Α.

ΚΕΙΜΕΝΟ:

Άθλος ή ύβρις ;
1. “Μεγαλύτερο βήμα από τη διάσπαση του ατόμου ή την πρώτη
επανδρωμένη πτήση στη Σελήνη” χαρακτηρίσθηκε από έναν παγκοσμίου
κύρους Αμερικανό επιστήμονα το μέγα επίτευγμα διεθνούς ερευνητικής
ομάδος, που ανακοινώθηκε επισήμως χθες: Η πλήρης αποκωδικοποίηση,
για πρώτη φορά στην ιστορία της Επιστήμης, του γενετικού υλικού ενός
ανθρωπίνου ζεύγους χρωμοσωμάτων.

2. Όχι αδικαιολόγητα: Το ηράκλειο έργο των συνεργαζομένων Αμερικανών,

Βρετανών και Ιαπώνων επιστημόνων ρίχνει φως στα μυστικά σοβαρότατων
ασθενειών, όπως της λευχαιμίας, της σχιζοφρένειας και ορισμένων
καρδιακών παθήσεων. Το κυριότερο, αναμένεται να λειτουργήσει ως
πιλοτικό πρότυπο για την πλήρη αποκωδικοποίηση του γενετικού υλικού
ολοκλήρου του ανθρωπίνου οργανισμού, κάτι που ελπίζεται ότι θα
απαλλάξει, προοπτικά, την ανθρωπότητα από το σύνολο των κληρονομικά
μεταβιβαζομένων νόσων, συμπεριλαμβανομένου και του καρκίνου.

3. Ένας θρίαμβος της Επιστήμης; Ασφαλώς, αλλά όχι μόνον. Πρόκειται

εξίσου για ένα επίτευγμα της διεθνούς συνεργασίας στο πεδίο των
κεφαλαιωδών οικουμενικών προβλημάτων της εποχής μας, που δεν
γνωρίζουν γεωγραφικά, φυλετικά ή ταξικά σύνορα. Αλλά και για μία νίκη
της ανεμπόδιστης επικοινωνίας και διαφάνειας, σε βάρος της στενής -και
στενόμυαλης- κερδοσκοπικής λογικής: Οι ερευνητές που πέτυχαν τον
χθεσινό άθλο εργάζονται στο πλαίσιο πολυεθνικού προγράμματος που
περιλαμβάνει αποκλειστικά δημόσια ερευνητικά κέντρα και θέτουν,
ακαριαία και δωρεάν, τα αποτελέσματα των εργασιών τους στη διάθεση
όλης της ανθρωπότητας, μέσω του Διαδικτύου. Αντιθέτως, οι πολυεθνικές
εταιρείες που δραστηριοποιούνται στον ίδιο τομέα κρατούν ζηλότυπα για
λογαριασμό τους τα πορίσματα των ερευνών με σκοπό να κερδίσουν τον
ακήρυκτο αγώνα δρόμου και, φυσικά, τα αποκλειστικά δικαιώματα των
μελλοντικών φαρμάκων. Δυστυχώς για τις ίδιες, χωρίς αποτέλεσμα.

4. Αλλά υπάρχουν ρόδα χωρίς αγκάθια; Τα ερωτήματα έχουν ήδη τεθεί:

Ποιος εγγυάται ότι οι ασφαλιστικές εταιρείες ή κάποιοι εργοδότες δεν θα
ζητούν το αποκρυπτογραφημένο γενετικό υλικό των υποψήφιων πελατών ή
υπαλλήλων τους; Ποιος θα καθορίσει πού αρχίζουν και πού τελειώνουν τα
όρια της ανθρώπινης παρεμβάσεως στο έργο της Φύσης; Αν αύριο
τροποποιήσουμε το γονίδιο της νόσου Αλτσχάιμερ, γιατί μεθαύριο δεν θα
παρέμβουμε στο γονίδιο του ύψους, του χρώματος των ματιών ή της (ότι κι
αν σημαίνει αυτό) ευφυίας, ζωντανεύοντας τους χειρότερους εφιάλτες που
νομίζαμε ότι είχαμε οριστικά ξορκίσει;
5. Ψηλαφίζοντας για πρώτη φορά τα μεγάλα μυστήρια της Ζωής και του
Θανάτου, η Επιστήμη θέτει επί τάπητος πελώρια ηθικά και κοινωνικά
διλήμματα. Αλλά δεν είναι έργο δικό της να απαντήσει. Από την ωριμότητα
του κοινωνικού σώματος και των πολιτικών του εκπροσώπων θα κριθεί αν η
Επανάσταση της Γενετικής αποδειχθεί μια προμηθεϊκή απελευθερωτική
εποποιία ή μια σύγχρονη Ύβρις, που αναπόφευκτα θα την διαδεχθεί η
Νέμεσις...

Ελαφρώς διασκευασμένο άρθρο από την εφημερίδα Καθημερινή.

Β. ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ:

1. Παρουσιάστε με δικά σας λόγια και με συντομία το κείμενο σε έναν

συμμαθητή σας που δεν το έχει διαβάσει, χρησιμοποιώντας μόνο τα βασικά
του νοήματα

2. Αφού καταρτίσετε το διάγραμμα του κειμένου, να προσδιορίσετε τη

συλλογιστική πορεία που ακολουθείται (παραγωγική - επαγωγική).
Αιτιολογήστε σύντομα την επιλογή σας.

3. α) Να εντοπίσετε ποιοι τρόποι πειθούς χρησιμοποιούνται στο κείμενο και

να αξιολογήσετε την πειστικότητα του καθενός. β) Σε ποια σημεία του
κειμένου ο συγγραφέας του προσπαθεί να πείσει και σε ποια να εξηγήσει.

4. Σχολιάστε σύντομα τον τίτλο του κειμένου και αναδιατυπώστε τον

χρησιμοποιώντας την αναφορική λειτουργία της γλώσσας.

5. Εντοπίστε και χαρακτηρίστε (μονολεκτικά) τις αναλογίες του κειμένου.

6. Να παρατηρήσετε προσεκτικά τη γλωσσική έκφραση του κειμένου

(υποτακτική σύνταξη, πρόσωπο των ρημάτων, έγκλιση ρημάτων, ονοματικά
σύνολα, ερωτήματα, δηλωτική και συν-υποδηλωτική χρήση της γλώσσας,
λεξιλόγιο). Εξηγήστε τις παραπάνω επιλογές του πομπού σε σχέση με το
είδος και το σκοπό του κειμένου.

7. Το κείμενο, αν και δεν αποτελεί απόσπασμα δοκιμίου, έχει αρκετές

ομοιότητες με το δοκίμιο. Ποιες είναι αυτές; Σε ποιο άλλο είδος λόγου
εντάσσεται και γιατί;
8. α) Να βρεθούν τα συνώνυμα των λέξεων: κεφαλαιώδης, αποκλειστικός,
πιλοτικός.

β) Χρησιμοποιήστε το σχήμα ύβρις - Νέμεσις σε μία πρόταση ώστε να

καταδειχθεί η σημασία του.

9. Να σχολιαστεί η σύνδεση των νοημάτων των δύο τελευταίων

παραγράφων του κειμένου.

 Γ. ΣΥΝΘΕΣΗ ΚΕΙΜΕΝΟΥ:

Με ένα αποδεικτικό δοκίμιο 400 - 500 λέξεων να αναλύσετε και να

σχολιάσετε το τελικό συμπέρασμα του κειμένου: "Ψηλαφίζοντας για πρώτη
φορά τα μεγάλα μυστήρια της Ζωής και του Θανάτου, η Επιστήμη θέτει επί
τάπητος πελώρια ηθικά και κοινωνικά διλήμματα. Αλλά δεν είναι έργο δικό
της να απαντήσει. Από την ωριμότητα του κοινωνικού σώματος και των
πολιτικών του εκπροσώπων θα κριθεί αν η Επανάσταση της Γενετικής
αποδειχθεί μια προμηθεϊκή απελευθερωτική εποποιία ή μια σύγχρονη Ύβρις,
που αναπόφευκτα θα την διαδεχθεί η Νέμεσις..."

AΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

* Η πορεία είναι επαγωγική, επειδή: (α) το γενικό συμπέρασμα τίθεται στο

τέλος του κειμένου και γενικεύει τον προβληματισμό που αναπτύσσεται
(πορεία από το ειδικό στο γενικό) (β) το συμπέρασμα έχει πιθανολογικό
χαρακτήρα.

* Συναντάται το σύνολο των τρόπων πειθούς: 1η παρ.: επίκληση στην

αυθεντία (μειωμένη δύναμη πειθούς καθώς δεν αναφέρεται το όνομα του
επιστήμονα), 2η και 3η παρ. : επίκληση στη λογική, 4η και 5η παρ. : επίκληση
στο συναίσθημα (φόβος και έκπληξη). Στην 5η παρ. υπάρχει επίσης επίκληση
στο ήθος του δέκτη (όλοι είμαστε υπεύθυνοι για την ηθική χρήση της
επιστήμης αν επιδιώκουμε να είμαστε κοινωνικοποιημένοι και ενεργοί
πολίτες).

*Ο σχολιασμός του τίτλου μπορεί να “κινηθεί” στις απαντήσεις των

ερωτημάτων: (α) Ποια είναι η σχέση του τίτλου με τον θεματικό πυρήνα του
κειμένου; Αποδίδει ευκρινώς το περιεχόμενο ή λειτουργεί πολυσήμαντα; -
ανάλυση μηχανισμού έλλειψης - Σε ποια σημεία του κειμένου υπενθυμίζεται
και δικαιολογείται ο τίτλος; (β) Πώς αξιοποιείται η ποιητική λειτουργία της
γλώσσας; - ανάλυση της διπλής μεταφοράς και της διάζευξης - αντίθεσης-.
Προτεινόμενος τίτλος με αναφορική λειτουργία: “ Η αποκωδικοποίηση των
ανθρώπινων χρωμοσωμάτων και οι συνέπειές της ”.

* Παρατηρούμε: χρήση αρκετών αναφορικών προσδιοριστικών προτάσεων

(παρ. 2η και 3η )  προσπάθεια ανάλυσης και επεξήγησης θέσεων, αρκετά
επίθετα (παρ. 1η και 3η )  άμεσοι χαρακτηρισμοί για θετική ή αρνητική
αξιολόγηση, μετοχικές φράσεις (παρ. 2η , 3η , 5η )  περιεκτική και σύντομη
έκφραση, περιορισμός έκτασης κειμένου και επίτευξη συνεκτικότητας, χρήση
σχημάτων αντίθεσης (παρ. 3η )  αντιπαράθεση θετικών - αρνητικών
προεκτάσεων και παρουσίαση βασικού διλήμματος, ρητορικά ερωτήματα σε
μέλλοντα - υποθέσεις (παρ. 3η )  επισήμανση μελλοντικών κινδύνων,
συναισθηματικά φορτισμένος λόγος και λέξεις με συγκινησιακό βάρος (παρ.
3η και 5η )  αμεσότητα και προσπάθεια επιρροής στον συναισθηματικό
κόσμο του δέκτη, συνυποδηλωτική χρήση της γλώσσας σε αρκετά σημεία.
Παρ' όλο που το θέμα αφορά σε επιστημονικό επίτευγμα, παρατηρείται ένας
συνειδητός περιορισμός του επιστημονικού λεξιλογίου με στόχο την όσο το
δυνατόν εκλαΐκευση του θέματος ώστε να γίνεται κατανοητό από το ευρύ
κοινό. Τύπος κειμένου : άρθρο στον ημερήσιο τύπο που σχολιάζει την
τρέχουσα επικαιρότητα.

* Κοινά στοιχεία με αποδεικτικό δοκίμιο όπως: δεν εξαντλεί το θέμα, το

αντιμετωπίζει διαλεκτικά, αντικειμενικότητα, λογικά οργανωμένη δομή
κειμένου κ.α. Είναι άρθρο στον ημερήσιο τύπο που σχολιάζει την τρέχουσα
επικαιρότητα. (πρβλ. και απάντηση προηγούμενης άσκησης).

* κεφαλαιώδης ~ θεμελιώδης, αποκλειστικός ~ μονοπωλιακός, πιλοτικός ~

καθοδηγητικός

Στην αρχαία ελληνική τραγωδία η ύβρις των ηρώων τιμωρείται από τη θεά
Νέμεσιν.

* Η 5η παρ. συμπληρώνει και ολοκληρώνει το νόημα της 4 ης παρ. (εσωτερική

νοηματική σύνδεση καθώς η 5η παρ. λειτουργεί ως απάντηση στα ερωτήματα
που τέθηκαν στην προηγούμενή της 4η παρ.)

Άξονες ανάπτυξης:

1. Επιτεύγματα σύγχρονης γενετικής  ανατροπή παραδοσιακών

οικονομικών, κοινωνικών δομών, μια νέα ηθική προβάλλει.
2. Ποιοι θα τα χρησιμοποιήσουν και πώς;

 τεχνοκρατική ή ανθρωπιστική χρήση.

3. Ποιος και με ποιο κριτήριο θα θέσει τους
φραγμούς;  αναγκαιότητα θεσμικού πλαισίου πρόληψης
τεχνοκρατικής διαχείρισης, επιστήμη στην υπηρεσία του ανθρώπου, όχι
στην αυτονόμηση της επιστήμης από τις κοινωνικές ανάγκες των
πολλών.