Struktura i princip

rada računara
Osnovni pojmovi vezani za računarski sistem
 Računarski sistemi odnosno računari su elektronske mašine koje
obrađuju ulazne informacije (podatke ili naredbe) i iz njih
proizvode izlazne informacije (rezultate).

 Program je uređen niz naredbi kojima je definisan neki algoritam

obrade informacija-skup instrukcija za izvršenje neke obrade.
 Programiranje je postupak rešavanja nekog problema korak po
korak, gde je za svaki korak napisana odgovarajuća naredba.
 Programeri su ljudi koji pišu pragrame za računare u nekom od
programskih jezika (Pascal, C, C++, C #, Visual Basic, Java, Delfi..)

2
 Podela računara je izvršena prema različitim kriterijumima, i to:
1.Prema nameni,
2.Prema broju korisnika, ili
3.Prema broju naredbi koje računar može da izvrši u jednom trenutku
 
Vrste računara prema nameni:
1.Računari opšte namene
2.Računari za specijalne namene
Prema broju korisnika računari se dele na:
1.Višekorisnički (mainframe based), centralni računar koji opslužuje sve
korisnike
2.Jednokorisnički (PC based), svaki korisnik ima svoj računar i na njemu
vrši obradu svojih programa
Prema broju naredbi koje se izvrše u trenutku vremena:
1.Serijski ili SISD (Single Instruction Single Data) - mogu da izvrše jednu
naredbu nad samo jednim podatkom u memoriji.
2.Paralelni ili SIMD (Single Instruction Multiple Data ) - mogu da izvrše istu
naredbu nad većim brojem podataka u memoriji. Zovu se još i super
računari.
3
Računarski sistem je samo mašina koja radi po određenom
programu, može se reći da se svaki računarski sistem sastoji
od dve komponente:
• Računarskog hardvera koji označava
fizičke uređaje računarskog sistema,
odnosno sve one delove koji čine
komponente i uređeje
• Računarskog softvera koji obuhvata
programe i podatke po kojima računar
radi.

4
Struktura hardvera
 Funkcionalna šema računara
Tipičan računarski sistem sastoji se
od sledećih komponenata:
 Centralne (unutrašnje)
memorije
 Aritmetičko logičke jedinice
 Kontrolne jedinice
 Jedinice spoljne memorije
 Ulaznih i izlaznih jedinica
Linije crvene boje
predstavljaju put kontrolnih
signala, dok su linijama
zelene boje predstavljeni
putevi podataka.
Da bi računarski sistem
mogao da se koristi, pored
hardvera mora da poseduje i
osnovni program koji upravlja
radom računara (operativni
sistem), kao i skup drugih
programa koji imaju različite
namene i omogućavaju
korisniku da nešto radi sa
računarom (aplikativni
programi). 6
 Memorija PC računara sastoji se od osmobitnih registara. To je deo
računara u kome se u toku rada nalaze programi kojim računar vrši obradu
podataka, podaci koji se obrađuju, međurezultati i rezultati obrade. Sastoji
se od niza adresibilnih ćelija koje su direktno dostupne. Unapred određena
informacija može se upisati u određenu ćeliju. Sadržaj ćelije se može
pročitati u svakom trenutku.
Memorija je sačinjena od skupa "pregradaka" ili lokacija. Na svaku lokaciju
može se smestiti određena količina podataka, kao što se na police u
magacinu može smestiti određena količina rezervnih delova. Koliko
lokacija ima bitova zavisi od snage i veličine računara. Broj bitova može
biti 8, 16, 24, 32, 64, 128 ili čak 256.
Svaka lokacija ima adresu, tako da se
podaci na tu adresu (lokaciju) mogu
lako poslati ili odatle uzeti.

Lokacije i adrese u memoriji računara

7
Osnovni parametri (karakteristike) memorije su:
1.Kapacitet memorije (broj adresibilnih ćelija i njihova dužina)
2.Dužina adresabilne ćelije (broj bitova koji se smešta u nju)
3.Vreme pristupa (vreme koje protekne između zahteva memoriji za
podatkom i dobijanja podatka iz memorije. Izražava se u ns i stalno se
smanjuje)

UNUTRAŠNJA (operativna) memorija

RAM (Random Access Memory) predstavlja najveći deo memorije u koju korisnik
može da upisuje sadržaj i da ga čita. U memoriji se za vreme rada računara
nalaze program i podaci sa kojima računar radi. U ovu memoriju mogu da se
čitaju i upisuju podaci. Po isključenju računara sadržaj ove memorije se gubi. To
je memorija sa slučajnim pristupom. Često se koristi i skraćenica RWM (Read
Write Memory). RAM memorija nije sastavni deo matične ploče.

ROM (Read Only Memory) predstavlja statički deo memorije

koji može samo da se čita. Njen sadržaj se ne gubi po
isključenju računara. Koristi se za uskladištavanje programa i
podataka koji su često potrebni, na primer, za instrukcije za
pokretanje računara pri uključivanju. To je BIOS.  
8
 Spoljne memorije
Jedinice spoljne memorije služe za čuvanje programa i
podataka kada računar nije u upotrebi. Kada se koristi
program, po kome radi i svi podaci koje računar obrađuje
nalaze se u unutrašnjoj memoriji ili kroz nju prolaze.

Memorija sa direktnim pristupom je

magnetni disk. On se realizuje u
obliku hard diska lil memorijskih
kartica.

Optički mediji se očitavaju vrlo tankim i

precizno usmerenim laserskim zrakom
kao na primer CD i DVD.

9
 Aritmetičko-logička jedinica
Aritmetičko-logička jedinica sastoji se od registara i elektronskih kola
potrebnih za izvođenje aritmetičkih operacija – sabiranja, oduzimanja,
množenja i deljenja i logičkih operacija – upoređivanja dve vrednosti da
bi se odredila veća i određivanja da li je izraz istinit ili nije. U početku su
ove operacije izvođene sa celim brojevima, dok su operacije s realnim
brojevima izvođene softverski. Aritmetičko–logička jedinica ima posebnu
jedinicu za izvođenje operacija s realnim brojevima i izračunavanje
trigonometrijskih i drugih funkcija (floating point processor).
Kontrolna jedinica
Kontrolna jedinica je koordinator rada celokupnog računarskog sistema.
1.Ona kontroliše izvršavanje programa
2. uzima instrukcije iz memorije i prepoznaje ih, dekodira i naređuje
odgovarajuće akcije drugim jedinicama
3.započinje operacije ulazno–izlaznih jedinica i prenosi podatke u
centralnu memoriju i iz nje
Kod savremenih računara sastoji se od skupa čipova kojima se kontroliše i
koordinira rad celokupnog sistema. 10
 Procesor
Procesor (Cental Processing Unit- CPU) definiše tip računara.
Predstavlja srce računara, u njemu se realizuju sve računske i logičke
operacije i izvršavaju komande koje su zadate programom.
Objedinjuje aritmetičko-logičku i kontrolno-upravljačku jedinicu.
CPU direktno utiče na performanse računara tako da treba obratiti
pažnju prilikom njegovog izbora kako bi zadovoljio vaše potrebe.
Najveći proizvođači CPU su AMD i Intel.
Osnovne karakteristike procesora su:
 Brzina procesora
 Dužina procesorske reči
 Radni takt
 Keš memorija

Blok šema procesora

11
• Brzina procesora se izražava u milionima operacija koje procesor može
da obradi u jednoj sekundi-MIPS-ovima (Milion Instruction Per Second)
ili MFLOPS –ima (Milion Floating Point Orerations Per Second)
• Dužina procesorske reči je broj bitova koji se jednovremeno prenosi i
obrađuje unutar procesora.
• Radni takt je frekvencija rada procesora - broj računskih ciklusa koje
CPU izvrši u jednoj sekundi. To je učestanost impulsa koje generiše sat
(clock) - specijalno elektronsko kolo kojim se iniciraju operacije
procesora. Meri se u Hz odnosno većim jedinicam. Radni takt današnjih
procesora je nekoliko GHz.
• Keš memorija je brza memorija koja privremeno skladišti instrukcije
koje trebaju procesoru omogućavajući mu da pristupi tim instrukcijama
brže nego da dolaze iz radne memorije (RAM). Keš memorija je super
brza statička memorija koja se nalazi “između” procesora i radne
memorije, sa ciljem da ubrza pristup često korišćenim informacijama.
Kod modernih računara keš memorija se nalazi unutar jezgra procesora
i radi sa frekvencijom procesora.
12
 Ulazne i izlazne jedinice
Kod personalnih računara se osim
tastature kao ulazne jedinice koriste i
miš, digitajzer (grafički tablet), kao i
razni drugi specijalizovani uređaji
(skener, kamera, digitalni fotoaparat,
čitač bar – koda, itd.).

Najčešća izlazna jedinica je monitor (kod PC

računara). Sem monitora kao izlazne jedinice
koristi se i štampač, zvučnici, projektor,
automatski crtač (ploter)...

13