



పద్యానువాదము


 

విశ్రాంత సాంసకృత ఉపన్యాసకులు

రామకృష్ణా జూనియర్ కళాశాల
అల్లూరు, నెల్లూరు జిల్లూ
 శ్ర
ీ సీతారామ కల్యాణము
శ్రీమద్రామాయణము – బాలకాండము
అనువాదము – పదయ సపతశతి

‘అష్ట
ా వధాని’
కోట రాజశేఖర్

© అన్ని హక్కులు గ్రంథకర్తవి

శంకరాభరణం ప్రచురణలు - 51
ప్రథమ ముద్రణ : జనవరి 2022
ప్రతులు : 500
వెల : ₹ 350

ప్రాప్తతస్థానం :
1. ‘అష్టావధాని’ కోట రాజశేఖర్
ఇంటి నం. 4-338, 3వ అడ్డరోడ్డడ, మొదటి వీధి,
కె.ఆర్.ఆర్. నగర్, పడ్డగుపాడ్డ,
కోవూరు మండ్లం,
పొటిి శ్రీరాములు నల్లూరు జిల్లూ
(చర్వాణి : 99662 36604)
2. జయభాస్కర ప్రచురణలు
ఎస్3, స్థయి కల్లాణ్ అపార్ి మంట్స్,
రోడ్ నం.4, రాధాకృష్ణ హౌసంగ్ కాలనీ
డా. ఎ.ఎస్. రావు నగర్,
హైదరాబాద్ – 500062
(చర్వాణి: 8555082034)
డి.టి.ప్త. : శ్రీ కంది శంకర్య్ా (75698 22984)
కవర్ డిజైన్ : శ్రీ విట్టిబాబు (85550 82034)
ముద్రణ : కర్షక్ ఆర్ి ప్రంటర్్, హైదరాబాదు
 శ్రీ సీతారామ కల్లాణ కావా ముద్రణక్క
న్నధులను సమరిపంచిన రామభక్కతలు
శ్ర
ీ అడవికొలను వేంకట్ (వేంకటేశ్వర్ల
ు ) గారికి
శుభాకాంక్షలతో నవరత్నములు

సీ. శ్రీర్మాచిత్తముు శ్రీమానాచరిత్ముు

శ్రీకర సజ్జన సేవనముు
సదభక్తతత్త్తవముు సత్్ంగమార్గముు
పావనమ్ము దివాజీవనముు
పూరుష్ సుగుణాలు పూర్ణముుగా వెలుగ
పాత్రుడ్డ శ్రీ చక్రపాణిరావు
సహనముు సత్ాముు సౌజనాభావముు
ఘనముగా గల స్థధ్వి కలపవల్లూ
ఆ.వె. పుణాదంపతులుగ పుడ్మి నుండ్గ, వారి
పుత్రర్త్ి మగుచు పుటిినటిి
అడ్వికొలను వంకటాఖ్యా! మహాశయా!
రామభకత! సుగుణధామ! శుభము.
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 3 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
సీ. శ్రీ సరసవతి యను గృహన్యమమున వెలుు
వాంకటరామయా విబుధమణికి
సాంగీత సాహితా సతకళాదుల మెచ్చు
వాంకటలక్ష్మియన్ విమలసతికి
పుణ్యాల పాంటయై పుత్రికారతనమై
ప్రభవిాంచి బహునృతాసభల మాంచి
గురుకృపన్ విద్ాలన్ గొపపగా రాణిాంచి
మహి కీర్తి నాందిన మహితసుద్తి
ఆ.వె. సుమతి నీదు పతిన జ్యాత్స్నాకుమార్త, మీ
సుతుడు రోహితుాండు హితులు మీకు
అడవికొలను వాంకటాఖ్యా! మహాశయా!
రామభకి! సుగుణధామ! శుభము.

సీ. లక్ష్యముు సాధాంప లలిత్స్సహస్రమున్

సాంద్రాలహర్తని శాసరములను
విమలగీతముుల నమకమున్ చమకమున్
సుితులను త్రిశతిని సూకిములను
రమణీయ రామాయణమును భారతమును
భాగవతముును భకిి చదివి
త్స్వకపతిన జ్యాత్స్నాకుమార్తనిిఁ గూడి
ధరుయుకిముుగా తతివమరసి
ఆ.వె. తలచ్చచ్చను తర్తాంచి తర్తయాంపిఁజేసెడి
బుధ! మహానుభావ! పుణామూర్తి!
అడవికొలను వాంకటాఖ్యా! మహాశయా!
రామభకి! సుగుణధామ! శుభము.
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 4 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
సీ. ఘన సన్యతనధరుమును దెలుప జ్ఞానమున్
వ్యాపాంప జేసెడి భాగవతుడ!
ప్రథిత సద్ధార్తుకగ్రాంథప్రద్ధత! ది
వ్యాధాాతు సేవల యాందు ఘనుడ!
పేద్సాద్లపటూ ప్రీతితో బహుద్ధన
ముల జేయు సజనామూర్తి! బుధుడ!
సుతుడగు రోహిత్ ను, సునష నెర్తన్, మనుమల
కిలిూయన్ రోరీల నులూ మలర
ఆ.వె. గనుచ్చ, పతిన జ్యాతనా అనురాగ మాందుచ్చ
ఇలను ధరుకారాములను జేయు
అడవికొలను వాంకటాఖ్యా! మహాశయా!
రామభకి! సుగుణధామ! శుభము.

మ. “నిధ సఖ్ాముు నొసాంగున్య? తెలుపుమా నీ” వనన “శ్రీరాము స

నినధయే సఖ్ా మొసాంగు” నాంచ్చ మదిలో నేర్పపపప భావిాంచ్చచ్చన్
నిధులన్ గూర్తుతి వీవు రామకథకై, నిన్ బ్రోచ్చ న్య రాముడే
బుధ! జ్యాత్స్నాపతి! వాంకటేశవర! కృపన్ ముకిిన్ బ్రసాదిాంచెడిన్.

మ. తను వ్య రాముని కాంకిత మునుచ్చ సీత్స్రామకల్లాణ గా

థను సాంపూరాముగా పఠాంచి, సర్తగా తతివముు లోనెాంచి, పా
వన కారాముని గ్రాంథముద్రణవిధన్ భాగాముుగా నెాంచి, రా
ముని సేవిాంచిన వాంకటేశవర! మమున్ బ్రోచ్చన్ సద్ధ రాముడే.
తే.గీ. అమెర్తకాదేశ వ్యసివై యలరుచ్చనన
మదిని భారతసాంసకృతిన్ మరువకునన
అడవికొలను వాంశాగ్రణి! అవని నెనన
సారమతి! వాంకటేశవర! మీరె మనన.

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 5 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
కాం. శ్రీమన్! భాగవతోతిమ
హేమ! అడవికొలను వాంకటేశవర! ధీమన్!
క్షేమము నిడి మము న్య శ్రీ
రాముని కృప కవచమగుచ్చ రక్ష్మాంచ్చ సద్ధ!

తే.గీ. ఆయురారోగా భాగాముు లమరుగాక!

అతులభకిి జ్యాత్స్నాసతి యమరుగాక!
అలఘుమతి పుత్రపౌత్రుల కమరుగాక!
సుమతి! రాముని కృప సద్ధ అమరుగాక!

కృతజాత్స్పూరవక శుభాకాాంక్ష్లతో...
'అవధాని' కోట రాజశేఖర్
12-12-2021 అల్లూరు, నెల్లూరు.

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 6 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
 విషయ సూచిక

ఆశీస్సులు, అభినందనలు
1. మాంగళాశీరవచనములు ..... శ్రీశ్రీశ్రీ శ్రీహరితీర్ా స్థిములవారు ..... 11
2. కళ్యాణం కమనీయ్ం ..... శ్రీ నరాల రామారెడిడ గారు..... ..... 14
3. పన్థానస్నుత తే శివాాః ..... డా. సూర్ం శ్రీన్నవాసులు గారు..... ..... 17
4. ఆనందాక్షరి ..... ..... డా. మేడ్స్థన్న మోహన్ గారు ..... ..... 19
5. శుభాభినందనలు ..... శ్రీ కంది శంకర్య్ా గారు ..... ..... 20
6. మనోఽభిరామం ..... శ్రీ చక్రాల లక్ష్మీకాంత్ రాజారావు గారు ..... 21
7. ఆశీర్భినందన..... ..... శ్రీ చదలవాడ్ లక్ష్మీనర్సంహారావు గారు ..... 22
8. పదా సుమహార్ం ..... డా॥ చీమక్కరిత వంకటేశిర్ రావు గారు ..... 23
9. ఋషి ఋణ విముక్తత ..... శ్రీ ఆముదాల ముర్ళి గారు ..... ..... 25
10. కల్లాణ తిలకం ..... శ్రీ కొండ్ప్త ముర్ళీకృష్ణ గారు ..... ..... 28
11. “కావ్యాం ఏత్త్ జయేత్ చిర్మ్” శ్రీ చిటితోటి విజయ్క్కమార్ గారు ..... 31
12. శుభవాణి ..... ..... శ్రీ పండి ఢిల్లూశు గారు..... ..... ..... 32
13. కమనీయ్ కావాం ..... శ్రీ మైలవర్పు ముర్ళీకృష్ణ గారు ..... 34
14. ఆపత వాకయాం ..... ..... శ్రీ పైడి హర్న్థథరావు గారు ..... ..... 36

నివేదన ..... ..... ..... కోట రాజశేఖర్ ..... ..... ..... 39

పీఠిక
1. దైవ సుతతి ..... ..... ..... ..... ..... ..... ..... 44
2. కవి సుతతి ..... ..... ..... ..... ..... ..... ..... 47
3. మాత్ృ వందనము ..... ..... ..... ..... ..... ..... 50
4. ప్తత్ృ వందనము ..... ..... ..... ..... ..... ..... 50
5. గురు సుతతి ..... ..... ..... ..... ..... ..... ..... 51
6. శ్రీ నరాల రామారెడిడ గురువరుాల సుతతి ..... ..... ..... ..... 51
7. శ్రీ సూర్ం శ్రీన్నవాసులు గురువరుాల సుతతి ..... ..... ..... ..... 52
8. గ్రంథకర్తృ పరిచయ్ము ..... ..... ..... ..... ..... ..... 52
9. అంక్తత్ పదాము ..... ..... ..... ..... ..... ..... 53

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 7 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకండము)
1. వాల్లుక్త మహరిషక్త న్థర్ద మహరిష చెప్తపన రామకథ ..... ..... ..... 55
2. బ్రహు రామాయ్ణమును వ్రాయ్వలసనదిగా వాల్లుక్తన్న ఆదేశించుట ..... 67
3. సంక్షిపత రామాయ్ణము ..... ..... ..... ..... ..... ..... 72
4. క్కశలవులు రామాయ్ణమును గానము చేయుట ..... ..... ..... 80
5. శ్రీ రామాయ్ణ కథాప్రార్ంభము అయోధాానగర్ వర్ణనము ..... ..... 83
6. దశర్థున్న రాజాపాలనము, పుర్జన వర్ణనము ..... ..... ..... 86
7. దశర్థున్న మంత్రుల గుణవర్ణనము ..... ..... ..... ..... 88
8. దశర్థుడ్డ అశిమేధయాగమును చేయుటక్క సంకల్లపంచుట ..... ..... 90
9. సుమంత్రుడ్డ దశర్థున్నక్త సనతుుమారున్న మాటలను వివరించుట ..... 92
10. సుమంత్రుడ్డ దశర్థున్నక్త ఋశాశృంగున్న వృతాతంత్మును వివరించుట ..... 94
11. దశర్థుడ్డ ఋశాశృంగున్న అయోధాక్క తీసకొన్న వచుుట ..... ..... 96
12. అశిమేధయాగ సన్థిహము ..... ..... ..... ..... ..... 98
13. య్జఞశాల్లప్రవశము ..... ..... ..... ..... ..... ..... 100
14. అశిమేధయాగము ..... ..... ..... ..... ..... ..... 102
15. దేవత్లు రావణవధ గుఱంచి ఆలోచించుట ..... ..... ..... ..... 104
16. పుత్రకామేషిి – పాయ్సప్రదానము ..... ..... ..... ..... 106
17. బ్రహుదేవున్న ప్రేర్ణతో దేవాదులు వానర్వీరులను సృజించుట ..... ..... 109
18. శ్రీరామాదుల జననము, శైశవము, గుణ వర్ణనము విశాిమిత్ర ఆగమనము..... 112
19. యాగర్క్షణకై రామున్న పంపుమన్న విశాిమిత్రుడ్డ కోరుట ..... ..... 130
20. దశర్థుడ్డ రామున్న పంపజాలననుట, విశాిమిత్రుడ్డ కోప్తంచుట ..... 134
21. వసష్ఠుడ్డ దశర్థున్నక్త నచుజెప్పుట ..... ..... ..... ..... 140
22. దశర్థుడ్డ రామలక్ష్మణులను విశాిమిత్రున్నతో పంపుట,
బల అతిబల విదాల ఉపదేశము ..... ..... ..... ..... ..... 143
23. రామలక్ష్మణులతో విశాిమిత్రుడ్డ కామాశ్రమమున విశ్రమించుట ..... 148
24. సర్యూ, మలదకరూశ వృతాతంత్ములు - తాటకావన ప్రవశము ..... 152
25. తాటకావృతాతంత్ము,
ఆమను వధ్వంపుమన్న విశాిమిత్రుడ్డ మర్ల ఆదేశించుట ..... ..... 157
26. శ్రీరాముడ్డ తాటకను వధ్వంచుట ..... ..... ..... ..... ..... 160
27. దివాాస్త్రోపదేశము ..... ..... ..... ..... ..... ..... 166
28. విశాిమిత్రుడ్డ ఉపసంహార్ అసోములను ఉపదేశించుట ..... ..... 168
29. సదాాశ్రమ వృతాతంత్ము ..... ..... ..... ..... ..... ..... 170
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 8 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
30. శ్రీరాముడ్డ దుష్ిశిక్షణ చేస య్జఞమును సంర్క్షించుట ..... ..... ..... 174
31. మిథిల్ల ప్రయాణము ..... ..... ..... ..... ..... ..... 180
32. కౌశిక్కన్న వంశ వర్ణనము ..... ..... ..... ..... ..... 185
33. బ్రహుదతుతడ్డ క్కశన్థభున్న పుత్రికలను వివాహమాడ్డట ..... ..... 189
34. విశాిమిత్రున్న త్ండ్రి య్గు గాధ్వ వృతాతంత్ము ..... ..... ..... 193
35. గంగావత్ర్ణ కథ ..... ..... ..... ..... ..... ..... 195
36. పార్ితీదేవి దేవత్లక్క, భూమిక్త శాపము న్నచుుట ..... ..... ..... 199
37. క్కమార్స్థిమి జననము ..... ..... ..... ..... ..... 203
38. సగర్ చక్రవరిత వృతాతంత్ము ..... ..... ..... ..... ..... 208
39. సగరున్న అశిమేధ య్జాఞశిమును ఇంద్రుడ్పహరించుట,
సగర్పుత్రులు అశిము కొఱక్క భూమిన్న త్రవుిట ..... ..... ..... 212
40. కప్తల వాసుదేవున్న కోపాగ్నిక్త సగర్పుత్రులు భసుమగుట ..... ..... 216
41. సగరుడ్డ య్జఞమును పూరితచేయుట ..... ..... ..... ..... 221
42. భగీర్థుడ్డ గంగను భూమిక్త తెచుుటక్క త్పసు్ను ప్రార్ంభించుట ..... 226
43. గంగావత్ర్ణము ..... ..... ..... ..... ..... ..... 230
44. సగర్పుత్రులక్క సిర్గప్రాప్తత ..... ..... ..... ..... ..... 239
45. క్షీర్స్థగర్ మథనము - హాల్లహలభక్షణము, అమృతావిరాభవము ..... 242
46. ఇంద్రున్న చంపగల పుత్రున్న కొఱక్క దితి త్పసు్ చేయుట ..... ..... 247
47. సపత మరుతుతల వృతాతంత్ము ..... ..... ..... ..... ..... 252
48. అహల్లాశాప వృతాతంత్ము ..... ..... ..... ..... ..... 257
49. అహల్లాశాప విమోచనము ..... ..... ..... ..... ..... 266
50. శ్రీరామ లక్ష్మణులు విశాిమిత్రున్నతో మిథిల చేరుట ..... ..... ..... 270
51. శ్రీరామున్నక్త శతానందుడ్డ విశాిమిత్రుడ్డ బ్రహురిష యైన
విధమును విశదీకరించుట ..... ..... ..... ..... ..... 276
52. విశాిమిత్రునక్క వసష్ఠున్న ఆతిథాము ..... ..... ..... ..... 281
53. కామధేనువును త్నక్తమున్న విశాిమిత్రుడ్డ కోరుట, వసష్ఠుడ్డ న్నరాకరించుట 285
54. విశాిమిత్రుడ్డ కామధేనువును అపహరింపబోవుట,
శబల వసష్ఠున్న అనుమతితో బలములను సృషిించుట ..... ..... ..... 287
55. శివానుగ్రహమున విశాిమిత్రుడ్డ దివాాసోములను ప్రయోగ్నంచుట ..... 292
56. విశాిమిత్రున్న దివాాసోములను వసష్ఠుడ్డ త్న బ్రహుదండ్ముతో
శమింపజేయుట ..... ..... ..... ..... ..... ..... 296
57. విశాిమిత్రుడ్డ బ్రహురిష య్గుటకై త్పసు్ చేయుట, త్రిశంక్కన్న వృతాతంత్ము 298

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 9 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
58. వసష్ుపుత్రులు శప్తంచగా చండాలత్ిమును పొందిన త్రిశంక్కడ్డ
విశాిమిత్రున్న ఆశ్రయించుట ..... ..... ..... ..... ..... 302
59. విశాిమిత్రుడ్డ వసష్ుపుత్రులను, మహోదయున్న శప్తంచుట ..... ..... 306
60. విశాిమిత్రుడ్డ త్రిశంక్కన్న సిర్గమునక్క పంపుట ..... ..... ..... 311
61. శునశేేఫున్న వృతాతంత్ము ..... ..... ..... ..... ..... 315
62. అంబరీష్ఠన్న య్జఞపరిసమాప్తత ..... ..... ..... ..... ..... 319
63. మేనక కార్ణంగా విశాిమిత్రున్నక్త త్పోభంగము,
విశాిమిత్రుడ్డ మహరిష య్గుట ..... ..... ..... ..... ..... 324
64. విశాిమిత్రుడ్డ ర్ంభను శప్తంచుట ..... ..... ..... ..... 328
65. బ్రహుదేవుడ్డ విశాిమిత్ర మహరిషక్త బ్రహురిషత్ిమును ప్రస్థదించుట ..... 332
66. శివధనుసు్ వృతాతంత్ము ..... ..... ..... ..... ..... 339
67. శివధనుర్భంగము,
జనక్కడ్డ దశర్థున్న తీసకొన్న వచుుటకై మంత్రులను పంపుట ..... ..... 345
68. దశర్థుడ్డ సపరివార్ంగా మిథిలక్క బయ్లుదేరుటక్క న్నశుయించుకొనుట 254
69. జనక దశర్థ సమాగమము ..... ..... ..... ..... ..... 361
70. వసష్ఠుడ్డ ఇక్ష్విక్కవంశమును వరిణంచుట ..... ..... ..... ..... 365
71. జనక్కడ్డ త్న న్నమివంశమును వివరించుట ..... ..... ..... ..... 375
72. దశర్థుడ్డ న్థందీశ్రాదాాదులను న్నర్ిహంచుట ..... ..... ..... 382
73. రామ లక్ష్మణ భర్త్ శత్రుఘ్నిల వివాహమహోత్్వ ఘటిము ..... ..... 389
74. దశర్థుడ్డ వధూవర్ సపరివార్ంగా అయోధాక్క బయ్లుదేఱుట,
దారిలో పర్శురాముడ్డ ఎదుర్గుట ..... ..... ..... ..... 403
75. వైష్ణవధనుసు్ను ఎక్కుపెట్టిమన్న పర్శురాముడ్డ శ్రీరామున్న ప్రేరేప్తంచుట ..... 410
76. శ్రీరాముడ్డ వైష్ణవధనుసు్ను ఎక్కుపెట్టిట,
రామబాణప్రయోగంతో పర్శురామున్న పుణాలోకములు నశించుట ..... 419
77. దశర్థుడ్డ నూత్న వధూవరులతో పరివార్ంతో అయోధా చేరుట,
శ్రీ సీతారాముల ప్రేమాతిశయ్ వర్ణన ..... ..... ..... ..... 426
ప్రశంసా పదాములు ..... ..... ..... ..... ..... ..... 439
కవిపరిచయం ..... ..... ..... ..... ..... ..... ..... 447

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 10 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
 శ్ర
ీ శ్ర
ీ శ్ర
ీ శ్ర
ీ హరితీర్
థ స్వవములవార్ల
శ్రీసత్యానందాశ్రమ పీఠాధిపతులు
శ్రీసత్యానందాశ్రమము, ఇనమడుగు
నెల్లూరు జిల్లూ - 524137
ఓం నమో భగవతే శ్రీసత్యానందాయ
మంగళాశీర్వచనములు
శ్రీసత్యానందాశ్రమ ఆస్థాన పండితులు శ్రీ కోట రాజశేఖర్ గారు 2019 లో భాగవత
సప్తాహము ఏరాాటు జేసినప్పుడు త్యము శ్రీసీత్యరామకల్లాణ కావారచన చేయుచుననటుూ
చెప్పానారు. ఆ మాట విని నేను చాల సంతోషంచినాను. కాలమును మంచి
కారాములయందు గడుపవలయు నని పెద్దలు చెప్పాయునానరు. కావున ఈ కరోనా
కాలములో ఎచటికి వెళ్ళకండ పరమారావ్యాసంగమునందు గడుపుట విశేషమైన
విషయము.
శ్రీబాలగంగాధర్ తిలక్ గారు జైలులో ఉననప్పుడు గీత్య రహసామును వ్రాసినారు.
ఇప్పుడు అది ఎంతో మంది స్థధకలక ఉపయోగపడుచుననది. ఆల్లగుననే ఈ కరోనా
కాలమును వీరు సదిినియోగపరచినారు.
శ్రీరామచంద్రుడు జగతారభువు. ద్యాసముద్రుడు. మరాాదాపురుషోతాముడు. తన
ఆచరణ దాిరా ప్రపంచమునక ధరమమును మానవతిమును బోధించినవ్యడు. తన
అడుగుజాడలలో నడుచుటక ప్రజలక అనువైన మారగమును ఏరాఱచిన ధరమమూర్తా.
తల్లూద్ండ్రులు గురువులు అననద్ముమలు బంధువులు అనుచరులు మొద్లగువ్యర్త యెడల,
రాజాపర్తప్తలనము నందు తన కరావ్యానిన సంపూరణంగా నెరవేర్చేవ్యడు. భృతుాలయెడల,
తనను శరణు కోర్త ఆశ్రయంచినవ్యర్తయెడల, ఎల్ల ఉండవలయునో ఆచర్తంచి చూప్పంచిన
ఆద్రశమూర్తా. మానవుడుగా అవతర్తంచి మహోననత వాకిాతిముతో ఈ భూమిపై
సంచర్తంచిన ఆ శ్రీరామచంద్రుని బాలావిశేషములను పద్ాకావాముగా వ్రాయుటలో
కాలమును సదిినియోగ పఱచిన మా కోట రాజశేఖర్ గారు ధనాాతుమలు.
శ్రీరామచంద్ర మహాప్రభువు ఆరాత్రాణ పరాయణమనే వ్రతమును ఎంత చకకగ చెప్పా
దానిని అమలు చేసి చూప్పంచినారో ఈ క్రంది వ్యల్మమకి మహర్తి శ్లూకము
తెల్లయజేయుచుననది.
శ్లో. సకృదేవ ప్రపన్నాయ తవాసీీతి చ యాచతే।
అభయం సర్వభూతేభ్యా దదా మ్యాత ద్ర్వతం మమ ॥ (6-18-35)

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 11 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
 వ్యల్మమకి మహర్తి విరచితమైన ఈ శ్లూకమునక మా రాజశేఖర్ గార్త కలమునుండి
తేటతెలుగునందు పద్ాము హృద్ాముగ చకకగా ఎటుూ జాలువ్యర్తనదో చూడండి.
ఉ. శ్రీర్ఘురాము డుతతముడు, శిష్టజన్నవనతాయశస్వవతా
ధారుడు, లోకమోహనుడు, "తావక దాస్సడ" ననా చాలు సం
సార్ పయోధి దాటుటకు సాయముుఁ జేయును, రామన్నమమ్య
తార్కమంత్రమై తనరి ధనాతుఁ గూరుు జపంచువారికిన్. (14)
ఈ పద్ామునందు భగవంతుని ఎందుక ఆశ్రయంపవలయునో, ఆశ్రయంచువ్యరు
ఏమి ప్రయోజనమును పంద్గలరో చకకగా తెల్లప్పయునానరు. లోకమునక శ్రేయస్సును
చేకూరుే ఇటువంటి కవితిము నిజమైన కవితిము అని పెద్దలు చెప్పాయునానరు.
ఈ సీత్యరామకళ్యాణ గ్రంథమునందు శ్రీవ్యల్మమకి ప్రణీతమైన మూలశ్లూకములను
తనక అవసరమైనంత మేర పందుపఱచి త్యతారామును అందించి తెలుగు పద్ాములుగా
ఎంతో స్సంద్రముగ అనువదించి ఇందు ఇమిడిపోయేటటుూ చేసినారు. ప్రతిపద్ాము
హృద్ామే. ప్రతి పలుక రమామే. చకకని అనువ్యద్ము కావున దీనికి మరల వ్యాఖ్యానము
అవసరములేదు. అలతి అలతి పదాలతో, అంద్మైన అదుుతమైన భావ్యలతో అల్లూన
రమణీయమైన కవితిము మా రాజశేఖర్ గార్తది అనడం వ్యసావం.
చెఱక ఎకకడి నుండి తినాన తీయగానే ఉంటుంది. అల్లగే శ్రీరాముని గాథ
ఎకకడినుండి చద్వడం ప్రారంభంచినా అది అమృతమే. శ్రీరామ స్థగరములో మునకలు
వేస్తా ఎనోన రత్యనలు, మణులు, మాణికాాలు దొరుకత్యయ. ఈ శ్రీరామాయణ
మహాస్థగరములో మానవ్యళి జీవన స్రవంతికి కావలసిన రతనములు కోకొలూలుగా ఉననవి.
వ్యల్మమకి మహర్తి త్యను విరచించిన శ్రీమద్రామాయణంలో ప్రతి వేయ శ్లూకములక
ఒక గాయత్రీమంత్రాక్షరమును నిక్షిపాం చేసిన విషయం అంద్ఱికీ తెల్లసినదే. బాలకాండలో
మూడుచోటూ అంటే తపఃస్థిధ్యాయ నిరతం… (1-1-1) స హత్యి రాక్షస్థన్… (1-30-23)
విశ్విమిత్రస్సా… (1-67-12) అను శ్లూకములలో మొద్టి అక్షరాలుగా ‘త’ ‘స’ ‘వి’ అను
గాయత్రీమంత్రాక్షరములు ఉనన విషయం గాయత్రీరామాయణం దాిరా విదితమౌతుంది.
శ్రీ కోట రాజశేఖర్ గారు పై సంద్రుములలో వ్రాసిన పద్ాములలో 1 వ పద్ాము -
"తపమున్ జేసెడి వ్యడు…" 1-1-1 (బాలకాండ – 1 వ శీర్తిక - 1వ పద్ాము), 228 వ పద్ాము
- "సవము సమాపాంబగుటక…" 1-30-11, 568 వ పద్ాము - "వినయమున నటు
జనకడు…" 1-67-7 అను పద్ాములలో మొద్టి అక్షరములుగా ఆ అక్షరములే ఉండటం
ఒక విశేషం అని చెపావచుే.

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 12 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
 పరమస్థధిి, పతివ్రత్యమతల్లూ సీతమమవ్యరు భరాయెడల ఉతామ ఆచరణమును ఎల్ల
కల్లగియుండెడిదో ఈ పద్ామునందు మనం గమనించవచుే.
చం. ప్రణయము ప్రీతియున్ భయము భకితయు స్వగ్గు దలిర్ప సీత రా
ముని మదిలోని భావములుఁ బూర్ణముగా నెఱుగంగ; రాముడున్
గనుగొనసాగె సీతమదిుఁ గల్గుడి భావములన్, బర్సపర్
ముీను గ్గణరూపశీలములుఁ బూర్ణత నందిరి యిరువరున్ దమిన్. 1-77 (738)
అనోానా దాంపతామంటే ఇదే. ఇటిివ్యర్త జీవితములో ఎంత పెద్ద కషిము వచిేనా అది
సమసిపోయ ఆ ద్ంపతులు పరమానంద్ సౌఖాజీవితమును గడిపెద్రు.
ఈ శ్రీ రామాయణమునందు ఇవియే మనము నేరుేకోవలసిన స్సగుణములు,
సంప్తదించుకోవలసిన రతనములు. వీనిని ఆచరణ యందు పెటిినచో మన జీవితము
ఆనంద్మయమే. ఆనంద్ము కొఱకే అనిన ప్రాణులు ప్తకల్లడుచుననవి గదా!
సీతమమవ్యరు ఇల్లంటిదైతే శ్రీ రాముడు ఎల్లంటివ్యడో ఈ పద్ామునందు చకకగ
నుడివియునానరు. మన జీవనమునక చకకగా ఉపయోగపడునటిి ఉపదేశ రతనములను
మనము ఈ రామాయణమునుండి సమకూరుేకో వలయును.
చం. అనిశము ధర్ీ మంచుచు, ప్రజావళికిన్ బ్రియమాచరించుచున్,
జనకుని యాజఞ జేయుచు, బ్రశసతముగా దన తలుో లందఱిన్,
మనమున నెంచి సేవల సమంచిత రీతుల గొలుువాడునై,
ఘన గ్గరువరుా కర్ాములుఁ గాంక్ష నొనర్చుడి రాము డాదటన్. 1-77 (733)
ఇటిి అనోానా సంబంధ బాంధవాముల వలన చకకగ జీవనము స్థగిపోవును. ఇటిి
జీవన విధ్యనమును అలవరచుకొని అనంతసౌఖామును చదువరులు పందుదురుగాక!
ప్తఠకలు ఈ గ్రంథమును చదివి నితాజీవితమునందు ఇందులోని ధరమములను
ఆచర్తంచినప్పుడే శ్రీరాజశేఖర్ గార్త పర్తశ్రమ నిజముగ స్థఫలాము నందును. వీరు ఇంకను
ఇల్లంటి ప్రజోపయోగకర స్థహితామును పర్తఢవింపజేసి సదుగరు
శ్రీసత్యానంద్మహరుిలవ్యర్త శ్రీబ్రహామనంద్తీరాస్థిములవ్యర్త అనుగ్రహమునక
ప్తత్రులగుదురుగాక!
శ్రీ శ్రీ సీత్య రామభద్రుడు అనేకానేక భద్రములను ప్రస్థదించునుగాక! ఇతి శమ్.
24-12-2021

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 13 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
 ప్రముఖ అవధ్యనకవి,
హంస పురస్థకర గ్రహీత
శ్ర
ీ నరాల రామారెడ్డ
ి గార్ల
ప్రొదుదటూరు

కళాాణం కమనీయం
నేను ప్రొదుదటూరులో శ్రీమలయాళ్ స్థిమి ప్రాచా కళ్యశ్వలలో ఆంధ్రోపనాాసకడుగా
ఉదోాగం చేస్సాననపుడు చి॥ కోట రాజశేఖర్ 1972 సంవతురంలో A విదాిన్ కోరుులో
ప్రవేశంచి సంసృత్యంధ్ర భాషలోూ అధాయనం చేసి మంచి ప్తండిత్యానిన
సంప్తదించుకొనానడు.
విదాార్తా ద్శలోనే పద్ారచన ప్రారంభంచిన రాజశేఖర్ కొనిన అష్టివధ్యనాలు కూడా
చేశ్వడు. అవధ్యన ప్రక్రయ నిరిహించే కాలంలో రాజశేఖర్ పదాాలోూ పర్తపకిత లేదు. 2012
సం॥ తరాిత చకకని శైల్లని స్థధించి సమసాలను, ద్తాపదులను పూర్తస్తా సహృద్యుల
ప్రశంసల్లన అందుకొనానదు. ‘శంకరాభరణం’ వంటి బాూగులోూ రాజశేఖర్ పద్ా రచనా
ప్రావీణాం కంది శంకరయా గార్త ప్రోత్యుహంతో అంద్ర్త ద్ృషినీ ఆకర్తించింది. నెల్లూరులో
జర్తగిన ‘రోజుకో పద్ాం - శంకరాభరణం (పద్ా కద్ంబం)’ ఆవిషకరణ సభలో రాజశేఖర్
ఆహాినానిన అందుకొని ప్తల్గగనానను. అప్పుడు రాజశేఖర్తో “ఏదైనా మంచి ఇతివృత్యానిన
తీస్సకొని కావాం రచిస్తా బాగుంటుంది” అనానను.
నా ఉపదేశ్వనిన అంగీకర్తంచి, నా పేరునన కథానాయకని ఇతివృత్యానిన సీికర్తంచి ‘శ్రీ
సీత్యరామ కల్లాణం’ అనే మధురకావ్యానిన రచించి తెలుగు భాష్టభమానులక కానుకగా
అందించిన రాజశేఖర్ రమణీయ కృషని మనస్థరా అభనందిస్సానానను.
కావారచనా సంద్రుంలో రాజశేఖర్ వినయ వరానంతో విద్ితకవులు శ్రీ స్తరం
శ్రీనివ్యస్సలు గార్తతో, అప్పుడప్పుడు నాతో పద్ారచనలో మెలకవలను తెలుస్సకొంటూ
ఉండటం అభనంద్నీయం.
సంసృత భాషలో మహాకవి వ్యల్మమకి రచించిన శ్రీమద్రామాయణ మహాకావాంలోని
బాలకాండను రాజశేఖర్ తెలుగుబాసలో ‘శ్రీసీత్యరామ కల్లాణం’ పేరుతో పదాానువ్యద్ం
చేయడం విశేషం. మానుాలు వ్యవిల్లకొలను స్సబాారావు గారు వ్యల్మమకి రామాయణానిన
యథాతథంగా, మూలవిధేయంగా, సంపూరణంగా అనువ్యద్ం చేశ్వరు. రాజశేఖర్ కేవలం
సీత్యరామ కల్లాణం వరకే 741 పదాాల కావాంగా తీర్తే దిదాదరు. మొలూ కవయత్రి సంపూరణంగా
రచించిన రామాయణంతో సమానమైన పర్తమాణం.

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 14 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
 రాజశేఖర్ రచించిన శ్రీ సీత్యరామ కల్లాణ కావాం మృదులమైన, మధురమైన శైల్లలో
స్థగింది. ఇతివృతాంతో ప్తటు వృతారచన ధ్యరాళ్ంగా ప్రవహించింది. వారాపదాలు లేకండా,
అనియకిూషిత లేకండా ప్రతి ఘట్టినీన తీర్తేదిదిదన రాజశేఖర్ కృషని అభనందించక తపాదు.
వ్యల్మమకి సంసృత శ్లూకాలను అంద్మైన తెలుగులో అనువదించిన రాజశేఖర్
ప్రతిభను ప్రతిబంబంచిన పదాాలెనోన ఉనానయ.
కౌసల్యా స్సప్రజా రామ పూరావ సంధాా ప్రవర్తతే ।
ఉతితష్ఠ నర్శారూూల కర్తవాం దైవమాహ్నాకమ్ ॥ (1-23-2)
ఈ శ్లూకానిన రాజశేఖర్ తెలుగులో అంద్ంగా కంద్ంగా తీర్తే దిదిదన పద్ామిది...
కౌసల్యాస్సప్రజ రా
మా! స్సందర్! పూర్వసంధా యమర్చ, నృశారూూ
ల్య! స్సమతీ! దైవికమున్
భాస్సర్ మాహ్నాకముుఁ జేయవల్గ నిక ల్గమాీ! (161)
రాజశేఖర్ రచించిన శ్రీసీత్యరామ కల్లాణంలో 77 ఘట్టిలునానయ. అనిన ఘట్టిలను
రాజశేఖర్ ప్రతేాక శ్రద్ధ వహించి చకకని శైల్లలో రచించాడు.
రామ లక్ష్మణ భరత శత్రుఘ్ననలు జనిమంచిన తరాిత ద్శరథుని ఉదాతాతను చినన
తేటగీతిలో చిత్రించిన వైనం అభనంద్నీయం. ఆ పద్ామిది...
న్నలుు ముఖములతో బ్రహీ వెలుునటుో,
న్నలుు వారుుల వరుణుడు వెలుునటుో,
న్నలుు భుజముల విష్ణణవు వెలుునటుో,
వెల్గు నలువరు పుత్రులు గలు విభుడు. (116)
‘గంగావతరణ’ ఘటింలో భూమండల్లనికి చేర్తన మందాకినీ మనోహర గమనానిన
మతేాభంలో నేత్రపరింగా వర్తణంచిన తీరు ప్రశంసనీయం.
ఒకచో నేగ్గను గంగ వేగముగుఁ, దా నొక్కొకొచో మలోగా,
నొకచో న్నయతతం జనున్, గ్గటిలగా నొక్కొకొచో, దూకుగా
నొకచో, నూర్ువముగాుఁ జరించు నొకచో నుదూూతగా, నమ్రగా
నొకచోటన్ బ్రవహ్నంచుుఁ, బావనముగా నొప్పపరుచున్ ధాత్రిపై. (353)
‘శవధనురుంగ’ ఘటింలో శ్రీరాముడు శవధనుస్సు నెతిాన విధ్యనంలో రాముని
ధీరవరానం ప్రతిబంబంచిన పద్ామిది...
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 15 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
 ఇనకులజండు రాముడు మహేశుని చాపముుఁ జేరిన్నడు, దా
నిని బరికించిన్నడు, కర్నీర్జ మతుతచుుఁ బటిటన్నడు, వీ
రుని వల్గ నెతితన్నడు; గ్గణరోచులుఁ గోటిని వంచి, మ్యటి న్న
రిని వెసుఁ జటిట, దాని సవరించు గ్గణాతుీ డితండె చూడుడీ. (572)
ద్శరథుని నలుగురు కమారులు రామ లక్ష్మణ భరత శత్రుఘ్ననలు వరుసగా సీత,
ఊర్తమళ్, మాండవి, శ్రుతకీర్తా కనాలను వివ్యహమాడి అయోధాక బయలుదేర్తన సంద్రుంలో
మిథిల్లనగర ప్రజలు శ్రీరాముని మనోహర రూప్తనిన చూచి ఇల్ల అనుకొనానరట...
ఈ రాముడే కదా క్రూర్రాక్షస్వయగ్గ
తాటకన్ జంపన ధైర్ామూరిత
యీ రాముడే కదా ఋషివరుాయాగమున్
లీల ర్క్షంచిన బాలమూరిత.... (673)
ఇల్ల స్థగుతుంది సీసం. అంద్మైన వినాాసం. ఈ పదాానిన చదివినప్పుడు మనక
సమృతిపథంలో పోతన భాగవతంలో మధురాపురంలో ప్రవేశంచిన శ్రీకృష్ణణని వీక్షించిన
మగువలు అనుకొనన మాటలు స్సుర్తస్థాయ.
“వీడటే ర్కొస్వ విగతజీవిగుఁ జనుా
బాలు త్రావిన మ్యటి బాలకుండు
వీడటే నందుని వెలదికి జగమలో
ముఖమందు జూపన ముదుూల్యడు...”
(పోతన భాగవత ద్శమసకంద్ం – 1250)
చి॥ కోట రాజశేఖర్ కవిత్య కృషీవలుడుగా శ్రీ సీత్యరామ కల్లాణం వంటి ప్రాచీన
కథావస్సావులతో రచనా ప్తటవ్యనిన ప్రద్ర్తశంచటం ప్రశంస్థరహం. అల్లగే ఆధునికమైన
ఇతివృత్యాలను తీస్సకొని స్థమాజిక ద్ృకాథంతో రచనలు స్థగించాలని ఆశస్సానానను.
మనస్థరా ఆశీరిదిస్సానానను.
చికొని తేనె ఫులోసర్సీజమునుండి స్రవించినటుో నీ
చకొని శైలి పదాముల సాగగ; ప్పవన రామగాథపై
మకుొవ పంగిపోవ ర్సమంజల కవాము వ్రాస్వన్నవు - సం
పెకిొన నీదు కైత వికస్వంచెను నందన ప్పరిజాతమై.

ప్రొదుదటూరు, నరాల రామారెడ్డి

10-12-2021.

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 16 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
 వ్యాస మహాభారత అనువ్యద్కలు
డా. సూర్ేం శ్ర
ీ నివాసులు గార్ల
విశ్రంత ప్రధ్యనాచారుాలు,
ఓర్తయంటల్ కాలేజి, తిమమసముద్రం

పన్థానస్సన్తు తే శివాః
ఏ భాషకైనా పర్తమిత సంఖాలోనే అక్షరాలు ఉంట్టయ. అనిన భాషలకూ ఒకే
వరణమాలను తయారుచేసినా వంద్ అక్షరాలు కూడా కాలేదు. ఆ అక్షరాలను ఒకదానితో
మరొకకదానిని కూరేటంతో పదాలు అరావంత్యలే అనంతంగా తయారయాాయ. ఆ
కూరుాలోని ఆనుపూర్తికి చేస్త అరానిరణయమే భననభాషలనూ తయారు చేస్సాంది. ఒక క్రమం
తెల్లసిన వ్యడికే మరొకక్రమం అరాం కాకండానూ చేస్సాంది.
మనక అంకెలు తొమిమదే ఉనానయ. స్సనానను కూడా కలుపుకంటే పది. కానీ ఆ
పదింటితో అనంతసంఖాలను తయారుచేస్సానానం. లెకికంచి ఉచేర్తంచట్టనికి కూడా
వీలేూనంత పెద్ద సంఖాలనూ తయారుచేస్సానానం.
రంగులు అయదు, ఆరు లేదా ఏడు. రుచులు ఆరు. కానీ వీటి కలయకలు వరణ రుచి
భేదాలను ఏరారుస్సానానయ.
ఇద్ంత్య ఎందుక చెపుానాననంటే మనమైనా త్రిగుణాలతో ఏరాడుతుననవ్యళ్ళమే. ఆ
త్రిగుణాలలోని కలయకలోని భేదాలు రూప భావ్యలలో అనంత భేదాలను కల్లాస్సానానయ. ఆ
కారణంగానే తిననదానినే తినాన, చూచినదానినే చూచినా, విననదానేన వినాన మనక అరుచి
లేదు, అభరుచికి భంగప్తటు లేదు.
ఆ నేపథాంలో చూస్తా శ్రీరామకథను తెలుగులో ఎంతమంది వ్రాశ్వరో, ఎనెననిన
రకాలుగా వ్రాశ్వరో లెకేక తెల్లయదు. ఒకే కథక ఇనిన రూప్తల్ల? అంటే కథ ఒకకటే అయనా
కథకలు వేరు, కథనరీతులు వేరు, కథనకాలం వేరు. తికకన కాల్లనికి తికకన నిరిచనోతార
రామాయణానిన తనదైన శైల్లలో రచిస్తా తికకన తరువ్యతి అయాలరాజు రామభద్రుడు తికకన
శైల్లని కూడా అనుకర్తస్తా రామాభుాద్యానిన రచించాడు. కథనకాలం వేరైనందువలూ
ఏరాడిన ఆనుకూలామిది. అదే ప్రాతికూలాం కూడా కావచుే సమరాత లోప్పస్తా.
వ్రాస్తా రామకథనే వ్రాయాలనన సంకలాం కొంద్ర్తదైతే కథ తెల్లసిందే కదా వ్రాదాదమనన
భావం కొంద్ర్తది. ఆ కొంద్ర్తలో కవీ, ప్తఠకడూ ఇద్దరూ ఉంట్టరు. ఇక భకిా ప్తరమాంతో
రామకథను వ్రాస్తవ్యరు కొంద్రు. కథ ప్రసిద్ధమైతే కలానలోని అవకతవకలక అవకాశం
ఉండదు. ఆ ఊతంలో ప్రసిద్ధ రామకథను వ్రాశ్వరు కొంద్రు. నిజమే! మామూలుగా
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 17 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
కలానలో అయతే హనుమంతుడు సముద్రానిన దాటడానిన ప్తఠకల చేత ఒప్పాంచటం అంత
తేల్లకేమీ కాదు.
ఈ కారణ నేపథాంలో ఒకటో, కొనోన, అనినయో కల్లసి చి॥ కోట రాజశేఖర్ను
సీత్యకళ్యాణ కావా నిరామణానికి ప్రోతుహించాయ. సీత్యకళ్యాణమంటే
శ్రీమద్రామాయణంలోని బాలకాండ కథ.
శ్రీరాముడు ఆద్రశమానవుడు. రూపు కటిిన ధరమం, ఆశ్రిత రక్షకడు. ఇవనీన
జగమెర్తగిన లక్షణాలు. వీటినే మరల గురుా చేయటమంటే వ్యల్మమకి రామాయణం చాలు. మన
భాష కాదు కదా అంటే తెలుగులో కూడా రామాయణాలు కపాలు కపాలు. అయతే అవేవీ
రాజశేఖర్ మాటలు కావు. రాజశేఖర్ తన మాటలోూ కూడా శ్రీరాముని ప్రద్ర్తశంచాలంటే
రాజశేఖర్ మాటలే కావ్యల్ల.
మాటలలోని విలక్షణత ఏమిటంటే ఒకే పదానిన ఒకరు పల్లకితే నచేకపోయనా
మరొకరు పల్లకితే నచుేతుంది. మరొకర్త అనియంలో నచుేతుంది. మరొకర్త
పదానుపూర్తిలో నచుేతుంది. వ్యల్మమకి శ్లూకం నచేని వ్యడికైనా ఒకోకస్థర్త రాజశేఖర్ పద్ాం
నచేవచుే ఆయా సంస్థకర విశేష్టలను బటిి. అందుకే ఒక మంచిమాటను నలుగురూ చెపేా
ప్రయతనం చేయాల్ల. ఎవర్తకి ఎవర్త మాట నచుేతుందో తెల్లయదు గదా! నచేటమే అవసరం.
అందుకే అంద్ర్త ప్రయతనం.
రాజశేఖర్ బాలకాండ అనువ్యద్ం యథాతథం కాదు. ఇది యథావసర
యథాతథానువ్యద్ం. వ్యల్మమకిని అనుసర్తంచినంత మేర. అకకడకకడ అమూలకాలైన
పదాాల్ల కనిప్పస్థాయ. అమూలక భావ్యల్ల కనిప్పస్థాయ. అనాత్ర ప్రసిద్ధమైన భావ్యలక
అనుకరణ రూప్తలే అవి. అయతే సముచిత్యలు.
వ్యల్మమకిని త్యనరాం చేస్సకొని మనక అరామయేాల్ల చెపాటం రాజశేఖర్ చేపటిిన పని.
త్యను ఆశంచినంత మేర కృతకృతుాడయాాడు. వ్యల్మమకి రచించిన బుల్లూబుల్లూ శ్లూకాలను
ఆంధ్రపదీాకర్తంచటంలో తతాదాువ్యనుగుణంగా విభననచఛంద్స్సులను సీికర్తంచి శ్లూకాలను
కలుపుకంటూ (అవసరమైన త్యవుల) పద్ారచన చేశ్వడు. ఈ విషయంలో మంద్ర
మారాగనిన కూడా అనుసర్తంచాడు రాజశేఖర్.
డాంబక శైల్లని కానీ, డాంబక పదాడంబరానిన కానీ ప్రద్ర్తశంచకండా పద్ారచన
స్థగించాడు. సహజ శైల్మ మాధురాంతో అకకడకకడ కనిప్పంచే శబాదలంకార సారశ అప్రయతన
సిద్ధమే కానీ దానికై కవి త్యపత్రయపడడటుి అనిప్పంచదు. ఏత్యవ్యత్య ఒక సరళ్మైన
సీత్యకళ్యాణ సంద్రుమిది.

17-12-2021 సూరాం శ్రీనివాసులు

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 18 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
 ‘పంచసహస్రావధ్యని’
డా. మేడస్వని మోహన్ గార్ల
తిరుపతి

ఆనందాక్షరి
సీ. ధన్యమాన్యంబు సీతారామ కళ్యయణ
కృతి వినిరాాణ వరిష్ఠయశుఁడు
సుప్రసన్న కవిత్వ శోభిత్ ప్రతిభా వి
భూషిత్ భావుక బుద్ధిబలుఁడు
అవధాన్ సువిధాన్ వివిధాంశ ధిష్ణా ప్ర
పూర్ణ విజ్ఞాన్ సమ్మాద్ధతండు
శ్రీరామచంద్ర పాదార్వింద మర్ంద
సేవనాన్ంద సంభావిత్మతి
తే.గీ. సంసృతాంధ్ర సాహిత్య విశార్దండు
మహదధీతి బోధాత్ా సమంచితండు
నిత్య వాఙ్ాయోపాసనా నిషిఠతండు
కోట రాజశేఖర్ కవీట్కంజరండు.
17-12-2021 మేడసాని మోహన్

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 19 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
 ’సమస్థా పృచఛక చక్రవర్తా’
శ్ర
ీ కేంది శ్ేంకర్య్య గార్ల
‘శంకరాభరణం’ బాూగు, వ్యటుప్ సమూహ నిరాిహకలు
వరంగల్
శుభాభినందనలు
“ఏదైనా మంచి ఇతివృత్యానిన తీసికొని ఒక పద్ాకావాం వ్రాయాల్ల” అని స్తచించారట
శ్రీ నరాల రామారెడిడ గారు. దానిని శరస్థ వహించారు శ్రీ కోట రాజశేఖర్ గారు. రామకథను
మించిన మంచి ఇతివృతాం వ్యర్తకి తటిలేదు, తటిదు కూడా! ఎందుకంటే వ్యరు త్రికరణ
శుదిధగా శ్రీరామభకాలు. ‘శంకరాభరణం’లో ఎటువంటి సమసాకైనా రామాయణపరంగా
పూరణ పదాానిన చెపాడం వ్యర్త ప్రతేాకత. అచంచల రామభకిా, నిరంతర సజజన స్థంగతాం,
ఆధ్యాతిమక ప్రవచనాలతో కాల్లనిన సదిినియోగం చేస్సకొనే రాజశేఖర్ గార్తకి రామకథ తపా
మరొకటి ఎల్ల తోస్సాంది? ‘మరల నిదేల రామాయణంబు?’ అనన ప్రశనక అవకాశమే లేదు.
రామకథను ఎంద్రు, ఎనిన విధ్యల, ఎనినస్థరుూ చెప్పానా తనివి తీరదు. అందుకే కోట వ్యరు
త్యమూ రామకథనే ఎనునకనానరు. కేవలం సీత్యరామ కల్లాణ గాథనే చెప్తాలని సంకలాం
చేసినా అది మొతాం బాలకాండనే చెప్పాంచింది. రామకథా ప్రాధ్యనాం అటువంటిది. శ్రీరామ
జననం నుండి కళ్యాణం వరక ప్రధ్యన కథ అయతే ప్రాస్థావికంగా చెపాబడిన కథలు ఎనోన.
అనినంటినీ కావాబద్ధం చేశ్వరు రాజశేఖర్ గారు.
వీర్త పదాాల మాధురాం నాక క్రొతా కాదు. కొనిన సంవతురాలుగా
శంకరాభరణంలోని సమసాలక అదుుతమైన పూరణలు అందిస్సానానరు. త్యము
చెపాద్లచుకొనన భావ్యనికి ఏ ఛంద్సెసునా ల్గంగిపోవలసిందే. అందుక వ్యర్త ఛందో
వ్యాకరణ పర్తజాానం, విస్థార పద్సంపద్ దోహద్ం చేస్థాయ. ఎకకడా వారా పదాలు కాని, ఊత
పదాలు కాని కనిప్పంచవు. అదుుతమైన ధ్యరతో వీర్త పదాాలు మనోహరంగా ఉంట్టయ. వీర్త
పదాాల వలెనే వీర్త వాకిాతిం కూడా సౌమాంగా ఉంటుంది. ననున ప్రభావితం చేసిన వాకాలలో
వీరొకరు.
ఇంతటి మధురమైన కావ్యానిన స్థహితీలోకానికి అందించినందుక రాజశేఖర్
గార్తని అభనందిస్తా, వీరు బాలకాండతో ఆపకండా రామాయణ రచన కొనస్థగించి పూర్తా
చేయాలని ఆకాంక్షిస్సానానను. కనీసం స్సంద్రకాండ అయనా వీర్త పదాాలలో చద్వ్యలని
ఉంది. మరాాదా పురుషోతాముడైన శ్రీరామచంద్రుడు, చదువుల తల్లూ వ్యణీదేవి వీర్తకి
అందుక తగిన ఆయురారోగాాలను ప్రస్థదించాలని ప్రార్తాస్తా... సిసిా!

1-1-2022 కాంది శాంకరయయ

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 20 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
 అవధ్యన భారతి, స్థహితీ చతురానన, ఛందో వైవిధా నిష్టణత,
సిరణకంకణ - కవి గండపెండేర సత్యకర గ్రహీత,
విద్వవన్ చక్ర
ీ ల లక్ష్మీక్రేంత రాజారావు గారు
విశ్రంత సంసృతోపనాాసకలు
హైద్రాబాదు

మనోఽభిరామం
సహృద్యులు, రసహృద్యులు, సరస కవిత్య మందారవన విహారులు, అవధ్యన
వర్చణుాలు, బుధవందుాలగు శ్రీ కోట రాజశేఖర కవి రచించిన ‘శ్రీసీత్యరామ కల్లాణము’ అను నీ
కావామును పర్తపూరణ భకిా చితాముతో, అమిత్యనంద్ముతోోఁ జదివితిని. పరవశుోఁడనైతిని.
కథాగమనమున, రచనా విధ్యనమున, పద్ప్రయోగ వైచిత్రీ విషయమున, పద్ా
శైల్మకరణమున - వీరు చూప్పన ప్రతిభక ముగుధోఁడనయతిని.
కథాంశము స్సప్రసిద్ధము. ఆదికవి వ్యల్మమకి మహర్తి విరచిత రామాయణమున
బాలకాండ కథావిశేషము. దానిని తెనుగున వ్రాయవలెనను ద్ృఢసంకలాము శ్రీ రాజశేఖర కవిని
ఏతత్యకవా రచనకోఁ బుర్తకొల్లానది. దానికి ముందు ‘శంకరాభరణము’ నంద్ల్ల సమసాలు,
ద్తాపదులు - ఇత్యాదులందుోఁ ద్మ బుదిధకిోఁ బదును పెటిి, పద్ా రచనలందు వైవిధా
విధ్యనములను నేర్తే, అందుోఁ బ్రతిభావంతులై వీరు తమ గురువుల, మిత్రుల సలహా మేరక ఈ
పద్ాకావా రచనకోఁ బూనుకొనానరు. తద్రచనయందు సఫల్మకృతులయాారు.
ఇందు ప్రతిపద్ాము మనోహర శైల్మ భాగా శ్లభతము. సంద్రోుచిత పద్ములతో,
వివిధచఛంద్ములతోోఁ గావాము సొగస్సలు దిదుదకొననది. ఆంధ్రవ్యల్మమకి అను బరుద్ముతో
నప్తారు కవులలో వీర్తని కూడ చేర్తే ప్రశంసించవచుే. వీర్త కలము నుండి మర్తకొనిన కావాములు
రావ్యలని కోరుకొందాం.
శ్లో. కోట గృహాబ్ధు సంజాతః రాజశేఖర్ సతొవిః ।
శ్రీసీతారామ కల్యాణం వాలిఖత్ ర్సవత్ పదైః ॥
శ్లో. రామాయణ కథావృతతం భకిత సాహ్నతా సంభృతమ్ ।
కవామిదం బుధస్సతతాం పఠ ప్పఠక! శ్రదుయా ॥
హైద్రాబాద్, బుధజన విధేయుడు
15-11-2021 చక్రాల లక్ష్మీకాంత్ రాజారావు
9291333880

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 21 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
 ‘పద్ాభారతి’
శ్ర
ీ చదలవాడ లక్ష్మీనర్సేంహారావు గారు
అధాక్షులు, జాతీయ సంసథ, పద్ా స్థరసిత పర్తషత్
ఒంగోలు

ఆశీర్భినందన
శ్రీ కోట రాజశేఖర్ గార్త పద్ాగ్రంథం ‘శ్రీ సీత్యరామ కల్లాణము (రామాయణము
- బాలకాండము) ముద్రణక ముందే స్థహితాలోక ప్రశంసలను పంద్డం ముదావహం.
పద్ాకవితి ప్రగతికై నిరంతరం కృష చేస్త జాతీయ పద్ా స్థరసిత పర్తషత్ వ్యర్తచే
నిరిహించబడు ‘పద్ాభారతి’ వ్యటుప్ ఛానల్లో ఈ గ్రంథము రచనలో నుండగానే ఒక
సంవతుర కాలం ధ్యరావ్యహినిగా ప్రస్థరమై స్థహితీ రసజుాల అభనంద్నలు
పంద్గలగటం సతృతమే. గత శ్రీరామ నవమి పరిదిన సంద్రుమున ఈ కావాములోని శ్రీ
సీత్యరామ కల్లాణ ఘటిము పద్ాభారతిలోని పద్కొండు మంది ప్రఖ్యాత గాయకలచే పద్ా
సంగీత రూపకముగా వీడియో గానం చేయబడటం, అది ‘భకిా ప్రపంచం’ వ్యర్తచే
యూటూాబులో ప్రస్థర మొనర్తంచబడి సంగీత స్థహితీ వేతాల, భకావర్చణుాల విశేష్టద్రణ
నంద్టం శ్వూఘనీయము. బహుశ్వ ఆధునిక కాలమున ప్రచురణక ముందే ఇంతటి ప్రతీతి
బడిసిన గ్రంథములు అరుదుగ నుండవచుేనేమో!
శ్రీరామ నామరసం మధురం. రామకథ రమాం, కరుణారస్థతమకం, చితా
మాల్లనా క్షాళ్నం, పురుష్టరా స్థధకం, మానవ జీవన పథ నిర్చదశకం, ఇహపర సౌఖా
ప్రదాయకం, భారత సంసృతి పర్తరక్షణలో ప్రజల హృద్యాలలో సజీవం. రామాయణ కథా
రచనం, శ్రవణం, పఠనములక చితా సంస్థకరం కావ్యల్ల, జనామంతర స్సకృతం ఉండాల్ల.
కవిత్రయం వ్యర్త నుండి ఆధునిక ప్రఖ్యాత కవుల వరక పెకకమంది ఏదో ఒక రూపములో
రామాయణ కథను పల్లకినవ్యర్చ. శ్రీ రాజశేఖర్ గార్తకి కూడా అటిి ప్రసిదిధ ద్కకటం
సంతోషకరం.
శ్రీ రాజశేఖర్ గారు సంసృత్యంధ్ర భాష్ట విశ్వరదులు, విద్ితకవిత్యవధ్యన
ప్రతిభాసంపనునలు, స్ససిర స్సమధుర గళ్ శ్లభతులు, మనోహరాకృతీ విలసితులు,
సహృద్య సతావ గుణాంచితులు. అనీన పూరి స్సకృత సంప్రాపాములే.
శ్రీ సీత్యరామచంద్రుల సతృప్తసిదిధచే రామాయణంలోని ఇతర కాండలు కూడా
పద్ాకావాములుగా వ్యర్త లేఖిని నుండి వెలువడాలని మా ఆకాంక్ష. పరాతారుడు వ్యర్తకీ, వ్యర్త
కటుంబమునక చిరాయురారోగ్సాశిరాాలను కట్టక్షించాలని మా ఆశ, ఆశయం, ఆశంస.
13-11-2021 చదలవాడ లక్ష్మీనరసాంహారావు
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 22 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
 ‘గురుప్రపూరణ’
ి వేంకటేశ్వర్ రావు గారు
డా॥ చీమకురి
విశ్రంత ఆంధ్రోపనాాసకలు
ప్రధ్యన కారాద్ర్తశ, పద్ా స్థరసిత పర్తషత్, నెల్లూరు శ్వఖ.
పదా సుమహార్ం
యావత్ సాాసాంతి గిర్యః సరితశు మహీతలే ।
తావద్రామాయణకథా లోకేష్ణ ప్రచరిష్ాతి ॥ (1-1-36)
అని మహాకవి వ్యల్మమకి తన రామాయణ శ్వశితత్యినిన పేరొకనానరు. ఆ మహాకవి
పల్లకన అక్షరసతా ఫల్లతంగా ఎంద్రో మహాకవులు వివిధ భాషలలో రామాయణ కథను
వివిధ ప్రక్రయలలో వెలయంచారు. నేటికినీ రచిస్తా ఉనానరు. ఆ శ్రీరామచంద్రుని
ఆదేశ్వనుస్థరం నెల్లూరు జిల్లూ అల్లూరు రామకృష్ణ జూనియర్ కళ్యశ్వలలో
సంసృతోపనాాసకలుగా పనిచేసిన శ్రీయుత కోట రాజశేఖర్ గారు శ్రీమద్రామాయణంలోని
బాలకాండను అంద్మైన తెలుగు పదాాలలో ఒక పుసాకంగా ముద్రిస్సానానరు. వీరు
సంసృత్యంద్ర భాష్టకోవిదులు. అవధ్యన విదాాప్రవీణులు. అనేక అవధ్యన సమసాలను
అంతరాజలంలో పూర్తంచి వ్యటిని ‘రోజుకో పద్ాం - శంకరాభరణం’ పేర్తట ఒక పుసాకంగా
వెలువర్తంచి ఉనానరు. పెద్దల ప్రోత్యుహంతో తనక గల అచంచల శ్రీరామ భకిా ప్రేరణతో
శ్రీసీత్యరాముల కల్లాణానిన పద్ారూపంలో హృద్ాంగా రచించారు. మహర్తి వ్యల్మమకి
హృద్యానిన అవగాహన చేస్సకంటూ, వివిధ చఛందాలలో, సంద్రోుచిత భాష్టపటిమతో,
సరళ్ సంసృత సమాస ఘటితంగా, యజాదీక్షా ద్క్షతతో, భకిా ప్రపతుాలు పెనగొనగా
శ్రీసీత్యరామ కల్లాణ కావ్యానిన మూల్లనుగుణంగా రచించి, అంద్ంగా ముద్రించుచునానరు.
వ్రాస్సానన సమయంలోనే ఈ కావ్యానిన నేను అప్పుడప్పుడు చద్వడం నా అద్ృషింగా
భావిస్సానానను. నాక తోచిన సలహాలనిస్తా సహృద్యతతో సీికర్తంచేవ్యరు. సంసృత భాష్ట
ప్తండితాం ఉనాన, స్సంద్ర కవిత్య కళ్య కౌశలం ఉననపాటికీ, అవధ్యన కళ్య చాతురాం ఉనాన,
స్సమధుర కంఠసిర శ్లభతులై పద్ా పఠనం చేస్తా శ్రోతలను రంజింపజేస్తా ఉనాన, పురాణ
ప్రవచనా ద్క్షులైనా గరిం లేక వినయగుణంతో శ్లభస్తా పెద్దల యెడ గౌరవం ప్రద్ర్తశస్తా
మంచి పేరు తెచుేకనానరు. స్సప్రసిద్ధ అవధ్యన వర్చణుాలు శ్రీ నరాల రామారెడిడ గార్త వద్ద
విదాాభాాసం చేసి ఆంధ్రభాష్టధాయనంతో ప్తటు, అవధ్యన విదాా రహసాముల నెఱిగి,
విజయవంతంగా అష్టివధ్యనాలు పూర్తా చేశ్వరు.

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 23 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
 ప్రస్సాతము ‘శ్రీ సీత్యరామ కల్లాణము’ కావ్యానిన ప్తఠకల సౌలభామునక,
సౌకరామునకై మూలంలోని శ్లూకాలు, వ్యటి త్యతారాాలతో హృద్ామైన తన పద్ాములను
అందించి ఆహాూదానిన, ఆనందానిన పంచుతూ ఉనానరు. ఇది పండిత ప్తమర జన
మనోరంజకమై శ్రీమద్రామాయణం వలె కలకాలం నిల్లచి ఉంటుంద్ని నా ద్ృఢ విశ్విసం.
చకకని సరళ్మైన పదాాలతో, సంద్రాునికి వనెన దెచేే శైల్లతో వీరు పద్ారచన
చేశ్వరు. ఏడు వంద్ల పదాాలను ఎంతో ఓప్పకతో రచించి, వానిని ప్రతిరోజు అంతరాజలంలో
నింప్ప అనేకలగు పదాాభమానులక హృద్యాహాూదానిన కల్లగించారు. వివిధ దేవతల
ప్రారానలతో భకిా విశ్విస్థలను ప్రకటించుకొనానరు. శ్రీరాముని షోడశ గుణాలను, ఆయా
మహరుిల సందేశ్వలను, శ్రీ సీత్యరాముల కల్లాణ ఘట్టినిన రసోచితంగా, వర్తణంచి
బ్రహామనందానిన కల్లగిస్తా ఉనానరు. శ్రీరాముని వర్తణంచడంలో ఈ కవిగార్త ఆసకిా, ఆ శకిా మనం
తపాక తెలుస్సకోవ్యల్ల.
రాముడు జగదభిరాముడు
రాముడు శుభలక్షణుండు ర్ఘుకులవరుడున్
రాముడు దనుజవిరాముడు
రాముడు కోదండధరుడు రాజాగ్రణియున్. (7) అటేూ...
హతశత్రుండును వేదవేతతయు నదీన్నతుీండు రాజనుాలం
దతిసౌజనుాడు ధీరుడున్ సమవిభకతంగ్గండు సాధండు సం
తతలోకప్రియకర్కుండు హ్నతుడున్ ధన్నాతుీడున్ మానుాడున్
బ్రతిభావంతుడు స్వాగువరుణడు సదారాధాండు నీ రాముడే. (12)
స్థాల్మపుల్లక నాాయముగా రెండు పదాాలను ఉద్హర్తంచాను.
ఇటువంటి కావ్యానిన రచించిన శ్రీయుత కోట రాజశేఖర్ గార్తకి, వ్యర్తకి
సహకర్తంచిన వ్యర్త సతీమణి శ్రీమతి కోట గిర్తజాకుమారి గార్తకి భగవంతుడు సదా
ఆయురారోగాాలను ప్రస్థదించాలని, ఇతోధికమైన స్థహితా స్తవ జరగాలని ప్రార్తాస్సానానను.
ఈకావాం శ్రీసీత్యరాములక సమర్తాంపబడిన పద్ా స్సమహారం.
ర్మామైనరీతి రామాయణముీను
రాజశేఖరుండు ర్చన చేసె
రాగర్ంజితంబు ర్సర్మా పఠనంబు
వినిరి బుధలు కోకిలనిరి కవిని.
24-11-2021 డా॥ చీమకుర్తి వాంకటేశవర రావు

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 24 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
 ‘అవధ్యన కళ్యనిధి’
శత్యవధ్యని
శ్ర
ీ ఆముద్వల ముర్ళి గార్ల
తిరుపతి
ఋషి ఋణ విముక్తు
వ్రాస్వన రామచంద్రు కథ వ్రాస్వతివం చనిపంచుకో వృథా
యాసము గాక కటుటకథ లైహ్నకమా? పర్మా? యటంచుుఁ దాుఁ
జేస్వన తండ్రి యాజఞయును జీవుని వేదన ర్చండు నేకమై
న్న సకలోహవైభవసన్నథము న్నథ కథన్ ర్చించెదన్
(విశినాథ - కలావృక్ష అవత్యర్తక)
కటుికథ లెనిన వ్రాసినా ప్రయోజనం లేద్ని, ధరమమూర్తా రామచంద్రుని కథ మాత్రమే
ఇహపర ఫలప్రద్మని కవిసమ్రాట్ విశినాథ వ్యరు పేరొకనానరు. శ్రీ కోట రాజశేఖర అవధ్యని
గారు ఆశుకవిత్య ధురీణులై, రసవతకవనస్రషిలై, వేగాతివేగోకిాతో జనరంజకంగా అవధ్యనాలు
చేశ్వరు. 'పరుగు ఆపడం అసలు కళ్'... ఆప్తరు. భౌతిక ప్రపంచంలో కీర్తామంతుడై ప్తరమార్తాక
ప్రపంచంలో పటిభద్రుడై వెలుగొందాలని కోరుకొనని మానవుడు 'పుటిలోని చెద్లు...' వరాగనికి
చెందుత్యడనడంలో విప్రతిపతిా లేదు.
నవవిధ భకిా మారగములలో కీరానం కూడా ఒకటి. పైగా ‘కలౌ నామసంకీరాన’ మని
పేరెనినక గననది. సహజ కవిసతాములక కీరాన స్సలభోప్తయం. విశ్రంత జీవిత్యనిన
విరామమయంగా కాక శ్రీరామారామంగా గడప్తలనన నిశేయబుదిధ కలుగడం
పూరిపుణాపర్తప్తకం. అదే శ్రీ కోట రాజశేఖర్ గార్తని రామకథా రచనక పుర్తగొల్లానది. “అథవ్య
కృత వ్యగాదవర్చ వంశేఽసిమన్ పూరిస్తర్తభిః” అనన కాళిదాస్స మాటలు పరమమంత్రంగా
గ్రహించారు. “ఈ సంస్థర మిదెనిన జనమలక నేనీ మౌని వ్యల్మమకి భాష్టసంక్రంత ఋణంబు
దీరాగలదా...” అనన విశినాథ వ్యర్త మాటలు ఎంతగా ప్రేరణ కల్లగంచాయో ‘ఋషఋణం’
తీరుేకొనే పనికి పూనుకొనానరు. ‘సరి శలాభూమి’ యైన వ్యల్మమకి రామాయణానికి కటుికథ
లంటుగటికండా ‘నానాిః పంథా’ అననటుూ నడిచారు.
వ్యల్మమకి కేవలం కవి కాదు, తపసుంపనునడైన మహర్తి. ఆయన కృతిని
అనువదించడమంటే నిజంగా స్థహసమే. గతంలో ఈ స్థహసం చేసినవ్యరు వ్యవిల్లకొలను
స్సబాారావు గారు. ప్తఠకలు ఎంత వద్దనుకొనాన బేరీజు లక్షణం జనించకపోదు. ఎవర్త శైల్ల
వ్యర్తది, ఎవర్త భకిా వ్యర్తది. శ్రీ కోట రాజశేఖర అవధ్యని గార్త రచన సరళ్ స్సంద్రంగా ఉననది.

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 25 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
మూలమును స్థకలాంగా ఆకల్లంపు చేస్సకొని ‘నామూలం ల్లఖాతే...’ అనన వ్యాఖ్యాతృ చక్రవర్తా
మల్లూనాథుని మారగంలో రచన గావించారు.

తెలుగు భాషక ప్రతేాకమైన పద్బంధ్యలను, నుడికారానిన విసాృతంగా ప్రయోగించడం

దాిరా కావాభాషక, కావారచనక స్థానికతను కల్లాంచారు. తదాిరా మూల్లనిన పర్తహర్తంచి
చూసినప్పుడిది అనువ్యద్ కావాం వలె కాక సితంత్ర కావాంగా భాసిస్సాననది. ఋష
హృద్యానువ్యద్ సతరతువు రసబంధురంగా జర్తగింది. విషయానిన అనుసర్తంచి ఛంద్స్సును
ఎనునకోవడంలో కవి చూప్పన ప్రతిభ, ఆయా పద్ా రచనలో ప్తటించిన శైల్ల శబదరహసావేతాలగు
ప్తఠకలక ఆహాూదానిన కల్లగిస్సాంది. చాల్ల సహజంగా ఛంద్స్సుకోసం కాకండా భావంకోసం
చేసిన సమాస ఘటన శ్రీ కోట రాజశేఖర్ గార్త ప్రతేాకశైల్లకి నిద్రశనంగా చెపావచుే.
కావానిరామణంలో తమ శకిాస్థమరాాాలను చాటుకొంటూనే శ్రీరామచంద్రుని పటూ
ప్రద్ర్తశంచిన భకిాప్రపతుాల వలూ ఇహపర ప్రయోజనాలను రెంటినీ శ్రీ రాజశేఖర అవధ్యని గారు
స్థధించుకొనానరు. శ్రీ నరాల రామారెడిడ, శ్రీ స్తరం శ్రీనివ్యస్సలు గారల రూపంలో వ్యర్తకి
గురుబలం కూడా ప్రాప్పాంచినది. ‘కల్లాణానాం పరంపర’ త్యమర తంపరగా శ్రీ కోట రాజశేఖర్
గార్తకి వశీకృతం కావ్యలని ఆకాంక్షిస్సానానను. వ్యర్త వ్యతులా పూరికమైన మైత్రి కారణంగా
ప్పనననైన నేను ఈ నాలుగు మాటలు వ్రాశ్వను. మకరంద్ం ఎల్ల ఉంటుంది? తియాగా
ఉంటుంది. తీప్ప ఎల్ల ఉంటుంది? ఆస్థిదిస్తా తెలుస్సాంది. కావామకరంద్ం కూడా అంతే. ప్తఠక
మహాశయులక శ్రీ కల్లాణ రాముని కృప సిదిధంచు గాక! ఇక స్థిగతం... చద్వండి...

సీ. ఇక్ష్వాకు వంశ పూర్ణందుని సత్కథా

కర్తయై వాల్మీకి ఘనత్కెకెక
ఋషిమార్గమందున కృషి సల్పి శ్రీ కోట
రాజశేఖర్ కవి రాటుదేలె
పదమార్దవంబు సత్ిథమార్దవంబుచే
రామకల్యాణంబు వ్రాసినాడు
తేనెలో నూరంచి తీసిన గతి పదా
ఫలములు నిరాాణఫలము లయ్యా
తే.గీ. భకిత సుర్భిళమైన చిద్భావములకు
పుట్టినిలుుగ కావామున్ బుటి పట్టి
ద్భర దపిక నడిపిన సూరవరుడు
కోట్ట కొకకడు సూడ మా కోట బుధుడు.
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 26 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
తే.గీ. అతుకు లెరుగని సహజమౌ యతులతోడ
ప్రాణగండము గానట్టి ప్రాసలొపి
మకిల్ప పదములు లేని సమాసగతుల
పదావిదాకు క్రొత్త నిర్ాచనమయ్యా.

చం. సుర్త్రు పుష్ి సౌర్భ విశుద్ధికి నుద్ధద యనంగ, గద్దదపై

సురుచిర్ పదాయుకతమగు శోభన రామచరత్ర కావామున్
సిిర్ముగ నిలెి పండితులు ద్దలి శుభంబులు; కోట రాజశే
ఖర్ కవి; సర్ాద్ధకతటుల గాంచు యశసుు నితోఽధికంబుగన్.
కార్తాక ఏకాద్శ - 2021 ఆముదాల మురళి
9440432683

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 27 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
 ’అవధ్యనిశిల్పి, అవధానికిరీటి’
శతావధాని
శ్ర
ీ కొండపి మురళీకృష్
ణ గారు
నెల్లూరు

కల్యాణ తిలకం
అవధ్యనములను నిరిహించి, అవధ్యన స్థహితా సరసితీ పర్తవసాను గావించిన
విద్ిద్వధ్యని శేఖరులు శ్రీ కోట రాజశేఖర్ గారు. ‘రోజుకో పద్ాం శంకరాభరణం’ పద్ా
పంచశతి నందించి రసజుాల హృద్యాలను గ్ల్లచిన కవిశేఖరులు శ్రీ రాజశేఖరులు.
విద్ితకవివర్చణుాలు శ్రీ స్తరం శ్రీనివ్యస్సలు గారు, అవధ్యన కవి శ్రీ నరాల రామారెడిడ గార్త వంటి
దిగదంతులక శష్ణాడై పద్ా కవిత్య నిరామణ శలా కలానలను మెరుగు పెటుికొంటూ, కవిత్య రూప
తపస్సును సమాచర్తస్తా స్థహితా రంగంలో ప్రకాశంచే స్థహితా తపసిి శ్రీ కోట రాజశేఖర్ గారు.
వ్యల్మమకి మహాకవి రామాయణములో బాలకాండమునక స్సంద్ర
పదాానువ్యద్ము చేసి శ్రీసీత్యరామ కల్లాణము పేర స్సమధుర మనోజా కావాము నందిస్సానానరు
రాజశేఖర కవిశేఖరులు. ప్తవన రామగాథ ఆంధ్రజాతిలో, ఆంధ్ర స్థహితాములో భాగంగా,
రసయోగంగా పర్తమళించుటక, పర్తణమించుటక తెనుగు స్థహితాములో వెలసిన అనేకానేక
రామాయణములే ప్రబల స్థక్షాము. రామాయణ కలావృక్షములో “మరల నిదేల రామాయణం
బననచో...” అని ప్రశనంచుకొని, దానికి సమాధ్యనం చెబుతూ శ్రీ విశినాథ వారు ‘తనదైన
యనుభూతి తనది గాన... తన భకిా రచనలు తనవి గాన’ అంటూ వివర్తస్థారు. ఆ మారగంలోనే
రామభకిాని, కవిత్యశకిాని మేళ్వించి ఈ రామ కళ్యాణ గాథను కావాంగా, అమృత కలశంగా
అందిస్సానానరు రాజశేఖరులు.
సతతము నీదు న్నమమ ప్రశసత మటంచు జపంచుచుంటి, న్న
తత శుభదాయక మీనుచుుఁ దావక గాథ ర్చించుచుంటి, నీ
కతమున మోక్షసంపద స్సఖముీన నందగ నుంటి, నీకు నం
కితమిడుచుంటి దీనిుఁ బరికించి గ్రహ్నంపుము జానకీపతీ! (పీఠిక - 25)
అంటూ రామ కల్లాణ కథా కావామును జానకీపతికే వినిప్పంచి అంకితము చేసి
కావ్యానికి, తమక ధనాత్యినిన సముప్తర్తజంచుకనన కవిరాజశేఖరులక నా అభనంద్నలు,
నమస్సుల నంద్జేస్సానానను. 77 శీర్తికలతో, 741 పద్ాములతో ప్రతిపద్ా రమణీయముగా, భకిా
భావనా కమనీయంగా, రసబంధురంగా, అలంకార స్సంద్రంగా, ఔచితా సములూసితంగా,
కవిత్యశలా భర్తతంగా ఈ కావ్యానిన తీర్తేదిదాదరు కవి రాజశేఖరులు. వ్యల్మమకి మహాకవి
హృద్యానిన యథాతథంగా ఆంధ్రీకర్తంచి అందించారు. అణువణువునా కావా నిరామణ

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 28 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
కౌశల్లానిన ప్రద్ర్తశంచారు. ద్శరథ మహారాజునక కల్లగిన కమారులను చూచుటక
వచిేనవ్యరు ఏమనుకంటునానరో ఈ అదుుతపద్ాంలో చిత్రీకర్తంచారు.
“లీలగ విష్ణణవునకు గల
న్నలుగ్గ భుజములన వెలస్వన్నర్లు వీర్ల్,
మ్యలన భువి ధర్ీముీన
బాలించెద” ర్నిరి చూడ వచిున వార్ల్. (109)
శ్రీ మహావిష్ణణవు రామచంద్రునిగా సపర్తవ్యరంగా అవతర్తంచిన విషయానిన
స్సుర్తంపజేస్తా, రామరాజాం ఎంత ధరమభూయషింగా, ప్రజారంజకంగా ఉంటుందో
ప్రతిబంబంప జేస్తా, భావి కథా స్తచనను గావిస్తా ధినిమంతంగా స్థగిన యీ పద్ాము కవి
కవనశకిాకి అద్దం పడుతుననది.
శవధనుస్సును ఎకకపెటేి సంద్రుములో గురుదేవుని వ్యకాానిన అందుకొనన
రామచంద్రమూర్తా గుర్తంచి...
వేల క్కలందిగా నరులు వింతగుఁ జూడగ, మౌనివాకామున్
బాలన చేయుచున్ ధనువుుఁ బటుటచుుఁ దా నవలీల నెతతుఁ, ద
లీోలను జూచువార్పుడు లేచిరి విసీయమంది, రామునిన్
బాలకరీంద్ర్సనిాభుని భాస్సర్మూరితని మచిు రీ విధిన్. (571)
అంటూ అంద్ంగా, జగదిిసమయకరంగా శవధనురుంగానిన గుర్తంచి ద్ర్తశంచారు.
కళ్యాణరాముడై సీత్యసమేతంగా విచేేసిన రామంచంద్రునికి స్థిగతం పలడానికి
అయోధ్యానగరము సరాింగస్సంద్రముగా, ఆనంద్ తుందిల మందిరముగా స్థలంకృతమైనది
అంటూ...
"శ్రీకర్ర్మాపతాకధవజముీల
నలర్చడిపుర్మయోధాాపుర్ంబ
యూహ్నంప శ్రావా తూరోాదుుష్టన్నదాల
నలర్చడి పుర్మయోధాాపుర్ముీ" (721) అని అయోధా
పులకించిపోయన విధమును మధురంగా అభవర్తణంచారు.
సీత్యరాముల దాంపతాజీవన ప్తవిత్రా మాధురామును అంద్మైన గీతంలో
వర్తణంచారు.
దేవతలుఁ బోలు దివామౌ తేజ మొపపుఁ
గమ్రరూపముీనన్ లక్ష్మికళయు నొపప
రామపదములుఁ బ్రేమానురాగ మొపప
న్నథుఁ గూడె జానకి స్సగ్గణాల కుపప. (739)

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 29 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
 సీత్యదేవి లక్ష్మ్యంశ సంభూత అనే విషయానిన స్సుర్తంపజేస్తా, ఆ స్సగుణాల కపాను
సీతమమ తల్లూని స్సవరణస్సంద్రంగా పద్ాంలో ఆవిషకర్తంచారు కవి.
ఈ విధముగా కావామంత్య అమృతస్రవంతియే, పరమ రమణీయంగా స్థగిన
రసకలశమే. ఇంత మనోహరంగా, స్సంద్రంగా, సీత్య కళ్యాణ గాథను కావాంగా అందించిన శ్రీ
రాజశేఖర్ గార్తకి నా కవిత్యభనంద్నలు, నమస్సులు.
ఉ. ప్రాకట కవాధార్ ర్సర్ంజిత లీలను పరువల్గతతగా
శ్రీకర్ భకిత భావ లహరీ స్సవిల్యసము చిందుల్యడ, వా
లీీకి వచస్సునన్ దెలుగ్గ లేపనమదిూ, యనలప శిలప రే
ఖా కమనీయ మాధరులు గ్రమీగ వ్రాస్వతివయా సతృతిన్.

సీ. పదామా ధారావిభాస్వత స్సకుమార్

స్సందర్ పదబంధ శ్లభితముీ,
వాాఖాానమా నవా భావన్న పరిపూర్ణ
తాతపర్ా బోధా విధాన పథము,
గాత్రమా స్ససవర్ కమనీయ రాగవత్
శ్రావా మంజల మనోర్ంజకముీ,
గాథయా లోకైక కల్యాణ కర్క
జానకీరామ కల్యాణ గాథ,
తే.గీ. యంత పుణాభాగామొీ యింకంత ప్రతిభ
రాజశేఖర్! కవివరా! ర్మాఫణితి
న్నథగాథ ర్చించి గానముీ చేస్వ
యందుఁ జేయుచుంటివి ర్సానంద ఫలము.

ఉ. ప్రాకట దివాగాథ ర్ఘురాముని ప్పవన సచురిత్ర వా

లీీకి వచించె, తతపదవరేణాపథముీను వీడకుండ, శ్ల
భాకర్ పదారీతి ననువాద మొనరుుచునుంటివయా! య
స్తతక విశేష్ పుణాఫల శ్లభను పందుచు రాజశేఖరా!

చం. జలజల క్కండక్కమీలను జాలుగ నేరులు ప్పరినటుో, నిం

పలర్గ చంద్ర్రేఖ గగన్నంగణమున్ విడి కూరిీతోడ న్న
కలువనుుఁ జేరినటుో, కడు కమీని పదాము పరువల్గతుతచున్
లలిత ముదంబుుఁ గూరిునది రామ కథాకృతి రాజశేఖరా!
13-12-2021 కాండపి మురళీకృషణ

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 30 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
 అష్టివధాన్న
శ్ర
ీ చిటితోటి విజయ్కుమార్ గార్ల
హైదరాబాదు

“కావ్ాాం ఏతత్ జయేత్ చిర్మ్”

శ్రీసీత్స్రామకల్లాణ కావామేతత్ సమర్తపతమ్ ।

అష్ణావధానిన్య కోట రాజశేఖ్ర సూర్తణ్య ।।

మధురైరుఞ్జులైశశబ్దై రాాలకాణ్డ మనూదితమ్ ।

వ్యల్ముకేరహ ృద్యాం జ్ఞాత్స్వ సరవపాఠక రఞ్ుకమ్॥

అనవరథ పద్ సాంయుకిాం ద్రాక్షాపాక విభాసితమ్ ।

హృద్ాపద్ధాతుకాం వనైయాం కావామేతజుయేచిురమ్ ।।

సజనామూర్తిమద్ధావాం వద్ధనామవధానినమ్ ।
శాంసామ ప్రవచఃకలపాం రాజశేఖ్ర సతకవిమ్ ।।

సుివనిాం జ్ఞనకీ రామాం భకిిపూరెదఃా పదైరుుద్ధ ।

కీరియే సుకవిశ్రేషఠ ాం శ్రీ కోట రాజశేఖ్రమ్ ।।

7-1-2022 చిటితోటి విజయకుమార్

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 31 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
 సంసృత్యంధ్ర కవి పండితులు
శ్ర
ీ పేండ్డ ఢిల్ల
ు శు గార్ల
విశ్రంత తెలుగు పండితుడు
రాజపురం, కవిటి మండలం, శ్రీకాకళ్ం జిల్లూ.

శుభవణి
“శ్రీరామ జయం” అంటూ చిఱునవుితో పలుకర్తంచే మధుర సౌహారద సంపనునలు,
పెద్దలు శ్రీ కోట రాజశేఖర కవివర్చణుాలు శ్రీమదాిల్మమకి రామాయణం బాలకాండను
సంప్రదాయ తెలుగు పద్ాకావాంగా అనువదించారు.
‘శ్రీసీత్యరామ కళ్యాణము’... చకకని పేరు! శ్రీమద్రామాయణానిన అనేకలు అనేక
భాషలోూ అనేక విధ్యలుగా అనువదించారు. తెలుగులో పద్ాకావ్యాలు, దిిపద్లు, నాటకాలు,
గేయాలు, వ్యగేగయకారుల కృతులు, చలనచిత్రాలు... ఇంకా ఎనోన విధ్యలుగా రామకథ
వెలసింది. ఒకొకకకర్తది ఒకొకకక మారగం. ఒకొకకకర్తని చదువుల తల్లూ ఒకొకకక విధంగా
అనుగ్రహించింది.
ఆంధ్ర గీరాిణ భాషలలో నిష్టణతులుగా, ప్రవచన కరాగా, అష్టివధ్యనిగా భాష్ట
స్థహిత్యాలక ఎనలేని స్తవ చేసి ఎంతో ఖ్యాతి నార్తజంచిన శ్రీ రాజశేఖర కవీంద్రులు
రామకథను తమ కావారచనక ఇతివృతాంగా సీికర్తంచి కృత్యరుాలైనారు.
వేదమే రామాయణము – రాముడు వేదపురుషుడు. సీతారాములు ఆదర్శ
దంపతులు. రాముడు ధరమసిరూపుడు. రామనామము త్యరకమంత్రము. రామాయణము
జాతికి జీవనాడి. రామచర్తతము పటుితేనె - పుటితేనె.
“వ్యల్మమకేరిద్నారవింద్గళితం రామాయణాఖాం మధు” ప్రసనన మధురంగా,
శ్లూకాలక పదాానువ్యద్ం చేసి తెలుగు స్థహితీ లోకానికి అందించారు ఈ ఉదాతాకృతిని కవి
గారు.
సరళ్ స్సంద్రమైన భాష... శ్లూకం - పద్ాభావం - పద్ాం... ప్రతివ్యకాంలో,
ప్రతిపద్ాంలో చదివించే గుణం... తెలుగు భాషపై ఆసకిా, అభమానం పెంపందించే సరళ్
స్సంద్ర కృతి ‘శ్రీసీత్యరామ కళ్యాణం’
ఇది బాలకాండం మాత్రమే. అయనా దీని సతుల్లతం దీనికంది.
చరితం ర్ఘున్నథసా శతకోటి ప్రవిసతర్మ్ ।
ఏకైక మక్షర్ం ప్రోకతం మహాప్పతక న్నశనమ్ ॥ అని గదా!

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 32 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
 గ్రంథారంభంలో ఇషిదేవత్య స్సాతి చేస్తా సమకాల్మన ఆధునిక కవులను సైతం భకిాతో
పేరొకనానరు. తల్లూని, తండ్రిని వేరు వేరు పదాాలలో కీర్తాంచారు. గురువులను ప్రతేాకించి శ్రీ
నరాల రామారెడిడ గార్తని, శ్రీ స్తరం శ్రీనివ్యస్సలు గార్తని పేరొకనటం విశేషం.
తప్పులు న్నడు చేస్వతిని, ధర్ీము తపప చరించిన్నడ, న్న
తప్పుల నేడెఱింగితిని, తావక సనిాధి న్నశ్రయించితిన్,
తిపపలు పెటటకుండ ననుుఁ దీరిచి దిదుూము నీకు మ్రొకొదన్,
గొపప మనస్సుతోడ సమకూరుపము మోక్షము జానకీపతీ. (పీఠిక – 4)
అంటూ శ్రీరామచంద్రుని చరణముల నాశ్రయంచి, తమ వినయానిన, నిగరితను
చాటుకనానరు.
రామాయణం అనిన కాండల పదాానువ్యద్ం ఈ సతకవి కలంనుండి జాలువ్యర్త, వీరు
భాష్టమతల్లూకి మఱినిన స్తవలందించాలనీ, అందుక అనిన విధ్యల్ల శ్రీసీత్యరాములు
అనుగ్రహించి, ఆయురారోగా భాగాము లందించాలనీ ఆకాంక్షిస్సానానను.
సర్స పద ప్రయోగముుఁ బ్రసాద గ్గణంబునుుఁ జూచి, సతొవీ
శవరులునుుఁ గోవిదాగ్రణులు చాల నుతింపుఁగ, బాలకండ క
వార్చన చేస్వ యీక్రియుఁ గృతారుాుఁడ వైతివి, కోట రాజ శే
ఖర్ కవి! రామచంద్రుుఁ డిడుుఁ గావుత నీకు నభీష్ట సంపదల్.
పదముల పందికన్ మధర్ భావములన్ మృదుల్యర్ా సంపదల్
పదలుఁగ జానకీ ర్మణు పుణా చరిత్రము బాల కండమున్
హృదయమలర్పుఁ జెపపతివి, యలోర్కున్ ముదమావహ్నలో, శ్రీ
ప్రదుుఁడయి రాఘవుం డిహ పర్ంబుల నీకు స్సఖంబు లీవుతన్.
స్సకుమార్ంబుగ శబూ మర్ా చయమున్ శ్లభిలో, విదవనీణుల్
స్సకవిశ్రేణియుుఁ జూచి మచు, భువన స్సతతాంబుగా నిటుో ప
దా కవితవంబునుఁ దెనుుకబబముగ సీతారామ కల్యాణ గా
థ కడున్ హృదాముగా వచించితి వహో ధనుాండవై సతొవీ!!
13-12-2021 విబుధ విధేయుడు
పాండ్డ ఢిల్లీశు

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 33 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
 ’అవధ్యని శేఖర’
శ్ర
ీ ై మలవర్పు ముర్ళీకృష్
ణ గార్ల
సంసృతోపనాాసకలు
ఆం. ప్ర. గురుకల కళ్యశ్వల, వెంకటగిర్త

కమనీయ కావ్ాం... శ్రీసీతారామ కల్యాణము

శ్రీకరమైన, పరమ పవిత్రమైన, ఇహపర స్సఖకారకమైన, భవస్థగరత్యరకమైన,
మహిమానిితమైన, మధురమైన మంత్రరాజం శ్రీరామనామం. లౌకిక విషయాలతో పూర్తాగా
నిండిపోయన మనస్సులో ఏదో ఒక మూల రవింత అవకాశమేరారచుకొని ఈ నామం
ప్రవేశంచినచో అది ఒక రస్థయనమువలె మాల్లనామును శుదిధచేసి, క్రొతాగా మెరుగుపెటిి
జీవితమును తళ్తళ్ల్లడిస్సాంది. అంద్ర్తనీ ఆకర్తింపజేస్సాంది. పలుకలో, పద్ములో,
ప్తటలో, ఆటలో శ్రీరామనామమును మరువము మరువము అని
ఆనందానుభూతినందుచూ జీవితమును ధనాము చేస్సకొనన మహనీయులు శ్రీవ్యల్మమకి
మహర్తి మొద్లుగా ఎంద్రెంద్రో ఉనానరు. అటిివ్యర్త పద్సరోజములక ముందుగా
ప్రణమిలుూచునానను.
శ్రీ కోట రాజశేఖర్ గారు తనమయముతో రచించిన శ్రీరామాయణ పద్ా సపాశతి
కావామును ఆమూల్లగ్రము పఠించి ఆస్థిదించి అమందానంద్ము ననుభవించి మీతో
నాలుగు మాటలు ముచేటించుచునానను.
అవధ్యనిశేఖరులు శ్రీ కోట రాజశేఖర్ గారు నాక అతాంత ఆతీమయులు,
గురుతులుాలు. లబధప్రతిష్ణులు అవధ్యనకవులునైన శ్రీ నరాల రామారెడిడ గార్తకి
ప్రియశష్ణాలు. పదాానికి గీటురాయవంటి వ్యర్త శక్షణలో, రక్షణలో, పరావేక్షణలో
పద్ారచనలో రాటుదేల్లనవ్యరు. వినయసంపనునలు. అనినంటికీ మించి రామభకిా మెండుగా
కలవ్యరు. మేము సంసృత ప్రశ్వనపత్ర మూల్లాంకన విధిలో నుండగానే ఎప్పుడూ
శ్రీరామనవమి పండుగ వచేేది. ఆ దినము వ్యరు “దాశరథీ! కరుణాపయోనిధీ!” అంటూ
ఆర్తాగా ప్తడి వినిప్పంచిన పదాాలు ఎపాటికీ మా చెవులలో మారోమరగుతుంట్టయ.
శ్రీ వ్యల్మమకిమహర్తి రచించిన దివామైన శ్రీరామాయణములోని బాలకాండను
“శ్రీసీత్యరామ కల్లాణము” అనెడి కావాముగా సరళ్స్సంద్రముగా తెలుగు పద్ాములలో
రచించి స్థరాకజనుమలైనారు. అవత్యర్తకలోనే దైవస్సాతిలో 4వ పద్ాములో “సమకూరుాము
మోక్షము జానకీపతీ!” అని ప్రకటించినారు. ఈ కావాములో ప్రతిపద్ాము చకకని శైల్లతో,
ధ్యరాశుదిధతో, భావమరంద్సంయుతమై భాసిలుూచుననద్నుట అతిశయోకిా కాదు.
అవసరమైనచోట వ్యల్మమకి శ్లూకాలను కూడా పందుపరచి పఠితలక స్సలభగ్రాహాం
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 34 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
చేసినారు. బాలరామునికి భామలు జోలప్తడుటలో 105 వ పద్ాములో “రామాల్లల్ల!
మేఘశ్వామల్లల్ల!, జో అచుాత్యనంద్! జోజో ముకందా!” అనే కీరానలు లయానిితమైన
సీసపద్ాములో అంద్ంగా ఒదిగిపోయాయ.
విశ్విమిత్రుడు రాముని తనతో పంపుమని కోరగా ద్శరథుడు తన అశకాతను
తెలుపుచూ ప్రాధేయపడిన పద్ాం
రాముం డెనాగ చినిాబ్ధడడడు స్సమీ! రాజీవనేత్రుండు, క
డా? మౌనీ! పదున్నఱు వర్షములు నిండన్ లేదు, సంగ్రామమన్
న్నమంబున్ వినలేదు, బాలకుడు కనన్ జూడనే లేదు, త
దీూమోదాూమ నిశాచరావళి నెటుల్ వేధించి భేదించెడిన్? (134)
అదుుతమైన సనినవేశ్వనిన కనులముందు నిలుపుతోంది. త్యటకావధ,
సిదాధశ్రమవరణన, గంగావతరణం, క్షీరస్థగరజనిత వస్సావిశేషములు, అహల్లావృత్యాంతము,
త్రిశంకని చర్తత్ర, శునశేశఫుని కథ... ఇల్ల ఈ కావాములో అనిన విశేష్టలు యథావ్యల్మమకం
చకకగా నిక్షేప్పంపబడినవి. ‘శైలవిదారకృచేటులశబదము’ వంటి శబదప్రయోగాలతో
శవధనురుంగఘటిం చకకగా వర్తణంచబడినది. రమణీయముగా ఇక్షాికవంశవరణనము
జర్తగింది. ‘ఇయం సీత్య మమ స్సత్య...’ అనే శ్లూకానికి తెనుగు స్తత...
ఈయమ సీత న్నదు స్సత యిప్పుడు నీ సహధర్ీచారిణీ
సాాయి వెలుంగ్గుఁ, గైక్కనుము సాధివ కర్ముీను నీ కర్ముీచే,
శ్రేయముుఁ గూర్ప నినానుసరించు ఛాయ యనంగ” నంచు, దాుఁ
దోయము ధార్గా విడిచెుఁ దుషిటనిుఁ దజజనకుండు ప్రేముడిన్ (663)
వంటి పద్యాలతో అదుుతముగా స్థగింది. ఇల్ల ప్రతిపద్ా రమణీయముగానునన ఈ
శ్రీసీత్యరామకల్లాణము కమనీయముగానుననది.
శ్రీ రాజశేఖర్ గార్తకి అనేక అభనంద్నలు ధనావ్యద్ములు. ఫలశ్రుతిలో వ్యరు
పల్లకనరీతి ఈ కావాము రక్షాకవచముగా కాప్తడుననుట యథారాము.
సార్వచోవిల్యసగ్గణసాంద్ర్కవితవము ర్ంగరించి, వి
సాతర్ముగా ర్చించితివి చకొని కవాము బాలకండమున్!
శ్రీర్ఘురామమూరిత విర్చించి శుభావళి ధనాతన్ గొనన్
గూరిమి బ్రోచుగాత మిము కోట కుల్యగ్రణి! రాజశేఖరా!!

6-12-2021 మైలవరపు మురళీకృషణ

9490778485

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 35 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
 అవధ్యన శరోమణి, మధురకవి
విద్వవన్ ై పడ్డ హర్నాథరావు గారు
శ్రీకాకళ్ము

ఆపు వకాాం
శ్లో. వేద వేదేా పరేపుంస్వ జాతే దశర్థాతీజే ।
వేదః ప్రాచేతసాదాసీత్ సాక్షాద్ రామాయణాతీన్న ॥
వేద్ములచేోఁ దెల్లయబడు పరమ పురుష్ణడగు శ్రీమనానరాయణుడు ద్శరథాతమజుడగు
శ్రీరామ చంద్రునిగా భూలోకము నంద్వతర్తంపగా, వేద్ములే వ్యల్మమకి మహర్తి చేత స్థక్షాత్
రామాయణముగా నవతర్తంచినవి. అనగా రామాయణము కథారూపములో నునన వేద్
స్థరమని చెపావచుేను.
ఆది కవి వ్యల్మమకి మహర్తి రచించిన రామాయణ మహాకావామును మన పూరీికలు
ఇతిహాసగ్రంథమని నుడివియునానరు.
శేో. ధరాీర్ా కమ మోక్షాణా ముపదేశ సమనివతమ్ ।
పూర్వ వృత్తం కథాయుకత మితిహాసం ప్రచక్షతే ॥
చతుర్తిధ పురుష్టరాముల గుర్తంచి ఉపదేశయుకాముగా నక పూరివృత్యాంతమును
కథారూపముగా చెప్పిన గ్రంథమును ఇతిహాసమందురు.
శ్లో॥ ధరాీదర్ాః ప్రభవతి ధరాీత్ ప్రభవతే స్సఖమ్ ।
ధరేీణ లభలే సర్వం ధర్ీసార్మిదం జగత్ ॥
ఈ జగతాంతయు ధరమమాధ్యరముగా నడచుచుననది. కావున వ్యల్మమకి మహర్తి ధరమము
యొకక గొపాతనమును లోకమునక తెల్లయ జేయవలెనని తలంచెను. నారద్ చతురుమఖుల
ప్రేరణచే "రామో విగ్రహవాన్ ధరమిః" అననటుూ ధరమమూర్తాయగు శ్రీరామచంద్రుని చర్తత్రను
లోకమునక నందింప ద్లంచి శ్రీమద్రామాయణ మహా కావామును రచించెను. శ్రీరాముడు
పర్తపూరణ మానవునిగోఁ బ్రవర్తాంచి, ఎనిన కషిములు వచిేనను సిధరమమును విడువక ధరమపథము
ననుసర్తంచి లోకమునక ధరమ మహతావమును తెల్లయ జేసినటుూ రామాయణ మహా గ్రంథమును
వ్యల్మమకి మహర్తి రచించెను.
రామాయణము భారత దేశములో గల అనిన భాషలలోనికి అనువదింపబడినది.
ఎందువలన ననగ స్థరపు ధరమము, విమలసతాము విజయము చేకూరుేననునది మన
సంసృతిలో నంతరాుగము కనుక. భారతీయ భాషలలోనే కాక ప్రపంచములోని ప్రముఖ
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 36 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
భాషలతో వ్యల్మమకి రామాయణము అనువదింప బడినది. ఇంతటి గొపా గ్రంథమును మన
తెలుగు కవులు అనువదింపకండ ఉండగలరా? తెలుగు భాషలో నునననిన రామాయణములు
మర్తయే భాషలలోను లేవనుట యతిశయోకిా కాదు. ఎందుకనగ "శ్రీరామ" అని శ్రీకారము
చుటినిదే మన తెలుగువ్యరు ఏ పని తలపెటిరు గనుక. అందులోను గ్రంథరచనక పూని
ముందుగా రామాయణమును ప్రస్థావించక ఇతర గ్రంథములను రచించ రనునది
అనూచానముగా వచిేన ఆచారము. మన తెలుగు కవులు వ్యల్మమకి మహర్తి రామాయణ
రచనోదేదశమును తమ తరువ్యతి కాలము వ్యర్తకి నందింప ద్లచుటయే వ్యర్త తపన.
ఈ సంకలా ద్ృషితో విదాిన్ శ్రీ కోట రాజశేఖరావధ్యని గారు వ్యల్మమకి రామాయణము
నంద్ల్ల ‘బాలకాండము’ను ‘శ్రీ సీత్యరామ కల్లాణము’ అను గొపా గ్రంథమును యథానువ్యద్ము
చేసియునానరు. వ్యర్త అనువ్యద్ము సరళ్ము. శైల్ల అదుుతము. ఛందో వ్యాకరణ
నియమములను అనుసరిస్తూ, ఔచితా పద్ ప్రయోగములను నిక్షిపాము గావించిర్త. ఇది వ్యర్త
పూరిజనమ స్సకృతి అని చెపాక తపాదు. వ్యరు అనువదించిన ‘శ్రీసీత్యరామ కల్లాణము’
ఆద్ాంతము మనోరంజకము. వ్యరు కడప జిల్లూ ప్రొదుదటూరు పటిణములో గల శ్రీకృషణ
గీత్యశ్రమములోని శ్రీ మలయాళ్ స్థిమి ప్రాచా కళ్యశ్వలలో విదాిన్ చదివి యునానరు. ఉభయ
భాషలలో పర్తపూరణ పండితాము కల్లగియునానరు. వ్యరు చదువుకొనిన ఆశ్రమ ప్రధ్యన
దాిరముపై “విదాాతపోభాాం పూత్యత్యమ” అను స్తకిా, ఆశ్రమ ముఖకడాముపై “పురోభవృదిధని
కోరువ్యరు పూరివృత్యాంతమును మరచిపోరాదు” అను స్తకిాయు ల్లఖింపబడినవి. వ్యటిని
నితాము మననము చేయుచు తమ జీవితమును తీర్తేదిదుదకొని యుండిరనుటలో సందేహము
లేదు. ఆ ప్రభావమే ఈ ‘శ్రీసీత్యరామ కల్లాణము’ గ్రంథ రచనక మూలము. వ్యర్త జీవితము
ఆద్రశప్రాయము, అనుసరణీయము, ఆచరణాతమకము.
వ్యరు అనువదించిన 'శ్రీసీత్యరామ కల్లాణము' ఆద్ాంతము మనోరంజకము. వ్యర్త
పద్ాశైల్ల ప్తఠకలక హృద్యానంద్ము కల్లగించును. మచుేనక జనక మహారాజు
విశ్విమిత్రునితో శవకారుమకము యొకక గొపాతనమును వర్తణంచిన సంద్రుములో

ఉ. “పూతము దివాశకితపరిపూర్ణమునౌ శివకరుీకముీ వి

ఖాాతము, తెచిు చూపెద, మహాతుీడు రాముడు దాని నెకిొడన్
జేతము పంగ దివావర్స్వదిునిుఁ బంది, మదీయపుత్రికన్
సీత నొసంగెదన్ గ్గణవిశిష్టతమోరిీకి రామమూరితకిన్” (560)
వ్యల్మమకి మహర్తి చెప్పాన అంశమును ఎంత అదుుతముగ ననువదించిరో మనము
గమనింప వచుేను. ఇదే శైల్లలో మొతాము గ్రంథమంతయు నడచినది. పద్ాశైల్ల పర్తశుద్ధతను
ప్తటించుటలో మన ప్రాచీన కవుల మారగము ననుసర్తంచియునానరు.

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 37 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
 ఇటువంటి అదుుత గ్రంథమునక ‘ఆపావ్యకాము’ వ్రాయు భాగాము కల్లగించినందులక
నా జనమ ధనామైనద్ని నేను భావించుచునానను. వ్యరు ఇంకను మిగిల్లన కాండములను గూడ
యథానువ్యద్ము గావించి లోకమునక అందించగలరని భావించుచు అటువంటి శకిా
యుకాలను వ్యర్తకి ప్రస్థదించ వలెనని ఆ శ్రీరామచంద్రుని ప్రార్తాంచుచునానను.
కం. మధర్కవి రాజశేఖరు
మధర్మునగ్గ బాలకండ మహ్నమ ర్చనయున్
బుధలందరు పఠియింప వ
స్సధను యశము నందుదురుగ శుభములు గలుగన్.
ఉ. కమ్మని కంఠమం గలిగి గానమ సేతువు రాగయుక్తత, ని
త్యమమను శ్రేష్ఠకావ్యమల ధారణఁ బట్టుచు నేర్చుచుందువే
నమ్మమయుఁ దలిి వాణి చరణమమలఁ బదయమ లల్లివాఁడవై
నెమ్మది సాగుమో సఖఁడ! నిరమల కీర్తతని రాజశేఖరా!

కం. గాయత్రీ మంత్రాక్షర్

గేయంబై బాలకండ కృతిగా మీచే
వ్రాయబడె తెలుగ్గభాష్న్
శ్రీయుత శ్రీ కోట రాజశేఖర్ శుభమౌ.

తేది : 21-11-2021 పైడ్డ హరనాథ రావు

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 38 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
 నివేదన
శ్రీరాముని దయతో సీ
తారాముల గాథ వ్రాయ దలచితి పదా
శ్రీ రాజిల, గ్గరువులు మన
సార్న్ దీవింపుఁ దలతు శారదను మ్దిన్.
రామమందిరం సమీపంలో బాల్లానిన గడిప్పన నేను మా తల్లూద్ండ్రులైన శ్రీమతి కోట
సకకబాయమమ, శ్రీ కోట స్థరంగప్తణి గారూ ఆశీస్సులతో షషిపూర్తా తరువ్యత ఇప్పుడు వ్యల్మమకి
మహర్తి విరచిత శ్రీమద్రామాయణంలోని బాలకాండను శ్రీ సీత్యరామ కల్లాణం పేర
పద్ాకావాంగా వ్రాయగలగడం అంత్య శ్రీ రామచంద్రస్థిమివ్యర్త కృప్తకట్టక్షంతోనే అని
సంపూరణంగా విశిసిస్తా ఉనానను.
మా గురువరుాలు ప్రముఖ అవధ్యనకవి శ్రీ నరాల రామారెడిడ గారు 2018 లో నేను వ్రాసిన
‘రోజుకోపద్ాం శంకరాభరణం - పద్ా కదంబం’ అనే గ్రంథానిన ఆవిషకర్తంచి, ననున ఆశీరిదించి
“ఏదైనా మంచి ఇతివృత్యానిన తీసికొని ఒక పద్ాకావాం వ్రాయ” అని ఉపదేశంచారు.
గురువరుాలు, సంసృత్యంధ్రవిద్ితకవులు, సుప్రసిదధ వాాకర్ణ పండితులు వ్యాస
భారతమును వచనరూపంలో సర్ళ సుందర్ంగా ఆంధ్రీకర్తంచిన పండితులు శ్రీ స్తరం
శ్రీనివ్యస్సలు గారు, అవధ్యనభారతి శ్రీ చక్రల లక్ష్మీకాంత రాజారావు గారు, ఆంధ్రోపనాాసకలు
డా. చీమకర్తా వేంకటేశిరరావు గారు మొద్లైన పెద్దలు కూడా ననున ప్రోతుహించడంతో నేను
ఒక పద్ాకావారచనక స్థహసించాను.
1994 లోనే ప్రముఖ కవి శ్రీ నాగభైరవ కోటేశిరరావు గారు నెల్లూరులో ఒక సభలో నా
పద్ాములను విని సంతోషంచి “మీ పదాాలు హృదాాలు. మీరొక చకకని కథాకావాం వ్రాయండి”
అని శుభాశీస్సులతో లేఖ వ్రాసినారు. శ్రీరాముని ద్యచే ఆ మాట ఇపాటికి ఫల్లంచినద్ని
భావిస్సానానను.
సీత్యరామకల్లాణములను భకిాతో జర్తప్పంచే శ్రీ నారపశెటిి విజయకృషణ గారు 2019 లో
పర్తచయం కాగా నేను శ్రీ సీత్యరాముల కల్లాణం పేర పద్ాకావాం వ్రాయాలని
సంకల్లాంచుకొనానను.
ప్రొదుదటూరులోని మలయాళ్స్థిమి వ్యర్త ఓర్తయంటల్ కళ్యశ్వలలో ఉపనాాసకలుగా
ఉండిన మా గురువరుాలు విద్ితకవితిలక బరుదాంచితులు శ్రీ బండూ రమణయా గారు
‘జానకీపర్తణయమ్’ అనే పేరుతో సంసృతకావ్యానిన 1397 శ్లూకములతో విరచించినారు.
అందులో వ్యరు పూర్తాగా బాలకాండ విషయమును వర్తణంచినారు. ఆ కావ్యానిన చూచిన నేను
కూడా సీత్యరామకల్లాణం పేర శ్రీమద్రామాయణంలోని బాలకాండను తెలుగు పద్ాములుగా
అనువదించాలని నిశేయంచుకొనానను.

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 39 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
 ‘సమస్థా పృచఛక చక్రవర్తా’ శ్రీ కంది శంకరయా గారు నిరిహిస్సానన శంకరాభరణం
వ్యట్టుప్ సమూహంలో 2018 లో ప్రతిరోజూ సమస్థాపూరణలను సిద్ధంచేస్తా పద్ారచనలో
కొంత అనుభవ్యనిన పంది 2019 నవంబరు 3 వ తేదిన నా పుటిినరోజున శ్రీరాముని ద్యచేత
శ్రీ సీత్యరామ కల్లాణం అనే పద్ాకావ్యానిన ప్రారంభంచినాను.
ప్రతిరోజూ నేను వ్రాస్త పద్ాములను గురువరుాలు శత్యవధ్యని శ్రీ నరాల రామారెడిడ
గార్తకి, శత్యవధ్యని శ్రీ స్తరం శ్రీనివ్యస్సలు గార్తకి, అవధ్యనభారతి శ్రీ చక్రల లక్ష్మీకాంత
రాజారావు గార్తకి, మిత్రవరులు అష్టివధ్యని శ్రీ చిటితోటి విజయకమార్ గార్తకి పంపేవ్యడిని.
వ్యరు అవసరమైన స్తచనలను అంద్జేస్తా ఉండినారు.
ముఖాంగా సౌమనసా గ్రంథకర్ూయైన శ్రీ స్తరం శ్రీనివ్యస్సలు గురువరుాలు రెండు
సంవతురాలుగా ప్రతి పద్ామును ప్రతి అంశమును పర్తశీల్లంచి ఎపాటికప్పుడు సవరణలను
స్తచిస్తా మారుాలను చేరుాలను తెల్లయజేస్తా ఉనానరు.
వ్యల్మమకిమహర్తియొకక హృద్యమును తెల్లసికొనే ప్రయతనంలో భాగంగా
శ్రీమద్రామాయణమును ఆంధ్రీకర్తంచి మంద్ర వ్యాఖ్యానమును కూడా రచించిన ఆంధ్రవ్యల్మమకి
వ్యవిల్పకొలను స్సబాారావు గారు, జాానపీఠ పురస్థకర గ్రహీత కవిసమ్రాట్ విశినాథ
సతానారాయణ గారు, తొల్ల తెలుగు కవయత్రి మొలూ మొద్లగు మహాకవులు విరచించిన
రామాయణములను యథాశకిా పర్తశీల్లంచినాను.
పద్ాభారతి బరుదాంచితులు పెద్దలు శ్రీ చద్లవ్యడ లక్ష్మీనరసింహారావు గారు శ్రీ
సీత్యరామకల్లాణం పద్ాములను త్యము 2020 లో ప్రారంభంచిన పద్ాభారతి సమూహంలో
ప్రతిరోజూ రెండు చొప్పున ఉంచవలసినదిగా కోరగా ఒక సంవతురకాలంప్తటు వ్యల్మమకిమహర్తి
విరచిత శ్లూకములను, నా పద్ాములను, భావములను నేను గానం చేసిన ఆడియోలను పంప్ప
సభుాలంద్ఱి అభనంద్నలను పందినాను.
శ్రీ సీత్యరామకల్లాణ కావాంలోని కల్లాణఘటిములోని 22 పద్ాములను ఎంప్పకచేసి ఆ
పద్ాములను 12 మంది స్సప్రసిద్ధ గాయకలచే గానం చేయంచి పద్ాభారతి సమూహంలో
కల్లాణభారతి పేర వీడియోగా ప్రస్థరం చేయడందాిరా కూడా శ్రీ చద్లవ్యడ వ్యరు ననున
ప్రోతుహించినారు.
శ్రీ సీత్యరామ కల్లాణము అనే పేరుతో నేను ఒక వ్యట్టుప్ సమూహమును ఏరాాటుచేసి
పద్ాభారతికి పంప్పనటేూ నా పద్ాములను పంపుతూ సహృద్యులైన అవధ్యన కవి
పండితవరుల, సభుాల మనననలను పందినాను.
1997 లో కావల్లలో నా అవధ్యన సభక ముఖా అతిథిగా విచేేసిన విజుాలు, కాాల్లకట్
యూనివర్తశటీ ప్రొఫెసర్, స్థవిత్రి గ్రంథ రచయత అయన ఆచారా తంబశెటిి రామకృషణ గారు
ఇటీవల నెల్లూరులో కల్లసి నాచే వ్రాయబడిన శ్రీ సీత్యరామకల్లాణ కావా పద్ాములను చదివి
ఆనందించి వ్యర్త మిత్రులైన శ్రీ అడవికొలను వేంకట్ (వేంకటేశిరుూ) U S A గార్తకి పంపగా

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 40 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
రామభకాలైన వేంకట్ గారు శ్రీ సీత్యరామకల్లాణ కావా ముద్రణక అవసరమైన నిధులను
సంపూరణంగా సమకూర్తేనారు.
నెల్లూరు జిల్లూలోని ఇనమడుగు గ్రామంలో వెలసియునన శ్రీసత్యానంద్ ఆశ్రమ
పీఠాధిపతులు శ్రీ శ్రీహర్తతీరాస్థిమి వ్యరు శ్రీ సీత్యరామకల్లాణ కావామును చూచి ఆద్రశ
ద్ంపతులుగా జీవించిన సీత్యరాముల గొపాద్నమును వివర్తస్తా నాపై గల ఆద్రభావంతో
‘మంగళ్యశీరిచనములు’ అంద్జేసినారు. స్థిమీజీకి భకిాపూరిక ప్రణామములను
సమర్తాంచుకొంటూ ఉనానను.
52 సంవతురములుగా ఇనమడుగులోని శ్రీసత్యానందాశ్రమంలో ఉంటూ గ్రంథముద్రణ
మొద్లైన అనేక బాధాతలను నిరిహిస్తా ఉండి కూడా శ్రీ సీత్యరామ కల్లాణ కావామును
ఆద్ాంతం ఆసకిాతో పఠించి ప్రతాక్షరపర్తశీలన గావించి అచుేతప్పులు లేకండుటక శ్రమించిన
శ్రీ పురుషోతామ తీరాస్థిమివ్యర్తకి కృతజాత్యపూరిక ప్రణామములను సమర్తాంచుకొంటూ
ఉనానను.
‘కల్లాణం కమనీయం’ శీర్తికతో ఈ కావాములోని కొనిన పద్ాములను ప్రస్థావిస్తా,
పద్ారూప అభనంద్నలతోప్తటు ఆశీస్సుల నంద్జేసిన గురువరుాలు ప్రముఖ అవధ్యనకవి శ్రీ
నరాల రామారెడిడ గార్తకి హృద్యపూరిక ప్రణామములను సమర్తాంచుకొంటూ ఉనానను.
‘పనాానసునుా తే శవ్యిః’ శీర్తికతో ఈ కావాములోని పద్ారచనా విశేషములను వివర్తస్తా
వ్యతులాంతో దీవెనలను అంద్జేసిన సంసృత్యంధ్రవిద్ితకవులు, శత్యవధ్యని అగు శ్రీ స్తరం
శ్రీనివ్యస్సలు గురువరుాలక హృద్యపూరిక ప్రణామములను సమర్తాంచుకొంటూ ఉనానను.
‘ఆనందాక్షర్త’ శీర్తికతో నాపై గల ఆద్రంతో ఎంతో ప్రీతితో అభనంద్నలు తెలుపుతూ
ఒక సీసపద్ారతనమును అనుగ్రహించిన పంచసహస్రావధ్యని అవధ్యని సమ్రాట్ శ్రీ మేడస్థని
మోహన్ గురువరులక హృద్యపూరిక ప్రణామములను సమర్తాంచుకొంటూ ఉనానను.
‘శుభాభనంద్నలు’ శీర్తికతో శ్రీ సీత్యరామ కల్లాణ కావామును అభనందిస్తా దీవెనలను
అంద్జేసిన సమస్థా పృచఛక చక్రవర్తా శ్రీ కంది శంకరయా గురువరులక హృద్యపూరిక
నమోవ్యకములను అంద్జేస్తా ఉనానను.
‘మనోఽభరామం’ శీర్తికతో ఈ కావామును ప్రశంసిస్తా శ్లూకరతనద్ియంతో ఆశీస్సుల
నంద్జేసిన అవధ్యనభారతి, ఛందో వైవిధా నిష్టణత శ్రీ చక్రల లక్ష్మీకాంత రాజారావు
గురువరులక హృద్యపూరిక నమోవ్యకములను అంద్జేస్తా ఉనానను.
‘ఆశీరభనంద్న’ శీర్తికతో ఈ కావామును అభనందిస్తా ఆశీస్సులను, పదార్త్నమును
అంద్జేసిన పద్ాస్థరసిత పర్తషత్ జాతీయ అధాక్షులు, పద్ాభారతి శ్రీ చద్లవ్యడ
లక్ష్మీనరసింహారావు గురువరులక హృద్యపూరిక నమోవ్యకములను అంద్జేస్తా ఉనానను.
‘పద్ాస్సమహారం’ శీర్తికతో ఈ కావాములోని కొనిన పద్ాములను ఉద్హర్తస్తా
అభనందిస్తా ఆశీస్సులను అంద్జేసిన పద్ాస్థరసిత పర్తషత్ (నెల్లూరు) ప్రధ్యనకారాద్ర్తశ డాకిర్
చీమకర్తా వేంకటేశిరరావు గురువరులక హృద్యపూరిక నమోవ్యకములను అంద్జేస్తా
ఉనానను.
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 41 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
 ‘ఋష ఋణ విముకిా’ శీర్తికతో ఈ కావామును ప్రశంసిస్తా మిత్రభావంతో ఆద్రంతో
పద్ారతనత్రయమును అంద్జేసిన శత్యవధ్యని శ్రీ ఆముదాల మురళి గార్తకి హృద్యపూరిక
ధనావ్యద్ములను సమర్తాంచుకొంటూ ఉనానను.
‘కల్లాణతిలకం’ శీర్తికతో ఈ కావాములోని కొనిన పద్ాములను ఉద్హర్తస్తా ప్రశంసిస్తా
ఆద్రంతో పద్ారతనములను అంద్జేసిన శత్యవధ్యని శ్రీ కొండప్ప మురళీకృషణ గార్తకి
హృద్యపూరిక ధనావ్యద్ములను సమర్తాంచుకొంటూ ఉనానను.
‘కావామేతజజయేచిేరమ్’ శీరిికతో శ్లూకపంచకంతో అభినందంచిన నిర్ంత్ర్
శ్రేయోభిలాషి అవధ్యని శ్రీ చిటితోటి విజయకమార్ గారికి హృద్యపూరిక ధనావ్యద్ములను
తెల్లయ జేసికొంటూ ఉనానను.
‘శుభవ్యణి’ శీర్తికతో శ్రీమద్రామాయణ మహిమను వివర్తస్తా ఈ కావాములోని కొనిన
పద్ాములను ఉద్హర్తస్తా అభనంద్నలను అంద్జేసిన సంసృత్యంధ్ర కవిపండితులు శ్రీ పండి
ఢిల్మూశు గార్తకి హృద్యపూరిక నమోవ్యకములను సమర్తాంచుకొంటూ ఉనానను.
‘కమనీయకావాం’ శీర్తికతో ఈ కావాములోని కొనిన పద్ాములను ఉద్హర్తస్తా
మిత్రభావంతో ఒక పద్ారతనముతో అభనంద్నలను అంద్జేసిన అవధ్యని శేఖరులు శ్రీ
మైలవరపు మురళీకృషణ గార్తకి హృద్యపూరిక నమోవ్యకములను సమర్తాంచుకొంటూ
ఉనానను.
‘ఆపావ్యకాం’ శీర్తికతో ఈ కావామును ప్రశంసిస్తా సహప్తఠకలుగా ప్రొదుదటూరులోని
మలయాళ్స్థిమి ఓర్తయంటల్ కళ్యశ్వలను గురుాచేస్తా మూడు పద్యాలను అంద్జేసిన
అవధ్యని శ్రీ పైడి హరనాథరావు గార్తకి హృద్యపూరిక నమోవ్యకములను సమర్తాంచుకొంటూ
ఉనానను.
రోజుకోపద్ాం శంకరాభరణం - పద్ాపంచశతిలోని 22 పద్ాములక గతంలో
వీడియో చిత్రీకరణ చేసిన సహృద్యులు తెలుగుపండితులు జోగుల్లంబ గదాిల జిల్లూ నివ్యసి
అయన శ్రీ నాయుడుగార్త జయనన గారు. ఇప్పుడు శ్రీ సీత్యరామ కల్లాణంలోని అవత్యర్తక
పద్ాములను ఇరవై మూడింటిని వీడియోలుగా చిత్రీకర్తంచిన శ్రీ నాయుడుగార్త జయనన గార్తకి
కృతజాత్య పూరిక ప్రత్యాక ధనావ్యద్ములను సమర్తాంచుకొంటూ ఉనానను.
రామాంకితంగా (77 సరగల బాలకాండ 77 శీర్తికలు కాగా) 25 + 741 = 766
పద్ాములుగా వ్రాయబడిన ఈ శ్రీ సీత్యరామకల్లాణకావాము
1. వ్యల్మమకిరామాయణ బాలకాండ శ్లూక -పదా భావ - పద్ాకావాముగాను, (ఈ పుసూకము)
2. బాలకాండ పద్ాకావాము గాను,
3. బాలకాండ వచనకావాము గాను,
4. ఆడియో సీడీ రూపము గాను,
5. అవత్యర్తక పద్ాముల చిత్రీకరణలతో వీడియో సీడీ గాను
పంచముఖ్యలతో రూపంది వెలుగులోనికి రావడం అంత్య ఆ శ్రీరాముని ద్యచేత్నే అని
సవినయంగా విననవించుకొంటూ ఉనానను.
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 42 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
 వచనకావాంగా ఉనన శ్రీ సీత్యరాముల కల్లాణమును నా విజాప్పా మేర పర్తశీల్లంచి తగిన
స్తచనలను అంద్జేసిన శ్రీ వడ్ూపటూ సీత్యరామరాజు, హైదరాబాదు గార్తకి ధనావ్యద్ములను
తెల్లయజేస్తా ఉనానను.
ఈ విధంగా ఐదు విధములుగా రూపందిన శ్రీ సీత్యరామ కల్లాణ కావాముయొకక
ముద్రణ కొఱక రామకారాంలో ఉడత్యభకిా అని భావించి నిధులను సమకూర్తేన శ్రీ
అడవికొలను వేంకట్ (వేంకటేశిరుూ) USA గార్తకి, వ్యర్త సహధరమచార్తణి శ్రీమతి జోాతానాకమార్త
గార్తకి, వ్యర్త కమారుడు శ్రీయుత రోహిత్ గార్తకి, కోడలు శ్రీమతి ఎర్తన్ గార్తకి, వ్యర్త మనుమలు
చిరంజీవులు కిల్లూయన్, రోరీలక, వారి సోదరీమణి శ్రీమతి పోల్లరి పద్యావతి గారికి శ్రీ
సీత్యరాముల కృప్తకట్టక్షములు సదా ఆయురారోగా భోగభాగాముల నసంగి రక్షించును గాక!
‘శ్రీ సీతారామ కలాాణము’ వాట్సనప్ సమూహంలో అప్పుడ్ప్పుడు ప్రశంసా
పదాములను అందజేసిన అవధాన కవి పండిత్ మిత్రులకు ప్రత్యాక ధనావాదములు.
దైవభకిా, పరోపకారము, సహనము మొద్లగు సహజ స్సగుణాలతో విరాజిలుూతూ, సదా
నా పద్ారచనను ప్రోతుహిస్తా నాక తోడుగా నీడగా ఉనన నా సహధరమచార్తణి శ్రీమతి విదాిన్
కోట గిర్తజాకమార్తకి, నితాం రామాయణ ర్చనను ప్రోత్నహిస్తూ పుత్రోత్యుహమును కల్లగించే
పుత్రదవయంలో జేాషుపుత్రుడు చి. కోట రూప్తనంద్ కమార్ (USA) కి, కనిషుపుత్రుడు చిరంజీవి
కోట స్థరంగప్తణి (USA) కి సర్వ శుభములను కల్లగించవలసినదిగా నా ఆరాధాదైవం శ్రీ
రామచంద్రమూర్తాని ప్రార్తాస్తా ఉనానను.
పై కావాత్రయమునక డి.టి.ప్ప పనిని ఎంతో ప్రీతితో నిరిహించిన శ్రీ కంది శంకరయా
గురువరులక హృద్యపూరిక ధనావ్యద్ములు.
కావాత్రయమునక ముఖచిత్రములను సిదధంచేసి ఆడియో, వీడియో డీవీడీలను
అంద్ంగా రూపందించిన చిరంజీవి పంతుల విటుిబాబు (హైద్రాబాదు) గార్తకి, శ్రీ ఆకరాతి
బుచిేబాబు (నెల్లూరు) గార్తకి హృద్యపూరిక ధనావ్యద్ములు.
మూడు గ్రంథములను ముచేటగా ముద్రించిన కరిక్ ప్రింటర్ు (హైద్రాబాదు) వ్యర్తకి
హృద్యపూరిక ధనావ్యదాలు.
సహృద్యులైన ప్తఠకలు ఈ శ్రీ సీత్యరామ కల్లాణ కావామును మూల శ్లూకాలను,
తాత్ిరాాలను, వాటి పద్యానువాద్యలను చదివి ననున ఆశీరిదించి శ్రీరామచంద్రస్థిమివ్యర్త
అనుగ్రహమును పందుదురుగాక.
కం. క్షేమము నిడు నీ సీత్స్ । రాముల కల్లాణ గాథ రకిిిఁ జదివినన్
బ్రేమగ వినినన్ వ్రాసిన । రాముని కృప కవచ మగుచ్చ రక్ష్మాంచ్చ సద్ధ. (741)
3-11-2021. ‘అవధాని’ కోట రాజశేఖర్


❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 43 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
 


దైవ స్తుతి
శ్రీరామ సుుతి
శా. శ్రీరామా! పితృవాకయపాలనకళాశ్రీధామ! సన్మానుషా
ధాా! రామా! సుగుణాభిరామ! వర సీతారామకల్యయణ్ మన్
బేరన్ గావయము వ్రాయఁ బూనితి, నిదే నీ గాథ నీ లీల, నిన్
జేరంగోరితి దైవమా! యినకులశ్రీరామ! పాలంపుమా. 1

ఉ. పావనన్మమ! రామ! చనె బాలయము సరాము న్మటపాటలన్,

యౌవన మంతయున్ జనియె న్మశల దారసుతాదులన్, భవ
దాావన లేక సాగు జర వరిిలె చంతలు, నీదు చంతనల్
గావగఁ జాలు నం చెఱుక గలెె ను దాసుని ననునఁ బ్రోవుమా! 2

చం. శ్రవణ్ము కీరతనముా మనసా సారణ్ముాను పాదసేవ వా

సతవమగు నరచ వందనము దాసయము సఖ్యము న్మతాయందు సం
భవమగు దివయమౌ నెఱుక భద్రము గూర్చచను గాన, సరాదా
నవవిధ భక్తతమారెముల నమ్మా చరించెద రామ! ప్రోవుమా. 3

ఉ. తప్పులు న్మడు చేసితిని, ధరాము తపిి చరించన్మడ, న్మ

తప్పుల నేడెఱంగితిని, తావక సనినధి న్మశ్రయించతిన్,
తిప్ిలు పెటట కుండ ననుఁ దీరిచ దిదుు ము నీకు మ్రొక్కెదన్,
గొప్ి మనసుుతోడ సమకూర్చిము మోక్షము జానకీప్తీ! 4
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 44 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

మ. మదియే మరెటమై చెలంగినది, కామక్రోధలోభాలకున్

సదనమ్మ ానది, రామ! మోహమదమాతురయముాలున్ రేగె, న్మ
క్తదియే నితయ ప్రీక్ష యయెయ; తగున్మ యీరీతి నన్ జూడ? నిన్
వదలన్, గెలెచడి దారి జూపు మరిషడారెముా నీ చతతమున్. 5

సరసవతీ స్తతతి
చం. అజుని వరించన్మ, వతని యాసయమునందు వసించన్మవు, ప్ం
కజమునఁ గూర్చచండుదు, సుఖ్ముాగ వీణ్ను మీటుదీవు, నీ
రజమును బుసతకముాను గరముాలఁ దాలెచద వక్షమాలతోఁ,
బ్రజలకు విదయ లచెచదవు, భక్తత నినున్ దలతున్ సరసాతీ. 6

శ్రీహరి స్తతతి
ఉ. శ్రీప్తి! విష్ణుమూరిత! సురసేవితపాద! ముకుంద! ధరాసం
సాాప్న జేయగాఁ దలచ, ధార్చణిలో ప్రభవించ, శిక్షణ్న్
బాపుల నుదిరించెదవు, భద్రముఁ గూర్చతవు సాధుకోటిక్తన్,
నీ ప్దముల్ భజంతు గణ్నీయముగా సిాతికారకా! హరీ! 7

శివ్ స్తతతి
శా. భూతేశా! లయకారకా! శివ! కృపాపూరాు! యప్రాుప్రియా!
భూతిన్ గైకొనిన్మవు హాలహలమున్ బూరుముాగా, విశామున్
బ్రీతిన్ గాచెడి చంద్రశేఖ్ర! హరా! విశేాశ! మృతుయంజయా!
చేతుల్ మోడెచద నీశారా! పురహరా! శ్రీకంఠ! గంగాధరా! 8

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 45 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ కోట రాజశేఖర్ ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

బ్రహమ స్తతతి
ఉ. న్మలుగు మోములన్ గలగి, న్మథుడుగా వరభారతీసతిన్
లీలగ న్మలెపై నిలపి, ప్రీతిని వేదచయముాఁ జేతిలోఁ
దాలచ, సృష్ట ఁ జేసెడి పితామహు, ధాతను, భావిరేఖ్లన్
ఫాలమునందు వ్రాయగల బ్రహాను గొలుత నభీషట సిదిికై. 9

గణపతి స్తతతి
ఉ. శ్రీ గణ్న్మయకా! విజయసిదిివిధాయక! విఘ్నన్మశకా!
యాగక భూప్రదక్షిణ్ము నదుాతలీల ముగించన్మవు, నీ
వాగక వాయసభారతము నంత యెఱంగి లఖంచన్మవు, నే
న్మగక సాగునటుు శుభ మంచ వచంపుము, నీకు మ్రొక్కెదన్. 10

పరమేశవరీ స్తతతి
ఉ. అమాలఁ గననయమా వని, యందఱ నేలెడి లోకమాతవం,
చమాలఁ గనన యమావని, యా ప్రమేశార్చ వామభాగ వం,
చమావు న్మకటంచ, భవదాశ్రయమే గతియంచ, నెమాదిన్
నమ్మాతినమా! మ్రొక్కెదను ననున దయన్ గనుమమా యీశారీ! 11

శ్రీలక్ష్మీ స్తతతి
ఉ. క్షీరసముద్రజాతవయి, శ్రీహరినే వరియించ, సరాదా
శ్రీరమవై వెలుంగుదువు, శ్రీల నొసంగెడి శ్రీహరిప్రియా!
సారసవాసినీ! కమల! చంద్రసహోదరి! లోకమాత! యా
ధారము మూల మీవెగద, తలు! కృప్న్ గనుమమా! మ్రొక్కెదన్. 12

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 46 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

మారుతి స్తతతి
మ. హనుమా! తారక రామన్మమ జప్లీల్యసకత! భకాతగ్రణీ!
వినుమా న్మదగు ప్రారానన్, శరణు నీవే గంధవాహాతాజా!
కొనుమా! పూజల నంజన్మతనయ! కైకొమాారతరక్షావిధిన్,
గనుమా! సతెృప్, రామబాణ్మ! ననున్ గాపాడుమా మార్చతీ! 13

కుమారస్వవమి స్తతతి
ఉ. తాప్ముఁ దీరిగా, నసుర్చఁ దారకుఁ జంప్గ, దేవకోటిక్తన్
దీప్ముగాగ, నగినసమతేజముగా, శివపారాతీమనో
రూప్ముగా జనించతివి, లోకములన్ వెసఁ గాచన్మవు, నీ
రూప్ము నెంచ కొలెచదను, ర్చద్రకుమార! కుమార! షణుాఖా! 14

కవి స్తు తి
ఆదికవి వాల్మీకి మహర్షి స్తుతి
సీ. రామాయణ్ముాను ప్రప్రథమముాగా
సంసెృతముాన వ్రాసి జగతి వెలగె
రామరాజయమును శ్రీ రామచంద్రునిఁ గని
నుడువగ సమకాలకుడుగ మ్లగె
రామ యనుమన మరా మరా యని తప్
మొనరించ ఋష్వర్చయ డనగ జెలగె
రామాయణ్ముాను లవకుశులకు నేరిి
రామన్మమ జపానురక్తతఁ బరగె

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 47 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ కోట రాజశేఖర్ ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

తే.గీ. ప్ఠన గాన్మనుగుణ్ కావయఫణితిఁ గూర్చచ

విశామున రామమహిమను విశదప్రచె
నటిట ప్రాచేతసుని మనసారఁ దలతు
న్మదికవియగు వాలీాక్త కంజలంచ. 15

ఇతర సంసకృత కవుల స్తుతి

ఉ. వాయసుడు కాళిదాసకవి బాణుడు శూద్రకుడున్ మయూర్చడున్
భాసుడు దండి భరత ృహరి భారవియున్ భవభూతి మాఘు డా
హా సురవాణి వ్రాసి రితిహాస పురాణ్ నిబది కావయముల్
చేసెద వందన్మలు రససిదుి లు వారల కాదరంబునన్. 16

ప్రాచీన ఆంధ్రకవుల స్తుతి

సీ. ఆంధ్రముాలో భారతామానయ మందింప్
న్మదుయడై నననయయ యవతరించెఁ
బాత్రు డుభయకవిమ్మత్రుడు ఘ్నుడు క
విబ్రహా తికెన వెలసి మ్మంచె
వర్చ డెఱ్ఱ న ప్రబంధప్రమేశార్చడు శంభు
దాసుడు కీరితకాంతను వరించె
శ్రీహరషనైషధశ్రీఁ జాటి తెనుగున
శ్రీన్మథుడు మనకమృతముఁ బంచె
భాగవతము వ్రాసి బమ్ార పోతన
తెలుగుకవిగ తెలుె విలువఁ బంచె

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 48 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

ఆ.వె. రమయరీతి వ్రాసి రామాయణ్ముాను

మొలు కవనఫణితి భువి రహించె
నిటిట పూరాకవుల నెలు ర గణియించ
సతవ మొనర్చత వారి తతతవ మ్ంచ. 17

ఆధునిక ఆంధ్రకవుల స్తుతి

సీసమాలక
రామాయణ్ము వ్రాసి రహి వాసుదాసు తా
న్మంధ్రవాలీాక్త విఖాయతి నందె
ఋష్యైన శ్రీపాద కృషు మూరితయు శతా
ధికగ్రంథకరతగాఁ దేజమందె
గరిమ రామాయణ్ కలివృక్షము వ్రాసి
విశాన్మథుడు జాానపీఠ మందె
విధి గడియారము వేంకట శేషశా
సిియు శివభారత సృష్ట ఁ జేసె
పింగళి కాటూరి సంగతి సందర
నందమన్ కావయముా నందజేసెఁ
బానశాల రచంచ వర కవికోక్తల
దువ్వారి జగతి సంతుష్ట ఁ గూర్చచ
సతాెవయనిరాాత జాష్ణవా నవయుగ
కవిచక్రవరితయై ఖాయతి నందె
జంధాయల పాప్యయ శాసిి పుషివిల్యప్
హేల కర్చణ్రసశ్రీల విరిసె

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 49 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ కోట రాజశేఖర్ ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

నల పుటట ప్రిత న్మరాయణాచార్చయలు

శివతాండవముాను సృష్ట జేసె
న్మంధ్రపురాణ్ముా నందించన మధున్మ
ప్ంతుల కలహణ్ ప్రథ వహించె
రసరమయ కవిత నరాల రామార్చడిడ
‘అవధానకవి’గ విఖాయతి నందె
సమనసయగ్రంథ సంధాత సూరము
శ్రీనివాసులు గుర్చసిదిి నందె
ఆ.వె. నిటిట నేటి కవుల నెలు ఱ్ గణియించ
శిష్ణటలైన కవుల సేవ లెంచ
యందఱక్త నమసుు లరిింతుఁ బులక్తంచ
సతవ మొనర్చతఁ గవుల తతతవ మ్ంచ. 18

మాతృ వ్ాంద్నము
ఉ. సమాతితోడ సంతతిక్త సరావిధముాల మేలుగలె గా
నెమాది గోర్చనటిట మహనీయకు, సాధిాక్త, మానయయైన మా
యమాకు, న్మదిదైవమున, కాశ్రితులన్ దయఁ జూచ సకుెబా
యమాకు మ్రొక్కెదన్ సవినయముాగ భక్తతప్రప్తుత లొప్ిగా. 19

పితృ వ్ాంద్నము
మ. అనఘుండున్ జనవందుయడున్ గుర్చవుగా “అల్లుర్చ” గ్రామముాలో
వినుతిన్ గాంచచఁ జకెగాఁ జదువుఁ జెపెిన్ ప్రీతచతుతండునై,
ఘ్నతన్ జెపెిఁ బురాణ్గాథలను దీక్షన్, ‘కోట సారంగపా
ణి’ నయోదార్చడు న్మదు తండ్రి యతనిన్ నితయముా నేఁ గొలెచదన్. 20

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 50 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

గురు స్తు తి
ఉ. ఆలన లేక బిడడ నడయాడెడి వేళలఁ బ్రేమ పంగగా
వ్రేలనిఁ బటిట లీల నడిపింతుర్చ తలుయుఁ దండ్రి, యటుట లే
జాలము లేక న్మ రచన చకెగ సాగగ, దారిఁ జూపుచన్
బాలనఁ జేయు సూర్చలను బ్రాజుాల నెంతు గుర్చతాభావనన్. 21

ప్రముఖ అవధానకవి
శ్రీ నరాల రామారెడ్డి గురువరుుల స్తుతి

సీ. పదియారు వరాా ల పసిడిప్రాయమునాందె

యవధాన రాంగాన నడుగుపెట్ట ఁ
బాండితాగర్తమకుఁ బ్రాధానామీయక
భావకవన శైలి పాదుకొలిపెఁ
దెలుు రాషర ముుల దేశవిదేశాల
నవధాన సాహస్ర మధగమాంచె
నవధానకేళిలో ననువ్యద్శైలిలో
సవాసాచితవముు సాంతర్తాంచె
తే.గీ. హాల గాథలనునన యంద్ధల దిాంపె
సురుచిర వధాన సరభఝరులు నిాంపె
వర నరాల రామారెడిి గురువరుాండు
విమల వ్యకుకల ననున దీవిాంచ్చ సతము. 22

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 51 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ కోట రాజశేఖర్ ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

వ్యాస మహాభారత అనువ్యదకులు

శ్రీ సూరం శ్రీనివాస్తలు గురువరుుల స్తుతి

సీ. వచనగేయము గాని ప్దయకావయము గాని

సతెవితాధార జాలువార్చ
నమరభాషనుగాని యాంధ్రముాననుగాని
యసమాన పాండితయ మతిశయిలుు
నవధానమునగాని ప్రవచనమునగాని
ప్రజాాసముద్రముా ప్రసతరించఁ
బరిశోధనను గాని పాఠయబోధన గాని
ప్రిపూరుతతతవంబు ప్రిఢవిలుు
తే.గీ. రూపుగొననటిట వాతులయరోచ యాత
డవధి లేనటిట సమనసయం బతండు
సూరముకులకంధివిధుండు సూరి యటిట
శ్రీనివాసులు గుర్చవర్చయఁ బ్రీతి నెంతు. 23

గ్రాంథకరృ పర్తచయము
సీ. నెల్లుర్చ దాపున ‘అల్లుర్చ’ గ్రామముా
ప్ంటలల్లుర్చ న్మన్ బ్రథిత మందు
రామమందిర వర ప్రాంత నివాసియౌ
సారంగపాణియన్ సాధుమతిక్త
సకుెబాయమాయన్ సాధ్వాలల్యమకు
న్మరవ సంతానమై జనించ

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 52 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

సంసెృతాంధ్రముాల సరణి నెఱుంగుచ

నుతతమ గుర్చ కీరిత నొందిన్మడ
తే.గీ. హృదయమౌ వాణికృప్ఁ బదయవిదయనొంది
బుధులు మ్చచగ నవధానములను జేసి
యుక్తత మ్లగు కంచెరు గోత్రోదావుండ
‘కోట రాజశేఖ్ర్చడ’, నిన్ గొలుతు రామ! 24

అంకిత పదాము

చం. సతతము నీదు న్మమమ్ ప్రశసత మటంచ జపించచంటి, న్మ

తత శుభదాయక మానుచఁ దావక గాథ రచంచచంటి, నీ
కతమున మోక్షసంప్ద సుఖ్ముాన నందగ నుంటి, నీకు నం
క్తతమ్మడుచంటి దీనిఁ బరిక్తంచ గ్రహింపుము జానకీప్తీ! 25

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 53 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
 శ్రీ సీతారామ కల్యాణము
(బాలకాండము)
1. వాల్మీకి మహర్షికి నారద మహర్షి చెప్పిన రామకథ

తపస్థువధ్యాయ నిరతం తపసీి వ్యగిిదాం వరమ్।

నారద్ం పర్తపప్రచఛ వ్యల్మమకి రుమనిపుంగవమ్॥ {1.1.1}
 తపస్సును సదా చేసేవాడు, స్వాధ్యాయమునందు ఆసక్తి గలవాడు,
వాక్ావిశారదుడు, దేవర్షి అగు నారదుడు వాల్మీక్త మహర్షిని సమీపంచగా
వాల్మీక్త ఆ దేవర్షిని కీర్షించి సతకర్షంచి “ఓ నారద మహర్షి! నా ప్రశ్నకు
సమాధ్యనం చెప్పు” అని ఇలా అడుగస్వగినాడు.
మ. తపమున్ జేసెడివాడు, స్ంతతము స్వాధాాయముునున్ స్ల్పగా
దపనన్ బందెడి వాగ్వాదండు, ఘనవిద్ాంసండు, దేవర్షియున్
గృప వాల్ముకి మునంద్రుఁ జేర, నతనిన్ గీర్షతంచి వాల్ముకి “నా
కిపు డీ ప్రశనకు నుతతర మ్ముడుము స్వామీ! నారద్!” యంచనెన్.1

కోనిసిమన్ స్థంప్రతం లోకే గుణవ్యన్ కశే వీరావ్యన్।

ధరమజాశే కృతజాశే సతావ్యకోా ధృఢవ్రతిః॥ {1.1.2}
చార్తత్రేణ చ కో యుకాిః సరిభూతేష్ణ కో హితిః।
విదాిన్ కిః క సుమరాశే కశెసేకప్రియద్రశనిః॥ {1.1.3}
ఆతమవ్యన్ కో జితక్రోధో దుాతిమాన్ కోఽనస్తయకిః।
కసా బభాతి దేవ్యశే జాతరోషసా సంయుగే॥ {1.1.4}
 ఈ లోక్ంలో గుణవంతుడు, వీరావంతుడు, ధరీజ్ఞుడు, క్ృతజ్ఞుడు,
సతావంతుడు, సరాభూత హితుడు, దృఢవ్రతుడు, సచచర్షత్రతో కూడినవాడు,
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 55 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ కోట రాజశేఖర్ ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

ప్రియదరశనుడు, ఆతీతతివవేతి, విదాాంస్సడు, కోపమును జయంచినవాడు,

దుాతిమంతుడు, సమర్థు డు, అసూయ లేనివాడు, యుదధం చేసే సమయంలో
కోపానిన ప్రదర్షశంచి దేవతలను కూడా భయపెట్ట గల శూర్థడు ఎవడు? అట్టట
మహనీయుని గుఱంచి నాకు తెలియజేయ.
సీ. ఎవాడు గుణవంతు డిల్ వీరావంతుండు
ధరుజ్ఞు డెవడు కృతజ్ఞు డెవడు
స్తావంతుడెవండు స్రాభూతహితుండు
నెవడు దృఢవ్రతుం డెవా డరయ
స్చచర్షత్రయుతుండు సందరామునుఁ బ్రియ
దరశనుండును నాతుతతతవవేతత
ఘనతరవిద్ాంసడును జితక్రోధండు
దాతిమంతుడును స్మర్థండెవండు
తే.గీ. జనుల్ కృతాముల్ నసూయుఁ గననివాడు
వేడక రణమునుఁ ద్ను గోపంచినపుడు
సరల్నైనను భయపెట్టా శూరవర్డు
నెవాడాతనిుఁ గూర్షచ నాకిపుడు చెపుమ. 2

ఏత దిచాఛ మాహం శ్రోతుం పరం కౌతూహలం హి మే।

మహర్చి! తిం సమరోాఽసి జాాతు మేవంవిధం నరమ్॥ {1.1.5}
శ్రుత్యి చైతత్ త్రిలోకజోా వ్యల్మమకే రానరదో వచిః।
శ్రూయత్య మితి చామంత్రా ప్రహృషోి వ్యకా మబ్రవీత్॥ {1.1.6}
బహవో దురూభా శెసేవ యే తియా కీర్తాత్య గుణాిః।
మునే వక్షాా మాహం బుదాధవ తై రుాకాిః శ్రూయత్యం నరిః॥ {1.1.7}

ఈ స్సగుణములతో విరాజిలేే మానవుని గుఱంచి తెలిసికొనవలెనని నాకు

ఎంతో కుతూహలంగా ఉననది. ఇప్పుడు తెలిపన పదునార్థ స్సగుణములు
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 56 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

గలవానిని గుఱంచి తెలుపగలవాడవు నీవే. దయతో తెలియజేయ” అని వాల్మీక్త

మహర్షి ఎంతో వినయంగా నారదమహర్షిని ప్రశ్నంచినాడు.
ఆ విధంగా వాల్మీక్త మహర్షి దేవర్షిని వేడగా నారదుడు సంతోషపడి ఇలా
చెపపస్వగినాడు. “ఓ వాల్మీక్త మహర్షి! నీవు తెలిపన గుణములు దురేభమైనవి.
ఆ స్సగుణములను క్లిగియుండి వాట్టక్త వన్నన చేకూర్చచ మానవుడు
ప్రజాపాలకుడైన రాముడే. ఆ శ్రీరాముని గుణగణములను వర్షిస్విను. విను”
తే.గీ. ఇట్టా గుణముల్ రాజిలుు నట్టా నర్ని
నరయ నెంతో కుతూహల్ం బయ్యా నాకు
నతనిుఁ దెలుపుఁగల్ట్టా మహర్షి వీవె
యనుచు వేడెను వాల్ముకిమునివర్ండు. 3
మ. అని వాల్ముకి మహర్షి వేడ, వినుమయ్యా! యంచు నా నారదం
డనియ్యన్ మోదము పల్ువింప మదిలో, నాశచరామున్ గూర్చచున్
“వినగా దరుభమౌ గుణముు ల్వి భావింపంగ, నే వినన త
దుణరాశిన్ వెలుగందుఁజేయు జననాథున్ రాము వర్షణంచెదన్” 4

ఇక్షాికవంశ ప్రభవో రామో నామ జనైిః శ్రుతిః।

నియత్యత్యమ మహావీరోా దుాతిమాన్ ధృతిమాన్ వశీ॥ {1.1.8}
బుదిధమాన్ నీతిమాన్ వ్యగీమ శ్రీమాన్ శత్రునిబరహణిః।
విపుల్లంశ్ల మహాబాహుిః కంబుగ్రీవో మహాహనుిః॥ {1.1.9}

ఇక్ష్వాకు వంశ్మునకు చెందిన రాజ్ఞ శ్రీరాముడు. రాముడు ప్రజలచే

కీర్షింపబడుచుననవాడు. స్వట్టలేని తేజస్సు క్లవాడు. జితేంద్రియుడు.
నియతాతుీడు. ధైరాగుణంతో ప్రకాశ్ంచే వాడు. ధరీజ్ఞుడు. దానపర్థడు.
నీతిమంతుడు. మహాబాహుడు. శ్త్రువినాశ్నమును చేయగలవాడు. శుచిగా
ఉండెడివాడు (ఋజ్ఞప్రవరిన క్లవాడు). శ్రీమంతుడు. మాట్నేరపర్షతనము
క్లవాడు.

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 57 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ కోట రాజశేఖర్ ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

మ. కల్ డిక్ష్వాకు కుల్ముునంద జనవిఖ్యాతుండు రాముండు ని

సతల్తేజస్వా జితేంద్రియుండు నియతాతుుండున్ ధృతిన్ వెలుు వా
డిల్ ధరుజ్ఞుడు ధాత నతిగల్వా డెననన్ మహాబాహుడై
చెల్గున్ శత్రునిబరహణండు శుచియున్ శ్రీమంతుడున్ వాగ్వుయున్. 5

మహోరసోక మహేష్టిసో గూఢజత్రు రర్తంద్మిః।

ఆజానుబాహు స్సుశరాిః స్సలల్లటిః స్సవిక్రమిః॥ {1.1.10}
శ్రీరాముడు అలఘుపరాక్రముడు. క్ంబుగ్రీవుడు. స్సలలాటుడు.
స్సశ్రస్సకడు. విచక్షణాజాునము క్లవాడు. బలసంపనునడు. దృఢమైన
వక్షసులము క్లవాడు. జగదభిరాముడు. శుభలక్షణుడు. రఘుకులతిలకుడు.
దనుజవిరాముడు. కోదండధర్థడు. రాజ్ఞలలో అగ్రగణుాడు. ధరాీతుీడు.
స్సందరరూపుడు. ప్రతిభావంతుడు. స్సజనుడు. మునిసనునతుడు. వసంత
ఋతువు వలె లోక్మునకు హితమును ఆనందమును క్లిగించెడివాడు.
అందఱకీ ఆపిమిత్రుడు.
కం. అల్ఘుడు కంబుగ్రీవుడు
సల్లాట్టడు రామవిభుడు సశిరసకండున్
దల్పగ విచక్షణండును
బల్స్ంపనునండు పీనవక్షసకండున్. 6
కం. రాముడు జగదభిరాముడు
రాముడు శుభల్క్షణండు రఘుకుల్వర్డున్
రాముడు దనుజవిరాముడు
రాముడు కోదండధర్డు రాజాగ్రణియున్. 7
కం. రాముడు ధరాుతుుండును
రాముడు సందరతముండు ప్రతిభాయుతుడున్
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 58 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

రాముడు సజనుడు మునినుతు

డామని వలె లోకహితుడు నాపతస్ఖండున్. 8

ధరమజాిః సతాసంధశే ప్రజానాం చ హితే రతిః।

యశసీి జాానసంపననిః శుచి రిశాిః సమాధిమాన్॥ {1.1.12}
శ్రీరాముడు ప్రియదరశనుడు. స్సగుణాభిరాముడు. వీరావంతుడు.
సతాసంధుడు. సమర్థు డు. క్ృతజ్ఞుడు. శూర్థడు. దృఢవ్రతుడు. విదాాంస్సడు.
ఆర్థాడు. పాత్రుడు (యోగుాడు). ధీమంతుడు. తతివవేతి. ఎఱగిన
విషయములను మర్థవనివాడు. విశాలాక్షుడు.
మ. నుడువంగాుఁ బ్రియదరశనుండు గుణవంతుండున్ మహావీరావం
తుడు శ్రీరాముడు స్తాస్ంధడు స్మర్థండున్ గృతజ్ఞుండు నా
తడు శూర్ండు దృఢవ్రతుండు ఘనవిద్ాంసండు నార్ాండు పా
త్రుడు నాతుజ్ఞుడు స్రాభూతరతి శశాదాకత చార్షత్రుడున్. 9

ప్రజాపతిసమిః శ్రీమాన్ ధ్యత్య ర్తపునిషూద్నిః।

రక్షిత్య జీవలోకసా ధరమసా పర్తరక్షిత్య॥ {1.1.13}
సరిశ్వస్థారాతతావజాిః సమృతిమాన్ ప్రతిభానవ్యన్।
సరిలోకప్రియిః స్థధుిః అదీనాత్యమ విచక్షణిః॥ {1.1.15}
శ్రీరాముడు అందఱకీ భద్రములను సమకూర్థచవాడు. గొపపదైన
కోదండమును ధర్షంచువాడు. భక్ిస్సలభుడు. సరాశాసరవిశారదుడు. అందఱనీ
సమానంగా చూచేవాడు. ధైరావంతుడు. ప్రతాపవంతుడు.
ధనుర్షాదాావిశారదుడు. క్లిగినదానితో సంతృపి చెందువాడు.
నితాస్వధనాపర్థడు. సమాధిసిుతిలో ఉండగలుగువాడు. కారణజనుీడు.
ధీర్థలలో అగ్రగణుాడు. దుషట శ్క్షణ శ్షట రక్షణ చేయుట్కు అవతర్షంచిన శ్రీహర్ష.
ఈ లోక్ంలో దశ్రథమహారాజ్ఞనకు కుమార్థడుగా జనిీంచి స్వక్ష్వతూి

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 59 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ కోట రాజశేఖర్ ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

లక్ష్మీదేవియైన సీతాదేవిని వివాహమాడి రావణాస్సర్థని సంహర్షంచి

విజయలక్ష్మీతో కూడినవాడై ధరీసంస్వుపన చేసిన ధరీమూర్షి.

సీ. భద్రప్రదడు మహేష్టాసండు సల్భుండు

స్రాశాస్రవిదండు స్రాస్ముడు
ధైరావంతుండు ప్రతాపవంతుడు ధను
ర్వాదనిష్ఠండు స్ంతృపతపర్డు
స్వధనాపర్డు స్మాధిమగునండును
గారణజనుుండు ధీరవర్డు
దష్ాశిక్షణుఁ జేయ శిష్ారక్షణుఁ జేయ
నవతర్షంచిన యట్టా హర్ష యతండు
తే.గీ. జగతి దశరథసతుడుగా జనన మంది
ల్క్ష్మియౌ సీతతోడ కలాాణ మంది
రావణని వధించి విజయల్క్ష్మి నంది
ధరుమును నిలెప రాముడు ధరుమూర్షత. 10

రక్షిత్య సిసా ధరమసా సిజనసా చ రక్షిత్య।

వేద్వేదాంగ తతావజోా ధనుర్చిదే చ నిషుతిః॥ {1.1.14}
శ్రీరాముడు తనను ఆశ్రయంచిన వార్షక్త అభయమును ఇచేచవాడు.
ఆజానుబాహుడు. గొపపవైభవం క్లవాడు. శ్త్రువులను శ్క్ష్మంచగల వీర్థడు.
సమదృష్టట క్లవాడు. విజాునసంపనునడు. శుభప్రదుడు. శుభలక్షణములు
క్లవాడు. విపులాంస్సడు. విశాలమైన వక్షసులము క్లవాడు. అందఱకీ
నాథుడు. సంపదలకు అధిపతి. ధరీమూర్షి. ఇట్టట ఉతిమ గుణములు గల
శ్రీరాముడు భూమండలమును పాలించుచునానడు.
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 60 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

మ. అభయ మ్ముచెచడు నాశ్రితావళికిుఁ, ద్ నాజానుబాహుండు, స్

దిాభవౌననతుా, డర్షందముండు, స్ముడున్, విజాునస్ంపనునడున్,
శుభదండున్, శుభల్క్షణండు, విపులాంసండున్, మహోరసకడున్,
విభుడున్, శ్రీపతి, ధరుమూర్షతగనుుఁ బృథ్వాన్ బ్రోచు న రాముడే. 11

సమిః సమవిభకాాంగిః సినగధవరణిః ప్రత్యపవ్యన్।

పీనవక్షా విశ్వల్లక్షో లక్ష్మీవ్యన్ శుభలక్షణిః॥ {1.1.11}
శ్రీరాముడు శ్త్రువుల నందఱనీ సంహర్షంచినవాడు. వేదవేతి. ఎననడునూ
దీనభావమును పందనివాడు. రాజ్ఞ లందఱలోనూ ఉతిముడు. ధీర్థడు.
సమవిభకాింగుడు. స్వధుమూర్షి. ఎలేప్పుడూ లోక్క్లాాణమును కోరెడివాడు.
అందఱ యొక్క హితమును కోరెడివాడు. ధనాాతుీడు. మానుాడు.
ప్రతిభావంతుడు. నిగనిగలాడు శ్ర్షరవరిము క్లవాడు. అందఱచే
ఆరాధింపదగినవాడు.
మ. హతశత్రుండును వేదవేతతయు నదీనాతుుండు రాజనుాల్ం
దతిసజనుాడు ధీర్డున్ స్మవిభక్తంగుండు స్వధండు స్ం
తతలోకప్రియక్రకుండు హితుడున్ ధనాాతుుడున్ మానుాడున్
బ్రతిభావంతుడు స్వనగధవర్ణడు స్ద్రాధాండు న రాముడే. 12

సరిదాభగతిః సదిుిః సముద్ర ఇవ సింధుభిః।

ఆరాిః సరిసమశెసేవ సదైకప్రియద్రశనిః॥ {1.1.16}
స చ సరిగుణోపేతిః కౌసల్లానంద్వరధనిః।
సముద్ర ఇవ గాంభీర్చా ధైర్చాణ హిమవ్యనివ॥ {1.1.17}
విష్ణణనా సద్ృశ్ల వీర్చా సోమవత్ ప్రియద్రశనిః।
కాల్లగినసద్ృశిః క్రోధే క్షమయా పృథివీసమిః।
ధనదేన సమ స్థాాగే సతేా ధరమ ఇవ్యపరిః॥ {1.1.18}

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 61 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ కోట రాజశేఖర్ ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

శ్రీరాముడు గాంభీరామున సముద్రము వంట్టవాడు. ధైరామున

హిమాలయము వంట్టవాడు. వీరాసంపదయందు విష్ణిమూర్షితో సమానుడు.
ప్రియదరశనమున చంద్రుని వంట్టవాడు. కోపమును ప్రదర్షశంచునప్పుడు
ప్రళయకాలాగినతో సమానమైనవాడు. క్షమాగుణంలో భూమాతతో సమానుడు.
తాాగ గుణంలో కుబేర్థనితో సమానుడు. సతావాకాపలనలో యమధరీరాజ్ఞతో
సమానుడు. సతాపరాక్రముడు. తన స్సగుణములచేత పండితుల
అభిమానమును పందెడువాడు. అనిన నదులకు సముద్రమే గమాము ఐనటుే గా
సజజనుల సమూహమునకు ఆ శ్రీరామచంద్రుడే దికుక.
సీ. గంభీరగతుల్ స్వగర్డు, ధైరాముునుఁ
దహినాద్రిశృంగోననతుం డతండు
వీరాస్ంపదల్ంద విష్ణస్ముండగుుఁ
బ్రియదరశనమున ర్వవెలు గతండు
ఘనకోప మందనుఁ గాలాగ్వనస్దృశుండు
దివామౌ క్షమనుుఁ బృథ్వాస్ముండు
తాాగగుణముున ధనదండు, స్తావా
క్పల్న స్మవర్షత వలె ఘనుండు,
తే.గీ. విక్రముండును స్తాపరాక్రముండు
రామచంద్రండు సగుణాభిరకతబుధడు
నబ్ధధ య్యల్ునదల్ గమామైన రీతి
నాతడే గతి స్జజన వ్రాతమునకు. 13

సకృదేవ ప్రపనానయ తవ్యసీమతి చ యాచతే।

అభయం సరిభూతేభోా ద్దా మేాతద్ిరతం మమ॥ {6.18.35}
రఘువంశ్మున జనిీంచిన శ్రీరాముడు నరోతిముడు. స్వధుజనరక్షణతో
సత్కకర్షిని పందినవాడు. జగన్మీహనమైన రూపము క్లవాడు. “రామా! నేను నీ
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 62 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

దాస్సడను” అని అంటే చాలు, ఈ సంస్వరసముద్రమును స్సలభంగా

దాటేందుకు సహాయం చేయగలడు. శ్రీరాముని నామమును జపంచేవార్షక్త అది
తారక్మంత్రమై ధనాతాానిన చేకూరచగలదు.
ఉ. శ్రీ రఘురాము డుతతముడు శిష్ాజనావనతాయశస్వాతా
ధార్డు లోకమోహనుడు, “తావక ద్సడ” ననన చాలు స్ం
స్వర పయోధి ద్ట్టటకు స్వయముుఁ జేయును, రామనామమే
తారక మంత్రమై తనర్ష ధనాతుఁ గూర్చ జపంచువార్షకిన్. 14

న పుత్ర మరణం కించిత్ ద్రక్షాంతి పురుష్టిః కిచిత్।

నారా శ్వేవిధవ్య నితాం భవిషాంతి పతివ్రత్యిః॥ {1.1.91}
న చాగినజం భయం కించిత్ నాపుు మజజంతి జంతవిః।
న వ్యతజం భయం కించిత్ నాప్ప జిరకృతం తథా॥
న చాప్ప క్షుద్ుయం తత్ర న తసకరభయం తథా। {1.1.92}
తలిేదండ్రులు బిడడల మరణానిన చూడవలసిన దురగతి రామరాజాంలో
లేనేలేదు. మహిళలు స్సమంగళులుగానే విరాజిలేేవార్థ. విధవ అనే మాట్
ఎప్పుడునూ వినబడదు. అగినభయము వాయుభయము జారభయము
వాాధిభయము దంగభయము లేనేలేవు. మాట్ తపప ప్రవర్షించడము లేనేలేదు.
ఆక్లిబాధ దుర్షిక్షము లేనేలేవు. ప్రజలందఱూ ఆనందంగా జీవిసూి ఉనానర్థ.
అందఱకీ భద్రమును సౌభాగామును సమకూర్థసూి శ్రీరాముడు ఈ భూమిని
ప్రజారంజక్ంగా పర్షపాలిసూి ఉనానడు.
సీ. పాత్రులు పతర్లు పుత్రుల్ మరణమున్
గనెడి దరుతి లేద, వినుట లేద,
మంగళకరముగా మహిళలు రాజిల్ు
విధవయన్ బదమంద వినగ రాద
వహినభయము లేద, వనగండములు లేవు
మాట తప్పుట యనన మాట లేద
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 63 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ కోట రాజశేఖర్ ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

వాయుభయముును జారభయముును లేద

క్షుద్ాధ యనియ్యడి క్షోభ లేద
తే.గీ. వాాధి తస్కర దర్షిక్ష భయము లేద
హరిజీవనులై ప్రజ ల్ల్ర్చుండ
భద్రముల్నిడి నితాసభాగా మ్మడుచు
రాముడేలును ధరుఁ బ్రజారంజకముగ. 15

నగరాణి చ రాష్ట్రాణి ధనధ్యనాయుత్యని చ।

నితాం ప్రముదిత్యిః సర్చి యథా కృతయుగే తథా। {1.1.93}
ద్శవరిసహస్రాణి ద్శవరిశత్యని చ। {1-1-97}
ఓ వాల్మీక్త మహర్షి! నీవు పదహార్థ గుణములను తెలిప ఈ స్సగుణములు
క్లవాడు ఎవడు అని అడిగినావు. శ్రీరాముడు నీవు అడిగినదానిక్ంటే
శ్తాధిక్ంగా అంటే నూట్పదహార్థ గుణములతో విరాజిలేే స్సగుణాభిరాముడు.
మహిమానిాతమైన సూరావంశ్మున ఉదివించిన రాజశ్రేష్ణుడు. అటువంట్ట
శ్రీరాముని రాజాపర్షపాలనము ఎంతో అదుితమైనది. రాముని పర్షపాలనలో
ప్రజలకు ఎటువంట్ట బాధలూ లేవు. వార్థ నితాసంపదలతో అభయసిదుధ లతో
అలరార్థతూ ఉంటార్థ. ఈ త్రేతాయుగంలో, రామరాజాంలో క్ృతయుగధరీం
విలసిలుే తూ నాలుగుపాదములతో ధరీదేవత సంచర్షసూి ఉననది. శ్రీరాముడు
పదకొండువేల ఏండుే ప్రజారంజక్ముగా రాజామును పర్షపాలించగలడు.
కం. షోడశస్దుణములు గల్
వా డెవడని యడుగుచునన వాల్ముకిమున!
ఱేడు శతాధిక గుణముల్
వా డా రాముండు సూరావంశోదివుడున్. 16

తే.గీ. నగరములు రాష్రములును ధనముుతోడ

ధానారాసల్తోడను ధనాతుఁ గన
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 64 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

ల్మల్ వెలుగుచుుఁ బదకండు వేల్ యండుు

పాల్నము సేయు రాముడు భద్రములిడు. 17
తే.గీ. అట్టా శ్రీరాము పాల్న మదితముు
బాధల్ను వీడి నితాస్ంపదల్ుఁ గూడి
యభయ స్వదధల్ స్ంతృపుత ల్చట్ట ప్రజలు
తల్పుఁ ద్రేతలోుఁ గృతయుగధరు మమర. 18

అశిమేధశతై ర్తష్టివ తథా బహుస్సవరణకైిః॥ {1-1-94}

గవ్యం కోటాయుతం ద్త్యావ విద్ిదోుా విధిపూరికమ్।
అసంఖ్యాయం ధనం ద్త్యావ బ్రాహమణేభోా మహాయశ్విః॥ {1-1-95}
రాజవంశ్వన్ శతగుణాన్ స్థాపయషాతి రాఘవిః।
చాతురిరణాం చ లోకేఽసిమన్ స్తి స్తి ధర్చమ నియోక్షాతి॥ {1-1-96}
రామో రాజాం ఉప్తసిత్యి బ్రహమ లోకం ప్రయాసాతి।। {1-1-97}
శ్రీరాముడు స్సవరిదానములను చేయును. అశ్ామేధయాగములను
నిరాహించును. నాలుగు వరిములకు సంరక్షకుడుగా మెలగును. సాధరీమును
కాపాడును. అసంఖ్యాక్ంగా రాజామును విసిర్షంపజేయును. రాజామును
తనకు దైవముగా భావించి సేవించి సత్కకర్షినంది చివరకు బ్రహీలోక్మును
చేర్థకొనును.
ఉ. రాముడు స్ారణద్నముల్ రాజిలుుఁ, జేసెడి నశామేధముల్
రాముడు నాలుు వరణముల్ రక్షకుడౌను, స్ాధరురక్షణన్
రాముడు రాజారాజిని విరాజిల్ుఁ జేయును, దైవభావనన్
రాముడు రాజామున్ గలిచి, ప్రసతతిుఁ జేర్ను బ్రహులోకమున్.19

ఇద్ం పవిత్రం ప్తపఘనం పుణాం వేదైశే సంమితమ్।

యిః పఠేద్రామచర్తతం సరి ప్తపైిః ప్రముచాతే॥ {1-1-98}
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 65 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ కోట రాజశేఖర్ ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

ఏతదాఖ్యానమాయుషాం పఠన్ రామాయణం నరిః।

స పుత్ర పౌత్రిః స గణిః ప్రేతా సిర్చగ మహీయతే॥ {1-1-99}
ఈ రామాయణము వేదసమిీతము. రమణీయము. పాత్రము. విమలము.
పుణాదాయక్ము. పాపములను నశ్ంపజేయు పావన కావాము. మంచి బుదిధతో
దీనిని పఠంచువాడు ఈ భూమిపై పుత్రపౌత్ర బంధువరగముతో కూడినవాడై,
అంతాకాలమున సారగమును చేర్ష స్సఖముగా ఉండును.
మ. రమణీయమ్ముది వేదస్మ్ముతము శ్రీరామాయణం బరహమున్
విమల్ంబున్ ఘనపుణాద్యకము భావింపంగఁ బాపఘనమున్
సమతిన్ దీనిుఁ బఠంచువాడు వస్వయంచున్ బుత్రపౌత్రాది వ
రుముతో, ధాత్రి సఖంచుుఁ, ద్ నమరలోకముంద నంతాముునన్. 20

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 66 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
 2. బ్రహమ రామాయణమును వ్రాయవలసనదిగా
వాల్లమకిని ఆదేశాంచుట

యథావత్ పూజిత్స్తూన దేవరిి రానర్ద సూద్య।

ఆపృష్ట్వై వాభ్ానుజాాత్ః స జగామ విహాయసమ్॥ {1.2.2}
స ముహూర్ూం గత్య త్సిాన్ దేవలోకం ముని సూద్య।
జగామ త్మసాతీర్ం జాహనవాా సూైవిదూర్త్ః॥ {1.2.3}
త్థా తు త్ం దవజం దృష్ట్వై నిష్ట్దేన నిపతిత్ం।
ఋషే ర్ధరాాత్ాన సూసా కారుణాం సమపదాత్॥ {1.2.13}
అని ఆ నారదమహర్షి శ్రీరాముని చర్షతమును మొదటినుుండి చివర్షవఱకూ
చెప్పి వాల్మీకి మహర్షిని దీవుంచినాడు. వాల్మీకి మహర్షి చేసిన పూజలను
స్వీకర్షుంచి సుంతోషుంతో ఆకాశమారాాన వెళ్లిపోయినాడు. వాల్మీకి మహర్షి
నదీస్నానము చేయదలచి తమస్ననదీతీరుం చేరుకొని అచచట ఒక బోయవాడు
క్రుంచపక్షుల జుంటలో మగపక్షిని చుంప్పవేయగా వలప్పస్తూ ఉుండిన ఆడుపక్షిని,
చచిచపడియునా మగపక్షిని చూచినాడు.
మ. అని యా నారదమౌని రామచరితం బాదయంతమున్ జెప్పి, మౌ
నిని దీవంచి, తదరిితముు గొని, వన్వీథిన్ జనెన్ బ్రీతుడై;
మునియున్ గ్రంకులిడంగ నేగి, తమసామూలముునన్ గ్రంచప
క్షిని వ్యయధండు వధంప, దాని, మరి క్రంచిన్ గంచె శోకముునన్.21

త్త్ః కరుణవేదతావత్ అధరోాఽయ మితి దవజః।

నిశామా రుదతీం క్రంచీమ్ ఇదం వచన మబ్రవీత్॥ {1.2.14}
 “ఇక నాకు దార్ష ఏది” అని తన జతగా ఉుండిన మగపక్షిని చూస్తూ
క్రుంగిపోతూ వలప్పస్తూ ఉుండిన ఆడుపక్షిని చూచి, శోకమును పుందిన వాల్మీకి
మహర్షి వాాకులపాటుతో కూడిన మనస్సు కలవాడై ఆ బోయవాడిని

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 67 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ కోట రాజశేఖర్ ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

నిుందిుంచినాడు. శోకుంతో కూడిన ఆ మాటలే శోి కుంగా మార్షనవ.

ఆదికవతీరూపుంగా రూపుందినవ.
ఉ. నా కెది దారి యననటుల నాథునిఁ జూచుచుఁ గ్రంగిపోవుచున్
శోకిలుచునన పక్షిఁ గని, శోకము నందిన మౌని, తతషణ
వ్యయకుల చితుుడై నిశితవ్యకుుల దూఱె నిషాదు, నప్పు డా
శోకమె శోోకమై తనరె, సూకిుగ నాదికవతీరూపమై. 22

మా నిష్ట్ద ప్రతిష్ట్ఠం త్వమ్ అగమః శాశవతీః సమాః।

యత్ క్రంచమిథునా దేకమ్ అవధః కామమోహిత్మ్॥ {1.2.15}
 “ఓ నిషాదుడా! ప్రేమతో క్రీడిస్తూ ఉుండిన ఈ క్రుంచ పక్షులపై జాలిని దయను
చూపలేకపోయావా? నేనే బలవుంతుడను అని గర్షీుంచి ఈ పక్షి మిథునుంలో ఒక
పక్షిని నేల కూలిచనావు. ఇలా చేయడుం వలన పాపుం కలుగుతుుంది కదా అని
ఆలోచిుంపలేకపోయావు. ఇలా చేయడుం ధరీమేనా? నీవు అప్రతిషఠ పాలగుదువు
గాక! నీ ఆయుష్షి క్షీణుంచును గాక!
మ. తలపుల్ పండగ నానృశంస్యము నిషాదా! చూపగ లేవొకో?
యలఘు ప్రేమ మెలంగు క్రంచమిథున ముందొకు పక్షిన్ మహా
బలవంతుండ నటంచుఁ గూలిితివ, పాపముంచు యోచింపవ్య?
యల వౌనా? యిక నప్రతిష్ఠ యగు, దీరాాయుష్షు లేకుండెడిన్. 23

చింత్యన్ స మహాప్రాజాః చకార్ మతిమాన్ మతిమ్।

శిష్ాం చై వాబ్రవీద్ వాకామ్ ఇదం స మునిపుఙ్గవః॥ {1.2.17}
పదబద్ధధఽక్షర్సమః త్ంత్రీ లయ సమనివత్ః।
శ్లకార్ూసా ప్రవృతోూ మే శ్లూకో భ్వతు నానాథా॥ {1.2.18}
వాల్మీకి మహర్షి ఆ బోయవాడిని ఆ వధుంగా నిుందిుంచినవాడై తన మాటలను
తానే పర్షశీలిుంచుకొని చెుంత ఉనా శిష్షాని చూచి “ఓ భరదాీజా! శోకముతో
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 68 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

నేను పలికిన మాటలు శోి క పాదముల వలె ఉనావ. ఒక ప్రత్యాకమైన లయతో

కూడియునావ. అనిా పాదములలో అక్షరములు సమాన సుంఖ్ాలో ఉనావ.
వుంతగా ఏదో ఒక రాగమునకు అనుగుణముగా ఉనావ” అని పలుకుతూ
ఆశచరామును వాకూపరచినాడు.
మ. అని వ్యక్రుచిి స్ీవ్యకయమున్ దలచి, యాహా పాదబదధముుగఁ
వన నయ్యయన్ లయతో, స్మాక్షరముగ వదాయఫలమౌుచుఁ జే
రినదై రాజిలె, శోోక మౌచు వరతంత్రీబదధతన్ వంతగఁ
దనరెన్ వతస! యటంచుఁ బలెును భరదాీజున్ స్మీక్షించుచున్. 24

శిష్ాసుూ త్సా బ్రువతో మునే రావకా మనుత్ూమమ్।

ప్రతి జగ్రాహ సంహృష్వః త్సా తుష్టవఽభ్వ దుగరుః॥ {1.2.19}
ఆజగామ త్తో బ్రహాా లోకకరాూ సవయం ప్రభః।
చతురుాఖో మహాత్యజాః ద్రషువం త్ం మునిపుఙ్గవమ్। {1.2.23}
త్మువాచ త్తో బ్రహాా ప్రహసన్ మునిపుంగవమ్॥{ {1.2.30}
శ్లూక ఏవ త్వయా బద్ధధ నాత్ర కారాా విచార్ణా।
అుంతట వాల్మీకి మహర్షి తమస్ననదిలో స్నానము చేసి రాగా, శిష్షాడైన
భరదాీజుడు “ఓ మహాతాీ! మీ వాణ నాకు కుంఠసథమైనది” అని తెలిప్పనాడు.
వాల్మీకి మహర్షి ఎుంతగానో సుంతోషుంచి తన ఆశ్రమమునకు చేరుకొనగా
చతురుీఖుడైన బ్రహీదేవుడు అచచటికి వచిచ ముని చేసిన పూజను అుందుకొని,
ఆతిథ్ామును స్వీకర్షుంచి “ఓ వాల్మీకి మహర్షి! నీవు పలికిన మాటలు ఒక
శోి కరూపమున ఉనావ” అని తెలియజేసి ఆ మహర్షిని దీవుంచి ఇుంకనూ ఇలా
పలుకస్నగినాడు.
మ. తమసాసాననముఁ జేసఁ దాపసి, భరదాీజుండు “కంఠస్థమ
య్యయ మహాత్ము! భవదీయ వ్యణి” యన, మౌన్వంద్రండు స్ంతుష్టి నా
శ్రమమున్ జేరఁ, జతుర్ముఖం డతని జేరన్ వచిి, యాతిథ్య మం
ది, “మున్వ! పలిుతి వీవు శోోక” మనుచున్ దీవంచి త్మ నిటోనెన్. 25

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 69 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ కోట రాజశేఖర్ ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

మచఛంద్య దేవ త్య బ్రహాన్ ప్రవృత్యూయం సర్సవతీ।

రామసా చరిత్ం సర్వం కురు త్వం ఋషిసత్ూమ॥ {1.2.31}
ధరాాత్ానో భ్గవతో లోకే రామసా ధమత్ః।
వృత్ూం కథయ ధర్సా యథా త్య నార్ద్యచుఛుత్మ్॥ {1.2.32}
వైదేహాాశ్్ైవ యదవృత్ూం ప్రకాశం యద వా ర్హః।
త్చాై పావిదత్ం సర్వం విదత్ం త్య భ్విష్ాతి॥ {1.2.34}

 “ఓ వాల్మీకి మహర్షి! నీవు ఒక శోి క రూపమున మాట్లిడుట అనునది నా

సుంకలిము వలననే జర్షగినది. శ్రీరాముడు అఖిలజగములకూ నాథుడు.
బుదిిసుంపద కలవాడు. ధరీమూర్షూ. గుణవుంతుడు. ధీరుడు. నారద మహర్షి నీకు
వవర్షుంచిన వధుంగా శ్రీరాముని చర్షత్రను ఒక పదాగ్రుంథ్ుంగా వ్రాయి.
రామాయణ వషయములు అనీా సిషట ుంగా నీ మనస్సునకు గోచర్షుంచగలవు.
శా. నా స్ంకలిమె న్వదు శోోకము, జగనానథుండె శ్రీరాముడన్
ధీస్ంపనునడు ధరుమూరిు గుణియున్ ధీర్మండు వ్యచంయమా!
వ్యసిన్ రామచరిత్ర నెంచుము లిఖంపన్ నారదోకుముుగ,
భాసించున్ భవదీయ చితుమున సుస్ిష్ిముుగ స్రీమున్. 26

న త్య వాగనృతా కావేా కాచి దత్ర భ్విష్ాతి।

కురు రామ కథాం పుణాాం శ్లూకబద్యధం మనోర్మామ్॥ {1.2.35}
యావత్ సాథసాంతి గిర్యః సరిత్శై మహీత్లే।
తావ ద్రామాయణకథా లోకేషు ప్రచరిష్ాతి॥ {1.2.36}
దశరథ్ మహారాజు యొకక కుమారుడైన శ్రీరాముడు వేదముల దాీరా
ఎఱుగదగినవాడు. వశీమున కుంతటికీ హితమును కలిగిుంచగలవాడు.
రామకథ్ రమణీయమైనది. పుణాప్రదమైనది. అుందఱికీ ఆనుందానిా
కలిగిస్సూుంది. నీవు రామకథ్ను రచిుంపుము. నీ వాకుక సతాము కాగలదు. నీవు
వ్రాయబోవు రామాయణము కొుండలు నదులు ఉనాుంతకాలుం వర్షిలుిను గాక!”

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 70 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

ఉ. వేదవదుండు దాశరథి వశీహితుండు నరోతుముండు, స్

మ్ముదముఁ గూర్మి రామకథ్ పుణయము రమయము వ్యమలూర్మజా!
న్వదగు వ్యకుు స్తయ మగు, న్వవు రచింపుము రామగథ్నే,
న్వదగు కావయ మీ గిర్మలు నిరఝర్మ లుండెడిదాక యుండెడిన్. 27

ఇతుాకాూై భ్గవాన్ బ్రహాా త్త్రైవాంత్ర్ధయత్।

త్త్ః సశిష్టా వాల్మాకిః ముని రివసాయ మాయయౌ॥ {1.2.38}
కావాం రామాయణం కృత్నాం సీతాయా శైరిత్ం మహత్।
ఉదారవృత్యారాపదై రమనోహరైిః
తతిః స రామసా చకార కీర్తామాన్। {1-2-42}
అని దీవుంచి బ్రహీదేవుడు అుంతరాినుం కాగా మహర్షికి చాలా ఆశచరాుం
కలిగిుంది. సుంపూరణుంగా శ్రీరాముని చర్షత్రను మనస్సలో చకకగా భావుంచిన
వాల్మీకి మహర్షి శ్రీమద్రామాయణమును ప్రసిదధమైన ఛందస్సులలో
సంపూరింగా రచిుంచినాడు. ఆ రామాయణమును స్వతాదేవ చర్షత్ర అని
పౌలసూయవధ అని కూడా అుంట్లరు.
మ. అని దీవంచి వరించి యచిటనె త్మ నంతరిితుం డయ్యయ, న
ముుని వ్యల్ముకియు వస్ుయముుఁ గని స్ంపూరణముుగ నెంచి పా
వన రామాయణమున్ రచించెను స్దా వరిధలుో శ్రీరామ గ
థను శోుకముుల్లోుఁ బ్రస్వదధమగు ఛందముంద రమాముుగా. 28

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 71 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
 3. సాంక్షిపి రామాయణము
`

రామలక్ష్మణసీత్యభిః రాజాా ద్శరథేన చ।

సభార్చాణ సరాష్ట్రేణ యత్ ప్రాపాం తత్ర తతావతిః॥ {1-3-3}
రామ లక్షీణుల విషయములను, జానకీదేవి విషయములను, దశ్రథుని
విషయములను, ముగుగఱు రాణుల విషయములను చక్కగా భావించిన వాల్మీక్త
మహర్షి శ్రీరామగాథను విరచించెను.
తే.గీ. రామల్క్ష్మణ గమనవక్రంతి నెఱిగి
జానకీచరిత నిరూఢి సార మెఱిగి
దశరథేశుని, రాణల్ుఁ దతువ మెఱిగి
వ్రాసె మౌని వాల్ముకి శ్రీరామగాథ. 29

స యథా కథితం పూరిం నారదేన మహర్తిణా।

రఘ్నవంశసా చర్తతం చకార భగవ్యన్ ఋషిః॥ {1-3-9}
ముందుగా నారదమహర్షి చెపపన విషయములను గుఱంచి ఆలోచించి,
బ్రహీవాకుకలను కూడా తలంచి వాల్మీక్త మహర్షి దరాిసనముపై కూర్థచండి
రఘువంశీయుడగు శ్రీరాముని గాథను విరచించినాడు.
తే.గీ. ఎంచుచున్ బ్రహువాకుకల్ మ్మంచుచుండి
తల్పుల్న్ నారదోకుతల్న్ దల్చుచుండి
కూర్షు దరాిస్నముునన్ గూర్చుండి
వ్రాసె మౌని వాల్ముకి శ్రీరామగాథ. 30

జనమ రామసా స్సమహద్ వీరాం సరాినుకూలత్యమ్।

లోకసా ప్రియత్యం క్షాంతిం సౌమాత్యం సతా శీలత్యమ్॥ {1-3-10}
నానా చిత్ర కథా శ్వేనాాిః విశ్విమిత్ర సమాగమే।

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 72 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

జానకాాశే వివ్యహం చ ధనుషశే విభేద్నమ్॥ {1-3-11}

రామ రామ వివ్యద్ం చ గుణాన్ దాశరథేిః తథా।
తథాఽభష్ట్రకం రామసా కైకేయాా దుషి భావత్యమ్। {1-3-12}
విఘాతం చాభష్ట్రకసా రాఘవసా వివ్యసనమ్। {1-3-13}
వాల్మీక్త మహర్షి నారదుడు చెపపన విషయములను సీర్షసూి తన రామాయణ
మహాకావాంలో అనేక్ ఘట్ట ములను సమగ్రంగా వర్షించినాడు.
రామజననమును, రాముని శౌరామును, అందఱకీ అనుకూలముగా
వావహర్షంచే రాముని హృదయమును, లోక్ప్రియతామును, సతాము శీలము
క్షమ సౌమాత మొదలగు స్సగుణములను, విశాామిత్రుని రాక్ను,
యజుసంరక్షణమును, శ్వధనురింగమును, సభుాల ప్రశ్ంసలను,
జానకీక్లాాణమును, రామ పరశురామ వివాదమును, రామ పటాటభిషేక్
సంక్లపమును, కైక్ దుర్థుదిధని, పటాటభిషేక్ విఘనమును, రామ వనవాస
గమనమును క్రమంగా విశ్దీక్ర్షంచినాడు.
సీ. రామజనుముును రామశౌరాముును
స్రాానుకూల్తన్ స్వధమతిని
స్వకేతరాముని లోకప్రియతామున్
స్తాశీల్క్షమాసమాతల్ను
గాధిజ్ఞరాకను ఘనయజురక్షణన్
శివధనురింగమున్ శ్రీగ్రహణము
జానకీకలాాణస్ంరంభశోభను
రామరామవివాదధామకథను
తే.గీ. ఘనత రామాభిషేకస్ంకల్ప ఘటనుఁ
గైక తలపున విఘనమున్ గలుగు విధము
రామవనవాస్గమనమున్ గ్రమముగాను
వ్రాసె వాల్ముకి నారదవాకాస్రణి. 31

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 73 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ కోట రాజశేఖర్ ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

రాజాిః శ్లకవిల్లపం చ పరలోకసా చాశ్రయమ్।। {1-3-13}

ప్రకృతీనాం విష్టద్ం చ ప్రకృతీనాం విసరజనమ్।
నిష్టదాధిపసంవ్యద్ం స్తతోప్తవరానం తథా॥ {1-3-14}
గఙ్గగయాశ్వేప్ప సంత్యరం భరదాిజసా ద్రశనమ్।
భరదాిజాభానుజాానాత్ చిత్రకూటసా ద్రశనమ్॥ {1-3-15}
వ్యస్సాకరమనివేశం చ భరత్యగమనం తథా।
ప్రస్థద్నం చ రామసా ప్పతుశే సల్లలక్రయామ్।
ప్తదుకాగ్రాాభష్ట్రకం చ నందిగ్రామనివ్యసనమ్। {1-3-16}
ద్ణడకారణాగమనం విరాధసా వధం తథా।
ద్రశనం శరభఙ్గసా స్సతీక్షేణన సమాగమమ్। {1-3-17}
ప్రియతమ పుత్రుడైన రాముడు అడవిలో నివసించుట్కు వెళేగా దశ్రథుడు
పుత్రశోక్ంతో సారగస్సు డగుట్ను, రాముడు దూరమగుట్చే ప్రజలకు క్లిగిన
దుుఃఖమును, రాముని ప్రయాణమును, గుహుని సేవను, గంగానదిని
దాటుట్ను, భరదాాజ్ఞని దర్షశంచుట్ను, చిత్రకూట్ వసతిని, భరతుని
ఆగమనమును, పతృకారాములను, పాదుకాగ్రహణమును, భరతుడు
నందిగ్రామమున నివసించుట్ను, సీతారామలక్షీణులు దండకారణామున
ప్రవేశ్ంచుట్ను, విరాధుని వధను, శ్రభంగుని దరశనమును క్రమంగా వాల్మీక్త
మహర్షి విరచించినాడు.
సీ. పుత్రుడు క్నకుుఁ బోవగా శోకించి
య్యజి తా స్ారుసథడైన గతినిుఁ
బ్రజల్ విష్టదమున్ రాముని గమనమున్
గొండల్రాయని గుహుని సేవ
గంగను ద్ట్టటన్ ఘన భరద్ాజ్ఞనిఁ
గూడుటయును జిత్రకూట వస్తి
భరతాగమనమును వరపతృక్రామున్
ఘనతరమౌ పాదక్గ్రహణము
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 74 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

తే.గీ. భరతవిభుని నందిగ్రామ వాస్స్రణి

రామచంద్రని దండక్రణావస్తి
వర విరాధనివధ, శరభంగుుఁ గనుట,
వ్రాసె వాల్ముకి నారదవాకాస్రణి. 32

అనస్తయా సహాస్థామపాంగరాగసాచారాణమ్॥
అగసాాద్రశనం చైవ జట్టయోరభసంగమమ్।
పంచవట్టాశే గమనం శూరాణఖ్యాశే ద్రశనమ్॥ {1-3-18}
శూరాణఖ్యాశే సంవ్యద్ం విరూపకరణం తథా।
వధం ఖరత్రిశరసో రుత్యానం రావణసా చ॥ {1-3-19}
మారీచసా వధం చైవ వైదేహాా హరణం తథా।
రాఘవసా విల్లపం చ గృధ్రరాజనిబరహణమ్।। {1-3-20}
కబంధ ద్రశనం చైవ పంప్తయాశ్వేప్ప ద్రశనమ్। {1-3-21}
స్సత్కక్షి
మహర్షి దరశనమును, అత్రి అనసూయల అతిథిసేవను, అగస్సిుని
చెంతకు చేర్థట్ను, జటాయువును సందర్షశంచుట్ను, పంచవటీ నివాసమును,
శూరిణఖను చూచుట్ను, ఖరాది రాక్షస్సల వధను, మార్షచవధను,
సీతాపహరణమును, రఘురాముని శోక్మును, జటాయువు మరణమును,
క్బంధుని దరశనమును, పంపానదిని చూచుట్ను క్రమముగా వాల్మీక్త మహర్షి
విరచించెను.
సీ. స్వధవైన సతీక్షుణ స్ందరశనాదల్
నత్రానసూయల్ యతిథ్వసేవ
నంత నగసతుని చెంతకుుఁ జేర్టన్
ధనా జటాయు స్ందరశనమును
బంచవటీప్రంత వాస్మున్ శూరపణ
ఖ్యదరశనముును ఖరముఖ వధ,

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 75 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ కోట రాజశేఖర్ ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

నంత మారీచుని నంతముు చేయుటన్

సీతాపహరణమున్ శ్రీ రఘువర్
తే.గీ. శోకమును, జటాయువు మృతిన్, వీక నడవి
ఘన కబంధని దరశనమును, జల్కళ
నల్ర్ పంపను గాంచుట నతుల్రీతి
వ్రాసె వాల్ముకి నారదవాకాస్రణి. 33

శబరాా ద్రశనం చైవ హనూమద్దరశనం తథా॥ {1-3-22}

ఋశామూకసా గమనం స్సగ్రీవేణ సమాగమమ్। {1-3-23}
శ్బర్షని
దర్షశంచుట్ను, హనుమంతుని దరశనమును, ఋశ్ామూక్
గమనమును, రామ స్సగ్రీవ మైత్రిని క్రమంగా వాల్మీక్త మహర్షి విరచించినాడు.
ఆ.వె.శబర్షదరశనమును స్వమీర్షుఁ గనుటను
ఋశామూక గమన మననగాను
శుభముుఁ గూర్చ రామ సగ్రీవ మైత్రిని
వ్రాసె నాదికవి వకాస్భణితి. 34

వ్యల్లప్రమథనం చైవ స్సగ్రీవప్రతిప్తద్నమ్।

త్యరావిల్లపం సమయం వరిరాత్రనివ్యసనమ్॥ {1-3-24}
కోపం రాఘవ సింహసా బల్లనాముపసంగ్రహమ్।
దిశిః ప్రస్థాపనం చైవ పృథివ్యాశే నివేద్నమ్॥ {1-3-25}
అఙ్గగల్మయక దానం చ ఋక్షసా బల ద్రశనమ్।
ప్రాయోపవేశనం చాప్ప సంప్తతేశ్వేప్ప ద్రశనమ్॥ {1-3-26}
పరితారోహణం చాప్ప స్థగరస్థాప్ప లఙ్ఘనమ్।
సముద్ర వచనాచెసేవ మైనాకసా చ ద్రశనమ్। {1-3-27}
సింహికాయాశే నిధనం లఙ్గక మలయ ద్రశనమ్।
రాత్రౌ లంకా ప్రవేశం చ ఏకస్థాప్ప విచింతనమ్। {1-3-28}
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 76 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

ఆప్తన భూమి గమనం అవరోధసా ద్రశనమ్।

ద్రశనం రావణస్థాప్ప పుషాకసా చ ద్రశనమ్। {1-3-29}
అశ్లక వనికాయానం సీత్యయాశ్వేప్ప ద్రశనమ్।
అభజాాన ప్రదానం చ సీత్యయాశ్వేభభాషణమ్॥ {1-3-30}
రాక్షసీ తరజనం చైవ త్రిజట్ట సిపన ద్రశనమ్। {1-3-31}

వాలివధను, వానర్థల సీతానేాషణ ప్రయాణమును, హనుమ

అంగుళీయక్మును గ్రహించుట్ను, స్వగర లంఘనమును, మైనాకుని సేవను,
సింహిక్ వధను, లంకాప్రవేశ్మును, అశోక్వన సందరశనమును, సీతాదేవిని
క్నుగొనుట్ను, సీతకు అంగుళీయక్మును ఇచుచట్ను, త్రిజటాసాపనమును,
సీతామాత హనుమకు శ్రోమణిని ఇచుచట్ను, వనభంగమును క్రమముగా
వాల్మీక్త మహర్షి విరచించెను.

సీ. వాలివధన్, ఘనవానరసేన సీ

తానేాష్ణముుఁ జేయ నర్గు విధిని,
నంగుళీయకద్న మనెడి యంశముును,
స్వగరల్ంఘన వేగగతిని,
మైనాకసేవను, మహిత స్వంహికవధన్,
ల్ంక్ప్రవేశమున్, ల్ంకలోన
భవామైన యశోకవనదరశనమును, సీ
తాదరశనముును, మోద మిడెడు
తే.గీ. నుంగరముును సీతకు నస్గురీతిుఁ,
ద్రిజట క్ంచిన స్ాపనమున్, బ్రీతి సీత
తన శిరోమణి నిడుటను, వనవిభంగ
మును లిఖంచెను వర్స్గా మునివర్ండు. 35

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 77 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ కోట రాజశేఖర్ ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

రాక్షసీవిద్రవం చైవ కింకరాణాం నిబరహణమ్।

గ్రహణం వ్యయుస్తనోశే లంకాదాహాభగరజనమ్॥ {1-3-32}
ప్రతిపూవన మేవ్యథ మధూనాం హరణం తథా।
రాఘవ్యశ్విసనం చాప్ప మణినిరాాతనం తథా॥ {1-3-33}
సంగమం చ సముద్రేణ నలస్తతోశే బంధనమ్।
ప్రత్యరం చ సముద్రసా రాత్రౌ లంకావరోధనమ్॥ {1-3-34}
విభీషణేన సంసరగం వధోప్తయనివేద్నమ్।
కంభకరణసా నిధనం మేఘనాద్నిబరహణమ్॥ {1-3-35}
రావణసా వినాశం చ సీత్యవ్యప్పా మర్చిః పుర్చ। {1-3-36}
అశోక్వనములో రాక్షసవధను, హనుమ బంధింపబడుట్ను,
లంకాదహనమును, హనుమ సముద్రమును దాట్ట రాముని చేర్ష ఓదార్థచట్ను,
శ్రోమణిని రాముని క్తచుచట్ను, రాముడు వానరములతో సముద్రమును
సమీపంచుట్ను, నలుడు సేతుబంధనమును చేయుట్ను, సముద్రమును
దాటుట్ను, విభీషణునిక్త ఆశ్రయము నిచుచట్ను, కుంభక్రివధను,
మేఘనాథుని వధను, రావణాస్సరవధను, సీతాస్వధిా శ్రీరాముని చేర్థట్ను,
క్రమముగా వాల్మీక్త మహర్షి విరచించెను.
సీ. రాక్షస్జన స్ంహరణమును, హనుమను
గట్టావేయుట, ల్ంకుఁ గాలుచటయును,
దిర్షగ్వ స్వగరమును దర్షయంచుటన్, రాము
నోద్ర్చటను, మణి నస్గు రీతి,
వార్షధనిుఁ జేర్టన్, వానర్ండు నలుండు
సేతుబంధనమునుుఁ జేయు విధిని,
స్వగరతరణమున్, స్జజనుడగు విభీ
ష్ణని స్ంస్రుమున్, స్ంగరమున
తే.గీ. మేట్ట కుంభకర్ణని వధన్, మేఘనాద
వధను, రావణాసర్ వధన్, బరమస్వధిా
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 78 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

సీత రామునిుఁ జేర్టన్ శ్రేయము నిడు

గాథగా వ్రాసె వాల్ముకి క్వాముగను. 36

విభీషణాభష్ట్రకం చ పుషాకసా చ ద్రశనమ్। {1-3-36}

అయోధ్యాయాశేగమనం భరతేన సమాగమమ్।
రామాభష్ట్రకాభుాద్యం సరిసైనావిసరజనమ్॥ {1-3-37}
లంక్కు రాజ్ఞగా విభీషణుని పటాటభిషేక్మును, పుషపక్ విమానంలో
అయోధాకు వెళుే ట్ను, రామ భరత సమాగమమును, అయోధాలో శ్రీరామ
పటాటభిషేక్మును క్రమంగా వాల్మీక్త మహర్షి విరచించెను.
తే.గీ. శ్రితు విభీష్ణ పటాాభిషేక విధినిఁ
బుష్పకమున నయోధాకుుఁ బోవు విధము,
హరిమును గూర్చ భరతస్మాగమమును,
రామపటాాభిషేకమున్ వ్రాసె సకవి. 37

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 79 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
 4. కుశలవులు రామాయణమును గానము చేయుట

చతుర్తింశత్ సహస్రాణి శ్లూకానా ముకావ్యన్ ఋషిః।

తథా సరగశత్యన్ పంచ షట్టకండాని తథోతారమ్॥ {1-4-2}
వాల్మీక్త
మహర్షి ఇర్థవదినాలుగు వేల శోే క్ములతో, ఐదువందల సరగలతో,
ఆర్థ కాండములతోను, ఉతిరకాండముతోను విరాజిలుే రామాయణమును
విరచించెను.
తే.గీ. వెల్ు శోుకము లిర్వదినాలుు వేలు
స్వగగా, నైదవందల్ స్రు ల్మర,
క్ండములు నార్, నుతతరక్ండ మమర,
ల్మల్ రామాయణమును వాల్ముకి వ్రాసె. 38

కావాం రామాయణం కృతునం సీత్యయా శేర్తతం మహత్।

పౌలసాావధ మితేావ చకార చర్తతవ్రతిః॥ {1-4-7}
శ్రీమద్రామాయణము అను పేర్థతో ప్రసిదిధ కెకుకనటుే గా, దివామైన సీతాదేవి
చర్షత్రము అని పలువబడునటుే గా, పౌలసిువధ అని కూడా పలువబడునటుే గా
వాల్మీక్త మహర్షి శ్రీరాముని గాథను విరచించెను.
తే.గీ. వేడక రామాయణమును పేర్ కలుగ
ధరణి దివా సీతాచర్షతముగుఁ జెల్గఁ
బథముుఁ జూపెడి పౌల్స్తువధ యనంగ
వ్రాసె మౌని వాల్ముకి శ్రీరామగాథ. 39

ప్తఠేా గేయే చ మధురం ప్రమాణై సిాభ రనిితమ్। {1-4-8}

రసైిః శృంగారకారుణాహాసావీరభయానకైిః।
రౌద్రాదిభశే సంయుకాం కావా మేత ద్గాయత్యమ్॥ {1-4-9}

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 80 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

వాల్మీక్త
మహర్షి తన ఆశ్రమములోనే ఉనన కుశ్లవులకు రామాయణమును
నేరపగా వార్థ మధురాతిమధురంగా నవరసభర్షతంగా వీనులవిందుగా ఆ
రామాయణమును గానం చేసినార్థ.
తే.గీ. చదవుచుండగ నెద నిండ ముదము గలుగ,
పాడుచుండగ వినుటయ్య భాగా మనగ,
ననిన రస్ములు పండ రామాయణమును
గుశల్వులు నేర్షచ పాడిర్ష కూర్షు తోడ. 40

తౌ తు గాంధరితతావజ్ఞా మూర్ఛనాస్థానకోవిదౌ।
భ్రాతరౌ సిరసంపన్నన గంధరాి వివ రూప్పణౌ॥ {1-4-10}
రూపలక్షణసంపన్నన మధురసిరభాషణౌ। {1-4-11}
శుభలక్షణములును చక్కని రూపమును గల ఆ లవకుశులు అనిన
రాగములను గానం చేయడంలో కోవిదులై గానగంధర్థాలా అని అందఱూ
మెచుచకొనే విధంగా రామాయణమును గానం చేయస్వగినార్థ.
తే.గీ. అఖల్రాగాల్ కోవిద ల్నగఁ బరగి
కనగ వర గాన గంధర్ా ల్నగ నొప్పు
ల్క్షణముల నుండెడి కుశ ల్వులు ప్రీతి
గాన మనర్షంచి రందఱు ల్మనమవగ. 41

ప్రశసామానౌ సర్వత్ర కద్యచి త్ూత్ర గాయకౌ॥ {1.4.23}

ర్థాాసు రాజమార్గగషు దదర్శ భ్ర్తాగ్రజః।
సవవేశా చానీయ త్ద్య భ్రాత్రౌ స కుశీలవౌ॥ {1.4.24}
పూజయామాస పూజారౌౌ రామః శత్రునిబర్ౌణః।
భువనాలనీా కొనియాడేటటుి గా, నవరస్నలు పుండేటటుి గా
రామాయణమును రచిుంచిన వాల్మీకి మహర్షి, ఆ రామాయణానిా కుశలవులకు

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 81 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ కోట రాజశేఖర్ ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

నేర్షిుంచగా, ఆ కుశలవులు వాడవాడలలోను యజఞవాటికలలోను

రాజమారాములలోనూ ఆ రామగాథ్ను మధురుంగా గానుంచేస్తూ, చివరకు
శ్రీరామచుంద్రుని కోర్షక మేరకు ఆ శ్రీరాముని సనిాధిలోనే జుంటగా ఇలా గానుం
చేయస్నగినారు.
మ. భువనముుల్ గొనియాడగ, నవరస్ముుల్ పండగ, మానసో
దభవ రామాయణమున్ గుశీలవులకున్ వ్యల్ముకి నేరిింప, వ్య
రవనిన్ వ్యడల, యజఞవ్యటికల, రథ్యయరాజమారగముులన్
గవలై పాడుచు, దాటి రామస్భలోనన్ బాడినా రీవధన్. 42

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 82 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
 5. శ్రీ రామాయణ కథాప్రారాంభము
అయోధాయనగర వరణ నము
ఇక్ష్వవకూణా మిదం త్యష్ట్ం రాజాాం వంశే మహాత్ానామ్।
మహ దుత్ినన మాఖ్యానం రామాయణ మితి శ్రుత్మ్॥ {1.5.3}
ప్రజాపతియైన మనువు మొదలుకొని ఈ భూముండలానిా పర్షపాలిుంచిన
జయశాలురైన రాజులలో సగర చక్రవర్షూ, ఇక్ష్వీకుమహారాజు మొదలైనవారు
ఎుంతో గొపిగా కీర్షూని పుందినారు. ఆ మహనీయుల వుంశమునకు చెుందిన
రఘురాముడు ఇప్పుడు ఈ భూమిని జనరుంజకుంగా పర్షపాలిస్తూ ఉనాాడు. ఆ
రాముని చర్షత్రయే రామాయణుంగా ఒక మహాకావాుంగా వరాజిలుి తూ ఉనాది.
శా. శ్రీరమయక్షితి నేలెగ మనువు వ్యసిన్ దొలుఁ, బాలించెగ
సారోదార సుకీర్ములన్ స్గర్మ, డిక్ష్వీకుండు నేలెన్, మహా
వీర్మం డేలెడి రాము డిప్పుడు జనాభీష్షిండు తదీంశ్యయడై,
శ్రీరామాయణ మౌచుఁ దచిరిత భాసించున్ మహాకావయమై. 43

కోసలో నామ ముదత్ః సీీతో జనపద్ధ మహాన్।

నివిష్వః సర్యూ తీర్గ ప్రభూత్ ధనధానావాన్॥ {1.5.5}
అయోధాా నామ నగరీ త్త్రాసీ లోూకవిశ్రుతా।
మనునా మానవేంద్రేణ యా పురీ నిరిాతా సవయమ్॥ {1.5.6}
పూరీము ప్రజాపతియైన మనువు ధరీపరులైన ప్రజలతో
ధనధానారాస్సలతో వరాజిలేి కోసలదేశుంలో, సరయూ నదీతీరుంలో అయోధా
అనే నగరానిా స్సవశాలుంగా మహోనాతుంగా నిర్షీుంచినాడు.
సీ. నిరులచితుులై నితయస్ంతృపుులై
నిజధరువర్ములౌ ప్రజలతోడఁ
బూరణపరీపాకపుష్టిస్ంతుష్టిఁ బ్ర
కాశించు ధనధానయరాశితోడఁ
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 83 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ కోట రాజశేఖర్ ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

గూర్మముల్ నడయాడుఁ గోస్లదేశ మా

రయ జనహితమౌుచు నలర్మచుండ
జలకళ నుప్ింగు స్రయూనదీతట
ప్రంతముునందు స్ీప్రతిభతోడ
తే.గీ. మనువు నిరిుంప జనగణ మానయమగుచు
స్కల స్ంపదలన్ సువశాలమగుచు
శోభ నుండెడి, ధరువసూూరిు నిలుచుఁ
గపురముుల సిరి నయోధాయపురముు. 44

తాం తు రాజా దశర్థో మహారాష్ర వివర్ధనః।

పురీ మావాసయామాస దవం దేవపతి ర్ాథా॥ {1.5.9}
స్సవశాలమైన రాజమారాాలతో, ఎతెైన ప్రాస్నదాలతో, స్నముంతరాజుల
సుందడితో, వుందిమాగధులతో, సుంగీత నాటా ప్రసకుూలతో, గుంభీరపర్షఘలతో,
చతురుంగ బలములతో, శీతల ఉదాానవనములతో సీరాుంలోని అమరావతీ
నగరుం వలె అయోధాానగరుం వరాజిలుి తూ ఉుండగా, అమరావతిని పర్షపాలిుంచే
ఇుంద్రుని వలె అయోధాను ఎుంతో వైభవుంగా దశరథ్మహారాజు పర్షపాలిస్తూ
ఉుండేవాడు.
సీ. రాజమారగముులఁ బ్రాసాదములఁ గళా
కోవదుల్ శిలుిలుఁ గొలువుదీర
సామంతరాజుల స్ందడిఁ బురి నిండ,
వంది మాగధ ఘటాస్ింద మమర
హృదయవీణలు కలవ్యదయ వశేష్ముల్
స్ంగీత నాటయప్రస్కిు నలర
గంభీరపరిఘలు ఘన శతఘునలు మహా
వ్యరణాజానేయ పంకుు లెస్గఁ
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 84 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

తే.గీ. బాత్రమగు శీతలోదాయన వనములమర

నలర్మ నమరావతీ పురమన నయోధయ
దాని నేలెడు వభవతేజోనిరూఢి
శక్రుడో యన దశరథ్చక్రవరిు. 45

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 85 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
 6. దశరథుని రాజయపాలనము, పురజన వరణ నము
మహరిికలోి రాజరిిః త్రిషు లోకేషు విశ్రుత్ః॥ {1.6.2}
ధనైశై సంగ్రహై శాైనె్ాః శక్ర వైశ్రవణోపమః॥ {1.6.3}
యథా మను ర్ాహాత్యజా లోకసా పరిర్క్షితా।
త్థా దశర్థో రాజా వసన్ జగదపలయత్॥ {1.6.4}
రాజర్షియైనవాడు, గొపిగా యజఞములను చేయువాడు, ప్రజాహితుడు,
ధీముంతుడు, జిత్యుంద్రియుడు, కుబేరునితో సమానుడు, స్సూతిపాత్రుడు అగు
దశరథ్మహారాజు అయోధాలో ఉుండి జనరుంజకుంగా పర్షపాలన స్నగిస్తూ
ఉుండేవాడు.
మ. యతిరాజున్ వరయజీయున్ బ్రియకర్మం డాశానువష్ీకిరజా
హితుడున్ ధీమతియున్ కుబేరస్ముడున్ పృథ్వీశ్యలం దెననగ
నతులుండున్ సుుతిపాత్రుడున్ నిజమనోయనుృప్రియుండున్ హిత్మ
హితులం గూడి యయోధయలో దశరథుం డేలెన్ వలక్షక్రియన్. 46

ద్రషువం శకా మయోధాాయాం నావిద్యవ నన చ నాసిూకః॥ {1.6.8}

సర్గవ నరాశై నార్ాశై ధర్ాశీలాః సుసంయుతాః।
ఉదతా శీశలవృతాూభ్ాం మహర్ియ ఇవామలాః {1.6.9}
అయోధాానగరుంలో అధరీపరులు లేరు. దీనులు లేరు. అసతావాదులు
లేరు. అస్తయాపరులు లేరు. వదాీుంస్సలు కానివారు లేరు. నాసిూకులు లేరు.
పేదవారు లేరు. బరులు(చోరులు)లేరు, బాధితులు లేరు. అయోధాా
ప్రజలుందఱూ వేదవేదాుంగరతులు. ధరాీతుీలు. ఋష్షలవలె సమదృషట తో
మెలగేవారు.
సీ. లే రధరుపర్మలు లేర్మ దీనాతుులు
దురిభక్షభయపీడితులును లేర్మ
లే రస్తయప్రియుల్ లే రసూయాకర్మల్
లే రవదాీంసులు లేర్మ బర్మలు
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 86 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

లేర్మ నాసిుకజనుల్ లేర్మ పాక్షికధనుల్

పుత్రశోకయుతులు మొదలె లేర్మ,
పంచభూతవకృతి బాధతులును లేర్మ
వయరథవ్యదప్రీతిపర్మలు నుండ
తే.గీ. రచటి పౌర్మలు వేదవేదాంగరతులు
కరుజిజాఞస్ ధరాునుకరణ చణులు
నారుభావ్యనుకూల సౌహారదమతులు
జనయసౌజనయస్మదృష్టిఁ జనెడువ్యర్మ. 47
(బరులు = చోరులు)

కృతజాాశే వదానాాశే శూరా విక్రమసంయుత్యిః। {1-6-17}

దీరాఘయుషో నరా సుర్చి ధరమం సతాం చ సంశ్రిత్యిః।
సహిత్యిః పుత్రపౌత్రైశే నితాం సీాభిః పురోతామే॥ {1-6-18}
అయోధ్యానగరంలో పౌర్థ లందఱూ సిర్షసంపదలతో పుత్రపౌత్రులతో
విరాజిలుే చునానర్థ. మానుాలు వదానుాలు క్ృతజ్ఞులు వీర్థలు శూర్థలు
దేశ్భకుిలు అయినవారై వార్థ ధనాతను పందినార్థ.
తే.గీ. పుత్రపౌత్రాదిల్క్షుులఁ బూర్ణల్గుచు
మానుాలు కృతజ్ఞులు బహువద్నుా ల్గుచు
వీర్లును దేశభకుతలు శూర్ ల్గుచు
నచట్ట పౌర్లు ధనాత నందినార్. 48

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 87 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
 7. దశరథుని మాంత్రుల గుణవరణ నము

అష్టవ బభూవు రీవర్సా త్సాామాతాా యశసివనః।

శుచయ శాైనుర్కాూశై రాజకృత్యాషు నిత్ాశః॥ {1.7.2}
ధృషి రజయంతో విజయ సిుదాధరోా హారాస్థధకిః।
అశ్లకో మంత్రప్తలశే స్సమంత్ర శ్వేషిమోఽభవత్॥ {1-7-3}
ఋతివజౌ ద్యవ వభిమతౌ త్సాాసాూమ్ ఋషిసత్ూమౌ।
వసిష్టఠ వామదేవశై మంత్రిణశై త్థాఽపర్గ॥ {1.7.4}
అయోధాా నగరుంలో దశరథ్ మహారాజు సభలో స్సముంత్రుడు మొదలైన
ఎనిమిదిముంది ముంత్రులు రాజభకిూ పరులైనవారు ఉుండేవారు. వసిషఠ మహర్షి
వామదేవుడు గురువులుగా, పురోహితులుగా, ఋతిీజులుగా నితాధరీ
తతిరులుగా ఉుంటూ ఎలిప్పుడూ దశరథునికి శుభములను సమకూరుస్తూ
ఉుండేవారు.
చం. సిర్మలయి రష్ిమంత్రులు, వసిష్ఠమహాముని వ్యమదేవుడున్
గుర్మలు పురోహితుల్ మును లకుంఠిత దీక్షఁ బ్రియముు గూర్మివ్య
రర్మదగు ఋతిీజుల్ దశరథ్యధపు స్నినధ నితయధరు త
తిరత యథ్యరథవ్యకుుల శ్యభముములఁ గూర్మిచు నుందురెప్పుడున్. 49
తే.గీ. మంత్రు ల్చట సమంత్రుడు మంత్రపాలు
డనెడివాడును స్వద్ధర్థ డనెడివాడు
నరథస్వధకుడు జయంతు డనెడివాడు
విజయుడు నశోకుడును ధృష్టా వేడుఁ గల్ర్. 50

విదాా వినీత్య హ్రీమంతిః కశల్ల నియతేంద్రియాిః।

శ్రీమంతిః చ మహాతమనిః శ్వసాజాా దృఢ విక్రమాిః॥ {1-7-5}
కీర్తామంతిః ప్రణిహిత్య యథా వచన కార్తణిః | {1-7-6}

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 88 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

దశ్రథుని చెంత ఉనన ఆ మంత్రులు నియతచితుిలుగా విదాావినీతులుగా

దృఢవిక్రమము క్లవార్థగా సాధరీవేతిలుగా కీర్షిమంతులుగా
ధరీప్రవరికులుగా ఆడితపపని సతావంతులుగా నుండిర్ష.
తే.గీ. నియతచితుతలు విద్ావినతులు దృఢ
విక్రమోపేతులు స్ాధరువేతతలు ఘన
కీర్షతమంతులు ధరుప్రవరతకులును
మాటతపపని మానుా లా మంత్రివర్లు. 51

తేజిఃక్షమాయశిఃప్రాప్తాిః సిమతపూరాిభభాషణిః॥ {1-7-6}

అమితం వ్యప్ప పురుషం నవిహింస్సా రదూషకమ్। {1-7-9}
శుచీనాం రక్షిత్యరశే నితాం విషయవ్యసినామ్। {1-7-10}
 అయోధాలోని మంత్రులు ఎలేప్పుడూ చిర్థనవుాతో మాటాేడువార్థ,
ముందుగా మాటాేడువార్థ, శాసర విజాునమును పూరిముగా క్లిగినవార్థ,
స్వధుచితుిలు, తప్పు చేసినచో కుమార్థని కూడా శ్క్ష్మంచువార్థ, మంచివాడైనచో
శ్త్రువును కూడా రక్షిుంతుర్థ.
తే.గీ. వర్ ల్మాతుాలు స్వుతపూరాభాష్ణలును
శాస్ర విజాునవార్షధల్ స్వధమతులు
దోష్యుతుడైన సతునైన దూఱువార్
శిష్ాడైన శత్రువును రక్షించువ్యర్మ. 52

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 89 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
 8. దశరథుడు అశవమేధయాగమును చేయుటకు సాంకల్పాంచుట

త్సా త్యవవం ప్రభ్వసా ధర్ాజాసా మహాత్ానః।

సుతార్థం త్పామానసా నాసీ దవంశకర్ః సుత్ః॥ {1.8.1}

దశరథ్ మహారాజు ఎుంతో వైభవమును పుందినాడు. గొపి కీరుూలను

పుందినాడు. గురువుల దీవెనలను పుందినాడు. అయినపిటికీ పుత్రసుంతతి
లేనివాడై, ఇహపర స్సఖ్ములను కలిగిుంచే పుత్రుడు ఎప్పుడు కలుగుతాడో? అని
తప్పస్తూ ఉుండేవాడు.
తే.గీ. ఆ దశరథుడు వైభవ ముందుచుండె
నతుల పాలనముునఁ గీరిు నందుచుండె
నమల గుర్మవుల దీవెన లందుచుండె
నైననున్ బుత్రస్ంత్మన మందకుండె. 53

తే.గీ. భద్రములఁ గంటి, స్కల స్ంపదలఁ గంటి

నతులమౌ పుత్రస్ంపతిు నందకుంటి
నిహపరము లిడు సుతుడు నాకెపుడు గలుగు
దైవమా! యని తప్పయించు దశరథుండు. 54

త్తోఽబ్రవీ దదం రాజా సుమంత్రం మంత్రిసత్ూమమ్।

శీఘ్ర మానయ మే సరావన్ గురం సాూన్ సపురోహితాన్॥ {1.8.4}

దశరథుడు చకకగా ఆలోచిుంచి స్సముంత్రుని ప్పలిప్పుంచి “ఓ స్సముంత్రుడా!

అమితుంగా సుంపదలు ఉనాపిటికీ మనస్సలో పూర్షూగా ఆనుందుం ఉుండటుం
లేదు. నా వుంశానిా నిలబెట్టట ఔరసపుత్రుని పుందగోర్ష అశీమేధయాగుం చేస్తూ
బాగుుంటుుంది అని అనుకొుంటూ ఉనాాను. అుందుకోసుం మన ఆచారుాలను
పురోహితులను ప్పలుచుకొనిరా” అని అనాాడు.

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 90 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

మ. “అమితశ్రీలను బందినన్ హృదయమం దానందమే లేదు, వం

శము నిలింగను నౌరసుండు వలయున్, సాధంపగ నశీమే
ధముఁ జేయన్ వలె, నో సుమంత్రుడ! తదరథ మెులోరన్ బిలీ బం
పుమ యాచారయపురోహిత్మదుల” ననెన్ భూమీశ్య డాలోచనన్. 55

ఊచుశై పర్మప్రీతాః సర్గవ దశర్థం వచః। {1.8.11}

సర్వథా ప్రాపనయస్త పుత్రాన్ అభిప్రేతాంశై పరిథవ। {1.8.12}
అుంతట స్సముంత్రునిచే ప్పలిప్పుంచబడిన వసిషఠ మహర్షి మొదలైనవారు వచిచ
“ఓ దశరథ్ మహారాజా! నీవు అనుకొనాట్టి అశీమేధయాగుం చేయుము. చిుంత
తొలగిపోయి నీకు పుత్రసుంతతి కలుగుతుుంది” అని పలుకగా ఆ పుంకిూరథుడు
ఎుంతగానో సుంతోషుంచినాడు.
ఉ. అంతట రాజు కోరెు వని యాగము నెంచి వసిష్షఠడున్ హితుల్
చెంతకు వచిి “రాజవర! చేయుము న్వ వనుకొనన యిష్టి, న్వ
చింతల నశీమేధము నశింపగఁ జేయును, పుత్రస్ంతతిన్
గంతువు గక” యంచు పలుకన్, గనెఁ బంకిురథుండు మ్మదమున్.56

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 91 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
 9. సుమాంత్రుడు దశరథునికి సనత్కుమారుని
మాటలను వివర్తాంచుట

ఏత చుఛరత్యి రహ స్తుతో రాజాన మిద్ మబ్రవీత్। {1-9-1}

అయోధ్యాధిపతి యగు దశ్రథ మహారాజ్ఞ అశ్ామేధ యాగమును
చేయవలెనని తలంచుచుండగా ఆ ప్రభువుయొక్క సూతుడు, మంత్రి, తతూవవేతి
అగు స్సమంత్రుడు రాజ్ఞను సమీపంచి సంతోషంతో ఏకాంతమున ఇట్ే నినాడు.
తే.గీ. అశామేధముుఁ జేయగా నవనివిభుడు
తల్ప దశరథసూతుడు తతతవవేతత
యైన మంత్రి సమంత్రుడు హరి మదవఁ
బ్రభువు నేక్ంతమునుఁ జేర్ష పలికె నిట్టల్. 57

సనతుకమారో భగవ్యన్ పూరిం కథితవ్యన్ కథామ్।

ఋషీణాం సనినధౌ రాజన్ తవ పుత్రాగమం ప్రతి॥ {1-9-2}
”దశ్రథ మహారాజా! పూరాము సనతుకమార్థడు అనే మునివర్థాడు
ఋష్ణల సనినధిలో తెలియజేసిన ఋశ్ాశ్ృంగ ముని యొక్క చర్షత్రను నీకు
చెబుతాను. నీకు శుభమును క్లిగించే ఈ విషయానిన శ్రదధగా వినుము.
తే.గీ. పూరాము స్నతుకమార స్నుునివర్ండు
ఋష్ల్ స్నినధిన్ దెలిపన ఋశాశృంగు
చర్షతమును దెలుపచుంట్ట దశరథనృపతి!
వినుము శుభకర మ్మయాది విభువర్వణా! 58

కశాపసా తు పుత్రోఽసిా విభండక ఇతి శ్రుతిః।

ఋషాశృఙ్గ ఇతి ఖ్యాత సాసా పుత్రో భవిషాతి॥ {1-9-3}
నానాం జానాతి విప్రేంద్రో నితాం ప్పత్రనువరానాత్। {1-9-4}

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 92 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

క్శ్ాపమహర్షి కుమార్థడు విభండక్ ముని. విభండక్ముని కుమార్థడు

ఋశ్ాశ్ృంగుడు. అనఘుడైన ఋశ్ాశ్ృంగుడు నితాము తండ్రిని అనుసర్షంచుట్
తపప ఇతర విషయము లెఱుగని అమాయకుడు.
తే.గీ. వర్డు కశాపసతుడు విభండకముని
తనయుడగు ఋశయశృంగు డా యనఘుడు తన
తండ్రి ననుస్ర్షంచు పథము తపప యతడు
మహిని నితర మఱుగని యమాయకుండు. 59

ఋష్ాశృఙ్గసుూ జామాతా పుత్రాం సూవ విధాసాతి।

సనతుుమార్ కథిత్ం ఏతావ ద్యవయహృత్ం మయా॥ {1.9.18}
 ఓ మహారాజా! మహిమానిీతుడైన ఋశాశృుంగుని ఆహాీనిుంచుండి. ఆ
మహర్షి స్నుంగతాుం సదా ముంగళప్రదుం. వార్ష ఆధీరావుంలో మీ యాగము
పవత్రము పర్షపూరణము అవుతుుంది. మీ కోర్షక సిదిిస్సూుంది. భవషాద్రషట యైన
సనతుకమార మహర్షి దాీరా ఈ వషయానిా నేను వనాాను.
మ. కనుఁ బృథిీన్ మహిమానిాతుం డతడు నికుం బో యయోధాాధిపా!
యనఘా! ప్పలుీము ఋశయశృంగ ముని న్వ యాగరథమై నితయ మా
ఘను సాంగతయమె మంగళప్రదము, స్ంకలిించు న్వ యిష్టి పా
వనమౌ, వంటి స్నతుుమార్మవలనన్ బ్రసాువ మేతదగతిన్. 60

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 93 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
 10. సుమాంత్రుడు దశరథునికి ఋశయశృాంగుని
వృత్ిాంత్మును వివర్తాంచుట

రోమప్తద్ మువ్యచేద్ం సహామాతాిః పురోహితిః। {1.10.2}

తత్ర చానీయమానే తు విప్రే తసిమన్ మహాతమని।
వవరి సహస్థ దేవో జగత్ ప్రహాూద్యం సాదా॥ {1-10-28}

గతంలో అంగదేశ్ంలో ఒక్ప్పుడు వరిములు లేక్ క్ష్వమపర్షసిుతి

చెలర్చగుచుండినది. అప్పుడు రోమపాద మహారాజ్ఞయొక్క పురోహితుడు
ఋశ్ాశ్ృంగుని త్కసికొని వచుచట్కు తగిన ఉపాయమును తెలిపనాడు. ఆ
స్వమవాకుకలను అనుసర్షంచి రోమపాదుడు వారకాుంతలను పుంప్ప
విభండక్మునియొక్క కుమార్థడైన ఋశ్ాశ్ృంగ మహర్షిని తన రాజామునకు
పలిపంచినాడు. ఆ ముని అడుగు పెట్ట గానే కుండపోతగా వరిం పడడంతో
అంగదేశ్ము నూతనశోభలతో విరాజిలిేనది.
చం. గతమున నంగదేశమున క్ష్వమపర్షస్వథతి ర్వగుచుండగా,
సతతమతి రోమపాద నృపసోముడు మౌని విభండక్తుజ్ఞన్
నుతగతిుఁ బ్ధల్ానంపగను, నూతనశోభల్ రాజామల్ు నా
తత సఖవార్షధుఁ దేలినది తనుుని పాదము సోకినంతనే. 61

తే.గీ. రోమపాద పురోహిత స్వమవాకుక

ననుస్ర్షంచుచు వారకనాకలు పలువ
వచెచ నంగదేశమునకు వరమునిసతు
డపుడె వర్ణడు వర్షించె నతిశయమున. 62

అరఘాం చ ప్రద్దౌ తసెసమ నాాయత స్సుసమాహితిః। {1-10-30}

అంతిఃపురం ప్రవిశ్వాఽసెసమ కనాాం ద్త్యి యథావిధి।
శ్వంత్యం శ్వంతేన మనస్థ రాజా హరి మవ్యప సిః॥ {1-10-31}

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 94 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

సంతోష్టంచిన రోమపాద మహారాజ్ఞ వరిమును తనతోపాటు త్కసికొని వచిచన

ఋశ్ాశ్ృంగ మహర్షిక్త తాను పెంచుకొనన కుమారెి యగు శాంతను ఇచిచ పెండిే
చేసినాడు. ఓ దశ్రథ మహారాజా! నీవు కూడా శుభప్రదమైన ఋశ్ాశ్ృంగుని
పాదములు మన అయోధాను కూడా పావనం చేయునటుే గా ఆ మహాతుీని
ఇచచట్కు ఆహాానింపుము.
చం. ముదమున రోమపాద డెదుఁ బంగుచు శాంతను దతతపుత్రికన్
స్దమల్మౌనికిచిచ బుధస్నునతిుఁ బండిు యొనర్చచ, స్రాస్ం
పదల్ను గాంచెఁ, గవున శుభముని నవును ఋశాశృంగు స్
తపదము ల్యోధా రాజిల్గ భావన చేయుము కోస్లాధిపా! 63

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 95 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
 11. దశరథుడు ఋశయశృాంగుని అయోధయకు తీసకని వచుుట

స త్వం పురుష్ శారూల త్మానయ సుసత్ృత్మ్।

సవయ మేవ మహారాజ గతావ సబలవాహనః॥ {1.11.12}

 “ఓ మహారాజా! నీ కుమార్తూ యైన శాుంతను, తన కుమార్తూగా స్వీకర్షుంచి పుంచి

పద్చేసిన రోమపాదుడు ఆమెను ఋశాశృుంగ మహర్షికి ఇచిచ వవాహుం
జర్షప్పుంచినాడు. అుందువలన మీకు అలుి డైన ఆ ఋశాశృుంగుని సతీసమేతుంగా
రమీని ఆహాీనిుంచుండి” అని స్సముంత్రుడు చెపిగా, దశరథుడు అలాగే
చేసినాడు.
శా. “శాంతన్ తీతుసత, నాతుజాత వలె వ్యతసలయముునన్ బంచి, ని
శిింతన్ బతినగ ఋశయశృంగునికి నిచెిన్ రోమపాదుండు, త
త్ముంత్మరతనము నలుోనిన్ బిలిచి యాగప్రక్రియన్ స్లుిమా!
వంతల్ దీర్మి మహాతుు డాత” డనగన్ బాటించె ధాత్రీశ్యడున్. 64

ఆస్థద్ా తం దిిజశ్రేషుం రోమప్తద్సమీపగమ్।

ఋషపుత్రం ద్ద్రాశఽఽదౌ దీపామాన మివ్యనలమ్॥ {1-11-15}
శ్వంత్య తవ స్సత్య రాజన్ సహభరాా విశ్వంపతే।
మదీయం నగరం యాతు కారాం హి మహ ద్ద్ాతమ్॥ {1-11-19}

స్సమంత్రుడు పలిక్తన హితక్రమైన వాక్ాములను కోసలేశుడు

ప్రశాంతముగా వినినాడు. సనతుకమార్థని వాకుకలను నమిీనాడు. మంత్రులతో
కూడి అంగదేశ్మునకు వెళ్లే తన మిత్రుడైన రోమపాదుని దర్షశంచినాడు.
భారాయైన శాంతతోపాటు యజుదీక్షతో అయోధాకు రమీని ఋశ్ాశ్ృంగ
మహర్షిని సంతోషంగా ఆహాానించినాడు.
ఉ. నెముదిుఁ గోస్లేశుడు గణించుచు మేట్ట సమంత్రు వాకాముల్,
నమ్ము స్నతుకమార్ వచనముుల్, నేగెను మంత్రియుకుతడై,

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 96 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

స్ముతి నంగదేశమున స్నినహితున్ గనె, యజుదీక్షకై

రమునె ఋశాశృంగు మది రంజిల్ శాంతను గూడి ప్రీతిమై. 65

ఋషపుత్రిః ప్రతిశ్రుతా తథేత్యాహ నృపం తథా।

స నృపేణాభానుజాాతిః ప్రయయౌ సహ భారాయా॥ {1-11-21}
అంగదేశ్మునకు రాజైన రోమపాదుడు తన మిత్రుడైన దశ్రథుని కోర్షక్ను
విని సక్ల భద్రప్రదుడైన ఋశ్ాశ్ృంగుని శాంతతో పాటుగా దశ్రథుని వెంట్
పంపంచెను. వారందరూ సంతోషంగా అయోధాకు చేర్థకొనానర్థ.
తే.గీ. కోస్లేశునిుఁ గనుగని కోర్షక విని
పంపె నా రోమపాదడు పతినయుతుని
ఋుశయశృంగుని శాంతతోుఁ, బ్రీతి వార్
చేర్షనార ల్యోధాకు శ్రీకరముగ. 66

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 97 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
 12. అశవమేధయాగ సనానహము

తతిః ప్రస్థద్ా శరస్థ తం విప్రం దేవవర్తణతమ్।

యజాాయ వరయామాస సంత్యనారాం కలసా వై॥ {1.12.2}
ఇనకులపతియైన దశ్రథమహారాజ్ఞ తన అయోధ్యానగరమునకు
విచేచసినవాడు, మునికుమార్థడు అగు ఋశ్ాశ్ృంగుని సమీపంచి శ్రస్సు వంచి
భక్తితో ప్రణామం చేసి “ఓ మహాతాీ! నీవు పెదదగా ఉండి నేను చేయదలచిన
యజుములను నిరాహించండి” అని మనస్వరా పలిక్తనాడు.
తే.గీ. మునికుమార్ని కెదర్వగ్వ యనకుల్పతి
శిరస వంచి ప్రణామము చేస్వ భకిత
“నవె యజుక్రాముుల్ నిరాహింప
పెదద” వని తెలెప మదిని స్ంప్రీతితోడ. 67

తతో రాజాఽబ్రవీదాికాం స్సమంత్రం మంత్రిసతామమ్।

స్సమంత్రాఽఽవ్యహయ క్షిప్ర మృతిిజో బ్రహమవ్యదినిః॥ {1.12.4}
ఆ తర్థవాత దశ్రథమహారాజ్ఞ మంత్రిసతిముడగు స్సమంత్రుని చూచి “ఓ
స్సమంత్రుడా! యజునిరాహణలో వాసిగాంచిన బ్రహీవాదులను ఋతిాకుకలను
గుర్థవులను పలిపంచుము” అని ఆదేశ్ంచినాడు. అప్పుడు అచచట్ ఉనన
విప్రవర్థలు అందులకు సంతోషంతో సమీతించినార్థ.
తే.గీ. మహిత నరపాలు డంత సమంత్రుుఁ జూచి
“ఓ సమంత్రుడా! పలువుమా వాస్వగనన
బ్రహుపర్ల్ ఋతిాకుకల్ుఁ బరమగుర్ల్”
ననగ నటనునన విప్రు లౌ ననిర్ష ప్రీతి. 68

సర్యావ శ్లైత్ూర్గ తీర్గ యజాభూమి రివధయతామ్।

శానూయ శాైభివర్ధనాం ూ యథాకలిం యథావిధి॥ {1.12.15}
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 98 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

దశరథ్ మహారాజు ధృషట మొదలైన ముంత్రులను ప్పలిచి ఓ ముంత్రులారా!

వసిషాఠది గురువుల ఉపదేశుం మేరకు యజఞవధులు నిరీహిుంచుటకు కావలసిన
ఏరాిటి ను చేయుండి. యజఞవేదికను సరయూనదీ తీరుంలో సిదిుం చేయుండి.
తగిన శాుంతి క్రియలను చేయుండి. ఎకకడా ఎటువుంటి లోపాలు దోషాలు
లేనివధుంగా యాగము సుంపూరణుంగా శాసరసమీతుంగా జర్షగేటటుి గా సర్షగా శ్రది
వహిుంచుండి అని ఆదేశిుంచినాడు.
మ. “గుర్మవుల్ వలిునరీతి యజఞవధలన్ గూరింగ యతినంపుడీ,
స్రయూతీరమె యజఞవేదిక యగున్ శాంతిక్రియల్ సేయుడీ,
నెరసుల్ లేనటు శాస్రస్ముతి స్మాన్వతముుగ స్రీమున్
స్రిగ స్లుిడు మంత్రులార!” యనె రాజనుయండు కారోయదధతిన్.69

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 99 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
 13. యజఞశాలాప్రవశము

యజ్ఞా మే క్రియతాం బ్రహాన్ యథోకూం మునిపుఙ్గవ।

యథా న విఘ్నః క్రియత్య యజాాంగేషు విధయతామ్॥ {1.13.3}
శుభకరమైన వసుంతఋతువు ప్రారుంభుం కాగా, దశరథ్ మహారాజు
గురువరుాడు, భూస్సరశ్రేష్షఠడు, పురోహితుడు ఐన వసిష్షఠని చూచి “ఓ బ్రహీర్షి!
మీరు మాకు ఇహపరశ్రేయములను ఇవీగలిగినవారు. అభయప్రదానుం
చేయగలిగినవారు. అశీమేధయాగమును చేస్తుందుకు దయతో దీక్షను
స్వీకర్షుంచుండి.” అని ధరీబదిుంగా వనావుంచుకొనాాడు.
మ. శ్యభమై రాగ వస్ంత, మాదట వసిష్షఠన్ భూసురశ్రేష్షఠ దీ
ప్రభవున్ మేటి పురోహితున్ గని యనెన్ రాజరిు “బ్రహురిు! నా
కభయ మిుచుిచు నశీమేధ మికఁ జేయన్ దీక్షఁ గైకొముు న్వ
వుభయ శ్రేయము ల్మయ నేర్ము” వనెఁ బ్రతుయతిననధీధర్ముడై. 70
(దీప్
ర భవున్ = వెలుగే పుట్ట
ు కగా గలవాడు)

బ్రాహమణావసథా శెసేవ కరావ్యా శశతశ శుశభాిః। {1.13.10}

దాతవా మననం విధివత్ సతృతా న తు ల్మలయా॥ {1.13.12}
యథా సరిం స్సవిహితం న కించిత్ పర్తహీయతే॥ {1.13.15}

 “యజునిరాహణకై వచుచ బ్రాహీణులకు చక్కగా గృహములను

నిర్షీంచవలెను. అందఱని అనన దానములతో సంతృపి పఱచవలెను. గొపపదైన
ఈ యజుమునందు ఎచచట్నూ ఎననడునూ ఎటువంట్ట లోటూ లేకుండునటుే
చూడవలెను” అని దశ్రథుడు వసిష్ణునిక్త వినయంగా తెలియజేసినాడు.

తే.గీ.ప్రీతి దిాజ్ఞల్కై యండుు నిర్షుంపవల్యు

నననద్నముల్న్ దృపత యమరవల్యు

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 100 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

ఉతసవముున లోట్ట లేకుండవల్యు

ననియ్య దశరథభూపతి వినయమపప. 71

త్తో వసిష్ఠప్రముఖ్యః సర్వ ఏవ దవజ్ఞత్ూమాః।

ఋశాశృంగం పుర్సృత్ా యజాకరాార్భ్ంసూద్య॥ {1.13.37}
యజావాటగతాః సర్గవ యథాశాసరం యథావిధి। {1.13.38}
”అట్టి చేసెదను అని చెప్పిన వసిషఠ మహర్షి దశరథ్ మహారాజు కోర్షన
వధుంగా యజఞమునకు సుంబుంధిుంచిన పనులను అుందఱికీ పురమాయిుంచాడు.
ఋశాశృుంగ మహర్షి కూడా వచేచశాడు. ఆ మహాతుీడు ముుందు ఉుండగా
యజఞము ప్రారుంభుంచబడిుంది. ఆ యజఞవాటికలో వేదఘోష మారుమ్రోగిుంది.
శాస్త్రరకూుంగా ధరీబదిుంగా యజఞవధి నిరీహిుంపబడిుంది. అనాదాన
కారాక్రముంకూడా అఖ్ుండుంగా కొనస్నగిుంది.
మ. అటులే యంచును బంచె నందఱను రాజాజఞన్ వసిష్ఠరిు, యం
తట వచేియుచు ఋశయశృంగముని చేతఃప్రీతి నారంభ మ
చిటఁ గవంచెను, వేదఘోష్ యమరెన్, శాసోరకుస్త్రక్రియా
పటుధరుచఛట త్మండవంచె వపులసాీదీననదానముులన్. 72

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 101 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

 14. అశవమేధయాగము

అథ సంవతుర్చ పూర్చణ తసిమన్ ప్రాపేా తురంగమే।

సరయాి శ్లేతార్చ తీర్చ రాజోా యజోాఽభావరాత॥ {1-14-1}
ప్రాతసువనపూరాిణి కరామణి మునిపుంగవ్యిః॥ {1.14.5}
మాధాందినం చ సవనం ప్రావరాత యథాక్రమమ్॥ {1.14.6}
తృతీయం సవనం చైవ రాజోాఽసా స్సమహాతమనిః।
చక్రు స్తా శ్వసాతో ద్ృష్టిా తథా బ్రాహమణపుంగవ్యిః॥ {1.14.7}
అననం హి విధివత్ స్థిదు ప్రశంసంతి దిిజరిభాిః।
అహో తృప్తాిః సమ భద్రం తే ఇతి శుశ్రవ రాఘవిః {1.14.15}

ప్రాతుఃకాలమున చేయవలసిన క్రతువు భవాంగా జర్షగినది. మాధ్యాహినక్

సవము కూడా సవాంగా స్వగినది. విప్రోతిములు స్వధువాక్ాములను
పలుకుచుండగా మూడవ యజుము కూడా కొనస్వగినది. ఈ విధంగా
శాసరవిధులను అనుసర్షంచి అశ్ామేధయాగము నిరాహింపబడినది. “ఓ దశరథ్
మహారాజా! యాగాశీుం దిగిీజయుంగా భూమిని చుటిట వచిచుంది.
అశీమేధయాగుం పర్షపూరణమయిాుంది. ఇప్పుడు పుత్రకామేషట చేయడుం
ముంచిది” అని అుంటూ ఋశాశృుంగ మహర్షి ఆ యజాఞనిా ప్రారుంభుంచినాడు.
యజఞ సుంబుంధమైన హవరాాగములను స్వీకర్షుంచేుందుకు బ్రహాీది దేవతలు
ఒకచోట చేర్షనారు. అననదానాదులచే తృపి నందిన విప్రోతిములు “ఓ
దశ్రథమహారాజా! ఈ యజు సమయమున మా కోర్షక్లు ఫలించినవి. ఇక్ మీ
కోర్షక్లు కూడా ఫలించును గాక్! మీకు భద్ర మగును గాక్!”అని మనస్వరా
దీవించినార్థ.

తే.గీ.భవారీతుల్ుఁ బ్రాతస్సవముు జర్షగె

స్వాముగను మాధాాహినక స్వము జర్షగె
స్వధవాకాముుల్ుఁ దృతీయ స్వము జర్షగె
శాస్రవిధి నశామేధముు జర్షగె నిట్టల్. 73

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 102 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

మ. అర్మదౌ రీతులఁ జుటిి వచిినది యాగశీముు భూగోళమున్,

జరిగెన్ జకుగ నశీమేధ, మిక రాజా! పుత్రకామేష్టియే
వరమౌ నంచును ఋశయశృంగుడు క్రతుప్రరంభమున్ జేయఁ ద
తిర్మలై దేవత లెలో చేరిరి హవరాభగముులన్ గైకొనన్. 74
తే.గీ. “ష్డ్రసోపేత భోజనాస్వాద మమర్చ
కోస్లేశ! కోర్కలు స్మకూర్చ మాకు
భూరమణ యష్ా మ్మక స్మకూర్ మీకు”
ననుచు రాజ్ఞను దీవించి రందఱపుడు. 75

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 103 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

 15. దేవత్లు రావణవధ గుఱాంచి ఆలోచిాంచుట

భ్గవన్ త్వత్ిుసాదేన రావణో నామ రాక్షసః।

సరావనోన బాధత్య వీరాాత్ శాసితుం త్ం న శకునమః॥ {1.15.6}
త్వయా త్స్్ా వరో దత్ూః ప్రీత్యన భ్గవన్ పురా। {1.15.7}
వధార్థం త్సా భ్గవన్ ఉపయం కరుూమర్ౌసి॥ {1.15.11}
తమ తమ హవరాాగములను స్వీకర్షుంచేుందుకోసుం ఒకచోట చేర్షన దేవతలు
బ్రహీను వనుతిుంచి “ఓ చతురుీఖా! నీ దీవెన కారణుంగా, నీ వచిచన వరాల
కారణుంగా బలగర్షీతుడైన రావణాస్సరుడు మముీల నుందఱినీ తీవ్రుంగా
బాధిస్తూ ఉనాాడు. ఆ రావణవధ జర్షగేుందుకు, మముీ కాపాడేుందుకు తగిన
ఉపాయానిా దయతో ఆలోచిుంచు” అని దీనవదనులై వేడుకోగా వార్ష భయానిా
పోగొడుతూ ఆ కమలాసనుడు ఇలా అనాాడు.
ఉ. దేవత లెలో బ్రహును నుతించి “చతుర్ముఖ! రావణుండు న్వ
దీవెన కారణముుగను దీండ్రముగ మము గసి వెట్టిడిన్
గవున వ్యనిఁ గూలిి మముఁ గవ నుపాయము నెంచు” మంచు భీ
త్మయవృతులౌచు వేడఁ గమలాస్ను డిటోనె భీతి మానుిచున్. 76

త్యన గంధర్వయక్ష్వణాం దేవద్యనవర్క్షసామ్।

అవధ్యాఽసీాతి వాగుకాూ త్థేతుాకూం చ త్నాయా॥ {1.15.13}
త్సాాత్ స మానుష్ట్దవధ్యా మృతుారాననోాఽసా విదాత్య॥ {1.15.14}
ఏత్సిాననంత్ర్గ విషుణః ఉపయాతో మహాదుాతిః। {1.15.16}
 “ఓ దేవతలారా! దశకుంఠుడు దనుజులచేత దేవతలచేత మరణుం
లేకుుండునటుి వరుం ఇమీని ననుా అడిగినాడు. నేను తథాస్సూ అని అనాాను.
కాబటిట ఆ రావణుని ఒక నరుడు చుంపగలడు” అని బ్రహీ అుంటూ ఉుండగానే
వష్షణభగవానుడు అకకడ ప్రతాక్షమయాాడు. దేవతల సుంతాపానిా తన
మాటలతోనే తొలగిస్తూ ఇలా అనాాడు.

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 104 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

మ. “దనుజాన్వకముచేత దేవతతిచేతన్ నే నవధయండనై

మనగ మేటి వరముు నిమునగ నే మనినంచితిన్ దానవే
శ్యని, వ్యనిన్ నర్మడే వధంచు” ననె; వష్షణండంతఁ బ్రతయక్షమై
తన వ్యగధరల నిరజరప్రకర స్ంత్మపంబుఁ జలాోర్మిచున్. 77

భ్యం త్ాజత్ భ్ద్రం వో హితార్థం యుధి రావణమ్। {1.15.27}

హతావ క్రూర్ం దురాతాానం దేవరీిణాం భ్యావహమ్।
వతానయమి మానుషే లోకే పలయన్ పృథివీ మిమామ్। {1.15.29}
శుంఖ్ చక్ర గదా పాణయై, పీతాుంబరధార్షయై ప్రతాక్షమైన వష్షణభగవానుడు
బ్రహీ మొదలైనవార్షని చూచి “ఓ దేవతలారా! మీ భయానిా తొలగిస్నూను. మీకు
భద్రమును కలిగిస్నూను. మిముీ బాధిుంచే ఆ దశాస్సాని చుంపుటకు నేను
భూలోకుంలో నరుడుగా జనిీస్నూను. కోసలదేశానిా వేల ఏళ్లి పర్షపాలిస్నూను. ఇక
మీకు అనిావధాలా జయుం కలుగుతుుంది” అని అభయానిాచిచ తన నిలయమైన
వైకుుంఠానికి చేరుకొనాాడు.
చం. “భయముఁ దొలంగఁ జేసదను, భద్రముఁ గూర్ము, దశాసుయ రాక్షసున్
నయముగఁ జంపగ నర్మడనై జనియించెద భూమియందు, ని
శియముగ మేటి కోస్లను చకుగ నేలెద వేలయేం, డిోకన్
జయమగు” నంచుఁ బలుుచును శారిగి వకుంఠముఁ జేరె నిశిితిన్. 78

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 105 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

 16. పుత్రకమేష్టి - పాయసప్రదానము

దవాపయససంపూరాణం పత్రీం పతీనమివ ప్రియామ్।

ప్రగృహా విపులాం ద్ధరా్యం సవయం మాయామయీ మివ॥ {1.16.15}
సమవేక్ష్వాబ్రవీద్యవకాం ఇదం దశర్థం నృపమ్।
ప్రాజాపత్ాం నర్ం విదధ మామిహాభ్ాగత్ం నృప॥ {1.16.16}

ఆ దశరథ్ మహారాజు వప్రోతూములుందఱూ మెచుచకొనే వధుంగా ఎుంతో

ఇషట ుంతో పుత్రకామేషట ని పూర్షూచేసినాడు. అప్పుడు ప్రజాపతిచే పుంపబడినవాడు
శుభలక్షణసుంపనుాడు అగు ఒక పురుష్షడు దివామైన పాయసపాత్రను
చేతబటుట కొని యాగాగిా కుుండుం నుుండి వెలువడి దశరథుని చూచి ఎుంతో
ప్రీతితో మాట్లిడస్నగినాడు.
ఉ. ఇష్ిము తోడ నా దశరథేశ్యడు వప్రులు మెచి పుత్రకా
మేష్టిని జేసినాడు, గణియించి ప్రజాపతి పంప నొకునిన్
హృష్ిమనసుుడై యతడు నేగి యజారిిత పాయస్ముుతో
నిష్టిముఖాగినకుండమున నిటోనె రాజునుఁ జూచి ప్రీతితో. 79

ఇదం తు నృప శారూల పయసం దేవ నిరిాత్మ్।

ప్రజా కర్ం గృహాణ త్వం ధనా మారోగావర్ధనమ్॥ {1.16.19}
భ్రాాణా మనురపణామ్ అశీనత్యతి ప్రయచఛ వై।
తాసు త్వం ప్రాపనయస్త పుత్రాన్ యదర్థం యజస్త నృప॥ {1.16.20}

 యజఞ కుుండమునుుండి వెలువడిన దివాపురుష్షడు దశరథ్ మహారాజును జూచి

“ఓ పుమరథపావనా! నీవు వరుసగా యాగములు చేసినావు. తతఫలితముగా
దివావరముగా దేవనిర్షీతము ప్రజాకరము ఐన ఈ పాయసమును నీకొఱకు
తీసికొనివచిచనాను. సుంతోషుంగా ఈ పాయసమును తీసికో. ఈ పాయస్ననిా నీ
భారాలకు పుంచిపటుట . నీకు పుత్రసుంతతి కలుగుతుుంది” అని ఆశీరీదిుంచినాడు.

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 106 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

చం. వర్మస్గ యాగముల్ స్లుప, వచిిన తతూలితముు దివయమౌ

వర మిది దేవనిరిుతము, పాయస్ మెననఁ బ్రజాకరముు, స్ం
బరమున దీని గైకొనుము, పతునల కిముు, భుజించినంత శ్రీ
కరమగుఁ బుత్రస్ంతతి సుఖముున గలుగఁ బుమరథపావనా!” 80

తథేతి నృపతిిః ప్రీత శశరస్థ ప్రతిగృహాత్యమ్।

ప్తత్రీం దేవ్యనన సంపూరాణం దేవద్త్యాం హిరణమయీమ్॥ {1-16-21}
అభవ్యద్ా చ తదూుత మదుుతం ప్రియద్రశనమ్।
ముదా పరమయా యుకా శేకారాభప్రద్క్షిణమ్॥ {1-16-22}
 పాయసపాత్రను తీసికొనా దశరథుడు పరమానుందమును పుంది ఆ
దివాపురుష్షనికి ప్రదక్షిణుం చేసి నమసకర్షుంచి, ఆ పాయస్ననిా తన
భారాలకు పుంచుటకు అుంతఃపురానికి చేరుకొనాాడు.
కం. అని పలుకఁ బాయస్ముును
గొని యానందమున నతనిఁ గొనియాడి ప్రద
క్షిణ మాచరించి, భూపతి
తన పతునల కిడగ నేగెఁ దత్మియస్మున్. 81

కౌసలాాయై నర్పతిః పయసార్ధం దదౌ త్ద్య।

అరాధదర్ధం దదౌ చాప్ప సుమిత్రాయై నరాధిపః॥ {1.16.27}
కైకేయ్్ా చావశిష్ట్వర్థం దదౌ పుత్రార్థ కార్ణాత్।
ప్రదదౌ చావశిష్ట్వర్ధం పయససాామృతోపమమ్॥ {1.16.28}
అనుచింత్ా సుమిత్రాయై పునర్గవ మహీపతిః। {1.16.29}
 దశరథ్ మహారాజు ఆ పాయసుంలో సగభాగానిా (1/2 వ భాగానిా) కౌసలాకు
ఇచిచనాడు. మిగిలిన సగుంలో సగభాగానిా (1/4 వ భాగానిా) స్సమిత్రకు
ఇచిచనాడు. మిగిలినదానిలో సగభాగానిా (1/8 వ భాగానిా) కైకేయికి

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 107 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ కోట రాజశేఖర్ ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

ఇచిచనాడు. ఇుంకా మిగిలియునా భాగానిా (1/8 వ భాగానిా) మరలా

స్సమిత్రకు ఇచిచనాడు.
మ. స్గభాగముు నొస్ంగెఁ బాయస్మునన్ స్మ్రాజిఞ కౌస్లయకున్,
స్గమం దరధమునే సుమిత్రకు నిడెన్ స్ంప్రీతి, కైకేయి మె
చిగ నందష్ిమభాగ మిచెి, నవశిష్ిముున్ సుమిత్రారథ మి
చెిఁ గడన్ రెండవమాఱుగ నరపతిశ్రేష్షఠండు హరుముునన్. 82

త్త్సుూ తాః ప్రాశా త్దుత్ూమసిరయో మహీపత్య రుత్ూమపయసం పృథక్।

హుతాశనాదత్ా సమానత్యజసః చిర్గణ గరా్న్ ప్రతిపేదర్గ త్ద్య॥ {1.16.31}
 అమృతసమానమైన పాయసమును దశరథ్మహారాజు తన భారాలకు
పుంచగా వారు ఆ పాయసమును ప్రీతితో భుజిుంచినవారై హుతాశన అరక
త్యజస్సులతో వెలుగొుందస్నగినారు. ప్రసనామైన మనస్సులతో ఉనాటిట ఆ
ముగుారు రాణులు తమకోర్షక సఫలమయేా వధుంగాను, తమ భరూయైన
దశరథుడు ప్రమోదమును పుందేవధుంగాను గరాములను ధర్షుంచినారు.
చం. అమృత స్మాన పాయస్ము నంది భుజించి హుత్మశనారు తే
జమున వెలుంగుచుండిరి ప్రస్ననమనముుల వ్యర్మ, కొంత కా
లమునకు వ్యరి కోరిు స్ఫలముగునటుో నిజేశ్యడున్ బ్రమ్మ
దము గనునటుో గరభమును దాలిిరి రాణులు మువుీరంతటన్. 83

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 108 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

17. బ్రహమదేవుని ప్రేరణతో దేవాదులు వానరవీరులను సృజాంచుట

పుత్రత్వం తు గత్య విష్టణ రాజాసూసా మహాత్ానః।

ఉవాచ దేవతాః సరావః సవయంభూ ర్్గవా నిదమ్॥ {1.17.1}
అపనర్సున చ ముఖ్యాసు గంధరీవణాం త్నూషు చ।
సృజధవం హరిరపేణ పుత్రాంసుూలా పరాక్రమాన్॥ {1.17.5}
 అయోధాలో రాణులు మువుీరూ గరావతులు కాగా, వష్షణ భగవానుడు
దశరథ్ మహారాజునకు కుమారుడుగా జనిీుంచుటకు సిదిమగుచుుండగా,
బ్రహీదేవుడు దేవతలను చూచి ఓ స్సరలారా! మీరు ఆ వష్షణవునకు
సహాయముగా ఉుండుటకు గొపి బలముగల వానరములు మొదలైన వార్షని మీ
కుమారులుగా అపురసలు తదితరులయుందు వెుంటనే సృషట ుంచుండి అని
ఆదేశిుంచినాడు.
చం. దశరథ్రాజపుత్రునిగఁ దాను జనించగ వష్షణ వెంచఁ; “ద
దీశమున నుండి సాయపడఁ దతిరతన్ సురలార! వైళమే
భృశబలవ్యనరాదులుగ వేడు భవతుసతులన్ స్ృజింపుడీ
యశమున నపసరోగణము నం” దని పలెుఁ బిత్మమహుం డొగిన్. 84

పూర్వ మేవ మయా సృష్టవ జాంబవాన్ ఋక్షపుఙ్గవః। {1.17.6}

వానర్గంద్రం మహంద్రాభ్మ్ ఇంద్రో వాల్పన మూరిిత్మ్।
సుగ్రీవం జనయామాస త్పన సూపతాం వర్ః॥ {1.17.9}
మారుత్ సాాత్ాజః శ్రీమాన్ హనుమా నానమ వీర్ావాన్। {1.17.10}
 బ్రహీదేవునికి ముుందుగానే జాుంబవుంతుడు జనిీుంచియుుండినాడు.
దాశరథికి సహాయపడుట్కు ఆ బ్రహీవాకుక ననుసర్షుంచిన దేవతలకు వానరులు
జనిీుంచినారు. ఇుంద్రునికి వాలి, స్తరుానికి స్సగ్రీవుడు, బృహసితికి తారుడు,
కుబేరునికి గుంధమాదనుడు, వశీకరీకు నలుడు, అగిాకి నీలుడు,
అశిీనీదేవతలకు మైుందుడు - దిీవదుడు, వరుణునికి వైదాచణుడైన స్సషేణుడు,

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 109 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ కోట రాజశేఖర్ ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

పరజనుానికి శరభుడు కుమారులుగా కలుగగా వాయుదేవుని కుమారుడుగా

బుదిిబలాదులు గల హనుముంతుడు అవతర్షుంచినాడు.
సీ. పరమేష్టికిన్ జాంబవంతుడు పుట్టిను,
బాకశాస్నునికి వ్యలి పుట్టి,
సూర్మయనకున్ బుట్టి సుగ్రీవుడున్, బృహ
స్ితికి త్మర్మడు కప్పవర్మడు పుట్టి,
ఘనకుబేర్మనికిని గంధమాదనుడును,
వశీకరుకుఁ బుట్టి వేడు నలుడు,
నగినకి న్వలుండు, నశిీనులకు మైందు
డును దిీవదుండును జననమంద,
తే.గీ. వర్మణునకు సుషేణుడుపుట్టి వైదయచణుడు,
పుట్టిఁ బరజనుయనకు శరభుండు, నంత
పుట్టి మార్మతి వ్యయుదేవుని సుతుడుగ
నిటుో పుటిిరి వ్యనర్మల్ కోటోకొలది. 85

కామరపబలోపేతా యథాకామం విచారిణః।

సింహ శారూల సదృశా దర్గిణ చ బలేన చ॥ {1.17.23}
విచాలయేయుః శైలేంద్రాన్ భేదయేయుః సిథరాన్ ద్రుమాన్। {1.17.25}
ద్యర్యేయుః క్షితిం పద్య్యమ్ ఆపూవేయు ర్ాహార్ణవమ్। {1.17.26}
 దాశరథికి సహాయుం చేస్తుందుకు దేవతల అుంశలతో భూమిపై జనిీుంచిన ఆ
వానరోతూములు తదితరులు గొపి వీరులు. శూరులు. కామరూపమును
ధర్షుంచగలిగినవారు. సిుంహ సమాన ప్రతాపుం గలవారు. అసరశసరములను
గొపిగా ప్రయోగిుంచడుం తెలిసినవారు. నేరుిగా సముద్రములను కూడా
దాటగలిగినవారు. కొుండలను ప్పుండి చేయగలవారు. ఆకాశుంలో కూడా
సుంచర్షుంపగలవారు.

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 110 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

ఉ. వ్యరలు కామరూప పరివర్ములు, సింహస్మప్రత్మపులున్,

వీర్మలు, నస్రశస్రగుణవేతులు, ముంపు జనింప నొంపుగ
వ్యరిధ నైన దాటి చనువ్యర్మ, మహీధ్రవదారకుల్, నభ
శాిర్మలు, శూర్మలున్, ద్రిదశజాతులు, జాఞతులు, వ్యనరోతుముల్. 86

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 111 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

 18. శ్రీరామాదుల జననము, శ ైశవము, గుణ వరణ నము
విశావమిత్ర ఆగమనము

ప్రతిగృహా సురా భ్గాన్ ప్రతిజగుా ర్ాథాగత్మ్॥ {1.18.1}

శానూయా ప్రయయౌ సార్ధమ్ ఋశాశృంగ సునపూజిత్ః। {1.18.6}
ఏవం విసృజా తాన్ సరావన్ రాజా సంపూర్ణమానసః।
ఉవాస సుఖిత్ సూత్ర పుత్ర్రోత్ితిూం విచినూయన్॥ {1.18.7}
 దేవత లుందఱూ తమతమ యజఞభాగాలను స్వీకర్షుంచి వెళి గా, పుత్రకామేషట
పూర్షూకాగా, యజఞమును చూచేుందుకు దేశ వదేశములనుుండి వచిచన
రాజులుందఱూ అభీషట సిదిిని పుంది సీదేశములకు బయలుదేరగా, ఋశాశృుంగ
మహర్షి తన భారాయైన శాుంతతోపాటు తన నివాసమునకు బయలుదేరగా,
దశరథ్మహారాజు అుంతఃపురుంలో ఉుండి యజఞఫలోదయుం కొఱకు
ఎదురుచూడస్నగినాడు.
చం. తమ తమ యజఞభాగముల దైవగణముు గ్రహించి యేగ, స్
త్రము ముగియంగ, నా యితర రాజులు నేగ నభీష్ిసిదిధతో,
నమలుడు ఋశయశృంగముని యందఱి వీడొుని యేగ శాంతతో,
సుమతి నృపాలకుం డెదుర్మ చూచుచు నిలెి ఫలోదయారథమై. 87

త్తో యజేా సమాపేూ తు ఋతూనాం ష్ట్ సమత్ాయుః।

త్త్శై ద్యవదశే మాస్త చైత్రే నావమికే తిథౌ॥ {1.18.8}
నక్షత్రేఽదతి దైవత్యా సోవచై సంస్తథషు పంచసు।
గ్రహషు కర్ుటే లగేన వాకితా విందునా సహ॥ {1.18.9}
ప్రోదామానే జగనానథం సర్వలోక నమసృత్మ్।
కౌసలాాఽజనయ ద్రామం సర్వలక్షణ సంయుత్మ్॥ {1.18.10}
విష్టణ ర్ర్ధం మహాభ్గం పుత్ర మైక్ష్వవకువర్ధనమ్। {1.18.11}

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 112 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

 పుత్రకామేషట పూర్షూయైనతరువాత, ఆరు ఋతువులు గడువగా,

చైత్రమాసుంలో, శుకిపక్షుంలో, స్తరా, కుజ, గురు, శుక్ర, శని అనే ఐదు
గ్రహములు ఉచచసిథతిలో ఉుండగా, చుంద్రగురుయోగుంలో, నవమి తిథిలో,
పునరీస్స నక్షత్రుంలో, కరాకటక లగాుంలో వష్షణత్యజోరిరూపుడు జగనాాథుడు
సకలశుభలక్షణానిీతుడు ఇక్ష్వీకువుంశవరినుడు అగు రాముని శుభకరమైన
ముహూరూుంలో కౌసలా ప్రసవుంచినది.

తే.గీ. క్రతువు పూరిుయైనంత ష్డృతువు లేగ

జగతి పులకింపఁ జైత్రమాస్ముు నందుఁ
జంద్ర డలరార్మ శ్యకోపక్షముు నందు
జగములకు నాథు రాముఁ గౌస్లయ గనియ్య. 88

తే.గీ. భువనములు ప్ంగిపోవగ నవమి యందు

గన పునరీసు నామ నక్షత్ర మందు
ప్రజలు మురియఁ గరాుటక లగన మందు
సాధమూరిుని రాముఁ గౌస్లయ గనియ్య. 89

తే.గీ. ఘనత నుచిసిథతిన్ జేర గ్రహము లైదు

సూరయ కుజ గుర్మవులు శని శ్యక్రు లుండఁ
జంద్రగుర్మయోగ మమరిన స్మయమందు
స్కలవందితు రాముఁ గౌస్లయ గనియ్య. 90

తే.గీ. వష్షణతేజోఽరధరూపుని వమలమతిని

స్రీశ్యభలక్షణానిీతు శాంతగుణునిఁ
దలప నిక్ష్వీకువంశ వరధనుని సుతుని
స్నుుహూరుము నందుఁ గౌస్లయ గనియ్య. 91

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 113 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ కోట రాజశేఖర్ ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

భ్ర్తో నామ కైకేయాాం జజేా సత్ాపరాక్రమః॥ {1.18.12}

సాక్ష్వ దవష్టణ శైతురాథంశః సర్వః సముదతో గుణః।
అథ లక్ష్మ్ణశత్రుఘ్నన సుమిత్రాఽజనయత్ సుతౌ॥ {1.18.13}
పుషేా జాత్సుూ భ్ర్త్ః మీన లగేన ప్రసననధః॥ {1.18.14}
సార్గి జాతౌ తు సౌమిత్రీ కుళీర్గఽభాదత్య ర్వౌ। {1.18.15}
 కౌసలాాదేవకి రాముడు పునరీస్స నక్షత్రుంలో జనిీుంచిన తరువాత, కైకేయికి
భరతుడు పుషామీ నక్షత్రుంలో మీనలగాుంలో వష్షణవు యొకక ఎనిమిదవ అుంశగా
జనిీుంచినాడు. స్సమిత్రకు వష్షణవుయొకక నాలుగవ అుంశగా లక్షమణుడు,
ఎనిమిదవ అుంశగా శత్రుఘుాడు ఆశ్లిషానక్షత్రుంలో కరాకటక లగాుంలో దశమి
తిథిలో జనిీుంచినారు.
తే.గీ. ధరణి వరిధలోఁ బుష్యమి తళతళమన
మీనలగనముు నమర నమేయగుణుని,
ఘనుని, హరయష్ిమాంశమ్మ యన వెలిగెడి
కీరిుమంతుని భరతుఁ గైకేయి గనియ్య. 92
తే.గీ. అటులె వష్షణచతురాథంశ మనగ వెలుగు
లక్ష్మణుని, నష్ిమాంశచే లక్షితుడగు
వీర్మ శత్రుఘున నాశేోష్ త్మర దశమి
మెఱయఁ గరాుటకమున సుమిత్ర గనియ్య. 93

రాజాః పుత్రా మహాతాానః చతావరో జజిార్గ పృథక్।

గుణవంతోఽనురపశై రుచాా ప్రోష్ఠపద్ధపమాః॥ {1.18.15}
 “చకకనైన రూపము గలవారు, నక్షత్రములవలె గొపి త్యజస్సు గలవారు,
ప్రోషఠ పదోపమానులు అగు (గోవుయొకక పాదములవలె) నలుగురు
కుమారులను పుందినాను. నా చిుంతలనీా తొలగిపోయినవ” అని దశరథ్
మహారాజు పరమానుందమును పుందగా, మహారాణులగు కౌసలా స్సమిత్ర

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 114 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

కైకేయిలు కూడా సుంతుషట ని పుందగా, భూమాత కూడా రామాదుల జననమును

ఒక పుండుగ అనాటుి భావుంచి సుంతోషుంతో పుంగిపోయినది.
చం. “వలసితరూప కాంతి పరివృదుధలఁ బ్రోష్ఠపదోపమానులన్
నలుగుర్మ పుత్రులన్ బడసినా” నని, “చింతలు వంతలనినయున్
దొలగె” నటంచు నా దశరథుండు ప్రమ్మదమునంద, రాణులున్
మెలగిరి నితయతుష్టిమెయి, మేదిని ప్ంగె సుపరీభావనన్. 94

జగుః కలం చ గంధరావః ననృతు శాైపనరోగణాః॥ {1.18.16}

దేవదుందుభ్యో నేదుః పుష్ివృషివశై ఖ్యచుైయతా।
ఉత్నవశై మహా నాసీత్ అయోధాాయాం జనాకులః॥ {1.18.17}
 శ్రీ రామ లక్షమణ భరత శత్రుఘుాలు భూమిపై అవతర్షుంచిన శుభ సమయాన
పరమానుందుంతో గుంధరుీలు పాటలు పాడినారు. అపురస లుందఱూ క్లిసి
నాటామాడినారు. తముంతట తాముగా దేవదుుందుభులు మ్రోగినవ.
ఆకాశమునుుండి పుషివరిుం కుర్షసిుంది. దశరథుని అుంతఃపురుంలో మాత్రమే
కాకుుండా ఆ అయోధాా నగరుంలో అుంతట్ల పుత్రోతాుహుం వెలిివర్షసిుంది.
ఎుంతటి పుండితుడైనా సరే ఏ ఇుంటిలో బిడడ పుటిట నాడో తెలిసికొనలేనివధుంగా ప్రతి
ఇుంటిలోనూ పుత్రోతువుం జరుగస్నగిుంది.
కం. పాడిరి గంధర్మీలు, స్మ
కూడుచు నపసరస్ లపుడు గొపిగ నాటయ
మాుడిరి, సురదుందుభులున్
వ్యడకయే మ్రోస, వర్మలవ్యనయుఁ గురిసన్. 95
కం. సాంతము పుత్రోత్మసహం
బంతఃపురముననె గక యనిన నెలవులం;
దెంతటి బుధడైన నెర్మగ
డింతకు నేయింట నిసుగు నెపుడు కలిగెనో? 96

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 115 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ కోట రాజశేఖర్ ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

ఉత్నవశై మహా నాసీత్ అయోధాాయాం జనాకులః॥ {1.18.17}

 రామాదుల జననుంతో అయోధాలో అుంతఃపురుంలోనే కాక అనిా యిుండిలో
పుత్రోతువాలు జరుగుతూ ఉుండగా పౌరుల ఇుండిలో ఎకకడా పసిబిడడ ఏడుపు
వనిప్పుంచకపోవడుంతో ఎవర్ష ఇుంటిలో బిడడ పుటిట నాడో అని క్రొతూవారు
ఊహిుంచలేకపోయారు. అప్పుడు దశరథుని రాజగృహమునుుండి బిడడ ఏడుపు
అభయమిస్సూనాదో అనాటుి గా వనిప్పుంచగా “ఓహో రాజుగార్ష యిుంటిలో బిడడ
పుటిట నాడనామాట” అని వారుంతా చెప్పుకొనస్నగినారు”
మ. ముద మొపాిరగ ననిన యిండోను మహా పుత్రోతసవమెమున, శ్రీ
ప్రదమౌ బిడడడి రోదనముు వనగరాదయ్యయ! నా రోదన
ముదిగో రాజగృహముునుండి యభయముననటుోగఁ దోపగ
“నుదయించెన్ నృపు నింట సూను” డని యోహో పలిునా రెలోర్మన్. 97

ర్థాాశై జనసంబాధాః నటనర్ూక సంకులాః।

గాయనైశై విరావిణోా వాదనైశై త్థాఽపరః॥ {1.18.18}
 శ్రీరామ భరత లక్షమణ శత్రుఘుాలు అవతర్షుంచిన శుభ సుందరామున
దశరథుని రాజగృహము స్తతులతో, నటులతో, గాయకులతో, వుందిమాగధ
జనులతో, నరూకమణులతో, గొపి వాదాబృుందములతో కళాకారులతో
ఆనుందోతాుహములతో శోభలిినది.
కౌసలా స్సమిత్ర కైకేయి అనే ముగుారు రాణులకు ఆశలు పుండగా కలిగిన ఆ
పసిబిడడలను ముుందుగా చూడగలిగినవార్షదే అసలైన భాగాము అని
అనుకొుంటూ ఆ అయోధాా నగరుంలోని నార్షమణులు అుంతఃపురుంలోనికి
తీరతీరగా వచిచనారు.
కం. అట సూతుల మాగధలన్
నట గయక వంది జనుల నరుక మణులన్
పటుతర వ్యదయ గణ స్ము
దభటతను నా రాజగృహము దనరెన్ శోభన్. 98

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 116 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

ఆ.వె.“ఆస్లనిన పండఁ గౌస్లయ కైకము

యును సుమిత్ర సుతుల గనిరి ఘనుల
వ్యరి మొదటఁ జూచు వ్యరిదే భాగయము”
టంచుఁ జూడ వచిి రతివలెలో. 99

ప్రదేయాంశై దదౌ రాజా స్తత్మాగధవందనామ్।

బ్రాహాణేభ్యా దదౌ విత్ూం గోధనాని సహస్రశః॥ {1.18.19}
 శ్రీరామాదుల జననుం సుందరాుంగా పవత్రాతుీడైన దశరథ్ మహారాజు
పుత్రోతువానిా వశ్లషుంగా జరుపుకొుంటూ బ్రాహీణోతూములకు గోదానమును
భూదానమును చేసి, వలసినుంత ధనమును కూడా సుంభావనగా సమర్షిుంచి, ఆ
వప్రోతూములయొకక దీవెనలతో నూతనమైన త్యజస్సుతో వరాజిలిినాడు.
వప్రవరుాల వాకుక ననుసర్షుంచి నలుగురు కుమారులకు మేధను పుంచే గుణము
గల ఘృతమును రుచిచూప్పుంచినాడు. ‘దీరాాయుషాీన్ భవ!’ మొదలైన
ముంత్రములను భూస్సరులు పలుకుచుుండగా ఎుంతో ప్రీతితో జాతకరీలను తన
బిడడలకు జర్షప్పుంచినాడు.
కం. గోవులఁ దావుల ధనములఁ
బావనమతి దశరథుండు బ్రాహుణులకు స్ం
భావనగ నిడి, వ్యరల
దీవెనలను గంచె నూతన తేజముమరన్. 100
తే.గీ. స్ముతిన్ మేధ పెర్మగ ఘృతముు నిడుచు,
నాయువునుఁ బంచు మంత్రాల నాలప్పంచి
వప్రవర్మయల దీవెనల్ ప్రీతిఁ గూరి,
రాజు జరిప్పంచె జాతకరుల సుతులకు. 101

అతీత్్ాకాదశాహం తు నామకర్ా త్థాఽకరోత్।

జేాష్ఠం రామం మహాతాానం భ్ర్త్ం కైకయీసుత్మ్॥ {1.18.20}
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 117 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ కోట రాజశేఖర్ ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

సౌమిత్రిం లక్ష్మ్ణ మితి శత్రుఘ్న మపర్ం త్థా।

వసిష్ఠః పర్మప్రీతో నామాని కృత్వాం సూద్య॥ {1.18.21}

 కుమారులు పుటిట న తరువాత పదకొుండు రోజులు పూర్షూయైన ప్పదప దశరథ్

మహారాజు ఆ బిడడలకు నామకరణ మహోతువానిా అతాుంత వైభవుంగా
జర్షప్పుంచినాడు. కులగురువు, పురోహితుడు అగు వసిషఠ మహర్షి ధాానమగుాడై
చకకగా ఆలోచిుంచి స్సగుణధాముడు ధరీపరుడు దశరథ్జేాషఠ పుత్రుడు అగు
బిడడకు దివామైనటువుంటి పేరును పటట దలచినవాడై ‘ఓుం నమో నారాయణాయ’
అనే అషాటక్షర్ష ముంత్రములోని ‘రా’ అనే అక్షరానిా తొలి అక్షరుంగాను, ‘ఓుం
నమశిివాయ’ అనే పుంచాక్షర్ష ముంత్రుంలోని ‘మ’ అనే అక్షరానిా మలి
అక్షరుంగాను ఎుంప్పకచేసి తారకముంత్రమైన రామ నామానిా సృషట ుంచినాడు.
పలికినుంతనే దోషములను తొలగిుంపజేయగల ఆ రామ నాముంతో తన
కుమారుని ప్పలుస్తూ కౌసలాామాత ధనుారాలైనది.

సీ. మహితులౌ దశరథ్యతుజుల నామకరణ

మున వసిష్షఠడు ధాయనమున మెలంగి
యషాిక్షరీ మంత్ర మందునన ‘రా’ యను
నక్షరమున్ దొలి యక్షరముగఁ
బంచాక్షరీ మంత్ర వరణముుల ‘మ’ యను
నక్షరమును మలి యక్షరముగ
మలచుచు దివయనామముును స్ృజియించి
గుణధాము డితడని కూరిుఁ గనుచుఁ
తే.గీ. జేయష్ఠసుతు డారుధరాునుశీలి యనుచు
రామ నామముునిడ ననురాగ మొపిఁ,
బలికినంతనె దోషాలఁ దొలగఁ జేయు
నామమనుచును కౌస్లయ రాముఁ బిలిచె. 102

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 118 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

జేాష్ఠం రామం మహాతాానం భ్ర్త్ం కైకయీసుత్మ్॥ {1.18.20}

సౌమిత్రిం లక్ష్మ్ణ మితి శత్రుఘ్న మపర్ం త్థా।
వసిష్ఠః పర్మప్రీతో నామాని కృత్వాంసూద్య॥ {1.18.21}
 దశరథుని పద్కుమారునికి రాముడు అని పేరు పటిట న తరవాత, అనాగార్ష
మాటను (తుండ్రిమాటగా భావుంచి) జవదాటకుుండా పాటిుంచగలవాడు
పావనుడు రాజాభారమును సమరథవుంతుంగా భర్షుంపగలవాడు అని తలచి
కైకేయీకుమారునికి భరతుడు అని నామకరణుం చేసినాడు ఆ వసిషఠ మహర్షి.
స్సమిత్రకు కలిగిన ఇద్ఱు కుమారులలో పద్వాడు శుభలక్షణ సమనిీతుడు అని
యుంచి ఆ బిడడకు లక్షమణుడు అని, చినాకుమారుని శత్రువులను అవల్మలగా
వధిుంచగలవానినిగా భావుంచి ఆ శిశువునకు శత్రుఘుాడు అని నామకరణుం
చేయగా అుందఱూ పరమానుందమును పుందినారు.
తే.గీ. అతుల ప్పతృవ్యకయ స్మమగు నననమాట
యనుచు జవదాటకుండు పావనుడు రాజయ
భారమును మ్మయగలవ్యడు భరతుడనుచు
నామ మిడినాడు కైకేయి నందనునకు. 103
ఆ.వె.ఆ సుమిత్రకొడుకులందు జేయష్షఠని పేర్మ
లక్ష్మణుండు వశదలక్షణుండు;
చిననవ్యని పేర్మ చెలువుగ శత్రుఘున
డన వసిష్ఠమౌని యలరి రెలో. 104

త్యష్ట్ం జనాక్రియాదీని సర్వకరాాణాకార్యత్। {1.18.23}

 దశరథ్ చక్రవర్షూ తన నలుగురు కుమారులకు జాతకరీ మొదలైన
సుంస్నకరములలో భాగుంగా క్రముంగా నామకరణ మహోతువానిా పూర్షూ
చేసినాడు. కౌసలాాతనయుడైన శ్రీరాముని బుంగారు ఊయలలో పరుుండబెటిట న
భామినీమణులు జోలపాటలను పాడటుం మొదలు పటిట నారు. “రామా లాల్మ
మేఘశాామా లాల్మ తామరసనయన దశరథ్తనయ లాల్మ” అని కొుందఱు

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 119 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ కోట రాజశేఖర్ ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

తలుి లు, “జో అచుాతానుంద జోజో ముకుుందా లాలి పరమానుంద రామ

గోవుందా” అని కొుందఱు తరుణులు, “కస్తూర్ష రుంగ రుంగా నాయనా కావేటి
రుంగ రుంగా” అని కొుందఱు యువతులు, “జాబిలిి యేతెుంచె జార్తచ వెన్నాల వాన
చేతబటుట ము వానచినుకు రామ” అని మర్షకొుందరు భామలు, ఊయల ఊపుతూ
అనేక రకాలుగా జోలపాటలు పాడుతూ - చిఱునవుీలు చిుందిుంచే రామునికి
దీరాా యువు కలగాలని దీవెనలను అుందజేయస్నగినారు.
సీ. “ఘన రామ లాలి మేఘశాయమ లాలి త్మ
మరస్నయన లాలి మహిత లాలి
జో యచుయత్మనంద జో ముకుందా లాలి
యాగమానందవహార లాలి
కసూురిరంగ యో కావేటిరంగ శ్రీ
రంగ నాయననరో రామలాలి
జాబిలిో యేతంచి జారెి వెనెనలవ్యన
చేతబటుిము రామ చినుకు లాలి
తే.గీ. స్ీరణడోలిక లూపెడి వ్యరి వైపు
చిఱుతనవుీలఁజిందించు చిఱుత లాలి
లాలి దీరాాయువగు రామ లాలి” యనుచు
భామ లల లాలిపాటలఁ బాడి రపుడు. 105

 కౌసలాాదశరథుల ముదు్ లబిడడ యైన శ్రీరాముడు బాలాావసథలో ఉనావాడై

ఒకనాడు ఆకాశుంలో కనిప్పుంచిన చుందమామను చూచి” అదుగో చూలులు, అది
చుందమామ, దానిా నా కుందిుంచుల్మ, నాకు అదే కావాలి” అని ముదు్ ముదు్
మాటలతో మారాము చేస్తూ ఏడవడుం మొదలుపటిట నాడు. బాలరాముని
ఏడుపును మానిిుంచేుందుకు తెలివగలముంత్రి స్సముంత్రుడు ఆ రామునికి ఒక
అద్ుం తెచిచయిచిచ ఆ అద్ుంలో చుందమామను చూప్పుంచినాడు. బాలరాముడు
అద్ుంలో చుందమామను చూచి “ఆహా! చుందమామ నా చేతికి చికికనాడు” అని

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 120 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

అనుకొుంటూ మనస్సలోనే పుంగిపోతూ ఏడుపు మానివేసి ఎుంతగానో

సుంతోషుంచినాడు.
మ. “అదిగో చూలులు, చందమామ యది, నా కందించుల్మ దాని, నా
కదియే గవలె” నంచు రాముడనఁ దా నందించె నదదముు నె
ముది స్నుంత్రి సుమంత్రు, డదుభతముగ మారాము మానెన్ వెస్న్
ముదితుం డందున జందమామ గని యుప్ింగెన్ మదిన్ రాముడున్.106

త్యష్ట్ం జనాక్రియాదీని సర్వకరాాణాకార్యత్।

త్యష్ట్ం కేతు రివ జేాష్టఠ రామో ర్తికర్ః ప్పతుః॥ {1.18.23}
 దశరథ్ మహారాజు తన కుమారులగు రామ భరత లక్షమణ శత్రుఘుాలకు
క్రముంగా అనాప్రాశనము, చౌలము, ఉపనయనము మొదలగు
సుంస్నకరములను హితులు, పురోహితులు, బుంధుజనులు మొదలైన
ఆతీీయులుందఱి సమక్షుంలో వైభవుంగా జర్షప్పుంచినాడు. రాముడు జేాష్షఠడని,
రమాగుణుడని, వుంశకేతనమై వరాజిలిగలవాడని, తనయడల అనాదరము
ఏరిడిన సుందరామునుందు కూడా ఎదుటివార్షని ఆదర్షుంచి ప్రేమతో
చూచేవాడని, అర్షభయుంకరుడై వావహర్షుంచగలవాడని భావస్తూ దశరథ్
చక్రవర్షూ తన నలుగురు కుమారులలో ఆ రాముని ఎుంతో ప్రీతితో చూచేవాడు.
కం. అననప్రశన చౌలముఁ
గ్రననన నుపనయనకరుఁ గవంచె నృపుం
డననలువుర్మ గొమర్మలకున్
మననన హితబంధజనస్మక్షమునందున్. 107

ఉ. రాముడు జేయష్ఠపుత్రుడని, రమయగుణుండని, వంశకేతనం

బై మహి వెలుగవ్యడని, యనాదృతినైనను నాదరించుచున్
బ్రేమగఁ జూచువ్యడని, యరిందము డౌనని మెచుిచున్ సుతున్
రామునిఁ బ్రీతిపాత్రునిగ రాజు తలంచెను సూను లందునన్. 108
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 121 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ కోట రాజశేఖర్ ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

 దశరథ్ మహారాజునకు కలిగిన కుమారులను చూచేుందుకు వచిచన వారు

ముదు్ లొలికే ఆ బిడడలను చూచి “వష్షణభగవానునికి ఉుండే నాలుగు
భుజములవలె ఈ నలుగురు బిడడలు వెలసినారు. ప్రజలుందఱూ మేలు మేలు
అని మెచుచకొనేవధుంగా వీరు ధరీమారాుంలో ఈ భూమిని పర్షపాలిుంచగలరు”
అని వర్షణస్తూ ఆ శిశువులను ప్రశుంసిుంచేవారు.
రాముడు భరతుడు లక్షమణుడు శత్రుఘుాడు నలుగురు మెలిమెలిగా
మాట్లిడడుం మొదలుపటిట , అమాీ! నానాా! అని పలుకుతూ ఉుంట్ట
మహారాణులు కౌసలా కైకేయి స్సమిత్ర, మహారాజు దశరథుడు తమ బిడడలు
ముదు్ ముదు్ మాటలతో తమను ప్పలుస్తూ ఉనాారు కదా అని ఆ పలుకులు
వని పరవశిుంచిపోతూ తమ జనీ స్నరథకమైనటుి గా భావుంచి
పరమానుందమును పుందస్నగినారు.
కం. “ల్మలగ వష్షణవునకు గల
నాలుగు భుజములన వెలసినారలు వీరల్,
మేలన భువ ధరుముున
బాలించెద” రనిరి చూడ వచిిన వ్యరల్. 109
కం. నెముది పుత్రులు నలువుర్మ
నమాు నానాన యని ముదమారగ బిలువన్
స్ముతి రాణులు రాజును
స్మ్ముదము గనిరి జను స్ఫల మునుచున్. 110

సర్వప్రియకర్సూసా రామసాాప్ప శరీర్త్ః।

లక్ష్మ్ణో లక్ష్మిసంపనోన బహిఃప్రాణ ఇవాపర్ః॥ {1.18.28}
భ్ర్త్ సాాప్ప శత్రుఘ్నన లక్ష్మ్ణావర్జ్ఞ హి సః॥ {1.18.31}
ప్రాణః ప్రియత్రో నిత్ాం త్సా చాసీత్ూథా ప్రియః। {1.18.32}
 నలుగురు
కుమారులైన రామ భరత లక్షమణ శత్రుఘుాలలో రామలక్షమణులు
ఇద్ఱూ ఒకర్షపై ఒకరు మికికలి అనురకిూతో ఉుంటూ ఎప్పుడూ జుంటగా

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 122 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

క్లిసియుుండేవారు. అట్టి భరతశత్రుఘుాలు ఇద్ఱూ జుంటగా క్లిసిమెలసి

ఉుంటూ పరసిరుం అనురాగుంతో మెలగేవారు. అుందుంలో అశిీనీకుమారుల
వలె, త్యజస్సులో స్తరాాగుాల వలె, కోమలతీుంలో మనీథుని వలె, కలువపూవు
వలె ఆ రామలక్షమణులు భరతశత్రుఘుాలు శ్రేషఠ మైన గుణములు గలవారై
వరాజిలుి తూ సదా క్లిసిమెలసి ఉుండేవారు.

తే.గీ. రామలక్ష్మణు లెపు డనురకుులగుచు

జంటగను కలిస్వ యుండసాగినార్మ
భరతశత్రుఘున లనురాగభావ మలర
మెలగసాగిరి యటువలెఁ గలసిమెలసి. 111
తే.గీ. అందమున నశిీన్వసుతు లనగ నలరి
తేజమున భాస్ురాగునల దీప్పు నలరి
కోమలతీమున మదన కుముదములన
వ్యరలుండిరి వరగుణభాసుర్మలన. 112

త్యష్ట్ం కేతు రివ జేాష్టఠ రామో ర్తికర్ః ప్పతుః॥ {1.18.23}

 “బాలవాకుక బ్రహీవాకుక అనాటుి ఈ రాముడు దివావాకుకలనే పలుకుతూ
ఉనాాడు. ఆటలు ఆడేటప్పుడు కూడా అబదాిలాడకుుండా రాముడు సతామునే
పలుకుతునాాడు. ఇతరులకు బాధ కలిగిుంచని వధుంగా శిష్షటడుగా రాముడు
తన పనులను చకకబెటుట కొుంటూ ఉనాాడు. ఊహలలో నైనా సరే కపటుంతో
కూడిన ఉపాయాల జోలికెళికుుండా మినాగా మెలగేవాడు ఈ రాముడు” అని
ప్రజలుందఱూ రాముని అనేకవధాలుగా పగడుతూ ఉుంట్ట వని తుండ్రియైన
దశరథ్ మహారాజు పుంగిపోయేవాడు. స్నమ దాన భేద దుండ అనే
నాలుగిుంటిలో మొదటిదైన స్నమోపాయుం శ్రేషఠ మైనదనాటుి గా తన నలుగురు
కుమారులలో మొదటివాడైన రాముడు స్సగుణాభరాముడు శ్రేష్షఠడు అని
భావుంచిన దశరథుడు ఆ రాముని ఎుంతో ప్రీతితో చూచేవాడు.

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 123 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ కోట రాజశేఖర్ ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

సీ. “బాలవ్యకెమునను బ్రహువ్యకునునటుో

పలుకును రాముడు భవయరీతి,
నాటలయందైన ననృతముు లేకుండ
నాడును రాముడు వేడుక నిల,
ననుయల బాధంచనటువంటి పనులను
జేయును రాముడు శిష్షి డనగ
నూహలలోఁ గపటోపాయ మెంచక
మెలగును రాముడు మిననయగు” న
తే.గీ. టంచు సుగుణాభిరాము నుతించునటిి
ప్రజల వ్యకుుల దశరథ్రాజు వనును
జతుర్మపాయములన్ దొలి సామగుణము
శ్రేష్ఠ మనురీతి రామునిఁ బ్రీతిఁ గనును. 113
 దశరథ్ చక్రవర్షూ తన కుమారులగు రామలక్షమణ భరతశత్రుఘుాలను
వదాావుంతులుగా తీర్షచదిద్దలచినవాడై వార్షని కులగురువైన వసిషఠ మహర్షి
ఆశ్రమానికి పుంప్పుంచినాడు. ఆ నలుగురు గురుకులుంలో ఉుంటూ శ్రదాిసకుూలతో
చతుర్శ వదాలను నేరుచకొని సిదిిని పుందినారు. స్తక్షమబుదిి కలవారగు ఆ
రాజకుమారులు అనిా వదాలలో ఉనా స్నరము ధరీము అని గ్రహిుంచినవారై
ధనాతీమును పుందినారు.
చం. గుర్మకులమందు నునన స్మకూర్మ చతురదశ వదయలంచు నా
నరపతి పుత్రులన్ బనిచినాడు, వసిష్షఠని యాశ్రమముులో
సిథరముగ నుండి నలుీర్మను సిదిధనిఁ బందిరి, శ్రదధతో మహ
తురమగు సారమున్ గనుచు ధనయత నొందిరి సూక్ష్మబుదుధలై. 114

సర్గవ వేదవిదః శూరాః సర్గవ లోకహిత్య ర్తాః॥ {1.18.24}

సర్గవ జాానోపసంపనానః సర్గవ సముదతా గుణః। {1.18.25}
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 124 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

గజసుంధేఽశవపృషేవ చ ర్థచరాాసు సమాత్ః॥ {1.18.26}

ధనుర్గవదే చ నిర్త్ః ప్పత్ృశుశ్రూష్ణే ర్త్ః। {1.18.27}
 కులగురువైన వసిషఠ మహర్షి యొకక గురుకులుంలో ఉుంటూ రామలక్షమణ
భరతశత్రుఘుాలు నలుగురు నాలుగు వేదములను సుంపూరణుంగా నేర్షచనవారై
వేదవేతూలైనారు. వశుది మనస్సకలైనారు. జాఞన సుంపదతో వెలుగస్నగినారు.
వలువదాలో కోవదులైనారు. గుణాఢ్యాలైనారు. సతాపరాక్రముంతో
అలరార్షనారు. అశీములపై గజరాజులపై వహర్షుంచడానిా అభాసిుంచినారు.
దశరథ్ చక్రవర్షూ కుమారులైన ఆ నలుగురు వీరులు శూరులు అయినపిటికిని
సరీభూత హితులుగా ఉుంటూ ప్రధానుంగా ప్పతృస్తవనాపరులుగా
మెలగస్నగినారు.
చం. నలువుర్మ వేదవేతు లయినార్మ వశ్యదుధలు, జాఞనస్ంపదన్
వెలుగుచు నుండువ్యర్మ, వలువదయలఁ గోవదులున్, గుణాఢ్యయలై
యలరెడు స్తయవక్రములు, నశీగజాదులపై వహారముల్
స్లిపెడివ్యర్మ, శూర్మలును, స్రీహితుల్ ప్పతృసేవనాపర్మల్. 115

త్యష్ట్మేవంప్రభ్వాణాం సర్గవష్ట్ం దీపూత్యజసామ్॥ {1.18.34}

ప్పతా దశర్థో హృష్టవ బ్రహాా లోకాధిపో యథా। {1.18.35}
అథ రాజా దశర్థః త్యష్ట్ం ద్యర్ క్రియాం ప్రతి॥ {1.18.36}
చింత్యామాస ధరాాతాా సోపధాాయః సబాంధవః। {1.18.37}
 నాలుగు ముఖ్ములతో వెలిగే బ్రహీదేవునివలె, నాలుగు సముద్రములతో
వెలిగే వరుణదేవునివలె, నాలుగు భుజములతో వెలిగే వష్షణభగవానునివలె ఆ
నలుగురు కుమారులతో దశరథ్ మహారాజు త్యజోమయుడై
ప్రకాశిుంచస్నగినాడు. నా పుత్రులైన రామలక్షమణ భరతశత్రుఘుాలు నలుగురూ
వదాావుంతులైనారు. వేదాధాయన తతిరులు, పాత్రులు, వీరులు, మానుాలు,
గుణవుంతులు అయిన వీర్షని చూస్తూ ఉుంట్ట సుంతోషుంతో నా శర్షరము
పులకర్షస్తూ ఉనాది అని అనుకొుంటూ దశరథుడు పురోహితులను
ఆపూమిత్రులను ప్పలిప్పుంచి యౌవనవుంతులైన నా కుమారులకు వవాహుం

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 125 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ కోట రాజశేఖర్ ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

జర్షప్పుంచాలి అని శ్రీ రామాదుల కలాాణ వషయానిా వార్ష చెుంత

ప్రస్నూవుంచినాడు.
తే.గీ. నాలుగ ముఖములతో బ్రహు వెలుగనటుో,
నాలుగ వ్యర్మధల వర్మణుడు వెలుగనటుో,
నాలుగ భుజముల వష్షణవు వెలుగనటుో,
వెలెగ నలుీర్మ పుత్రులు గలగ వభుడు. 116
ఉ. పుత్రులు నలుీర్మన్ సుగుణపూర్మణలు యౌవనవంతులున్ స్దా
పాత్రులు వైదికాధయయన వర్ములు మానుయలు వీర్మలౌట మ
దాగత్రము పులురించెనని త్మననె రాజు పురోహిత్మళితో
మిత్రులతోడ “బాలురకు మేలనఁ బండిో యొనరిగఁదగున్” 117

తసా చింతయమానసా మంత్రిమధేా మహాతమనిః॥ {1.18.37}

అభాాగచఛ నమహాతేజా విశ్విమిత్రో మహామునిిః। {1.18.38}
దశ్రథ చక్రవర్షి తన పుత్రులగు రామలక్షీణ భరతశ్త్రుఘునలకు వివాహం
చేయాలనే విషయానిన మంత్రులు మొదలగువార్షచెంత మాటాేడుతూ ఉండగా
పూజ్ఞాడైన విశాామిత్ర మహర్షి లోక్క్లాాణకారకుడుగా అక్కడకు విచేచసినాడు.
దశ్రథుడు తన చెంతకు విచేచసిన ఆ బ్రహీర్షిని చూచి ఇతడు కుశ్క్వంశ్మున
జనిీంచిన కౌశ్కుడు. స్వమరుుమును సమకూరచగల సదుగ ర్థవు. గొపప
కీర్షిమంతుడు. క్షట దశ్లను తొలగించగల మహర్షి. క్షత్రియాగ్రణి యైన గాధి
యొక్క కుమార్థడు. ఈ మహాతుీడు నాపై దయ జూప దలచి, నా యశ్స్సును
పెంచదలచి, నాకు మహతిరమైన దశ్ను క్లిగింపదలచి, ననున
అనుగ్రహింపదలచి వచిచన బ్రహీదేవుడు అని తలచినవాడై పరమానందమును
పందినాడు.
తే.గీ. అనుచు నారీతి పుత్ర కళ్యాణమంచి
యధిపుుఁ డార్ాల్తోడ మాటాడు చుండఁ
బూజనయ విశాామ్మత్ర మునివర్ండు
వచెిఁ గలాాణక్మనాబదధదృష్టా. 118
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 126 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

చం. కుశికకులోదివుం, డల్వుకూరపర్ష, కీర్షతి కననబ్ధడడ, ద

రదశల్ుఁ దొల్ంగజేయు ననురాగ్వ, మహాముని, గాధిజ్ఞండు నా
యశమును బంపుుఁజేయుటకు నాదృతి నన్ దయజూచుచున్ మహా
దశ నిడ నేగుదెంచిన విధాతయ్య యంచుుఁ దల్ంచె భూపుడున్. 119
[అలవుకూర్పరి = (బల అతిబల ఇచ్చి) అలవు సామర్
్ యమును కూర్చివాడు; కీరితి కన్న
బిడ్ ి మంతుడు]
డ = కీరి

త్ం దృష్ట్వై జవల్పత్ం దీపూయ తాపసం సంశిత్వ్రత్మ్॥ {1.18.42}

ప్రహృష్వవదనో రాజా త్తోర్్య ముపహార్యత్। {1.18.43}
 పుంకిూరథుడు తన చెుంతకు వచిచన వశాీమిత్రునియొకక త్యజస్సునకు
ఆశచరాపడుతూ “ఇతడు గతుంలో ఒక క్షతిరయోతూముడు. అఖ్ుండమైన తపస్సు
చేసి బ్రహీర్షియై ఇప్పుడు వప్రోతూముడుగా నూతన త్యజస్సుతో ప్రకాశిస్తూ
ఉనాాడు. ఉతూమ వ్రతపర్షపాలకుడు వశీమునకు మిత్రుడు అయిన ఈ
వశాీమిత్రునికి అతిథిస్తవ చేయాలి” అని అనుకొుంటూ గురుభకిూ గలవాడై
సుంతోషుంగా ఎదురు వెళ్లి ఆ మహర్షికి స్నీగతుం పలికినాడు.
చం. గతమున క్షత్రియాగ్రణి, యఖండుడు, త్మపసి, వశీమిత్రుడున్,
నుతిగొన బ్రహుతేజమున నూతనవరణము నంది నటిి స్
దీరతపరిపాలకుం” డనుచుఁ బంకిురథుం డెదురేగి, మౌని కం
చిత గుర్మభకిుతో నతిథిసేవ లొనర్మిచు సాీగత మిుడెన్. 120

ప్రహృష్వవదనో రాజా త్తోఽర్్య ముపహార్యత్। {1.18.43}

 దశరథ్ మహారాజు ‘అతిథి దేవో భవ’ అని తలచినవాడై, బ్రహీర్షియైన
వశాీమిత్రుని దైవుంగా భావుంచినవాడై, ఆ గాధినుందనునికి క్రముంగా
అరాయమును పాదామును సమర్షిుంచి, ఆ మహాతుీని ఉచితమైన ఆసనుంలో
కూరుచుండజేసి, గొపిగా ప్రశుంస చేసి “ఓ మునిరాజా! అుందఱూ కుశలమే
కదా!” అని సుంతోషుంగా పలుకర్షుంచగా, ఆ మహర్షి దశరథునికి శుభాశీస్సుల
నుందజేస్తూ తన క్షేమసమాచారమును తెలియజేసినాడు.
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 127 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ కోట రాజశేఖర్ ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

చం. అతిథికి దైవభావమున నరాయముఁ బాదయముఁ దా నొస్ంగి పా

త్రత నిడి యాస్నముు “మునిరాజ! స్దా కుశలమెు?” యంచుఁ బ్ర
సుుతి నొనరించుచున్ దశరథుం డట బ్రశనలఁ బలురింపగ,
నతులిత దివయవ్యకుుల మహరిు శ్యభముని తలెి క్షేమమున్. 121

పుర్గ కోశే జనపదే బాంధవేషు సుహృతున చ॥ {1.18.44}

కుశలం కౌశికో రాజాః పర్ాపృచఛత్ సుధారిాకః। {1.18.45}
 అతిథి సతాకరములను అుందుకొనా ఆ గాధినుందనుడు దశరథుని ఎుంతో
ఆదరభావముతో చూస్తూ “ఓ మహారాజా! ఈ అయోధాాపురమునుందు, మీ
రాజాములోని గ్రామస్వమలుందు అుంతా క్షేమమే కదా! పద్వార్ష వషయమున,
కోశాగారము వషయమున, బుంధువుల వషయమున ఎటువుంటి ఇబబుందులు
లేవుకదా! అుంతా శుభమే కదా! మీ మిత్రులు, ఇతర రాజులు అుందఱూ
ఆరోగావుంతులుగా ఉనాారు కదా!” అని అుంటూ కుశల ప్రశాలు వేసినాడు.
చం. పురమున గ్రామసీమలను పూజుయలయందును బంధలందు శ్రీ
కరమగు కోశమందున నఖండ శ్యభమెు కదా! నృపాళియం
దరయగ మిత్రులందున ననామయమే గద” యంచు వ్యకుులన్
గరమనురకిుతోఁ బలికె గధసుతుండు నృపాలుఁ జూచుచున్. 122

అదా మే సఫలం జనా జీవిత్ం చ సుజీవిత్మ్॥ {1.18.52}

శుభ్క్షేత్రగత్ శాైహం త్వ సందర్శనాత్ ప్రభ్య॥ {1.18.54}
బ్రూహి యత్ ప్రారిథత్ం తుభ్ాం కార్ా మాగమనం ప్రతి।
ఇచాఛ మానుగృహీతోఽహం త్వదర్థ పరివృదధయే॥ {1.18.55}
 బ్రహీర్షియైన వశాీమిత్రుడు కుశలప్రశాలు వేయుచు దీవుంపగా
వనయశీలియైన దశరథ్ మహారాజు ప్రణాముంచేస్తూ “ఓ మహర్షి! మా కుందఱికీ
క్షేమమే. మీ రాకతో నేను భాగావుంతుడనైనాను. నా రాజాము ధనామైనది.
దయాళ్లవైన తమ శుభాశీస్సులతో నేను జీవనస్నఫలామును కూడా

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 128 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

పుందినట్లై నది. ఓ యతిరాజా! మీ సుందరినమే ముంగళకరము. ననుా మీ

స్తవకునిగా భావుంచి మీ రాకకు గల కారణమును దయతో తెలియజేయ ప్రారథన.
మీరు ననుా అనుగ్రహిుంచినటుి గా భావుంచి మీరు చెప్పిన పని పూర్షూచేసి మీకు
సుంతోషానిా కలిగిస్నూను అని ఆ అయోధాాధిపతి వనావుంచుకొనాాడు.
ఉ. “శ్రీయుతమూరిు! మా కిచట క్షేమమె య్యలోరకున్, మహరిువ
రాయ! యిటు మీర్మ రాగ, మది రంజిలె, రాజయము శిష్ికృతసనమై
పోయ్య, మదీయ జీవతము పూరణఫలముును బందె, సాీమి! మా
కాయత భాగయ మబె శ్యభమనన దయాళుభవదీచసిీతన్” 123
ఉ. మా కిడె న్వదు దరశనము మంగళమున్, యతిరాజవరయ! మీ
రాకకు కారణముు ననురకిు వచించి యనుగ్రహింపుడీ,
మీ కృపగ దలంచెదను, మీ పనిఁ బూరణముగ నొనరెిదన్,
మీకు ముదముు గూరెిదను, మీకడ భృతుయడ” నంచు రాజనెన్. 124

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 129 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

 19. యాగరక్షణకై రాముని పాంపుమని విశావమిత్రుడు కోరుట

సదృశం రాజశారూల త్వైత్త్ భవి నానాథా।

మహావంశ ప్రస్తత్సా వసిష్ఠ వాపదేశినః॥ {1.19.2}
మారీచశై సుబాహుశై వీర్ావంతౌ సుశిక్షితౌ॥ {1.19.5}
సమాంస రుధిరౌఘేణ వేదం తా మభ్ావర్ితామ్। {1.19.6}
 వనయశీలియైన దశరథుని వనాపానిా ఆలకిుంచిన వశాీమిత్ర మహర్షి ఆ
కోసలాధిపతిని జూచి “ఓ మహారాజా! నీవు గొపిదైన ఇక్ష్వీకు వుంశమున
జనిీుంచిన వాడివ. బ్రహీర్షి యైన వసిష్షఠని సదా అనుసర్షుంచే వాడివ. ఈ
సభలోనివారు మెచుచకొనేవధుంగా నీవు మాట్లిడినావు. నేను మనస్సలో
అనుకొనా పనిని నీవే పూర్షూచేయాలి. తపోభూమియైన మా సిదాిశ్రముంలో నేను
ఒక యజాఞనిా ప్రారుంభుంచినాను. ఆ క్రతువు ముగిస్త సమయుంలో మార్షచుడు
స్సబాహువు అనే రాక్షస్సలు నా యాగానిా పాడుచేయదలచినవారై
యజఞకుుండుంలో పడేటటుి రకూమాుంసములను జారవడిచినారు” అని తన
యజఞభుంగమును గూర్షచ దశరథునికి వవర్షుంచినాడు.
చం. వనయముతోడ రాజటుల వేడగ, కౌశికు డిటుో పలెు “నో
జనవర! గొపివంశమున జనుము నంది వసిష్ఠమౌనిచేఁ
బనిగొను మేటిఱేడ! స్భవ్యరలు మెచిగఁ బలిునావు, నా
మనము దలంచినటిి పని మానక న్వవ యొనరిగవలెన్” 125

శా. “శ్రీరమయముు తపోవనముు నగు నా సిదాధశ్రమముందు నే

నారంభించితి నొకు యజఞమును రాజా! తతసవ్యంతముునన్
బారంబోసిరి రకుమాంస్ముల భాస్ీదయజఞకుండముునన్
మారీచుండు సుబాహుడున్ దనుజు లస్ుదాయగ వధీంస్కుల్” 126

న చ మే క్రోధ ముత్నుషువం బుదధ ర్్వతి పరిథవ॥ {1.19.7}

కాకపక్షధర్ం శూర్ం జేాష్ఠం మే ద్యతు మర్ౌసి।
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 130 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

శకోూ హాష్ మయా గుపోూ దవేాన స్తవన త్యజసా॥ {1.19.9}

రాక్షసా యే వికరాూర్ః త్యష్ట్ మప్ప వినాశనే। {1.19.10}

 ఓ దశరథ్ మహారాజా! ఆవధుంగా నా యజఞమును భుంగపఱచే మార్షచ

స్సబాహులను తపోబలుంతో నేను శప్పుంచగలను. అయిత్య యజఞదీక్షలో ఉనా
నేను ఎవర్షపైనను కోపగిుంచుకొనరాదు. శాుంతసీభావమును
కలిగియుుండుటయే భావామని తలచి, నీ జేాషఠ పుత్రుడైన రాముని శౌరామును
గుర్షూుంచి వెుంటనే ఆ ప్రదేశమును వదలి ఇచచటకు వచిచనాను. నీ కుమారుడైన
రాముడు సతాపరాక్రముడు, నీ కులదీపకుడైన రాముడు దుషట జనశిక్షకుడు
శిషట జనరక్షకుడు. ధరీమూర్షూయైన రాముడు నా దగాఱ ఉుండి గొపి
బలసుంపదలతో కూడినవాడై రాక్షస్సలను వధిుంచి యజఞసుంరక్షణ
గావుంచగలడు” అని వశాీమిత్ర మహర్షి రాముని తనతో పుంపవలసిన
అవసరానిా, తన రాకకు గల కారణానిా తెలియజేసినాడు.
చం. అటుల మదీయ యజఞముఁ బ్రయతనము భగనము జేయు వ్యరికై,
పటువగు శాపవ్యకుు నిడ వచిియు, స్నినయమానువరిునై,
పటుతర శాంతవరునమె భావయమటంచుఁ దలంచి, వైళమే
యిట కర్మదెంచినాడ గుణియించుచు న్వ రఘురాము శౌరయమున్. 127

ఉ. రాముడు శిష్ిరక్షకుడు, రాముడు స్తయపరాక్రముండునౌ,

రాముడు దుష్ిశిక్షకుడు, రాముడు న్వ కులదీపకుండునౌ
రాముడు ధరువరునుడు, రాముడు మనినకటానువృతిు ను
దాదమబలప్రమాణుడయి త్మఁ బరిపూరణముఁజేయు నిష్టినిన్. 128

శ్రేయ శాైస్్ా ప్రద్యసాామి బహురపం న సంశయః॥ {1.19.10}

న చ తౌ రాఘ్వాదనోా హంతు ముత్నహత్య పుమాన్। {1.19.12}
అహం వేదా మహాతాానం రామం సత్ాపరాక్రమమ్॥ {1.19.14}
వసిష్టఠఽప్ప మహాత్యజా యే చేమే త్పసి సిథతాః। {1.19.15}

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 131 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ కోట రాజశేఖర్ ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

 “ఓ పుంకిూరథుడా! రాముడు తన త్యజస్సుతోనే రాక్షస్సలను వధిుంచగలడు.

సతీకర్షూని సదా కోరుకొనే రాముడు క్షతిరయ ధరీమును ఆచర్షస్తూ జయమును
పుందగలడు. రామునికి క్షేమమును శ్రేయస్సును నేను సమకూరచగలను. నీకు
శుభుం కలుగుతుుంది. నీ రాముడు తపి వేఱొకడు ఆ రాక్షస్సలను వధిుంపలేడు.
రాముని మహిమ నాకు తెలియును. అట్టి బ్రహీర్షి యైన ఈ వసిష్షఠనికి,
తతూవవేతూలైన ఈ మునులకు కూడా రాముని మహతీము తెలియును. నీవు నీ
కుమారుడు అనే మమకారుంతో రాముని నాతో పుంపుటకు వెనుకాడవదు్ . నా
కిచిచన మాటను గురుూకు తెచుచకొని మేలు కలగాలని ఆశిస్తూ రాముని నాతో
పుంప్ప సతావుంతుడవుగా వరాజిలుి ము” అని వశాీమిత్రుడు దశరథునికి
హితమును ఉపదేశిుంచినాడు.
ఉ. రాముడె నైజతేజమున రాక్షసులన్ బరిమార్మి, స్దయశః
కాముడు క్ష్వత్రధరుమునఁ గంచు జయముును, రామమూరిుకిన్
క్షేమము శ్రేయమున్ గలుగఁ జేసదఁ, బంకిురథ్య! శ్యభముగున్,
రాముడు దకు వేఱొకడు రాక్షసులన్ వధయింపఁ జాలునే? 129
ఉ. రాముని నేనెఱుంగుదును, బ్రహువదుం డెఱుగున్ వసిష్షఠ, డు
దాదమగుణైకరామపరతతువ మెఱుంగుదు రీ మున్వశీర్మల్,
రాముడు న్వదు పుత్రుడని రాగము నొందకు, మేలుఁ జూడు మీ
రాముని నా కొస్ంగుచు వరాజిలు, మిచిిన మాట నెంచుచున్. 130

యద త్య ధర్ా లాభ్ం చ యశశై పర్మం భవి॥ {1.19.15}

సిథత్ మిచఛసి రాజేంద్ర రామం మే ద్యతు మర్ౌసి। {1.19.16}
దశ రాత్రం హి యజాసా రామం రాజీవలోచనమ్। {1.19.18}
త్థా కురుష్వ భ్ద్రం త్య మా చ శ్లకే మనః కృథాః। {1.19.19}
 ఓ దశరథ్ మహారాజా! నీవు సతీకర్షూని సీధరీలాభానిా నిజుంగా
కోరుకొనేటి యిత్య, ఈ వసిషాఠది ప్రముఖుల ఆమోదుంతో రఘురాముని నాతో
పుంపు. కోర్షనది ఇవీని రాజు అని నీగుఱిుంచి అనుకొుంటూ ఇతరులు
బాధపడేటటుి నీవు మసలుకోవదు్ .
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 132 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

ఎటువుంటి వచారమూ లేకుుండా నాతో పుంపేుందుకు రాముని సిదిుం

చేయి. మా ఆశ్రముంలో పదిరోజులు ఉుండేటటుి గా యజఞసుంరక్షణ కొఱకు
రాముని పుంపు” అని వశాీమిత్రుడు తన మాటలను పూర్షూచేయగా ఆ మహర్షి
మాటలు వనా దశరథుడు తన హృదయము ముకకలైపోయినటుి గా
బాధపడుతూ క్రుంగిపోయినాడు.
ఉ. “కోరెదవేని కీర్ముల నకుంఠితమైన స్ీధరులాభమున్,
గూరిమితో వసిష్షఠడునుఁ, గూడి మెలంగెడి మంత్రు లందర్మన్
జేరి యనుజఞ న్వయగను, జేయష్ఠసుతున్ రఘురాముఁ బంపుమా!
‘కోరిన దీని రాజు’ వని కొందల మందగఁ జేయఁ బోకుమా!” 131
చం. “మదిని వచార మొందక కుమార్మని సిదధము చేయుమా, వనిన్
బదిదినముల్ వసించునటు పంపుము, కాల మతిక్రమించె, న్వ
యదనున యజఞమున్ స్లుప నయ్యయడి” నంచును గౌశికుం డనన్,
హృదయము ముకులైన గతి నెంచి నృపాలుడు క్రుంగె బ్రంగుడై. 132
[బ్ ై = బాధప్డినవాడ
ర ుంగుడ ై ]

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 133 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

 20. దశరథుడు రాముని పాంపజాలననుట,
విశావమిత్రుడు కోపిాంచుట

త్చుఛుతావ రాజశారూలో విశావమిత్రసా భ్షిత్మ్।

ముహూర్ూ మివ నిసనంజాః సంజాావా నిద మబ్రవీత్॥ {1.20.1}
ఊన ష్టడ్శవరోి మే రామో రాజీవలోచనః।
న యుదధయోగాతా మసా పశాామి సహ రాక్షసః॥ {1.20.2}

 “ఓ స్తరావుంశపు రాజా! దశరథా! ఇచిచన మాటను నీవు వముీ చేయకుుండా

సుంతోషుంగా రాముని నాతో పుంపు” అని వశాీమిత్రుడు పలుకగా ఆ మాటలు
కరణకఠోరములై బాధపటట గా దశరథుడు మూరఛపోయాడు.
కొది్ క్షణములలోనే త్యరుకొనా దశరథుడు వశాీమిత్రుని చూచి “ఓ
మహర్షి! మా రాముడు చినా ప్పలివాడు. కమలములవుంటి కనుాలు గలవాడు.
రామునికి ఇుంకా పదహారు సుంవతురాల వయస్సకూడా రాలేదు. రాముడు
ఇుంతవరకూ యుదిము అనే మాటను కూడా వనలేదు. అడవలో ఎనాడూ
నివసిుంచనూ లేదు. పసిబిడడయైన మా రాముడు భయుంకరులైన ఆ నిశాచరులను
ఎలా ఎదిర్షుంచగలడు? ఎలా చుంపగలడు?” అని ప్రశిాుంచాడు.

శా. “వముున్ జేయకు న్వదు మాటలనె భూపా! సూరయవంశాగ్రణీ!

స్మ్ముదముున రాముఁ బంపు” మను వశాీమిత్ర మౌన్వంద్ర వ్య
కయముుల్ కరణకఠోరమౌచు స్లుపంగ మూరఛలో మునుగచున్
నెమిున్ పంకిురథుండు తేర్మకొని మౌనిన్ జూచి త్మ నిటోనెన్. 133
[సలుప్ుంగా = బాధపెట్
ు గా]

శా. “రాముం డెననగ చినినబిడడడు సుమీ! రాజీవనేత్రుండు, కా

డా? మౌన్వ! పదునాఱు వరుములు నిండన్ లేదు, స్ంగ్రామమన్
నామంబున్ వనలేదు, బాలకుడు కానన్ జూడనే లేదు, త
దీభమ్మదాదమ నిశాచరావళి నెటుల్ వేధంచి భేదించెడిన్?” 134
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 134 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

ఇయ మక్షౌహిణీ పూరాణ యసాాహం పతి రీశవర్ః।

అనయా సంవృతో గతావ యోద్యధఽహం తై రినశాచరః॥ {1.20.3}
నిరివఘ్నన వ్రత్చరాా సా భ్విష్ాతి సుర్క్షితా।
అహం త్త్రాగమిష్ట్ామి న రామం నేతు మర్ౌసి॥ {1.20.6}
 “ఓ వశాీమిత్ర మహర్షి! నా దగాఱ అక్షౌహిణుల కొలది సైనాుం ఉనాది.
వీరులు శూరులు ఐన నా సైనికులు ధనురాబణములను ధర్షుంచి ఆ దైతుాలను
వధిుంచగలరు. నేను కూడా వచిచ, ఆయుధధార్షనై ఆ మార్షచ స్సబాహువుల
ప్రాణములను తీయగలను. రాముని మీతో తీసికొని వెళాూననడుం యుకూము
కాదు. అుంకితభావుంతో ఉుండే నా కుమారుడైన రాముడు వలుి ను పటుట కొనాది
నినానో మొనానో. రామునికి అడవ గుఱిుంచి తెలియదు. దైతుాలు ఎప్పుడు
ఎకకడ ఎలా సుంచర్షస్నూరో కూడా తెలియదు. యజఞసుంరక్షణ కొరకు రామునికి
బదులుగా మీతో నేను వస్నూను. రాముని పుంపు అనే మాటను దయచేసి ఇక
అనవదు్ . ఆ మాటను వదలివేయుండి” అని దశరథుడు ఆ గాధినుందనునికి
వనావుంచుకొనాాడు.
మ. అధకమౌు బలరాశి యుననదిట నా కక్షౌహిణీ పూరణమై,
స్ధనురాెణులు శూర్మలున్ గలర్మ భాస్ీదీీర్మయలున్ దైతుయలన్
వధయింపన్ గలవ్యర్మ; వచెిదను దత్మిరణముులన్ దీయ, నా
యుధమున్ బట్టిద; రాము దోడొుని చనన్ యుకుంబకో కౌశికా! 135
ఉ. పేరిడి నా కుమారకుడు వంటిని నినననొ మొనొన పట్టిఁ, గం
త్మరమెఱుంగ డెననడును, నముు, మెఱుంగడు దైతయకోటి స్ం
చారము, వ్యనికిన్ బదులు చకుగ యజఞముఁ బూరిుఁ జేయగ,
వీర్మడ నేనె వతుు, నిక వీడుము రాముని మాట గధజా!” 136
[పేరిడి = అుంకితభావుంతో ప్నిచేయువాడు]

విప్రయుకోూ హి రామేణ ముహూర్ూ మప్ప నోత్నహ॥ {1.20.8}

జీవితుం ముని శారూల న రామం నేతు మర్ౌసి। {1.20.9}

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 135 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ కోట రాజశేఖర్ ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

ష్షివ ర్వర్ిసహస్రాణి మమ జాత్సా కౌశిక॥ {1.20.10}

దుఃఖే నోతాిదత్ శాైయం న రామం నేతు మర్ౌసి। {1.20.11}
 ఓ వశాీమిత్ర మహర్షి! నా ముదు్ లపటిట యైన రాముడు అమాయకుడు.
రాక్షస్సల మాయలను తెలిసికొనలేడు. రాముడు నాకు దూరమైత్య నా ప్రాణాలు
కూడా నాకు దూరమౌతాయి. చతురుంగ బలములతో నేను రామునితో పాటు
వస్నూను. మీ యజఞదీక్ష తపిక ఫలిస్సూుంది. నా రాముని ఒుంటర్షగా మాత్రుం
పుంపలేను. పుత్రసుంతానుం కొఱకు తప్పుంచి అరవైవేల సుంవతురాల తరువాత
నలుగురు కుమారులను పుంది ధనాజీవ నయాాను. వార్షలో
స్సగుణాభరాముడుగా ఉనా రాముడు నాకు ఎుంతో ప్రీతిపాత్రుడు. నాపై కరుణ
చూపకుుండా రాక్షసవధకొఱకు నా రాముణణ అడగడుం మీకు భావామేనా? నాకు
ప్రాణుంతో సమానమైన రాముని మీతో పుంపలేను. దయచేసి మనిాుంచుండి” అని
దశరథుడు ఆ కౌశికుని వేడుకొనస్నగినాడు.
ఉ. “రాము డమాయకుండు, ఘన రాక్షస్మాయ నెఱుంగలేడు, గ
రాముల పటిి, త్మను చనఁ బ్రాణము లనినయుఁ బోవు నాకు, నే
రామునితోడ వతుు ననురకు బలంబులతోడ, వేగ న్వ
నేమము స్తూలముు నిడు, నికుము రామునిఁ బంప నొకునిన్” 137
చం. “అర్మవదివేల వరుము లహరినశమున్ దప్పయించినా ననం
తర మిటు పుత్రులన్ బడసి ధనుయడ నైతిని, వ్యరిలోన స్ం
బరమునుఁ బ్రీతిఁ గూర్మి గుణవంతుడు రాముడు నాకుఁ బ్రాణమౌ,
కర్మణను వీడి రాము నడుగన్ జనునే దనుజాళిఁ దునుగన్?” 138

కిం వీరాాః రాక్షసా స్తూ చ కసా పుత్రాశై కే చ త్య॥ {1.20.12}

కథం ప్రమాణాః కే చైతాన్ ర్క్షంతి మునిపుంగవ। {1.20.13}
పౌలసూయ వంశ ప్రభ్వో రావణో నామ రాక్షసః। {1.20.16}
త్యన సంచోదతౌ దౌవ తు రాక్షసౌ సుమహాబలౌ। {1.20.19}

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 136 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

 ఓ వశాీమిత్ర బ్రహీర్షి! మీ యజఞమును భగాుంచేస్తూ ఉనా ఆ మార్షచ

స్సబాహువుల బలము ఎటువుంటిది? వారు ఎవర్ష కుమారులు? ఏ
పర్షమాణుంలో ఉుంట్లరు? ఆ రాక్షస్సలకు నాయకుడెవరు? వాళిను చుంపడుం
ఎలాగ? తీరగా చెపిుండి అని దశరథుడు దీనుంగా వేడుకొుంటూ ఉుండగా ఆ
కౌశికుడు “ఓ పుంకిూరథా! శ్రదిగా వను. పులసూయ బ్రహీ వుంశమునకు చెుందిన
వశ్రవస్సడు అనే మునియొకక కుమారుడే రావణాస్సరుడు. కుబేరునికి
స్త్రదరుడైన ఆ రావణుడు తపస్సుచేసి బ్రహీనుుండి వరములను పుంది
రాక్షసబృుందాలతో క్లిసి అనిాలోకాలనూ పీడిస్తూ ఉుంట్లడు. ఆ రావణుని
ప్రేరణతోనే మార్షచ స్సబాహులనే రాక్షస్సలు నా యజఞమును భగాుం చేస్తూ
ఉనాారు అని ఆ దైతుాల గుఱిుంచి వవర్షుంచాడు.
మ. “క్రతువున్ భగనము సేయు రాక్షసుల వీరయ మెుటిి? దెవ్యీరికిన్
సుతులో వ్యర్మ? ప్రమాణ మెటిిదియొ? రక్షోనాథు డెవీండొ? యే
గతి వ్యరిన్ దునుమాడ వీలగునొ? వేగన్ దెలుి బ్రహురిు!” యం
చతి దీనముుగ వేడుచుండ మునిరా జా రాజుతో నిటోనెన్. 139
సీ. “పౌలస్ుయ వంశ స్ంభవుడు వశ్రవసుడన్
మునికిని పుత్రుం డమ్మఘబలుడు
నా కుబేర్మని భ్రాతయౌ రావణాసుర్మ
డవని వఖాయతుండు నస్మబలుడు
బ్రహుదతువరాల బహుగరిీయై మూడు
లోకాల పీడించి శోక మొస్గు
బలశాలులును వీరయవంతులౌ రాక్షస్
బృందాలతో స్దా పేరిు నుండు
తే.గీ. నతని ప్రేరణ మారీచు డనెడి దనుజు
డతని స్యిదోడట సుబాహువనెడివ్యడు
వర్మస్ మదయజఞభంగమున్ జర్మపువ్యర్మ
ప్రథిత దైతుయలు దశరథ్రాజవరయ!” 140
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 137 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ కోట రాజశేఖర్ ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

న హి శకోూఽసిా సంగ్రామే సాథతుం త్సా దురాత్ానః॥ {1.20.20}

స త్వం ప్రసాదం ధర్ాజా కురుష్వ మమ పుత్రకే। {1.20.21}
దేవద్యనవగంధరావః యక్ష్వః పత్గపననగాః।
న శకాూ రావణం సోఢం కిం పున రాానవా యుధి॥ {1.20.22}
 ‘మార్షచ స్సబాహులు రావణాస్సరునిచే పుంపబడినవారు’ అని వనిన
దశరథుడు ఆుందోళనకు గుఱియై “ఓ వశాీమిత్ర మహర్షి! ‘రావణ’ అనే పేరును
వనగానే నేను భయముతో త్యజస్సును శకిూని కోలోితాను. ఇక యుదిమెట్లి
చేయగలను? దేవతలు దానవులు గుంధరుీలు మొదలైనవారు ఆ రావణునితో
యుదిుం చేయాలని కలలో కూడా అనుకోరు. అటువుంటప్పుడు ఒక మానవుడు
ఎలా యుదిుం చేస్నూడు? నేను చతురుంగ బలములతో ఉనాపిటికినీ ఆ రావణుని
గెలువలేను. ఓ కలాాణ సుంధాయకా! మాకు గురువు దైవము నీవే స్సమా! ననుా
నా రాముని దయతో చూడు” అని వనావుంచుకొనస్నగినాడు.
మ. అని యా కౌశికు డటోనంగ వని ఱేడాందోళనన్ బలెు భీ
తినిఁ “దద్రావణ నామమున్ వనగనే తేజముుఁ గోలోిదు, నే
ననిలోఁ బోరగ శకిుహీనుడ, మహాత్ము! ననున నా రామునిన్
గనుమా స్తృప, దైవ మీవె, ప్రణతుల్ కలాయణస్ంధాయకా! 141
మ. కలలో నైనను రావణాసుర్మనితోఁ గయయముు సేయన్ మదిన్
దలపన్ నేరర్మ దేవదానవులు గంధరాీదులున్, స్ంయమీ!
యిలలో నుననటువంటి మానవుడు దా నే తీఱునన్ బోరెడిన్?
బలమున్ గైకొనియైన రావణుని గెలీంజాల మనినంపుమా! 142

అథ కాలోపమౌ యుదేధ సుతౌ సుంద్ధపసునూయోః {1.20.25}

యజా విఘ్న కరౌ తౌ త్య నైవ ద్యసాామి పుత్రకమ్ {1.20.26}
పూర్వ మర్థం ప్రతిశ్రుత్ా ప్రతిజాాం హాతు మిచఛసి।
రాఘ్వాణా మయుకోూఽయం కుల సాాసా విపర్ాయః॥ {1.21.2}
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 138 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

 “ఓ వశాీమిత్ర మహర్షి! నా రాముడు స్సకుమారగాత్రుడు. యుదాినిా

గుఱిుంచి తెలియనివాడు. స్సుందోపస్సుందుల కుమారులైన ఆ రాక్షస్సలేమో
మాయా యుదివశారదులు. మహాబలవుంతులు. కాబటిట నా రాముని మీతో
పుంపజాలను” అని దశరథుడు పుత్రప్రేమ కారణుంగా తన వాగా్నము
భుంగమయేావధుంగా మాట్లిడగా ఆ రాజును చూచి “ఓ రాజా! నేను కోర్షుంది
ఇస్నూనని ఇుంతకుముుందే చెప్పినావు. ఇప్పుడు ఇవీలేను అని ఇలా మాట్లిడటుం
నీకు తగునా? నీవు స్తరావుంశకుపతివ. గూఢప్రియుంభావుకుడవు అని నేను
భావస్తూ ఉనాాను అని కౌశికుడు నరీగరాుంగా మాట్లిడినాడు.
మ. లలితుం డాజి నెఱుంగ డా రఘుకులశాోఘుయండు, తదెమదతుయలో
సులభుల్ గ రని గెలీగ, మొఱకులున్ సుందోపసుందాతుజుల్
వలస్దీీర్మయలు, శిక్షితుల్ కలన, భావంపంగ మాయాచణుల్,
బలస్ంపనునలు గన మౌనివర! పంపంజాల నా పుత్రకున్” 143
మ. తన వ్యగదనము భంగమౌనటులఁ బుత్రప్రేమతో మాట త
ప్పిన రాజున్ గని మౌని యిటోనియ్య “న్వవే వ్యంఛిత మిుతుు న్వ
కని నా వప్పుడు పలుుచుంటి వటు ల్మయంజాల నం చిటుో వ్య
కొనగఁ జెలుోనె? సూరయవంశకుపతీ! గూఢప్రియంభావుకా! 144

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 139 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

 21. వసష్ఠుడు దశరథునికి నచుజెపుపట

యదీదం త్య క్షమం రాజన్ గమిష్ట్ామి యథాగత్మ్।

మిథాాప్రతిజాః కాకుత్నథ సుఖీ భ్వ సబాంధవః॥ {1.21.3}
ఇక్ష్వవకూణాం కులే జాత్ః సాక్ష్వ దధర్ా ఇవాపర్ః।
ధృతిమాన్ సువ్రత్ః శ్రీమాన్ న ధర్ాం హాతు మర్ౌసి॥ {1.21.6}
 “ఓ దశరథా! ఇచిచన మాటను తప్పుతునాాను కదా అని సిగుాపడకుుండా
రాముని పుంపను అనడమే యుకూమని పలుకుతూ ఉనాావు కదా! సరే! నేను ఎలా
వచిచనానో అలాగే వెళ్లిపోతాను. నీవు నీ సుంపదలతో బుంధువులతో ఇలాగే
స్సఖ్ుంగా ఉుండు” అని వశాీమిత్రుడు కోపముతో మాట్లిడుతూ ఉుండగా,
భూముండలముంతా అదిర్షనటుి అయిాుంది. ‘అయోా!’ అని శోకిస్తూ దేవతా
సమూహముంతా బెదర్షనటుి అయిాుంది.
ఆ సమయుంలో పురోహితుడు కులగురువు అగు వసిష్షఠడు పుంకిూరథుని
చూచి ఓ మహారాజా! నీవు ఇక్ష్వీకు వుంశతిలకుడవుగా జనిీుంచినవాడివ.
ధరీసీరూపుడవుగా కీర్షూని పుందినవాడివ. సతావ్రతుంతో వరాజిలేి చక్రవర్షూవ.
పుత్రవాామోహానికి గుఱియై ప్రాపుంచిక స్సఖ్ములకు బానిసయై ఇలా
మాట్లిడవచుచనా? నీవు ఆడి తప్పుతావా? అని స్సనిాతుంగా ప్రశిాస్తూ హితబోధ
చేయస్నగినాడు.
మ. “ఇదియే యుకు మటంచుఁ బలిుతివ పో హ్రీహేతువ్యకయముు, నే
నిదె నా వచిిన త్రోవఁ బోయ్యదను న్వ వట్లో సుఖముుండు స్ం
పదలన్ బంధలఁ గూడి” యంచు ముని కోపముంద, భూమండలం
బదరెన్, నిరజరవరగ మెలో బదరెన్ హా యంచు శోకిలుోచున్. 145
మ. “ఇలలో ధరుమె న్వ స్ీరూప మనగ నిక్ష్వీకువంశాధరా
టిులకమ్ము యన జను మంది, ఘనకీరిున్ గంచి, స్తయవ్రత
ముుల రాజిలెోడి భూపతీ! దశరథ్య! మ్మహముుతో న్వ గతిన్
బలుకం బోలునె? యాడి తపిఁ దగునే ప్రపంచిక ప్రీతిమై. 146
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 140 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

సంశ్రుత్్ావం కరిష్ట్ామీ త్ాకురావణసా రాఘ్వ।

ఇష్ట్వపూర్ూ వధ్య భూయాత్ త్సాాద్రామం విసర్ియ॥ {1.21.8}
కృతాసర మకృతాసరం వా నైనం శక్షయంతి రాక్షసాః।
గుపూం కుశికపుత్రేణ జవలనేనామృత్ం యథా॥ {1.21.9}

 “ఓ దశరథ్ మహారాజా! ఇషట ుంగా ఈ పని చేసిపడతాను అని మాట చెప్పి,

దానివలన నషట ుం కలుగుతుుందని ఆ పని చేయకుుండా ఉుండే వాడు నీచుడు అని
ప్పలువబడతాడు. మాట తప్పినవానికి తాను చేసిన ఇషాటపూర్షూ అనే
యజఞముయొకక ఫలము కూడా వృధా అవుతుుంది. కాబటిట నీవు ఇచిచన మాటకు
కటుట బడి రాముని ఈ కౌశికునికి అపిగిుంచు. నీకు స్సఖ్మే కలుగుతుుంది.
రామునికి ఏ కషట మూ కలుగదు. ఈ వశాీమిత్రుడు వశీమున కుంతటికీ
మిత్రుడు. కలాాణకారకుడు. సరీశస్నరసరకోవదుడు. ఈ బ్రహీర్షి సుంరక్షణలో
ఎవీర్షకినీ ఎటువుంటి కషట ములు ఉుండబోవు. నీ తనయుడైన రాముడు శస్నరసర
వదాలను నేర్షచనవాడైనా నేరీనివాడైనా ఆ రాక్షస్సలకు భయపడవలసిన
అవసరుం ఉుండదు. నా మాట వని నీ రాముని ఈ మహాతుీనితో పుంప్పుంచు”
అని పురోహితుడైన వసిష్షఠడు పుంకిూరథునికి హితోపదేశుం చేయస్నగినాడు.
శా. ఇష్ి మీు పనిఁ జేయువ్యడనని స్ంతృప్పున్ గృపన్ బలిుయున్
నష్ి మౌునని చేయకుండు నర్మ డెననన్ న్వచుడౌ, వ్యనిదౌ
యిషాిపూరిు ఫలముు వముగును; రాజేంద్రా! సుఖముబుె నే
కష్ింబుండదు రాము నిముు యతికిన్ గలాయణస్ంపతిుకై. 147
ఉ. ఈతడు వశీమిత్రుడు మున్వశ్యడు స్రీవధాస్రకోవదుం
డీతని రక్షణన్ గనిన నేరికి కష్ిము లుండబో, వకన్
న్వ తనయుండు నస్రముల నేరిిన నేరీకయునన రాక్షస్
వ్రాతము భీతిహేతువని పలుగఁ జెలోదు రాముఁ బంపుమా. 148

త్యష్ట్ం నిగ్రహణే శకూః సవయం చ కుశికాత్ాజః।

త్వ పుత్రహితారాథయ తావముపే తాాభియాచత్య॥ {1.21.20}

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 141 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ కోట రాజశేఖర్ ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

త్థా వసిషేఠ బ్రువతి రాజా దశర్థ సునత్మ్।

ప్రహృష్వ వదనో రామమ్ ఆజుహావ సలక్ష్మ్ణమ్॥ {1.22.1}
 చిుంతాక్రుంతుడై ఉనా రాజును ఓదారుచతూ “ఓ దశరథా! సిదాిరుథ డైన ఈ
వశాీమిత్రుని చెుంతకు సకల శస్నరసరములు సమూహములుగా వచిచ
చేర్షయునావ. బ్రహీర్షి యైన ఈతడు ఆ మార్షచస్సబాహువులను అవల్మలగా
నిగ్రహిుంపగలడు. అయినపిటికినీ నీకు ప్రియమును చేయగోర్ష ఈ ముని
రాముని తనతో పుంపమని అడుగుచునాాడు. నీ మనస్సలో ఉనా సుందేహానిా
వదలివేసి ఈ మహాతుీనికి రాముని సమర్షిుంచు. నీ రామునికి మేలే
జరుగుతుుంది” అని కులగురువైన వసిష్షఠడు హితమును ఉపదేశిుంచగా
దశరథుడు అుందులకు సుంతోషుంతో సమీతిుంచి వెుంటనే రామలక్షమణులను
ప్పలిప్పుంచినాడు. వారు రాగానే తుండ్రియైన దశరథుడు తలుి లు గురువులు ఆ
రామలక్షమణులకు శ్రేయస్సు కలగాలని మనస్నరా దీవుంచినారు.
శా. “చేరెన్ శస్రము లస్రముల్ గములుగ సిదాధర్మథడౌ యీతనిన్,
మారీచాదుల నిగ్రహింప గలడీ మౌన్వంద్ర, డైనన్ గృపన్
న్వ రామున్ దనతోడఁ బంపుమనియ్యన్ న్వ శ్రేయమున్ గోర్మవ్య
డై, రాజా! మది స్ంశయముు నిను వీడన్ రాము నరిించుమా!” 149
మ. అని బ్రహురిు వసిష్షఠ డా వభుని చింత్మక్రంతు నోదారిి రా
మునిఁ బంప్పంచుట మేలనంగ, నృపు డామ్మదించుచున్ వైళమే
తన యాతీుయుల రామలక్ష్మణులఁ జేతఃప్రీతిఁ బిలిించె, వ్య
రిని దీవంచిరి తండ్రి తలుోలు గుర్మల్ శ్రేయముు స్ంధలోగన్. 150

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 142 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

 22. దశరథుడు రామలక్ష్మణులను విశావమిత్రునితో పాంపుట
బల అతిబల విదయల ఉపదేశము

స పుత్రం మూరుధాయపఘ్రాయ రాజా దశర్థః ప్రియమ్।

దదౌ కుశికపుత్రాయ సుప్రీత్య నాంత్రాత్ానా॥ {1.22.3}
విశావమిత్ర్ర యయా వగ్రే త్తో రామో ధనుర్ధర్ః।
కాకపక్షధరో ధనీవ త్ం చ సౌమిత్రి ర్నవగాత్॥ {1.22.6}

 దశరథ్ చక్రవర్షూ సిథరమైన చితూవృతిూ కలవాడై తనకు అతాుంత ప్రియమైన

కుమారుడగు రాముని ప్రేమతో దగారకు తీసికొని, శిరస్సును మూర్కకని,
మహాతుీడైన కౌశికునికి అపిగిుంచినాడు. రాముడు ఆ వధుంగా వశాీమిత్ర
మహర్షితో కూడిన సమయాన రాబోయే శుభములను తెలియజేస్తూ గాలి మెలిగా
చలిగా వీచిుంది. ఆకాశుంనుుండి పుషివృషట కుర్షసిుంది. దేవదుుందుభులు
మ్రోగినవ. శుంఖ్ములు భాుంకారములతో శబి్ుంచినవ. ముుందుగా
వశాీమిత్రుడు, ఆ ముని వెనుక రాముడు, రాముని వెనుక లక్షమణుడు వరుసగా
బయలుదేర్ష వెళ్తూ కొుండలు కోనలు ఉుండే కాననస్వమల వైపుగా తమ
ప్రయాణానిా మొదలుపటిట నారు.
ఉ. ప్రేమ చెలంగ భావమునఁ బ్రీతిమెయిన్ సిథరచితువృతిుయై
రాము శిరముు మూర్కునుచు రాజొస్గెన్ సుతు మౌని, కంతటన్
శ్రీమహితముుగఁ బ్రకృతి సేవలఁ జేయగ సిదధమై శ్యభా
గమితఁ దెలి నాశ్యగతి గలియు వెనజనె మందగమియై. 151

చం. కురిసఁ బ్రసూనవృష్టి మునిఁ గూడిన రామునిఁ జూచి, దుందుభుల్

వర్మస్గ మ్రోస, శంఖములు భాంకృతులన్ నినదించె, ముందుగ
వరముని, వెను రాఘవుడు, వ్యరల వెనెడి లక్ష్మణుండు సా
గిరి గిరికాననవ్రతతికిన్ మరియాదల గౌరవంచుచున్. 152

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 143 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ కోట రాజశేఖర్ ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

అనుజగాతు ర్క్షుద్రౌ ప్పతామహ మివాశివనౌ।

త్ద్య కుశికపుత్రం తు ధనుష్ట్ిణీ సవలంకృతౌ॥ {1.22.8}
కుమారౌ చారువపుష్ట భ్రాత్రౌ రామలక్ష్మ్ణౌ॥ {1.22.9}
అనుయాతౌ శ్రియా దీపూయ శ్లభ్యేతా మనిందతౌ। {1.22.10}
 వశాీమిత్ర మహర్షి వెుంట వెళ్తూ ఉనా ఆ రామలక్షమణులు కొది్పాటి జుటుట
కలవారై తమ శర్షరకాుంతులతో ప్రకాశిస్తూ ఉనాారు. సుందరాుంలో మనీథుని
వలె ఉనాారు. బ్రహీదేవుని వెుంట వెళ్లి దేవతలలో అశిీనీకుమారులవలె
ఉనాారు. ఆ బాలురు ఆభరణములతో వరాజిలుి తూ ఉనాారు.
ధనురాబణములను తూణీరములను ఖ్డాములను హసూకవచములను ధర్షుంచిన ఆ
రాకుమారులు ఆరూత్రాణ పార్షణులు. గురుభకిూ గలవారైన ఆ అనాదముీలిద్ఱూ
కౌశికుని అనుసర్షస్తూ ముుందుకు స్నగుతునాారు.
మ. తనువుల్ వెలగగఁ గకపక్షముల నారుత్రాణ పారీణులున్
ఘనతూణీర ధను రిీరాజితులు సౌందరయముునన్ మార్మలో
యన, లోకేశ్యని వెంట నేగు సురలం దా యశిీన్వపుత్ర భా
వనఁ గలిగంచుచు రామలక్ష్మణులు వశాీమిత్రుతో నేగెడిన్. 153
కం. బాలు రలంకరణముులు
గ్రాలన్ మేలైన హస్ుకవచము లమరన్
హేలన్ ఖడగము లొలయన్
ల్మలన్ గుశికాతుు ననుస్రించిరి భకిున్. 154

అధార్ధయోజనం గతావ సర్యావ దక్షిణే త్టే।

రామేతి మధురాం వాణీం విశావమిత్ర్రఽభ్ాభ్ష్త్॥ {1.22.11}
మంత్రగ్రామం గృహాణ త్వం బలా మతిబలాం త్థా॥ {1.22.12}
క్షుతిిపస్త న త్య రామ భ్విషేాత్య నరోత్ూమ। {1.22.17}
 వశాీమిత్ర మహర్షి వెుంట రామలక్షమణులు ఒకటినార యోజనుం దూరము
వెళ్లినవారై, సరయూ నదిని చేరుకొనాారు. ఆ నదీతీరుంలో కౌశికుడు రాముని

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 144 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

ఎుంతో ప్రేమతో చూస్తూ, రామా! అని నోరారా ప్పలుస్తూ ఇలా అనాాడు. అనిా
వదాలలో బల అతిబల అనే వదాలు ఎుంతో శ్రేషఠ మైనవ. వీటిని గ్రహిస్తూ శ్రమ
అనేది ఉుండదు. ఎప్పుడునూ జీరము రాదు. మనస్స సుంతోషుంగా ఉుంటుుంది.
రాక్షస్సలవలన భయము ఉుండదు. ఇక ఆకలి దప్పిక అనేవ ఉుండనే ఉుండవు.
నీవు ఈ వదాలను గ్రహిుంచు. ఈ భూమి మీద నీకుంట్ట గొపివాడు లక్షీమవుంతుడు
మఱొకడు ఉుండనే ఉుండడు” అని బల అతిబల అనే వదాలను గుఱిుంచి
వవర్షుంచస్నగినాడు.
తే.గీ. ఓరిుఁ జని ర్కకటిననర యోజనమును
జేరి రదె స్రయూ నదీ తీరమునకు
నంత మౌని వశాీమిత్రు డనియ్య నిటుో
రాముఁ గనుగొని నోరారఁ బ్రేమ మీఱ. 155
మ. తలపన్ శ్రేష్ఠము ల్మ బలాతిబల వదయల్, వీని గొననన్ శ్రమా
దులు లేకుండు, జీరముు రాదెపుడు, స్ంతోష్ముు స్ంధలుో, దై
తుయలు భీతిన్ గలిగింపఁ జాల, రిక క్షుతుున్ దప్పియున్ గలగ, వీ
యిల న్వ సాటి యొకండు గలుగనె రమాహేలా స్మారాధయడై. 156

ప్పతామహసుత్య హాత్య విదేా త్యజ సనమనివత్య॥ {1.22.18}

ప్రద్యతుం త్వ కాకుత్థస సదృశ సూైం హి ధారిాక। {1.22.19}
త్తో రామో జలం సిృష్ట్వై ప్రహృష్వవదన శుశచిః॥ {1.22.20}
ప్రతిజగ్రాహ త్య విదేా మహర్గి రా్వితాత్ానః। {1.22.21}
* “కాకుతువుంశప్రభువైన
థ ఓ రామా! శుచివై ఆచమనాదులు చేస్తుందుకు జలుం
తీసికో. బల అతిబల అనే యీ మహావదాలను స్వీకర్షుంచు. ఇవ బ్రహీదేవుని
కుమార్తూలు. ఈ వదాలను ఉపాసిుంచినట్లై త్య యోగము, కలాాణము,
బుదిిసుంపద, సఖ్ాము, ములోికములలో కీర్షూ మొదలైన సతఫలితాలు
సిదిిస్నూయి” అని వశాీమిత్రముని పలుకగా రఘురాముడు అట్టి అని ఆచమనుం

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 145 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ కోట రాజశేఖర్ ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

పూర్షూచేసి సుంతోషుంతో బల అతిబల అనే ఆ వదాలను స్వీకర్షుంచి పావనుడై

స్తరాభగవానుని త్యజస్సుతో వెలిగిపోతూ ఉనావాడై, శిరస్సు వుంచి
మునిపాదములకు భకిూతో నమసకర్షుంచినాడు.
మ. “కొనుమా న్వవు జలముు, భకిుమెయిఁ గైకొమాు మహావదయలన్,
వనుమా యియయవ బ్రహు కాతుజలు సేవంపన్ మహాయోగమౌ
ఘన కలాయణము బుదిధస్ంపదయు సౌఖయముబుె, స్తీుర్ములన్
గనుమా నితయము మూడులోకములలోఁ గకుతసథవంశప్రభూ!” 157
చం. అని కుశికాతుజుం డనగ నాచమన మొునరించి, స్ంతస్
ముున రఘురామమూరిు పరిపూరణత వ్యనిఁ బరిగ్రహించి, పా
వనుడయి, దివయ సూరయభగవ్యనుని తేజమునంది వెలుగచున్,
మునిపదసీమ మస్ుకము మ్మడిి నమస్ృతిఁ జేస మనననన్. 158

గురుకారాాణి సరావణి నియుజా కుశికాత్ాజే॥ {1.22.22}

ఊషు సాూం ర్జనీం త్త్ర సర్యావం సుసుఖం త్రయః। {1.22.23}
ప్రభ్తాయాం తు శర్వరాాం విశావమిత్ర్ర మహామునిః।
అభ్ాభ్ష్త్ కాకుతౌనథ శయానౌ పర్ణసంసూర్గ {1.23.1}
 సరయూనదియొకక దక్షిణతీరుంలో రామునికి బల అతిబల అనే వదాలను
ఉపదేశిుంచిన తరువాత రాత్రి సమయాన వశాీమిత్ర మహర్షి దరాశయాపై
నిద్రిుంచినాడు. గురువునకు అవసరమైన స్తవలు పూర్షూచేసిన రామలక్షమణులు
రాజకుమారులైనపిటికినీ, తాము తలిుంపైన పరుుండినట్టి భావస్తూ, ఆ
నదీతీరుంలో నేలపైన పచిచకపై పరుుండినారు. జగద్రక్షణ కారాదక్షులైన రాజులు
మునిరాజులు ఏ త్యడా లేకుుండా సమభావుంతో మెలగడుం సహజమే కదా!
రాత్రి గడిచిుంది. తెలి వాఱిుంది. మహర్షి వేకువనే నిద్రలేచి పరణశయాపై
పరుుండియునా రామలక్షమణులను ఎుంతో ప్రేమతో చూస్తూ నిద్రనుుండి
మేలొకలాిలని భావుంచి, రామునితో ఇలా అుంటూ ఉనాాడు.

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 146 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

మ. స్రయూ దక్షిణతీరభూమి మునిరాజనుయండు నిద్రింప, నా

ధరణిన్ రాముడు లక్ష్మణుండు యువనేతల్ గూడ నిద్రించి రం
తరమే లేక తృణముుపై సుఖముగఁ దలిముుపై నునన మా
దిరి, రాజుల్ మునిరాజులున్ స్మగతుల్ దీరిన్ జగద్రక్షణన్.159
మ. గడిచెన్ రాతిరి, తలోవ్యఱినది, వేగన్ మేలొునెన్ స్ంయమీ
శ్యడు, పరణముులపైఁ దృణముుల పయిన్ శ్యదాధతుులై కూర్ము రా
ముడు నా లక్ష్మణుడున్ గనంబడగ రామున్ బ్రేమతోఁ జూచుచున్
వడి లేపందగుఁ గదె యంచు ముని స్ంభావంచి త్మ నిటోనెన్.160

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 147 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

 23. రామలక్ష్మణులతో విశావమిత్రుడు
కమాశ్రమమున విశ్రమిాంచుట

కౌసలాాసుప్రజా రామ పూరావ సంధాా ప్రవర్ూత్య।

ఉతిూష్ఠ నర్శారూల కర్ూవాం దైవమాహినకమ్॥ {1.23.2}
త్సార్గిః పర్మోద్యర్ం వచః శ్రుతావ నృపత్ాజౌ।
సానతావ కృతోదకౌ వీరౌ జేపతుః పర్మం జపమ్॥ {1.23.3}
 నిద్రించుచుిండిన రాముని మేల్కొలుపదలచిన విశ్వామిత్ర మహర్షి రాముని సమీపించి
“ఎవర్షని కనుటచే కౌసలయ సుప్రజ యైనదో అట్టి రామా! సుిందర గుణధామా! ఓ నరశ్వర్దూలా!
పూరా సింధాయసమయిం ఆసననమైనది. దేవతాకారయమైన సింధాయవిందనమును చేయాలి కదా!
ఇక లెముు” అని అనగానే రామలక్ష్మణు లిదూఱూ నిద్రలేచి, సరయూనదిలో స్నననిం చేసి,
సూరయభగవానునికి అర్యప్రదానిం చేసి, మింత్రజపిం చేసి, సింధాయవిందనిం పూర్షిచేసి,
గురువుగార్షని సేవిించస్నగినారు.

కం. కౌస్లాయసుప్రజ! రా
మా! సుందర! పూరీ స్ంధయ యమరె, నృశారూద
లా! సుమతీ! దైవకమున్
భాసుర మాహినకముఁ జేయ వలె నిక లెమాు! 161
మ. పరమ్మదారముగ మున్వశీర్మ డటుల్ వలుంగనే లేచి, యా
నరపాలాతుజు లిదద, ఱేగి తటిన్వసాననముులన్ బూరిు సే
సిరి, యరాయమిుడినార్మ, సూర్మయఁ గని యరిింపంగ భకిున్ జప్పం
చిరి మంత్రముును, జేసి రాహినకములన్, సేవంచి రా కౌశికున్. 162

తౌ ప్రయాతౌ మహావీరౌా దవాాం త్రిపథగాం నదీమ్।

దదృశాత్య త్త్సూత్ర సర్యావః సంగమే శుభే॥ {1.23.5}
కసాాయ మాశ్రమః పుణాః కో నవసిాన్ వసత్య పుమాన్।
భ్గవన్ శ్రోతు మిచాఛవః పర్ం కౌతూహలం హి నౌ॥ {1.23.8}

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 148 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

 విశ్వామిత్ర ముని వింట వళ్తి ఉిండిన రామలక్ష్మణులు సరయూనది గింగానది ఒకట్టగా

కలిసి ప్రవహించే సింగమ ప్రదేశ్వనికి చేరుకొనానరు. అకొడ తపోభూమిగా ఉనన ఒక ఆశ్రమానిన
చూచినారు. వింటనే కౌశికుని చూచి ఓ మహర్షి! ఈ తీరప్రింతింలో ఉనన ఆశ్రమిం ఎవర్షది?
ఇకొడ ఎవరు నివసిసూి ఉనానరు? గొపపదైన ఈ ఆశ్రమిం గుఱించి తెలిసికోవాలని మాకు ఎింతో
కుతూహలింగా ఉననది. మా సిందేహిం తొలగేటట్లు దీని చర్షత్రను తెలియజేయిండి” అని
అడిగినారు. అప్పుడు గాధినిందనుడు “ఓ రామలక్ష్మణులారా! ఇది కాముని ఆశ్రమము అని
విఖ్యయతి నిందినది” అని అింటూ ఆ ఆశ్రమానిన గుఱించి విశదీకర్షించస్నగినాడు.

మ. ధరణీశాతుజగధజుల్ ముదమునన్ దామేగి గంగనదీ

స్రయూ స్ంగమ సీమ రాజిలు తపస్సంపననమౌ నాశ్రమం
పు రహినాగంచిరి, రామలక్ష్మణులు స్ంపూతోకిు “మౌన్వంద్ర! మా
కరయం గౌతుకమయ్యయ దీని వష్యముంతన్ వచింపందగున్. 163

శా. ఈ తీరస్థ వరాశ్రమం బవరిదో? య్యవ్యీర లిందుందురో?

పూతమెము చెలువొందు దీని చరితముున్ దెలుిమా” యంచు స్ం
శీతిన్ వేడగ నవుీమ్మమున వచించెన్ వ్యరికిన్ మౌని “వ
ఖాయతిన్ గంచిన యాశ్రమమిుది ధరన్ గమాఖయమై వెలెగడిన్. 164
[సుంశీతిన్=సుంశయుంతో]

కందరోి మూరిూమా నాసీత్ కామ ఇతుాచాత్య బుధః। {1.23.10}

అశరీర్ః కృత్ః కామః క్రోధా దేూవేశవర్గణ హి॥ {1.23.13}
అనఙ్గ ఇతి విఖ్యాత్ః త్ద్య ప్రభ్ృతి రాఘ్వ।
స చాంగవిష్యః శ్రీమాన్ యత్రాంగం ప్రముమోచ హ॥ {1.23.14}
 గింగా సరయూ సింగమ తీరభూమి దగగఱ కనిపించిన కామాశ్రమిం గుఱించి తెలియజేసూి
విశ్వామిత్ర మహర్షి “ఓ రామలక్ష్మణులారా! పూరాము ఫాలలోచనుడైన శింకరుడు ఈ
ప్రదేశింలో అపూరామైన తపసుును చేయస్నగినాడు. ఆ శరుానికి పారాతితో వివాహిం
జర్షపించాలని నిరణయించుకొనన దేవతల ప్రేరణతో గరామును పిందిన మనుథుడు
తపోనిమగునడైన ఈశారునిపై తన పూలబాణములను ప్రయోగిించినాడు. సరాజ్ఞుడైన
త్రయింబకుడు శింబరాసురవైర్షయైన మనుథుని తన అగిననేత్రింతో కోపింగా చూచినాడు.
ఫాలాక్షుని మూడవ కింట్టమింటచే పూర్షిగా దహింపబడిన మారుడు తతషణమే బూడిదగా
మిగిలినాడు. మహేశునితో పోరాడి ఓడిన ఆ మనసిజ్ఞడు తన అింగములన్నన నశిింపగా
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 149 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ కోట రాజశేఖర్ ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

అనింగుడుగా మార్షన ఈ ప్రదేశము ఆ నాట్టనుిండి అింగదేశము అని పలువబడుతూ ఉననది”

అని వివర్షింపస్నగినాడు.

ఉ. పూరీము శంకర్మం డిట నపూరీతపఃపరతన్ దప్పంప, నా

శర్మీనికిన్ వవ్యహమును స్లి దలంచు సురాళి పంపుమై
గరిీతుడైన మనుథు డఖండ సుమాస్రము లేస న్వశ్యపై,
స్రీ మెఱింగి త్రయంబకుడు శంబరవైరినిఁ జూచెఁ గ్రదుధడై. 165
ఉ. మూడవ కంటి మంట పరిపూరణముగ దహియింప, బూదియై
నా డిట మార్మ, డంగములు నాశనమౌట ననంగు డయ్యయ, నా
వ్యడుక నంగదేశమని వరిధలు నేటికి న్వ ప్రదేశ, మీ
నాడు ప్రసిదిధ కెకెు మర్మనామముతో నిదె యాశ్రమమిుటన్. 166

త్సాాయ మాశ్రమః పుణాః త్స్తామే మునయః పురా।

శిష్ట్ా ధర్ాపరా నిత్ాం త్యష్ట్ం పపం న విదాత్య॥ {1.23.15}
త్యష్ట్ం సంవదతాం త్త్ర త్పో దీర్గ్ణ చక్షుష్ట్।
విజాాయ పర్మప్రీతా మునయో హర్ి మాగమన్॥ {1.23.18}
 కామాశ్రముం ఉనా ప్రదేశానికి అుంగదేశమనే పేరు ఎలా వచిచుందో
రాఘవులకు వవర్షుంచిన వశాీమిత్ర ముని “ఓ రామలక్షమణులారా! ఇది శివుడు
తపస్సు చేసిన ప్రదేశము. ఇకకడ తపస్సు చేస్త మునులు పరమశివుని శిష్షాలుగా
ప్రసిదిికెకికనారు. ఇచచటి మునులకు పాపచిుంతన ఉుండదు. శివుని పాదసిరితో
పునీతమైన ఈ ప్రదేశుంలోని మునులు సదా ధరీపథానువరుూలు. మనము నేటి
రాత్రి ఇకకడ బస చేసి ఆ తరువాత మన ప్రయాణుం కొనస్నగిుంచెదము. ఈ
గుంగా సరయూ సుంగమ తీరుం మనకు ఆనుందానిా కలిగిస్సూుంది” అని అుంటూ
ఉుండగా కామాశ్రమ నివాస్సలైన మునులు కౌశికుని రాక వని వశాీమిత్ర
మహర్షిని చేరవచిచ యథావధిగా అతిథి స్తవలను చేయనారుంభుంచినారు.
చం. భవుని తపఃప్రదేశ మిది, పావనతన్ గనె మెప్పు, మౌనిరాట్
స్వనవశిష్ినిష్ఠ బుధ స్నునతి నందె, మున్వంద్రశిష్షయ ల్మ
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 150 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

భువఁ గనకుంద్ర పాపమతిఁ, బూర్మణలు ధరుపథ్యనువృతిు, నా

శివుని పదముుసోకి శివసేవధ పావనధీ ప్రదమిుదే. 167
ఉ. ఇచిట నేటి రాత్రి వసియింతము రామ! నదీదీయాంతర
మిుచుిను మ్మదమున్, ప్పదప నేగుద” మననపు డాశ్రమసుథలౌ
స్చిరితుల్ మున్వశీర్మలు స్రీ మెఱుంగుచుఁ, గౌశికున్ గనన్
వచిి, యథ్యవధన్ వబుధవందుయన కిచిిరి యరాయపాదయముల్.168

త్త్ర వాసిభి రానీతా మునిభి సునవ్రతైః సహ।

నావసన్ సుసుఖం త్త్ర కామాశ్రమపదే త్ద్య॥ {1.23.21}
త్త్ః ప్రభ్త్య విమలే కృతాహినక మరిందమౌ।
విశావమిత్రం పుర్సృత్ా నద్యాసీూర్ ముపగతౌ॥ {1.24.1}
 కామాశ్రముంలో నివసిుంచే మునులు ముుందుగా వశాీమిత్ర మహర్షిని
పూజిుంచినారు. ఆ తరువాత రామలక్షమణులను స్తవుంచి వార్షకి సతకథ్లను
వనిప్పుంచినారు. ముగుార్షనీ తమ ఆశ్రమానికి తీసికొని వెళ్లినారు. అకకడ
గాధిజుడు అనేక కథ్లను చెపిగా ఆ కథ్లలోని స్నరమును రాజకుమారులు
గ్రహిుంచినారు. రాత్రి అకకడ నిద్రిుంచిన రామలక్షమణులు వేకువనే నిద్రలేచి
సుంధాావుందనాదులు పూర్షూచేసి గురువుగార్షతో క్లిసి గుంగానదివద్కు వెళ్లినారు.
శా. ఆతిథ్యముును దొలు స్ంయమికిఁ దా నరిించి యా త్మపస్
వ్రాతం బంతట రామలక్ష్మణుల స్ంభావంచి, తతేసవలన్
బ్రీతిన్ బందుచు, స్తుథ్యదుల నటన్ వనిించుచున్ బ్రేమతోఁ
బూతమౌు మదనాశ్రమముునకుఁ గొంపోయ్యన్ బ్రమ్మదముునన్. 169
ఉ. గధసుతుండు రాత్రి పలు గథ్లఁ దెలిగ, రామలక్ష్మణుల్
సాధకథ్యరథసారమునుఁ జకుగఁ గైకొని, నిద్ర నంది, యా
రాధనఁ జేయ భాస్ుర్మని రాతిరి క్రుంకక మునెన లేచి, ధీ
సాధనఁ బూరిు చేసి గుర్మస్తుముతోఁ జనినార్మ గంగకున్. 170
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 151 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
 24. సరయూ, మలదకరూశ వృత్ిాంత్ములు
త్టకావన ప్రవశము

ఉపసాథపా శుభ్ం నావం విశావమిత్ర మథాబ్రువన్॥ {1.24.2}

ఆరోహతు భ్వా నానవం రాజపుత్రపుర్సృత్ః। {1.24.3}
అథ రామ సనరినాధేా పప్రచఛ ముని పుఙ్గవమ్।
వారిణో భిదామానసా కిమయం తుములో ధవనిః॥ {1.24.6}
 కామాశ్రముంలోని మునులు ఒక నావను ఏరాిటు చేసి, వశాీమిత్ర మహర్షికి
వీడోకలు పలుకుతూ “ఓ బ్రహీర్షి! మీరు గుంగానదిని దాట్టుందుకు ఒక నావను
సిదిుం చేసినాము” అని పలుకగా కౌశికుడు వార్షనుుండి సెలవు తీసికొనాాడు.
వశాీమిత్రముని, రామలక్షమణులు నావను ఎకికనారు. గుంగానదిలో ప్రయాణుం
చేస్సూనా వార్ష మనస్స ఆనుందుంతో పరవశిుంచిుంది. శర్షరుం పులకర్షుంచిుంది. నావ
గుంగానది మధాకు చేర్షనప్పుడు వార్షకి వభ్రుంతిని కలిగిుంచే గొపి శబ్ ము
వనవచిచుంది. ఆ శబ్ మును వనిన రాముడు గాధిజుని చూచి “ఓ గురువరాా!
ఇకకడ ఇుంత పద్ శబ్ ుం రావడానికి కారణ మేమి?” అని ప్రశిాుంచినాడు.
చం. మును లొక నావ నేరిరచి, పూజుయనిఁ గౌశికు రాజపుత్రులన్
గని, యట నుండి వీడొులుపగ మది నెంచుచు, మౌనితోడ “ఓ
మునివర! నావనెకుుడు ప్రమ్మదముతోడుత గంగ దాటుడీ”
యనఁ గుశికాతుజుండు నను వైన గతిం గనఁ జేస మనననన్. 171
ఉ. అంతట నావ నెకిురి మహరిుయు రాముడు లక్ష్మణుండు మే
నంతయుఁ బులురింప, మది హరుము నొందగ నేగుచుండ వ
భ్రాంతిని గొలుి మ్రోత వనవచెిను మధయనదీ జలముు నం,
దింతటి శబద మేరిడగ నేమి కతం? బనె రాముడా మునిన్. 172

కైలాసపర్వత్య రామ మనసా నిరిాత్ం సర్ః।

బ్రహాణా నర్శారూల త్యనేదం మానసం సర్ః॥ {1.24.8}
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 152 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

త్సాాత్ సుస్రావ సర్సః సాయోధాా ముపగూహత్య। {1.24.9}

త్సాాయ మతులశశబ్దూ జాహనవీ మభివర్ూత్య। {1.24.10}

 గుంగానది మధాలో పద్గా శబ్ ుం రావడానికి కారణుం ఏమిటి అని రాముడు

అడుగగా వశాీమిత్రుడు బదులు పలుకుతూ “ఓ రామా! బ్రహీదేవుని
మనస్సునుుండి సృజిుంపబడి, మానససరోవరము అనే పేరుతో ప్రసిదిికెకికన ఒక
సరస్సు కైలాసపరీతము నుందు ఉనాది. ఆ మానససరస్సు నుుండి వెలువడిన
జలరాశి సరయూనది పేర ప్రవహిస్తూ వచిచ ఈ గుంగానదిలో సుంగమిస్తూ
ఉనాది. పాపాలను తొలగిుంచి, ధనాతను చేకూర్షచ, పుణామును కలిగిుంచే ఆ
సరయూనది అయోధాా పురమును సిృశిస్తూ వచిచ ఈ గుంగానదిలో (ఇకకడకు
దగారలో) కలుస్తూ ఉనాుందున ఈ వధుంగా గొపి శబ్ ము వనవస్తూ ఉనాది”
అని వవర్షుంచినాడు.

కం. ల్మలన్ ముని రామునిఁ గని

త్మలిమి నిటోనె “మనసున ధాత స్ృజింపన్
గైలాస్ పరీతముునఁ
గ్రాలున్ మానస్ స్రోవరముు శ్యభదమై. 173

కం. ఆ స్రసు నుండి పుటిిన

దై స్రయూనామ మొపిఁ దనరెడి నదియే
భాసిలెోడి గంగనది
తో స్ంగమ మొంది యిచటఁ దుష్టిన్ గూర్మిన్. 174

ఉ. పాపముఁ బాపు నా స్రయు వచెిను బ్రహుస్రసుస నుండి, స్ం

త్మప మడంచి య్యలోరకు ధనయతఁ గూర్మిను, పుణయద ముయో
ధాయపుర సీమ నంటి నడయాడుచు స్ంగమ మందు రామ! గం
గపగ యందుఁ, దజజల మనంతముగ ధీనియించు నుగ్రతన్. 175

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 153 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ కోట రాజశేఖర్ ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

తాభ్ాం తు తావుభౌ కృతావ ప్రణామ మతిధారిాకౌ।

తీర్ం దక్షిణ మాసాదా జగాతు ర్ూఘువిక్రమౌ॥ {1.24.11}
ఏతౌ జనపదౌ సీీతౌ పూర్వమాసాూం నరోత్ూమ।
మలద్యశై కరశాశై దేవనిరాాణనిరిాతౌ॥ {1.24.17}
 సరయూనది కలవడుం వలన గుంగానది మధాలో గొపి శబ్ ుం వనవస్తూ
ఉనాదని వవర్షుంచిన వశాీమిత్ర మహర్షి గుంగాసరయూసుంగమ ప్రదేశమునకు
ప్రణాముం చేయుమని రామునికి చెపిగా రామలక్షమణు లిరువురూ ఆ సుంగమ
ప్రదేశానికి భకిూతో నమసకర్షుంచినారు. నావ భాగీరథీనది యొకక దక్షిణ తీరానికి
చేరగా మునితో, స్త్రదరునితో ప్రయాణుం మొదలుపటిట న రాముడు అకకడ
రకరకాల వృక్ష్వలు పక్షులు మృగములు ఉుండే అడవని చూచి “ఓ మహర్షి!
ఘోరమైన ఈ వనమునకు సుంబుంధిుంచిన వషయానిా పూర్షూగా
తెలియజేయుండి” అని అడిగినాడు. అప్పుడు కౌశికుడు ఆ అటవీప్రాుంతానిా
గుఱిుంచి తెలియజేస్తూ “ఓ రామా! పూరీుం ఈ ప్రదేశుంలో దేవతలచే
నిర్షీుంపబడిన మలదము కరూశము అనే పేర గొపి దేశములు ర్తుండు ఉుండేవ.
దేవేుంద్రుని మాలినాుం కారణుంగా అవ ఏరిడినవ.
మ. “స్రయూగంగల స్ంగమ మిుది ప్రశస్ుమెమున తీరథముు, న్వ
కరముల్ మ్మడిి ప్రణామముల్ స్లుపు మ్మ కాకుతసథ!” యంచున్ మున్వ
శీర్మ డననంతనె రామలక్ష్మణులు వశాీస్ముునన్ మ్రొకిు, చే
రిరి తదదక్షిణతీరమున్ సుగతి స్ంప్రీత్మతుులై మౌనితో. 176
తే.గీ. అటుల భాగీరథిన్ దాటి యవలఁ జనుచు
వృక్షవతతులు బహువధ పక్షిగతులు
క్రూరమృగములు పెనుప్ంది దార్మణ మగు
వనము గనిడ రాముడు పలికె నిటుల. 177
చం. “అలఘువనముు దీని కథ్నంతయుఁ జెప్పు” మనంగ భవయధీ
వలసితుడైన కౌశికుడు వేడుక నిటోనె “దేవనిరిుతిన్

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 154 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

మలద కరూశ నామముల మానయములై యలరార్మ దేశముల్

లలి నిట రెండు, శక్రుని మలముున రాజిలుచుండె సీూతిమై. 178

పురా వృత్ర వధే రామ మలేన సమభిపుూత్మ్।

క్షుధాచైవ సహస్రాక్షం బ్రహాహతాా సమావిశత్॥ {1.24.18}
బలం నాగసహస్రసా ధార్యంతీ త్ద్యహాభూత్॥ {1.24.25}
తాటకా నామ భ్ద్రం త్య భ్రాా సుందసా ధమత్ః। {1.24.26}
 వృత్రాస్సరుని వధిుంచిన ఇుంద్రుడు బ్రహీహతాాపాతకానికి గుఱియై
మలినముతో కరూశము(ఆకలి)తో కూడినవాడై బాధపడుతూ ఈ ప్రదేశుం
వచిచనాడు. మునీశీరులు ముంత్రిుంచిన జలములతో ఇుంద్రుని అభషకుూని
చేసినారు. అలా సుంసకర్షుంపబడిన ఇుంద్రుడు మలమును కరూశమును ఇకకడ
వదలివేసి మలదము కరూశము అనే పేరితో ర్తుండు దేశములను ఏరిరచి అవ
సమృదిిగా ఉుండేటటుి చేసినాడు. ఆ మలద కరూశములు చకకగా అభవృదిి
చెుందినవ. కొుంతకాలము తరువాత వేయి ఏనుగుల బలము గలిగినటువుంటిది,
స్సుందుని భారా అగు తాటక తన కుమారుడైన మార్షచునితో క్లిసి
సజజనహిుంసకు పూనుకొనగా ఆ ర్తుండు దేశములు పూర్షూగా నశిుంచినవ”

చం. చెలగుచు వజ్రి వృత్రవధఁ జేసను పూరీము, బ్రహుహతయచే

మలిన కరూశ యుకుుడుగ మారె, మున్వశీర మంత్ర పూతమౌ
జలముల సాననమాడె నిట, స్ంస్ృతి నిరుల నిష్ురూశ్యడై
మలద కరూశ దేశముల మారెి వరముునఁ బావనముుగ. 179
మ. ధనధానయముుల వృదిధ నొందినవ యేతదేదశముల్, కాలమున్
జనియ్యన్, సుందుని భారయ త్మటక క్రుధాస్ంయుకు, వదేీష్కృ
దాన దుషాితు, స్హస్రనాగబల, యక్షసీర సుతున్ గూడి స్
జజన నాశముును జేయుచుండగ వనష్ింబైన వేతదగతిన్. 180

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 155 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ కోట రాజశేఖర్ ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

స్తయం పంథాన మావార్ా వస త్ాధార్ధయోజనే। {1.24.29}

సవబాహుబలమాశ్రిత్ా జహీమాం దుష్వచారిణీమ్। {1.24.30}
అలి వీరాా యద్య యక్ష్వః శ్రూయంత్య మునిపుఙ్గవ।
కథం నాగ సహస్రసా ధార్యత్ాబలా బలమ్॥ {1.25.2}
 “ఓ రామా! మనుం ఒకటినార ఆమడ దూరుం ముుందుకు వెళ్లినటి యిత్య
మార్షచుని తలిియైన తాటక కనిప్పస్సూుంది. ఆ తాటక స్వర కదా అని
సుంకోచిుంచకుుండా నీవు ధనురాబణములను ధర్షుంచి ఆమెను సుంహర్షుంచాలి.
అలా చేస్తూ ఈ వనము అస్సరులు లేనిదిగా వరాజిలిగలదు. ఈ వనము దారుణ
వనుంగా మారడానికి తాటకయే కారణుం” అని కౌశికముని చెపిగా
రఘురాముడు “ఓ మహర్షి! యక్షులు అలిమైన బలానిా మాత్రమే
కలిగియుుంట్లరని నేను వనాాను. అలాుంటప్పుడు యక్షకాుంత యైన ఈ తాటక
వెయిాయేనుగుల బలుం కలదిగా ఎలా అయిాుందో తెలియజేయ ప్రారథన” అని
తన సుందేహానిా వాకూపరచినాడు.
మ. “మన మిట్లోగిన సారధయోజనమునన్ మారీచునిన్ గనన త
లిోని నా త్మటకనుం గనుంగొనగనౌ, ల్మలన్ ధనురాెణముల్
గొని యా నారిని స్ంహరింపఁదగు స్ంకోచముు లేకుండ, దా
నను నేతదిీప్పనముు వెలుగ నికపై నషాిసురదేీష్మై” 181
ఉ. కానన మటుో దార్మణముగ నట మాఱగఁ గరణముు నా
మౌని వచింపగ గుణస్మంచితుడౌ రఘురాము డిటోనెన్
బూనిక “యక్షు లలిబలమున్ గలవ్యరలె, త్మటకాఖయ యీ
కాన స్హస్ర నాగ బలగ నెటు లయ్యయ నెఱుంగఁ జెప్పుడీ” 182

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 156 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

 25. త్టకవృత్ిాంత్ము
ఆమను వధాంపుమని విశావమిత్రుడు మరల ఆదేశాంచుట

పూర్వ మాసీ నాహాయక్షః సుకేతు రానమ వీర్ావాన్।

అనపత్ాః శుభ్చార్ః స చ త్యపే మహత్ూపః॥ {1.25.4}
కనాార్త్నం దదౌ రామ తాటకాం నామ నామత్ః॥ {1.25.5}
దదౌ నాగసహస్రసా బలం చాసాాః ప్పతామహః। {1.25.6}

 దశరథ్రాముని ప్రశాకు ఆదరభావుంతో బదులు పలుకుతూ “ఓ రాఘవా!

శ్రదిగా వను. పూరీము స్సకేతుడు అనే యక్షరాజు సుంతానుం కొఱకు తపస్సు
చేయగా బ్రహీదేవుడు పుత్రసుంతతిని ఇవీకుుండా, తాటక అనే కుమార్తూను
అనుగ్రహిుంచి ఆమెను వెయిా యేనుగుల బలుం కలదానినిగా చేసినాడు. తాటక
యౌవనవతి కాగా తుండ్రి ఆమెను ఝరుు ని పుత్రుడైన స్సుందునికి ఇచిచ వవాహుం
జర్షప్పుంచినాడు. ఆ తాటకకు మార్షచుడు పుటిట నాడు. తాటక భరూయైన స్సుందుడు
గుణహీనుడుగా మెలగడుంతో కుుంభసుంభవుడైన అగసూయ మహర్షి ఆ స్సుందుని
వధిుంచినాడు అని తాటక యొకక పుటుట పూరోీతూరాలను వశాీమిత్ర మహర్షి
వశదీకర్షుంచ స్నగినాడు.
చం. అనవుడు గధనందనుడు నాదరమొపి వచించె “రాఘవ్య!
వనుము ‘సుకేతు’ యక్షపతి ప్రీతిఁ దపమొునరింప స్ంతుకై
కనుగొని బ్రహుదేవు డిడెఁ గనయక నొకుతఁ దాటకాఖయ నా
తనికి స్హస్ర నాగబలధామ, నొస్ంగడు పుత్రస్ంతతిన్. 183
ఉ. ఆ చినదానిఁ బంచె నత డరిులి, యౌవనరేఖ దోచగ
జూచెను, ఝరఝపుత్రునకు సుందున కిచిి యొనరెిఁ బండిో, మా
రీచుడు పుట్టి వ్యరలకుఁ బ్రేమఫలమునఁ, గుంభస్ంభవుం
డేచి వధంచె సుందు గుణహీనుని దుష్షిని నష్ిభాగుయనిన్” 184

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 157 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ కోట రాజశేఖర్ ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

సుందే తు నిహత్య రామ సాగసూయ మృషిసత్ూమమ్।

తాటకా సహ పుత్రేణ ప్రధర్ియితు మిచఛతి॥ {1.25.9}
అగసూయః పర్మక్రుదధః తాటకామప్ప శపూవాన్॥ {1.25.11}
పురుష్ట్దీ మహాయక్షీ విరప వికృతాననా। {1.25.12}
 ఓ రాఘవా! తన భరూయైన స్సుందుని వధిుంచిన అగసూయమహర్షిని చుంపదలచిన
తాటక తన కుమారుడైన మార్షచునితో క్లిసి ఆ మునిపై దాడి చేయబోయిుంది.
కోప్పుంచిన అగస్సూయడు వార్షని శిక్షిుంపదలచి శప్పుంచగా మార్షచుడు రాక్షస్సడుగా
మార్షనాడు. యక్షిణయైన తాటక నరమాుంసభక్షకురాలై వకృతరూపానిా
పుందినది.
మ. తన భరున్ వధయించుటన్ గినిసి, స్దయఃపుత్రసాహయముుతో
మునిఁ జంపంగఁ దలంచి, త్మటక వెస్న్ బోవంగ, మారీచు దై
తుయనిగ మారెిను శాపవ్యకుుల నగసుుయం, డుగ్రడై త్మటకన్
ఘనయక్షిన్ బుర్మషాదగ వకృతగఁ గవంచె శిక్షింపగ. 185
చం. ఘనత వసించె నిచిట నగస్ుయ మహరిు యటంచు, నుగ్ర కా
ననముగ మారెిఁ దాటక జనముులఁ జంపుచు న్వ ప్రదేశమున్,
మనమున శంక లేక పరిమార్మిమ శీఘ్రమ, న్వవు తపి దా
నిని వధయింప వేఱొకర్మ నేరర్మ రాఘవ! ముజజగముులన్. 186

న హి త్య సీరవధకృత్య ఘ్ృణా కారాా నరోత్ూమ।

చాతుర్వర్ణయహితారాథయ కర్ూవాం రాజస్తనునా॥ {1.25-16}
నృశంస మనృశంసం వా ప్రజార్క్షణకార్ణాత్।
పత్కం వా సద్ధష్ం వా కర్ూవాం ర్క్షతా సద్య॥ {1.25.17}
 “ఓ రఘురామా! స్వరవధ చేయడుం ఎలా అని చిుంతిుంచకుుండా తాటకను
చుంపు. నాలుగు వరణములవార్షని కాపాడే సుందరాుంలో ఇది కారాము, ఇది
అకారాము అని చూడరాదు స్సమా! పూరీము భూదేవని చుంపదలచిన
ముంథ్రను వజ్రపాణ యగు ఇుంద్రుడు చుంప్పనాడు. భృగు మహర్షి భారా,
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 158 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

శుక్రని తలిి యగు మహిళ (ఇుంద్రుని లేకుుండా చేయదలచినుందున) ఆమెను

చక్రపాణ సుంహర్షుంచినాడు. ఈ వధుంగా అధరీమును ఆచర్షుంచిన స్వరలు
ఎుంతోముంది వధిుంపబడినారు. కావున అధరీపరురాలైన తాటకను
నిసుుంకోచుంగా చుంపుము” అని వశాీమిత్రుడు వవర్షుంపగా “ఓ మహర్షి! నీ
ఆజఞను శిరస్నవహిస్నూను” అని రాముడు పలికినాడు.
ఉ. సీరవధఁ జేయు ట్టటోనుచుఁ జింతిలబోకుమ, చంపు త్మటకన్,
గవగ నాలుగవరణములఁ గరయమకారయముఁ జూడరాదు రా
మా! వను వజ్రి మానినిని మంథ్రఁ జంపెను, గవయమాత నే
భావన లేక చంపెఁ గద వ్యస్వసోదర్మడైన చక్రియున్. 187
చం. అరయగ నిటుి లెందఱొ మహాతుులు ధరుముఁ దప్పు సీరల నెం
దరినొ వధంచినా” రనుచు ధరుముఁ దెలిగ, ధరుశిక్షణా
పర్మడు దృఢవ్రతుండు నగు భానుకులాగ్రణి పలెు నిటుిలన్
“వరముని! న్వదు నాజఞ నిదె భాగయముగ శిరసావహించెదన్. 188

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 159 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

 26. శ్రీరాముడు త్టకను వధాంచుట

అనుశిష్టవఽసాయయోధాాయాం గురుమధేా మహాత్ానా।

ప్పత్రా దశర్థే నాహం నావజేాయం హి త్దవచః॥ {1.26.3}
జాా ఘ్నష్ మకరో తీూవ్రం దశ శశబ్దూన నాదయన్॥ {1.26.6}
త్యన శబ్దూన విత్రసాూః తాటకా వనవాసినః। {1.26.7}
 “ఓ గురుదేవా! నా జనకుడైన దశరథ్ మహారాజు నాయనా! రామా! ఈ
మునీుంద్రుని వాకామే యిక నీకు కరూవాము అని అయోధాలో చెప్పినాడు.
తుండ్రిమాట మీది గౌరవుంతో నేను మీరు చెప్పినటుి తాటకను సుంహర్షస్నూను అని
అుంటూ రాముడు వలుి చేతబటిట గొపిగా ధనుషట ుంకారుం చేసినాడు. ఆ జాాశబ్ుం
భయుంకరమైనదై ఆ అడవ అుంతట్ల వాాప్పుంచిుంది. ఆ శబా్నిా వనా వనవాస్స
లుందఱూ భయపడాడరు. తాటక వభ్రుంతి చెుంది కోపానిా పుంది ధీని
ఎకకడనుుండి వచిచుందో గుర్షూుంచి రామలక్షమణులు, వశాీమిత్ర ముని ఉనా
ప్రాుంతానికి వచిచుంది.
మ. ‘తనయా! రామ! మున్వంద్ర వ్యకయ మికఁ గరువయముగున్ న్వకు’ నం
చనియ్యన్ మజజనకుండు కూరిమి నయోధయన్, దండ్రివ్యకయముుపై
ఘనమౌ గౌరవముంచువ్యడ నయి వేగన్ దాటకాభామిన్వ
హననంబున్ బనరింతుఁ బాంథ్జన సౌఖయప్రప్పు లక్షయముుగన్” 189
మ. అనుచున్ రాముడు వంటి నంటుచు మహాజాయశబదమున్ జేస, నా
వనమం దంతట భీష్ణస్ీనము వ్యయపుంబయ్యయ, భీతిలిో రా
వనవ్యసుల్, చనుదెంచెఁ దాటకయు వభ్రాంత్మతుయై క్రుదధయై
ధీని యేతంచిన రామలక్ష్మణమునిప్రంతముు గురిుంచుచున్.190

తాం దృష్ట్వై రాఘ్వః క్రుద్యధం వికృతాం వికృతాననామ్।

ప్రమాణే నాతివృద్యధం చ లక్ష్మ్ణం సోఽభ్ాభ్ష్త్॥ {1.26.9}
భిదేార్న్ దర్శనా దసాాః భీరణాం హృదయాని చ॥ {1.26.10}
వినివృతాూం కరో మాదా హృత్కరాణగ్రనాసికామ్॥ {1.26.11}
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 160 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

 వకృతమైన ముఖ్ుంతో వకృతమైన రూపుంతో గొపి శర్షరుంతో వపర్షతమైన

కోపుంతో తాటక తమ వద్కు చేరుకోగా జాలిగుుండె గల రాముడు ఆ యక్షిణని
వెుంటనే చుంపదలచకుుండా దాని గమనశకిూని పోగొటట దలచినవాడై తముీనికి
దానిని చూప్పస్తూ “ఓ లక్షమణా! ఆ తాటకను చూస్తూ చాలు ప్పర్షకివాళి ప్రాణాలు
తక్షణమే పోతాయి. చుంపకుుండా ముుందు ముకుక చెవులు కోసివేస్తూ దానికి తగిన
దుండన వధిుంచినటుి ఔతుుంది. నీవు నిశిచుంతగా ఉుండు” అని అుంటూ ఉుండగా
ఆ తాటక ఏ మాత్రుం భయుం లేనిదై పద్గా గర్షజుంచిుంది.
ఉ. అప్పుడు రాఘవుండు వకృత్మననగ వకటస్ీరూపగ
గొపి శరీరమొపి నతికోపముతోఁ జనుదెంచు త్మటకన్
ముప్ినగూర్మి యక్షిణినిఁ బూరిుగఁ జూచుచుఁ జాలి జూపుచున్
జప్పున ప్రణముల్ గొనక నాతి గతిన్ దొలగింప నెంచుచున్. 191
ఉ. తముునిఁ జూచి పలెు “నదె త్మటక చూడుము భీర్మజీవముల్
వముయిపోవు దానిఁ గనఁ, బ్రాణముఁ దీయక, ముందు దాని క
రణముుల నాసికన్ దఱిగినన్, దగు దండనమౌను లక్ష్మణా!
నెముది నుండుమా” యనగ నిరభయ త్మటక చేస గరజనన్. 192

విశావమిత్రసుూ బ్రహరిిః హుంకార్గ ణాభిభ్ర్ూసయ తామ్।

సవసిూ రాఘ్వయో ర్సుూ జయం చైవాభ్ాభ్ష్త్॥ {1.26.14}
శిలా వర్ిం మహత్ త్సాాః శర్ వర్గిణ రాఘ్వః।
ప్రతిహ తోాపధావంతాాః కరౌ చిచేఛద పత్రిభిః॥ {1.26.17}
 ఏమాత్రుం జుంకు లేకుుండా మీదికి ఉరుకుతునా తాటకను వశాీమిత్ర మహర్షి
తన హుుంకారుంతో నిలువర్షుంచినాడు. దాని మనస్సలోని అతుాతాుహానిా నీరు
గార్షచనాడు. ఓ రఘువీరులారా! మీకు ఎటువుంటి ఆటుంకమూ ఉుండదు.
నిసుుందేహుంగా మీకు వజయుం కలుగుతుుంది అని రామలక్షమణులను
దీవుంచినాడు. ఆ తాటక రామలక్షమణులపై పడేటటుి గొపిగా ధూళ్లని వెదజలిి
వార్షని మూరఛపోయేటటుి చేసి మాయమైపోయి వాళిపై రాళివరాి నిా

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 161 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ కోట రాజశేఖర్ ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

కుర్షప్పుంచిుంది. క్షణకాలుంలో త్యఱుకొనా రాముడు కోపుంతో ఎర్రబడిన కనుాలు

గలవాడై గొపి బాణములను సుంధిుంచి ఆ తాటక యొకక చేతులను
ఖ్ుండిుంచినాడు.
శా. జంకున్ వీడుచు వచుి త్మటకను వశాీమిత్రు డీక్షించుచున్
హుంకారముున నిలెి, దాని మది నతుయత్మసహమున్ ద్రంచె, “నా
టంకంబననది రామలక్ష్మణుల కుండన్ బోదు స్రీత్ర యే
వంకల్ లేని జయంబు గలుగనని స్ంభావంచె దీవంచుచున్. 193
మ. ఘనధూళిన్ వెదజలిో వ్యరలపయిన్ గ్రముంగ, మ్మహింపఁ జే
సిన దా త్మటక రామలక్ష్మణులు మూరిఛలోన్ వెస్న్ మాయ మ
య్యయను, రాళోన్ గుఱిప్పంచె, రాము డపు డెంతేఁ గ్రోధత్మమ్రాక్షుడై
ఘనబాణముులఁ దాటకాకరములన్ ఖండించె బుదాధతుుడై. 194

త్త్ శిఛననభజాం శ్రంతా మభ్ాశే పరిగర్ితీమ్।

సౌమిత్రి ర్కరోత్ క్రోధాత్ హృత్కరాణగ్రనాసికామ్॥ {1.26.18}
అలం త్య ఘ్ృణయా రామ పపైష్ట్ దుష్వచారిణీ॥ {1.26.21}
వధాతాం తావదే వైష్ట్ పురా సంధాా ప్రవర్ూత్య॥ {1.26.22}
 రఘురాముడు భుజములను ఖ్ుండిుంచగా తాటక తీవ్రమైన కోపుంతో
ముుందుకు దూకుతూ గర్షజస్తూ నిలబడగా వెుంటనే లక్షమణుడు తాటక యొకక
ముకుక చెవులను ఖ్ుండిుంచినాడు. అప్పుడు రోదిస్తూ మాయమైపోయిన తాటక
మరలా శిలావరిమును కుర్షప్పుంచిుంది. వశాీమిత్రుడు ఓ రామా! ఈ దుష్షటరాలిపై
జాలి ఎలా చూప్పస్నూవు? స్నయుంకాలమైత్య రాక్షస్సలకు బలుం పరుగుతుుంది
స్సమా! ఈ తాటక ఇపిటికి ఎనోా యజఞములను పాడుచేసిుంది. కాబటిట వెుంటనే
నీ పని పూర్షూచేయి. ఈ తాటకను ఇప్పుడే చుంప్పవేయి. దుషట శిక్షణను
మొదలుపటుట అని ఉపదేశుం చేసినాడు.
చం. భుజములు గూల రోష్గతి ముందుకు దూకుచు భీతిఁ గొలుిచున్
నిజబలమొపి గరజనల నిలిిన త్మటకఁ జేరి లక్ష్మణుం
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 162 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

డు జవము తోడ కరణముల డులుిచు నాసికఁ గోసివేయ, నా

గజబల మాయమై శిలలఁ గలినఁ జేస మహోగ్రవరుమున్. 195
ఉ. రాల మునుంగు శిష్షయలను రాఘవులన్ గని మౌని యిటోనెన్
“జాలి య్యటుల్ ప్స్ంగు, దనుజన్ దునుమాడుము, మాపునన్ బలా
వేలత గలుగ దైతుయలకు, వేగమె దాని వధంపు రాఘవ్య!
చాలును యజఞభంగములు చాలును దౌష్ియము దాని చేష్ిలున్. 196

ఇతుాకూసుూ త్ద్య యక్షీ మశావృష్ట్వయభివర్ితీమ్॥ {1.26.23}

దర్శయన్ శబూవేధిత్వం తాం రురోధ స సాయకైః। {1.26.24}
తా మాపత్ంతీం వేగేన విక్రంతా మశనీ మివ। {1.26.25}
శర్గ ణోర్సి వివాాధ సా పపత్ మమార్ చ। {1.26.26}
 వెుంటనే తాటకను చుంపు అని వశాీమిత్ర ముని ఆజాఞప్పుంచగా శబ్ వేధి వదా
తెలిసినవాడు సుంగ్రామవశారదుడు అగు రాముడు కుంటికి కనిప్పుంచని తాటక
మాయలను భేదిుంచే బాణప్రయోగుం చేసినాడు. తన బాణుంతో దాని
వక్షసథలమును చీలిచవేసినాడు. అప్పుడు నేలపై కూలిన తాటక ప్రాణములను
కోలోియిుంది. దుషట శిక్షణకు నాుందిగా తాటక వధిుంపబడగా సుంతోషుంచిన
స్సరపతి యగు ఇుంద్రుడు స్తరాకులోదావుడైన రాముని ప్రశుంసిుంచినాడు.
దేవతలుందఱూ రాముని పరాక్రమానిా మెచుచకొనాారు. మనస్స సుంతోషుంతో
నిుండగా ఆ దేవతలు రామస్సూతి చేస్తూ వశాీమిత్ర మహర్షితో మాట్లిడస్నగినారు.
ఉ. రామ! వధంపు మంచు మునిరాజు వచింపగ, శబదవేధయౌ
రాముడు దాని నిలెి శరరాసులఁ, దాటక పైకి రాగ స్ం
గ్రామ వశారదుం డగుచు రకుసి మాయల నుకుడంచి, యా
భామను గూలెి, వక్షమున బాణము నేయుచుఁ జీలిివేయుచున్. 197
చం. ధరణినిఁ గూలి దుష్ియగు త్మటక ప్రణముఁ గోలుపోవగ,
సురపతి సాధవ్యకయముల సూరయకులోదభవుఁ బ్రసుుతింపగ,
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 163 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ కోట రాజశేఖర్ ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

సురలును రాము మెచుికొని సోుత్ర మొనరిిరి, చితుమెలో స్ం

బరమున నిండ వ్యర్మ మునివర్మయనిఁ జూచి వచించి రిటుిలన్. 198

ప్రజాపత్య ర్్ృశాశవసా పుత్రాన్ సత్ాపరాక్రమాన్।

త్పోబలభ్ృతాన్ బ్రహాన్ రాఘ్వాయ నివేదయ॥ {1.26.29}
త్తో మునివర్ః ప్రీత్ః తాటకావధతోషిత్ః।
మూరిధా రామముపఘ్రాయ ఇదం వచన మబ్రవీత్॥ {1.26.32}
 తాటకావధకు సుంతోషుంచిన దేవతలు వశాీమిత్ర మహర్షిని చూచి “ఓ
గాధితనూజా! నీకు శుభుం కలుగుగాక! నీవు ఎుంతో గొపి పని చేసినావు. నీ
మాట ననుసర్షుంచి రఘుపుుంగవుడు ఇప్పుడు తాటకను చుంప్పనాడు. నీ దగాఱ
భృశాశుీని పుత్రులు అసర రూపుంలో ఉనాారు కదా. ఆ అసరములను రామునికి
అుందజేయి. రాముడు ఆ అసరములను పుంది ఇదేవధుంగా దుషట శిక్షణ
స్నధురక్షణ చేయగలడు. నినుా అనుసర్షుంచే రాముడు దేవతలకు కూడా మేలు
చేయగలిగిన మహాతుీడు” అని రాముని మెచుచకొుంటూ కౌశికుని దగాఱ సెలవు
తీసికొని తమ సీరాలోకానికి వెళ్లినారు. అప్పుడు వశాీమిత్ర ముని
వాతులాభావుంతో రాముని దగాఱకు తీసికొని అతని శిరస్సును మూర్కకని
దీవెనలను అుందజేసినాడు.
ఉ. “గధతనూజ! భద్ర మగు గక! వశిష్ిము న్వదు కరు, న్వ
బోధనఁ జేసి మేటి రఘుపుంగవు డిప్పుడు చంపెఁ దాటకన్,
సాధన న్వవు ప్ందిన ప్రశస్ుభృశాశీసుత్మస్రరాసులన్
సాధలఁ బ్రోచు రామునికిఁ జకుగ నిచిి యనుగ్రహింపుమా! 199
ఉ. మేలొనరించు నినననుగమించెడి రాముడు దేవత్మళికిన్
మేలొనరించువ్యడు ధృతి మించు మహాతుు” డటంచుఁ బలిు భూ
పాలకుమార్మ మెచిి మునివర్మయని వీడొుని వ్యర లేగ, స్
చ్చిలు శిరముు మూర్కునుచు శిష్యవర్మన్ గని మౌని యిటోనెన్.200

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 164 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

ఇహాదా ర్జనీం రామ వస్తమ శుభ్దర్శన॥ {1.26.33}

శవః ప్రభ్త్య గమిష్ట్ామః త్ద్యశ్రమపదం మమ। {1.26.34}
ముకూశాపం వనం త్చై త్సిానేనవ త్ద్యహని॥ {1.26.35}
ర్మణీయం విబభ్రాజ యథా చైత్రర్థం వనం। {1.26.36}
 రాముని మెచుచకొనిన దేవతలు వెళ్లిపోయిన తరువాత వశాీమిత్ర మహర్షి
రాముని చూచి “ఓ రఘునాయకా! నీవు నీ బాణములతో తాటకను
సుంహర్షుంచినుందున నా మనస్సు ఎుంతో సుంతోషుంగా ఉనాది. ఇప్పుడు
సుంధాాసమయుం అయినది కాబటిట ఈ రోజు రాత్రి మనుం ఇకకడనే ఉుండి రేపు
ఉదయుం నా నివాసమైన సిదాిశ్రమానికి వెళా్ము. అకకడ మనము కారాసిదిిని
కీర్షూని పుందగలము” అని పలుకగా దశరథ్రాముడు సుంతోషుంతో అలాగే
అనాాడు. ఆనాటినుుండి ఆ తాటకావనము శాపవమోచనమును పుందిన
వనుంలాగా, ఎుంతో పవత్రమైనదిగా, రమణీయమైనదిగా, కుబేరుని
ఉదాానవనమైన చైత్రరథ్ుం లాగా వరాజిలిస్నగినది.
ఉ. “రామ! తీదీయ బాణములు రకుసి త్మటక స్ంహరించుటన్
నా మది తుష్టి నందె, రఘునాయక! యిప్పుడు స్ంధయ యయ్యయ, న్వ
యామిని నిచిటన్ గడప్ప యావల రేపు ప్రభాతవేళ మ
తీసమనుఁ జేర నేగుదము సిదిధని గంచి జయముు నొందగన్” 201
చం. ముని యటు పలు దాశరథి మ్మదము నందుచు నాటి రాత్రి ని
రజనవన మందు నుండె, ఘనశాప వమ్మచన మంది నటుి లా
వన మది నాటినుండి కడు పావనమై రమణీయమై కుబే
ర్మని వనమైన చైత్రరథ్రూపము నందినదై వరాజిలెన్. 202

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 165 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

 27. దివాయస్త్రోపదేశము

పరితుష్టవఽసిా భ్ద్రం త్య రాజపుత్ర మహాయశః।

ప్రీతాా పర్మయా యుకోూ దద్య మాసారణి సర్వశః॥ {1.27.2}
ధరమచక్రం తతో వీర! కాలచక్రం తథైవ చ
విష్ణణచక్రం తథాఽతుాగ్ర మైంద్ర మసాం తథైవ చ॥ {1.27.5}
గదే దేి చైవ కాకతుథ మోద్కీ శఖరీ ఉభే॥ {1.27.7}
ఆగేనయ మసాం ద్యతం శఖరం నామ నామతిః॥ {1.27.10}
వ్యయవాం ప్రథనం నామ ద్దామి చ తవ్యనఘ। {1.27.11}
అసిరతనం మహాబాహో ద్దామి చ నృప్తతమజ। {1.27.14}
దారుణం చ భగస్థాఽప్ప శీతేష్ణ మథ మానవమ్। {1.27.20}
 తాటకావనుంలో రాత్రివేళ నిద్రిుంచిన వశాీమిత్ర మహర్షి వేకువనే
నిద్రలేచినాడు. రాముని మేలొకలిప్ప చిరునవుీతో దీవెనలు అుందజేసి ఎుంతో
ప్రీతితో రాముని చూస్తూ “ఓ రఘురామా! నేను సరీవధములైన అసరములను
నీకు ఇవీదలచినాను. స్వీకర్షుంచు” అని అుంటూ ఆ అసరముల అధిదేవతల
నామములను కౌశికుడు జప్పుంచినాడు. విశాామిత్రుడు శ్రీరామునిక్త
దేవాస్సర్థలను యుదధంలో జయంచగలిగిన కాలచక్రమును, విష్ణిచక్రమును,
ధరీచక్రమును, ఐంద్రాసరమును, వజ్రాసరమును, బ్రహాీసరమును,
ఆగ్ననయాసరమును, వాయవాాసరమును, శీతేష్ణవు అని పలువబడు
మానవాసరమును, శ్ఖర్ష మోదక్త అన్నడి గదలను, నందక్ము అన్నడి ఖడగమును
ఇంక్ను అనేక్ దివాాసరములను ఉపదేశ్ంచినాడు.
మ. ముని మేలాుంచుచు వేకువన్, వమలు రామున్ జూచి మేలొులిి దీ
వెనలన్ గూర్మిచు మందహాస్మున స్ంప్రీతిన్ వచించెన్ జనా
వనదక్ష్వ! రఘురామ! యిచెిదను స్రాీస్రముులన్ న్వకిదే
కొనుమా యంచు, జప్పంపఁ, జేరె నవ యా కోదండరామున్ వెస్న్. 203

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 166 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

సీ. క్ల్చక్రముును ఘన విష్ణచక్రమున్

ధరుచక్రముును దయ నస్ంగెుఁ
బావనైంద్రాస్రమున్ వజ్రాస్రము నస్ంగె
నస్మానమైన బ్రహాుస్ర మస్గెుఁ
గీర్షతంపుఁదగ్వన య్యగ్ననయ్యస్ర మస్గె వా
యవాాస్రమును భద్ర మనుచు నస్గె
స్వథరశకితయుతమునై శీతేష్ వన వెలుు
మానవాస్రమును స్ముతి నస్ంగె
తే.గీ. శిఖర్ష మోదకి గదల్ను స్వదిధ నస్గె
ఘనత నందక మనెడి ఖడుముు నస్గెుఁ
గల్నుఁ బోర్ దేవాసర గణముుఁ ద్రంచి
జయము నస్గెడి దివాాస్రచయము నస్గె. 204

ప్రతిగృహా చ కాకుత్నథః సమాలభ్ా చ పణినా॥ {1.27.24}

మనసా మే భ్విష్ాధవమ్ ఇతి తానభ్ాచోదయత్॥ {1.27.25}
రాముని చేర్షన ఆ అసరములు రామునికి నమసకర్షుంచి “ఓ రాఘవా!
సుంతోషుంగా మీకు స్తవ చేయడానికి మేము సిదిుంగా ఉనాాము. మీ ఆజఞను
పాటిస్నూము” అని వనావుంచుకొనాాయి. “మీరు నామనస్సను అనుసర్షుంచి
మెలగుండి” అని రఘునాథుడు ప్రీతితో వాటిని స్వీకర్షుంచినాడు.
ఉ. రామునిఁ జేరి యస్రములు రకిు నమస్ృతు లాచరించి “యు
దాదమ పరాక్రమాఢయ! యిక త్మవక సేవక భావ మొపిగ
నేమముతోఁ జరింతు” మని నిరణయమున్ బ్రకటింప స్రీదా
నా మది నుండు డంచు రఘునాథుడు పలుుచు వ్యని గైకొనెన్.205

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 167 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

 28. విశావమిత్రుడు ఉపసాంహార అస్త్రములను ఉపదేశాంచుట

గృహీతాసోరఽసిా భ్గవన్ దురాధర్ి సునరః అప్ప।

అసారణాం త్వహ మిచాఛమి సంహార్ం మునిపుంగవ॥ {1.28.2}
నిఃసృతాః సా మునిశ్రేష్ఠ కాంతారా ద్రోమహర్ిణాత్। {1.28.19}
సర్వం మే శంస భ్గవన్ కసాాశ్రమపదం తివదమ్। {1.28.20}

 ఆ వధుంగా అసరసుంపదలను స్వీకర్షుంచిన రఘురాముడు వాటికి

సుంబుంధిుంచిన ఉపసుంహార అసరములను కూడా అనుగ్రహిుంచవలసినదిగా
వశాీమిత్ర మహర్షిని కోర్షనాడు. అప్పుడు కౌశికుడు భృశాశుీని సుంతతియైన
సుంహారాసరములను కూడా రామునికి ప్రీతితో ఉపదేశిుంచినాడు. రఘువీరుడైన
రాముడు ఆ అసరములను కూడా స్వీకర్షుంచి వాటిని తన మనస్సనకు
అనుగుణుంగా ఉుండవలసినదిగా తెలియజేసినాడు. ఆవధుంగా ప్రయోగ
ఉపసుంహార సమేతుంగా సరీవధ అసరములను స్వీకర్షుంచిన దశరథ్రాముడు
గాధినుందనుని కృపతో గొపి శ్రేయస్సును పుందినాడు. అటవీమారాుంలో వెళ్తూ
రాముడు దార్షలో అనేక వధములైన వృక్షములతో పక్షులతో స్నధుజుంతువులతో
ఉనా ఒక ప్రదేశానిా చూచి దానిని ఒక ఆశ్రముంగా గుర్షూుంచి “ఓ మహర్షి! ఇది
ఎవర్ష ఆశ్రమమో తెలియజేయుండి” అని అడిగినాడు.

శా. ఆ రీతిన్ గొని యస్రస్ంపదల త్మ నా యస్రస్ంహారమున్

గోరెన్ రాఘవు, డంతఁ గౌశికుడు స్ంకోచముు లేకుండ స్ం
హారాసారల భృశాశీస్ంతతిని సేనహమొుపిగ న్వయగ,
ధీర్మండై గొనె వ్యనిఁ, జితుమున వరిుంపంగ వ్యంఛించుచున్. 206
మ. వర్మస్న్ రాముడు నేరిి యస్రతతి స్రీంబున్ బ్రయోగోపస్ం
హరణోపేతముగ, మున్వశ్యకృప శ్రేయముందె; మారగముునన్
దర్మలన్ బక్షుల సాధజంతువుల స్ందరిశంచుచున్, మౌనిరా
డీర! యీ యాశ్రమసీమ య్యవీరిదొ తలిన్ మిముు నరిథంచెదన్. 207

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 168 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

సంప్రాపూ యత్ర త్య పపః బ్రహాఘ్నన దుష్వ చారిణః॥ {1.28.20}

భ్గవన్ త్సా కో దేశః సా యత్ర త్వ యాజిాకీ॥ {1.28.21}
ఏష్ పూరావశ్రమో రామ వామనసా మహాత్ానః॥ {1.29.3}
సిద్యధశ్రమ ఇతి ఖ్యాత్ః సిద్ధధ హాత్ర మహాత్పః। {1.29.4}
 “ఓ మహర్షి! ఈ ఆశ్రముం ఎవర్షది? మాయలతో సుంచర్షుంచేవారు
మహాకాయులు దురాతుీలు ఖ్లులు అగు రాక్షస్సలు మీ యజఞమును
పాడుచేసినారని తెలిప్పనారుకదా! వారు ఏ ప్రదేశానికి వస్తూ ఉుంట్లరు? మీరు
యజఞుం చేస్త ప్రదేశుం ఏది? నేను ఆ దుష్షటల దేహాలను నేల కూలచవలసిన ప్రదేశుం
ఏది?” అని కోదుండరాముడు అడుగగా వశాీమిత్రుడు “ఓ రఘురామా! ఈ
ఆశ్రమానిా వామన ఆశ్రమము అని అుంట్లరు. దేవతలుందఱికీ పద్యైన
వష్షణమూర్షూ పూరీుం ఈ అటవీప్రాుంతుంలో తపస్సు చేసినాడు. అప్పుడు ఆ
భగవానుని మనోరథ్ుం సిదిిుంచిుంది. అుందువలన ఈ ఆశ్రమము సిదాిశ్రమము
అనే పేరుతో ప్రసిదిికెకిక వరాజిలుి తూ ఉనాది” అని వవర్షుంచస్నగినాడు.
శా. “మాయన్ గూడి చరించు రాక్షసు లసామానుయల్ దురాతుుల్ ఖలుల్
మీ యజఞముునుఁ బాడుచేసిరని సాీమీ! తలిినారల్, మహా
కాయుల్ వ్యరర్మదెంచు త్మవును, స్మిత్మురాయరిధామముుఁ, ద
త్ముయాళిన్ బడవేయనౌ క్షితిని వేడున్ దెలిగ వేడెదన్”. 208
మ. అని యా రాముడు కౌశికున్ బలుకగ నాతీుయతన్ గధజుం
డనె “రామా! యిది వ్యమనాశ్రమము దేవ్యధీశ్యడౌ వష్షణ వీ
వనసీమన్ దప మాచరించె, మదిఁ దదాభవముు సిదిధంచుటన్
ఘన సిదాధశ్రమ నామధేయమున వేడున్ రాజిలున్ దివయమై. 209

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 169 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

 29. సదాాశ్రమ వృత్ిాంత్ము

ఏత్సిా నేనవ కాలే తు రాజా వైరోచని ర్బల్పః॥ {1.29.4}

నిరిిత్ా దైవత్గణాన్ స్తంద్రాంశై సమరుదగణాన్। {1.29.5}
స త్వం సుర్హితారాథయ మాయా యోగ ముపశ్రిత్ః।
వామనత్వం గతో విష్టణ కురు కలాాణ ముత్ూమమ్॥ {1.29.9}

 శ్రీపతియైన వష్షణమూర్షూ స్సదీరామైన తపస్సును చేస్త సమయుంలో రాక్షసరాజైన

బలిచక్రవర్షూ భూలోకవాస్సలను, సీరాలోకవాస్సలను సుంపూరణుంగా జయిుంచి
ములోికాలను పాలిస్తూ గరాీనిా పుందినటువుంటివాడై దేవతలకు సుంతాపానిా
కలిగిస్తూ ఉుండగా దేవతలుందరూ వష్షణభగవానుని చేర్ష “ఓ జనార్నా!
వరోచనుని కుమారుడగు బలిచక్రవర్షూ భూలోకుంలో ఒక యజఞుం చేస్తూ ఉనాాడు.
యజఞుం చేస్త సమయుంలో ఆ బలిచక్రవర్షూ ఎవరు ఏమి అడిగినా దానుంగా
ఇస్నూడు. కాబటిట నీవు దేవహితుం కొఱకు నీ కళలను ఉపసుంహర్షుంచినవాడవై
వామన రూపుంలో అతనివద్కు వెళ్లి మా సీరాలోకానిా అడుగు. దేవలోకానిా
దానుంగా స్వీకర్షుంచి మాకు అపిగిుంచు” అని ప్రార్షథుంచినారు. అదే సమయుంలో
కాశాప ప్రజాపతి పుత్రసుంతాన కాుంక్షతో దీక్షగా ఒక వ్రతుం చేస్తూ ఉుండినాడు”
అని వశాీమిత్ర ముని రామునికి సిదాిశ్రమ వశ్లషాలను వశదీకర్షుంచస్నగినాడు.

ఉ. శ్రీపతి దీరామౌ తపముఁ జేయు తఱిన్ బలిచక్రవరిు యీ

భూపతులన్ దివౌకసుల పూరణముగగ జయించి, దేవస్ం
త్మపముఁ గూర్మివ్యడగుచు దరిము నందగఁ, “గష్ిరాసులన్
బాపు మటంచు దేవతలు ప్రరథనఁ జేసి రిటుల్ జనారదనున్”. 210
మ. “ఇల వైరోచని యజఞమం దడుగుచో నేమైన నిచుిన్, భవ
తుళలన్ లోగొని వ్యమనుండ వయి మా ధామముు నరిథంపుమా!
కలుగున్ దేవహిత” ముటంచుఁ బలుకంగ నతుఱిన్ గశయపుం
డలఘుసూూరిు వ్రతమొునరెి వరపుత్రాకాంక్షతో దీక్షతో. 211

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 170 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

పుత్రత్వం గచఛ భ్గవన్ అదతాా మమ చానఘ్॥ {1.29.16}

భ్రాతా భ్వ యవీయాం సూైం శక్ర సాాసుర్స్తదన। {1.29.17}
త్రీన్ క్రమా నథ భిక్షితావ ప్రతిగృహా చ మానదః। {1.29.20}
మహంద్రాయ పునః ప్రాద్యత్ నియమా బల్ప మోజసా। {1.29.21}
 కాశాపుని వ్రతుం సుంతోషుంగా పూర్షూకాగా శ్రీపతియైన జనార్నుడు
ప్రతాక్షమైనాడు. “ఓ మాధవా! నీవు అదితికి నాకు పుత్రుడుగా జనిీుంచాలి. ఆ
పురుహూతునికి స్త్రదరుడవై నీవు ఉపేుంద్రుడుగా పేరు పుందాలి” అని వరుం
కోరుకొని కాశాపుడు ఆ వష్షణవును భకిూతో కీర్షూుంచినాడు. తథాస్సూ అనిన శ్రీహర్ష
అదితికి కాశాపునికి కుమారుడుగా వామనమూర్షూగా అవతర్షుంచినాడు.
బలిచక్రవర్షూని సమీప్పుంచి మూడడుగులు దానుంగా అడిగినవాడై తన
వశీరూపానిా చూప్పుంచినవాడై త్రివక్రముడై మూడు లోకాలను ఆక్రమిుంచి
ఇుంద్రునికి సమర్షిుంచి ఉపేుంద్రుడు అనే పేరుతో ప్రసిదిి కెకికనాడు” అని
వశాీమిత్ర ముని రామునికి సిదాిశ్రమ వశ్లషాలను వశదీకర్షుంచస్నగినాడు.
చం. ముదమునఁ దదీరతముు పరిపూరణము గగ, జనారదనుండు స్ం
పదల నొస్ంగు శ్రీపతి శ్యభసిథతిఁ గనిడఁ, జూచి “మాధవ్య!
అదితికి నాకుఁ బుత్రుడుగ, నా పుర్మహూతుని సోదర్మండుగ,
నిదె జనియింపుమా” యనుచు సేీచఛ నుతించెను గశయపుం డటన్. 212
ఉ. ప్రీతిగ నంతఁ దా నవతరించెను వష్షణవు వ్యమనుండుగ,
భూతిని గోరె నా బలిని మూడడుగుల్, ఘన వశీరూపుడై
ఖాయతిఁ ద్రివక్రముండుగ నఖండముగఁ గొనె మూడులోకముల్,
దాతగ నిచెి నింద్రనికి దానముగగ నుపేంద్రడై వెస్న్. 213

త్య నైష్ పూర్వ మాక్రంత్ః ఆశ్రమః శ్రమనాశనః।

మయాప్ప భ్కాూయ త్స్్ాష్ః వామన సోాపభజాత్య॥ {1.29.22}
అత్రైవ పురుష్వాాఘ్ర హంత్వాా దుష్వచారిణః॥ {1.29.23}
త్ద్యశ్రమపదం తాత్ త్వాపేాత్ దాథా మమ॥ {1.29.24}

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 171 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ కోట రాజశేఖర్ ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

 “ఓ రాఘవా! తన తపస్సు ఫలిుంచగా వామనమూర్షూ ఇచచటనే సిదిిని

పుందినాడు. తాను కోరుకొనాటుి శ్రీహర్షని పుత్రునిగా పుంది కాశాపుడు
ఇచచటనే సిదిిని పుందినాడు. దేవతలు కూడా ఇచచటనే మధువైర్షని స్తవుంచి
సిదిిని పుందినారు. ఆ వధుంగా అుందఱికీ సిదిిని సమకూరేచ ఈ ఆశ్రమమే
సిదాిశ్రమము. ఇదియే ప్రస్సూతుం నేను నివసిస్సూనా నా సిదాిశ్రమము.
వామనమూర్షూ మెలగిన ఈ సిదాిశ్రముం నాది మాత్రమే కాదు. మీది కూడా
స్సమా! సిదిిప్రదమైనది రమామైనది అగు ఈ ఆశ్రముం లోపలకు ఇప్పుడు మనుం
వెళా్ము. నీవు నా యజఞమును రక్షిుంపవలసినది ఇచచటనే. నీ
శకిూస్నమరథయములతో రాక్షస్నవళ్లని వధిుంచవలసినది కూడా ఈ
సిదాిశ్రముంలోనే” అని వశాీమిత్రముని ఆ ఆశ్రమ వశ్లషములను
వశదీకర్షుంచినాడు.
శా. సిదిధన్ బందెను వ్యమనుండు తపముల్ సిదిధంపగ నిచిటన్,
సిదిధన్ బందెను గశయపుండు హరియే సిదిధంపగఁ బుత్రుడై,
సిదిధన్ బందిరి దేవతల్ మధరిపున్ సేవంచుచున్, రాఘవ్య!
సిదిధన్ గూర్మి మదాశ్రమముు వనుమా! సిదాధశ్రమ మిుయయదే. 214
శా. శ్రీమంతం బిట వ్యమనుండు మెలగెన్, సిదాధశ్రమం బనన నో
రామా! నాదియ్య కాదు మీదియు సుమా! రమాయశ్రమం బిదిద, స్ం
క్షేమంబున్ గన లోనికేగెద, మిటన్ సేవంపనౌ యజఞమున్,
సామరథయముున రాక్షసావళి వధన్ స్లింగ నౌ నాననెన్. 215

యథార్ౌం చక్రిర్గ పూజాం విశావమిత్రాయ ధమత్య।

త్థైవ రాజపుత్రాభ్ాం అకుర్వ ననతిథిక్రియామ్॥ {1.29.27}
ప్రభ్త్ కాలే చోతాథయ పూరావం సంధాా ముపసా చ
హుతాగినహోత్ర మాసీనం విశావమిత్ర మవందతామ్॥ {1.29.32}
వనుంలో ఉనా సిదాిశ్రముంలో కాలుపటిట న వశాీమిత్ర గురువరుాలను
చూచిన శిష్షాలు భకిూతో గురుపూజ చేసినారు. గురువరుాని అనుసర్షుంచి వచిచన

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 172 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

రాముని లక్షమణుని అతిథిసతాకరాలతో గౌరవుంచినారు. వశాీమిత్రుడు తన

సిదాిశ్రమమును చేరుకొనా సుంతోషుంతో ఎటిట సుంకోచమూ లేనివాడై యజాఞనిా
ప్రారుంభుంచేుందుకు సుంకలిిుంచినాడు. రాత్రి గడచిపోగా రామలక్షమణులు
వేకువనే మేలొకనాారు. భానువుంశసుంజాతులు రాజకుమారులు అగు ఆ
ఇరువురు ప్రాతఃకాల సుంధాావుందనాది కారాములను పూర్షూచేసినారు.
యజఞవేదిక దగార అగిాని వ్రేలుచటకు సిదిుంగా ఉనా వశాీమిత్రుని చూచి
నమసకర్షుంచినారు. సుంతోషుంతో ఒడలు పులకర్షుంపగా “ఓ మునివుందాా!
మేము మీకు ఏ వధుంగా సహకారమును అుందజేయవలెనో సెలవవీుండి” అని
అడుగస్నగినారు.
మ. వని సిదాధశ్రమమందు కాలిడిన వశాీమిత్రు దరిశంచి యా
రిుని శిష్షయల్ గుర్మపూజఁ జేసి, మధరాతిథ్యముు నందించి రా
ముని సౌమిత్రిని గరవంప, ముని స్మ్ముదముుతో దీక్ష గై
కొని యజఞముును జేయఁ బూనె మది స్ంకోచముు లేకింతయున్. 216
ఉ. రాత్రి గతింప మేలొునిన రాజకుమార్మలు భానువంశ స్
తుిత్రులు సాంధయకృతయములఁ బూరిుగఁ దీర్మిచు, యజఞవేదికన్
బాత్రత నగిన వ్రేలుి మునివందుయనిఁ జూచి నమస్ురించుచున్
గత్రము పులురింప స్హకారముఁ గూరి వచించి రిటుిలన్. 217

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 173 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

 30. శ్రీరాముడు దుషి శక్షణ చేస యజఞమును సాంరక్షిాంచుట

భ్గవన్ శ్రోతు మిచాఛవో యసిాన్ కాలే నిశాచరౌ।

సంర్క్షణీయౌ తౌ బ్రహాన్ నాతివర్గూత్ త్త్షణమ్॥ {1.30.2)
అదా ప్రభ్ృతి ష్డ్రాత్రం ర్క్షత్ం రాఘ్వౌ యువామ్।
దీక్ష్వం గతో హాష్ ముని రౌానిత్వం చ గమిష్ాతి॥ {1.30.4}

 “ఓ మౌనివరాా! యజఞమును పాడుచేస్త రాక్షస్సలు ఎప్పుడు వస్నూరో,

ముుందుగా ఏ దికుక నుుండి వస్నూరో ఆలోచిుంచి చెపిుండి. మేము మేటి
ధనురాబణములను ధర్షుంచి మీ యజఞమును సుంరక్షిుంచగలము” అని
రామలక్షమణులు వశాీమిత్ర మహర్షిని చూచి అుంటూ ఉుండగా, ఆ ఆశ్రముంలో
ఉుండే మునులు వార్ష మాటలను మెచుచకొని “ఓ రామలక్షమణులారా!
గురువరుాలు యజఞ దీక్షను చేపటిట ఇప్పుడు మౌనవ్రతుంలో ఉనాారు. మీరు ప్రతిన
బూని నిద్రాహారాలు మాని అనిావేళలా యజఞవేదికను సుంరక్షిస్తూ ఉుండాలి.
అనిాలోకముల సుంక్షేముం కొఱకు చేస్సూనా ఈ యాగము జర్షగే సమయుంలో
మీరు ఆరురోజులపాటు రాత్రిుంబవళ్తి గురుస్తవలో ఉుండాలి” అని హితవు
పలికినారు.

ఉ. ముప్ినగూర్మి రాక్షసులు ముందుగ నే దిశనుండి వతుురో?

య్యప్పుడు వచుివ్యర్క? గణియించి వచింపుడు మౌనివరయ! మే
మిప్పుడు మీదు యజఞము నహీన శరముులఁ గచువ్యర” మం
చొప్పుచుఁ బలు, మెచుిచు మృదూకుుల మౌనులు వలిు రిటుిలన్. 218

శా. మా మాటల్ వనుడీ, మహరిు దనర్మన్ మౌనవ్రతముందె, య

యాయ! మీరల్ చరియింపుడీ ప్రతిన నిద్రాహారముల్ మాని, యో
రామా! లక్ష్మణ! యజఞవేదికను స్ంరక్షించుడీ లోక స్ం
క్షేమారథంబుగ నార్మరోజులు, మునిన్ సేవంపుడీ రేఁబవల్” 219

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 174 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

తౌ తు త్దవచనం శ్రుతావ రాజపుత్రౌ యశసివనౌ।

అనిద్రౌ ష్డ్హోరాత్రం త్పోవన మర్క్షతామ్॥ {1.30.5}
అథ కాలే గత్య త్సిాన్ ష్షేఠఽహని సమాగత్య। {1.30.7}
ప్రజజావల త్తో వేద సోనపధాాయపురోహితా॥ {1.30.8}

 ఆఱు రోజులపాటు యజఞసుంరక్షణ చేయాలని ఆ ఆశ్రముంలోని మునులు

తెలుపగా రామలక్షమణులు అుందుకు సిదిమయాారు. నిద్రాహారాలు మాని
ధనురాిరులై శరసుంధానుం చేసి లక్ష్యానుీఖులయాారు. అచచటి మునులు
మెచుచకొనే వధుంగా యజఞమును కౌశిక మహర్షిని సుంరక్షిుంపస్నగినారు.
ఆఱవరోజున రాముడు “ఓ లక్షమణా! యజఞరక్షణకు సిదిమే కదా!” అని అుంటూ
ఉుండగా యజఞవేదికలోని అగిాశిఖ్ గొపిగా ప్రజీర్షలిి యజఞ ుం పర్షపూరణమై
సతఫలితానిాస్సూుంది అని స్తచిుంచినదా అనాటుి అుందఱికీ ఆనుందానిా
కలిగిుంచిుంది.

మ. మునిస్ంఘం బటు పలు, వలెో యని స్మ్ముదముుతో రామ ల

క్ష్మణు లాహారము నిద్ర మాని శరముల్ స్ంధంచి రాత్రింబవ
ళోను భేదముును మాని యాఱుదినముల్ లక్షోయనుుఖల్ గ మహ
రిుని యజఞముును గచినా రచట వ్యరిన్ మెచిగఁ దనుునుల్. 220
ఉ. ఆదర మొపి రామవభు డాఱవనాడు ధనుసుసఁ బటుిచున్
సోదర! లక్ష్మణా! స్వముఁ జూడగ సిదధము కమునంగ నా
వేదికలోని యగినశిఖ వేడుక గొపిగఁ బ్రజీరిలిో స్
మ్ముదముఁ గూరెి నెలోరకుఁ బూరణఫలముు నొస్ంగు సూచనన్. 221

మంత్రవచై యథానాాయం యజ్ఞాఽసౌ సంప్రవర్ూత్య।

ఆకాశే చ మహాన్ శబూః ప్రాదు రాసీ ద్యానకః॥ {1.30.10}
మారీచశై సుబాహుశై త్యో ర్నుచరాశై యే
ఆగమా భీమసంకాశా రుధిరౌఘ్ మవాసృజన్॥ {1.30.12}

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 175 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ కోట రాజశేఖర్ ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

 శాసరవధిని అనుసర్షుంచి ముంత్రపూరీకుంగా క్రతువు నిరీహిుంపబడుతూ

ఉుండగా మనోవాథ్ను కలిగిుంచే భయుంకర శబా్లు ఆకాశుంలో ఏరిడినవ.
మహారథులైన రామలక్షమణులకు కనిప్పుంచేవధుంగా మార్షచుడు స్సబాహువు అనే
రాక్షస్సలు ఆకాశుంలో అటు ఇటు తిరుగస్నగినారు. అనుచర వరాుంతో
కూడినవారై గుుంపులు గుుంపులుగా ఉనా ఆ దైతుాలు గరజనలు చేస్తూ
మేఘముండలుంలో తిరుగాడుతూ వశాీమిత్రముని చేస్త యజఞమునకు
పైభాగమున ఉుండి యజఞవేదిక నిుండిపోయేటటుి రకాూనిా క్రమీర్షుంచినారు.
దానిని గమనిుంచిన రఘురాముడు ఆగ్రహోదగ్రుడై ఆ రాక్షస్సలను తతషణమే
అకకడినుుండి పారదోలాలి అని నిశచయిుంచుకొనాాడు.
మ. వధగ మంత్రయుతముుగఁ గ్రతువు నిరీభతిన్ జెలంగన్, మనో
వయథ్ఁ గలిగంచెడి ఘోరశబదములు మ్రోయం జొచెి నింగిన్, మహా
రథులౌ రాముడు లక్ష్మణుండు గనఁ జేరన్ వచిి రా రాక్షసుల్
వధకున్ యోగయతతో సుబాహుడు ధృతిన్ వరిుంచు మారీచుడున్. 222
చం. అనుచరవరగ మొపిగ భయంకర దైతుయలు మేఘమండల
ముున ఘనగరజనాదుల స్మూహముగ చరియించుచుండి త
నుునికృతయజఞవేదిఁ బరిపూరణముగ ర్మధరముుఁ గ్రమురిం
చినఁ, గని రాము డుగ్రడయి శీఘ్రమె వ్యరలఁ ద్రోల నెంచుచున్. 223

మానవం పర్మోద్యర్ మసరం పర్మభ్సవర్మ్।

చిక్షేప పర్మ క్రుద్ధధ మారీచోర్సి రాఘ్వః॥ {1.30.16}
స త్యన పర్మాస్తరణ మానవేన సమాహిత్ః।
సంపూర్ణం యోజన శత్ం క్షిపూ సానగర్ సంపూవే॥ {1.30.17}
 మార్షచ స్సబాహులను శిక్షిుంపదలచిన రఘురాముడు తముీని చూచి “ఓ
లక్షమణా! ఆకాశుంలో సుంచర్షస్సూనా ఆ దైతుాలను చూడు. మహర్షి ఉపదేశిుంచిన
నూతనాసరములను ఇప్పుడు ఆ రాక్షస్సలపై ప్రయోగిుంచి వార్షబలమును
నశిుంపజేస్నూను. వార్ష మాయాప్రభావానిా పూర్షూగా తొలగిస్నూను” అని అుంటూ
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 176 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

మానవాస్నరనిా మనస్సలో సీర్షుంచినాడు. దశరథ్రాముడు మానవాస్నరనిా

చేతబటిట మార్షచుని వక్షసథలానికి గుర్షపటిట ప్రయోగిుంచగా ఆ అసరుం మార్షచుని
పాఱిపోయేటటుి మూరఛపోయేటటుి చేసిుంది. వక్షసథలమును తాకిన ఆ అసరము
మార్షచుని ప్రాణములు తీయకుుండా అతనిని నూరుయోజనాలకు అవతల
సముద్రుంలో పడవేసిుంది.
ఉ. తముుడ! లక్ష్మణా! చదల దైతుయలఁ జూడుము, వ్యరి నూతనా
స్రముులఁ బాఱఁదోలెదను, రాక్షస్మాయల నుకుడంచెదన్,
వమొునరింతు వ్యరల ప్రభావము నెలో” యటంచుఁ బలిు చే
తముున మానవ్యస్రమును దా స్ురియించె రఘూదీహుం డటన్. 224
శా. కేలన్ దాలిచి మానవ్యస్రముఁ బ్రయోగింపంగ మారీచుపై,
ల్మలన్ వ్యనిని బాఱఁద్రోలి యది వ్యరిధం గూలగఁ జేస, దు
శీశలుం డాతడు మూరఛ నంది యురమున్ ఛేదింప బాణముు దా
వ్రాలెంగ శతయోజనాల కవలన్ బ్రాణావశిష్షిండుగ. 225

సంగృహాాసరం త్తో రామో దవా మాగేనయ మదు్త్మ్।

సుబాహూర్సి చిక్షేప స విదధః ప్రాపత్ దు్వి॥ {1.30.21}
శేష్ట్న్ వాయవా మాద్యయ నిజఘ్నన మహాయశాః।
రాఘ్వః పర్మోద్యరో మునీనాం ముద మావహన్॥ {1.30.22}
 “ఓ లక్షమణా! మానవాసరుంతో మార్షచుడు దూరుంగా ఉనా సముద్రుంలో పడేటుి
చేసినాను. ఈ ఆగేాయాసరుంతో స్సబాహువును వధిస్నూను” అని అుంటూ
రఘురాముడు ఆ అసరమును ప్రయోగిుంచి ఆ రాక్షస్సని వక్షసథలమును
చీలిచవేసినాడు. మరణుంచిన స్సబాహునియొకక దేహుం నేలకూలిుంది. రాముడు
వాయవాాసరుం ప్రయోగిుంచి ఆ రాక్షస్సల అనుచరులను సుంహర్షుంచినాడు.
మార్షచుడు స్సబాహువు వార్షని అనుసర్షుంచిన ఇతర రాక్షస్సలు పూర్షూగా
వధిుంపబడగా మునులుందఱూ ఎుంతగానో సుంతోషుంచినారు. “ఓ రాఘవా!
నీవు మా యజఞమును చకకగా సుంరక్షిుంచినావు. వీరాగ్రగణుాడవైన నినుా

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 177 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ కోట రాజశేఖర్ ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

అభనుందిుంచి నీకు మేము తగువధుంగా పూజ చేయదలచినాము. మా పూజలను

స్వీకర్షుంచు” అని అచచటి మునులు రాముని వేడుకొనగా, రాముడు ఎుంతో
ఆదరుంతో వార్ష పూజలను స్వీకర్షుంచినాడు.
మ. కనుమా లక్ష్మణ! రాక్షసాధముల మూకన్, వ్యర్మ దూరాని కే
గిన నే వీడ, సుబాహు గూలుు” నని యాగ్ననయాస్రమున్ వేసి యా
తని వక్షముును జీలిి చంపఁ, బడె తదుదషాితుుదేహముు నే
లను, వ్యయవయము నేస సేనలను గూలిన్ రామభద్రం డటన్. 226
మ. బుధలౌ మౌనులు మ్మదమంది రఘురామున్ జూచి మాయాబలా
యుధ మారీచునిఁ బాఱఁద్రోలుచు సుబాహున్ వ్యరి సైనయముులన్
వధయింపన్, “గ్రతురక్షణముు జరిగెన్ భవయముుగ రాఘవ్య!
వధవతూిజలఁ గొ” మునంగఁ, గొనె నా వీరాగ్రగణుయం డటన్. 227

స హతావ రాక్షసాన్ సరావన్ యజాఘ్ననన్ ర్ఘునందనః।

ఋషిభిః పూజిత్ సూత్ర యథేంద్రో విజయే పురా॥ {1.30.23}
కృతారోథఽసిా మహాబాహో కృత్ం గురువచ సూైయా।
సిద్యధశ్రమ మిదం సత్ాం కృత్ం రామ మహాయశః॥ {1.30.25}
 యజఞుం ఫలవుంతుంగా సమాపూ మయేాుందుకు రఘురాముడు దైతుాలను
సుంహర్షుంచగా, దేవలోకుంలో దేవతలు ఇుంద్రుని ఏ వధుంగా స్సూతిస్నూరో
ఆవధుంగా సిదాిశ్రముంలోని మునులు రాముని స్సూతిుంచినారు.
పరమానుందమును పుందిన వశాీమిత్ర మహర్షి “ఓ దశరథ్రామా!
తుండ్రిమాటను శిరస్నవహిుంచి నాయజఞమును చకకగా రక్షిుంచి వజయసిదిితో
ప్రకాశిస్తూ ఉనాావు. నా ఆశ్రమమునకు కృతారథత సిదిిుంచిుంది. ఇప్పుడు
శాుంతిధాముంగా శ్రీముంతుంగా ఉనా ఈ సిదాిశ్రముం ఇక నామస్నరథకతను
కూడా పుందగలదు” అని రాముని ప్రస్సూతిుంచినాడు.
కం. స్వము స్మాపుం బగుటకు
భువ దైతుయల గూలెి రామభూవభు డతనిన్
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 178 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

గవులై ప్గడిరి మౌనులు

దివ నింద్ర నుతించునటిి దివజుల మాడిున్. 228
శా. రామున్ బలెు మున్వంద్ర డిటుో “క్రతువున్ రక్షించినావయయ! స్ం
క్షేమం బబెగఁ దండ్రిమాట వనుచున్ జెలొీందినావయయ! శ్రీ
ధామంబయ్యయ మదాశ్రమంబును గృత్మరథతీంబుతో, నింక సు
శ్రీమంతంబుగ నామసారథకత న్వ సిదాధశ్రమం బపెిడిన్” 229

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 179 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

 31. మిథిలా ప్రయాణము

ప్రభ్తాయాం తు శర్వరాాం కృత్పౌరావహిణకక్రియౌ।

విశావమిత్ర మృషం శాైనాాన్ సహితా వభిజగాతుః॥ {1.31.2}
మైథిలసా నర్శ్రేష్ఠ జనకసా భ్విష్ాతి।
యజాః పర్మ ధరిాష్ఠ సూత్ర యాసాామహ వయమ్॥ {1.30.6}

 యజఞమును సుంరక్షిుంచిన రామలక్షమణులు ఆ నాటి రాత్రి సిదాిశ్రముంలో

నిశిచుంతగా హాయిగా నిద్రిుంచినారు. వార్షరువురు వేకువనే నిద్రలేచి ప్రాతఃకాల
సుంధాావుందనాది పూజావధులను పూర్షూచేసి ఏమాత్రము గరీమును
పుందకుుండా వశాీమిత్ర మహర్షిని చూచేుందుకు వెళ్లినారు. రాజకుమారులైన
రామలక్షమణులు మునిరాజైన కౌశికుని చూచి కిుంకరుల వలె మెలగుతూ ఎుంతో
వనయుంతో నమసకర్షుంచినారు. రాముని చూచి గాధిజుడు సుంతోషస్తూ ఉుండగా
అచచట ఉనా మునులు “ఓ రఘురామా! మనుం మిథిలకు వెళా్ము. ఆ
నగరుంలో ఒక గొపి యజఞము జరుగగలదు. అచచటికి వెళ్లినట్లై త్య మనుం ఆ
యజఞముతో పాటు మహిమానిీతమైన శివధనుస్సును కూడా చూడవచుచ” అని
రామునికి మిథిలానగర వశ్లషములను వవర్షుంపస్నగినారు.

ఉ. అంతట రామలక్ష్మణులు హాయిగ రాత్రి పర్మండినార్మ, ని

శిింతగ లేచి వేకువన శ్రీకర స్ంధయల వ్యరిినార లా
వంతయు గరీమందక మహరిునిఁ జూడగఁ నేగినార్మ త
చిింత దొలంగినన్ వనయశీలతఁ గింకర్మలై చరింపగన్. 230

ఉ. రాముడు లక్ష్మణుండు మునిరాజునుఁజేరి నమస్ురింపగ

రామునిఁ జూచి కౌశికుడు రంజిల మౌనులు వలిు రిటుిలన్
“రామ! చనంగనౌ మిథిల, రాజిలు నచిట దివయ యజఞ, మా
సీమ మహేశదతుమగు శ్రేష్ఠధనుసుసనుఁ జూడగ నగున్. 231

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 180 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

త్వం చైవ నర్శారూల సహాసాాభి ర్గమిష్ాసి।

అదు్త్ం ధనుర్త్నం చ త్త్ర త్దూుషువ మర్ౌసి॥ {1.31.7}
ధనుష్ సూసా వీర్ాం తు జిజాాసంతో మహీక్షిత్ః।
న శేకు రారోపయితుం రాజపుత్రా మహాబలాః॥ {1.31.10}
 “ఓ రఘురామా! మిథిలానగరుంలో ఉనా ఆ శివధనుస్సు గొపి మహిమతో
కూడినటిట ది. అప్రమేయము భారవుంతము పరమ భాసీరము అగు ఆ
శివధనుస్సు అపూరీమైనది. గొపి వీరులు శూరులు అగు దేవతలు రాక్షస్సలు
ఎుంతగా ప్రయతిాుంచిననూ దానిని ఎకుకపటట లేకపోయినారు. భూపతులు
ఎుంతోముంది వచిచ దానిని ఎకుకపటట లేక దీనభావుంతో వెనుదిర్షగి వెళ్లినారు.
మూడులోకములవార్షకి అస్నధాముగా ఉనా ఆ ధనుస్సును స్నమానుాలైన
మానవులు ఎకుకపటట గలరా? మనము గాధితనూజుడైన ఈ వశాీమిత్రుని వెుంట
మిథిలకు వెళ్లి అదుాతమైన ఆ ధనూరతామును, అచచట జరుగు యజఞమును
చూదా్ము” అని సిదాిశ్రముంలోని మునులు మిథిలానగర వశ్లషములను
రామునికి వశదీకర్షుంచస్నగినారు.
ఉ. ఆరయ నా ధనుసుస మహిమాఢయ మపూరీము నప్రమేయమున్
భారయుతముునున్ బరమభాస్ీరరూపముఁ గన, దాని నే
వీర్మలు శూర్మలున్ ఘనులు వేలుిలు రాక్షసు లెకుుపెటిగ
నేరర్మ మూడు లోకముల, నేర్మురె మానవు లెంతవ్యరలేన్? 232
ఉ. ఆ ధనువీరయమున్ గనెద మంచు మహీపతు లెందఱెందఱో
సాధన దాని నెకిుడగఁ జాలక దీనత నేగినార్మ, త
దాగథ్ మహాదుభతముు గనుకన్ మిథిలాపురి కేగుచుంటి మీ
గధతనూజు వెంటఁ జని కాంచెద మా ధనువున్ సుయజఞమున్. 233
త్దధ యజాఫలం త్యన మైథిలే నోత్ూమం ధనుః।
యాచిత్ం నర్శారూల సునాభ్ం సర్వదైవతైః॥ {1.31.12}
ఏవ ముకాూై మునివర్ః ప్రసాథన మకరో త్ూద్య।
సరిిసంఘ్ః సకాకుత్నథ ఆమంత్రా వనదేవతాః॥ {1.31.14}

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 181 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ కోట రాజశేఖర్ ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

 “ఓ రఘురామా! పూరీకాలమున మిథిలను పర్షపాలిుంచినవార్షలో ఒక రాజు

మతిముంతుడై ఒక యజఞమును చేయగా దేవతలు ప్రతాక్షుం కాగా “ఓ స్సరలారా!
నాకు యజఞఫలుంగా శివధనుస్సును ప్రస్నదిుంచుండి” అని వేడినాడు. అట్టి అని
అమరులు ఆ ధనుస్సును ఆ రాజునకు ఇచిచనారు. ఆనాటినుుండి ఈనాటివఱకు
ఆ మిథిలానగర ప్రభువులు దివామైన ఆ శివధనుస్సును భకిూప్రపతుూలతో
నితామూ అర్షచస్తూ ఉనాారు” అని మునులు శివధనుస్సును గుఱిుంచి రామునికి
చెప్పినారు. ఆ తరువాత గాధితనూజుడైన వశాీమిత్రుడు ఆ రామలక్షమణులను
మునులను వెుంటబెటుట కొని మిథిలకు బయలుదేరదలచినాడు. కౌశికుడు ఆ
సిదాిశ్రముంలో ఉనా వృక్షములను చూచి “ఓ వనదేవతలారా! మిముీ వదలిపటిట
నేను హిమాద్రికి వెళిదలచినాను. మీకు శుభుం కలుగుగాక!” అని
స్సహృదాావుంతో పలికినాడు.
మ. సుమతిన్ యజఞ మొనరి మునున మిథిలేశ్యం డొకు, డా దేవతల్
గములై కనిడ వేడె యజఞఫలమున్ గంక్షించి తచాిపమున్,
స్మతన్ వ్యర లొస్ంగఁ, దదధనువు భాస్ీద్రీతి నరాిదులన్
వమలంబై చెలువొందు నా మిథిలలో వఖాయతమై నేటికిన్. 234
చం. మునివర్మలటుో వలు, మునిముఖయడు గధతనూజు డంతటన్
మునులను రామలక్ష్మణులఁ బందికఁ దోడొుని యేగనెంచి, పా
వన వనదేవత్మళిఁ గని “భద్రము మీకు హిమాద్రి కేగ వీ
డొుని చనుచుననవ్యడ” నని కూరిమిఁ బలెును దివయభావనన్. 235

ప్రదక్షిణం త్త్ఃకృతావ సిద్యధశ్రమ మనుత్ూమమ్।

ఉత్ూరాం దశ ముదూశా ప్రసాథతు ముపచక్రమే॥ {1.31.16}
మృగ పక్షి గణా శ్్ైవ సిద్యధశ్రమ నివాసినః।
అనుజగుా ర్ాహాతాానం విశావమిత్రం మహామునిమ్॥ {1.31.18}
 మిథిలాప్రయాణమునకు ముుందు వశాీమిత్ర మహర్షి తాను అుంతవఱకూ
నివసిస్తూ ఉుండిన పావన సిదాిశ్రమానికి భకిూతో ప్రదక్షిణుం చేసినాడు.
సిదాిశ్రమానికి ఉతూరదికుకన ఉనా గుంగానది వైపుగా తన ప్రయాణానిా
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 182 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

మొదలుపటిట నాడు. బ్రహీవాదులైన మౌనివరుాలు వుంద బుండిపై వస్తూ ఆ

మహర్షిని అనుసర్షుంచినారు. ఆశ్రముంలో సుంచర్షుంచే మృగములు పక్షులు
కూడా తమకు ఆతీీయుడైన వశాీమిత్రుని వెుంబడిుంచగా ఆ మహర్షి
ఆదరభావుంతో చూస్తూ వాటిని వెనుకకు మరలిుంచినాడు. భాసకరుడు
అసూమిుంచేుంత వఱకు ప్రయాణానిా కొనస్నగిుంచిన కౌశికుడు
అనుచరసమేతుంగా శోణానదిని చేరుకొని ఆ నదీతీరుంలో రాత్రి ఉుండేుందుకు
నిశచయిుంచుకొనాాడు.
చం. చనుటకు ముందు కౌశికుడు చకుగఁ జేసఁ బ్రదక్షిణముు పా
వనమగు నాశ్రమముునకుఁ, బాత్రత నుతురమందునునన జీ
వనదిని గంగ నెంచి పరివ్యరముతోఁ జనుచుండ బ్రహుభా
వన గల మౌనివర్మయలును వచిిరి వెంబడి వందబండోపై. 236
చం. ప్రియమున నాశ్రమముునఁ జరించు మృగముులు పక్షిస్ంతతుల్
రయమున మౌని వెందవలి రాగ వెస్న్ మఱలించె మౌని దా
నయమునఁ, నటుి లేగి మునినాథుడు భాస్ుర్మ డస్ుమింప ని
రభయమున నుండె శోణఁ గని రాత్రి వసింప నదీతటముునన్. 237

భ్గవన్ కోనవయం దేశః సమృదధ వన శ్లభిత్ః॥ {1.31.23}

శ్రోతు మిచాఛమి భ్ద్రం త్య వకుూ మర్ౌసి త్త్ూైత్ః। {1.31.24}
బ్రహా యోని ర్ాహానాసీత్ కుశ్ల నామ మహాత్పః।
అకిూష్వవ్రత్ధర్ాజాః సజినప్రతిపూజకః॥ {1.32.1}
 వశాీమిత్ర మహర్షి రామలక్షమణులతో, మునులతో క్లిసి
శోణానదీతీరమునకు చేరుకోగా స్తరుాడు పశిచమాద్రికి చేరుకొనాాడు.
వారుంతా స్నయుంకాల సుంధాావుందనాది కారాక్రమాలను పూర్షూచేసినారు.
దశరథ్రాముడు తముీడైన లక్షమణునితో పాటు మునివరుని ముుందు కూర్కచని
“ఓ మహర్షి! ఈ వనము యొకక మహిమను తెలియజేయుండి” అని
ప్రార్షథుంచినాడు. రాముని కోర్షక మేర కౌశికుడు ఆ ప్రదేశమును గుఱిుంచి చెబుతూ
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 183 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ కోట రాజశేఖర్ ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

“ఓ రామా! శ్రదిగా వను. ఈ ప్రదేశము రమామైనది. దివామైనది. ఎుంతో

పావనమైనది. పూరీము బ్రహీపుత్రుడు, తపోధనుడు, ధార్షీకుడు అగు కుశుడు
ఇకకడ నితాుం వ్రతాలను ఆచర్షస్తూ ఉుండేవాడు” అని ఆ వనుం గుఱిుంచి
వవర్షుంచస్నగినాడు.
చం. ఇను డదె పశిిమాద్రి పయి కేగగ, రాముడు లక్ష్మణుండు త
నుునులును గౌశికుండు రవపూజ లొనరిిరి, రాము డంతఁ ద
నుునివర్మ ముందుఁ గూర్కినెఁ బ్రమ్మదముతో స్హజనుుతోడఁ, ద
దీన మహిమముు దెలుిడని ప్రరథనఁ జేస మహరిుఁ జూచుచున్. 238
ఉ. రాముని కోరిు మేర ననురకిు వచించె నిటుల్ మహరిు “యో
రామ! వచించెదన్ వనుము రమయము దివయము పావనముు న్వ
ధామము, మునున స్ంయమి సుధారిుకుడౌఁ గుశ్య డుండె నితయస్
త్ముముడు బ్రహుపుత్రుడు స్తముు వ్రతముులఁ జేయువ్యడిటన్” 239

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 184 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

 32. కౌశకుని వాంశ వరణ నము

వైదరా్యం జనయామాస చతుర్ సనదృశాన్ సుతాన్॥ {1.32.2}

కుశాంబం కుశనాభ్ం చ ఆధూర్ూర్జసం వసుమ్। {1.32.3}
సుమాగధ నదీ ర్మాా మాగధాన్ విశ్రుతా యయౌ।
పంచానాం శైలముఖ్యానాం మధేా మాలేవ శ్లభ్త్య॥ {1.31.9}

 “ఓ రఘురామా! కుశుడు తనకు అనిావధాలా తగిన వైదర్షా అనే కనాను

వవాహుం చేసికొనాాడు. వార్షకి కుశాుంబుడు కుశనాభుడు ఆధూరూరజస్సడు
వస్సవు అనే నలుగురు కుమారులు కలిగినారు. ఋషవరుడైన కుశుడు క్షత్రియ
ధరీపరులైన కుమారులను ప్పలిచి “నాయనలారా! ప్రజలను కనాబిడడలవలె
భావస్తూ రాజామును చకకగా పాలిుంచుండి” అని చెపిగా ఆ నలుగురు క్రముంగా
కౌశాుంబి, మహోదయము, ధరాీరణాపురము, గిర్షవ్రజము అనే పేరితో నాలుగు
పురములను నిర్షీుంచుకొనాారు. ఈ భూమి అుంతా వస్సరాజుయొకక సుంపద.
ఇకకడ ఐదు పరీతాలు ఉనాాయి. మాగధి అనే పేరును కూడా కలిగియునా
శోణానది ఈ పరీతాల చుటూట ఒక మాల వలె కనిప్పస్తూ ప్రవహిస్తూ ఉనాది అని
వశాీమిత్ర మహర్షి కుశుని వృతాూుంతమును వవర్షుంచస్నగినాడు.

తే.గీ. ఆ కుశ్యనకు వైదరిభ యరాధంగి యయ్యయ

నాతుజులుగను వసువు కుశాంబుడు కుశ
నాభు డాధూరురజసు డనంగ బుధలు
కలిగినారలు వ్యరికి క్ష్వత్రమతులు. 240

తే.గీ. ఋష్టవర్మండగు కుశ్యడు స్ంతృప్పు నంది

సుతుల రావంచి “ప్రజల స్ంతతి స్మముగ
నరసి చకుగఁ బాలింపు డనుచుఁ” బలుక
నాలుగ పురముల నిరిుంచినార్మ వ్యర్మ. 241

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 185 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ కోట రాజశేఖర్ ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

సీ. అధకతేజసిీ కుశాంబుడు నిరిుంచెఁ

గౌశాంబి యను బురిన్ ఘనముగను
నయశాలి యగు కుశనాభుండు నిరిుంచె
ను మహోదయముును నూతనముగ
నాధూరురజసుడు నరయ ధరాురణయ
పురమును నిరిుంచె భూతితోడ
వసువను నరపతి భద్రాతుు డగుచు గి
రివ్రజం బనగ నిరిుంచెఁ బురము
తే.గీ. రామ! యీభూమి యావసురాజధనము
పంచశైలముు లిచిట వరలుఁ గనుము
పరీతముులఁ జుటుిచున్ బార్మచుండు
మాగధ యన శోణానది మాలవోలె. 242

కుశనాభ్సుూ రాజరిిః కనాాశత్ మనుత్ూమమ్।

జనయామాస ధరాాతాా ఘ్ృతాచాాం ర్ఘునందన॥ {1.32.11}
అహం వః కామయే సరావ భ్రాా మమ భ్విష్ాథ।
మానుష్ సూయజాతాం భ్వో దీర్్ మాయు ర్వాపనయథ॥ {1.32.16}
 ఓ దశరథ్రామా! కుశుని కుమారులలో ఒకడైన కుశనాభుడు అనే రాజు
ఘృతాచిని వవాహమాడగా వార్షకి వుందముంది కుమార్తూలు కలిగినారు. వారు
యుకూవయస్సును పుంది ఒకనాడు ఉదాానవనములో తిరుగుచుుండగా వార్షని
చూచి ఇషట పడిన వాయుదేవుడు “ఓ కనాకలారా! నేను మిముీ వర్షుంచినాను.
మీరు ఈ లోకుంలోని రాజులను కోరుకొనవదు్ . మీరు ననుా వర్షుంచినట్లై త్య మీకు
ఈ యౌవనుం స్ససిథరుంగా ఉుంటుుంది. దీరాస్సముంగళీతీుం సిదిిస్సూుంది. గొపి
గౌరవుం కలుగుతుుంది. దేవతలవలె మీరు కూడా అుంతట్ల సుంచర్షుంపవచుచ. మీ
నిరణయానిా చెపిుండి” అని అడుగగా ఆ వుందముంది కనాకలు వాయుదేవుని
తిరసకర్షస్తూ “ఓ గుంధవహా! నీ గొపితనుం గుఱిుంచి మాకు తెలుస్స. మేము
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 186 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

కుశనాభుని కుమార్తూలమని తెలియక నీవు ఇలా మాట్లిడుతునాావు. మేము మా

సుంకలిమాత్రుం చేత నినుా పదవీచుాతునిగా చేయగలము” అని తమ
అభప్రాయమును వవర్షుంచస్నగినారు.
తే.గీ. తలచి కుశనాభరాజు ఘృత్మచి యందుఁ
గనియ్యఁ గనాయశతముు, నా తనయ లెలో
తర్మణులై తిర్మగుచుండ నుదాయనభూమి
వ్యయుదేవుడు వ్యరితోఁ బలికె నిటుల. 243
ఉ. “నేను వరించినాడ మిము, నిరణయమున్ గొని నన్ వరించుడీ,
మానవనాథుఁ గోర్మటలు మానుడు, దీరాసుమంగళీతీమున్
గనుకగ నొస్ంగెదను, గలుగను నిశిల యౌవనముు, స్
మాునముఁ గలుగ, దేవతల మాడిుఁ జరింపగవచుి నంతటన్”244
మ. చనవున్ గైకొని వ్యయువటోన తిరసాురముుతో వ్యర లి
టోని “రో యాశ్యగ! మేమెఱుంగుదుము స్తయంబైన న్వ తతువమున్
వనుమయాయ! కుశనాభు పుత్రికలమై వెలొగందు మమెుంచకి
టోనగ, మేము నినున్ బదచుయతునిఁ జేయన్ బూన నేమౌదువో?” 245
ప్పతా హి ప్రభ ర్సాాకం దైవత్ం పర్మం హి సః।
యసా నో ద్యసాతి ప్పతా స నో భ్రాూ భ్విష్ాతి॥ {1.32.22}
తాసాం త్దవచనం శ్రుతావ వాయుః పర్మకోపనః।
ప్రవిశా సర్వగాత్రాణి బభ్ంజ భ్గవాన్ ప్రభః॥ {1.32.23}
 “ఓ రఘునుందనా! కుశనాభుని కుమార్తూలు వాయుదేవుని కోర్షకను
తిరసకర్షుంచినవారై “ఓ సమీరుడా! ధూరుూని వలె మాట్లిడవదు్ . ఈ వషయము
తెలిసినచో మా తుండ్రి కాలసీరూపుడై నినుా చుంప్పవేయగలడు. దివామైన మా
తపోబలమును రక్షిుంచుకొనదలచి మేము నినుా క్షమిుంచుచునాాము. సరీదా
మనస్నరా మముీ దీవుంచే మా తుండ్రి మముీలను ఎవర్షకి ఇవీవలెనని
అనుకొుంట్లడో అతడే మాకు ప్రాణనాథు డౌతాడు” అని పలుకగా కోపమును
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 187 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ కోట రాజశేఖర్ ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

పుందిన ఆ వాయువు ఆ కనాకలయుందు ప్రవేశిుంచి వార్ష దేహములను

వఱిచివేసినాడు. ఆ కారణుంగా కుబజ లుగా మార్షన ఆ కనాకలు ఏడుస్తూ తుండ్రి
వద్కు వెళ్లి తమ అవసథకు కారణుం వాయుదేవుడని జర్షగిన వషయానిా
తెలియజేసినారు” అని వశాీమిత్రుడు తన వుంశుంలోని పూర్షీకుల గుఱిుంచి
వవర్షుంచస్నగినాడు.
ఉ. “మార్మత! ధూరువ్యకయముల మానుము, మా జనకుండు కాలుడై
తీర్మను నినునఁ జంపుటకు, దివయతపోబల రక్షణారథ మీ
తీర్మగ నిన్ క్షమించితిమి, దీవెన లిచెిడి తండ్రి కీరిువ
సాుర్మడు మముు నెవీరి కొస్ంగునొ యాతడె మాకు నాథుడౌ” 246
మ. అని యా కనయక లటుో వలు, శీస్నుం డతయంత కోపముునన్
గనుచున్, వ్యరలలోనఁ జేరి వఱిచెన్ దదేదహభాగముులన్;
గనగ వ్యరలు కుబజలై జనకు చెంతన్ జేరి రోదించి, వే
దనకున్ వ్యయువె కారణమునిరి చింత్మక్రంతలై దీనలై. 247

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 188 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

 33. బ్రహమదత్కి డు కుశనాభుని పుత్రికలను వివాహమాడుట

క్ష్వంత్ం క్షమావతాం పుత్రాః కర్ూవాం సుమహత్ృత్మ్। {1.33.6}

అలంకారో హి నారీణాం క్షమా తు పురుష్సా వా। {1.33.7}
క్షమా ద్యనం క్షమా యజాః క్షమా సత్ాం హి పుత్రికాః॥ {1.33.8}
క్షమా యశః క్షమా ధర్ాః క్షమయా నిషిఠత్ం జగత్। {1.33.9}
 “ఓ రఘురామా! వాయుదేవునిచే కుబజ లుగా మారచబడిన తన కుమార్తూలను
చూచి, వార్షకి గల సుంస్నకరమునకు క్షమాగుణమునకు ఎుంతగానో
సుంతోషుంచినవాడైన కుశనాభ మహారాజు ఓరుితో ప్రవర్షూుంచడము గుఱిుంచి
ఓరుి యొకక మహిమ గుఱిుంచి కుమార్తూలకు వవర్షస్తూ “ఓ
పుత్రికారతాములారా! క్షమాగుణమే ధరీము. క్షమయే దానము, యజఞము,
యశస్సు, సతాము ఔతుుంది. క్షమయే అనిా జగములకు ఆధారము. క్షమయే
ఆభరణము. నితామూ శాుంతిని కలిగిుంచేది కూడా క్షమాగుణమే. మీరు
నూరుముంది అయినా అుందఱూ గొపిదైన ఆ క్షమాగుణమును
కలిగియునాుందున మిముీలనుందఱినీ నేను మనస్తిర్షూగా
మెచుచకొుంటునాాను” అని వార్షనుందఱినీ అభనుందిుంచి తనకు తగిన అలుి ని
వెదుకదలచినవాడై ముంత్రులను ప్పలిచి వార్షకి తన మనస్సలోని మాటను
తెలియజెప్పినాడు” అని వశాీమిత్ర మహర్షి తన వుంశుంలోని పూర్షీకుల
గుఱిుంచి దశరథ్రామునికి వశదీకర్షుంచస్నగినాడు.
ఉ. మార్మతు డిటుో కుబజలుగ మారిిన, నాదు సుత్మశతముు స్ం
సాురముతో క్షమాగుణముఁ గలిగ మెలంగె నటంచు నుబుెచున్
వ్యరల మెచిి మెచిి కుశనాభుడు నోరిమితోఁ జరించుటం
గూరిచి తనుహతీమును గూరిచి వ్యరికిఁ దెలెి నిటుిలన్. 248

కం. క్షమయే ధరుము దానము

క్షమయే యజఞముు యశము స్తయముు నగున్

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 189 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ కోట రాజశేఖర్ ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

క్షమయే జగదాధారము
క్షమయే భూష్ణము స్తతశాంతిప్రదమున్. 249

తే.గీ. అనుచుఁ గనాయక్షమాగుణమునుఁ బగడుచు

వ్యరి కలాయణమునుఁ జేయు భావ మొపి
స్దృశజామాతఁ గనుగొన స్ంతస్మున
మంత్రులనుఁ బిలిి చరిించె మనసు వప్పి. 250

త్పాంత్ం త్మృషిం త్త్ర గంధరీవ పరుాపసత్య।

సోమద్య నామ భ్ద్రం త్య ఊరిాళాత్నయా త్ద్య॥ {1.33.12}
త్సాాః ప్రసనోన బ్రహారిి ర్ూదౌ పుత్ర మనుత్ూమమ్।
బ్రహాదత్ూ ఇతి ఖ్యాత్ం మానసం చూళిన సునత్మ్॥ {1.33.18}
 ఓ రఘురామా! కుశనాభుడు తన వుందముంది కుమార్తూలకు తగిన వరుని
వెదకుచునా ఆ సమయుంలోనే చూళ్ల అనే మహాతుీడు తపస్సు చేస్తూ
ఉుండినాడు. ఊర్షీళ అనే మహిళ యొకక కుమార్తూ స్త్రమద అనే పేరుగల కనాక
తపస్సుచేస్తూఉుండిన చూళ్లకి దాసిలాగా స్తవలు చేస్తూ ఉుండినది. చూళ్ల
స్త్రమదస్తవలను మెచుచకొని వరుం కోరుకొమీని ఆమెతో అనాాడు. “ఓ బ్రహీర్షి!
నీ త్యజస్సుతో వర్షిలేి కుమారుని ప్రస్నదిుంచుండి” అని స్త్రమద కోరుకొనాది.
తథాస్సూ అని అుంటూ చూళ్లమహర్షి తన త్యజస్సుతో వరాజిలేి కుమారుని
సృషట ుంచి, బ్రహీదతుూడు అని నామకరణుం చేసి స్త్రమదకు ఇచిచనాడు. ఆ
బ్రహీదతుూడు సమదేయుడు అనే పేరుతో కూడా ప్రసిదిి చెుంది, చకకగా
రాజాపర్షపాలన చేస్తూ జనవుందుాడుగా కీర్షూని పుందినాడు”
ఉ. ఆ స్మయముు నందొక మహాతుుడు చూళి తపముు సేయగన్,
దాసిగ నూరిుళాసుత స్ీనామము సోమద, సేవఁ జేయ, నా
భాసురమూరిు మెచుికొని భామ! వరముును గోర్మకొమునన్,
“వ్యసిగ న్వదు తేజమున వరిధలు పుత్రు నొస్ంగుమా” యనెన్. 251

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 190 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

ఉ. సోమద కోరగ నటులఁ, జూళి మహరిు తపోనిమగునడై

ధీమణి బ్రహుదతుుఁ దన తేజమునన్ గని యిచెి వ్యని నా
భామకు, నా సుతుండు జనవందుయడునై భువ సౌమదేయుడన్
నామముతో వెలింగి కనినాడు యశఃపరితుష్టిఁ బాలనన్. 252

త్ మాహూయ మహాత్యజా బ్రహాదత్ూం మహీపతిః।

దదౌ కనాా శత్ం రాజా సుప్రీత్య నాంత్రాత్ానా॥ {1.33.21}
పుత్ర స్తూ సదృశః పుత్ర భ్విష్ాతి సుధారిాకః।
గాధిం ప్రాపనయసి త్యన త్వం కీరిూం లోకే చ శాశవతీమ్॥ {1.34.3}
 “ఓ రఘురామా! చూళ్ల స్త్రమదల కుమారుడగు బ్రహీదతుూడు చాలా
గొపివాడని తెలిసికొనా కుశనాభుడు ఆ సమదేయుని ఆహాీనిుంచి తన
వుందముంది కుమార్తూలను పతుాలుగా స్వీకర్షుంచవలసినదిగా కోర్ష వవాహుం
జర్షప్పుంచినాడు. వరుని పాణగ్రహణుంతో కుబజ రూపుం తొలగిపోగా రాజకుమార్తూ
లుందఱూ నిజరూపమును పుంది స్సుందర్షమణులుగా మారగా వార్ష తుండ్రి
కుశనాభుడు ఎుంతగానో సుంతోషుంచినాడు. బ్రహీదతుూడు సతీసమేతుంగా తన
కాుంప్పలాపురమును చేరుకొనాాడు. కనాాదానమును పూర్షూచేసిన కుశనాభుడు
పుత్రుని పుందగోర్ష ఒక యజఞ మును ప్రారుంభుంచగా “నాయనా నీకు నీతో
సమానమైన గాధి అను కుమారుడు జనిీుంచగలడు” అని దీవుంచి కుశుడు
ఆకాశమారాుంలో బ్రహీలోకానికి వెళ్లినాడు” అని వశాీమిత్ర ముని తన
వుంశుంలోని పూర్షీకులను గుఱిుంచి స్నకేతరామునికి వశదీకర్షుంచస్నగినాడు.
చం. ఘనుడని బ్రహుదతుుఁ గని, గౌరవమొపిగఁ బిలీబంచి, “నా
తనయల నూర్మగరన్ గొనుము త్మవకపతునలుగ” నటంచు వ్య
కొనెఁ గుశనాభరాజు, స్మకూరె వవ్యహము, చూళిపుత్రు త్మ
కున నటఁ గుబజలెలో సుమకోమలులైరి స్ీరూప మందుచున్. 253
తే.గీ. దుహితలకు వ్యయుదోష్ముు తొలగిపోవఁ
దండ్రి కుశనాభరాజు చేతముు ప్ంగె,
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 191 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ కోట రాజశేఖర్ ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

వర్మడు స్తులతోఁ గంప్పలయపురముఁ జేరఁ

జూచి మురిసిరి సోమదాచూళు లపుడు. 254
చం. తనయల బ్రహుదతుునికి దానముగ నిడి పంప్ప, యంతటన్
దనయునిఁ బందఁ గోరి కుశనాభుడు యజఞముఁ జేయగఁ, గుశ్యం
డనునయ మొపిఁ బలెును “మదాతుజ! కలుగ భవతసమానుడౌ
తనయుడు న్వకు గధ యను ధరుపర్మం” డని యేగె నింగికిన్. 255

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 192 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

 34. విశావమిత్రుని త్ాండ్రి యగు గాధ వృత్ిాంత్ము

స ప్పతా మమ కాకుత్నథ గాధిః పర్మధారిాకః।

కుశవంశ ప్రస్తతోఽసిా కౌశికో ర్ఘునందన॥ {1.34.6}
పూర్వజా భ్గినీ చాప్ప మమ రాఘ్వ సువ్రతా।
నామాన సత్ావతీ నామ ఋచీకే ప్రతిపదతా॥ {1.34.7}
సిద్యధశ్రమ మనుప్రాపా సిద్ధధఽసిా త్వ త్యజసా॥ {1.34.12}
 “ఓ రఘురామా! తుండ్రియైన కుశుడు దీవుంచినట్టి కుశనాభునికి గాధి అనే
కుమారుడు జనిీుంచినాడు. ఆ గాధికి జనిీుంచిన కుమారుడను నేనే. కుశుని
వుంశుంలో జనిీుంచినుందున నాకు కౌశికుడు అనే పేరు కూడా ఏరిడిుంది.
నాకుంట్ట ముుందు మా తుండ్రియగు గాధికి సతావతి అనే కుమార్తూ జనిీుంచిుంది.
ఆమె ఋచీకుని వవాహమాడిుంది. భరూతో సీరాానికి కూడా వెళ్లిుంది. తరువాత
నదీసీరూపానిా పుంది కౌశికీనదిగా హిమాలయుంలో ఇపిటికీ ప్రవహిస్తూ
ఉనాది. స్త్రదర్షపై గల మమకారుంతో నేను ఆ ముంచుకొుండపై తపస్సు చేస్తూ
ఉుండినాను. యజఞసిదిిని పుందదలచి నేను ఈ సిదాిశ్రమమునకు వచిచనాను. నీ
సుంరక్షణలో నా యజఞకారాము పర్షపూరణుంగా ఫలిుంచిుంది” అని వశాీమిత్రముని
ఇనకులనాథుడైన రామునికి తన వుంశుంలోని పూర్షీకులను గుఱిుంచి
వశదీకర్షుంచినాడు.
తే.గీ. అటులె కుశనాభునికిఁ గలెగ నాతుజుండు
గధ యాయన మజజనుకారకుండు
కుశ్యని కులమునఁ బుటుిటన్ గౌశికు డను
నామమును నాకుఁ గలెగ నో రామచంద్ర! 256
చం. ఇనకులనాథ్! నేను జనియించుట కంట్టను ముందు గధకిన్
దనయగఁ బుట్టి స్తయవతి, ధాత్రిని వెలెగ ఋచ్చకుపతినగన్
జనియ్యను భరుతోఁ గలసి స్ీరగతలముు, నదీస్ీరూపమున్
గొని భువలో హిమాద్రి పయిఁ గూరిమితోఁ బ్రవహింపసాగెగ. 257

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 193 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ కోట రాజశేఖర్ ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

తే.గీ. మంచుకొండఁ గౌశికి ప్రవహించుచుండ

నేను నచోిటఁ దపమున నిలిచి యుంటి,
యజఞమును జేయఁ వచిితి, నదియు ముగిస
న్వవు సిదాధశ్రమక్షోణిఁ గవ దాని. 258

గతోఽర్ధరాత్రః కాకుత్నథ కథాః కథయతో మమ।

నిద్రా మభేాహి భ్ద్రం త్య మా భూ దవఘ్ననఽధవనీహ నః॥ {1.34.14}
త్య గతావ దూర్ మధావనం గత్యఽర్ధదవస్త త్ద్య।
జాహనవీం సరితాం శ్రేష్ట్ఠం దదృశు రుానిస్తవితామ్॥ {1.35.7}
 “ఓ రఘురామా! నీవు ఈ వనముయొకక మహిమను గుఱిుంచి అడిగినావు.
ఈ ప్రదేశమునకు సుంబుంధిుంచి మీరు తెలిసికొనదగిన వశ్లషములను నేను
చెప్పినాను. నా వుంశుం గుఱిుంచి వవర్షుంచినాను. అనేక కథ్లను చెపిడుంతో
అరిరాత్రి సమయుం కావస్తూ ఉనాది. ఆకాశుంలో చుంద్రుడు కనిప్పస్తూ ఉనాాడు
చూడుండి. ఇక నిద్రపుండి” అని వశాీమిత్ర ముని పలుకగా అుందఱూ ఆ
బ్రహీర్షి గొపిదనానిా పగడుతూ నిద్రకు ఉపక్రమిుంచినారు. శోణానదీతీరుంలో
నిద్రిుంచిన వారుందఱూ వేకువన కౌశికుడు మేలొకలిగా నిద్రలేచి ప్రాతఃకాల
సుంధాావుందనాది కారాక్రమాలను పూర్షూచేసికొని అకకడినుుండి
బయలుదేఱుటకు సిదిమైనారు. ప్రయాణుం మొదలుపటిట మధాాహా
సమయానికి ప్రశసూమైన గుంగానదివద్కు చేరుకొనాారు.
చం. “అడిగితివీ వనస్థమహిమాదుల నెలోఁ గుతూహలముునన్,
నుడివతి మీ రెఱుంగుటకు నోచిన యరథములెలో, నాదు వం
గడమును గూరిి రామ! బహుగథ్ల నయ్యయడి నరధరాత్రి, గం
చుడు కనిప్పంచెఁ జంద్రడును శోభ, నికన్ శయనింపు డెలోర్మన్” 259
మ. అని చెపింగ మున్వంద్రనిన్ బగడి వ్య రా రాత్రి నిద్రించి రా
ఘన శోణాతటమందు, వేకువన వీకన్ మౌని మేలొులి, సూ
ర్మయని పూజాదులఁ గొలిి, వేగఁ జనగ నుదుయకుులై రందఱున్
జని మధాయహనపు వేళఁ జూచిరి ప్రశస్ుంబైన గంగనదిన్. 260

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 194 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

 35. గాంగావత్రణ కథ
తాం దృష్ట్వై పుణా సల్పలాం హంస సార్స స్తవితామ్।
బభూవు రుాదతా సనర్గవ మునయః సహ రాఘ్వాః॥ {1.35.8}
త్సాా సీూర్గ త్త్ శైక్రుః త్ ఆవాసపరిగ్రహమ్।
త్త్ః సానతావ యథానాాయం సంత్ర్ియ ప్పత్ృదేవతాః॥ {1.35.9}
హుతావ చైవాగినహోత్రాణి ప్రాశా చామృత్వ దధవిః। {1.35.10}
 రామలక్షమణులు మునులు మహర్షితోపాటు గుంగానదిని చేరుకొనాారు.
పావనమైనది దివామైనది పుణాజలములతో కూడినది అగు ఆ గుంగానదిలో
మనోహరుంగా శబ్ ుం చేస్తూ హుంసలు స్నరసపక్షులు వహర్షస్తూ ఉుండగా
అుందఱూ ఆ గుంగానదీ వైభవానిా మెచుచకొని ఆ నదీతీరుంలో వశ్రుంతి
తీసికొనాారు. అకకడనే వడిది ఏరాిటుచేసికొనాారు. గుంగానదిలో స్నానుం చేసి
ప్పతృదేవతావధులను పూర్షూచేసి యజఞుం చేసినారు. యజఞశ్లషమును అపూరీమైన
దివాప్రస్నదుంగా స్వీకర్షుంచి పరమానుందమును పుందినారు.
ఉ. పావనదివయగంగ కనుపట్టిను పుణయజలానిీతముుగ
జీవనదాత్రి యౌచు వలసిలెోను, హంస్లు సారస్ముులున్
రావ మొనర్మిచున్ మిగుల రాజిలుచుండగ, నంద ఱానదిన్
భావమునందు మెచుికొని భావనఁ జేసిరి వశ్రమింపగన్. 261
శా. గంగతీరమునందుఁ గోరిు వడిదిన్ గలిించినా రందఱున్,
గంగసాననముఁ జేసి పైతృక వధల్ గవంచి, యజఞముుఁ జే
యంగ బూనిరి యజఞశేష్మును దివయంబంచుఁ గైకొంచు, ను
ప్ింగన్ సాగి రపూరీ రీతుల మహామ్మదముు చేకూరగన్. 262

అథ త్త్ర త్ద్య రామో విశావమిత్ర మథాబ్రవీత్॥ {1.35.11}

భ్గవన్ శ్రోతు మిచాఛమి గఙ్గం త్రిపథగాం నదీమ్।
త్రైలోకాం కథ మాక్రమా గతా నదనదీపతిమ్॥ {1.35.12}

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 195 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ కోట రాజశేఖర్ ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

చోదతో రామవాకేాన విశావమిత్ర్ర మహామునిః।

వృదధం జనా చ గంగాయా వకుూ మేవోపచక్రమే॥ {1.35.13}
 గుంగానదీతీరుంలో యజఞ వధులు పూర్షూచేసిన తరువాత మునులు,
రామలక్షమణులు అుందఱూ బ్రహీజాఞనియైన వశాీమిత్రుని చెుంత కూరుచనాారు.
గాధిస్సతుడైన కౌశికుని స్తవస్తూ నితాుం సుంతోషుంగా ఉుండే రఘురాముడు “ఓ
మునీుంద్రా! ఈ గుంగానదియొకక పుటుట కను గుఱిుంచి మాకు ఇప్పుడు
సుంపూరణుంగా తెలియజేయుండి. ఈ గుంగానది ‘త్రిపథ్గ’ అనే పేరుతో గొపి
కీర్షూని ఎలా పుందినది? ఈ గుంగానది మూడులోకాలలో ఎలా వాాప్పుంచిుంది?
సముద్రుని దగాఱకు ఎలా చేర్షుంది? మాకు కొది్పాటి సుందేహుం కూడా
మిగులకుుండా ఉుండేటటుి ఈ గుంగానది యొకక చర్షత్రను వశదీకర్షుంచుండి” అని
అడుగగా సుంతోషపడిన వశాీమిత్ర ముని రాముని ప్రశాలకు సమాధానుంగా
గుంగ మూడులోకాలనూ పావనుం చేసి ‘త్రిపథ్గ’ అనే పేరును పుందిన
వషయమును సుంపూరణుంగా చెపిదలచి ఇలా వవర్షుంచస్నగినాడు.
శా. అంతన్ మౌనులు రామలక్ష్మణులు బ్రహుజాఞనియౌ మౌనికిన్
జెంతన్ గూర్కినినార్మ; గధసుతునిన్ సేవంచుచున్ నితయమున్
స్ంతోష్టంచెడి రాము డిటోనె “మున్వంద్రా! తలుిమా స్ందియం
బింతన్ లేనటు గంగ జనుమును మా కీ వేళ పూరణముుగ” 263
కం. “మునినాథ్! గంగ యేవధ
ఘనకీర్ముల తోడఁ ద్రిపథ్గ నామంబున్
గనె? మూడులోకముల వ్యయ
ప్పుని నెటు గనె? నెటుి లంబుధనిఁ జేరఁ గనెన్” 264
తే.గీ. రాము డడిగిన ప్రశనల రకిు వనుచు
ముదము నంది వశాీమిత్ర ముని త్రిపథ్గ
మూడులోకాలఁ బావనముుగను జేయు
గథ్ వవరింప నెంచె సాకలయముగను. 265

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 196 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

శైలేంద్రో హిమవా నానమ ధాతూనా మాకరో మహాన్ । {1.35.14}

నామాన మనోర్మా నామ పతీన హిమవత్ః ప్రియా॥ {1.35.15}
అథ జేాష్ట్ఠం సురా సనర్గవ దేవతార్థచికీర్ియా ।
శైలేంద్రం వర్యామాసుః గంగాం త్రిపథగాం నదీమ్॥ {1.35.17}
దదౌ ధర్గాణ హిమవాం సూనయాం లోక పవనీమ్। {1.35.18}
 “హిమవుంతుడు అనే పరీతరాజు మేరుపరీతముయొకక కుమార్తూ యగు
మనోరమను పుండిి చేసికొనాాడు. వార్షకి కలిగిన ఇద్ఱు కుమార్తూలలో
జేాషఠ పుత్రికగా గుంగ, కనిషఠ పుత్రికగా ఉమ పరమానుందమును
కలిగిుంచస్నగినారు. దేవతలుందఱూ హిమవుంతుని చేర్ష “ఆరాా! పావని యైన
గుంగను మాకివీుండి” అని వేడగా సదా లోకహితమును కోరుకొనే ఆ
పరీతరాజు సుంతోషుంగా తన పద్కుమార్తూయైన గుంగను వార్షకి
సమర్షిుంచినాడు. గుంగను తమతోపాటు సీరామునకు తీసికొనివెళ్లిన దేవతలు
ఎుంతగానో సుంతోషుంచినారు అని వశాీమిత్ర ముని రామునికి గుంగావతరణ
గాథ్ను వశదీకర్షుంచస్నగినాడు.
మ. హిమవంతుండను పరీతేంద్ర డతులుం డెననంగఁ, బండాోడె ను
తుమయౌ మేర్మసుతన్ మనోరమను, జేతఃప్రీతిఁ బుత్రీదీయం
బమరెన్, గంగయ్య జేయష్ఠపుత్రికగ శోభన్ గూర్మిచున్ వెలగగ,
నుమ భాసిలెోఁ గనిష్ఠపుత్రికగ భాగోయత్మసహముల్ గూర్మిచున్. 266
ఉ. పావన గంగ నిముు హిమవంతుడ! మాకని చేరవచిి యా
దేవతలెలో వేడగ, నదీనత గంగ నొస్ంగి వ్యరికిన్
జీవనదాతగ మెలగెఁ, జితుము లోకహితమెు కోర, స్
దాభవన తోడ నుండె హిమవంతుడు నిరజర్మ లులోసిలోగన్. 267
ఉగ్రేణ త్పసా యుకాూం దదౌ శైలవర్ సునతామ్।
రుద్రా యాప్రతిరపయ ఉమాం లోకనమసృతామ్॥ {1.35.21}
న లోకా ధార్యిష్ాంతి త్వ త్యజః సురోత్ూమ॥ {1.36.10}
బ్రాహాణ త్పసా యుకోూ దేవాా సహ త్ప శైర్। {1.36.11}
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 197 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ కోట రాజశేఖర్ ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

 ఓ రఘురామా! హిమవుంతుని జేాషఠ పుత్రిక గుంగ ఆవధుంగా దేవలోకమునకు

చేరుకొనగా, కనిషఠ పుత్రిక ఉమ పరమశివుని భరూగా పుందగోర్ష ఘోరమైన
తపస్సు చేసినది. లోకకలాాణుం జరుగగలదని భావుంచిన హిమవుంతుడు
ఉమామహేశీరులకు కలాాణుం జర్షప్పుంచినాడు. ఆదిదుంపతులైన
శివపారీతులు ఆనుందుంగా వహర్షుంచుచుుండగా బ్రహీ మొదలైన దేవతలు
అగిానేత్రుడైన పరమేశీరుని సమీప్పుంచి నమసకర్షుంచి “ఓ శుంకరా! నీ త్యజస్సును
ఎవీరునూ భర్షుంచలేరు. మా వనాపానిా మనిాుంచి నీ త్యజస్సు నీలోనే ఉుండేటుి
చూడు. నీవు నీ భారా పారీతి ఇద్ఱూ నిశచలమనస్సకలై తపస్సు చేయుండి” అని
ప్రార్షథుంచినారు అని వశాీమిత్రముని దశరథ్రామునికి గుంగావతరణ
కథావశ్లషములను వశదీకర్షుంచస్నగినాడు.
తే.గీ. నిష్ఠతో పరీతేంద్ర కనిష్ఠపుత్రి
యుగ్ర నాథునిగఁ గోరి యుగ్ర తపముఁ
జేయగ హిమవంతుడు శివుని కిచెి
నాతుజ నుమను లోకకలాయణ మనుచు. 268
చం. పరిణయమాడి నటిి శివపారీతు లిర్మీర్మఁ గ్రీడ నుండగ
సురలు ప్పత్మమహుండు చని శూలికి మ్రొకిు “భవతిరజాతి నె
వీర్మ స్హియింపజాలుదుర్మ? పావకనేత్ర! కృపాంతరంగ! శం
కర! దయతోడ మా వనతిఁ గైకొను” మంచు వచించి రిటుిలన్. 269
ఉ. “దేవ! మహేశ! న్వదయిన తేజముఁ దాలిగలేవు లోకముల్,
కావున మాదు వననపము గైకొని లోకహితమెు కూర్మిచున్
న్వవక న్వదు తేజమును నిలుిము దేహమునందె, శంకరా!
న్వవును న్వదు పతినయును నిశిలదివయ తప మొునర్మిడీ!” 270

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 198 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

 36. పారవతీదేవి దేవత్లకు, భూమికి శాపము నిచుుట

ధార్యిష్ాతి క సూనేా బ్రువంతు సుర్సత్ూమాః॥ {1.36.14}

యత్యూజః క్షుభిత్ం హాత్త్ త్దధరా ధార్యిష్ాతి॥ {1.36.15}
త్దగిననా పున రావయపూం సంజాత్ః శేవత్పర్వత్ః।
దవాం శర్వణం చైవ పవకాదత్ా సనినభ్మ్॥ {1.36.18}
యత్ర జాతో మహాత్యజాః కారిూకేయోఽగినసంభ్వః। {1.36.19}
 “ఓ రఘురామా! బ్రహాీది దేవతల వజఞ ప్పూని శుంకరుడు ఆమోదిుంచి “ఓ
దేవతలారా! నా త్యజస్సును భర్షుంచగలవారు ఒకకరు కూడా లేరా?” అని
అడుగగా “ఓ మహాదేవా! మీ త్యజస్సును వస్సుంధర ధర్షుంచగలదు” అని ఆ
అమరులు సమాధానమునిచిచనారు. పరమశివుని త్యజస్సు భూతలముపై పడగా
దేవతలు వాయుసఖుడైన అగిాదేవుని చూచి “ఓ పావకుడా! నీవు వాయువుతో
కూడి ఆ శివత్యజస్సులో ప్రవేశిుంచుము” అని చెపిగా అనలుడు అట్టి చేసినాడు.
అప్పుడు ఆ శివవభూతి ఒక శ్లీతపరీతుంగా ప్రకాశిుంచిుంది. అగిాతోను
స్తరుానితోను సమానమైన కాుంతితో నిుండిన ఆ ప్రదేశుంలో కాలక్రమమున
ఱెలుి వనుం ఏరిడినది. ఆ ఱెలుి వనుంలో శివకుమారుడు అగిాసుంభవుడు
అయిన కార్షూకేయుడు జనిీుంచినాడు అని వశాీమిత్ర ముని అయోధాారామునికి
కుమారస్నీమి అవతర్షుంచుటను గుఱిుంచి వవర్షుంచస్నగినాడు.
చం. అని సుర లెలో పలు వని, “యట్టో యొనరెిద” నంచు శంకర్మం
డని, యొకవేళ మతునువు నందలి తేజము నిలీకుండ జా
రిన, మరి దాని నెవీర్మ ధరింపగ నేర్ముర్క తలుి డనన, శూ
లినిఁ గని వ్యర లిటోనిరి “ల్మలగ ధార్మణియే ధరించెడిన్” 271
చం. నుడువగ నటుో నిరజర్మలు నూతనమైన స్ీకీయతేజమున్
వడిచెను భూమిపై శివుడు, వేగమె యగిననిఁ జూచి దేవతల్
“వడిగ స్దాగతిన్ గలసి భర్మగని తేజములోనఁ జేర్మ మి
ప్పుడె” యన, నగిన చేర, శివభూతి వెలింగెను శేీతశైలమై. 272
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 199 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ కోట రాజశేఖర్ ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

తే.గీ. పావకాదితయ స్నినభ భవయదీప్పు

వర్మస్ నచిట వెలసను వరశరవణ
మందు కారిుకేయుడు శూలి కాతుజుండు
జనన మొందెను ధర నగినస్ంభవుండు. 273

అథ శైలసుతా రామ త్రిదశా నిద మబ్రవీత్॥ {1.36.20}

సమనుా ర్శపత్ సరావన్ క్రోధసంర్కూలోచనా।
యసాా నినవారితా చైవ సంగతిః పుత్రకామాయా॥ {1.36.21}
అపత్ాం స్తవషు ద్యర్గషు త్సాా నోనతాిదయిష్ాథ। {1.36.22}
అవనే నైకరప త్వం బహుభ్రాా భ్విష్ాసి॥ {1.36.23}
 “ఓ రఘురామా! శివత్యజముతో అవతర్షుంచిన శరవణభవుని దేవతలుందఱూ
సుందర్షిుంచి సుంతోషుంచినారు. కుమారస్నీమికి జననీజనకులైన
పారీతీపరమేశీరులకు పూజలు చేసినారు. భకిూప్రపతుూలతో ఆ ఆదిదుంపతులను
స్తవుంచినారు. అప్పుడు పారీతి దేవతలను కోపుంతో చూస్తూ “ఓ అమరులారా!
నేను కుమారుని పుందడుం మీకు ఇషట ము లేక, శివత్యజమును నేను భర్షుంపలేనని
చెబుతూ నా నాథుని నాకు దూరుం చేసినారు. మీరు చేసిన ఈ తప్పునకు
ఫలితుంగా మీకు మీ భారాలయుందు సుంతానము కలుగకుుండుగాక!” అని
దేవతలను శప్పుంచిుంది. భూమివైపు కోపుంగా చూస్తూ “ఓ వస్సుంధరా! నీవు అనేక
రూపాలను పుందుతావు. అనేకముంది రాజులకు భారావౌతావు. కుమారుడు
పుటట డుం వలన లభుంచే ఆనుందుం నీకు కలుగకుుండు గాక!” అని శప్పుంచిుంది అని
వశాీమిత్ర ముని స్నకేతరామునికి కుమారస్నీమి అవతరణ వశ్లషములను
వశదీకర్షుంచస్నగినాడు.
కం. దేవ్యదులు శివతేజము
తో వఱలు కుమార్మఁ గనుచుఁ దుష్టి నలర్మచున్,
గవంచుచుఁ బూజాదులు,
సేవంచిరి భకిుతోడ శివపారీతులన్. 274

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 200 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

ఉ. అప్పుడు కోప మొపి నచలాతుజ పలెు నిటుల్ సురాళితో

“నొప్పుగ నేఁ గుమార్మ గన నోరిమి నుండగఁ, జితుమందు మీ
కొపిక, ననున నా వభుని నూరక దూరమొనరిినార్మ, మీ
తప్పునకున్ ఫలమిుదియ్య, తథ్య మపతయము లేదు మీకికన్” 275

ఉ. మీర్మను స్ంతతిన్ గనర్మ మీ స్తులందు” నటంచు శాపమున్

వ్యరల కిచిి, ధాత్రిఁ గని పారీతి యిటోనె “నో వసుంధరా!
మార్మను న్వదు రూపము లమానయములై, భవదీయనాథులున్
మార్మచునుందు, రెననడుఁ గుమారసుఖముు లభించకుండెడిన్” 276

తాన్ సరావన్ వ్రీడితాన్ దృష్ట్వై సురాన్ సుర్పతి సూద్య।

గమనా యోపచక్రమ దశం వరుణపల్పతామ్॥ {1.36.25}
స గతావ త్ప ఆతిష్ఠత్ పర్గశై త్సోాత్ూర్గ గిర్గః।
హిమవత్ిుభ్వే శృంగే సహ దేవాా మహశవర్ః॥ {1.36.26}
 “ఓ రఘురామా! తన గరామున కుమారుడు కలుగకుుండునటుి చేసిన
దేవతలను పారీతి శప్పుంచగా ఆ దేవతలు సిగుాపడుతూ ఆ సరీముంగళను
శరణు వేడినారు. అప్పుడు ఆ దేవతలను కరుణతో చూసి పరమశివుడు
పారీతీదేవతో కూడినవాడై హిమాలయుంలోనే పడమటి దికుకనకు వెళ్లి తపస్సు
చేయడుం మొదలుపటిట నాడు. అప్పుడు అగిా మొదలైన దేవతలు బ్రహీదేవుని
సమీప్పుంచి ఓ ప్పతామహా! దేవసైనామునకు స్తనాపతి పరమశివుడు అని మీరు
చెప్పియునాారు. ఆ నాగభూషణుడు ఇప్పుడు తపోదీక్షలో ఉనాుందున
మఱియొకర్షని స్తనాపతిగా చేయుండి అని ప్రార్షథుంచినారు అని వశాీమిత్రముని
అయోధాారామునికి కుమారస్నీమి అవతరణ వశ్లషములను
వశదీకర్షుంచస్నగినాడు.
మ. అని శాపముు నొస్ంగఁ జండిక స్హస్రాక్షుండు తదేదవతల్
ప్రణతుల్ సేయుచు దీనులై, కృపను స్ంరక్షింపగ వేడ, వ్య

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 201 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ కోట రాజశేఖర్ ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

రిని వీక్షించుచుఁ, బశిిమంబు చని గౌరీదేవతో శూలియున్

ఘనమౌ రీతి తపముు సేయఁ దొడగెన్ గణయక్రియాకారణా! 277
మ. శితికంఠండు హిమాద్రిపైనఁ దపమున్ జేయన్, గృశానాది దే
వత లా బ్రహును జేరి పలిు రిటు “దేవ్య! మునున శూలిన్ భవ
తితి సేనాపతి యంచుఁ దెలిితివ మా భాగయమునన్, నాగభూ
ష్టతు డెననన్ దప మాచరించు, నితర్మన్ సేనాపతిన్ఁ జేయుమా! 278

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 202 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

 37. కుమారసావమి జననము
యో న స్తననాపతి ర్గూవ దతోూ భ్గవతా పురా।
స త్పః పర్ మాసాథయ త్పాత్య సా సహోమయా॥ {1.37.3}
ఇయ మాకాశగా గంగా యసాాం పుత్రం హుతాశనః।
జనయిష్ాతి దేవానాం స్తనాపతి మరిందమమ్॥ {1.37.7}
 ఓ రఘురామా! “ప్రస్సూతుం పరమశివుడు తపోదీక్షలో ఉనాుందున మఱియొక
స్తనాపతిని నియమిుంచుండి” అని దేవతలు బ్రహీదేవుని వేడగా ఆ చతురుీఖుడు
“ఓ స్సరలారా! పారీతీదేవ యిచిచన శాపవాకుకల ననుసర్షుంచి మీకు మీ
భారాలయుందు పుత్రుడు కలుగబోడు. అగిాదేవుడు గుంగతో క్లిసినపుడు
ఉదావుంచు కుమారుడే దేవస్తనాపతిగా ఉుండగలడు. గుంగాకుమారుని
పారీతీదేవ కూడా తన తనయునిగా భావుంచి సుంతోషపడగలదు. పరమశివుడు
కూడా పరమానుందమును పుందగలడు” అని పలుకగా ఆ పరమేషఠ ని
అమరులు అుందఱూ భకిూతో స్తవుంచినారు.
మ. అని దీనముుగ వననవంచుకొను దేవ్యళిన్ గృపన్ జూచి, యి
టోనె లోకేశ్యడు “పారీతీస్తి నుడుల్ వయరథముు కాబోవు, కా
వున మీకున్ స్తులందుఁ గలగడు సుమీ బుత్రుండు, ప్రీతిన్ హుత్మ
శను డీ గంగనుఁ గూడి ప్ందును సుతున్ శత్రుఘున సేనాపతిన్” 279
మ. సురగంగనది యగినపుత్రుఁ గని త్మ శోభిలుో, ర్మద్రాణి స్ం
బరమున్ బందుచుఁ దతుుమార్మఁ గని స్ంభావంచు మతుిత్రు డం
చు, రహిన్ శంభుడు మ్మదమందు” ననుచున్ సంపారగఁ బలు, నా
సుర లెలోన్ బరమేష్టఠఁ గొలిిరి మనశ్యశభ్రప్రమ్మదముునన్. 280

దేవ కార్ా మిదం దేవ సంవిధత్నై హుతాశన।

శైలపుత్రాాం మహాత్యజ్ఞ గంగాయాం త్యజ ఉత్నృజ॥ {1.37.11}
యదసాా నిర్గత్ం త్సాాత్ త్పూ జాంబూనదప్రభ్మ్॥ {1.37.18}
కాంచనం ధర్ణీం ప్రాపూం హిర్ణా మమలం శుభ్మ్। {1.37.19}
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 203 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ కోట రాజశేఖర్ ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

 ఓ రఘురామా! బ్రహీదేవుని మాటలను అనుసర్షుంచి దేవతలు దివనుుండి

భువకి దిగివచిచ, అనేక ధాతువులతో కూడియునా కైలాస పరీతమును చేర్ష
అచచట ఉనా అగిాదేవుని చూచి “ఓ హవావాహనా! దేవతలుందఱూ
సుంతోషుంచునటుి నీ త్యజస్సును గుంగయుందు ఉుంచుము” అని పలికినారు.
పావకుడు తనయుందు గల శివత్యజస్సును గుంగయుందు నిక్షిపూుం చేయగా గుంగ
ఆ త్యజస్సును భర్షుంచలేక దానిని హిమాలయప్రాుంతమున వడిచిపటిట ుంది.
అప్పుడు ఆ త్యజస్సుకారణుంగా ఆ హిమాలయ ప్రాుంతముంతా
బుంగారుకాుంతులతో వెుండికాుంతులతో ప్రకాశిుంచిుంది.
తే.గీ. దివష్దుల్ వేగ దివ నుండి భువకి వచిి
ధాతుమండిత కైలాస్ ధామమందు
వహినఁ గని పలిునార లిబభంగి “ననల!
న్వదు తేజమున్ గంగలో నిలుపు మయయ!” 281
ఉ. పావకు డంత వలెో యని పలిు, ప్రియముున గంగ డాయుచున్
దేవ! శ్యభముు, నాదయిన తేజముఁ దాలుిచు గరభ మందుమా!
దేవగణముు స్ంతసిలు దీన ననంగను, దివయరూపమున్
భావన నంది గంగ కనుపట్టి ధరింపగ నగినతేజమున్. 282
చం. అనలుడు గంగఁ జూచి తనయందలి తేజముఁ దచఛరీరమం
దునఁ బ్రస్రింపఁ జేయఁ, గడు దుఃఖము నందె భరించలేక వే
దనఁ దన గరభమున్ వడిచెఁ దనిీ హిమాచలపాదసీమ, వె
లిగన దది కాంచన మునగ ల్మలగ, వెండి యనంగ నచిటన్. 283

త్త్ సుూ దేవతా సనరావః కారిూకేయ ఇతి బ్రువన్॥ {1.37.25}

సుంద ఇత్ాబ్రువన్ దేవాః సుననం గర్్ పరిస్రవాత్॥ {1.37.27}
ప్రాదుర్త్ం త్త్ః క్షీర్ం కృతిూకానా మనుత్ూమమ్॥ {1.37.28}
ష్ణాణం ష్డాననో భూతావ జగ్రాహ సూనజం పయః। {1.37.29}

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 204 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

 ఓ రఘురామా! గుంగ అగిాదాీరా పుందిన శివత్యజస్సును భర్షుంచలేక

హిమాలయ ప్రాుంతమున వడిచిపటట గా తీక్షణమైన ఆ త్యజస్సు కారణుంగా అకకడ
బుంగారు వెుండితోపాటు రాగి స్వసము ఇనుము తగరము మొదలైన
అనేకధాతువులు ఏరిడినవ. హిమాలయ స్వమ సీరణమయుంగా మార్షనది. గుంగ
వడిచిపటిట న త్యజస్సు కారణుంగా బుంగారము అగిాప్రభలతో వరాజిలుి తూ
ఆనాటినుుండి జాతరూపము అనే క్రొతూపేరును పుందినది. గుంగాగరామునుుండి
పరమశివుని కళలతో అగిారూపుడుగా కుమారుడు అవతర్షుంచగా దేవతలు వచిచ
ఆ శివకుమారునికి పాలు పట్టట ుందుకు కృతిూకలను ప్పలిచినారు. ఆఱుగురు
కృతిూకలు తలుి లై ప్రేమతో తమ పాలు పట్టట ుందుకు సిదిుంకాగా ఆ బిడడడు
వచిత్రుంగా ఆఱు ముఖ్ములు కలవాడై ఆ ఆఱుగురు కృతిూకల దగాఱ
కడుపునిుండా పాలు త్రాగినాడు.
తే.గీ. గంగ వడిచిన దాని తీక్షణత వలనను
రాగి సీస్ మినుము తగరముు ననగ
ధరణి జనియించె నిటు పలు ధాతువులును
స్ీరణమయ మయ్యయ నా హిమాచల తలముు. 284
తే.గీ. భద్రముగ ధాత్రి గంగగరభముు వెలుగ
స్ీరణము వెలింగెఁ బావకప్రభలతోడ,
నవయనామముుఁ గంచె నానాటినుండి
జాతరూప మటంచును స్ీరణ మరయ. 285
తే.గీ. గంగగరభముు నుండి శ్రీకంఠ కళల
నగినరూప కుమారకు డవతరింప
సురలు వచేిసి శిశ్యవునుఁ జూచి వేగఁ
గృతిుకలఁ బిలిినారలు క్షీర మొస్గ. 286
తే.గీ. ఆఱుగుర్మ కృతిుకలు తలుో లగుచుఁ బ్రేమ
క్షీర మిడఁ గోరి దరిఁ జేరఁ జిత్ర మనగ
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 205 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ కోట రాజశేఖర్ ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

నాఱు మ్మములతోడఁ దా నలర్మచుండి

పాలు ద్రావెను గడుపార బాలు డపుడు. 287

తాః క్షీర్ం జాత్మాత్రసా కృతావ సమయ ముత్ూమమ్।

దదుః పుత్ర్రఽయ మసాాకం సరావసా మితి నిశిైతాః॥ {1.37.24}
గృహీతావ క్షీర్ మేకాహాన సుకుమార్వపు సూద్య॥ {1.37.29}
అజయత్ స్తవన వీర్గాణ దైత్ాసనాగణాన్ విభః। {1.37.30}
ఓ రఘురామా! ఈ కుమారుడు మా అుందఱి కుమారుడు అని భావుంచిన ఆ
ఆఱుగురు కృతిూకలు ప్రేమతో తమ సూనామునిచిచ పుంచినుందున ఆ
శివకుమారుడు కార్షూకేయుడు అనే పేరుతో ప్రసిదిి కెకికనాడు. గుంగకు ఏరిడిన
గరాస్రావము నుుండి ఉదావుంచినుందున సకుందుడు అని పేరు పుందినాడు. ఆఱు
ముఖ్ములతో కూడియునాుందున షణుీఖుడు అనే నాముంతో కూడా కీర్షూ
నుందినాడు. స్సకుమారుడైన ఆ శివకుమారుడు కృతిూకల పాలు త్రాగి ఒకే ఒకక
రోజులోనే గొపి శకిూని పుందినవాడై సమరోతాుహుంతో రాక్షస సుంహారుం చేసి
దేవతలుందఱికీ సుంతోషానిా కలిగిుంచినాడు.
ఉ. ఈతడు మా కుమార్మడని య్యంచుచుఁ బ్రేమ దలిరిఁ గృతిుకల్
చేతము ప్ంగ స్ునయ మిడఁ, జెలుీగ నాతడు గరిుకేయుడై
ఖాయతి గడించె, స్ుందు డని రందఱు గరభపరిస్రవముునన్,
బ్రీతిని ష్ణుుఖం డనెడి పేర్మను రాజిలె నార్మమ్మములన్. 288
తే.గీ. ఆ కుమార్మడు సుకుమార్మ డగినస్ముడు
కృతిుకల పాలు ద్రావ స్ంతృపుు డగుచు
నొకుదినమునన్ బలమొంది యుతసహించి
దైతుయలను గూలిి నిరజరత్రాత యయ్యయ. 289

సుర్స్తనా గణపతిం త్త్ సూ మతులదుాతిమ్॥ {1.37.30}

అభ్ాషించన్ సుర్గణా సనమే తాాగిన పురోగమాః। {1.37.31}
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 206 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

భ్కూశై యః కారిూకేయే కాకుత్నథ భవి మానవః॥ {1.37.32}

ఆయుష్ట్ాన్ పుత్రపౌత్రైశై సుందసాలోకాతాం వ్రజేత్। {1.37.33}
 ఓ రఘురామా! ఆవధుంగా ప్రభవుంచిన శివత్యజస్సు మొదట భూమిపై
వరాజిలిినది. ఆ తరువాత క్రముంగా అగిాతో కూడినదై గుంగయుందు
ప్రవేశిుంచిుంది. గుంగనుుండి ర్తలుి పదను చేర్ష శివకుమారుని రూపుంగా
ఆవరావుంచిుంది అని ప్రశుంసిస్తూ దేవతలు ఆ శివకుమారుని తమ సైనామునకు
స్తనాపతిగా ఎుంచుకొనాారు. దేవస్తనాపతిగా కుమారస్నీమికి పట్లటభషేకుం
జర్షప్పుంచినారు. ఓ ఇనకులనాథా! ఇుంతవఱకు నీకు ఈశీరల్మలను,
కుమారసుంభవమును, గుంగగాథ్ను వనిప్పుంచినాను. పుణాప్రదమైన ఈ
కార్షూకేయుని కథ్ను వనావారు ఆయురారోగా భోగభాగాములతో
పుత్రపౌత్రులతో స్సఖ్సుంతోషములతో జీవుంచి అుంతాకాలమున ఆ సకుందుని
లోకమును చేరుకొనగలరు.
మ. ప్రభవంచెన్ శివతేజమై, ధరణిపై రాజిలెో, వైశాీనర
ప్రభలన్ గంగను జేరె, రెలుోప్దలన్ రాణించె, వీరోయననతిన్
శ్యభమున్ గూరెి నితం, డటంచు దివజుల్ సంపార సేనాపతి
ప్రభ వరిధలుోననన్, గుమార్మ డమరెన్ బటాిభిషేకముునన్. 290
చం. ఇనకులనాథ్! తలిితిని యీశీరల్మలఁ, గుమారస్ంభవ
ముును, వరగంగ గథ్ మది ప్ంగగ న్వ కథ్ వననవ్యర్మ జీ
వనమున గంతు రాయువును, భాగయములన్, వరపుత్రపౌత్రులన్,
ఘనమగు స్ుందలోకమునుఁ గంచెద రంతయమునందుఁ బాత్రులై. 291

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 207 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

 38. సగర చక్రవర్తి వృత్ిాంత్ము

అయోధాాధిపతిః శూర్ః పూర్వ మాసీ ననరాధిపః।

సగరో నామ ధరాాతాా ప్రజాకామ సన చాప్రజః॥ {1.38.2}
తాభ్ాం సహ త్తో రాజా పతీనభ్ాం త్పూవాం సూపః।
హిమవంత్ం సమాసాదా భ్ృగుప్రస్రవణే గిరౌ॥ {1.38.5}
 వశాీమిత్ర మహర్షి దశరథ్రామునికి ఆవధుంగా కుమారసుంభవమును
వవర్షుంచి ఆ తరువాత గుంగావతరణ గాథ్ను ఈ వధుంగా చెపిస్నగినాడు. “ఓ
రఘురామా! పూరీము కీర్షూముంతుడైన సగర చక్రవర్షూ అయోధాను
పర్షపాలిుంచినాడు. వైదరుాని కుమార్తూ అగు కేశిని అను కనాను సగరుడు
వవాహమాడినాడు. స్నటిలేని రూపము గలది అర్షషట నేమి కుమార్తూ అగు స్సమతి
అనే కనాను కూడా సగరుడు పుండిియాడినాడు. స్నధీీమణులైన ఇద్ఱు
భారాలు ఉనాపిటికినీ సగరునికి సుంతానుం కలుగలేదు. అుందువలన సగర
చక్రవర్షూ తన ఇద్ఱు భారాలతో కూడి హిమాలయుంలో ఉనా భృగుప్రస్రవణ
గిర్షని చేర్ష స్సదీరామైన తపస్సును ప్రారుంభుంచినాడు.
కం. కూరిమిఁ గుమారజననముఁ
గూరిచి వవరించి కౌశికుడు రాముని కిం
పారగ నిటులనెఁ బరహిత
కార్మడు గంగవతరణ గథ్నుఁ దెలుపన్. 292

తే.గీ. స్గర్మడేలె నయోధయ మున్ స్దయశసుస

చేరి తరియించి తరియింపఁజేయఁ దనను,
బ్రీతి వైదరిభదుహితనుఁ బండిోయాడెఁ
గ్నశిన్వ నామధేయ స్తీురిుగ్నయ. 293

తే.గీ. మేలు నంద నరిష్ినేమికి దుహితను

నదుభతం బగు రూపమం దప్రతిమను
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 208 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

సుమతి నామముుతో వెలుగ సుదతి నంత

జాయగ గొనెను స్గరచక్రవరిు. 294

తే.గీ. భకిు సేవంచు నిదదఱు భారయలునన

స్ంతతిన్ గంచకుండె నా స్గర్మ డంత
స్తులఁ దోడొుని హిమగిరిన్ స్లుపఁ దపము
నెముదిన్ భృగుప్రస్రవణముుఁ జేరె. 295

అథ వర్ిశత్య పూర్గణ త్పసారాధితో మునిః।

సగరాయ వర్ం ప్రాద్యత్ భ్ృగుః సత్ావతాం వర్ః॥ {1.38.6}
ఏకా జనయితా తాత్ పుత్రం వంశకర్ం త్వ।
ష్షివం పుత్రసహస్రాణి అపరా జనయిష్ాతి॥ {1.38.8}
ఓ రఘురామా! సగరచక్రవర్షూ సుంతానమును కోర్ష వుంద సుంవతురాలపాటు
తపస్సు చేయగా వరదుడైన భృగుమహర్షి ప్రతాక్షమై “ఓ సగరుడా! నీకు ఉనా
ఇద్ఱు భారాలలో ఒకర్షకి వుంశోదాిరకుడైన కుమారుడు కలుగుతాడు.
మఱొకర్షకి అరవైవేల ముంది కుమారులు కలుగుతారు” అని దీవుంచినాడు.
కేశిని వుంశకరుడైన కుమారుని కోరుకొనగా, స్సమతి 60,000 ముంది
కుమారులను కోరుకొనాది. సగరునికి సుంతతి లేదనే చిుంత
తొలగిపోయేవధుంగా కేశినికి అసముంజస్సడు అనే కుమారుడు కలిగినాడు.
గరుతీుంతుని స్త్రదర్ష యగు స్సమతి ఒక గరాతుుంబమును ప్రసవుంచిుంది. వరుం
కారణుంగా కలిగిన ఆ గరాతుుంబుం నుుండి అరవైవేలముంది పుత్రులు
ఉదావుంచినారు. వార్షని దాదులు నేతికుుండలలో ఉుంచి జాగ్రతూగా పుంచినారు.
తే.గీ. తపము సేయగ వరుశతముు నిండ
వచెి భృగుముని; వరదుడై పలికె నిటుల
“కలుగు నొక భారయకున్ వంశకర్మడు, కలుగు
వేర్కకస్తికి నర్మవదివేల సుతులు” 296

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 209 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ కోట రాజశేఖర్ ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

తే.గీ. భృగువు వరముల నొస్గ స్ంప్రీతిఁ తోడ

వరముగఁ గోరెఁ గ్నశిని వంశకర్మని,
నంత సుమతియు ష్ష్టిస్హస్ర సుతులఁ
గోరె, స్గర్మండు స్తులతోఁ జేరెఁ బురము. 297

తే.గీ. కొంతకాలముున స్గర్మ చింత తొలగఁ

గనియ్య నస్మంజుఁ గ్నశిని మనసు ప్ంగ,
ఘనత నొక గరభతుంబమున్ గనియ్య సుమతి
వరము కారణమున నాసుపర్మణభగిని. 298

తే.గీ. వరఫలముగు గరభతుంబముు నుండి

పుటిి రర్మవదివేల సుపుత్రు లంతఁ
గూరిు వ్యరల ఘృతపూరణ కుంభతతుల
నుంచి దాదులు ప్రీతితోఁ బంచినార్మ. 299

త్సా పుత్ర్రఽ౦శుమా నానమ అసమంజసా వీర్ావాన్॥ {1.38.22}

సమాత్ః సర్వలోకసా సర్వసాాప్ప ప్రియంవదః।
త్త్ః కాలేన మహతా మతి సనమభిజాయత్॥ {1.38.23}
సగర్సా నర్శ్రేష్ఠ యజేయ మితి నిశిైతా। {1.38.24}
 ఓ రఘురామా! మీ అయోధాానగరమును పాలిుంచుచుుండిన సగరచక్రవర్షూ ఆ
వధుంగా సుంతానమును పుంది సుంతోషుంచినాడు. ఆ కుమారులు
కాలక్రమమున వదాావుంతులుగా రూపయౌవన సుంపనుాలుగా అయినారు.
పద్కుమారుడైన అసముంజస్సడు నగరుంలోని పసిబిడడలను
సరయూనదీజలాలలో ముుంచివేస్తూ సుంతోషస్తూ నవుీతూ ఉుండేవాడు.
అసముంజస్సని పనులను గమనిుంచి సహిుంపజాలని సగరుడు తన కుమారుడు
అని కూడా చూడకుుండా ఏ మాత్రుం బాధపడకుుండా వానిని నగరుంనుుండి
బహిషకర్షుంచినాడు. ఆ అసముంజస్సని కుమారుడు అుంశుముంతుడు గొపి
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 210 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

వీరాబలసుంపనుాడు. అుందఱితో ప్రియముగా మాటలాడేవాడు. కొుంతకాలానికి

సగరుడు అశీమేధయాగానిా చేయాలని సుంకలిిుంచినాడు.
కం. స్ంతతి గని స్గరాధపు
డెంతయు ముద మందఁ, బుత్రు లెలోర్మ మది ని
శిింతన్ గనిరి సువదయల
యంతము గని, రూపయౌవనాఢ్యయలు నగుచున్. 300
చం. కన నస్మంజు డెలోఁ బసికందులఁ దా స్రయూ జలముులం
దునఁ బడవైచి ముంచుచునుఁ దుష్టిని నవుీచునుండ, వ్యనినిన్
గని స్గర్మండు జేయష్ఠసుతు కారయము సైపగ రాని దౌట, నా
తనిని బహిష్ురించెఁ బరితపుుడుగక పురముు వెలీడన్. 301
తే.గీ. అనఘ! యస్మంజుని కుమార్మ డంశ్యమంతు
డధకవీర్మయండు ప్రియవ్యదియై మెలంగ
నంత స్గర్మ డమ్మఘ మైనటిి మేటి
యశీమేధ యాగముఁ జేయ నభిలష్టంచె. 302

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 211 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

 39. సగరుని అశవమేధ యజాఞశవమును ఇంద్రుడపహర్తాంచుట
సగరపుత్రులు అశవము కఱకు భూమిని త్రవువట

శంకర్శవశురో నామ హిమవా నచలోత్ూమః।

వింధాపర్వత్ మాసాదా నిరీక్షేత్య పర్సిర్మ్॥ {1.39.4}
త్సాాశవచరాాం కాకుత్నథ దృఢధనావ మహార్థః।
అంశుమా నకరో తాూత్ సగర్సా మత్య సిథత్ః॥ {1.39.6}
కోదుండరాముడు తన పూర్షీకుడైన సగరుడు చేయదలచిన
హయమేధయాగమును గుఱిుంచి వవర్షుంపవలసినదిగా మహర్షిని కోరగా
కౌశికుడు సుంతోషుంగా ఇలా చెపిస్నగినాడు. “ఓ రఘురామా! ఈ భూమిపై
వుంధాపరీతము హిమాలయ పరీతము ర్తుండూ పరసిరము చూచుకొుంటూ
ఎదుర్తదురుగా ఉనాాయి. ఆ వుంధా హిమాలయ పరీతములకు మధాన ఉనా
ప్రదేశుంలో సగరచక్రవర్షూ అశీమేధయాగానిా అపూరీమైనర్షతిలో
మొదలుపటిట నాడు. సగరుడు తన ధ్యాయుం న్నఱవేఱుందుకు నియమనిషఠ లతో
ఉుండగా, ఋతిీకుకలు యజఞ కారాుంలో ఉుండి ముంత్రములను పఠిస్తూ ఉుండగా,
శుభకరుడైన అుంశుముంతుడు అఖ్ుండబల పరాక్రమములు గలవాడై
ధనురాిర్షయై యజాఞశీ సుంరక్షణాభారమును సుంపూరణుంగా వహిుంచేుందుకు
సిదిమయాాడు.
కం. అని వశాీమిత్రుడు దెలి
ప్పన నా హయమేధరీతి వవరింపు డటం
చును రాముడు కోరగ నా
మునిపుంగవు డిటుో పలికె మ్మదముతోడన్. 303

తే.గీ. అవని వలసిలుో వంధయహిమాచలములు

మించుచుఁ బరస్ిరము వలోకించుచుండ,
నటిి యద్రలకు నడుమ నమరె స్గర్మ
నశీమేధ మపూరీముు నదుభతమన. 304
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 212 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

ఉ. ధేయయము నెంచుచున్ స్గర్మ డెంతయు నిష్ఠ వహింపగ, నుపా

ధాయయులు యజఞకారయమునఁ దదగత మంత్రములన్ బఠింపగఁ,
బాయక నంశ్యమంతుడు శ్యభంకర్మ డశీముఁ గచు భారమున్
మ్మయుచు నుండె స్ంతతము పూరణబలుండు ధనురధర్మండునై.305

త్సా పర్వణి త్ం యజాం యజమానసా వాసవః।

రాక్షసీం త్ను మాసాథయ యజీాయాశవ మపహర్త్॥ {1.39.7}
యావ తుూర్గ సందర్శ సాూవత్ ఖనత్ మేదనీమ్।
త్ం చైవ హయహరాూర్ం మార్గమాణా మమాజాయా॥ {1.39.14}
 ఓ రఘురామా! సగరచక్రవర్షూ అశీమేధయాగానిా గొపిగా నిరీహిస్తూ
ఉుండగా, ఒక పరీదినమున ఇుంద్రుడు రాక్షసస్వర రూపుంలో వచిచ
యజాఞశీమును అపహర్షుంచినాడు. అప్పుడు ఆ యాగమును జర్షప్పస్తూ ఉుండిన
ఋతిీకుకలు సగరుని చూచి “ఓ రాజా! ఎవడో నీ యజఞమును భగాుంచేయదలచి
యజాఞశాీనిా తీసికొనిపోయినాడు. నీవు వాడిని వెదకిపటిట సుంహర్షుంచాలి. అలా
చేయకపోత్య నీకు అముంగళుం కలుగుతుుంది” అని తెలియజెప్పినారు. వెుంటనే
సగరుడు తన అరవైవేలముంది కుమారులను ప్పలిచి “నాయనలారా! మన
యాగాశాీనిా ఎవడో దురాీరుా డు అపహర్షుంచినాడు. వాడు ఎకకడ ఉనాాడో
వెదకుండి. వాడిని పటుట కొని చుంప్పవేయుండి. ఎకకడా కనిప్పుంచకపోత్య
వానికొఱకు ఈ భూమిని త్రవీుండి. ఎలాగైనా సరే మన యజాఞశాీనిా వెదకి
తీసికొనిరుండి” అని ఆదేశిుంచి, “ఇకకడ నేను నా మనుమడు అుంశుముంతుడు
ఈ ఋతిీకుకలు అుందఱమూ ఈ యజఞ వాటికను సుంరక్షిస్తూ ఉుండగలము” అని
తెలియజేసినాడు.
తే.గీ. స్గర్మ యజఞముు చకుగ సాగుచుండఁ
బరీదినమున రాక్షస్భామ యగుచు
నమరపతి వచిి యజాఞశీ మపహరించె
నప్పు డిటు పలిు రట నుపాధాయయులెలో. 306

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 213 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ కోట రాజశేఖర్ ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

మ. “అవన్వశా! కొనిపోవుచుండె నెవడో యజాఞశీమున్ నేడు న్వ

స్వమున్ భగనము సేయఁ, జేయవలెఁ దతసంహారమున్, లేనిచో
నవలోకింతు వమంగళ” ముని యుపాధాయయుల్ ప్రబోధంప, భూ
ధవుడున్ ష్ష్టిస్హస్రపుత్రులకుఁ గరువయముుఁ దెలెిన్ వెస్న్. 307
చం. హయమును దొంగిలించి చను నటిి ఖలున్ గనఁ జాల, వ్యని ని
శియముగ నంతటన్ వెదకి చంపుడు, కనిడకునన వ్యనికై
రయమున నందఱున్ ధరనుఁ ద్రవుీడు, గుఱఱముఁ బటిి తండు, ని
రభయముగ నేను ఋతిీజులు పౌత్రుడు నుందుము యజఞరక్షణన్.” 308

యోజనానాం సహస్రాణి ష్షివం తు ర్ఘునందన॥ {1.39.20}

బిభిదు ర్ధర్ణీం వీరా ర్సాత్ల మనుత్ూమమ్। {1.39.21}
భ్గవన్ పృథివీ సరావ ఖనాత్య సగరాత్ాజః॥ {1.39.24}
బహవశై మహాతాానో హనాంత్య త్లవాసినః। {1.39.25}
 ఓ రఘురామా! ప్పతృవాకాపర్షపాలనాదక్షులైన సగరపుత్రులు అరవైవేలముంది
యజాఞశాీనిా వెదకుటకు బయలుదేఱినారు. ఒకొకకకరు ఒకొకకక యోజనుం
చొప్పున వెదుకదలచినారు. భూతలుంపై గుఱఱ ము కనిప్పుంచనుందున భూమిని
త్రవీనారు. ఆ సమయుంలో దార్షలో దైతుాలను నాగులను స్నధువులను చూస్తూ
వారే అశీమును దుంగిలిుంచినవారని భావుంచి వార్షని సుంహర్షుంచినారు.
సగరపుత్రుల చేషట లకు భయపడిన నాగులు గుంధరుీలు దేవతలు మొదలైనవారు
బ్రహీదేవుని చేరుకొని “ఓ ప్పతామహా! సగరపుత్రులు భూమిని త్రవుీతూ తమకు
కనిప్పుంచిన వార్షనుందఱినీ యజాఞశీచోరులనే భావనతో చుంప్పవేస్తూ ఉనాారు.
మాకుందఱికీ మీరే దికుక” అని శరణు వేడినారు.
చం. అర్మవదివేలమంది స్గరాతుజు లాదటఁ దండ్రిమాటతో
నుర్మగతి నొకు యోజనము నొకుర్మ చూడఁ దలంచువ్యరలై
తీరపడి మేదిన్వతలముఁ ద్రవుీచు భూమినిఁ జుటిివచిి ర
తురి వధయించినార్మ పలు దైతుయల నాగుల సాధమూర్ములన్. 309
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 214 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

తే.గీ. అంత నాగులు గంధర్మీ లసుర్మలు సుర

లజుని దరిఁ జేరి “స్గరపుత్రాళి ధరను
ద్రవీ యజాఞశీచోర్మలన్ దలపుతోడ
నందఱినిఁ జంపుచుననది యనిరి భీతి. 310

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 215 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

 40. కపిల వాసుదేవుని కోపాగ్ననకి సగరపుత్రులు భసమమగుట

య స్తాయం వసుధా కృతానా వాసుదేవసా ధమత్ః।

కాప్పలం రప మాసాథయ ధార్య త్ానిశం ధరామ్॥ {1.40.2}
త్సా కోపగిననా దగాధ భ్విష్ాంతి నృపత్ాజాః।
పృథివాా శాైప్ప నిర్గ్ద్ధ దృష్వ ఏవ సనాత్నః॥ {1.40.3}
 ఓ రఘురామా! సగరపుత్రులు భూమిని త్రవుీతూ కనిప్పుంచిన వార్షనుందఱినీ
చుంపుచునాారు అని దేవతలు వనావుంచగా బ్రహీదేవుడు ఓ స్సరలారా!
భూమిని ధర్షుంచే వష్షణభగవానుడు ఈ వశీమును కాపాడుతూ ఉుంట్లడు.
ఇప్పుడు కప్పలవాస్సదేవ మహర్షి రూపుంలో రస్నతలుంలో ఉుండి తపస్సు చేస్తూ
ఉనాాడు. ఆ వాస్సదేవుడు ఆ సగరపుత్రులను తన కోపాగిాతో
దహిుంచివేయగలడు. మీరు భయపడవలసిన పనిలేదు. భూమి అప్పుడప్పుడూ
ఇలాగే త్రవీబడుతూ ఉుంటుుంది. అలాియుష్షకలైన ఆ సగరపుత్రులు ఇక
తీరలో మరణస్నూరు” అని తనను శరణువేడిన వార్షనుందఱినీ ఓదార్షచనాడు.
చం. అపుడు ప్పత్మమహుండు సుర లందఱి బాధల నాలకించి “యీ
వపుల ధరించు మాధవుడు వశీముఁ గచుఁ, దపోనిమగునడై
కప్పలమహరిు రూపమునుఁ గంచి రసాతల మందు నుండెఁ దా
నిపుడు, దహించివేయు స్గరేశీరపుత్రులఁ గోపవహినచే. 311
తే.గీ. భీతినందకుడీ మీర్మ వబుధలార!
వసుధ నితయముు నిటు త్రవీబడుచు నుండు
నలిజీవు లయిన స్గరాతుజు లిక
మరణ మందెద” రనియ్య నమర్మలఁ గనుచు. 312

త్తో భితాూై మహీం సర్గవ కృతావ చాప్ప ప్రదక్షిణమ్॥ {1.40.6}

సహితా సనగరాః సర్గవ ప్పత్ర్ం వాకా మబ్రువన్। {1.40.7}
భూయః ఖనత్ భ్ద్రం వో నిరి్దా వసుధా త్లమ్॥ {1.40.10}
అశవహరాూర్ మాసాదా కృతారాథశై నివర్ూథ। {1.40.11}
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 216 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

ఓ రఘురామా! సగరపుత్రులు భూమిని త్రవుీతూ ఎుంత తిర్షగిననూ వార్షకి

ఎకకడను యజాఞశీము కనిప్పుంచలేదు. అుందువలన వారు తిర్షగి తుండ్రి వద్కు
చేరుకొని “ఓ తుండ్రీ! అశీుం కొఱకు వెదకుతూ భూమిని త్రవుీతూ దార్షలో
మాకు కనిప్పుంచిన స్నధువులను ఇతరప్రాణులను చుంప్పనాము. అశీమును
దుంగిలిుంచినవాడు మాకు ఎకకడనూ కనిప్పుంచలేదు. మా ప్రయతాము
వఫలమైనది” అని తెలియజేసినారు. అప్పుడు సగరుడు “కుమారులారా!
మరలా వెళిుండి. భూమిని ఇుంకనూ త్రవీుండి. అశీుం కనిప్పుంచేుంతవరకూ
వెతుకుతూనే ఉుండుండి. గుఱఱ ుం కనబడకపోత్య తిర్షగిరావదు్ . పని పూర్షూచేసికొని
రుండి” అని కోపుంగా మాట్లిడగా వారు మరలా అశీుం కొఱకు వెదకుతూ
భూమిని త్రవుీతూ రస్నతలుం చేరుకొనాారు అని వశాీమిత్రముని
దశరథ్రామునికి గుంగావతరణ కథావశ్లషములను వశదీకర్షుంచస్నగినాడు.
కం. అవనిన్ ద్రవుీచుఁ దిర్మగుచు
స్వనాశీముఁ గంచలేని స్గరాతుజు లె
లో వడిన్ దండ్రినిఁ జేర్మచు
వవరించిరి యతన మెలో వఫల మునుచున్. 313
తే.గీ. పృథిీ స్వనాశీమును గంచ వెదకినార
మిలను ద్రవీ రసాతల మేగినాము
సాధజీవుల నుగ్రతన్ జంప్పనార
మశీహరు కనంబడ డయ్యయఁ దండ్రి!” 314
కం. అని తండ్రికి వవరింపగ
ననె స్గర్మడు “మీర్మ మరల హయచోర్మఁ గనన్
జనుడీ భూమినిఁ ద్రవుీడు
మన యశీము దొరకు వఱకు మరలకు” డనుచున్. 315
తే.గీ. “ప్ండు మీర్మ కృత్మర్మథలై రం” డటంచు
దండ్రి కోపముునన్ బలుఁ దనయులెలో
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 217 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ కోట రాజశేఖర్ ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

మరల నా యశీముం జూడఁ దరలి కెరలి

క్షమను ద్రవుీచు గనిరి రసాతలముు. 316

ఖనామానే త్త్ సూసిాన్ దదృశుః పర్వతోపమమ్॥ {1.40.12}

దశాగజం విరపక్షం ధార్యంత్ం మహీత్లమ్। {1.40.13}
యద్య పర్వణి కాకుత్నథ విశ్రమార్థం మహాగజః॥ {1.40.14}
ఖేద్య చాైలయత్య శీర్ిం భూమికంప సూద్య భ్వేత్। {1.40.15}
 ఓ రఘురామా! తుండ్రి ఆజఞను అనుసర్షుంచి అరవైవేలముంది సగరపుత్రులు
మరల యజాఞశాీనిా వెదకుతూ భూమిని త్రవుీతూ రస్నతలుం చేరుకొనాారు.
అకకడ భూమిని మోయుచునా దిగాజములను వారు చూచినారు. భూమిని
త్రవుీచునా సమయమున తూరుిదికుకన వరూపాక్షము, దక్షిణదికుకన
మహాపదీము, పడమటిదికుకన సమనసము, ఉతూరదికుకన భద్రము అను
పేరితో ప్రసిదిి చెుందిన గజేుంద్రములను చూచినారు. ఆ దిగాజములకు ప్రదక్షిణుం
చేసినారు. ఆ తరువాత వధివశమున ఈశానాదికుకనకు వెళ్లి అచచట కప్పల
వాస్సదేవ మహర్షిని చూచినారు. ఓ దశరథ్రామా! పరీతములతో కూడియునా
ఈ భూమిని మోయుచునా సమయమున తూరుిదికుకన ఉనా వరూపాక్షము
అనే దిగాజము అలసటతో వశ్రుంతి కొఱకు తలను కదలిుంచినప్పుడు
భూకుంపములు ఏరిడుచుుండును.
సీ. తరలి తూర్మపుదికుుఁ ద్రవీ వ్యరలు వరూ
పాక్షమన్ దిగగజ మచటఁ గనిరి
దక్షిణ దికుునఁ ద్రవీ మహాపదు
మను దిగగజముును ఘనత గనిరి
పడమటన్ ద్రవుీచు వడి సౌమనస్ మను
నాశామదేభము నచటఁ గనిరి
ఉతురమునఁ ద్రవీ యుత్మసహమున భద్ర
మను దిగగజము గని రంత వర్మస్

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 218 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

తే.గీ. క్ష్వుతలము మ్మయు తదిదగగజముల కెలో

వధఁ బ్రదక్షిణ మొనరించి వధవశమునఁ
దెలివ మీరంగ న్వశానయ దికుు కేగి
కప్పల వ్యసుదేవమహరిుఁ గంచినార్మ. 317
తే.గీ. పరీత్మదులతో నునన వసుధ మ్మయు
నటిి దికురీంద్రము వరూపాక్ష మదిద
మించి శ్రంతికై తలఁ గదలించు వేళ
వచుి భూకంపములు రాఘవ్య! నిజముు. 318

దదృశుః కప్పలం త్త్ర వాసుదేవం సనాత్నమ్।

హయం చ త్సా దేవసా చర్ంత్ మవిదూర్త్ః॥ {1.40.25}
త్త్ స్తూనాప్రమేయేన కప్పలేన మహాత్ానా।
భ్సారాశీకృతా సనర్గవ కాకుత్నథ సగరాత్ాజాః॥ {1.40.30}
 ఓ రఘురామా! సగరపుత్రులు తుండ్రి ఆజఞ ననుసర్షుంచి యజాఞశీమును
వెదకుచూ రస్నతలుంలో కప్పలవాస్సదేవ మహర్షి చెుంతకు చేరుకొనాారు. ఆ
ముని ముుందు ఉనా యాగాశీమును చూచినారు. సుంతోషుంతో
పుంగిపోయినారు. యాగాశీమును దుంగిలిుంచి తెచిచనవాడు అతడే అని
అనుకొని ఆ మునిని అనుమానుంతో చూచినారు. వపర్షతమైన కోపానిా
పుందినారు. “ఓ పాపాతుీడా! అశీహరూవైన నినుా ఇప్పుడే చుంప్పవేస్నూము”
అని నోటికి వచిచనటుి మాట్లిడుతూ శసరములను చేతబటిట ఆ మునిమీదకు
దూకేుందుకు సిదిమైనారు. దుడుకుతనుంతో వావహర్షుంచే ఆ సగరపుత్రులను
చూచి ఉగ్రరూపానిా పుందిన కప్పల వాస్సదేవ మహర్షి కోపుంగా చూస్తూ
ఒకమాఱు హుుంకారుం చేసినాడు. మునికోపాగిాకి అరవైవేలముంది
సగరపుత్రులు క్షణకాలుంలో భసీమై నేల కూలినారు.
చం. మునివర్మఁ జేరినార్మ, ముని ముందర నశీముఁ గంచినార్మ, నె
మునమునఁ బంగినార, లనుమానముతో మునిఁ జూచినార్మ, త
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 219 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ కోట రాజశేఖర్ ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

నుుని హయహరు యంచును వమ్మహితులై క్రుధ నందినార్మ, పా

ప్పని నినుఁ జంప్పవేతుమని ప్రేలుచు దూకిరి శస్రపాణులై. 319

తే.గీ. దుడుకుతనమూను స్గరపుత్రులను గంచి

కనులఁ గెంపులు నిండంగఁ గప్పలమౌని
యుగ్రరూపుడై యొకమాఱు హుంకరింప
భస్ురాసులై కూలిరి వ్యరలెలో. 320

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 220 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

 41. సగరుడు యజఞమును పూర్తిచేయుట

పుత్రాంశిైర్ గతాన్ జాాతావ సగరో ర్ఘునందన।

నపూర్ మబ్రవీ ద్రాజా దీపామానం సవత్యజసా॥ {1.41.1}
ప్పత్ౄణాం గతి మనివచఛ యేన చాశ్లవఽపవాహిత్ః॥ {1.41.2}
సిద్యధర్థ సనన్ నివర్ూసవ మమ యజాసా పర్గః॥ {1.41.4}
ఓ రఘురామా! కప్పల వాస్సదేవుని కోపాగిాకి సగరపుత్రులు భసీుం కాగా,
తన అరవైవేలముంది పుత్రులు ఎుంతకాలమైనపిటికినీ తిర్షగి రాలేదని చిుంతిస్తూ
ఉుండిన సగర చక్రవర్షూ మనుమడైన అుంశుముంతుని ప్పలిచి “నాయనా! నా
మనుమడివైన నీవు గొపి శూరుడవు. నీవు నీ (అరవైవేల ముంది)
ప్పనతుండ్రులను, యజాఞశీమును వెదకుటకు ధనురాిర్షవగా ఖ్డాధార్షవగా వెళ్లి .
స్నధువులు కనిప్పస్తూ నమస్నకరుం చేయి. నీ ప్రయతామునకు ఆటుంకుం కలిగిుంచే
దుష్షటలను చుంప్పవేయి. ధీరుడవై మెలగుతూ యాగాశాీనిా తీసికొనిరా” అని
ఆదేశిుంచినాడు. తాతయైన సగరుడు ఆ వధుంగా పలుకగా అుంశుముంతుడు
“అట్టి చేస్నూను” అని అుంటూ తాతగార్ష దీవెనలను అుందుకొని ఖ్డామును
కారుీకమును ధర్షుంచి గుఱఱ మును వెదకుటకు బయలుదేఱినాడు.
కం. ఎంతకుఁ దన పుత్రులు తన
చెంతకు రారని స్గర్మడు చింతిలి, స్వమున్
సాంతము సేయగఁ దలచుచు,
మంతనములు స్లుప నంశ్యమంతునిఁ బిలిచెన్. 321
ఉ. శూర్మడ వీవు పౌత్రుడవు, శూరత నేగుము న్వదు తండ్రులన్
వ్యర్మవమున్ గనంగఁ, గరవ్యలముఁ గర్ముకమున్ గ్రహింపుమా!
చేరి నమస్ురింపుము వశిష్షిలఁ, జంపుము వఘనశీలురన్,
ధీర్మడవై తురంగమును దెముు శ్యభముగుఁ బముు శీఘ్రమే” 322

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 221 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ కోట రాజశేఖర్ ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

తే.గీ. అనుచు స్గర్మడు పలుగ నంశ్యమంతు

డట్టో యని, త్మత దీవెన లందుకొనుచుఁ,
బుడమిఁ బితర్మలన్ యజాఞశీమున్ వెదుకగ,
ఖడగకార్ముకధారియై కదలినాడు. 323

స ఖ్యత్ం ప్పత్ృభి రాార్గ మంత్ రౌ్మం మహాత్ాభిః।

ప్రాపదాత్ నర్శ్రేష్ఠ త్యన రాజాాభిచోదత్ః॥ {1.41.6}
త్యష్ట్ం త్దవచనం శ్రుతావ జగామ లఘువిక్రమః।
భ్సారాశీకృతా యత్ర ప్పత్ర్ సూసా సాగరాః॥ {1.41.12}
”ఓ రఘురామా! సగరుని మనుమడైన అుంశుముంతుడు తాతగార్ష మాట
ననుసర్షుంచి యజాఞశీమును ప్పనతుండ్రులను వెదకుటకు బయలుదేఱినాడు. తన
ప్పనతుండ్రులు భూమిని త్రవీన మారాుంలోనే ప్రయాణుంచి రస్నతలుం
చేరుకొనాాడు. అచచట దేవదానవులు నిరుంతరుం పూజిుంచే దిగాజానిా దర్షిుంచి
భకిూప్రపతుూలతో పూజిుంచి “ఓ దిగాజమా! మా యాగాశీము జాడను, మా
ప్పతరుల జాడను తెలియజేయి” అని ప్రార్షథుంచినాడు. అప్పుడు ఆ దిగాజము “ఓ
అుంశుముంతుడా! నీవు ధనుాడవు. తీరలో నీవు మీ యజాఞశీమును తీసికొని మీ
అయోధాానగరమునకు చేరుకొనగలవు. ఇది నిజము” అని అతడు కోర్షన
వషయమును గుఱిుంచి తెలియజేసినది. ఇతర దిగాజములు కూడా
అదేవధముగా తెలుపగా అుంశుముంతుడు తన ప్పతరులు భసీమై పడియునా
ప్రదేశమునకు చేరుకొనాాడు.
చం. ప్పతర్మలు త్రవీనటిి పృథివన్ గని, తతిథ్ మంద యేగి, స్ం
తతమును దేవదానవులు నమిు భజించు గజేంద్రఁ జూచి, త్మ
నతులిత భకిుఁ గొలిి స్వనాశీము జాడను దెలుిమనన, న్వ
ప్పసత వష్యముు నాతనికిఁ బ్రీతి వచించెను దిగగజ మిుటుల్. 324
మ. అరయన్ ధనుయడ వంశ్యమంతుడ! భవదయజాఞశీమున్ గూడుచున్
దీరలో నేగెద వ్య యయోధయ కిది సిదధముంచు దిగీరణ

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 222 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

ముు రహిన్ దెలిగ, నట్టో పలు నితరముుల్ దిగగజముుల్, చనెన్

వర్మస్న్, దండ్రులు భస్ుమై పడిన తత్మిరంతముుఁ జేరెన్ వెస్న్. 325

స చైవ మబ్రవీ ద్యవకాం వైనత్యయో మహాబలః।

మా శుచః పురుష్వాాఘ్ర వధ్యఽయం లోకసమాత్ః॥ {1.41.17}
భ్సారాశీకృతా నేతాన్ పూవయే లోూకపవనీ। {1.41.20}
ష్షివం పుత్రసహస్రాణి సవర్గలోకం నయిష్ాతి। {1.41.21}

ఓ రఘురామా! సగరుని మనుమడైన అుంశుముంతుడు తన

(అరవైవేలముంది) ప్పనతుండ్రులు భసీుంగా పడియునా ప్రదేశానిా చేరుకొనాాడు.
అచచట ఉనా భసీము తన ప్పతరులదే అని తెలిసికొని వార్షని ప్రతాక్షుంగా
చూడలేకపోయినానని బాధపడి వార్ష మరణమునకు కుమిలిపోయినాడు. అకకడే
ఉనా యజాఞశాీనిా చూచినాడు. ప్పతరులకు జలతరిణుం ఇవీడుం తన
బాధాతగా భావుంచి నీటికొఱకు వెదుకస్నగినాడు. ఎకకడను నీరు
కనిప్పుంచకపోగా వలప్పస్తూ ఆ సమయాన అచచటకు వచిచన తన ప్పతరులకు
మేనమామయైన గరుతీుంతుని చూచి ప్పతరులకు పటిట న దురాతిని తెలిప్ప
ఏడువస్నగినాడు. అప్పుడు గరుడుడు “ఓ అుంశుముంతుడా! వీర్ష మరణము
లోకసమీతము. కాబటిట నీవు శోకిుంచవదు్ . నిషాకరణుంగా దాడి చేయబూనిన
వీర్షని కప్పల వాస్సదేవ మహర్షి తన కోపాగిాచే భసీుం చేసినాడు. వీర్షకి స్నధారణ
జలములతో తరిణుం ఇవీడుం సర్షకాదు. పవత్రమైన గుంగానదీ జలతరిణుం
మాత్రమే పాపములను తొలగిుంచి వీర్షని సీరాలోకమునకు తీసికొనివెళిగలదు”
అని హితమును ఉపదేశిుంచినాడు.

చం. ప్పతర్మలఁ జూడలేక పరివేదనఁ జెందుచు, భస్ురాసులన్

బితర్మలుగ నెఱింగి దురప్పలుోచు, యజఞహయముుఁ గంచె; బా
ధయత యని వ్యరికెలో జలతరిణ మీయగ నెంచి, న్వటికై
వెతకి జలముుఁ గనకఁ దప్పంచుచుఁ, జూచె సుపర్మణ బంధవున్. 326

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 223 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ కోట రాజశేఖర్ ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

తే.గీ. ప్పతర్మలకు మేనమామయౌ వహగపతినిఁ

జూచి, యంశ్యమంతుం డేడెి శోక మొదవ,
నంత గర్మడుడు వచియించె నతని కిటుో
“లోకస్ముత మిది న్వకు శోక మేల?” 327

తే.గీ. “కప్పలముని కోపమున వీరిఁ గలిివేస,

నిచటి జలములఁ దరిణ మెననఁ దగదు,
గంగజలములె వీరల కలుష్మడచి
పావనులఁ జేసి పంప్పంచు స్ీరగమునకు” 328

యజాం నిర్వర్ూయామాస యథాకలిం యథావిధి। {1.41.25}

త్రింశ దవర్ిసహస్రాణి రాజాం కృతావ దవంగత్ః। {1.41.27}
స రాజా సుమహా నాసీ దంశుమాన్ ర్ఘునందన। {1.42.2}
త్పోవనం గతో రామ సవర్గం లేభే త్పోధనః॥ {1.42.4}
ఓ రఘురామా! గరుతీుంతుడు అుంశుముంతుని చూచి “నాయనా!
యజాఞశీమును తీసికొని వెళ్లి . మీ తాతయైన సగరచక్రవర్షూ యాగానిా
పూర్షూచేస్నూడు” అని తెలుపగా అట్టి అనిన అుంశుముంతుడు గుఱఱ ముతోపాటు
అయోధా చేర్ష తాతగార్షకి జర్షగిన వషయానిా, గరుడుని మాటలను
వవర్షుంచినాడు. సగరుడు అశీమేధయాగానిా పూర్షూచేసి, చకకగా
రాజాపర్షపాలన చేస్తూ గుంగను దివనుుండి భువకి తీసికొనిరావడుం ఎలా? అని
చిుంతిస్తూ ముపపివేల సుంవతురాల తరువాత దివుంగతుడైనాడు. సగరుడు
మరణుంచిన తరువాత అుంశుముంతుడు రాజైనాడు. కొుంతకాలుం తరువాత
అుంశుముంతుడు కుమారుడైన దిల్మపునికి రాజాుం అపిజెప్పి తాను అడవకి వెళ్లి
తపస్సు చేస్తూ ముపపిర్తుండు వేల సుంవతురాల తరువాత సీరాస్సథడైనాడు.
తే.గీ. “అంశ్యమంతుడ! న్వవు యజాఞశీముఁ గొని
శీఘ్రముగను బిత్మమహుఁ జేర్మకొనుము

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 224 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

బుధలతో నశీమేధమున్ బూరిుఁ జేయు

నత” డనుచుఁ బలికె నప్పు డా గర్మడుడు. 329
ఉ. అప్పుడ యంశ్యమంతుడు హయముును గొంచు నయోధయఁ జేరి త్మ
జెపెి సుపర్మణవ్యకయములఁ, జేసను బారిథవు డశీమేధమున్
గొపిగ, గంగ రాక మదిఁ గోర్మచు, రాజయము నేలుచుండగన్
ముపిదివేల యేండుో చన, భూపతి యంత దివంగతుండయ్యన్. 330
తే.గీ. అటుల స్గర్మండు దివకేగ నంశ్యమంతు
డపుడు రాజుగ భువనేలి, యాతుజు నిక
నేలుమనుచు దిల్మపుని, నేగె వనికి,
నేగె ముపిదిరెండు వేలేండోకు దివ. 331

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 225 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

 42. భగీరథుడు గాంగను భూమికి తెచుుటకు
త్పసుును ప్రారాంభాంచుట
త్సా చింత్యతో నిత్ాం ధర్గాణ విదతాత్ానః।
పుత్ర్ర భ్గీర్థో నామ జజేా పర్మధారిాకః॥ {1.42.7}
భ్గీర్థసుూ రాజరిి రాధరిాకో ర్ఘునందన। {1.42.11}
మంత్రి ష్ట్వధాయ త్ద్రాజాం గఙ్గవత్ర్ణే ర్త్ః। {1.42.12}
ఓ రఘురామా! అుంశుముంతుడు మరణుంచిన తరువాత దిల్మప మహారాజు
“తన ప్పతామహులను పావనుం చేయగల గుంగానది ఎలా అవతర్షస్సూుంది” అని
నిరుంతరుం చిుంతిస్తూ ఉుండినాడు. యజఞయాగాదులు చేసినాడు.
వుంశోదాిరకుడైన భగీరథుడు అనే కుమారుని పుందినాడు. ముపపివేలయేుండుి
రాజామును పర్షపాలిుంచినాడు. తన రాజామునుందు కుమారుడగు భగీరథుని
పట్లటభషకుూనిగా చేసినాడు. ప్పతరుల గుఱిుంచి దిగులుపడుతూ మనోవాాధితో
మరణుంచినాడు. తాను చేసిన పుణాకరీల ఫలితుంగా సీరామును చేరుకొనాాడు.
రాజర్షి యైన భగీరథుడు ప్రజలను తన కనాబిడడలవలె పాలిస్తూ ఎలాగైనా సరే
గుంగావతరణ అనే మహతాకరామును స్నధిుంచాలి అని నిశచయిుంచుకొనాాడు.
తే.గీ. రాజయ మేలు దిల్మపుడు రాగ మొదవఁ
దన ప్పత్మమహు లెలోర్మ దగధ మగుట
నెంచి గంగవతరణ మదెటుో జర్మగు
ననెడి చింతతో నుండెఁ దా ననవరతము. 332
తే.గీ. ఆ దిల్మపుడు యజాఞదు లమరఁ జేసి
ప్రణుతిఁ గంచెడి సుతు భగీరథునిఁ బంది
రకిు ముపిదివేలేండుో రాజయ మేలి
కోరిు సుతునిఁ బటాిభిష్టకుునిగఁ జేస. 333
తే.గీ. తీరగ గంగవతరణముు జర్మగు ట్టటుి
లనెడి చింతఁ, బిత్మమహులనుఁ దలచుచు
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 226 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

మరణ మొంది, దిల్మపుడు మహితమైన

పుణయకరుల ఫలమునఁ బోయ్య దివకి. 334
తే.గీ. అంతట భగీరథుడు కీరిు నవని నేలె
స్తయధరుముు లెఱిగి రాజరిు యగుచుఁ
బ్రీతిఁ బ్రజలను తన కననబిడడ లనుచుఁ
దలచి సాధంతు గంగవతరణ మనుచు. 335

స త్పో దీర్్ మాతిష్ఠ ద్ధగకర్గణ ర్ఘునందన॥ {1.42.12}

ఊర్ధైబాహుః పంచత్ప మాసాహారో జిత్యంద్రియః। {1.42.13}
గంగాయాః సల్పలకిూనేన భ్సా నేాష్ట్ం మహాత్ానామ్।
సవర్గం గచేఛయు ర్త్ాంత్ం సర్గవ మే ప్రప్పతామహాః॥ {1.42.19}
ఓ రఘురామా! సగరచక్రవర్షూ యొకక మునిమనుమడైన భగీరథుడు
గుంగావతరణుం కొఱకు గోకరణుం వెళ్లి కఠోరమైన తపస్సును చేయస్నగినాడు.
ఏకాగ్రత గలవాడై, ఊరివబాహుడై, మాసమునకు ఒకస్నర్ష మాత్రమే
ఆహారమును భుజిుంచువాడై, పుంచాగుాల మధా నిలబడినవాడై,
ఇుంద్రియనిగ్రహుం కలవాడై, దీక్ష్వబదుి డై ఘోరమైన తపస్సును చేస్తూ ఉుండగా
ప్రీతి చెుందిన చతురుీఖుడు ప్రతాక్షమై “వరుం కోరుకో. నినుా అనుగ్రహిస్నూను”
అని అనాాడు. అప్పుడు భగీరథుడు “ఓ బ్రహీదేవా! నా ప్పతామహులైన
సగరపుత్రులు సీరాలోకమును చేరుకొనుటకు వార్షకి గుంగానదీజలములతో
తరిణుం ఇవీవలసియునాది. అుందుకొఱకు నాకు స్సరగుంగ కావలెను.
గొపిదైన ఇక్ష్వీకు వుంశుంలో జనిీుంచిన నేను సుంతోషానిా కలిగిుంచే
సుంతానానిా ఇుంతవరకు పుందలేదు. కాబటిట వుంశమును నిలిపే సుంతతిని
కూడా దయతో అనుగ్రహిుంచుండి” అని ప్రార్షథుంచినాడు.
మ. ఘన గంగనది నందఁ గోర్మచును గోకరణముుఁ జేరెన్, వర
ముని యేకాగ్రత నూరధవబాహుడుగ మాసాహారిగఁ దపుు డ
య్యయను, బంచాగునల మధయ నుండి మది నెంతే నిగ్రహమొుపి దీ
క్షనుఁ జేసం దప మా భగీరథుడు సాక్ష్వదెరహుదేవున్ గనన్. 336
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 227 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ కోట రాజశేఖర్ ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

చం. ఘనుడు భగీరథుం డటు లఖండ తప మొునరింప, బ్రహు యా

తని గని “కోర్మమా వరముఁ దపిక నితుు” నటంచుఁ బలు, న
మునుజ వర్మండు కోరె నిటు “మతిరప్పత్మమహు లెలో స్ీరగమున్
గన సురగంగ కావలయు గంగజలముులఁ దరిణమిుడన్”. 337

తే.గీ. భవయమైనటిి యిక్ష్వీకు వంశజుడను

హరుము నొస్ంగు స్ంత్మన మందనైతి
ననునఁ గర్మణించి దయను స్ంతతి నొస్ంగి
వంశమును నిలుి మని వేడె వనజభవుని. 338

గంగాయాః పత్నం రాజన్ పృథివీ న సహిష్ాతి।

తాం వై ధార్యితుం వీర్ నానాం పశాామి శూల్పనః॥ {1.42.24}
ఉమాపతిః పశుపతీ రాజాన మిద మబ్రవీత్॥ {1.43.2}
శిర్సా ధార్యిష్ట్ామి శైలరాజసుతా మహమ్॥ {1.43.3}
ఓ రఘురామా! స్సరగుంగ కావాలి, సుంతానుం కావాలి అనా రాజశ్రేష్షఠని
కోర్షకలను వనిన బ్రహీదేవుడు తథాస్సూ అని అనాాడు. “ఓ మహారథుడా!
భగీరథుడా! నీ కోర్షక ననుసర్షుంచి గుంగ దివనుుండి భువకి తపినిసర్షగా
అవతర్షస్సూుంది. నినుా అనుసర్షస్సూుంది. అయిత్య వేగుంగా క్రిుందకు దూకే
స్సరగుంగను ఈ భూమి భర్షుంచలేదు. గుంగను ధర్షుంచగల శకిూముంతుడు
చుంద్రశ్లఖ్రుడు ఒకకడే. అుందువలన నీవు నీ తపస్సుతో ఆ పరమేశీరుని
సుంతోషపటుట ” అని చతురుీఖుడు అదృశామైనాడు. భగీరథుడు మరల దీక్ష
వహిుంచి తన కాలి బొటనవ్రేలి కొనభాగుంపై నిలబడి తపస్సును
మొదలుపటిట నాడు. ఒక సుంవతుర కాలుం గడువగా అతని తపస్సును మెచిచ
పరమశివుడు ప్రతాక్షమైనాడు. “గుంగను నేను ధర్షస్నూను” అని అభయ
మిచిచనాడు. ఆ తరువాత స్సరగుంగ వేగుంగా ఆకాశుం నుుండి శుంభుని
శిరస్సుపైకి దూకిుంది.

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 228 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

చం. అన వని బ్రహుదేవుడు తథ్యస్ుని, “గంగ మహోదధృతిం బిఱుం

దన నర్మదెంచు, దాని ధర త్మలిి భరింపగఁ జాల, దో
యనఘ! ధరింపనోపెడి మహాతుుడు శంభుడు గన, వేగ శూ
లినిఁ బరితుష్షిఁ జేయు” మని ల్మల వచించి యదృశ్యయడై చనెన్. 339

మ. గుర్మదీక్షన్ స్మ మా భగీరథుడు సాీంగుషాఠగ్ర మాత్రముునన్

ధరపై నిలిి తప మొునరిఁ గని, చేతఃప్రీతిఁ బ్రతయక్షమై
వర మిచెిన్ సురగంగఁ దాలుు ననుచున్ భర్మగండు, త్మ నంత భా
సుర వేగముున దూకె శంభుని శిరసుసన్ జేరగ గంగయున్. 340

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 229 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

 43. గాంగావత్రణము

అచింత్య చై సా దేవీ గంగా పర్మదుర్ధరా॥ {1.43.5}

విశామాహం హి పతాళం స్రోత్సా గృహా శంకర్మ్।
త్సాావలేపనం జాాతావ క్రుదధసుూ భ్గవాన్ హర్ః॥ {1.43.6}
తిరోభ్వయితుం బుదధం చక్రే త్రిణయన సూద్య। {1.43.7}

ఓ రఘురామా! దేవత లుందఱూ కొనియాడుతూ తనకు నమస్నకరాలు చేస్తూ

ఉుండగా స్సరగుంగ పుంగుతూ గొపి ప్రవాహుంగా రూపుదిదు్ కొని ఆకాశుం
నుుండి క్రిుందికి దూకిుంది. పావనమైన శుంభుని శిరస్సును చేరుతూ గరాీనిా
పుందినదై తన వేగుంతో ఆ పరమశివుని తనతోపాటు రస్నతలానికి తీసికొని
వెళ్లిపోతాను అని భావుంచిుంది. సరీజుఞడైన గుంగాధరుడు స్సరగుంగ గరీమును
పుందినదని గ్రహిుంచి ఉగ్రుడైనాడు. ఆ ముందాకిని యొకక మదమును
అణచివేయదలచిన వోామకేశుడు తన జట్లముండలమును వసూర్షుంపజేసి
అుందులో ఆ గుంగను బుంధిుంచినాడు. అప్పుడు గుంగ భ్రుంతికి లోనై
గరీభుంగానిా పుంది ఎటువెళి వలెనో దికుక తోచక, ఏ దార్ష లేక ఎుంతగానో
చిుంతిుంచస్నగిుంది.
మ. వనుతుల్ సేయుచు దేవతల్ నతులిడన్ వచేియుచున్ బంగుచున్
ఘన రూపముును దాలిి గంగ దిగె నా కాశముు నందుండి పా
వనమౌ శంభు శిరముుఁ జేరి, మది స్ంభావంచె న్వ రీతి “న్వ
శ్యనిఁ గొంపోదు రసాతలముునకు నాశ్యప్రౌఢి నే నిప్పుడే”. 341
మ. మదిలో గరీము నందె గంగ యనుచున్ భావంచి స్రీజుఞ, డా
మదమున్ ద్రంచగ నెంచి యుగ్రడుగఁ దా మారెన్, జటామండలం
బది వసాురతరంబు గగఁ, గ్రధతో నదాదని బంధంచె, నం
త దిశల్ గంచగలేక గంగ కడుఁ జింతన్ బందె వభ్రాంతయై. 342

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 230 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

నైవ నిర్గమనం లేభే జట్సమణడల మోహితా। {1.43.9}

తా మపశాన్ పునసూత్ర త్పః పర్మ మాసిథత్ః। {1.43.10}
విససర్ి త్తో గంగాం హరో బిందుసర్ః ప్రతి।
త్సాాం విసృజామానాయాం సపూ స్రోతాంసి జజిార్గ॥ {1.43.11}
ఓ రఘురామా! ఆ వధుంగా ఆకాశగుంగ పరమ శివుని జట్లజూటుంలో
బుంధిుంపబడి ఎటు పోవడానికీ దార్షలేక అకకడనే తిరుగుతూ ఉుండస్నగినది.
దేవగుంగకు పుంగిన ఆవేశుం పూర్షూగా అణగార్షుంది. గరీముంతా నశిుంచిుంది.
సుంవతురాలపాటు కాలుం గడిచిుంది. గుంగ ఎుంతకూ దిగిరాకపోవడుంతో
భగీరథుడు గుంగాధరుని గుఱిుంచి ర్తుండవమాఱు తపస్సు చేసినాడు. పటుట వదలక
మరలా తపస్సు చేస్సూనా భగీరథుని ధూరజటి మెచుచకొనాాడు. తన భకుూని
కోర్షకను తీరచదలచి శివుడు సుంతోషుంగా గుంగను వడిచిపటిట నాడు. అప్పుడు
గరీవహీనయైన గుంగ వనయగుణుం కలిగినదై శివజట్లజూటుం నుుండి
ఏడుపాయలుగా భూమిపై పడిుంది.
ఉ. ఆ వధ గంగ యీశ్య జట లందె చరింపగసాగెఁ, దా నెటుల్
పోవగ దారిలేక, తన ప్ంగు నశింపగ, మేటి గరీమున్
బోవగ, వరుముల్ గడచిపోవగఁ; జేస భగీరథుండు స్
దాభవన న్వశ్య నెంచుచుఁ దపముును రెండవ మాఱు దీక్షతో. 343
చం. వదలక యా భగీరథుడు భవయతపముును జేయ మెచుిచున్,
వదలెను గంగ నా శివుడు భకుుని కోరికఁ దీరి, నంతటన్
గదలెను దివయగంగ నిజగరీము స్రీము ఖరీ మౌటచే,
మెదలుచు నమ్రభావమున, మేదినిఁ జేరిన దేడుపాయలై. 344

హాూదనీ పవనీ చైవ నల్పనీ చ త్థాఽపరా।

తిస్రః ప్రాచీం దశం జగుాః గంగా శిశవజలా శుశభ్ః॥ {1.43.12}
సుచక్షు శ్్ైవ సీతా చ సింధు శ్్ైవ మహానదీ।
తిస్ర స్తూైతా దశం జగుాః ప్రతీచీం తు శుభ్యదకాః॥ {1.43.13}
సపూమీ చానవగా తాూసాం భ్గీర్థ మథో నృపమ్। {1.43.14}
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 231 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ కోట రాజశేఖర్ ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

ఓ రఘురామా! పరమశివుడు తన జట్లజూటమున బుంధిుంచిన గుంగను

కరుణుంచి వదలిపటట గా, ఆ స్సరాపగ సుంతోషుంతో అదుాతమైన ర్షతిలో భువకి
అవతర్షస్తూ, బిుందుసరోవరానిా చేర్ష ఏడుపాయలుగా ప్రవహిుంచిుంది.
ఏడుపాయలలో నళ్లని, పావని, హాి దిని అను పేరితో మూడుపాయలు
తూరుిదికుకనకు ప్రహిుంచస్నగినవ. సిుంధువు, స్వత, స్సచక్షువు అనే పేరితో
మూడుపాయలు పడమటిదికుకనకు ప్రవహిుంచస్నగినవ. ఇక మిగిలిన
ఏడవపాయ భగీరథుని ప్పతరులకు తన సిరితో ఊరివలోకగతులను
ఉతూమయోగమును కలిగిుంపదలచి ఆ రాజశ్రేష్షఠని అనుసర్షుంచిుంది.
తే.గీ. త్రోవఁ గనె గంగ బిందుస్రోవర దిశ
నేడు పాయల గంగలో మూడు పాయ
లరిగెను నళిని పావని హాోదిని యను
నామములఁ దూర్మి దెస్కు వనానణముగను. 345
తే.గీ. శ్రేయ మిడు మఱియొక మూడు పాయలు కొన
సాగె సింధవు సీత సుచక్షు వనెడి
దివయ నామాల పడమటి దెస్కు, త్మను
ధనయతను గంచినటుోగ తలచె ధరణి. 346
ఉ. ఆగక శంభు మస్ుకము నందు, సురాపగ స్ంతస్ముుతో
నా గతి దూకి యేగెఁ బరమాదుభత ల్మలల నాఱు పాయలై,
వేగముతో భగీరథుని వెంబడి యేడవ పాయ సాగె, స్
దోయగము గూరిి సాగర్మల కూరధవగతుల్ గలిగింప నెంచుచున్. 347

భ్గీర్థోఽప్ప రాజరిిః దవాం సాందన మాసిథత్ః। {1.43.14}

ప్రాయా దగ్రే మహాత్యజా గంగా త్ం చా పానువ్రజత్। {1.43.15}
త్ దదు్త్త్మం లోకే గంగాపత్న ముత్ూమమ్॥ {1.43.19}
దదృక్షవో దేవగణా సనమీయు ర్మితౌజసః। {1.43.20}

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 232 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

ఓ రఘురామా! శివుని శిరస్సు నుుండి అవనికి అవతర్షుంచిన ఆకాశగుంగ

రథ్స్సథ డైన భగీరథుని అనుసర్షుంచస్నగినది. అపార జలరాశితో గొపి గొపి
శబ్ ములతో ఆ రాజర్షిని వెుంబడిుంచి వెళ్లి ఆ గుంగా ప్రవాహుంలో తాబేళ్లి మొసళ్లి
చేపలు మొదలైన జలచరాలు ఉతాుహుంతో ఎగిర్షపడస్నగినవ. దివజగుంగ
దివాజలాలతో భువకి అవతర్షస్తూ ఉుండగా దేవతలు ఋష్షలు యక్షులు
మొదలైనవారు తమ తమ వాహనములపై ఉుండి ఆకాశము నుుండియే ఎుంతో
ఆశచరాుంతో మహోతాుహుంతో గుంగావతరణ దృశాానిా తిలకిుంచి
పులకిుంచస్నగినారు.
శా. ఆ రాజరిు భగీరథుండు రథ్మం దాసీనుడై ముందు పో
గ, రాశీకృత తోయజాలములతో గంభీర నాదముుతో
నా రాజనుయని వెంబడించి చనెఁ దా నా గంగ, చూడంగ నా
వ్యరిన్ కచఛప శింశ్యమార ఝష్ముల్ వరిుంచె నరిుంచుచున్. 348
మ. దివలో నుండిన గంగ యా వధముగ దివ్యయంబుజాలముుతో
నవనిన్ జేరగ, దేవతల్ మునులు యక్ష్వదుల్ స్మూహముుగ
స్ువన్వయంబగు వ్యహనముుల పయిన్ స్ంతుష్టిమై వచిి, త్మ
మవలోకించిరి నింగి నుండియ్య ప్రవ్యహముున్ మహోత్మసహులై. 349

కవచి దుూుత్త్ర్ం యాతి కుటిలం కవచి ద్యయత్మ్॥ {1.43.23}

వినత్ం కవచి దుదూ్త్ం కవచి ద్యాతి శనైః శనైః।
సల్పలేనైవ సల్పలం కవచి దభ్ాహత్ం పునః॥ {1.43.24}
ముహు రర్ధైముఖం గతావ పపత్ వసుధాత్లమ్। {1.43.25}
ఓ రఘురామా! గుంగావతరణ దృశామును అమరులు ఆకాశుంలోనే ఉుండి
ఆశచరాుంతో తిలకిస్తూ ఉుండినారు. గొపి ఆభరణాలతో కూడిన దేవతలు
ఆకాశుంలో ప్రకాశిస్తూ ఉుంట్ట మేఘాలు లేని ఆ ఆకాశుం వుందముంది
స్తరుాలతో ప్రకాశిస్తూ ఉనాటుి అనిప్పుంచిుంది. గుంగ దివనుుండి భువకి దిగివచేచ
సమయుంలో ఆ గుంగలో ఉనా చేపలు తాబేళ్లి సరిములు మొసళ్లి మొదలగు
జలచరాలు అటు ఇటు కదులుతూ నిుంగిలో మెఱుస్తూ ఉుంట్ట ఆకాశుంలో
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 233 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ కోట రాజశేఖర్ ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

మేఘాలు లేకుుండానే మెఱుపులు కనిప్పుంచినటి యిాుంది. గుంగా ప్రవాహ వేగానికి

నిుంగిలో వేయివధాలుగా నురుగులు ఏరిడగా గగనతలుంలో
శరతాకలమేఘాలతోపాటు రాజహుంసలు ఎగురుతునాటుి అనిప్పుంచిుంది.
భూమికి చేర్షన ఆ పావన గుంగానది ఒకచోట వేగుంగా మఱొకచోట మెలిగా,
ఒకచోట నేరుగా (చకకగా) మఱొకచోట వుంకరగా ప్రవహిస్తూ, ఒకచోట క్రిుందికి
దూకుతూ మఱొకచోట ఊరివదిశకు చేరుతూ, ఒకచోట అకకడే పుటిట నటుి బుగా
వలె పైకి ఉబుకుతూ ఒకచోట ప్రశాుంతుంగా ఉుంటూ అనేకవధాలుగా ప్రవహిస్తూ
అుందఱికీ పరమానుందమును కలిగిుంచస్నగినది.
తే.గీ. తేజమున నొప్పుచుండిన దేవవర్మలు
మెఱయుచుండంగ నింగి నాభరణ కాంతి,
మేఘములు లేని గగనముు మించె నప్పు
డతులితంబుగ శతసూరయయుతము వోలె. 350
తే.గీ. దివని వీడొుని స్రగున భువకి వచుి
గంగలో మతసయ కచఛప గణము లురగ
ములును శింశ్యమారములు స్ంచలితములయి
మెఱపులో యన నింగిలో మెఱయసాగె. 351
తే.గీ. గంగ వేగముుతో రాగ నింగి నుండి
వేయివధముల ఫేనముు వస్ురింప
నెగడె హంస్లతో వలె నింగి య్యలో
వఱలి నటుోండె శారదాభ్రములతోడ. 352
మ. ఒకచో నేగును గంగ వేగముగఁ, దా నొకొుకుచో మెలోగ,
నొకచో నాయతతం జనున్, గుటిలగ నొకొుకుచో, దూకుగ
నొకచో, నూరధవముగఁ జరించు నొకచో నుదూభతగ, నమ్రగ
నొకచోటన్ బ్రవహించుఁ, బావనముగ నొపాిర్మచున్ ధాత్రిపై. 353

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 234 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

త్త్ర దేవరిిగంధరావ వసుధాత్లవాసినః॥ {1.43.26}

భ్వాంగపతిత్ం తోయం పవిత్ర మితి పసిృశుః।
శాపత్ ప్రపతితా యే చ గగనాత్ వసుధాత్లమ్। {1.43.27}
కృతావ త్త్రాభిషేకం త్య బభూవు ర్గత్ కలాష్ట్ః। {1.43.28}

ఓ రఘురామా! శివుని శిరస్సునుుండి దిగివచిచన దివా పవత్రగుంగ ఆ

వధుంగా భూమిపై ప్రవహిస్తూ ఉుండగా చూచిన దేవతలు మానవులు అుందఱూ
“ఈ గుంగానది పరమశివుని సిరిచే తాను పవత్రమై అుందఱినీ పవత్రులనుగా
చేయగలదు” అని అనుకొుంటూ భకిూతో నమసకర్షస్తూ ఆ గుంగను తాకి ఆ
జలమును తమ శిరస్సులపై చలుి కొనాారు. శాపమును పుంది చిుంతిస్తూ
సీరాలోకానిా వదలి భూలోకమును చేర్ష మనస్నూపుంతో కాలానిా గడుపుతూ
ఉుండిన దేవతలు తాము శాపవమోచనుం పుంది మరల తమ సీసథలమైన
సీరామును చేరుకొనే సదవకాశుం వచిచుందని భావస్తూ పవత్రమైన
గుంగాజలములలో మునిగి తమ పాపములు తొలగిపోగా ఎటువుంటి కలీషుం
లేనివారై తిర్షగి సీరామునకు చేరుకొనాారు. “మహాదేవుడైన శివుని సిరితో
పావనమైన గుంగ ఇప్పుడు ఈ వస్సుంధరపై ప్రవహిస్తూ ఉనాది” అని
అనుకొుంటూ ఎుంతోముంది మానవులు భకిూశ్రదిలతో గుంగానదీస్నానుం చేసి తమ
శ్రమ తొలగిపోగా వశ్రుంతిని పుందుతూ పరమానుందమును పుందినారు.

చం. భవుని శిరసుస నుండి దిగివచిిన దివయ పవత్ర గంగ త్మ

నవనిఁ జరింపఁ, గంచుచు సురావళి మానవకోటి మ్రొకుుచున్
“శివుని శిరసుస నుండి భువఁ జేరిన గంగ పవత్ర” మంచు “వ్య
స్ువ మిది” యంచుఁ దజజలముఁ దాకి ధరించిరి మస్ుకముులన్. 354
ఉ. శాపము నంది చింతిలుచు స్ీరగము వీడుచు భూమిపై మన
సాుపముతో వసించు బహు దైవతముఖయలు శాపమ్మక్షమే
తోపగ, గంగలో మునిగి తుష్టినిఁ బంది పవత్రవ్యరిచేఁ
బాపము వీడగ మరల స్ీరగముఁ జేరి రకలుషాతుులై. 355

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 235 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ కోట రాజశేఖర్ ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

తే.గీ. హర్మనిఁ దాకుటఁ బావనమైన గంగ

హేల న్వ వసుంధరఁ బ్రవహించుచుండ
శ్రదధతో నర్మల్ గంగలో సాననమాడి
శ్రమ తొలంగ ముదముు వశ్రంతిఁ గనిరి. 356

యతో భ్గీర్థో రాజా త్తో గంగా యశసివనీ॥ {1.43.33}

జగామ సరితాం శ్రేష్ట్ఠ సర్వపపవినాశినీ। {1.43.34}
త్త్సుూష్టవ మహాత్యజా శ్లశుత్రాభ్ా మసృజత్ పునః।
త్సాా జిహునసుతా గంగా ప్రోచాత్య జాహనవీతి చ॥ {1.43.38}
ఓ రఘురామా! భగీరథుడు రథ్ుంలో కూర్కచని వెళ్తూ ఉుండగా స్సరగుంగ
సుంతోషుంగా అతని రథ్మారాానిా అనుసర్షుంచిుంది. దేవతలు యక్షులు కినారులు
మునులు అపురసలు నాగులు దైతుాలు దానవులు ఆ గుంగానదిని అనుసర్షుంచి
వెళిస్నగినారు. చిుందులు వేస్తూ పైకి ఎగసిపడే చేపలు కూడా గుంగను
అనుసర్షుంచస్నగినవ. భగీరథ్ మహారాజు ఎకకడికి వెళ్లూ అకకడికి స్సరగుంగ
వెళిస్నగిుంది. తన సిరితో అనేక ప్రదేశములను ప్రాణులను పావనుం చేస్తూ
గుంగానది తాను వెళ్లి దార్షలో ఉుండిన జహుా మహర్షి యొకక యజఞవాటికను
ముుంచివేసిుంది. అుందులకు కోప్పుంచిన జహుా మహర్షి గుంగను పూర్షూగా
త్రాగివేసినాడు. దేవతలుందఱూ జహుామహర్షిని స్తవుంచి “ఓ మహర్షి! గుంగ
ఇకనుుండి నీ కుమార్తూగా మెలగగలదు. కరుణ చూప్ప గుంగను వడిచిపటుట ” అని
వేడుకొనగా ప్రసనుాడైన జహుామహర్షి తన ర్తుండు చెవులనుుండి గుంగను
వడిచిపటిట నాడు. జహుామహర్షి కుమార్తూగా మార్షన గుంగ ఆ నాటినుుండి
జాహావ అనే పేరుతో ప్రసిదిికెకికుంది.
ఉ. ముందు భగీరథుండు చన, మ్మదముతో సురగంగ యేగెఁ ద
తసయందన మారగ మందున, సురావళి నాగులు యక్షు లపసరో
బృందము దైతయ దానవుల బృందము కిననర మౌని బృందముల్
చిందులు వేయు మతసయములు చిత్రము గంగను వెంబడించెగ. 357

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 236 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

ఉ. ఎకుడి కేగునో నృపుడు సేీచఛగఁ, బావన దివయ గంగ త్మ

నకుడి కేగుఁ బాపముల నంతము చేయును స్ిరశచేతనే,
చకుగ నేగు మారగమున జహునమున్వంద్రని యజఞవ్యటికన్
జికురిఁ జేస ముంచి, ముని చేకొని గంగనుఁ ద్రాగెఁ గ్రదుధడై. 358
తే.గీ. అంత సుర లెలో జహునమహరిుఁ గొలిి
“గంగ న్వ సుత యగు నింకఁ గర్మణ హితము
సేయు” మన, ముని తన రెండు చెవుల నుండి
వడువ వెలీడి జాహనవ పేర నలరె. 359

జగామ చ పున ర్గంగా భ్గీర్థర్థానుగా। {1.43.39}

ర్సాత్లముపగచఛత్ సిదధయర్థం త్సా కర్ాణః। {1.43.40}
అథ త్ద్సానాం రాశిం గంగాసల్పల ముత్ూమమ్॥ {1.43.41}
పూవయ దూధత్పపాన సనైర్గం ప్రాపూ ర్ఘూత్ూమ। {1.43.42}
ఓ రఘురామా! ఆవధుంగా జాహావ అనే పేరును పుందిన స్సరగుంగ మరలా
భగీరథుని రథ్మారాము వెుంబడి వెళ్తూ సముద్రానిా చేర్షుంది. ఆ తరువాత
రస్నతలానిా చేరుకొనాది. రస్నతలుంలో తన ప్రప్పతామహుల యొకక
భసీరాస్సలను చూచిన భగీరథుడు దీనచితుూడై చిుంతాక్రుంతుడై తీరగా వార్షకి
జలతరిణమును ఇవీదలచినాడు. అప్పుడు దేవగుంగ సగరాతీజుల యొకక
భసీరాస్సలు పడియునా ప్రాుంతానిా చేరుకొని తన పవత్రజలరాస్సలచే ఆ
భసీరాస్సలను ముుంచివేసిుంది. తతషణమే ఆ అరవైవేలముంది సగరపుత్రుల
పాపము నశిుంచిుంది. వారుందఱూ సీరాలోకమును చేరుకొనాారు.
చం. మరలఁ జనెన్ భగీరథుని మారగము వెంబడి గంగ, సింధవున్
స్రగునఁ జేరెఁ, జేరెను రసాతలమున్, స్లిలక్రియారిథయై
తీరపడెఁ బారిథవుండు ప్రప్పత్మమహులన్ సితభస్ురూపులన్
మరి మరి కాంచి చింతిలుచు మ్రగగగ సాగెను దీన చితుుడై. 360

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 237 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ కోట రాజశేఖర్ ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

ఉ. అంతట దేవగంగ స్గరాతుజ భస్ుచయముు లునన త

త్మిరంతముఁ జేరి, సీీయజలరాసుల ముంచెను భస్ురాసులన్
జింత తొలంగఁ, బాపము నశింపగ ష్ష్టిస్హస్ర సాగర్మల్
వంతగఁ దతషణమెు కడు వేడుకఁ జేరిరి స్ీరగలోకమున్. 361

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 238 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

 44. సగరపుత్రులకు సవరగ ప్రాపిి

సాగర్సా జలం లోకే యావత్ సాథసాతి పరిథవ।

సగర్ సాాత్ాజా సాూవత్ సవర్గగ సాథసాంతి దేవవత్॥ {1.44.4}
ఇయం చ దుహితా జేాష్ట్ఠ త్వ గంగా భ్విష్ాతి। {1.44.5}
గంగా త్రిపథగా రాజన్ దవాా భ్గీర్థీతి చ। {1.44.6}
ఓ రఘురామా! సగరపుత్రులు ఆవధుంగా సీరాలోకమును చేరుకొనగా,
వరదుడైన బ్రహీదేవుడు భగీరథుని దగాఱకు వచిచ, “నాయనా! స్సరగుంగ
సిరితో మీ ప్పతరులు అరవైవేలముంది తతషణమే సీరామునకు వెళ్లినారు. ఈ
భూమిమీద ఉనా సముద్రములలో జలములు ఎుంతకాలుం వఱకు ఉుంట్లయో
అుంతకాలుం వఱకు మీ ప్పతరులు అుందరూ సీరాలోకుంలోనే ఉుండెదరు గాక! ఈ
గుంగానది నీకు పద్కుమార్తూగా వరాజిలుి నుగాక! ఈ జాహావ నీ పేరుతోకూడి
భాగీరథి అని కూడా ప్పలువబడును గాక్! ఈ గుంగానది సీరాలోకుంలో ఉుండి,
అకకడినుుండి భూలోకుం చేర్ష, అకకడినుుండి రస్నతలమునకు వచిచనది. ఈ
వధుంగా మూడు లోకములలో ప్రవహిుంచినుందున గుంగానది ఇకపై త్రిపథ్గ
అనే పేరుతో కూడా ప్రసిదిి చెుందునుగాక్! త్రిలోకపూజాగా సతాకరమును
పుందునుగాక!” అని భగీరథుని దీవుంచినాడు.

చం. వరదుడు బ్రహు యంత కనుపటుిచుఁ బలెు నిటుల్ “భగీరథ్య!

సురనది త్మకినంతఁ బరిశ్యదుధలుగ భవదీయులైన యీ
యర్మవది వేలమంది చని రా త్రిదివముునుఁజేర, నుందు రం
దర్మ నట నెంతదను వసుధన్ జలముండునొ సాగరముులన్. 362
ఉ. కూరిమి జేయష్ఠపుత్రిక యగున్ నృప! న్వదగు నామ మొపి భా
గీరథి పేర లోకములఁ గీరిునిఁ గంచును; స్ీరగమందు వ
సాురత నుండెఁ, జేరినది ధాత్రికిఁ, జేరె రసాతలముు, స్
త్మురము నందెడిన్ ద్రిపథ్గ నిక గంగ త్రిలోకపూజయగ”. 363

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 239 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ కోట రాజశేఖర్ ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

పూర్వకేణ హి త్య రాజన్ త్యనాతియశసా త్ద్య।

ధరిాణాం ప్రవర్గణాప్ప నైష్ ప్రాపోూ మనోర్థః॥ {1.44.8}
ప్పతామహానాం సర్గవష్ట్ం కురుష్వ సల్పలక్రియామ్।
సవసిూ త్యఽసుూ గమిష్ట్ామి సవం లోకం గమాతాం నృప॥ {1.44.15}
ఓ రఘురామా! మీ వుంశములో గొపి కీర్షూనుందిన భగీరథుని పేర గుంగానదికి
భాగీరథి అని పేరు వచిచనదని తెలిప్పన బ్రహీదేవుడు భగీరథుని చూచి నాయనా!
మీ పూర్షీకులలో సగరుడు, అుంశుముంతుడు, దిల్మపుడు అనే మహారాజులు
స్సరగుంగను అవతర్షుంపజేయవలెనని ప్రయతాుం చేసినారు. అయిత్య వారు చేసిన
కృష అుంతా వారథమైపోయిుంది. నీవు స్సదీరామైన అమోఘమైన తపస్సు చేసి
దివనుుండి గుంగానదిని ఈ రస్నతలమునకు తీసికొని వచిచనావు. నీ
ప్పతామహుల కుందఱికీ పాపవమోచనముతోపాటు సీరాలోక ప్రాప్పూని
కలిగిుంచినావు. గుంగను అవతర్షుంపజేస్నూననా నీ ప్రతిజఞ న్నఱవేఱిుంది. ఇక నీవు
ప్రశాుంతుంగా నీ ప్పతరులకు ఈ గుంగాజలములతో తరిణము సమర్షిుంచుము.
నీకు సతీకర్షూ లభుంచుగాక్! పుణాలోకములు సిదిిుంచును గాక్! జయము
కలుగుగాక” అని ఆశీరీదిుంచి సుంతోషుంతో తన లోకమునకు చేరుకొనాాడు.
చం. స్గర్మడు, నంశ్యమంతుడుఁ, బ్రశస్ుగుణుండు దిల్మపుడున్ సురా
పగ కయి యతనమున్ స్లుప వ్యరలదౌ కృష్ట వయరథ మయ్యయ, న్వ
వగణితమౌ తపముున సురాపగఁ దెచిి, ప్పత్మమహాళికిన్
వగ తొలగంగ స్ీరగమును బాత్రత గూరిితి వో భగీరథ్య! 364
ఉ. ప్రీతిగ న్వ ప్రతిజఞ నెఱవేఱె భగీరథ్! కీరిు గలుగ, న్వ
కాతత పుణయలోకతతు లబుెను, దరిణ మిముు వీరికిన్
జేతము ప్ంగగ, జయము సిదిధయుఁ గలుగ” నటంచుఁ బలుుచున్
ధాత ముదముుతోడఁ దనధామముఁ జేరగ నేగె నంతటన్. 365

భ్గీర్థోఽప్ప రాజరిిః కృతావ సల్పలముత్ూమమ్। {1.44.17}

కృతోదక శుశచీ రాజా సవపుర్ం ప్రవివేశ హ। {1.44.18}

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 240 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

ఇద మాఖ్యాన మవాగ్రో గంగావత్ర్ణం శుభ్మ్॥ {1.44.22}

యశుశుణోతి చ కాకుత్నథ సరావన్ కామా నవాపునయాత్।
సర్గవ పపః ప్రణశాంతి ఆయుః కీరిూశై వర్ధత్య॥ {1.44.23}
ఓ రఘురామా! బ్రహీవాకుక ననుసర్షుంచి భగీరథుడు తన ప్పతరులకు
గుంగాజలములతో తరిణ కారాక్రమానిా పూర్షూచేసినాడు. అరవైవేలముంది
సగరపుత్రులు ఉతూమ గతులను పుందగా కారాసిదిిని పుందిన భగీరథుడు
అయోధాానగరానికి చేరుకొనాాడు. సదుా ణగర్షష్షఠడై రాజామును
పర్షపాలిుంచినాడు. ఓ దశరథ్రామా! గుంగానది దివనుుండి అవతర్షుంచుటకు
సుంబుంధిుంచిన కథాస్నరమును ఇపిటివఱకు మీకు సుంతోషుంగా
వవర్షుంచినాను. ఈ గుంగావతరణ గాథ్ను శ్రదితో వనిప్పుంచినవారు, ఏకాగ్రతతో
వనినవారు ఈ లోకములో గొపికీరుూలను పుందగలరు. వార్ష పాపములు
నశిుంపగలవు. వార్షకి దీరాా యువు భోగభాగాములు సిదిిుంపగలవు.
మరణానుంతరము వారు సీరామును చేరుకొనగలరు. వార్ష ప్పతృదేవతలు కూడా
పరమానుందమును పుందగలరు.
శా. ఆ రాజనుయడు తరిణముు లిడగ, నా సాగర్మల్ స్దగతిన్
జేరంగ, స్ీపురముుఁ జేరె నృపుడున్ సిదాధర్మథడై, స్దుగణో
దార్మండౌచు నయోధయ నేలె; రఘునాథ్య! మీకు నేతతుథ్య
సారముున్ వవరించినాడ మదిలో స్ంతోష్ ముప్ింగగ. 366
కం. గంగవతరణ గథ్ను
రంగుగ వనిప్పంచు నర్మడు రంజిలు భువ ను
ప్ింగెడి కీర్ముల, స్ీరగము
ముంగిటి సిరియౌఁ బితర్మలు పులకింపంగ. 367
కం. ఈ గంగవతరణ మను
రాగముతో వనినఁ బాపరాశి నశించున్
భోగము కీరిుయు నాయువు
నాగక వరిధలుో నని మహరిు వచించెన్. 368
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 241 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
 45. క్షీరసాగర మథనము
హాలాహలభక్షణము, అమృత్విరాావము

అత్ాదు్త్ మిదం బ్రహాన్ కథిత్ం పర్మం త్వయా।

గంగావత్ర్ణం పుణాం సాగర్సాాప్ప పూర్ణమ్॥ {1.45.2}
త్రామ సరితాం శ్రేష్ట్ఠం పుణాాం త్రిపథగాం నదీమ్। {1.45.6}
నౌ ర్గష్ట్ హి సుఖ్యసీూరాణ ఋషణాం పుణాకర్ాణామ్। {1.45.7}
గౌర్షమహేశీర పవత్రసిరి కారణుంగా తనను సపృశ్ంచినవార్షక్త
ఉతూమలోకములను కలిగిుంచగల స్సరగుంగ యొకక గాథ్ను వశాీమిత్రముని
తెలియజేయగా వని సుంతోషుంచిన రామలక్షమణులు “ఓ మహర్షి!
అతాదుాతమైన గుంగావతరణ గాథ్ను మీదాీరా వనాాము. ధనాతను చేకూరేచ
గుంగ కథ్ను తనీయతీుంతో వుంటూ ఉుంట్ట కాలము తెలియకుుండానే
గడచిపోయినది” అని అుంటూ గురువును స్తవుంచినారు. రాత్రి గడచిన తరువాత
కోదుండరాముడు వేకువనే నిద్రలేచి సుంధాావుందనాదికములను పూర్షూచేసి
మహర్షిని దర్షిుంచి “ఓ మునీుంద్రా! ఎుంతో ఆశచరాకరమైన గుంగ కథ్ను
వనాాము. మునులుందఱూ ఈ గుంగానదిని దాటివెళివలెనని కోరుతునాారు.
నావ కూడా సిదిుంగా ఉనాది. మీరు సమీతిస్తూ నావన్నకిక ఈ గుంగానది యొకక
అవతలి ఒడుడ నకు వెళ్లి దము” అని వనావుంచినాడు.
మ. సిథరలోకముులఁ గూరిగ నవతరించెన్ గంగ గౌరీమహే
శీర స్ంస్రగ పవత్ర నాఁ బలుక వశాీమిత్రు, డా గథ్ స్ం
బరమున్ గూరిగ రామలక్ష్మణులు సౌభాగయముుగ నాలకిం
చిరి, యతయదుభతమైన గథ్ యనుచున్ సేవంచి రా స్ంయమిన్. 369

తే.గీ. ధనయతను గూర్మి గంగవతరణ గథ్ఁ

దనుయతీముుతో వన దాశరథులు
కాలము తలియరాకుండఁ గడచిపోయ్య;
నుదయ మయ్యయ రాముడు భాను మదినిఁ గొలిచె. 370
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 242 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

మ. గుర్మవున్ జూచుచు భకిు నిటోనియ్య నా కోదండరాముండు “మా

కరయన్ దివయ సురాపగవతరణ మాుశిరయమున్ గూరెిగ,
తరియింపంగను నావ యునన దిచటన్, దాటంగ వ్యంఛించి రం
దర్మ గంగనది దాట నేగెదము చేతఃప్రీతి మౌన్వశీరా!” 371

ఉత్ూర్ం తీర్ మాసాదా సంపూజారిిగణం త్ద్య।

గంగాకూలే నివిష్ట్వ స్తూ విశాలాం దదృశుః పురీమ్॥ {1.45.9}
శ్రూయతాం రామ శక్రసా కథాం కథయత్ శుశభ్మ్।
అసిాన్ దేశే తు యదవృత్ూం త్దప్ప శృణు రాఘ్వ॥ {1.45.14}
మన ముందఱమూ ఈ గుంగానదిని దాటుదము అని అనా రఘురాముని
మాటకు వశాీమిత్రముని సుంతోషుంచి గుంగను దాట్టుందుకు ఆమోదుం
తెలియజేసినాడు. రామలక్షమణులు మునులు వశాీమిత్ర మహర్షి అుందఱూ నావ
న్నకిక నదిని దాటి గుంగ యొకక ఉతూరతీరానికి చేరుకొనాారు. అకకడ
మనోహరుంగా సీరాలోకసమానుంగా వైభవోపేతుంగా ఉనా వశాలా నగరానిా
చూచినారు. ఆ నగరానిా చూచిన శ్రీరాముడు కౌశికుని చూచి “ఓ మహర్షి!
రమామైన ఈ వశాలా నగరుం ఎుంతో దివామైనదిగా ఉనాది. ఈ నగరానిా
ఇుంతవఱకు భవాుంగా పర్షపాలిుంచిన రాజవుంశములను గుఱిుంచి నాకు
వవర్షుంచుండి” అని వేడినాడు. దశరథ్రాముని మాటలను వనా గాధిజుడు “ఓ
రామా! ఈ ప్రదేశుంలో ఇుంద్రుడు కొుంతకాలుం నివసిుంచినాడు. ఆ శక్రని కథ్ను
వవర్షస్నూను శ్రదిగా వను”
ఉ. మౌనియు రాము పలుులకు మానస్ మందుఁ బ్రమ్మద మందుచున్,
దానును రామలక్ష్మణు లుదార్మలు శిష్షయలు నావ నెకిు గం
గనది దాటి, మ్మదమునఁ గంచిరి యుతురతీరమున్, వశా
లా నగరముుఁ జూచిరి వలాస్ముగ నట స్ీరగతులయమున్. 372

తే.గీ. లక్షణముగనుననది వశాలాపురముు

దివయముగ నునన దీనిని భవయముగను
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 243 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ కోట రాజశేఖర్ ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

నేలు రాజవంశముల నా కెఱుగఁ జెప్పు

మనుచు రాముడు ప్రరిథంచె మునివరేణుయ. 373

తే.గీ. రాము పలుులు వని మునిరాజవర్మడు

పలికె నిటుిల నో రామ! తలిసికొనుము
స్రిగ న్వ ప్రదేశముున జరిగినటిి
శక్రగథ్ను వవరింతు శ్రదధ వనుము. 374

పూర్వం కృత్యుగే రామ దత్యః పుత్రా మహాబలాః।

అదత్య శై మహాభ్గ వీర్ావంత్ః సుధారిాకాః॥ {1.45.14}
త్తో నిశిైత్ా మథనం యోకరం కృతావ చ వాసుకిమ్
మంథానం మందర్ం కృతావ మమంథు ర్మితౌజసః॥ {1.45.18}
వశాలా నగరమును పర్షపాలిుంచిన రాజవుంశములను గుఱిుంచి
తెలియజేయవలసినదిగా రఘురాముడు కోరగా వశాీమిత్రముని ఓ
అయోధాారామా! పూరీకాలుంలో కృతయుగుంలో మర్షచి మహర్షి పుత్రుడగు
కాశాపుడు అనే ముని ఉుండేవాడు. ఆ కాశాపునికి దితి అదితి అనే ఇద్రు
భారాలు ఉుండేవారు. నిరీలచితూలైన వారు ఆ మునికి గొపి
సహధరీచార్షణులుగా ఉుండినారు. దితిపుత్రులైన దైతుాలు స్నటిలేని బలుం
కలవారై యుదిములను చేస్తవారు. అదితిపుత్రులైన దేవతలు దక్షత కలవారై
ధరీమారాుంలో పోరాడుతూ శత్రువులను జయిుంచేవారు. ఆ దైతాదానవులు
క్లిసికొని తమకు జరామరణములు రాకుుండుటకు తగిన మారాములను
గుఱిుంచి ఆలోచిుంచస్నగినారు. క్షీరస్నగరానిా చిలికిత్య అమృతుం లభస్సూుంది అని
తెలిసికొనినారు. ముందరపరీతానిా కవీుంగా తెచిచనారు. నాగరాజైన వాస్సకిని
త్రాడుగా చేసినారు. శత్రుతాీనిా మాని స్తాహానిా పుంపుందిుంచుకొని
దేవదానవులు పాలసముద్రానిా వేయి సుంవతురాలపాటు మథిుంచినారు.
తే.గీ. పూరీము కృతయుగమునందుఁ బూజుయడైన
కాశయపుండు మారీచుండు ఘనత నుండె,

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 244 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

దితి యదితి యన నుండిరి స్తు లతనికి

నితయ స్హధరుచారిణుల్ నిరుల లిల. 375
మ. తుల లేనటిి బలాఢ్యయ లెనన దితిపుత్రుల్ యుదధరంగముులన్,
దొలగం ద్రోతుర్మ దక్షులై యదితిపుత్రుల్ శత్రువరగముులన్
బల మొపింగ సుధరుమారగరతులై, భద్రముు వ్యంఛించి వ్య
రలు యోచించి రిటుల్ జరామరణముల్ రాకుండు మారగముులన్. 376
తే.గీ. క్షీరవ్యరిధనిఁ జిలికినఁ జికుు నమృత
మనుచుఁ గవీముగను మందరాద్రి నిలిప్ప
ద్రాడుగ వ్యసుకిన్ జేసి త్రచిినార్మ
స్ఖయతన్ వ్యర్మ వేయి వతసరము లపుడు. 377

పూర్వం ధనవంత్రి రానమ అపనరాశై సువర్ైసః॥ {1.45.19}

వరుణసా త్త్ః కనాా వారుణీ ర్ఘునందన। {1.45.23}
ఉచ్్ైశశువా హయశ్రేష్టఠ మణిర్త్నం చ కౌసుూభ్మ్।
ఉదతిష్ఠ ననర్శ్రేష్ఠ త్థై వామృత్ ముత్ూమమ్॥ {1.45.38}
యద్య క్షయం గత్ం సర్వం త్ద్య విషుణ ర్ాహాబలః।
అమృత్ం సోఽహర్ తూూర్ణం మాయా మాసాథయ మోహినీమ్॥ {1.45.41}

ఓ రఘురామా! దేవదానవులు క్లిసి క్షీరస్నగరానిా చిలికినప్పుడు దుండ

కముండలు ధార్ష యైన ధనీుంతర్ష ఆవరావుంచినాడు. అరవై కోటి ముంది
అపురసలు పర్షచార్షకలతోపాటు వెలువడినారు. వరుణుని కనాకయైన వారుణ
ఉదావుంచిుంది. ఉచెచచశిరవము అనే ఉతూమాశీుం వచిచుంది. శుభకరమైన
కౌస్సూభము అనే మణ వెలువడిుంది. చివరకు అమృతుం ఆవరావుంచిుంది. ఆ
అమృతుం కొఱకు దేవతలు రాక్షస్సలు తగవులాడుకొనాారు. వార్ష పోరాటుంలో
కొుందఱు రాక్షస్సలు మరణుంచినారు. వష్షణమూర్షూ మోహినీరూపానిా ధర్షుంచి
నేరుిగా ఆ అమృతభాుండానిా అపహర్షుంచినాడు.

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 245 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ కోట రాజశేఖర్ ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

సీ. దండ కమండలు ధారి ధనీంతరి

వెలువడె క్షీరాబిధతలము నుండి
అర్మవదికోటుోగ నపసరస్ల్ రమయ
పరిచారికలఁ గూడి వచిినార్మ
వర్మణకనయక యగు వ్యర్మణి వెలీడె
వ్యర్మవ ముచెమఛశశరవముు వచెి
శ్యభకరమణిగఁ గౌసుుభము వెలీడె నంత
నెముదిగ నమృతముు రాగ
తే.గీ. నాదితేయులు దైతుయలు నమృతవ్యంఛఁ
బోరఁ గొందఱు మరణించినా రసుర్మలు
మ్మహిన్వరూపమున వష్షణమూరిు వచిి
యమృతభాండంబు నేర్మిగ నపహరించె. 378
యే గత్యఽభముఖం విష్ణణ మక్షయం పురుషోతామమ్। {1-45-42}
సంప్పష్టి స్తా తదా యుదేధ విష్ణణనా ప్రభ విష్ణణనా॥ {1-45-43}
నిహతా దితి పుత్రాంశే రాజాం ప్రాపా పురంద్రిః।
శశ్వస ముదితో లోకాన్ సర్తిసంఘాన్ సచారణాన్॥ {1-45-44}
శ్రీహర్ష
అవల్మలగా దైతాసేనలను వధింపగా దేవదానవ సంగ్రామంలో
విజయం ఇంద్రుని వర్షంచింది. వాసవుడు గొపపదైన వీరాసంపద వర్షధలేగా అనిన
లోకాలను సంతోషంగా పర్షపాలింపస్వగినాడు.
మ. అవల్మల్న్ వధియంచినాడు హర్ష దైతాానకమున్, దేవద్
నవ స్ంగ్రామమునన్ జయముు కలుగంగా వాస్వుం డంతటన్
స్తవనయంబుగుఁ నెల్ులోకముల్ుఁ జేతఃప్రీతిుఁ బాలించెుఁ బ్రా
భవ మపాపరగ హరిమున్ గనుచు శుంభదీారా స్ంపననతన్. 379

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 246 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

 46. ఇాంద్రుని చాంపగల పుత్రుని కఱకు
దితి త్పసుు చేయుట

హతేష్ణ తేష్ణ పుత్రేష్ణ దితిిః పరమదుిఃఖిత్య।

మారీచం కాశాపం రామ భరాార మిద్ మబ్రవీత్॥ {1-46-1}
హతపుత్రాసిమ భగవం సావ పుత్రై రమహాబలైిః।
శక్రహంత్యర మిచాఛమి పుత్రం దీరఘతపోర్తజతమ్॥ {1-46-2}
ఓ రఘురామా! యుదధంలో కుమార్థలు మరణించగా ఎంతగాన్మ దుుఃఖంచిన
దితి దీనురాలై విలపసూి తన భరియైన కాశ్ాపుని సమీపంచి “ఓ ప్రాణనాథా!
నా బిడడలను దేవతలు చంపవేసినార్థ. కాబట్టట నా పుత్రుల వధకు కారణమైన
దేవేంద్రుని వధింపగల కుమార్థని పందవలెనని నేను కోర్థకొనుచునానను”
అని వివర్షంచి “నా పుత్రశోకానిన తొలగిసూి ఇంద్రుని వధించగల కుమార్థని
నాకు అనుగ్రహింపుము” అని వేడుకొనస్వగినది. కాశ్ాపుడు తన పతినయైన
దితిని ఓదార్షచ వీరావంతుడైన పుత్రుని ప్రస్వదించదలచినాడు.
మ. కల్నన్ బుత్రులు కూల్గా, పరమదఃఖంబందచున్ దీనతన్
విల్పంచెన్ దితి, భరత క్శాపునికిన్ వినిపంచె వృతాతంతమున్,
బల్వైర్షన్ వధియంపుఁ జాలెడి సతున్ వాంఛంతు, మచ్ఛోకమున్
దొల్గంజేయు మనంగ, నాతడు సపుత్రున్ గూరపగా నిటునెన్. 380

ఏవం భ్వతు భ్ద్రం త్య శుచి ర్్వ త్పోధనే।

జనయిష్ాసి పుత్రం త్వం శక్రహంతార్ మాహవే॥ {1.46.5}
గత్య త్సిాన్ నర్శ్రేష్ఠ దతిః పర్మహరిితా।
కుశపూవన మాసాదా త్పస్తూపే సుద్యరుణమ్॥ {1.46.8}
ఓ రఘురామా! కాశాపుడు తన భారాయైన దితిని చూచి “ఓ ధరీపతీా! నీవు
వేయి సుంవతురాలపాటు తపస్సు చేయి. దీక్ష్వసమయుంలో నీవు శుచిగా
ప్రవర్షూుంచాలి. శుచిగా ఉుంట్టనే నీ కోర్షక న్నఱవేఱుతుుంది. శుచిగా ఉుంట్టనే
స్తరుాని వుంటి త్యజస్సు కలవాడు నీ శోకమును తొలగిుంపగలవాడు ఇుంద్రుని

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 247 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ కోట రాజశేఖర్ ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

చుంపగలవాడు అగు కుమారుడు జనిీస్నూడు” అని చెప్పి ఆమెను సిృశిుంచి

ఓదార్షచ చిుంత దీర్షచ తపస్సు చేసికొనేుందుకు వెళ్లిపోయినాడు. స్నధీీమణ యైన
దితి నిశిచుంతగా కుశపివనము అనే ప్రదేశానిా చేర్ష తపోదీక్షను వహిుంచిుంది.

మ. తపమున్ జేయుము వేయివరుములు శ్యదధప్రీతచితుముుతో

నెపుడున్, బుదధశ్యచిప్రవరునముతో నిష్ిముు సిదిధంచు, న్వ
కపుడే శక్రునిఁ జంపఁ జాలు సుతు డూహాతీత వీర్మయండు నా
తపనుం బోలెడివ్యడు పుటుిను దితీ! తీచోఛకవచిఛతిుకై. 381
మ. స్తితో నటోని కాశయపుండు తన హస్ుస్ిరశ నోదారిి, యా
తత మ్మదముును గూరిి యా యమకుఁ, జింతన్ దీరిి యేగంగ మౌ
ని తపశిరయకు, సాధీయైన దితియున్ నిశిింతతోఁ జేరె స్ం
తత దీక్ష్వనిీతయై కుశపోవనమన్ ధాత్రిం దపశిరయకై. 382

గాత్రసంవాహనై శ్్ైవ శ్రమాపనయనై సూథా।

శక్ర సనర్గవషు కాలేషు దతిం పరిచచార్ హ॥ {1.46.11}
త్ప శైర్ంతాా వరాిణి దశ వీర్ావతాం వర్।
అవశిష్ట్వని భ్ద్రం త్య భ్రాత్ర్ం ద్రక్షయస్త త్త్ః॥ {1.46.14}
ఓ రఘురామా! భరూయైన కాశాపుని అనుగ్రహుంతో దితి నిరీలమైన
మనస్సుతో కుశపివనుంలో తపోదీక్షలో ఉుండగా సహస్రాక్షుడు కపటబుదిితో
వచిచ దితిని సమీప్పుంచి “అమాీ! నీవు నాకు తలిితో సమానము కావున నీకు స్తవ
చేసెదను” అని దితికి అనిా వధములైన స్తవలను చేయస్నగినాడు. అగిాని సిదిుం
చేస్తవాడు. దరాలు మొదలైన వస్సూవులను తెచిచ యిచేచవాడు. ప్రీతితో పాదస్తవ
చేస్తవాడు. దితి తపస్సు చేయవలసిన వేయి సుంవతురముల కాలము
పూర్షూయగుటకు పది సుంవతురాలకు ముుందు శక్రని చూచి “ఓ కుమారా! ఇక
ఒక దశాబ్ ుం గడిస్తూ నీవు నీ స్త్రదరుని చూడగలవు” అని తనకు జనిీుంచబోయే
పుత్రుని గుఱిుంచి తెలియజేసినది.

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 248 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

మ. అమలాతున్ దితి దీక్ష నుండగ, స్హస్రాక్షుండు వచేిసి, యా

యమకున్ సేవలు చేయ సాగెఁ గపటవ్యయపార పారీణుడై
శ్రమతో నగిన కుశాది వసుు తతులన్ సామగ్రిగఁ దెచిి యి
చుి, మహతీిరతిని పాదస్ంవహనమున్ సుుతయముుగఁ జేసడిన్. 383
తే.గీ. వనిత తప్పయించు తఱి వేయి వతసరములు
పూరిు యగుటకు దశవరుములకు ముందు
పలికె న్వరీతి “ఇక దశాబదముు గడువ
న్వవు సోదర్మఁ గంతువు నిజము శక్ర!” 384
యాచిత్యన సుర్శ్రేష్ఠ త్వ ప్పత్రా మహాత్ానా।
వరో వర్ిసహస్రాంత్య దతోూ మమ సుత్ం ప్రతి॥ {1.46.13}
త్మహం త్వత్ృత్య పుత్ర సమాధాస్తా జయోతునకమ్।
త్రైలోకావిజయం పుత్రం సహ భ్యక్షయసి విజవర్ః॥ {1.46.15}
ఓ రఘురామా! దితి తన తపస్సు పూర్షూ అయేాుందుకు ముుందు ఇుంద్రునితో
మాట్లిడుతూ”ఓ పాకశాసనా! నేను నీ తుండ్రిని చేర్ష “ఓ ప్రాణనాథా! నాకు ఒక
కుమారుని ప్రస్నదిుంచుండి” అని ప్రార్షథుంపగా అుందులకు అుంగీకర్షుంచిన నీ
తుండ్రి ననుా వేయి సుంవతురములపాటు తపస్సు చేయమనినాడు. “అప్పుడు నీ
కోర్షక తీర్ష కుమారుడు జనిీస్నూడు” అని ననుా దీవుంచినాడు. కాబటిట ఇక ఒక
దశాబ్ కాలుంలో మూడులోకాలను జయిుంచగల కుమారుడు నాకు కలుగగలడు.
నీతో క్లిసి ఉుండవలసినదిగా చెప్పి వాడిని నేను ఒప్పిుంచగలను. మీరు ఇద్ఱూ
క్లిసి స్తాహుంగా ఉుంటూ అనిాలోకాలను గొపిగా పర్షపాలిుంచుండి” అని తన
మనస్సలోని మాటను తెలియజేసిుంది.
ఉ. కూరిమి న్వ ప్పతన్ సుతునిఁ గోరి భజించితిఁ బాకశాస్నా!
“తీర్మను న్వదు కోరిక, నుతింగను రీతుల వేయి వరుముల్
ఘోర తపముు సేయగను గొపి కుమార్మడు కలుగ” నంచు నో
రార వచించె నాత, డిక హరుము గలుగ సుతోదయముగున్. 385
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 249 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ కోట రాజశేఖర్ ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

తే.గీ. మూడులోకాలను జయించు పుత్రుఁ గంతు

వ్యని నొప్పింతు న్వతోడ వరలునటుో,
న్వవు నాతడు స్ఖయతన్ నిఖలలోక
ములను బాలింపనగుఁ బరిపూరణముగను. 386

త్సాా శశరీర్వివర్ం వివేశ చ పుర్ందర్ః।

గర్్ం చ సపూధా రామ బిభేద పర్మాత్ావాన్॥ {1.46.18}
మా రుద్ధ మా రుద శేైతి గర్్ం శక్రోఽభ్ాభ్ష్త్। {1.45.20}
న హనూవోా న హనూవా ఇత్యావం దతి ర్బ్రవీత్। {1.46.21}
ఓ రఘురామా! “నాకు కలుగనునా కుమారునితో క్లిసి అనిా లోకాలను
పాలిుంచు” అని దితి ఇుంద్రునికి చెప్పి మధాాహా సమయుంలో శయాపై
నిద్రిుంచినది. కాళ్లి ఉుంచవలసినచోట తలను, తల ఉుంచవలసిన చోట కాళిను
ఉుంచి దితి నిద్రిుంచుచుుండగా గమనిుంచిన ఇుంద్రుడు అవకాశుం కొఱకు
ఎదురుచూస్తూ “ఈమె శయాపై అశుచిగా పరుుండినది” అని నిశచయిుంచి
వెుంటనే ఆమె దేహములో ప్రవేశిుంచి గరామును తన వజ్రుంతో ఏడు ముకకలుగా
ఖ్ుండిుంచినాడు. బాధను భర్షుంచలేక ప్పుండము ఏడుచచుుండగా ఇుంద్రుడు
“ఏడువవదు్ ” అని అుంటూ ఉుండగా నిద్రనుుండి మేలొకనిన దితి ఇుంద్రుని
దౌషట యమును తెలిసికొని “ఓ పాకశాసనుడా! ప్పుండమును చుంపవదు్ .
ప్రాణములతో వడిచిపటుట ” అని వేడుకొనస్నగినది.
మ. అనుచున్ నిద్రను బందె నా ముదిత మధాయహనముునన్, నిలెిగ
దన పాదముుల మస్ుకముు నట వయతయస్ుముుగఁ, బాకశా
స్ను డంతన్ దితి జూచినా డశ్యచిగ శయాయతలముందు, మా
నిని దేహముునఁ దూఱి గరభమును ఖండించెన్ వెస్న్ స్పుధా. 387
ఉ. వ్యడిగ నునన వజ్రమున వ్యస్వు డా దితి గరభమున్ మదిన్
గీడుగ నెంచి చ్చలుి తఱిఁ, గ్నకలు వేయుచు బాధతోడఁ దా
నేడువసాగె గరభ, మపు డింద్రడు “మా ర్మద” యంచు పలుగ,
వీడుము చంపవదదనుచు వేడిన దా దితి పాకశాస్నున్. 388
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 250 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

అశుచి ర్గూవి సుపూసి పదయోః కృత్మూర్ధజా॥ {1.46.22}

అభిందం సపూధా దేవి త్నేా త్వం క్షంతు మర్ౌసి॥ {1.46.23}
వాత్సుంధా ఇమే సపూ చర్ంతు దవి పుత్రక।
మారుతా ఇతి విఖ్యాతా దవారప మమాత్ాజాః॥ {1.47.4}
ఓ రఘురామా! తన గరాములోని ప్పుండము యొకక ఏడుపు వని నిద్రనుుండి
మేలొకనిన దితి ఆ ప్పుండమును చుంపవద్ని శక్రని ప్రార్షథుంచిుంది. అప్పుడు
ఇుంద్రుడు ప్పుండమును చుంపడుం మాని దితిని చూచి “అమాీ! నీవు అశుచిగా
పరుుండినుందున నేను అవకాశుం లభుంచిుంది కదా అని అనుకొనాాను. ననుా
చుంపేుందు కొఱకు నీకు కుమారుడుగా పుటట బోయే బిడడను ప్పుండుంగా ఉనాప్పుడే
చుంపదలచి నీలో ప్రవేశిుంచినాను. వజ్రాయుధుంతో ప్పుండమును ఏడు
ముకకలుగా ఖ్ుండిుంచినాను. కరుణాస్నీుంతవైన నీవు ననుా క్షమిుంచు” అని
చేతులు జోడిుంచినాడు. దైతామాతయైన దితి ఆ ఆఖ్ుండలుని క్షమిుంచి “ఓ
వాసవుడా! అశుచిగా నిద్రిుంచడుం నేను చేసిన తప్పు. ఏడుగా ఖ్ుండిుంపబడిన
ప్పుండములోనునా నా ఏడుముంది కుమారులు ‘మా రుద’ అని నీవు అనినుందున
మరుతుూలు అని ప్పలువబడుతూ దేవతలతో సమానులై సీరాుంలో ఉుంటూ
వాతసకుంధులై ఏడు స్నథనములను పాలిుంతురు గాక! ఇుందులకు నీవు
సమీతిుంచుము” అని కోరుకొన్నను.
మ. తలివన్ బందిన దైతయమాత యటు ప్రరిథంపంగ శక్రుం డిటుల్
పలికెన్ “న్వ వశ్యచితీమున్ గనుటచేఁ దీదగరభప్పండముు నా
కులతన్ ముకులు సేసినాడ, జనన్వ! కూరిున్ ననున్ గంచి ని
శిలబుదిధన్ క్షమియింపుమము! కర్మణాసాీంత్మ! నమసాురముల్”389

మ. అని శక్రుండన దైతయమాత యనె నా యాఖండలున్ గంచి వే

దనతో “వ్యస్వ! తప్పు నాది, యశ్యచితీప్రప్పు సుప్పుప్రియన్,
దనయుల్ వీరలు నాకు, నేడుగుర్మ వ్యతస్ుంధలై నాక మం
దున వరిుంతుర్మ గక! మార్మతు లనన్ దుష్టిన్ సురోతుంసులై” 390

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 251 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

 47. సపి మరుత్కి ల వృత్ిాంత్ము

బ్రహాలోకం చర్త్యవక ఇంద్రలోకం త్థాపర్ః।

దవి వాయు రితి ఖ్యాత్ సూృతీయోఽప్ప మహాయశాః॥ {1.47.5}
చతావర్సుూ సుర్శ్రేష్ఠ దశ్ల వై త్వ శాసనాత్।
సంచరిష్ాంతు భ్ద్రం త్య దేవభూతా మమాత్ాజాః॥ {1.47.6}
త్వత్ృత్య నైవ నామాన చ మారుతా ఇతి విశ్రుతాః। {1.47.7}
ఓ రఘురామా! దితి తన ఏడుగురు కుమారులను దేవతలతో సమానులుగా
ఉుండుటకు సమీతిుంచవలసినదిగా ఇుంద్రుని కోర్షనది. “ఒకడు
బ్రహీలోకమున, మర్కకడు ఇుంద్రలోకమున ఉుండెదరు. మర్కకడు వాయువు
అను పేర సీరాలోకములో ఉుండగలడు. మిగిలిన నలుగురు నాలుగు
దికుకలయుందు దేవతలై వరాజిలుి చూ నీ శాసనములను అమలుజరుపుచూ
ఉుండగలరు. నీవు వీర్షతో ‘మా రుద’ అని అనినుందున ఈ ఏడుగురు
సపూమరుతుూలు అని పేరు పుందెదరు గాక” అని దితి పలుకగా ఇుంద్రుడు చేతులు
జోడిుంచి “అమాీ! నీ కుమారులు నీ మాట ననుసర్షుంచి దేవతాుంశములతో
వరాజిలుి చూ ఘనత వహిుంచెదరు” అని తన సమీతిని తెలిప్ప సీరామునకు
వెళ్లినాడు. తలిి యైన దితి కూడా సీరామునకు వెళ్లినది. ఆ వధముగా దితి
ఇుంద్రుడు ఇరువురూ సుంతోషమును పుందినారు.
ఉ. ఒకుడు బ్రహులోకమున నుండు, మర్కకుడు నింద్రలోక మం,
దొకుడు వ్యయునామమున నుండును స్ీరగమునన్ బ్రసిదుధడై,
తకిున నలుీర్మన్ దిశలఁ దావక శాస్నబదధ బుదుధలై
చకుగ న్వదు ప్పలుిననె స్పుమర్మతుులుగ వసింపరే” 391

మ. అని వ్యక్రుచుి దితిన్ గణించి మఘవుం డా తలిోకిన్ మ్రొకిు “న్వ

వనినట్లో యగుగక! న్వ సుతులు దేవ్యంశన్ వరాజిలుోచున్
ఘనతన్ గంతు” రటంచుఁ బలిు, చనె నాకముున్ గనన్, దలిోయున్
జనె స్ీరగముునుఁ జేర, వ్యస్వదితుల్ స్ంతుష్షిలై రవీధన్. 392
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 252 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

ఏష్ దేశః స కాకుత్నథ మహంద్రాధుాషిత్ః పురా॥ {1.47.10}

దతిం యత్ర త్పః సిద్యధ మేవం పరిచచార్ సః।
ఇక్ష్వవకోసుూ నర్వాాఘ్ర పుత్రః పర్మధారిాకః॥ {1.47.11}
అలంబుసాయా ముత్ినోన విశాల ఇతి విశ్రుత్ః।
త్యన చాసీ దహ సాథనే విశాలేతి పురీ కృతా॥ {1.47.12}

ఓ రఘురామా! దితి తపస్సు చేసినది ఈ ప్రదేశుం లోనే. ఇుంద్రుడు దితికి

స్తవచేసినది కూడా ఈ ప్రదేశుంలోనే. నీవు కోర్షనటుి ఈ ప్రదేశమునకు
సుంబుంధిుంచిన రాజుల చర్షత్రను చెబుతునాాను వను. పూరీము ఇక్ష్వీకుడు
అను మహారాజునకు అలుంబుస అన్నడి పతిాయుందు వశాలుడు అనే కుమారుడు
జనిీుంచినాడు. ఆ వశాలునిచే నిర్షీుంపబడినదే ఈ వశాలా నగరము.
తే.గీ. దితి తపముఁ జేసినటిి ప్రదేశ మిదియ్య
మించి యా దితి నిచట సేవంచె వజ్రి
న్వవు కోరిన వష్యమున్ నిశియముగ
తలుపుచుంటిని రాఘవ్య! తలిసికొనుము. 393

తే.గీ. రామ! యిక్ష్వీకువునకు నలంబుస్కును

పుత్రవర్మడు వశాలుడు పుటిినాడు
ప్రీతి నా వశాలు డిట నిరిుంచినాడు
లక్షణముుగ న్వ వశాలాపురముు. 394

విశాలసా సుతో రామ హమచంద్రో మహాబలః।

సుచంద్ర ఇతి విఖ్యాతో హమచంద్రా దనంత్ర్ః॥ {1.47.13}
సుచంద్ర త్నయో రామ ధూమ్రాశవ ఇతి విశ్రుత్ః।
ధూమ్రాశవత్నయ శాైప్ప సృంజయ సనమపదాత్॥ {1.47.14}
సృంజయసా సుత్ శీశుమాన్ సహదేవః ప్రతాపవాన్। {1.47.15}

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 253 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ కోట రాజశేఖర్ ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

ఓ రఘురామా! వశాలుని స్సతుడు హేమచుంద్రుడు. హేమచుంద్రుని పుత్రుడు

స్సచుంద్రుడు. స్సచుంద్రుని ఆతీజుడు ధూమ్రాశుీడు. ధూమ్రాశుీని స్తనుడు
సృుంజయుడు. సృుంజయుని తనయుడు సహదేవుడు.
తే.గీ. రామ! యా వశాలు సుతుండు హేమచంద్ర
డతనికిన్ సుచంద్రడు సుతు డతని పుత్రు
డనగ గలెగ ధూమ్రాశ్యీ డతనికి స్ృంజ
యుండు నతనికిన్ స్హదేవు డుదభవంచె. 395
కుశాశవః సహదేవసా పుత్రః పర్మధారిాకః॥ {1.47.15}
కుశాశవసా మహాత్యజాః సోమదత్ూః ప్రతాపవాన్।
సోమదత్ూసా పుత్రసుూ కాకుత్నథ ఇతి విశ్రుత్ః॥ {1.47.16}
త్సా పుత్ర్ర మహాత్యజా సనంప్రత్యాష్ పురీ మిమామ్।
ఆవస త్ామర్ప్రఖా సునమతి రానమ దుర్ియః॥ {1.47.17}
ఓ రఘురామా! సహదేవుని పుత్రుడు కుశాశుీడు. కుశాశుీని కుమారుడు
స్త్రమదతుూడు. స్త్రమదతుూని స్సతుడు కాకుతుుడు.
థ కాకుతుునిథ తనయుడు
స్సరసమానుడైన స్సమతి.
తే.గీ. ధీర్మడగు కుశాశ్యీడు స్హదేవునకును
గలిగె, సోమదతుుండు నాఁ గలిగె నతని,
కతని కెనన కాకుతుసథడు సుతు, డతనికి
సుమతి యనువ్యడు జనియించె సురనిభుండు. 396

ఇక్ష్వవకోసుూ ప్రసాదేన సర్గవ వైశాల్పకా నృపః।

దీరా్యుష్ట మహాతాానో వీర్ావంత్ సునధారిాకాః॥ {1.47.18}
ఓ రఘురామా! మీ వుంశుంలో పూర్షీకుడైన ఇక్ష్వీకు మహారాజు యొకక
అనుగ్రహుం వలన, మహిమ వలన ఈ వశాలా నగరమును పాలిుంచిన
రాజులుందఱూ నీతిముంతులుగా, ధీముంతులుగా, వీరావుంతులుగా,
ధరాీతుీలుగా, దీరాా యుషీుంతులుగా వరాజిలిినారు.
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 254 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

తే.గీ. జగతి నిక్ష్వీకురాజ ప్రసాద మహిమ

న్వతియుతులు వైశాలికా నృపతు లెలో
ధీయుతులు వీరయయుతులు దీరాాయువులుగ
ధరుపర్మలుగ నేలి రీ ధరణి రామ! 397

ఇహాదా ర్జనీం రామ సుఖం వతానయమహ వయమ్।

శవః ప్రభ్త్య నర్శ్రేష్ఠ జనకం ద్రషువ మర్ౌసి॥ {1.47.19}
సుమతిసుూ మహాత్యజా విశావమిత్ర ముపగత్మ్।
శ్రుతావ నర్వర్శ్రేష్ఠః ప్రతుాదగచఛ నాహాయశాః॥ {1.47.20}
 “ఓ రఘురామా! మనము ఈరోజు రాత్రి ఇకకడనే ఉుండెదము. రేపు జనక
మహారాజును చూడగలము” అని వశాీమిత్రముని చెప్పుచుుండగా బ్రహీర్షి
రాకను గుఱిుంచి తెలిసికొనిన ఆ వశాలా నగర రాజైన స్సమతి కౌశికుని
దర్షిుంపదలచి వార్ష వద్కు చేరుకొనాాడు.
తే.గీ. రాత్రి గడపెద మిచిట రామచంద్ర!
రేపు చూడ నొప్పు జనక భూపతినని
పలుకుచుండ గధజుడు, తత్మిరంత నృపతి
సుమతి మునిరాక నెఱుగుచుఁ జూడవచెి. 398

పూజాం చ పర్మాం కృతావ సోపధాాయ సనబాంధవః।

ప్రాంజల్పః కుశలం పృష్ట్వై విశావమిత్ర మథాబ్రవీత్॥ {1.47.21}
పృష్ట్వై తు కుశలం త్త్ర పర్సిర్సమాగమే।
కథాంత్య సుమతి రావకాం వాాజహార్ మహామునిమ్॥ {1.48.1}
వశాలా నగర ప్రభువు సచచర్షత్ర కలవాడు అగు స్సమతి గురువులతో,
బుంధువులతో, మిత్రులతో కూడినవాడై మునీుంద్రుడైన గాధిజుని చేర్ష
నమసకర్షుంచి పూజిుంచి గౌరవుంచి ప్రశుంసిుంచి “అుందఱూ కుశలమే కదా” అని

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 255 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ కోట రాజశేఖర్ ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

పలుకర్షుంచి అచచట అదుాత గాత్రులైన రామలక్షమణులు కనిప్పుంచగా వార్షని

గుఱిుంచి తెలిసికొనదలచినాడు. వారు ఎవరు అని మహర్షిని అడుగస్నగినాడు.
ఉ. స్చిరితుండునౌ సుమతి స్దుగర్మబంధసుహృతసమేతుడై
వచిి, మున్వంద్ర గధజుని వందన పూజల గరవంచుచున్,
మెచుిచు “నందఱున్ గుశలమే గద” యంచును బలురించి, త్మ
నచిట రామలక్ష్మణుల నదుభతగత్రులఁ గంచి యిటోనెన్. 399

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 256 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

 48. అహలాయశాప వృత్ిాంత్ము

ఇమౌ కుమారౌ భ్ద్రం త్య దేవ తులా పరాక్రమౌ।

గజసింహగతీ వీరౌ శారూలవృష్భ్యపమౌ॥ {1.48.2}
పదాపత్రవిశాలాక్షౌ ఖడ్గతూణీ ధనుర్ధరౌ।
అశివనావివ రపేణ సముపసిథత్యౌవనౌ॥ {1.48.3}
యదృచఛయైవ గాం ప్రాపౌూ దేవలోకా దవామరౌ।
కథం పద్య్య మిహ ప్రాపౌూ కిమర్థం కసా వా మునే॥ {1.48.4}
భూష్యంతా విమం దేశం చంద్ర స్తరాా వివాంబర్మ్। {1.48.5}
వరాయుధధరౌ వీరౌ శ్రోతు మిచాఛమి త్త్ూైత్ః॥ {1.48.6}
వశాీమిత్రుని చెుంత ఉనా రామలక్షమణులను గుఱిుంచి తెలిసికొనదలచిన
వశాలా నగర ప్రభువు అగు స్సమతి “ఓ మహర్షి! ఈ ఇద్రు కుమారులు
ధీరులుగా, వీరులుగా, దేవతలతో సమానమైన పరాక్రమము కలవారుగా,
సిుంహగమనము కలవారుగా, శారూ్ల వృషభములతో సమానమైన బలము
కలవారుగా, పదీపత్రముల వుంటి వశాలమైన కనుాలతో ప్రకాశిుంచువారుగా,
ఖ్డామును తూణీరమును ధనుస్సును ధర్షుంచినవారుగా, ధైరావుంతులుగా,
అశిీనీదేవతలతో సమానమైన చకకని రూపము కలవారుగా,
యౌవనప్రాయులుగా, దేవశ్రేష్షఠలుగా, స్తరాచుంద్రుల వలె వెలుగువారుగా,
స్నధుమూరుూలుగా, దివ నుుండి భువకి దిగివచిచన దేవతలుగా
వరాజిలుి చునాారు. ఇుంత గొపివారైన వీరు పాదచారులుగా వనస్వమలలో
మిముీ అనుసర్షుంచి తిరుగుచుుండుటకు కారణమేమి? ఈ ఇద్రు ఎవరు?
ముుందుగా నాకు తెలియజేయవలసినదిగా కోరుచునాాను” అని ప్రశిాుంచినాడు.
సీ. ఈ కుమార్మలు ధీర్మ లెననగ దేవతు
లయపరాక్రములును సింహగతు లరయ
వీరలు శారూదలవృష్భస్ములు పదు
పత్ర వశాలాక్షిభాసితులును

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 257 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ కోట రాజశేఖర్ ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

ఖడగతూణీరాల ఘన ధనూరత్మనల
ధరియించియునానర్మ ధైరయగుణులు
నశిీన్వ దేవతలన రూపవంతులు
యౌవనప్రయులు దేవవర్మలు
తే.గీ. చంద్రసూర్మయలవలె వెలుగ సాధమతులు
నెంచి దివనుండి భువ కేగుదెంచినటుో
మెలగుచునానర్మ, పాదచార్మలుగ వనము
లందు నిటు లుండఁ గతమేమి? ముందు చెపుమ. 400

పర్సిర్సా సదృశౌ ప్రమాణేంగిత్చేషివతైః॥ {1.48.5}

కిమర్థం చ నర్ శ్రేష్టఠ సంప్రాపౌూ దుర్గమే పథి।
వరాయుధధరౌ వీరౌ శ్రోతు మిచాఛమి త్త్ూైత్ః॥ {1.48.6}
వశాలా నగర ప్రభువైన స్సమతి వశాీమిత్ర మునిని చూచి “ఓ
సుంయమీుంద్రా! మీ చెుంత ఉనా ఈ ఇరువురు కుమారులు ఉతూమ గుణములు
కలవారై ఒకర్షకొకరు స్నటి అనాటుి గా ఉనాారు. వీరు ఎవర్ష పుత్రులో
తెలిసికొనవలెనని నాకు ఎుంతో కుతూహలుంగా ఉనాది. దయచేసి
తెలియజేయుండి” అని వేడుకొనాాడు.
తే.గీ. ఉతుమ గుణాల నొప్పుచు నొకరికొకర్మ
సాటి యన నునన వీరలు స్ంయమీంద్ర!
ఎవరి పుత్రులో తలియంగ నెఱుకపరచు
మనుచు వేడె సుమతి కుతూహలముతోడ. 401

త్సా త్దవచనం శ్రుతావ యథావృత్ూం నావేదయత్।

సిద్యధశ్రమనివాసం చ రాక్షసానాం వధం త్థా॥ {1.48.7}
వశాలా నగరమును పాలిుంచే స్సమతి రామలక్షమణులను గుఱిుంచి అడుగగా
మునివుందుాడైన వశాీమిత్ర మహర్షి రాజును చూచి “ఓ స్సమతిప్రభూ!
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 258 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

వీర్షద్ఱు దశరథ్మహారాజుయొకక కుమారులు. వీరు యజఞరక్షణ గావుంచి నాకు

శుభమును చేకూర్షచనారు. మిథిలా నగరమును దర్షిుంపదలచి ననుా
అనుసర్షుంచి వచిచనారు” అని రామలక్షమణులు నిరీహిుంచిన అదుాతమైన
కారాములను ఎుంతో ప్రీతితో వశదీకర్షుంచినాడు.

చం. అని యడుగంగ నా సుమతి కా మునివందుయడు మ్మద మొపి ని

టోనె “సుమతిప్రభూ! దశరథ్యధపు పుత్రులు వీర్మ, యజఞ ర
క్షణ మొనరించినార్మ, శ్యభకాములు, నా వెనువెంట వచిినా”
రనుచుఁ దదీయ కారయముల నదుభతరీతి వచించెఁ బ్రీతిమై. 402

విశావమిత్ర వచః శ్రుతావ రాజా పర్మవిసిాత్ః।

అతిథీ పర్మౌ ప్రాపౌూ పుత్రౌ దశర్థసా తౌ॥ {1.48.8}
పూజయామాస విధివత్ సతాురారౌౌ మహాబలౌ।
త్త్ః పర్మసతాుర్ం సుమత్యః ప్రాపా రాఘ్వౌ॥ {1.48.9}
ఉష్ా త్త్ర నిశామేకాం జగాతుః మిథిలాం త్త్ః। {1.48.10}

రామలక్షమణుల అదుాతకారాములను గుఱిుంచి వశాీమిత్ర మహర్షి

వవర్షుంపగా ఆలకిుంచిన స్సమతిప్రభువు పరమాశచరామును పుంది
తామరరేకులవుంటి అుందమైన కనుాలు గలవారు త్యజోమూరుూలు
రాజకుమారులు అగు ఆ రఘువీరులను తగినవధుంగా పూజిుంచి తన
రాజముందిరమునకు వెళ్లిపోగా అుందఱూ ఆ రాత్రి అచచటనే హాయిగా
నిద్రిుంచినారు.

మ. పరమాశిరయము నందుచున్ సుమతి వశాీమిత్రు వ్యకాయల నా

దర భావముున నాలకించి, నృపులన్ దద్రాఘవశ్రేష్షఠలన్
స్రసీజాక్షుల రామలక్ష్మణుల భాస్ీనూుర్ములన్ గొలిి స్
తీర మేగన్, నిదురించినా రచటనే వ్యరందఱున్ హాయిగ. 403

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 259 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ కోట రాజశేఖర్ ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

ఉష్ా త్త్ర నిశా మేకాం జగాతు రిాథిలాం త్త్ః।

తాం దృష్ట్వై మునయః సర్గవ జనకసా పురీం శుభ్మ్॥ {1.48.10}
సాధు సాధివతి శంసంతో మిథిలాం సమపూజయన్। {1.48.11}
ఇనకులతిలకులైన ఆ రామలక్షమణులు, వశాీమిత్ర మహర్షి, ఇతర మునులు
వశాలా నగరమున ఒక రాత్రి నిద్రిుంచి ఉదయముననే లేచి సుంధాావుందనాది
కారాక్రమములను పూర్షూచేసికొని బయలుదేఱి మిథిలాపురమును చేరుకొనాారు.
ఆ మిథిలా నగర వైభవమును తిలకిుంచి పులకిుంచి మనస్సలో ఎుంతగానో
పుంగిపోయినారు.
తే.గీ. సుప్రభాతముునన్ లేచి, శ్యచిగ వ్యరిి,
యినకులజులు వశాీమిత్రుడును మునులును
జనకు మిథిలాపురినిఁ గూరిి సాగినార్మ
పురముఁ దిలకించి పులకించి ప్ంగినార్మ. 404

మిథిలోపవనే త్త్ర ఆశ్రమం దృశా రాఘ్వః॥ {1.48.11}

పురాణం నిర్ినం ర్మాం పప్రచఛ ముని పుంగవమ్।
ఇద మాశ్రమ సంకాశం కినినైదం మునివరిిత్మ్॥ {1.48.12}
శ్రోతు మిచాఛమి భ్గవన్ కసాాయం పూర్వ ఆశ్రమః। {1.48.13}
మిథిలా నగర సమీపుంలో రఘురాముడు ఒక ఆశ్రమానిా చూచినాడు. ఆ
ఆశ్రముం రమణీయమైనదిగాను, పురాతనమైనదిగాను, జనసుంచారుం
లేనిదిగాను కనిప్పుంచిుంది. దశరథ్రాముడు ముంగళతీరథపాదుడైన వశాీమిత్ర
మహర్షిని చూచి “ఓ గురుదేవా! ఈ ఆశ్రమము యొకక చర్షత్రను
తెలియజేయుండి” అని ప్రార్షథుంచినాడు.
తే.గీ. కనియ్య రాముడు మిథిలోపవనము నందు
రమయము పురాతనముు నిరజనము నైన
యాశ్రమ మొుకు డదాదని యాటపటుిఁ
గూరిి యడిగె వశాీమిత్ర గుర్మవరేణుయ 405
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 260 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

గౌత్మసా నర్శ్రేష్ఠ పూర్వ మాసీ నాహాత్ానః॥ {1.48.15}

ఆశ్రమో దవాసంకాశః సుర ర్ప్ప సుపూజిత్ః।
స చేహ త్ప ఆతిష్ఠ దహలాాసహిత్ః పురా॥ {1.48.16}
వర్ిపూగా ననేకాంశై రాజపుత్ర మహాయశః। {1.48.17}
మిథిలానగర సమీపుంలో పురాతనమైన ఒక ఆశ్రమానిా చూచిన
రఘురాముడు ఆ ఆశ్రమానిా గుఱిుంచి తెలుపవలసినదిగా వశాీమిత్రుని
అడుగగా ఆ మహర్షి “ఓ ఇనకులనాథా! ఈ ఆశ్రమానిా గుఱిుంచి చెబుతునాాను
వను. ఇది గౌతమ మహర్షి ఆశ్రమము. నితామూ యజఞములను చేస్తూ
పరమపావనుడుగా వరాజిలేి గౌతమ మహర్షి తన పతిాయైన అహలాతో కూడి
ఈ ఆశ్రముంలో చాలాకాలుం నివసిుంచినాడు. అనేక సుంవతురాలపాటు ఈ
ప్రదేశుంలో తపస్సు చేసి అుందఱిచే పూజిుంపబడినాడు” అని వశాీమిత్రముని
అయోధాారామునికి గౌతమాశ్రమమును గుఱిుంచి వవర్షుంచస్నగినాడు.
చం. అని యడుగంగఁ బ్రీతి వనుమంచును గధజు డిటుో వలెు “నో
యినకులనాథ్! గౌతమ మున్వంద్రని యాశ్రమ మిదిద, హోతృపా
వనుడగు గౌతముండు తన పతిన నహలయను గూడి యిచిటన్
మనియ్య, ననేక వరుములు మానయతపఃప్రియవరునముునన్. 406

త్సాాంత్ర్ం విదతావ తు సహస్రాక్ష శశచీపతిః॥ {1.48.17}

మునివేష్ధరోఽహలాా మిదం వచన మబ్రవీత్। {1.48.18}
సంగమం త్వహ మిచాఛమి త్వయా సహ సుమధామే। {1.48.19}
ఓ రఘురామా! ఒకనాడు గౌతమముని ఇుంటియుందు లేని సమయుం చూచి,
సహస్రాక్షుడైన ఇుంద్రుడు గౌతమమహర్షి వేషానిా ధర్షుంచి, గౌతమపతిాయైన
అహలాను సమీప్పుంచి “ఓ స్సమధామా! అహలాా! నేను నీ సుంగముం
కోరుతునాాను” అని పలికినాడు.
తే.గీ. గౌతముడు గ్నహమున లేని కాలముఁ గని
యా స్హస్రాక్షు డేతంచె నా ముని వలె,

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 261 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ కోట రాజశేఖర్ ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

“నాలసింపకు మ్మ సుమధయమ! యహలయ!

యభిలష్టంతు న్వ స్ంగమ” మునుచుఁ బలికె. 407

మునివేషం సహస్రాక్షం విజాాయ రఘ్ననంద్న॥ {1-48-19}

మతిం చకార దుర్చమధ్య దేవ రాజ కతూహల్లత్।
అథాఽబ్రవీత్ స్సరశ్రేషుం కృత్యర్చానాంతరాతమనా॥ {1-48-20}
కృత్యరాాఽసిమ స్సరశ్రేషు గచఛ శీఘ్ర మితిః ప్రభో। {1-48-21}
ఆ మాట్లను వినిన అహలా సహస్రాక్షుడే తన నాథుడగు గౌతమముని
వేషమున వచిచనాడు అని ఎఱగి అతని ప్రేమను పందగోర్ష క్ృతార్థు రాలై “ఓ
స్సత్రామా! తారగా వెళ్లేపముీ” అని పలికెను.
శా. ఆ మాటల్ విని య్య యహల్ాయ్య “స్హస్రాక్షుండు విచేచస్వనా
డీ మౌనంద్రని వేష్ మంది” యని, “నే న దేవరాజోతతమ
ప్రేమన్ బందెద” నంచు నెంచి మది, దర్వుధన్ సఖముంది, స
త్రామా! స్తార మేగు మంచనె కృతారథతాముుుఁ ద్ నందచున్. 408

ఆతాానం మాం చ దేవేశ సర్వద్య ర్క్ష మానద॥ {1.48.21}

ఏవం సంగమా తు త్ద్య నిశైక్ర మోటజా త్ూత్ః।
స సంభ్రమాత్ త్వర్న్ రామ శంకితో గౌత్మం ప్రతి॥ {1.48.23}
ఓ రఘురామా! అహలా శక్రని చూచి “ఓ దేవరాజా! నాకు నీవే రక్షకుడవు.
అట్టి నీకు కూడా నీవే రక్షకుడవు స్సమా” అని పలుకగా ఇుంద్రుడు సుంతోషుంచి
అచచటనుుండి వెళ్లి టకు సిదిమై “ఇప్పుడు గౌతమ మహర్షి వచుచనేమో” అని
సుందేహపడినాడు.
ఉ. “ఎననగ నాకు రక్షకుడ వీవె పురందర! యట్టో న్వకునున్
స్నునతమూరిు! న్వవె” యని నాతి వచింప నహలయఁ జూచి “యో
యనునలమినన! తుష్టి నిట నందితి” నంచు బిడౌజు డేగుచున్
దిననన గౌతముం డర్మగుదెంచునొ యేమొ యటంచు భీతిలెన్.409
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 262 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

గౌత్మం సందదరాశథ ప్రవిశంత్ం మహామునిమ్।

దేవద్యనవదుర్ధర్ిం త్పోబలసమనివత్మ్॥ {1.48.24}
తీరోథదక పరికిూననం దీపామాన మివానలమ్।
గృహీత్సమిధం త్త్ర సకుశం మునిపుంగవమ్॥ {1.48.25}
దృష్ట్వై సుర్పతి సరసోూ విష్ణణవదనోఽభ్వత్। {1.48.26}
ఓ రఘురామా! ఇుంద్రుడు తిర్షగి వెళిదలచినవాడై, గౌతమముని ఇుంటికి
రాగలడేమో అని భయపడుతూ ఉుండగా, దేవదానవులకు కూడా అజేయుడు,
ధీముంతుడు, తపోబల సుంపనుాడు, పావనుడు, లోకోతూరుడు అగు గౌతమ
మహర్షి స్నానమును జపమును పూర్షూ చేసికొని సమిథ్లను దరాలను చేత
బటుట కొని తన ఇుంటికి వచిచనాడు. ఆ మునిని చూచిన శక్రని మనస్సలో భయుం
ర్తటిట ుంపయిాుంది. వక్రమారుా డైన ఆ దేవరాజు దోషగా చికికనాడు.
ఉ. అతురి దేవదానవుల కైన నజయుయడు గౌతముండు ధీ
స్తుముడున్, దపోబలుడు, సాననజపాదులఁ బావనుండు, లో
కోతుర్మడున్ స్మితుుశల నొప్పుచు నింటికి నేగుదెంచగఁ
జితుము స్ంభ్రమింప నటఁ జికెును శక్రుడు వక్రమార్మగడై. 410

అథ దృష్ట్వై సహస్రాక్షం మునివేష్ధర్ం మునిః॥ {1.48.26}

దుర్వృత్ూం వృత్ూసంపనోన రోష్ట్ దవచన మబ్రవీత్।
మమ రపం సమాసాథయ కృత్వా నసి దుర్ాత్య॥ {1.48.27}
అకర్ూవా మిదం త్సాాత్ విఫల సూైం భ్విష్ాసి।
గౌత్మే నైవ ముకూసా సరోషేణ మహాత్ానా॥ {1.48.28}
పేత్తు ర్వృష్ణౌ భూమౌ సహస్రాక్షసా త్త్షణాత్। {1.48.29}
ఓ రఘురామా! వేదవేతూ యైన గౌతమ మహర్షి తనవేషమును ధర్షుంచి
వచిచనవాడు, ధరీభుంగమునకు పాలిడినవాడు, ఖ్లుడు అగు ఇుంద్రుని
దుషట శీలమును గుఱిుంచి తలపోసినవాడై “ఓ శక్రడా! దుర్షతాతుీడవు దేవనేతవు
అగు నీవు వఫలుడ వగుదువు గాక!” అని శప్పుంచినాడు. దేవేుంద్రుని సుంతోషము
తొలగిపోగా తతషణమే అతని వృషణములు నేలపై రాలిపడినవ.
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 263 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ కోట రాజశేఖర్ ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

ఉ. వేదవదుండు మౌని తన వేష్ముఁ దాలిినవ్యని, ధరువ

చేఛదకుఁ గంచి, వ్యని ఖలశీలము నెంచుచు, “శక్ర! దేవనే
త్మ! దురిత్మతుుడా! వఫలతన్ గను” మంచు శప్పంప, వీడ స్
మ్ముదము, గోత్రభిదీృష్ణముల్ వెస్ రాలి పడెన్ ధరిత్రిపై. 411

గౌత్మే నైవ ముకూసా సరోషేణ మహాత్ానా॥ {1.48.28}

త్థా శపూై స వై శక్ర మహలాా మప్ప శపూవాన్॥ {1.48.29}
ఇహ వర్ిసహస్రాణి బహూని త్వం నివత్నయసి।
వాయుభ్క్ష్వ నిరాహారా త్పాంతీ భ్సాశాయినీ॥ {1.48.30}
అదృశాా సర్వభూతానా మాశ్రమేఽసిా నినవత్నయసి। {1.48.31}
ఓ రఘురామా! గౌతమ మహర్షి ఆవధుంగా స్సరపతియైన ఇుంద్రునికి
శాపానిాచిచ ఆ తరువాత తన భారాను చూచి “ఓ అహలాా! నీవు
అదృశారూపుంతో వేలకొలది సుంవతురాలపాటు ఇచచట బూడిదపై
పరుుండినదానవై, నిరాహారవై, వాయువును భుజిుంచుదానవై, దీనురాలివై
పడియుుండుము” అని శప్పుంచెను.
చం. సురపతి కటుో శాపమిడుచున్ ఘనరోష్కషాయిత్మక్షుడై
వరముని గౌతముం డిటులు వలెు నహలయనుఁ జూచి “న్వవు సు
సిథరముగ వేలయేండుో కడు దీనగ బూదిఁ బర్మండి యిచిటన్
వరలు మదృశయరూపమున వ్యయువునే భుజియించుదానవై”.412

యద్య చైత్ దవనం ఘ్నర్ం రామో దశర్థాత్ాజః॥ {1.48.31}

ఆగమిష్ాతి దుర్ధర్ి సూద్య పూతా భ్విష్ాసి। {1.48.32}
ఓ రఘురామా! గౌతమ మహర్షి తన భారాను చూచి “ఓ అహలాా! దశరథ్
మహారాజుయొకక కుమారుడగు శ్రీ రాముడు ఇచచటకు తరలి రాగలడు. ఈ
ఆశ్రముంలో నినుా దయతో చూడగలడు. అప్పుడు నీ మోహపాశములు

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 264 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

తొలగిపోగలవు. ఆ శ్రీరాముని స్తవుంచుటచేత నీవు పవత్రతను పుందగలవు”

అని శాపవమోచనమును తెలియజేసినాడు.
తే.గీ. దాశరథి రాము డిచటకు తరలివచుిఁ,
దలచి యాశ్రమమున నినున దయను జూచు,
నపుడు న్వ మ్మహపాపముు లంతరించు,
నతని సేవఁ బవత్రత నందవచుి. 413

త్సాాతిథేాన దుర్వృత్యూ లోభ్మోహవివరిితా॥ {1.48.32}

మత్నకాశే ముద్య యుకాూ సవం వపు రాధర్యిష్ాసి।
ఏవ ముకాూై మహాత్యజా గౌత్మో దుష్వచారిణీమ్॥ {1.48.33}
ఇమ మాశ్రమ ముత్నృజా సిదధచార్ణస్తవిత్య।
హిమవచిఛఖర్గ పుణేా త్పస్తూపే మహాత్పః॥ {1.48.34}
ఓ రఘురామా! గౌతమ మహర్షి తన భారాను చూచి “ఓ అహలాా!
పతితపావనుడైన శ్రీరాముని దరినుంతో నీవు నిజరూపమును పుందగలవు.
పవత్రమైన మనస్సు కలదానివై ననుా కలిసికొనగలవు. నేను నీకిచిచన శాపము
తొలగిపోవు మారాము ఇదియే” అని అహలాకు శాపవమోచనమును గుఱిుంచి
కూడా తెలియజేసి ఈ ఆశ్రమానిా వదలి హిమాద్రికి వెళ్లి అచచట తపస్సు
చేయనారుంభుంచినాడు.
తే.గీ. అంతటన్ న్వవు నిజరూప మందగలవు
పూత చితుముుతో ననునఁ బందఁగలవు
పాయ నా శాప మిదిద యుపాయ మనుచు
నతడు తపమును జేయ హిమాద్రి కేగె. 414

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 265 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

 49. అహలాయశాప విమోచనము

అఫలసుూ త్త్ శశక్రో దేవా నగినపురోధసః।

అబ్రవీ త్రసూవదనః సరిిసంఘ్నన్ సచార్ణాన్॥ {1.49.1}
అఫలోఽసిా కృత్ స్తూన క్రోధాత్ సా చ నిరాకృతా। {1.49.2}
శాపమోక్షేణ మహతా త్పోఽసాాపహృత్ం మయా॥ {1.49.3}
సుర్సాహాకర్ం సర్గవ సఫలం కరుూ మర్ౌథ॥ {1.49.4}
ఓ రఘురామా! వృషణములు రాలిపడగా అఫలుడైన ఇుంద్రుడు ఎుంతగానో
బాధపడుతూ దేవతల దయతో తాను సఫలుడుగా మాఱగోర్షనవాడై
స్సరసమూహమును చూచి “ఓ దేవతలారా! గౌతమ ముని తపఃఫలము
వఫలము అగుటకొఱకు ప్రయతిాుంచి ఆ మహర్షి శాపమునకు గుఱియై నేను
వఫలుడనైనాను. దయచేసి మీరు ననుా సఫలునిగా చేయుండి” అని
ప్రార్షథుంచినాడు.
చం. అఫలుడు వ్యస్వుండు కడునారిుని గుందుచు దైవస్తృపన్
స్ఫలత నందఁగోరి, సురస్ంఘముతో ననె నిటుో “గౌతమున్
వఫలతపసిీ జేయఁ జని వంతగ నాతని శాపమంది నే
వఫలుడనైతి మిముులను వేడెద నన్ స్ఫలున్ బనర్మిడీ” 415

శత్క్రతో ర్వచః శ్రుతావ దేవా సానగిన పురోగమాః।

ప్పత్ృదేవా నుపేతాాహు సనహ సర్వ ర్ారుదగణః॥ {1.49.5}
అయం మేష్ః సవృష్ణ శశక్రో హావృష్ణః కృత్ః।
మేష్సా వృష్ణౌ గృహా శక్రయాశు ప్రయచఛత్॥ {1.49.6}
అగేన సుూ వచనం శ్రుతావ ప్పత్ృదేవా సనమాగతాః।
ఉతాిటా మేష్వృష్ణౌ సహస్రాక్షే నావేశయన్॥ {1.49.8}
ఓ రఘురామా! ఇుంద్రుడు ఆ వధుంగా దేవతలను ప్రార్షథుంపగా దేవతలు
ప్పతృదేవతలను సమీప్పుంచి “మీకు సమర్షిుంచబడు ఈ మేకపోతు
వృషణములను శచీపతియైన ఇుంద్రునికి ఇవీుండి” అని ప్రార్షథుంపగా ఎుంతో
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 266 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

ప్రీతితో వారు అట్టి అని అుంగీకర్షుంచినారు. దేవతలు సుంతోషపడగా

అపిటినుుండి ఇుంద్రుడు మేక వృషణములను కలిగియునాాడు.
మ. అని శక్రుండన దేవత్మళి ప్పతృదేవ్యళిన్ స్మీప్పంచి “యి
ముున మీ కిచిిన మేక పోతు వృష్ణముుల్ మా శచ్చజాని కిం”
డని ప్రరిథంపగఁ బ్రీతి నట్టో యని వ్యరంగీకరింపంగ నిం
ద్రని కబెన్ వృష్ణముు లా వధముగఁ దుష్టిన్ సురల్ మెచిగ. 416

ఇంద్రసుూ మేష్వృష్ణ సూద్యప్రభ్ృతి రాఘ్వ।

గౌత్మసా ప్రభ్వేన త్పసశై మహాత్ానః॥ {1.49.10}
త్ద్యగచఛ మహాత్యజ ఆశ్రమం పుణాకర్ాణః।
తార్యైనాం మహాభ్గా మహలాాం దేవరప్పణీమ్॥ {1.49.11}
ఓ రఘురామా! ఆనాటినుుండి దేవేుంద్రుడు తాను మేకపోతు వృషణములతో
మెలగుచునాాడు. ఓ దశరథ్రామా! చూడు. ఇదియే గౌతమాశ్రమము. ఇక ఆ
అహలాను తర్షుంపజేయుటకు ఈ ఆశ్రముంలోనికి ప్రవేశిుంచు.
తే.గీ. అది మొదలుగగ నా యింద్ర డమరవభుడు
మేష్వృష్ణముులన్ దాలిి మెస్లినాడు;
గౌతమాశ్రమ మిది రామ! కనుము దీని
నా యహలయను దరియింపఁ జేయఁ బూని. 417

విశావమిత్రవచః శ్రుతావ రాఘ్వ సనహ లక్ష్మ్ణః।

విశావమిత్రం పుర్సృత్ా త్మాశ్రమ మథావిశత్॥ {1.49.12}
దదర్శ చ మహాభ్గాం త్పసా ద్ధాతిత్ప్రభ్మ్।
లోకైర్ప్ప సమాగమా దురినరీక్ష్వాం సురాసురః॥ {1.49.13}
సతుష్ట్రావృతాం సాభ్రాం పూర్ణచంద్రప్రభ్మివ।
మధేాఽ౦భ్సో దురాధరాిం దీపూం స్తర్ాప్రభ్మివ॥ {1.49.14}

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 267 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ కోట రాజశేఖర్ ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

ఓ రఘురామా! అహలాను తర్షుంపజేయుము” అని వశాీమిత్ర మహర్షి

పలుకగా శ్రీరాముడు అట్టి అని మహర్షితో లక్షమణునితో మునులతో కలిసి ఆ
గౌతమాశ్రముంలో ప్రవేశిుంచినాడు. అచచట త్యజోరూప్పణగా, దుర్షార్షక్షయగా,
దివాాభరణయుకూగా, ముంచుతోను మేఘములతోను కపిబడిన చుంద్రుని
యొకక ప్రభతో కూడియునాదిగా, జలమధామున ప్రకాశిుంచు స్తరాబిుంబమా
అనాటుి కనిప్పుంచే భామామణగా వరాజిలేి అహలాను చూచినాడు.
మ. ముని యారీతి వచింప రాముడు ప్రభాపూర్మణండు సౌమిత్రితోఁ
జని, త్మ నాశ్రమసీమ లోనఁ గనె భ్రాజద్రూప్పణిన్, దురినరీ
క్షయను, దివ్యయభరణన్, దుషారయుతి మేఘచఛనన చంద్రప్రభన్,
ఘనవ్యరిసిథతసూరయబింబమొ యనంగఁ దోచు భామామణిన్.418

సా హి గౌత్మవాకేాన దురినరీక్ష్వా బభూవ హ॥ {1.49.15}

త్రయాణా మప్ప లోకానాం యావ ద్రామసా దర్శనమ్।
శాపసాాంత్ ముపగమా త్యష్ట్ం దర్శన మాగతా॥ {1.49.16}
రాఘ్వౌ తు త్త్ సూసాాః పదౌ జగృహతు సూద్య। {1.49.17}
గౌతమ మహర్షి వాకుకల ప్రభావుం కారణుంగా అుంతవఱకు ఎవీర్షకీ
కనిప్పుంచకుుండా భసీశాయినిగా పడియుుండిన అహలా శ్రీరాముని దరినము
పుణాప్రదమని భావుంచిుంది. పతితపావనుడైన రాముని దర్షిుంచిుంది.
పాతకములు నశిుంపగా పరమపావనయై తన పూరీరూపానిా పుంది రాముని
ఎదుట నిలబడిుంది. తమకు స్నక్ష్వతకర్షుంచిన ఆ అహలాామాత యొకక
పాదములకు రామలక్షమణులు భకిూప్రపతుూలతో నమసకర్షుంచినారు.
ఉ. గౌతమ మౌని వ్యకయమునఁ గనిడ కుండెడు నా యహలయ, స్ం
భూతము రామదరశనము పుణయతమంబని రాముఁ జూచుచున్
బాతకముల్ నశింపఁ, నిజ పావన రూపము నంది నిలెి, నా
మాతకు రామలక్ష్మణులు మానయతఁ మ్రొకిురి భకిుయుకుులై. 419

పదామర్్యం త్థాతిథాం చకార్ సుసమాహితా।

ప్రతిజగ్రాహ కాకుతౌనథ విధి దృషేవన కర్ాణా॥ {1.49.18}
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 268 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

పుష్ివృషివ ర్ాహతాాసీ దేూవదుందుభి నిసవనైః।

గంధరావపనర్సాం చాప్ప మహానాసీత్ సమాగమః॥ {1.49.19}
రామలక్షమణులు అహలాాదేవ పాదములకు నమసకర్షుంపగా ఆ స్నధిీ వార్షకి
భకిూప్రపతుూలతో అరాయమును పాదామును సమర్షిుంచినది. ఆ శుభతరుణాన
దేవతలు సుంతోషుంతో పుషివరాి నిా కుర్షప్పుంచినారు. అపురస స్వరలు ఆనుందుంగా
నాటామాడినారు. దేవదుుందుభులు గొపిగా మ్రోగినవ.
ఉ. వ్యరలు భకిుతోడ తన పాదము లంటి నమస్ురింపగ,
వ్యరికి నరాయ పాదయముల భకిు నొస్ంగె నహలయ; యంతటన్
బేరిమిఁ బుష్ివృష్టిఁ గురిప్పంచిరి దేవత, లపసరోంగనల్
చేర్మచు నాటయ మాడి, రటఁ జెలుీగ మ్రోగెను దేవదుందుభుల్. 420
సాధు సాధివతి దేవాసాూ మహలాాం సమపూజయన్।
త్పోబలవిశుద్యధంగీం గౌత్మసా వశానుగామ్॥ {1.49.20}
గౌత్మోఽప్ప మహాత్యజా అహలాాసహిత్ సునఖీ।
రామం సంపూజా విధివ త్ూపస్తూపే మహాత్పః॥ {1.49.21}
రామోఽప్ప పర్మాం పూజాం గౌత్మసా మహామునేః।
సకాశా దవధివత్ ప్రాపా జగామ మిథిలాం త్త్ః॥ {1.49.22}
 పూలవాన కుర్షసిుంది. దేవతలు దివనుుండి భువకి దిగివచిచ అహలాాదేవని
పూజిుంచినారు. గౌతమ మహర్షి పావనురాలైన తన పతిా దగాఱకు వచిచనాడు.
భకిూభావుంతో శ్రీరాముని స్తవుంచినాడు. సుంతోషుంతో గౌతమముని
స్తవలనుందుకొనా రఘువరుాడైన శ్రీరాముడు గురువరుాడైన కౌశికుని మాటల
ననుసర్షుంచి మిథిలానగరమును చేర్షనాడు.
ఉ. దేవత లెలో నేల కర్మదెంచిరి పూజ నహలయఁ గొలీ, స్
దాభవనతోడ గౌతముడు పతిననిఁ జేరగ వచిి రామునిన్
బావనరీతిఁ గొలెి, రఘువర్మయడు స్ంతస్ మొపి మౌనిచే
సేవలనంది, యా మిథిలఁ జేరగ నేగెను గౌశికోకుులన్. 421

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 269 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

 50. శ్రీరామ లక్ష్మణులు విశావమిత్రునితో మిథిల చేరుట

త్త్ః ప్రాగుత్ూరాం గతావ రామ సౌనమిత్రిణా సహ।

విశావమిత్రం పుర్సృత్ా యజావాట ముపగమత్॥ {1.50.1}
రామసుూ ముని శారూల మువాచ సహ లక్ష్మ్ణః।
సాధవ యజా సమృదధ రిౌ జనకసా మహాత్ానః॥ {1.50.2}
బహూనీహ సహస్రాణి నానాదేశనివాసినామ్।
బ్రాహాణానాం మహాభ్గ వేద్యధాయనశాల్పనామ్॥ {1.50.3}
రఘురాముడు కౌశికునితో లక్షమణునితో మునులతో క్లిసి ఈశానాదిశగావెళ్లి
మిథిలానగరుంలో జనకమహారాజు యొకక యజఞ వాటిక దగాఱకు చేరుకొనాాడు.
యజఞమునకు సుంబుంధిుంచిన స్నమగ్రితో పర్షపూరణుంగా వరాజిలుి తూ ఉుండిన ఆ
యజఞవాటికలో వేదతతూవజుఞలను దర్షిుంచినాడు. గొపిగా కనిప్పుంచే
వప్రవాటికలలో అనేక దేశములనుుండి వచేచసిన వప్రుల సమూహములను
చూచినాడు.
మ. చని యీశానయమునందుఁ గౌశికునితో సౌమిత్రితో యజఞవ్య
టినిఁ జేరెన్ రఘురాము డా జనకువీటిన్, యజఞ సామగ్రి చే
తను బూరణముుగ వెలుగ సీమను, ద్రయీతతువజుఞలన్ గనొగనెన్
ఘనతన్ రాజిలు ఋష్యవ్యటికల నానాదేశ వప్రవళిన్. 422

ఋషివాట్సశై దృశానేూ శకటీశత్సంకులాః।

దేశ్ల విధయతాం బ్రహాన్ యత్ర వతానయమహ వయమ్॥ {1.50.4}
రామసా వచనం శ్రుతావ విశావమిత్ర్ర మహామునిః
నివేశ మకరో దేూశే వివికేూ సల్పలాయుత్య॥ {1.50.5}
మిథిలలో యజఞ వాటిక సమీప ప్రదేశము వుందలకొలది శకటములతో జన
సమూహుంతో కనిప్పుంచడుంతో, రఘురాముడు బ్రహీర్షి యగు వశాీమిత్రుని
చూచి “ఓ గురుదేవా! మీరు మేము అుందఱమూ స్సఖ్ుంగా ఉుండేుందుకు తగిన

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 270 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

ప్రదేశానిా చూప్పుంచుండి” అని అడుగగా ఆ గాధిజుడు నివాసమునకు తగినటిట ది,

నీరు సమృదిిగా ఉనాటిట ది అగు ఒక ప్రదేశమును చూప్పుంచినాడు.
ఉ. “ఠీవగ న్వ ధరిత్రి శకటీశతస్ంకులమై కనంబడెన్
గవున మీర్మ మేమును సుఖముుగ నుండగలటిి ప్రంతమున్
బావనమూరిు! తలుి” మని పలుగ రాముడు, తోయయుకుమౌ
పావనసీమఁ జూపెను నివ్యస్ము సేయగ గధజుం డటన్. 423
విశావమిత్ర మనుప్రాపూం శ్రుతావ స నృపతి సూద్య।
శతానందం పుర్సృత్ా పురోహిత్ మనిందత్మ్॥ {1.50.6}
ప్రతుాజిగామ సహసా వినయేన సమనివత్ః।
ఋతివజ్ఞఽప్ప మహాతాాన సూైర్్య మాద్యయ సత్వర్మ్॥ {1.50.7}
విశావమిత్రాయ ధర్గాణ దదు ర్ాంత్రపుర్సృత్మ్। {1.50.8}
లోకకలాాణ కారకుడైన వశాీమిత్ర మహర్షి మిథిలకు వచిచయునాాడని
వనిన వెుంటనే జనకమహారాజు బయలుదేర్ష మహర్షిని చేర్ష అరాయము, పాదాము
మొదలగువాటిని సమర్షిుంచి భకిూప్రపతుూలతో ఆతిథ్ాము నిచిచనాడు. జనకునితో
పాటు రాజపురోహితుడగు శతానుందుడు కూడా వచిచ మునివరుాని చూచి
పూజిుంచి ఎుంతో సుంతోషుంతో ప్రశాుంతచితుూడైనాడు.
మ. జనకలాయణకర్మండు స్దుగర్మడు వశాీమిత్రు డేతంచినా
డని వననంతనె యేగుదెంచి జనకుం డాతిథ్య మందించె భ
కిుని నరాాయదులఁ, దతుిరోహితుడు నేతంచెన్ శత్మనందు, డా
ఘనుడున్ గౌశికుఁ బూజ సేసి ముదమున్ గంచెన్ ప్రశాంత్మతుుడై. 424

ప్రతిగృహా తు తాం పూజాం జనకసా మహాత్ానః॥ {1.50.8}

పప్రచఛ కుశలం రాజ్ఞా యజాసా చ నిరామయమ్।
సరావంశాైప్ప మునీన్ పృష్ట్వై సోపధాాయపురోధసః॥ {1.50.9}
యథా నాాయం త్త్ః సర్వ సనమాగచఛత్ ప్రహృష్వవత్। {1.50.10}

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 271 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ కోట రాజశేఖర్ ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

జనక మహారాజు చేసిన అతిథిపూజలను ప్రీతితో స్వీకర్షుంచిన వశాీమిత్ర

మహర్షి “ఓ మిథిలా నగర భూపాలా! మీకు కుశలమే కదా! ఎటువుంటి
వఘాములు లేకుుండా మీ యజఞము నిరీహిుంపబడుచునాది కదా! ఇచచటి
మునులుందఱూ క్షేముంగా ఉనాారు కదా! మీరు చేసిన స్తవ నాకెుంతో
సుంతోషమును కలిగిుంచిుంది. మీ యజఞవాటిక పర్షపూరణుంగా సకలసుంపదలతో
వర్షిలుితూ ఉనాది” అని కుశలప్రశాలు వేస్తూ రాజును ప్రశుంసిుంచినాడు.
చం. జనకనృపాలు పూజలను జకుగ గైకొని గధసూను డి
టోనె “కుశలమెు? భూపవర! యజఞము వఘనము లేక యుననదే?
మునివర్మ లెలో క్షేమమె? ప్రమ్మదముఁ గూరెిను మీదు సేవ, పా
వనమగు యజఞవ్యటి యిట వరిధలుచుననది పూరణస్ంపదన్.” 425

ఆసనేషు యథానాాయ ముపవిష్ట్వన్ సమంత్త్ః॥ {1.50.12}

దృష్ట్వై స నృపతి సూత్ర విశావమిత్ర మథాబ్రవీత్।
అదా యజాసమృదధ ర్గా సఫలా దైవతైః కృతా॥ {1.50.13}
అదా యజాఫలం ప్రాపూం భ్గవ దూర్శనా నాయా। {1.50.14}
వశాీమిత్ర మహర్షి ఆవధుంగా కుశలప్రశాలు వేసి ఉచితాసనమున
కూరుచుుండగా, జనకమహారాజు కౌశికుని చూచి ప్రణాముం చేస్తూ “ఓ
పుణాాతాీ! మీ రాకచేత నా యజఞము మహతీమును పుందినది. మీ దరిన
భాగాుంతో ఈ యజఞము ఫలిుంచినట్లై నది అని తన సుంతోషానిా తెలియజేసినాడు.
చం. అని కుశలముు త్మ నడిగి యాస్నమందునఁ గూర్మచుండగన్,
జనకుడు కౌశికున్ గని ప్రణామ మొనర్మిచుఁ బలెు నిటుి “లో
యనఘ! మదీయ యజఞము మహతీము నందెను మీదు రాకచే
తను, ఫలియించె నిప్పు డిదె త్మవక దరశన భాగయసిదిధచే” 426

యజోాపసద్నం బ్రహమన్ ప్రాపోాఽసి మునిపుంగవ।

దాిద్శ్వహం తు బ్రహమర్చి శేష మాహు రమనీషణిః॥ {1-50-15}
తతో భాగార్తానో దేవ్యన్ ద్రష్ణి మరహసి కౌశక। {1-50-16}
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 272 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

ఓ విశాామిత్ర మహర్షి! మునులతోపాటు ఈ యజువాట్టక్కు విచేచసినావు.

మాచే పూజలను అందుకొనానవు. మీ రాక్తో మీ క్ృపతో నేను ధనుాడ నైనాను.
ఇచచట్ పండ్రండు రోజ్ఞలపాటు ఉండండి. యజుభాగములను సీాక్ర్షంచేందుకు
దేవతలు ఇచచట్కు వస్విర్థ. మీర్థ వార్షని చూచే అవకాశ్ం క్లుగుతుంది క్దా.
నా విననపానిన మనినంచి మీర్థ ఇచచట్నే ఉండండి అని జనక్ మహారాజ్ఞ విజుపి
చేసినాడు.
చం. మునుల్ను గూడి వచిచతివి పూజల్ నందితి, వీవు స్తృపన్
గనగను నేను ధనాతను గాంచితి నుండుడు ద్ాదశాహముల్,
కనగను యజుభాగముల్ుఁ గూర్షమ్మ దేవతలెల్ు వచుచటన్
గనుగన నౌను, నా వినతిఁ గైకొనుమా ముని మానయభావనా! 427

ఇమౌ కుమారౌ భ్ద్రం త్య దేవతులాపరాక్రమౌ॥ {1.50.17}

గజసింహగతీ వీరౌ శారూలవృష్భ్యపమౌ।
పదాపత్రవిశాలాక్షౌ ఖడ్గతూణీధనుర్ధరౌ॥ {1.50.18}
అశివనా వివ రపేణ సముపసిథత్యౌవనౌ।
యదృచఛయైవ గాం ప్రాపౌూ దేవలోకా దవామరౌ॥ {1.50.19}
భూష్యంతా విమం దేశం చంద్రస్తరాా వివాంబర్మ్। {1.50.21}
కాకపక్షధరౌ వీరౌ శ్రోతు మిచాఛమి త్త్ూైత్ః। {1.50.22}
జనకమహారాజు వశాీమిత్రునితో మాట్లిడుతూ ఆ గాధిజుని ప్రకకన ఉనా
రామలక్షమణులను చూచి సుంతోషపడుతూ “ఓ మహర్షి! స్సకుమారులుగా ఉనా
ఈ ఇద్ఱు ఎవరు? వశాలాక్షులుగా, మేటి ధనురాిరులుగా, సిుంహవక్రములుగా,
గజగమనము గలవారుగా, దేవసమానులుగా, అశిీనీదేవతలవలె
చకకనైనరూపము కలవారుగా, యౌవనవుంతులుగా, నిుంగి నుుండి నేలకు
దిగివచిచన దేవతలుగా, పాత్రులుగా, త్యజోవుంతులుగా, ఈ భూమిని
రక్షిుంపగలవారుగా, స్తరాచుంద్రులతో సమానమైన వారుగా, గొపి
భుజబలము కలవారుగా, ఖ్డాతూణీర ధారులుగా, కాకపక్షధరులుగా
వరాజిలుి చునా ఈ ఇరువురు ఏ మహాతుీని కుమారులో తెలియజేయుండి” అని
ప్రశిాుంచినాడు.
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 273 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ కోట రాజశేఖర్ ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

మ. అని గధేయునితో వచించి జనకుం డానంద మొపాిరగఁ

గనుచున్ రాముని లక్ష్మణున్ మరల వకాుణించె న్వరీతి “నో
యనఘా! యీ సుకుమార్మ లిదదఱు వశాలాక్షుల్ ధనురాధర్మలున్
ఘన సింహముుల బోలు వక్రమవర్మల్ గంధేభశ్యంభదగతుల్.428
ఉ. దేవస్మాను, లశిీనుల తీర్మగ రూపముఁ గనన వ్యర, ల్మ
యౌవనవంతు, లా త్రిదశ్య లాదట నేలకుఁ జేరిరంచు స్ం
భావనఁ జేతు వీరిగని, పాత్రులు తేజముతోడ నిదధరన్
గవగ నునన సూరయశశికలుిలు వీరలఁ గూరిి దెలుిడీ. 429
ఆ.వె.దోరెలులును ఖడగతూణీరధార్మలు
కాకపక్షధర్మలు ఘనులు వీర
లే మహాతుు సుతులొ య్యఱుగంగఁ జెప్పుడీ”
యనగ, గధసూను డనియ్య నిటుల. 430

త్సా త్దవచనం శ్రుతావ జనకసా మహాత్ానః॥ {1.50.22}

నావేదయ నాహాతాానౌ పుత్రౌ దశర్థసా తౌ।
సిద్యధశ్రమనివాసం చ రాక్షసానాం వధం త్థా॥ {1.50.23}
త్చాైగమన మవాగ్రం విశాలాయాశై దర్శనమ్।
అహలాాదర్శనం చైవ గౌత్మేన సమాగమమ్॥ {1.50.24}
జనకమహారాజు అడిగిన ప్రశాలకు సమాధానుంగా వశాీమిత్రమహర్షి “ఓ
మిథిలాధిపా! వీరు దశరథ్మహారాజు యొకక కుమారులు. ధరీవేతూలు. ప్పతృభకిూ
పరాయణులు. ప్పతృవాకాపాలకులై ననుా అనుసర్షుంచుచు నా ఆశ్రమములో
యజఞసుంరక్షణ గావుంచినారు. నా యజఞమునకు వఘాములను కలిగిుంచిన
రాక్షస్సలను వధిుంచినారు. కీర్షూముంతులైన వీరు వశాలానగరమును దర్షిుంచి ఆ
తరువాత అహలాాగౌతములను దర్షిుంచినారు” అని రామలక్షమణులను గుఱిుంచి
వవర్షుంచస్నగినాడు.

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 274 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

చం. దశరథ్రాజనందనులు ధరువదుల్ ప్పతృభకిుతోడ నా

వశమున నుండి యాశ్రమ నివ్యసులునై క్రతురక్ష స్లుిచున్
నిశి చరియించు రాక్షసుల నిరగతజీవులఁ జేసినార్మ స్
దయశ్యలు వశాలఁ జేర్మచు నహలయను గౌతము గంచి రంతటన్. 431

మహాధనుషి జిజాాసాం కరుూ మాగమనం త్థా।

ఏత్ త్నర్వం మహాత్యజా జనకాయ మహాత్ానే॥ {1.50.25}
నివేదా విర్రామాథ విశావమిత్ర్ర మహామునిః। {1.50.26}
గౌత్మసా సుతో జేాష్ఠ సూపసా ద్ధాతిత్ ప్రభ్ః। {1.51.2}
శతానంద్ధ మునిశ్రేష్ఠం విశావమిత్ర మథాబ్రవీత్॥ {1.51.3}
వశాీమిత్ర మహర్షి రామలక్షమణులను గుఱిుంచి జనకునికి వవర్షస్తూ “ఓ
మహారాజా! వీరు ఆ గౌతమాశ్రమము నుుండి బయలుదేర్ష ఇచచట జరుగుచునా
గొపి యజఞమును చూడదలచినవారై ఈ మిథిలకు వచిచనారు. ఈ వదేహ నగర
వశ్లషములను మెచిచనారు” అని పలుకగా రాజర్షి జనకుడు ఎుంతగానో
సుంతోషుంచినాడు. అహలాాగౌతముల కుమారుడగు శతానుందుడు జనకుని
ప్రకకనే ఉనావాడై కౌశికునితో ఇలా మాట్లిడినాడు.

ఉ. “అచిటినుండి వీరలు మహతుర యజఞముఁ జూడఁ గోర్మచున్

మెచుిచు వచిిరీ మిథిల మేటి పురం” బని స్నునతింప నా
స్చిరితుండు గధజుడు, స్ంతస్మందెను రాజు, తోడుగ
వచిిన గౌతమాతుజుడు పలెును కౌశికుఁ జూచి యిటుిలన్. 432

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 275 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

 51. శ్రీరామునికి శత్నాందుడు
విశావమిత్రుడు బ్రహమర్తి యైన విధమును విశదీకర్తాంచుట

అప్ప త్య ముని శారూల మమ మాతా యశసివనీ।

దరిశతా రాజపుత్రాయ త్పో దీర్్ ముపగతా॥ {1.51.4}
అప్ప రామే మహాత్యజాః మమ మాతా యశసివనీ।
వనె్ా రుపహర్త్ పూజాం పూజార్గౌ సర్వదేహినామ్॥ {1.51.5}
అప్ప కౌశిక భ్ద్రం త్య గురుణా మమ సంగతా।
మమ మాతా మునిశ్రేష్ఠ రామసందర్శనాదత్ః॥ {1.51.7}

 “యతులలో రాజువగు ఓ వశాీమిత్ర మహర్షి! ఈ రఘురాముడు నా

కనాతలిియగు అహలాామాతను ఆదరభావుంతో చూచినాడా? నా తలిి తన
సీరూపమును మరలా పుందగలిగినదా? నా మాతృమూర్షూ రాముని
అర్షచుంచినదా? నా తలిి చేసిన పూజను ఈ రాముడు ప్రీతితో స్వీకర్షుంచినాడా?
నా తలిియైన అహలాామాత నా తుండ్రియైన గౌతమ మహర్షిని క్లిసికొనాదా?
దయచేసి నా సుందేహమును తీరచుండి” అని శతానుందుడు కౌశికునికి వజఞ ప్పూ
చేసినాడు.

మ. “యతిరాజా! ననుఁ గననతలిో నెదలో నాపాయయభావంబునం

గనెనా రాముడు? నైజరూపమును వీకం బందెనా మాత? స్
నునతి మాత్రరిన నందెనా మిగుల స్ంతోష్టంచి రాముండు? త్మ
జతగఁ దండ్రిని జేరెనా జనని? నా స్ందేహముల్ దీర్మిమా!” 433

అప్ప మే గురుణా రామః పూజిత్ః కుశికాత్ాజ।

ఇహాఽఽగతో మహాత్యజాః పూజాం ప్రాపోూ మహాత్ానః॥ {1.51.8}
అప్ప శాంత్యన మనసా గురు ర్గా కుశికాత్ాజ।
ఇహాగత్యన రామేణ ప్రయత్య నాభివాదత్ః॥ {1.51.9}

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 276 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

 “ఓ వశాీమిత్ర మహర్షి! నా తుండ్రి మేటి మునినాథుడు అగు గౌతమ మహర్షి

ఈ రాముని ప్రీతితో చూచినాడా? నా తుండ్రి నాతలిితో కూడినవాడై ఈ రామునికి
ప్రణామములను సమర్షిుంచినాడా? అతిథిపూజలు చేసినాడా? నా తుండ్రి
పూర్షూగా సుంతోషమును పుందినాడా? ముకిూని కలిగిుంచగల ఈ రామునిచే నా
తుండ్రి పూజిుంపబడినాడా?” అని శతానుందుడు కౌశికుని ప్రశిాుంచినాడు.
ఉ. “నా జనకుండు మేటి మునినాథుడు ప్రీతిగ రాముఁ జూచెనా?
నా జనన్వయుతుండయి ప్రణామములన్ స్మకూరెినా? వెస్న్
బూజలఁ జేసనా? మదినిఁ బూరణముగ బరితోష్మందెనా?
పూజల నందెనా మరల ముకిువధాయకుడైన రాముచే”? 434

త్చుఛుతావ వచనం త్సా విశావమిత్ర్ర మహామునిః

ప్రతుావాచ శతానందం వాకాజ్ఞా వాకాకోవిదమ్॥ {1.51.10}
నాతిక్రనూం మునిశ్రేష్ఠ యత్ుర్ూవాం కృత్ం మయా।
సంగతా మునినా పతీన భ్ర్గవేణేవ ర్గణుకా॥ {1.51.11}
శతానుందుడు తన తలిిదుండ్రుల గుఱిుంచి ఆ వధుంగా అడుగగా వశాీమిత్ర
మహర్షి “ఓ శతానుందుడా! జమదగిామహర్షి రేణుకను క్లిసికొనా వధుంగా నీ
తుండ్రియగు గౌతమ మహర్షి నీ తలిియగు అహలాను క్లిసికొనాాడు. ఈ
కారామున నేను నా కరూవామును నిరీహిుంచినాను” అని తెలియజేసినాడు.
తే.గీ. అని శత్మనందు డడుగగ ముని యిటులనె
“నాదు కరువయమును జేసినాడ నేను
నుతుల జమదగినఁ గూడు రేణుక వధమున
న్వదు తండ్రిని గూడెను న్వదు తలిో” 435

తచుఛరత్యి వచనం తసా విశ్విమిత్రసా భాషతమ్।

శత్యనందో మహాతేజా రామం వచన మబ్రవీత్॥ {1.51.12}
నాసిా ధనాతరో రామ తితోాఽనోా భువి కశేన।
గోప్తా కశకపుత్ర స్తా యేన తపాం మహ తాపిః॥ {1.51.15}
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 277 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ కోట రాజశేఖర్ ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

శ్రూయత్యం చాభధ్యస్థామి కౌశకసా మహాతమనిః।

యథాబలం యథావృతాం తనేమ నిగద్తిః శృణు॥ {1.51.16}
విశాామిత్ర మహర్షి మాట్లు పరమానందమును క్లిగించగా శ్తానందుడు
నర్థలలో ఉతిముడైన రఘురాముని చూసూి “ఓ దశ్రథరామా! ఈ బ్రహీర్షి నీకు
ఎటువంట్ట అపాయముుూ రాకుండా రక్ష్మంచగలడు. ఈ కౌశ్కునిక్త
శ్ష్ణాడవైనందున ఈ భూమిమీద నీక్ంటే ధనాాతుీడు మరొక్కడు లేడు స్సమా.
ఈ మునీంద్రుని మాహాతీుమును నీకు తెలియజేస్విను విను అని విశాామిత్ర
మహర్షియొక్క గొపపతనమును గుఱంచి విశ్దీక్ర్షంచస్వగినాడు.
మ. పరమానందముుఁ గూర్చ వాకుకల్ను విశాామ్మత్రు డటాుడగా,
నర్ల్ం దతతము రాముుఁ గాంచుచు శతానందండు తా నిటునెన్
“నిరపాయముుగ గాచు న ముని నినున్, నకంటె ధనాాతుు డీ
ధరలో లేడు మరొకకర్ండు విను మేతనౌుని మాహాతుుమున్” 436
రాజాభూ దేష్ ధరాాతాా దీర్్ కాల మరిందమః।
ధర్ాజాః కృత్విదాశై ప్రజానాం చ హిత్య ర్త్ః॥ {1.51.17}
ప్రజాపతి సుత్శాైసీత్ కుశ్ల నామ మహీపతిః।
కుశసా పుత్ర్ర బలవాన్ కుశనాభ్ సునధారిాకః॥ {1.51.18}
కుశనాభ్ సుత్ సాూైసీ ద్యగధి రిత్యావ విశ్రుత్ః।
గాధేః పుత్ర్ర మహాత్యజాః విశావమిత్ర్ర మహామునిః॥ {1.51.19}
 “ఓ రఘురామా! ఈ వశాీమిత్ర మహర్షి గతకాలుంలో రాజుగా రాజామును
గొపిగా పాలిుంచినవాడు. ప్రజాపతియొకక కుమారుడగు కుశుడు అను
రాజునకు మునిమనుమడు. కుశనాభునికి మనుమడు. గాధికి కుమారుడు.
ధరీజుఞడైన ఇతడు కౌశికుడు అని కూడా పేరును పుందినాడు” అని
శతానుందుడు దశరథ్రామునికి వశాీమిత్రుని గొపితనమును గుఱిుంచి
వశదీకర్షుంచస్నగినాడు.
తే.గీ. “గతమునన్ రాజితడు, ప్రజాపతిసుతుడగు
కుశ్యని కితడు ప్రపౌత్రుడు, గుణయుతుండు,
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 278 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

మేటి కుశనాభు పౌత్రుడై మించువ్యడు,

గధసుతుడు ధరుజుఞడు కౌశికుండు” 437

విశావమిత్ర్ర మహాత్యజాః పలయామాస మేదనీమ్।

బహువర్ిసహస్రాణి రాజా రాజా మకార్యత్॥ {1.51.20}
కద్యచితుూ మహాత్యజా యోజయితావ వరథినీమ్। {1.51.21}
నగరాణి సరాష్ట్రాణి సరిత్శై త్థా గిరీన్।
ఆశ్రమాన్ క్రమశ్ల రామ విచర్ నానజగామ హ॥ {1.51.22}
వసిష్ఠ సాాశ్రమపదం నానావృక్షసమాకులమ్। {1.51.23}
ఓ రఘురామా! ఈ వశాీమిత్ర మహారాజు ఇతః పూరీము అనేక వేల
సుంవతురములపాటు ఈ భూమిని పర్షపాలిుంచినాడు. ఆ కాలుంలో ఇతడు
ఒకస్నర్ష తనసైనాానిా వెుంటబెటుట కొని గ్రామములు పురములు అని లేకుుండా
అనిా దేశాలను దర్షిస్తూ చివరకు బ్రహీర్షియైన వసిష్షఠని ఆశ్రమానికి చేర్షనాడు.
శా. పాలించెన్ పలు వేల యేండిోలను వశాీమిత్ర రాజేంద్ర డా
కాలముందున సైనయమున్ గొని వెస్న్ గంచంగ నేగెన్ ధరన్
ల్మలన్ గ్రామములున్ బురముు లనుచున్ లేకుండ స్ంపూరణ దే
శాలన్ జూచుచుఁ, జేరెఁ నంతట వసిష్ఠబ్రహుస్ంవ్యస్మున్. 438

దేవద్యనవగంధర్వః కిననర రుపస్తవిత్మ్॥ {1.51.23}

ప్రశాంత్ హరిణాకీర్ణం దవజసంఘ్ నిషేవిత్మ్। {1.51.24}
బ్రహారిి గణ సంకీర్ణం దేవరిిగణ స్తవిత్మ్। {1.51.25}
అబ్క్షై రావయుభ్క్షైశై శీర్ణ పరాణశనై సూథా।
ఫలమూలాశనై రాూంతైః జిత్రోషై రిిత్యంద్రియైః॥ {1.51.26}
ఋషిభి రావలఖిల్్ాశై జపహోమపరాయణః।
అనె్ా ర్వఖ్యనస శ్్ైవ సమంతా దుపశ్లభిత్మ్॥ {1.51.27}
వసిష్ఠ సాాశ్రమ పదం బ్రహా లోక మివాపర్మ్। {1.51.28}

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 279 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ కోట రాజశేఖర్ ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

ఓ రఘురామా! ఆ వసిషాఠశ్రమము అనేక వధములైన వృక్షములతో,

మృగములతో, పక్షులతో కూడియునాదై, దేవ దానవ గుంధరీ కినారులతో
దేవరుిలతో బ్రహీరుిలతో కూడియునాదై, జలభక్షకులతో వాయుభక్షకులతో
పత్రభక్షకులతో కూడియునాదై, వాలఖిలుాలతో వైఖానస్సలతో
జపహోమపరులైన మునీశీరులతో కూడియునాదై, జాతివైరములను మరచిన
ప్రాణులతో కూడినదై, శాుంతికి నిలయమై, పరమపావనమై, బ్రహీలోకముతో
సమానమౌ పరమపదమువలె వరాజిలుి చుుండెను.
సీ. బహువధతర్మవులు బహువధమృగములు
బహుపక్షి గణములు వరలు పదము
ఘనదేవదానవ గంధరీకిననర
బ్రహురిు దేవరిు వ్యస్పదము
వ్యరిభక్షకులకు వ్యయుభక్షకులకు
పరాణదులకు స్దావ్యస్ పదము
వ్యలఖలాయదులు వైఖానసాదులు
జపహోమపర్మలుండు శాంతిపదము
తే.గీ. వైరభావసువస్ుృతప్రణియుతము
వర మున్వశీర యుకుముు పావనముు
బ్రహులోక స్మానమౌ పరమపదము
నచటఁ గనుపట్టి ఘనవసిషాఠశ్రమముు. 439

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 280 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

 52. విశావమిత్రునకు వసష్ఠుని ఆతిథయము

స దృష్ట్వై పర్మప్రీతో విశావమిత్ర్ర మహాబలః।

ప్రణతో వినయా దీవరో వసిష్ఠం జపతాం వర్మ్॥ {1.52.1}
సావగత్ం త్వ చేతుాకోూ వసిషేఠన మహాత్ానా
ఆసనం చాసా భ్గవాన్ వసిష్టఠ వాాదదేశ హ। {1.52.2}
ఓ రఘురామా! వసిషాఠశ్రమమును ప్రీతితో చూచిన వశాీమిత్ర మహారాజు
బ్రహీర్షియైన వసిష్షఠని దర్షిుంచి పరమానుందమును పుందినాడు. చేతులు
జోడిుంచి భకిూతో ఆ వసిష్షఠనికి నమసకర్షుంచినాడు. అుంతట వసిష్షఠడు ఎుంతో
ఆదరభావుంతో వశాీమిత్రునికి సుంతోషుం కలిగే వధుంగా అతిథిసతాకరుం
చేసినాడు.
మ. పరమంబైన వసిష్షఠ నాశ్రమము వశాీమిత్రు డీక్షించుచున్,
బరమానందముతో వసిష్షఠఁ గనుచున్, భాగయముుగ నెంచుచున్,
గరముల్ మ్మడిి నమస్ురింప; ముని యుకుంబైన స్త్ముర మా
దర భావముునఁ గూరెి రాజునకుఁ జేతఃప్రీతి స్ంధలోగన్. 440

యథా నాాయం మునివర్ః ఫలమూలానుాపహర్త్॥ {1.52.3}

ప్రతిగృహా తు తాం పూజాం వసిష్ట్ఠ ద్రాజసత్ూమః। {1.52.4}
సుఖోపవిష్వం రాజానం విశావమిత్రం మహాత్పః।
పప్రచఛ జపతాం శ్రేష్టఠ వసిష్టఠ బ్రహాణ సునత్ః॥ {1.52.6}
ప్రజాః పలయస్త వీర్ రాజవృత్యూన ధారిాక॥ {1.52.7}

ఓ రఘురామా! వసిషఠ మహర్షి తన ఆశ్రమమునకు వచిచన వశాీమిత్రునికి

ఫలములను కుందమూలములను సమర్షిుంచినాడు. వాటిని స్వీకర్షుంచిన
వశాీమిత్ర మహారాజు బ్రహీర్షిని చూచి క్షేమ సమాచారములను అడిగినాడు.
వసిష్షఠడు తాము కుశలముగా ఉనాామని తెలిప్ప ఓ గాధిజా! నీ పర్షపాలన
ఆదరివుంతుంగా ఉుంటూ కీర్షూసుంపదలతో వలసిలుి చునాది కదా! ప్రజలు
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 281 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ కోట రాజశేఖర్ ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

అుందఱూ పుత్రపౌత్రాభవృదిితో సుంపూరణుంగా సుంతోషుంగా ఉనాారు కదా! అని

అడుగస్నగినాడు.
మ. ఫలమూలాదుల న్వయఁ గైకొనుచు వశాీమిత్రుడున్ క్షేమ వ్య
కుులఁ బలుంగ, వసిష్షఠ డిటోనె “స్దా కూరిున్ భవత్మిలనం
బలరార్మన్ గద కీరిుస్ంపదలతో, నాదరశభావముులన్
వలసిలుోన్ గద, పుత్రపౌత్రతతి స్ంవతూిరణమై గధజా!” 441

కచిైత్యూ సంభ్ృతా భ్ృతాాః కచిైతిూష్ఠంతి శాసనే।

కచిైత్యూ విజితా సనర్గవ రిపవో రిపుస్తదన॥ {1.52.8}
కచిై దబలేషు కోశేషు మిత్రేషు చ పర్ంత్ప।
కుశలం త్య నర్ వాాఘ్ర పుత్రపౌత్రే త్వానఘ్॥ {1.52.9}
ఓ రఘురామా! వసిషఠ మహర్షి వశాీమిత్రుని చూచి కుశలప్రశాలు వేస్తూ “ఓ
మహారాజా! నీ రాజాుంలో స్తవకులుందఱూ సదా నీ ఆజఞను భయభకుూలతో
పాటిస్తూ ఉనాారు కదా! నీ రాజాుంలో కోశాగారము మిత్రుల సమూహము
గొపిగా వరాజిలుి చునావ కదా! నీ రాజాానిా ఆక్రమిుంచదలచిన శత్రువులను
నీవు అవల్మలగా నిరూీలిస్సూనాావు కదా! నీ రాజాుంలో సతాముతోను
ధరీముతోను కూడిన వధులు నితాుం వర్షిలుితూ ఉనాాయి కదా!” అని
అడిగినాడు.
శా. “న్వ రాజయముున భృతుయ లెలోర్మ స్దా న్వ యాజఞఁ బాటింతురా?
న్వ రాజయముున కోశమిత్రతతి రాణించున్ గదా గొపిగ,
న్వ రాజయముు గ్రసింప నెంచు రిపులన్ నిరిజంచితే ల్మలగ?
న్వ రాజయముున స్తయధరువధలున్ నితయముు వరిధలుోగ!”. 442

సర్వత్ర కుశలం రాజా వసిష్ఠం ప్రతుాద్యహర్త్। {1.52.10}

కృతోవభౌ సుచిర్ం కాలం ధరిాష్టఠ తౌ కథా శుశభ్ః। {1.52.11}
ఆతిథాం కరుూ మిచాఛమి బలసాాసా మహాబల।

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 282 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

త్వ చైవాప్రమేయసా యథార్ౌం సంప్రతీచఛ మే॥ {1.52.13}

ఏవ ముకోూ వసిషేఠన విశావమిత్ర్ర మహామతిః।
కృత్ మిత్ాబ్రవీ ద్రాజా ప్రియవాకేాన మే త్వయా॥ {1.52.15}
ఓ రఘురామా! వసిషఠ మహర్షి ఆ వధుంగా కుశలప్రశాలు వేయగా
వశాీమిత్ర మహారాజు ఓ బ్రహీర్షి! నా రాజామున అుంతయూ కుశలమే అని
బదులిచిచనాడు. వార్షరువురు అలా ఆతీీయుంగా మాట్లిడుకొనా తరువాత
వసిష్షఠడు ఓ రాజా! సైనాముతో కూడియునా మీకు ఆతిథ్ామును
ఇవీదలచియునాాను అని వనావుంచగా వశాీమిత్రుడు సుంకోచిస్తూ ఇలా
మాట్లిడస్నగినాడు.
మ. అని ప్రశినంప ననామయంబ స్కల మాురాయ! వసిషాఠ! యటం
చనె రాజేంద్రడు, వ్యరలిర్మీర్మను నత్మయస్కిుతో పుణయభా
వనతో మాటల నాడి, రంత ముని భూపాలా! మదాతిథ్యమున్
గొనుడీ న్వవును న్వదు సైనయమన స్ంకోచించి రాజిటోనెన్. 443

ఫలమూలేన భ్గవన్ విదాత్య యత్ూవాశ్రమే।

పదేానాచమనీయేన భ్గవదూర్శనేన చ॥ {1.52.16}
సర్వథా చ మహాప్రాజా పూజార్గౌణ సుపూజిత్ః।
గమిష్ట్ామి నమస్తూఽసుూ మైత్రేణేక్షసవ చక్షుష్ట్॥ {1.52.17}
ఏవం బ్రువంత్ం రాజానం వసిష్ఠః పునర్గవ హి।
నామంత్రయత్ ధరాాతాా పునః పున రుద్యర్ధః॥ {1.52.18}
ఓ రఘురామా! సైనాసమేతుంగా ఆతిథ్ాుం స్వీకర్షుంచుండి అని వసిషఠ
మహర్షి
గాధిజుని కోరగా వశాీమిత్ర మహారాజు “ఓ బ్రహీర్షి! మీరు ఫలమూలాదులను
అరాయపాదాములను మాకు సమర్షిుంచి మముీ సుంతోషపడుతూ యథాశకిూ
అతిథిస్తవలను చేసినారు. పూజుాలైన మీ దివావాకుకలతో మేము అనేక స్తవలను
పుందినట్టి అయినది. సమసూమూ మాకు చెుందినట్టి అయినది. ఇక నేను
సైనాసమేతుంగా తిర్షగి వెళ్లిదను” అని పలుకగా వసిష్షఠడు “ఓ రాజా! మీ
రుందఱూ నా ఆశ్రముంలో ఉుండుండి” అని వేడుకొన్నను.
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 283 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ కోట రాజశేఖర్ ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

మ. “ఫలమూలాదుల నరాయపాదయముల స్ంపతిున్ యథ్యశకిు మ

ములరింపన్, దగు సేవఁ జేసితిరి, పూజాయర్మిల్ భవదిదవయ వ్య
కుులు చాలున్, బలు సేవ లందినటు, మాకున్ జెందె స్రీముు, సే
నలతో నేగెద” మనన నుండుడనెఁ దనౌున్వంద్ర డా కౌశికున్. 444

ఏవ ముకోూ మహాత్యజా వసిష్టఠ జపతాం వర్ః।

ఆజుహావ త్త్ః ప్రీత్ః కలాాషం ధూత్ కలాష్ః॥ {1.52.20}
యసా యసా యథా కామం ష్డ్రస్తష్వభిపూజిత్మ్॥ {1.52.22}
త్త్నర్వం కామధుక్ క్షిప్ర మభివర్ి కృత్య మమ। {1.52.23}
ఏవ ముకాూ వసిషేఠన శబలా శత్రుస్తదన।
విదధే కామధు కాుమాన్ యసా యసా యథేప్పనత్మ్॥ {1.53.1}
ఓ రఘురామా! వసిష్షఠడు మరల కోరుటచే వశాీమిత్రుడు సైనాసమేతుంగా
ముని యొకక ఆతిథ్ామును స్వీకర్షుంచుటకు అుంగీకర్షుంచినాడు. అుంతట
వసిష్షఠడు సుంతోషుంతో కామధ్యనువును ప్పలిచి “ఓ శబలా! వీరుందఱూ
మెచుచకొనేవధుంగా నీవు షడ్రస్త్రపేతమైన భోజనమును సిదిము చేయుము” అని
పలికినాడు. వెుంటనే ఆ గోమాత వారుందఱి కొఱకు రుచికరమైన భోజన
పదారథములను కావలసినుంతగా సృషట ుంచినది.
ఉ. ఆతడు వలెో యంచనగ నంత వసిష్షఠడు కామధేనువున్
జేతము ప్ంగఁ బిలిి, “యిదె సిదధము సేయుము న్వవు ష్డ్రసో
పేత వశిష్ి భోజనము వీరలు మెచిగ” నంచుఁ బలు, గో
మాత స్ృజించె సాీదుతర మానయ పదారథములన్ స్మృదిధగన్. 445

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 284 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

 53. కమధేనువును త్నకిమమని విశావమిత్రుడు కోరుట
వసష్ఠుడు నిరాకర్తాంచుట
విశావమిత్ర్రఽప్ప రాజరిిః హృష్వః పుష్వ సూద్యభ్వత్। {1.53.6}
యుకూః పర్మహర్గిణ వసిష్ఠ మిద మబ్రవీత్॥ {1.53.7}
పూజితోఽహం త్వయా బ్రహాన్ పూజార్గౌణ సుసత్ృత్ః। {1.53.8}
గవాం శత్సహస్రేణ దీయతాం శబలా మమ।
ర్త్నం హి భ్గవ నేనత్త్ ర్త్నహారీ చ పరిథవః॥ {1.53.9}
త్సాా నేా శబలాం దేహి మమైష్ట్ ధర్ాతో దవజ। {1.53.10}
ఓ రఘురామా! కామధ్యనువుచే సృషట ుంపబడిన పదారథములను వశాీమిత్ర
మహారాజు, రాజపర్షవారములోని బ్రాహీణులు, ముంత్రులు, పురోహితులు,
భటులు మొదలైనవారు అుందఱూ తృప్పూగా భుజిుంచి ఎుంతగానో
సుంతోషపడినారు. అప్పుడు గొపి మహిమతో శోభలేి ఆ కామధ్యనువును
వశాీమిత్రుడు తన సీుంతుం చేసికొనడుం మేలు అని భావుంచినాడు. అతడు
వసిష్షఠని చూచి ఓ మునీశీరా! ఈ గోవును నాకు ఇముీ. దీనికి బదులుగా నీకు
అధికసుంఖ్ాలో గోవులను అుంతులేని బుంగారమును ఇచెచదను అని పలికినాడు.
మ. స్రి యంచున్ భుజియించినా రచట వశాీమిత్రుడున్ మేటి భూ
సుర్మలున్ మంత్రిపురోహిత్మళి భటులున్, శోభిలుో గోవున్ గొనన్
వరమౌ నంచు నృపాలు డిటోనెను “దేవ్య! యిముు దీనిన్, మున్వ
శీర! న్వకితుు ననేక గోవుల బృహతసవరణ ముమేయముుగ” 446

ఏవ ముకూసుూ భ్గవాన్ వసిష్టఠ మునిసత్ూమః॥ {1.53.10}

విశావమిత్రేణ ధరాాతాా ప్రతుావాచ మహీపతిమ్। {1.53.11}
అసాాం హవాం చ కవాం చ ప్రాణయాత్రా త్థైవ చ। {1.53.13}
ఆయత్ూ మత్ర రాజర్గి సర్వ మేత్నన సంశయః।
సర్వసవ మేత్త్ సత్యాన మమ తుషివకరీ సద్య॥ {1.53.15}
కార్ణ ర్బహుభీ రాజ నన ద్యస్తా శబలాం త్వ। {1.53.16}
ఓ రఘురామా! వశాీమిత్రుడు తాను రాజుననే అహుంభావుంతో ఆ వధుంగా
పలుకగా బ్రహీర్షియైన వసిష్షఠడు “ఓ రాజా! ఈ ధ్యనువు కామధ్యనువు. నేను
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 285 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ కోట రాజశేఖర్ ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

చేసెడి యజఞములకు అవసరమైన కవామును హవామును ఇచుచనది ఈ గోవే

స్సమా. ఈ ఆవు నాకు ప్రాణసమానము. ఇచచట ఈ కామధ్యనువే నాకు
సరీసీముగా మెలగుచునాది. అుందువలన ఈ ధ్యనువును నీకు ఎట్లి
ఇవీగలను? అని బదులు పలుకస్నగినాడు.
మ. అని గరోీదధతి గధజుం డనగ బ్రహుజాఞని త్మ నిటోనెన్
“గనుమా యియయది కామధేనువు సుమా! కవయముు హవయముు ని
చుిను నా కెననగఁ బ్రాణతులయ మగుచున్ శోభిలుో, స్రీస్ీమై
తనర్మన్ నా కిట, నెట్లోస్ంగఁగల నేతదేధనువున్ గౌశికా!” 447

నాహం శత్సహస్రేణ నాప్ప కోటిశతైర్గవామ్॥ {1.53.11}

రాజన్ ద్యసాామి శబలాం రాశిభీ ర్జత్సావా। {1.53.12}
ఏత్దేవ హి మే ర్త్న మేత్దేవ హి మే ధనమ్॥ {1.53.23}
బహునా కిం ప్రలాపేన న ద్యస్తా కామద్ధహినీమ్। {1.53.26}
కామధేనుం వసిష్టఠఽప్ప యద్య న త్ాజత్య మునిః।
త్ద్యసా శబలాం రామ విశావమిత్ర్రఽనవకర్ిత్॥ {1.54.1}
ఓ రఘురామా! కామధ్యనువును ఇవీజాలను అని తెలుపుతూ వసిష్షఠడు
రాజును చూచి “ఓ వశాీమిత్రుడా! ఈ ధ్యనువునకు బదులుగా నీవు ఇవీదలచిన
కోట్లిది గోవులను, స్సవరణము వెుండి మొదలైన వాటిని, ధనరాస్సలను,
గజములను, అశీములను, రథ్ములను, ఇతర ద్రవాములను నేను
కోరుకొనుటలేదు. మా కామధ్యనువునకు స్నటియైనది ఈ లోకమున ఏదియునూ
లేదు. వేయి మాటలేల? ఈ గోవును ఇవీలేను. ఇక మీరు వెళివచుచ” అని
పలుకగా కోపుంతో ఉగ్రుడైన వశాీమిత్రుడు బలవుంతముగా తీసికొనవెళి దలచి
ఆ ధ్యనువును పటుట కొనాాడు.
మ. “కొనఁ గోరన్ నృప! కోటో గోవులను నేఁ గోరన్ సువరాణదులన్
ధనరాశిన్ గజవ్యజులన్ రథ్ములన్ ద్రవ్యయదులన్ గైకొనన్,
గన మా గోవుకు సాటి లేదిలను బలుంజాల వేమాటలన్
జనుమా” యంచు వచింపఁ, బట్టి గవ వశాీమిత్రు డతుయగ్రడై. 448

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 286 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

 54. విశావమిత్రుడు కమధేనువును అపహర్తాంపబోవుట
శబల వసష్ఠుని అనుమతితో బలములను సృష్టిాంచుట

ర్త్నం హి భ్గవ నేనత్త్ ర్త్నహారీ చ పరిథవః॥ {1.53.9}

త్ద్యసా శబలాం రామ విశావమిత్ర్రఽనవకర్ిత్॥ {1.54.1}
నీయమానా తు శబలా రామ రాజాా మహాత్ానా।
దుఃఖితా చింత్యామాస రుదంతీ శ్లకకరిశతా॥ {1.54.2}
ఓ రఘురామా! వసిష్షఠడు కామధ్యనువును ఇవీను అని చెపిగా
వశాీమిత్రుడు ఆ ధ్యనువును బలవుంతముగా తీసికొని వెళిదలచినాడు. ఈ
కామధ్యనువు ఎుంతో శ్రేషఠ మైనది. ఒక రతాము వుంటిది. రతాము రాజుయొకక
ధనుం అవుతుుంది. రతామును రాజు హర్షుంపవచుచను అని పలుకుచూ ఆ
మహారాజు ఆ శబలను పటిట ఈడిచనాడు. అవసరమైత్య వసిష్షఠనితో యుదిుం
చేయుటకు కూడా సిదిమైనాడు. వశాీమిత్రునిచే ఈడీబడిన ఆ కామధ్యనువు
దుఃఖిస్తూ హాహాకారములు చేయస్నగినది.
ఉ. రతనము వోలె శ్రేష్ఠముగ రాజిలుచుననది కామధేను వీ
రతనము రాజె ప్ందఁదగు రాజధన” ముని, గధజుండు గో
రతనముఁ బటిి యీడెి స్మరముునకైనను సిదధమంచుఁ, ద
దయతనము చేత నా శబల హా యని దుఃఖతయయ్యయ నారిుమై. 449

పరిత్ాకాూ వసిషేఠన కిమహం సుమహాత్ానా।

యాహం రాజభ్టై రీూనా హ్రియేయం భ్ృశదుఃఖితా॥ {1.54.3}
కిం మయాపకృత్ం త్సా మహర్గి రా్వితాత్ానః।
యనాా మనాగసం భ్కాూ మిష్ట్వం త్ాజతి ధారిాకః॥ {1.54.4}
ఓ రఘురామా! వశాీమిత్రునిచే ఈడీబడినదై దుఃఖిస్తూ ఉుండిన
కామధ్యనువు హాహాకారములు చేయస్నగినది. “ఈ వశాీమిత్ర మహారాజు నేనే
శకిూముంతుడను అని అహుంకర్షుంచినాడు. ఈ రాజుయొకక స్తవకులు కూడా
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 287 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ కోట రాజశేఖర్ ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

గరీముతో భయభకుూలు లేకుుండా ప్రవర్షూుంచుచునాారు. వీరు ఈ వధుంగా ననుా

పటిట ఈడుచకొని వెళ్లి చునానూ బ్రహీర్షియైన వసిష్షఠడు చూస్తూ ఊరకునాాడు.
ఈ ఋషవరుడు నా గుఱిుంచి పటిట ుంచుకొనకుుండా ననుా వదలివేసినాడా ఏమి?
నేను ఈ మునీుంద్రునికి ఎనాడునూ కీడు తలపటట లేదు. ధరీపరుడైన ఈ తాపసి
ననుా ఇలా వదలివేసి ఊరకుుండుట ధరీమేనా?” అని అుంటూ ఆ కామధ్యనువు
రోదిుంచస్నగినది.
ఉ. “శకుుడ క్షత్రియుండనని స్రీము నాదని రాజు, సేవకుల్
భకిువహీనులై యిటులఁ బటి, వసిష్షఠనిచేత నేఁ బరి
తయకునె? కీడు నేఁ దలపఁ దనుుని కెననడు, ధరువరిుకిన్
యుకుమె యిటుో నన్ వడిచి యూరక యుం” టని యేడెిఁ బనీగన్. 450

నిరధయ తాం త్ద్య భ్ృతాాన్ శత్శ శశత్రుస్తదన।

జగామానిలవేగేన పదమూలం మహాత్ానః॥ {1.54.5}
శబలా సా రుదంతీ చ క్రోశంతీ చేద మబ్రవీత్।
వసిష్ఠ సాాగ్రత్ః సిథతావ మేఘ్దుందుభిరావిణీ॥ {1.54.6}
భ్గవన్ కిం పరిత్ాకాూ త్వయాహం బ్రహాణ సునత్।
యసాాత్ రాజభ్ృతా మాం హి నయంత్య త్వత్నకాశత్ః॥ {1.54.7}
ఓ రఘురామా! బలవుంతముగా ఈడుచకొనివెళ్లిడి వుందలాది
వశాీమిత్రభటుల కారణుంగా బాధతో రోదిుంచెడి శబల అనూహామైన తన
శకిూతో ఒకకస్నర్షగా వదిలిుంచినదై వార్ష బార్షనుుండి తప్పిుంచుకొనినది. వేగుంగా
ఆశ్రమానిా చేరుకొని వసిష్షఠని చూచి “ఓ మునీుంద్రా! ననుా రక్షిుంపకుుండా
వదలివేసినావా? దయతో ననుా కాపాడు. ననుా తీసికొని వెళికుుండా ఈ
రాజభటుల దుశచరాను నివార్షుంచు” అని ఆ కామధ్యనువు వేడుకొనినది.
మ. అదలించెన్ వెస్ హుంకృతిన్ శబల, యూహాతీతమౌ శకిుచే
వదిలించెన్ దన న్వడుి భృతయశతమున్, వేగముుగ నాశ్రమ
ముు దరిన్ జేరి తపసిీతో నిటులనెన్ “పోద్రోచితే నన్ మున్వ
శ! దయన్ గవుమ, గధనందనుని దుశిరయన్ నివ్యరింపుమా! 451
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 288 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

ఏవ ముకూసుూ బ్రహారిి రిదం వచన మబ్రవీత్।

శ్లక సంత్పూ హృదయాం సవసార్ మివ దుఃఖితామ్॥ {1.54.8}
న తావం త్ాజామి శబలే నాప్ప మేఽపకృత్ం త్వయా।
ఏష్ తావం నయత్య రాజా బలా నాతోూ మహాబలః॥ {1.54.9}
న హి తులాం బలం మహాం రాజా త్వదా విశేష్త్ః।
బల్మ రాజా క్షత్రియశై పృథివాాః పతి ర్గవ చ॥ {1.54.10}
ఓ రఘురామా! దయతో ననుా కాపాడు అనే కామధ్యనువు దీనాలాపములను
ఆలకిుంచిన వసిష్షఠని యొకక హృదయుం తలిడిలిిుంది. గోమాతను తన చెలెిలితో
సమానుంగా భావుంచిన వసిష్షఠడు “ఓ శబలా! నినుా నేను వదులుకొుంట్లనా?
నీవు ఏ దోషమూ చేయలేదు. వశాీమిత్ర మహారాజు అనిావధాలా గొపి
శకిూముంతుడు కదా అని తలచుచూ నేను ఊరకుుండినాను. ననుా నముీ” అని
వసిష్షఠడు బదులు పలికినాడు.
ఉ. ఉలోము తలోడిలో శబలోకుులఁ శ్రదధగ నాలకించుచున్
జెలెోలు వోలె నెంచుచు వసిష్షఠడు ధేనువుఁ జూచి యిటోనెన్
“జెలుోనె నినున వీడొునుట? సేవనదోష్ము లేమి లేవు, రా
జెలెోడ శకిుపూర్మణడని య్యంచుచు మిననకయుంటి నముుమా!” 452

ఏవ ముకాూ వసిషేఠన ప్రతుావాచ వినీత్వత్।

వచనం వచనజాా సా బ్రహారిి మతుల ప్రభ్మ్॥ {1.54.12}
న బలం క్షత్రియసాాహురాబుహాణో బలవత్ూర్ః।
బ్రహాన్ బ్రహా బలం దవాం క్షత్రాతుూ బలవత్ూర్మ్॥ {1.54.13}
నియుఙ్షై మాం మహాభ్గ త్వదబుహాబలసంభ్ృతామ్।
త్సా దర్ిబలం యత్ూ నానశయామి దురాత్ానః॥ {1.54.14}
ఓ రఘురామా! రాజు శకిూముంతుడు కదా అని వసిష్షఠడు బదులు పలుకగా
కామధ్యనువు మునీుంద్రుని చూచి “ఓ బ్రహీర్షి! మీ బ్రహీత్యజస్సు ఆ
వశాీమిత్రుని శకిూని నశిుంపజేయగలుగుతుుంది. ఇది సతాము. ఇతర
బలములకుంట్ట బ్రాహీణ త్యజస్తు గొపిది. బ్రహీబలము ముుందు
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 289 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ కోట రాజశేఖర్ ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

క్షత్రియబలము ఎుంతో సీలిమైనదని నేను వనియునాాను. మీ బ్రహీత్యజస్సుతో

కూడియునా ననుా ఆ రాజును శిక్షిుంచేుందు కొఱకై పుంప్పుంచుము అని
వనావుంచుకొన్నను.
మ. అని యా మౌని వచింప ధేను వనె ని “టాోరాయ! భవతేుజమా
తని శకిున్ నశియింపఁ జేయఁ గలుగున్ దథ్యముు, నే వంటి బ్రా
హుణ తేజమెు వరిష్ఠమౌ, నృపబల ముతయలిమౌ దాని ముం
దని, తీతేుజముఁ గనన ననననుపు మయాయ! వ్యరి శిక్షింపగన్” 453

ఇతుాకూసుూ త్యా రామ వసిష్ఠ సునమహాయశాః।

సృజస్తవతి త్ద్ధవాచ బలం పర్బలారుజమ్॥ {1.54.16}
త్సా త్దవచనం శ్రుతావ సుర్భి సానఽసృజ త్ూద్య।
త్సాా హుంభ్ర్వోత్నృష్ట్వః పపూవా శశత్శ్ల నృప॥ {1.54.17}
నాశయంతి బలం సర్వం విశావమిత్రసా పశాత్ః। {1.54.18}
ఓ రఘురామా! నీ బ్రహీత్యజస్సుతో ఉనా ననుా వశాీమిత్రుని
శిక్షిుంచేుందుకు అనుమతిుంచుండి అని ఏమాత్రుం భయపడని కామధ్యనువు
బ్రహీర్షిని వేడుకొనగా ఆ వసిష్షఠడు ఆ గోమాతను చూచి ఓ శబలా! నీవు
ప్రధానమైన బలములను సృషట ుంపుము. శత్రుబలములను జయిుంపుము అని
ఆదేశిుంచినాడు. ఆ గోవు వెుంటనే రాజును సమీప్పుంచి తన హుుంకారముతో
పపివులు అను వీరులను సృషట ుంచిుంది. ఆ పపివులు వశాీమిత్రుని భటులను
నశిుంపజేసినారు.
చం. కర మనురకిు గోవటు లకంప్పతయై పలుకన్, వసిష్షఠ డా
దరమున ధేనువున్ గని “ప్రధాన బలముుల స్ృష్టిఁ జేయుమా!
పరబలమున్ జయింపు” మని పలు, స్ృజించెను, గోవు హుంకృతిన్
వరలిన పపోవుల్ భటుల నాశమొనరిిరి రాజు చూడగన్. 454

స రాజా పర్మక్రుద్ధధ రోష్విసాీరిత్యక్షణః।

పపూవా నానశయామాస శసర రుచాైవచై ర్ప్ప॥ {1.54.19}
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 290 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

విశావమిత్రారిూతాన్ దృష్ట్వై పపూవాన్ శత్శ సూద్య।

భూయ ఏవాఽసృజద్ ఘ్నరాన్ శకాన్ యవనమిశ్రితాన్॥ {1.54.20}
యోని దేశాచై యవనా శకృదేూశా చఛకా సూథా।
రోమకూపేషు చ మేూచాఛ హారీతా సనకిరాత్కాః॥ {1.55.3}
ఓ రఘురామా! హోమధ్యనువుచే సృషట ుంపబడిన పపివులు అను వీరులచే తన
భటులు నశిుంపగా కౌశికుడు అసరధార్షయై ఆ పపివులను అుంతుం చేసినాడు.
వెుంటనే కామధ్యనువు తన శత్రువైన కౌశికుని సైనామును నశిుంపజేయుటకు
యవనులను శకులను కిరాతులను మేి చుఛలను కాలబలమును సృషట ుంచినది.

చం. తన బలముల్ నశింపఁ గని తతషణ మస్రధర్మండు కౌశికుం

డనిమొన మేటి పపోవుల నంతము చేయ; స్ృజించె గోవు ల్మ
ల నర్మల గెలీగ యవనులన్ శకులన్ భటులన్ కిరాతులన్
ఘనులగు మేోచుఛలం, గలనఁ గౌశికు సైనయము నాశ మందగన్. 455

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 291 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

 55. శవానుగ్రహమున విశావమిత్రుడు
దివాయస్త్రములను ప్రయోగ్నాంచుట

తై స్్ూ రినషూదత్ం సర్వం విశావమిత్రసా త్త్ క్షణాత్।

సపద్యతిగజం సాశవం సర్థం ర్ఘునందన॥ {1.55.4}
విశావమిత్ర సుతానాం చ శత్ం నానావిధాయుధమ్॥ {1.55.5}
అభ్ాధావత్ సుసంక్రుదధం వసిష్ఠం జపతాం వర్మ్।
హుంకార్గణవ తాన్ సరావన్ దద్యహ భ్గవాన్ ఋషిః॥ {1.55.6}
స గతావ హిమవతాిర్శైం త్ప స్తూపే మహాత్పః॥ {1.5512}
ఓ రఘురామా! కామధేనువుచే సృష్ిింపబడిన యవనులు మొదలగువారు గాధిజ్ఞని
చతురింగ బలములను కూలిివేయగా ఆ గాధిజ్ఞని కుమారులు వసిష్ఠుని చింపిందుకు వళ్లునారు.
అప్పుడు ఆ వసిష్ఠుని హింకారము అగినగా మార్ష కౌశికుని పుత్రులను దహించివేసిింది.
పుత్రశోకమును పిందిన కౌశికుడు కోపించినవాడై ప్రతీకారిం తీరుికొనదలచి తపసుు
చేయడానికి హమాలయానికి వళ్లునాడు.

చం. రణమునఁ గూలిపోవఁ జతురంగ బలముులు, గధజాతుజుల్

చనిరి వసిష్షఠఁ జంపుటకు, స్నుుని హుంకృతి వ్యరినెలోఁ దా
ననలగతిన్ దహింపఁ, గని హా యని కౌశికు డంత దీనతన్
వనరి, హిమాలయముునఁ దపంబనరింపగ నేగెఁ గ్రదుధడై. 456

కేనచి త్ూైథ కాలేన దేవేశ్ల వృష్భ్ధవజః।

దర్శయామాస వర్ద్ధ విశావమిత్రం మహాబలమ్॥ {1.55.13}
వర్ద్ధఽసిా వరో యస్తూ కాంక్షిత్ సోనఽభిధయతామ్॥ {1.55.14}
యద తుష్టవ మహాదేవ ధనుర్గవద్ధ మమానఘ్।
సాంగోపంగోపనిష్దః సర్హసాః ప్రదీయతామ్॥ {1.55.16}
యాని దేవేషు చాసారణి ద్యనవేషు మహరిిషు।
గంధర్వయక్షర్క్షసున ప్రతిభ్ంతు మమానఘ్॥ {1.55.17}

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 292 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

ఓ రఘురామా! వసిష్ఠునిపై కోపింతో విశ్వామిత్రుడు హమాలయమున సుసిిరమైన దీక్షతో

తపసుు చేసూి ఉిండగా మహాదేవుడైన శివుడు ప్రతయక్షమైనాడు. ఈశారుడు “ఓ గాధిజా! వరిం
కోరుకో అనుగ్రహస్నిను” అని అనగా విశ్వామిత్రుడు ఆ శూలికి మ్రొకిొ “ఓ పరమశివా! దేవతలు
దానవులు మునులు గింధరుాలు యక్షులు తమ సింపదగా కలిగియునన అసరములను నాకు
అనుగ్రహించిండి. ఎట్లవింట్ట భయమూ లేకుిండునట్లు గొపప శకిిని పిందేిందుకొఱకు నాకు
ధనుర్వాదానిన అనుగ్రహించిండి” అని ప్రర్షిించినాడు.

మ. సిథరదీక్షన్ దపమాచరింపగ, మహాదేవుండు ప్రతయక్షమై

“వరమున్ గోర్మము గధజా!” యనగ వశాీమిత్రు డా శూలికిన్
గరముల్ మ్మడిచి, “యస్రస్ంపదల వేడున్ గూర్మి మ్మ దేవ! యే
వెఱపున్ లేనటు శకిునందగ ధనురేీదముు నాకి” మునెన్. 457

ఏవ మసిూైతి దేవేశ్ల వాకా ముకాూై గత్ సూద్య॥ {1.55.18}

ప్రాపా చాసారణి రాజరిి రివశావమిత్ర్ర మహాబలః।
దర్గిణ మహతా యుకోూ దర్ిపూరోణఽభ్వ త్ూద్య॥ {1.55.19}
హత్ మేవ త్ద్య మేనే వసిష్ఠ మృషిసత్ూమమ్॥ {1.55.20}
త్తో గతావఽఽశ్రమపదం ముమో చాసారణి పరిథవః।
యై సూ త్ూపోవనం సర్వం నిర్ూగధం చాసరత్యజసా॥ {1.55.21}

ఓ రఘురామా! విశ్వామిత్రుడు కోరుకొననట్లు మహేశారుడు అసరములను అనుగ్రహించినాడు.

అసరబలింతో గర్షాించిన కౌశికుడు “ఇక ననున ఎవడూ జయింపలేడు” అని అహింకర్షించినాడు.
“నా ధాట్టకి వసిష్ఠుడు మరణిస్నిడు” అని అనుకొింటూ ఆ బ్రహుర్షి యొకొ ఆశ్రమానికి చేర్షనాడు.
యుదాానికి సిదామై కోపింతో దివాయసరములను ప్రయోగిించినాడు. వసిష్ఠుని తపోవనమును బూడిద
చేసినాడు.

ఉ. కోరినరీతి నస్రములఁ గూరెి మహేశ్యడు; “ననజయింపగ

నేర్మనె య్యవీడేని? మరణించు వసిష్షఠ డ” టంచు గరిీయై
చేరెను గౌశికుం డదె వసిష్షఠని యాశ్రమవ్యటిఁ, గ్రదుధడై
పోరగ నేస నస్రముల, బూడిద గగఁ దపోవన ముటన్. 458

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 293 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ కోట రాజశేఖర్ ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

ఉదీర్ామాణ మసరం త్త్ విశావమిత్రసా ధమత్ః।

దృష్ట్వై విప్రద్రుతా సనర్గవ మునయ శశత్శ్ల దశః॥ {1.55.22}
వసిష్ఠసా చ యే శిష్ట్ా సూథైవ మృగపక్షిణః।
విద్రవంతి భ్యా దీ్తా నానా దగ్యః సహస్రశః॥ {1.55.23}
ఇతుాకాూై పర్మక్రుద్ధధ దణడ ముదామా సత్వర్ః।
విధూమ మివ కాలాగినం యమదణడ మివాపర్మ్॥ {1.55.28}

ఓ రఘురామా! కోపింతో ఉనన విశ్వామిత్రుడు ఈశారదతిములైన దివాయసరములను

ప్రయోగిించి వసిష్ఠుని తపోవనమును బూడిద చేయగా, ఆ ఆశ్రమములోని మునులు భయముతో
పరుగెతిినారు. అచిట్ట మృగములు పక్షులు పాఱపోయనవి. వారిందఱకి కలిగిన కష్ిమును
తొలగిించేిందుకొఱకు బ్రహుర్షియైన వసిష్ఠుడు ప్రళయకాలమునిందలి అగినతో సమానమైన
తేజసుు కలవాడై తన బ్రహుదిండమును చేతబట్టి విశ్వామిత్రునికి ఎదురుగా నిలబడినాడు.

మ. కినుకన్ గౌశికు డస్రరాశినిఁ బ్రయోగింపంగ, భీత్మతుులై

మునులెలోన్ బర్మవెతిునారలు, మృగముుల్ పక్షులున్ బ్రాణ భీ
తినిఁ బారంగ, వసిష్షఠ డందఱకు నారిున్ బాప యతినంచుచున్,
ఘన దండముును జేతఁ బటిి నిలిచెన్ గలాగినతేజముునన్. 459

ఆశ్రమం చిర్సంవృదధం యదవనాశిత్వా నసి।

దురాచారోఽసి త్నూాఢ త్సాా త్ూైం న భ్విష్ాసి॥ {1.55.27}
ఏవ ముకోూ వసిషేఠన విశావమిత్ర్ర మహాబలః।
ఆగేనయ మసర ముతిషపా తిష్ఠ తిషేఠతి చాబ్రవీత్॥ {1.56.1}
త్సాాసరం గాధి పుత్రసా ఘ్నర్ మాగేనయ ముదాత్మ్।
బ్రహాదణేడన త్చాఛంత్ మగేన ర్గవగ ఇవాంభ్సా॥ {1.56.5}

ఓ రఘురామా! బ్రహుదిండమును చేతబట్టి విశ్వామిత్రునికి ఎదురుగా నిలబడిన వసిష్ఠుడు ఓ

కౌశికా! న్నవు ఖలుడవు. చిరకాలింగా అభివృదిా చిందియునన నా తపోవనమును న్న
అసరప్రయోగింతో దహించినావు. దురాచారపరుడవైన న్నవు ఎకుొవకాలము ఉిండజాలవు అని
అింటూ ఉిండగా అజాునాింధుడైన గాధిజ్ఞడు మరలా భయింకరమైన అసరములను వసిష్ఠునిపై
ప్రయోగిించినాడు.

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 294 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

మ. చిరకాలముుగ వృదిధఁ జెందిన తపసీసమన్ దహింపంగ దు

స్ుర శసారస్రము లేసినాడవు దురాచారా! ఖలా! కౌశికా!
వరలన్ జాలుదువే చిరమునుచుఁ దాఁ బలున్ వసిష్షఠండు, పా
మరబుదిధన్ వడినేస గధజుడు భీమప్రోతిథత్మస్రముులన్. 460

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 295 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

 56. విశావమిత్రుని దివాయస్త్రములను వసష్ఠుడు
త్న బ్రహమదాండముతో శమిాంపజేయుట

త్సాాసరం గాధిపుత్రసా ఘ్నర్ మాగేనయ ముత్ూమమ్। {1.56.5}

వారుణం చైవ రౌద్రం చ ఐంద్రం పశుపత్ం త్థా। {1.56.6}
మానవం మోహనం చైవ గాంధర్వం సావపనం త్థా। {1.56.7}
శ్లష్ణం ద్యర్ణం చైవ వజ్ర మసరం సుదుర్ియమ్।
బ్రహాపశం కాలపశం వారుణం పశ మేవ చ॥ {1.56.8}
తాని సరావణి దణేడన గ్రసత్య బ్రహాణ సునత్ః॥ {1.56.13}
త్యషు శాంత్యషు బ్రహాాసరం క్షిపూవాన్ గాధినందనః। {1.56.14}
ఓ రఘురామా! బ్రహుర్షి వసిష్ఠుడు తన బ్రహుదిండింతో విశ్వామిత్రుడు ప్రయోగిించిన
అసరములను నిర్షారయిం చేసి అతనిని నిలువర్షించినాడు. ఆ కౌశికుడు దివాయసరబలగరాింతో
క్రమింగా ఆగేనయాసరము, వారుణాసరము, రౌద్రాసరము, పాశుపతాసరము, మోహాసరము,
వజ్రాసరము, ఐింద్రాసరము, మానవాసరము, గాింధరాాసరము, జనవిధాింసకమైన కాలపాశ్వసరము
మొదలైనవాట్టని వసిష్ఠునిపై ప్రయోగిించినాడు. వసిష్ఠుని బ్రహుదిండము ఆ అసరములననినట్టన్న
మ్రింగివేయగా గాధిజ్ఞడు చివర్ష అసరింగా బ్రహాుసరమును ప్రయోగిించినాడు.

మ. కినుకన్ గౌశికు డంత నేస వడి నాగ్ననయాస్రమున్, వ్యర్మణ

ముును, రౌద్రాస్రము, దివయపాశ్యపతమున్, మ్మహాస్రమున్, వజ్రమున్,
ఘనమైంద్రముును, మానవ్యస్రము, నమ్మఘమెమున గంధరీమున్,
జనవధీంస్క కాలపాశముఁ బ్రశస్ుంబైన బ్రహాుస్రమున్. 461

తాని సరావణి దండేన గ్రసత్య బ్రహాణ సునత్ః॥ {1.56.13}

త్దపాసరం మహాఘ్నర్ం బ్రాహాం బ్రాహాణ త్యజసా।
వసిష్టఠ గ్రసత్య సర్వం బ్రహాదణేడన రాఘ్వ॥ {1.56.16}
రోమకూపేషు సర్గవషు వసిష్ఠసా మహాత్ానః।
మరీచా ఇవ నిషేితు ర్గేన రధమాకులారిైష్ః॥ {1.56.18}
త్తోఽసుూవన్ మునిగణా వసిష్ఠం జపతాం వర్మ్।
ప్రసీద జపతాం శ్రేష్ఠ లోకా సనంతు గత్వాథాః॥ {1.56.21}
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 296 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

ఓ రఘురామా! చలర్వగుతూ వసూి ఉనన కౌశికాసరములను వసిష్ఠుని బ్రహుదిండిం

మ్రింగివేసిింది. చివరగా విశ్వామిత్రుడు ప్రయోగిించిన బ్రహాుసరమును వసిష్ు మహర్షి తనలో
లీనిం చేసికొననవాడై అగినజాాలగా మారగా, అనినలోకాలు ఆ అగినకీలలలో, పగలో
మునిగిపోయనవి. తాపమునకు గుర్షయైన ఆ ఆశ్రమమునులు వసిష్ఠుని చూచి “ఓ మున్నింద్రా!
శ్వింతిించిండి. అిందఱన్న కాపాడిండి” అని వేడుకొనినారు.

ఉ. రేగెడి కౌశికాస్రముల శ్రేణిఁ దదీయ మజాస్రమున్ వెస్న్

సాగక న్వక మ్రంగె ఋతశాలి వసిష్షఠడు బ్రహుదండియై,
తోగగ నెలో లోకములు ధూమ హుత్మశన కీలలన్, “మున్వ!
వేగమె శాంతి నందు” మని వేడిరి మౌనులు త్మపమందుచున్.462

ఏవ ముకోూ మహాత్యజా శశమం చక్రే మహాత్పః।

విశావమిత్ర్రఽప్ప నికృతో వినిఃశవస్తాద మబ్రవీత్॥ {1.56.22}
ధిగబలం క్షత్రియబలం బ్రహాత్యజ్ఞబలం బలమ్।
ఏకేన బ్రహాదణేడన సరావసారణి హతాని మే॥ {1.56.23}
త్పో మహత్ సమాసాథస్తా యద్్వ బ్రహాత్వకార్ణమ్॥ {1.56.24}
స దక్షిణాం దశం గతావ మహిష్ట్ా సహ రాఘ్వ।
త్తాప పర్మం ఘ్నర్ం విశావమిత్ర్ర మహాత్ూపః॥ {1.57.2}
ఓ రఘురామా! ఆవిధింగా మునులు వేడగా పూజ్ఞయడైన వసిష్ఠుడు శ్వింతిించినాడు.
క్షత్రియతేజసుు కింట్ల బ్రహుతేజసుు గొపపది అని గ్రహించిన విశ్వామిత్ర మహారాజ్ఞ తాను ఆ
బ్రహుతేజసుును పిందగోర్షనవాడై సతీసమేతింగా దక్షిణదిశకు వళ్లు తపసుు చేయదలచినాడు.

చం. మును లటు వేడ, శాంతిలెను బూజయ వసిష్షఠడు, బ్రహుతేజమే

గన బలవతురముు గద క్షత్రియ తేజము కంట్ట యనన భా
వన కలుగంగ, గౌశికుడు బ్రాహుము తేజము నొందగోర్మచున్
దన స్తితోఁ జనెన్ దపము దక్షిణదికుునఁ జేయఁ బూనుచున్.463

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 297 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

 57. విశావమిత్రుడు బ్రహమర్తి యగుటకై త్పసుు చేయుట
త్రిశాంకుని వృత్ిాంత్ము

అథాఽసా జజిార్గ పుత్రా సనత్ాధర్ాపరాయణాః।

హవిష్ాంద్ధ మధుష్ాంద్ధ దృఢనేత్ర్ర మహార్థః॥ {1.57.3}
పూర్గణ వర్ిసహస్రే తు బ్రహాా లోకప్పతామహః।
అబ్రవీ నాధుర్ం వాకాం విశావమిత్రం త్పోధనమ్॥ {1.57.4}
జితా రాజరిిలోకా స్తూ త్పసా కుశికాత్ాజ।
అనేన త్పసా తావం తు రాజరిి రితి విదాహ॥ {1.57.5}
ఏవ ముకాూై మహాత్యజా జగామ సహ దైవతైః। {1.57.6}
ఓ రఘురామా! తపస్సుచేయడానికి సతీసమేతుంగా వెళ్లిన వశాీమిత్రునికి
హవషాుందుడు, మధుషాుందుడు, దృఢనేత్రుడు, మహారథుడు అనే నలుగురు
గుణవుంతులైన కుమారులు కలిగినారు. కౌశికుడు వేయి సుంవతురములు
తపస్సు చేయగా అతనిని చూచుటకు బ్రహీదేవుడు వచేచసి “ఓ రాజా! నీవు నీ
తపస్సుతో రాజర్షిలోకములను గెలుచుకొనాావు. నీ తపోదీక్ష ఫలవుంతమైనది.
నీవు రాజర్షి అను పదమును అుందుకొనాావు” అని అనుగ్రహిుంచి తన
లోకమునకు తిర్షగివెళ్లినాడు.
తే.గీ. కాంతఁ గూడి తపముఁ జేయు కౌశికునకు
నట హవష్యందుడును, మధష్యందుడు, దృఢ
నేత్రుడును, మహారథు డను పుత్రవర్మలు
కలిగినారలు సుగుణవంతులు నలుగుర్మ. 464
మ. అమలుండై తపమాచరింపగ స్హస్రాబదంబు లా కౌశికో
తుముఁ జూడన్ జనుదెంచి బ్రహు పలికెన్ “ధాత్రీశ! రాజరిులో
కములన్ గెలిితి వీవు, దీక్ష ఫలయుకుం బయ్యయ, రాజరిు యన్
వమలంబౌ పద మందినా” వని చనెన్ వేదోకుమారగంబునన్. 465
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 298 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

విశావమిత్ర్రఽప్ప త్చుఛుతావ హ్రియా కించి దవాఙ్మాఖః।

దుఃఖేన మహతాఽఽవిష్వ సన మనుా రిద మబ్రవీత్॥ {1.57.7}
త్పశై సుమహ త్ూపూం రాజరిి రితి మాం విదుః।
దేవా సనరిిగణా సనర్గవ నాసిూ మనేా త్పఃఫలమ్॥ {1.57.8}
ఇతి నిశిైత్ా మనసా భూయ ఏవ మహాత్పః।
త్ప శైకార్ కాకుత్నథ పర్మం పర్మాత్ావాన్॥ {1.57.9}
ఓ రఘురామా! బ్రహీదేవుడు రాజర్షి పదమును అనుగ్రహిుంచి వెళిగా
వశాీమిత్రుడు ఎుంతమాత్రమూ సుంతృప్పూ చెుందలేదు. “నేను ఎుంతోకాలుం నుుండి
తపస్సు చేయుచునాాను. బ్రహీ ఇచిచన రాజర్షి పదము నాకు సుంతోషమును
కలిగిుంచుటలేదు” అని చిుంతిస్తూ తాను అనుకొనా బ్రహీర్షి పదము
లభుంచలేదని సిగుా పడుతూ, కౌశికుడు మరలా బ్రహీదేవుని గుఱిుంచి తపస్సు
చేయనారుంభుంచినాడు.
శా. ఎంతోకాలము నుండి చేసితిఁ దప మీునాడు బ్రహోుకిు యే
స్ంతోష్ముును గూరిలేదనుచు వశాీమిత్ర రాజరిు త్మఁ
జింతన్ బందుచు సిగుగ నందుచు నజున్ జితుముులో నెంచుచున్,
బంతం బపిఁ దపం బనరెి మరలన్, బ్రహురిుయై నిలీగన్. 466

త్రిశంకు రితి విఖ్యాత్ ఇక్ష్వవకుకులవర్ధనః। {1.57.10}

గచేఛయం సశరీర్గణ దేవానాం పర్మాం గతిమ్॥ {1.57.11}
ప్రతాాఖ్యాతో వసిషేఠన స యయౌ దక్షిణాం దశమ్।
త్త్ సూత్ుర్ాసిదధయర్థం పుత్రాంసూసా గతో నృపః॥ {1.57.13}
త్రిశంకు సునమహాత్యజా శశత్ం పర్మభ్సవర్మ్॥ {1.57.14}
వసిష్ఠపుత్రాన్ దదృశే త్పామానాన్ యశసివనః। {1.57.15}
ఓ రఘురామా! రాజర్షియైన వశాీమిత్రుడు బ్రహీర్షి అయేాుందుకొఱకు
మరల తపస్సును మొదలుపటిట న సమయుంలోనే ఇక్ష్వీకువుంశవరినుడైన
త్రిశుంకు మహారాజు దేహుంతోనే సీరాలోకానికి వెళాిలని సుంకలిిుంచినాడు.
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 299 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ కోట రాజశేఖర్ ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

తనను శర్షరుంతోనే సీరామునకు పుంపవలసినదిగా వసిష్షఠని వేడినాడు. అలా

పుంపడుం వీలుకాదని అవవేకి వలె మాట్లిడవద్ని వసిష్షఠడు పలుకగా
త్రిశుంకుడు తన కోర్షకను తీరచమని కోరేుందుకు వసిష్షఠనియొకక వుందముంది
పుత్రులు ఉనా ప్రదేశానికి వెళ్లి వార్షతో ఇలా అనాాడు.
తే.గీ. స్రిగ నా స్మయమునఁ ద్రిశంకు డనగ
నుండె నిక్ష్వీకుకులవరధనుండు నృపుడు
వీక దేహముుతో స్ీరగలోక మేగఁ
దలచి వేడె వసిష్షఠనిఁ దతువవదుని. 467
మ. స్శరీరముుగ స్ీరగలోకముఁ జనన్ శకయముు గదంచు, బా
లిశ్య వోలెంబలుకంగ రాదనుచు, స్ంతృప్పున్ మనన్ జెలుో, న్వ
దశతో నుండు మటంచు మౌని పలుకన్, ధాత్రీశ్య డా మౌనిపు
త్రశతముున్ గననెంచి తనినలయమున్ దరిశంచి త్మనిటోనెన్. 468

సోఽభిగమా మహాతాాన సనరావ నేవ గురోః సుతాన్॥ {1.57.15}

అభివాఽఽద్యానుపూర్గవణ హ్రియా కించి దవాఙ్మాఖః। {1.57.16}
శర్ణం వః ప్రపదేాఽహం శర్ణాాన్ శర్ణాగత్ః। {1.57.17}
స శరీరో యథాఽహం హి దేవలోక మవాపునయామ్।
ప్రతాాఖ్యాతో వసిషేఠన గతి మనాాం త్పోధనాః॥ {1.57.20}
గురుపుత్రా నృత్య సరావ నానహం పశాామి కాంచన। {1.57.21}
ఓ రఘురామా! త్రిశుంకు మహారాజు వసిష్షఠనిచే తిరసకర్షుంపబడినవాడై
వసిష్షఠని వుందముంది పుత్రులను సమీప్పుంచి నమసకర్షుంచి “ఓ గురుపుత్రులారా!
ఈ శర్షరుంతో ననుా సీరామునకు పుంపవలసినదిగా నేను మీ తుండ్రిని కోర్షనాను.
మీతుండ్రి అటుి పుంపుటకు వీలుకాదని నివార్షుంచినాడు. నాకు మీరే శరణు అని
నేను మీ దగాఱకు వచిచనాను. తగిన యజఞమును చేసి మీరు ననుా బొుందితో
సీరామునకు పుంపుండి” అని తన అరుదైన కోర్షకను తెలిప్ప వార్షని ప్రార్షథుంపగా
ఆ మునిపుత్రులు కోపానిా పుందినారు.

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 300 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

మ. తపమున్ జేయు వసిష్ఠపుత్రులకుఁ జేతఃప్రీతిగ మ్రొకుుచున్

ద్రప స్ంధలోగ రాజు పలెునిటు “మీ తండ్రిన్ స్మీప్పంచి ‘న
నినపుడే పంపుడు మేనితో దివకి సాీమీ!’ యంచు వేడన్ గుర్మం
డపు డట్లోగ నశకయమౌ ననియ్య మదయతనముు వ్యరించుచున్. 469
మ. గుర్మవర్మయండు తిరస్ురింప మది స్ంకోచముు లేకుండ నే
శరణముంచిదె మిముుఁ జేరితిని యజఞశ్రేష్ఠమున్ జేసి నన్
గర్మణన్ బంపుడు బందితోడ దివకిన్ గైమ్మడుు” నంచా నృపుం
డర్మదౌ కోరికఁ దెలిఁ గ్రోధయుతులై రా మౌనిపుత్రుల్ వెస్న్. 470

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 301 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

 58. వసషు పుత్రులు శపిాంచగా చాండాలత్వమును పాందిన
త్రిశాంకుడు విశావమిత్రుని ఆశ్రయాంచుట

అశకా మితి చోవాచ వసిష్టఠ భ్గవా నృషిః।

త్ం వయం వై సమాహరుూం క్రతుం శకాూః కథం త్వ॥ {1.58.4}
అవమానం చ త్త్ురుూం త్సా శక్ష్వామహ కథమ్। {1.58.6}
అనాాం గతిం గమిష్ట్ామి సవసిూ వోఽసుూ త్పోధనాః।
ఋషిపుత్రాసుూ త్చుఛుతావ వాకాం ఘ్నరాభిసంహిత్మ్॥ {1.58.8}
శేపుః పర్మ సంక్రుద్యధ శైణాడలత్వం గమిష్ాసి। {1.58.9}
అథ రాత్రాాం వాతీతాయాం రాజా చణాడలతాం గత్ః। {1.58.10}
ఓ రఘురామా! త్రిశుంకుడు వసిషఠ పుత్రులను చూచి “శర్షరుంతో సీరాానికి
పుంపమని కోరగా మీ తుండ్రి వసిష్షఠడు తిరసకర్షుంచినాడు. నా కోర్షకను
మీరుతీరచుండి” అని వేడగా మునిపుత్రులు “ఓ రాజా! మాతుండ్రి కాదనిన పనిని
మేము చేయుట యుకూము కాదు. మా తుండ్రికి అవమానమును కలిగిుంచే
యజఞమును మేము చేయాలని ఎలా అనుకొుంట్లము? నీవు ఈ దేహుంతో
సీరాానికి వెళిడుం అస్నధాము” అని తెలిప్పనారు. “అట్లై నచో నేను నా కోర్షక
తీరేుందుకు మర్కకర్షని ఆశ్రయిస్నూను” అని త్రిశుంకుడు పలుకగా వనిన ఆ
వసిషఠ పుత్రులు కోపమును పుంది “ఓ మూరుు డా! నీవు చుండాలుడవుగా
అయాదవు గాక! అని శప్పుంచినారు. ఆ శాపవాకుక కారణుంగా మఱునాటి
ఉదయమున త్రిశుంకు మహారాజు చుండాలరూపానిా పుందినాడు.
చం. “జనకు డశకయమనన పని చలుిట యుకుమె? రాజవరయ! న్వ
వనదగునా యిటుల్, గుర్మని కటోవమానముఁ గూర్మి యజఞమున్
జనవునఁ జేయనెంతుమె? యసాధయము దేహముతోఁ ద్రివష్ిపం”
బని మునిపుత్రు లాడ, నృపు డనుయల వేడగ నిశియించెఁ దాన్. 471
మ. జనకున్ జులున చేసి పారిథవుడు యజఞ మునయవప్రప్పుచే
ఘనతన్ జేసద నంచుఁ బలు వని “మూరాా! న్వవు చండాలతన్

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 302 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

గనుమా” యంచు శప్పంచి రా మునిసుతుల్ కార్మణయమే లేని వ్య

కుునఁ, జండాల శరీర మందెను త్రిశంకుం డంత నా ప్రొదుదటన్. 472

నీలవసరధరో నీలః పరుష్ట ధవసూమూర్ధజః। {1.58.10}

త్ం దృష్ట్వై మంత్రిణ సనర్గవ త్ాజా చణాడలరప్పణమ్। {1.58.11}
ప్రాద్రవన్ సహితా రామ పౌరా యేఽసాానుగామినః। {1.58.12}
విశావమిత్ర సుూ త్ం దృష్ట్వై రాజానం విఫల్మ కృత్మ్॥ {1.58.13}
కి మాగమనకార్ాం త్య రాజపుత్ర మహాబల॥ {1.58.15}
అయోధాాధిపత్య వీర్ శాప చైణాడలతాం గత్ః। {1.58.16}
ఓ రఘురామా! వసిషఠ పుత్రుల శాపుం కారణుంగా చుండాలుడుగా మార్షన
త్రిశుంకు మహారాజు నలిని దేహకాుంతిగలవాడై నలిని వసరములను
ధర్షుంచినవాడై భయుంకరమైన రూపుం గలవాడై త్యజోవహీనుడై
కనిప్పుంచుచుుండగా ఆ రాజుయొకక ముంత్రులు హితులు వప్రులు భయముతో
వణకుచునావారై అతనిని వదలి పాఱిపోయినారు. త్రిశుంకుడు దీనవదనుడై
చిుంతిస్తూ “ఇప్పుడు వశాీమిత్రుడు ఒకకడే నాకు దికుక” అని కౌశికుని చేర్ష
ప్రణాముంచేసి “ఓ రాజర్షి! నినుా శరణు వేడుచునాాను” అని పలుకగా ఆ
వశాీమిత్రుడు దయగలవాడై అతనికి భద్రమును చేకూరచదలచి “ఓ
అయోధాాధిపతీ! నీవు ఇటుి నావద్కు వచుచటకు కారణమేమి? నీకు ఈ
చుండాలరూపమును ఎవరు కలిిుంచినారు? వవరుంగా చెప్పు” అని అడిగినాడు.
ఉ. నలోని దేహకాంతిఁ గని, నలోని వస్రములన్ ధరించి, భీ
తిలోగఁ జేయు రూపుఁ గొని, తేజముఁ గోలిడి యుండె రాజు, కం
ప్పలుోచు మంత్రులున్ హితులు వప్రులు రాజును వీడి దవుీలం
జలోగఁ బాఱిపోవగఁ, ద్రిశంకుడు చింతిలసాగె దీనతన్. 473

మ. శరణ మిుప్పుడు నా కొకండె యని వశాీమిత్రునింజేరి తొం

దరతోడన్ బ్రణమిలోఁ, గౌశికు “డయోధాయభూపతీ! న్వవటుల్

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 303 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ కోట రాజశేఖర్ ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

శరణముంచు వచింప నేమి కతమ్మ? చండాలరూపముు నె

వీర్మ కలిించిరి తలుిమా” యనెఁ గృపన్ భద్రముు చేకూరిగ. 474

ప్రతాాఖ్యాతోఽసిా గురుణా గురుపుత్రై సూథైవ చ॥ {1.58.17}

అనవాప్్ావ త్ం కామం మయా ప్రాపోూ విపర్ాయః।
సశరీరో దవం యాయా మితి మే సౌమా దర్శనమ్॥ {1.58.18}
మయా చేష్వం క్రతుశత్ం త్చై నావాపాత్య ఫలమ్। {1.58.19}
ఓ రఘురామా! వశాీమిత్రుడు త్రిశుంకుని చూచి “నీ దశను నేను గొపిగా
మారుస్నూను అని వాగా్నుంచేసి “ఓ అయోధాాధిపతీ! నీకు ఈ చుండాలరూపుం
ఎలా వచిచుందో చెప్పు” అని అడిగినాడు. త్రిశుంకుడు కౌశికుని చూచి “ఓ రాజర్షి!
ననుా ఈ శర్షరుంతో సీరాానికి పుంపమని నేను మా గురువైన వసిష్షఠని
ప్రార్షథుంచినాను. నీకోర్షకను ఎవరూ తీరచలేరు అని బొుందితో సీరాుం అస్నధాము”
అని ఆ గురువరుాడు తెలిప్పనాడు. నేను ఆ వసిష్షఠని పుత్రులను ఆశ్రయిుంచి నా
కోర్షకను తెలిప్పనాను. వారు కోపానిా పుంది నాపై కరుణ చూపకుుండా ననుా
శప్పుంచి నాకు ఈ చుండాలరూపానిా కలిిుంచినారు. నేను ఎుంతోకాలమునుుండి
ధరీపరుడనై ఉుండి నూరు యజఞ ములను చేసినాను. దానికి ఫలితము ఇదేనా?”
అని త్రిశుంకుడు తన దీన దశను వనావుంచుకొనస్నగినాడు.
మ. “దశ నే మారెిద” నంచుఁ గౌశికుడు వ్యగదనముుఁ జేయంగ, దు
రదశలో నునన త్రిశంకు డిటోనె “మున్వ! ప్రరిథంచినాడన్ గుర్మన్
స్శరీరముుగ స్ీరగమున్ జనెడు నాస్న్ దీరిగ, నేరికిన్
వశమే గదనియ్యన్ వసిష్షఠడు దివన్ వరిుంప న్వబందితోన్”. 475
మ. “సురలోక ముటు చేరరాదని వసిష్షఠం డటుో పలుంగ, నే
గుర్మపుత్రావళి నాశ్రయించితిని, నన్ గోప్పంచి వ్యరెలోర్మన్
గర్మణన్ వీడి శప్పంచినార్మ వకృతిన్ గలిించి రీ రూపమున్,
జిరకాలముుగ నూర్మ యజఞములు నేఁ జేయన్ ఫలంబిదిదయా?” 476

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 304 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

అనృత్ం నోకూపూర్వం మే న చ వక్షేా కద్యచన॥ {1.58.19}

కృచేఛుష్వప్ప గత్ సౌనమా క్షత్రధర్గాణ త్య శపే।
యజ్్ా ర్బహువిధ రిష్వం ప్రజా ధర్గాణ పల్పతాః॥ {1.58.20}
త్సా మే పర్మార్ూసా ప్రసాద మభికాంక్షత్ః। {1.5823}
కరుూ మర్ౌసి భ్ద్రం త్య దైవోపహత్కర్ాణః।
నానాాం గతిం గమిష్ట్ామి నానా శశర్ణ మసిూ మే॥ {1.58.24}
ఓ రఘురామా! త్రిశుంకుడు రాజర్షియగు వశాీమిత్రునికి తన దీనదశను
వనావుంచుకొుంటూ ఓ కౌశికోతూమా! ఎటువుంటి కషట పర్షసిథతులలోనూ నేను
అసతామును పలుకుటలేదు. రాజధరీములను గౌరవస్సూనాాను.
యజఞయాగాదులను చేస్సూనాాను. ఆపదలో ఉనావార్షని కాపాడుచునాాను. నా
రాజాుంలోని ప్రజలను సుంరక్షిస్తూ ఉనాాను. గురువరులను స్తవస్సూనాాను.
అయినపిటికినీ దైవము నాకు మేలు కలిగిుంచుటలేదు. ఈ వధుంగా ఎప్పుడూ
సీధరాీనిా ఆచర్షుంచే నేను ఈరోజు శాపానికి గుర్షయైనాను. ననుా సశర్షరుంగా
సీరామునకు పుంపగలవారు మీరే. దైవోపహతుడనైన ననుా మహిమానిీతులైన
మీరే దయతో చూడాలి. నీ పదమే నాకు శరణు అని తలచి నేను నీ దర్ష చేర్షనాను
అని వేడుకొనినాడు.
ఉ. “ఎనన డస్తయమున్ బలుక నెంతటి కష్ిము వచిినన్, మున్వ!
య్యనెనద రాజధరుముల, నెప్పుడు యజఞము లాచరింతు, నా
పనునలఁ గచెదన్, బ్రజకు భద్రముఁ గూర్ము, గురూతుమాళికిన్
మిననగ సేవఁ జేసదను మేలొనగూరిడు దైవ మేలనో”? 477
ఉ. “ఈ పగిదిన్ స్ీధరుమున నెపుడ మెలంగెడివ్యడ నైన, నే
శాపము నందితిన్, దమరె స్ీరగముఁ జేరిఁ గలటిివ్యర్మ, దై
వోపహతుండ నేను మహిమ్మననత! నన్ గృపఁ జూడ వేడెదన్
న్వ పదమే శరణయ మని న్వ దరిఁ జేరితిఁ గౌశికోతుమా”! 478

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 305 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

 59. విశావమిత్రుడు వసషు పుత్రులను, మహోదయుని శపిాంచుట

ఉకూవాకాం తు రాజానం కృపయా కుశికాత్ాజః।

అబ్రవీ నాధుర్ం వాకాం సాక్ష్వ చైణాడలరప్పణమ్॥ {1.59.1}
ఐక్ష్వవక సావగత్ం వత్న జానామి తావం సుధారిాకమ్। {1.59.2}
గురుశాపకృత్ం రపం యదదం త్వయి వర్ూత్య।
అనేన సహ రపేణ స శరీరో గమిష్ాసి॥ {1.59.4}
హసూప్రాపూ మహం మనేా సవర్గం త్వ నరాధిప। {1.59.5}
ఓ రఘురామా! స్తరాకులోదావుడగు త్రిశుంకుడు వశాీమిత్రుని ఆవధుంగా
శరణు వేడగా, ఆ కౌశికుడు త్రిశుంకుని ఓదార్షచ “నాయనా! నీవు ధార్షీకుడవుగా
ప్రవర్షూుంచుచుుండుటచే నేను నీకు భద్రమును కలుగజేసెదను. దేహుంతో నీవు
సీరామును చేరుకొనేుందుకొఱకు గొపి ఋతిీకుకలను ప్పలిచి యజాఞనిా
ప్రారుంభస్నూను. నాకు ఎుంత శ్రమ ఐనా సరే నినుా ఈ చుండాలరూపుంతోనే
దేవతలు ఉుండే సీరాానికి పుంప్పస్నూను. హాయిగా నీవు సీరాానికి వెళ్లి . నాకలోకుం
నీ అరచేతిలో ఉనాది అని భావుంచు. ఈ వషయుంగా ఇక నీకు శోకమేల?” అని
అతని మానసిక సుంక్ష్యభానిా తొలగిస్తూ అభయానిా ఇచిచనాడు.
మ. పలుకన్ సూరయకులోదభవుం డటుల, వశాీమిత్రు డాతీుయతన్
బలికెన్ “వతస! త్రిశంకు! ధారిుకుడవై వరిుంచుటన్, భద్రమున్
గలుగన్ జేసద, దేహయుకుముగ స్ీరగప్రప్పు యౌనటుో ని
రుల ఋతిీకుుల బిలిి యజఞమును బ్రారంభింతు నే నిప్పుడే. 479
మ. శ్రమ య్యంతైనను బంపెదన్ దివకి, న్వ చండాలరూపముుతో
నమర్మల్ వరిధలు స్ీరగలోకమున కాహా యంచు న్వ వేగుమా!
సుమతీ! న్వ యరచేత నాక మమరెన్, శోకముు న్వకేల” యం
చు మున్వంద్రం డభయముు నిచెి నృపు స్ంక్షోభముుఁ బోకార్మిచున్.

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 306 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

ఏవ ముకాూై మహాత్యజాః పుత్రాన్ పర్మధారిాకాన్।

వాాదదేశ మహాప్రాజాాన్ యజాసంభ్ర్కార్ణాత్॥ {1.59.6}
సరావన్ శిష్ట్ాన్ సమాహూయ వాకా మేత్ దువాచ హ।
సరావన్ ఋషిగణాన్ వతాన ఆనయధవం మమాజాయా॥ {1.59.7}
సశిష్ాసుహృదశ్్ైవ సరిూైజ సనబహుశ్రుతాన్।
యదనోా వచనం బ్రూయా నాద్యవకాబలచోదత్ః॥ {1.59.8}
త్త్నర్వ మఖిలేనోకూం మమాఖేాయ మనాదృత్మ్। {1.59.9}
ఓ రఘురామా! వశాీమిత్రుడు త్రిశుంకుని ఓదార్షచ అభయమిచిచన తరువాత
తన కుమారులను ప్పలిచి “నాయనలారా! మీరుందఱూ నేను చేయబోవు
యజఞమునకు అవసరమైన సుంభారములను పూర్షూగా తీసికొనిరుండి అని
చెప్పినాడు. తన చెుంత చేర్షన శిష్షాలను చూచి “మీరు యజఞమును
నిరీహిుంచగల ఋతిీకుకలను పుండితులను శిషాసమేతుంగా వెుంటబెటుట కొని
రుండి” అని ఆజాఞప్పుంచినాడు. “నేను చేయబోయే ఈ యజఞము
నియమహీనమైనదని ఎవరైనా అనాటి యిత్య వార్షని గుఱిుంచి నాకు
తెలియజేయాలి” అని కూడా కౌశికుడు ఆ శిష్షాలను ఆదేశిుంచినాడు.
ఉ. కూరిమిఁ బుత్రులన్ బిలిచి “గొపిగ మీరలు దివయ యజఞ స్ం
భారములన్ స్మగ్రముగఁ బాత్రతఁ దెం” డని పలిు, చెంతకున్
జేరిన శిష్షయలన్ గనుచు “శిష్యస్మేతుల ఋతిీగదులన్
సూర్మల వెంటబటుికొనుచున్ వెస్ రం” డని కౌశికుండనెన్. 481
తే.గీ. నేను చేసడి యజఞముు నియమహీన
మనుచు నెవరేని నుడివన నటిి వ్యరు
నాకు నెఱిగింప వలె సుమీ నముకముగ
శిష్షయలార!” యటంచుఁ గౌశికుడు పలికె. 482

సర్వదేశేషు చాఽఽగచఛన్ వర్ియితావ మహోదయమ్।

వాసిష్ఠం త్చఛత్ం సర్వం క్రోధపరాాకులాక్షర్మ్॥ {1.59.12}

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 307 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ కోట రాజశేఖర్ ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

క్షత్రియో యాజకో యసా చణాడలసా విశేష్త్ః॥ {1.59.13}

కథం సదసి భ్యకాూరో హవి సూసా సుర్ర్ియః। {1.59.14}
త్యష్ట్ం త్దవచనం శ్రుతావ సర్గవష్ట్ం మునిపుంగవః॥ {1.59.16}
క్రోధసంర్కూనయన సన రోష్ మిద మబ్రవీత్। {1.59.17}
ఓ రఘురామా! వశాీమిత్రుడు అటుి ఆజాఞప్పుంచగా ఆ మునిశిష్షాలు అనిా
దికుకలలో ఉనా ఋతిీజుల వద్కు వెళ్లి వార్షని యజఞ వధుల కొఱకు
ఆహాీనిుంపగా అుందఱూ వచిచనారు కాని వసిష్షఠని వుందముంది కుమారులు,
మహోదయుడు అను ముని రాలేదు. “ఒక రాజు అస్నధారణ యజఞుం
చేయిుంచడము, ఒక చుండాలుడు ఆ క్రతువునకు కరూగా ఉుండటము, దేవతలు ఆ
యజాఞనికి రావడము, యజఞభాగములను భుజిుంచడము ఇవనీా తగని పనులు.
ఆ క్రతుకరూలు బుదిిలేనివారు” అని వారు మాట్లిడగా ఆ మాటలను శిష్షాలు
వశాీమిత్ర గురువునకు చెప్పినారు. కోపుంతో కనుాలు ఎఱుపకకగా కౌశికుడు
తనను నిుందిుంచిన వార్షని శప్పుంచుటకు సిదిమైనాడు.
మ. ముని యాజఞన్ గొని, శిష్షయ లెలో దిశలన్ బలాిర్మ ఋతిీకుులన్
గని, యాహాీనముఁ బలు, యజఞవధలన్ గవంప వచేియగ,
మునినాథున్ గని శిష్షయ లిటోనిరి “స్తూిజాయ! వసిషాఠతుజుల్
మునివర్మయండు మహోదయుండు మది నామ్మదించ రయాయ! మిమున్”

మ. “క్షితినాథుండు వశిష్ి యజఞ వధలన్ జేయింపఁ, జండాలు డా

క్రతుకరుృతీముఁ బూన, వంతగ సురల్ కాంక్షించి యేతంతురే?
క్రతుభాగముుల కోర్మకొందురె మదిన్? గైకొంచు భక్షింతురే?
మతిహీనుల్ క్రతుకరు” లంచుఁ గినుకన్ మాటాడినా రందఱున్. 484

తే.గీ. అని వసిష్ఠమహామునితనయశతము

నా మహోదయుండును బలిురనుచు శిష్షయ
లనగ నపుడు వశాీమిత్రముని వచించె
రకులోచనుండై నిష్షఠరముగ నిటుల. 485
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 308 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

యే దూష్యం త్ాదుష్వం మాం త్ప ఉగ్రం సమాసిథత్మ్॥ {1.59.17}

భ్సీాభూతా దురాతాానో భ్విష్ాంతి న సంశయః।
అదా త్య కాల పశేన నీతా వైవసవత్క్షయమ్॥ {1.59.18}
మహోదయ సుూ దురుబదధ రాా మదూష్ాం హాదూష్యత్॥ {1.59.20}
యథాఽయం సవశరీర్గణ సవర్గలోకం గమిష్ాతి॥ {1.60.3}
త్థా ప్రవర్ూయతాం యజ్ఞా భ్వద్శై మయా సహ। {1.60.4}

ఓ రఘురామా! తన యజఞ ప్రయతామును నిుందిుంచిన వార్షపై వశాీమిత్రునికి

కోపుం వచిచుంది. “తపోధనుడను ధీముంతుడను అయిన నేను క్రతుదీక్షను
చేపటట గా వారు దుషట భావన గలవారై ననుా దుష్షటడని అుంటునాారు. ఆ
వసిషఠ పుత్రశతానిా, ఆ మహోదయుని ఇప్పుడే భసీుం చేస్నూను. వార్షని
నరకలోకానికి పుంప్పస్నూను” అుంటూ కౌశికుడు వార్షని శప్పుంచినాడు.
శాపమునకు గుఱియై వారు నశిుంచినారు. అుంతట గాధిజుడు ఋతిీజులను
చూచి “ఓ వప్రోతూములారా! ఈ త్రిశుంకుడు ఇక్ష్వీకు వుంశపు రాజు. చాలా
గొపివాడు. ధరాీతుీడు. దీక్ష్వపరుడు. సశర్షరుంగా సీరామునకు వెళాిలనే
కోర్షకతో ననుా శరణు వేడినాడు. కాబటిట ఇతనిని సీరాానికి పుంపేుందుకు తగిన
యజఞమును ప్రారుంభుంచుండి” అని ఆదేశిుంచినాడు.

మ. “ఘనధీమంతుడ నే తపోధనుడ దీక్షన్ వరిులన్! దుష్ి భా

వన నన్ దుష్షి డనంగ వ్యరి నిపుడే భస్ుముు గవంతు, నా
మునిపుత్రాళి మహోదయుండు నరకముున్ జేరగఁ బంప నే
ర్మును చూడుం” డని శాపమిచెి మిగులన్ రోషాతుుడై వైళమే. 486

మ. ముని కోప్పంప, వసిష్ఠపుత్రశతమున్ బూరణముుగ నాశ మం

ద, నయోదార్మడు నా మహోదయుడు చింతన్ఁ గ్రంగుచున్ నాశ మ
య్యయను, రాజరిు వచించె ఋతిీజులతో “నిక్ష్వీకుదాయాదుడౌ
ఘను డీతండు త్రిశంకు నామకుడు దీక్ష్వమూరిు ధరిుష్షఠడున్”. 487

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 309 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ కోట రాజశేఖర్ ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

తే.గీ. కోరి దివ కేగగ స్శరీరముగను

శరణుఁ జొచెిను, గవున స్ీరగలోక
వ్యస్ మితనికిం గూరిగ వలయు నిపుడె
మీర్మ యజఞముు స్లుిడీ మేలుఁ గూరి” 488

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 310 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

 60. విశావమిత్రుడు త్రిశాంకుని సవరగ మునకు పాంపుట
అయం కుశికద్యయాద్ధ మునిః పర్మకోపనః॥ {1.60.5}
అగినకలోి హి భ్గవాన్ శాపం ద్యసాతి రోషిత్ః॥ {1.60.6}
ఏవ ముకాూై మహర్ియ శైక్రు సాూ సాూః క్రియా సూద్య॥ {1.60.8}
నాఽభ్ాగమ సూద్యహూతాః భ్గార్థం సర్వదేవతాః॥ {1.60.11}
పశా మే త్పసో వీర్ాం సావరిిత్సా నర్గశవర్।
ఏష్ తావం సశరీర్గణ నయామి సవర్గమోజసా॥ {1.60.13}
ఓ రఘురామా! ఆవధుంగా వశాీమిత్రుడు ఆజాఞప్పుంచగా ఋతిీజులు అతని
వాగోిరణని చూచి “ఈ కోప్పషట చెప్పినట్టి మనుం చేయాలి. లేదుంట్ట మనకు శాపుం
ఇస్నూడు” అని మనస్సలో అనుకొుంటూ వధిలేక ఆ యజఞమును
ప్రారుంభుంచినారు. హవరాాగములను తీసికొనుటకు రావలసినదిగా దేవతలను
ప్పలిచినారు. “ఇటువుంటి యజఞుం చేయరాదు” అని భావుంచిన దేవతలు తమ
హవరాాగములను తీసికొనుటకు రాలేదు. అుందులకు కోప్పుంచిన కౌశికుడు “ఓ
త్రిశుంకుడా! నా తపశికిూతో నినుా సశర్షరుంగా సీరాానికి ఇప్పుడే పుంపగలను”
అని ఉతాుహుంతో పలికినాడు.
మ. అని యా గధజు డానతీయ మును లూహాతీత వ్యగోధరణిన్
గని, “యీ కోపను డాడినట్టో స్వమున్ గవంపగఁ జెలుోఁ, గ
దనినన్ శాపమొస్ంగు” నంచు వధగ నా యజఞమున్ జేయుచోఁ
“గొనుడీ హవయము నంచుఁ బిలెి” సురలన్ గూరిున్ మున్వంద్రం డటన్.
మ. “క్రతు వీ రీతిగఁ జేయ రా” దనుచుఁ జేరన్ రార్మ తదేదవతల్,
క్రతు భాగముుల గైకొనంగ దివజుల్ రారంచుఁ గ్రోధంచి ధ
కృతి సైరింపని కౌశికుండు “నృప! నినినట్లో తపశశకిు స్
నునతరీతిన్ దివఁ జేర్మి వ్యడ” ననియ్యన్ నూతనక్రియోత్మసహియై. 490

దుష్ట్ిుపం సవశరీర్గణ దవం గచఛ నరాధిప।

ఉకూవాకేా మునౌ త్సిాన్ సశరీరో నర్గశవర్ః॥ {1.60.14}
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 311 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ కోట రాజశేఖర్ ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

దవం జగామ కాకుత్నథ మునీనాం పశాతాం త్ద్య। {1.60.15}

గురుశాపహతో మూఢ పత్ భూమి మవాకిఛరాః।
ఏవ ముకోూ మహంద్రేణ త్రిశంకు ర్పత్త్ పునః॥ {1.60.17}
విక్రోశమాన సారహీతి విశావమిత్రం త్పోధనమ్। {1.60.18}
ఓ రఘురామా! వశాీమిత్రుడు త్రిశుంకుని చూచి “ఓ రాజా! నా తపశికిూతో
సశర్షరుంగా సీరాలోకానికి వెళ్లి ” అని అనగానే చుండాలరూపుంతో ఉనా
త్రిశుంకుడు దేవలోకానికి చేరుకొనాాడు. ఇుంద్రుడు అతనిని చూచి “ఓ
త్రిశుంకుడా! నీవు సీరాుంలో ఉుండుటకు అరుుడవు కాదు. గురువుగార్ష
శాపమునకు గుఱియైన నీవు సశర్షరుంగా సీరామునకు ఎటుి రాగోర్షనావు? మా
దేవలోకుంనుుండి నీవు అధోముఖుడవై నీ భూలోకానికి వెళ్లిపో” అని అనాాడు.
సుంక్రుందనుడు అలా అనగానే త్రిశుంకుడు దివనుుండి భువకి తలక్రిుందులుగా
పడిపోవుచునావాడై ఆక్రోశిస్తూ తనను కాపాడవలసినదిగా కౌశికుని
వేడుకొనాాడు.
మ. “చనుమా నాకము దేహ మొపి” నని వశాీమిత్రు డననంతనే,
చనియ్యన్ వేగఁ ద్రిశంకు డా దివకిఁ దచిండాలరూపముుతోఁ,
గని స్ంక్రందను “డో త్రిశంకునృప! స్ీరగముందు నుండంగఁ జె
లుోనె న్వ, వచిట నుండ నర్మిడవె? చాలున్ జాలుఁ బో ప్మునెన్”
మ. “గుర్మశాపోపహతుండ వీవు తగునా కోరంగ దేహముుతో
వర నాకముు, నధోముఖండ వగుచున్ వైళంబ ప్మిుంక న్వ
ధరణిన్ జేరగ” నంచు శక్రు డనినంతన్ గూలుచున్, గౌశికున్
గుర్మవున్ వేడెఁ ద్రిశంకు డంత మది నాక్రోశించుచున్ దీనతన్. 492

త్ చుఛుతావ వచనం త్సా క్రోశమానసా కౌశికః॥ {1.60.18}

రోష్ మాహార్య తీూవ్రం తిష్ఠ తిషేఠతి చాబ్రవీత్।
ఋషిమధేా స త్యజసీవ ప్రజాపతి రివాపర్ః॥ {1.60.19}
సృజన్ దక్షిణ మార్గసాథన్ సపూరీి నపరాన్ పునః। {1.60.20}

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 312 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

సృష్ట్వై నక్షత్రవంశం చ క్రోధేన కలుష కృత్ః॥ {1.60.21}

అనా మింద్రం కరిష్ట్ామి లోకో వా సాా దనింద్రకః। {1.60.22}
ఓ రఘురామా! దివ నుుండి భువకి పడిపోవుచునా త్రిశుంకుడు తనను
దయతో కాపాడవలసినదిగా కౌశికుని ప్రార్షథుంచినాడు. అప్పుడు వశాీమిత్రుడు
“ఓ త్రిశుంకుడా! నీవు అకకడనే ఆగుము” అని ఆ రాజును ఆకాశమునుందే
నిలిప్పవేసినాడు. అుంతర్షక్షములో త్రిశుంకుడు ఉనా చోట ఋషముండలమును,
తారాముండలమును సృషట ుంచినాడు. “నేను క్రొతూగా ఒక ఇుంద్రుని
దేవతాముండలమును ఒక నూతన సీరామును అవల్మలగా సృషట స్నూను లేనిచో
క్రూరుడైన ఆ ఇుంద్రుని లేకుుండా చేస్నూను” అని కోపుంతో కౌశికుడు
పలుకుచుుండగా అుందఱూ భయపడస్నగినారు.
ఉ. “కావుము నేఁ ద్రిశంకుడను గౌశిక! కూలుచునుంటి, నన్ గృపన్
బ్రోవు” మటంచు నేడుి నృపపుంగవుఁ జూచి మహరిు “యాగుమా
న్వ వట” నంచు నిలెి నతనిన్, ఋష్టమండలమున్ స్ృజించి, స్ం
భావనఁ జేస నొకు శతమనుయని స్ృష్టి యొనరి నచిటన్. 493
ఉ. త్మరకలన్ స్ృజించి, నృపధామమునన్ నవశక్రస్ృష్టి నిం
పారగఁ జేసదన్, సురల నందఱి ల్మల స్ృజింతు, లేనిచోఁ
గ్రూర్మనిఁ దదిెడౌజు నిదె రూపఱఁ జేసద నంచుఁ గ్రోధ మొ
పాిరగఁ బలుు కౌశికుని పలుులు భీతినిఁ గొలెి నంతటన్. 494

అయం రాజా మహాభ్గ గురుశాపపరిక్షత్ః।

సశరీరో దవం యాతుం నార్ౌత్యావ త్పోధన॥ {1.60.24}
ఆరోహణం ప్రతిజాాత్ం నానృత్ం కరుూ ముత్నహ॥ {1.60.26}
అవా కిఛరా సిరశంకుశై తిష్ఠ త్వమర్సనినభ్ః।
అనుయాసాంతి చైతాని జ్ఞాతీంషి నృపసత్ూమమ్॥ {1.60.31}
కృతార్థం కీరిూమంత్ం చ సవర్గలోకగత్ం యథా। {1.60.32}

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 313 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ కోట రాజశేఖర్ ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

ఓ రఘురామా! కౌశికుని కోపవాకుకలకు భయపడిన స్సరాస్సరులు ఋష్షలు

ఆ రాజర్షిని శరణు వేడి “ఓ గాధిజా! గురువుయొకక శాపమునకు గుఱియైన ఆ
త్రిశుంకుడు శర్షరుంతో సీరాుంలో ఉుండేుందుకు ఎలా అరుుడౌతాడు” అని
అడుగగా, కౌశికుడు వార్షని చూచి “నా పాదములను శరణు జొచిచన త్రిశుంకుని
సీరామునకు పుంపదనని నేను ప్రతిజఞ చేసినాను. ప్రతిజఞ న్నఱవేఱకపోయినచో
నాకు అపకీర్షూ కలుగుతుుంది. నేను అసతావాదినౌతాను కదా! అుందువలన
త్రిశుంకుడు సీరాుంలో ఉుండేుందుకు మీరు సమీతిుంచుండి” అని పలికినాడు.
అుంతట ఆ దేవతాదులు త్రిశుంకుడు తారాపథ్ుంలో తలక్రిుందులుగా ఉుండుటకు
అుంగీకర్షుంచి వశాీమిత్రుని ప్రశుంసిుంచి తమలోకములకు తిర్షగి వెళ్లినారు.
చం. సురలసుర్మల్ మునుల్ భయము చొపిడ స్ంయమిఁ జేరి “గధజా!
శరణు, త్రిశంకు డుగ్ర గుర్మశాపహతుం డిటు స్ీరగవ్యసియై
వరలుట కర్మిడే?” యనుచుఁ బలుగఁ గౌశికు డిటుో పలెు “నా
చరణముఁ బటిగ నతని స్ీరగముఁ జేరిఁ బ్రతిజఞ జేసితిన్” 495
ఉ. “నాదు ప్రతిజఞ వముగుట నా కపకీరిుకరముు గన, స్ం
వ్యదము చా లస్తయమును బలుగఁ జాలఁ, ద్రిశంకు డా దివన్
మ్మదముతోడఁ దారల స్మూహముతో నివసించునటుి లా
మ్మదము తలిగఁదగు నపూరీముగ నిక మీర లెలోర్మన్” 496
మ. తన వ్యదముును మౌని తలి, వని మ్మదముంచు నిక్ష్వీకు రా
జును త్మరాపథ్మం దధోముఖనిగఁ జూపటిగ నుంచుచున్
ఘననాకముున నునన భావన వెలుంగన్ నిలుీమా యంచుఁ; ద
నుునివందుయన్ నుతియించుచున్ జనిరి స్మ్ముదించి దేవ్యదులున్. 497

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 314 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

 61. శునశేేఫుని వృత్ిాంత్ము

పశిైమాయాం విశాలాయాం పుష్ుర్గషు మహాత్ానః।

సుఖం త్ప శైరిష్ట్ామః పర్ం త్దధ త్పోవనమ్॥ {1.61.3}
అంబరీష్ ఇతి ఖ్యాతో యషువం సముపచక్రమే॥ {1.61.5}
త్సా వై యజమానసా పశు మింద్రో జహార్ హ। {1.61.6}
ప్రాయశిైత్ూం మహదేధయత్ ననర్ం వా పురుష్ర్ిభ్।
ఆనయసవ పశుం శీఘ్రం యావత్ కర్ా ప్రవర్ూత్య॥ {1.61.8}
ఓ రఘురామా! స్సరాస్సరులు ఋష్షలు వెళ్లిపోయిన తరువాత
వశాీమిత్రుడు మునివరులను చూచి “ఓ మునులారా! దక్షిణదికుకన
తపస్సునకు ఆటుంకుం కలిగినదని ఆ దికుకను వదలి పడమటి దికుకన
పుషకరతీరథుంలో తపస్సు చేసెదను” అని పలికి నిషాఠగర్షష్షఠడై తన తపోదీక్షను
మరలా మొదలుపటిట నాడు. అదే సమయుంలో అయోధాాధిపతి యగు
అుంబర్షష్షడు అశీమేధయాగుం చేయస్నగినాడు. అతని యజాఞశీమును
ఇుంద్రుడు అపహర్షుంచగా యజఞ మును నిరీహిుంచు వప్రోతూముడు అుంబర్షష్షని
చూచి “ఓ రాజా! అశీము కొఱకు వెతికిుంచుండి. అది దరకనిచో అశీమునకు
బదులుగా ఒక నరుని తీసికొనిరుండి” అని పలికినాడు.
మ. అమరాదుల్ చన గధజుండు “మునులారా! దక్షిణముందు నా
కమరెన్ వఘనము గనఁ, బశిిమదిశన్ యతినంతు నా దీక్ష ను
తుమమౌ పుష్ురతీరథసీమలఁ, దపోధామంబు నతుయతుమం
బమర్మన్, జేసదఁ దీవ్రమౌ తపము నే నచోిటనే నిష్ఠతో” 498
తే.గీ. అనుచు నేగుచుఁ బుష్ురవనముఁ జేరి
ఘనతప మొునరింపంగ గధజు డట
ధారిుకుండయోధాయవసుధాతలేశ్య
డంబరీష్షం డచటఁ దోచె యజఞనియతి. 499

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 315 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ కోట రాజశేఖర్ ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

తే.గీ. అంబరీష్షడు యజఞముు నాచరింప

యజఞపశ్యవును వ్యస్వుం డపహరించెఁ,
బశ్యవు దొరకనిచో నరపశ్యవునైన
వెదకి కొనితమునెన్ నృపు వప్రవర్మడు. 500

ఉపధాాయవచః శ్రుతావ స రాజా పురుష్ర్ిభ్ః।

అనివయేష్ మహాబుదధః పశుం గోభిః సహస్రశః॥ {1.61.9}
గవాం శత్సహస్రేణ విక్రీణీషే సుత్ం యద॥ {1.61.13}
పశ్ల ర్ర్గథ మహాభ్గ కృత్కృతోాఽసిా భ్ర్గవ।
సర్గవ పరిసృతా దేశా యాజీాయం న లభే పశుమ్॥ {1.61.14}
ద్యతు మర్ౌసి మూలేాన సుత్ మేక మితో మమ। {1.61.15}
ఓ రఘురామా! “యజాఞశీమును వెతికిుంచుండి. లేనిచో పశువునకు బదులు
నరపశువును తీసికొనిరుండి” అని అనిన ఋతిీకుక మాటలను వని అుంబర్షష్షడు
ఒక నరుని తెచుచటకు అనిా దేశములు తిర్షగి ఋచీకుడు అను స్నధువును
చేర్షనాడు. “ఓ ఋచీకుడా! నా యజఞపశువు మాయమై కనిప్పుంచనుందున
బదులుగా నరుని తీసికొనిరమీని ఋతిీకుక తెలిప్పనాడు. నీవు నీ కుమారులలో
ఒకర్షని నాకు ఇచిచ సహాయపడినచో నీకు లక్ష గోవులను ఇచెచదను” అని
అుంబర్షష్షడు ఆ భారావుని వేడినాడు.
ఉ. శ్రీయుతు డంబరీష్ష డటు ఋతిీజు వ్యకుుల నాలకించుచున్
ధీయుతుడౌచు నొకు నర్మఁ దెచుిటకై చనె, ననిన దేశముల్
రోయుచు నొకుచో గనియ్య రూఢి ఋచ్చకునిఁ బుత్రవంతునిన్,
“సాయముఁ జేయ గోవుల నొస్ంగెద” నంచును గోరె తతుసతున్. 501
చం. “క్రతువును జేయ మాయమయి కానగరాదు పశూతుమంబు, న్వ
వతులితరీతి యజఞపశ్యవంచుఁ గుమారకు న్వయ నొకునిన్
హితమని లక్షధేనువుల నిచెిదఁ గైకొనుమయయ! శిష్యపూ
జిత!” యని యంబరీష్షడు ఋచ్చకుని వేడెను దీనభావనన్. 502
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 316 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

శునశేశఫః సవయం రామ మధామో వాకా మబ్రవీత్॥ {1.61.20}

ప్పతా జేాష్ఠ మవిక్రేయం మాతా చాహ కనీయసమ్।
విక్రీత్ం మధామం మనేా రాజన్ పుత్రం నయసవ మామ్॥ {1.61.21}
అంబరీష్సుూ రాజరీి ర్థ మారోపా సత్వర్ః।
శునశేశఫం మహాత్యజా జగామాఽఽశు మహాయశాః॥ {1.61.23}
పుష్ుర్క్షేత్ర మాగమా విశావమిత్రం దదర్శ హ॥ {1.62.2}
ఓ రఘురామా! “యజఞ పశువునకు బదులుగా నరపశువును తీసికొని
వెళ్లి టకు వచిచనాను” అని అుంబర్షష్షడు ఋచీకునికి చెప్పి “నీ కుమారులలో
ఒకర్షని నాకు యజఞపశువుగా ఇవీుండి” అని అడుగగా తుండ్రి ఋచీకుడు తనకు
ఇషట మైన పద్కుమారుని ఇవీజాలనని అనాాడు. తలిి సతావతి తనకు ఇషట మైన
చినాకుమారుని ఇవీజాలనని తెలిప్పనది. అప్పుడు ఋచీకుని
మధామకుమారుడగు శునశ్లిఫుడు తన తలిిదుండ్రులకు తాను ఇషట మైనవాడిని
కాను అని భావుంచి బాధపడి అుంబర్షష్షనివెుంట వెళ్లి టకు సిదిపడి తనను
నరపశువుగా తీసికొని వెళి మని అడిగినాడు. అుంబర్షష్షడు ఋచీకునికి
లక్షగోవులనిచిచ శునశ్లిఫుని రథ్ముపై ఎకికుంచుకొని తన
అయోధాానగరమునకు బయలుదేర్ష దార్షలో మధాాహాసమయమున
పుషకరస్వమలో వశ్రుంతికొఱకు ఆగినాడు. అప్పుడు శునశ్లిఫుడు అచచట
తపస్సుచేయుచుుండిన తన మేనమామయగు వశాీమిత్రుని చూచి తనను
రక్షిుంపవలసినదిగా కోర్షనాడు.
తే.గీ. తనయు జేయష్షఠని వడజాల ననియ్యఁ దండ్రి
యాతుజుఁ గనిష్షఠ వడజాల ననియ్యఁ దలిో
మది కలగ శ్యనశేశఫుడు మధయముండు
“ననున గొనిప్” మునెన్ వేగ నరపశ్యవుగ. 503
తే.గీ. కొనెను ముని లక్షగోవులన్ దనయు నొస్గి
కొనె శ్యనశేశఫు మధయమున్ గోరి నృపతి
యంబరీష్షడు రథ్మునం దతని నిలిప్ప
చనుచుఁ బుష్ురసీమ వశ్రంతిఁ గొనియ్య. 504
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 317 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ కోట రాజశేఖర్ ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

తే.గీ. ఆ శ్యనశేశఫు డపుడు మధాయహనవేళఁ

బుష్ురక్షేత్రదీక్షను బూనియునన
మేనమామ వశాీమిత్ర మౌనివర్మనిఁ
జేరి యంకముఁ జేరి “రక్షింపు” మనియ్య. 505

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 318 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

 62. అాంబరీష్ఠని యజఞపర్తసమాపిి

న మేఽసిూ మాతా న ప్పతా జాాత్యో బాంధవాః కుత్ః॥ {1.62.4}

త్రాతు మర్ౌసి మాం సౌమా ధర్గాణ మునిపుంగవ। {1.62.5}
రాజా చ కృత్కార్ాః సాా దహం దీరా్యు ర్వాయః।
సవర్గ లోక ముపశీనయాం త్ప సూపూై హానుత్ూమమ్॥ {1.62.6}
త్సా త్దవచనం శ్రుతావ విశావమిత్ర్ర మహాత్పః।
సాంత్వయితావ బహువిధం పుత్రా నిద మువాచ హ॥ {1.62.8}
ఓ రఘురామా! శునశ్లిఫుడు తన మేనమామను చూచి శరణు వేడుచు “ఓ
మహర్షి! నాకు తలిి లేదు. తుండ్రి లేడు. జాఞతులు బుంధువులు కూడా లేరు. నేను
నీ పాదమును చేర్షనాను. నాకు సమసూమూ నీవే. నీకు మేనలుి డనగు ననుా
కాదనకుుండా తుండ్రి వలె కాపాడుము. నీ తపశికిూచే అుంబర్షష మహారాజు
యొకక యజఞము సఫలమగునటుి చేయుము. ననుా దీరాా యుషీుంతునిగా
చేయుము. నేను సీరామును పుందునటుి చేయుము” అని ఆర్షూతో వేడుకొనగా
తన మేనలుి ని వనాపానిా ఆలకిుంచిన వశాీమిత్రుడు దయగలవాడై తుండ్రి వలె
శునశ్లిఫుని ఓదార్షచనాడు. తన కుమారులను ప్పలిచి అతని గుఱిుంచి
చెపిస్నగినాడు.
ఉ. లేదిల నాకు తలిో, మరి లేడిలఁ దండ్రియు నెంచిచూడగ,
లేదిల జాఞతిస్ంతతియు, లేదిల బంధ స్మూహ మెచిటన్,
న్వదు పదముుఁ జేరితిని, న్వవె స్మస్ుము మౌనిస్తుమా!
కాదనకుండ తండ్రి వలెఁ గవుమ! స్తృప, న్వకు నలుోడన్. 506
తే.గీ. “రాజు యజఞముు స్ఫలమై రాజిలునటు,
లలుోడన్ నేను దీరాాయువందునటుో,
నమల తపమున నే స్ీరగ మందునటుో,
చేయుమా మీ తపశశకిుచే మున్వంద్ర!” 507

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 319 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ కోట రాజశేఖర్ ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

తే.గీ. ఆరిుతో నా శ్యనశేశఫు డటులఁ బలుక,

వనెను మామ వశాీమిత్ర మునివర్మండు
తండ్రి వలె వ్యని నోదారిి దయ వెలారిి
యాతుజులఁ బిలిి మనసార ననియ్య నిటుల. 508

యత్ృత్య ప్పత్ర్ః పుత్రాన్ జనయంతి శుభ్రిథనః।

పర్లోకహితారాథయ త్సా కాలోఽయ మాగత్ః॥ {1.62.9}
అయం మునిసుతో బాలో మత్ూః శర్ణ మిచఛతి।
అసా జీవిత్మాత్రేణ ప్రియం కురుత్ పుత్రకాః॥ {1.62.10}
పశుభూతా నర్గంద్రసా త్ృప్పూ మగేనః ప్రయచఛత్॥ {1.62.11}
నాథవాంశై శునశేశఫో యజా శాైఽవిఘ్ననతో భ్వేత్।
దేవతా సూరిితాశై సుా ర్ామ చాప్ప కృత్ం వచః॥ {1.62.12}
ఓ రఘురామా! వశాీమిత్రుడు శునశ్లిఫుని వషయమును తన కుమారులకు
వవర్షస్తూ “ఓ పుత్రులారా! పరలోక స్సఖ్మునుకోర్ష తుండ్రులు తమకు పుత్రులు
కలగాలని కోరుకొుంట్లరు. మీరు తుండ్రినైన నాకు సుంతోషుం
కలిగిుంచేుందుకొఱకు నా మాటలు వనుండి. దీన పర్షసిథతిలో ఉనా ఈ శునశ్లిఫుడు
తన ప్రాణములను నిలుప వలసినదిగా ననుా శరణు కోర్షనాడు. ఇతని
ప్రాణములను కాపాడుట కొఱకు మీలో ఎవరో ఒకరు ఇతనికి బదులుగా
యజఞపశువుగా అుంబర్షష మహారాజువెుంట వెళళుండి. అప్పుడు ఏ కొఱత
లేకుుండా యజఞము పూరణఫలమును ఇస్సూుంది. దేవతలు సుంతోషపడగలరు. ఈ
బాలుడు ప్రాణములతో బ్రతుకగలడు. నేను ఇతనికిచిచన అభయవాకుక సతాము
కాగలదు” అని పలికినాడు.
మ. “పరలోకముున మేలు నొందవలెనన్ భావముుతోఁ దండ్రు లె
లోర్మఁ బుత్రావళి నొందుచుందు రిలఁ దలోక్షయముు సిదిధంప, మీ
రర్మదౌ రీతుల నాదు మాట వనుడీ! హరుముుఁ జేకూర్మిడీ!
గుర్మభకుుయననతి పుత్రులార!” యనె స్ంకోచముుఁ బోనాడుచున్. 509

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 320 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

శా. “చేరెన్ నన్ శరణముటంచిదె శ్యనశేశఫుండు దీనాతుుడై,

కోరెన్ బ్రాణము నిలుిమా యనుచు, మీకున్ దెలుిచుంటిన్, గృపన్
మీరల్ వీనికిఁ బ్రాణముల్ నిలుపనౌ, మీలో నొకం డీ నృపున్
జేరన్ బండు స్వముునన్ బశ్యవుగ, జీవంచు న్వ బాలుడున్. 510

శా. మీలో నొకుడు రాజు వెంటఁ జనినన్ మేలౌ, స్వముచిటన్

ల్మలన్ బూరణఫలముు నిచుిఁ గొఱతల్ లేకుండ పోవున్ గదా
బాలుం డీతడు నాథ్వంతుడగుచున్ భద్రముు నందున్, సురల్
మేలున్ గూర్ముర్మ, నాదు వ్యకుు ఋతమై మించున్ జగచేఛరయమై” 511

కథ మాత్ాసుతాన్ హితావ త్రాయస్తఽనాసుత్ం విభ్య।

అకార్ా మివ పశాామః శవమాంస మివ భ్యజనే॥ {1.62.14}
శవ మాంసభ్యజిన సనర్గవ వాసిష్ట్ఠ ఇవ జాతిషు
పూర్ణం వర్ిసహస్రం తు పృథివాా మనువత్నయథ॥ {1.62.17}
ఇమే తు గాథే దేవ దవేా గాయేథా మునిపుత్రక।
అంబరీష్సా యజేాఽసిాం సూత్ సినదధ మవాపనయసి॥ {1.62.20}
ఓ రఘురామా! “శునశ్లిఫునికి బదులుగా యజఞ పశువుగా ఒకరు వెళిుండి”
అని వశాీమిత్రుడు పలుకగా మధుషాుందుడు మొదలుగాగల ఆ మునిపుత్రులు
బాధపడి “ఓ తుండ్రీ! ఇతరుల కుమారుని బ్రతికిుంచుటకొఱకు సీుంత కుమారుని
చుంపుకొనదలచుటను మేము ఎకకడనూ వనలేదు. మీరు ఇటుి అకారామును
చేయదలచుట నాాయమేనా?” అని అుంటూ తుండ్రిమాటను తిరసకర్షుంచినారు.
అుందులకు కౌశికుడు ఉగ్రుడై “ఓ కుమారులారా! మీరు వశిష్షఠనిపుత్రులవలె
ధరీవహీనులై పాపములను మూటగటుట కొని వేయి సుంవతురములపాటు
కషట పడుదురు గాక!” అని శప్పుంచినాడు. తనను ఆశ్రయిుంచిన వానిని
రక్షిుంపదలచినవాడై “ఓ శునశ్లిఫుడా! నీకు ర్తుండు గాథాస్త్రూత్రములను
చెపిదను. నీవు రాజుతో వెళ్లి యజఞవాటిక దగాఱ రకూవసరములను ధర్షుంచినవాడవై

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 321 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ కోట రాజశేఖర్ ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

అగిాదేవునికి నమసకర్షుంచి ఈ ర్తుండుగాథ్లను గానుంచేయి. నీ కోర్షక

సిదిిుంచగలదు” అని గాథ్లను ఉపదేశిుంచినాడు.
మ. జనకుం డటుో వచింపగ వని మధష్యందాది తతుిత్రకుల్
“జనకా! అనయసుత్మరథమై నిజసుతున్ జంపంగ భావంచుటల్
వనలే దెకుడ, నిటోకారయమును గవంపంగ నాయయమొుకో?
యనుచున్ వ్యర్మ తిరస్ృతిన్ బలుకగ నా కౌశికుం డుగ్రడై” 512
మ. “వయతిరేకించుచుఁ బుత్రు లటోనగ, దీపుక్రోధత్మమ్రాక్షుడై
సుతులారా! యిదె ధరుహీనులగుచున్, శోకముుఁ జేకూర్మి పా
పతతిన్ బందుడు వేయివరుములు తదాీసిష్షఠలన్ బోలి, యా
శ్రితు రక్షించెద” నంచు గచెను శ్యనశేశఫున్ స్ీవ్యకాయరథమై. 513
మ. “సిథరమౌ జీవత మితుు న్వ కిదె శ్యనశేశఫా! సుగథ్యదీయిన్
గర్మణన్ జెపెిద, రాజుతోడఁ జన న్వ కామయముు సిదిధంచెడిన్,
వరపాశముుల రకుమాలయముల యూపస్ుంభమున్ జేరి న్వ
కరముల్ మ్మడుిచు నగిన గొలుీము మహదాగథ్యదీయిన్ బాడుచున్”

పశుం ర్కాూంబర్ం కృతావ యూపే త్ం సమబంధయత్॥ {1.62.24}

స బద్ధధ వాగి్ ర్గ్రాాభి ర్భితుష్ట్వవ తౌ సురౌ। {1.62.25}
త్త్ః ప్రీత్ సనహస్రాక్షో ర్హసాసుూతిత్రిిత్ః
దీర్్ మాయు సూద్య ప్రాద్యత్ శునఃశేఫాయ రాఘ్వ॥ {1.62.26}
స చ రాజా నర్శ్రేష్ఠ యజాసా చ సమాపూవాన్।
ఫలం బహుగుణం రామ సహస్రాక్షప్రసాదజమ్॥ {1.62.27}
ఓ రఘురామా! వశాీమిత్రుడు శునశ్లిఫుని కాపాడదలచి ర్తుండు
గాథాస్త్రూత్రములను ఉపదేశిుంచినాడు. శునశ్లిఫుడు అుంబర్షష్షని చూచి “రాజా!
ఇక మనము యజఞవాటికకు బయలుదేర్తదము” అని అనగానే రాజు తీరగా
అయోధాకు చేర్షనాడు. సతావతియొకక మధామ కుమారుడగు శునశ్లిఫుడు
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 322 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

యజఞపశువుగా ఉుండుటచే రకూవరణవసరములను ధర్షుంచి పాశములచే

బుంధిుంపబడినవాడై ర్తుండు గాథ్లను పఠిస్తూ ఇుంద్రుని స్సూతిుంచినాడు. సుంతృప్పూ
చెుందిన హర్షహయుడు ఋచీకముని యొకక పుత్రుని మెచుచకొని అతనికి
చిరాయువును ప్రస్నదిుంచినాడు. అమరతీము కూడా ఇచిచనాడు. అుంబర్షష్షని
యజఞము సఫల్మకృతమగునటుి అనుగ్రహిుంచినాడు. అుంతట కౌశికుడు మరల
తపస్సు చేయడుం ప్రారుంభుంచినాడు.
మ. అనుచున్ గథ్లఁ దెలిఁ గౌశికుడు, దివయంబంచు నా మధయముం
డనుచున్ బారిథవు నంబరీష్షఁ గని “రాజా! యజఞకారాయరథమై
చనగ నొప్పు” ననన్, నృపాలకుడు హరుముందుచున్ యజఞసీ
మను జేరెన్, మొదలయ్యయఁ దతరతు వసామానయంబుగ వైళమే.515
చం. వరమని రకుమాలయముల వరిులె స్తయవతీకుమారకుం
డిరవుగ పాశబంధములు నేరిడ యజఞపశ్యతీభావనన్,
సురపతి నా యుపేంద్రని వశ్యదిధగ సోరత్ర మొనరి గథ్లన్,
హరిహయు డిచెి నంతటఁ జిరాయువు నా మునిపుత్రు మెచుిచున్. 516
తే.గీ. దేవపతి యింద్ర డటుో స్ంతృప్పు నొందఁ,
బ్రాణములతో శ్యనశేశఫు డమర్మడయ్యయ,
నంబరీష్షని యజఞకారయము ఫలించెఁ,
గౌశికుండు తపముఁ జేయఁ గడగె మరల. 517

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 323 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

 63. మేనక కరణాంగా విశావమిత్రునికి త్పోభాంగము
విశావమిత్రుడు మహర్తి యగుట

అబ్రవీత్ సుమహాత్యజా బ్రహాా సురుచిర్ం వచః।

ఋషి సూైమసి భ్ద్రం త్య సావరిితైః కర్ాభిః శుభః॥ {1.63.2}
అపనర్ః సావగత్ం త్యఽసుూ వస చేహ మమాశ్రమే॥ {1.63.6}
త్సాాం వసంతాాం వరాిణి పంచ పంచ చ రాఘ్వ। {1.63.7}
మేనకాం మధుర రావక్్ా రివసృజా కుశికాత్ాజః।
ఉత్ూర్ం పర్వత్ం రామ విశావమిత్ర్ర జగామ హ॥ {1.63.13}
ఓ రఘురామా! శునశ్లిఫుని ప్రాణములను కాపాడిన వశాీమిత్రుడు మరలా
తపస్సును కొనస్నగిుంచినాడు. వేయి సుంవతురముల తరువాత బ్రహీదేవుడు
ప్రతాక్షమై “ఓ కౌశికుడా! నీవు ఋషవైనావు” అని దీవుంచి వెళ్లినాడు. సుంతృప్పూని
పుందని వశాీమిత్రుడు మరల తీవ్రమైన తపస్సును చేయుచుుండగా అపురస
మేనక పుషకరతీరథుంలో జలకాలాడుతూ మనోజఞమైన రూపుంతో కనిప్పుంచిుంది.
ఆమెను చూచి మోహిుంచిన గాధిజుడు “ఓ మేనకా! నా మదనతాపమును
తీరుచ” అని వేడగా మేనక అుంగీకర్షుంచిుంది. ఒక దశాబ్ ుంపాటు మేనకతో
స్సఖ్ుంగా కాలక్షేపుం చేసిన వశాీమిత్రుడు తాను చేసిన పరపాటును తెలిసికొని
సిగుాపడాడడు. ముని శప్పస్నూడేమో అని మేనక భయపడిుంది. తన తపోభుంగమును
గుర్షూుంచిన కౌశికుడు మరల హిమాలయుంపై తపస్సును ప్రారుంభుంచినాడు.
తే.గీ. వేయి స్మములు తపముఁ గవంప, నంత
బ్రహుదేవుడు వచేిస వరము నొస్గ,
“ననఘ! కౌశిక! ఋష్టవైతి” వనుచుఁ బలికి
దీవెనలఁ గూరిి త్మ నేగెఁ ద్రిదివమునకు. 518
చం. మరల మహతుపముు నస్మానుడు కౌశికు డాచరింపగఁ
బరమ మనోజఞ రూపమున వచెిను మేనక, పుష్ురముునన్
గర మనురకిు నుండి జలకముుల నాడుచునుండఁ జూచి, “సుం
దరి! మదనాగిన వేగు నను దనుి” మటంచును గౌశికుం డనెన్. 519
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 324 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

ఉ. మేనక వలెో యంచట రమించెను దనుునితో దశాబద, మా

చానను గూడుటన్ దపము స్రీము నాశము నొంద, సిగుగతో
మౌనివర్మండు చింతిలగ, మానిని మ్రొకెును భీతి, నంత నా
మేనక వీడి గధజుడు మేలు దలంచి చనెన్ హిమాద్రికిన్. 520
స కృతావ నైషిఠకీం బుదధం జేతుకామో మహాయశాః।
కౌశికీతీర్ మాసాదా త్పస్తూపే దురాసదమ్॥ {1.63.14}
మహర్గి సావగత్ం వత్న త్పసోగ్రేణ తోషిత్ః।
మహత్ూై మృషిముఖాత్వం దద్యమి త్వ కౌశిక॥ {1.63.18}
త్ మువాచ త్తో బ్రహాా న తావత్ూైం జిత్యంద్రియః।
యత్సవ మునిశారూల ఇతుాకాూై త్రిదవం గత్ః॥ {1.63.22}
ఓ రఘురామా! వశాీమిత్రుడు మేనకను వదలివేసి ఉతూరదికుకన తన
స్త్రదర్షయైన సతావతి నదీరూపమున ప్రవహిుంచుచుుండగా ఆ కౌశికీనదీతీరుంలో
జిత్యుంద్రియనిషఠ తో ఘోరతపస్సును చేయస్నగినాడు. కౌశికుని తపస్సునకు
భయపడిన దేవతలు బ్రహీను చేర్ష “ఓ ప్పతామహా! ఆ గాధిజుని తపస్సునకు
మెచిచ అతనికి మహర్షి పదవని అనుగ్రహిుంచుండి” అని వేడుకొనాారు. అప్పుడు
వర్షుంచి కౌశికునికి ప్రతాక్షమై “ఓ గాధిస్సతా! నీవు మహర్షి పదమును
స్నధిుంచినావు” అని పలుకగా కౌశికుడు “ఓ పరమేష్ఠఠ ! నేను జిత్యుంద్రియుడనుగా
అయినాను కదా” అని అడిగినాడు. అుందులకు బ్రహీ “ఓ మహర్షి! నీవు
జిత్యుంద్రియుడవు అయేాుందుకు చితూశుదిితో ప్రయతాుం చేయి” అని తన
లోకానికి వెళ్లిపోయినాడు.
తే.గీ. ఉతురాద్రికిఁ జని కని యుతుసకతను
కౌశికీ నదీతీర ప్రదేశమందు
నియతి తోడ జితేంద్రియ నిష్ఠ తోడ
ఘోరతప మాచరించెను గుశికసుతుడు. 521
మ. భయదంబైన తపముుఁ గంచిన సురల్ బ్రహున్ మదిన్ గొలుిచున్
“దయతో న్వతనికిన్ మహరిు పదమున్ ధాత్మ! యొస్ంగుం” డనన్,
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 325 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ కోట రాజశేఖర్ ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

“జయమ్మ గధసుత్మ! మహరిు పదమున్ సాధంచినా” వంచు ని

రణయమున్ దెలిగ బ్రహు, కౌశికు డిటుల్ ప్రశినంచె లోకేశ్యనిన్. 522
మ. “పరమేష్ఠఠ! ప్రణతుల్ మహరిు పదమున్ బాత్రముుగ నందితిన్
సిథరబుదిధన్ వజితేంద్రియుండనె గదా తలుిం” డనన్, ధాత “భా
సుర మౌన్వంద్ర! జితేంద్రియతీమునకై శ్యదాధంతరంగముునన్
స్రిగ యతనము చేయుమయయ!” యని స్ీసాథనముు జేరన్ జనెన్. 523

ఘ్ర్గా పంచత్ప భూతావ వరాి సావకాశసంశ్రయః।

శిశిర్గ సల్పలసాథయీ రాత్రాహాని త్పోధనః॥ {1.63.24}
సుర్ కార్ా మిదం ర్ంభే కర్ూవాం సుమహత్ూైయా।
లోభ్నం కౌశిక స్తాహ కామమోహసమనివత్మ్॥ {1.64.1}
అయం సుర్పత్య ఘ్నరో విశావమిత్ర్ర మహామునిః।
ఘ్నర్ ముత్నృజాత్య క్రోధం మయి దేవ న సంశయః॥ {1.64.3}
ఓ రఘురామా! బ్రహీదేవుడు వశాీమిత్రునికి మహర్షి పదమును
అనుగ్రహిుంచి వెళిగా సుంతృప్పూ చెుందని కౌశికుడు మరల ఘోరతపస్సును
చేయస్నగినాడు. చలికాలుంలో నీటిమధాలో ఉుండి, ముండుట్లుండలలో
పుంచాగుాల మధా ఉుంటూ, వరిములలో తడుస్తూ వాయుభక్షకుడై
వేయిసుంవతురాలు తపస్సు చేసినాడు. గాధిజుని ఘోరతపస్సును చూచి
దేవతలు భయపడినారు. కౌశికుని తపస్సును భుంగపరచుటకు ఇుంద్రుడు
స్సుందర్షమణయగు రుంభను పుంపదలచినాడు. “కౌశికుడు కోపుంతో ననుా
శప్పస్నూడేమో? ఆ ముని వద్కు ననుా పుంపడుం నాాయమేనా” అని రుంభ
ఇుంద్రుని ప్రశిాుంచినది.
తే.గీ. శిశిరమందున జలమునఁ జేరియుండి,
మండుట్టండలఁ బంచాగినమధయముడయి,
వరుములు బడఁ దడిసి, తపమొునరెి
వ్యయుభక్షకుడై వేయివతసరములు. 524
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 326 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

చం. అర్మదగురీతి ఘోరతప మట్లోనరింపగ గధసూను, డా

సురపతి దేవతల్ మునులు చూచి భయంపడినార్మ, దేవసుం
దరి యగు రంభఁ బిలిి “వసుధన్ ఘన కౌశికదీక్ష భగనమై
సురలకు మేలు గలుగనటు చూడు” మనెన్ బుర్మహూతు డయ్యయడన్. 525
మ. కమన్వయంబగు రూపస్ంపదల న్వ కరువయమున్ స్లుిమా
యమర్మల్ మెచి ననంగ, రంభ యనె నిటాో వ్యస్వున్ జూచి “యో
యమరాధీశీర! కౌశికుండు ఘనకోపావేశబదుధండు శా
పము న్వయన్ వెనుకాడడయయ! ననుఁ బంపన్ జెలుోనే నిరదయన్. 526

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 327 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

 64. విశావమిత్రుడు రాంభను శపిాంచుట

కోకిలో హృదయగ్రాహీ మాధవే రుచిర్ద్రుమే।

అహం కందర్ిసహిత్ః సాథసాామి త్వ పర్శైత్ః॥ {1.64.6}
సా శ్రుతావ వచనం త్సా కృతావ రప మనుత్ూమమ్।
లోభ్యామాస లల్పతా విశావమిత్రం శుచిసిాతా॥ {1.64.8}
సహస్రాక్షసా త్త్ుర్ా విజాాయ మునిపుంగవః
ర్ంభ్ం క్రోధసమావిష్వ శశశాప కుశికాత్ాజః॥ {1.64.11}
ఓ రఘురామా! తపస్సును భుంగము చేయుటకు కౌశికునివద్కు
వెళళజాలనని రుంభ దీనముగా పలుకుచుుండగా ఇుంద్రుడు “ఓ రుంభా! కౌశికుడు
శప్పుంచునని అనుమానిుంచవదు్ . నీకు తోడుగా అచచట మనీథుడు కూడా
ఉుండగలడు. వసుంత ఋతువును కలిిుంచి నేను కోకిలరూపుంలో ఉుండగలను.
నీవు నీ నాటాుంతో కౌశికుని మోహపరవశునిగా చేయుము” అనినాడు. అలాగే
అని రుంభ కౌశికుని తపోవనమునకు వెళ్లి మనోహరుంగా నాటాుం చేయస్నగినది.
తపోవనుంలో అకస్నీతుూగా వసుంతుం వచిచుంది. కోకిల కూసిుంది. మనీథుడు
పూలబాణాలను ప్రయోగిుంచినాడు. అనిాుంటినీ వశాీమిత్రుడు గమనిుంచినాడు.
ఇది అుంతా దేవమాయ అని సుందేహపడినాడు. కోపుంతో రుంభకు శాపానిా
ఇచిచనాడు.
మ. అని దీనముుగ రంభ తలి మఘవుం డా రంభతోఁ బలెు “న్వ
వనుమానింపకు, మనుథుం డచట నెయయంబూని వరిుంచెడిన్
గనుమా, నే నినదింతుఁ గోకిలగ స్ంకలిింతు వ్యస్ంతమున్,
మునికిన్ మ్మదముఁ గూర్మి మందములతో మ్మహాబిధలో ముంచుచున్”
తే.గీ. వ్యస్వుని మాట వని రంభ వలెో యనియ్యఁ
బ్రజఞఁ జూపఁ గౌశికు తపోవనికిఁ జనియ్యఁ
బుష్ిబాణుండు కనుడు నైపుణయ మనియ్య
రేప శక్రుండు కోకిలరూపుఁ గొనియ్య. 528

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 328 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

తే.గీ. ఘనుడు స్ంయమి కోకిలస్ీనము వనియ్య

అపసరస్యైన రంభ నాటయమును గనియ్య
దేవకారయ మిది యని స్ందేహపడియ్య
వంచకీ! రంభ! యనుచు శాపముు నిడియ్య. 529

యనాాం లోభ్యస్త ర్ంభే కామక్రోధజయైషిణమ్।

దశవర్ిసహస్రాణి శైల్మ సాథసాసి దుర్్గే॥ {1.64.12}
బ్రాహాణ సునమహాత్యజా సూపోబలసమనివత్ః।
ఉదధరిష్ాతి ర్ంభే తావం మతోోధకలుషకృతామ్॥ {1.64.13}
త్సా శాపేన మహతా ర్ంభ్ శైల్మ త్ద్యఽభ్వత్।
వచః శ్రుతావ చ కందరోి మహర్గిః స చ నిర్గత్ః॥ {1.64.15}
ఓ రఘురామా! దేవమాయను గ్రహిుంచిన వశాీమిత్రుడు రుంభను చూచి “ఓ
వుంచకీ! కామక్రోధములను జయిుంచుటకు నిశచయిుంచుకొనా ననుా మోహానికి
గుర్షచేయాలని వచిచనావా! నీవు పదివేలయేుండిపాటు శిలగా పడియుుండుము”
అని శప్పుంచినాడు. “కాలక్రమమున తపోధనుడైన వసిష్షఠడు నీ శాపానిా
తొలగిుంచడానికి రాగలడు. అప్పుడు నీవు నీ నిజరూపానిా పుంది సీరాలోకానికి
వెళిగలవు” అని శాపానుగ్రహమును తెలిప్పనాడు. రుంభ రాయిగా మార్షపోగా,
ఇుంద్రుడు-మనీథుడు దేవలోకుం చేర్షనారు. ఆ వధుంగా కౌశికుని తపస్సు
హర్షుంపబడగా ఆ మహర్షి పశాచతాూపానిా పుందినాడు.
తే.గీ. పూరణముగను గమక్రోధముల జయింప
బూను నన్ జేరినావు వమ్మహపర్మప,
నిచట పదివేలయేండుో రాయిగ వసింపు”
మనుచు రంభను శప్పయించె మునివర్మండు. 530
మ. శ్యభమున్ గూర్మి తపోధనాగ్రణి వసిష్షఠం డాదరమొుపి న్వ
కభయ మిుచుిచు శాపమున్ దొలగఁ జేయన్ వచుి, నో రంభ! సు
ప్రభతో న్వదగు రూపమున్ గొని దివన్ రాజిలుో స్దేీళలో
వభవముున్ వరియించు ని” నననుచు దీవంచెన్ మున్వంద్రం డటన్. 531
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 329 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ కోట రాజశేఖర్ ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

తే.గీ. రంభ మునిశాపమున నట రాయి కాగ,

దేవపతి మనుథుండును దివకిఁ జనగ,
ఋష్ట తపఃఫల మటుల హరింపఁ బడగ,
సుగతిఁ గనలేమి స్ంయమి దిగులు పడియ్య. 532

నైవ క్రోధం గమిష్ట్ామి న చ వక్షేా కథంచన।

అథవా నోచఛైసిష్ట్ామి సంవత్నర్ శతానాప్ప॥ {1.64.17}
అథ హైమవతీం రామ దశం త్ాకాూై మహామునిః।
పూరావం దశ మనుప్రాపా త్ప స్తూపే సుద్యరుణమ్॥ {1.65.1}
ఇంద్రో దవజాతి ర్తావ త్ం సిదధ మనన మయాచత్॥ {1.65.5}
త్స్్ా దతాూై త్ద్య సిదధం సర్వం విప్రాయ నిశిైత్ః। {1.65.6}

ఓ రఘురామా! కోపుంతో రుంభను శప్పుంచి తపోబలమును కోలోియిన

వశాీమిత్రుడు వచార్షుంచినాడు. కోపానిా గెలవాలనే పటుట దల పర్షగిుంది.
ఏమైనాసరే ఇక బాధపడను. మాటలాడకుుండా ఉుంట్లను. బ్రహీర్షి పదమును
స్నధిస్నూను అని వేయిసుంవతురాలపాటు అహోరాత్రాలు తపస్సు
చేయదలచినాడు. ఉతూరదికుకను వదలి తూరుిదికుకనకు వెళ్లళ నిరాహారుడుగా
వెయేాుండిపాటు ఘోరమైన తపస్సు చేసినాడు. ఆ తరువాత భోజనుం చేస్తుందుకు
సిదిమైనాడు. అప్పుడు ఇుంద్రుడు ఒక బ్రాహీణుని వేషుంలో వచిచ అనాుం
పటట మని అడుగగా తాను తినబోయే అనామును ప్రీతితో అతనికి ఇచిచవేసినాడు.

శా. కోపముున్ గెలువంగ పటుిదల చేకూరన్, నిరాహార్మడై

చేపట్టిన్ ఘనదీక్షఁ గౌశికమునిశ్రేష్షఠం, “డికేమైన స్ం
త్మపముున్ గన, మాటలాడ” నని చింతన్ వీడి లక్ష్వయరిథయై
రేపున్ మాపుఁ దపమొునరిఁ దలచెన్ బ్రీతిన్ బ్రశాంతముుగన్. 533

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 330 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

తే.గీ. ఉతురము వీడి తూర్మిన నుండి ఘోర

తపము సేయుచు వెయేయండో తదుపరి ముని
భోజనముఁ దినఁ బోవగ భూసుర్మడుగ
వచిి వజ్రి యడుగ ననన మిచెిఁ బ్రీతి. 534

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 331 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

 65. బ్రహమదేవుడు విశావమిత్ర మహర్తికి
బ్రహమర్తిత్వమును ప్రసాదిాంచుట

నిశేశషిత్యఽనేన భ్గవా నభక్్ూైవ మహాత్పః॥ {1.65.6}

న కించి దవద దవప్రం మౌనవ్రత్ ముపసిథత్ః।
అథవర్ి సహస్రం వై నచఛైస నుానిపుంగవః॥ {1.65.7}
త్సాాఽనుచఛైసమానసా మూరిధా ధూమో వాజాయత్। {1.65.8}
త్తో దేవా సనగంధరావః పననగాసుర్రాక్షసాః। {1.65.9}
కశాలోపహతా సనర్గవ ప్పతామహ మథాబ్రువన్॥ {1.65.10}
ఓ రఘురామా! ఇుంద్రుడు బ్రాహీణుని రూపుంలో వచిచ అనామును
అడుగగా, వశాీమిత్రుడు తాను తినదలచిన అనామును ఆ వప్రునికి దానముగా
ఇచిచ, మౌనుంగా ప్రశాుంతుంగా ఉుండి వేయి సుంవతురాలపాటు గాలిని కూడా
పీలచకుుండా దీక్ష్వబదుి డై ఉుండగా, ఆ మహర్షియొకక తలపై పగలు
వెలువడస్నగినవ. ఆ ధూమరాశిని చూచి మూడులోకాలూ భయముతో
కుంప్పుంచస్నగినవ. దేవతల ముఖ్ములయుందు కళలు తొలగిపోస్నగినవ. ఇక
అుంతట్ల అగిా వాాప్పుంచగలదు అని భయపడిన దేవతలు దీనతీుంతో
బ్రహీదేవుని చేర్ష తమను కాపాడవలసినదిగా వేడుకొనస్నగిర్ష.
మ. తన యననముు నొస్ంగె భూసుర్మనికిన్ దానముుగ త్మను భో
జనమున్ మానుచు, మౌనమున్ గొని మనెన్ శాంతిన్ స్హస్రాబదముల్,
ఘనుడై గలియుఁ బీలి కుండెఁ గడు దీక్షన్; మౌని మూరధముునన్
గనిప్పంచెన్ ఘన ధూమరాశి, పెలుచన్ గంప్పంచె ములోోకముల్. 535
తే.గీ. కౌశికుని మూరధమున వహిన గడలుకొనగ,
గనిన మేటి దేవ్యదులు కళలు తొలగ,
వహిన వ్యయప్పంచు ననియ్యడి భయము కలుగ,
వేధ చెంతకు వెడలిరి వేడుకొనగ. 536

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 332 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

బహుభిః కార్ణ ర్గూవ విశావమిత్ర్ర మహామునిః॥ {1.6510}

లోభిత్ః క్రోధిత్ శ్్ైవ త్పసా చాభివర్ధత్య।
న హాసా వృజినం కించి దూృశాత్య స్తక్ష్మ్ మపాథ। {1.65.11}
వాాకులాశై దశ సనరావ న చ కించిత్ ప్రకాశత్య।
సాగరాః క్షుభితా సనర్గవ విశీర్ాంత్య చ పర్వతాః॥ {1.65.13}
ప్రకంపత్య చ పృథివీ వాయు రావతి భ్ృశాకులః। {1.65.14}
ఓ రఘురామా! కౌశికుని తపస్సునకు భయపడిన దేవతలు బ్రహీను చేర్ష “ఓ
ప్పతామహా! తపోదీక్షలో ఉనా వశాీమిత్రుడు ఇప్పుడు ఏమి జర్షగిననూ
కోపమును పుందుటలేదు. శాపమును ఇచుచటలేదు. జిత్యుంద్రియుడుగా
మెలగుచునాాడు. బ్రహీర్షి పదమును కోర్ష కఠోరమైన తపోదీక్షను
వహిుంచినాడు. పాపపు ఆలోచనలను వడిచిపటిట నాడు. పావనమనస్సకడై
ఉనాాడు. ఆ మహర్షి తపఃఫలము పరుగుచునాుందున లోకములనీా
భయపడుతూ బాధపడుచునావ. కాబటిట నీవు అతడు కోరుచునా బ్రహీర్షి
పదవని అతనికి ఇచిచ మముీ కాపాడుము. ఆ వశాీమిత్రుని తపోదీక్ష
కారణుంగా దికుకలనీా తమ కాుంతిని కోలోియినవ. సముద్రాలు ప్రశాుంతతను
వదలి ఉగ్రరూపానిా పుందుతునాాయి. పరీతాలు కూలిపోతునాాయి.
భూకుంపాలు ఏరిడుతునాాయి. వాయుదేవుడు భయుంకరుంగా వీస్సూనాాడు.
దేవతలుందఱూ చిుంతాక్రుంతులై మ్రగిాపోతునాారు. కాబటిట నీవు ఆ కౌశికునికి
ఏమి కావలెనో అడిగి దానిని అతనికి ఇచిచ మముీ రక్షిుంపుము” అని
వేడుకొనస్నగినారు.
ఉ. “శాప మొస్ంగ డిప్పు, డనిశముు జితేంద్రియుడై మెలంగెడిన్,
గోపము నందబోడు, తన కోరిు ఫలింపగ దీక్షఁ బూనె, నే
పాపపుఁ జింత లేక కడుఁ బావనుడై తపమాచరింప, స్ం
త్మపము నొందె లోకములు, తనుుని వ్యంఛిత మిచిి ప్రోవుమా” 537
శా. కాంతిన్ వీడుచు వ్యయకులతీ మమరన్ గనిించెఁ దిగభగముల్,
శాంతిన్ వీడుచు క్షోభనొందె నుదధల్, శైలముులున్ గూలె, వ
భ్రాంతిన్ భూమియుఁ గంపమొందె, జెలగెన్ వ్యతంబు కలోోలమై,
చింతన్ మ్రగిగరి దేవత్మదులు, కృపన్ సేవంపనౌ గౌశికున్” 538

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 333 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ కోట రాజశేఖర్ ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

బ్రహాన్ నప్రతిజానీమో నాసిూకో జాయత్య జనః॥ {1.65.14}

దేవరాజాం చికీర్గిత్ దీయతా మసా యనాత్మ్॥ {1.65.17}
త్త్ సునర్గణాః సర్గవ ప్పతామహపురోగమాః।
విశావమిత్రం మహాతాానం మధుర్ం వాకా మబ్రువన్॥ {1.65.18}
బ్రాహాణాం త్పసోగ్రేణ ప్రాపూవానసి కౌశిక॥ {1.65.19}
దీర్్ మాయుశై త్య బ్రహాన్ దద్యమి సమరుదగణః। {1.65.20}

ఓ రఘురామా! కౌశికుని కఠోరతపోదీక్షకు భయపడిన దేవతలు బ్రహీను

చేర్ష తమను కాపాడవలసినదిగా వేడుకొుంటూ “ఓ ప్పతామహా! లోకములోని
ప్రజలు కరీకాుండలను చేయలేకపోతారని, నాసిూకులుగా మార్షపోతారని
సుంశయుం కలుగుతూ ఉనాది. సృషట లోని స్నథవరజుంగమాలు భసీుం కాగలవు.
కాబటిట నీవు కౌశికుని వద్కు వెళ్లి అతనికోర్షక మేరకు అతనికి బ్రహీర్షి పదమును
అనుగ్రహిుంచి మాకు ఆనుందానిా కలిగిుంచు అని వనావుంచుకొనాారు. దేవతల
ప్రారథనను వనా బ్రహీ వార్షని తోడ్కకని వశాీమిత్రుని సమీప్పుంచి “ఓ మహర్షి!
నీకు బ్రహీర్షి పదము సిదిిుంచినది. నీకు భాగాము దీరాా యువు కలుగుగాక! నీ
తపఃఫలము కీర్షూ కలాిుంతము వఱకూ నిలిచియుుండుగాక!” అని
ఆశీరీదిుంచినాడు.

శా. మానెన్ లోకము కరుకాండలను, బ్రహాు! చూడగ నాసిుక

సాథనంబౌ నను స్ంశయముు కలిగెన్, దథ్యముుగ భస్ుమౌ
నానాసాథవర జంగమావళియుఁ, గనన్ గౌశికున్ జేరి మా
కానంద ముగు రీతి నాతనికి బ్రహురిుతీమున్ గూర్మిమా”. 539
మ. అని దీనముుగ దేవజాతు లజునిన్ బ్రారిథంచి లోకేశ్యఁ దో
డొుని యా కౌశికుఁ జేర, బ్రహు యనె “న్వకున్ సిదిధ చేకూరెఁ బా
వన! బ్రహురిు పదముు నందితివ సౌభాగయముు దీరాాయువౌ,
కనుమా కౌశిక! న్వ తపఃఫల మికం గలాింతస్ంసాథయియౌ” 540

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 334 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

బ్రాహాణాం యద మే ప్రాపూం దీర్్ మాయు సూథైవ చ।

ఓంకార్శై వష్ట్సురో వేద్యశై వర్యంతు మామ్॥ {1.65.22}
త్త్ః ప్రసాదతో దేవై ర్వసిష్టఠ జపతాం వర్ః॥ {1.65.24}
సఖాం చకార్ బ్రహారిి ర్గవ మసిూైతి చాబ్రవీత్।
బ్రహారిి సూైం న సందేహ సనర్వం సంపత్నయత్య త్వ॥ {1.65.25}
ఇతుాకాూై దేవతా శాైప్ప సరావ జగుా ర్ాథాగత్మ్। {1.65.26}
ఓ రఘురామా! దేవతలతో వచేచసిన బ్రహీ వశాీమిత్రునికి బ్రహీర్షి పదవని
అనుగ్రహిుంపగా, కౌశికుడు “ఓ ప్పతామహా! నీ కృపతో వేదరాశి, ఓుంకారము,
వషట్లకరము కూడా ననుా వర్షుంచినచో నేను సుంతోషపడగలను. బ్రహీర్షియైన
వసిష్షఠడు వచిచ ననుా బ్రహీర్షి! అని ప్పలువవలెనని కోరుకొుంటూ ఉనాాను. నా
కోర్షకను మనిాుంచుండి” అని పలుకగా దేవతలు వసిష్షఠనికి కౌశికుని కోర్షకను
వనావుంచినారు. అప్పుడు వసిష్షఠడు గాధిజుని చూచి “ఓ కౌశికా! నీవు
బ్రహీర్షివైనావు. ఇుందులో ఎటువుంటి సుందేహమూ లేదు” అని
ప్రశుంసిుంచినాడు. అప్పుడు వశాీమిత్రుడు పూర్షూగా సుంతృప్పూ చెుందినాడు.
అుంతట బ్రహీ దేవతలతో కూడి తనలోకమునకు బయలుదేర్షనాడు.
మ. అర్మదౌ బ్రహుపదముు నొందియును న్వహన్ గౌశికుం డిటోనెన్
“గర్మణాళూ! నను వేదరాశియు వష్టాురముు నోంకారమున్
వరియింపన్ ముద మొందువ్యడ నజుడా! బ్రహురిు యంచున్ ననున్
వర బ్రహురిు వసిష్షఠడున్ బిలువగ వ్యంఛింతు మనినంపుమా!” 541
మ. పలుకంగ నటు కౌశికుండు, సురలున్ బ్రారిథంపగ, నిటుిలన్
బలుకం బూనె వసిష్షఠడున్ ముదముతో “బ్రహురిు వైనావు న్వ
కలయున్ బండెను స్ంశయముు వలదింకన్ గౌశికా!” యంచుఁ, దా
నలరెన్ గధజు డంత బ్రహు యరిగెన్ హరిుంచు దేవ్యళితో. 542

ఏవం త్వనేన బ్రాహాణాం ప్రాపూం రామ మహాత్ానా॥ {1.65.26}

ఏష్ రామ మునిశ్రేష్ఠ ఏష్ విగ్రహవాం సూపః।

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 335 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ కోట రాజశేఖర్ ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

ఏష్ ధర్ాపరో నిత్ాం వీర్ా స్్ాష్ పరాయణమ్॥ {1.65.27}

ఏవ ముకాూై మహాత్యజా విర్రామ దవజ్ఞత్ూమః।
శతానంద వచః శ్రుతావ రామలక్ష్మ్ణసనినధౌ॥ {1.65.27}
జనకః ప్రాంజల్ప రావకా మువాచ కుశికాత్ాజమ్। {1.65.28}
ఓ రఘురామా! కఠోరదీక్షతో బ్రహీర్షి పదమును స్నధిుంచిన ఈ
వశాీమిత్రుడు సిదిపురుష్షడు. మునిశ్రేష్షఠడు. వశీమున కుంతటికీ మిత్రుడు.
తపోవగ్రహుడు. వీరావుంతుడు. ధరీపరుడు అని చెప్పి శతానుందుడు కౌశికుని
హృదయపూరీకుంగా ప్రశుంసిుంచినాడు. జనకుని పురోహితుడైన శతానుందుడు
ఆ వధుంగా వశాీమిత్రుడు బ్రహీర్షియైన వషయానిా రామలక్షమణుల సనిాధిలో
తెలుపగా అచచటనే ఉనా జనకమహారాజు ఎుంతో ఆసకిూతో ఆ వషయానిా
వనినాడు.
తే.గీ. సిదుధ డితడు రాఘవ! మునిశ్రేష్ఠతముడు
వశీమునకు మిత్రుడు తపోవగ్రహుండు
తలపగ వీరయవంతుండు ధరుపర్మడు”
నని శత్మనందు డా గధజుని నుతించె. 543
తే.గీ. అటుల నా కౌశికుండు బ్రహురిుయైన
వధముఁ దెలుప శత్మనంద వప్రవర్మడు;
వేడుజనకభూపతి దాని వనుచునుండె
రామలక్ష్మణ స్నినధన్ రకిుతోడ. 544

ధనోాఽసాయనుగృహీతోఽసిా యసా మే మునిపుంగవ॥ {1.65.29}

యజాం కాకుత్నథసహిత్ః ప్రాపూవా నసి ధారిాక।
పవితోఽహం త్వయా బ్రహాన్ దర్శనేన మహామునే॥ {1.65.30}
గుణా బహువిధాః ప్రాపూ సూవ సందర్శనా నాయా। {1.65.31}
త్ృప్పూ రాశైర్ాభూతానాం కథానాం నాసిూ మే విభ్య। {1.65.34}
శవః ప్రభ్త్య మహాత్యజ్ఞ ద్రషువ మర్ౌసి మాం పునః। {1.65.35}

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 336 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

వశాీమిత్రుడు బ్రహీర్షియైన వధమును శతానుందుడు చెపిగా వనిన

జనకమహారాజు కౌశికుని చూచి ప్రశుంసిుంచి నమసకర్షుంచి “ఓ బ్రహీర్షి! మీరు
మాకు శుభమును కలిగిుంచుటకై స్తరావుంశీయులగు ఈ రాజకుమారులను
మీతోపాటు ఈ మిథిలకు తీసికొనివచిచనారు. మీరు వచుచటచే నా యజఞము
గుణవుంతమైనది. పూజాపాదులగు మీ దరినుంతో నేను శుభములను
పుందినాను. ధనుాడనైనాను. గుణవుంతుడనైనాను. పవత్రుడనైనాను. మీ
సచచర్షత్రను వనాాను. బ్రహీత్యజస్సుతో వరాజిలేి మీ రూపానిా చూచినాను.
భద్రముల నుందినాను. శాుంతిని పుందినాను. ఆశచరాకరమైన మీ గాథ్ను
ఎుంతగా వనాా తృప్పూ కలగడుం లేదు. స్నయుంకాలమైనుందున మనము రేపటి
ఉదయమున మరల క్లిసికొుందము” అని వనావుంచినాడు.
చం. జనకుడు కౌశికున్ గని ప్రశంస్ యొనరిి నమస్ురించుచున్,
“మునివర! నేను ధనుయడను, పూజుయలు మీర్మ శ్యభ మొునరిగ
నినకుల రాజనందనుల న్వవధఁ దోడొుని వచిినార్మ, మ
నననమెయి నాదు జననము జనప్రగుణముు నుతింప నౌనికన్. 545
ఉ. కంటి శ్యభముు, ధనయతను గంటిని, మీ వరదరశనముుచేఁ
గంటిని స్దుగణముులను, గంటిఁ బవత్రత, మీ చరిత్రమున్
వంటిని, బ్రహుతేజమున వెలుగచునునన భవతసవరూపమున్
గంటిని, మేటి భద్రముల గంటిని, శాంతిని గంటి గధజా!” 546
తే.గీ. కరము మీ గథ్ ఆశిరయకరము గనఁ
దృప్పు కలుగదు మనసున కెంత వనన
స్ంయమీశ! సాయంకాల స్మయమయ్యయఁ
ప్రొదుదటఁ గలసికొందము పూజయపాద!” 547

ఏవ ముకాూై మునిశ్రేష్ఠం వైదేహో మిథిలాధిపః।

ప్రదక్షిణం చకారాఽఽశు సోపధాాయ సనబాంధవః॥ {1.65.37}

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 337 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ కోట రాజశేఖర్ ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

త్త్ః ప్రభ్త్య విమలే కృత్కరాా నరాధిపః।

విశావమిత్రం మహాతాాన మాజుహావ సరాఘ్వమ్॥ {1.66.1}
త్ మర్ైయితావ ధరాాతాా శాసరదృషేవన కర్ాణా।
రాఘ్వౌ చ మహాతాానౌ త్ద్య వాకా మువాచ హ॥ {1.66.2}
వశాీమిత్ర మహర్షి బ్రహీర్షియైన వధమును శతానుందునిదాీరా వనిన
జనకమహారాజు సుంతోషుంచినవాడై ఆ బ్రహీర్షికి భకిూతో ప్రదక్షిణ మాచర్షుంచి
సెలవు గైకొని సపర్షవారుంగా తన నిలయానిా చేరుకొనాాడు. వశాీమిత్రుడు
కూడా రామలక్షమణులతో క్లిసి వడిదికి చేరుకొనాాడు. మరునాటి ఉదయుం
జనక మహారాజు కౌశికుని రాఘవులను ప్పలిప్పుంచి స్నీగతుం పలికి
సముచితమైన సతాకరములను చేసి గాధిజుని చూచి “ఓ బ్రహీర్షి! మీ ఆజఞను
శిరస్నవహిస్నూను. ఇప్పుడు నేను ఏమి చేయవలెనో ఆజాఞప్పుంచుండి” అని
వనావుంచుకొనాాడు.
తే.గీ. అనుచు భకిుఁ బ్రదక్షిణ మాచరించి
సాధవుల బంధవులఁ గూడి జనకు డేగ
ముదముతోడ వశాీమిత్ర మునివర్మండు
చనియ్య వడిదికి రామలక్ష్మణులతోడ. 548
మ. జనకుం డంతఁ బ్రభాతవేళ ముని వశాీమిత్రు నా రామల
క్ష్మణయుకుున్ బిలిప్పంచి పూజ స్లిపెన్, స్త్మురముం జేస రా
మునికిన్ లక్ష్మణమూరిుకిన్ దగువధన్, “బూజాయ! యిదే సాీగతం”
బని పలెున్, “భవదాజఞ సేయుదును బ్రహురీు!” యనెన్ బ్రీతితో. 549

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 338 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

 66. శవధనుసుు వృత్ిాంత్ము

ఏవ ముకూ సన ధరాాతాా జనకేన మహాత్ానా।

ప్రతుావాచ ముని రీవర్ం వాకాం వాకావిశార్దః॥ {1.66.4}
పుత్రౌ దశర్థ స్తామౌ క్షత్రియౌ లోకవిశ్రుతౌ।
ద్రషువకామౌ ధనుశేశుష్ఠం యదేత్త్ త్వయి తిష్ఠతి॥ {1.66.5}
ఏత్ దూర్శయ భ్ద్రం త్య కృత్కామౌ నృపత్ాజౌ।
దర్శనా దసా ధనుష్ట యథేష్వం ప్రతియాసాత్ః॥ {1.66.6}
రాజర్షిగాప్రసిదిి వహిుంచిన జనకభూపతి “ఓ బ్రహీర్షి! ఆజాఞప్పుంచుండి. మీ
ఆజఞను శిరస్నవహిస్నూను” అని ఎుంతో వనయుంగా కౌశికునితో పలుకగా
స్నధుజనవనుతుడు బ్రహీర్షి ఐన వశాీమిత్రుడు వదేహరాజును చూచి “ఓ
మిథిలాధిపా! ఈ ఇద్ఱు స్సప్రసిదుి లైన క్షత్రియులు. దశరథ్మహారాజు యొకక
కుమారులు. మీ దగాఱ ఉనా అమోఘమైన శివధనుస్సును చూడాలనే కోర్షకతో
ఈ మిథిలకు వచిచనారు. మీరు ఆ శివధనుస్సును వీర్షకి చూప్పుంచుండి. దానిని
చూచిన తరువాత వీరు తిర్షగి అయోధాకు వెళిగలరు” అని పలికినాడు.
తే.గీ. ప్రథిత రాజరిు జనకభూపతి యడకువ
నటుో పలుకగ వనిన బ్రహురిువర్మడు
జనవనుతుడు వశాీమిత్రమునివర్మండు
పలికె న్వ రీతి మిథిలాధపతిని గనుచు. 550
తే.గీ. రాజ! వీరలు దశరథ్రాజసుతులు
క్షత్రియులు సుప్రసిదుధలు కాంక్షతోడ
శివధనుసుసను జూడ వచేిసినార్మ
వేడుఁ జూప్పంచుడీ చూచి వెళోగలర్మ. 551

దేవరాత్ ఇతి ఖ్యాతో నిమేః ష్ష్టఠ మహీపతిః।

నాాసోఽయం త్సా భ్గవన్ హస్తూ దతోూ మహాత్ానా॥ {1.66.8}
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 339 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ కోట రాజశేఖర్ ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

దక్షయజావధే పూర్వం ధను రాయమా వీర్ావాన్।

రుద్రసుూ త్రిదశాన్ రోష్ట్త్ సల్మల మిద మబ్రవీత్॥ {1.66.9}
ప్రసాదయంతి దేవేశం త్యష్ట్ం ప్రీతోఽభ్వ ద్వః॥ {1.66.11}
ప్రీతియుకూ సన సర్గవష్ట్ం దదౌ త్యష్ట్ం మహాత్ానామ్। {1.66.12}
శివధనుస్సును రామలక్షమణులకు చూప్పుంచవలసినదిగా బ్రహీర్షి
వశాీమిత్రుడు తెలుపగా జనకమహారాజు ఎుంతో సుంతోషపడినాడు. కౌశికుని
చూచి “ఓ మౌనినాథా! మా నిమివుంశుంలో శ్రేష్షఠడైన దేవరాతుడు అనే రాజునకు
దేవతలు శివధనుస్సును నాాసముగా ఇచిచనారు. ఆనాటినుుండి ఆ శివధనుస్సు
నితాుం మా వుంశమువార్షచే పూజిుంపబడుతూ ఉనాది. పూరీము దక్షయజఞుంలో
తనకు గౌరవుం లభుంచలేదని తలచిన పరమశివుడు తన ధనుస్సును చేతబటిట
దేవతలను చుంపబూనినాడు. భయపడిన దేవతలుందఱూ శరణు వేడగా
శాుంతిుంచిన శివుడు తన ధనుస్సును దేవతలకు ఇచిచనాడు. దేవతలు ఆ
శివధనుస్సును దేవరాతునికి ఇచిచనారు” అని జనకుడు ధనుస్సు గుఱిుంచి
వవర్షుంచస్నగినాడు.
మ. అని బ్రహురిు వచించుచుండ, వనుచున్ హరాుతిరేకముునన్
జనకుండిటోనె “మౌనినాథ్! నిమివంశశ్రేష్షఠడౌ దేవరా
తునికిన్ నాయస్ముగ నొస్ంగబడె స్ంతోష్ముునన్ దివయ మీ
ధనురతనముు సురాళిచే, వెలుగు నేతతీసమఁ బూజాదులన్. 552
ఉ. పూరీము దక్షయజఞమునఁ బూజల నందని కృతిువ్యసు డా
శర్మీడు వంటితో సురలఁ జంపగఁ బూనగఁ, నా దివౌకసుల్
స్ర్మీలు వేడగ, ధనువొస్ంగెను వ్యరికిఁ బ్రీతి, వ్యర ల్మ
యురిీని దేవరాతునికి నుతుముడం చిడి రా ధనుసుసనే. 553

త్దేత్ దేూవదేవసా ధనూర్త్నం మహాత్ానః॥ {1.66.12}

నాాసభూత్ం త్ద్య నాసూ మసాాకం పూర్వజే విభ్య।
అథ మే కృష్త్ః క్షేత్రం లాంగలా దుతిథతా మయా॥ {1.66.13}
క్షేత్రం శ్లధయతా లబాధ నామాన సీత్యతి విశ్రుతా। {1.66.14}
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 340 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

 “ఆవధుంగా శివధనుస్సు మొదట దేవతల వద్కు చేర్షనది. ఆ తరువాత మా

నిమి వుంశుంలో పూజుాడైన దేవరాతుని వద్కు చేర్షనది. ఆ దివాధనుస్సు
ఇప్పుడు మా ఇుంటిలోనే ఉుండి మాచేత అర్షచుంపబడుతూ ఉనాది. నేను ఒక
యజఞము చేయదలచి నాగలి చేతబటిట భూమిని దునుాచుుండగా నాగటి చాలున
ఒక బాలిక కనిప్పుంచినది. ఆ బిడడ అఖ్ుండకళానిధి వలె ప్రకాశిస్తూ ఒక నిధి వలె
నాకు లభుంచినది. స్వత అని పేరుపటిట ఆ బాలికను నా పుత్రికగా స్వీకర్షుంచినాను.
తే.గీ. హర్మని ధను వ్యవధముున సురలఁ జేరె,
నంత మా నిమివంశముు నందుఁ బూజుయ
దేవరాతునిఁ జేరె, నా దివయధనువ
యిప్పు డరిింపఁ బడుచు మా యింట నుండె. 554
ఉ. నే నొక యజఞమున్ స్లుప నిరణయమున్ గొని భూమి దుననగఁ
బూని హలముుఁ బటిగ, వభూతిగ నాగటిచాలు నందునన్
గనగనయ్యయ బాలిక యఖండకళానిధ వోలెఁ బ్రీతిమై
దానిని సీతపేర్మన యథ్యవధఁ బుత్రికగ గ్రహించితిన్. 555

భూత్లా దుతిథతా సా తు వావర్ధత్ మమాత్ాజా॥ {1.66.14}

వీర్ాశులేుతి మే కనాా సాథప్పత్యయ మయోనిజా। {1.6615}
త్యష్ట్ం వర్యతాం కనాాం సర్గవష్ట్ం పృథివీక్షితామ్॥ {1.66.16}
వీర్ాశులేుతి భ్గవన్ న దద్యమి సుతా మహమ్। {1.6617}
త్యష్ట్ం జిజాాసమానానాం వీర్ాం ధను రుపహృత్మ్॥ {1.66.18}
న శేకు ర్గుహణే త్సా ధనుష్ సోూలనేఽప్ప వా। {1.66.19}
అయోనిజగా భూతలమున జనిీుంచిన స్వతను భూమాత అనుగ్రహుంగా
భావుంచినాను. నేను నా కుమార్తూగా పుంచుకొుంటూ నాకు కీర్షూప్రతిషఠ లను
తెచిచపటట గలిగిన వీరాశులక అని ఈ స్వత గుఱిుంచి నిశచయిుంచుకొనినాను.
ఎుంతోముంది రాజకుమారులు మా స్వతాకుమార్షని వవాహమాడేుందుకు
వచిచనారు. శివధనుస్సును ఎకుకపటిట నవార్షకి స్వతనిచిచ వవాహుం చేస్నూనని నేను

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 341 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ కోట రాజశేఖర్ ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

చెపిగా వారు శివధనుస్సును ఎకుకపట్టట ుందుకు ప్రయతిాుంచి వఫలులై నాపై

కోపానిా ప్రదర్షిుంచినారు.
ఉ. భూతలమందు బుటిినది పూత యయోనిజ యంచు, యజఞభూ
మాత యనుగ్రహమునుచు, మానినిఁ బంచుచు, స్రీలోక వ
ఖాయతిని గూర్మినంచు, ముదమందుచు నుంటిని, వీరయశ్యలు మా
సీతను బండిోయాడ నిటఁ జేరిరి రాజకుమార్మ లెందఱో. 556
ఉ. చేరిన రాకుమార్మలకు సీత నొస్ంగక, వీరయశ్యలు యన్
గరణమున్ వచించి శివకార్ముక మెకిుడుమంటి, వ్యరిలో
నేర్మను దాని నెకిుడగనేరక, య్యతుగలేక యుండగ
వ్యరికి సీత న్వయనని బలిుతిఁ, గోపము గలెగ వ్యరికిన్. 557

నారుంధ నిాథిలాం సర్గవ వీర్ా సందేహ మాగతాః। {1.66.21}

త్త్ః సంవత్నర్గ పూర్గణ క్షయం యాతాని సర్వశః॥ {1.66.22}
త్తో దేవ గణాన్ సరావన్ త్పసాఽహం ప్రసాదయమ్॥ {1.66.23}
దదుశై పర్మప్రీతా శైతుర్ంగబలం సురాః।
త్తో భ్గాన నృపత్యో హనామానా దశ్ల యయుః॥ {1.66.24}
అవీరాా వీర్ా సందగాధ సానమాతాాః పపకర్ాణః। {1.66.25}
”ఓ మిథిలాధిపతీ! శివధనుస్సును ఎకుకపటట ుండి అని మాకు అస్నధామైన
పర్షక్ష పటిట నీవు మముీలను అవమానిుంచినావు” అని ఆ రాజకుమారులు
శసరసమేతులై నా మిథిలా నగరానిా చుటుట ముటిట నారు. వారు ఒక సుంవతుర
కాలుం పాటు నాతో యుదిము చేసినారు. నా బలములు క్రముంగా
క్షీణుంచుచుుండగా నేను తపస్సు చేసి దేవతల అనుగ్రహుంతో తిర్షగి చతురుంగ
బలములను పుందినవాడనై మరల యుదిుం చేయగా ఆ శత్రురాజులు
బలహీనులై నలుదికుకలకు పార్షపోయినారు.
ఉ. “మానుయలమైన మాకు నవమానముఁ జేసితి వీ” వటంచు రా
జనుయలు నన్ జయింప వరశస్రస్మేతులునౌచుఁ గ్రదుధలై
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 342 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

సైనయముతోడ న్వ మిథిల సాంతము ముటిడి చేసినా, రసా

మానయ రణమొునరిి ర్కక మాస్ము గదొక యేడు కౌశికా! 558
చం. పురమును జుటుిముటిిరటు భూపతు లెందఱొ, సాధనముులా
వర్మస్ క్షయముునంద, మది బాధ చెలంగఁ దపసుస చేసితిన్,
సురల యనుగ్రహముున వశ్యదధబలముుల నంది పోరగ
నరపతులెలోఁ బాఱిరి వనష్ిబలముులతోడ నలిదశల్. 559

యదాసా ధనుష్ట రామః కురాా ద్యరోపణం మునే॥ {1.66.26}

సుతా మయోనిజాం సీతాం దద్యాం ద్యశర్థే ర్హమ్। {1.66.27}
జనకసా వచః శ్రుతావ విశావమిత్ర్ర మహామునిః।
ధను ర్ూర్శయ రామాయ ఇతి హోవాచ పరిథవమ్॥ {1.67.1}
త్త్ సన రాజా జనకః సామంతాన్ వాాదదేశ హ।
ధను రానీయతాం దవాం గంధమాలావిభూషిత్ం॥ {1.67.2}
ఓ వశాీమిత్ర మహర్షి! శివకారుీకము ఎుంతో పవత్రమైనది. దివాశకిూతో
నిుండినటిట ది. ఈ వశీమున వఖాాతి నుందినది. ఆ శివధనుస్సును మీకు
చూప్పుంచెదను. ఈ రాముడు దానిని ఎకుకపటిట నచో సుంతోషుంతో నా
కుమార్తూయగు స్వతను గుణవుంతుడైన ఈ రఘురామమూర్షూకి ఇచిచ వవాహుం
చేయగలను” అని జనకమహారాజు పలుకగా కౌశికుడు “ఓ మిథిలాధిపా!
ధనుస్సును మా రామునికి చూప్పుంచు” అని అనాాడు. వెుంటనే జనకుడు
స్నముంతులను చూచి శివధనుస్సును తీసికొనిరమీని స్తచిుంచినాడు.
గుంధమాలా అలుంకృతమై ఉనా శివధనుస్సును తెచేచుందుకొఱకు ముంత్రులు
బయలుదేర్షనారు.
ఉ. “పూతము దివయశకిుపరిపూరణమునౌ శివకార్ముకముు వ
ఖాయతము, తచిి చూపెద, మహాతుుడు రాముడు దాని నెకిుడన్,
జేతము ప్ంగ దివయవరసిదిధనిఁ బంది, మదీయపుత్రికన్
సీత నొస్ంగెదన్ గుణవశిష్ితమ్మరిుకి రామమూరిుకిన్.” 560
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 343 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ కోట రాజశేఖర్ ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

మ. జనకుం డటుో వచింప మ్మదమున, వశాీమిత్ర మౌన్వంద్ర డో

జనకా! చూపుము రామచంద్రనికిఁ దచాిప” మునెన్ రాజు త
మునె సామంతులఁ జూచి యీశ్యధనువున్, హరుముునన్ మంత్రులున్
జనినారల్ వరగంధమాలయవలస్చాిపంబునున్ దేరగన్. 561

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 344 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

 67. శవధనురాాంగము
జనకుడు దశరథుని తీసకని వచుుటకై మాంత్రులను పాంపుట
నృణాం శతాని పంచాశత్ వాాయతానాం మహాత్ానామ్।
మంజూష్ట్ మష్వచక్రం తాం సమూహు స్తూ కథంచన॥ {1.67.4}
ఇదం ధనుర్వర్ం రాజన్ పూజిత్ం సర్వరాజభిః।
మిథిలాధిప రాజేంద్ర దర్శనీయం యదచఛసి॥ {1.67.6}
త్యష్ట్ం నృపో వచః శ్రుతావ కృతాంజల్ప ర్భ్ష్త్।
విశావమిత్రం మహాతాానం తౌ చోభౌ రామలక్ష్మ్ణౌ॥ {1.67.7}
ఎనిమిది చక్రములు గల ఇనుపపట్లట లో ఉుంచబడియునా శివధనుస్సును
ఐదువేలముంది భటులు శ్రమకోర్షచ జనకుని వద్కు తీసికొని వచిచనారు. ఈ
శివకారుీకము ప్రతిదినము రాజపూజలను అుందుకొుంటూ ఉుంటుుంది అని
ముంత్రులు పలుకగా జనకమహారాజు కౌశికునికి మ్రొకిక రామలక్షమణులను
చూస్తూ ఆ శరాసనముయొకక మహిమను వవర్షుంచస్నగినాడు.
ఆ.వె.అష్ిచక్రయుకు మైనటిి పేటికన్
వేడుఁ దెచిిరైదువేలమంది
యలర్మ శివునిచాప మా యయఃపేటికన్
నుతుల బూజల గొనుఁ బ్రతిదినముు. 562
ఆ.వె.ప్రతిదినముు నిచట పారిథవవర్మలచే
నరి లందుకొను శరాస్నమిది
యిదియ్య చూపఁదగిన యీశీర్మకార్ముక
మనిరి వ్యర్మ భకిు వనతు లగుచు. 563
తే.గీ. స్చివు లటుో వచింపగ జనకవభుడు
మ్రొకుు లిడుచు వశాీమిత్రమునివర్మనకు
రామలక్ష్మణులనుఁ జూచి ప్రేమఁ బదివ
శివధనురుహిమముును జెపెి నిటుల. 564
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 345 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ కోట రాజశేఖర్ ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

ఇదం ధనుర్వర్ం బ్రహాన్ జనకై ర్భిపూజిత్మ్।

రాజభిశై మహావీర్ా ర్శక్్ూః పూరితుం పురా॥ {1.67.8}
నైత్త్ సుర్గణా సనర్గవ నాసురా న చ రాక్షసాః।
గంధర్వయక్షప్రవరా సనకిననర్మహోర్గాః॥ {1.67.9}
కవ గతి రాానుష్ట్ణాం తు ధనుష్టఽసా ప్రపూర్ణే।
ఆరోపణే సమాయోగే వేపనే తోలనేఽప్ప వా॥ {1.67.10}

 “ఓ బ్రహీర్షి! ఇది స్నటిలేని శివధనుస్సు. ఇది మా వుంశసుంపద.

దివాధనుస్సుగా భావుంచి మా పూర్షీకులు దీనికి పూజలు చేసినారు.
బలపరాక్రమములుగల ఎుంతోముంది రాజులు వచిచ దీనిని ఎకుకపటట దలచినారు
కానీ కదలిుంచుటకు కూడా శకిూలేనివారై గరీభుంగమును పుంది
వెనుదిర్షగినారు. దేవతలు రాక్షస్సలు గుంధరుీలు యక్షులు మొదలైనవారు ఈ
శివచాపమును ఎతూలేక పర్షక్షలో వజయమును పుందలేకపోయినారు. ఒక
స్నధారణ మానవుడు ఈ ధనుస్సున నార్షని పూర్షుంచగలడా? దీనిని
ఎకుకపటట గలడా? శరసుంధానుం చేయగలడా? ఇలా తన బలోదితిని
ప్రదర్షిుంచగలడా?” అని జనకమహారాజు తన మనస్సలోని సుందేహములను
తెలియబరచినాడు.
మ. ఇది శ్రీకంఠశరాస్నముు నతులం బననంగ మా వంశ స్ం
పద బ్రహురిువరేణయ! దివయమని స్ంభావంచి మా పూర్మీ లిం
ప్దవన్ దీనికిఁ బూజఁ జేసి, రిల వీరోయతుంసులౌ భూపతుల్
కదలింపంగను జాలరైరి ధనువున్ గరీముు ఖరీముుగన్. 565

మ. ఘనులౌ దేవత లెనన రాక్షస్వర్మల్ గంధరీయక్ష్వదులున్

మును పీ చాపము నెతులేక వజయముున్ బందలే కేగినా
రనఁ బూరింపగఁ జాలునే నర్మడు? త్మ నారోపణన్ జేయ నే
ర్మినె? స్ంధంచునె బాణమున్? బలము నారూఢిన్ ప్రదరిశంచునే? 566

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 346 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

త్దేత్ దధనుష్ట్ం శ్రేష్ఠ మానీత్ం మునిపుంగవ।

దర్శయైత్ నాహాభ్గ అనయో రాజపుత్రయోః॥ {1.67.11}
విశావమిత్ర సుూ ధరాాతాా శ్రుతావ జనకభ్షిత్మ్।
వత్న రామ ధనుః పశా ఇతి రాఘ్వ మబ్రవీత్॥ {1.67.12}
ఇదం ధనుర్వర్ం బ్రహాన్ సంసిృశా మీహ పణినా।
యత్నవాంశై భ్విష్ట్ామి తోలనే పూర్ణేఽప్ప వా॥

 “ఓ వశాీమిత్ర మహర్షి! ఈ శివధనుస్సును పకెతూగలిగినవాడు

కదలిుంపగలిగినవాడు అగు మానవుని ఇుంతవఱకు నేను చూడలేదు.
అయినపిటికినీ దీనిని ఈ రాజకుమారులకు చూప్పుంచుము అని
జనకమహారాజు వనావుంచినాడు. అప్పుడు ఆ గాధినుందనుడు రాముని చూచి
“నాయనా! రామా! ఈ శివధనుస్సును చూడుము. నీకు కలాాణ మగును గాక!”
అని వాతులాుంతో పలికినాడు. ఆ బ్రహీర్షి వాకుకను వనిన రాముడు ధనుస్సు
ఉనా పట్లట ను చూచినాడు. ఆ పేటికను తెరచినాడు. గొపి త్యజస్సుతో
వరాజిలిినాడు. శివధనుస్సును సిృశిుంప దలచినాడు. గురువరుని చూచి “ఓ
మునీుంద్రా! నేను ఈ మహేశీరచాపానిా పైకెతుూటకు సిదిమౌతూ ఉనాాను” అని
కౌశికుని అనుమతికొఱకు ఎదురుచూచినాడు.
తే.గీ. దీనిఁ బైకెతుఁగలిగిన మానవవర్మఁ
గడగి కదిలింపఁ జాలిన ఘనచరిత్రు
గంచనైతి నే నైనను గౌశికముని!
చూపు మీ చాప మీ రాజసుతుల కిపుడు. 567

తే.గీ. వినయమున నటు జనకుడు వననవంప

మునివర్మండు వశాీమిత్రు డనియ్య నిటుో
“భవధనుసుసను చూడుమా వతస! రామ!
సుగుణవర! న్వకు కలాయణమగును గక!”. 568
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 347 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ కోట రాజశేఖర్ ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

మ. పలుకంగ నటు గధనందనుడు, తదెరహురిువ్యకయముునన్

దిలకించెన్ ధను వునన పేటిఁ, దెఱచెన్, దేజముు వరిధలోగఁ
బులకించెన్, స్ిృశియింపనెంచె ధనువున్, “పూజాయ! మున్వంద్రా! యిదే
వలస్చాిపము నెతుఁ బూనితి” ననెన్ బ్రీత్మతుుడై రాముడున్. 569

బాఢ మిత్యావ త్ం రాజా మునిశై సమభ్ష్త్।

ల్మలయా స ధనుర్ాధేా జగ్రాహ వచనానుానేః॥ {1.67.15}
పశాతాం నృసహస్రాణాం బహూనాం ర్ఘునందనః।
ఆరోపయితావ ధరాాతాా పూర్యామాస త్దధనుః॥ {1.67.16}

 “ఓ గురువరాా! శివధనుస్సును వుంచి నార్షని సమకూరేచ ప్రయతాుం

చేస్నూను” అని రాముడు ఆ ధనుస్సును సమీప్పుంచగా చూచిన వశాీమిత్రుడు
జనకమహారాజు “అలాగే” అని తమ అుంగీకారమును తెలిప్పనారు. అుంతట
రఘురాముడు ఆ శివధనుస్సుయొకక మధాభాగమును పటుట కొని త్యలికగా
పైకెతిూనాడు. దశరథ్రాముడు అవల్మలగా శివధనుస్సును పైకెతూగా రామల్మలను
చూచిన వేలకొలది నరులు ఆశచరాుంతో లేచి నిలబడినారు. బాలకర్షుంద్రము వలె
ప్రకాశిుంచే ఆ శ్రీరాముని సభుాలుందఱూ గొపిగా మెచుచకొనస్నగినారు.

మ. “హరచాపముును వంచి పూరణకునై యతినంతు” నంచున్ మహే

శీర్మ చాపముును జేర్మ రాముఁ గని, వశాీమిత్రుడున్ భూపుడున్
బరమారథముు గ్రహించి “వలెో” యని స్ంభావంప, రాముండు త్మ
మరసాక్షుం డవల్మల నెతు ధనువున్ మధయముునన్ బటుిచున్. 570

ఉ. వేల కొలందిగ నర్మలు వంతగఁ జూడగ, మౌనివ్యకయమున్

బాలన చేయుచున్ ధనువుఁ బటుిచుఁ దా నవల్మల నెతుఁ, ద
ల్మోలను జూచువ్యరపుడు లేచిరి వస్ుయమంది, రామునిన్
బాలకరీంద్రస్నినభుని భాసురమూరిుని మెచిి రీ వధన్. 571

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 348 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

ఆరోపయితావ ధరాాతాా పూర్యామాస త్దధనుః॥ {1.67.16}

త్దబభ్ంజ ధను ర్ాధేా నర్శ్రేష్టఠ మహాయశాః।
త్సా శబ్దూ మహా నాసీ నినరా్త్సమనిఃసవనః॥ {1.67.17}
భూమికంపశై సుమహాన్ పర్వత్స్తావ దీర్ాత్ః॥ {1.6718}
అమోఘమైన శివధనుస్సును పైకెతిూన రఘురాముని చూచిన సభుాలు
ఆశచరాపడి “ఇనకులోదావుడైన ఈ రఘురాముడు ధైరాుంగా శివచాపమును
సమీప్పుంచినాడు. దివామైన ఆ చాపమును దర్షిుంచినాడు. చేతితో దాని
మధాభాగానిా పటుట కొనాాడు. వీరాధివీరుడై ధనుస్సును పైకెతిూనాడు. ఇతడే ఆ
ధనుస్సును వుంచగలడు. దానికి నార్షని సమకూరచగలడు. ధనుషట ుంకారుం
చేయగలవాడు కూడా ఇతడే” అని దశరథ్రాముని మెచుచకొనస్నగినారు.
అప్పుడు అయోధాారాముడు అుందఱినీ సుంభ్రమాశచరాములకు గుఱిచేస్తూ
శివధనుస్సును ఎకుకపటిట నాడు. ఆ ధనుస్సు యొకక శకిూని పర్షక్షిస్తూ వుంటినార్షని
పటిట లాగినాడు. తతషణమే ఆ శివధనుస్సు ర్తుండు ముకకలుగా వఱిగి నేలపై
పడినది. ధనుస్సు వఱిగినప్పుడు ప్పడుగుపాటు వుంటి శబ్ముతో దశదిశలు
నిుండినవ. భూకుంపములు ఏరిడినవ.
చం. ఇనకులజుండు రాముడు మహేశ్యని చాపముఁ జేరినాడు, దా
నిని బరికించినాడు, కరన్వరజ మెతుుచుఁ బటిినాడు, వీ
ర్మని వలె నెతిునాడు; గుణరోచులఁ గోటిని వంచి, మేట్ట నా
ర్షని వెస్ుఁ జ్ఞట్టా, ద్ని స్వర్షంచు గుణాతుు డితండె చూడుడీ. 572
మ. అనుచున్ స్భుయలు మెచి, రాఘవుడు శౌరయముున్ బ్రదరిశంచుచున్
ఘన కోదండము నెకుుపెటుిచుఁ బరీక్ష్వదృష్టిఁ దాకన్ గుణ
ముును; చాప ముది రెండుగ వఱిగె, స్ంపూరణముుగ నిండె భీ
ష్ణ నిరాాత రవముుతో దశదిశల్, జనిుంచె భూకంపముల్. 573

భూమికంపశై సుమహాన్ పర్వత్స్తావ దీర్ాత్ః।

నిపేతుశై నరాసనర్గవ త్యన శబ్దూన మోహితాః॥ {1.67.18}

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 349 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ కోట రాజశేఖర్ ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

వర్ియితావ మునివర్ం రాజానం తౌ చ రాఘ్వౌ।

ప్రతాాశవస్తూ జనే త్సిాన్ రాజా విగత్ సాధవసః॥ {1.67.19}
శివధనురాుంగ సమయుంలో ఏరిడిన ఘోరమైన శబ్ మునకు పరీతాలు
బ్రద్లైనాయి. భయుంకరమైన ఆ శబ్ మును వనినపిటికిని వశాీనికి మిత్రుడైన
వశాీమిత్ర మహర్షి, జనకమహారాజు, రామలక్షమణులు మాత్రము
యథాసిథతిలోనే ఉుండగా ఇతర రాజులు సభుాలు మిగిలినవారు అుందఱూ నేలపై
వ్రాలి మూరఛపోయినారు. కొనిా క్షణముల తరువాత రాజులకు సభుాలకు
మూరఛ తొలగిపోయినది. రాముడు శివకారుీకమును ఎకుకపటట గలడో లేడో?
స్వతకు భరూ అవుతాడో లేదో అనే భయుం జనకమహారాజుకు తొలగిపోయిుంది.
ఉ. శైలవదారకృచిటులశబదము ఘోరముగ వనంబడన్,
ల్మలగ నిలిియుండిరటఁ బ్రీతిగ రాముడు, లక్ష్మణుండు, లో
కాలకు మిత్రుడౌ మునియు, క్ష్వుపతియౌ జనకుండు; భీతులై
వ్రాలిరి నేలపై నితరరాజులు స్భుయలు మూరఛనందుచున్. 574
తే.గీ. అంతటన్ మూరఛ తొలగె వ్యరందఱికటఁ,
గర్ముకము రాము డెకిుడ గలడొ లేడొ
యవనిజాతకు భరుగ నగునొ కాడొ
యనెడి భీతియుఁ దొలగె నా జనకపతికి. 575

ప్రతాాశవస్తూ జనే త్సిాన్ రాజా విగత్సాధవసః। {1.67.19}

ఉవాచ ప్రాంజల్ప రావకాం వాకాజ్ఞా మునిపుంగవమ్।
భ్గవన్ దృష్వవీరోా మే రామో దశర్థాత్ాజః॥ {1.67.20}
అత్ాదు్త్ మచింత్ాం చ న త్రిుత్ మిదం మయా। {1.67.21}
శివధనుస్సును ఎకుకపటిట న రఘురాముని పరాక్రమమును చూచి
పరమానుందమును పుందినవాడై, వాకాకోవదుడైన జనకమహారాజు కౌశికుని
చూచి వనయుంగా నమసకర్షుంచి “ఓ వశాీమిత్ర మహర్షి! ఈ రామునియొకక
గొపివీరామును శౌరామును పర్షపూరణముగా చూచినాను. ఇతని పరాక్రమము
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 350 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

అతాదుాతమైనది. దశరథ్రాముని శౌరాము ఇుంత గొపిది అని నేను ముుందుగా

ఊహిుంచలేకపోయినాను. ఈ రాకుమారుడు శివధనుస్సును ఎకుకపటిట నుందున
ఊహిుంచని ఫలితము నాకు లభుంచినది. ఈ రాఘవుడు జగనోీహనుంగా ఈ
పర్షక్షలో వజయానిా స్నధిుంచినాడు” అని అయోధాారాముని
ప్రశుంసిుంచస్నగినాడు.
చం. జనకవభుండు రామకృతి స్ంతస్ మందుచు, మౌనిఁ జూచుచున్
వనయముతో నమస్ృతులఁ బేరిు నొనర్మిచు, వ్యకయకోవదుం
డన నిటు వలెుఁ “గౌశిక! మహాతు! మున్వశీర! చూచినాడ రా
ముని ఘనవీరయశౌరయపరిపూరణమహాదుభతకారయస్ంగతిన్. 576
తే.గీ. అరయ రాముని వీరయ మతయదుభతముు
దశరథ్యతుజు శౌరయ మతరిుతముు
శివుని ధనువు నెకిుడుట యచింతయఫలము
మునివరేణయ! యియయది జగనోుహనముు. 577

జనకానాం కులే కీరిూ మాహరిష్ాతి మే సుతా॥ {1.67.21}

సీతా భ్రాూర్ మాసాదా రామం దశర్థాత్ాజమ్।
మమ సతాా ప్రతిజాా చ వీర్ాశులేుతి కౌశిక॥ {1.67.22}
సీతా ప్రాణ ర్బహుమతా దేయా రామాయ మే సుతా।
భ్వతోఽనుమత్య బ్రహాన్ శీఘ్రం గచఛంతు మంత్రిణః॥ {1.67.23}
మమ కౌశిక భ్ద్రం త్య అయోధాాం త్వరితా ర్థైః।
రాజానం ప్రశ్రితై రావక్్ా రానయంతు పుర్ం మమ॥ {1.67.24}
 “ఓ వశాీమిత్ర మహర్షి! నా ప్రతిజఞ న్నఱవేఱబోతూ ఉుంది. ఇప్పుడు నాకు
చాలా సుంతోషుంగా ఉనాది. వీరాశులకయైన నా కుమార్తూ స్వతకు తగిన భరూ ఈ
రఘురాముడే. స్వతారాముల కలాాణుంతో ఇక మా జనకవుంశము సతీకర్షూని
పుందుతుుంది అనుటలో ఎటువుంటి సుందేహమూ లేదు. ఈ రఘురాముని
ధరీపతిాగా మా స్వత పూర్షూగా సుంతోషమును పుందగలదు. అయోనిజ,
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 351 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ కోట రాజశేఖర్ ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

స్సగుణాలరాశి, నా ప్రాణ సమానురాలు భూజాత అగు స్వతను స్తరావుంశ

సుంజాతుడు వీరాధివీరుడు అగు రామునికి ఇచిచ వవాహుం చేస్నూను. మీ
అనుమతితో ఈ రాముని తుండ్రియైన దశరథ్మహారాజును ఈ మిథిలానగరానికి
తీసికొనివచుచటకు నా ముంత్రులను ఇప్పుడే పుంపగలను” అని జనకమహారాజు
కౌశికునికి వనావుంచుకొనాాడు.
ఉ. “నాదు ప్రతిజఞ స్తయమయి నాకిడె హరుము, వీరయశ్యలుయౌ
నాదు కుమారెుకున్ దగిన నాథుడుగ వలసిలుో రాముడే,
వ్యదము లేక మా జనకవంశము కీరిు గడించు, నింక స్
మ్ముదము నందు సీత పరిపూరణముగ రఘురాముపతినగ. 578
ఉ. సీత నయోనిజన్ గుణవశిష్ిను గనయను మతుసతన్ క్షమా
జాతను బ్రాణతులయను బ్రశస్ును వీర్మడు సూరయవంశ స్ం
జాతుడు నైన రాముని కొస్ంగగ నౌ నిక మీ యనుజఞతో
న్వతని తండ్రి చెంత కిదె యిప్పుడె పంపెద మంత్రివర్మయలన్” 579

ప్రద్యనం వీర్ాశులాుయాః కథయంతు చ సర్వశః॥ {1.67.24}

మునిగుపౌూ చ కాకుతౌనథ కథయంతు నృపయ వై।
ప్రీయమాణం తు రాజాన మానయంతు సుశీఘ్రగాః॥ {1.67.25}
కౌశికశై త్థేతాాహ రాజా చాభ్ష్ా మంత్రిణః॥ {1.67.26}
అయోధాాం ప్రేష్యామాస ధరాాతాా కృత్శాసనాన్।
యథావృత్ూం సమాఖ్యాతు మానేతుం చ నృపం త్ద్య॥ {1.67.27}
కలాాణోతువుం సుందరాుంగా రఘురాముని తుండ్రియగు దశరథుని మిథిలకు
ప్పలిప్పుంచదలచిన జనకుడు అుందులకు వశాీమిత్రుని అనుమతిని కోర్షనాడు.
కౌశికుడు అుంగీకర్షుంచినాడు. వెుంటనే జనకుడు ముంత్రులను చూచి “ఓ
అమాతుాలారా! అయోధాకు వెళళుండి. తన పరాక్రముంతో రాముడు స్నధిుంచిన
మహతాకరామును గుఱిుంచి వవర్షుంచుండి. స్తాహపూరీకుంగా మాట్లిడుండి. మా
క్షేమసమాచారమును తెలియజేయుండి. శివధనురాుంగమును గూర్షచ

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 352 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

వశదీకర్షుంచుండి అయోనిజయైన స్వత వీరాశులక అని తెలపుండి. స్వతారాముల

కలాాణయోగమును గుఱిుంచి చెప్పి నా వనాపానిా వవర్షుంచి
అయోధాాధిపతియగు దశరథ్చక్రవర్షూని మీతో వెుంటబెటుట కొని రుండి” అని
ఆదేశిుంచినాడు.
మ. అని యా గధజు స్ముతిన్ జనకు డత్మయస్కిుతో మంత్రులన్
గనుచున్ బలెు “నయోధయ కేగుడు, మహత్మురయముు సాధంచినా
డని యీ రాముని శౌరయమున్ దెలిప్ప, సేనహమొుప్పు వ్యకయముులన్
గొని తం డా యినవంశజున్ దశరథున్ గూర్ముల్ ప్పసాళింపగన్” 580
ఉ. “తలుి డనామయసిథతిని, దివయ మహేశీర చాప భంగమున్
దెలుిడు, వీరయశ్యలు యని తలుి డయోనిజఁ గూరిి పూరిుగఁ,
దెలుిడు నా ప్రతిజఞలను, దెలుిడు రామవవ్యహయోగమున్,
దెలుిడు నాదు వననపముఁ, దెలుిచుఁ దోడొునిరండు భూపతిన్” 581

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 353 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

 68. దశరథుడు సపర్తవారాంగా మిథిలకు
బయలుదేరుటకు నిశుయాంచుకనుట
జనకేన సమాదష్ట్వ దూతా స్తూ కాూంత్వాహనాః।
త్రిరాత్ర ముషితా మార్గగ త్యఽయోధాాం ప్రావిశన్ పురీమ్॥ {1.68.1}
దదృశు ర్గూవ సంకాశం వృదధం దశర్థం నృపమ్॥ {1.68.2}
బద్యధంజల్పపుట్స సనర్గవ దూతా విగత్ సాధవసాః।
రాజానం ప్రయతా వాకా మబ్రువన్ మధురాక్షర్మ్॥ {1.68.3}
మైథిలో జనకో రాజా సాగినహోత్రపుర్సృత్మ్। {1.68.4}
 “ఓ ముంత్రులారా! అయోధాకు వెళ్లళ శ్రీరాముని తుండ్రియైన
దశరథ్మహారాజునకు జర్షగిన వషయమును పూర్షూగా వవర్షుంచి నా
ఆహాీనమును వనావుంచి ఒప్పిుంచి మిథిలకు తీసికొనిరావలసినది” అని
జనకుడు ఆదేశిుంపగా వెుంటనే బయలుదేర్షన ఆ అమాతుాలు
మూడురోజులపాటు ప్రయాణుంచి అయోధాను చేరుకొనాారు. ఇుంద్రునితో
సమానమైన త్యజస్సు గలవాడగు వృది దశరథ్ చక్రవర్షూని చూచి వనయుంగా
అుంజలి ఘటిుంచారు. వజయీభవ అుంటూ శుభవాకాములను పలికి “ఓ
ఇనకులాగ్రణీ! కోసలాధిపా! మిథిలాధిపతియైన జనకుడు మముీ మీవద్కు
పుంప్పనాడు. దయచేసి మా వనాపానిా ఆలకిుంచుండి” అని తమ రాక గుఱిుంచి
చెపిస్నగినారు.
చం. జనకుని యాజఞతోఁ ద్రిదివస్ముుల దూతలు చేరినా రయో
ధయను, బురిలోని కేగి జనకాధపు డంపగ వచిినా మటం,
చినకులనాథుడౌ దశరథేశ్యని సౌధముఁ జేరి, వృదధరా
జును సురనాథ్తేజుని వశ్యదుధనిఁ జూచిరి స్ంతస్ముునన్. 582
ఉ. ఆ నృపుఁ జూచి దూతలు జయముు శ్యభముని పలిు, “భాస్ుర
ధాయనపరాయణా! దశరథ్యధప! పావన! కోస్లాధపా!
మానవనాథ్! పంపె మము మానుయడు మా జనకాధపుం డిటుల్,
మా నుడు లాలకింపుడు నమస్ృతు” లంచు వచించి రీ క్రియన్. 583
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 354 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

మైథిలో జనకో రాజా సాగినహోత్రపుర్సృత్మ్।

కుశలం చావాయం చైవ సోపధాాయపురోహిత్మ్॥ {1.68.4}
ముహు రుాహు ర్ాధుర్యా స్తనహసంయుకూయా గిరా।
జనక సాూైం మహారాజ పృచఛత్య సపుర్సనర్మ్॥ {1.68.5}
పృష్ట్వై కుశల మవాగ్రం వైదేహో మిథిలాధిపః।
కౌశికానుమత్య వాకాం భ్వంత్ మిద మబ్రవీత్॥ {1.68.6}
”ఓ కోసలాధిపా! మా ప్రభువైన జనకమహారాజు మీకు, మీ ఋతిీజులకు,
అగుాలకు, ఉపాధాాయులకు, ఆపుూలకు కుశలమే కదా అని అడుగమనినాడు.
మీ శ్రేయస్సును సదా కోరుకొనే మా వదేహరాజు మముీ మీ చెుంతకు
పుంప్పనాడు. వశాీమిత్ర మహర్షి అనుమతితోనే మముీ మీ చెుంతకు పుంప్పనాడు.
తన మాటగా మీతో ఇలా మాట్లిడమనినాడు.
ఉ. ఈ య్యడ “మీకు, ఋతిీజుల, కెననగ నగునల, కాపుులౌ నుపా
ధాయయులకున్, బురోహితుల కందఱకున్ గుశలమెు”? యంచు మీ
శ్రేయముఁ గోర్మ మా ప్రభువు ప్రీతిగఁ దా నడుగంగఁ బంప్పనా
డాయత మైత్రితో దశరథ్యధప! మముుల న్వదు చెంతకున్. 584
తే.గీ. మానయవభుడు వదేహ రాజనుయ డెంచి
పూజన్వయ వశాీమిత్ర మునివరేణుయ
స్ముతిన్ గొని పంప్పంచె మముు, మిముుఁ
జేరి తనమాటగ నిటుో చెప్పు డనియ్య. 585

పూర్వం ప్రతిజాా విదతా వీర్ాశులాు మమాత్ాజా।

రాజానశై కృతామరాిః నిరీవరాా విముఖీకృతాః॥ {1.68.7}
స్తయం మమ సుతా రాజన్ విశావమిత్రపుర్సనరః।
యదృచఛయాఽఽగతై రీవర రినరిితా త్వ పుత్రకైః॥ {1.68.8}
ఓ కోసలాధిపా! నా కుమార్తూ స్వత భూజాత. అయోనిజ.
మహాగుణవుంతురాలు. వీరాశులక. అుందువలన శివచాపమును ఎకుకపటట గల
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 355 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ కోట రాజశేఖర్ ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

మహావీరుడైన రాజకుమారునికి స్వతను ఇచిచ వవాహుం చేస్నూనని నేను ప్రతిజఞ

చేసినాను. ఎుంతోముంది రాజులు ఆశగా వచిచనారే కాని శివధనుస్సును
పైకెతూలేక నాపై కోపగిుంచుకొని వెళ్లిపోయినారు. వశాీమిత్ర మహర్షి మీ
కుమారులైన రామలక్షమణులను తనతోపాటు మా మిథిలకు తీసికొని వచిచనాడు.
మీ పద్కుమారుడైన రాముడు ఎటువుంటి సుందేహమూ లేనివాడై అవల్మలగా
శివధనుస్సును ఎకుకపటిట నాడు. తన పరాక్రముంతో నా పుత్రికయైన స్వతను
గెలుచుకొనాాడు. మీ రాముడు మా స్వతకు వరుడై వరాజిలిగలడు.
ఉ. సీతను మతుసతన్ గుణవశిష్ి నయోనిజ వీరయశ్యలు భూ
జాతను వీరయవంతునికి జాయగ న్వయఁ బ్రతిజఞఁ జేసితిన్,
ఖాయతి గడించినటిి నృపు లాశగ వచిిరి, శైవచాపమున్
జేతుల నెతులేక క్రుధఁ జెందుచు నేగిరి కోస్లాధపా!” 586
మ. జననాథ్య! భవదాతుజుల్ ఘనులు వశాీమిత్రరాజరిు తో
డొునిరా వచిిరి, రామచంద్ర డెద స్ంకోచముు లేకుండ న్వ
శ్యని చాపముును జూచి య్యకిుడుచుఁ దా శోభిలుోచున్ వీరయశ్య
లును మతుిత్రిని గెలిినాడు, వర్మడై రాజిలో మా సీతకున్. 587
త్చై రాజన్ ధను రిూవాం మధేా భ్గనం మహాత్ానా।
రామేణ హి మహారాజ! మహతాాం జనసంసద॥ {1.68.9}
అస్్ా దేయా మయా సీతా వీర్ాశులాు మహాత్ానే।
ప్రతిజాాం కరుూ మిచాఛమి త్దనుజాాతు మర్ౌసి॥ {1.68.10}
సోపధాాయో మహారాజ పురోహిత్ పుర్సనర్ః।
శీఘ్ర మాగచఛ భ్ద్రం త్య ద్రషువ మర్ౌసి రాఘ్వౌ॥ {1.68.11}
ఓ దశరథ్ చక్రవర్షూ! రఘురాముడు శివధనుస్సును చూచినాడు. దానిని
భకిూతో సిృశిుంచినాడు. తన మహిమ కారణుంగా పటుట కొని స్సలభుంగా
పైకెతిూనాడు. నార్షతో జతచేసినాడు. అలెిత్రాటిని పటుట కొని లాగుటకు
ప్రయతిాుంచినాడు. అప్పుడు ఆ శివధనుస్సు ఘోరమైన శబ్ ుం చేస్తూ ర్తుండు
ముకకలుగా వఱిగి క్రిుంద పడిుంది. స్వతారాముల కలాాణుం జర్షప్పుంచి నేను చేసిన
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 356 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

ప్రతిజఞను న్నఱవేరచవలసిన సమయుం వచిచుంది. దయతో వచిచ వధూవరులను

దీవుంచవలసినదిగా మిముీ ప్రార్షథస్తూ ఉనాాను. నా కుమార్తూయైన స్వతను
రఘురామునికి ఇచిచ వవాహుం జర్షప్పుంచడుం నా భాగాుం అని నేను భావస్తూ
ఉనాాను. మీరు మీ ఉపాధాాయులతో భూస్సరోతూములతో బుంధుమిత్రులతో
క్లిసి సపర్షవారుంగా మా మిథిలకు తీరగా వచేచయుండి. మిథిలానగర
వైభవానిా దర్షిుంచుండి. ఈ మిథిలలో మీ పుత్రులైన రామలక్షమణులను కూడా
చూడవచుచను. మీకు శుభము కలుగుగాక!” అని జనకుని మాటలను దూతలు
తమ మాటలదాీరా తెలియజేసినారు.
మ. ధనువున్ జూచెను, స్ంస్ిృశించెను మహతీమొుపిఁ జేపట్టి, నా
ధనువున్ గూరెిను నారితో, గుణముఁ జేతన్ బటిి లాగంగఁ బూ
నెను, చాపముది రెండుగ వఱిగెఁ దానే ఘోరశబదముునన్,
బ్రణతుల్ గూరెిద నా ప్రతిజఞ నెఱవేఱన్ వచిి దీవంపుడీ” 588
మ. “వర్మడౌ రామున కితుు సీతను మహాభాగయముుగ నెంచి, భూ
వర! కలాయణ మొనర్ము, మీరలిక సోపాధాయయులై మేటి భూ
సుర మిత్రానిీతులౌచు రండు, మిథిలన్ జూడంగనౌ రండు, శ్రీ
కర్మలౌ పుత్రులఁ జూడఁ గలుగదుర్మ వేగన్ రండు భద్రముగున్.589
ప్రీతిం చ మమ రాజేంద్ర నిరిరాయతు మరహసి।
పుత్రయో రుభయో ర్చవ ప్రీతిం తిమప్ప లపుాస్త॥ {1.68.12}
ఏవం విదేహాధిపతి రమధురం వ్యకా మబ్రవీత్।
విశ్విమిత్రాభానుజాాత శశత్యనంద్మతే సిాతిః॥ {1.68.13}
దూతవ్యకాం తు తచుఛరత్యి రాజా పరమహర్తితిః।
వసిషుం వ్యమదేవం చ మంత్రిణోఽనాాంశే సోఽబ్రవీత్॥ {1.68.14}
ఓ దశ్రథ మహారాజా! మీర్థ మిథిలకు వచిచనచో మీ పుత్రులకు
ఉతిమయోగం క్లుగగలదు అని ధరాీతుీడైన మా జనక్మహారాజ్ఞ
విననవించమనినాడు. బ్రహీర్షియైన విశాామిత్రుని అనుమతిని సీాక్ర్షంచి,
పురోహితుడైన శ్తానందుని వాకుకల ననుసర్షంచి మముీ మీ దగగఱకు
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 357 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ కోట రాజశేఖర్ ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

పంపనాడు అని జనకుని దూతలు మధురమంజ్ఞలమైన మాట్లను పలిక్తనార్థ.

దూతలు ఆ విధంగా మాటాేడగా సంతోషపడిన పంక్తిరథుడు రాముని
వివాహవిషయము కారణంగా మనస్స ఉపపంగగా మంత్రులను
పలిపంచినాడు. ఆ సమయంలో తన దగగఱకు వచిచన వసిష్ణుడు, వామదేవుడు
మొదలైన పెదదలను మంత్రులను చూచి వార్షవదద దశ్రథుడు రామవివాహ
విషయమును గుఱంచి ఆనందంగా వివర్షంచస్వగినాడు.
మ. “చనుదేరన్ భవదీయ పుత్రుల్కు భాస్ాదోాగమౌ” నంచు మా
జనకుం డాడెను, బ్రహువేతత యగు విశాామ్మత్రు నంగీకృతిన్
గనుచున్, లోకహితమునర్చచడి శతానందోకుతల్న్, ధరువ
రతను డంపెన్ మము నంచుుఁ బలిక రట దూతల్ మంజ్ఞవాకాముుల్న్.
ఉ. దూత ల్ట్టల్ వచింపుఁ, బర్షతుష్ాడు పంకితరథుండు వైళమే
చేతము పంగ మంత్రుల్ను జీర, వస్వష్ఠడు వామదేవుడున్
బ్రీతి హితముుుఁ జెపపదగు పెదదలు మంత్రులు వచిచ చేరగా,
భూతల్నాథు డిటునెుఁ బ్రమోదముుఁ గూర్చ వివాహవాకుకల్న్. 591

గుపూః కుశికపుత్రేణ కౌసలాానందవర్ధనః।

లక్ష్మ్ణేన సహ భ్రాత్రా విదేహషు వసత్ాసౌ॥ {1.68.15}
దృష్వవీర్ాసుూ కాకుతోనథ జనకేన మహాత్ానా।
సంప్రద్యనం సుతాయాసుూ రాఘ్వే కరుూ మిచఛతి॥ {1.68.16}
యద వో రోచత్య వృత్ూం జనకసా మహాత్ానః।
పురీం గచాఛమహ శీఘ్రం మా భూత్ కాలసా పర్ాయః॥ {1.68.17}
దశరథ్మహారాజు వసిష్షఠడు మొదలైన మునులను ముంత్రులను చూచి
“మహాతుీలారా! నా కుమారుడైన రాముడు లక్షమణునితో క్లిసి వశాీమిత్రుని
అనుసర్షుంచి వెళ్లి ధనాాతుీడైనాడు. కౌశికుని సుంరక్షణలో ఉనా రాముని
పరాక్రమమును గమనిుంచిన వదేహరాజు జనకుడు తన కుమార్తూయైన స్వతను
రామునికిచిచ వవాహుం చేయదలచినాడు. ఆ వషయానిా ఒక సుందేశుంగా

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 358 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

దూతలదాీరా తెలియబఱచినాడు. ఆ జనక మహారాజుయొకక కోర్షక

ప్రశసూమైనది అని మీకు కూడా అనిప్పుంచినట్లై త్య మిథిలకు బయలుదేరేుందుకు మీ
సమీతిని వెుంటనే తెలియజేయుండి. మన ముందరమూ మిథిలకు వెళ్లిుందుకు
సిదిమౌదాము” అని సుంతోషుంతో పలుకగా వారు కోసలరాజైన దశరథుని
ముఖ్మునుందు కనిప్పుంచే ఆనుందమును గమనిుంచి “ఓ రాజా! మాకు కూడా
సమీతమే” అని సుంతోషుంతో పలికినారు.
మ. జతగ లక్ష్మణుడుండ మతుసతుడు కౌస్లాయతనూజుండు స్ం
తతమున్ గౌశికు రక్షణన్ మెలగుచున్ ధనాయతుుడై యుండ, నా
తతవీర్మయం డని య్యంచి రామునికిఁ జేతఃప్రీతితోఁ బుత్రికన్
స్తిగఁ గూరి వదేహరాజు తలచెన్ స్ందేశమున్ బంపెగ. 592
చం. జనకుని కోరిు మీకునుఁ బ్రశస్ుముగ నగుప్పంచెనేని, కా
దన కిటు స్ముతింపఁదగు, నా పురిఁ జేరగ వేగ నేగగ
మనమిక సిదధమౌదమని మైత్రి వచింపగఁ, గోస్లేశ్య నా
ననమున మ్మదమున్ గని ఘనముుగ స్ముతిఁ దెలిి రందఱున్. 593

మంత్రిణో బాఢ మితాాహు సనహ సర్వ ర్ాహరిిభిః।

సుప్రీత్శాైఽబ్రవీ ద్రాజా శ్లవ యాత్రేతి స మంత్రిణః॥ {1.68.18}
మంత్రిణ సాూం నర్గంద్రసా రాత్రిం పర్మసత్ృతాః।
ఊషు స్తూ ముదతా సనర్గవ గుణ సనర్వ సనమనివతాః॥ {1.68.19}
త్తో రాత్రాాం వాతీతాయాం సోపధాాయ సనబాంధవః।
రాజా దశర్థో హృష్వ సునమంత్ర మిద మబ్రవీత్॥ {1.69.1}
మనముందరమూ మిథిలకు వెళా్ము అని దశరథ్ మహారాజు పలుకగా
అుందులకు వసిషాఠది మునులు ముంత్రివరులు సమీతిుంచినారు. సుంతోషుంచిన
కోసలాధిపుడు “రేపటిరోజున మనము మిథిలకు వెళ్లి టకు సిదిుంకుండి” అని
చెప్పి తన ముందిరమునకు వెళ్లినాడు. వారుంతా సుంతోషుంగా అచచటనే రాత్రి
నిద్రిుంచినారు. మిథిలలో ఉనా తన కుమారులను చూడవలెనను తపనతో

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 359 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ కోట రాజశేఖర్ ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

దశరథుడు వేకువనే నిద్రలేచినాడు. మిథిలకు వెళాిలనా ఆలోచనతో ఆనుందిస్తూ

దశరథుడు స్సముంత్రుని చూచి ఇలా అనాాడు.
ఉ. అందఱు మంత్రివర్మయలు మహర్ములు నెముది స్ముతింప, నా
నందముతో నయోధయకధనాథుడు వ్యరలఁ జూచి, “రేపు పో
వందగురీతి సిదధముగ వరిులు” డంచు వచించి యేగ, వ్య
రందఱు రాత్రి యచిటనె హాయిగఁ గూరిురి ప్రీతచితుులై. 594
తే.గీ. రాత్రి గడవగ, దశరథ్ రాజవర్మడు
తన కుమార్మలఁ గనఁ గోర్మ తపనతోడ
మిథిలకున్ జేరెడి తలంపు మించుచుండ
హరు మమర సుమంత్రుతో ననియ్య నిటుల. 595

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 360 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

 69. జనక దశరథ సమాగమము

అదా సర్గవ ధనాధాక్ష్వః ధన మాద్యయ పుష్ులమ్।

వ్రజం త్వగ్రే సువిహితా నానార్త్నసమనివతాః॥ {1.69.2}
చతుర్ంగబలం చాప్ప శీఘ్రం నిరాాతు సర్వశః। {1.693}
వసిష్టఠ వామదేవశై జాబాల్ప ర్థ కాశాపః।
మార్ుణేడయః సుదీరా్యుః ఋషిః కాతాాయన సూథా॥ {1.69.4}
ఏత్య దవజాః ప్రయాం త్వగ్రే సాందనం యోజయసవ మే।
యథా కాలాత్ాయో న సాా దూూతా హి త్వర్యంతి మామ్॥ {1.69.5}

”ఓ ముంత్రివరాా! స్సముంత్రా! మన అయోధాానగరమునుుండి మిథిలకు

బయలుదేరునప్పుడు పుషకలుంగా ధనమును రతాములను తీసికొని ముుందుగా
ధనాధాక్షులు వెళివలెను. ప్రసిదిికెకికన రథ్ గజ తురగ పద దళములు చతురుంగ
బలములుగా వెళివలెను. వరుసగా వసిషఠ మహర్షి వామదేవుడు కాతాాయనుడు
కాశాపుడు మారకుండేయుడు జాబాలి అన్నడి దిీజోతూములు ముుందు వెళివలెను.
దూతలు తీరపడుతూ ఉనాారు కావున ఆలసాుం లేకుుండా తీరగా
బయలుదేరుండి” అని దశరథ్ చక్రవర్షూ పలికినాడు. ఆ మాటయే రాజాజఞ కాగా
అుందఱూ బయలుదేర్షనారు.
సీ. ధనముల రత్మనల ఘనముగఁ గొని ధనా
ధయక్షులు ముందుగ నర్మగవలయు
రథ్గజతురగముల్ ప్రథిత పదముులన్
జతురంగ బలములు చనగవలయు
వర్మస్ వసిష్షఠడు వ్యమదేవుండును
గత్మయయనుండును గశయపుండు
ఘనుడు మారుండేయు డనఘుండు జాబాలి
యను దిీజుల్ ముందు త్మ మర్మగవలయు

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 361 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ కోట రాజశేఖర్ ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

తే.గీ. రండు, దూతలు తీరపెటుిచుండి రిపుడె,

యాలసింపగఁ దగదు ప్రయాణ మగుడు
వైళమే యంచు దశరథ్ పారిథవుండు
పలుక రాజాజఞగ నది పరిఢవలెో. 596

వచనాతుూ నర్గంద్రసా సా స్తనా చతుర్ంగిణీ।

రాజాన మృషిభి సానర్ధం వ్రజంత్ం పృష్ఠతోఽనవగాత్॥ {1.69.6}
గతావ చతుర్హం మార్గం విదేహా నభాపేయివాన్।
రాజా తు జనకః శ్రీమాన్ శ్రుతావ పూజా మకలియత్॥ {1.69.7}
సావగత్ం త్య మహారాజ దష్ట్వయ ప్రాపోూఽసి రాఘ్వ॥ {1.69.9}
పుత్రయో రుభ్యోః ప్రీతిం లపనయస్త వీర్ానిరిితామ్। {1.69.10}
దశరథ్ చక్రవర్షూ వసిషాఠది దిీజోతూములతో కూడి అయోధానుుండి
బయలుదేర్షనాడు. రథ్గజతురగ పదాది చతురుంగ బలములు రక్షణకై రాజు
వెుంట కదలినవ. అుందఱూ నాలుగురోజుల ప్రయాణుం తరువాత
వదేహదేశమును సమధికోతాుహుంతో చేరుకొనాారు. ఇనకులేశుడైన దశరథ్
మహారాజు మిథిలకు వచిచనాడనే వారూ నుందుకొనా జనకుడు వృదిరాజైన
దశరథుని సనిాధికి చేరుకొని అుంజలి ఘటిుంచాడు. “ఓ కోసలాధిపా! మీకు
స్నీగతము. మీ రాక మాకు ఎుంతో ఆనుందానిా కలిగిుంచిుంది. పరమపావనులైన
మీ కుమారుల వవాహము మాకు పుణాప్రదము భాగాప్రదము అని నేను
భావస్తూ ఉనాాను” అని వనయుంగా వనావుంచుకొనాాడు.
మ. నరపాలుండు దిీజాళి తోడుతఁ బ్రయాణమెము చనన్, వెను స్
తీర మేగెన్ జతురంగ సైనయబలముల్ భద్రముు చేకూరిగ,
స్రిగ నాలుగ దినముులే గడువఁ బ్రసాథనముునన్, జేరి రం
దఱు స్ంతృపువదేహదేశము మహోత్మసహముుతోఁ బ్రీతితో. 597
చం. ఇనకులనాథుడౌ దశరథేశ్యడు వచిిన వ్యరు నంది, యా
జనకుడు వృదధభూధవుని స్నినధఁ జేరి, వనమ్రుడౌచు ని
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 362 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

టోనె “నరనాథ్! సాీగతము హరుముఁ గూరెిను మీదురాక, పా

వనులగు మీ కుమార్మల వవ్యహము పుణయతమముు భాగయమున్” 598

దష్ట్వయ ప్రాపోూ మహాత్యజా వసిష్టఠ భ్గవా నృషిః॥ {1.69.10}

సహ సర్వ రిూైజ శ్రేష్ట్ఠ ర్గూవై రివ శత్క్రతుః।
దష్ట్వయ మే నిరిితా విఘ్నన దష్ట్వయ మే పూజిత్ం కులమ్॥ {1.69.11}
రాఘ్వై సనహ సంబంధా దీవర్ాశ్రేష్ట్ఠ ర్ాహాత్ాభిః।
శవః ప్రభ్త్య నర్గంద్రేంద్ర నిర్వర్ూయితు మర్ౌసి॥ {1.69.13}
యజాసాాంత్య నర్శ్రేష్ఠ వివాహ మృషిసమాత్మ్। {1.69.14}
జనక మహారాజు కోసలరాజునకు స్నీగతుం పలికి “ఓ దశరథ్ మహారాజా!
దేవతలతో కూడియునా ఇుంద్రుడు వచిచనటుి గా భూస్సరోతూములతో కూడి ఈ
వసిషఠ మహర్షి మీతోపాటు ఈ మిథిలకు వచిచనాడు. పూజుాడైన ఈ
మునీశీరుడు మీతోపాటు వచిచనుందువలన మాకు ఎుంతో ఆనుందుంగా ఉనాది.
వీర్ష రాకతో వఘాములనీా తొలగిపోయినవ. మా కులము అభుానాతిని
పుందినది. రఘువీరుని వవాహబుంధము మాకు ఒక దివాబుంధమును
సమకూరచగలదు. రేపటి ఉదయమున మేము చేయుచునా యజఞము
పర్షసమాపూము కాగలదు. రఘురామునికి తుండ్రియైన మీరు మునీుంద్రుల
సమీతితో వవాహమును జర్షప్పుంచుండి” అని వనావుంచుకొనాాడు. అప్పుడు
ప్రసనామనస్సకడైన ఆ అయోధాాధిపతి మిథిలాధిపతిని చూచి మృదుమధుర
వాకుకలతో ఇలా మాట్లిడనారుంభుంచినాడు.
చం. “త్రిదశ్యలఁ గూడి శక్రు డర్మదెంచిన రీతి దిీజోతుమాళితో
నిదె యర్మదెంచెఁ బూజుయడు ఋష్ఠశీర్మ డార్మయడునౌ వసిష్షఠ, డిం
ప్దవగ, వఘనముల్ తొలగె, నుననతి నందెను మా కులముు, శ్రీ
ప్రదులగు రాఘవ్యఢ్యయల వవ్యహము లయ్యయడి దివయబంధముల్” 599
ఉ. “రేపటి సుప్రభాతమున శ్రీకరయజఞస్మాప్పు యయ్యయడిన్,
భూపవరేణయ! మ్మదమునఁ బూజయమున్వంద్రలు స్ముతింప, స్
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 363 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ కోట రాజశేఖర్ ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

లాోపములన్ వవ్యహమును దండ్రిగ స్లుి” డనంగ నా యయో

ధాయపతి పలెు నిటుో మిథిలాధపుఁ జూచి ప్రస్ననచితుుడై” 600

ప్రతిగ్రహో ద్యత్ృవశః శ్రుత్ మేత్ నాయా పురా॥ {1.69.14}

యథా వక్షయసి ధర్ాజా త్త్ురిష్ట్ామహ వయమ్। {1.69.15}
త్త్ సనర్గవ మునిగణాః పర్సిర్సమాగమే॥ {1.69.16}
హర్గిణ మహతా యుకాూ సాూం నిశా మవసన్ సుఖమ్।
రాజా చ రాఘ్వౌ పుత్రౌ నిశామా పరిహరిిత్ః॥ {1.69.17}
ఉవాస పర్మప్రీతో జనకేన సుపూజిత్ః। {1.69.18}
 “ఓ జనకమహారాజా! దానుం స్వీకర్షుంచేవాడు దాతయొకక వశుంలో ఉుండి ఆ
దాత ఇషట ప్రకారుం మెలగుతాడు. మీరు కనాాదాతలు. నేను స్వీకర్షుంచేవాడిని.
కాబటిట నేను మీ మాటయే గొపిదని భావుంచి మిముీ అనుసర్షస్తూ మీకు
సుంతోషానిా కలిగిస్తూ ఉుండగలను” అని దశరథుడు ఎుంతో వజఞతతో
పలికినాడు. దశరథుని స్తకుూలను వనిన జనకుడు ఆశచరాానిా, సుంతోషానిా
పుందినాడు. అయోధా నుుండి వచిచన మునులు, మిథిలలో ఉుండిన మునులు
క్లిసికొనాారు. అుందఱూ క్లిసి అకకడనే ఆనాటి రాత్రిని సుంతోషుంగా
గడిప్పనారు. పుంకిూరథుడు అకకడ తన కుమారులైన రామలక్షమణులను చూచి
పులకిుంచినాడు. జనకుడు చేసిన సనాీనమును సుంతోషుంగా స్వీకర్షుంచినాడు.
ఉ. “దాతృవశముునన్ మెలగు దానముఁ గైకొనువ్యడు, గన మీ
చేతము ప్ంగ మీ నుడి వశిష్ి మటంచు స్మాచరించుచున్
బ్రీతినిఁ గూర్మివ్యడ” నని వజఞతఁ బంకిురథుండు పలుగ,
నాతని సూకుులన్ జనకు డందెను వస్ుయముం బ్రమ్మదమున్. 601
ఉ. మౌనివర్మల్ పరస్ిర స్మాగమ మందిరి, హరుమంది త్మ
మా నిశి నచిటన్ గడప్ప, రాదటఁ బంకిురథుండు పుత్రులన్
గనగనయ్యయ నెంతయు సుఖముున దేహము పులురింప, స్
నాునము నందె నా జనకనాథునిచేతఁ బ్రహృష్ిచితుుడై. 602
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 364 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
 70. వసష్ఠుడు ఇక్ష్వవకువాంశమును వర్తణ ాంచుట

భ్రాతా మమ మహాత్యజా యవీయా నతిధారిాకః।

కుశధవజ ఇతి ఖ్యాత్ః పురీ మధావస చుఛభ్మ్॥ {1.70.2}
వారాాఫలకపర్ాంతాం ప్పబ నినక్షుమతీం నదీమ్।
సాంకాశాాం పుణాసంకాశాం విమాన మివ పుష్ికమ్॥ {1.70.3}
త్ మహం ద్రషువ మిచాఛమి యజాగోపూ స మే మత్ః।
ప్రీతిం సోఽప్ప మహాత్యజా ఇమాం భ్యకాూ మయా సహ॥ {1.70.4}
జనకమహారాజ్ఞ యజుకారయములను నిరాహసూి, వివాహశోభతో విరాజిలేు కుమార్తిలను
చూసూి సింతోష్ించినాడు. ధనుయడనైనాను అని ముర్షసిపోతూ రాత్రిని గడపనాడు. ఉదయానేన
నిద్ర లేచి పూరాసింధాయకాల పూజలను పూర్షిచేసి మునివరులను పురోహతులను పలిపించినాడు.
వచిినవార్షని చూచి “ఓ పురోహతులారా! నాతముుడైన కుశధాజ్ఞడు నయవిశ్వరదుడు.
సౌముయడు. పావనమైన పుష్పక విమానిం వలె ప్రకాశిించే స్నింకాశయము అనే పటిణమును
పర్షపాలిసూి ఉనానడు ఇక్షుమతీ నదీజలముల కారణింగా స్నింకాశయనగర ప్రజలు హాయగా
జీవిించుచునానరు. శూరుడైన కుశధాజ్ఞడు దురగసింరక్షణ చేయగల గొపప భుజబలము
గలవాడు. నా యాగమును సింరక్షిించువాడు. సీతారాముల కలాయణమును చూడదగినవాడు. నా
తముుడైన కుశధాజ్ఞని నేను ఇప్పుడు చూడవలెనని కోరుకొనుచునానను. కావున మీరు వళ్లు
కుశధాజ్ఞని తారగా నా దగగఱకు తీసికొని రిండి” అని జనకుడు నిిండుమనసుుతో పలికినాడు.

చం. జనకుడు యజఞకారయములఁ జకుగఁ జేసి, వవ్యహశోభతోఁ

దనరెడి బిడడలం గనుచు, ధనుయడ నైతి నటంచునెంచి, రా
త్రిని గడపెన్, బ్రభాతమునఁ బ్రీతినిఁ గలయము లాచరించి, స్
నుునులఁ బురోహితుం బిలిచి పూరణమనముునఁ బలెు నిటుిలన్. 603
సీ. నా తముు డెననగ నయకోవదుండు కు
శధీజుం డనువ్యడు సౌమయగుణుడు
పావనోదీరణపుష్ిక వమానము వోలెఁ
బుణయతేజసుూరతూిజయమగుచు
వరలెడి సాంకాశయ పటిణ మేులుచు
నిక్షుమతీ జల తృపుు డగుచు
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 365 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ కోట రాజశేఖర్ ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

దోఃప్రభావసూూరిు దురగస్ంరక్షణన్
గవంచు శూర్మడై ఘనత నుండు
తే.గీ. నాదు యాగముు రక్షించినాడు బుధడు
సుగతి నుదాీహవధఁజూడఁ దగిన యాపుు
డతనిఁ జూడంగ మనమున నాశ కలిగెఁ
బిలుచుకొనిరండు నా తముు వేగముగను.” 604

శాసనాతుూ నర్గంద్రసా ప్రయయు శీశఘ్రవాజిభిః।

సమానేతుం నర్వాాఘ్రం విషుణ మింద్రాజాయా యథా॥ {1.70.5}
ఆజాయాఽథ నర్గంద్రసా ఆజగామ కుశధవజః।
స దదర్శ మహాతాానం జనకం ధర్ావత్నలమ్॥
సోఽభివాదా శతానందం రాజానం చాప్ప ధారిాకమ్।
రాజాార్ౌం పర్మం దవా మాసనం చాధారోహత్॥ {1.70.7}

దేవేింద్రుని ఆజుతో అతని తముుడైన ఉపింద్రుని వదూకు వళ్లునట్లు, మునులు జనకమహారాజ్ఞ

ఆజుతో అతని తముుడైన కుశధాజ్ఞని వదూకు వళ్లునారు. జనకుని ఆకాింక్షను తెలిపనారు. ఆ
కుశధాజ మహారాజ్ఞ వింటనే జనకుని చేరుకొని సింతోష్ించినాడు. కుశధాజ్ఞడు ముిందుగా
పురోహతుడగు శతానిందునికి ఆ తరువాత అననయైన జనకమహారాజ్ఞనకు నమసొర్షించి
ఉచితాసనింలో కూరుినానడు. రాజ్ఞలిరువురు పరసపరిం క్షేమవారిలను గుర్షించి
మాట్లుడుకొనినారు. ఆ తరువాత వారు సుదామనుడు అనే మింత్రిసతిమునితో ఇలా అనానరు.

చం. ఘనుడగు శక్రు నాజఞఁ గొని కంజదళాక్షుని చేరినటుోగ,

జనకుని యాజఞ నా మునులు సాగిరి వైళమ, తతుుశధీజున్
గనుఁగొని ప్రీతితో జనకకాంక్షనుఁ దెలిిరి, తననృపాలకుం
డనఘుడు నేగుదెంచి తనయననను జూచెఁ బ్రమ్మద మందుచున్. 605
ఉ. ప్ందుగ నా కుశధీజుడు ముందు ప్రణామ మొనరెి నా శత్మ
నందుని, కంత నా జనకనాథునికిం బ్రణమిలిో, యాస్నం

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 366 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

బందునఁ గూర్మచుండెను, ధరాధపు లిర్మీర్మ క్షేమవ్యరు లా

నందముఁ గూరిగఁ, బలికినార్మ సుదామనుఁ జూచి యిటుిలన్. 606

గచఛ మంత్రిపత్య శీఘ్ర మైక్ష్వవకు మమిత్ప్రభ్మ్।

ఆత్ాజ సనహ దుర్ధర్ి మానయసవ సమంత్రిణమ్॥ {1.70.9}
అయోధాాధిపత్య వీర్ వైదేహో మిథిలాధిపః।
స తావం ద్రషువం వావసిత్ సోనపధాాయపురోహిత్మ్॥ {1.70.11}
మంత్రిశ్రేష్ఠవచ శుశుతావ రాజా సరిిగణ సూద్య
సబంధు ర్గమ త్ూత్ర జనకో యత్ర వర్ూత్య॥ {1.70.12}
జనకుడు కుశధాజ్ఞడు ఇరువుర్ద సుదామనుని చూచి “ఓ మింత్రిసతిమా! న్నవు కోసలేశుని
దగగఱకు వళ్లుము. ఇక్ష్వాకుకులోదభవుడగు ఆ దశరథమహారాజ్ఞ మన మిథిలకు వచిియునానడు.
ఆ పింకిిరథుని పుత్రమిత్రబింధుపురోహత సహతింగా సగౌరవింగా ఇచిట్టకి తీసికొనిరముు”
అని ఆదేశిించినారు. ఆ సుదామనుడు ఎింతో సింతోష్ింతో దశరథచక్రవర్షిని సమీపించి
నమసొర్షించి “ఓ మహారాజా! మా రాజ్ఞ జనకుడు మిముు చూడదలచి సపర్షవారింగా రిండి అని
ఆహాానిం పింపనాడు. మీకు స్నాగతము” అని పలుకగా ఆ అయోధాయధిపతి ప్రసననమనసుొడై
సపర్షవారింగా మిథిలాధిపతి వదూకు వచిినాడు.

ఉ. “శ్రీకర్మడా! సుదామనుడ! చేర్మము పంకిురథేశ్య చెంతకున్,

బ్రాకటధరువరునుడు పారిథవవందుయడు కోస్లేశ్య డి
క్ష్వీకుకులోదభవుండు శ్యభకామనతో నర్మదెంచె, నాతనిన్
గైకొనిరముు పుత్రహితకారిపురోహితమంత్రియుకుునిన్” 607
చం. అన వని మంత్రిస్తుముడు హరుము నందుచు నేగి, కోస్లే
శ్యనిఁ గని మ్రొకిు యిటోనియ్య “చూడగగోర్మచు నుననవ్యడు మా
జనకుడు మిముు, మీ హితుల, సాీగత మారయ” యనంగ, నాతడున్
జనకునిఁ జేరవచెి మదిఁ జాల ప్రస్ననత నంది ప్రీతిమై. 608

స రాజా మంత్రి సహిత్ సోనపధాాయ సనబాంధవః।

వాకాం వాకావిద్యం శ్రేష్టఠ వైదేహ మిద మబ్రవీత్॥ {1.70.13}
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 367 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ కోట రాజశేఖర్ ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

విదత్ం త్య మహారాజ ఇక్ష్వవకుకులదైవత్మ్।

వకాూ సర్గవషు కృత్యాషు వసిష్టఠ భ్గవా నృషిః॥ {1.70.14}
విశావమిత్రాభ్ానుజాాత్ సనహ సర్వ ర్ాహరిిభిః।
ఏష్ వక్షయతి ధరాాతాా వసిష్టఠ మే యథాక్రమమ్॥ {1.70.15}
ధీమింతుడు ప్రశసుిడు తేజోవింతుడు అగు కోసలరాజ్ఞ దశరథుడు ఉపాధాయయులతో
బింధువులతో మింత్రులతో కూడి జనకుని వదూకు వచిి “ఓ మహాతాు! మా శ్రేయోభిలాష్యైన
వసిష్ఠుడు ముిందుగా మాట్లుడగలడు. ఈ బ్రహుర్షి మా ఇక్ష్వాకువింశమునకు ఆరాధయదైవము.
సముచితర్షతి మాట్లుడగల వకి. విశ్వామిత్ర మహర్షి అనుమతితో నా వింశవృక్షమును
వివర్షింపగలడు” అని పలికినాడు.

ఉ. ధీయుతుడున్ బ్రశసుుడు సుతేజుడు కోస్లభూవభుం డుపా

ధాయయులతోడ బంధస్చివ్యదులతోడను గూడివచిి, తే
జోయుతుడైన తజజనకుఁ జూచుచుఁ బలెు నిటుల్ మహాతు! మా
శ్రేయము గోర్మవ్యడగు వసిష్షఠడు ముందుగ మాటలాడెడిన్. 609
తే.గీ. తలప నిక్ష్వీకుకులదైవత మిుతండు
యుకురీతి స్ంభాష్టంచు వకు యితడు
మునివర్మడగు వశాీమిత్రు ననుమతిఁగొని
వమలమౌ నాదు వంశక్రమమును దెలుపు. 610

అవాకూప్రభ్వో బ్రహాా శాశవతో నిత్ా అవాయః॥ {1.70.17}

త్సాా నారీచిః సంజజేా మరీచేః కాశాప సునత్ః।
వివసావన్ కాశాప జిజేా మను ర్వవసవత్ః సాృత్ః॥ {1.70.18}
మనుః ప్రజాపతిః పూర్వ మిక్ష్వవకుసుూ మనోః సుత్ః।
త్ మిక్ష్వవకు మయోధాాయాం రాజానం విదధ పూర్వకమ్॥ {1.70.19}
ఇక్ష్వవకోసుూ సుత్ః శ్రీమాన్ కుక్షి రిత్యావ విశ్రుత్ః।
కుక్షే ర్థాత్ాజః శ్రీమాన్ వికుక్షి రుపపదాత్॥ {1.70.20}
వికుక్షేసుూ మహాత్యజా బాణః పుత్రః ప్రతాపవాన్।
బాణసా తు మహాత్యజా అనర్ణాః ప్రతాపవాన్॥ {1.70.21}
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 368 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

దశరథ చక్రవర్షి తన సమక్షింలో ఉనన జనకుడు కుశధాజ్ఞడు మొదలైన రాజ్ఞలను

చూచి, తన వింశవృక్షమును గుఱించి కులగురువైన వసిష్ఠుడు విశదీకర్షించగలడు అని
పలికిన తరువాత, బ్రహుర్షి యైన వసిష్ఠుడు దశరథుని వింశవృక్ష్వనిన ఇలా
వివర్షించస్నగినాడు. “మొటిమొదట అజ్ఞడు శ్వశాతుడు సాయింభువు అవయయుడు సృష్ికరి
అగు బ్రహుదేవుడు విరాజిలుుచుిండగా ఆ బ్రహుకు మర్షచి జనిుించినాడు. ఆ తరువాత
క్రమింగా మర్షచికి కాశయపుడు, కాశయపునికి వివసాింతుడు, వివసాింతునికి ప్రజాపతియైన
మనువు, మనువునకు అయోధాయధిపతియైన ఇక్ష్వాకుడు, ఇక్ష్వాకునికి కుక్షి, కుక్షికి వికుక్షి,
వికుక్షికి బాణుడు, బాణునికి అనరణుయడు కుమారులుగా జనిుించినారు.
తే.గీ. అనుచు దశరథ్భూపతి యచట నునన
రాజవర్మయల వీక్షించి రకిుఁ బలుక,
నెమిు నిక్ష్వీకు వంశక్రమముుఁ గూరిి
నుడివె బ్రహురిుయౌ వసిష్షఠడు హితోకిు. 611
సీ. అజుడు, శాశీతుడు, స్ీయంభువుగ నవయ
యుడుగ స్రష్ిగ బ్రహు యొప్పుచుండు
నా బ్రహుకు మరీచి యవతరించగఁ గశయ
పుడు మరీచికిఁ బుట్టిఁ బుత్రుడుగను
గశయపుసుతుడుగఁ గలిగె వవస్ీంతు
డతని సుతుడు ప్రజాపతి మనువనఁ
గలిగె, నాతనికి నిక్ష్వీకు నామకు డయో
ధాయధనాథుడు గలిగ యవని నేలె
తే.గీ. నటిి యిక్ష్వీకు నృపతికిఁ బుట్టిఁ గుక్షి
కుక్షి కాతుజు డగుచు వకుక్షి పుట్టి
బాణు డా వకుక్షికిఁ బుట్టి వరసుతుడుగ
నతని కనరణుయడు జనించె నాతుజుడుగ. 612

అనర్ణాాత్ పృథు ర్ిజేా త్రిశంకుసుూ పృథో సునత్ః।

త్రిశంకో ర్భ్వత్ పుత్ర్ర దుందుమారో మహాయశాః॥ {1.70.22}
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 369 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ కోట రాజశేఖర్ ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

యువనాశవ సుత్ సాూైసీత్ మాంధాతా పృథివీపతిః।

మాంధాతుసుూ సుత్ః శ్రీమాన్ సుసంధి రుదపదాత్॥ {1.70.23}
సుసంధే ర్ప్ప పుత్రౌ దౌవ ధ్రువసంధిః ప్రస్తనజిత్।
యశసీవ ధ్రువసంధేసుూ భ్ర్తో నామ నామత్ః।
భ్ర్తాతుూ మహాత్యజా అసితో నామ జాత్వాన్॥ {1.70.24}

అనరణుయనకు పృథువు, పృథువునకు త్రిశింకుడు, త్రిశింకునికి దుిందుమారుడు పుట్టినారు.

యువనాశుాడు అను మరొక పరుగల ఆ దుిందుమారునికి మాింధాత, మాింధాతకు సుసింధి
కలిగినారు. సుసింధికి ధ్రువసింధి ప్రసననజితుి అనెడి కుమారులు పుట్టినారు. ధ్రువసింధికి
భరతుడు, భరతునికి అసితుడు జనిుించినారు. శూరులు, శశిబిందుపాలకులు అగు
హైహయులు, తాలజింఘులు యుదామున అసితుని ఓడిించినారు.

సీ. అనరణుయనకుఁ బృథు వ్యతుజుం డతనికిఁ

గలిగెఁ ద్రిశంకుండు ఘనయశ్యండు
కలిగె నాతనికి నఖండుడు దుందుమా
ర్మడు, యువనాశ్యీడున్ రూఢి నతడె
తనయు డాతనికి మాంధాత యాతనికి సు
స్ంధ జనిుంచెను సౌమయగుణుడు
స్జజనులౌ ధ్రువస్ంధ ప్రస్ననజి
తుులు సుస్ంధకి సుతుల్ కలిగినార్మ
తే.గీ. తుష్టి ధ్రువస్ంధకిన్ భరతుండు పుట్టి
భరతునికి గలెగ నసితుడు భద్రమూరిు
అసితు గెలిచిరి శూర్మలు హైహయులును
దాలజంఘులు శశిబిందుపాలకులును. 613

తాంసుూ స ప్రతియుదధయన్ వై యుదేధ రాజా ప్రవాసిత్ః।

హిమవంత్ ముపగమా భ్ృగుప్రస్రవణేఽవసత్॥ {1.70.26}

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 370 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

అసితోఽలిబలో రాజా మంత్రిభిః సహిత్సూద్య।

దేవ చాసా భ్ర్గా గరి్ణౌా బభూవతు రితి శ్రుత్మ్॥ {1.70.27}
ఏకా గర్్వినాశాయ సపత్్నయ సగర్ం దదౌ। {1.70.28}
చావనం తు నమసృత్ా రాజపుత్రీ పతివ్రతా।
పతిశ్లకాతురా త్సాాత్ పుత్రం దేవీ వాజాయత్॥ {1.70.33}
సపతానయ తు గర్ సూస్్ా దతోూ గర్్ జిఘ్నంసయా।
సహ త్యన గర్గణవ జాత్సన సగరోఽభ్వత్॥ {1.70.34}
అసితుడు అపజయమును పిందినవాడై హమాద్రకి చేర్షనాడు. అచిట భృగుప్రశ్రవణ
గిర్షయిందు తన ఇదూఱు భారయలతో కలిసి నివసిించస్నగినాడు. రాజైన అసితుని చింత మింత్రులు
కూడా ఉిండినారు. ఇదూరు రాణులు గరభమును ధర్షించినారు. వార్షలో కాళ్లింది అనెడి రాణి
అసూయగలదై తన సవతికి గరళముతో కూడిన ఆహారపదారిమును తినిపించినది. ఆ
రాణులిరువుర్ద అచిటనే ఉనన చయవనమహర్షిని భకిితో పూజిించినారు. విషాహారమును
భుజిించిన రాణి చయవనుని చూచి “ఓ మహర్షి! నాకు గొపపకుమారుడు కలుగునట్లు దీవిించిండి”
అని వేడుకొనగా ఆ మహర్షి ఆ స్నధిాని చూచి “అమాు! న్నకు గరళముతో కూడినవాడు
తేజోవింతుడు అగు కుమారుడు జనిుించగలడు” అని ఆశీరాదిించినాడు. అిందువలన ఆమెకు
గరముతో కూడినవాడు పుత్రుడుగా పుట్టినాడు. ఆ కారణముచే అతనికి సగరుడు అను పరు
ర్దఢిలోనికి వచిినది.

తే.గీ. అసితు డపజయ మంది హిమాద్రిఁ జేరి

నెమిు వర భృగుప్రస్రవణముు నందు
మంత్రియుతుడుగ వసియించి మానుయడగుచు
మెలగె పతీనదీయముుతో మేలునంద. 614
తే.గీ. రకిు పతీనదీయముు గరభము ధరింపఁ
దర్మణి కాళింది స్వతికి గరళ మిడియ్య
నిర్మీర్మన్ భకిు చయవన మున్వశ్యఁ జేరి
కొలిచినారలు శ్యభములఁ గోరినార్మ. 615
తే.గీ. గరళమును గొనన స్తి పుత్రవర్మనిఁ గోరి
చయవను భారగవుఁ బ్రారిథంప “సాధీ! న్వకుఁ
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 371 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ కోట రాజశేఖర్ ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

గలుగు వీర్మండు తేజసిీ గరయుతుండు”

ననగ స్గర్మండు జనియించె నా తర్మణికి. 616

సగర్సాాఽసమంజసుూ అసమంజా త్ూథాంశుమాన్।

దల్మపోఽ౦శుమత్ః పుత్ర్ర దల్మపసా భ్గీర్థః॥ {1.70.35}
భ్గీర్థాత్ కకుత్నథశై కకుత్నథసా ర్ఘు సునత్ః।
ర్ఘ్నసుూ పుత్ర స్తూజసీవ ప్రవృదధః పురుష్ట్దకః॥ {1.70.36}
కలాాష్పద్ధ హాభ్వ త్ూసాాత్ జాత్సుూ శఙ్ఖణః।
సుదర్శనః శంఖణసా అగినవర్ణ సునదర్శనాత్॥ {1.70.37}
శీఘ్రగ సూైగినవర్ణసా శీఘ్రగసా మరు సునత్ః। {1.70.38}
సగరచక్రవర్షూకి అసముంజస్సడు జనిీుంచినాడు. ఆ అసముంజస్సనికి
అుంశుముంతుడు, అుంశుముంతునికి దిల్మపుడు, దిల్మపునికి భగీరథుడు,
భగీరథునికి కకుతుుడు, థ కకుతుునికి
థ రఘుమహారాజు, రఘువునకు
పురుషాదుడు కలాీషపాదుడు అగు ప్రవృదుి డు, ప్రవృదుి నికి శుంఖ్ణుడు,
శుంఖ్ణునికి స్సదరినుడు, స్సదరినునికి అగిావరుణ డు, అగిావరుణ నికి శీఘ్రగుడు
క్రమముగా జనిీుంచినారు.
సీ. ఆ స్గరాఖయన కస్మంజసుడు పుట్టి
నంశ్యమంతుడు పుట్టి నతనికంత
ఘనుడు దిల్మపుడు కలిగె నాతనికి భ
గీరథుండు జనించెఁ గీరున్వయు
డాతనికి కకుతుసథ డతనికి రఘుమహా
రాజు జనిుంచె నా రాజవర్మన
కును బుట్టిను బ్రవృదుధ డను నామమున పుర్మ
షాదుడు కలాుష్పాదు డగుచు
తే.గీ. జనన మొందె నాతనికిని శంఖణుండు
తనయుడయ్యయ నాతనికి సుదరశనుండు
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 372 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

నుడువ నతనికి నగినవర్మణడు జనించె

శీఘ్రగుడు పుట్టి నతనికి శిష్ివర్మడు. 617

శీఘ్రగ సూైగినవర్ణసా శీఘ్రగసా మరు సునత్ః।

మరోః ప్రశుశ్రుక సాూైసీ దంబరీష్ః ప్రశుశ్రుకాత్॥ {1.70.38}
అంబరీష్సా పుత్ర్రఽభూ ననహుష్ః పృథివీపతిః।
నహుష్సా యయాతి సుూ నాభ్గసుూ యయాతిజః॥ {1.70.39}
నాభ్గసా బభూవాజ్ఞఽజా దూశర్థోఽభ్వత్।
అసాా దూశర్థా జాితౌ భ్రాత్రౌ రామలక్ష్మ్ణౌ॥ {1.70.40}
 శీఘ్రగునిక్త మర్థవు జనిీంచినాడు. మర్థవునకు ప్రశుశుక్రుడు,
ప్రశుశుక్రునిక్త అంబర్షష్ణడు, అంబర్షష్ణనిక్త నహుష్ణడు, నహుష్ణనిక్త
యయాతి, యయాతిక్త నాభాగుడు, నాభాగునిక్త అజ్ఞడు క్రమంగా పుట్టట నార్థ.
ఆ అజ్ఞనిక్త ఈ దశ్రథ మహారాజ్ఞ జనిీంచినాడు. ఈ దశ్రథుని కుమార్థలే ఈ
రామలక్షీణులు.
తే.గీ. మర్మవు గలిగె శీఘ్రగునికి, మహి నతనికిఁ
గలిగెను ప్రశ్యశ్రుకుడు, హితకర్మ డతనికి
నంబరీష్షడు జనియించె, నతనికి నహు
ష్షడు జనించె, నతని కొమర్మడు యయాతి. 618

తే.గీ. ఆ యయాతికి నాభాగు డవతరించె

నజుడు నాభాగునికిఁ బుట్టి నాతుజుడుగ
నజుని కీ దశరథ్నృపు డవతరించె
రాముడును లక్ష్మణుండు న్వ రాజుసుతులు. 619

ఆదవంశవిశుద్యధనాం రాజాాం పర్మధరిాణామ్।

ఇక్ష్వవకుకులజాతానాం వీరాణాం సత్ావాదనామ్॥ {1.70.41}
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 373 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ కోట రాజశేఖర్ ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

రామలక్ష్మ్ణయో ర్ర్గథ త్వతునత్య వర్యే నృప।

సదృశాభ్ాం నర్శ్రేష్ఠ సదృశే ద్యతు మర్ౌసి॥ {1.70.42}
ఓ మిథిలాధిపతీ! ఈ రామలక్షమణుల వుంశములోని మొదటి రాజునుుండి
అుందఱూ వశుదిచర్షత్రులు. పరమధరీపరులు. భద్రాతుీలు. ఇక్ష్వీకు
కులమున జనిీుంచిన ఈ రఘువీరులు సతావాదులు. స్నధువులచే
నుతిుంపబడినవారు. ఈ రామలక్షమణులు యోగుాలు. స్వత ఊర్షీళ అన్నడి నీ
కుమార్తూలను క్రముంగా వవాహమాడుటకు అనిావధములా తగినవారు. దశరథ్
చక్రవర్షూ కుమారులైన ఈ ఇరువురు వీరులు. శూరులు. బుధులు. నీతిపరులు.
కాబటిట నీ కుమార్తూలను వీర్షకిచిచ వవాహుం జర్షప్పుంచుండి అని నేను మిముీలను
కోరుచునాాను. పర్షపూరణమనస్సకడవై ఈ ర్తుండు కలాాణములను
జర్షప్పుంచేుందుకు నీ సమీతిని తెలియజేయి. ఓ వదేహరాజా! నీకు శుభుం
కలుగును గాక!” అని బ్రహీర్షియైన వసిష్షఠడు రాజర్షియైన జనకునితో
పలికినాడు.
సీ. ఆదివంశవశ్యదుధ లైనటిివ్యర్మను
పరమధరుపర్మలు భద్రమతులు
నిక్ష్వీకుకులజాతు ల్మ రఘువీర్మలు
స్తయవ్యదులు సాధజనవనుతులు
న్వ రామలక్ష్మణు లెననగ యోగుయలు
న్వదు పుత్రికలకు నిశియముగఁ
దగినటిి వ్యర ల్మ దాశరథులు వీర
వర్మలు శూర్మలు న్వతిపర్మలు బుధలు
తే.గీ. కాన వీరికి న్వ పుత్రికల నొస్ంగి
కూరిు నుదాీహ మొనరింపఁ గోర్మచుంటిఁ
బూరణమనమునఁ గలాయణములనుఁ జేయ
స్ముతింపుము జనకరాజరిు! శ్యభము. 620

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 374 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

 71. జనకుడు త్న నిమివాంశమును వివర్తాంచుట

ఏవం బ్రువాణం జనకః ప్రతుావాచ కృతాంజల్పః।

శ్రోతు మర్ౌసి భ్ద్రం త్య కులం నః పరికీరిూత్మ్॥ {1.71.1}
ప్రద్యనే హి మునిశ్రేష్ఠ కులం నిర్వశేష్త్ః।
వకూవాం కులజాత్యన త్నినబ్దధ మహామునే॥ {1.71.2}
దాశరథి యైన శ్రీరాముని వుంశవృక్షమును గుఱిుంచి వసిషఠ మహర్షి ఎుంతో
ప్రీతితో జనకునికి వశదీకర్షుంపగా, జనకమహారాజు అచచట ఉనా దశరథుడు
మొదలైనవార్షకి తన వుంశక్రమమును గుఱిుంచి వవర్షుంపదలచినాడు. “ఓ
పద్లారా! కనాాదాన సమయమున కనాకయొకక తుండ్రి తన కులముయొకక
గొపిదనమును గుఱిుంచి, సతీకర్షూ గడిుంచిన తన పూర్షీకుల గుఱిుంచి
తపినిసర్షగా తెలియజేయాలి” అని అుంటూ మిథిలాధిపతి తన వుంశవృక్షమును
గుఱిుంచి ఇలా వశదీకర్షుంచస్నగినాడు.
తే.గీ. ప్రీతి నిటుల వసిష్షఠడు వశదముగను
రామవంశక్రమ మునురకిుఁ దెలుపఁ,
దనదు వంశక్రమముును వను డటంచు
జనకభూపతి వవరింపసాగె నపుడు. 621
తే.గీ. కనయకను దాన మిచెిడి కాలమందు
స్తుులోదభవుడైనటిి జనకు డెపుడు
వనుతి కెకిున పూరీీణులను గుఱించి
తలుపఁ దగునని జనకుడు పలికె నిటుల. 622

రాజాఽభూ తిరషు లోకేషు విశ్రుత్ స్తనైన కర్ాణా।

నిమిః పర్మధరాాతాా సర్వసత్ూైవతాం వర్ః॥ {1.71.3}
త్సా పుత్ర్ర మిథి రానమ మిథిలా యేన నిరిాతా।
ప్రథమో జనకో నామ జనకాద పుాద్యవసుః॥ {1.71.4}
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 375 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ కోట రాజశేఖర్ ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

ఉద్యవసోసుూ ధరాాతాా జాతో వై నందవర్ధనః।

నందవర్ధనపుత్రసుూ సుకేతు రానమ నామత్ః॥ {1.71.5}
సుకేతో ర్ప్ప ధరాాతాా దేవరాతో మహాబలః।
దేవరాత్సా రాజర్గి ర్బృహద్రథ ఇతి సాృత్ః॥ {1.71.6}

 “ఓ వసిషఠ మహర్షి! మా వుంశమునకు మూలపురుష్షడు నిమి చక్రవర్షూ. తన

పుణాకరీలచేత ములోికములలో సతీకర్షూ నుందినవాడు, స్సగుణవుంతుడు,
సతాధరీరతుడు, సతీసుంపనుాడు, ధీముంతుడు అగు ఆ నిమి చక్రవర్షూకి మిథి
అను కుమారుడు జనిీుంచినాడు. గొపి నగరముగా ప్రసిదిి వహిుంచిన ఈ
మిథిలానగరము ఆ మిథి చక్రవర్షూ చేతనే నిర్షీుంపబడినది. జనక రాజులలో
మొదటివాడుగా ఆ మిథి కీర్షూనుందినాడు. ఆ మిథి చక్రవర్షూకి ఉదావస్సడు,
ఉదావస్సనికి నుందివరినుడు, నుందివరినునికి స్సకేతుడు, స్సకేతునికి
దేవరాతుడు, దేవరాతునికి బృహద్రథుడు క్రముంగా జనిీుంచినారు.

సీ. తన పుణయకరుల ఘనత ములోోకాల

స్తీురిుఁ గనన ప్రశస్ుగుణుడు
స్తయధరురతుండు స్తీస్ంపనునండు
నిమి చక్రవరిు ధీనియతి నుండె
నతని పుత్రుడు మిథి యాతడే నిరిుంచె
మిథిలాపురముును బ్రథితముగను
బ్రథ్మ జనకుడుగఁ బ్రథితు డతనికి ను
దావసుడు జనించె ధరుమూరిు
తే.గీ. యాతనికి నందివరధను డవతరించె
నతని కాతుజుడు సుకేతు డనెడివ్యడు
దేవరాతు డాతని సుతుడై వరలగ
నతనికిన్ బృహద్రథ్నృపు డవతరించె. 623

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 376 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

బృహద్రథసా శూరోఽభూ నాహావీర్ః ప్రతాపవాన్।

మహావీర్సా ధృతిమాన్ సుధృతిః సత్ావిక్రమః॥ {1.71.7}
సుధృత్య ర్ప్ప ధరాాతాా దృష్వకేతు సునధారిాకః।
దృష్వకేతోసుూ రాజర్గి ర్ౌర్ాశవ ఇతి విశ్రుత్ః॥ {1.71.8}
హర్ాశవసా మరుః పుత్ర్ర మరోః పుత్రః ప్రతింధకః।
ప్రతింధకసా ధరాాతాా రాజా కీరిూర్థ సునత్ః॥ {1.71.9}
పుత్రః కీరిూర్థసాాప్ప దేవమీఢ ఇతి సాృత్ః।
దేవమీఢసా విబుధ్య విబుధసా మహీధ్రకః॥ {1.71.10}
మహీధ్రక సుతో రాజా కీరిూరాతో మహాబలః। {1.71.11}

 “ఓ వసిషఠ మహర్షి! ఆ బృహద్రథ్ మహారాజునకు కుమారుడుగా

మహావీరుడు జనిీుంచినాడు. మహావీరునికి స్సధృతి, స్సధృతికి దృషట కేతువు,
దృషట కేతువునకు హరాశుీడు, హరాశుీనికి మరువు, మరువునకు
ప్రతిుంధకుడు, ప్రతిుంధకునికి కీర్షూరథుడు, కీర్షూరథునికి దేవమీఢ్యడు,
దేవమీఢ్యనికి వబుధుడు, వబుధునికి మహీధ్రకుడు, మహీధ్రకునికి కీర్షూరాతుడు
క్రముంగా జనిీుంచినారు.

సీ. ఆబృహద్రథునికి నాతుజుడుగ మహా

వీర్మడు జనిుంచె శూరవర్మడు
సుధృతి యానృపునకు సుతుడయ్యయ దృష్ికే
తువు పుట్టి నతనికిఁ దుష్టిఁగూరి
నతనికి హరయశ్యీ డను పుత్రు డుదయించె
నతని కయ్యయను మర్మ వ్యతుజుడుగఁ
గొమర్మడయ్యయఁ బ్రతింధకుం డా మర్మవునకు
రకిుఁ గలిగెఁ గీరిురథు డతనికి
తే.గీ. నతనికిన్ దేవమీఢ్యడన్ సుతుడు కలిగె
దేవమీఢ్యని సుతు డెననగ వబుధడు
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 377 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ కోట రాజశేఖర్ ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

సుతుడు కలిగె మహీధ్రకు డతని కెనన

నతనికిన్ కీరిురాతుడు సుతవర్మండు. 624
కీరిూరాత్సా రాజర్గిః మహారోమా వాజాయత్॥ {1.71.11}
మహారోమణసుూ ధరాాతాా సవర్ణరోమా వాజాయత్।
సవర్ణరోమణసుూ రాజర్గిః హ్రసవరోమా వాజాయత్॥ {1.71.12}
త్సా పుత్రదవయం జజేా ధర్ాజాసా మహాత్ానః।
జేాష్టఠఽహ మనుజ్ఞ భ్రాతా మమ వీర్ః కుశధవజః॥ {1.71.13}
మాం తు జేాష్ఠం ప్పతా రాజేా సోఽభిషిచా నరాధిపః।
కుశధవజం సమావేశా భ్ర్ం మయి వనం గత్ః॥ {1.71.14}
వృదేధ ప్పత్రి సవరాాత్య ధర్గాణ ధుర్ మావహమ్।
భ్రాత్ర్ం దేవసంకాశం స్తనహాత్ పశాన్ కుశధవజమ్॥ {1.71.15}
ఓ వసిషఠ మహర్షి! రాజశ్రేష్షఠడైన కీర్షూరాతునికి మహారోముడు,
మహారోమునికి సీరణరోముడు, సీరణరోమునికి హ్రసీరోముడు క్రమముగా
జనిీుంచినారు. ఆ హ్రసీరోమునికి నేను, ఈ కుశధీజుడు మేమిరువురము
జనిీుంచినాము. మా తుండ్రి వనవాసము చేయుటకు వెళ్లి చూ ఇద్రు
కుమారులలో పద్వాడినైన ననుా యోగుానిగా తలచి రాజుగా నిలిప్ప తముీని
యోగక్షేమములను గమనిుంచవలసినదిగా ఆదేశిుంచినాడు. తుండ్రిమాట
ననుసర్షుంచి నేను నా తముీని బాగోగులను గమనిుంచుచుుంటిని.
కొుంతకాలమునకు వృదుి డైన నా తుండ్రి హ్రసీరోముడు సీరాస్సథడైనాడు.
తే.గీ. అతని సుతుడు మహారోము డనెడివ్యడు
స్ీరణరోము డా నృపునికి జననమందె
హ్రస్ీరోముడు జనియించె నతని కేను
న్వ కుశధీజుడును జనియించినాము. 625
మ. వనవ్యస్ మొునరింపఁ దండ్రి చనుచున్, భావంచుచున్ యోగయతన్,
నను జేయష్షఠండని రాజుగ నిలిప్ప, యీ నా తముు స్ంక్షేమమున్

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 378 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

గనుమంచున్ హితవ్యకయమున్ బలికె; రాగమొుపి న్వ సోదర్మన్

గనుచుంటిన్, గడువృదుధడౌటఁ బిత స్ీరగమేుగెఁ బుణాయతుుడై. 626
కసాచి త్ూైథ కాలసా సాంకాశాా దగమత్ పురాత్।
సుధనావ వీర్ావాన్ రాజా మిథిలా మవరోధకః॥ {1.71.16}
స చ మే ప్రేష్యామాస శైవం ధను ర్నుత్ూమమ్।
సీతా కనాా చ పద్యాక్షీ మహాం వై దీయతా మితి॥ {1.71.17}
త్సాాఽప్రద్యనాత్ బ్రహార్గి యుదధ మాసీ నాయా సహ।
స హతోఽభిముఖో రాజా సుధనావ తు మయా ర్ణే॥ {1.71.18}

ఓ వసిషఠ మహర్షి! నేను మిథిలానగరానిా పర్షపాలిస్తూ ఉుండగా

స్నుంకాశాపటట ణమునకు రాజైన స్సధనుీడు మిథిలను జయిుంచాలనే కోర్షకతో
మాపై తన పరాక్రమానిా ప్రదర్షిుంచినాడు. శివధనుస్సును, స్వతాకుమార్షని
తనకు ఇవీవలసినదిగా ననుా అడిగినాడు. మా స్వతను వవాహమాడగోర్షనాడు.
అప్పుడు నేను స్సధనుీనితో యుదిము చేసినాను. ఆ దుష్షటని వధిుంచినాను.
అుందఱూ మెచుచకొనే వధుంగా నా తముీడైన ఈ కుశధీజుని ఆ స్నుంకాశా
నగరమునకు రాజుగా పట్లటభషేకుం చేసినాను. ఈ కుశధీజుడు
స్నుంకాశారాజుగా సుంతోషుంగా చకకగా పర్షపాలన చేస్తూ గొపి వైభవమును,
కీర్షూని పుందినాడు.

మ. జనపాలుండుగ నుండ నే మిథిలలో సాంకాశయభూపుండు దు

ష్షిని ల్మలన్ మిథిలావరోధకుడునై శూరతీమున్ జూప్ప పా
వనమౌ శైవధనుసుసఁ గోరె, స్తిగ వ్యంఛించె మా సీత నా
తని దుషాితుు సుధనుీఁ జంప్పతిని యుదధముందు వీరోయదధతిన్.627
మ. స్ువన్వయంబుగ న్వ కుశధీజునిఁ దత్మసంకాశయదేశానఁ బ్రా
భవ మొపాిరగ రాజుగ నిలిప్పతిన్, బటాిభిషేకముు వై
భవరీతిన్ జరిప్పంచినాడ, నృపుడై వరిధలిో, యీతండు న్వ
భువఁ గీరిున్ గనె, మతసహోదర్మడు స్మ్ముదముుఁ జేకూర్మిచున్. 628
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 379 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ కోట రాజశేఖర్ ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

దద్యమి పర్మ ప్రీతో వధౌవ త్య మునిపుంగవ। {1.71.20}

సీతాం రామాయ భ్ద్రం త్య ఊరిాళాం లక్ష్మ్ణాయ చ।
వీర్ాశులాుం మమ సుతాం సీతాం సుర్సుతోపమామ్॥ {1.71.21}
దవతీయా మూరిాళాం చైవ త్రిర్ూద్యమి న సంశయః।
రామలక్ష్మ్ణయో రాజన్ గోద్యనం కార్యసవ హ॥ {1.71.22}
ప్పత్ృకార్ాం చ భ్ద్రం త్య త్తో వైవాహికం కురు। {1.71.23}
ఓ వసిషఠ మహర్షి! స్నటిలేని మేటి రాజకుమారులని ఈ రామలక్షమణులను
నేను మెచుచకొుంటునాాను. నా ఇద్రు కుమార్తూలను క్రముంగా ఈ ఇద్రు
రఘువీరులకు ఇచెచదను. స్వతాకుమార్షని ఈ రఘురామునికి ఇచెచదను.
ఊర్షీళాకుమార్షని ఈ లక్షమణునికి ఇచెచదను అనిచెప్పి కోసలాధిపతిని చూచి “ఓ
దశరథ్మహారాజా! రామలక్షమణులచేత గోదానమును, ప్పతృకారాములను
చేయిుంచుండి. వవాహవ్రతకారాములను ప్రారుంభుంచుండి. ఈ కలాాణము వలన
మీకు, మాకు ఇరువురుకీ సకలసభాగాములు కలుగగలవు. భద్రము
చేకూరగలదు.
ఉ. మెచెిద రామలక్ష్మణుల మేటి నృపాలకుమార్మలంచు, నే
నిచెిద నాదు కనయకల న్వ రఘువర్మయలకున్ మున్వశీరా!
యిచెిద సీతయన్ దుహిత న్వ రఘురామునికిన్ ముదముుతో
నిచెిద లక్ష్మణాహీయున కీ డనుచున్ సుకుమారి నూరిుళన్. 629
మ. శ్రితులన్ బ్రోచెడి రామలక్ష్మణులచేఁ జేయించి గోదానమున్,
బితృకారయముుల వ్యర్మ చేయునటులన్ వీక్షించి, వైవ్యహిక
వ్రతమున్ జేయుము కోస్లేశీర! బృహదభద్రముు స్ంధలుో, స్ం
తత సౌభాగయము మీకు మాకుఁ గలుగున్, దథ్యముు కలాయణమౌ. 630

మఘ్న హాదా మహాబాహో త్ృతీయే దవస్త ప్రభ్య॥ {1.71.23}

ఫలుగనాా ముత్ూర్గ రాజన్ త్సిాన్ వైవాహికం కురు।
రామలక్ష్మ్ణయో రాజన్ ద్యనం కార్ాం సుఖోదయమ్॥ {1.71.24}

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 380 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

త్ ముకూవంత్ం వైదేహం విశావమిత్ర్ర మహామునిః।

ఉవాచ వచనం వీర్ం వసిష్ఠసహితో నృపమ్॥ {1.72.1}
అచింతాా నాప్రమేయాని కులాని నర్పుంగవ।
ఇక్ష్వవకూణాం విదేహానాం నైష్ట్ం తులోాఽసిూ కశైన॥ {1.72.2}
 “ఓ దశరథ్మహారాజా! ఈరోజు ఉనా నక్షత్రము మఖానక్షత్రము. నేటికి
మూడవరోజున శుభప్రదమైన ఉతూరఫలుా నీ నక్షత్రము ఉుంటుుంది. కాబటిట
ఆరోజున వవాహములను జర్షప్పుంచడుం శ్రేయసకరము. వవాహములకు
ముుందు చేయదగిన దానములను ఇప్పిుంచే ఏరాిటుి చేయుండి” అని
జనకమహారాజు పలికినాడు. అుందులకు సుంతోషుంచిన వశాీమిత్ర మహర్షి
వసిషఠ మహర్షితో కూడినవాడై జనకుని చూచి “ఓ మిథిలాధిపతీ! మీ
వదేహవుంశము, దశరథుని ఇక్ష్వీకువుంశము ర్తుండునూ పరసిరము
తగినవుంశములు. ధరీము నాచర్షస్తూ సతీకర్షూ నుంది ఎుంతో ప్రసిదిి చెుందినవ అని
ఇరువుంశములగుఱిుంచి వవర్షుంపస్నగినాడు.
ఉ. ఇప్పుడు వెలుగ త్మర మఖ, య్యననగ మూడవనాడు నింగిలో
నొప్పు శ్యభ మొుస్ంగఁగల యుతురఫలుగని త్మర, కాన మీ
రప్పుడు రామలక్ష్మణుల కదుభతరీతి వవ్యహకారయముల్
తపిక చేయనౌ, తగిన దానము ల్మయగఁ జేయుమా నృపా! 631
మ. జనకుం డటుో వచింప స్ంతసిలి, వశాీమిత్ర మౌన్వంద్ర డి
టోనె బ్రహురిు వసిష్షఠతోఁ గలసి, రాజా! రెండు వంశముులున్
గన నిక్ష్వీకు వదేహ నామముల వఖాయతిన్ వరాజిలెోడిన్
ఘనకీరిున్ స్దృశముులై వరలు మానయశ్రేష్ఠధరుముులన్. 632

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 381 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

 72. దశరథుడు నాాందీశ్రాదాాదులను నిరవహాంచుట

సదృశ్ల ధర్ాసంబంధః సదృశ్ల రపసంపద్య।

రామలక్ష్మ్ణయో రాజన్ సీతా చోరిాళయా సహ॥ {1.72.3}
వకూవాం చ నర్శ్రేష్ఠ శ్రూయతాం వచనం మమ।
భ్రాతా యవీయాన్ ధర్ాజా ఏష్ రాజా కుశధవజః॥ {1.72.4}
అసా ధరాాత్ానో రాజన్ రపేణాఽప్రతిమం భవి।
సుతాదవయం నర్శ్రేష్ఠ పత్నయర్థం వర్యామహ॥ {1.72.5}
భ్ర్త్సా కుమార్సా శత్రుఘ్నసా చ ధమత్ః।
వర్యామ సునత్య రాజన్ త్యో ర్ర్గథ మహాత్ానోః॥ {1.72.6}
 “ఓ మిథిలాధిపతీ! రూపమునుందు గుణమునుందు ఈ రాముడు స్వతకు
తగినవాడు. ఇదేవధుంగా స్వత కూడా ఈ రామునికి తగినటువుంటిది. ఈ
లక్షమణుడు ఊర్షీళకు తగినవాడు. ఇదేవధుంగా ఊర్షీళ కూడా లక్షమణునికి
తగినటువుంటిది. ఈ కలాాణములు ఇరువుంశములనూ వర్షథలిజేయగలవు.
మఱియొకమాట కూడా చెప్పుచునాాను వనుము. నీ తముీడైన ఈ కుశధీజుని
కుమార్తూలగు మాుండవ శ్రుతకీర్షూ అను కనాలను దశరథ్పుత్రులే అయిన
భరతునికి శత్రుఘుానికి ఇచిచ తగినర్షతి వవాహములను జర్షప్పుంచుండి.
మ. తగు న్వ రాముడు సీతకున్ బతిగ, నేతద్రీతి నా సీతయున్
దగు న్వ రామునికిం బ్రజేశ! స్తిగఁ దాద్రూపయభావముులన్
దగు న్వ లక్ష్మణు డూరిుళాతర్మణికిన్, దథ్యముు సౌమిత్రికిన్
దగు నా యూరిుళ, వంశవరధనము లేతద్రూపకలాయణముల్. 633
తే.గీ. వనుము మఱియొకు మాటను వభుడ! న్వకు
తముుడైన కుశధీజు తనయలైన
మాండవీశ్రుతకీర్ముల మహితరీతి
భరతశత్రుఘునలకు నిముు పతునలుగను. 634

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 382 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

పుత్రా దశర్థస్తామే రపయౌవనశాల్పనః।

లోకపలోపమా సనర్గవ దేవతులాపరాక్రమాః॥ {1.72.7}
ఉభ్యో ర్ప్ప రాజేంద్ర సంబంధే నానుబధాతామ్।
ఇక్ష్వవకోః కుల మవాగ్రం భ్వత్ః పుణాకర్ాణః॥ {1.72.8}
ఓ వదేహభూపా! ఈ దశరథ్కుమారులు రూపమును యౌవనమును
కలవారు. వజుఞలు. చాలా గొపి శూరులు. దికాిలకులతో సమానమైనవారు.
దేవతులా పరాక్రములు. వీర్షకి మీ కుమార్తూల నిచిచ వవాహములు జర్షప్పుంచుట
ఎుంతో సముంజసము. ఈ కలాాణములను జర్షప్పుంచినట్లై త్య మీకు శ్రేయస్సు
కలుగుతుుంది. కీర్షూ, సుంపదలు సమకూరుతాయి. ఇక్ష్వీకువుంశము
పరమపావనమైనది. మీ నిమివుంశము దివాగుణ వరాజితమైనది. మీ ఇరు
వుంశముల కలాాణబుంధము అుందఱికీ శుభమును కలిగిస్సూుంది.
ఉ. వీరలు రూపయౌవనులు, వజుఞలు, పంకిురథ్యతుజుల్, మహా
శూర్మలు, లోకపాలస్మశోభితులున్, సురతులయవక్రముల్,
కోరి వవ్యహముల్ జర్మపఁ గూడును శ్రేయము, కీరిుస్ంపదల్
చేర్మ వదేహభూప! యని చెపెిను గౌశికు డుతసహించుచున్. 635
తే.గీ. పరమపావనమెనన నిక్ష్వీకుకులము
దివయగుణభాసురము భవదీయ వంశ
ముభయవంశాల బంధముు శ్యభముఁ గూర్మి
ననియ్య గౌశికు డాదట జనకుఁ గనుచు. 636
విశావమిత్ర వచః శ్రుతావ వసిష్ఠసా మత్య త్ద్య।
జనకః ప్రాంజల్ప రావకా మువాచ మునిపుంగవౌ॥ {1.72.9}
కులం ధనా మిదం మనేా యేష్ట్ం నో మునిపుంగవౌ।
సదృశం కులసంబంధం యద్యజాాపయథః సవయమ్॥ {1.72.10}
ఏవం భ్వతు భ్ద్రం వః కుశధవజసుత్య ఇమే।
పతౌనయ భ్జేతాం సహితౌ శత్రుఘ్నభ్ర్తా వుభౌ॥ {1.72.11}

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 383 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ కోట రాజశేఖర్ ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

ఏకాహాన రాజపుత్రీణాం చత్సౄణాం మహామునే।

పణీన్ గృహణంతు చతావరో రాజపుత్రా మహాబలాః॥ {1.72.12}

 వశాీమిత్ర మహర్షి అటుి పలుకగా వనిన జనకమహారాజు వసిషఠ మహర్షి

అనుమతితో ఇటి న్నను. “ఓ బ్రహీరుిలారా! మీరు శుభకరుంగా మాట్లిడటుంతో
నా వుంశము పవత్రమైనది. ఈ నాలుగు వవాహములు అనిావధాలా తగినటిట వ
అని నేను నముీచునాాను. స్వత ఊర్షీళ మాుండవ శ్రుతకీర్షూ అను వధువులకు
క్రముంగా రామ లక్షమణ భరత శత్రుఘుాలు భరూలుగా అయేాటుి గా అుందఱూ
‘శుభమ్!’ అని పలుకుతూ ఒకేరోజున నాలుగు వవాహములను జర్షప్పుంచుండి.
ఓ మునీశీరులారా! దయతో మీరు మీ వధులను సుంపూరణుంగా
నిరీహిుంచవలసినదిగా ప్రార్షథస్తూ ఉనాాను అని వనావుంచుకొనినాడు.
మ. జనకుం డామిథిలాధపుండు ముని వశాీమిత్రు వ్యకయముులన్
వని, బ్రహురిు వశిష్షఠ స్ముతిని, స్ంప్రీతిన్ వచించెన్ “శ్యభ”
ముని “బ్రహుర్ములు మీర్మ పలుగ మదీయంబైన వంశముు పా
వనమయ్యయన్ స్దృశముులై తనర్మ నుదాీహముు లతయంతమున్. 637
చం. నలుగుర్మ రాజపుత్రులు గుణముుల రాజిలుచున్ గ్రమముుగ
నలుగుర్మ రాజపుత్రికల నాథులుగగ, శ్యభముు నందఱున్
బలుక, నొకేదినముున వవ్యహము లనినయుఁ బూరిుకాగ, నిం
పలర మున్వశ్యలార! తమ పాత్రను స్తృప నిరీహింపుడీ. 638

ఉత్ూర్గ దవస్త బ్రహాన్ ఫలుగనీభ్ాం మనీషిణః।

వైవాహికం ప్రశంసంతి భ్గో యత్ర ప్రజాపతిః॥ {1.72.13}
ఏవ ముకాూై వచ సౌనమాం ప్రతుాతాథయ కృతాంజల్పః।
ఉభౌ మునివరౌ రాజా జనకో వాకా మబ్రవీత్॥ {1.72.14}
పరో ధర్ాః కృతో మహాం శిష్టాఽసిా భ్వతోః సద్య।
ఇమా నాాసనముఖ్యాని ఆసాతాం మునిపుంగవౌ॥ {1.72.15}

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 384 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

 “ఓ బ్రహీరుిలారా! సుంతానమును ప్రస్నదిుంచగల ప్రజాపతియగు భగుడు

దేవతగా ఉనా నక్షత్రము ఉతూరఫలుా నీ నక్షత్రము. ఆ నక్షత్రుంలో జర్షప్పుంచే
వవాహుం అతుాతూమమైనదని వజుఞలు చెబుతూ ఉుంట్లరు. మీరు అనఘులు.
మునీశీరులు. కనాాదానుం చేస్త భాగాానిా నాకు కలిగిుంచినారు. నేను మీకు
శిష్షాడను. ఈ ఆసనములలో కూరొచనండి. వవాహసతకరీలను యథావధిగా
నిరీహిుంచుండి” అని అుంటూ జనకమహారాజు తన ఆశలు ఫలిుంచాలని
కోరుకొుంటూ గౌరవపురసురుంగా వార్షకి నమసకర్షుంచినాడు.
తే.గీ. స్ంతతి నొస్ంగునటిి ప్రజాపతియగు
భగుడు దేవతగగల భవయమైన
త్మర యుతురఫలుగని, దానియందుఁ
బండిో యుతుమ మందుర్మ వజుఞలెలో. 639
మ. అనఘుల్ మీరలు స్నుున్వంద్ర లిదె కనాయదానస్దధరుమున్
ఘనతన్ జేసడి భాగయమిచిితిరి నాకై, మీకు శిష్షయండ నా
స్నముల్ గైకొనుడీ, యథోచితముగ స్తురుముల్ చేయుడీ,
యనుచున్ మనననఁ జూప్ప మ్రొకెు జనకుం డాశాఫలప్రయుడై. 640

యథా దశర్థస్తాయం త్థాఽయోధాా పురీ మమ।

ప్రభత్యవ నాసిూ సందేహో యథార్ౌం కరుూ మర్ౌథ॥ {1.72.16}
త్థా బ్రువతివైదేహ జనకే ర్ఘునందనః।
రాజా దశర్థో హృష్వః ప్రతుావాచ మహీపతిమ్॥ {1.72.17}
యువా మసంఖేాయ గుణౌ భ్రాత్రౌ మిథిలేశవరౌ।
ఋష్యో రాజసంఘ్నశై భ్వద్య్య మభిపూజితాః॥ {1.72.18}
సవసిూ ప్రాపునహి భ్ద్రం త్య గమిష్ట్ామి సవమాలయమ్॥
శ్రదధకరాాణి సరావణి విధాసాామీతి చాబ్రవీత్॥ {1.72.19}
 “ఓ మునీశీరులారా! ఈ వైవాహిక సుంబుంధముల కారణుంగా
మిథిలానగరముపై దశరథునికి అధికారము కలదు. అట్టి నాకునూ
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 385 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ కోట రాజశేఖర్ ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

అయోధాానగరముపై అధికారము కలదు. కావున ఇప్పుడు ఉభయదేశములకు

ప్రభువులు మీరే” అని జనకుడు ఆ బ్రహీరుిలను చూస్తూ పలికినాడు. అప్పుడు
దశరథుడు జనకుని జూచి “ఓ మిథిలాధిపా! నీవు, నీ తముీడగు కుశధీజుడు
ఇరువురునూ గొపి గుణవుంతులు. వజుఞలు. స్సమనస్సకలు. మీరు మునులను
రాజులను సదా భకిూతో స్తవస్తూ ఉుంట్లరు. అుందులకు నాకు చాలా సుంతోషుంగా
ఉనాది. నేను నాుందీశ్రదాిది కారాక్రమములను జర్షప్పుంచవలసియునాది.
కావున మీరు సమీతిుంచినచో ఇచచటినుుండి బయలుదేర్తదను” అని పలికెను.
తే.గీ. మిథిల యను న్వ పురము దశరథునికెట్లో
యట్టో యగు నాకు నా యయోధాయపురముు,
నుభయ దేశముులకు మీరె ప్రభువు లనుచు
జనకు డనియ్య బ్రహుర్ములఁ గనుచు నంత. 641
మ. పలికెన్ బంకిురథుండు రాజుఁ గని భూపా! న్వవు న్వ తముుడున్
వలస్తీురిుగుణోననతుల్ బుధలు స్ంప్రీత్మతుులున్, స్నుున్వం
ద్రల రాజనుయలఁ భకిుఁ గొలెిదర్మ, స్ంతోష్టంచితిన్, శ్రదధక
రులఁ నెలోన్ జరిప్పంప నింక వడి మీరల్ స్ముతిన్ దెలుిడీ” 642

త్ మాపృష్ట్వై నర్పతిం రాజా దశర్థ సూద్య।

మునీంద్రౌ తౌ పుర్సృత్ా జగామాఽఽశు మహాయశాః॥ {1.72.20}
స గతావ నిలయం రాజా శ్రదధం కృతావ విధానత్ః।
ప్రభ్త్య కాలా ముతాథయ చక్రే గోద్యన ముత్ూమమ్॥ {1.72.21}
గవాం శత్సహస్రాణి బ్రాహాణేభ్యా నరాధిపః।
ఏకైకశ్ల దదౌ రాజా పుత్రా నుదూశా ధర్ాత్ః॥ {1.72.22}
నాుందీశ్రదికరీలను చేయుటకు దశరథుడు వెళిగోరగా జనకుడు తన
సమీతిని తెలిప్పనాడు. కోసలేశుడు మహరుి లతోక్లిసి తన వడిదికి చేరుకొని
నాుందిని శ్రదిక్రియలను పూర్షూచేసి వేకువనే మేలొకనాాడు.
వనయవవేకసుంపనుాలైన వప్రోతూములకు గోవులను దానుం చేసినాడు. చెుంగు
చెుంగున దూకే లేగదూడలతో కూడియునాటిట వ, బుంగారు తొడుగులతో
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 386 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

అలుంకర్షుంపబడిన కొముీలు గలవ, పాలు సమృదిిగా యీయగలిగినవ,

ఉతాుహుంగా ఉుండెడివ, అుందమైనవ అగు నాలుగు లక్షల ఆవులను నూతన
వరులుగా ఉనా తన నలుగురు కుమారుల పేరు చెప్పి సుంతోషుంగా దానుం
చేసినాడు.
చం. జనకుడు వలెో యంచనఁ బ్రజాపతి యాజి మహరిువర్మయలన్
గొని నిలయముుఁ జేరె, స్మకూరెిను నాందిని, శ్రదధఁ గలయమం
దున వెస్ మేలుకాంచెఁ, బరితుష్టి నొనరెిను ధేనుదానమున్
వనయవవేకవంతులగు వప్రవరేణుయల కాదరముునన్. 643
ఉ. చెంగున దూకు లేగలును జెంగట నుండి తురంగలింపగ,
బంగర్మ కొముులన్ దనరి, పాలు స్మృదిధగ న్వయగలుగచున్
రంగుగ నుండు గోవులను రాజవర్మండిడె నాలుగలక్షలన్
ముంగిట నునన వప్రులకుఁ బుత్రుల పేర వవ్యహవేళలో. 644

స సుతైః కృత్ గోద్యనై ర్వృత్సుూ నృపతి సూద్య।

లోకపలై రివాభ్తి వృత్ః సౌమాః ప్రజాపతిః॥ {1.72.25}
యసిాంసుూ దవస్త రాజా చక్రే గోద్యన ముత్ూమమ్।
త్సిాంసుూ దవస్త శూరో యుధాజిత్ సముపేయివాన్॥ {1.73.1}
పుత్రః కేకయరాజసా సాక్ష్వ ద్ర్త్మాతులః।
దృష్ట్వై పృష్ట్వై చ కుశలం రాజాన మిద మబ్రవీత్॥ {1.73.2}

 దశ్రథమహారాజ్ఞ ధనమును, గోధనమును విప్రులకు ఇసూి పాలు

పండుకొనేందుకు క్ంచుపాత్రలను కూడా దానంచేసినాడు. ఆ సమయంలో
పుత్రులతో కూడియునన దశ్రథుడు లోక్పాలురతో కూడియునన బ్రహీ వలె
ప్రకాశ్ంచినాడు. ఏ రోజ్ఞన కోసలేశుడు గోదానం చేసినాడో అదే రోజ్ఞన
అలుే డైన భరతుని చూచేందుకు కేక్యదేశ్ రాజకుమార్థడు భరతుని మేనమామ
అగు యుధ్యజితుి మిథిలకు వచిచనాడు. నాందిని శ్రాదధక్రియలను గొపపగా

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 387 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ కోట రాజశేఖర్ ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

నిరాహించిన దశ్రథుని చూచి యుధ్యజితుి ఎంతగాన్మ ప్రశ్ంసిసూి ఇలా

అనానడు.

తే.గీ. పాలు ప్పండుకొనం గంస్యపాత్రల నిడె

ఘనముగ ధనముు నిడె గోధనముతోడ;
భవయ గోదానమున లోకపాలస్హితు
డైన లోకేశ్యవలె వెలెగ నాజి యపుడు. 645
తే.గీ. ఏ దినముున గోదాన మిచెి నాజి
యా దినముుననె భరతు నలుోనిఁ గనఁ
జేరె మిథిల యుధాజితుు వీరవర్మడు
కేకయాధపపుత్రుండు శ్రీకరముగ. 646
కం. నాందీ శ్రదాధదుల నటఁ
బందికగఁ జేసినటిి భూపతిఁ గనుచున్
వందనము లనుచు హరుము
నంది యుధాజితుు పలికె నాజిఁ బగడుచున్. 647

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 388 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

 73. రామ లక్ష్మణ భరత్ శత్రుఘ్ననల
వివాహమహోత్ువ ఘటి ము

కేకయాధిపతీ రాజా స్తనహాత్ కుశల మబ్రవీత్।

యేష్ట్ం కుశలకామోఽసి త్యష్ట్ం సంప్రత్ానామయమ్॥ {1.73.3}
సవస్రీయం మమ రాజేంద్ర ద్రషువకామో మహీపతిః।
త్దర్థ ముపయాతోఽహ మయోధాాం ర్ఘునందన॥ {1.73.4}
శ్రుతావ త్వహ మయోధాాయాం వివాహార్థం త్వాత్ాజాన్।
మిథిలా ముపయాతాంసుూ త్వయా సహ మహీపత్య॥ {1.73.5}
త్వర్యాఽభాపయాతోఽహం ద్రషువకామః సవసు సునత్మ్।
యుధాజితుూ దశరథుని చూచి “ఓ మహారాజా! మా కేకయదేశరాజు మీ
యోగక్షేమములను గుఱిుంచి అడిగినారు. మీరు కూడా మా యోగక్షేమములనే
కోరుకొుంటూ ఉుంట్లరు. మీరు క్షేమమే కదా! మా మేనలుి డైన భరతుని
చూడదలచి నేను ముుందుగా అయోధాకు వెళ్లినాను. భరతునితో మీ రుందఱూ
ఈ వదేహనగరుం చేర్షనటుి గా తెలిసికొని నేను కూడా ఇచచటికి వచిచనాను”.
ఈవధుంగా పలికిన యుధాజితుూను చూచి దశరథుడు ఎుంతగానో
సుంతోషుంచినవాడై కుశలప్రశాలు వేసి ఆతీీయునిగా భావస్తూ
గౌరవపురసురుంగా అతనికి అతిథిసతాకరములను చేసినాడు.
ఉ. కేకయరాజు మిముడిగె, క్షేమమె మీకును? మీర్మ స్రీదా
మాకుశలమెు కోర్మదుర్మ, మాకును క్షేమమె; మేనయలుోనిన్
రాకొమర్మన్ గనన్ దలచి రాజవరేణయ! యయోధయ కేగితిన్,
జేకొని వ్యని మీరిటకుఁ జేరితిరంచు వదేహ వచిితిన్. 648
కం. అతిథి యుధాజితుును గని
కుతుకముున దశరథుండు కుశల మడుగుచున్,
హితుడని పూజార్మిండని
యతిగౌరవమొపి నతని కాతిథ్యమిడెన్. 649
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 389 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ కోట రాజశేఖర్ ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

తత స్థా ముషతో రాత్రిం సహ పుత్రై రమహాతమభిః॥ {1.73.7}

ప్రభాతే పున రుత్యాయ కృత్యి కరామణి కరమవిత్।
ఋషీం సాదా పురసృతా యజావ్యట ముప్తగమత్॥ {1.73.8}
యుకేా ముహూర్చా విజయే సరాిభరణభూషతైిః।
భ్రాతృభిః సహితో రామిః కృతకౌతుకమంగళ్ిః॥ {1.73.9}
వసిషుం పురతిః కృత్యి మహరీి నపరానప్ప। {1.73.10}
(ప్పతుిః సమీప మాశ్రితా తసౌా భ్రాతృభ రావృతిః)
యుధ్యజితుినకు ఆతిథామిచిచ దశ్రథుడు తన కుమార్థలను చూసూి,
ప్రీతితో వార్ష మాట్లను వింటూ ఆ రాత్రిని గడిపనాడు. వేకువనే మేల్కకని
విధుాక్ి సతకరీల నాచర్షంచినాడు. మునివర్థాలు ముందుండగా ఆ
దశ్రథమహారాజ్ఞ సంతోషంగా ఉతాుహంగా క్లాాణ యజువేదిక్ దగగఱకు
చేర్థకొనానడు. పెండిేకుమార్థలైన రామలక్షీణభరతశ్త్రుఘునలు అనిన
ఆభరణాలను ధర్షంచి వివాహ వ్రత దీక్ష్వ క్ంక్ణబదధహస్సిలై జయమును
క్లిగించే శుభముహూరింలో క్లాాణవేదిక్ను చేర్థకొనేందుకు సిదధమయాార్థ.
తనతోకూడి నడుసూి తర్షసూి ఉనన తముీలతో శ్రీ రఘురాముడు
వినయగుణాభిరాముడై దీక్ష్వక్ంక్ణధ్యర్షగా విరాజిలుే తూ వశ్ష్ణుడు,
విశాామిత్రుడు మొదలైన మునిముఖ్యాలు ముందు నడుసూి ఉండగా
క్లాాణవేదిక్ చెంత ఉనన తండ్రి వదదకు చేర్థకొనానడు.
మ. వినుతిన్ గాంచిన పుత్రుల్న్ గనుచు, స్ంప్రీతిన్ దదీయోకుతల్న్
వినుచున్, బంకితరథుండు రాత్రి గడిపెన్ వేడకన్, బ్రభాతముునం
దన మేలాకంచి, సకరుల్న్ దనర్ష, స్ంతోష్ముునన్ యజువా
ట్టని జేరన్ మునివర్ాల్ంగని చనెన్ ఠీవిన్ మహోతాసహియై. 650
చం. జయమ్మడు స్నుుహూరతమున స్రావిభూష్ణరాశిుఁ ద్లిచ, చి
నుయుల్గు తముు లాదరమునన్ దర్షుఁ జేర్ష తర్షంచుచుండగా,
రయమున వచెచ కంకణవిరాజితుడై రఘురామమూర్షత శ్రీ
మయుడు వస్వష్ఠముఖామునిమానాపురస్ృతుడై విధేయుడై. 651

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 390 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

వసిషోు భగవ్య నేతా వైదేహ మిద్ మబ్రవీత్॥ {1.73.10}

రాజా ద్శరథో రాజన్ కృతకౌతుకమంగలైిః।
పుత్రై రనరవరశ్రేషు దాత్యర మభకాంక్షతే॥ {1.73.11}
దాతృప్రతిగ్రహీతృభాాం సరాిరాాిః ప్రభవంతి హి।
సిధరమం ప్రతిపద్ాసి కృత్యి వైవ్యహా ముతామమ్॥ {1.73.12}
ఇతుాకాిః పరమోదారో వసిష్ట్రున మహాతమనా।
ప్రతుావ్యచ మహాతేజా వ్యకాం పరమధరమవిత్॥ {1.73.13}

పెండిేకుమార్థలుగా అలంక్ర్షంపబడిన రామలక్షీణభరతశ్త్రుఘునలు

క్లాాణ వేదిక్ చెంత ఉనన తమ తండ్రి దశ్రథమహారాజ్ఞను చేర్ష
నమసకర్షంపగా వసిషు మహర్షి జనకుని చేర్ష “ ఓ మిథిలాధిపా! విదేహభూపత్క!
కోసలాధిపుడు తన నలుగుర్థ కుమార్థలతో కూడినవాడై నీ కొఱకు
వేచియునానడు. నీవు క్నాాదానము చేయు దాతవు. నీ కొఱకు దశ్రథుడు
ఎదుర్థచూసూి ఉనానడు. దానము చేయు దాతకు, ఆ దానమును సీాక్ర్షంచే
ప్రతిగ్రహీతకు ఇర్థవుర్షకీ సమసి లాభాలూ చేకూఱుతాయ. నీవు సంతోషంగా
వెంట్నే నలుగుర్థ క్నాలను దానం చేయ. ఈ క్నాాదానము వలన నీకు ఎంతో
గొపపకీర్షి క్లుగుతుంది అని క్రివాానిన నిర్చదశ్ంచినాడు. అప్పుడు
జనక్మహారాజ్ఞ ఇలా మాటాేడస్వగినాడు.
చం. నలుగుర్ పుత్రు ల్ంతటుఁ బ్రణామముుఁ జేయుచుుఁ దండ్రిుఁ జేరగా,
నల్ఘుడు తదాస్వష్ఠడు మహాతుు విదేహనృపాలుుఁ జేర్ష, యం
పల్ర వచించె నిట్టు “మ్మథ్వలాధిప! వీర విదేహపార్షథవా!
నిలిచెను గోస్లాధిపుడు నకయ, వేచె సపుత్రయుకుతడై”. 652
ఉ. ద్తగనునన నిన్ దల్చి తాను నిరీక్షణ నిలెచ నాజియ,
ద్తకుఁ దదగరహీతకును దపపక చేకుఱు స్రాలాభముల్,
చేతము పంగుఁ గనాకల్ శీఘ్రమ ద్నము చేయుమయా! న
క్తత కీర్షత కలుు” నన నా జనకప్రభువంత నిటునెన్. 653

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 391 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ కోట రాజశేఖర్ ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

కిః సిాతిః ప్రతిహారో మే కస్థాఽఽజాా సంప్రతీక్షాతే।

సిగృహే కో విచారోఽసిా యథా రాజా మిద్ం తవ॥ {1.73.14}
కృతకౌతుకసరిస్థిిః వేదిమూల ముప్తగత్యిః।
మమ కనాా మునిశ్రేషు దీప్తా వహేన ర్తవ్యర్తేషిః॥ {1.73.15}
 “ఓ వసిషు మహర్షి! ఇప్పుడు ఇచచట్ మీర్థ చేయదలచిన పనులకు అడుడ చెపేప
వాడు ఎవడునూ లేడు. ఇలా చేయండి అని మీకు ఆజు లను ఇవాగలవాడు కూడా
ఎవడునూ లేడు. మముీలను నడిపంచే పెదదలు మీర్చ. ఈ ఇలుే మీదే, ఈ
రాజాము మీదే అని భావిసూి ఎటువంట్ట సంకోచమూ లేకుండా క్లాాణ
విధులను నిరాహించవలసినదిగా మిముీ వేడుకొంటూ ఉనానను. నా
కుమారెిలైన సీత ఊర్షీళ మాండవి శ్రుతకీర్షి అన్నడి నలుగుర్థ పెండిేకుమారెిలుగా
అలంక్ర్షంపబడినార్థ. మేలైన ఆభరణములను ధర్షంచి వివాహవ్రత
దీక్ష్వక్ంక్ణబదధహసిలై విరాజిలుే వారై, అగినశ్ఖలతో సమానంగా తేజర్షలుే వారై
క్లాాణయజువేదిక్ దగగఱకు వచిచయునానర్థ. చూడండి అని అనగా వసిష్ణుడు
వార్షని వాతులాభావంతో చూసూి సంతోష్టంచినాడు.
చం. అరయగ నడుడ చెప్పు ప్రతిహార్ష య్యవండిట? మీకు నాజుల్న్
స్వథరముగ నయగలుు నృపతిన్ గననౌనె వస్వష్ఠ స్ంయమీ
శార! నడిపంప మముుల్ విచార మదేల్? గృహముు మీదిగా
వర్స్ వివాహక్రాముల్ వర్షతలుడయా స్ారాజాభావనన్. 654
చం. కలితవిభూష్ణవ్రతతిుఁ గౌతుక నామక సూత్రబంధన
ముుల్ నల్రార్చుండి పర్షపూరణకృశానుశిఖ్యస్మానలై
వెలుగుచు వచిచనారలిదె వేది స్మీపముుఁ జేరుఁ, జూడు మీ
నలుగుర్ నాద పుత్రికల్నంగ వస్వష్ఠడు చూడ వారల్న్. 655

సజోజఽహం తితారతీక్షోఽసిమ వేదాా మస్థాం ప్రతిషుతిః।

అవిఘనం కరుత్యం రాజా కిమరా మవలంబతే॥ {1.73.16}
తదాికాం జనకేనోకాం శ్రుత్యి ద్శరథ సాదా।

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 392 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

ప్రవేశయామాస స్సత్యన్ సరాి నృషగణా నప్ప॥ {1.73.17}

తతో రాజా విదేహానాం వసిషు మిద్ మబ్రవీత్।
కారయసి ఋష్ట్ర సరి మృషభిః సహ ధ్యర్తమక॥ {1.73.18}
రామసా లోకరామసా క్రయాం వైవ్యహికీం విభో। {1.73.19}
మిథిలాధిపతి కోసలాధిపతిని చూచి “ఓ దశ్రథా! నిరీలాతాీ! నేను క్లాాణ
యజువేదిక్ చెంత సిదధముగా ఉండి నీ కొఱకు వేచిచూచుచునానను. ఆలసాం
చేయకుండా నిర్షాఘనంగా క్లాాణములను జర్షపంచండి. అని విననవించినాడు.
జనకుని మాట్లను విని దశ్రథుడు అందఱనీ దగగఱకు పలిపంచుకొనానడు.
పెండిేకుమార్థలైన రామ లక్షీణ భరత శ్త్రుఘునలు దగగరకు రాగా జనకుడు
వసిష్ణుని చూచి విశుదధమనస్సకడవగు ఓబ్రహీర్షి! ఇక్ శ్రీరాముని వివాహమును
జర్షపంచవచుచను” అని భక్తిప్రపతుిలతో తెలియజేసినాడు.
తే.గీ. నేను స్వదధముు దశరథా! నిరులాతు!
వేచియునానను నకయ వేదిచెంత
వేడకుఁ గలాాణముల్ను నిర్షాఘనముగను
జర్పు మాల్స్వంపకయని జనకుడనియ్య. 656
చం. అని జనకుండనన్ దశరథాధిపు డందఱుఁ బ్ధల్ాుఁ బంప, వ
చిచన వరకోస్లాతుజ్ఞల్ుఁ జేర్షన య్య జనకుండటన్ వస్వ
ష్ఠనిుఁ గని “యంక మీరలు విశుదధమనసకలు రామచంద్రనిన్
గనుచు వివాహమున్ జర్పగాుఁ దగు” నంచు వచించె భకితమై. 657

తథే తుాకాావ తు జనకం వసిషోు భగవ్యన్ ఋషిః॥ {1.73.19}

విశ్విమిత్రం పురసృతా శత్యనంద్ం చ ధ్యర్తమకమ్।
ప్రప్తమధేా తు విధివ దేిదిం కృత్యి మహాతప్తిః॥ {1.73.20}
అలంచకార త్యం వేదిం గంధపుష్సా సుమంతతిః।
స్సవరణప్తల్లకాభశే ఛిద్రకంభైశే స్థంకరైిః॥ {1.73.21}
అంకరాఢ్సా శశరావైశే ధూపప్తత్రై సుధూపకైిః।
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 393 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ కోట రాజశేఖర్ ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

శంఖప్తత్రైిః స్రువైిః స్రుగిుిః ప్తత్రై రరాఘాదిపూర్తతైిః॥ {1.73.22}

ల్లజపూరెసణశే ప్తత్రీభ రక్షతై రభసంసృతైిః।
శ్రీరాముని క్లాాణమును జర్షపంచండి అని జనకుడు పలుక్గా ఆ మాట్లను
వినిన వసిషు మహర్షి “ఓ మిథిలాధిపా అలాగ్న చేస్విను” అని అంటూ
విశాామిత్రుని వైపు చూచి ఆ మహర్షి అనుమతిని త్కసికొనానడు. పురోహితుడగు
శ్తానందుడు ముందుండగా చలువపందిళే క్రింద క్లాాణయజు వేదిక్ను సిదధం
చేసి త్రిక్రణశుదిధగా గంధపుష్పపదులతో ఆ వేదిక్ను అలంక్ర్షంచినాడు.
సారిపాలిక్లతో(బంగార్థ శ్రావలతో), నవధ్యనాముల మొలక్లను గలిగి,
రంధ్రములు గలిగి ఉనన క్డవలతో, అంకురములతో విరాజిలేే మూకుళేతో,
పగను నలుదికుకలా వాాపంపజేయుచునన ధూపపాత్రలతో, శ్ంఖపాత్రలతో,
యజుమున ఉపయోగించెడి స్రుకుకలతో, స్రువములతో, అర్ుజలములతో
నిండిన పాత్రలతో, లాజపాత్రలతో, దివామైన అక్షతలతో, సమసంఖాలో ఉనన
దరిలతో యజు వేదిక్యొక్క నాలుగు దికుకలను బ్రహీర్షి వసిష్ణుడు చక్కగా
అలంక్ర్షంచినాడు.
మ. జనకుం డటునగా వస్వష్ఠముని విశాామ్మత్రమౌనశు నా
ననమున్ జూచి యనుజుుఁ గైకని శతానందండు ముందండగా
మనస్వ వాకుకల్చే సకరుల్ుఁ బ్రపామధాముునన్ దివావే
దిని నిర్షుంచె, నల్ంకర్షంచె వరవేదిన్ గంధపుష్టపదల్న్. 658
సీ. స్ారణపాలికల్తో భవాాంకురాంచిత
చిోద్రకుంభముల్ భాస్వలుునట్టు
నంకురాఢాముల్తో నందముుగా కని
పంచు మూకుళుతో వెలుగునట్టు
ధూపముు వాాపంచు ధూపపాత్రల్తోడ
శుభశంఖపాత్రల్ స్రుకుసువముల్
నర్ుజల్ముుల్ నల్రార్ పాత్రల్న్
లాజపాత్రల్తో స్ల్క్షణముగ
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 394 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

తే.గీ. దనర, దివాాక్షతల్ స్మదరిల్ నటఁ

జలువపందిర్ష మధాలో నిలిపనట్టా
యజువేదికి నలిదశల్ందల్ంక
రణమనర్చచ వస్వష్ఠండు ప్రజు మఱయ. 659

ద్రెసు సుమై సుమాసీారా విధివ నమంత్రపూరికమ్॥ {1.73.23}

అగిన మాదాయ వేదాాం తు విధిమంత్రపురసృతమ్।
జుహావ్యఽగౌన మహాతేజా వసిషోు భగవ్య నృషిః॥ {1.73.24}
తత సీుత్యం సమానీయ సరాిభరణ భూషత్యమ్।
సమక్ష మగేన సుంస్థాపా రాఘవ్యభముఖ్య తదా॥ {1.73.25}
అబ్రవీ జజనకో రాజా కౌసల్లానంద్వరధనమ్।
ఇయం సీత్య మమ స్సత్య సహధరమచరీ తవ॥ {1.73.26}
ప్రతీచఛ చైనాం భద్రం తే ప్తణిం గృహీణషి ప్తణినా।
పతివ్రత్య మహాభాగా ఛాయేవ్యఽనుగత్య సదా॥ {1.73.27}
ఇతుాకాావ ప్రాక్షిప ద్రాజా మంత్రపూతం జలం తదా। {1.73.28}
క్లాాణ యజువేదిక్ను పూర్షిగ అలంక్ర్షంచిన తర్థవాత బ్రహీర్షియగు
వసిష్ణుడు వేదమంత్రములను స్ససారయుక్ింగా ఆలపసూి, శాస్త్రరక్ిప్రకారంగా
వివాహవ్రత కారాక్రమాలను స్ససిురయోగభావనతో నిరాహిసూి పవిత్ర
యజువేది యందు అగినని ప్రతిష్టు ంచినాడు. క్లాాణ మహోతువ సందరింగా
బ్రాహీణోతిములు మంగళక్రమైన సూకుిలను పలుకుచుండగా ఆ వసిషు
మహర్షి వ్రతదీక్ష్వబదుధ డై మహాహోమానిన ప్రారంభించినాడు. అటువంట్ట
శుభతర్థణంలో సరాాభరణ విభూష్టత, ఉర్షాస్సత, వీరాశులక,
ఉతిమక్నాామణి, పుననమి నాట్ట చంద్రబింబం వంట్ట మన్మహరమైన ముఖంతో
విరాజిలుే నట్టట ది అగు సీతాకుమార్షని ఆమె జనకుడైన జనక్మహారాజ్ఞ అందఱూ
మెచుచకొంటూ ఉండగా క్లాాణ వేదిక్ చెంతకు త్కసికొని వచిచ, యజువేదిక్లో
ఉనన అగినసమక్షంలో రఘురామమూర్షిక్త ఎదుర్థగా నిలిపనాడు.
పెండిేకుమార్థడుగా ఉనన శ్రీరాముని చూచి “ఓ రామా! ఈ సీత నా కుమారెి.
ఇక్పై ఈమె నీ సహధరీచార్షణిగా విరాజిలేగలదు. ఈ స్వధిా యొక్క చేతిని నీ
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 395 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ కోట రాజశేఖర్ ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

చేతితో గ్రహింపుము. ఈమెను నీ ధరీపతినగా సీాక్ర్షంచుము. నీడ వలె ఈమె

నినున అనుసర్షంచగలదు. నీకు శ్రేయస్సును క్లిగించగలదు” అని పలుకుతూ
జనక్మహారాజ్ఞ సంతోషంగా తన చేతినుండి నీట్టని ధ్యరగా క్రిందిక్త వదలుతూ
క్నాాదానం చేసినాడు.
మ. స్ార స్ంగీత పవిత్ర మంత్రముల్తో, శాసోరకతక్రాముుల్న్
స్వథరయోగముునుఁ జేస్వ, యగ్వననిుఁ బ్రతిష్టఠంచెన్ మహావేదియం,
దర్దీక్షన్ గుర్వౌ వస్వష్ఠడు మహాహోమముుుఁ జేసెన్, వధూ
వర కలాాణమహోతసవముున దిాజ్ఞల్ భద్రోకుతల్న్ బల్కగా. 660
కం. స్రాాభరణ విభూష్టత,
నురీాసత, వీరాశుల్క , నుతతమకనాన్,
బర్వాందముఖని, సీతను
స్ర్ాలు మచచంగుఁ దెచెచ జనకుండటకున్. 661
తే.గీ. అట్టల్ సీతను గనివచిచ య్య జనకుడు
మహితమైన తదగ్వనస్మక్షమంద
రాఘవాభిముఖముుగ రాగమపప
నిలిప రామునిుఁ గనుగని పలికె నిట్టల్. 662
ఉ. “ఈయమ సీత, నాద సత, యప్పుడు న స్హధరుచార్షణీ
స్వథయ వెలుంగుుఁ, గైకనుము స్వధిాకరముును న కరముుచే,
శ్రేయముుఁ గూరప నినననుస్ర్షంచును ఛాయ యనంగ” నంచుుఁ, ద్ుఁ
దోయము ధారగా విడిచెుఁ దష్టాని దజజనకుండు ప్రేముడిన్. 663

స్థధు స్థధిితి దేవ్యనా మృషీణాం వద్త్యం తదా॥ {1.73.28}

దేవదుందుభనిరోఘషిః పుషావరోి మహా నభూత్।
ఏవం ద్త్యావ తదా సీత్యం మంత్రోద్కపురసృత్యమ్॥ {1.73.29}
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 396 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

అబ్రవీ జజనకో రాజా హర్చిణాఽభపర్తపుూతిః।

లక్ష్మణాఽఽగచఛ భద్రం తే ఊర్తమళ్య ముద్ాత్యం మయా॥ {1.73.30}
ప్రతీచఛ ప్తణిం గృహీణషి మా భూత్ కాలసా పరాయిః।
 “శ్రీరామా! సీత చేతిని నీ చేతితో గ్రహించుము” అని అంటూ జనకుడు
మంత్రజలమును ధ్యరగా క్రిందిక్త వదులుతూ క్నాాదానం చేయగా, దేవతలు
మునులు స్వధు స్వధు అని పలుకుచుండగా దేవదుందుభులు మ్రోగినవి.
పుషపవరిము కుర్షసినది. ఆ విధంగా రామునిక్త సీతాకుమార్షని ఇచిచ
జనక్మహారాజ్ఞ లక్షీణుని పలిచి “నాయనా! ఆలసాం చేయకుండా
మంగళక్రమైన ఈ ఊర్షీళ చేతిని నీ చేతితో గ్రహింపుము” అని ఆ సౌమిత్రిని
దీవించినాడు.
తే.గీ. మంత్రజల్మును జనకుండు మహిని విడువ,
నమరమునివర్ల్ స్వధవాకాముల్ుఁ బలుక,
దేవదందభుల్ మ్రోగెను దివాముగను,
బుష్పవరిముు కుర్షసెను బూరణముగను. 664
తే.గీ. శ్రీయుతుడు రామమూర్షతకి సీత నస్గ్వ
ప్రీతి ల్క్ష్మణుఁ బ్ధలిచి యూర్షుళ నస్గుచు
“సీాకర్షంపుమ వైళమ శ్రీకరముుఁ
గరము” నని పలెక నా జనకప్రభుండు. 665

త మేవ ముకాావ జనకో భరతం చాభాభాషత॥ {1.73.31}

గృహాణ ప్తణిం మాణడవ్యాిః ప్తణినా రఘ్ననంద్న।
శత్రుఘనం చాప్ప ధరామత్యమ అబ్రవీ జజనకేశిరిః॥ {1.73.32}
శ్రుతకీరాాా మహాబాహో ప్తణిం గృహీణషి ప్తణినా। {1.73.33}
 ”ఊర్షీళ చేతిని నీ చేతితో గ్రహించుము” అని లక్షీణునితో చెపపన
జనక్మహారాజ్ఞ ఆ తర్థవాత భరతునిక్త మాండవిని ఇచుచట్ హితక్రము అని
తలచి “నాయనా! భరతా! ఈ మాండవి చేతిని నీ చేతితో గ్రహింపుము” అని
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 397 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ కోట రాజశేఖర్ ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

సంతోషంగా పలిక్తనాడు. పమీట్ శ్త్రుఘునని పలిచి “నాయనా! శ్త్రుఘ్నన!

ఈ శ్రుతకీర్షి చేతిని నీ చేతితో గ్రహింపుము” అని తెలిపనాడు. ఆ సౌమిత్రి అలాగ్న
అని పాణిగ్రహణము చేయదలచినాడు.
తే.గీ. వర్స్ రఘునందనుండగు భరతుుఁ బ్ధలిచి
సతను మాండవి నస్గంగ హితమటంచు
నాముఁ గైకనుఁ బాణిగ్రహణముుఁ జేయు
మనుచు ముదమున వచియంచె జనకవిభుడు. 666

తే.గీ. అంత శత్రుఘునుఁ బ్ధలుచుచు నా జనకుడు

వతస! యీమకుుఁ దగ్వనట్టా వర్డవనుచుుఁ,
గనా శ్రుతకీర్షతుఁ జూపగాుఁ గని యతండు
వలెు యని శ్రుతకీర్షతుఁ జేపటానెంచె. 667

సర్చి భవంతిః సౌమాాశే సర్చి స్సచర్తతవ్రత్యిః॥ {1.73.33}

పతీనభ సుంతు కాకత్యుథ మా భూత్ కాలసా పరాయిః।
జనకసా వచిః శ్రుత్యి ప్తణీన్ ప్తణిభ రసాృశన్॥ {1.73.34}
చత్యిరస్తా చతసౄణాం వసిషుసా మతే సిాత్యిః।
అగినం ప్రద్క్షిణీకృతా వేదిం రాజాన మేవ చ॥ {1.73.35}
ఋషీంశెసేవ మహాత్యమన సుభారాా రఘ్నసతామాిః।
యథోకేాన తదా చక్రు ర్తివ్యహం విధిపూరికమ్॥ {1.73.36}
పెండిేకుమార్థలైన రామలక్షీణభరతశ్త్రుఘునలు సౌముాలు, సచచర్షత్ర
గలవార్థ. వధూమణులతో కూడియునన వార్షని ఆ జనక్మహారాజ్ఞ
శుభకామనలతో దీవించినాడు. వసిషు మహర్షి వధూవర్థలను ప్రశ్ంసించి
దీవెనలను అందజేసూి పాణిగ్రహణము చేయుట్కు అనుమతించినాడు. అంతట్
రాఘవోతిములైన ఆ నలుగుర్థ తమ ధరీపతునల చేతులను సపృశ్ంచి
పాణిగ్రహణ కారాక్రమమును పూర్షిచేసినార్థ. వర్థలు నలుగురూ వధువుల
చేతులను పటుట కొని అగినదేవుని సీర్షంచి యజువేదిక్కు ప్రదక్ష్మణపూరాక్
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 398 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

నమస్వకరములను చేసినార్థ. మునీశ్ార్థలకు, రాజశ్రేష్ణులకు కూడా భక్తితో

నమసకర్షంచినార్థ. శాస్త్రరక్ిర్షతాా వివాహవిధులను శ్రదాధసకుిలతో ఉతిమర్షతిలో
పూర్షిచేసినార్థ.
చం. తల్పగ సముాలై, సచర్షతవ్రతులై, క్రమమపపగా స్తీ
కలితులునై వస్వంప శుభక్మనల్న్ జనకుండు వార్షకిన్
దెలుప, వస్వష్ఠమౌని వినుతించి యనుజు నస్ంగ్వ దీవెనల్
పలుకగుఁ, బాణల్న్ స్తుల్పాణల్ుఁ నిలిపర్ష రాఘవోతతముల్.668
చం. వర్లు వధూకరాబజముల్ుఁ బట్టాచుుఁ ద్ము ప్రదక్షిణముుుఁ జే
స్వర్ష జాల్నున్ దల్ంచి విల్స్వలుుచు, మ్రొకికర్ష వేదికిన్, మున
శార్ల్కు, రాజముఖాల్కు, శాస్రవిధిన్ గడు శ్రదధతోడ భా
స్ారమతులై వివాహవిధి స్తృతి స్తృతిుఁ జేస్వ రయ్యాడన్. 669

పుషావృషి రమహత్యాసీ ద్ంతర్తక్షాత్ స్సభాసిరా।

దివాదుందుభనిరోఘషై రీగతవ్యదిత్రనిసినైిః॥ {1.73.37}
ననృతు శ్వేపురసుంఘా గంధరాిశే జగుిః కలమ్।
వివ్యహే రఘ్నముఖ్యానాం తద్దుుత మద్ృశాత॥ {1.73.38}
ఈద్ృశే వరామానే తు తూరోాదుఘషినినాదితే।
త్రి రగినం తే పర్తక్రమా ఊహు రాురాా మహౌజసిః॥ {1.73.39}
అథోపకారాాం జగుమ స్తా సభారాా రఘ్ననంద్నాిః।
రాజా పానుయయౌ పశాన్ సర్తిసంఘ సుబాంధవిః॥ {1.73.40}
రామలక్షీణభరతశ్త్రుఘునల పాణిగ్రహణ మహోతువములు జర్షగిన
శుభసమయంలో ఆనందదాయక్ంగా ఆకాశ్ం నుండి పుషపవరిం కుర్షసింది.
మన్మహరంగా అంతర్షక్షంలో దేవదుందుభులు మ్రోగినవి. అపురసలు
మొదలగు దివాాంగన లందఱూ సంతోషంగా నాట్ాం చేసినార్థ. గంధర్థాలు
మన్మజుంగా మంగళక్ర గీతములను గానం చేసినార్థ. ఆ నాలుగు
క్లాాణములు అదుితంగా విరాజిలిేనవి. పెండిేకుమార్థలైన ఆ రఘువీర్థలు
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 399 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ కోట రాజశేఖర్ ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

నలుగుర్థ యజు వేదిక్లో విరాజిలేే అగినదేవునిక్త మూడుస్వర్థే ప్రదక్ష్మణం

చేసినార్థ. తూరానాదాలు మంగళక్రంగా శ్రావాంగా మ్రోగుతూ ఉండగా,
స్ససార మంత్రములను పఠంచే విప్రోతిములకు నమసకర్షంచి రామ లక్షీణ
భరత శ్త్రుఘునలు నలుగురూ క్రమంగా సీత ఊర్షీళ మాండవి శ్రుతకీర్షి అన్నడి
నలుగుర్థ క్నాకామణులను తమ పతునలుగా వర్షంచినార్థ. ఆవిధంగా క్లాాణ
మహోతువములు పూర్షియైన తర్థవాత రఘునందనులు నలుగురూ
సంతోషంగా సత్కసమేతంగా తమ విడిదిక్త చేర్థకొనానర్థ. ఋష్ణలు, బంధువులు
వెంట్రాగా దశ్రథమహారాజ్ఞ వధూవర్థలను అనుసర్షసూి విడిదిక్త
చేర్థకొనానడు.
మ. కుర్షసెన్ బూవుల్వాన, దందభుల్ నిరో్ష్ముు శ్రావాముుగా
మరసెన్ నిండుగ నంతర్షక్షమున, నామోదించి నృతాముుుఁ జే
స్వర్ష దివాాంగనలెల్ు, గీతములు రాజిల్ుంగ గానముుుఁ జే
స్వర్ష గంధర్ాలు, చూడ నదితముగాుఁ జెల్ాందెుఁ గలాాణముల్.
ఉ. శ్రీ రఘుపుంగవుల్ జాల్నుుఁ జేర్ష ప్రదక్షిణ మాచర్షంచి ము
మాు,రటుఁ దూరానాదములు మంగళరీతుల్ మ్రోగుచుండగాుఁ,
జేర్ష సమంత్రముల్ పలుకు శిష్ాల్ మ్రొకిక, వివాహవేదికన్
వార్షజనేత్రల్న్ దమకుుఁ బతునలుగా గ్రహియంచి రాదటన్. 671
తే.గీ. తుష్టా నందచు భారాల్తోడుఁ జనిర్ష
వేడక రఘునందనుల్ తమ విడిదిుఁ జేరుఁ,
బ్రీతి ఋష్లును బంధవుల్ వెంట రాగ
నాజిభూపతి వారల్ ననుస్ర్షంచె. 672
ఈ రాముడే క్దా క్రూరరాక్షసి యగు తాట్క్ను చంపన ధైరామూర్షి. ఈ
రాముడే క్దా విశాామిత్రమునియొక్క యాగమును అవల్మలగా రక్ష్మంచిన
బాలమూర్షి. ఈ రాముడే క్దా అహలాకు శాపవిమోచనమును క్లిగించిన
పుణామూర్షి. ఈ రాముడే క్దా శ్వధనుస్సును ఎకుకపెట్టట న జగదేక్వీరమూర్షి.

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 400 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

ధరణీకుమార్ష రాజకుమార్ష అగు మన సీతాకుమార్ష యొక్క పాణిని గ్రహించి

వివాహమాడిన పరమపుర్థషమూర్షి ఈ రాముడే క్దా! అని క్లాాణరాముని
చూచి తిలక్తంచి పులక్తంచిన మిథిలానగర ప్రజలు శ్రీరాముని మహిమలను
గుఱంచి తమ మనస్సులలో పర్షపర్షవిధ్యలుగా భావించి, కీర్షించి
శుభపరంపరలను పందినార్థ.
సీ. ఈ రాముడే కద్ క్రూరరాక్షస్వయగు
తాటకన్ జంపన ధైరామూర్షత
యీ రాముడే కద్ ఋష్టవర్ాయ్యగమున్
ల్మల్ రక్షించిన బాల్మూర్షత
యీ రాముడే కద్ యల్ నహలాాశాప
మును దొల్గ్వంచిన పుణామూర్షత
యీ రాముడే కద్ యీశుచాపము నెకుక
పెట్టాన జగదేకవీరమూర్షత
తే.గీ. ధరణిుఁ జనియంచినట్టా సీతాకుమార్ష
పాణి గ్రహియంచినట్టవంట్ట పరమమూర్షత
యనుచు మ్మథ్వలాపురప్రజ లా రఘువర్ుఁ
జూచి తిల్కించి పుల్కించి శుభముుఁగనిర్ష. 673
ఈ శ్రీరాముని క్ననతలిే కౌసలా తన పూరాజనీలలో ఎటువంట్ట తపస్సు
చేసినదో క్దా! రాముని కుమార్థనిగా పందిన దశ్రథ ప్రభువు ఎటువంట్ట
యజుం చేసినాడో క్దా! రాముని భరిగాపందిన మా సీతమీ ఎటువంట్ట వ్రతం
చేసినదోక్దా! అందఱచే సేవల నందుకొనే రామునిచేత సేవలనందుకొనే
విశాామిత్రుడు ఎటువంట్ట పుణాము చేసినాడో క్దా! సదా శ్రీరాముని దరశన
భాగాానిన పందే అయోధ్యాపురప్రజలు ఎటువంట్ట న్మములను న్మచినారో క్దా!
అని అనుకొంటూ మిథిలానగరప్రజలు రాముని తిలక్తంచి పులక్తంచిపోతూ
ఉనానర్థ.

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 401 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ కోట రాజశేఖర్ ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

సీ. తలిుయౌ కౌస్ల్ా తపమేమ్మ చేసెనో

పుత్రుడౌ రాముని ముదదల్ంద
ప్రభువు దశరథుండు క్రతువేమ్మ చేసెనో
తనయుడై రాముడు జననమంద
వసధాసతగ సీత వ్రతమేమ్మ చేసెనో
రాముని విభునిగా రకిత నంద
ముని గాధిపుత్రు డే పుణాముు చేసెనో
సేవింపదగు రాము సేవల్ంద
తే.గీ. నెనిన నోముల్ నోచిరో య్యవర్ష కెఱుక
ప్రజల్యోధాలో రామదరశనము నంద
ననుచు మ్మథ్వలాపురప్రజ లా రఘువర్ుఁ
జూచి తిల్కించి పుల్కించి శుభముుఁగనిర్ష. 674
శ్రీ సీతారాముల క్లాాణంలో తలంబ్రాలు వేడుక్ జర్షగ్న సందరింలో,
ముతాాల తలంబ్రాలు క్రమంగా సీతమీ దోసిట్టలో ఉననప్పుడు
అర్థణకాంతులతో పదీరాగములవలె, రామయా శ్రస్సునకు పైభాగాన
ఉననప్పుడు శ్వాతకాంతులతో మలెేలవలె, నీలమేఘచాాయలో ఉనన శ్రీరాముని
శ్ర్షరంపై జాలువార్థతూ ఉననప్పుడు నీలి కాంతులతో ఇంద్రనీలమణులవలె
ప్రకాశ్ంచినవి. ఆ ముతాాల తలంబ్రాలు సక్ల శుభములను క్లిగిసూి
అందఱనీ కాపాడును గాక్!
*ఉ. జానకి చేతిముతాములు స్వంద్రత రాజిలె పదురాగముల్
గా, నవి రామశీరిమునుఁ గాంతుల్తో విల్స్వలిు మలెులై,
క్నగుఁ బండిులో వర్ని గాత్రముపై బడి యంద్రనల్ముల్
గా నగుపంచెగా; నవియ్య కమ్ర శుభముుల్ గూర్షచ ప్రోచుతన్. 675
*( ఈ పదాము ఆదశంకరాచారుాల “జానకాాః కమలామలాంజల్పపుటే.....” అను శ్లూకమునకు
స్తవచాఛనువాదము)

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 402 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

 74. దశరథుడు వధూవర సపర్తవారాంగా అయోధయకు
బయలుదేఱుట, దార్తలో పరశురాముడు ఎదురగుట

అథ రాత్రాాం వాతీత్యయాం విశ్విమిత్రో మహామునిిః।

ఆపృష్టివ తౌ చ రాజాన్న జగా మోతారపరితమ్॥ {1.74.1}
విశ్విమిత్రే గతే రాజా వైదేహం మిథిల్లధిపమ్।
ఆపృష్టివఽథ జగామాఽఽశు రాజా ద్శరథిః పురీమ్॥ {1.74.2}
గచఛంతం తం తు రాజాన మనిగచఛ ననరాధిపిః।
అథ రాజా విదేహానాం ద్దౌ కనాాధనం బహు॥ {1.74.3}
శ్రీ సీతారాముల క్లాాణ మహోతువములు పూర్షికాగా మఱునాట్ట
ఉదయమున విశాామిత్ర మహర్షి జనక్మహారాజ్ఞ వదద, దశ్రథమహారాజ్ఞ వదద
సెలవు త్కసికొని వార్షక్త వీడోకలు పలిక్త తపస్సు చేసికొనుట్కు హిమాలయ
పరాతము వదదకు వెళ్లేనాడు. జనకునిక్త దశ్రథునిక్త వీడోకలు పలిక్త కౌశ్కుడు
వెళ్లేపోయన తర్థవాత దశ్రథుడు కూడా జనకునిక్త వీడోకలు పలిక్త అయోధాకు
బయలుదేర్థట్కు సంక్లిపంచినాడు. దశ్రథుని, అలుే ండ్రను కుమారెిలను
అయోధాకు స్వగనంపుతూ జనకుడు వార్షతోపాటు సంతోషంగా
క్నాాధనమును కూడా పంపంచినాడు.
తే.గీ. రామకలాాణక్రాముు రస్హితముగ
గడవ మఱునాట్ట ర్వపటుఁ గౌశికుండు
జనకదశరథుల్ుఁ గని వీడ్కకనుచు నంత
నర్షగెుఁ దప మనర్షంప హిమాద్రి కడకు. 676
మ. జనకున్ గోస్ల్భూపు వీడ్కకనుచు విశాామ్మత్రు డట్లుగ, నా
జనకున్ వీడ్కకని కోస్లేశుడు చనన్ స్ంకల్పమున్ జేయుఁ ద్
నును వారందఱ స్వగనంపుచును స్ంతుష్టాన్ సకనాాధన
ముును బంపెన్ జనకుండు పుత్రికల్తో మోదించు నలుుండ్రతో. 677

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 403 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ కోట రాజశేఖర్ ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

గవ్యం శతసహస్రాణి బహూని మిథిలేశిరిః।

కంబళ్యనాం చ ముఖ్యానాం క్షౌమకోటాంబరాణి చ॥ {1.74.4}
హసాాశిరథప్తదాతం దివారూపం సిలంకృతమ్।
ద్దౌ కనాాప్పత్య త్యస్థం దాసీదాస మనుతామమ్॥ {1.74.5}
హిరణాసా స్సవరణసా ముకాానాం విద్రుమసా చ।
ద్దౌ పరమసంహృషిిః కనాాధన మనుతామమ్॥ {1.74.6}
ద్త్యావ బహుధనం రాజా సమనుజాాపా ప్తర్తావమ్।
ప్రవివేశ సినిలయం మిథిల్లం మిథిలేశిరిః॥ {1.74.7}
విదేహ దేశాధిపతియైన జనక్మహారాజ్ఞ సీత ఊర్షీళ మాండవి శ్రుతకీర్షి
వధూమణులను అతివార్షంట్టక్త పంపుతూ ఆదరాభిమానములతో ఎంతో
ఘనంగా క్నాాధనానిన పంపంచినాడు. లక్షలాది గోవులను, మేలైన
పటుట వసరములను, క్ంబళములను, రథ గజ తురగ పదాది సేనలను, దాదులను,
దివామైన రూపానిన క్లిగియుండి, విలువైన ఆభరణములను
ధర్షంచియుననవారగు దాసీజనములను బంగారమును వెండిని
జాతిరతనములను పగడాలను ముతాాలను క్నాాధనంగా పంపనాడు. ఆ
మిథిలా నగరాధిపతి ఆవిధంగా కుమారెిలను అలుి ుండ్రను స్వగనంప, కుమారెిలు
తనకు దూరమైతూ ఉండడంతో మనస్సలో దిగులుపడుతూ వెనుదిర్షగినవాడై
తన అంతుఃపురానిక్త చేర్థకొనానడు.
సీ. గోవుల్ ల్క్షల్కల్దిగా నిచెచను
పట్టావస్రముల్ుఁ గంబళముల్ నిడెుఁ
బ్రఖ్యాతి నల్ర్చడి రథగజతురగప
ద్ది సేనల్ నిడె నాదరముగ
దివారూపముుల్ దివాభూష్ణముల్
నల్ర్ ద్సీజనముల్ నస్ంగె
స్ారణముు రజతముు జాతిరతనముులఁ
బగడాల్ ముతాాల్ వర్స్ నస్గె

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 404 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

తే.గీ. నెమ్ము నరీతిుఁ గనాాధనముు నిడుచు

జనకభూపతి యందఱ స్వగనంప
పుత్రికలు దూరమగుటచేుఁ బగులు మదిని
మరలుచున్ జేర్చుఁ దన యంతిపురమునకును. 678

రాజా పాయోధ్యాధిపతి సుహ పుత్రై రమహాతమభిః।

ఋషీన్ సరాిన్ పురసృతా జగామ సబల్లనుగిః॥ {1.74.8}
గచఛంతం తు నరవ్యాఘ్రం సర్తిసంఘం సరాఘవమ్।
ఘోరాిః సమ పక్షిణో వ్యచో వ్యాహరంతి తత సాతిః॥ {1.74.9}
భౌమా శెసేవ మృగాిః సర్చి గచఛంతి సమ ప్రద్క్షిణమ్।
త్యన్ ద్ృష్టివ రాజశ్వరూదలో వసిషుం పరాపృచఛత॥ {1.74.10}
పుత్రరతానలైన రామ లక్షీణ భరత శ్త్రుఘునలతో క్లిసి కోసలాధిపతియైన
దశ్రథమహారాజ్ఞ మునులతోను, సేనాబలములతోను కూడినవాడై
మిథిలానగరమును వీడి అయోధా చేర్థట్కు తన ప్రయాణమును
కొనస్వగించినాడు. కుమార్థలతో మునులతో క్లిసి ముందుకు స్వగుచునన
కోసలేశుని చుటూట ఉనన వాతావరణంలో అక్స్వీతుిగా భయంక్రమైన
మార్థపలు ఏరపడినవి. అశుభానిన సూచిసూి పక్షుల కూతలు అనంతంగా
క్రిక్ఠోరంగా వినపడస్వగినవి. మృగములు భూమిపైన ఉననచోట్నే ఉండి
ప్రదక్ష్మణం చేయుచుననటుే తిర్థగస్వగినవి. ఆ పర్షసిుతిని చూచిన దశ్రథుడు
కీడు క్లుగగలదని సందేహిసూి, కులగుర్థవైన వసిష్ణుని పలిచినాడు. తన
సందేహమును గుఱంచి వివర్షంచ దలచినాడు.
తే.గీ. కమర్ల్న్ గూడి ముదమునుఁ గోస్ల్పతి
మునులు బల్ములుుఁ దోడురాన్ ఘనతరముగ
మ్మథ్వల్ వీడుచు నెలెుడ మేల్టంచుుఁ
గదలినా డయోధాాపురగామ్మ యగుచు. 679

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 405 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ కోట రాజశేఖర్ ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

చం. మునుల్ సతాదల్న్ గల్స్వ ముందన కేగెడి కోస్లేశార్ం

డనఘుడు త్మ వనెన్ బహువిహంగర్తముుల్, వాని స్ంజుల్న్
గనెను, వెస్న్ ప్రదక్షిణముగఁ దిర్గాడు మృగముుల్న్ గనెన్,
మనమున స్ంశయముదవ మానుానిుఁ జీర్చ వస్వష్ఠస్ంయమ్మన్. 680

అసౌమాాిః పక్షిణో ఘోరా మృగాశ్వేప్ప ప్రద్క్షిణాిః।

కిమిద్ం హృద్యోతకంప్ప మనో మమ విషీద్తి॥ {1.74.11}
రాజోా ద్శరథ సెసాతత్ శ్రుత్యి వ్యకాం మహా నృషిః।
ఉవ్యచ మధురాం వ్యణీం శ్రూయత్య మసా యతులమ్॥ {1.74.12}
ఉపసిాతం భయం ఘోరం దివాం పక్షిముఖ్య చుేాతమ్।
మృగాిః ప్రశమయం తేాతే సంత్యప సాాజాత్య మయమ్॥ {1.74.13}
 “ఓ వసిషు మహర్షి! దయతో నా సందేహమును త్కరచండి. పక్షులు ఈ విధంగా
అర్థసూి నా మనస్సులో క్లతను ర్చపుతుననవి. మృగాలు ఈ విధంగా
ప్రదక్ష్మణంగా తిర్థగుతూ భీతిని క్లిగిసూి ఉననవి. ఈ పక్షుల జంతువుల
వింతప్రవరినకు కారణం ఏమై ఉంటుందో తెలియజేయండి” అని దశ్రథుడు
దీనంగా అడుగగా శ్కునశాసర రహసాములను ఎఱగినవాడైన ఆ బ్రహీర్షి
కోసలేశునిక్త ధైరాం చెబుతూ “ఓ దశ్రథా! ఈ పక్షుల అరపులు రాబోయే దురదశ్
గుఱంచి సూచిసూి ఉననవి. ఐతే ఈ మృగములు ప్రదక్ష్మణంగా తిర్థగుతూ
ఉండడ మనేది శుభ శ్కునము. కాబట్టట భయపడవలసిన పని లేనే లేదు. మనకు
జయము శుభము క్లుగగలవు” అని అభయవాకుకలను పలిక్తనాడు.
ఉ. ధీర! వస్వష్ఠమౌనివర! తీర్చము స్ందియమున్, ఖగముు ల్మ
తీర్నుఁ గూయుచున్ వెఱపు ద్రిపెి నెడంద, మృగముుల్నినయున్
జేర్చుఁ బ్రదక్షిణముుల్ను జేయుచు భీతిని గూర్చచుఁ, గారణ
మాురస్వ తెలుపమయా యని య్యజి వినమ్రత వేడె దీనుడై. 681
చం. దశరథు దీనవాకుక విని ధైరాముుఁ గూర్చచు మౌని, రాజ! ద
రదశల్నుుఁ దెలుి న్వ ఖగ విరావము, లెనన మృగప్రదక్షిణల్
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 406 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

కుశల్ముుఁ గూర్చనట్టావని కూర్షమ్మతోడ భయముుుఁ దీర్షచ స్

దాశము ల్భించునంచు నభయమ్ముడె, శాస్రరహస్ావేతతయై. 682

తేష్టం సంవద్త్యం తత్ర వ్యయుిః ప్రాదురాభూవ హ।

కంపయన్ పృథివీం సరాిం ప్తతయంశే ద్రుమాన్ శుభాన్॥ {1.74.14}
తమస్థ సంవృత స్తురా సురాి న ప్రబభు ర్తదశిః।
భసమనా చావృతం సర్వం సంమూఢ మివ తద్ాలమ్॥ {1.74.15}
వసిషు శేరియ శ్వేనేా రాజా చ సస్సతిః తదా।
ససంజాా ఇవ తత్రాసన్ సరి మనా దిిచేతనమ్॥ {1.74.16}
తసిమం సామసి ఘోర్చ తు భసమఛనేనవ స్థ చమూిః। {1.74.17}
శ్కునశాసరము న్నఱగిన వశ్ష్ణుడు దశ్రథునిక్త ధైరాము చెపప
అభయమునిచిచన ఆ సమయమున సూర్థాని క్పపవేయుచూ అంతటా చీక్ట్ట
వాాపంచినది. దికుకలు దిగంతములు క్ళావిహీనములుగా మార్షపోయనవి.
ధూళ్ల చెలర్చగి క్నునలలో పడస్వగినది. కోసలేశుడైన దశ్రథుడు, బ్రహీర్షి
వసిష్ణుడు, రఘువీర్థలైన రామ లక్షీణ భరత శ్త్రుఘునలు నిరియులై ఉండగా
ఇతర్థలు మర్షయు సైనాము తేజస్సును కోలోపయ మూరాలో మునిగిపోయర్ష.
ఉ. వారట్ట పలుకచుండుఁ గనవచెచుఁ దమసస దినేశుుఁ గప్పుచున్
మార ర్చుల్ దిగంతములు మ్రానపడె, ధూళియు ర్వగ్వ కనునల్న్
జేర్చను, గోస్లేశుడు వస్వష్ఠడు మౌనులు రాఘవాఢ్యాలున్
ధీరత నుండుఁ, దదాల్ము తేజము వీడి మునింగె మూరోలో. 683

ద్ద్రశ భీమసంకాశం జట్టమణడలధ్యర్తణమ్॥ {1.74.17}

భారగవం జామద్గనాం తం రాజరాజవిమరదనమ్।
కైల్లస మివ దురధరిం కాల్లగిన మివ దుసుహమ్॥ {1.74.18}
జిలంత మివ తేజోభ రుదర్తనరీక్షాం పృథగజనైిః।
సకంధే చాసజా పరశుం ధను ర్తిదుాద్గణోపమమ్॥ {1.74.19}

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 407 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ కోట రాజశేఖర్ ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

ప్రగృహా శరముఖాం చ త్రిపురఘనం యథా శవమ్।

తం ద్ృష్టివ భీమసంకాశం జిలంత మివ ప్తవకమ్॥ {1.74.20}
వసిషుప్రముఖ్య విప్రా జపహోమపరాయణాిః।
సంగత్య మునయ సుర్చి సంజజలుా రథో మిథిః॥ {1.74.21}

అక్స్వీతుిగా భయంక్రమైన వాతావరణం ఏరపడగా భీమరూపుడు

జటామండల విరాజితుడు భృగువంశ్ సంజాతుడు క్షత్రియులను వర్థసగా
సంహర్షంచినవాడు ప్రళయ కాలాగినతులుాడు కైలాసపరాతం వలె దురధర్థిడు
త్రిపురాస్సర్థలను సంహర్షంచిన శ్వుని తేజస్సును గలిగి గొపప శ్రమును
చేపట్టట న పుర్థషశ్రేష్ణుడు అగు జామదగునుడు గండ్రగొడడలిని భుజమున ధర్షంచి
మెఱపుత్కగెతో సమానమైన విలుే ను ధర్షంచి భయంక్రమైన తేజస్సును గలిగి
అందఱకీ భీతిని క్లిగిసూి అగిన వలె జాలిసూి అచచట్ ప్రతాక్షమైనాడు. అతనిని
చూచిన పెదదలు వసిష్పుది మునులు పరసపరం ఆ పరశురాముని గుఱంచి మెలేగా
ఇలా మాటాేడస్వగినార్థ.
సీ. భీమరూపుండు జటామండల్యుతుండు
భారువుండును నరపాల్యముడు
క్లాగ్వనతులుాండు కైలాస్పరాత
తుల్ాదరధర్ిండు దాతియుతుండు
త్రిపురఘునడగు శివు తేజముుతో శర
ముఖాముు నందిన పుర్ష్వర్డు
భుజమునుఁ బరశువున్ బలుపార ధర్షయంచి
విదాతసమానమౌ విలుుుఁ ద్లిచ
తే.గీ. భీమస్ంక్శుడై మహాభీతినిడుచు
నగ్వనవలెుఁ బ్రజార్షలిు ప్రతాక్షమైన
జామదగునునిుఁ గనుగని స్కల్మునులు
కూడి మల్ుగా మాటాడుకనిర్ష యట్టల్. 684

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 408 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

కచిే తిాతృవధ్యమరీి క్షత్రం నోత్యుద్యషాతి।

పూరిం క్షత్రవధం కృత్యి గతమనుా రగతజిరిః॥ {1.74.22}
క్షత్ర సోాత్యుద్నం భూయో న ఖలిసా చికీర్తితమ్।
ఏవ ముకాావఽరఘా మాదాయ భారగవం భీమద్రశనమ్॥ {1.74.23}
ఋషయో రామ రామేతి వచో మధుర మబ్రువన్।
ప్రతిగృహా తు త్యం పూజా మృషద్త్యాం ప్రత్యపవ్యన్॥ {1.74.24}
రామం దాశరథిం రామో జామద్గోనాఽభాభాషత। {1.74.25}
 “జమదగిన కుమార్థడైన ఈ పరశురాముడు తన తండ్రిని ఒక్ రాజ్ఞ
వధించినాడని కోపంచి ఉగ్రుడై ఈ భూమిపై ఒక్క రాజ్ఞను కూడా బ్రతక్నీయను
అని పటుట బట్టట తన పరాక్రమంతో పూరాము ఎంతోమంది రాజ్ఞలను నాశ్నం
చేసినాడు. క్షత్రియ సమూహంపై ఈ భారగవునిక్త ఇంకా కోపము
తొలగిపోలేదేమో? ఇప్పుడు ఇలా క్రోధమూర్షిగా క్నిపసూి ఉనానడు” అని
ఋష్టవర్థలు మెలేగా మాటాేడుకొంటూ “ఓ పరశురామా! ఇదుగో అర్ుమును
సీాక్ర్షంచండి” అని వేడుకొనగా ఆ భారగవరాముడు అర్ుమును త్కసికొని
మునుల పూజలను సీాక్ర్షంచి, కోపము ఉపపంగగా భయంక్రమైన రూపం
గలవాడై ఇనకులసంజాతుడైన దాశ్రథిని చూచి ఇలా మాటాేడ
నారంభించినాడు.
మ. తన జనకున్ వధింపుఁ బర్షతాపమునందిన భారువుండు రా
జ్ఞను బ్రతుకంగనయ నని శూరత నాశ మనర్చచ రాజ్ఞల్న్
గనుగని పూరా, మాతనికి క్షత్రియవరుము పైనుఁ గ్రోధ మ్మం
కనుుఁ దొల్గంగలేదొ? యట్ట కనపడె నిప్పుడు క్రోధమూర్షతయై. 685
చం. అనుచును జామదగునునికి నర్ుము నయగ రామ! రామ! యం
చును ఋష్ లెల్ుర్న్ బలుకుఁ, జూచిన భారువరాము డర్ుమున్
గని మునిపూజల్న్ గనియుుఁ, గోపము పంగగ భీమమూర్షతయై
యనకుల్జాతు ద్శరథ్వ నెంచి వచింపగుఁ బూనె న విధిన్. 686

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 409 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

 75. వైషణవధనుసుును ఎకుుపట్టిమని
పరశురాముడు శ్రీరాముని ప్రేరేపిాంచుట

రామ దాశరథే రామ వీరాం తే శ్రూయతేఽదుుతమ్।

ధనుషో భేద్నం చైవ నిఖిలేన మయా శ్రుతమ్॥ {1.75.1}
తద్దుుత మచింతాం చ భేద్నం ధనుష సావయా।
తచఛృత్యిఽహ మనుప్రాపోా ధను రగృహాాఽపరం శుభమ్॥ {1.75.2}
తదిద్ం ఘోరసంకాశం జామద్గనాం మహద్ధనుిః।
పూరయసి శర్చణైవ సిబలం ద్రశయసి చ॥ {1.75.3}
తద్హం తే బలం ద్ృష్టివ ధనుషోఽసా ప్రపూరణే।
ద్ింద్ియుద్ధం ప్రదాస్థామి వీరాశ్వూఘాసా రాఘవ॥ {1.75.4}
ఓ దశ్రథరామా! శ్వుని పేర్థతో ప్రసిదిధని పందిన వింట్టని నీవు అవల్మలగా
విఱచినావని నేను వింట్టని. విష్ణివు పేర ప్రసిదిధ చెందిన ఈ ధనుస్సును
చూడుము. ఈ విష్ణిచాపమును ఎకుకపెటుట ము. నీ వీరతాానిన చూపంచుము.
ననున ఎదిర్షంచి నిలబడుము. అదుితము అనర్ము ఐన శ్వుని కార్థీక్మును
త్రుంచిన ఓ రఘురామా! నా తండ్రినుండి నాకు సంక్రమించిన ఈ
శ్రాసనమును త్కసికొని నీవు ఎకుకపెట్టట నచో నీ బలపరాక్రమములను నేను
గుర్షించెదను. విష్ణివుయొక్క ఈ కోదండమును నీవు ఎకుకపెట్టట నచో నేను నీతో
దాందాయుదధము చేయగలను అని పరశురాముడు రఘురామునితో పలికెను.
ఉ. వింట్టని రామ! మా హర్ని పేర విరాజిలుచుండినట్టా య్య
వింట్టని ల్మల్గా విఱిచి వీర్డవైతి వటంచుుఁ, నేడు న
వింట్టనిుఁ జూడు, మచుాతుని వింట్టని, వైష్ణవచాప మ్మదిద, యీ
వింట్టని ల్మల్ నెకికడుమ, వీరతుఁ నన్ దర్షయంచి నిలుామా! 687

చం. అనితరస్వధా మదిత మనర్ము శైవధనుసస, ద్ని ద్రం

చిన రఘురామ! య్యకికడుమ చేకని వైష్ణవచాపమున్, భవ

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 410 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

ద్నతర బాహువిక్రమముుఁ గాంచెద, దీనిని నా కస్ంగె మ

జజనకుడు, దీని నెకికడినుఁ జాలును జేసెద దాందాయుదధమున్. 688

తసా తద్ిచనం శ్రుత్యి రాజా ద్శరథ సాథా।

విషణణవద్నో దీనిః ప్రాంజల్ల రాికా మబ్రవీత్॥ {1.75.5}
క్షత్రరోష్టత్ ప్రశ్వంత సావం బ్రాహమణ శే మహాయశ్విః।
బాల్లనాం మమ పుత్రాణా మభయం దాతు మరహసి॥ {1.75.6}
భారగవ్యణాం కలే జాతిః స్థిధ్యాయవ్రతశ్వల్లనామ్।
సహస్రాక్షే ప్రతిజాాయ శసాం నిక్షిపావ్య నసి॥ {1.75.7}
 “ఈ విష్ణిచాపమును ఎకుకపెట్టట నచో నీతో దాందాయుదధము చేసెదను” అని
అంటూ పరశురాముడు రఘురాముని సమీపంచుచుండగా భారగవరాముని
క్రోధోకుిలను వినిన దశ్రథుడు ‘తాము ఇక్ క్షేమముగా ఉండుట్ క్లే ’ అని
సందేహిసూి చింతిసూి “ఓ భారగవరామా! నీవు పూరాము స్వమ మారగమును
వదలివేసి క్షత్రియసమూహములను వధించినావు. ఆ తర్థవాత
నియమవంతుడవై తపస్సు చేసికొనుచూ ఉంట్టవి క్దా! నా పుత్రులైన రామ
లక్షీణులు బాలకులు. ఈ ప్రళయకాల భయంక్ర రూపానిన విడిచిపెట్టట
శాంతమూర్షివై మముీ దయతో చూడుము. “ఇక్పై ధరీమారగమునే ఆచర్షస్విను.
యుదధమును చేయను” అని స్సరపాలకుడైన ఇంద్రుని ముందు ప్రతిజు చేసి
ఆయుధములను పర్షతాజించినావు క్దా! ఓ బ్రాహీణోతిమా! ఇప్పుడు మాకు
అభయము నిముీ అని వేడుకొనస్వగినాడు.
ఉ. రామునిుఁ జేర్ నా పరశురామునిుఁ జూచుచుుఁ, దద్రషోకుతల్న్
క్షేమము స్ందియ మునుచుుఁ జింతిలి, పంకితరథేశు డిటునెన్
“స్వమము వీడి క్షత్రియుల్ుఁ జంపతి వప్పుడు, శాంతమూర్షతవై
నేమము తోడనునన ధరణీసర! నే డభయ ముస్ంగుమా! 689
ఉ. బాలుర్ నాద పుత్రకులు భద్రముుఁ గూర్పము భారువాగ్రణీ!
క్లుని రూపమున్ విడిచి క్ంచుము స్తృప, మేట్ట ధరుమున్

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 411 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ కోట రాజశేఖర్ ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

బాల్నుఁ జేస్వతీవు, సరపాల్కు ముంద ప్రతిజుుఁ జేస్వతీ

వాల్ముుఁ జేయనంచు భవద్యుధముల్ విడితీవు స్ంయమీ! 690

స తిం ధరమపరో భూత్యి కాశాప్తయ వస్సంధరామ్।

ద్త్యావ వన ముప్తగమా మహేంద్రకృతకేతనిః॥ {1.75.8}
మమ సరివినాశ్వయ సంప్రాపా సావం మహామునే।
న చైకసిమన్ హతే రామే సర్చి జీవ్యమహే వయమ్॥ {1.75.9}
బ్రువ తేావం ద్శరథే జామద్గనాిః ప్రత్యపవ్యన్।
అనాద్ృతెసావ తదాికాం రామమే వ్యభాభాషత॥ {1.75.10}
 “ఓ పరశురామా! రాజ్ఞల న్నందఱన్మ వధించి ఆ రాజ్ఞల రాజాములను
గ్రహించి వస్సంధరను కాశ్ాపమహర్షిక్త సమర్షపంచినావు. తపస్సు చేయుట్కు
మహంద్రగిర్షక్త వెళ్లేనావు. నీవు తపస్సు చేయుట్చే ఆ పరాతము ధనాతను
పందినది. శాంతగుణం క్లవాడవై తపస్సు చేసెడి నీవు నా కుమార్థలైన
రామలక్షీణులను అంతంచేయుట్కు ఇప్పుడు ఇలా ఇచచట్టక్త వచిచనావా?
ఒక్వేళ నా రాముడు మరణించినట్లై తే ఇక్ మా బ్రతుకు కూడా ఒక్ బ్రతుకు
ఔతుందా? అమంగళము ప్రతిహతమగునుగాక్!” అని అంటూ కోసలేశుడు
విలపసూి ఉండగా ఆ జామదగునుడు దశ్రథుని మాట్లను లెక్కపెట్ట కుండా
విదేాషంతో కూడినవాడై రఘురాముని చూసూి ఇలా అనానడు.
చం. నరపతుల్న్ వధించి, జననాథుల్ రాజాము స్ంగ్రహించి, న
విరవుగ మౌని క్శాపుని కిచిచతివయా వసంధరన్, మహ
తతరనగమౌ మహేంద్రగ్వర్ష ధనాత నందుఁ దపముుుఁ జేయగా
నర్షగ్వన నవు, నా సతుల్ నంతముుఁ జేయగ వచిచతే యట్టల్. 691

తే.గీ. రాము డ్కకకండు హతుడైన రణమునంద

పాపము శమ్మంచుగాక! మా బ్రతుకు బ్రతుకె?
యనుచు దశరథ భూజాని వనర్చుండ
వినక భారువు డిటునె దేాష్మపప. 692
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 412 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

ఇమే దేి ధనుషీ శ్రేష్ట్రు దివేా లోకాభవిశ్రుతే।

ద్ృఢే బలవతీ ముఖ్యా స్సకృతే విశికరమణా॥ {1.75.11}
అతిసృషిం స్సరై ర్చకం త్రాంబకాయ యుయుతువే।
త్రిపురఘనం నరశ్రేషు భగనం కాకతుథ యతావయా॥ {1.75.12}
 “ఓ రఘురామా! శ్వచాపము, విష్ణిచాపము అన్నడి రెండు ధనుస్సులు ఈ
విశ్ామున ప్రసిదిధచెందినటువంట్టవి. ప్రముఖమైనవి. దృఢమైనవి. గొపప కీర్షిని
గడించినట్టట వి. వజ్రముతో సమానమైనవి. పూరాము విశ్ాక్రీచే
సృజింపబడినట్టట వి. వాట్టలో ఒక్దానిని పరమశ్వుడు త్కసికొనగా రెండవదానిని
విష్ణి భగవానుడు సీాక్ర్షంచినాడు. మహాదేవుడు ఆ ధనుస్సును చేపట్టట
త్రిపురాస్సర్థలను కూలిచనాడు. నీవు ఆ శ్వధనుస్సును ఎకుకపెటుట చూ వింతగా
విఱచివేసినావు అని పరశురాముడు దశ్రథరామునితో పలుక్స్వగినాడు.
మ. శివచాపముును విష్ణచాపమును వాస్వన్ గాంచె, న ర్చండు స్ం
స్తవనయంబులు ముఖాముల్ దృఢములున్ స్తీకర్షతమంతముులున్
బవితుల్ాంబులు, విశాకరు స్ృజియంపన్ వానిలోుఁ ద్రాంబకుం
డవల్మల్న్ గనె నకకద్ని, హర్ష యనాంబున్ గనెన్ రాఘవా! 693

తే.గీ. చాపమును గని రణమున జయము నందెుఁ

ద్రిపురముల్ుఁ గూలుచ తఱి మహాదేవమూర్షత
ఘనతరముగు నా శివధనువు నెతిత
విఱిచినాడవు రఘురామ! వింతగాను. 694

తదిద్ం వైషణవం రామ ధనుిః పరమభాసిరమ్।

సమానస్థరం కాకతుథ రౌద్రేణ ధనుష్ట తిిద్మ్॥ {1.75.13}
తదా తు దేవత్య సురాిిః పృచఛంతి సమ ప్పత్యమహమ్।
శతికణుసా విషోణశే బల్లబలనిరీక్షయా॥ {1.75.14}
అభప్రాయం తు విజాాయ దేవత్యనాం ప్పత్యమహిః।
విరోధం జనయామాస తయో సుతావత్యం వరిః॥ {1.75.15}
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 413 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ కోట రాజశేఖర్ ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

విరోధే చ మహ దుాద్ధ మభవ ద్రోమహరిణమ్।

శతికణుసా విషోణశే పరసారజిగీష్ణణోిః॥ {1.75.16}
తదా తు జృంభతం శైవం ధను రీుమపరాక్రమమ్।
హుంకార్చణ మహాదేవిః సాంభతోఽథ త్రిలోచనిః॥ {1.75.17}
 “ఓ రఘువీరా! ఇదియే విష్ణిచాపము. దీనిని త్కసికొనుము. ఇది
శ్వచాపముతో సమానమైన బలమును గలిగియుననట్టట ది. హర్షహర్థల
చాపముల బలాబలములను తెలిసికొనదలచిన దేవతలు పూరాము బ్రహీదేవుని
సమీపంచినార్థ. దేవతల మనస్సలోని భావమును తెలిసికొనన విర్షంచి
హర్షహర్థలకు విరోధమును క్లిపంచినాడు. అప్పుడు వృషధాజ్ఞడైన శ్వుడు
గర్థడధాజ్ఞడైన విష్ణివు ఒక్ర్షనక్ర్థ జయంచవలెనను కోర్షక్తో యుదధమును
ప్రారంభించినార్థ. ఆ యుదధంలో విష్ణిభగవానుని హుంకారమునకు
శ్వధనుస్సు తన తేజస్సును కోలోపయనది” అని పరశురాముడు
దశ్రథరామునిక్త విశ్దీక్ర్షంచస్వగినాడు.
తే.గీ. విష్ణచాప మ్ముదియ్య రఘువీర! కనుము,
స్తము శివచాపతుల్ాముు స్తతవయుతము
హర్షహర్ల్ చాపముల్ స్వర మరయ సరలు
పూరాము విర్షంచిుఁ జేర్షర్ష మోదమపప. 695
చం. అమర్ల్ మానస్ ముఱిగ్వ యబజజ్ఞ డేరపర్పన్ విరోధమున్,
స్మరముుఁ జేయనెంచిర్ష వృష్ధాజ్ఞడున్ గర్డధాజ్ఞండు, వి
భ్రమ స్మరముు స్లిపర్ష పరస్పరమున్ విజిగీష్లై, ప్రశ
స్తమగు మహేశుచాపము నిజదాతిుఁ గోల్పడె శార్షగిహుంకృతిన్. 696

దేవై సాదా సమాగమా సర్తిసంఘై సుచారణైిః।

యాచితౌ ప్రశమం తత్ర జగమతు సౌా స్సరోతామౌ॥ {1.75.18}
జృంభతం తద్ధను రదృష్టివ శైవం విష్ణణపరాక్రమైిః।
అధికం మేనిర్చ విష్ణణం దేవ్య సుర్తిగణా సాదా॥ {1.75.19}
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 414 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

ధనూ రుద్రస్సా సంక్రుదోధ విదేహేష్ణ మహాయశ్విః।

దేవరాతసా రాజర్చి రదదౌ హస్తా సస్థయకమ్॥ {1.75.20}
 “ఓ రఘురామా! శ్వధనుస్సు ఆ విధంగా జడముగా మారగా శ్వుడు
జడీభూతుడైనాడు. అప్పుడు దేవతలు ఋష్ణలు హర్షహర్థలను
శాంతింపజేసినార్థ. రెండు చాపములలో విష్ణిచాపమే మహతిరమైనదని
దేవతలు విష్ణివును మెచుచకొంటూ కొనియాడుచుండగా ముక్కంట్ట కోపమును
పంది తన ధనుస్సును బాణములను విదేహరాజ్ఞలలో ఒక్డైన దేవరాతుడు
అను రాజ్ఞనకు ఇచిచనాడు. ఆ నాట్టనుండి మిథిలానగర ప్రభువులగు జనకులు
ఆ శ్వధనుస్సును పూజించుచునానర్థ” అని పరశురాముడు దశ్రథరామునిక్త
రెండు ధనుస్సుల గుఱంచి విశ్దీక్ర్షంచస్వగినాడు.
చం. అజగవ మట్టు మ్రానపడగుఁ ద్రాంబకుడున్ జడుడయ్యా, నంతటన్
స్ాజనుల్ుఁ గూడి నిరజర్లు శాంతుల్ుఁ జేస్వర్ష విష్ణర్ద్రల్న్,
నిజముగ విష్ణచాపమ గణింప మహతతరమంచు దేవతల్
భజనల్ విష్ణ మచుచకన, వర్షధలెుఁ గోపము ర్ద్రమోమునన్. 697
తే.గీ. త్రాంబకుడు క్రోధమూర్షతయై తన ధనువును
దివాబాణయుతముుగ దేవరాతు
డను విదేహరాజ్ఞన కిచెచ నంత ద్నిుఁ
గలువస్వగెను మ్మథ్వలేశకుల్జనముు. 698

ఇద్ం చ వైషణవం రామ ధనుిః పరపురంజయమ్।

ఋచీకే భారగవే ప్రాదా దిిష్ణణిః స నాాస ముతామమ్॥ {1.75.21}
ఋచీక స్సా మహాతేజాిః పుత్రస్థాఽప్రతికరమణిః।
ప్పతు రమమ ద్దౌ దివాం జమద్గేన రమహాతమనిః॥ {1.75.22}
నాసాశస్తా ప్పతర్త మే తపోబలసమనిితే।
అరుజనో విద్ధే మృతుాం ప్రాకృత్యం బుదిధ మాసిాతిః॥ {1.75.23}
వధ మప్రతిరూపం తు ప్పతుిః శ్రుత్యి స్సదారుణమ్।

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 415 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ కోట రాజశేఖర్ ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

క్షత్ర ముత్యుద్యన్ రోష్ట జాజతం జాత మనేకశిః॥ {1.75.24}

పృథివీం చాఖిల్లం ప్రాపా కాశాప్తయ మహాతమనే। {1.75.25}
ఓ రఘురామా! ఈ విష్ణిచాపము శ్త్రువులను అవల్మలగా జయంచగలిగిన
గొపప ఆయుధము. విష్ణిభగవానుడు దీనిని భృగువంశ్మునకు చెందిన
ఋచీకునిక్త ఇచిచనాడు. అమోఘమైన ఈ విష్ణిచాపమును ఋచీకుడు తన
కుమార్థడగు జమదగినక్త ఇచిచనాడు. నా తండ్రియగు జమదగిన ననున
యోగుానిగా భావించి దీనిని నాకు ఇచిచనాడు. ఆయుధములను పర్షతాజించి
ఉనన నా తండ్రిని పామరబుదిధ క్లవాడైన కారివీరాార్థజ నుడు వధించి
పాపాతుీడైనాడు. ఒక్ క్షత్రియుడు నిరాయుధుడైన నా తండ్రిని
సంహర్షంచినాడనన కోపంతో క్సితో నేను రాజ్ఞల సమూహములను
వధించినాను. అప్పుడు గెలుచుకొనన భూమిని భూస్సరోతిముడైన కాశ్ాపునిక్త
దానముగా ఇచిచనాను అని పరశురాముడు దశ్రథరామునిక్త
విష్ణిచాపవృతాింతమును గుఱంచి, తన జైత్రయాత్రను గుఱంచి
విశ్దీక్ర్షంచస్వగినాడు.
సీ. అర్ల్ జయంచెడు నాయుధశ్రేష్ఠముు
విష్ణచాప మ్ముది వీర! రామ!
వైకుంఠు డ్కస్గె ఋచీకునకున్ భారు
వునికి న చాపమున్ ఘన మటంచు
నా ఋచీకు డ్కస్ంగె నాతుజ్ఞండౌ జమ
దగ్వనకి యోగుాడన్ దల్పుతోడ
నా తండ్రి జమదగ్వన నాస్తశసరండుగా
నగుపంపుఁ గారతవీరాార్జనుండు
తే.గీ. పామర్ండయ వధియంచి పాపయయ్యాుఁ,
జంపె నక క్షత్రియుండు మజజనకు ననుచుుఁ
గోపమునుఁ జంపతిని రాజకోట్ట నెల్ు
భూమ్మ నస్గ్వతిన్ గాశాపభూసర్నకు. 699
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 416 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

యజాస్థాఽనేా తదా రామ ద్క్షిణాం పుణాకరమణే॥ {1.75.25}

ద్త్యావ మహేంద్రనిలయ సాపోబలసమనిితిః।
శ్రుతవ్యన్ ధనుషో భేద్ం తతోఽహం ద్రుత మాగతిః॥ {1.75.26}
తదిద్ం వైషణవం రామ ప్పతృపైత్యమహం మహత్।
క్షత్రధరమం పురసృతా గృహీణషి ధను రుతామమ్॥ {1.75.27}
యోజయసి ధనుిఃశ్రేష్ట్రు శరం పరపురంజయమ్।
యది శకోనష కాకతుథ ద్ింద్ిం దాస్థామి తే తతిః॥ {1.7528}

 “ఓ ఇనకులరామా! నేను ఒక్ గొపప యజు మును చేసి, భూదానములను చేసి,

భూర్ష దక్ష్మణలను సమర్షపంచినాను. ఆ తర్థవాత మహంద్రగిర్షక్త వెళ్లే తపస్సును
చేసినాను. నీవు నీ శౌరాముచే శ్వధనుస్సును విఱచినావని విని నీ
గొపపదనమును చూడదలచి ఇచచట్కు వచిచనాను. ఇదిగో. ఇదియే
వైషి వచాపము. ఇది వంశ్పరంపరగా నాకు సంక్రమించిన ధనుస్సు.
క్షత్రియధరీమును అనుసర్షంచి ఈ విష్ణిచాపమును చేపటుట ము. ఇది అనిన
చాపములలో ఉతిమమైన చాపము. ఈ వింట్టయొక్క నార్షని సవర్షంచుము.
శ్రసంధ్యనం చేయుము. నీవు అలా చేయగలిగితే నేను నీతో దాందాయుదధం
చేయుట్కు సిదధమయ్యాదను” అని భారగవరాముడు దశ్రథరామునితో
పలిక్తనాడు.

మ. స్తవనయంబగు యజుమున్ నెరప, భూద్నముుల్న్ జేసి ప్ర

భవ మపాపరగ దక్షిణాదలిడి, దివాంబౌ మహేంద్రాద్రిలో
నవల్మల్న్ దపమాచర్షంచితిని; భవాంబైన శౌరాముుచే
శివచాపముును ద్రంచుటన్ వినుచు, న చేతల్ గనన్ వచిచతిన్. 700
తే.గీ. ఇదియ్య వైష్ణవచాప మో యనకులేశ!
య్యనన వంశపరంపరన్ ననునుఁ జేర్చ,
క్షత్రధరాునుస్వరముు గైకను, మ్మది
యురిీఁ గల్ చాపముల్లోన నుతతమంబు. 701

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 417 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ కోట రాజశేఖర్ ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

తే.గీ. గుణము స్వర్షంచుమయా! క్కుతసథవరా!

శరము స్ంధించు మో రామ! శౌరాధరా!
స్వదధ మయ్యాద నే దాందాయుదధమునకు
ననియ్య భారువరాముండు ఘనబలుండు. 702

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 418 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

 76. శ్రీరాముడు వైషణవధనుసుును ఎకుుపట్టిట
రామబాణప్రయోగాంతో పరశురాముని పుణయలోకములు నశాంచుట

శ్రుత్యి చ జామద్గనాసా వ్యకాం దాశరథి సాదా।

గౌరవ్య ద్ాంత్రితకథిః ప్పతూ రామ మథాబ్రవీత్॥ {1.76.1}
శ్రుతవ్య నసిమ యతకరమ కృతవ్య నసి భారగవ।
అనురుంధ్యామహే బ్రహమన్ ప్పతు రానృణా మాసిాతిః॥ {1.76.2}
జమదగిన కుమార్థడైన పరశురాముడు ఆ విధంగా మాటాేడగా, పూర్షిగా
వినిన దశ్రథరాముడు తన తండ్రి తన పక్కనే ఉనన విషయానిన గుర్థికు
తెచుచకొని పర్షమితంగా మాటాేడట్ం భావామని అనుకొంటూ,
జామదగునునితో ఇలా మాటాేడస్వగినాడు. “ఓ భారగవరామా! నీవు నీ
తండ్రియైన జమదగిన మహర్షిని తలచుకొంటూ, తండ్రిని ఒక్ రాజ్ఞ
వధించినందువలన, క్షత్రియశ్త్రుశ్వషం ఉండరాదని భావించి కోపంతో నాలుగు
దికుకలలో ఉనన రాజ్ఞలను సంహర్షంచి పతృఋణమును త్కర్థచకొనానవు.
అందులకు నినున నేను అభినందిసూి ఉనానను.”
తే.గీ. జామదగునుని వాకుకల్ స్వంతము విని
ద్శరథ్వ జనకుని స్నినధాన మగుటుఁ
బర్షమ్మతముుగ భాష్టంప భావామనుచుుఁ
బరశురామునిుఁ గనుగని పలికె నిట్టల్. 703
చం. తల్చుచుుఁ దండ్రియైన జమదగ్వన మహర్షిని, శత్రుశేష్ మీ
యల్ నిక నుండరాదనుచు హెచిచన క్రోధముతోడ రాజ్ఞల్న్
నలుదెస్ుఁ జంపతే పతృఋణముును దీర్చకనంగుఁ, దాతృతిన్
దెలిస్వ తలంచి నిననభినుతింతును భారువరామ! నెముదిన్. 704

వీరాహీన మివ్యశకాం క్షత్రధర్చమణ భారగవ।

అవజానాసి మే తేజిః పశా మేఽద్ా పరాక్రమమ్॥ {1.76.3}
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 419 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ కోట రాజశేఖర్ ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

ఇతుాకాావ రాఘవిః క్రుదోధ భారగవసా శరాసనమ్।

శరం చ ప్రతిజగ్రాహ హస్థా లూఘ్నపరాక్రమిః॥ {1.76.4}
ఆరోపా సధనూ రామ శశరం సజాం చకార హ।
జామద్గనాం తతో రామం రామిః క్రుదోధఽబ్రవీ ద్ిచిః॥
బ్రాహమణోఽసీతి పూజోా మే విశ్విమిత్రకృతేన చ।
తస్థమ చఛకోా న తే రామ మోకాం ప్రాణహరం శరమ్॥ {1.76.6}
 “ఓ భారగవరామా! ఈ విష్ణిచాపమును నేను ఎకుకపెట్ట లేనని భావిసూి నీవు
ననున శ్క్తిహీనునిగా మాటాేడట్ం తగదు. నా కీర్షిప్రతిషు లను నీవు
గ్రహింపలేకునానవు. ఇదిగో నా తేజస్సును, నా పరాక్రమమును చూడుము. ఈ
విష్ణిచాపమును ఇప్పుడే ఎకుకపెట్లట దను” అని అంటూ కోపంతో
దశ్రథరాముడు భారగవరాముని చేతిలో ఉనన దివామైన విష్ణిచాపమును,
బాణమును సీాక్ర్షంచి అవల్మలగా శ్రసంధ్యనం చేసినాడు. బాణమును
పరశురాముని వైపు గుర్షపెట్టట నవాడైనపపట్టక్తనీ ఆ భారగవరాముడు తన గుర్థవైన
విశాామిత్రునిక్త ఆత్కీయుడనియు బ్రాహీణుడనియు తలచి అతనిని
కాపాడదలచినాడు.
చం. విమలుడ! భారువాఖా! నను వీరావిహీనుడ వీవటంచు న
క్రమముగుఁ బల్కగాుఁ దగునె? రాజిలు నాదగు కీర్తల్న్ విశే
ష్ముల్ుఁ గ్రహింపకుంట్ట, విదె చకకగుఁ జూడుము నేడు నా పరా
క్రమమును, దేజమున్ బరశురామ! యనెన్ బర్షోకుతల్న్ గ్రుధన్. 705
మ. అని య్య భారువ రామహస్తగతదీవాదిాష్ణచాపముు వే
గనియ్యన్ బాణము తోడ రాఘవుడు స్ంక్రుద్ధతుుడై ధరుభా
జనుడై య్యకికడినాడు దివాశరమున్ స్ంధించినా, డా మున
శుని గాధేయున క్పుతడంచు దిాజుడంచున్ బ్రోవ నెంచెన్ మదిన్. 706

ఇమాం ప్తద్గతిం రామ తపో బల సమార్తజత్యన్।

లోకా నప్రతిమాన్ వ్య తే హనిష్టామి యదిచఛసి॥ {1.76.7}

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 420 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

న హాయం వైషణవో దివా శశరిః పరపురంజయిః।

మోఘిః పతతి వీర్చాణ బలద్రావినాశనిః॥ {1.76.8}
వరాయుధధరం రామం ద్రష్ణిం సర్తిగణా స్సురాిః।
ప్పత్యమహం పురసృతా సమేత్య సాత్ర సంఘశిః॥ {1.76.9}
గంధరాిపురస శెసేవ సిద్ధచారణకిననరాిః।
యక్షరాక్షసనాగాశే తద్దరష్ణిం మహ ద్దుుతమ్॥ {1.76.10}

 “ఓ పరశురామా! నీవు బ్రాహీణోతిముడవని, పూజ్ఞాడవని, నా గుర్థవైన

విశాామిత్రునిక్త బంధువు అని భావిసూి ఈ శ్రమును నీపై
ప్రయోగింపజాలకునానను. దీనిని నీ పాదములపై ప్రయోగింపమందువా? లేక్
నీవు తపస్సు చేసి సమకూర్థచకొనన పుణాలోక్ములపై ప్రయోగించమందువా?
ఈ రెంట్టలో దేనిపై ప్రయోగించమందువో నీవే తెలుపుము. విష్ణితేజస్సుతో
కూడిన ఈ బాణము దివామైనది. శ్త్రువులను అవల్మలగా కూలచగలిగినట్టట ది.
అలఘుబలముతో కూడినది. అమోఘమైనది. శ్రేషు మైనది. ఈ బాణప్రయోగము
ఎననడునూ నిషఫలము కాకూడదు” అని దశ్రథరాముడు పలుకుచుండగా
ధనురాధర్షయగు రఘురాముని దర్షశంచుట్కు బ్రహీ మొదలైన దేవతలు,
రాక్షస్సలు, క్తననర్థలు, సిదుధ లు చారణులు మొదలైనవార్థ అచచట్కు చేర్థకొనిర్ష.

చం. అరయగ బ్రాహుణోతతముడ వైతివి, పూజ్ఞాడ వెనన, నవు నా

గుర్వగు గాధినందనుని కూర్షమ్మ బంధడవైతి, క్న యీ
శరమును న పయన్ విడువుఁ జాల్ుఁ, బదముుల్ుఁ గూల్పమందవా?
యర్దగు న తపోబల్స్మార్షజతసీమల్ుఁ గూల్పమందవా? 707

చం. తెలుపుము నవు, కేశవుని దివాశరమ్ముది శత్రుభంజన

ముల్ఘుతర ముమోఘము వరాస్రము నిష్ఫల్మౌనె? యంచుుఁ ద్
బలుకుచునుండ, నాయుధముుఁ బట్టాన రామునిుఁ జూడ వచిచనా
రలు పరమేష్టఠముఖాసరరాక్షస్కిననరస్వదధచారణల్. 708

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 421 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ కోట రాజశేఖర్ ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

జడీకృతే తదా లోకే రామే వరధనురధర్చ।

నిరీిరోా జామద్గోనాఽసౌ రామో రామ ముదైక్షత॥ {1.76.11}
తేజోభహతవీరాత్యిత్ జామద్గోనా జడీకృతిః।
రామం కమలపత్రాక్షం మంద్ం మంద్ మువ్యచ హ॥ {1.76.12}
కాశాప్తయ మయా ద్త్యా యదా పూరిం వస్సంధరా।
విషయే మే న వసావా మితి మాం కాశాపోఽబ్రవీత్॥ {1.76.13}
సోఽహం గురువచిః కరిన్ పృథివ్యాం న వస్త నిశ్వమ్।
కృత్య ప్రతిజాా కాకతుథ కృత్య భూిః కాశాపసా హి॥ {1.76.14}

విష్ణిచాపమును ధర్షంచిన రఘురాముడు నూతనమైన తేజస్సుతో

విరాజిలుే చుండగా లోక్మంతా నిశ్వచతనంగా మార్షంది. భారగవరాముని తేజస్సు
క్ృశ్ంచింది. ఆ సమయంలో కీర్షి క్ష్మణింపగా పరశురాముడు జడీభూతుడైనాడు.
అప్పుడు ఆ జామదగునుడు దశ్రథరాముని చూచి మెలేగా ఇలా అనానడు. “ఓ
రఘురామా! నేను పూరాము క్షత్రియులకు శ్త్రువుగా ఉండి ఈ ధర్షత్రిని
గెలిచినాను. పూజ్ఞాడైన కాశ్ాపుని సేవించి ఈ వస్సంధరను ఆ మహాతుీనిక్త
సమర్షపంచినాను. వార్ష ఆజు ననుసర్షంచి నేను రాత్రివేళ ఈ ధ్యత్రిపై
నివసింపరాదు. అందువలన మహంద్రగిర్షలో వసించుట్కు
వెళేగోర్థచునానను.”

ఉ. నూతనతేజ మపపగ ధనురధర్డై రఘురాముడుండ, ని

శేచతన మయ్యా లోకము, కృశించెను భారువతేజ మల్ు, వి
ఖ్యాతి తొల్ంగగా జడత నందెను భారువరాము, డంత ని
రీితి వచించె రాముఁగని ప్రీతిగ మల్ుగ భారువుండిట్టల్. 709
ఉ. శ్రీ రఘురామ! గెలిచతి ధర్షత్రిని పూరాము క్షత్రియ్యర్షనై,
కూర్షమ్మతోడఁ గశాపుని గలిచ యొస్ంగ్వతి న వసంధరన్,
వారల్ య్యజు రాతిర్ష నివాస్ము కూడద ధాత్రిుఁ, గాన నిం
పార మహేంద్రపరాతము నంద వస్వంపగ నేగ గోర్చదన్. 710

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 422 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

తదిమాం తిం గతిం వీర హంతుం నారహసి రాఘవ।

మనోజవం గమిష్టామి మహేంద్రం పరితోతామమ్॥ {1.76.15}
లోకా సావప్రతిమా రామ నిర్తజత్య సాపస్థ మయా।
జహి త్యన్ శరముఖ్యాన మా భూత్ కాలసా పరాయిః॥ {1.76.16}
అక్షయం మధుహంత్యరం జానామి త్యిం స్సర్చశిరమ్।
ధనుషోఽసా పరామరాశత్ సిసిా తేఽస్సా పరంతప॥ {1.76.17}
ఏతే స్సరగణా సుర్చి నిరీక్షంతే సమాగత్యిః। {1.76.18}

 “ఓ రఘురామా! నేను మహంద్రగిర్షక్త వెళే దలచినందున నీవు నా పాదగతిని

ఖండింపవదుద . తపస్సు చేసి సమకూర్థచకొనన నా పుణాలోక్ములను నీ
బాణప్రయోగంతో వెంట్నే కూలిచవేయుట్కు సంక్లిపంచుము. రామబాణము
సరాదా అమోఘముగా విరాజిలేగలదు. నీవు అందఱకీ శుభమును
క్లిగించువాడివి. నీవే మధుసూదనుడవు అని నేను ఎఱుగుదును.
విష్ణిచాపమును అవల్మలగా ఎకుకపెట్ట గలిగిన నీవు విష్ణిమూర్షివిగా
ప్రకాశ్ంచుచునానవు. నీకు శుభము క్లుగుగాక్! నీ మహిమను
సందర్షశంచుట్కై దేవతలు మొదలైనవార్థ కూడా వచిచయునానర్థ” అని
పరశురాముడు దశ్రథరాముని స్సితించ స్వగినాడు.

ఉ. క్వున నాద పాదగతి ఖండితమౌనట్ట చేయబోకు, మా

రాతవన! మతుపోబల్స్మార్షజతలోకములెల్ుుఁ గూల్గా
భావన సేయుమయా! వరబాణముతో రఘురామ! వైళమే,
యీవిధి రామబాణము రహించి యమోఘముగా విరాజిలున్. 711

చం. శుభకర! రామ! నినున మధసూదను డంచు నెఱింగ్వనాడ, న

విభవము చూచినాడ, ఘనవిష్ణధనురార మకికడంగ, శ్రీ
ప్రభుడగు విష్ణమూర్షతగ విరాజిలుచుంట్టవిగా పరంతపా!
శుభమగుగాక! న మహిముఁ జూడగ వచిచర్ష దేవతాదలున్. 712

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 423 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ కోట రాజశేఖర్ ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

ఏతే స్సరగణా సుర్చి నిరీక్షంతే సమాగత్యిః।

త్యి మప్రతికరామణ మప్రతిద్ింద్ి మాహవే॥ {1.76.18}
న చేయం మమ కాకతుథ వ్రీడా భవితు మరహతి।
తియా త్రైలోకానాథేన యద్హం విముఖీకృతిః॥ {1.76.19}
శర మప్రతిమం రామ మోకా మరహసి స్సవ్రత।
శరమోక్షే గమిష్టామి మహేంద్రం పరితోతామమ్॥ {1.76.20}
 “ఓ రఘురామా! ‘నీవు ఈ భూమిపై అప్రతిముడవు. అప్రతిదాందుాడవు.
వీరవర్థడవు’ అని దేవతలు నినున దర్షశంచుకొని సనునతించుచునానర్థ. అంతట్ట
మహిమానిాతుడవైన నీతో యుదధమున నేను అపజయమును పందిననూ అది
కీర్షిక్రమై, జయమును పందిన సంతృపిని క్లిగిస్సింది. ఓ దాశ్రథీ! నీవు
క్ర్థణాపయోనిధివి. క్కుతువంశాగ్రణివి.
థ ధరణీనాథులలో అగ్రగణుాడవు.
స్సగుణాభిరాముడవు. త్రైలోక్ానాథుడవు. నీ చేతిలో ఓడిపోయనపపట్టక్తనీ నేను
సిగుగపడను. తపస్సు చేసి నేను సమకూర్థచకొనన పుణాలోక్ములను కూలుచట్కు
నీవు సంధించిన శ్రమును ప్రయోగింపుము” అని భారగవరాముడు
దశ్రథరామునితో పలుక్స్వగెను.
తే.గీ. అప్రతిముడవు రఘురామ! యవనియంద
నప్రతిదాందావీర్డ వనుచు సరలు
నినునుఁ గనుగని నుతియంచుచుననవార
ల్ట్టా నచేత నపజయమైన జయమ. 713
మ. కర్ణన్ బ్రోచు శుభంకరా! రఘువరా! క్కుతసథ వీరాగ్రణీ!
ధరణీనాథకులాగ్రణీ! నరమణీ! త్రైలోకానాథా! గుణా
కర! నే నోడిన స్వగుునందను సమా! ఖండింపగా మతతప
స్సరణిప్రపతసపుణాసీమల్, వరాస్రముున్ బ్రయోగ్వంపుమా! 714

తథా బ్రువతి రామే తు జామద్గేనా ప్రత్యపవ్యన్।

రామో దాశరథిిః శ్రీమాన్ చిక్షేప శర ముతామమ్॥ {1.76.21}
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 424 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

స హత్యన్ ద్ృశా రామేణ స్థిన్ లోకాం సాపస్థర్తజత్యన్।

జామద్గోనా జగామాఽఽశు మహేంద్రం పరితోతామమ్॥ {1.76.22}
తతో వితిమిరా సురాి దిశ శ్లేపదిశ సాథా।
స్సరా సుర్తిగణా రామం ప్రశశంస్స రుదాయుధమ్॥ {1.76.23}
రామం దాశరథిం రామో జామద్గనాిః ప్రశసా చ।
తతిః ప్రద్క్షిణం కృతావ జగా మాతమగతిం ప్రభుిః॥ {1.76.24}
 “ఓ రఘూతిమా! నీవు నా పుణాలోక్ములపై శ్రప్రయోగమును చేయుము.
నేను ఇప్పుడే మహంద్రగిర్షక్త బయలుదేరెదను” అని భారగవరాముడు పలుక్గా
రఘురాముడు బాణప్రయోగం చేసినాడు. పరశురాముని పుణాలోక్ములు
కుపపగా కూలిపోగా తక్షణమే ఆ విప్రోతిముడు తన పాదగతిక్త ఎటువంట్ట
క్షట మూ క్లుగలేదని సంతోషపడుతూ మహంద్రగిర్షని చేర్థట్కు వెళ్లేనాడు.
వెంట్నే చీక్టుే తొలగిపోగా దికుకలు ఉపదికుకలు వెలుగులతో నిండినవి. ఆ
శుభతర్థణాన విష్ణిచాపధ్యర్షయైన శ్రీరాముని స్సితిసూి దేవతలు మునులు
మొదలైనవారందఱూ భక్తితో నమసకర్షంచినార్థ.
ఉ. “ఇప్పుడె బాణమున్ విడువు మీవు రఘూతతమ! యగువాడ నే
నిప్పుడె తనుహేంద్రగ్వర్ష నెంచుచు” నంచు వచింప భారువుం,
డప్పుడె బాణమున్ విడిచె నా రఘురాముడు, పుణాలోకముల్
గుపపగుఁ గూల్ నా దిాజ్ఞడు కోర్ష మహేంద్రగ్వర్షన్ గనన్ జనెన్. 715
ఉ. దకెకను బాదయుగుమని ధనాత భారువు డేగ వైళమే,
దికుకలు వాట్టతోడ నుపదికుకలు వెలెుుఁ దమసస వీడగన్,
జకకగ రామమూర్షతకిుఁ బ్రశంస్ ల్నర్షచర్ష దేవతల్ మునుల్,
మ్రొకికర్ష విష్ణచాపధరమూర్షతకి స్దుణకీర్షత కెల్ుర్న్. 716

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 425 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

 77. దశరథుడు నూత్న వధూవరులతో పర్తవారాంతో
అయోధయ చేరుట, శ్రీ సీత్రాముల ప్రేమాతిశయ వరణ న

గతే రామే ప్రశ్వంత్యత్యమ రామో దాశరథి రధనుిః।

వరుణాయాఽప్రమేయాయ ద్దౌ హస్తా సస్థయకమ్॥ {1.77.1}
అభవ్యద్ా తతో రామో వసిషుప్రముఖ్య నృషీన్।
ప్పతరం విహిలం ద్ృష్టివ ప్రోవ్యచ రఘ్ననంద్నిః॥ {1.77.2}

 “రఘురాముని చూచి పరశురాముడు ధనాతామును పందినాడు.

దశ్రథరాముడు గొపప తేజస్సు క్లవాడు శూరవర్థడు అని భావించిన
భారగవరాముడు భక్తిభావంతో అతనిక్త ప్రదక్ష్మణపూరాక్ నమస్వకరం చేసి
మహంద్రగిర్షవైపు వెళ్లేనాడు” అని అచచట్ ఉననవారందఱూ భయమును వీడి
శ్రీరాముని మహిమను మనస్వరా కొనియాడుతూ సంతోషపడినార్థ.
గండ్రగొడడలిని చేతబట్టట న భారగవరాముడు ఆ విధంగా వెళ్లేపోగా రఘురాముడు
తన చేతిలో ఉనన విష్ణిచాపమును బాణముతోపాటుగా వర్థణదేవునిక్త
అందజేసినాడు. ప్రశాంతచితుిడై గుర్థవైన వసిష్ణుని, ఋష్ణలబృందమును
చూచినాడు. ఏమి జర్థగుతుందో అని భయపడుతూ ఉండిన తన తండ్రి
దశ్రథుని చూచి అతనిని ఓదార్థసూి ఇలా మాటాేడస్వగినాడు.
ఉ. “రామునిుఁ జూచి య్య పరశురాముడు ధనాతనందినాడు, శో
భామహితుండు శూర్డని భకిత ప్రదక్షిణ మాచర్షంచి యు
ద్దమగతిన్ మహేంద్రగ్వర్షధామదిశన్ చనినా” డటంచు శ్రీ
రామమహతామున్ బగడి రంజిలి ర్చల్ుర్ ముకతభీతులై. 717
చం. పరశువు చేతుఁ బట్టాకని భారువరాముడు వేగ నేగగా,
వర్ణని కిచెచుఁ జాపమును బాణయుతముుగ రాఘవుండు శ్రీ
కర్డు ప్రశాంతచితతమున గాంచె వస్వష్ఠని మౌనిరాజి; స్వం
ధరగమనుండు తదదశరథున్ గని స్వంతానుఁ గూరప నిటునెన్. 718

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 426 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

జామద్గోనా గతో రామిః ప్రయాతు చతురంగిణీ।

అయోధ్యాభముఖీ స్తనా తియా నాథేన ప్తల్లత్య॥ {1.77.3}
రామసా వచనం శ్రుత్యి రాజా ద్శరథ స్సుతమ్।
బాహుభాాం సంపర్తషిజా మూర్తధన చాఘ్రాయ రాఘవమ్॥ {1.77.4}
గతో రామ ఇతి శ్రుత్యి హృషిిః ప్రముదితో నృపిః।
పున రాజతం తదా మేనే పుత్ర మాత్యమన మేవ చ॥ {1.77.5}
చోద్యామాస త్యం స్తనాం జగామాఽఽశు తతిః పురీమ్। {1.77.6}

 “తండ్రీ! పరశురాముడు మహంద్రగిర్ష దిశ్గా వెళ్లేపోయనాడు. కావున

భయపడవదుద . ఆపద కాగలదేమో అనే సందేహమును వదలిపెట్ట ండి.
సంతోషంగా నావైపు చూడండి. చతురంగ బలములతో మన అయోధా దిశ్గా
క్దలండి” అని శ్రీరాముడు పలుక్గా ఆ దశ్రథ మహారాజ్ఞ రాముని ప్రేమతో
కౌగలించుకొని వాతులాంతో అతని శ్రస్సును మూరొకనినాడు.
“భారగవరాముడు వెళ్లేపోయనాడు” అనన మాట్ను వినన కోసలేశుడు తనకు తన
రామునిక్త పునరజనీ లభించినటుే గా సంతోషపడాడడు. శ్ర్షరం పులక్ర్షంపగా ఆ
పంక్తిరథుడు “ఇప్పుడు నాకు సంతోషంగా ఉననది. ఈరోజ్ఞ స్సదినము” అని
అనుకొంటూ సైనాముతోను, పర్షవారంతోను అయోధా చేర్థట్కు మరల తన
ప్రయాణానిన ప్రారంభించినాడు.
మ. చనియ్యన్ భారువు డద్రిుఁ జేర, జనక్! స్ంతాపమున్ వీడుమా.
కనుమా నా దెస్ మోదమపపుఁ, జతురంగశ్రేణితో న్వ వయో
ధాను జేరన్ జననౌను నిరియమునన్ దండ్రీ! యనన్ రాజ్ఞ తాుఁ
గనుచున్ రామునిుఁ గౌగలించుకని య్యఘ్రాణించెుఁ దచీోరిమున్. 719

మ. “చనియ్యన్ భారువు డననమాట” వినుచున్ స్ంతోష్మున్ బందచున్,

జనియంపన్ బుల్క్ంకురముులు, “పునరజనుంబు ప్రపతంచె నా
కును నా రాముని” కంచుుఁ, “స్ంతస్ము చేకూర్చన్ సపరాముు నే”
డని యయ్యాజి కడంగెుఁ బ్రీతిగ నయోధాన్ జేర సైనాముుతో. 720

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 427 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ కోట రాజశేఖర్ ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

పత్యకాధిజినీం రమాాం తూరోాదుఘషినినాదిత్యమ్॥ {1.77.6}

సికారాజపథాం రమాాం ప్రకీరణకస్సమోతకరామ్।
రాజప్రవేశస్సముఖిః పౌరై రమంగళ్వ్యదిభిః॥ {1.77.7}
సంపూరాణం ప్రావిశ ద్రాజా జనోఘై సుమలంకృత్యమ్। {1.77.8}

మిథిలనుండి బయలుదేర్షన దశ్రథుడు సపర్షవారంగా అయోధాను

సమీపంచినాడు. ధాజములకు క్ట్ట బడిన పతాక్ములతో, శ్రావాంగా వినిపంచే
మంగళ తూరానాదములతో, నీట్టతో తడుపబడి రమణీయంగా ఉనన
రాజమారగములతో, అనేక్ వరిములను స్సగంధమును గలిగిన పుషపములచే
అలంక్ర్షంపబడిన ప్రదేశ్ములతో, ధనాజీవితములను పంది శుభక్రమైన
వాక్ాములతో స్వాగతమును పలికెడి పౌర్థలతో విరాజిలుే చునన తన
అయోధ్యానగరమును దశ్రథమహారాజ్ఞ సపర్షవారముగా సంతోషంగా
చేర్థకొనినాడు.

సీ. శ్రీకరరమాపతాక్ధాజముుల్
నల్ర్చడిపురమయోధాాపురంబ
యూహింప శ్రావా తూరోాద్ష్ానాద్ల్
నల్ర్చడి పురమయోధాాపురముు
జల్స్వకతపథముల్ ల్లితరూపముుల్
నల్ర్చడి పురమయోధాాపురముు
స్తాకరయుకతపుషోపతకర సీమల్
నల్ర్చడి పురమయోధాాపురముు
తే.గీ. ధనాజనపద మా యయోధాాపురముు
తుష్టా నిడు పౌరమంగళోకుతల్కు నిల్య
మట్టా తన నగరముు నా య్యజి చేర్చ
స్ంతస్ముున వరవధూస్హితు డగుచు. 721

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 428 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

పౌరైిః ప్రతుాద్గతో దూరం దిిజైశే పురవ్యసిభిః॥ {1.77.8}

పుత్రై రనుగతిః శ్రీమాన్ శ్రీమదిుశే మహాయశ్విః।
ప్రవివేశ గృహం రాజా హిమవతుద్ృశం పునిః॥ {1.77.9}
ననంద్ సజనో రాజా గృహే కామై స్సుపూజితిః। {1.77.10}
దశ్రథమహారాజ్ఞ సంతోషంగా నగరానిక్త వసూి ఉనానడని తెలిసికొనన
పౌర్థలు బ్రాహీణులు హితులు రాజ్ఞగార్థ కొంత దూరంలో ఉండగానే
ఎదుర్థగా వెళ్లే మహారాజా! స్వాగతం దయచేయండి అని పలుకుతూ ఉండగా
పంక్తిరథుడు కుమార్థలతోనూ కోడళేతోనూ రాజగృహంలో ప్రవేశ్ంచినాడు.
హిమవతపరాతంవలె విరాజిలుే తునన రాజగృహంలో కొడుకులతో కోడళేతో
పరమానందంతో ఉననవాడై పండితుల పూజలను సీాక్ర్షసూి దశ్రథ మహారాజ్ఞ
గొపప వైభవంతో మహిమానిాతుడై ప్రకాశ్ంచినాడు.
చం. ముదమున వచెచ రాజనుచు, భూపుడు దూరమునందె యుండగా
నెదర్గ నేగ్వ, పౌర్లు మహీసర్లున్ హితులెల్ు స్వాగత
మ్ముదె దయసేయుడంచు వచియంపగుఁ, బంకితరథుండు ప్రీతితో
స్దనములోని కేగెను బ్రశంస్ల్ుఁ బుత్రవధూనిధానుడై. 722
మ. హిమవదూిధర భాస్మాన గృహమున్ హృష్టాతుుడై చేర్ష, య్య
జి మహోతాసహముతోడ లోనికిుఁ బ్రవేశించెన్ సపుత్రుల్ వధూ
తతమలున్ దోడుగ నుండుఁ, బూజల్ను విదాతీపుతిుఁ గైకంచుుఁ, జి
తతమునన్ వేడుక పల్ువింపగ మహతాముపప రాజిలుుచున్. 723

కౌసల్లా చ స్సమిత్రా చ కైకేయీ చ స్సమధామా॥ {1.77.10}

వధూప్రతిగ్రహే యుకాా యాశ్వేఽనాా రాజయోషతిః।
తత సీుత్యం మహాభాగా మూర్తమళ్యం చ యశసిినీమ్॥ {1.77.11}
కశధిజస్సతే చోభే జగృహుిః నృపపతనయిః। {1.77.12}
రమణీయమైన సౌందరాంతో విరాజిలేే క్రొతికోడండ్రను మహారాణులు
కౌసలా స్సమిత్ర కైకేయ ప్రీతితో చూచినార్థ. మన్మహరంగా మాటాేడుతూ
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 429 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ కోట రాజశేఖర్ ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

మనస్వరా వార్షక్త స్వాగతం పలిక్తనార్థ. అంతుఃపుర మంతా నూతన

వధూరతానల నిలయంగా క్నిపంచింది. సౌభాగావతులైన సీతను ఊర్షీళను
మాండవిని శ్రుతకీర్షిని స్వాగతిసూి మువుార్థ రాణులు మనస్స ఉపపంగగా
వార్షక్త మంగళక్రమైన అనేక్ సేవలను అందజేసినార్థ.
మ. రమణీయ్యకృతుల్న్ విరాజిలు వధూరతనముుల్న్ గాంచుచున్,
గమనయోకుతల్ రాణలై మల్గు నా కౌస్ల్ా, కైకేయ శ్రీ
రమణీయ్యంగన, య్య సమ్మత్ర మనస్వరన్ స్వాగతింపంగుఁ జి
త్రముగా నంతిపురముు నూతనవధూరూపముుగఁ దోచెడిన్. 724
తే.గీ. వర్స్ రాణలు సభాగావతిని సీత
నూర్షుళను యశస్వానిని గుణోతుమలగు
మాండవీశ్రుతకీర్తల్ మంగళకర
రీతుల్న్ స్వాగతించిర్ష ప్రీతిుఁ గనుచు. 725

మంగళ్యల్లపనై శెసేవ శ్లభత్యిః క్షౌమవ్యససిః॥ {1.77.12}

దేవత్యయతనా నాాశు సరాి స్థాిః ప్రతాపూజయన్।
అభవ్యదాాఽభవ్యదాంశే సరాి రాజస్సత్య సాదా॥ {1.77.13}
ర్చమిర్చ ముదిత్య సురాి భరాృభ సుహిత్య రహిః। {1.77.14}
క్రొతి కోడండ్రైన సీత ఊర్షీళ మాండవి శ్రుతకీర్షి పటుట వస్వరలను క్టుట కొని,
పవిత్రమైన మంగళద్రవాములను చేతబటుట కొని, పూజామందిరములో
ప్రవేశ్ంచి గృహదేవతలను భక్తిప్రపతుిలతో పూజించినార్థ. పూజ్ఞాలైన పెదదలను
సమీపంచి, వార్ష పాదములను సపృశ్ంచి, శ్రదాధసకుిలతో వందనములను
సమర్షపసూి ఆ పెదదల శుభాశీస్సులను అందుకొనానర్థ. ఉతిమ ఫలితములను
ప్రస్వదించగల శుభక్రమైన కారాములను నితామూ ఆచర్షసూి ఆ నలుగుర్థ
రాజపుత్రిక్లు తమ తమ భరిలతో క్లిసి స్సఖసంతోషములతో కాలము
గడుపస్వగినార్థ.

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 430 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

తే.గీ. ధనాతను గూర్చ పట్టావస్వరల్ుఁ గట్టా

పూతమంగళద్రవాాల్ుఁ జేతుఁ బట్టా
రా వధూమణల్ దేవతాయతనమంద
మ్మంచి గృహదేవతల్ను బూజించి రపుడు. 726
చం. తల్చుచు వందనయుల్ను, దతపదమంట్టచు భకితభావనన్,
బలుకుచు వందనముుల్, శుభమును దీవెనల్ందినార్; స్
తఫల్ముల్ నంద నితాము శుభప్రియ క్రాము లాచర్షంచుచున్
నలుగుర్ రాజపుత్రికలు నాథుల్ుఁ గూడిర్ష ప్రీతచితతలై. 727

కమారాశే మహాత్యమనో వీర్చాణాఽప్రతిమా భువి॥ {1.77.14}

కృతదారాిః కృత్యస్థాశే సధనా సుస్సహృజజనాిః।
శుశ్రూషమాణాిః ప్పతర్ం వరాయంతి నరరిభాిః॥ {1.77.15}
రాముడు లక్షీణుడు భరతుడు శ్త్రుఘునడు నలుగురూ పెదదలయొక్క
శుభాశీస్సుల నందుకొననవారై తమ తమ పతునలతో క్లిసి స్సఖసంతోష్పలతో
కాలక్షేపం చేయస్వగినార్థ. మహితాతుీలు అఖండబలోననతులు అసమాన
వీరాసంపనునలు అసరవేతిలు గుణవిరాజితులు అగు ఆ నలుగుర్థ రాజపుత్రులు
హితులతో మిత్రులతో కూడినవారై ఆనందంగా మెలగస్వగినార్థ. తమ తమ
భారాలను ప్రేమతో చూచుకొంటూ సంతోషంగా ఉంటూ ధరీబదధమైన
కోర్షక్లతో కూడినవార్థగా ప్రవర్షిసూి, నూతనమైన విన్మదములతో
విహారములతో కాలక్షేపం చేసూి, గుర్థవుల య్యడల వినయవిధేయతలతో
కూడినవారై మాతాపతర్థల సేవ చేసూి శుభప్రదమైన జీవితమును
గడుపస్వగినార్థ.
చం. నలుగుర్ రాజపుత్రులును నవాశుభోకుతల్ నంది, పతునల్న్
గల్స్వ సఖంపస్వగ్వర్ష, యఖండరమోననతులై మహాతుులై
విల్స్వత వీరావంతుల్య విశామునందన స్వట్టలేనివా
రల్య కృతాసరలై గుణవిరాజితులై హితమ్మత్రయుకుతలై. 728
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 431 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ కోట రాజశేఖర్ ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

చం. స్తుల్ను బ్రేమతోుఁ గనుచు, స్ంతస్ మందచు, ధరుక్ంక్ష స్

నునతిుఁ గను రీతి వర్షతలుచు, నూతనవినోదవిహారరూపస్
తృతుల్ను జేయ నెంచుచు విధేయులునౌచు మల్ంగువారలై
పతర్ల్సేవుఁ జేయుదర్ పృథ్వా శుభముుల్ నంద నలుార్న్. 729

కసాచి తిథ కాలసా రాజా ద్శరథ స్సుతమ్।

భరతం కైకయీపుత్ర మబ్రవీ ద్రఘ్ననంద్నిః॥ {1.77.16}
అయం కేకయరాజసా పుత్రో వసతి పుత్రక।
త్యిం నేతు మాగతో వీర యుధ్యజి నామతుల సావ॥ {1.77.17}
శ్రుత్యి ద్శరథ సెసాత ద్ురతిః కైకయీస్సతిః।
గమనాయాఽభచక్రమ శత్రుఘనసహిత సాదా॥ {1.77.18}
ఆపృచఛా ప్పతరం శూరో రామం చాకిూషికార్తణమ్।
మాతౄశ్వేప్ప నరశ్రేష్ఠః శత్రుఘనసహితో యయౌ॥ {1.77.19}

రామలక్షీణభరతశ్త్రుఘునలు క్రమంగా సీత ఊర్షీళ మాండవి శ్రుతకీర్షి

లతో క్లిసి దాంపతాజీవితానిన గడుపుతూ ఉండినార్థ. కొంతకాలం తర్థవాత
దశ్రథమహారాజ్ఞ భరతుని పలిచి “నాయనా! నీ మేనమామ యుధ్యజితుి నినున
కేక్యదేశ్మునకు త్కసికొని వెళుుట్కు చాలారోజ్ఞలక్రితమే వచిచయునానడు.
కావున నీవు నీ మేనమామతో బయలుదేరవలయును” అని పలిక్తనాడు.
భరతుడు “అలాగ్న తండ్రిగారూ!” అని అంటూ శ్త్రుఘుననితో కూడినవాడై
సంతోషంగా తలిేతండ్రులకు, శ్రీరామునిక్త మ్రొక్తక, వీడోకలు పలిక్త, యుధ్యజితుి
వెంట్ కేక్యదేశ్మునకు బయలుదేర్షనాడు.
చం. స్రగునుఁ గాల్ మేగగుఁ బ్రస్ననమనంబున నాజి పలెక నా
భరతునిుఁ జూచి “పుత్రవర! వచెచను బూరామ మేనమామ స్ం
బరమున నినునుఁ గైకని శుభముని కేకయదేశమేగ, స్
తారము చనందగున్ గద యుధాజిదభీష్ాము స్వదిధుఁ బందగన్”. 730

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 432 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

మ. అనుచున్ బంకితరథుండు పల్క, భరతుం “డట్లు” యటంచున్, వెస్న్

జనగా నెంచెను మేనమామ పలువన్ స్ంతుష్ాడై; తండ్రికిన్,
ఘనుడౌ రాముని, కెల్ుుఁ దలుుల్కు వీకన్ మ్రొకిక వీడ్కకలుల్న్
జనియ్యన్ గ్నకయదేశగామ్మ యగుచున్ శత్రుఘనయుకుతండునై. 731

గతే తు భరతే రామో లక్ష్మణశే మహాబలిః।

ప్పతరం దేవసంకాశం పూజయామాసతు సాదా॥ {1.77.20}
ప్పతు రాజాాం పురసృతా పౌరకారాాణి సరిశిః।
చకార రామో ధరామత్యమ ప్రియాణి చ హిత్యని చ॥ {1.77.21}
మాతృభోా మాతృకారాాణి కృత్యి పరమయంత్రితిః।
గురూణాం గురుకారాాణి కాలే కాలేఽనివైక్షత॥ {1.77.22}
భరతశ్త్రుఘునలు యుధ్యజితుి వెంట్ కేక్యదేశ్మునకు వెళ్లేపోగా
దేవతలతో సమానమైన తేజస్సు గలవాడైన తమ తండ్రి దశ్రథమహారాజ్ఞను
మహాతుీలైన రామలక్షీణులు భక్తితో సేవింపస్వగినార్థ. సౌజనామనస్సకడు
పౌర్థల హితమును కోర్థవాడు అగు శ్రీరాముడు తండ్రిగార్షక్త రాచకారాములలో
తనవంతు సహకారమును అందజేసేవాడు. ఆ రఘురాముడు ఎలేప్పుడూ
ధరీమారగమును అనుసర్షసూి, ప్రజలకు ప్రియమైన హితక్రమైన పనులను
చేసూి, తండ్రి ఆజును పాట్టసూి, తలుే లకు తగినటువంట్ట సేవచేసూి, గుర్థవర్థాల
యొక్క పనులను కూడా ఇషట ంగా పూర్షిచేసేవాడు.
మ. చనగా వారలు, రామల్క్ష్మణలు భాస్ాదేదవస్ంక్శుుఁ దం
డ్రిని సేవించుచు నుండినార్ మది స్ంప్రీతిన్ బుధోతతంసలై;
ఘనుడౌ రాముడు పౌరక్రాముల్ వేడకన్ జేయుచున్ దండ్రి య్య
జును బాలించుచు నుండెుఁ బౌరహితుడై సజనాశీలుండునై. 732
చం. అనిశము ధరు మంచుచుుఁ, బ్రజావళికిన్ బ్రియమాచర్షంచుచున్,
జనకుని య్యజుుఁ జేయుచుుఁ, బ్రశస్తముగాుఁ దన తలుు ల్ందఱిన్

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 433 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ కోట రాజశేఖర్ ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

మనమున నెంచి సేవల్ స్మంచితరీతుల్ుఁ గలుచవాడునై,

ఘన గుర్వర్ా క్రాముల్ుఁ గాంక్ష ననర్చచడి రాము డాదటన్. 733

ఏవం ద్శరథిః ప్రీతో బ్రాహమణా నైగమా సాథా।

రామసా శీలవృతేాన సర్చి విషయవ్యసినిః॥ {1.77.23}
తేష్ట మతియశ్వ లోకే రామ సుతాపరాక్రమిః।
సియంభూ ర్తవ భూత్యనాం బభూవ గుణవతారిః॥ {1.77.24}
రామస్సా సీతయా స్థరధం విజహార బహూ నృతూన్।
మనసీి తద్గత సాస్థా నితాం హృది సమర్తాతిః॥ {1.77.25}
రాముడు స్సగుణాభిరాముడు అని గుర్షించినవారైన తండ్రి
దశ్రథమహారాజ్ఞ, తలుే లు కౌసలా స్సమిత్ర కైకేయ, గుర్థవులు వసిష్ణుడు
మొదలైనవార్థ అయోధాలోని పౌర్థలు అందఱునూ “ఈ రాముడు అందఱనీ
అనురాగంతో చూచే బ్రహీదేవుని వంట్ట వాడు. అందఱకీ ఆత్కీయుడు” అని
రఘురాముని మెచుచకొనస్వగినార్థ. శ్రీరాముడు తన భారా స్సగుణాలరాశ్,
సౌందరారాశ్, పవిత్రచర్షత్ర అని గుర్షించి ఆ సీతాదేవితో ఎన్మన వసంతాలు
సంతోషంగా గడిపనాడు. మైథిలి తనకు అనిన విధ్యలా తగినటువంట్ట ఇలాేలు,
యోగుారాలు అని తెలిసికొని రాముడు ఆ సీతాదేవిక్త తన మనస్సును
సమర్షపంచినాడు.
తే.గీ. అవనిుఁ దలుులు తండ్రి మహాతుులైన
గుర్లు పౌర్లు రాముని గుణముల్ గని
బ్రహు వలెుఁ జూచు నెల్ుఱ రకిత ననుచు
నందఱును మచిచ రా రాము నాపుత డనుచు. 734
ఉ. అనునల్మ్మనన స్వధిా మహితాతు గుణోననత పూత యంచుుఁ ద్
నెనునచు సీతతో ఋతువు లెనినట్టనో గడిపెన్ రఘూదాహుం,
డనిన విధముుల్న్ దగ్వనదంచును, బ్రేముఁ గనంగ యోగాయౌ
ననన తల్ంపుతో, హృది స్మరపణుఁ జేసె మనస్వా సీతకై. 735
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 434 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

ప్రియా తు సీత్య రామసా దారాిః ప్పతృకృత్య ఇతి।

గుణా ద్రూపగుణా చాేప్ప ప్రీతి రూుయోఽభావరధత॥ {1.77.26}
తస్థాశే భరాా దిిగుణం హృద్యే పర్తవరాతే।
అంతరాజత మప్ప వాకాం మాఖ్యాతి హృద్యం హృదా॥ {1.77.27}
తండ్రియైన దశ్రథమహారాజ్ఞ గుణవంతురాలైన సీతను నా ధరీపతినగా
ఆమోదించి వివాహము జర్షపంచినాడు అని శ్రీరాముడు మైథిలిని ప్రీతితో
చూడస్వగినాడు. ఉతిమ గుణరూపసంపదలనే సొముీలుగా గలిగియునన
కారణంగా శ్రీరామునిక్త వైదేహిపై ప్రీతి ఇంకా ఎకుకవ కాస్వగినది.
నిరీలచితియైన సీత నాథుడు తనపై చూపే ప్రేమకు రెండురెటుే గా ప్రేమను
పంచుతూ శ్రీరామునియ్యడల ప్రీతితో మెలగస్వగినది. భరియైన శ్రీరాముని
హృదయంలో తాను కొలువు త్కర్షనది. పతివ్రతా గుణములతో ఉనన సీత
హృదయము శ్రీరాముని హృదయము ఏక్మైపోగా ఆ దంపతులు
స్సఖసంతోషములతో కాలక్షేపము చేయస్వగిర్ష.
ఉ. స్ముతితోడ తండ్రి విల్స్దుణరాశినిుఁ గూర్చచుఁ బతినగా
నెముదినంచు సీతను గణించుచుుఁ బ్రేముడిుఁ జూడస్వగె రా
గముున రామమూర్షత, వరకమ్రగుణముులు రూపస్ంపదల్
సొముులుగా వెలుంగు స్తిుఁ జూడగ రాముని ప్రీతి వర్షధలెన్. 736
ఉ. నిరుల్చితత సీత దిాగుణీకృత రాగస్మరిణాదులన్
ధరుపథానువర్షతయగు నాథుని నిరుల్ చితతసీమలో
నర్షులి నుండె, నాథుహృదయముు స్ాచితతము నేకమయ్యానా,
శరుదయై మల్ంగె ననిశముుఁ బతివ్రతయై ప్రశస్తయై. 737

తసా భూయో విశేష్ట్రణ మైథిల్మ జనకాతమజా।

దేవత్యభ సుమా రూపే సీత్య శ్రీ ర్తవ రూప్పణీ॥ {1.77.28}
పతివ్రతా శ్రోమణియగు సీత తన భరి య్యడల ప్రణయము ప్రీతి భయము
భక్తి సిగుగ మొదలగు స్సగుణములను క్లిగి మెలగుతూ ఉండినది. సీతాదేవి
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 435 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ కోట రాజశేఖర్ ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

శ్రీరాముని మనస్సలోని భావములను పూరిముగా తెలిసికొని ప్రవర్షిసూి ఉండగా

శ్రీరాముడు కూడా సీతాదేవి మనస్సలోని భావములను తెలిసికొని
మెలగస్వగినాడు. గుణమునందు రూపమునందు శీలమునందు వార్థ
ఒక్ర్షకొక్ర్థ తగినవారై ఏక్చితుిలై వావహర్షంపస్వగినార్థ. సీతాదేవి
దేవతలయొక్క తేజస్సుతో ప్రకాశ్సూి, మన్మజుమైన రూపం క్లిగి లక్ష్మీక్ళతో
ప్రకాశ్సూి, స్సగుణాల కుపపగా భాసిలుే తూ, మన్మనాథుడైన శ్రీరామునియొక్క
పదపదీములను సేవిసూి, ప్రేమానురాగములను కుర్షపసూి
పరమానందదాయనియై నాథునితో కూడి విరాజిలేస్వగినది.
చం. ప్రణయము ప్రీతియున్ భయము భకితయు స్వగుుుఁ దలిరప సీత రా
ముని మదిలోని భావముల్ుఁ బూరణముగా నెఱుగంగ, రాముడున్
గనుగనస్వగె సీతమదిుఁ గలెుడి భావముల్న్, బరస్పర
ముును గుణరూపశీల్ముల్ుఁ బూరణత నందిర్ష యర్ార్న్ దమ్మన్. 738
తే.గీ. దేవతల్ుఁ బోలు దివామౌ తేజ మపపుఁ
గమ్రరూపముునన్ ల్క్ష్మికళయు నపప
రామపదముల్ుఁ బ్రేమానురాగ మపప
నాథుుఁ గూడె జానకి సగుణాల్ కుపప. 739

తయా స రాజర్తిస్సతోఽభరామయా
సమేయవ్య నుతామరాజకనాయా।
అతీవ రామ శుశశుభేఽతికామయా
విభు శశరయా విష్ణణ ర్తవ్యమర్చశిరిః॥ {1.77.29}
రాజర్షియగు జనక్మహారాజ్ఞయొక్క కుమారెి, శాంతసారూప, గొపప
గుణములు క్లది, విమలతతాముగలది, వివేక్ముగలది, విశుదధమనసక,
భూపుత్రి అగు సీతాదేవితో క్లిసి శ్రీరాముడు విభవాభిరాముడై సంతోషంగా
కాలమును గడిపనాడు. లక్ష్మీదేవితో క్లిసి విష్ణిమూర్షి ఆనందంగా కాలక్షేపం
చేసినటుే గా సీతాదేవితో క్లిసి రఘురాముడు ఆనందంగా కాలక్షేపము
చేయస్వగినాడు.
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 436 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

ఉ. రాముడు సీత నా జనకరాజకుమార్షని, శాంతరూప, ను

ద్దమ గుణోననతన్, విమల్తతావివేకను, రాణునశజన్,
భూమ్మసతన్, విశుదధను, విభూతిని గూడి చర్షంచె, ల్క్ష్మితో
శ్రీమహితుండు విష్ణవు చర్షంచినరీతి, నననామైత్రిమై. 740

ఫలశ్రుతి

క్షేమమును క్లిగించే ఈ సీతారామక్లాాణము అనే పదాకావామును ఎవర్థ

శ్రదధతో చదువుతారో, ఆసక్తితో వింటారో, భక్తితో చూస్విరో అట్టట వార్షని
రామచంద్రస్వామి క్ృప ఒక్ క్వచమై ఎలేప్పుడూ రక్ష్మసూి ఉండగలదు.
కం. క్షేమము నిడు నీ సీతా
రాములకల్యాణగాథ రక్ుిఁ జదివినన్,
బ్రేమగ వినినన్, గనినన్
రాముని కృప కవచమగుచు రక్షంచు సదా. 741

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 437 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ కోట రాజశేఖర్ ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 438 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

 ప్రశంసా పదాములు
'శత్వధాని' శ్రీ కాండపి మురళీకృషణ గారు, నెల్ల
ూ రు
సీ. పద్ామా ధారావిభాసిత సుకుమార
సుాంద్ర పద్బాంధ శోభితముు,
వ్యాఖ్యానమా నవా భావన్య పర్తపూరా
త్స్తపరా బోధా విధాన పథము,
గాత్రమా సుసవర కమనీయ రాగవత్
శ్రవా మాంజుల మనోరాంజకముు,
గాథయా లోకైక కల్లాణ కారక
జ్ఞనకీరామ కల్లాణ గాథ,
తే.గీ. యాంత పుణాభాగామొు యాంకాంత ప్రతిభ
రాజశేఖ్ర! కవివరా! రమాఫణితి
న్యథగాథ రచిాంచి గానముు చేసి
యాంద్ిఁ జేయుచ్చాంటివి రసానాంద్ ఫలము.

ఉ. ప్రాకట దివాగాథ రఘురాముని పావన సచుర్తత్ర వ్య

ల్ముకి వచిాంచె, తతపద్వరేణాపథముును వీడకుాండ, శో
భాకర పద్ారీతి ననువ్యద్ మొనరుుచ్చనుాంటివయా! య
స్తిక విశేష పుణాఫల శోభను పాందుచ్చ రాజశేఖ్రా!

‘శతావధాని’ శ్రీ నారాయణాం బాలసుబ్రహమణయాం గారు, అదద ంకి

తే.గీ. కోట వాంశాబ్ధా చాంద్ర! సదుు ణ విశిషా !
రాజశేఖ్రా! హితవరా! రామ గాథ
వ్రాయ బూనినవ్యరెలూ వాందుాలయా!
ముకిి స్తపానమది మీకు మోకర్తాంతు.

‘అవధాని శేఖర’ శ్రీ మైలవరపు మురళీకృషణ గారు, వంకటగిర్ష

ఉ. సారవచోవిల్లసగుణసాాంద్రకవితవము రాంగర్తాంచి, వి
సాిరముగా రచిాంచితివి చకకని కావాము బాలకాాండమున్!
శ్రీరఘురామమూర్తి విరచిాంచి శుభావళి ధనాతన్ గొనన్
గూర్తమ బ్రోచ్చగాత మము కోట కుల్లగ్రణి! రాజశేఖ్రా!
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 439 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ కోట రాజశేఖర్ ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

‘చిత్రకవితాసమ్రాట్’ శ్రీ చిాంత్ రామకృష్ణణరావు గారు, హైదరాబాదు

కాం. శ్రీరాముని కరుణను గని
యారాముని పెాండిూ కథ సమాంచితరీతిన్
ధీమతి వ్రాసెడి మముుల
న్య రాముడు కాచ్చ సతము హాయ నొసిఁగుచ్చన్.

‘సమస్యా పృచ్ఛక చ్క్రవర్షు’ శ్రీ కాంది శాంకరయయ గారు, వరాంగల్

కాం. శ్రీసీత్స్ కల్లాణో
ద్ధాస రసాాంచిత మనోజా భావ్యవిష్ణక
రాసమ కావాకరణ చి
చ్ఛ్రీసహిత్స్! కోట రాజశేఖ్ర! జయమౌ.

‘పదాభారతి’ శ్రీ చదలవాడ లక్ష్మీనరసాంహారావు గారు, ఒంగోలు

సీ. ఎవ్యవర్త కల్లాణ మీజ్ఞతి సాంసకృతీ
ప్రతిబ్ధాంబశోభిత ప్రథితిిఁ గాాంచె!
ఏజాంట పర్తణయ మాంటిాంటి వడుకై
జ్ఞతిపరవముుగా ఖ్యాతికకక!
ఏవధూవర వివ్యహేాందురత్స్నక్ష్తల్
విశవసుశ్రేయమై వినుతినొాందె!
ఏ దివావదిక నెసగిన మాంత్రముల్
శుభద్ధయకోద్ధవహ సూకుిలయా!
తే.గీ. అదియ జ్ఞనకీరామ కల్లాణవ్యణి
పూజా వ్యల్ముకి ఋషివరప్రోకివ్యణి
రాజశేఖ్ర సుకవీాంద్రు రమావ్యణి
పద్ాభారతి మెచిున భవావ్యణి!

‘పరమారథకవి’ శ్రీ వలుదాండ సత్యనారాయణ గారు, హైదరాబాద్

తే.గీ. సాంప్రద్ధయాంబు ప్రకకకుిఁ జనగనీక
శబై సాంద్రా మసుమాంత జ్ఞరనీక
కోట రాజశేఖ్రు పద్ాకోటి యుాండు
రామకల్లాణ కావా నిరాుణమాందు.
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 440 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

‘ఆంధ్ర రామాయణ కరు’ శ్రీ బృాందావన రావు గారు, నెల్ల

ూ రు
ఉ. శ్రీరఘురామమూర్తి విధుశేఖ్రు చాపము ద్రుాంచి, మైథిల్మ
నీరజనేత్రి బ్ాండిూయగు నిరులగాథను భవాకావా సాం
భారముగా రచిాంచి యొక పావన గాన సురూపకముుగా
గూర్తచి విాందొసాంగితివి కోటి నమసునలు రాజశేఖ్రా!

‘ఆంధ్ర రామాయణ కరు’ శ్రీ కాంభమట్టి గోపాలకృషణ గారు, Hyd.

తే.గీ. కోట రాజశేఖ్ర వరా! గురువరేణా!
రమా మధురస భర్తతమౌ రామకథను
నోట బలుకుచ్చ వీణను మీటినటుల
కరము - గళములు కలిపన ఘనులు మీరు.

‘ఆాంధ్ర రామాయణ కరి’ శ్రీ పోచిరాజు కమేశవరరావు గారు, రాయపూర్

కాం. రామాాంకిత పద్ాముులు
రామాాంకిత కావారచన రమాతమములౌ
రామాాంకితహృద్యా! శ్రీ
రామాయణకరి! మీకు రక్ష్గ నమరున్.

‘ఆంధ్ర రామాయణ కరు’ శ్రీ గోపాలుని మధుసూదనరావు గారు, Hyd.

కాం. రామాయణ కావాాంబున
శ్రీమహితము బాలకాాండ శ్రేయముు నిడున్,
రామావత్స్రఘటా ము
రాముని కల్లాణము శుభరాసులిఁ గూరుున్.

శ్రీ రాయప్రోలు సీత్రామ శరమ గారు, భీమవరాం

తే.గీ. కోటవ్యరల కోటలో కోటూ జనము
దుామణికులమణి గుణమణిద్యాతితుడగు
రామకల్లాణ వ్యద్ధాల శ్రవణశోభ
లెప్పుడెపుడాంచ్చ న్యసక్తత నెదురు చూచె.

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 441 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ కోట రాజశేఖర్ ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

‘భకుకవి’ శ్రీ రామకృషణ పరమహాంస గారు, బంగుళూరు

తే.గీ. రామచర్తతము నెాంద్రో రమాసరళి
వ్రాసిన్యరలు సద్ాకిి వ్యసితముగ
వ్యర్త సరసన మీరును జేర్తన్యరు
బాలకాాండము బాంగారు బాట గాగ.

‘గురుప్రపూరణ ’ డా. చీమకుర్తి వంకటేశవర రావు గారు, నెల్ల

ూ రు
ఆ.వె. కోటవ్యర్త మాట న్యటి రాముని బాట
పూట పూట చవుల మేటి యయా
పుటా ిఁ బుటిా నటిా పూజుాని చితిాంబు
గటుా మీద్ిఁ బ్టిా గుటుా విపెప.

శ్రీ మాగాంటి శ్రీరామమూర్తి గారు, ఒంగోలు

ఉ. రాముని గొలిునటిా కవిరాజుల మువువర రామద్ధసువో?
రాముడు కోర భాగవతరాజముిఁ జెపపన పోతరాజువో?
రాముని కీరిన్యవళిని రకిి రచిాంచిన త్స్ాగరాజువో?
రామవివ్యహ కావామును వ్రాసిన సతకవి! రాజశేఖ్రా!

శ్రీ త్ాంగ్నరాల వాంకట నరసాంహ కుమార్ గారు, నెల్ల

ూ రు
ఉ. విాందు పఠాంపగా నుత కవీాంద్రుడు భకుిడు రాజశేఖ్రుాం
డాంద్ము మీర వ్రాసిన మహతిర రామ వివ్యహ సతకథన్
సుాంద్ర గాయకాగ్రణులు సుితుాలు పాడగ నేడు కరాముల్
పాందె పసాందు విాందు బహు పుణాఫలాంబ్ధది పద్ాభారతీ!

శ్రీ గంగాపురం యజఞభగవాన్ గారు, హైదరాబాదు

కాం. మూలము నాంద్లి భావ
శ్రీలవి చెడకుాండ రాజ శేఖ్రులు కళన్
మాలలుగానలిూర్త, పది
కాలముులు నిలుచ్చ రామగాథ తెలుిఁగునన్.

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 442 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

శ్రీ పేర్తశటీ శవకుమార్ గారు, నెల్ల

ూ రు
సీ. కవి రాజశేఖ్రు కమనీయ కావామం
దేడువాంద్ల సాంఖ్ా నెలమ్మ మాంచె!
అవధానవరుాని యసమాన గ్రాంథముు
కల్లాణమాంటప గడప జేరె!
ఆచారా దేవుని యక్ష్రాక్ష్తలనిన
శ్రీరాము గొలువాంగ సిద్ామయా!
పాండిత్స్ఖ్యాని దివా ప్రవచన ధారయు
భూమజ్ఞ పద్మాంటి పూతమయెయ!
తే.గీ. తలిూద్ాండ్రుల నోములు పలూవిాంచి
పూరవజనుల పుణాాంబు ప్రోగునొాంది
ధరాప్తిన సభాగయంబు ధనయత గన
రామకల్యయణ్ కావయము రక్తత నమర్చ.

శ్రీ పేర్త సూరయనారాయణ (అపాపజీ) గారు, కాకినాడ

శోూ . రామాయణ కథాకావాాం రాజశేఖ్ర ధీకృతమ్ ।
బహావసావద్న సుయోగాాం పరాం భాగాాం వరాం మమ ॥

శ్రీ వడూ మాను మురళీమోహన్ గారు, పులీ లచెరువు

ఆ.వె. కలము చేత బటిా కావాాంబు రచియాంచి
పద్ామాలపాంచి హృద్ాముగను
రామకథను దెలుప రాజశేఖ్ర వరా!
ప్రణతి ప్రణతి మీకు ప్రణతి ప్రణతి!

శ్రీ శనగల చాంద్రశేఖర్ గారు, పేరేచెరీ , గుంటూరు

కాం. శ్రీరామ కథామృతఝర్త
కారణ జనుులగు వ్యర్త కాంఠమునాందే
పారును గాంగాజలముగ
చేరును రాముని గొలిచెడి జీవుల ద్ర్తకిన్.

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 443 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ కోట రాజశేఖర్ ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

శ్రీ శ్రీపాద సుబ్రహమణయాం గారు, హైదరాబాదు

తే.గీ. తెలుగు వ్యల్ముకి వచెును తెలసికొనుడు
రామకథను తెలుపగను రమాముగను
పూరవజను సుకరుల పుణామేమొ
రాజశేఖ్ర కవి కృతి రకిి నమరె.

శ్రీ యనమండ్రం అశవత్థ నారాయణ గారు, అనంతపురం

కాం. శ్రీసీత్స్రామ పద్ధ
వ్యస సుఖ్ము న్యశ్రయాంచి భకిిన్ వల్ము
కాసుసిథత మకరాంద్ము
ద్ధసాళికి బాంచితీవు ధనుాడ వయాా!

డా. కావలిపాటి నరసరాజు గారు, హైదరాబాదు

తే.గీ. అక్ష్రాక్ష్రాంబున తేనె లాంటి యుాండె
కారణాంబేమొ తెలియగ కోరుచ్చాంటి!
తపము జేసెనొ? వ్యగ్దైవి తనయు డితడొ?
తేనెలాంటి టాంకిాంపగ పూనునేమొ?

శ్రీ మునిమడుగు నాగరాజ శాస్త్రి గారు, హైదరాబాదు

ఆ.వె. గాంగ పాంగె మౌని కరుణ్యాంతరాంగమై
రామగాథలోన రకిి కటిా ,
గాంగ పాంగె సుకవి కావాతరాంగమై
మాదు భాగామనగ మధువులొలికి.

శ్రీ వారణాస కృషణ మూర్తి గారు, హైదరాబాదు

ఆ.వె. రాజశేఖ్ర కవిరాజశేఖ్ర! రస
రమావరానలను రామగాథ
పద్ా సపిశతము పాంచి మాంచిన మీకు
శిరము వాంచి నుతులు కరమొనరుి!

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 444 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ శ్రీ సీతారామ కల్యాణము (బాలకాండము)
` పద్ా సపతశతి ❉❉❉❉❉❉❉❉❉

శ్రీ పుపాపల జగన్మమహనరావు (ధరణి) గారు, జయపురం, ఒర్షస్యా

కాం. కముని కావాపు గాథల
సొముగు కలమున గళమున సొాంపులమరగా
నిముుల వీనుల నమృతము
జిముగ విర్తయాంచ్చ రాజశేఖ్ర! ప్రణతుల్.

శ్రీ వడుగూరు వంకట విజయ (వీత్రయ) శరమ గారు, పారవతీపురం

తే.గీ. రాజశేఖ్ర విరచిత రామచర్తత
కలము గళమున తనదైన కామతమడి
ప్రభుత మెరయాంగ ప్రజాతో పర్తఢవిలూ
మాటిమాటికి వినగ న్య మనసు ముర్తసె.

'అవధాని' శ్రీ ధూపాటి రామాచారయ గారు, విజయవాడ

ఉ. రామకృపావరాంబున సరాగము ల్లడుచ్చ న్యటపాటగా
రామకథామృతాంబు మధురామృతధారను నిాంప వ్రాయుచ్చన్
ఆమని నిాంపుచ్చాంటిర్త విహాయసమాంటగ సద్ాశాంబు, శ్రీ
రాముడు దీవెనాంబులిడ రాజిలుమా కవి రాజశేఖ్రా!

శ్రీ గుాండా వాంకట సుబబ సహదేవుడు గారు, కడప

కాం. శ్రీరాముని ద్యచేతను
మీ రామాయణ మను కృతి మేదిని వెలయున్
పారాయణిఁ జేయు జనుల
ప్రారబా ము తొలగి పుణాఫలములు గలుగున్.

శ్రీ పిాంగళి పూరణ చాంద్రరావు, ఒాంగోలు

ఆ.వె. రాజశేఖ్రకవి! రామకల్లాణాంబు
రామచాంద్రు కృపను వ్రాసిన్యవు.
పలికిన్యవు భకిిరాగసరాగాల
బాలకాాండ నెలూ , భద్ర మగుత.

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 445 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ కోట రాజశేఖర్ ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

శ్రీ అసుని రాజు గారు, నాగర్ కరూనలు

కాం. అకకడ మునిరాజు లిరువు
ర్తకకడ కవిరాజశేఖ్రేాంద్రవరులు మీ
ర్పకకరె, వ్యర్త తలాంపుల
మకికలి రమాముగిఁ జెపపిఁ మీక సులభమౌ.
(మునిరాజులు - వాల్మీకిముని, నార్దముని)

శ్రీ ఆచారయ లక్ష్మణ పదిదాంటి, యానాాం

తే.గీ. ఏడువాంద్ల పద్ధాల నిాంపుగాను
నక్ష్త్స్రోపణకు నటుు హరామడగ
జ్ఞనకి వివ్యహ ఘడియలు సాంతసమడ
రాజశేఖ్రకవి వ్రాసె రామగాథ.

శ్రీ వైదయాం ఆాంజనేయులు. హైదరాబాద్

కాం. నవాత సీత్స్రాముల
కావాముును వ్రాసి సతము గానముిఁ జేయన్
శ్రవాము మీ కాంఠధవని
భావాాంబగు పాఠకులకు భద్రము కలుగున్.

శ్రీ అయయగార్త కోదాండరావు గారు, రాజమాండ్రి

సీ. ప్రాఙ్మానివరుాలౌ వ్యల్ముకి వ్యాసుల
భకిిభావముతోడ ప్రసుితిాంచి
రామాయణ్యరథముు రమణీయచాతుర్త
ప్రకటిాంపగానెాంచి ప్రసుుటముగ
పద్ారతనములాందు బాలకాాండముును
రసరమా భావ్యల రాంగర్తాంచి
తేటితేనియలొలుక తేటతెనుు నుడుల
అనువదిాంచితివీవె యదుాతముగ
తే.గీ. మహిత కోట వాంశానవయ మానాతిలక!
రాజశేఖ్రన్యమాఖ్ా ప్రాజావినుత!
పద్ాభారతీక్షేత్రాన వజ్రమీవు
అాందుకొనుమయా మేమడు వాంద్నములు.
❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 446 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉
 కవిపరిచయం
న్యమధేయము : కోట రాజశేఖ్ర్
జననాం : 03-11-1956
తలిూ : శ్రీమతి కోట సకుకబాయము

తాండ్రి : శ్రీ కోట సారాంగపాణి

జనుసథలము : అల్లూరు గ్రామాం, నెల్లూరు జిల్లూ
ప్రాథమక విద్ా : సుబాయా బడి, అల్లూరు
ఉననత విద్ా : రామకృష్ణా హైయర్ సెకాండరీ సూకలు, అల్లూరు
సాంసకృతాం ఎాంట్రన్న : వద్సాంసకృత కళాశాల, నెల్లూరు
2ఏ విద్ధవన్ : శ్రీ మలయాళ సావమ ఓర్తయాంటల్ కళాశాల,
ప్రొదుై టూరు
యాం.ఏ (సాంసకృతము) : ఆాంధ్రా యూనివర్తశటీ, విశాఖ్పటనాం
వృతిి : (1979 - 1984) తెలుగు పాండిట్,
జిల్లూపర్తషత్ ఉననత పాఠశాలలు, నెల్లూరు
: (1984 - 2014) సాంసకతోపన్యాసకులు,
రామకృషాు జూనియర్ కళాశాల, అల్లూరు
సహధరుచార్తణి : విద్ధవన్ శ్రీమతి గిర్తజ్ఞకుమార్త
జేాషఠ పుత్రుడు : చి॥ రూపానాంద్ కుమార్, USA
కోడలు : శ్రీమతి ప్రియద్ర్తశని
మనుమడు : చి॥ శివ్యాంశ్
కనిషఠ పుత్రుడు : చి॥ సారాంగపాణి, USA
కోడలు : శ్రీమతి సమా
మనుమరాలు : చి|| ద్ధర్తవశ్రీ
మనుమడు : చి|| ర్తషిక్

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 447 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉

ప్రవృతిి : పద్ారచన, అష్ణావధానములు చేయుట,
తిరుమల తిరుపతి దేవసాథనముల పక్షాన
ధార్తుక ఉపన్యాసములు
నిరవహిాంచిన బాధాతలు : ఆసాథనపాండితులు, మారుతీ ఆశ్రమము, అల్లూరు
అధాక్షులు, సాంసకృత భారతి, నెల్లూరు జనపద్ము
ఆకాశవాణి, దూరదరశన్, ‘మా’టీవీలలో ప్రసంగములు
రచనలు : 1. శ్రీ పోలేరమా సుతతిమాలక
2. రోజుకోపద్ాాం శాంకరాభరణాం (పద్ాకద్ాంబాం)
3. రోజుకోపద్ాాం శాంకరాభరణాం (పద్ాపాంచశతి)
4. శాశాత దిన దరిశక (1900 నుండి 2300 వరకు)
5. వివేకానంద వాణి
6. తెలుగు ప్దయ వైభవము
పురసాకరములు : ఉతిమ ఉపాధాాయ అవ్యరుి
(ఆాంధ్రప్రదేశ్ రాషర ప్రభుతవము వ్యర్తచే 2013 లో);
తిరుపతిలో జర్తగిన ప్రపాంచ తెలుగు మహాసభలలో
అవధానిగా సన్యునాం
బ్ధరుద్ము : 'అవధాని శేఖ్ర' బ్ధరుద్ము - కళాదీపి, నెల్లూరు వ్యర్తచే
(2017 లో)
సత్స్కరము : ఆసాథనపాండితుడుగా సత్స్కరము, పుషపకిరీట సన్యునము
శ్రీసత్స్ానాంద్ధశ్రమము, ఇనమడుగు వ్యర్తచే(2020 లో)
చరవాణి : 9966236604
ఇమ్యిల్ : rsekhar.kota@gmail.com

❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉ 448 ❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉❉