Stari svet

Praistorijska umetnost
Svaka istorija umetnosti mora početi sa pitanjem: šta je podstaklo čoveka na stvaranje umetničkih
dela, kako su ona izgledala i kada su nastala. Ključni trenutak u evoluciji čoveka predstavlja
pravljenje oruđa, jer je ono zahtevalo misaoni proces, što je potom uslovilo odabiranje oblika
koji su se mogli bolje prilagoditi namenjenoj funkciji. Zatim je usledio treći korak: oblikovanje
oruđa kako bi se dobio što podesniji oblik za funkciju koja je tom obliku namenjena. To se može
nazvati prvim zanatom za koji danas imamo pouzdano sačuvana svedočanstva, a koje potiče iz
vremena paleolita. Iz istog perioda potiču i najstarija danas poznata umetnička dela. To je
poslednji ledeni period u Evropi, u kojem su ljudi za svoja prebivališta birali pećine i zaklone u
stenama. Znatan broj takvih naseobina otkriven je u Španiji i jugozapadnoj Francuskoj.
Najznačajnija dela paleolitske umetnosti (15.000-10.000 pne) predstavljaju slike životinja (jeleni,
bizoni, konji, divlje svinje), urezane, naslikane ili isklesane na kemenim zidovima pećina. Najpo-
znatiji primer je izvanredni RANJENI BIZON, pronađen u pećini Altamira na Severu Španije. Ono
što zadivljuje jeste način na koji je tadašnji čovek bio u stanju da postavi kompoziciju napadnute
životinje, ali isto tako i da signurnim crtežom i veštim senčenjem postigne utisak plastičnosti i
efektnosti predstave. Za slikanje su korišćene zemljane boje, a kao vezivo životinjska mast.
Praistorijski umetnik je vešto koristio samu podlogu kamenog zida, čija su ispupčenja i udubljenja
iskorišćena za određivanje poze oborene životinje sa spuštenom glavom ka zemlji. Impresivna je
i slika pronađena u pećini Lasko u Frnacuskoj, na kojoj je prikazan stampedo boizona, goveda,
jelena i konja. Kako se u oba slučaja slike nalaze u teško dostupnim delovima pećine, skrivene
gotovo u samoj utrobi zemlje, gotovo je sigurno da nisu imale dekorativnu funkciju. Pretpostavka
naučnika je da su služile magijskom obredu koji je trebalo da obezbedi uspešnost lova.

Ranjeni bizon, Altamira, Španija, 15.000-10.000 pne Bik, Lasko, Dordonja, Francuska, 15.000-10.000 pne

Jedan od retkih prikaza ljudske figure u paleolitskoj umetnosti je NAGA ŽENA pronađena u pećini
Madlen u Francuskoj, čije su noge i trup isklesane iz prirodnih grebena stene, odajući utisak kao
da se oblici sami pomaljaju iz kamena. Osim velikih zidnih slika paleolitski ljudi su se umetnički
izražavali i crtežima i rezbarijama na oruđu, kamenu.
 Naga žena, pećina Madlen, Francuska, 15.000-10.000 pne

Kraj starijeg kamenog doba, najstarijeg perioda praistorije, izazvan je neolitskom revolucijom,
koja je otpočela na Bliskom istoku oko 8.000 g.p.n.e., pripitomljavanjem životinja i porizvodnjom
zrnaste hrane. To je značilo potpuno odvajanje od nestalnog načina života lovca i sakupljača
hrane paleolitskog čoveka i stvaranje prvih trajnih ljudskih naseobina. Sa novim načinom života
došlo je do pojave novih zanata: grnčarstva, tkanja, predenja, građevinskih veština; stvarano je
tehnički usavršenije i po obliku zahtevnije i estetski interesantnije oruđe i posuđe. Izuzetni ostaci
su pronađeni u Jordanu, među kojima se nalaze skupine impresivnih skulptura ljudskih glava iz
Jerihona (7-6000 pne), koje zapravo predstavljaju stvarne lobanje dorađene bojenim gipsom i
komadima morskih školjki. One predstavljaju prvi nagovešaj portretne tradicije koja će se razvijati
do pada Rimskog carstva. Ovo nalazište je poznato i po monumentalnim kamenim građevinama
megalitskih struktura, podizanim od ogromnih komada stena slaganih bez maltera. Zidane su
najverovatnije u religiozne svrhe i iziskivale su izuzetne napore i veštinu, pa je teško poverovati
da ih je izradila ljudska ruka. Istoj grupi pripada i znatno mlađe čuveno nalazište Stounhendž u
južnoj Engleskoj, koje se sastoji od velikog prstena ravnomerno raspoređenih urpavnih kemenih
stubova koji nose horizontalne ploče i dva centralna prstena sa kamenom nalik oltaru.

Jerihon, najstariji stalno naseljeni grad na svetu, 9.000 pne; lobanja iz Jerihona, 7.000-6000 pne

Stounhendž, 1800-1400 pne Vinča, Antropomorfne figurine, 5.000 pne i 3.400-3.200. pne
Zenit evropskog neolita predstavlja nama znatno bliže arheološko nalazište Lokalitet Vinča kod
Beograda, koje se smatra jednim od najznačajnijih nalazišta iz ovog perioda na evropskom tlu.
Naselje je formirano između 5.300 i 4.300 pne, a njegovi ostaci govore o vrlo razvijenoj kulturi
stanovanja i civilizacijskom napretku. O tome svedoče i sačuvane riznice najraznovrsnijih
predmeta: od alata i posuđa do raskošno dekorisanih ritualnih vaza, antropomorfnih i zoomorfnih
figurina, do nakita izrađenog od vrlo skupocenih materijala.

Primitivna umetnost
Ovaj pojam se odnosi na umetnost nastalu u primitivnim društvima, u kojima se mlađe kameno
doba održalo u načinu života do naših dana (Tropska Afrika, ostrva u Južnom Pacifiku i delovi obe
Amerike). U njima se kontinuitet života održava običajima i tradiicjom, pokazujući upadljive
sličnosti s neolitom daleke prošlosti. Iako pokazuju tendenciju ka izolovanju od gradske
civilizacije, smatra se da su ova društva svojim kulturnim nasleđem obogatili savremenu
civilizaciju i postali predmet divljenja. Poznavanje primitivnih društava uglavnom se bazira na vrlo
mladim nalazima (od 17. veka naovamo). Obožavanje predaka je jedna od najkarakterističnijih
crta koja se javlja u bezbroj različitih oblika i umetničkih izraza. Poznat je primer ogromnih figura
predaka isklesanih u vulkanskoj steni na Uskršnjim ostrvima (današnji Čile), visine oko 9m (XVII
vek). Među uspelije primere portretne plastike spada Glava muškarca iz Ifa (Nigerija) iz XII veka.
Više od njenog tehničkog savršenstva iznenađuje istančan realizam portreta, izuzetne
individualnosti, skladnosti i plementisti izraza, toliko da podseća na klasličnu umetnost Grčke ili
Rima. Ovo posebno iznenađuje ako se uzme u obzir da u vreme njenog nastanka na tlu Evrope ne
može da se nađe ništa slično ni po karakteru niti po kvalitetu izrade.

Kameni kipovi, Uskršnja ostrva, XVII vek, vis. 9 m Glava iz Ifa, Nigerija, XII vek

Poseban segment primitivne umetnosti, podstaknut prirodom religioznog verovanja primitivnog

čoveka koji je bio opsednut duhovima predaka (animizam), predstavljale su maske kao deo
ritualnih igara i ceremonija. Obredne igre potiču još iz starijeg kamenog doba, a u primitivnom
društvu dobijaju svoj razgranat i složen oblik, obeležen obiljem šema i različitih namena. Njih su
obično pratili i kostimi, vrlo živiposni sa raznovrsnim i složenim motivima. Primitivnu umetnost
čine i dekorativno izrađeni predmeti za svakodnevnu upotrebu, nakit, oružje i oruđe, ali i retki
primeri dekorativnog slikarstva posebno izraženi u indijanskoj kulturi u Americi.

Maske, Obala Slonovače, drvo; Mali, drvo i školjke

Egiptaska umetnost.
Ono što je praistorijski period odvojilo od istorijskih društava predstavlja pronalazak pisma (pre
pet hiljada godina), što je omogućilo da danas znamo mnogo više o onome što se u tom razdoblju
dešavalo. Osim pouzdanijih izvora, početak istorije je označio znatno ubrzavanje i smenjivanje
događaja, kao i promenu vrste samih događaja. To se pre svega odnosi na činjenicu da je u
praistoriji čovek bio prinuđen da se brani od problema koji su dolazili iz njegovog prirodnog
okruženja (prirodne nepogode, napadi životinja i dr). Nova etapa ljudske evolucije započela je sa
novom pretnjom koja je dolazila od samog čoveka, a ne od prirode. To se najpre odrazilo na
arhitekturu i pojavu utvrđenih gradova, a najstari sačuvani primer takođe je pronađen u
neolitskom Jerihonu i potiče iz perioda oko 9000 pne, koji smo već pominjali. Međutim, prvi
sukobi većih razmera desili su se oko 3000pne u dolini Nila i u dolinama Tigra i Eufrata, i oni su
doveli do pojave novog društva, složenijeg i organizovanijeg od bilo koje civilizacije koja je
prethodno postojala. Pronalazak pisma bio je ključan i neophodan podvig istorijskih civilizacija
Egipta i Mesopotamije, bez kojeg bi razvoj ovih civilazicija, kako ih danas poznajemo bio nemoguć.
Istorija Egipta deli se prema vladarskim dinastijama: prva dinastija od nešto pre 3000 g. pne do
2015 g. pne naziva se periodom Starog carstva. Dominanta uloga Faraona (cara) koji je bio ne
samo vrhovni vladar već je smatran i božanstvom, predstavlja ključnu karakteristiku egipatske
civilazacije, a za istoriju umetnosti je važna jer je presudno odredila karakter umetnosti. Ključni
podvizi prvih faraona bili su vezani za stvaranje snažne države na prostoru nilske doline, od
Asuana do rečne delte, kojoj je znatno povećana plodnost izgradnjom sistema brana i kanala. Od
tih konstrukcija kao i od starih egipatskih gradova malo je toga ostalo sačuvano. Danas egipatsku
umetnost poznajemo prvenstveno posredstvom grobnica i njihovih sadržaja. Briga koju su stari
Egipćani posvećivali kultu mrtvih vezuje ih za starije civilizacije, ali je značenje koje ta briga imala
bilo potpuno novo: strahovanje od duhova mrtvih zamenjeno je verom u život nakon smrti.
Ljudi, čamci i životinje, zidna slika, Hierankopolis, 3200 pne; Paleta kralja Nermera, Hierankopolis, 3100 pne

Jedna od slika pronađenih u grobnici u Hijerankopolisu (oko 3200 pne) predstavlja najstariju
poznatu sliku nastalu ljudskom rukom. Ona prikazuje scene lokalnih sukoba i ratova, iz kojih su
nastala dva suparnička carstva - Gornji i Donji Egipat. Kraj ovih borbi označen je ujedinjenjem oba
carstva pod jednim od careva Gornjeg Egipta, koji se u izveštajima pominje kao Menes i Nermer,
i koji je najverovatnije prikazan na ceremonijalnoj paleti iz 3100 pne, koja se smatra najstarijim
umetničkim delom i najstarijom slikom poznate istorijske ličnosti idenfitikovane po imenu. Ona
nosi gotovo sve odlike egipatske umetnosti Starog carstva: čitlljivost scene prikazane sa obe
strane palete moguća je ne samo zahvaljujući hijeroglifskim oznakama već i upotrebi čitavog niza
vizuelnih simbola koji prenose jasnu poruku, kao i zbog disciplinovane racionalne sređenosti
kompozicije. Unutrašnja logika njenog stila postaje odmah očigledna u odnosu na praistorijsku
umetnost. Na njoj je evidentan strog smisao za red: podela na horizontalne trake linijama koje
istovremeno označavaju tle na kojem stoje figure.
Takođe, na ovim prvim poznatim primerima egipatske umetnosti možemo govoriti i o njihovim
formalnim kvalitetima, odnosno stilu, što ih takođe odvaja od prethodne praistorijske epohe.
Sama reč STIL je izvedena od reči stilus koja označava oruđe za pisanje starih Rimljana i prvobitno
se odnosila na način pisanja, da bi se kasnije korišćenje pojma prenelo na način na koji je
oblikovana bilo koja stvar u bilo kojoj vrsti ljudske delatnosti. U likovnim umetnostima stil znači
poseban način na koji su oblici koji sačinjavaju umetničko delo odabrani i složeni u celinu i on je
najčešće u središtu proučavanja svakog istoričara umetnosti, jer njegovom analizom i
poređenjem sa drugim stilovima otkriva važne podatke o delu: kad i gde je nastalo, koji su razlozi
nastanka (lični ili istorijski), i sl. Kada je reč o stilovima, možemo govoriti o stilvoima čitavih epoha,
što nam omogućava da egipatsku umetnost razlikujemo od grčke na primer, dok se u okviru istog
razdoblja može govoriti o različitim stilovima koji ukazuje na pojedine faze razvoja, nacionalne ili
lokalne karakteristike, a kasnije i o ličnom stilu koji omogućava razlikovanje pojedinih umetnika.
U analiziranju se može čak ići i dublje, otkrivanjem razlika u stilu pojedinog umetnika, koji mogu
da ukazuju na njegovu ranu, zenitnu i kasnu fazu.
Najizraženiji odnos prema umetnosti stari Egipćani su iskazivali prema grobnicama, koji posebno
dolazi do izražaja na grobovima plemićke kaste okupljene oko Dvora. Grobnice visokih činovnika
(pisara i sl) nalazile su se u blizini faraonove grobnice, i ponavljaju oblike i sadržaje pogrebnih
spomenika samih faraona. Najčešći oblik je bila mastaba, pravougaona humka obložena opekom
ili kamenom, nad samim grobom zakopanim duboko pod zemljom. Unutar nje se nalazi kapela za
darove i prostorija u koju se smešta kip preminulog. Već tokom prve dinastije carske mastabe su
bile upadljivih razmera, a spolja su bile obrađene tako da podsećaju na carske palate. One su se
tokom treće dinastije razvile u stepenaste piramide, danas najpoznatiji oblik. Čuvena Zoserova
piramida (2650 pne) verovatno je bila prva grobnica tog tipa. Ona je bila deo veće grobljanske
četvrti, čiji je tvorac bio Imhotep, prvi umetnik čije je ime zabeleženo u istoriji. On je prvi koristio
tesani kamen, a arhitektonske oblike primenjivao ne samo kao funkcionalne već i kao ekspresivne
elemente. Posebno se misli na stub, čije proporcije, odnos između njih i isturenost predstavljaju
potpunu novinu u istoriji arhitekture, koju će potom posebno razviti grčka arhitektura.

Zoserova piramida, Sakara, oko 2650pne.

Piramide u Gizi: Keopsova, Kefrenova i Mikerinova, 2570-2500 pne.

Vrhunac u razvoju piramida nastupio je za vreme četvrte dinastije u čuvenom kompleksu tri
piramide u oblasti Giza (Keopsova, Kefrenova i Mikerinova piramida, 2570, 2530, 2500 pne). One
se međusobno neznatno razlikuju u pojedinostima projekta i konstrukcije: grobna komora se
sada nalazi u blizini središta građevine, a ne ispod zemlje. Oko kompleksa je podignuto više
manjih piramida i mastaba za članove carske porodice i visoke službenike i čuvena velika sfinga
isklesana u steni uz drugu Kefrenovu piramidu, koja prikazuje carsku glavu na lavljem telu. Pored
arhitekture, egipatsku umetnost čine portretne statue pronađene u piramidama i grobnicama.
To su pretežno figure u stojećem ili sedećem položaju, raskošno bojene i ukrašavane.

Nakon rušenja centralizovane faraonske moći Egipat je ušao u razdoblje političkih nemira. Novo
zlatno doba Egipta nastupiće tek za vreme 18, 19 i 20 dinastije (1500-1166 pne) i ono je obeleženo
veličanstvenim arhitektonskim projektima u oblasti nove prestonice Tebe. Kraljevske grobnice su
doživele nezapamćen sjaj. Raznovrsnost umetnosti ovog perioda dočarava pogrebni hram kraljice
Hatšepsut (1485 pne), hramovi boga Amona (hram u Luksoru, 1390 pne), vrhovnog boga kojeg je
vladajuća porodica proglašavala za svog rodonačelnika, portret kraljice Nefertiti (1365 pne), koji
se odlikuje novim osećanjem za formu kojom je napuštena tradicionalna ukočenost egipatskih
portreta, Tutankamonov portret na poklopcu zlatnog kovčega (1360pne).

Pogrebni hram Hatšepsut, 1485 pne Hram Ramzesa II u Luksoru, 1260 pne.

Portret kraljice Nefertiti, oko 1365 pne; Tutankamon, poklopac na kocčegu, oko 1360 pne.

Stari Bliski istok

Na Starom Bliskom istoku u periodu od 3500. gpne do 330 g.pne razvijale su se tri velike civilizacije:
sumerska, asirska i persijska.

Sumerska umetnost
U isto vreme, između 3500 i 3000 stvorena je velika civilizacija u Mesopotamiji, između reka Tigra
i Eufrata. Za razliku od Egipta, geografski položaj Mesopotamije od početka je isključivao
mogućnost ujedinjenja države pod jednim vladarem. Lokalna suparništva, strane najezde, usponi
i padovi vojnih moći, bili su pozadina na kojoj se razvila izuzetno složena povezanost umetnosti i
kulturnih tradicija, posebno u Sumerskoj oblasti, koja se smatra osnivačem mesopotamske
civilizacije. Sumerci su najverovatnije došli iz Persije u ovu oblast, gde su osnovali brojne države-
gradove i razvili poseban oblik pisma koje se naziva klinastim. Njihova arhitektura je građena od
skromnijeg (ne tako trajnog) materijala pa se malo toga sačuvalo do danas. Takođe,
zaokupljenost zagrobnim životom nije bila primarna kao kod Egipćana.
Hram je za Sumerce predstavljao središte duhovnog i fizičkog života: kompleks svetilišta u čijem
središtu je stajao hram božanstva, bio je okružen kućama. Sami hramovi su stajali na platformi
koje su dostizali visinu pravih bregova i po utisku koji su stvarali bili su slični egipatskim
piramidama. Oni su nazivani zigurati, čiji je je najstariji primer iz oko 2100 pne sačuvan u Varki
(Ur, Irak). Čitav kompleks je planiran u skladu sa putem procesije koji je podsećao na uglastu
spiralu. Tokom razvoja ovog modela u periodu od 2500 godina model je razvijen u sve viši i uži
zigurat nalik na kulu. Pretpostavlja se da je on bio posledica verovanja o boravištu bogova na
vrhovima planina i bregova, poput onog vezanog za grčku mitologiju.

Zigurat iz Ura, Irak, 2100 pne

Sredinom trećeg milenijuma Semiti, nastanjeni u severnom delu Mesopotamije, počeli su da se

kreću prema jugu dok nisu konačno preplavli Sumerce. Oni su prihvatili sumersku civilizaciju ali
su bili manje vezani za tradiciju gradova-država, otvoreno izražavajući želju da vladaju celom
teritorijom. Umetnost je stavljena u funkciju glorifikacije samog vladara, za šta je najrečitiji primer
kraljevska glava iz Ninive, 2300-2200 pne, veličanstveni portret, ubedljiv po sličnosti i estetskom
doživljaju, složenosti tehnike livenja i umetanja dragog kamenja.
Drugi milenijum p.n.e. bio je period neprekidnih nemira u Mesopotamiji: domaći vladari su vladali
oko vek i po (1760-1600 pne), kad je Vavilon preuzeo glavnu ulogu. Hamurabi, osnivač vavilonske
dinastije, bio je navjeća figura tog perioda. Vavilon je postao kulturno središte Sumera, a najveći
podvig ovog perioda bio je Hamurabijev zakonik, najstarija zbirka zakona. Sam dokument,
kamenu stelu sa zakonikom, krasi reljef koji prikazuje Vladara i vrhovno božanstvo, izveden u
visokom reljefu i visokim umetničkim postupkom.

Glava iz Ninive, 2300-2200 pne; Hamurabijev zakonik, Gornji deo stele i deo sa zapisom, oko 1760 pne
Asirska umetnost.
U gornjem toku Tigra nalazio se grad-država Asur, koju su osnovali narodi indoevropskog porekla
tokom prve polovine II milenijuma. Druga grupa plemena, Hititi, učvrstila se u Anadoliji, izgradivši
u svojoj prestonici impozantno utvrđenje od velikih grubo tesanih kamenih blokova, čiji je primer
Lavlja kapija (1400 pne). Oko 1360 Hititi su napali Asur, koji je postepeno povećavo teritoriju
obuhvativši ne samo Mesopotamiju već i okolne zemlje. Na vrhuncu moći (1000g. pne-612 g.pne),
Asur se prostirao od Sinaja do Jermenije. Kaže se često da su Asirici bili za sumersku kulturu ono
što su Rimljani bili za Grke. Hramovi i zigurati koje su oni gradili bili su po sumerskim uzorima, ali
su palate asirskih vladara dostigle do tada nepoznatu raskošnost i lepotu. Građevine su podizali
od opeke a kapije i niže delove ukrašavali reljefima i skulpturama, inspirisani primerima poput
Lavlje kapije. Veličanstvene po dimenzijama i izgledu one su ostavljale poseban utisak moći, što
su imali za cilj i reljefi sa prikazima osvajanja kraljeve vojske. To su najstariji primeri narativnih
reljefa u istoriji umetnosti. Asirci su razvili i tehniku građenja gleđosanom opekom, ali je ona
dobila rasprostranjeniju upotrebu u vreme Novog Vavilona, 612-539 pne, koji je doživeo kratki
ponovni procvat kada su ga osvojili Persijanci. Najpoznatiji vladar Novog Vavilona bio je
Navukodonsor, graditelj Vavilonske kule. Iz ovog perioda sačuvana je čuvena Ištarina kapija, na
kojoj se nalazi friz od bojene opeke koji prikazuje povorku životinja.

Lavlja kapija, Anadolija, oko 1400 pne; Duh zaštitnik ulaza, oko 700 pne

Vladar u lovu na lavove, oko 850 pne; Ištarina kapija, rekonstruisana, Vavilon, oko 575 pne
Persijska umetnost.
Persija je najvećim delom zauzimala oblast današnjeg Irana, a ime je dobila po narodu koji je 539
osvojio Vavilon i postao naslednik Asirskog carstva. Glavna crta umetnosti negovana uopšte kod
nomadskih naroda kojima su pripadali Persijanci bio je dekorativizam i takozvani „životinjski stil“,
primena dekorativnih životinjskih motiva u apstraktnom maštovitom obliku. Vrhunac persijske
umetnosti poklapa se sa vladavinom Darija I i Kserksa (523-465 pne), kad je carstvo prevazilazilo
ukupnu površinu nekadašnjih egipatskog i asirskog carstva. Ono je opstalo puna dva veka, sve do
331 pne, kada je srušeno pod naletom Aleksandra Makedonskog. Carstvo je uspelo da postigne
puno toga za kratko vreme: ne samo u pogledu širenja carstva, već pre svega u domenu velelepne
umetnosti koja se karakterisala izrazitom originalnošću i individualnošću. Primer je Darijeva
palata u Persepolisu (518 pne), podignuta pod snažnim uticajem asirske graditeljske tradicije.

Darijeva palata, Persepolis, 500 pne. Darije i Kserks, reljef, Perspeolis, oko 490pne.

Egejska umetnost.
Tokom III i II milenijuma u oblasti Sredozemlja razvijala se još jedna civilizacija, severozapadno od
delte Nila a naspram Male Azije preko Egejskog mora. To su oblasti Krita i grupe Kikladskih grčkih
ostrva, gde su cvetale civilizacije pre nego što se razvila grčka civilizacija u užem smislu. Arheolozi
izdvajaju tri, međusobno različite a ipak povezane podgrupe: kritska (minojska, nazvna po krlju
Minoju), kikladska (na ostrvskom arhipelagu) i heladska (civilizacija grčkog kopna). Svaka od njih
se razvijala u tri faze, slično razvoju egipatske kulture. Najranija iskopavanja su izvedena tokom
1870 u Maloj Aziji i Grčkoj i oko 1900 na Kritu, a bila su podstaknuta opisima egejske civilizacije
iz Homerovog epa o trojanskom ratu (Ilijada) i iz grčkih legendi o Kritu. Poznavanje ove civilizacije
je, međutim, znatno ograničenije od kultura Egipta i Bliskog istoka, jer pisana dokumenta Egejaca
nisu davala puno podataka. Sistem pisma stvoren oko 2000 pne na Kritu nije još uvek potpuno
dešifrovan (linearni A); kasnim oblikom tog minojskog pisma (linarni B) pisana su administrativna
dokumenta koja otkrivaju vrlo malo o istoriji i umetnosti naroda koji ih je sastavljao. Egejska
umetnost je bila spona između Egipta i Bliskog istoka na jednoj, i grčke umetnosti na drugoj strani,
ali ne samo to, već je posedovala autonomnu lepotu, koja odiše svežinom i neusiljenošću.

Kikladska umetnost.
Prva asocijacija na kikladsku umetnost svakako su kikladski idoli. Pronalaženi su u skromnim
kamenim grobnicama ljudi koji su nastanjivali Kikladska ostrva u periodu između 2600 i 1100 pne.
Skoro svi predstavljaju mermernu nagu žensku figuru u stojećem stavu s prekrštenim rukama na
grudima, a dimenzije variraju od nekoliko santimetara do prirodne veličine. Nasuprot ustaljenom
viđenju idola plodnosti kao loptastih Venera, kikladski idoli su modelovani kao elegantne figurine,
pljosnatog, klinastog oblika tela, snažnog vrata, bez crta lica, izuzev dugačkog nosa.

Kikladski idol, 2500-1100. pne Zmijske boginje, oko 1600 pne Vaza s hobotnicom, oko 1500 pne

Minojska umetnost.
Civilizacija na Kritu bila je najbogatija ali i najneobičnija u egejskom svetu. Period 2800.-2000 g.
pne se smatra starijom minojskom erom, u kojoj je još uvek vladao neolitski nivo seoskog života,
iako su pomaci postojali u pogledu prekomorske trgovine, koja je donela i kontakte sa Egiptom.
U tom periodu su nastali autentičan sistem pisma i gradska civlizacija oko nekoliko velikih palata.
Palata u Knososu, poznata kao Minosova, pokrivala je veliku površinu i sastojala se od tako
mnogo prostorija da se pominje i u grčkim legendama kao Minotaurov lavirint. Ove palate ne
karakteriše opšti monumentalni utisak, koliko skladnost i otvorenost arhitekture, izuzetno
bogatstvo enterijera. One nisu služile samo kao vladarske rezidencije, već i kao trgovačka i
adminsitrativna središta. Vrlo je malo ostalo sačuvano od palata iz najstarijeg perioda (2000-1700
pne), ali je taj period poznat po razvoju grnčarije visokog tehničkog savršenstva sa spiralnim
ornamentoma. Najveći deo sačuvane minojske arhitekture, slikarstva i vajarstva potiče iz perioda
1600-1450 pne, koji je obeležen naglim porastom bogatstva i izliva stvaralačke energije. Jedna od
omiljenih tema minojskog slikarstva je život mora. Lebdeći svet zidnih slika imao je snažan uticaj
na čitavu minojsku umetnost u eri novih palata. Uobičajene apstraktne šare ustupale su mesto
repertoaru motiva iz biljnog i životinjskog sveta: ribama, školjkama, hobotnicama.

Minojeva palata, Knosos, oko 1500 pne; Freska Toreadora, palata Knosos, 1500 pne
Mikenska umetnost.
Duž jugoistočnih obala grčkog kopna u mlađe heladsko doba (1600-1100 pne) razvila se civilizacija
slična kritskoj. Naselja su bila grupisana oko palata, a najpoznatije od njih bila je Mikena. Značajne
nalaze iz ove kulture predstavljaju grobnice u vidu košnica, među kojima je poznata Atrejeva
riznica (pogrešno nazvana i opljačkana u davna vremena). Druge grobnice koje su ostale
netaknute svedoče da su mrtvi sahranjivani s maskama od srebra ili zlata, slično faraonima, sa
ličnim predmetima poput posuđa, nakita, oružja.
Svi veliki spomenici Mikeske kulture nastali su u periodu 1400-1200 pne. Palate su bile nalik
utvrđenjima, okružene odbrambenim zidovima od džinovskih kamenih blokova. Čuvena Lavlja
vrata su ulivala savremenicima takvo strahopoštovanje da su ih smatrali delom Kiklopa.

Atrejeva riznica, Miekna, 1300-1250; Lavlja Kapija, Mikena, oko 1250.