MATEMATIKA
EKONOMI
Pertemuan 4
Fungsi Non-Linear 
UT Korea Fall 2013
I Komang Ai As!antara
 

"ra#i$ Kur%a Non-Linear 

& Polinom 'su$u (an)a$* alam + an )
ilam(ang$an engan #'+*, aala ung$a.an
)ang menganung su$u-su$u $+ ) , imana $
r  s

aala $onstan, r an s aala (ilangan (ulat/

& Nilai tertinggi 'r  s* .aa su$u #'+,)* inama$an
.ang$at .olinom
& i$a .olinom #'+,)* (er.ang$at n an isama$an
engan nol, ma$a i.erole .ersamaan .ang$at
n alam + an ) )aitu #'+,)*  0  .ersamaan
ala(ar/
 

"ra#i$ Kur%a Non-Linear 

& Persamaan alam + an ) )ang (u$an .ersamaan ala(ar
ise(ut .ersamaan transenental/
& 5onto6 #ungsi trigonometri, #ungsi logaritma, an #ungsi
(er.ang$at/
& Aara menggam(ar gra#i$ #ungsi non-linear, ila$u$an
engan menentu$an titi$-titi$ )ang memenui .ersamaan
alam umla )ang u$u. (an)a$/
 

Kaia-Kaia Pem(uatan "ra#i$

Fungsi Non-Linear 
 A/ Titi$ Penggal
aala titi$ .er.otongan antara $ur%a an garis sum(u/ Titi$
.enggal sum(u + i.erole engan memasu$$an )  0
$emuian menari .ersamaan + n)a/ Titi$ .enggal ) i.erole
engan memasu$$an +  0 $emuian menari .ersamaan )
n)a/
 

Kaia-Kaia Pem(uatan "ra#i$

Fungsi Non-Linear 
7/ 8imetris
9ua titi$ i$ata$an simetris teraa. suatu garis (ila garis
terse(ut terleta$ i antara ua titi$ an ara$ masing-
masing titi$ $e garis terse(ut sama/
 

Kaia-Kaia Pem(uatan "ra#i$

Fungsi Non-Linear 
5onto6
 

Kaia-Kaia Pem(uatan "ra#i$

Fungsi Non-Linear 
9ari onto-onto terse(ut a.at iliat (a!a
gra#i$ .ersamaan #'+,)*  0 simetris teraa.6
a/ 8um(u + i$a #'+,)*  #'+,-)*  0
(/ 8um(u ) i$a #'+,)*  #'-+,)*  0
/ Titi$ origin i$a #'+,)*  #'-+,-)*  0

& Fungsi )ang simetris teraa. sum(u + an:atau sum(u )

.asti simetris teraa. titi$ origin, namun #ungsi )ang
simetris teraa. titi$ origin, (elum tentu simetris teraa.
sum(u + an )/
 

Kaia-Kaia Pem(uatan "ra#i$

Fungsi Non-Linear 
5/ 7atas Nilai
Paa sistem sum(u $oorinat, titi$ '+,)* mem.un)ai $oorinat (ilangan riil/

5onto6
Tentu$an a.a$a $ur%a )ang itunu$$an ole .ersamaan +   )   2; mem.un)ai (atas<
2 2


+   2; = )
2 2

+  > ?'2; = ) * 2

Nilai '2; = ) * a$an (ernilai negati# a.a(ila '2; = ) * @ 0 seingga

2 2

2; = )  @ 0
2

-)  @ -2;
2

)   2;  )  > ;  (atas untu$ nilai ) aala -; @ ) @ ;

2

)  > ?'2; = + * 2

Nilai '2; = + * a$an (ernilai negati# a.a(ila '2; = + * @ 0 seingga

2 2

2; = +  @ 0
2

-+  @ -2;
2

+   2;  +  > ;  (atas untu$ nilai + aala -; @ + @ ;

2
 

Kaia-Kaia Pem(uatan "ra#i$

Fungsi Non-Linear 
9/ Asimtotis
 Asimtot suatu $ur%a aala suatu garis lurus )ang
ie$ati ole $ur%a engan ara$ )ang sema$in e$at
engan nol (ila $ur%a terse(ut sema$in au ari origin/
"aris )  m+  ( meru.a$an asimtot $ur%a )  #'+*, i$a
#'+* sema$in e$at m+  ( ma$a + an ) nilain)a
(ertam(a tan.a (atas/ ai, #'+* = m+  ( i$a + an ) -
B/
"aris )  $ aala asimtot $ur%a )  #'+* (ila )  $ untu$
+ B
"aris +   aala asimtot %erti$al $ur%a )  #'+* (ila + 
untu$ ) B
 

Kaia-Kaia Pem(uatan "ra#i$

Fungsi Non-Linear 
E/ Fa$torisasi
Persamaan $ur%a #'+,)*  0 mung$in a.at terai se(agai
asil .er$alian antara ua #a$tor atau le(i, se.erti #'+,)* 
g'+,)*/'+,)*  0/ 9engan emi$ian ma$a #'+,)*  0 teriri
ari ua gra#i$ )aitu g'+,)* an '+,)*/
 

Kaia-Kaia Pem(uatan "ra#i$

Fungsi Non-Linear 
5onto6
7uatla gra#i$ .ersamaan 2+   3+) = 2)   0/
2 2

Fa$torisasi6
2+   3+) = 2)   0
2 2

2+  - +)  4+) = 2)   0/
2 2

+'2+ = )*  2)'2+ = )*  0
'+  2)* '2+ = )*  0
ai, gra#i$ .ersamaan 2+   3+) = 2)   0 teriri
2 2

ari gra#i$ ua garis lurus )aitu +  2) an 2+ = )/

 

Latian
1/ Tunu$$an titi$ .enggal ari .ersamaan '+ = ;*'+  3* /
2

2/ +   + ) =)  ;  0 simetris teraa.C
2 2

3/ "am(ar$an gra#i$ ari 12+  = ;+) = 2)   0/

2 2

4/ Titi$ .enggal ari gra#i$ .ersamaan )  +  = + = 12

2

aala<
 

a!a(an Latian
Nomor 1
Menari titing .enggal nilai #ungsi sama engan nol
'D-;*'D3* 02

8eingga
D ; an D-3 'titi$ .enggal sum(u D*
Titi$ .enggal sum(u  ma$a D0
'+-;*'D DG*
2

 'D D -21D-4;*
3 2

-4;
 

a!a(an Latian
Nomor 2
+   + ) =)  ;  0  simetri teraa.<
2 2

gra#i$ .ersamaan #'+,)*  0 simetris teraa.6

a/ 8um(u + i$a #'+,)*  #'+,-)*  0
(/ 8um(u ) i$a #'+,)*  #'-+,)*  0
/ Titi$ origin i$a #'+,)*  #'-+,-)*  0
Ma$a, $ita masu$an $e s)arat $etiga .oint terse(ut6
Peri$sa, a.a$a simetri teraa. sum(u +<
#'+,-)*+ -+ )); H 0 $arena #'+,)*  0  +   + ) =)  ; / Ma$a (u$an simetri teraa.
2 2 3 2

sum(u +
Peri$sa, a.a$a simetri teraa. sum(u )<
#'-+,)* + + )-);  0 $arena #'+,)*  0  +   + ) =)  ;/ Ma$a simetri teraa. sum(u )
2 2 2 2

Peri$sa, a.a$a simetri teraa. titi$ origin<

 #'-+,-)*+ -+ )); H 0 $arena #'+,)*  0  +   + ) =)  ; / Ma$a (u$an simetri teraa.
2 2 3 2

titi$ origin
 

a!a(an Latian
Nomor 3
"am(ar$an gra#i$ ari 12+  = ;+) = 2)   0/
2 2

al .ertama ila$u$an, #a$torisasi .ersamaan i atas/

Tri$ #a$torisasi untu$ .ersamaan6
 a+ (+)) 0 u(a ai  + (+)a) 0
2 2 2 2

8elanutn)a ari nilai $onstanta #a$torn)a6

7entu$ #a$tor .ersamaan i atas 6 'a+)*'a+$)*0
5ari  an $ engan ara memenui $etentuan (eri$ut6
 /$a an $(
Kem(ali $e soal
12+  = ;+) = 2)   0 u(a  +  = ;+) = 24)   0
2 2 2 2

a -24 an ( -; ma$a a$an i.erole  -J an $3

Ma$a (entu$ #a$tor .ersamaann)a  '12+-J)*'12+3)*0
 Atau '3+-2)*'4+)*0 / "ra#i$ .aa slie selanutn)a
 

a!a(an Latian

4+)0
3+-2)0

D
 

a!a(an Latian
Nomor 4
)  +2 = + = 12, ari titi$ .enggaln)a/
Titi$ .enggal teraa. sum(u ) (erarti masu$an +0, seingga ari
.ersamaan i atas i.erole ) -12/ Titi$ .enggal .ertama '0,-12*
Titi$ .enggal teraa. sum(u + (erarti masu$an )0 seingga
i.erole .ersamaan 0  + 2 = + = 12
 i#a$tor$an menai6
'+-4*'+3*0, seingga +4 an +-3/ Titi$ .enggal $eua an $etiga
aala '4,0* an '-3,0*
 

Fungsi Kuarati$
8uatu .ersamaan $uarat mung$in a.at (er(entu$ suatu
ling$aran eli.s, .ara(ola, i.er(ola, atau (entu$ )ang
lain/
7entu$ umum .ersamaan $uarati$6
 A+   7+)  5)   9+  E)  F  0
2 2

9imana A, 7, 5, 9, E, an F aala $onstan an .aling

tia$ sala satu ari A, 7, an 5 tia$ (ernilai sama
engan 0/
 

Fungsi Kuarati$
Kaia umum6
& i$a 7  0 an A  5  ling$aran
& i$a 72 = 4A5 @ 0  eli.s
& i$a 72 = 4A5  0  .ara(ola
& i$a 72 = 4A5  0  i.er(ola
Kaia $usus6
i$a 7  0, an .aling tia$ sala satu ari A an 5 tia$ (ernilai nol,
ma$a6
& i$a A  5  ling$aran
& i$a A H 5 teta.i (ertana sama  eli.s
& i$a A  0 atau 5  0 teta.i tia$ sama engan 0 (ersama-sama  
.ara(ola
& i$a A an 5 tanan)a tia$ sama  i.er(ola
 

Ling$aran
 A+   A)   9+  E)  F  0
2 2

Persamaan terse(ut a.at i(a!a $e (entu$6

'+ = *   ') = $*   r 
2 2 2

9imana ',$* meru.a$an .usat ling$aran an r aala ari-

 ari/
 

Ling$aran
5onto6 Tentu$an titi$ .usat an ari-ari ling$aran .ersamaan +   )  = + = J) 1  0
2 2


7entu$ umum6 '+ = *   ') = $*   r 2 2 2

+   )  = + = J)  1  0
2 2

+  = +  )  = J)  1  0
2 2

 )  = J)  1  ') = 4*   $  4
2 2

 +  - +     '+ = *
2 2 2

+  = +     +  -2+  
2 2 2 2

-+  -2+
3
8eingga titi$ .usat aala ',$*  '3,4*
i$a imasu$$an lagi alam .ersamaan6
+  = +  G  )  = J)  1  G
2 2

'+ = 3*   ') = 4*   G
2 2

r    G
2

r3
8eingga ari-ari  3/
 

Eli.s
 A+   5)   9+  E)  F  0
2 2

Persamaan eli.s a.at itulis se(agai6

'+ = *    ') = $*    1
2 2

  a 2 (2

Pusat eli.s aala ',$* an (ila a  (, ma$a sum(u

.anang seaar engan sum(u +, a$an teta.i (ila a @ (,
ma$a sum(u .anang a$an seaar engan sum(u )/

8um(u .anang  2a an sum(u .ene$  2(/

8um(u .anang  ari-ari .anang
8um(u .ene$  ari-ari .ene$
 

Eli.s
5onto6 Tentu$an .usat eli.s, ari-ari .anang an .ene$ ari eli.s )ang itunu$$an ole .ersamaan 4+   G)   1+ = 1J) = 11
2 2

0

4+   G)   1+ = 1J) = 11  0
2 2

'+ = *    ') = $*    1
2 2

  a 2 ( 2

( '+ = *   a ') = $*   1
2 2 2 2

  a( 2 2

b2(x – h)2 + a2(y – k)2 = a2b2

4+   G)   1+ = 1J) = 11  0
2 2

4+   1+  G)   = 1J)  11
2 2

4'+   4+*  G')  = 2)*  11

2 2

(   4 an a   G
2 2

 '+   4+   *  +  = 2+  
2 2 2 2

4+  -2+
  -2
 ')  = 2)  $  * )  = 2)$  $
2 2 2 2

-2)  -2)$
$1
i$a imasu$$an $e alam .ersamaan6
4'+   4+  4*  G')  = 2)  1*  11
2 2

4+   1+  1  G)   = 1J)  G  11  1  G
2 2

4+   1+  1  G)   = 1J)  G  3
2 2

4'+  2*   G') = 1*  3
2 2

3 3
'+  2*  ') = 1*  1
2 2

  G 4
 

Para(ola
& Para(ola ie#inisi$an se(agai tem.at $euu$an titi$-titi$ .aa
suatu (iang atar )ang ara$n)a $e suatu titi$ an $e suatu garis
tertentu sama/ Titi$ terse(ut inama$an #o$us, an garisn)a ise(ut
iretri+/ Per.otongan sum(u .ara(ola engan .ara(ola ise(ut
engan %erte+/
 

Para(ola
i$a sum(un)a seaar engan sum(u )6
 A+2  9+  E)  F  0
i$a sum(un)a seaar engan sum(u +6
5)2  9+  E)  F  0

7entu$ .ersamaan stanar ari .ara(ola6

'+ = *2  4. ') = $*
9imana ',$* aala %erte+ an sum(un)a seaar engan sum(u )/

') = $* 2  4. '+ = *

 A.a(ila sum(un)a seaar engan sum(u +/

P aala .arameter )ang tana serta (esarn)a menentu$an $eaaan

(entu$ .ara(ola/
 

Para(ola
Untu$ .ara(ola )ang sum(un)a seaar engan
sum(u )6
& i$a . @ 0, ma$a .ara(ola ter(u$a $e (a!a
& i$a .  0, ma$a .ara(ola ter(u$a $e atas

Untu$ .ara(ola )ang sum(un)a seaar engan

sum(u +6
& i$a . @ 0, ma$a .ara(ola ter(u$a $e se(ela $iri
& i$a .  0, ma$a .ara(ola ter(u$a $e se(ela
$anan
 

Para(ola
5onto6 ai$an (entu$ stanar .ersamaan
.ara(ola6 +  = 4+  4)  1  0, an tentu$an
2

%erte+n)a/
'+ = *   4. ') = $*
2

+  = 4+  4)  1  0
2

  +  = 4+  4  -4) = 1  4
2

'+ = 2*   -4')  3*
2

erte+  '2,-3* an .  -1/

8um(u seaar engan sum(u ) an .ara(ola
ter(u$a $e (a!a/
 

i.er(ola
i.er(ola ie#inisi$an se(agai tem.at $euu$an titi$-titi$
.aa (iang atar )ang selisi ara$n)a teraa. ua titi$
tertentu (esarn)a teta./

i.er(ola mem.un)ai ua sum(u )ang mem(agi ua

i.er(ola seara simetris an )ang memotong i.er(ola
ise(ut sum(u trans%erse
 

i.er(ola
 A+   5)   9+  E)  F  0
2 2

Persamaan ini a.at iai$an (entu$ stanar i.er(ola )aitu6

'+ = *    ') = $*    1
2 2

  a 2   (2

atau
') = $*  '+ = *    1
2  2

  ( 2   a 2

9imana ',$* aala .usat i.er(ola an sum(u trans%erse seaar engan sum(u
+/
 Asimtot itunu$$an ole .ersamaan6
+=  >)=$
  a (
7ila a  (, ma$a $eua asimtot (er.otongan tega$ lurus/ Ma$a .ersamaan
i.er(ola (isa menai6
'D*'$*
 

Para(ola
5onto6 Tentu$an .usat i.er(ola an .ersamaan asimtotn)a (ila i$etaui .ersamaan
i.er(ola aala G+  = 4)  = 1J+ = 1) = 43  0
2 2


G+  = 4)  = 1J+ = 1) = 43  0
2 2

G'+  = 2+  1* = 4')   4)  4*  43  G -1

2 2

G'+ = 1*  = 4')  2*   3
2 2

'+ = 1*  = ')  2*   1
2 2

  4 G
ai, titi$ .usat i.er(ola '1,-2*, a  2, (  3/

Persamaan asimtot6
+=  >)=$
  a (
+=1>)2
  2 3
3+ = 3  > '2)  4*
 Asimtot 16 3+ = 3  2)  4  3+ = 2) =   0
 Asimtot 26 3+ = 3  -2) = 4  3+  2)  1  0