ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΙΔΕΟΛΟΓΙΕΣ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ / ΕΠΟ 43

ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ 16 ΙΟΥΛΙΟΥ 2014

ΘΕΜΑΤΑ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ

Να απαντήσετε σε μια ερώτηση από την κατηγορία Α (4 μονάδες) και σε δυο

ερωτήσεις από την κατηγορία Β (3 μονάδες έκαστη). Στην κατηγορία Β αρκούν πιο
συνοπτικές απαντήσεις.

ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ Α

1. Πώς αντιλαμβάνονται και πώς επιδιώκουν την κοινωνική αλλαγή ο

φιλελευθερισμός, ο σοσιαλισμός και ο φεμινισμός;

2. Πιστεύετε ότι υπάρχει αντίθεση μεταξύ των στοιχείων του οικονομικού

φιλελευθερισμού και του συντηρητισμού;

ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ Β

3. Τι γνωρίζετε για τον γκλομπαλισμό ως ιδεολογία;

4. Τι γνωρίζετε για τον βαθύ και ρηχό οικολογισμό;

5. Πώς αντιλαμβάνεστε την έννοια της κοινότητας στον σοσιαλισμό;

 ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ Α

ΕΡΩΤΗΣΗ 1

Ο φιλελευθερισμός ουσιαστικά δεν επιδιώκει την αλλαγή της αστικής κοινωνίας, σε

ό,τι αφορά την ιδεολογία και τις αξίες της, αλλά τη βελτίωσή της μέσω
περιορισμένων μεταρρυθμίσεων. Στην κλασική του εκδοχή ήταν αρνητικός σε κάθε
σχεδιασμένη αλλαγή, αφού πίστευε στη φυσική εναρμόνιση των συμφερόντων και
στην ιδέα της προόδου. Αντιθέτως ο σύγχρονος εξισωτικός φιλελευθερισμός θεωρεί
ότι η βελτίωση της αστικής κοινωνίας μπορεί να επέλθει είτε μέσα από τη διορθωτική
παρέμβαση του κράτους πρόνοιας είτε μέσω της ισότητας των ευκαιριών διά της
εκπαίδευσης. Σε κάθε περίπτωση ο φιλελευθερισμός επιδιώκει την όποια αναγκαία
αλλαγή μέσω της διάχυσης νέων ιδεών και της κοινωνικοποίησης των ατόμων σε
αυτές, μέσω της άσκησης συνταγματικά κατοχυρωμένων ελευθεριών, μέσω της
θέσπισης νέων νόμων, μέσω κινήτρων και ευκαιριών για προσωπική ανάπτυξη και
μέσω ανάπτυξης της επιχειρηματικότητας.

Ο σοσιαλισμός αντιλαμβάνεται την κοινωνική αλλαγή ως μεταβολή της υφιστάμενης

κοινωνίας (των οικονομικών, κοινωνικών και πολιτικών δομών της). Η αλλαγή
ερμηνεύεται μέσω της ταξικής πάλης, η οποία διαφοροποιείται ανά ιστορική περίοδο,
καθώς και της ασυμβατότητας παραγωγικών δυνάμεων και μέσων παραγωγής μετά
από ένα κατώφλι ανάπτυξης. Ειδικότερα, ο μαρξικός σοσιαλισμός την
αντιλαμβάνεται ως ριζική αλλαγή της αστικής - καπιταλιστικής κοινωνίας που θα
επέλθει μέσα από την επαναστατική δράση του προλεταριάτου, ενώ ο
μεταρρυθμιστικός σοσιαλισμός ως μετασχηματισμό της αστικής κοινωνίας μέσα από
μεταρρυθμίσεις με εργαλείο τους μηχανισμούς του κράτους. Ο μεταρρυθμιστικός
σοσιαλισμός δεν αποσκοπεί πάντα στη ριζική αλλαγή της αστικής κοινωνίας, αλλά
στη βελτίωσή της (π.χ. Τρίτος Δρόμος). Ο σοσιαλισμός συνδέει την κοινωνική
αλλαγή με ιδέες όπως η κοινωνική δικαιοσύνη και η απάλειψη των σχέσεων
εκμετάλλευσης, η ισότητα και η αλληλεγγύη, ενώ τονίζει την κοινωνική διάσταση
των δικαιωμάτων.

Για τον φεμινισμό η κοινωνική αλλαγή σημαίνει κυρίως την ανατροπή των έμφυλων
διακρίσεων, οι οποίες εκφράζονται με την υπεροχή των ανδρών και υποταγή των
γυναικών στον δημόσιο και τον ιδιωτικό βίο, καθώς και τις προκαταλήψεις εις βάρος
των γυναικών. Το φεμινιστικό ρεύμα διαμορφώθηκε εν μέρει στο πλαίσιο των
παραδοσιακών ιδεολογιών, κι έτσι οι δεσπόζουσες αντιλήψεις περί κοινωνικής
αλλαγής ποικίλουν ανάλογα με το εκάστοτε ρεύμα της φεμινιστικής σκέψης. Ο
φιλελεύθερος φεμινισμός αντανακλά τα ιδεώδη του φιλελευθερισμού (βλ.
παραπάνω), και το αντίστοιχο ισχύει για τον σοσιαλιστικό φεμινισμό. Ο
ριζοσπαστικός φεμινισμός, ωστόσο, επιδιώκει μέσω βίαιης ανατροπής της
πατριαρχίας τη δημιουργία φεμινιστικών κοινοτήτων με αποκλεισμό των ανδρών από
αυτές, ερμηνεύει εντελώς διασταλτικά το μοτίβο ότι «το προσωπικό είναι πολιτικό»
και τονίζει τη σημασία των συμβολικών ανανοηματοδοτήσεων. Έτσι, συνολικά, οι
φεμινίστριες ασπάστηκαν τόσο μεταρρυθμιστικές όσο και επαναστατικές πολιτικές
στρατηγικές. Οι μεταρρυθμιστικές τάσεις αποσκοπούσαν στην αλλαγή των έμφυλων
σχέσεων για την επίτευξη ίσης νομικής μεταχείρισης και ισότητα ευκαιριών, δίνοντας
ιδιαίτερη έμφαση στην κατοχύρωση του δικαιώματος της ψήφου, ενώ οι
επαναστατικές τάσεις συνδέονταν με την ανατροπή της οικονομικής και της
κοινωνικής δομής με γνώμονα πάντοτε το φύλο.

ΕΡΩΤΗΣΗ 2

Θα πρέπει να αποφευχθεί η ταύτιση του οικονομικού φιλελευθερισμού με τον

συντηρητισμό, αλλά δίχως να αγνοηθεί η υπαρκτή συνάφειά τους στη βάση
συγκριμένων κριτηρίων. Ο κοινωνικός φιλελευθερισμός διαφέρει από τον
συντηρητισμό σε σχέση με την έννοια της ελευθερίας. Η ελευθερία στον οικονομικό
φιλελευθερισμό είναι αυστηρώς ατομική και ταυτίζεται με το ατομικό δικαίωμα στην,
άνευ περιορισμών, ανέλεγκτη οικονομική, επιχειρηματική δραστηριότητα και το
δικαίωμα στην ιδιοκτησία. Αντιθέτως, στον συντηρητισμό η ελευθερία είναι το
προνόμιο να είναι κανείς ιδιοκτήτης στο πλαίσιο μιας παράδοσης, η οποία
νομιμοποιείται από τη θρησκευτική αυθεντία. Ο οικονομικός φιλελευθερισμός
θεωρεί ότι τα άτομα μπορούν σε ελεύθερες συνθήκες να επιδιώξουν ορθολογικά το
ατομικό τους συμφέρον για την παραγωγή πλούτου («οικονομικός άνθρωπος»), ενώ ο
συντηρητισμός υποτιμά την ικανότητα του ατόμου για ελευθερία και ορθολογισμό,
ενώ τείνει να θεωρεί την αγορά αναγκαία αλλά ταυτοχρόνως επισφαλή συνθήκη της
ανθρώπινης ύπαρξης. Από αυτή τη σκοπιά προσφεύγει στην ιδέα της παράδοσης ως
συγκολλητικής κοινωνικής ουσίας, και αναδεικνύει την αξία της οργανικής,
ιεραρχικής και αυταρχικής κοινωνίας. Η ιδιοκτησία είναι σημαντική και για τα δύο
ρεύματα, αλλά ο συντηρητισμός κατά κανόνα τόνιζε την αξία της εγγείου ιδιοκτησίας
όντας καχύποπτος απέναντι στο κινητό κεφάλαιο (πχ. Burke). Στη Νέα Δεξιά έχει
αμβλυνθεί αυτή η διάσταση. Στον οικονομικό φιλελευθερισμό ο ρόλος του κράτους
(«κράτος-νυχτοφύλακας») είναι περιορισμένος στο ελάχιστο και υφίσταται μόνο για
να εγγυάται την ατομική ιδιοκτησία και ασφάλεια. Στον συντηρητισμό, το κράτος
εγγυάται επίσης την ιδιοκτησία και τα κατεστημένα προνόμια, αλλά ο ρόλος του
επεκτείνεται και σε πλευρές οι οποίες είναι αδιάφορες για τον οικον. φιλελευθερισμό,
όπως η ενίσχυση της παράδοσης και της εκκλησιαστικής αυθεντίας. Από την άλλη
μεριά, τόσο ο οικ. φιλελευθερισμός όσο και ο συντηρητισμός αντιμάχονται την
πολιτική ελευθερία και τη συμμετοχική δράση, και από αυτή τη σκοπιά είναι εξίσου
εχθρικοί προς τα συνδικαλιστικά δικαιώματα και τις εργατικές ενώσεις, τα κοινωνικά
δικαιώματα και τις συλλογικές διεκδικήσεις που γίνονται στο όνομα της κοινωνικής
δικαιοσύνης και της αλληλεγγύης. Κρινόμενος ο οικον. φιλελευθερισμός με κριτήριο
τη στάση του απέναντι στη δημοκρατία είναι μια μορφή συντηρητισμού, χωρίς,
όμως, να ανάγεται σε αυτόν άνευ ετέρου.
ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ Β

ΕΡΩΤΗΣΗ 3

Ο γκλομπαλισμός είναι η ιδεολογία της παγκοσμιοποίησης, η οποία επηρέασε ένα σύνολο

άλλων ιδεολογιών, όπως είναι ο σοσιαλισμός, ο εθνικισμός, η οικολογία, ο θρησκευτικός
φονταμενταλισμός. Ο γκλομπαλισμός-παγκοσμιοποίηση διακρίνεται αδρομερώς σε δύο είδη:
υπάρχει η νεοφιλελεύθερη εκδοχή του που συνιστά αποτέλεσμα της ιδεολογικής κατάφασης
στις αρχές της παγκόσμιας αγοράς, του χρηματοπιστωτικού καπιταλισμού, του χρήματος που
δεν έχει πραγματικό αντίκρυσμα και των υπερεθνικών εταιρειών. Σε αυτό το πλαίσιο,
ερμηνεύεται ως η κορύφωση του νεοφιλελεύθερου καπιταλισμού. Η δεύτερη εκδοχή του
συμπίπτει με τη λεγόμενη «ασφάλεια του κράτους», δηλαδή τις νέες μορφές πολέμου,
διεξαγόμενου με ασύμβατα μέσα, ο οποίος πλήττει κυρίως τις μεγάλες χώρες της δύσης και
πρωτίστως τις Η.Π.Α (τρομοκρατία), οπότε αποτελεί μορφή πολέμου διεξαγόμενου όχι στα
περιορισμένα πλαίσια των εθνικών κρατών, αλλά παντού, εκτός συνοριακών περιορισμών. Ο
γκλομπαλισμός έχει συνδεθεί με το εγχείρημα επιβεβαίωσης του τελικού θριάμβου του
καπιταλισμού και της δυτικής αστικής δημοκρατίας.

ΕΡΩΤΗΣΗ 3

Η διάκριση ανάμεσα σε βαθύ και ρηχό οικολογισμό είναι πρωτίστως πολιτική και αξιακή. Ο
λεγόμενος «βαθύς» οικολογισμός συνδέει την οικολογική προβληματική με θεμελιώδεις
αξίες και αιτήματα, όπως είναι η φύση, σε σχέση με την παραγωγή και τα μοντέλα
ανάπτυξης και άρα με τα ιδεώδη του αντίστοιχου δαπανηρού, καταναλωτικού τρόπου ζωής.
Εστιάζει στη διαμόρφωση οικολογικής συνείδησης, η οποία λογίζεται μέρος της πολιτικής
και κοινωνικής συνείδησης. Από την άλλη, ο λεγόμενος «ρηχός» οικολογισμός αποφεύγει
αυτήν ακριβώς την εμβάθυνση. Ευρισκόμενος μακράν της κοινωνικής οικολογίας,
περιορίζεται στον περιβαλλοντισμό, τα αφηρημένα ιδεώδη, χωρίς να κρίνει το μοντέλο
παραγωγής και ανάπτυξης, που επιφέρει καταστροφικές συνέπειες. Συνεπώς, δεν κρίνει και
το αντίστοιχο σύστημα παραγωγής. Ο ρηχός οικολογισμός υποστηρίζει ότι, λαμβάνοντας
υπόψη τα διδάγματα της οικολογικής σκέψης, μπορούμε να φροντίσουμε τη φύση κατά
τρόπο που να μην θέτει σε κίνδυνο της ανθρώπινη ζωή. Ο βαθύς οικολογισμός θεωρεί ότι ο
ρηχός οικολογισμός είναι ανθρωποκεντρικός και ουσιαστικά θέλει να διατηρήσει την
ευημερία των ανεπτυγμένων χωρών. Κατ’ αυτόν σκοπός της οικολογίας είναι να
προστατευτεί κατά προτεραιότητα η φύση και όχι ο άνθρωπος.

ΕΡΩΤΗΣΗ 4

Ο σοσιαλισμός περιλαμβάνει ένα ιδεώδες ανθρώπινης συμφιλίωσης και συνεργασίας των

ανθρώπων σε μια ευρεία κοινότητα ισότητας, ελευθερίας και αλληλεγγύης. Ως εκ τούτου,
χωρίς να συνιστά αμιγή εκδοχή του κοινοτισμού, η ιδέα της κοινότητας έχει σημαντική θέση,
ιδίως σε σχέση με την αξία της αλληλεγγύης αλλά και τη διαμόρφωση του ανθρώπινου
χαρακτήρα. Ως εκ τούτου, ο σοσιαλισμός, ερχόμενος σε αντίθεση με τον φιλελευθερισμό, δεν
διαχωρίζει το άτομο από την κοινωνία, αντιθέτως πιστεύει στον συναφή κοινωνικό
καθορισμό του ατόμου. Σε αυτό το πλαίσιο οι άνθρωποι επιτυγχάνουν τη συγκρότηση και την
αυτοκατανόησή τους. Ο άνθρωπος δεν είναι ερημονήσι. Δεσμοί αδελφότητας και
συντροφικότητας συνδέουν ή/και πρέπει να συνδέουν τους ανθρώπους. Οι άνθρωποι μπορούν
να πετύχουν την απελευθέρωσή τους ως μέλη μιας κοινότητας και όχι ως άτομα που
επιχειρούν να μεγιστοποιήσουν τη χρησιμότητά τους.