SKRYPT MORY

z
PRAWA
KONSTYTUCYJNEGO

Sporządzony na podstawie:

podręcznika „Prawo konstytucyjne RP”

prof. Pawła Sarneckiego
oraz
prezentacji dr. Bartosza Szczurowskiego

Kraków 2016
 Skrypt Mory
________________________________________________________________________________________________________________________________________

SPIS TREŚCI
POLSKA W EUROPEJSKIM SYSTEMIE KONSTYTUCYJNYM..............................4
Konstytucyjne zasady przystępowania do organizacji międzynarodowych o
charakterze integracyjnym......................................................................................................5
Integracja europejska..............................................................................................................5

ŹRÓDŁA PRAWA..............................................................................................................13
Konstytucja...........................................................................................................................13
Ratyfikowane umowy międzynarodowe..............................................................................14
Ustawy..................................................................................................................................15
Rozporządzenia.....................................................................................................................15
Akty prawa miejscowego......................................................................................................16
Akty prawa wewnętrznego...................................................................................................16
Cechy systemu źródeł prawa................................................................................................17

OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA PAŃSTWOWOŚCI W KONSTYTUCJI............18

Zasady ustrojowe..................................................................................................................18

KONSTYTUCYJNY STATUS JEDNOSTKI W PAŃSTWIE POLSKIEM.................22

Typologie praw człowieka....................................................................................................22
Ograniczenie praw konstytucyjnych.....................................................................................24
Prawa osobiste......................................................................................................................26
Wolność wypowiedzi............................................................................................................27
Wolność sumienia i religii....................................................................................................29
Prawa polityczne...................................................................................................................32
Wolność zgromadzeń............................................................................................................32
Wolność zrzeszeń..................................................................................................................36
Prawo do informacji..............................................................................................................40
Prawo do petycji...................................................................................................................41
Wolności i prawa ekonomiczne, socjalne i kulturalne..........................................................41
Zasada równości...................................................................................................................41
Konstytucyjne obowiązki jednostki......................................................................................42
Konstytucyjne gwarancje praw jednostki.............................................................................42

ZAGADNIENIE SUWERENNOŚCI I JEJ REALIZACJI W KONSTYTUCJI.........45

Zasady prawa wyborczego....................................................................................................45
Systemy wyborcze................................................................................................................52
Gwarancje praworządności wyborów i zasada sądowej weryfikacji ich ważności..............53
Formy demokracji bezpośredniej..........................................................................................54
Referendum...........................................................................................................................54
Obywatelska inicjatywa ustawodawcza................................................................................56

SEJM I SENAT...................................................................................................................58
Sejm i Senat w konstytucyjnej strukturze państwa...............................................................58
Mandat przedstawicielski oraz status prawny posłów i senatorów.......................................59

2
 Skrypt Mory
________________________________________________________________________________________________________________________________________
Kadencja Sejmu i Senatu......................................................................................................63
Zasady działania Sejmu i Senatu..........................................................................................64
Struktura wewnętrzna Sejmu i Senatu..................................................................................64
Funkcje Sejmu i Senatu........................................................................................................68
Zgromadzenie Narodowe......................................................................................................77

RADA MINISTRÓW.........................................................................................................78
Powoływanie Rady Ministrów..............................................................................................78
Struktura Rady Ministrów.....................................................................................................79
Kompetencje Rady Ministrów..............................................................................................83
Akty prawne rządu................................................................................................................84
Zasady funkcjonowania rządu..............................................................................................85
Odpowiedzialność rządu.......................................................................................................86

PREZYDENT......................................................................................................................89
Mandat prezydencki..............................................................................................................89
Funkcje Prezydenta...............................................................................................................90
Kompetencje Prezydenta......................................................................................................90
Odpowiedzialność Prezydenta..............................................................................................93

NIEZALEŻNE OD RZĄDU ORGANY REGULUJĄCE..............................................95

Narodowy Bank Polski.........................................................................................................95
Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji...................................................................................96

WŁADZA SĄDOWNICZA.............................................................................................100
Zasady organizacji i funkcjonowania sądownictwa...........................................................100
Struktura sądów w Polsce...................................................................................................102
Krajowa Rada Sądownictwa...............................................................................................104
Trybunał Konstytucyjny......................................................................................................105
Trybunał Stanu....................................................................................................................109

WŁADZA KONTROLUJĄCA........................................................................................113
Najwyższa Izba Kontroli.....................................................................................................113
Rzecznik Praw Obywatelskich............................................................................................115

Exegi monumentum aere perennius,

regalique situ pyramidum altius.

3
 Skrypt Mory
________________________________________________________________________________________________________________________________________

Polska w europejskim systemie

konstytucyjnym
Pojęcie państwa i suwerenności:
 państwo – trwała organizacja polityczna określonej społeczności, sprawującą efektywną i suwerenną władzę
nad określonym terytorium, na którym na społeczność zamieszkuje
 władza polityczna – kompetencja do jednostronnego stanowienia norm postępowania i ich egzekwowania za
pomocą środków przymusu
 państwo posiada przy tym monopol środków przymusu fizycznego
 suwerenność jako atrybut podmiotu władzy oznacza, że dany podmiot posiada pełnię władzy w państwie i
sprawuje tę władzę
 suwerenność jako atrybut państwa oznacza posiadanie władzy:
 najwyższej (tzw. samowładność), niepodporządkowanej żadnemu innemu ośrodkowi władzy na danym
terytorium ani za granicą, chociaż podległej prawu międzynarodowemu
 obejmującej swoim zakresem całość stosunków społecznych na danym terytorium (tzw. całowładność)
 wyłącznej na danym terytorium (wyłączność), tzn. że żadna inna struktura polityczna nie sprawuje
władzy na danym terytorium
 suwerenność państwa oznacza obecnie nie tyle wyłączność kompetencji państwa do decydowania o swoich
sprawach, ale raczej domniemanie takiej kompetencji na rzecz państwa oraz prawo decydowania o uchylaniu
tego domniemania w określonym zakresie, prawo do uczestnictwa w stosunkach międzynarodowych oraz
prawo do formalnego decydowania o tym, w jakim zakresie państwo ogranicza swoją swobodę działania
poprzez związanie się nowymi umowami międzynarodowymi
 zwierzchnictwo terytorialne – kompetencja do sprawowania władzy na danym terytorium, zakres tej władzy
nie musi się pokrywać z terytorium państwowym np. amerykańska baza wojskowa Guantanamo na Kubie
 zwierzchnictwo personalne – kompetencja do sprawowania władzy wobec określonych podmiotów bez
względu na to, gdzie one się znajdują, obejmuje w szczególności obywateli, którzy znajdują się za granicą

Ewolucja państwa i prawa konstytucyjnego:

 globalizacja – proces stopniowego przekształcania się odrębnych gospodarek narodowych ww jeden organizm
gospodarczy oraz powstawania ogólnoświatowego rynku towarów i usług
 globalny system polityczny – obok państw coraz większą rolę odgrywają także inne podmioty np. organizacje
międzynarodowe międzyrządowe, ponadnarodowe podmioty gospodarcze
 deterytorializcja zjawisk społecznych – działalność gospodarcza i różne zjawiska społeczne tracą bezpośredni
związek z określonym terytorium np. centrum telefonicznej obsługi klienta firmy działającej we Francji może
znajdować się w Tunezji
 regionalizacja – stymulowana przez globalizacje, jest to tworzenie struktur politycznych i gospodarczych
obejmujących państwa danego regionu, takich jak Organizacja Państw Amerykańskich, w celu wspólnego
przeciwdziałania niektórym negatywnym efektom globalizacji
 wymienionym procesom społecznym i gospodarczym towarzyszą również przemiany systemów prawnych

Przemiany systemów prawnych:

 po pierwsze: prawo międzynarodowe reguluje w coraz szerszym zakresie m.in. status jednostki, działalność
gospodarczą, ochronę środowiska, a także ochronę praw człowieka
 po drugie: państwa tworzą coraz częściej organy lub organizacje międzynarodowe wyposażone w kompetencje
władce wobec jednostek i innych podmiotów prywatnych podległych władzy państwowej ← są one nazywane
organizacjami ponadnarodowymi lub organizacjami o charakterze integracyjnym w odróżnieniu od
zwykłych organizacji międzynarodowych, których organu nie posiadają kompetencji do bezpośredniego
kształtowania statusu jednostki
 po trzecie: zjawiska związane z globalizacją narzucają dostosowanie prawa krajowego do pewnych
uniwersalnych standardów pod rygorem strat dla gospodarki narodowej i prowadzą do harmonizacji prawa w
różnych krajach
 konkurencja systemów prawnych – poszczególne państwa konkurują ze sobą, modyfikując swoje systemy
prawne w taki sposób, aby były one atrakcyjniejsze dla międzynarodowych podmiotów gospodarczych,
podejmujących decyzje, w którym kraju inwestować
 deterytorializacja prawa – terytorium traci powoli swoje znaczenie jako wyznacznik władzy państwowej, a

4
 Skrypt Mory
________________________________________________________________________________________________________________________________________
poszczególnym terytorium państwowym przestaje odpowiadać jeden system prawny, konieczne jest tworzenie
norm prawnych, których zakres obowiązywania przekracza poszczególne terytoria państwowe
 po piąte: w niektórych dziedzinach życia społecznego spontanicznie rozwijają się systemy prawne, obejmujące
normy postępowania o zasięgu ponadpaństwowym, tworzone przez podmioty pozapaństwowe
 tzw. lex mercatoria – normy regulujące międzynarodowy obrót gospodarczy, tworzone przez samych
uczestników obrotu gospodarczego oraz przez orzecznictwo międzynarodowych sądów polubownych
 tzw. lex sportiva – normy regulujące działalność sportową, tworzone przez międzynarodowe
organizacje sportowe, takie jak FIFA
 tzw. lex informatica lub lex electronica – normy regulujące niektóre aspekty funkcjonowania Internetu,
tworzone przez różne podmioty prawa prywatnego, takie jak ICANN
 ograniczenie roli prawa konstytucyjnego, które musi uwzględniać prawo międzynarodowe oraz fakt, że
współczesne państwo stanowi element szerszej struktury politycznej
 współczesne państwo stopniowo otwiera swoją sferę kompetencji, rezygnując tym samym z wyłączności
władzy w swoim zakresie działania
 konstytucja częściowa – część procesów sprawowania władzy politycznej pozostaje poza regulacją
konstytucyjną

KONSTYTUCYJNE ZASADY PRZYSTĘPOWANIA DO ORGANIZACJI

MIĘDZYNARODOWYCH O CHARAKTERZE INTEGRACYJNYM
 nie każde przystąpienie do organizacji wiąże się z przekazaniem kompetencji
 przekazanie kompetencji ma miejsce wyłącznie w przypadku organizacji wyposażonych w kompetencje
władcze wykonywane bezpośrednio wobec jednostki i innych podmiotów prywatnych
 istotne w przypadku przekazania kompetencji na rzecz organizacji jest m.in. to, że członkowie danej organizacji
pozostają państwami w rozumieniu prawa międzynarodowego i nie tracą własnej państwowości
 K nie przewiduje powierzenia kompetencji władczych innym podmiotom np. innym państwom albo
stowarzyszeniom międzynarodowym

Przekazanie kompetencji oznacza w swej istocie:

 utworzenie organu lub organizacji międzynarodowej
 wyposażenie ich w określone kompetencje władcze wobec osób podległych władzy RP
 nadanie aktom prawnym wydawanym w ramach tej kompetencji bezpośredniego skutku
 rezygnację przez RP z wykonywania określonych kompetencji państwowych oraz zobowiązanie do
wykonywania wszystkich innych kompetencji w taki sposób, aby zapewnić skuteczność aktów prawnych
danego organu lub organizacji międzynarodowej

Ogólne granice przekazywania kompetencji przez Polskę:

 nie można przekazać całości ani nawet większości swoich uprawnień
 należy kierować się zasadą demokratycznego państwa prawnego i nakazem poszanowania godności człowieka
przystępują do organizacji o charakterze integracyjnym
 za niedopuszczalne należy uznać przystąpienie do organizacji, która nie szanuje podstawowych praw człowieka,
nie opiera się na zasadzie poszanowania prawa międzynarodowego oraz wewnętrznego prawa tej organizacji lub
przeciwstawia się pokojowi między narodami

INTEGRACJA EUROPEJSKA
Proces powstawania Unii Europejskiej:
 1951r. - podpisanie Traktatu o utworzeniu Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali przez Belgię, Francję,
Holandię, Luksemburg, Włochy i Republikę Federalną Niemiec
 1957r. - podpisanie w Rzymie Traktatu o utworzeniu Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej oraz
Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej
 od 1993r. EWG nazywała się oficjalnie Wspólnotą Europejską, a EWWiS istniała do 2002r., kiedy jej
kompetencje przejęła WE
 cechą charakterystyczną danych Wspólnot było wykonywanie przez nie kompetencji władczych wobec jednostki
i innych podmiotów prywatnych
 1992r. - podpisanie w Maastricht Traktatu o Unii Europejskiej
 2007r. - podpisanie w Lizbonie Traktatu zmieniającego Traktat o Unii Europejskiej i Traktat ustanawiający
Wspólnotę Europejską (wszedł w życie w 2009r.)

5
 Skrypt Mory
________________________________________________________________________________________________________________________________________
Traktat z Maastricht:
 umowa ta utworzyła UE o bardzo złożonej strukturze, opartej na trzech filarach
 Filar I: tzw. filar wspólnotowy, tworzyły go EWWiS, Euratom i EWG (WE)
 Filar II: Wspólna Polityka Zagraniczna i Polityka Bezpieczeństwa
 Filar III: pierwotnie nosił nazwę „Współpraca w Dziedzinie Wymiaru Sprawiedliwości i Spraw
Wewnętrznych”, a następnie „Współpraca Policyjna i Sądowa w Sprawach Karnych”
 Filar II i III miały charakter międzynarodowy (inaczej niż Filar I) tzn. że akty prawne adresowane były do
państw, a nie do podmiotów prywatnych
 wprowadził ponadto Unię Gospodarczą i Pieniężną, w której uczestniczą wszystkie państwa UE

Traktat lizboński:
 uprościł nieco dotychczasową konstrukcję, przewidując istnienie dwóch podmiotów: Unii Europejskiej i
Europejskiej Wspólnoty Atomowej
 Unia Europejska uzyskała osobowość prawnomiędzynarodową, stała się zatem samodzielnym podmiotem
prawa międzynarodowego, zdolnym do zawierania umów międzynarodowych (dotychczas taką osobowość
posiadały Wspólnoty)
 do UE należą dotychczasowe kompetencje WE oraz dotychczasowe kompetencje UE w ramach I i II Filaru
 w sprawach należących dawniej do III Filaru mają zastosowanie instrumenty prawne przewidziane do tej pory
dla I Filaru

Kompetencje Unii Europejskiej:

 zasada kompetencji przyznanych – UE posiada tylko taki kompetencje, które zostały jej przyznane w drodze
umów międzynarodowych, a wszystkie kompetencje nieprzypisane Unii z umów międzynarodowych, zakres ten
jest określany przez państwa członkowskie
 zostały one określone w sposób bardzo ogólne, poprzez wskazanie określonych celów, które dotykają
wszystkich niemal dziedzin życia, przy czym regulacje traktatowe są często nieprecyzyjne;
 mają charakter dynamiczny, ponieważ orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości UE, w drodze twórczej
wykładni traktatów założycielskich, stale rozwija zakres tych kompetencji, korygując niedoskonałości tych
umów
 bardzo różnią się swoją intensywnością, ponieważ w niektórych dziedzinach państwa członkowskie tracą
całkowicie swobodę działania, z kolei w innych rola UE jest bardzo ograniczona

Traktaty stanowiące podstawę UE dzielą jej kompetencje na:

 kompetencje wyłączne UE (brak samodzielnych kompetencji państw) – unia celna, ustanawianie reguł
konkurencji niezbędnych dla funkcjonowania rynku wewnętrznego, polityka pieniężna krajów strefy euro,
zachowanie zasobów biologicznych w ramach wspólnej polityki rybołówstwa, wspólna polityka handlowa ←
państwa członkowskie zrezygnowały całkowicie z tych kompetencji, posiadają jedynie kompetencje w
zakresie wykonywania aktów prawa unijnego
 kompetencje dzielone między UE a państwa członkowskie – w tym zakresie UE może wykonywać swoje
kompetencje wyłącznie przy poszanowaniu zasady subsydiarności i proporcjonalności, państwa członkowskie
tracą swobodę działania w zakresie uregulowanym przez prawo unijne, zachowują natomiast kompetencje w
danej dziedzinie również po wydaniu stosownych aktów unijnych – w zakresie nieuregulowanym przez to prawo
 kompetencje UE w zakresie wspierania, koordynowania lub uzupełniania działań państwa
 kompetencje wyłączne państw (brak samodzielnych kompetencji UE) – w tym zakresie UE nie ma kompetencji
do działania, państwa nie mogą jednak ustanawiać regulacji, które naruszałyby zakazy zawarte w prawie
pierwotnym UE

Zasady prawa UE:

 zasada proporcjonalności – określa sposób korzystania z kompetencji unijnych, wyznaczając zakres ingerencji
w sferę interesów jednostki i innych podmiotów, wymaga, aby zakres i forma działań UE nie wykraczały poza
to, co jest konieczne dla osiągnięcia celów określonych w traktatach
 zasada subsydiarności
 zasada lojalności – państwa członkowskie mają obowiązek podjąć wszelkie środki umożliwiające wykonanie
zobowiązań wynikających z traktatów lub aktów wydawanych przez organy UE
 zasada autonomii instytucjonalnej i proceduralnej państw członkowskich – prawo UE determinują treść
aktów prawodawczych i innych aktów prawnych wydawanych przez państwa członkowskie, natomiast one
posiadają szeroką swobodę w zakresie m.in. określania swojego ustroju, tworzenia organów władzy publicznej i
rozdzielania kompetencji między te organy

6
 Skrypt Mory
________________________________________________________________________________________________________________________________________
 obowiązek realizacji przez państwa członkowskie wspólnej polityki zagranicznej i obronnej wytyczonej w
ramach UE i nie podejmowania działań sprzecznych z tą polityką

Organy Unii Europejskiej:

 Rada Europejska
 Rada Unii Europejskiej
 Komisja Europejska
 Parlament Europejski
 Trybunał Sprawiedliwości UE
 Europejski Bank Centralny
 Trybunał Obrachunkowy

I. Rada Europejska
 w jej skład wchodzą szefowie państw lub rządów państw członkowskich, a ponadto przewodniczący Rady
Europejskiej oraz Przewodniczący Komisji
 w jej pracach uczestniczy też wysoki przedstawiciel UE do spraw zagranicznych i polityki bezpieczeństwa
 Polskę reprezentuje Premier, a wyjątkowo Prezydent
 wybiera ona Przewodniczącego RE na 2,5-letnią kadencję, który przewodniczy posiedzeniom RE i kieruje jej
pracami
 zbiera się ona przynajmniej dwa razy w ciągu półrocza
 nadaje ona impulsy niezbędne do rozwoju UE i określa ogólne kierunki i priorytety polityczne, ale nie pełni
funkcji prawodawczej
 podejmuje niektóre szczególnie ważne decyzje określone w traktatach m.in. decyzję o nałożeniu sankcji na
państwo członkowskie, które narusza zasady demokracji i prawa człowieka

II. Rada Unii Europejskiej

 obdarzona jest najważniejszymi kompetencjami
 w jej skład wchodzi jeden przedstawiciel rządu z każdego państwa członkowskiego, a w zależności od
przedmiotu obrad rada funkcjonuje w różnych składach
 koordynuje politykę państw członkowskich, podejmuje decyzje w sprawach wymienionych w traktatach,
stanowi główny organ prawodawczy UE, powołuje członków Komisji, Trybunału Obrachunkowego, Komitetu
Ekonomiczno-Społecznego oraz Komitetu Regionów
 nie ponosi odpowiedzialności przez Parlamentem Europejski, chociaż to ona określa ogólny kierunek polityki
UE
 podejmuje decyzje:
 większością kwalifikowaną w systemie głosów ważonych,
 jednomyślnie albo
 większością zwykła, zgodnie z zasadą „jedno państwo – jeden głos”
 Traktat lizboński przewiduje, że od 2014r. większość kwalifikowaną stanowi co najmniej 55% członków, nie
mniej niż 15 członków, reprezentujących państwa obejmujące co najmniej 65% ludności UE

III. Komisja Europejska

 składa się z 28 członków, którzy są powoływani na 5 lat
 członkowie wybierani są spośród obywateli państw w systemie rotacji
 Przewodniczący Komisji jest wybierany przez Parlament na wniosek RE, przyjęty kwalifikowaną
większością głosów, następnie RE w porozumieniu z Przewodniczącym przyjmuje listę kandydatów członków
 Parlament podejmuje uchwałę w sprawie zatwierdzenia składu, a następnie RE kwalifikowaną większością
głosów powołuje członków Komisji
 Traktat lizboński przewiduje ustanowienie wysokiego przedstawiciela UE do spraw zagranicznych i polityki
bezpieczeństwa, który jest jednocześnie jednym z wiceprzewodniczących Komisji
 posiada wyłączną (z pewnymi wyjątkami) inicjatywę prawodawczą – przestawia Radzie UE projekty aktów
prawnych, podejmuje określone rozstrzygnięcia i wykonuje akty prawne Rady
 czuwa nad przestrzeganiem prawa UE przez państwa członkowskie i może wnosić skargi przeciwko nim do
Trybunału Sprawiedliwości
 podejmuje decyzje większością głosów, a jej członkowie nie mogą otrzymywać instrukcji od rządów krajowych

IV. Parlament Europejski

 liczy obecnie 751 posłów, którzy są wybierani w wyborach w poszczególnych państwach członkowskich na 5-

7
 Skrypt Mory
________________________________________________________________________________________________________________________________________
letnią kadencję
 deputowany nie jest przedstawicielem swojego kraju, a reprezentantem wszystkich narodów państw
członkowskich UE
 funkcje Parlamentu:
 funkcja prawodawcza (wspólnie z Radą UE)
 funkcja budżetowa
 funkcja kontrolna (może uchwali wotum nieufności dla Komisji większością 2/3, pod warunkiem, że
wotum poprze większość wszystkich deputowanych)
 funkcja kreacyjna (wybiera m.in. Przewodniczącego Komisji i Europejskiego Rzecznika Praw
Obywatelskich)
 funkcja decyzyjna (uczestniczy w podejmowaniu niektórych rozstrzygnięć np. przy przyjęciu nowego
państwa do UE)
 funkcja opiniodawcza (lecz są to niewiążące opinie)
 bierze udział w wydawaniu określonych w traktatach aktów prawodawczych w zwykłej procedurze
prawodawczej oraz w szczególnych procedurach prawodawczych
 udziela Komisji absolutorium z wykonania budżetu, a deputowani mają prawo przedstawiać zapytania członkom
Komisji

Prawo Unii Europejskiej:

 prawo międzynarodowe pozostawia państwom wybór sposobów jego realizacji i nie nakazuje bezpośredniego
stosowania umów międzynarodowych przez organy państwowe
 natomiast prawo UE określa sposoby swojej implementacji oraz zakłada bezpośrednią skuteczności i
bezpośrednią stosowalność
 posiada własne reguły interpretacyjne, odmienne od reguł interpretacyjnych prawa międzynarodowego
 jest ogłaszane w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej, który ukazuje się we wszystkich językach
urzędowych
 w razie wątpliwości co do interpretacji lub stosowania prawa sądy mogą się zwrócić do TSUE o wydanie
orzeczenia wstępnego, ustalającego prawidłową interpretację
 niezupełność – realizacja prawa UE jest uzależniona od ustanowienia odpowiednich aktów prawa krajowego

Prawo UE dzieli się na:

 prawo pierwotne - stanowiące „konstytucję” Unii
 traktaty konstytuujące UE oraz umowy zmieniające i uzupełniające te traktaty
 ogólne zasady prawa, uznane przez orzecznictwo TSUE
 unijne prawo zwyczajowe
 prawo pochodne - tworzone na podstawie upoważnień wynikających z prawa pierwotnego
 rozporządzenia i dyrektywy
 zalecenia i opinie (charakter niewiążący)
 akty nienazwane – akty prawne niewymienione wyraźnie w traktatach
 umowy międzynarodowe zawierane przez UE

Rozporządzenia:
 stanowią najdalej idącą formę przekazania kompetencji an rzecz UE
 mogą nakładać obowiązki na organy państw członkowskich i obywateli
 są aktami „wiążącymi we wszystkich swych częściach”, przy czym wiążą adresatów bezpośrednio
 mogą normować określona dziedzinę w sposób wyczerpujący, ale też mogą udzielać upoważnień organom
krajowym do unormowania określonych spraw w drodze krajowych aktów normatywnych
 są wydawane na podstawie upoważnień zawartych w traktatach konstytuujących Unię i mogą regulować
wyłącznie sprawy określone w tych traktatach

Dyrektywy:
 są instrumentem dwustopniowego stanowienia prawa
 służą harmonizacji wewnętrznych porządków prawnych
 są adresowane do państw członkowskich i wiążą „co do celu”
 zobowiązują właściwe organy państwowe do włączenia w określonym terminie zawartych w nich treści do
porządku wewnętrznego, przy czym organom państwowym pozostawiony jest wybór formy i środków
 wymagają wydania aktów prawa wewnętrznego dla ich wprowadzenia w życie – ustaw lub aktów
podustawowych (charakter pośredni)

8
 Skrypt Mory
________________________________________________________________________________________________________________________________________
 warunkiem bezpośredniego wydania dyrektywy jest wystarczająca precyzyjna treść jej przepisów
 są wydawane na podstawie upoważnień zawartych w traktatach konstytuujących Unię i mogą regulować
wyłącznie sprawy określone w tych traktatach

Rozporządzenia i dyrektywy są wydawane w szczególności przez:

 Parlament Europejski wspólnie z Radą UE
 Radę UE
 Komisję

Prawo UE charakteryzują zasady:

 zasada bezpośredniej skuteczności – polegająca na tym, ze prawo UE określa prawa i obowiązki jednostki i
innych podmiotów prywatnych, nie ogranicza się do regulowania i obowiązków państw
 zasada bezpośredniej stosowalności – oznacza, że prawo unijne jest stosowane bezpośrednio, bez potrzeby
transformacji ani wydawania aktów prawa wewnętrznego, chyba, że co innego wynika z samego prawa UE
 zasada prymatu prawa unijnego – polega na tym, że prawo UE ma pierwszeństwo przed prawem państw
członkowskich; oznacza to, ze wszystkie akty prawa wewnętrznego muszą być zgodne z prawem unijnym –
pierwotnym i pochodnym

Wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa:

 do jej celów należą m.in. ochrona wspólnych wartości, podstawowych interesów, niezależności i integralności
Unii, umacnianie bezpieczeństwa UE i jej państw członkowskich, umacnianie demokracji i rządów prawa
 Rada Europejska na określa na zasadzie jednomyślności strategiczne interesy i cele UE oraz ogólne wytyczne
wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa
 na tej podstawie Rada określa wspólną politykę zagraniczną w drodze decyzji, które mogą określać:
 działania, które powinny być podjęte przez UE
 stanowiska, które powinny być przyjęte przez UE
 zasady wykonania decyzji dotyczących działań i stanowisk
 politykę tę a realizować wysoki przedstawiciel UE do spraw zagranicznych i polityki bezpieczeństwa oraz
państwa członkowskie
 jej integralną częścią jest wspólna polityka bezpieczeństwa i obrony
 podstawowe odrębności w tej dziedzinie polegają na:
 niewydawaniu w tym przypadku aktów prawodawczych tj. aktów nakładających obowiązki na podmioty
prawne
 podejmowaniu najważniejszych decyzji na zasadzie jednomyślności
 ograniczonej roli Komisji
 wyłączeniu (co do zasady) kontroli podejmowanych działań przez TSUE

Argumenty przeciw uznaniu traktatów założycielskich UE za konstytucję:

 prawo pierwotne UE nie jest stanowione przez odrębny organ wyposażony w kompetencje ustrojodawcze i
reprezentujący ogół obywateli europejskich
 o jego zmianach decydują państwa członkowskie, które pozostają „panami traktatów”
 prawo pierwotne ma formę umów międzynarodowych, a nie konstytucji, i jest zmieniane zgodnie z zasadami
przewidzianymi dla umów międzynarodowych

Argumenty za uznaniem traktatów założycielskich UE za konstytucję:

 regulują ustrój i zasady działania organizacji politycznej sprawującej władze polityczną, posiadają zatem
szczególną treść typową dla konstytucji
 stanowią podstawę dla stanowienia prawa pochodnego, które musi być zgodne z prawem pierwotnym, wyróżnia
się zatem szczególną mocą prawną
 przewidują sądową kontrolę zgodności prawa pochodnego z prawem pierwotnym
 ustanawiają pewne odrębności w procedurze zmiany prawa pierwotnego, ponieważ wprowadzają dodatkowe
etapy w tym postępowaniu, nieprzewidziane przez prawo powszechne dotyczące zawierania traktatów

Prawo pierwotne Unii Europejskiej:

 rozdziela kompetencje między UE a państwa członkowskie
 wyznacza podstawowe zasady złożonego porządku prawnego, obejmującego prawo UE oraz prawo
wewnętrzne państw członkowskich i określa sposób realizacji prawa UE przez państwa członkowskie
 określa zasady udziału państw członkowskich w wydawaniu aktów prawnych przez organy UE

9
 Skrypt Mory
________________________________________________________________________________________________________________________________________
 wyznacza podstawowe wymogi ustrojowe jakie muszą spełniać państwa członkowskie
 zapewnia ochronę tożsamości konstytucyjnej państw członkowskich
 wyznacza granice autonomii instytucjonalnej i proceduralnej państw członkowskich, a więc granice swobody
w regulowaniu swojego ustroju, kompetencji swoich organów oraz trybu postępowania przed nimi
 określa zasady rozstrzygania sporów między organami UE a państwami członkowskimi oraz sporów między
państwami członkowskimi, powstałych na gruncie stosowania traktatów założycielskich

W zakresie kompetencji należących do UE funkcje Konstytucji RP polegają na:

 upoważnieniu państwa do wstąpienia o UE i uchyleniu wyłączności państwa w zakresie sprawowania władzy
publicznej
 określeniu polskiego wkładu do tzw. europejskiego dziedzictwa konstytucyjnego i wspólnych zasad
konstytucyjnych, do których odwołuje się orzecznictwo organów sądowych UE
 wyznaczeniu granic integracji europejskiej, których przekroczenie wymaga zmiany K; akt ten jednocześnie
określa w pewnym zakresie kierunki działania rządu polskiego w pracach nad zmianą traktatów składających się
na prawo pierwotne
 określeniu zasad przyjmowania przez organy państwowe stanowiska Polski w sprawach rozstrzyganych przez
organu UE oraz w stosunkach z tymi organami
 ustaleniu zasad wykonywania aktów normatywnych i innych aktów prawnych UE, organów kompetentnych w
tym zakresie oraz ich trybu działania

Prawo UE a prawo krajowe:

 dualizm konstytucyjny – zjawisko, polegające na jednoczesnym obowiązywaniu dwóch częściowych
konstytucji, które w różny sposób oddziaływają na siebie
 K musi respektować podstawowe zasady ustrojowe określone w prawie UE i nie może wprowadzać
rozwiązań sprzecznych z tym prawem
 kolejne etapy integracji europejskiej wiążą się z narzuceniem politycznych ograniczeń swobody prawodawcy
konstytucyjnego w państwach członkowskich i dostosowania swojej K do kolejnych etapów tej integracji
 rozdwojenie funkcjonalne krajowych organów władzy publicznej polega na tym, że z jednej strony są one
organami państwa członkowskiego, a z drugiej strony organami UE, wykonującymi akty prawne Unii (gdyż
podlegają zarówno prawu polskiemu, jak i prawu UE)

Rodzaje postanowień UE dotyczących ochrony praw człowieka, wprowadzonych Traktatem Lizbońskim:

 po pierwsze: traktaty gwarantują w swych postanowieniach wiele praw jednostce oraz ustanawiają gwarancje
ich ochrony
 po drugie: Traktat o Unii Europejskiej (w brzmieniu nadanym przez Traktat lizboński) uznaje moc
obowiązującą Karty praw podstawowych, która ma taka samą moc prawną jak traktaty
 zawiera bogaty katalog praw podstawowych obejmujących prawa osobiste, polityczne, społeczne,
gospodarcze i kulturalne
 wiąże ona organy UE, a także organy państw członkowskich, ale tylko w takim zakresie, w jakim
realizują one akty prawne wydawane przez organy UE
 ma ograniczone znaczenie w Polsce → nie rozszerza bowiem zdolności TSUE ani żadnego sądu
polskiego do uznania, że polskie przepisy, praktyki lub działania są niezgodne z podstawowymi
prawami, wolnościami lub zasadami, które są w niej potwierdzone
 po trzecie: Traktat o Unii Europejskiej (w brzmieniu nadanym przez Traktat lizboński) stanowi, że UE przystąpi
do Europejskiej Konwencji Praw Człowieka
 po czwarte: Traktat o Unii Europejskiej stanowi, że prawa podstawowe zagwarantowanej w EKPC oraz prawa
wynikające ze wspólnych tradycji konstytucyjnych państw członkowskich stanowią część prawa UE

Obywatelom UE przysługuje w szczególności:

 wolność poruszania się i osiedlania się w wybranym państwie UE
 wolność podejmowania pracy w wybranym państwie UE
 wolność prowadzenia działalności gospodarczej w wybranym państwie UE
 dostęp do służby publicznej
 czynne i bierne prawo wyborcze w wyborach lokalnych w kraju, w którym zamieszkują
 czynne i bierne prawo wyborcze w wyborach do Parlamentu Europejskiego w kraju, w którym zamieszkują (te
dwa ostatnie wprowadził Traktat z Maastricht)
 prawo do opieki konsularnej
 prawo do petycji i prawo do występowania do Komisji o przedłożenie odpowiedniego wniosku, w sprawach, w

10
 Skrypt Mory
________________________________________________________________________________________________________________________________________
których jego wykonanie wymaga odpowiedniego aktu UE
 prawo do odszkodowania ze strony państwa w razie naruszenia prawa UE przez organy tego państwa

Trudności w zakresie ochrony praw człowieka:

 konstytucja państwa członkowskiego może przewidywać szerszy niż prawo UE zakres praw podstawowych
 w niektórych przypadkach może dochodzić do kolizji praw różnych osób
 status prawny jednostki nie jest redukowalny do praw podstawowych, istotne znaczenie ma też przestrzeganie
innych zasad konstytucyjnych, które z reguły nie są recypowane w prawie UE
 system gwarancji ochrony praw jednostki w UE nie jest wolny od luk
 prawo UE bardzo silnie różnicuje status jednostki w zależności od tego, do jakiej kategorii osób należy:
 obywatele danego państwa
 cudzoziemcy – obywatele europejscy
 cudzoziemcy stale zamieszkali w państwach UE
 pozostali cudzoziemcy

Problem „deficytu demokracji”:

 zjawisko wynikające z braku właściwej reprezentatywności i legitymizacji unijnych instytucji
 zarówno Rada UE, jak i Komisja nie posiadają legitymizacji demokratycznej, opartej na powszechnych i
demokratycznych wyborach i nie ponoszą odpowiedzialności przed obywatelami
 jednocześnie obywatele europejscy dysponują ograniczonymi możliwościami wpływania na sprawy UE za
pośrednictwem rządów swoich państw

Integracja europejska a równowaga władz w państwach członkowskich:

 deparlamentaryzacja – jeden z elementów struktury organizacyjnej polegający na takim grupowaniu zadań,
aby możliwa była koordynacja działań
 członkostwo w UE wzmacnia rolę egzekutywy i zwiększa jej swobodę działania w stosunku do parlamentu,
którego pozycja ulega poważnemu osłabieniu
 co więcej, parlamenty są zobowiązane do wprowadzania w życie aktów prawa pochodnego
 funkcja implementacji prawa unijnego jako odrębna funkcja parlamentu
 obowiązek bezpośredniego przekazywania parlamentom krajowym projektów aktów ciąży na Komisji
 parlamenty mają prawo do przedstawienia organom UE opinii w sprawie niezgodności projektu aktu prawnego z
zasada subsydiarności
 właściwe komisje Sejmu i Senatu mają prawo przedstawiania opinii w sprawie projektów aktów prawnych UE

Prawa przyznane przez Traktat lizboński parlamentom krajowym, by przeciwdziałać deparlamentaryzacji:

 prawo do otrzymywania od instytucji UE informacji oraz projektów aktów prawodawczych
 prawo do uczestniczenia w kontroli działań Europolu i Eurojustu
 prawo do sprzeciwu wobec postanowienia Rady o poddaniu spraw prawa rodzinnego o wymiarze
trasngranicznym zwykłej procedurze prawodawczej
 prawo do sprzeciwu wobec zmian traktatów stanowiących podstawę UE uchwalanych w uproszczonej
procedurze

Obowiązki RM wobec Sejmu i Senatu w sprawach związanych z członkostwem Polski w UE:

 obowiązek przedkładania informacji o udziale Polski w pracach UE – nie rzadziej niż raz na 6 miesięcy
 obowiązek przedkładania informacji w określonych sprawach, związanych z członkostwem Polski w UE – na
żądanie Sejmu, Senatu lub ich organów określonych w regulaminie
 obowiązek przedkładania projektów prawnych UE oraz innych dokumentów unijnych – niezwłocznie po ich
otrzymaniu
 obowiązek przedkładania projektów stanowiska RM w sprawie projektów aktów prawa UE – nie później niż
w ciągu 14 dni od otrzymania projektu przez RM
 obowiązek zasięgania opinii właściwych komisji senackich i sejmowych przed rozpatrzeniem projektu w
Radzie UE (powinna ona stanowić podstawę stanowiska RM, a jeśli nie uwzględni opinii komisji, to jej
przedstawiciel powinien wyjaśnić danej komisji przyczyny rozbieżności)
 obowiązek wnoszenia projektów ustaw wykonujących prawo UE na 3 miesiące przed upływem terminy
wykonania, wynikającego z prawa UE (jeśli termin przekracza 6 miesięcy, RM ma obowiązek wnieść projekt
ustawy nie później iż 5 miesięcy przed upływem tego terminu)
 obowiązek zasięgania opinii komisji sejmowych w sprawie kandydatur na określone stanowiska w UE,
jednak opinia komisji nie wiąże rządu

11
 Skrypt Mory
________________________________________________________________________________________________________________________________________
Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej:
 organem sądowym UE, stojący na straży przestrzegania prawa jest TSUE, który obejmuje: Trybunał
Sprawiedliwości, Sąd oraz sądy wyspecjalizowane
 w skład TSUE wchodzi jeden sędzia z każdego państwa członkowskiego
 w skład Sądu wchodzi co najmniej jeden sędzia z każdego państwa członkowskiego
 organu UE orzekają m.in. o ważności lub wykładni prawa UE w wyniku pytań prawnych przedstawionych
przez sądy krajowe, a także w sprawie skarg na akty prawodawcze oraz skarg na akty Rady, Komisji i PE lub
skarg na zaniechanie wydania wymaganego aktu przez te organy
 Sąd jest właściwy w sprawach należących do kompetencji organów sądowych UE, niezastrzeżonych dla TSUE
oraz dla sądów wyspecjalizowanych
 od orzeczeń Sądu przysługuje odwołanie do TSUE
 TSUE rozpoznaje ważniejsze sprawy m.in. pytania prejudycjalne sądów krajowych, skargi kierowane przez
państwa członkowskie przeciw aktom lub zaniechaniom PE lub Rady oraz skargi wnoszone przez instytucje UE
przeciw aktom lub zaniechaniom PE, Rady, Komisji lub Europejskiego Banku Centralnego

Sądownictwo w europejskim systemie konstytucyjnym:

 sądy krajowe nie mogą orzekać o niezgodności prawa unijnego pochodnego z prawem pierwotnym
 TSUE nie jest organem kontroli instancyjnej dla sądów krajowych i nie rozpoznaje środków prawnych od
orzeczeń tych sądów
 sądy krajowe mogą wychodzić z pytaniem prawnym do TSUE, jeśli mają wątpliwość co do interpretacji prawa
UE, a jeśli taka wątpliwość powstała przed sądem, od którego nie przysługują środki odwoławcze to ma on
obowiązek wystąpić z pytaniem prawnym
 w efekcie jedna sprawa jest wówczas rozpoznawana przez dwa sądy:
 sąd krajowy, który orzeka co do meritum, stosując obowiązujące prawo w konkretnym przypadku
 sąd europejski, który jest właściwy tylko w zakresie ustalenia poprawnej wykładni prawa UE
 organami sądowymi UE są też w pewnym sensie sądy państw członkowskich, którym przysługuje
domniemanie kompetencji w zakresie stosowania prawa UE
 orzecznictwo sądowe stało się ważnym źródłem prawa UE

12
 Skrypt Mory
________________________________________________________________________________________________________________________________________

Źródła prawa
 prawo – system norm
 norma prawna – nakaz lub zakaz określonego postępowania (zwyczaj → reguła prawna)
 norma moralna =/= źródło prawa, ale ma duży wpływ na tworzenie prawa tak jak zwyczaj (nie jest to reguła
bezwyjątkowa – np. tzw. konwenanse konstytucyjne jak zasada dyskontynuacji prac parlamentu)
 przepisy + reguły interpretacyjne = stwierdzenie jakie normy prawne obowiązują
 cel III rozdziału K. → uporządkowanie regulacji dotyczącej źródeł prawa (co miało kluczowe znaczenie dla
zagwarantowania ochrony praw i wolności jednostki)
 normatywna koncepcja źródeł prawa – zespół reguł nakazujących uznawanie jakiś faktów za fakty
prawotwórcze w danym systemie oraz reguł dotyczących wiązania z tymi faktami prawotwórczymi
 akty stosowania prawa – wyroki sądu, decyzje administracyjne, które w oparciu o prawo stanowione
rozstrzygają konkretne sprawy (mają charakter konkretno-indywidualny)

Źródłami prawa powszechnie obowiązującymi są:

 Konstytucja
 ratyfikowane umowy międzynarodowe
 ustawy
 rozporządzenia
 akty prawa miejscowego

Źródła prawa wewnętrznego:

 uchwały RM
 zarządzenia Premiera i ministrów

Akty normatywne mają charakter:

 generalny – gdyż adresowane są do nieokreślonej z góry liczby adresatów
 abstrakcyjne – gdyż określają ogólnie, a nie konkretnie sposób postępowania

KONSTYTUCJA
Cechy charakterystyczne:
 określenie suwerena i sposobu, w jaki sprawuje on władzę
 określenie podstawowych zasad organizacji aparatu państwowego
 wskazanie podstawowych praw jednostki oraz trybu, w jakim może dojść do zmiany K

Spośród innych aktów wyróżnia ją:

 szczególna treść, która polega na zakresie regulowanych przez nią spraw
 szczególna moc, która polega na przyznaniu jej najwyższego miejsca w systemie prawa stanowionego
 szczególna forma, która dotyczy jej nazwy oraz sposobu jej uchwalania i zmiany, który różni się od sposobu
uchwalania ustaw zwykłych
 jest wyrazem woli suwerena i tylko suweren lub bezpośrednio legitymowane przez niego organy mogą
doprowadzić do jej zmiany bądź uchylenia

Aspekt pozytywny K - szereg jej norm musi być konkretyzowanych w ustawach i innych aktach normatywnych
Aspekt negatywny K - wszystkie akty normatywne niższego rzędu muszą być zgodne z K

Charakterystyka postanowień Konstytucji:

 normy bezpośrednio wiążące – normy, które w sposób w miarę jednoznaczny określają zachowanie adresata
np. „Prezydent powołuje Prezesa TK”
 normy programowe – wyznaczają jedynie w sposób ogólny kierunek działania organów państwa np. „władze
publiczne prowadzą politykę zapewniającą bezpieczeństwo ekologiczne”
 zróżnicowanie postanowień K, ich wysoki stopień ogólności oraz podstawowy dla całego systemu charakter
sprawia, iż dla ich scharakteryzowania używa się terminu „zasada”
 zasady konstytucyjne – normy K, którym przyznaje się szczególne znaczenie w systemie prawa. Mogą one
być wyrażone wprost, ale także zostać wyinterpretowane za pomocą reguł wykładni. Przede wszystkim

13
 Skrypt Mory
________________________________________________________________________________________________________________________________________
wyznaczają sposób interpretacji pozostałych norm.
 do zasad zalicza się m.in. zasadę: demokratycznego państwa prawa, sprawiedliwości społecznej, suwerenności
narodu, podziału i równowagi władzy w państwie, pomocniczości
 pewne postanowienia K są scharakteryzowane jako instytucja konstytucyjna – zespół norm powiązanych ze
sobą dla realizacji określonego celu

Przez wykładnię Konstytucji należy rozumieć:

 przekład przepisów konstytucyjnych na określone normy postępowania
 wnioskowanie z faktu obowiązywania jednej normy o obowiązywaniu na gruncie K innej,
 eliminowanie kolizji norm konstytucyjnych w sposób wyznaczony przez przyjęty zespół reguł egzegezy

Specyfika wykładni Konstytucji:

 instrumentalne uzasadnienie obowiązywania norm – rozumowanie, w myśl którego stwierdzenie, że dla
realizacji celu C1 wynikającego z obowiązującej na gruncie konstytucji normy N1 należy przyjąć
obowiązywanie norm N2, N3 i N4, gdyż są konieczne dla zrealizowania celu C1.
 cechą wykładni K jest konieczność przyjmowania wielu założeń interpretacyjnych dla wyprowadzenia z jej
przepisów w miarę jednoznacznych norm
 bardzo często językowe czy systemowe reguły wykładni nie wystarczają do ustalenia treści normy i trzeba
odwoływać się do argumentów aksjologicznych
 przy wykładni trzeba się często odwoływać do wewnętrznej hierarchii norm konstytucyjnych – niektóre
przepisy K mają istotne znaczenie dla interpretacji innych przepisów K np. zasada sprawiedliwości
 szczególną pozycję w wykładni ma TK
 w wielu przypadkach orzeczenia TK mają charakter precedensowych rozstrzygnięć, przesądzają spory
interpretacyjne toczone w doktrynie i praktyce
 TK nie tylko określa jakie normy prawne są niezgodne z K. (negatywny ustawodawca), ale wpływa też na
sposób rozumienia aktów podkonstytucyjnych.
 dla znajomości normatywnej treści K konieczna jest znajomość orzecznictwa TK
 w razie wątpliwości co do rozumienia przepisów ustawy, należy je interpretować tak, aby ich treść
pozostawała w zgodzie z normami K. Gdy się tak nie da, należy skierować pytanie prawne do TK
 sądy nie mogą same ustalać konstytucyjności ustaw
 przepisy K należy stosować bezpośrednio chyba, że K stanowi inaczej

RATYFIKOWANE UMOWY MIĘDZYNARODOWE

 koncepcja monizmu prawa międzynarodowego – głosi, iż istnieje jeden system prawny, którego źródłem są
zarówno akty prawa międzynarodowego, jak i krajowego. Akty prawa międzynarodowego obowiązują w
systemie wprost, a dla ich obowiązywania nie trzeba podejmować żadnych szczególnych czynności i akty te
mają wyższa moc od prawa krajowego ← ta koncepcja jet częścią teorii hierarchicznej
 koncepcja dualizmu prawa międzynarodowego – głosi, iż dla uznania obowiązywania norm prawa
międzynarodowego w prawie krajowym konieczne jest dokonanie ich recepcji poprzez szczególny akt
organów władzy państwowej
 teoria hierarchicznej budowy systemu prawnego – kładzie szczególny nacisk na jego jego jednolitość i
hierarchiczne zróżnicowanie normy prawnej poszczególnych aktów
 Konstytucja z 1997 jako pierwsza uznaje prawo międzynarodowe jako źródło prawa
 w myśl K ratyfikowana umowa międzynarodowa stanowi część krajowego porządku prawnego i jest
bezpośrednio stosowana, chyba że jej stosowanie zależy od wydani ustawy
 transformacja umów – ma charakter szczegółowy, odnosi się do konkretnych ratyfikowanych umów
międzynarodowych, a jej skutek polega na przekształceniu norm prawnomiędzynarodowych w normy prawa
krajowego
 bezpośrednie stosowanie umów – związanie postanowieniami umowy organów władzy publicznej, konieczność
wydawania rozstrzygnięć w oparciu o postanowienia tych umów
 umowa międzynarodowa ratyfikowana za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie ma pierwszeństwo przed
ustawą, jeżeli ustawy tej nie da się pogodzić z umową, natomiast umowy ratyfikowane samodzielnie przez
Prezydenta moc mniejszą niż ustawy
 jeżeli wynika to z ratyfikowanej przez Polskę umowy konstytuującej organizację międzynarodową, prawo przez
nią stanowione jest stosowane bezpośrednio, mając pierwszeństwo w przypadku kolizji z ustawami
 art.9K zawiera nakaz przestrzegania przez Polskę prawa międzynarodowego, czyli konieczność podjęcia
wszelkich działań, do których zobowiązało się państwo w umowie

14
 Skrypt Mory
________________________________________________________________________________________________________________________________________
 wszelkie umowy międzynarodowe niepodlegające ratyfikacji, nie są źródłem prawa, ale muszą być
przestrzegane

Mała ratyfikacja:
 umowy te znajdują się w hierarchii źródeł prawa pod ustawami, ale mają pierwszeństwo przed rozporządzeniami
 Premier przedkłada Prezydentowi wniosek o ratyfikację, wcześniej informując o zamiarze złożenia takiego
wniosku Sejm
 nie jest wymagana zgoda parlamentu.

Duża ratyfikacja:
 jeżeli umowa dotyczy:
 pokoju, sojuszy, układów politycznych lub układów wojskowych,
 wolności, praw lub obowiązków obywatelskich określonych w Konstytucji
 członkostwa Polski w organizacji międzynarodowej,
 znacznego obciążenia państwa pod względem finansowym,
 spraw uregulowanych w ustawie lub w których Konstytucja wymaga ustawy
 ustawa wyrażająca zgodę na ratyfikację jest uchwalana w trybie właściwym dla uchwalenia każdej innej
ustawy, tzn. zwykłą większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów

Ratyfikacja w trybie art. 90 Konstytucji:

 w sprawie przekazania organizacji międzynarodowej kompetencji w niektórych sprawach
 ratyfikacja zastrzeżona jest dla Prezydenta, po uprzedniej zgodzie wyrażonej w formie ustawy podjętej
kwalifikowaną większością głosów przez Sejm i Senat lub w wiążącym referendum ogólnokrajowym
 uchwała w sprawie wybrania trybu wyrażenia zgody na ratyfikacji podejmuje Sejm, bezwzględną większością
głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów
 ustawa wyrażająca zgodę na ratyfikację podejmowana jest kwalifikowaną większością głosów 2/3 w Sejmie i w
Senacie w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów
 wyrażenie zgody na ratyfikacje także w referendum (wynik wiążący wtedy, gdy frekwencja > 50%)
 następnie ustawa przekazywana jest Prezydentowi do podpisu, który w ciągu 21 dni może ją podpisać,
zawetować lub przekazać do TK celem zbadania zgodności z K samej ustawy lub umowy międzynarodowej

USTAWY
 ustawa – akt prawny zawierający normy generatywno-transformacyjne, uchwalony przez Sejm przy udziale
Senatu
 jest ona wyrazem woli suwerena
 znaczenie materialne: akt zawierający generalno-abstrakcyjne normy
 znaczenie formalne: akt woli parlamentu podjęty w specjalnej procedurze
 podstawą działalności ustawodawczej jest ogólna kompetencja prawodawcza zawarta w K
 ustawa budżetowa → normy generalno-abstrakcyjne, ale też konkretno-indywidualne
 teoria panowania ustawy (zmodyfikowana) – ustawa jest podstawową formą działalności prawotwórczej i
ustawodawca jest władny regulować każdą kwestię w granicach wyznaczonych przez K
 konstytucja w stosunku do ustawy:
 wyznacza pewne granice dla ustaw (np. art. 40 – zakaz kar cielesnych)
 czasami wymaga wydania ustawy dla konkretyzacji swych postanowień (art. 207 -”określa ustawa”)
 przewiduje również, iż pewne kwestie mogą być uregulowane wyłącznie w ustawie (art.41 - „tylko na
zasadach i w trybie określonych w ustawie”)
 determinuje treść ustaw
 czasami upoważnia do ustanowienia w ustawie wyjątków („wyjątki określa ustawa”)
 w przypadku konfliktu przepisu ustawy z umową międzynarodowa, pierwszeństwo mają umowy - jednak nie
dochodzi do derogacji ustawy, a pominięcia konkretnego przepisu
 wszelkie unormowania wydawane w formie powszechnie obowiązujących aktów muszą mieć za punkt wyjścia
ustawę

ROZPORZĄDZENIA
 rozporządzenie – akt normatywny wykonawczy w stosunku do ustawy wydawany przez organy wskazane w K
na podstawie szczegółowego upoważnienia zawartego w ustawie i w celu jej wykonania
 musi dotyczyć spraw jednorodnych z materią uregulowaną w ustawie, ale nie mających dla niej zasadniczego

15
 Skrypt Mory
________________________________________________________________________________________________________________________________________
znaczenia (np. kwestie techniczne)
 w rozporządzeniu nie może być tego, czego nie ma w ustawie, nie może ono także wchodzić w materie innych
ustaw, lub je zmieniać
 konkretyzacja ustaw przez rozporządzenia nie powinna prowadzić do odsyłania na niższy szczebel
prawodawstwa spraw istotnych, które co do zasady powinny być uregulowane w ustawie
 zamknięty katalog organów posiadających kompetencje do wydawania rozporządzeń
 dla wydania rozporządzenia, w każdym przypadku, konieczne jest upoważnienie ustawowe – musi określać
szczegółowy zakres spraw przekazanych do regulacji, organ wydający rozporządzenie oraz wytyczne dotyczące
treści rozporządzenia
 zakaz udzielania upoważnień blankietowych – określających rozporządzenie w sposób ogólny
 zakaz subdelegacji – zakaz możliwości przekazywania przez organ upoważniony do wydania rozporządzenia
swej kompetencji innemu organowi
 upoważnienie może posługiwać się formułą, iż organ wyda rozporządzenie w porozumieniu z innym organem,
lub po konsultacjach np. ze związkami zawodowymi
 RM na wniosek Premiera może uchylić rozporządzenia wydane przez ministrów kierujących określonym
działem administracji rządowej oraz przewodniczących określonych w ustawie komitetów
 organ, który uzyskał upoważnienie do wydania rozporządzenia, może ponosić odpowiedzialność
konstytucyjną za niewykonanie spoczywającego na nim obowiązku

Organy posiadające kompetencje o wydawania rozporządzeń:

 Prezydent
 Rada Ministrów
 Premier
 minister kierujący określonym działem administracji rządowej
 przewodniczący określonych w ustawie komitetów
 KRRiT

Szczególna podstawa prawna:

 podmiotowa – określa organ właściwy do wydania rozporządzenia;
 przedmiotowa – określa zakres spraw przekazanych do uregulowania w rozporządzeniu;
 treściowa – zawiera wytyczne dotyczące treści aktu rozporządzenia.

ROZPORZĄDZENIA Z MOCĄ USTAWY

 rozporządzenia z mocą ustawy – wydawane przez Prezydenta na wniosek RM w czasie stanu wojennego, gdy
Sejm nie może zebrać się na posiedzenie
 moc prawna jest tak sama jak ustaw zwykłych, co oznacza, iż normy rozporządzeń mogą zmieniać i uchylać
normy ustaw
 podlegają zatwierdzeniu na najbliższym posiedzeniu Sejmu → jeśli jednak go nie zatwierdzi, to przestaje ono
obowiązywać
 mają zawierać mechanizmy prawne zmierzające do jak najszybszego przywrócenia normalnego
funkcjonowania państwa
 mogą zostać ograniczone prawa i wolności człowieka, jednak rozporządzenie powinno wkraczać w sferę praw
człowieka jedynie w niezbędnym zakresie
 mogą określić podstawy, zakres i tryb wyrównywania strat majątkowych wynikających z ograniczenia w czasie
wolności

AKTY PRAWA MIEJSCOWEGO

 mają charakter generalno-abstrakcyjny i zawierają ogólne postanowienia
 obowiązują tylko na obszarze działania organów, które je wydają.
 organy samorządu terytorialnego i terenowe organy administracji rządowej
 do wydania aktu potrzebne jest upoważnienie zawarte w ustawie, ale mniej restrykcyjne niż w przypadku
rozporządzeń

AKTY PRAWA WEWNĘTRZNEGO

 charakter wewnętrznie obowiązujące
 konstytucyjny katalog aktów prawa wewnętrznego jest otwarty, jeżeli chodzi o organy upoważnione do ich

16
 Skrypt Mory
________________________________________________________________________________________________________________________________________
wydawania
 normy zawarte w tych aktach nie mogą być adresowane ani do obywateli, ani do innych podmiotów prawa
publicznego i prywatnego
 podlegają kontroli co do ich zgodności z powszechnie obowiązującym prawem, w tym także z aktami prawa
miejscowego
 jednostki organizacyjnie podległe: organy władzy publicznej, ale także inne jednostki organizacyjne, jeżeli
wykonują władzę publiczną lub gospodarują mieniem Skarbu Państwa czy mieniem komunalnym
 na wniosek Premiera RM może uchylić rozporządzenie lub zarządzenie ministrów → podstawą uchylenia
może być zarówno niezgodność z aktami wyższej rangi, ale także uznanie, że akt nie odpowiada polityce rządu
 podlegają kontroli konstytucyjności przez TK

Uchwały RM:
 charakter kolegialny
 brak konieczności upoważnienia ustawowego, czyli mogą mieć charakter samoistny
 obowiązują tylko jednostki organizacyjnie podległe
 ich przedmiotem mogą być np. wewnętrzna struktura organów rządu
 są niezbędnym środkiem, poprzez który rząd może kierować całością podporządkowanych mu organów
 mogą regulować sprawy nienależące do zakresu ustawowego, nie mogą natomiast wkraczać w materię
regulowaną ustawowo
 nie mogą stanowić podstawy do wydawania decyzji administracyjnych czy orzeczeń sądowych
 rząd może wydawać także uchwały niezawierające norm prawnych np. w celu wyrażenia własnego
stanowiska w określonej sprawie ← ale nie są to akty prawa wewnętrznego

Zarządzenia wydawane przez Premiera i ministrów:

 chodzi tu przede wszystkim o ministrów kierujących działem administracji rządowej
 są to akty zawierające normy generalno-abstrakcyjne
 mogą być wydawane tylko na podstawie ustawy ← K nie formułuje wymogów, jakie powinno spełniać
ustawowe upoważnienie
 nie potrzeba szczegółowych upoważnień → zapewnienie ministrom swobody w kierowaniu pracami rządu
 zakres przedmiotowy: zdeterminowany jest ich wewnętrznym charakterem, mają regulować działania całej
administracji (w przypadku Premiera) lub poszczególnych jej działów (w przypadku ministrów)
 nie mogą wkraczać w sferę prawa powszechnie obowiązującego

Różnice pomiędzy rozporządzeniami a uchwałami RM i zarządzeniami:

 zakres ich obowiązywania
 rozporządzenia: charakter powszechny, adresatami mogą być osoby fizyczne i prawne
 uchwały RM i zarządzenia: tylko jednostki podległe organowi wydającemu
 funkcja
 rozporządzenia: ma stanowić przede wszystkim konkretyzację ustawy
 uchwały RM i zarządzenia: służą przede wszystkim sprawnemu funkcjonowaniu administracji
 podstawa prawna
 rozporządzenia: upoważnienie, którego wymogi szczegółowo określa K
 uchwały RM: nie musi być w ogóle podstawy ustawowej
 zarządzenia: niezbyt szczegółowe upoważnienie
 zakaz subdelegacji
 rozporządzenia: wprost sformułowany w K
 uchwały RM i zarządzenia: nie jest bezpośrednio wyrażony w K (jednak stanowisko doktryny,
orzecznictwo TK oraz zasada zamkniętego katalogu źródeł prawa przemawiają raczej za zakazem)
 hierarchia źródeł prawa
 uchwały RM i zarządzenia mają niższą rangę i muszą być zgodne z rozporządzeniami

CECHY SYSTEMU ŹRÓDEŁ PRAWA

 pozytywistyczny sposób rozumienia prawa - prawem są tylko normy w odpowiedni sposób ustanowione lub
uznane przez prawodawcę. A więc dla uznania jakichś norm za prawne, obowiązujące, istotny jest sposób ich
powstania, a nie treść.
 nieodwoływanie się do żadnego systemu koncepcji prawnonaturalnych czy religijnych
 polski system prawa zawiera również elementy tzw. niepozytywistycznych koncepcji prawa (art.30 – źródłem

17
 Skrypt Mory
________________________________________________________________________________________________________________________________________
wolności jest godność człowieka)
 hierarchiczne uporządkowanie - normy hierarchicznie niższe muszą być zgodne z hierarchicznie niższymi, a
naruszenie tej reguły powoduje derogacje norm niższej rangi
 zamknięty katalog źródeł prawa
 normatywny charakter Konstytucji – procedury kontroli konstytucyjności innych aktów normatywnych oraz
nakaz bezpośredniego stosowania
 obowiązywanie na terenie Polski dwóch systemów prawnych: systemu prawa polskiego i systemu prawa
unijnego
 uporządkowanie sytemu źródeł – w szczególności jeśli chodzi o akty normatywne wykonawcze, a powszechnie
obowiązujące

Prawo krajowe a prawo UE:

 czy K. jest jeszcze nadrzędna? - formalnie tak, ale faktycznie w razie kolizji państwa członkowskie dokonują
nowelizacji K. W Polsce TK wskazał, iż w razie nierozwiązywalnej sprzeczności – albo nowelizacja K, albo
wpłynięcie na zmianę prawa UE, albo wystąpienie z UE.
 zasada przychylności prawu UE – wybieramy takie rozumienie by zapewnić zgodność norm polskich i
unijnych; orzeczenie o niezgodności prawa unijnego z K powinno mieć zatem charakter ultima ratio i wystąpić
jedynie wówczas, kiedy zawiodłyby wszystkie inne sposoby rozstrzygnięcia konfliktu z normami należącymi do
unijnego porządku prawnego
 zasada bezpośredniego skutku – w procesie stosowania prawa normy prawa wspólnotowego mają
pierwszeństwo przed normami prawa krajowego
 prawo wspólnotowe jest nadrzędne nad prawem krajowym

W Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej ogłasza się:

 Konstytucję
 ustawy
 rozporządzenia z mocą ustawy wydane przez Prezydenta
 rozporządzenia
 orzeczenia TK dotyczące aktów normatywnych ogłoszonych w Dzienniku Ustaw
 uchwały Rady Ministrów uchylające rozporządzenie ministra
 ratyfikowane umowy międzynarodowe

W Dzienniku Urzędowym „Monitor Polski” ogłasza się:

 zarządzenia Prezydenta wydane na podstawie ustawy
 uchwały RM i zarządzenia Premiera, wydane na podstawie ustawy
 orzeczenia TK dotyczące aktów normatywnych ogłoszonych w Monitorze Polskim lub aktów normatywnych,
które nie były ogłoszone
 nieratyfikowane umowy międzynarodowe

18
 Skrypt Mory
________________________________________________________________________________________________________________________________________

Ogólna charakterystyka państwowości w

Konstytucji RP
Charakterystyka początkowych partii K:
 Wstęp, część niepodzielna na artykuły i niezaopatrzona osobnym tytułem,
 Rozdział I, zatytułowany swoiście „Rzeczpospolita”, podzielony na artykuły
 taka forma ujęcia, swoisty tytuł, patetyczny styl, doniosłość treści → szczególne znaczenie tych fragmentów
 dostarczają materiału do konstruowania norm prawnych o randze konstytucyjnej
 ich funkcja prawna polega na ustalaniu ogólnego kierunku interpretacji, czyli dodatkowym ustalaniu
znaczenia norm szczegółowych obok znaczenia wynikającego wprost
 ich rola ona polegać także na wyrażaniu bardzo generalnych zasad, których stosowanie może wzbudzać może
szczególnych trudności
 mają także inne funkcje m.in. funkcje wychowawczą, funkcje społeczno-edukacyjną
 normy programowe – mający ogólniejszy charakter niż inne przepisy K
 na ich podstawie, a szczególnie na podstawie Rozdziału I, można dokonać ogólnej charakterystyki ustroju

ZASADY USTROJOWE
I. Rzeczpospolita wspólnym dobrem wszystkich obywateli
 dobro wspólne – suma warunków życia społecznego, które pozwalają jednostce na pełniejsze i łatwiejsze
osiągnięcie doskonałoci fizycznej i psychicznej
 uwzględnienie „dobra wspólnego Ojczyzny” w przysiędze Prezydenta, członków RM, posłów i senatorów
 proklamacja ta zawiera przede wszystkim treści mobilizujące i edukacyjne
 każdy obywatel RP korzystać może z wszystkich urządzeń i instytucji RP, które w całości są do jego
dyspozycji
 jednocześnie każdy powinie w miarę swoich możliwości nie tylko przyczyniać się do niewzruszalnego trwania
tych instytucji, ale też przejawiać wysiłki zmierzające do ich rozwoju
 państwo będące wspólnym dobrem obywateli daleko przerasta sam aparat władzy publicznej
 powinno być rozumiane jako swoiste zrzeszenie obywateli, w którym posiadają oni nie tylko formalny status
obywatela państwa, lecz również są członkami pewnej wspólnoty obywatelskiej

II. Rzeczpospolita państwem demokratycznym

 władza Narodu jest władzą zwierzchnią
 Naród jako piastun władzy („władza należy do Narodu”) i źródło władzy („władza pochodzi od Narodu”)
 państwo demokratyczne – państwo, w którym władzę sprawuje lud
 zasada państwa demokratycznego oznacza co najmniej, że wykonywać władcze funkcje publiczne mogą
jedynie takie czynniki, które są w stanie powołać się w tej mierze na legitymację Narodu
 wymóg kierowania się przez owe czynniki interesem i dobrem Narodu, w toku wykonywania przez nie funkcji
publicznych, pod rygorem utraty wymaganej legitymacji
 państwo demokratyczne to takie państwo, która opuszcza funkcjonowanie wszelkich form kontroli
obywatelskiej na działalnością czynników sprawujących władzę w imieniu Narodu, do których należą przede
wszystkim organy państwowe
 państwo, które powinno uznawać i przyzwalać na działanie wielu form, poprzez które obywatele mogą
artykułować swoje postulaty, wyrażać swoje interesy, manifestować swoje potrzeby i formułować wolę co do
kierunku ich rozwiązywania
 państwo, w którym powinny funkcjonować co najmniej mechanizmy legitymowania władzy publicznej przez
Naród
 wolnościowy status obywateli – obywatele działają w sposób nieskrępowany, cieszą się statusem ludzi
wolnych, niezależnych w swej egzystencji od państwa ← status ten powinien być punktem wyjścia dla wszelkiej
regulacji prawnej pozycji obywatela

III. Rzeczpospolita państwem prawnym

 sens formalny (praworządne) – państwo, w którym prawo jest ściśle przestrzegane
 sens materialny (sprawiedliwościowe) – państwo, które realizuje określone wartości; w którym tylko prawo

19
 Skrypt Mory
________________________________________________________________________________________________________________________________________
ogranicza obywatela; które odpowiada podstawowym i uniwersalnym założeniom sprawiedliwości
 postępowanie ludzi powinno być określone przez reguły prawa, które z kolei powinny funkcjonariuszom
publicznym przypisywać możliwie niewielki zakres swobodnego uznania przy stosowaniu prawa
 do podjęcia czynności urzędowych powinno dochodzić dopiero, gdy reguły prawne nakazują ich podjęcie, i to
w określonej sytuacji i na podstawie wyraźnych kompetencji
 zasada praworządności – odnosi się wyłącznie do organów państwowych, które działają na podstawie i w
granicach kompetencji
 obywatele nie potrzebują kompetencji, ciąży na nich jedynie obowiązek nienaruszania prawa
 wykonywanie czynności władczych organów państwowych powinno być zabezpieczone poprzez rozbudowane
instytucje kontrolujące, zapobiegające odchodzeniu przez osoby pełniące funkcje urzędowe od wymogów
prawa
 standardy państwa prawnego – wyznaczane przez porozumienia międzynarodowe, pakty, konwencje, ustalają
sposoby postępowania władz publicznych i kwalifikacje prawne zachowań ludzkich
 cechy państwa prawnego można przypisać tym państwom, które realizują wymogi wynikające z
ogólnoświatowych porozumień, którymi dziś są:
 Powszechna Deklaracja Praw Człowieka uchwalona przez Zgromadzenie Ogólne ONZ
 Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych
 Międzynarodowy Pakt Praw Ekonomicznych, Socjalnych i Kulturalnych
 jest to także źródło innych zasad m.in. zasady lojaności, zasady ochrony praw nabytych, zasay ochrony
ekspetatywy maksymalnie ukształtowanej, zasady ochrony interesów w toku, zasady określoności prawa

Właściwości formalne, którymi powinien charakteryzować się system państwa prawnego:

 musi istnieć jasność, co jest prawem i gdzie to prawo można odnaleźć
 musi istnieć co do procedur tworzenia prawa, ustalania jego treści i dostępności źródeł prawa
 przepisy prawne powinny być formułowane w sposób zrozumiały i jednoznaczny
 obywatelom powinien przysługiwać rozsądny okres na zapoznanie się z nowymi przepisami prawa, zanim będzie
można je egzekwować

Właściwości materialne, którymi powinien charakteryzować się system państwa prawnego:

 potrzeba budowania zaufania do państwa i tworzenia przezeń prawa
 wymóg ochrony praw już nabytych przez obywateli
 wymóg konstruowania takich środków prawnych, które nie przerastają celu, dla którego są wprowadzane
 wymóg ochrony zasady pacta sunt servanda

IV. Rzeczpospolita państwem urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej

 ten rys wskazuje na potrzebą odgrywania przez państwo aktywnej roli w życiu społecznym, gdyż tak
deklarowanego i wymaganego stanu rzeczy, nie można osiągnąć, akceptując jedynie żywiołowy rozwój życia
społecznego
 władza nie może ograniczać się do roli beznamiętnego obserwatora życia społecznego, lecz jest zobowiązana
do interwencji, do pewnego korygowania, a czasem nawet sterowania przebiegiem życia społecznego
 celem tych działań jest stwarzanie dla obywateli w miarę równych szans do zajmowania przez nich i
utrzymywania właściwego i stosownego do ich predyspozycji miejsca w życiu społecznym
 sprawiedliwość nie jest tożsama z przekreślaniem na siłę wszystkich nierówności, w tym także nierówności
majątkowych czy nierówności wynikających z pozycji społecznej, nie mówiąc już o nierównościach
intelektualnych
 państwo urzeczywistniające sprawiedliwość społeczną nie jest tożsame z państwem opiekuńczym, którego
ideą jest daleko posunięta piecza państwa nad obywatelem, czynna troska państwa o jego rozwój
 zasada subsydiarności – wymóg uznawania właściwości do rozwiązywania określonych kwestii w pierwszej
kolejności przez te podmioty, które tym kwestiom najbliższe, natomiast podmioty bardziej oddalone powinny
załatwiać jedynie te zagadnienia, które posiadają wymiar przekraczający możliwości działania podmiotów
najbliższych
 sprawiedliwość proceduralna – jeśli przestrzegamy pewnych reguł to będzie oczekiwane przez nas
rozstrzygnięcie
 sprawiedliwość dystrybutywna – odnosi się do sposobu, w jaki dokonywać podziału dóbr
 sprawiedliwość retrybutywna – idea odpłaty za wyrządzoną szkodę

V. Rzeczpospolita państwem jednolitym

 ustrój RP wyraża się w funkcjonowaniu jednego tylko systemu organów, to jedno państwo reprezentujących

20
 Skrypt Mory
________________________________________________________________________________________________________________________________________
(ambasady – wyjątek)
 inne typy ustroju – federacje, które są państwami złożonymi, a złożoność ta polega właśnie na sytuacji, że na
jednym i tym samym terytorium funkcjonują organy państwowe wywodzące swe kompetencje z różnych
państwowości i będące ich elementami
 pozycja jednostek terytorialnych państwa jednolitego nie jest taka sama w poszczególnych państwach
 geneza tych jednostek polega na powoływaniu ich do życia w drodze jednostronnej decyzji władz centralnych
 ta zasada obejmuje m.in. wymóg wprowadzenia decentralizacji władzy, a także wprowadzenia samorządu
terytorialnego

VI. Rzeczpospolita państwem podzielonej władzy

 rozróżnienie głównych grup kompetencji nabrało szczególnego znaczenia, gdy połączono go z postulatem
powierzenia każdej z trzech funkcji innemu naczelnemu organowi państwowemu ← określa się to postulatem
połączenia funkcjonalnego podziału władzy z podziałem władzy w sensie organizacyjnym
 przeobrażenie pewnego poglądu w postulat konstytucyjny
 władza pierwsza: władza ustawodawcza
 władza druga: władza wykonawcza
 władza trzecia: władza sądownicza
 każda z nich jest powołana do sprawowania jednej tylko funkcji
 zasada ta została uzupełniona wymogiem zapewnienia równowagi władz, oznaczającym, iż każda z trzech
podstawowych gałęzi państwowości powinna posiadać odpowiednio doniosłe kompetencje i stanowisko oraz
oznaczającym także niedopuszczalność występowania między nimi układów nadrzędności i podporządkowania
 postulat współdziałania
 nie jest to bezwzględne rozgraniczenie kompetencji, istnieją przecież minimalne wewnętrzne powiązania
 trojakie domniemanie kompetencyjne – pewna norma generalna wskazująca, że dana funkcja wykonywana
jest przez wskazany organ wprawdzie jako reguła, ale nie bez wyjątków

Trzy główne grupy kompetencji władzy publicznej:

 funkcja ustawodawcza obejmująca kompetencje polegające na stanowieniu norm prawnych, regulujących czy
to w sposób pierwotny materie dotychczas nieuregulowane, czy też zmieniających dotychczasowy stan prawny
 funkcja wymierzania sprawiedliwości obejmująca kompetencje do rozstrzygania rozmaitych sporów prawnych
przez organ niezwiązany żadnym węzłem prawnym lub faktycznym z podmiotami ów spór wiodącymi
 funkcja wykonawcza obejmująca kompetencje, które podejmowane są przez organy w celu realizacji ustaw,
wprowadzania ich w życie i określania w ten sposób postępowania podmiotów oraz gdy na pewnym odcinku
brak jest uregulowania ustawowego, ale z uwagi na interes państwa podjęcie działania jest konieczne

VII. Rzeczpospolita państwem o społecznej gospodarce rynkowej

 funkcjonowanie praw rynku – chodzi o gospodarkę, gdzie produkuje się z potrzeby osiągania zysku, ceny
produktów i usług wynikają z wielkości podaży i popytu, uzyskiwanie dóbr i usług odbywa się za pomocą
pieniądza, a nie reglamentacji
 społeczność tej gospodarki, co oznacza dopuszczalność korygowania wspomnianych praw rynku przez państwo
w celu uzyskania realizacji określonych potrzeb społecznych, niemożliwych do spełnienia przy całkowicie
swobodnym funkcjonowaniu praw rynkowych
 wolność działalności gospodarczej, tj. wolność każdego do podejmowania produkcji i wprowadzania do obrotu
wszelkiego rodzaju dóbr i usług przy posługiwaniu się wszystkimi tolerowanymi przez prawo formami tej
aktywności ludzkiej, oznacza to też wykluczenie możliwości stwarzania przez ustawy rozwiązań
monopolistycznych
 prywatna własność, obejmująca zarówno środki umożliwiające wspomnianą wytwórczość lub świadczenie
usług, jak i same efekty wytwórczości
 solidarność, dialog i współpraca partnerów społecznych

21
 Skrypt Mory
________________________________________________________________________________________________________________________________________

Konstytucyjny status jednostki w państwie

polskim
Płaszczyzna filozoficzna praw człowieka:
 prawa człowieka to imperatywy moralne mające swoje źródło w przyrodzonej godności i dotyczące
ukształtowania miejsca jednostki w społeczeństwie i państwie, a w szczególności ochrony wartości o
podstawowym znaczeniu dla rozwoju i samorealizacji jednostki
 urzeczywistnianie tych zasad uważane jest za pierwszy cel demokratycznego państwa

Płaszczyzna prawna praw człowieka:

 prawo podmiotowe – sytuacja prawna jednostki polegająca na tym, że może ona żądać ze strony innego
podmiotu określonego zachowania na jej rzecz, natomiast na danym podmiocie ciąży prawny obowiązek
realizacji tego zachowania
 w przypadku niezrealizowania tego zachowania jednostka dysponuje środkiem prawnym, który pozwala jej na
wyegzekwowanie tego obowiązku
 dwuwarstwowa budowa każdego prawa człowieka
 pierwsza warstwa – prawo człowieka w znaczeniu podmiotowym – stanowi prawo podmiotowe przysługujące
jednostce wobec państwa, a także innych podmiotów, zapewniające ochronę wartości o szczególnym znaczeniu
dla rozwoju jednostki i funkcjonowania społeczeństwa
 druga warstwa – prawo człowieka w znaczeniu przedmiotowym – stanowi norma prawna, z której wynika
dane prawo podmiotowe i które poddaje jednocześnie określoną wartość, znajdującą się u podstaw danego prawa
podmiotowego, pod ochronę całego porządku prawnego
 prawa człowieka wyróżniają się od innych praw podmiotowych:
 podstawą konstytucyjną – są one gwarantowane przez K
 charakterem publicznoprawnym – chronią jednostkę przede wszystkim przed organami władzy
publicznej
 przedmiotem – chronią one wartości o szczególnym znaczeniu dla jednostki

Podmiot praw człowieka i podmioty zobowiązane do ich realizacji:

 podmiotem większości praw jest jednostka, niezależnie od jej przynależności państwowej
 jednak czasami jako podmiot niektórych praw socjalnych (np. prawa do zabezpieczenia socjalnego) wymienia
się obywatela, K nie zakazuje jednak rozszerzenia tych praw na cudzoziemców
 podmiotem niektórych praw może być też osoba prawna
 podmiotem zobowiązanym do realizacji praw człowieka są przede wszystkim organy władzy publicznej
(płaszczyzna wertykalna), ale szereg praw człowieka chroni ponadto jednostkę przed ingerencją ze strony
innych jednostek (płaszczyzna horyzontalnej)

Funkcje praw człowieka:

 funkcja ochronna - chronią podstawowe interesy jednostki
 funkcja aksjologiczna – wyznaczają system wartości, na którym zasadza się demokratyczne państwo i porządek
prawny
 funkcja integracyjna – wiążą jednostkę ze wspólnotą polityczną, zapewniają integrację społeczeństwa wokół
wartości dla niego najcenniejszych
 funkcja socjotechniczna – zapewniają określony ład społeczny i kształtują życie społeczne
 funkcja polityczna – determinują mechanizmy sprawowania władzy w państwie
 funkcja gospodarcza – określają podstawowe zasady funkcjonowania gospodarki w państwie
 funkcja socjalna – określają podstawowe zasady podziału dochodu narodowego

TYPOLOGIE PRAW CZŁOWIEKA

 prawa wolnościowe
 prawa sensu stricto
 prawa-kompetencje
 inne prawa

22
 Skrypt Mory
________________________________________________________________________________________________________________________________________
I. Prawa wolnościowe
 jednostka ma prawo żądać zaniechania ingerencji w określoną sferę zachowań
 obowiązek państwa i innych podmiotów ma charakter negatywny i polega na powstrzymaniu się od
podejmowania działań, które mogłyby przeszkadzać jednostce w postępowaniu, zgodnie z dokonanymi przez nią
wyborami w określonej sferze życia
 aspekt pozytywny: wolność kształtowania swojego postępowania według własnego uznania
 aspekt negatywny: wolność od zewnętrznej ingerencji
 rola prawodawcy polega na:
 określeniu podmiotu danego prawa
 określeniu sfery zachowań wolnej od zewnętrznej ingerencji i ustanowieniu zakazu ingerencji w tą
strefę
 określeniu sytuacji, gdy ingerencja państwa w prawa wolnościowe jest dopuszczalna ze względu na
ochronę innych wartości konstytucyjnych
 stworzeniu środków prawnych na wypadek naruszania prawa

II. Prawa sensu stricto

 jednostka ma prawo żądania podjęcia konkretnego działania na jej rzecz ze strony określonej instytucji
publicznej
 obowiązek ciążący na podmiocie ma charakter pozytywny, gdyż polega na podjęciu działania
 rola prawodawcy polega na:
 stworzeniu systemu instytucji publicznych powołanych do realizacji świadczeń
 określeniu podmiotu uprawnionego do uzyskania świadczenia i przesłanek nabycia świadczenia
 określeniu rodzaju i wysokości świadczenia
 wskazaniu podmiotu zobowiązanego do realizacji danego świadczenia
 stworzeniu odpowiednich środków na wypadek naruszenia prawa
 do tego typu należy większość praw socjalnych, ale też prawo do informacji

III. Prawa-kompetencje
 polegają na przyznaniu jednostce kompetencji do dokonania określonej czynności, która aktualizuje określony
obowiązek organu państwowego
 podmiot podległy kompetencji jest zobowiązany zareagować w określony sposób na czynność dokonaną przez
jednostkę
 zakładają aktywność jednostki, jest to np. czynne prawo wyborcze
 rola prawodawcy polega na:
 podmiotu prawa
 sposobu realizacji danej czynności
 przesłanek, jakie muszą być spełnione, aby podmiot mógł skorzystać z kompetencji
 podmiotu podległego kompetencji
 skutków prawnych, jakie wywołuje dana czynność, a więc określenie obowiązków, które aktualizują
się wraz z dokonaniem tej czynności
 odpowiednich środków na wypadek naruszenia prawa

IV. Inne prawa

 prawa, które nie należą do żadnego z trzech wymienionych typów
 np. prawo do strajku, bierne prawo wyborcze

Według Georga Jellinka:

 prawa wolnościowe składają się na status negatywny jednostki, który polega na przyznaniu jednostce pewnej
sfery autonomii
 prawa sensu stricto składają się na status pozytywny jednostki, który polega na przyznaniu jednostce
uprawnień do żądania podjęcia określonych działań na jej rzecz
 prawa-kompetencje składają się na status aktywny jednostki, który polega na umożliwieniu jednostce udziału
w sprawowaniu władzy
 inne prawa składają się na status pasywny jednostki, który określa sferę prawnych obowiązków jednostki

Prawa materialne i proceduralne:

 prawa proceduralne – umożliwiają uruchomienie procedur prowadzących do wyegzekwowania danego prawa,

23
 Skrypt Mory
________________________________________________________________________________________________________________________________________
wyznaczają również pozycję jednostki w procedurach, a w których organy państwowe podejmują ingerencję w
sferę jej interesów. Wyznaczają minimalne standardy sprawiedliwości proceduralnej.
 prawa materialne - wyznaczają więzi prawne między jednostką a państwem i innymi podmiotami, zapewniając
jej ochronę, która wykracza poza procedury toczące się przed organami państwowymi.
 prawa osobiste – chronią dobra osobiste jednostki, takie jak życie, nietykalność cielesna, życie
prywatne i życie rodzinne
 prawa polityczne – zapewniają udział jednostki w życiu politycznym
 prawa gospodarcze – dotyczą udziału jednostki w życiu gospodarczym
 prawa socjalne – zapewniają jednostce możliwość uzyskania środków utrzymania o zaspokojenie
podstawowych potrzeb materialnych
 prawa kulturalne – związane są z udziałem w życiu kulturalnym i dostępem do dóbr kultury
 prawa gospodarcze, socjalne i kulturalne są często traktowane jako jeden rodzaj praw – praw socjalnych sensu
largo

Podział praw w Konstytucji:

 wolności i prawa osobiste
 wolności i prawa polityczne
 wolności i prawa ekonomiczne, socjalne i kulturalne

Prawa konstytucyjne i pozakonstytucyjne:

 prawa konstytucyjne – prawa zagwarantowane expressis verbis w K
 prawa pozakonstytucyjne – prawa zagwarantowane w umowach międzynarodowych i ustawach zwykłych np.
zakaz dwukrotnego karania za to samo przestępstwo

OGRANICZENIE PRAW KONSTYTUCYJNYCH

Znaczenie Konstytucji dla ochrony praw człowieka:
 należy przyjąć, że organy UE nie są związane prawami zagwarantowanymi w K
 natomiast organy polskie działające w sferze kompetencji UE mogą być związane prawami konstytucyjnymi
tylko w takim zakresie, w jakim prawo unijne pozostawia im swobodę decydowania
 prawa, których zakres określony w K nie może być ograniczony: wolność od tortur, wolność od
eksperymentów naukowych przeprowadzonych bez zgody zainteresowanego, wolność wyboru religii,
domniemanie niewinności ← normy, które stwarzają ochronę tych praw, wiążą bezwzględnie we wszystkich
okolicznościach
 w przypadku zdecydowanej większości praw ustawodawca może ustanowić ograniczenia, które prowadzą do
zawężenia zakresu ochrony ← prawa te nie są chronione w sposób bezwzględny, ale mają charakter tzw. praw
prima facie
 istnieją bowiem szczególne względy społeczne, które zmuszają do zawężenia konstytucyjnego zakresu ochrony
tych praw
 znaczenie konstytucyjnych regulacji dla jednostki polega w tym przypadku na określeniu warunków, jakie
muszą zostać spełnione przy ograniczaniu tych praw → ograniczenie tylko, jeśli jest to niezbędne dla ochrony
innej wartości konstytucyjnej i jedynie w takim zakresie, w jakiem jest to niezbędne dla realizacji tej innej
wartości
 o tym, czy dane prawo podlega ograniczeniom rozstrzyga K – upoważnienie do ograniczenia może wynikać z
wyraźnego przepisu K, ale też z normy konstytucyjnej poddającej pod ochronę określoną wartość, jeśli nie jest
możliwa jednoczesna realizacja w pełnym zakresie danego prawa i danej wartości

Konstytucyjne granice ingerencji w sferę praw człowieka:

 po pierwsze: ograniczenia mogą być wprowadzone wyłącznie przez ustawę
 po drugie: ograniczenia muszą być zgodne z zasadą proporcjonalności, która wymaga:
 aby podjęte środki były skuteczne do realizacji założonego celu (zasada przydatności)
 aby spośród możliwych środków działania wybrać ten, który jest najmniej uciążliwy dla jednostki
(zasada konieczności)
 aby stopień uciążliwości dla jednostki pozostawał w odpowiedniej proporcji do wartości celu, którego
realizacji dane ograniczenie ma służyć (zasada proporcjonalności sensu stricto)
 ta ostatnia zasada wymaga zatem „ważenia” dwóch dóbr: dobra poświęcanego oraz dobra, które dane
ograniczenie ma chronić
 po trzecie: ograniczenia muszą być zgodne z zasadą państwa demokratycznego
 ograniczając ważność dóbr na podstawie zasady proporcjonalności należy odwołać do wartości, na

24
 Skrypt Mory
________________________________________________________________________________________________________________________________________
których opiera się państwo demokratyczne
 organy państwowe nie mogą naruszać równości szans w życiu politycznym
 państwo musi uznawać prawa mniejszości, a w szczególności prawa opozycji do kontestacji
 po czwarte: ograniczenia nie mogą naruszać istoty danego prawa
 należy rozstrzygnąć, czy pomimo wprowadzonych ograniczeń, prawo nadal jest realizowane
 po piąte: ograniczenia są dopuszczalne wyłącznie do ochrony bezpieczeństwa państwa, porządku publicznego,
zdrowia i moralności publicznej, ochrony środowiska oraz praw i wolności innych osób
 w przypadku ograniczeń ustanawianych dla ochrony praw innych osób mówi się o kolizji praw
człowieka, może ona zachodzić np. pomiędzy wolnością prasy a prawem do prywatności
 jeśli jakieś ograniczenie nie spełnia choć jednego z pięciu wymogów to miałoby miejsce naruszenie K, a
zarazem naruszenie danego prawa człowieka
 w pewnych przypadkach K rozszerza zakres dopuszczalnej ingerencji państwa w stosunku do jej granic np.
dopuszcza ograniczenia wolności gospodarczej ze względu na ważny interes publiczny

Systemy regulacji praw wolnościowych:

 system represyjny
 ustawa ustanawia jedynie sankcje karne za przekroczenie ustalonych granic wolności
 ingerencja państwa jest zastrzeżona dla ustawodawcy, wyznaczającego granice wolności i dla sądu,
który wymierza sankcje karne, natomiast organy administracji nie mają żadnych kompetencji
nadzorczych nad realizacją danej wolności
 jednostka nie musi dopełniać żadnych formalności, aby realizować swoją wolność
 system prewencyjny
 jednostka, podejmując określoną działalność zobowiązana jest wystąpić do organu administracji
 pierwszy wariant: jednostka może rozpocząć działalność, jeśli organ nie wyda zakazu
 drugi wariant: dla podjęcia działalności konieczne jest pozwolenie organu
 w obu wariantach organ może wydać zakaz danej działalności już w trakcie jej realizacji
 nie wyklucza sankcji prawnych w przypadku poważnych naruszeń prawa
 ingerencja państwa należy do: ustawodawcy, organów administracji i sądów
 system uprzedniego zgłoszenia
 jednostka jest zobowiązana zawiadomić organ administracji o podjęciu określonej działalności
 organ ten może odmówić przyjęcia zgłoszenia i uniemożliwić w ten sposób działalność
 możliwe są też sankcje prawne

Realizacja i ograniczenie praw socjalnych:

 w przypadku większości z nich K stanowi, że zakres danego prawa i formy jego realizacji ma określić ustawa
 nie można więc mówić o ograniczeniu tych praw, gdyż K nie wyznacza ich zakresu
 ustawodawca ma pełną swobodę w określaniu zakresu tych praw, pod warunkiem, że nie naruszy istoty tych
praw
 w przypadku niektórych praw K osłabia ich znaczenie, stanowiąc, że mogą być dochodzone wyłącznie w
granicach określonych w ustawie → tzn. osoba uprawniona może egzekwować realizacji tych praw ani w
drodze skargi konstytucyjnej, ani za pomocą innych środków

Prawa człowieka w stanach nadzwyczajnych:

 od ograniczania praw człowieka w normalnych warunkach należy odróżnić ich zawieszanie w stanach
nadzwyczajnych
 stan nadzwyczajny może zostać wprowadzony, jeśli:
 zachodzi sytuacja szczególnego zagrożenia, w której zwykłe środki nie są wystarczające,
 a jednocześnie zostały spełnione warunki szczegółowe dla wprowadzenia danego rodzaju stanu
nadzwyczajnego
 w czasie stanu nadzwyczajnego nie można zmieniać: K, ustaw regulujących wybory parlamentarne,
prezydenckie i samorządowe oraz ustaw o stanach nadzwyczajnych
 w czasie stanu nadzwyczajnego, ani w ciągu 90 dni po jego zakończeniu: nie można skracać kadencji Sejmu i
przeprowadzać wyborów parlamentarnych, prezydenckich ani referendum (kadencje organów ulegają
przedłużeniu)
 wybory do samorządu terytorialnego są możliwe tylko tam, gdzie stan nadzwyczajny nie został wprowadzony
 stan nadzwyczajny umożliwia ograniczanie w zakresie szerszym, niż dopuszcza to art. 31K, a nawet całkowite
ich zawieszenie

25
 Skrypt Mory
________________________________________________________________________________________________________________________________________
 prawa człowieka można podzielić na te, które mogą zostać zawieszone w stanie nadzwyczajnym (np. zasada
ochrony godności człowieka, ochrona obywatela za granicą), i prawa, które nigdy nie mogą być zawieszone
 prawodawca nie jest związany zakazem naruszania istoty praw, ale jest związany zasadą proporcjonalności
 w przypadku klęski żywiołowej prawodawca może zawiesić wyłącznie prawa wyliczone w art. 233K

Stan wojenny – może zostać wprowadzony w razie zewnętrznego zagrożenia państwa, zbrojnej napaści
na terytorium Polski lub gdy z umowy międzynarodowej wynika zobowiązanie do wspólnej obrony
przeciwko agresji
 może zostać wprowadzony na podstawie ustawy lub rozporządzenia Prezydenta na wniosek
RM
 rozporządzenie Prezydenta jest przedstawiane w ciągu 48 godzin Sejmowi
 Sejm może je uchyli bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy
ustawowej liczby posłów

Stan wyjątkowy – można wprowadzić w razie zagrożenia konstytucyjnego ustroju państwa,

bezpieczeństwa obywateli lub porządku publicznego
 może zostać wprowadzony na podstawie ustawy lub rozporządzenia Prezydenta na wniosek
RM
 rozporządzenie Prezydenta jest przedstawiane w ciągu 48 godzin Sejmowi
 Sejm może je uchyli bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy
ustawowej liczby posłów
 może zostać wprowadzony na czas oznaczony nie dłuższy niż 90 dni i przedłużony tylko raz,
za zgodą Sejmu, na okres nie dłuższy niż 60 dni

Stan klęski żywiołowej – można wprowadzić w celu zapobieżenie skutkom katastrof naturalnych lub
awarii technicznych noszących znamiona klęski żywiołowej oraz w celu usunięcia tych skutków
 może zostać wprowadzony na podstawie ustawy lub rozporządzenia RM
 może zostać wprowadzony na czas oznaczony nie dłuższy niż 30 dni, a jego przedłużenie
wymaga zgody Sejmu

Ogólna charakterystyka konstytucyjnej regulacji praw człowieka:

 konstytucyjna regulacja opiera się na założeniu prawnonaturalnej podstawy praw człowieka ← ich źródłem
jest przyrodzona i niezbywalna godność
 poszanowanie tej godności jest naczelną dyrektywną konstytucyjnej ochrony praw człowieka
 rozwiązania przyjęte w K odpowiadają koncepcji umiarkowanego indywidualizmu – czyli prawodawca uznaje
zdecydowanie służebny charakter państwa wobec jednostki, ale jednocześnie ustanawia pewne obowiązki
jednostki wobec wspólnoty politycznej i dopuszcza ograniczenia praw jednostki uzasadnione interesem
społecznym
 uznaje zasadę wolności i równości
 jednostka nie musi tłumaczyć się z tego, jak korzysta z zagwarantowanej przez państwo sfery wolności,
natomiast państwo, ograniczając tę wolność, musi wskazać racje, które za tym przemawiają
 ewentualne wątpliwości co do zakresu ograniczeń należy rozstrzygać na korzyść wolności (in dubio pro
liberate)
 prawodawca dążył do objęcia zakresem regulacji konstytucyjnej wszystkich praw jednostki uznawanych za
podstawowe (zasada zupełności) i zapewnienie im efektywnej ochrony (zasada skuteczności) za pomocą
różnego rodzaju gwarancji prawnych
 konstytucyjną regulację praw człowieka uzupełniają umowy międzynarodowe, w szczególności:
 Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych
 Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Socjalnych i Kulturalnych
 Europejska Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności
 Europejska Karta Socjalna
 Konwencja o prawach dziecka
 liczne konwencje Międzynarodowej Organizacji Pracy

PRAWA OSOBISTE
 prawa te zapewniają ochronę wartości najściślej związanych z osoba ludzką
 umożliwiają normalny rozwój fizyczny i psychiczny jednostki i stanowią konieczny warunek korzystania z
innych praw

26
 Skrypt Mory
________________________________________________________________________________________________________________________________________
 np. prawo do ochrony życia, zakaz tortur i nieludzkiego lub poniżającego traktowania, nietykalność osobista,
prawo do wychowywania dzieci zgodnie ze swoimi przekonaniami, wolność poruszania się i wyboru miejsca
zamieszkania, prawo opuszczenia Polski, ochrona czci i dobrego imienia,
 gwarancje proceduralne w dziedzinie prawa represyjnego: prawo do obrony i domniemanie niewinności
 prawo do obrony w zakresie materialnym: prawo do podejmowania czynności procesowych mających na celu
ochronę interesów oskarżonego w procesie
 prawo do obrony w zakresie formalnym: prawo do korzystania z pomocy obrońcy z wyboru lub z urzędu
 ochrona prawna życia prywatnego obejmuje tajemnicę korespondencji, nienaruszalność mieszkania, prawo do
nieujawniania informacji o sobie
 prawa przysługujące cudzoziemcom: prawo do azylu, zakaz ekstradycji osoby podejrzanej o popełnienie bez
użycia przemocy przestępstwa z przyczyn politycznych

Zasada domniemania niewinności oznacza:

 nakaz traktowania oskarżonego jak niewinnego, dopóki jego wina nie zostanie stwierdzona prawomocnym
wyrokiem sądowym
 zasadę, że wina musi zostać udowodniona
 zasadę, że ciężar dowodu spoczywa na oskarżycielu; niedające się usunąć wątpliwości należy tłumaczyć na
korzyść oskarżonego
 domniemanie niewinności nie jest tylko prawem proceduralnym, ma też wymiar materialny m.in. zakaz
wydawania wyroków prasowych

Zasada jawności postępowania sądowego:

 pierwszy aspekt: jawność dla stron tj. prawo dostępu do akt sprawy i prawo osobistego udziału w czynnościach
procesowych
 drugi aspekt: jawność dla publiczności tj. prawo do wstępu na salę rozpraw
 wyłączenie jawności może nastąpić ze względu na moralność, bezpieczeństwo państwa i porządek publiczny, na
ochronę życia stron lub inny ważny interes publiczny
 jednakże wyrok jest zawsze ogłaszany publicznie
 umożliwia kontrolę społeczną nad władzą sądownicza i jest jedną z najważniejszych gwarancji praworządnego
postępowania sądowego

Zasada nullum crimen, nulla poena sine lege:

 czyn zagrożony karą oraz sama kara muszą zostać określone bezpośrednio w ustawie
 pociągnięcie do odpowiedzialności karnej jest możliwe, jeżeli ustawa obowiązywała w momencie popełnienia
czynu
 czyn musi zostać opisany w ustawie w sposób odpowiadającym pewnym minimalnym wymogom precyzji

Ekstradycja polskiego obywatela jest dopuszczalna, jeżeli zostały spełnione łącznie następujące warunki:
 możliwość ekstradycji wynika z ratyfikowanej umowy międzynarodowej lub ustawy wykonującej akt prawa
stanowionego przez organizacją międzynarodową, której Polska jest członkiem
 inne państwo lub organizacja międzynarodowa złożyły stosowny wniosek
 czyn objęty wnioskiem został popełniony poza terytorium Polski
 czyn ten stanowił przestępstwo według prawa Polski

Prawo do procesu w myśl Karty praw podstawowych UE obejmuje:

 prawo każdej osoby do wysłuchania zanim zostaną podjęte indywidualne środki mogące negatywnie wpłynąć na
jej sytuację
 prawo każdej osoby do dostępu do akt jej sprawy
 obowiązek uzasadniania swoich decyzji przez administrację

WOLNOŚĆ WYPOWIEDZI
 jest to wolność wyrażania swoich poglądów oraz pozyskiwania i rozpowszechniania informacji
 obejmuje wszelkie rodzaje wypowiedzi
 w myśli liberalnej jest uważana za najważniejsza z wolności obywatelskich
 Europejski Trybunał Praw Człowieka w Strasburgu różnicuje intensywność ochrony tej wolności z zależności
od sfery, której dotyczą wypowiedzi
 najsilniej jest chronione w sferze polityki, a najsłabszej ochronie podlega reklama

27
 Skrypt Mory
________________________________________________________________________________________________________________________________________
 bardziej intensywna jest ochrona słowa drukowanego niż wypowiedzi w audiowizualnych środkach
komunikowania
 stanowi konieczny warunek funkcjonowania demokracji
 stanowi konieczny warunek kontroli ze strony społeczeństwa nad osobami sprawującymi władzę w jego
imieniu

Źródła wolności wypowiedzi:

 została ona unormowana w wielu aktach prawodawczych
 regulacje odnoszące się do wszystkich możliwych sposobów korzystania z tej wolności: Międzynarodowy
Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych, Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności,
Kodeks cywilny, Kodeks karny
 regulacje dla różnych szczególnych form realizacji: Prawo prasowe, ustawa o radiofonii i telewizji, ustawa o
kinematografii
 Kodeks cywilny nakazuje ochronę takich dóbr jak cześć, dobre imię, godność osobista, wizerunek, życie
prywatne

I. WOLNOŚĆ PRASY
Wydawanie dzienników i czasopism:
 ustawa – Prawo prasowe
 dziennik – ogólnoinformacyjny druk periodyczny, ale też przekaz za pomocą dźwięku oraz dźwięku i obrazu
 czasopismo – druk periodyczny ukazujący się nie częściej niż raz w tygodniu i nie rzadziej niż raz w roku oraz
każdy przekaz za pomocą dźwięku i obrazu inne niż dziennik
 obowiązek rejestracji rozciągnięty został także na dzienniki i czasopisma publikowane wyłącznie w Internecie
 rejestracji dokonuje właściwy miejscowo sąd okręgowy dla siedziby wydawcy
 sąd ma obowiązek zarejestrować dziennik lub czasopismo, chyba że wniosek nie zawiera wymaganych danych
lub rejestracja prowadziłaby do naruszenia prawa do ochrony nazwy istniejącego już tytułu prasowego
 od postanowienia sądu przysługuje apelacja, brak jednak skargi kasacyjnej
 wydawanie dziennika lub czasopisma można rozpocząć także wtedy, gdy sąd nie rozstrzygnął wniosku o
rejestrację w ciągu 30 dni od jego zgłoszenia
 sąd dokonując rejestracji nie ma możliwości badania linii programowej pisma
 ustawa przewiduje, że każdy organ prasowy będzie miał redaktora naczelnego

Granice wolności wyrażania poglądów w prasie:

 w zakresie wyrażania poglądów w prasie ustawodawca wprowadził system represyjny
 na dziennikach ciąży obowiązek prawdziwego przedstawiania zjawisk oraz zachowania szczególnej staranności i
rzetelności
 dziennikarz ma obowiązek dbać o poprawność języka i unikać wulgaryzmów
 zakaz kryptoreklamy
 nie wolno publikować opinii co do rozstrzygnięcia w postępowaniu sądowym przed wydaniem orzeczenia w I
instancji (tzw. wyroki prasowe)
 dziennikarz nie może odmówić autoryzacji dosłownie cytowanej wypowiedzi, o ile nie była ona uprzednio
opublikowana
 obowiązuje zakaz ujawniania danych osobowych i wizerunku osób:
 przeciwko którym toczy się postępowanie przygotowawcze lub sądowe – bez zgody prokuratora, sądu
lub danej osoby
 świadków, pokrzywdzonych, poszkodowanych – bez zgody danej osoby
 publikowanie lub rozpowszechnianie w inny sposób informacji utrwalonych za pomocą zapisów fonicznych i
wizualnych dozwolone jest tylko za zgodą udzielającego informacji
 osoba udzielająca informacji może zastrzec termin i zakres jej opublikowania
 dziennikarz nie może opublikować informacji, jeżeli osoba zastrzegła to ze względu na tajemnicę zawodową
 nie wolno bez zgody osoby zainteresowanej publikować informacji oraz dotyczących prywatnej sfery życia,
chyba, że łączy się to bezpośrednio z działalnością publiczną danej osoby
 istnieje obowiązek publikowania sprostowań
 autor materiału prasowego i osoba udzielająca informacji mają prawo do nieujawniania danych umożliwiających
ich identyfikację
 redaktor naczelny ma obowiązek opublikować komunikaty rządowe, wyroki sądowe lub orzeczenia
zawierające klauzulę o opublikowaniu, listy gończe, ogłoszenia sądu lub innego organu państwowego
 ustawa gwarantuje prasie wolność zbierania materiałów krytycznych i krytyki, przewidując nawet sankcje

28
 Skrypt Mory
________________________________________________________________________________________________________________________________________
karne za jej utrudnianie
 przekroczenie granic wolności stanowi przesłankę do pociągnięcia sprawcy do odpowiedzialności karnej lub
cywilnej
 redaktor ponosi odpowiedzialność solidarną wraz z autorem

II. WOLNOŚĆ RADIOFONII I TELEWIZJI

 Ustawa o radiofonii i telewizji
 usługa medialna – usługa w postacie programu, albo audiowizualnej usługi medialnej, na żądanie, za którą
odpowiedzialność redakcją ponosi jej dostawca i której podstawowym celem jest dostarczanie poprzez sieci
telekomunikacyjne ogółowi odbiorców audycji, w celach informacyjnych, rozrywkowych lub edukacyjnych
 nadawanie programów zostało poddane systemowi prewencyjnemu
 wymaga koncesji wydawanej przez Przewodniczącego KRRiTV na podstawie uchwały podjętej przez Radę
 o koncesję mogą ubiegać się obywatele polscy stale zamieszkali w kraju oraz osoby prawne ze stałą siedzibą w
Polsce, a także osoby zagraniczne lub spółki zależne od osoby zagranicznej, których siedziba znajduje się w
państwie członkowskim Europejskiego Obszaru Gospodarczego
 ustawa nakazuje odmówić wydania koncesji, jeżeli rozpowszechnianie programów przez wnioskodawcę
mogłoby spowodować:
 zagrożenie interesów kultury narodowej, dobrych obyczajów i wychowania, bezpieczeństwa i
obronności państwa oraz zagrożenie dla bezpieczeństwa informacji niejawnych
 osiągnięcie przez wnioskodawcę pozycji dominującej w dziedzinie środków masowego przekazu na
danym terenie
 ustawa wyodrębnia tzw. nadawców społecznych, których programy upowszechniają działalność wychowawcza,
edukacyjną i charytatywną, respekcyjną chrześcijański system wartości oraz zmierzają do ugruntowania
tożsamości narodowej ← nie nadają oni reklam ani nie pobierają opłat z tytułu odbierania programów, ale są
zwolnieni z opłat za udzielenie koncesji
 organ rejestracyjny ma obowiązek odmówić wpisania programu do rejestru lub wykreślić program, jeśli w
rozpowszechnionym programie w okresie ostatnich 12 miesięcy, co najmniej dwukrotnie zostały zamieszczone
treści naruszające przepisy art. 18 ust. 1, 4 i 5 RTVU
 ustawa gwarantuje wolność odbioru programów

Uprawnienia nadzorcze Przewodniczącego KRRiT:

 może żądać od dostawców materiałów, dokumentów i wyjaśnień w zakresie niezbędnym do kontroli zgodności
ich działań z ustawą i z koncesją oraz obowiązującymi aktami samoregulacji
 może wezwać dostawcę do zaniechania działań naruszających przepisy ustawy
 na podstawie uchwały KRRiT cofa koncesję
 ma obowiązek wykreślić program z rejestru w przypadkach określonych w art. 45 ustawy
 może nakładać kary pieniężne na nadawców w przypadku naruszenia przepisów ustawy

Granice wolności wypowiedzi w radiofonii i telewizji:

 podlega w całości ograniczeniom przewidzianym w Prawie prasowym
 zabronione są audycje lub inne przekazy zagrażające fizycznemu, psychicznemu lub moralnemu rozwojowi
małoletnich, a inne niż te, o których mowa w art. 18 mogą być rozpowszechnianie tylko w godzinach od 23:00
do 6:00
 nadawcy mają obowiązek dbać o poprawność języka swoich programów i przeciwdziałać jego wulgaryzacji,
 ustawa reguluje zasady nadawania transmisji wydarzeń o zasadniczym znaczeniu społecznym, transmisje takie
mogą być nadawane tylko w programach bezpłatnych
 audycje powinny szanować uczucia religijne odbiorców, a zwłaszcza respektować chrześcijański system wartości
 obowiązuje zakaz propagowania działań sprzecznych z prawem, z polską racją stanu oraz postaw i poglądów
sprzecznych z moralnością i dobrem społecznym

WOLNOŚĆ SUMIENIA I RELIGII

 w PRLu: wolność sumienia i wyznania
 teraz: wolność sumienia i religii
 wolność religii - odnosi się do swobody jej wyboru, uzewnętrzniania, postępowania zgodnie z jej zasadami
 wolność sumienia – odnosi się do każdego światopoglądu
 możliwość wyboru światopoglądu oraz prezentowania tego światopoglądu zarówno prywatnie, jak i publicznie
 TK orzekł, iż nie polega ona wyłącznie na prawie do reprezentowania określonego światopoglądu, ale przede
wszystkim na prawie do postępowania zgodnie z własnym sumieniem

29
 Skrypt Mory
________________________________________________________________________________________________________________________________________
 wolnościowy charakter tego prawa sprawia, iż prawo obowiązujące ma przede wszystkim zakreślić granice
swobodnego zachowania jednostki i stworzyć gwarancje, dzięki którym te granice nie będą naruszane przez
ograny państwa i inne podmioty prawa
 wpis do rejestru lub uregulowanie w ustawie w myśl art. 53 oznacza iż religia danego kościoła lub związku
może być przedmiotem nauczania w szkole

Tradycyjnie za elementy wolności sumienia i religii uważa się:

 swobodę wyboru przekonań i ich realizowania w praktyce
 wolność praktyk religijnych (publicznie i prywatnie)
 prawo do milczenia w sprawach religii
 prawo do wychowania dzieci według własnych przekonań
 wolność tworzenia zrzeszeń religijnych
 wolność tworzenia wspólnych zrzeszeń przez związki religijne

Normatywna treść wyraża się przede wszystkim w nakazie:

 zachowania przez państwo neutralności światopoglądowej
 zachowania tolerancji wobec prezentowanych przekonań
 aspekt indywidualny: łączy się z wolnością wypowiedzi i oznacza zakaz oceniania przez państwo
głoszonych przez obywateli poglądów
 aspekt zbiorowy: polega na zagwarantowaniu związkom wyznaniowym samostanowienia w sprawach
religii
 równego traktowania grup i związków wyznaniowych funkcjonujących w państwie
 jest ściśle powiązana z zasadą równości w traktowaniu związków wyznaniowych

Neutralność światopoglądowa państwa:

 to nie jest obojętność aksjologiczna (bo przecież K. jest zbudowana na pewnych wartościach etycznych)
 istotą neutralności jest to, aby dana wartość nie była chroniona jedynie dlatego, iż dana religia uznaje ją za
ważną
 pierwotnie rozumiana jako zakaz istnienia kościoła państwowego, teraz to zakaz ingerencji związków
wyznaniowych w działalność organów państwa i odwrotnie (zasada rozdziału Kościoła od państwa)
 neutralność to także obowiązek państwa stworzenia związkom wyznaniowym swobody działania i
poszanowania ich niezależności
 zakaz uprzywilejowania jakiegokolwiek światopoglądu czy związku wyznaniowego (zasada równości w
traktowaniu związków wyznaniowych)

Rozdział Kościoła od państwa:

 kościół państwowy istnieje w: Wlk. Brytanii, Malcie, Szwecji, Finlandii, Danii, Norwegii i Islandii
 sposób rozumienia zasady rozdziału zależy w dużej mierze od historycznie ukształtowanych relacji między
państwem a związkiem
 rodzaje rozumienia zasady rozdziału państwa od Kościoła:
 całkowity, rygorystyczny rozdział np. w edukacji (Francja)
 „przyjazny rozdział” (Polska) - współdziałanie kościołów i państwa dla dobra człowieka i dobra
wspólnego. Nie ma zatem absolutnej separacji. Istnieją pola gdzie kościoły i związki wyznaniowe mogą
współpracować z państwem (działalność charytatywna, szkolnictwo)

Źródła gwarancji wolności sumienia i religii w polskim prawie:

 art.53 Konstytucji
 Ustawa o gwarancjach wolności i sumienia (1989r.)
 Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych
 Konwencja o ochronie prawa człowieka i podstawowych wolności
 Konkordat między Stolicą Apostolską i Rzecząpospolitą Polską (1993r.)
 ustawy określające status poszczególnych związków uchwalone na podstawie umów zawartych przez RM
 ustawa o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w RP (2014r.)

Zakres wolności sumienia i religii:

 przysługuje każdemu, nie tylko obywatelom polskim
 obejmuje swobodę wyboru religii lub przekonań oraz wyrażania ich indywidualnie lub zbiorowo, prywatnie i
publicznie

30
 Skrypt Mory
________________________________________________________________________________________________________________________________________
 prawo do tworzenia związków wyznaniowych,
 posiadanie świątyń i innych miejsc kultu
 prawo wyboru światopoglądu
 prawo głoszenia swojej religii, zrzeszania się w organizacje realizujące cele religijne
 prawo wyboru reguł filozoficznych, moralnych i społecznych
 prawo osób do korzystania z pomocy religijnej tam, gdzie się znajdują.
 prawo do wychowywania dzieci zgodnie z własnymi przekonaniami moralnymi i religijnymi
 możliwość nauczania w szkole religia kościoła lub innego związku wyznaniowego o uregulowanej sytuacji
prawnej.
 zakaz zmuszania do uczestniczenia bądź do nieuczestniczenia w praktykach religijnych.
 nikt nie może być obowiązany przez organy władzy publicznej do ujawnienia swojego światopoglądu,
przekonań religijnych lub wyznania.

Ograniczenia wolności sumienia i religii:

 może podlegać ograniczeniom tylko ze względu na konieczność ochrony bezpieczeństwa publicznego, porządku,
zdrowia, moralności publicznej lub podstawowych praw i wolności innych osób (nie ma tu przesłanki ochrony
środowiska!)
 korzystanie z niej nie może polegać na uchylaniu się od obowiązków publicznych
 niekiedy jednak obowiązki te mogą być modyfikowane np. w zakresie wprowadzenia zastępczej służby
wojskowej
 ograniczeniu może ulec tylko wolność uzewnętrzniania religii (nie zaś wyznawania)

Status Kościołów i związków wyznaniowych:

 Kościoły i związki są równouprawnione, zaś stosunki między państwem a nimi oparte są na zasadach
poszanowania ich autonomii oraz wzajemnej niezależności współdziałania dla dobra człowieka i dobra
wspólnego
 ustawa deklaruje, że Polska jest państwem świeckim i neutralnym w sprawach religii i przekonań
 gwarancją wolności religii w stosunkach państwo – związek ma być:
 oddzielenie Kościoła od państwa
 swoboda wypełniania funkcji religijnych
 równouprawnienie związków wyznaniowych

Uprawnienia Kościołów i związków wyznaniowych wymienione w ustawie:

 prawo do określania doktryny religijnej, dogmatów i zasad wiary oraz liturgii
 prawo do organizowania i publicznego sprawowania kultu
 prawo do udzielania posług religijnych, w tym osobom oraz organizowania obrzędów i zgromadzeń religijnych
 prawo do rządzenia się w swoich sprawach własnym prawem, swobodnego wykonywania władzy duchownej
oraz zarządzania swoimi sprawami

Rejestr kościołów i innych związków wyznaniowych:

 prowadzi go minister do spraw mniejszości narodowych i wyznań religijnych (który może także wykreślić z
rejestru)
 wniosek o wpis w rejestr może złożyć 100 osób posiadających pełną zdolność do czynności prawnych
 we wniosku powinny się znajdować m.in. informacje o podstawowych założeniach doktryny i statutu
 statut powinien zawierać m.in. nazwę Kościoła lub związku, cele działalności i zasady ich realizacji, organy i ich
kompetencje, źródła finansowania
 jeśli minister ten stwierdzi braki lub uchybienia w treści wniosku, wyznacza dwumiesięczny termin ich
uzupełnienia, a po upływie tego terminu wydaje decyzję o odmowie wpisu do rejestru
 minister może odmówić wpisu jeżeli wniosek zawiera postanowienia pozostające w sprzeczności z
przepisami ustaw chroniącymi bezpieczeństwo i porządek publiczny, zdrowie, moralność publiczną, władzę
rodzicielską albo podstawowe prawa i wolności innych osób,
 na decyzje odnośnie wpisu może być wniesiona skarga do sądu administracyjnego
 przepisy ustawy o gwarancjach wolności sumienia i religii stosują się do tych Kościołów i związków, których
status nie został określony odrębną ustawą

Wykreśleniu z rejestru podlega kościół lub inny związek wyznaniowy:

 którego sytuacja prawna i majątkowa została uregulowana w odrębnej ustawie

31
 Skrypt Mory
________________________________________________________________________________________________________________________________________
 który zawiadomił organ rejestrowy o zaprzestaniu swojej działalności
 który utracił cechy warunkujące uzyskanie wpisu do rejestru; dotyczy to w szczególności kościoła lub innego
związku wyznaniowego, który w ciągu 3 lat nie odpowiedział na żądanie organu rejestrowego
 o którym sąd okręgowy w wyroku stwierdził, iż działa niezgodnie z prawem lub statutem (możliwość
wystąpienia do sądu o stwierdzenie niezgodności ma organ rejestrujący i prokurator, a w razie stwierdzenia
prawomocnym wyrokiem sądu, że działalność kościoła jest niezgodna, minister ma obowiązek wykreślić
kościół z rejestru)

Ustawy uchwalone na podstawie umów zawartych przez RM z przedstawicielami religii:

 istocie taka ustawa powtarza treść umowy - dzięki takiej procedurze zainteresowany kościół ma wpływ na treść
dotyczącej go regulacji
 takie kościoły i związki są wykreślane z rejestru
 w ustawach takich mogą być np. określone dni wolne od pracy dla osób należących do konkretnego kościoła lub
związku
 w stosunku do większości kościołów i związków ustawy takie zostały uchwalone i jest to konsekwentna polityka
państwa w zakresie stosunków z nimi. Rejestr zatem traci realne znaczenie
 w przypadku takich związków ustawę o gwarancjach wolności sumienia i wyznania stosuje się posiłkowo

Szczególne znaczenie konkordatu z Kościołem Katolickim :

 regulacja pozycji Kościoła Katolickiego ma odrębny charakter ze względu na podmiotowość
międzynarodową Stolicy Apostolskiej.
 zawiera zobowiązania międzynarodowe państwa polskiego, których musi ono dotrzymać
 jest źródłem prawa krajowego, obowiązuje bezpośrednio, co oznacza, ze jej postanowieniami związany jest
ustawodawca i organy stosujące prawo
 cel konkordatu: określenie wzajemnych stosunków państwa i Kościoła w sposób gwarantujący jego członkom
wolność religii przy jednoczesnym respektowaniu mocy norm prawa polskiego
 państwo i Kościół są w każdej dziedzinie niezależne i autonomiczne
 swoboda utrzymania kontaktów przez Kościół z Watykanem
 swoboda w tworzeniu struktur kościelnych
 gwarancja swobodnego i publicznego pełnienia misji przez Kościół
 ogólna zasada zrównania Kościoła z wszelkimi innymi adresatami norm prawa polskiego
 wszelkie działania Kościoła wywierające skutki dla osób trzecich, np. zakładanie cmentarzy, muszą być
prowadzone na podstawie prawa polskiego i w zgodzie z nim
 oprócz konkordatu pozycję Kościoła określa ustawa o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w RP →
konkretyzuje zasady dotyczące sprawowania kultu, nauczania religii
 Konferencja Episkopatu – upoważniona przez Watykan do zawierania umów z RM
 Komisja Wspólna – Konferencja Episkopatu + przedstawiciele rządu RP; rozwiązuje problemy związane ze
stosunkami między państwem a Kościołem oraz problemy ze stosowaniem ustawy o stosunkach Polski z
Kościołem

PRAWA POLITYCZNE
WOLNOŚĆ ZGROMADZEŃ
 wolność zgromadzeń – wolność o charakterze politycznym polegająca na możliwości swobodnego
gromadzenia się w celu pokojowego zamanifestowania określonego stanowiska lub wyrażenia wspólnych
poglądów.
 zgromadzenie - zgrupowanie osób na otwartej przestrzeni dostępnej dla nieokreślonych imiennie osób w
określonym miejscu w celu odbycia wspólnych obrad lub w celu wspólnego wyrażenia stanowiska w sprawach
publicznych.
 umieszczenie tej wolności na pierwszym miejscu w rozdziale „Wolności i prawa polityczne” świadczy o
szczególnym znaczeniu tej wolność
 „każdemu zapewnia się wolność...” → każdemu, a nie tylko obywatelowi RP!!!
 w przypadkach cudzoziemców ustawodawca może ustanowić wyjątki od stosowania tego przepisu
 aspekt czynny: organizowanie zgromadzeń
 aspekt bierny: uczestniczenie w nich

Elementy definicji:
 formalny - otwarta przestrzeń – a zatem nie chodzi tutaj np. o zebranie Zarządu Koła Wędkarskiego, czy

32
 Skrypt Mory
________________________________________________________________________________________________________________________________________
Dyskusyjnego Klubu Filmowego
 materialny - wspólne obrady lub wspólne wyrażenia stanowiska w sprawach publicznych. W ten zakres nie
wchodzi zatem np. koncert czy festyn dożynkowy
 sprawy publiczne – kwestie prywatne korzystają z ochrony na podstawie art. 47 Konstytucji

Sens wolności zgromadzeń:

 umożliwienie swobody debaty publicznej – co jest niezbędne w demokratycznym państwie prawnym
 funkcja stabilizacyjna - w odniesieniu do istniejącego ładu społecznego oraz politycznego, a przede wszystkim
w stosunku do mechanizmu przedstawicielskiego
 funkcja partycypacyjna - wiąże się ona z możliwością wpływania jednostek na proces decyzyjny oraz
kształtowanie woli politycznej niezależnie od istniejącego mechanizmu przedstawicielskiego

Ustawy – Prawo o zgromadzeniach nie stosuje się do zgromadzeń:

 organizowanych przez organy władzy publicznej i samorządu terytorialnego – np. odprawa wart przy Grobie
Nieznanego Żołnierza
 odbywanych w ramach działalności kościołów i innych związków wyznaniowych – np. procesja Bożego Ciała

Ograniczenia wolności zgromadzeń:

 mogą być ustanawiane tylko w ustawie i tylko wtedy, gdy są konieczne w demokratycznym państwie dla jego
bezpieczeństwa lub porządku publicznego, bądź dla ochrony środowiska, zdrowia i moralności publicznej, albo
wolności i praw innych osób
 ograniczenia te nie mogą naruszać istoty wolności i praw
 nie wolno wprowadzać ograniczeń wolności zgromadzeń w czasie stanu klęski żywiołowej
 w zgromadzeniach nie mogą uczestniczyć osoby posiadające przy sobie broń, materiały wybuchowe, wyroby
pirotechniczne lub inne niebezpieczne materiały lub narzędzia

Wolnościowy charakter zgromadzenia:

 nie jest wymagana „pozytywna” decyzja – niewydanie zakazu przez organ gminy w ustawowym terminie
oznacza iż zgromadzenie może się odbyć w zaproponowanym czasie i miejscu.
 nie może być także rozstrzygnięć „pośrednich” np. uzależnienia zgody czy braku zakazu od spełnienia
określonych warunków, takich jak zmiana daty czy miejsca zgromadzenia
 rada gminy może określić miejsca, w których organizowanie zgromadzenia nie wymaga zawiadomienia

Pokojowy charakter zgromadzenia:

 takie zgromadzenie, które przebiega z poszanowaniem integralności fizycznej osób oraz mienia prywatnego i
publicznego
 stwierdzenie utraty pokojowego charakteru zgromadzenia nie może jednak wiązać się z jakimkolwiek
naruszeniem jego spokojnego przebiegu czy ekscesem jednego uczestnika
 dopiero nasilenie zachowań zakłócających porządek, powodujących szkody materialne oraz skutkujących
przemocą względem uczestników może świadczyć o utracie przymiotu pokojowości zgromadzenia

Zgromadzenie spontaniczne - zgromadzenie, które odbywa się w związku z zaistniałym nagłym i niemożliwym do
wcześniejszego przewidzenia wydarzeniem związanym ze sferą publiczną, którego odbycie w innym terminie byłoby
niecelowe lub mało istotne z punktu widzenia debaty publicznej.

Zawiadomienie:
 zawiadomienie o zgromadzeniu to obowiązek organizatora
 kieruje on je do organu gminy, na obszarze której jest organizowane zgromadzenie
 musi on to zrobić w taki sposób, aby wiadomość dotarła do organu nie wcześniej niż na 30 dni i nie później niż
na 6 dni przed planowaną datą zgromadzenia
 może to zrobić za pomocą faksu, środków komunikacji elektronicznej lub ustnie do protokołu
 rejestracja wniesienia zawiadomienia o zamiarze zorganizowania zgromadzenia następuje z uwzględnieniem
daty, godziny oraz minuty wniesienia zawiadomienia, które decydują o kolejności wniesienia tego
zawiadomienia
 kolejność zawiadomień:
 ustnego: data rozpoczęcia sporządzania protokołu
 elektronicznie: data wprowadzenia do systemu teleinformatycznego gminy

33
 Skrypt Mory
________________________________________________________________________________________________________________________________________
Zawartość zawiadomienia:
 organizator: imię i nazwisko, numer PESEL, adres do korespondencji, adres poczty elektronicznej i numer
telefonu
 jeśli organizator to osoba prawna lub organizacja: nazwę i adres siedziby, imię i nazwisko osoby wnoszącej
zawiadomienie w imieniu organizatora zgromadzenia, jej numer PESEL adres do korespondencji, adres poczty
elektronicznej i numer telefonu umożliwiające kontakt z tą osobą
 przewodniczący: imię i nazwisko, numer PESEL adres do korespondencji, adres poczty elektronicznej i numer
telefonu
 cel zgromadzenia, w tym wskazanie spraw publicznych, których ma dotyczyć zgromadzenie
 datę, godzinę i miejsce rozpoczęcia zgromadzenia, przewidywany czas trwania, przewidywaną liczbę
uczestników oraz ewentualną trasę przejścia ze wskazaniem miejsca zakończenia zgromadzenia
 pisemną zgodę na przyjęcie obowiązków przewodniczącego zgromadzenia w przypadku jego wyznaczenia
 zdjęcie organizatora zgromadzenia albo przewodniczącego zgromadzenia w przypadku jego wyznaczenia

Organ gminy wydaje decyzję o zakazie zgromadzenia nie później niż na 96 godzin przed planowaną datą
zgromadzenia, jeżeli:
 jego cel narusza wolność pokojowego zgromadzania się, jego odbycie narusza art. 4 (organizacja przez osoby
bez pełnej zdolności do czynności praw; posiadanie broni, materiałów wybuchowych, wyrobów
pirotechnicznych, innych niebezpiecznych narzędzi) lub
 jego cel narusza zasady organizowania zgromadzeń albo cel zgromadzenia lub jego odbycie naruszają przepisy
karne - np. zgromadzenie mające propagować przemoc, ideologię totalitarną, pochwalać popełnienie
przestępstwa
 jego odbycie może zagrażać życiu lub zdrowiu ludzi albo mieniu w znacznych rozmiarach

Doręczenie o zakazie:
 organ gminy, po wydaniu decyzji o zakazie zgromadzenia, udostępnia niezwłocznie tę decyzję na BIPie i
przekazuje ją organizatorowi zgromadzenia za pomocą środków komunikacji elektronicznej wraz z informacją o
jej udostępnieniu.
 jednocześnie organ gminy przekazuje decyzję o zakazie zgromadzenia wraz z aktami sprawy właściwemu
sądowi okręgowemu.
 decyzję o zakazie zgromadzenia uważa się za doręczoną z chwilą udostępnienia jej w BIP na stronie
podmiotowej organu gminy.

Odwołanie od decyzji o zakazie:

 wnosi się bezpośrednio do sądu okręgowego właściwego ze względu na siedzibę organu gminy w terminie 24
godzin od jej udostępnienia w BIP. Wniesienie odwołania nie wstrzymuje wykonania decyzji o zakazie
zgromadzenia
 sąd okręgowy informuje organizatora zgromadzenia i organ gminy o terminie rozprawy Sąd okręgowy
rozpatruje odwołanie od decyzji o zakazie zgromadzenia w postępowaniu nieprocesowym niezwłocznie, nie
później jednak niż w terminie 24 godzin od wniesienia odwołania
 sąd doręcza niezwłocznie postanowienie kończące postępowanie w sprawie wraz z uzasadnieniem uczestnikom
postępowania
 postanowienie uwzględniające odwołanie podlega natychmiastowemu wykonaniu.
 na postanowienie sądu przysługuje w terminie 24 godzin od jego wydania zażalenie do sądu apelacyjnego,
który rozpoznaje je w terminie 24 godzin
 od postanowienia sądu apelacyjnego nie przysługuje skarga kasacyjna i podlega ono natychmiastowemu
wykonaniu

Postępowanie uproszczone:
 jeśli organizator uzna, że planowane zgromadzenie nie będzie powodować utrudnień w ruchu drogowym, to
wtedy zawiadamia o zamiarze zorganizowania zgromadzenia właściwe gminne centrum zarządzania
kryzysowego
 w przypadku gdy w danej gminie nie zostało ono utworzone - wojewódzkie centrum zarządzania kryzysowego,
nie wcześniej niż na 30 dni i nie później niż na 2 dni przed planowaną datą zgromadzenia, podając
zawiadomienie.

Zgromadzenie konfliktowe:
 jeżeli wniesiono zawiadomienia o zamiarze zorganizowania dwóch lub większej liczby zgromadzeń, które

34
 Skrypt Mory
________________________________________________________________________________________________________________________________________
mają zostać zorganizowane chociażby częściowo w tym samym miejscu i czasie, i nie jest możliwe ich odbycie
w taki sposób, aby ich przebieg nie zagrażał życiu lub zdrowiu ludzi albo mieniu w znacznych rozmiarach, o
pierwszeństwie wyboru miejsca i czasu zgromadzenia decyduje kolejność wniesienia zawiadomień
 w przypadku gdy wniesione zawiadomienie nie spełniało wymagań określonych w art. 10, o kolejności
wniesienia tego zawiadomienia decydują data, godzina i minuta jego ponownego wniesienia, o ile tak
wniesione zawiadomienie spełnia te wymagania
 organ gminy jest zobowiązany do wezwania organizatorów, którym nie przysługuje pierwszeństwo, do zmiany
miejsca lub czasu zgromadzenia

Procedura uzgadniająca:
 organ gminy może przeprowadzić rozprawę administracyjną, jeżeli usprawni to uzgodnienie zmiany miejsca
lub czasu zgromadzeń
 organ gminy niezwłocznie, nie później jednak niż na 120 godzin przed planowaną datą zgromadzenia,
wzywa organizatorów zgromadzeń do uczestnictwa w rozprawie administracyjnej, na której może przedstawić
propozycję zmiany miejsca lub czasu zgromadzenia.
 jeżeli na rozprawie organizatorzy nie uzgodnią miejsca lub czasu zgromadzeń, dokonują wyboru miejsca lub
czasu zgromadzeń zgodnie z kolejnością wniesienia zawiadomień o zamiarze zorganizowania zgromadzenia

Rozwiązanie zgromadzenia:
 może być dokonane przez przedstawiciela organu gminy, jeżeli jego przebieg zagraża życiu lub zdrowiu ludzi
albo mieniu lub narusza przepisy ustawy albo przepisy karne, a przewodniczący, uprzedzony przez
przedstawiciela organu gminy o konieczności rozwiązania zgromadzenia, nie rozwiązuje go
 funkcjonariusz policji może zwrócić się do przedstawiciela organu gminy o rozwiązanie
 rozwiązanie następuje przez wydanie decyzji ustnej podlegającej natychmiastowemu wykonaniu, poprzedzonej
dwukrotnym ostrzeżeniem uczestników o możliwości jego rozwiązania, a następnie ogłoszonej
przewodniczącemu lub ogłoszonej publicznie uczestnikom zgromadzenia w przypadku niemożności
skontaktowania się z przewodniczącym zgromadzenia
 decyzję o rozwiązaniu doręcza się organizatorowi na piśmie w terminie 72 godzin od jej podjęcia.
 organizatorowi przysługuje prawo wniesienia odwołania od decyzji o rozwiązaniu do sądu okręgowego
właściwego ze względu na siedzibę organu gminy w terminie 7 dni od dnia rozwiązania zgromadzenia
 stosuje się odpowiednio, przepisy o odwołaniu od zakazu odbycia zgromadzenia - z tym że sąd okręgowy
rozpatruje odwołanie nie później niż w terminie 30 dni od dnia otrzymania odwołania
 na postanowienie sądu okręgowego przysługuje w terminie 5 dni od dnia doręczenia postanowienia zażalenie
do sądu apelacyjnego.
 od postanowienia sądu apelacyjnego nie przysługuje skarga kasacyjna

Rozwiązanie zgromadzenia spontanicznego:

 może zostać rozwiązane jeśli powoduje istotne zagrożenie bezpieczeństwa lub porządku drogowego
 następuje przez wydanie decyzji ustnej podlegającej natychmiastowemu wykonaniu, poprzedzonej
dwukrotnym ostrzeżeniem uczestników zgromadzenia spontanicznego o możliwości jego rozwiązania, a
następnie ogłoszonej publicznie uczestnikom tego zgromadzenia.

Pomniki Zagłady:
 odbycie zgromadzenia na obszarze Pomnika Zagłady lub jego strefy ochronnej wymaga zgody wojewody,
wydanej w drodze decyzji
 do wniosku, dołącza się pisemną zgodę podmiotu posiadającego tytuł prawny do nieruchomości znajdującej
się na obszarze Pomnika Zagłady lub jego strefy ochronnej na odbycie zgromadzenia na tej nieruchomości
 na obszarze Pomnika Zagłady lub jego strefy ochronnej nie mogą być organizowane zgromadzenia
„uproszczone” oraz zgromadzenia spontaniczne.

Wojewoda odmawia udzielenia zgody jeżeli:

 cel lub odbycie zgromadzenia są niezgodne z przepisami ustawy o ochronie byłych hitlerowskich obozów
zagłady lub ustawy z Prawo o zgromadzeniach albo naruszają przepisy ustaw
 odbycie zgromadzenia może zagrażać życiu lub zdrowiu ludzi albo mieniu znacznej wartości,
 cel lub odbycie zgromadzenia może naruszyć powagę lub charakter Pomnika Zagłady,
 podmiot posiadający tytuł prawny do nieruchomości nie wyraził zgody na odbycie zgromadzenia na tej
nieruchomości

35
 Skrypt Mory
________________________________________________________________________________________________________________________________________

WOLNOŚĆ ZRZESZANIA
 swoboda tworzenia przez obywateli różnego rodzaju organizacji, funkcjonujących dla realizacji wytyczonych
przez nich celów (konstrukcja wolności obywatelskiej)
 wolnościowy charakter – obywatele mają pełną swobodę co do wyboru formy zrzeszenia, a w ramach
poszczególnych form ustawodawca pozostawia stosunkowo dużą swobodę co do realizowanych celów, struktury
organizacyjnej i sposobów działania
 przysługuje każdemu, nie tylko obywatelom RP!
 zakazane są zrzeszenia, których cel lub działalność są sprzeczne z Konstytucją lub ustawą (nawiązujące swoimi
programami do faszyzmu, nazizmu, komunizmu lub propagujące nienawiść rasową i narodową)

I. PARTIE POLITYCZNE
 są organizacjami, których zasadniczym celem jest sprawowanie władzy publicznej
 wolność tworzenia i działania partii politycznych jest gwarantowana konstytucyjnie
 oparte na członkostwie indywidualnym
 dobrowolność członkostwa (zakaz zmuszania obywateli do wstępowania lub występowania z partii)
 społeczny charakter, a nie zarobkowy
 ma określoną nazwę – wymóg odróżnienia (obejmuje też skrót i symbol partii)
 równość członków (zakaz tworzenia w ramach partii zamkniętych grup członkowskich, zróżnicowanych pod
względem praw i obowiązków)
 zakaz przynależności partyjnej dla: sędziów, prokuratorów, żołnierzy zawodowych, urzędników Służby Cywilnej
 mogą korzystać z praw wynikających z ustaw (subwencja, zgłaszanie kandydatów w wyborach) po uzyskaniu
wpisu do ewidencji partii politycznych. Ale dla samego istnienia partii wpis nie jest wymagany
 nie mogą wykonywać zadań zastrzeżonych w przepisach prawa dla organów władzy publicznej ani zastępować
tych organów w wykonywaniu ich zadań
 nie mogą posiadać jednostek organizacyjnych w zakładach pracy. → co należy rozumieć także jako zakaz
zmilitaryzowania partii poprzez działalność m.in. w Siłach Zbrojnych
 członkami partii politycznych mogą być obywatele RP (nigdy cudzoziemcy!) którzy ukończyli 18 lat - nie ma
wymogu pełnej zdolności do czynności prawnych, a zatem członkami mogą być też osoby ubezwłasnowolnione.

Zgłoszenie do ewidencji:
 ewidencja jest prowadzona przez Sąd Okręgowy w Warszawie
 zgłoszenia dokonują 3 osoby spośród wchodzących w skład organów uprawnionych w statucie do
reprezentowania partii na zewnątrz oraz do zaciągania zobowiązań majątkowych
 do zgłoszenia należy dołączyć:
 statut partii politycznej
 wykaz zawierający imiona, nazwiska, adresy zamieszkania, numery ewidencyjne PESEL i własnoręczne
podpisy popierających zgłoszenie (ale nie koniecznie członków partii! – można poprzeć dowolną ilość
zgłoszeń) co najmniej 1000 obywateli polskich, którzy ukończyli 18 lat i mają pełną zdolność do
czynności prawnych

Procedura wpisu do ewidencji:

 sąd dokonuje wpisu partii politycznej do ewidencji niezwłocznie, jeżeli zgłoszenie jest zgodne z przepisami
prawa
 od postanowienia w przedmiocie wpisu przysługuje apelacja
 jeżeli zgłoszenie partii politycznej do ewidencji zostało dokonane z naruszeniem przepisów sąd wzywa
zgłaszających do usunięcia stwierdzonych wad w wyznaczonym przez siebie terminie, nie dłuższym niż 3
miesiące
 w przypadku nieusunięcia wad w terminie sąd wydaje postanowienie o odmowie wpisu partii politycznej do
ewidencji

Badanie konstytucyjności:
 w razie powstania wątpliwości co do zgodności z K celów lub zasad działania partii politycznej określonych w
statucie (nie w programie!) sąd postanawia o zawieszeniu postępowania i występuje do TK z pytaniem w
sprawie zgodności statutu z K
 jeżeli TK wyda orzeczenie o niezgodności z K statutu lub jego części, sąd odmawia wpisu partii do ewidencji

„Wewnętrzna demokracja”:
 partie polityczne kształtują swoje struktury oraz zasady działania zgodnie z zasadami demokracji, w

36
 Skrypt Mory
________________________________________________________________________________________________________________________________________
szczególności przez zapewnienie jawności tych struktur, powoływania organów partii w drodze wyborów i
podejmowania uchwał większością głosów
 statut partii politycznej uchwala zgromadzenie ogólne członków partii lub zgromadzenie ich demokratycznie
wybranych przedstawicieli
 K nie wprowadza wymogu „wewnętrznej demokracji”

Rodzaje finansowania partii:

 finansowanie zewnętrzne przez osoby fizyczne i prawne: darowizny, spadki, dotacje ze strony przedsiębiorstw
i osób prywatnych
 finansowanie wewnątrzorganizacyjne: składki członkowskie, dochody z publikacji i imprez partyjnych,
 finansowanie z budżetu państwa

Majątek partii:
 partia polityczna nie może prowadzić działalności gospodarczej
 partia polityczna nie może przeprowadzać zbiórek publicznych
 partia polityczna może przyjmować środki finansowe pochodzące jedynie od obywateli Polski
 partia polityczna może zaciągać kredyty bankowe na cele statutowe
 partia polityczna może gromadzić środki finansowe jedynie na rachunkach bankowych
 partia polityczna może pozyskiwać dochody z majątku pochodzące jedynie:
 z oprocentowania środków zgromadzonych na rachunkach bankowych i lokatach
 z obrotu obligacjami Skarbu Państwa i bonami skarbowymi Skarbu Państwa
 ze zbycia należących do niej składników majątkowych
 ze sprzedaży tekstu statutu lub programu partii, a także przedmiotów symbolizujących partię i
wydawnictw popularyzujących cele i działalność partii politycznej oraz na wykonywaniu odpłatnie
drobnych usług na rzecz osób trzecich z wykorzystaniem posiadanego sprzętu biurowego

Dotacja podmiotowa:
 otrzymywana jest przez komitety wyborcze po zakończeniu wyborów do Sejmu, Senatu lub PE
 komitety te uzyskują środki finansowe za każdy uzyskany mandat poselski, senatorski oraz w PE według
algorytmu z Kodeksu Wyborczego
 dotacja jest wypłacana jednorazowo w terminie 6 miesięcy od dnia stwierdzenia ważności wyborów

Sprawozdanie o źródłach pozyskiwania środków finansowych:

 sporządza je każda partia, bez względu na to, czy otrzymuje subwencje, czy nie
 partia składa PKW nie później niż do 31 marca każdego roku, sprawozdanie o źródłach pozyskania środków
finansowych, w tym o kredytach bankowych i warunkach ich uzyskania oraz o wydatkach poniesionych ze
środków Funduszu Wyborczego w poprzednim roku kalendarzowym
 PKW w terminie 6 miesięcy od dnia złożenia informacji: przyjmuje informację bez zastrzeżeń, przyjmuje
informację ze wskazaniem uchybień lub odrzuca informację.
 odrzucenie sprawozdania następuje w przypadku:
 prowadzenia przez partię polityczną działalności gospodarczej
 pozyskiwania środków finansowych ze zbiórek publicznych
 gromadzenia środków finansowych poza rachunkiem bankowym
 przyjmowania lub pozyskiwania środków finansowych z innych źródeł niedozwolonych
 w przypadku odrzucenia informacji przez PKW partia polityczna w terminie 7 dni od dnia doręczenia
postanowienia o odrzuceniu informacji, wnieść do SN skargę na postanowienie PKW w przedmiocie
odrzucenia informacji
 rozpatrzenie skargi przez SN następuje w składzie 7 sędziów, a od orzeczenia SN nie przysługuje środek
prawny
 w przypadku odrzucenia przez PKW sprawozdania lub w przypadku oddalenia skargi przez SN partia traci
prawo do otrzymania subwencji w następnych 3 latach, w których uprawniona jest do jej otrzymywania.

Niezłożenie sprawozdania:
 w przypadku niezłożenia przez partię polityczną sprawozdania w terminie PKW występuje do Sądu
Okręgowego w Warszawie z wnioskiem o wykreślenie wpisu tej partii z ewidencji
 w przypadku, niezłożenia przez partię polityczną sprawozdania w terminie sąd wydaje postanowienie o
wykreśleniu wpisu partii politycznej z ewidencji

37
 Skrypt Mory
________________________________________________________________________________________________________________________________________
Subwencja:
 przysługuje partii politycznej, która w wyborach do Sejmu otrzymała co najmniej 3% ważnie oddanych głosów
na jej okręgowe listy kandydatów na posłów albo jeśli weszła w skład koalicji i otrzymała co najmniej 6%
ważnie oddanych głosów
 przysługuje poczynając od 1 stycznia roku następującego po roku, w którym odbyły się wybory
 wypłacana jest do końca roku, w którym odbywają się kolejne wybory,
 podstawę wypłacenia subwencji stanowi złożenie przez organ partii politycznej statutowo uprawniony do jej
reprezentowania na zewnątrz, w terminie do 31 marca każdego roku, wniosku o wypłacenie subwencji na
dany rok, sporządzonego na urzędowym formularzu i potwierdzonego przez PKW w przedmiocie uprawnienia
do subwencji oraz jej wysokości

Informacja finansowa o otrzymanej subwencji:

 partie polityczne sporządzają coroczną informację finansową o otrzymanej subwencji oraz o poniesionych z
subwencji wydatkach (tylko partie z subwencją)
 partie polityczne składają informację za rok kalendarzowy PKW w terminie do 31 marca następnego roku.
 PKW w terminie 6 miesięcy od dnia złożenia informacji: przyjmuje informację bez zastrzeżeń, przyjmuje
informację ze wskazaniem uchybień lub odrzuca informację
 odrzucenie informacji następuje w razie stwierdzenia wykorzystania przez partię polityczną środków z
otrzymanej subwencji na cele niezwiązane z działalnością statutową
 w przypadku odrzucenia informacji przez PKW partia polityczna ma prawo, w terminie 7 dni od dnia
doręczenia postanowienia o odrzuceniu informacji, wnieść do SN skargę na postanowienie PKW
 SN rozpatruje skargę następuje w składzie 7 sędziów i wydaje w tej sprawie orzeczenie w terminie 60 dni od
dnia doręczenia skargi. Od orzeczenia SN nie przysługuje środek prawny.
 utrata przez partię polityczną prawa do subwencji następuje w następnym roku kalendarzowym po roku, w
którym wystąpiło zdarzenie

Partia polityczna traci przez rok prawo do otrzymania subwencji, jeżeli:

 nie złoży informacji w terminie
 informacja partii zostanie odrzucona przez PKW
 SN oddalił skargę na postanowienie PKW

II. STOWARZYSZENIA
 stowarzyszenie jest zrzeszeniem dobrowolny, samorządnym, trwałym, o celach niezarobkowych
 mogą je zakładać obywatele Polski, którzy ukończyli 18 lat, mający pełną zdolność do czynności prawnych i nie
będący pozbawieni praw publicznych
 cudzoziemcy mogą zakładać stowarzyszenia, o ile mają stałe miejsce zamieszkania w Polsce
 cudzoziemcy niemieszkający stale w Polsce mogą jedynie przystępować do stowarzyszeń, o ile ich statuty
przewidują taką możliwość
 ustawy o stowarzyszeniach nie stosuję się do organizacji społecznych działających na podstawie innych ustaw
(np. PCK) i umów międzynarodowych, kościołów i innych związków wyznaniowych
 ze względu na sposób zakładania dzieli się je na zwykłe i zarejestrowane

Cechy stowarzyszenia:
 dobrowolność - zakaz zmuszania kogokolwiek do przystępowania o stowarzyszenia, pozostawania w nim i
występowania z niego
 samorządność - stowarzyszenie w realizacji swoich celów nie jest podporządkowane żadnemu podmiotowi, a
poza tym samorządność powoduje konieczność takiego ukształtowania wewnętrznej struktury społeczeństwa,
aby każdy z członków miał wpływ na jego działanie (samorządność podlega ograniczeniu)
 trwałość - stowarzyszenia nie mogą być założone w celu realizacji jakiegoś jednorazowego zadania jak np.
komitety wyborcze
 niezarobkowa działalność - nie powoduje zakazu prowadzenia działalności gospodarczej, jest ona
dopuszczalna, pod warunkiem, że zysk będzie przeznaczony na cele statutowe stowarzyszenia

Rejestracja stowarzyszenia:
 stowarzyszenia pragnące uzyskać rejestrację powinny być zakładane przez co najmniej 7 osób
 uchwalają one statut stowarzyszenia i tworzą komitet założycielski
 najwyższą władzą jest walne zebranie lub zjazd delegatów, a także powinien istnieć zarząd i organ kontroli
wewnętrznej

38
 Skrypt Mory
________________________________________________________________________________________________________________________________________
 jeśli statut spełnia wszystkie wymogi ustawowe, stowarzyszenie może zostać wpisane do Krajowego Rejestru
Sądowego
 od momentu uprawomocnienia postanowienia o zarejestrowaniu, stowarzyszenie nabywa osobowość prawną

Nadzór nad stowarzyszeniami:

 należy do starosty właściwego ze względu na siedzibę stowarzyszenia oraz do wojewody właściwego ze
względu na siedzibę stowarzyszenia (w zakresie nadzoru nad działalnością stowarzyszeń jednostek samorządu
terytorialnego)
 przede wszystkim uprawnienia kontrolne: mogą żądać dostarczenia przez zarząd stowarzyszenia odpisów
uchwał walnego zebrania członków (zebrania delegatów) oraz niezbędnych wyjaśnień od władz stowarzyszenia.
 w przypadku niezastosowania się stowarzyszenia do żądań określonych sąd, na wniosek organu nadzorującego,
może nałożyć grzywnę w wysokości jednorazowo nieprzekraczającej 5000 zł
 od grzywny można zwolnić, jeżeli po jej wymierzeniu stowarzyszenie niezwłocznie zastosuje się do żądań
organu nadzorującego, a stowarzyszenie, w terminie 7 dni, może wystąpić do sądu o zwolnienie od grzywny
 w razie stwierdzenia, że działalność stowarzyszenia jest niezgodna z prawem lub narusza postanowienia
statutu, organ nadzorujący, w zależności od rodzaju i stopnia stwierdzonych nieprawidłowości, może:
 wystąpić o ich usunięcie w określonym terminie
 udzielić ostrzeżenia władzom stowarzyszenia
 wystąpić do sądu na podstawie o zastosowanie dalszego środka nadzorczego
 sąd, na wniosek organu nadzorującego lub prokuratora, może:
 udzielić upomnienia władzom stowarzyszenia
 uchylić niezgodną z prawem lub statutem uchwałę stowarzyszenia
 rozwiązać stowarzyszenie, jeżeli jego działalność wykazuje rażące lub uporczywe naruszanie prawa
albo postanowień statutu i nie ma warunków do przywrócenia działalności zgodnej z prawem lub
statutem.
 stowarzyszeniu przysługują środki odwoławcze

Stowarzyszenia zwykłe:
 minimum 3 osoby, które uchwalają regulamin stowarzyszenia i zawiadamiają organ o jego powstaniu
 w regulaminie wystarczy podać nazwę, cel, środki działania stowarzyszenia oraz siedzibę i osobę reprezentującą
stowarzyszenie
 stowarzyszenie zwykłe powstaje i może rozpocząć działalność z chwilą wpisu do ewidencji.
 jeżeli wniosek o wpis zawiera braki, organ nadzorujący wzywa do jego uzupełnienia w terminie 14 dni od
dnia otrzymania wezwania. Nieuzupełnienie wniosku o wpis w terminie 14 dni powoduje jego bezskuteczność.
 stowarzyszenie zwykłe nie może:
 powoływać terenowych jednostek organizacyjnych
 zrzeszać osób prawnych
 prowadzić działalności gospodarczej
 prowadzić odpłatnej działalności pożytku publicznego.
 stowarzyszenie zwykłe uzyskuje środki na działalność ze składek członkowskich, darowizn, spadków, zapisów,
dochodów z majątku stowarzyszenia oraz ofiarności publicznej

III. ZWIĄZKI ZAWODOWE

 K zapewnia wolność tworzenia i działania związków zawodowych, organizacji społeczno-zawodowych
rolników, stowarzyszeń, ruchów obywatelskich, innych dobrowolnych zrzeszeń i fundacji
 art. 59K zapewnia prawo do rokowań, zawierania układów zbiorowych pracy, prawo do organizowana strajków
pracowniczych i innych form protestu
 w funkcjonowaniu związków podstawową rolę odgrywają konwencje Międzynarodowej Organizacji Pracy
 związek zawodowy jest dobrowolną i samorządną organizacją ludzi pracy, powołaną do reprezentowania i
obrony ich praw, interesów zawodowych i socjalnych
 są one niezależne w swojej działalności statutowej od pracodawców, administracji państwowej i samorządu
terytorialnego oraz od innych organizacji
 prawo tworzenia i wstępowania do związków mają pracownicy bez względu na podstawę stosunku pracy,
członkowie rolniczych spółdzielni produkcyjnych, osoby wykonujące pracę na podstawie umowy agencyjnej,
renciści i emeryci, a także bezrobotni
 zakaz członkostwa w związkach m.in. dla sędziów
 reprezentują wszystkich pracowników oraz ich interesy
 indywidualne reprezentowanie pracownika jest możliwe na jego wniosek

39
 Skrypt Mory
________________________________________________________________________________________________________________________________________
 podstawową gwarancją korzystania z tej wolności jest możliwość swobodnego zakładania organizacji
związkowych
 obowiązująca ustawa jest oparta na zasadzie pluralizmu tworzenia związków i zrywa z obowiązującą
poprzednio zasadą jednego związku w jednym zakładzie pracy
 ustawa dopuszcza tworzenie związków o zasięgu ogólnopolskim jak i związków działających jedynie na
terenie danego zakładu pracy

Wpisanie i wykreślenie związku z rejestru:

 związek zawodowy powstaje z mocy uchwały o jego utworzeniu, podjętej przez co najmniej 10 osób
uprawnionych do tworzenia związków zawodowych
 osoby te muszą ponadto uchwalić statut i wybrać komitet założycielski, a następnie w terminie 30 dni od
założenia związku złożyć wniosek o rejestrację w Krajowym Rejestrze Sądowym
 w trakcie procedury rejestracyjnej nie ocenie się celowości i przydatności tworzenia danego związku
 przypadki wykreślenia z rejestru:
 wskazany w statucie organ podjął uchwałę o rozwiązaniu związku
 zakład pracy, w którym działał związek zawodowy, został wykreślony z właściwego rejestru
 liczba członków związku spadła się poniżej 10 przez okres dłuższy niż 3 miesiące
 nadzór nad działalnością związku sprawuje sąd rejestrowy, w oparciu o kryterium legalności
 w przypadku naruszeń prawa, które nie zostaną usunięte na wezwanie sądu, może on na wniosek Ministra
Sprawiedliwości wykreślić związek z rejestru

Związki pracodawców:
 podstawowym zadaniem związków pracodawców jest ochrona praw i reprezentowanie interesów
pracodawców wobec związków zawodowych, organów władzy i administracji rządowej oraz organów
samorządu terytorialnego
 zakaz prowadzenia przez związki pracodawców działań zmierzających do ograniczenia praw pracowników do
zrzeszania się w związki zawodowe oraz działań mających prowadzić do sprawowana kontroli nad związkami
zawodowymi
 mają charakter reprezentatywny tj. zrzeszają pracodawców zatrudniających łącznie więcej niż 300 000, mają
zasiąg ogólnokrajowy, działają w podmiotach gospodarki narodowej, której podstawowy rodzaj działalności
określony jest w więcej niż połowie sekcji Polskiej Klasyfikacji Działalności
 posiadają prawo opiniowania założeń i projektów aktów prawnych w zakresie praw i interesów pracodawców
 prawo do rokowań

PRAWO DO INFORMACJI
 umożliwiać ma ono obywatelom kontrolę władz publicznych oraz racjonalne wykorzystywanie uprawnień
zapewniających im wywieranie wpływu na politykę państwa
 posiada istotne znaczenie z punktu widzenia zasady ochrony zaufania obywateli do państwa, przeciwdziałać
ma bowiem praktyce „zaskakiwania” obywateli przez niespodziewane decyzje dotyczące ich indywidualnych
spraw życiowych
 transparentność - jawność działania instytucji publicznych
 K poręcza prawo do informacji i szczegółowa określa zakres wiadomości, które obywatele mają prawo uzyskać
 od osoby żądającej informację nie wolno żądać wykazania interesu prawnego lub faktycznego, a dostęp
powinien być zasadniczo bezpłatny
 zakres informacji: w pierwszej kolejności są o informacje dotyczące działalności wszystkich „organów władzy
publicznej”, a także „osób pełniących funkcje publiczne”
 obowiązkiem udzielania informacji o swoim działaniu zostały także objęte „organy samorządu gospodarczego i
zawodowego, a także inne osoby oraz jednostki organizacyjne” ale tylko odnoście „wykonywania zadań
władzy publicznej i gospodarowania mieniem komunalnym lub majątkiem Skarbu Państwa”
 obowiązek udostępnienia każdej informacji o sprawach publicznych, a w szczególności tej: o polityce
wewnętrznej i zagranicznej, zasadach działania poszczególnych instytucji, a także informacji o posiadanych
przez nie majątku i długach
 informacja publiczna musi zostać w jakikolwiek sposób utrwalona
 prawo do wstępu na posiedzenia kolegialnych organów władzy publicznej pochodzących z powszechnych
wyborów ← pochodną tego prawa jest obowiązek sporządzania przez te organy protokołów, stenogramów itp.
 K łączy prawo wstępu na posiedzenie z możliwością rejestracji dźwięku lub obrazu – oznacza to, że w tej
materii zainteresowani nie muszą starać się o uzyskanie jakiejś specjalnej zgody, a wszelki uchwały zakazujące
rejestrowania obrazu stanowią naruszenie K

40
 Skrypt Mory
________________________________________________________________________________________________________________________________________
 możliwość uzyskiwania informacji publicznej może zostać ograniczona np. poprzez ochronę wolności i praw
innych osób oraz ochronę porządku publicznego, ale też przez tajemnicę gospodarczą
 celem tego jest zapobieżenie nadużywaniu prawa do informacji w celu zdobycia przewagi w działalności
zarobkowej
 zasadnicze formy udostępnienia informacji: Biuletyn Informacji Publicznej oraz udzielanie informacji na
wniosek
 Polska Agencja Prasowa – instytucja państwowa, której zadaniem jest uzyskiwanie i przekazywanie odbiorcom
informacji z kraju i z zagranicy oraz prezentowanie stanowisk naczelnych organów państwa w ważnych
sprawach publicznych
 prawo do informacji o stanie środowiska i ochronie środowiska
 jeżeli organ odmawia udzielenia informacji, to powinien wydać w tej sprawie decyzję zawierającą
uzasadnienie, którą można zaskarżyć w drodze odwołania do organu wyższego stopnia
 prawo zwrócenia się do sądu o nakazanie udzielenia informacji publicznych → osobie służy prawo złożenia
skargi do wojewódzkiego sądu administracyjnego na rozstrzygnięcia odmawiające jej udzielenia informacji
 wolność informowania – swoboda poszukiwania, opracowywania i przekazywania innym osobom informacji

PRAWO DO PETYCJI
 przysługuje każdemu + osoby prawne
 ma charakter subsydiarny
 wolnościowy charakter – zagwarantowanie niestosowania negatywnych konsekwencji wobec osób ją
wnoszących
 autor petycji nie musi wykazywać własnego interesu prawnego w załatwieniu określonej sprawy
 można je składać zarówno wówczas, jeśli jest się bezpośrednio zainteresowanym, jak również na rzecz osób
trzecich (z tym, że wymagana jest ich zgoda)
 mogą być kierowane do wszystkich organów wykonujących zadania publiczne
 petycje powinny być załatwiane w ciągu 3 miesięcy
 petycje kierowane do Senatu rozpatrywane są przez Komisję Praw Człowieka, Praworządności i Petycji, która
może zasygnalizować potrzebę przygotowania inicjatywy ustawodawczej
 przedmiotem petycji może być żądanie, w szczególności, zmiany przepisów prawa, podjęcia
rozstrzygnięcia lub innego działania w sprawie dotyczącej podmiotu wnoszącego petycję, życia
zbiorowego lub wartości wymagających szczególnej ochrony w imię dobra wspólnego,
mieszczących się w zakresie zadań i kompetencji adresata petycji

WOLNOŚCI I PRAWA EKONOMICZNE, SOCJALNE I KULTURALNE

 pierwsza grupa praw: m.in. prawo do minimalnego wynagrodzenia, prawo do pełnego i produktywnego
zatrudnienia, prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy ← prawa te zostały ujęte w formę
uprawnień jednostki
 druga grupa praw: m.in. nakaz wspierania działań obywatelu na rzecz ochrony i poprawy stanu środowiska ←
normy, które są formą konstytucjonalizacji polityki władz publicznych
 warunki dochodzenia tych praw: uchwalenie ustaw konkretyzujących te prawa oraz określenie w aktach
zakresu roszczeń przysługujących jednostce
 prawo własności, własność prywatna, prawo do pracy, prawo do ochrony zdrowia, prawo do nauki, prawo do
zakładania niepublicznych szkół, zagwarantowanie swobody prowadzenia badań i działalności naukowej

ZASADA RÓWNOŚCI
 znajduje swoje aksjologiczne uzasadnienie przede wszystkim w godności każdej osoby
 równość formalna – polega na takim samym traktowaniu przez prawo wszystkich adresatów norm
 zasada ta nie uwzględnia tego, iż faktyczna sytuacja podmiotów prawa jest bardzo często zróżnicowana i takie
same traktowanie wszystkich prowadziłoby do naruszenia sprawiedliwości
 równość materialna – polega na tym, że wszystkie podmioty prawa, charakteryzujący się daną cechą istotną
(relewantną) w równym stopniu, mają być traktowani równo
 ustalenie cechy relewantnej zależy przede wszystkim od charakteru stosunków prawnych, które mają być
poddane regulacji
 równość materialna oznacza też akceptację różnego traktowania różnych adresatów
 problem z faktycznym zastosowaniem tej formuły polega na tym, iż nie ma dwóch osób znajdujących się w
takiej samej sytuacji

41
 Skrypt Mory
________________________________________________________________________________________________________________________________________
 zróżnicowanie nie powinno odbywać się według kryteriów sztywnych, czyli np. wieku, koloru skóry
 ustalenie, jakie elementy sytuacji faktycznie są prawnie relewantne oraz jakie kryteria są dopuszczalne, opiera
się na zasadzie sprawiedliwości

Zakaz dyskryminacji:
 niedopuszczalność wprowadzania jakichkolwiek ograniczeń takiego samego traktowania obywateli, które
nie wynikają z dążenia do pogłębienia faktycznej równości
 kobiety i mężczyźni mają takie same prawa, zrzeszanie się w partie polityczne odbywa się na zasadach równości
obywateli,
 zasada równego traktowania przez władze publiczne nie dotyczy treści stanowionego prawa, dotyczy natomiast
sposobu jego stosowania

KONSTYTUCYJNE OBOWIĄZKI JEDNOSTKI

 w doktrynie prawa konstytucyjnego podnosi się zbędność zamieszczania obowiązków w K
 po pierwsze: przepisy takie z reguły i tak wymagają konkretyzacji ustawowej
 po drugie: ustawa zawsze może nakładać obowiązki na jednostkę, niezależnie od tego , czy K przewiduje
ustanowienie określonych obowiązków
 po trzecie: obowiązki jednostki wynikają z przepisów ustanawiających ochronę praw człowieka
 po czwarte: konstytucjonalizacja obowiązków jednostki mogłaby zachęcać do „propaństwowej” wykładni
prawa i ułatwiać naruszenie praw człowieka
 pomimo to prawodawca umieścił w K kilka przepisów dotyczących obowiązków
 przestrzeganie prawa
 ponoszenie ciężarów i świadczeń publicznych, w tym podatków
 dbałość o stan środowiska
 K ustanawia również obowiązki ciążące wyłącznie na obywatelu (konstytucyjne obowiązki obywatelskie) np.
obowiązek wierności Polski i troski do dobro wspólne oraz obowiązek obrony ojczyzny

KONSTYTUCYJNE GWARANCJE PRAW JEDNOSTKI

I. SKARGA KONSTYTUCYJNA
 jest to charakteryzujący się szczególnymi cechami środek prawny służący podmiotowi praw
konstytucyjnych do ich ochrony poprzez wszczęcie postępowania przed TK w przypadku naruszenia tych
praw przez akt normatywny wydany przez organ władzy publicznej
 wywodzi się z przyjęcia zasady nadrzędności konstytucji nad innymi aktami prawnymi i chęci stworzenia
szczególnego instrumentu dla ochrony praw konstytucyjnych
 funkcja podmiotowa: polega na ochronie praw konstytucyjnych konkretnej osoby poprzez danie jej
możliwości uruchomienia procedury kontroli konstytucyjności aktów władzy publicznej
 funkcja przedmiotowa: polega na tym, że w procesie kontroli konstytucyjności wskazanych aktów nie chodzi
tylko o ochronę praw pojedynczej osoby, ale również o usunięcie z systemu prawa aktów niekonstytucyjnych
 podmiotem uprawnionym jest adresat normy konstytucyjnej, może być też to osoba prawna

Przedmiot skargi:
 przedmiotem skargi może być akt normatywny, którego norma lub normy naruszyły konstytucyjne prawo
jednostki ← musi to być akt zawierający normy generalno-abstrakcyjne
 nie może być to np. wydany wyrok, decyzja lub inne jednostkowe rozstrzygnięcie
 istnieje możliwość naruszenia praw konstytucyjnych jednostki przez wydanie aktów prawa wewnętrznego
 przedmiotem skargi nie może być brak wydania aktu
 błędna wykładnia prawa dokonana przez organ też nie jest podstawą do wniesienia skargi
 TK stwierdził, że jeśli jakiś akt normatywny ma ustaloną w orzecznictwie wykładnię, w szczególności, gdy jest
to orzecznictwo SN lub NSA, to należy przyjąć, iż wynikają z niego normy prawne o treści ustalonej przez sąd
w myśl tejże wykładni ← i w takim wypadku TK dopuszcza wniesienie skargi, gdyż jest to zarzut przeciwko
brzmieniu aktu normatywnego, a nie sposobowi jego stosowania

Warunki dopuszczalności skargi konstytucyjnej:

 bez ich spełnienia skarga nie może być merytorycznie rozpoznana
 zasada subsydiarności:
 ochrona konstytucyjnych praw jednostki powinna dokonywać się zasadniczo poprzez prawidłowe
stosowania prawa przez organy administracji i sądy

42
 Skrypt Mory
________________________________________________________________________________________________________________________________________
 chodzi o to, żeby organy rozstrzygające, w toku stosowania prawa usunęły wszelkie wątpliwości natury
konstytucyjnej, a dopiero gdy to jest niemożliwe, można było skorzystać ze skargi
 skarga może zostać wniesiona dopiero po wyczerpaniu drogi prawnej i doręczeniu prawomocnego
wyroku
 w skardze należy wskazać dokładnie, jakie prawa skarżącego zostały naruszone
 nie można wnieść skargi w imieniu osób trzecich (=/= actio popularis)
 skarga nie może dotyczyć naruszeń K, które nie naruszają praw skarżącego (nie można podnosić np. że
uchwalenie ustawy nastąpiło z naruszeniem trybu ustawodawczego)
 niedopuszczalna jest skarga na ewentualne przyszłe naruszenie ani na naruszenie, które już ustało
 sporządzenie skargi objęte jest przymusem adwokackim
 skargę może przyrządzić tylko adwokat lub radca prawny, chyba, ze skarżącym jest sędzie, prokurator,
notariusz, profesor lub doktor habilitowany nauk prawnych
 skarga musi zostać złożona w terminie 3 miesięcy od doręczenia ostatecznego rozstrzygnięcia
opartego na przepisie, który skarżący uznaje za niekonstytucyjny

Dalsze postępowanie:
 spełnienie tych wszystkich warunków jest wstępnie badane przez jednego sędziego TK, który w razie braku
choćby jednego z nich, wzywa o uzupełnienie braków
 postępowanie takie same jak w przypadku pytania prawnego
 możliwość przystąpienia Rzecznika Praw Obywatelskich i Rzecznika Praw Dziecka
 mogą oni popierać skargę, ale bez prawa samodzielnego modyfikowania
 dalszym przedmiotem postępowania nie jest już bezpośrednio naruszenie praw samego skarżącego, lecz przede
wszystkim zgodność z K wskazanego w skardze aktu lub jego części
 postępowanie kończy się wydaniem wyroku przez TK o zgodności aktu
 TK może tez wydać wyrok interpretacyjny, w którym stwierdza, że przepis jest zgodny z K, pod warunkiem, że
będzie rozumiany w określony sposób ← taki wyrok wyklucza jeden z możliwych sposobów wykładni
przepisu
 nie można w przyszłości występować ze skargą, o której TK orzekł, że jest zgodna z K, w której zarzucałoby się
niekonstytucyjność z tych samych powodów → dopuszczalne jest jednak ponowne zaskarżenie w oparciu o
inne zarzuty
 w przypadku orzeknięcia o niezgodności z K dochodzi do uchylenia przepisu
 stwierdzenie niezgodności z K stanowi podstawę do wznowienia postępowania w indywidualnej sprawie i
wydania nowego rozstrzygnięcia ← wznowienie musi zainicjować skarżący

II. PRAWO DO SĄDU

 określone w Konstytucji, Konwencji o ochronie praw człowieka i Międzynarodowym Pakcie Praw
Obywatelskich i Politycznych
 K stanowi:
 ustawa nie może nikomu zamykać drogi sądowej dochodzenia naruszonych wolności lub praw,
 każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki
przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd
 każda ze stron ma prawo do zaskarżenia orzeczeń i decyzji wydanych w I instancji
 oznacza przed wszystkim, iż jednostce przysługuje roszczenie o rozpatrzenie jej sprawy przez sąd, a po stronie
sądu stoi obowiązek sprawę rozpatrzyć
 jest to więc prawo inicjowana postępowania w razie naruszenia chronionych praw jednostki
 w jego zakresie mieści się też prawo do skutecznego wyegzekwowania sądowych orzeczeń
 w jej skład wchodzi też prawo do uzyskiwania od sądu niezbędnych informacji o możliwościach, jakie
stronie w postępowaniu przysługują oraz uzyskanie takich samych informacji, jakie sąd przekazuje stronie
przeciwnej
 z prawa do sądu wynika domniemanie kompetencji sądów
 sprawiedliwe rozpatrzenie sprawy:
 oznacza przede wszystkim konieczność uwzględnienia szeregu elementów tzw. sprawiedliwości
proceduralnej → procedura powinna być tak ukształtowania, by strona mogła w pełni wyartykułować
swoje racje dotyczące obrony swoich praw i wolności, a sąd podejmował rozstrzygnięcie w oparciu o
wszystkie niezbędne przesłanki
 jest to też prawidłowe stosowanie przez sąd prawa, na którym oparte jest rozstrzygnięcie
 konstytucyjnym wyrazem gwarancyjnej funkcji prawa do sądu jest nakaz publicznego i dwuinstancyjnego

43
 Skrypt Mory
________________________________________________________________________________________________________________________________________
rozpatrywania spraw oraz nakaz rozpatrzenia sprawy w rozsądnym terminie
 wymaga ono zachowania przez sąd szczególnych cech: zagwarantowania sędziowskiej niezawisłości,
bezstronności, niezależności ← celowi temu służy m.in. immunitet sędziowski, instytucja wyłączenia sędziego
od sprawy czy nadzór judykacyjny

III. WYSTĄPIENIE DO RZECZNIKA PRAW OBYWATELSKICH O POMOC W OCHRONIE

NARUSZONYCH PRAW
 w sytuacji, gdy instrumenty prawne, jakie przysługują są niewystarczające lub korzystanie z nich jest utrudnione
 RPO posiada szereg instrumentów prawnych, zarówno na płaszczyźnie stanowienia, jak i stosowania prawa,
dzięki którym może skutecznie występować w ochronie praw człowieka
 skierowanie wystąpienia do RPO powoduje obowiązek podjęcia przez niego odpowiednich działań, o ile
stwierdzi on naruszenie praw lub wolności przez organ publiczny i konieczność podjęcia się ich ochrony
 RPO nie może interweniować bezpośrednio w sytuacji, gdy naruszenie jest wynikiem działania np. osoby
fizycznej, może jednak domagać się wszczęcia działania przez inne organy
 działania RPO polega na inicjowaniu i kontrolowaniu działań ochronnych

IV. ODSZKODOWANIE Z TYTUŁU WYRZĄDZENIA SZKODY PRZEZ DZIAŁANIE ORGANÓW

WŁADZY PUBLICZNEJ
 ten środek ma charakter materialnoprawny
 przewiduje go K i Europejska Konwencja Praw Człowieka
 dotyczy wszystkich działań organów publicznych i nie jest oparta na zasadzie winy funkcjonariusza
 muszą być spełnione przesłanki:
 jest to działanie organu władzy publicznej (może to być również zaniechanie)
 działanie jest niezgodne z prawem
 powstała szkoda
 istnieje związek przyczynowy między szkodą a działaniem organu
 każde działanie, a więc może to być też działanie natury prawodawczej
 K gwarantuje prawo do słusznego odszkodowania, co jednak nie oznacza pełnego odszkodowania

44
 Skrypt Mory
________________________________________________________________________________________________________________________________________

Zagadnienie suwerenności i jej realizacji w

Konstytucji RP
Władza suwerenna pojmowana jest jako:
 władza najwyższa – czyli wydająca decyzje niewywodzące się prawnie od kogokolwiek i przez nikogo nie
podważalne
 władza nieograniczona – której bez wyjątków podlegają wszystkie osoby znajdujące się w jej zasięgu, mogąca
działać we wszystkich dziedzinach życia społecznego, na całym terytorium oraz mogąca się posługiwać w swym
funkcjonowaniu dowolnymi formami

ZASADY PRAWA WYBORCZEGO

I. WOLNOŚĆ WYBORÓW
 aspekt ustrojowy – umożliwia ona wyborcy nieskrępowany udział w wyborach tzn. taki, w którym korzysta
on z przysługujących mu praw wyborczych w warunkach braku jakiegokolwiek przymusu czy ograniczeń
 a więc przeprowadzenie wyborów w pełni wolnych staje się możliwe dopiero w systemie pluralistycznym, w
którym ani system organów państwowych, ani mechanizm życia politycznego nie są poddane jednemu
ośrodkowi decyzyjnemu
 jest to niepisana zasada polskiego prawa wyborczego ← nie została ona bezpośrednio zawarta ani w K ani w
Kodeksie wyborczym

Do elementów tej zasady zalicza się:

 prawne zagwarantowanie nieskrępowanego wysuwania kandydatów
 kształtowanie programów wyborczych i ich propagowanie w sposób wolny od jakiegokolwiek monopolu
 swoboda decyzji wyborczych

Prawo zgłaszania kandydatów na posłów i senatorów posiadają:

 partie polityczne
 wyborcy

Prawo zgłaszania kandydatów na Prezydenta posiadają:

 partie polityczne
 grupa co najmniej 100 000 obywateli

Komitety wyborcze:
 może go utworzyć grupa co najmniej 15 obywateli mających czynne prawo wyborcze do Sejmu
 prawo zgłaszania kandydatów w wyborach przysługuje komitetom wyborczym
 wykonują one również inne czynności wyborcze, a w szczególności prowadzą na zasadzie wyłączności
kampanię wyborczą na rzecz kandydatów
 w wyborach na Prezydenta mogą być tworzone wyłącznie przez wyborców.
 w wyborach do Sejmu i do Senatu oraz w wyborach do Parlamentu Europejskiego mogą być tworzone przez
partie polityczne i koalicje partii politycznych oraz przez wyborców.
 w wyborach do Sejmu utworzenie komitetu wymaga zawiadomienia o tym PKW do 50 dnia przed dniem
wyborów, wraz ze stosownymi dokumentami formalnymi, przy czym w przypadku komitetu wyborczego
wyborców dodatkowo wymagane jest legitymowanie się pisemnie udzielonym poparciem 1000 obywateli
mających czynne prawo wyborcze
 odmowa przyjęcia zawiadomienia przez PKW = uniemożliwienie dalszego uczestnictwa komitetu w wyborach
(decyzja podlega zaskarżeniu do SN)
 informacja o utworzeniu komitetu podlega ogłoszeniu w Merkuriuszu Polskim
 Partie polityczne mogą tworzyć koalicje wyborcze w celu wspólnego zgłaszania kandydatów, ale partia może
wchodzić w skład tylko jednej koalicji wyborczej
 czynności wyborcze w imieniu koalicji wyborczej wykonuje koalicyjny komitet wyborczy utworzony przez
organy partii politycznych upoważnione do reprezentowania partii na zewnątrz

45
 Skrypt Mory
________________________________________________________________________________________________________________________________________
 powołują pełnomocnika wyborczego uprawnionego, do występowania na rzecz komitetu i w imieniu komitetu
wyborczego oraz pełnomocnika finansowego

Zgłaszanie kandydatów:
 komitet wyborczy może zgłosić w każdym okręgu wyborczym jedną listę kandydatów na posłów
 kandydować można tylko w jednym okręgu wyborczym i tylko z jednej listy kandydatów
 poszczególni kandydaci mogą być zarejestrowani dopiero po uzyskaniu poparcia wyborców, zamanifestowanego
poprzez złożenie podpisów pod zgłoszeniem
 wybory prezydenckie – co najmniej 100 000 obywateli polskich posiadających czynne prawo
wyborcze, co zostaje potwierdzone ich osobistymi podpisami
 wybory do Senatu – co najmniej 2000 wyborców stale zamieszkałych w okręgu, w którym kandydat
ma zamiar kandydować
 wybory do Sejmu – co najmniej 5000 wyborców stale zamieszkałych w okręgu, w którym zgłoszono
listę
 można udzielić poparcia dowolnej liczbie kandydatów lub list
 uzależnienie rejestracji kandydatów od uzyskania przez nich minimalnego poparcia stanowi rodzaj ich wstępnej
weryfikacji
 zwolnienie z obowiązku uzyskiwania poparcia dla zgłoszenia list kandydatów obejmuje te komitety wyborcze,
które zarejestrowały listy kandydatów w co najmniej połowie okręgów
 zgłoszenie list kandydatów przez komitety wyborcze spełniające warunek^ następuje na podstawie
zaświadczenia PKW wydanego na wniosek zainteresowanego komitetu wyborczego, złożony do 40 dnia przed
dniem wyborów.

Komisje wyborcze:
 gwarancję wolności wyborów stanowi istnienie niezależnych organów wyborczych nadzorujących przebieg
wyborów i ich zgodność z prawem, rejestrujących kandydatów i listy, a także ustalających wyniki wyborów ←
są to komisje wyborcze o strukturze wieloszczeblowej
 najwyższym organem wyborczym właściwym w sprawach przeprowadzania wyborów i referendów jest
Państwowa Komisja Wyborcza
 najwyższym organem wyborczym właściwym w zakresie wyborów i referendów samorządowych – komisarze
wyborczy

Państwowa Komisja Wyborcza:

 skład:
 3 sędziów Trybunału Konstytucyjnego, wskazanych przez Prezesa TK
 3 sędziów Sądu Najwyższego, wskazanych przez Pierwszego Prezesa SN
 3 sędziów Naczelnego Sądu Administracyjnego, wskazanych przez Prezesa NSA
 sędziów powołuje Prezydent
 kadencja wynosi 9 lat
 zadania:
 sprawowanie nadzoru nad przestrzeganiem prawa wyborczego
 sprawowanie nadzoru nad prowadzeniem i aktualizowaniem rejestru wyborców oraz sporządzaniem
spisów wyborców
 powoływanie okręgowych i rejonowych komisji wyborczych oraz rozwiązywanie okręgowych,
rejonowych i obwodowych komisji wyborczych po wykonaniu ich ustawowych zadań oraz komisarzy
wyborczych
 rozpatrywanie skarg na działalność okręgowych komisji wyborczych oraz komisarzy wyborczych
 ustalanie i ogłaszanie wyników głosowania i wyników wyborów w zakresie określonym przepisami
szczególnymi kodeksu

Komisarze wyborczy:
 jest pełnomocnikiem PKW wyznaczonym na obszar stanowiący województwo lub część jednego
województwa.
 powołuje w każdym województwie, w liczbie od 2 do 6, spośród sędziów, na okres 5 lat, Państwowa Komisja
Wyborcza, na wniosek Ministra Sprawiedliwości.
Okręgowe komisje wyborcze:
 powołuje je PKW dla przeprowadzania wyborów do Sejmu i Senatu
 w jej skład wchodzi od 5 do 11 sędziów, w tym z urzędu, jako jej przewodniczący, komisarz wyborczy.
 sędziów do składu komisji zgłasza MS, w liczbie uzgodnionej z PKW najpóźniej w 52 dniu przed dniem

46
 Skrypt Mory
________________________________________________________________________________________________________________________________________
wyborów.
 PKW powołuje okręgowe komisje wyborcze najpóźniej w 48 dniu przed dniem wyborów.
 do zadań okręgowej komisji wyborczej należy:
 sprawowanie nadzoru nad przestrzeganiem prawa wyborczego przez odpowiednio rejonowe lub
obwodowe komisje wyborcze
 rejestrowanie okręgowych list kandydatów na posłów i kandydatów na senatora oraz list kandydatów na
posłów do Parlamentu Europejskiego
 ustalanie i ogłaszanie wyników głosowania i wyników wyborów w okręgu wyborczym w zakresie
określonym przepisami szczególnymi kodeksu

Rejonowe komisje wyborcze:

 w jej skład wchodzi 5 sędziów, w tym z urzędu, jako jej przewodniczący, komisarz wyborczy.
 powoływanie takie same jak przy okręgowych komisjach
 do zadań rejonowej komisji wyborczej należy:
 rozpatrywanie skarg na działalność obwodowych komisji wyborczych
 ustalanie i ogłaszanie wyników głosowania oraz przekazywanie ich właściwej okręgowej komisji
wyborczej

Obwodowe komisje wyborcze:

 powołuje ją spośród wyborców: w wyborach do Sejmu i do Senatu, w wyborach Prezydenta oraz w wyborach
do PE najpóźniej w 21 dniu przed dniem wyborów – wójt.
 w obwodzie do 2000 mieszkańców powołuje się od 6 do 8 osób,
 w obwodzie od 2001 do 3000 mieszkańców powołuje się od 8 do 10 osób
 w skład powołuje się także po jednej osobie wskazanej przez wójta spośród pracowników samorządowych
gminy lub gminnych jednostek organizacyjnych.
 pełnomocnik wyborczy lub osoba przez niego upoważniona może wyznaczyć po jednym mężu zaufania do
każdej komisji
 do zadań obwodowej komisji wyborczej należy:
 przeprowadzenie głosowania w obwodzi;
 czuwanie w dniu wyborów nad przestrzeganiem prawa wyborczego w miejscu i czasie głosowania
 ustalenie wyników głosowania w obwodzie i podanie ich do publicznej wiadomości
 przesłanie wyników głosowania do właściwej komisji wyborczej

II. POWSZECHNOŚĆ WYBORÓW

 określa krąg podmiotów, którym przysługują prawa wyborcze
 istotą wyborów zasługujących na miano powszechnych jest dopuszczenie do korzystania z praw wyborczych
osób, które – posługując się obiektywnymi kryteriami – uznać można za psychicznie dojrzałe i mogącą w
sposób świadomy uczestniczyć w rozstrzyganiu o sprawach publicznych

Kryteria ograniczające korzystanie z praw wyborczych:

 kryteria społecznie i moralnie uzasadnione
 np. granica wieku, choroba umysłowa, prawomocne skazanie za przestępstwo
 cenzusy wyborcze, czyli kryteria, których zastosowanie ma bez wątpienia charakter dyskryminacyjny
 cenzus majątkowy, cenzus płci, cenzus zamieszkania (domicyl)

Czynne prawo wyborcze przysługuje każdemu:

 obywatelowi Polski, który
 ukończył 18 lat i (<^ klauzule pozytywne)
 nie jest pozbawiony praw publicznych albo praw wyborczych prawomocnym orzeczeniem sądu lub
 pozbawiony praw wyborczych orzeczeniem TS oraz
 nie jest ubezwłasnowolniony lub pozbawiony praw publicznych albo wyborczych prawomocnym orzeczeniem
sądu (<^klauzule negatywne)

Bierne prawo wyborcze jest uzależnione od:

 posiadania czynnego prawa wyborczego
 uzyskania odpowiedniego wieku kwalifikującego do ubiegania się o wybór na dane stanowisko
 Sejm: 21 lat,
 Senat: 30 lat,

47
 Skrypt Mory
________________________________________________________________________________________________________________________________________
 Parlament UE: 21 lat, stałe zamieszkiwanie na terenie UE przez 5 lat
 Prezydent RP: 35 lat,
 Rada gminy: 18 lat, obywatel UE, stałe zamieszkanie na terenie gminy
 Wójt/burmistrz/Prezydent: 25 lat, brak wymogu zamieszkiwania

Nie ma prawa wybieralności osoba:

 skazana prawomocnym wyrokiem na karę pozbawienia wolności za przestępstwo umyślne ścigane z
oskarżenia publicznego lub umyślne przestępstwo skarbowe
 wobec której wydano prawomocne orzeczenie sądu stwierdzające utratę prawa wybieralności, o którym mowa w
art. 21a ust. 2a ustawy z dnia 18 października 2006 r. o ujawnianiu informacji o dokumentach organów
bezpieczeństwa państwa z lat 1944-1990 oraz treści tych dokumentów
 która złożyła niezgodne z prawdą aktu lustracyjnego (na okres od 1 do 10 lat)

Mechanizmy gwarancyjne korzystanie z praw wyborczych:

 rejestry wyborców – prowadzone przez gminy, są urzędowymi dokumentami zawierającymi imię i nazwisko,
imię ojca, datę urodzenia, PESEL i adres zamieszkania osób, którym przysługuje czynne prawo wyborcze.
Wpisywanie do rejestru następuje z urzędu, a z możliwości wpisania mogą skorzystać także wyborcy, którzy
stale zamieszkują na obszarze gminy, lecz nie są nigdzie zameldowani na pobyt stały oraz wyborcy nigdzie nie
zamieszkali. Rejestr służy do sporządzania spisów wyborców. Część A rejestru wyborców obejmuje obywateli
polskich. Część B rejestru wyborców obejmuje obywateli Unii Europejskiej niebędących obywatelami
polskimi, stale zamieszkałych na obszarze gminy i uprawnionych do korzystania z praw wyborczych. Każdy ma
wgląd do rejestru wyborców (zasada jawności)

Wpisanie do rejestru wyborców:

 złożenie w urzędzie gminy pisemnego wniosku
 wyborcy stale zamieszkali na obszarze gminy pod innym adresem aniżeli adres ich zameldowania na
pobyt stały na obszarze tej gminy mogą być wpisani do rejestru wyborców pod adresem stałego
zamieszkania, jeżeli złożą w tej sprawie w urzędzie gminy wniosek, wraz ze wskazaniem adresu
ostatniego zameldowania na pobyt stały na obszarze gminy
 Decyzję o wpisaniu lub o odmowie wpisania do rejestru wyborców osoby, o której mowa w art. 19,
wydaje wójt, w terminie 3 dni od dnia wniesienia wniosku. Decyzję o odmowie wpisania do rejestru
wyborców, wraz z uzasadnieniem, niezwłocznie doręcza się wnioskodawcy.
 wójt przed wydaniem decyzji, jest obowiązany sprawdzić, czy osoba wnosząca wniosek o wpisanie do
rejestru wyborców spełnia warunki stałego zamieszkania na obszarze danej gminy
 o wpisaniu wyborcy do rejestru wyborców niezwłocznie zawiadamia się urząd gminy właściwy ze
względu na ostatnie miejsce zameldowania wnioskodawcy na pobyt stały w celu skreślenia go z rejestru
wyborców w tej gminie.
 od decyzji w sprawie odmowy wpisania do rejestru wyborców przysługuje prawo wniesienia skargi do
właściwego miejscowo sądu rejonowego. Skargę wnosi się za pośrednictwem wójta, w terminie 3 dni
od dnia doręczenia decyzji. Wójt przekazuje sądowi niezwłocznie skargę wraz z decyzją i aktami
sprawy. Wójt może też niezwłocznie zmienić albo uchylić swoją decyzję, jeżeli uzna skargę w całości
za zasadną.
 sąd rozpoznaje skargę w postępowaniu nieprocesowym, w terminie 3 dni od dnia jej doręczenia.
Odpis postanowienia sądu doręcza się osobie, która wniosła skargę, oraz wójtowi. Od postanowienia
sądu nie przysługuje środek prawny.

 spisy wyborców – są urzędowymi dokumentami sporządzanymi przez gminy na podstawie rejestru wyborów
i obejmują osoby mające czynne prawo wyborcze stale zamieszkałe na terenie gminy, a którym przysługuje to
prawo w nadchodzących wyborach. Są przygotowane odrębnie dla każdego obwodu. Mogą zostać poszerzone
o osoby czasowo przebywające na obszarze gminy oraz o osoby nigdzie niezamieszkałe. Wyborcy
niepełnosprawni mają możliwość wyboru tego lokalu wyborczego, w którym warunki umożliwiają im oddanie
głosu i na ich wniosek są dopisywani do spisu wyborców w tym obwodzie. Spis wyborców składa się z części A
- w wyborach do Sejmu i do Senatu, w wyborach Prezydenta oraz w wyborach do rad powiatów i sejmików
województw oraz części A i części B - w wyborach do PE, w wyborach do rad gmin oraz w wyborach wójta.
Spis wyborców sporządza się w 2 egzemplarzach, oddzielnie dla każdego obwodu głosowania, według miejsca
zamieszkania wyborców, najpóźniej w 21 dniu przed dniem wyborów. Jeden egzemplarz spisu wyborców
przekazuje się w przeddzień wyborów przewodniczącemu właściwej obwodowej komisji wyborczej. Każdy
ma wgląd do spisu wyborców.

48
 Skrypt Mory
________________________________________________________________________________________________________________________________________
Wpisanie do spisu wyborców:
 wyborca, na jego pisemny wniosek wniesiony do urzędu gminy najpóźniej w 5 dniu przed dniem
wyborów, jest dopisywany do spisu wyborców w wybranym przez siebie obwodzie głosowania na
obszarze gminy właściwej ze względu na miejsce jego stałego zamieszkania albo w której czasowo
przebywa
 wyborca zmieniający miejsce pobytu przed dniem wyborów otrzymuje na wniosek zaświadczenie o
prawie do głosowania w miejscu pobytu w dniu wyborów, które wydaje urząd gminy.
 wyborcy przebywający na polskich statkach morskich znajdujących się w podróży w dniu wyborów
wpisywani są do spisu wyborców sporządzanego przez kapitana statku.
 wyborcy przebywający za granicą i posiadający ważne polskie paszporty lub w przypadku
obywateli Unii Europejskiej niebędących obywatelami polskimi posiadający ważny paszport lub inny
dokument stwierdzający tożsamość wpisywani są do spisu wyborców sporządzanego przez właściwego
terytorialnie konsula.

Reklamacje na nieprawidłowości w rejestrze wyborców oraz w spisie wyborców:

 każdy może wnieść do wójta reklamację, w szczególności w sprawie:
▪ pominięcia wyborcy w rejestrze wyborców;
▪ wpisania do rejestru wyborców osoby, która nie ma prawa wybierania;
▪ niewłaściwych danych o osobach wpisanych do rejestru wyborców;
▪ ujęcia w rejestrze wyborców osoby, która nie zamieszkuje stale na obszarze gminy.
 wójt obowiązany jest rozpatrzyć reklamację, w terminie 3 dni od dnia jej wniesienia, i wydać decyzję w
sprawie, którą, wraz z uzasadnieniem, doręcza się niezwłocznie wnoszącemu reklamację, a gdy dotyczy
ona innych osób - również tym osobom.
 na decyzję nieuwzględniającą reklamacji lub powodującą skreślenie z rejestru wyborców wnoszący
reklamację bądź osoba skreślona z rejestru wyborców może wnieść, w terminie 3 dni od dnia
doręczenia decyzji, skargę za pośrednictwem wójta do właściwego miejscowo sądu rejonowego

Głosowanie przez pełnomocnika:

 do udzielenia pełnomocnictwa ma prawo: wyborca niepełnosprawny o znacznym lub umiarkowanym stopniu
niepełnosprawności oraz wyborcy, który najpóźniej w dniu głosowania kończy 75 lat.
 pełnomocnikiem może być osoba: wpisana do rejestru wyborców w tej samej gminie, co udzielający
pełnomocnictwa do głosowania lub posiadająca zaświadczenie o prawie do głosowania
 pełnomocnikiem nie może być osoba wchodząca w skład komisji obwodowej właściwej dla obwodu
głosowania osoby udzielającej pełnomocnictwa do głosowania, a także mężowie zaufania, jak również
kandydaci w danych wyborach.
 pełnomocnictwo można przyjąć tylko od jednej osoby, wyjątkiem jest przyjęcie od dwóch osób, jeżeli co
najmniej jedną z nich jest wstępny, zstępny, małżonek, brat, siostra lub osoba pozostająca w stosunku
przysposobienia, opieki lub kurateli w stosunku do pełnomocnika.
 pełnomocnictwa udziela się przed wójtem lub przed innym pracownikiem urzędu gminy upoważnionym przez
wójta na wniosek wyborcy, wniesiony do wójta gminy, w której wyborca jest wpisany do rejestru wyborców,
najpóźniej w 9 dniu przed dniem wyborów.
 pełnomocnictwo może zostać cofnięte przez złożenie najpóźniej na 2 dni przed dniem wyborów stosownego
oświadczenia wójtowi gminy, w której sporządzono akt pełnomocnictwa, lub doręczenie takiego oświadczenia
właściwej obwodowej komisji wyborczej w dniu głosowania.
 pełnomocnictwo do głosowania wygasa z mocy prawa m.in. w przypadku: wcześniejszego głosowania
osobistego przez osobę udzielającą pełnomocnictwa do głosowania.

Głosowanie korespondencyjne:
 prawo do głosowania korespondencyjnego mają dwie kategorie wyborców:
 wyborcy o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności
 wyborcy, którzy przebywają za granicą
 zamiar głosowania korespondencyjnego w kraju wyborca zgłasza się wójtowi, a za granicą konsulowi do 15
dnia przed dniem wyborów
 obwodowe komisje wyborcze, które mają siedziby w lokalach dostosowanych do potrzeb wyborców
niepełnosprawnych, są komisjami właściwymi dla celów głosowania korespondencyjnego w kraju, a w
przypadku głosowania za granicą jest to właściwy konsul
 wyborca otrzymuje pakiet wyborczy, w którym znajdują się m.in. karta do głosowania, instrukcja głosowania
korespondencyjnego i koperta zwrotna (wyborcy z wadą wzroku dostają jeszcze tzw. nakładki do głosowania
sporządzone w alfabecie Braille'a)

49
 Skrypt Mory
________________________________________________________________________________________________________________________________________
 wyłączone w wyborach do organów stanowiących jednostek samorządu terytorialnego oraz wyborach wójta
 w przypadku głosowania w kraju koperty zwrotne niedoręczone do obwodowej komisji wyborczej do
zakończenia głosowania przekazywane są właściwemu dyrektorowi delegatury Krajowego Biura
Wyborczego
 w przypadku głosowania za granicą koperty zwrotne niedoręczone do obwodowej komisji wyborczej do
zakończenia głosowania pozostają w depozycie konsula do czasu stwierdzenia ważności wyborów przez
Sąd Najwyższy

Obwody stałe:
 tworzone na terytorium Polski w drodze uchwal właściwych gmin na wniosek wójtów oraz poza granicami
kraju przez ministra właściwego do spraw zagranicznych
 o ile spełnione są dwa warunki:
 w zasięgu obwodu znajdzie się co najmniej 15 wyborców
 istnieje możliwość przekazania właściwej komisji wyników głosowania niezwłocznie po jego
zakończeniu
 w Polsce: obejmują o 500 do 3000 mieszkańców, ale w uzasadnionych przypadkach może obejmować mniejszą
liczbę mieszkańców
 za granicą: te obwody wchodzą w skład okręgu wyborczego właściwego dla dzielnicy Śródmieście miasta
Warszawa.

Obwody odrębne:
 tworzone są przez rady gmin na wniosek wójta w szpitalach i zakładach opieki zdrowotnej, domach pomocy
społecznej, zakładach karnych i aresztach śledczych, jeżeli w dniu wyborów będzie w nim przebywać co
najmniej 15 wyborców
 można utworzyć odrębny obwód głosowania w domu studenckim lub zespołach domów studenckich
prowadzonych przez uczelnie lub inne podmioty na podstawie umów zawartych z uczelniami, jeżeli co najmniej
50 osób uprawnionych do udziału w wyborach poinformuje na piśmie rektora uczelni prowadzącej dom
studencki o zamiarze przebywania w domu studenckim w dniu głosowania.
 można utworzyć odrębny obwód głosowania dla wyborców na polskich statkach morskich, które znajdują się
w podróży w okresie obejmującym dzień wyborów, jeżeli spełnione są dwa warunki:
 przebywa na nich co najmniej 15 wyborców
 istnieje możliwość przekazania właściwej komisji wyborczej wyników głosowania niezwłocznie po
jego zakończeniu.
 obwody na statkach tworzy, w drodze rozporządzenia, minister właściwy do spraw gospodarki morskiej, po
zasięgnięciu opinii PKW, na wniosek armatora zgłoszony najpóźniej w 30 dniu przed dniem wyborów, a
obwody te wchodzą w skład okręgu wyborczego właściwego dla siedziby armatora.

III. RÓWNOŚĆ WYBORÓW

 ujęcie formalne: każdy wyborca posiada jednakowa liczbę głosów
 ujęcie materialne: waga głosu każdego wyborcy jest taka sama
 w wyborach do Senatu jest ograniczona do zasady równości formalnej
 jedną z gwarancji równości formalnej jest ujęcie wyborcy wyłącznie w jednym spisie wyborczym
 potwierdzeniem tej zasady jest także wykreślenie ze spisu osoby, która uzyskała zaświadczenie o prawie do
głosowania w innym obwodzie
 innym zabezpieczeniem jest obowiązek osobistego, pisemnego poświadczenia swoim podpisem odbioru
karty do głosowania
 niekorzystny wpływ na zasadę równości materialnej wyborów do Sejmu ma fakt istnienia klauzul zaporowych
 zasada równości materialnej wyborów prezydenckich wynika bezpośrednio z faktu, iż w wyborach tych
obsadzany jest jeden mandat, a całe terytorium kraju można uznać za jeden okręg wyborczy

Jednolita norma przedstawicielstwa:

 w wyborach do Sejmu, uzyskuje się ją przez podzielenie liczby mieszkańców kraju przez ogólną liczbę posłów
wybieranych w okręgach wyborczych,
 w okręgu wyborczym wybiera się co najmniej 7 posłów
 okręg wyborczy obejmuje obszar województwa lub jego część. Granice okręgu wyborczego nie mogą naruszać
granic wchodzących w jego skład powiatów i miast na prawach powiatu.
 zasady te z jednej strony ograniczają dowolność w tworzeniu okręgów, a z drugiej gwarantują przestrzeganie

50
 Skrypt Mory
________________________________________________________________________________________________________________________________________
zasady równości materialnej
 w wyborach do Senatu, podziału na okręgi wyborcze dokonuje się według jednolitej normy
przedstawicielstwa, obliczonej przez podzielenie liczby mieszkańców kraju przez 100,
 w województwie wybiera się senatorów w liczbie nie mniejszej niż liczba całkowita (bez uwzględnienia
ułamka) będąca ilorazem liczby mieszkańców województwa i jednolitej normy przedstawicielstwa, a nie
większej niż wymieniona liczba całkowita powiększona o jeden.

IV. BEZPOŚREDNIOŚĆ WYBORÓW

 zagwarantowanie każdemu wyborcy prawa do wskazanie swego przedstawiciela
 jednostopniowość wyborów – zakaz istnienia ciał pośrednich, które miałyby wyłaniać właściwych
przedstawicieli
 pełna realizacja tej zasady łączy się z wymogiem takiego ukształtowania mechanizmu głosowania, który
zagwarantuje, że głos wyborcy oddawany będzie na konkretnego, preferowanego przez niego kandydata

Okręgi wielomandatowe:
 w wyborach do Sejmu jest to głosowanie na listę
 głosowanie preferencyjne - można głosować tylko na jedną listę kandydatów, stawiając na karcie do
głosowania znak "x" w kratce z lewej strony obok nazwiska jednego z kandydatów z tej listy, przez co wskazuje
się jego pierwszeństwo do uzyskania mandatu
 głosowanie na listy zamknięte – polega na tym, że wyborca oddaje swój głos niejako na całą listę, nie zaś na
pojedynczych umieszczonych na niej kandydatów (wpływ wyborcy na uzyskanie mandatu przez danego
kandydata jest ograniczony do minimum)

Jeżeli rozpowszechniane materiały wyborcze, zawierają informacje nieprawdziwe, kandydat lub pełnomocnik
wyborczy zainteresowanego komitetu wyborczego ma prawo wnieść do sądu okręgowego wniosek o wydanie
orzeczenia:
 zakazu rozpowszechniania takich informacji
 przepadku materiałów wyborczych zawierających takie informacje
 nakazania sprostowania takich informacji
 nakazania publikacji odpowiedzi na stwierdzenia naruszające dobra osobiste
 nakazania przeproszenia osoby, której dobra osobiste zostały naruszone
 nakazania uczestnikowi postępowania wpłacenia kwoty do 100.000 złotych na rzecz organizacji pożytku
publicznego

Przebieg procedury:
 Sąd okręgowy rozpoznaje wniosek w ciągu 24 godzin w postępowaniu nieprocesowym. Postanowienie
kończące postępowanie w sprawie sąd niezwłocznie doręcza wraz z uzasadnieniem osobie zainteresowanej, o
której mowa w § 1, i zobowiązanemu do wykonania postanowienia sądu
 na postanowienie sądu okręgowego przysługuje w ciągu 24 godzin zażalenie do sądu apelacyjnego, który
rozpoznaje je w ciągu 24 godzin. Od postanowienia sądu apelacyjnego nie przysługuje skarga kasacyjna i
podlega ono natychmiastowemu wykonaniu
 publikacja sprostowania, odpowiedzi lub przeprosin następuje najpóźniej w ciągu 48 godzin, na koszt
zobowiązanego. W orzeczeniu sąd wskazuje prasę, w której nastąpić ma publikacja, oraz termin publikacji
 w razie odmowy lub niezamieszczenia sprostowania, odpowiedzi lub przeprosin przez zobowiązanego sąd, na
wniosek zainteresowanego, zarządza opublikowanie sprostowania, odpowiedzi lub przeprosin w trybie
egzekucyjnym.

V. TAJNOŚĆ WYBORÓW
 zagwarantowanie wyborcy, iż nikomu poza nim w nie będzie znana treść decyzji wyborczej
 gwarantuje swobodę decyzji i brak negatywnych jej konsekwencji
 obowiązek władz publicznych zapewnienia tajności
 niezachowanie tajności przez wyborcę nie wpływa w żaden sposób na ważność głosu! Jeśli jednak ma formę
agitacji w lokalu jest wykroczeniem i może być podstawą protestu wyborczego
 tajność należy zatem widzieć raczej jako przywilej ograniczony dwoma nakazami → po otrzymaniu karty do
głosowania wyborca udaje się do miejsca w lokalu wyborczym zapewniającego tajność głosowania i kartę do
głosowania wyborca wrzuca do urny w taki sposób, aby strona zadrukowana była niewidoczna.

51
 Skrypt Mory
________________________________________________________________________________________________________________________________________

SYSTEMY WYBORCZE
I. System większościowy
 historycznie wcześniejszy
 jego istotę wyraża reguła, iż mandat zdobywa kandydat w okręgu jednomandatowym lub kandydaci, czy też
ich listy w okręgu wielomandatowym, którzy uzyskają większość oddanych głosów
 system większości zwykłej – do zdobycia mandatu konieczne jest uzyskanie przez kandydata największej ilości
głosów spośród wszystkich rywalizujących. Skutkiem takiego systemu jest m.in. to, że zwycięzcą może zostać
kandydat, który wcale nie uzyskał poparcia rzeczywistej większości wyborców
 system większości bezwzględnej - do zdobycia mandatu konieczne jest uzyskanie przez kandydata więcej niż
połowy wszystkich oddanych głosów

II. System proporcjonalny

 może być zastosowany tylko w okręgach wielomandatowych
 istota tego systemu polega na tym, iż w wyniku głosowania następuje proporcjonalne do liczby uzyskanych
głosów rozdzielenie mandatów pomiędzy listy kandydatów
 jego zastosowanie służy jak najwierniejszemu odzwierciedleniu preferencji całego społeczeństwa
 przeprowadzenie wyborów proporcjonalnych uzależnione jest od trzech przesłanek:
 utworzenia wielomandatowych okręgów wyborczych
 wprowadzenia zasady rywalizacji pomiędzy listami kandydatów
 określenia metody przeliczania liczby otrzymanych głosów na liczbę uzyskanych w wyniku wyborów
mandatów
 pod jej adresem wysuwane są liczne zastrzeżenia m.in. fakt, że prowadzi do nadmiernego rozbicia
wewnętrznego parlamentu
 ma także wiele korzyści m.in ułatwia wejście do parlamentu przedstawicielom wielu ugrupowań, tym samym
sprzyja wykształceniu się naturalnego podziału politycznego i jego utrwalaniu na scenie politycznej
 o wiele lepiej niż system większościowy gwarantuje równość materialną

III. System obowiązujący w Polsce

 K przesądza rodzaj systemu tylko w przypadku wyborów do Sejmu i na Prezydenta, a odnośnie wyborów do
Senatu milczy
 wybory na urząd Prezydenta: system większości bezwzględnej
 wybory do Senatu: system większości zwykłej
 wybory do Sejmu: system proporcjonalny
 klauzule zaporowe w wyborach do Sejmu, w podziale mandatów w okręgach wyborczych uwzględnia się
wyłącznie listy kandydatów na posłów tych komitetów wyborczych, których listy otrzymały co najmniej 5 %
ważnie oddanych głosów w skali kraju, a listy kandydatów na posłów koalicyjnych komitetów wyborczych
uwzględnia się w podziale mandatów w okręgach wyborczych, jeżeli ich listy otrzymały co najmniej 8 %
ważnie oddanych głosów w skali kraju
 w przypadku wygaśnięcia mandatu posła, w miejsce ustępującego wstępuje kolejny kandydat z listy, z której
mandat otrzymał poprzedni poseł
 w sytuacji wygaśnięcia mandatu senatora, prezydent zarządza przeprowadzenie – w terminie 3 miesięcy od
dnia stwierdzenia nieważności – wyborów uzupełniających
 wyborów uzupełniających nie przeprowadza się w okresie 6 miesięcy przed dniem, w którym upływa termin
zarządzenia wyborów do Sejmu
 mandaty poselskie są rozdzielone między okręgowe listy według systemu d'Hondta

System d'Hondta:
 liczbę głosów ważnych oddanych na każdą z tych list w okręgu wyborczym dzieli się kolejno przez: 1; 2; 3; 4 i
dalsze kolejne liczby aż do chwili, gdy z otrzymanych w ten sposób ilorazów da się uszeregować tyle kolejno
największych liczb, ile wynosi liczba mandatów do rozdzielenia między te listy w okręgu
 każdej liście przyznaje się tyle mandatów, ile spośród ustalonego w powyższy sposób szeregu ilorazów
przypada jej liczb kolejno największych
 jeżeli kilka list uzyskało ilorazy równe ostatniej liczbie z liczb uszeregowanych w podany sposób, a list tych jest
więcej niż mandatów do rozdzielenia, pierwszeństwo mają listy w kolejności ogólnej liczby oddanych na nie
głosów. Gdyby na dwie lub więcej list oddano równą liczbę głosów, o pierwszeństwie rozstrzyga liczba
obwodów głosowania, w których na daną listę oddano większą liczbę głosów
 mandaty przypadające danej liście kandydatów uzyskują kandydaci w kolejności otrzymanej liczby głosów.
 jeżeli dwóch lub więcej kandydatów otrzymało równą liczbę głosów uprawniającą do uzyskania mandatu z danej

52
 Skrypt Mory
________________________________________________________________________________________________________________________________________
listy, o pierwszeństwie rozstrzyga większa liczba obwodów głosowania, w których jeden z kandydatów uzyskał
więcej głosów, a jeżeli liczba tych obwodów byłaby równa, o pierwszeństwie rozstrzyga losowanie.

GWARANCJE PRAWORZĄDNOŚCI WYBORÓW I ZASADA

SĄDOWEJ WERYFIKACJI ICH WAŻNOŚCI
 istotą wyborów jest nie tylko wyłonienie właściwych organów państwowych, ale przede wszystkim
zagwarantowanie zgodności ich składu z wolą wyborców
 środki gwarancyjne, których celem jest zagwarantowanie praworządnego przebiegu wyborów to m.in.
oparcie znacznej części administracji wyborczej na fachowym składzie sędziowskim, a także stworzenie
możliwości odwoływania się od decyzji zapadającej w trakcie wyborów

I. Rejestracja list kandydatów i kandydatów w wyborach parlamentarnych

 okręgowe komisje wyborcze są organami uprawnionymi do przyjmowania zgłoszenia, a następnie rejestracji
kandydatów
 elementy wymagane do rejestracji:
 imię i nazwisko, zawód, miejsce zamieszkania
 oświadczenie o liczbie podpisów wyborców popierających listę wraz z wykazem podpisów
 pisemną zgoda kandydata na kandydowanie
 oświadczenie lustracyjne
 liczba kandydatów na liście nie może być mniejsza niż liczba posłów wybieranych w danym okręgu
wyborczym i większa niż dwukrotność liczby posłów wybieranych w danym okręgu wyborczym.
 muszą zostać zachowane parytety (35% kandydatów to kobiety)
 zgłoszenie podlega kontroli przez okręgową komisję, a w przypadku stwierdzenia wad komisja wzywa komitet
wyborczy do ich usunięcia w terminie 3 dni
 jeśli te wady nie zostaną usunięte, komisja odmawia rejestracji listy w części lub w całości lub rejestracji
kandydata
 pełnomocnikowi wyborczemu przysługuje prawo wniesienia odwołania od tej decyzji o PKW ← decyzja PKW
ma charakter ostateczny

II. Zgłaszanie kandydatów na urząd Prezydenta

 elementy zgłoszenia kandydata:
▪ dane osobowe
▪ nazwa komitetu wyborczego oraz imię, nazwisko i adres pełnomocnika oraz pełnomocnika finansowego
▪ wykaz co najmniej 100 000 wyborców popierających zgłoszenie
▪ pisemną zgoda kandydata na kandydowanie
▪ oświadczenie lustracyjne
 zgłoszenie przesyła się do PKW, który przeprowadza kontrolę, a w przypadku stwierdzenia wad PKW wzywa
pełnomocnika komitetu do ich usunięcia
 od decyzji PKW – zarówno nakazującej usunięcie wad zgłoszenie, jak i odmawiającej zarejestrowanie –
przysługuje skarga do SN, której decyzja ma charakter ostateczny
 oświadczenie jest wysyłane niezwłocznie do sądu okręgowego właściwego ze względu na zamieszkanie
kandydata
 sąd ten wszczyna postępowanie lustracyjne
 w przypadku, gdy w kampanii wyborczej plakaty, hasła itp. zawierają nieprawdziwe informacje, Kodeks
wyborczy pozwala każdemu na wnoszenie do właściwego sądu okręgowego wniosków prowadzących do
zakazu takich nagannych zachowań

III. Systemy weryfikacji ważności wyborów

 system weryfikacji parlamentarnej
 historycznie najwcześniejszy (Rewolucja Francuska)
 przyznaje prawo do kontroli prawidłowości wyborów parlamentowi
 istnieje w nielicznych państwach np. Szwajcarii
 system weryfikacji jurysdykcyjnej
 powierza on kompetencje sądom lub organom o charakterze sądowym jak np. trybunały
 stosowany w większości państw demokratycznych np. w Hiszpanii
 system weryfikacji mieszanej
 łączy rozwiązania obu powyższych systemów
 stosowany w Niemczech

53
 Skrypt Mory
________________________________________________________________________________________________________________________________________

IV. Weryfikacja ważności wyborów w Polsce

 kompetencje do kontroli ważności wyborów posiada SN
 SN w składzie całej Izby Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych na podstawie sprawozdania z
wyborów przedstawionego przez PKW oraz opinii wydanych w wyniku rozpoznania protestów, rozstrzyga o
ważności wyborów
 rozstrzygnięcie to SN podejmuje, w formie uchwały, nie później niż w 90 dniu po dniu wyborów, na
posiedzeniu z udziałem Prokuratora Generalnego i Przewodniczącego PKW

Protest wyborczy:
 podstawą protestów wyborczych może być:
 popełnienie przestępstwa przeciwko wyborom mającego wpływ na przebieg głosowania, ustalenie
wyników głosowania lub wyników wyborów
 naruszenie przepisów kodeksu dotyczących głosowania, ustalenia wyników głosowania lub wyników
wyborów, mającego wpływ na wynik wyborów.
 jeśli jest to protest przeciwko ważności wyborów do danej izby lub na Prezydenta, to prawo do protestu
przysługuje każdemu wybory, którego nazwisko było umieszczone w jednym ze spisów
 jeśli jest to protest przeciwko ważności wyborów w okręgu wyborczym lub przeciwko wyborowi
posła/senatora, to prawo do protestu przysługuje tylko wyborca z danego okręgu wyborczego
 ponadto prawo to przysługuje także pełnomocnikom i przewodniczącym komisji wyborczych
 wnoszący protest powinien sformułować w nim zarzuty oraz przedstawić lub wskazać dowody, na których
opiera swoje zarzuty.

Przebieg procedury:
 protest przeciwko ważności wyborów do Sejmu wnosi się na piśmie do SN w terminie 7 dni od dnia
ogłoszenia wyników wyborów przez PKW w Dzienniku Ustaw
 protest przeciwko wyborowi Prezydenta wnosi się na piśmie do SN nie później niż w ciągu 3 dni od dnia
podania wyników wyborów do publicznej wiadomości przez PKW
 SN rozpatruje protest w składzie 3 sędziów w postępowaniu nieprocesowym i wydaje, w formie
postanowienia opinię, która powinna zawierać ustalenia co do zasadności zarzutów protestu, a w razie
potwierdzenia zasadności zarzutów - ocenę, czy przestępstwo przeciwko wyborom lub naruszenie przepisów
kodeksu miało wpływ na wynik wyborów.

FORMY DEMOKRACJI BEZPOŚREDNIEJ

 zgromadzenie ludowe
 referendum
 plebiscyt
 inicjatywę ludową
 weto ludowe
 konsultacje społeczne

I. ZGROMADZENIA LUDOWE
 spotkania ogółu ludności uprawnionej po podejmowania decyzji w ramach procesu sprawowania władzy
 występują rzadko, na obszarach nierozległych i o niewielkiej liczbie ludności
 stosowane w Szwajcarii

II. PLEBISCYT
 1 znaczenie: synonim referendum
 2 znaczenie: powszechne głosowanie przeprowadzone przede wszystkim do wyrażenia zaufania obywateli dla
osób sprawujących władzę, choć formalnie ma za swój przedmiot akt prawny
 jako instytucja prawa międzynarodowego publicznego, służąca wyrażeniu stosunku ludności do zmiany
statusu prawnego części lub całości terytorium państwowego

III. INICJATYWA LUDOWA

 polega na przyznaniu określonej grupie obywateli prawa do skierowania wniosku dotyczącego ustanowienia
określonego aktu prawnego przez uprawniony organ państwowy lub w drodze referendum
 może mieć charakter ogólnokrajowy lub lokalny
 inicjatywa sformułowana – gdy jej przedmiotem jest projekt ustawodawczy

54
 Skrypt Mory
________________________________________________________________________________________________________________________________________
 inicjatywa niesformułowana – gdy jej przedmiotem jest jedynie ogólny postulat jej uchwalenia

IV. WETO LUDOWE

 oznacza przyznanie prawnie określonej grupie obywateli prawa do zgłoszenia sprzeciwu wobec aktu
prawnego ustanowionego przez organ państwowy i żądania przeprowadzenia w tej sprawie referendum

V. KONSULTACJE SPOŁECZNE
 ich cechą charakterystyczną jest duża swoboda uczestników konsultacji w przedstawianiu swoich poglądów
 brak prawnie wiążącej mocy i stosunkowo luźna forma organizacyjna

VI. REFERENDUM
 polega na możliwości wyrażenia stanowiska w określonej sprawie w głosowaniu, przez ogół uprawnionych do
tego obywateli
 podział referendów ze względu na kryterium zasięgu terytorialnego:
 referendum ogólnokrajowe
 referendum lokalne
 podział referendów ze względu na kryterium mocy wiążącej:
▪ referendum stanowiące (rozstrzygające)
▪ referendum konsultatywne (opiniodawcze)
 podział referendów ze względu na kryterium obowiązku prawnego:
▪ referendum obligatoryjne (referendum jest jedynym prawnie dopuszczalnym sposobem przyjęcia
konkretnego rozstrzygnięcia)
▪ referendum fakultatywne
 podział referendów ze względu na przedmiot referendum:
▪ referendum konstytucyjne
▪ referendum administracyjne
▪ referendum ustawodawcze
▪ referendum finansowe
 podział referendów ze względu na etap procedury stanowienia aktu prawnego:
▪ referendum ante legem (cząstkowe, wstępne) - poprzedzające ustanowienie danego aktu prawnego
▪ referendum post legem (ratyfikacyjne) – rolą obywateli jest przyjęcie lub odrzucenie aktu
▪ referendum w sprawie uchylenia obowiązującego aktu

Rodzaj referendum Inicjatywa referendalna Organ zarządzający referendum

Art. 235K – zarządzające zmianę Prezydent RP, Marszałek Sejmu,
Konstytucji RP Co najmniej 92 posłów,
Senat,
Art. 125K – w sprawach o Senat, Sejm,
szczególnym znaczeniu dla państwa Rada Ministrów, Prezydent (za zgodą Senatu)
Co najmniej 500 tysięcy obywateli,
Prezydium Sejmu,
Komisje sejmowe,
Co najmniej 69 posłów,
Art. 90K – w sprawie wyrażenia Sejm, Sejm,
zgody na ratyfikacje umowy Prezydent (za zgodą Senatu)
międzynarodowej

1. Referendum w sprawach o szczególnym znaczeniu dla państwa:

 Sejm podejmuje uchwałę w sprawie zarządzenia referendum bezwzględną większością głosów w obecności co
najmniej połowy ustawowej liczby posłów
 może je zarządzić także Prezydent, ale za zgodą senatu wyrażoną również bezwzględną większością głosów w
obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów
 wnioski kierowane do Sejmu nie mają charakteru wiążącego, gdyż to Sejm decyduje o zarządzeniu
referendum
 oraz zarządzający ma obowiązek ustalenia treści pytań bądź wariantów rozwiązań
 w przypadku gdy Sejm, w drodze uchwały, nie uwzględni wniosku o przeprowadzenie referendum, Marszałek
Sejmu informuje o tym wnioskodawcę

55
 Skrypt Mory
________________________________________________________________________________________________________________________________________
 w razie przyjęcia wniosku Sejm kieruje go do Komisji Ustawodawczej w celu przygotowania i przedstawienia
projektu uchwały o przeprowadzeniu referendum.
 projekt uchwały opracowany przez komisję na podstawie wniosku nie może zmieniać zakresu
przedmiotowego wniosku rozpatrzonego przez Sejm ani merytorycznej treści pytań lub wariantów rozwiązań
 wynik referendum jest wiążący, jeżeli wzięła w nim udział więcej niż połowa uprawnionych do głosowania.
 właściwe organy państwowe podejmują niezwłocznie czynności w celu realizacji wiążącego wyniku
referendum zgodnie z jego rozstrzygnięciem, nie później jednak niż w terminie 60 dni od dnia ogłoszenia
uchwały SN o ważności referendum w Dzienniku Ustaw.

Wniosek obywateli o zarządzenie referendum:

 przedmiotem wniosku obywateli o zarządzenie referendum nie może być:
 wydatki i dochody, w szczególności podatki oraz inne daniny publiczne;
 obronność państwa
 amnestia
 jeżeli liczba prawidłowo złożonych podpisów przez osoby popierające wniosek jest mniejsza niż ustawowo
wymagana, Marszałek Sejmu wyznacza termin 14 dni na uzupełnienie brakującej liczby podpisów
 w przypadku nieuzupełnienia podpisów w wyznaczonym terminie Marszałek Sejmu odmawia przyjęcia wniosku
 postanowienie może być przez pełnomocnika zaskarżone do SN w terminie 14 dni od dnia doręczenia. SN
rozpoznaje skargę w terminie 30 dni w postępowaniu nieprocesowym, w składzie 3 sędziów. Od
postanowienia SN nie przysługuje środek prawny.

2. Referendum wyrażające zgodę na ratyfikację umowy międzynarodowej:

 jego przedmiotem jest kwestia wyrażenia zgody na ratyfikację przez Prezydenta umowy międzynarodowej,
na podstawie której Polska przekazuje organizacji międzynarodowej lub organowi międzynarodowemu
kompetencje organów władzy państwowej w niektórych sprawach
 zarządzenie referendum jest uzależnione od wcześniejszej decyzji Sejmu w przedmiocie wyboru procedury, w
jakiej ta zgodą zostanie wyrażona
 decyzję tą Sejm podejmuje w formie uchwały przyjętej bezwzględną większością głosów w obecności co
najmniej połowy ustawowej liczby posłów
 posłowie wybierają wówczas albo formę ustawy albo referendum ogólnokrajowego
 ustawa wyrażająca zgodę na ratyfikację jest uchwalana przez Sejm większością 2/3 głosów w obecności co
najmniej połowy ustawowej liczby posłów oraz przez Senat większością 2/3 głosów w obecności co najmniej
połowy ustawowej liczby senatorów
 wynik referendum w sprawie wyrażenia zgody na ratyfikację umowy jest wiążący, jeżeli wzięła w nim udział
więcej niż połowa uprawnionych do głosowania.

3. Referendum zatwierdzające zmianę Konstytucji RP

 dotyczy ustawy zmieniającej przepisy zamieszczone w Rozdziale I, II lub XII Konstytucji
 ma charakter fakultatywny (zmiana może nastąpić w drodze uchwalenia ustawy) i zatwierdzający
 K wymaga, aby inicjatywa zgłoszona została najpóźniej do 45 dnia od dnia uchwalenia ustawy zmieniającej
przepisy K przez Senat
 adresatem wniosku jest Marszałek Sejmu, który zobligowany jest do zarządzenia referendum w ciągu 60 dni
od dnia złożenia wniosku
 zmiana Konstytucji zostaje przyjęta, jeżeli za tą zmianą opowiedziała się większość głosujących (nie ma
wymogu frekwencji!)
 pytanie w referendum rozpoczyna się od słów: "Czy jesteś za przyjęciem zmiany Konstytucji Rzeczypospolitej
Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r., dokonanej ustawą z dnia ... (tytuł ustawy)?"
 stwierdzenie przez SN nieważności całego referendum → jego rezultat nie wywołuje skutków prawnych
 stwierdzenie przez SN nieważności głosowania obwodzie → ustalając wynik referendum nie bierze się pod
uwagę wyników głosowani z tego obwodu

4. Referendum lokalne
 jego przedmiotem może być np. odwołanie pochodzącego z wyborów bezpośrednich organu samorządu
terytorialnego

OBYWATELSKA INICJATYWA USTAWODAWCZA

 przysługuje grupie co najmniej 100.000 obywateli mających prawo wybierania do Sejmu
 nie może zostać wniesiony projekt ustawy budżetowej, ustawy o prowizorium budżetowym, zmiany ustawy

56
 Skrypt Mory
________________________________________________________________________________________________________________________________________
budżetowej, ustawy o zaciąganiu długu publicznego oraz ustawy o udzielaniu gwarancji finansowych przez
państwo ani projekt o zmianie K
 do przygotowania projektu, jej rozpowszechniania i zbierania podpisów obywateli popierających ten projekt
powoływany jest komitet inicjatywy ustawodawczej, który tworzony jest przez przynajmniej 15 obywateli
mających prawo wybierania do Sejmu
 wniesienie projektu ustawy nie stanowi przeszkody do wniesienia innego projektu, w tym także przez grupę
obywateli, w tej samej sprawie
 po opracowaniu projektu i uzyskaniu poparcia co najmniej 100 obywateli w formie ich podpisów,
pełnomocnik komitetu przedkłada Marszałkowi Sejmu zawiadomienia o utworzeniu komitetu wraz z
projektem ustawy
 projekt ustawy wniesiony do Marszałka Sejmu powinien odpowiadać wymogom zawartym w K, Regulaminie
Sejmu oraz w ustawie o obywatelskiej inicjatywie ustawodawczej
 jeśli zawiadomienie i projekt spełniają wszystkie wymogi formalne, Marszałek Sejmu wydaje postanowienie o
przyjęciu zawiadomienia
 komitet uzyskuje w ten sposób osobowość prawną, co ogłasza w dzienniku o zasięgu ogólnopolskim wraz z
informacją o swoim adresie i miejscu udostępnieniu przygotowanego projektu do publicznego wglądu
 w wypadku stwierdzenia braków formalnych zawiadomienia, Marszałek Sejmu, nie później niż w
terminie 14 dni od dnia otrzymania zawiadomienia, wzywa pełnomocnika komitetu do ich usunięcia
w terminie 14 dni. Nieusunięcie braków powoduje odmowę przyjęcia zawiadomienia. Umotywowane
postanowienie Marszałka Sejmu o odmowie przyjęcia zawiadomienia może być przez pełnomocnika
komitetu zaskarżone do Sądu Najwyższego w terminie 14 dni od daty doręczenia. Sąd Najwyższy
rozpatruje skargę w terminie 30 dni, w składzie 7 sędziów, w postępowaniu nieprocesowym. Od
postanowienia Sądu Najwyższego nie przysługuje środek prawny.
 od dnia przyjęcia przez Marszałka Sejmu zawiadomienia treść projektu nie może być zmieniona
 obywatel udziela poparcia projektowi ustawy, składając na wykazie, obok swojego imienia (imion) i nazwiska,
adresu zamieszkania oraz numeru ewidencyjnego PESEL, własnoręczny podpis. Na każdej stronie wykazu musi
znajdować się nazwa komitetu i tytuł projektu ustawy, której obywatel udziela poparcia.
 w wypadku uzasadnionych wątpliwości co do prawidłowości złożenia wymaganej liczby podpisów
obywateli, Marszałek Sejmu nie później niż w terminie 14 dni od dnia wniesienia projektu, zwraca
się do PKW o stwierdzenie, czy jest złożona wymagana liczba podpisów. PKW dokonuje czynności
sprawdzających w terminie 21 dni.
 wycofanie poparcia udzielonego projektowi ustawy jest nieskuteczne
 pełnomocnik komitetu wnosi do Marszałkowi Sejmu projekt ustawy z załączonym wykazem podpisów
obywateli popierających projekt, jednak projekt nie może zostać wniesiony później niż 3 miesiące od daty
postanowienia MS o przyjęciu zawiadomienia.
 w wypadku stwierdzenia, że treść projektu ustawy lub uzasadnienia jest zmieniona, Marszałek Sejmu
w drodze postanowienia, nie później niż w terminie 14 dni od dnia wniesienia projektu, odmawia
jego przyjęcia.
 na umotywowane postanowienie Marszałka Sejmu pełnomocnikowi komitetu przysługuje skarga do SN (taka
sama procedura jak wcześniej)
 wniesienie projektu ustawy nakłada na Marszałka Sejmu obowiązek skierowania ustawy do pierwszego
czytania, o czym zawiadomiony być musi pełnomocnik komitetu ← 3 miesięczny termin, w jakim projekt ma
zostać poddany pierwszemu czytaniu
 w pracach nad projektem ustawy komitet reprezentuje przedstawiciel lub osoba uprawniona do jego zastępstwa
 wyłączenie zasady dyskontynuacji: projekt ustawy, w stosunku do którego postępowanie ustawodawcze nie
zostało zakończone w trakcie kadencji Sejmu, w której został wniesiony, jest rozpatrywany przez Sejm
następnej kadencji bez potrzeby ponownego wniesienia projektu ustawy

57
 Skrypt Mory
________________________________________________________________________________________________________________________________________

Sejm i Senat
SEJM I SENAT W KONSTYTUCYJNEJ STRUKTURZE PAŃSTWA
I. Sejm i Senat jako organy władzy publicznej
 ustrojodawca, przewidując wyraźnie ich funkcjonowanie i odróżniając od innych struktur państwa, powierza im
na zasadzie wyłączności określone władcze kompetencje, czyli możliwość determinowania zachowań innych
podmiotów
 oba te zgromadzenia sprawują władzę ustawodawczą, a w przypadku Sejmu zakres jego uprawnień obejmuje
również sprawowanie kontroli nad RM
 ich roli nie należy ograniczać wyłącznie do stosunków wewnątrzpaństwowych, gdyż uczestniczą także w bardzo
licznych formach współpracy międzynarodowej, w tym działającej od 1889r. Unii Międzyparlamentarnej
 można określić je jako należące do najwyższych, konstytucyjnych organów państwa
 ze względu na to, że ich uprawnienia rozciągają się na całe terytorium, należy je zaliczyć do organów
centralnych państwa
 zaliczenie do tych grup ma o tyle znaczenie prawne, że zaliczenie do grupy centralnych konstytucyjnych
organów państwa oznacza prawo do występowania w roli uczestnika sporu kompetencyjnego

II. Sejm i Senat jako organy przedstawicielskie

 zgodnie z art. 4 K Naród sprawuje swą władzę bezpośrednio lub przed swoich przedstawicieli, zaś za
przedstawicieli Narodu uznani zostali expressis verbis posłowie i senatorowie
 status reprezentantów Narodu przyznany jest tylko członkom izb, czyli nie np. Prezydentowi
 założenie pewnej przewagi (preponderancji) Parlamentu nad innymi władzami (element polskiej tradycji
ustrojowej) ← głównie z powodu, gdyż odzwierciedlają faktyczny pluralizm społeczeństwa, czego nie robi np.
Prezydent, który politycznie jest związany tylko z wolą większości elektoratu
 bardzo istotny jest tutaj pluralizm polityczny
 legitymacją o ich działania powinna być wola reprezentowanych, co nie oznacza tylko formalnego elementu
pochodzenia z wyborów, ale też fakt, ze wybory te powinny mieć charakter wyborów wolnych

III. Sejm i Senat jako izby parlamentu

Za parlament lub izbę uznawany jest organ państwowy, który:
 ma charakter kolegialny, przy czym jest to z reguły ciało o znacznej liczebności, nawet
kilkusetosobowe
 stanowi reprezentacje społeczeństwa, co oznacza pośredni lub bezpośredni wybór w demokratycznych
wyborach
 bierze udział w sprawowaniu władzy państwowej co najmniej przez stanowczy udział w uchwalaniu
norm prawnych o randze ustawowej
 obraduje z zachowaniem zasady jawności
 jego członkowie cieszą się szczególnym statusem prawnym
 zgodnie z K Sejm uchwala ustawy i jest on w tym zakresie instancją rozstrzygającą
 w żadnym wypadku nie może dojść do uchwalenia ustawy bez pozytywnego projektu głosowania w Sejmie
 Sejm i senat biorą nierówny udział w stanowieniu ustaw → nierównorzędna pozycja izb

Modele dwuizbowości:
 dwuizbowość równorzędnej pozycji obu izb (dwuizbowość egalitarna) – oznacza, że każdy akt skierowany
przez nie na zewnątrz parlamentu jest wyrazem woli całości i żadna z izb nie może przy formułowaniu narzucić
drugiej swojego stanowiska; w systemie takim dla uchwalenia ustawy potrzeba zgodnych uchwał obu izb
 dwuizbowość nierównorzędnej pozycji obu izb (dwuizbowość „ułomna” albo niepełna) – przy tym założeniu
jedna z izb ma pozycję uprzywilejowaną, dominującą; wyrazem tego może być np. udzielenie jednej izbie
wyłącznych kompetencji i możliwości podjęcia ostatecznej decyzji w razie różnicy stanowisk

Senat jako druga izba parlamentu:

 jego kompetencje na pewno wykraczają tylko poza ramy doradztwa czy wyrażania opinii
 dowodem na to są uprawnienie tego organu w zakresie zmian K czy obsadzania niektórych stanowisk
 jednak jego udział w ustawodawstwie nie tak wiele odbiega od konstrukcji obligatoryjnej konsultacji,
bowiem Sejm może odrzucić jego propozycję stosunkowo łatwo

58
 Skrypt Mory
________________________________________________________________________________________________________________________________________
 może on być zaliczony do tzw. izb refleksji ← nawiązaniem do tego jest podwyższenie minimalnego wieku
senatorów w porównaniu z posłami
Założenia uzasadniające bikameralną strukturę parlamentu:
 federalna struktura państwa - w państwach związkowych jedna izba stanowi reprezentację całego narodu,
druga przedstawia interesy części składowych
 dążenie do polepszenia jakości ustawodawstwa – druga izba odgrywa wówczas rolę kontrolną (izba refleksji i
rozwagi), przeciwdziałać do ma pośpiechowi i przypadkowości w prawodawstwie, zapewniać analizę projektów
przez dwa osobne gremia
 chęć stworzenia reprezentacji o charakterze niepolitycznym (idea izby samorządowej) – dominacja partii
politycznych w procesie sprawowania władzy doprowadziła do potrzeby stworzenia forum wyrażania swych
interesów przez różne grupy społeczne

MANDAT PRZEDSTAWICIELSKI ORAZ STATUS PRAWNY POSŁÓW

I SENATORA
 mandat wolny – członek parlamentu samodzielne wyraża wolę elektoratu, a wyborcy nie mają prawnie
wiążących instrumentów pływu na tę osobę.
 mandat imperatywny (związany) – historycznie wcześniejszy; zakłada, że członek parlamentu przekazuje na
jego forum nie tylko wolę i stanowisko sformułowane wcześniej przez swoich wyborców, ale mają oni
dodatkowe prawo wydawania mu dyrektyw i kontroli jego działań.

Koncepcja mandatu wolnego w Polsce:

 art. 104 ust.1 K - Posłowie są przedstawicielami Narodu. Nie wiążą ich instrukcje wyborców
 posłowie i senatorowie wykonują swój mandat kierując się dobrem Narodu
 posłowie i senatorowie powinni informować wyborców o swojej pracy i działalności organu, do którego zostali
wybrani
 posłowie i senatorowie przyjmują opinie, postulaty, wnioski wyborców oraz ich organizacji i biorą je pod uwagę
w swej działalności parlamentarnej
 koncepcja mandatu odpowiedzialnego – konstrukcja prawna zakładająca możliwość wprowadzenia
odwoływalności posłów/senatorów przez wyborców. (wykluczona przez Konstytucje)

Prawa posłów i senatorów:

 brać udział w dyskusjach i głosowaniach zarówno na forum izb jak i w jej organach wewnętrznych;
 wyrażać swoje stanowisko oraz zgłaszać wnioski w sprawach rozpatrywanych na posiedzeniach Sejmu i jego
organów;
 wybierać i być wybieranym do organów Sejmu/Senatu;
 zrzeszać się w klub, koła i zespoły parlamentarne
 wnosić interpelacje i zapytania (tylko posłowie; odpowiedzialność RM tylko przed Sejmem)
 wnosić tzw. interwencje (posłowie - bezpośrednie uczestnictwo w sprawowaniu funkcji kontrolnej; Senat –
brak f. kontrolnej, ale senatorowie mają określone kompetencje kontrolne)
 oświadczenia senatorskie - oświadczenia osobiste senatorów zawierające wnioski i uwagi pod adresem
odpowiednich władz, kierowane są do adresatów z prośbą o zapoznanie i zajęcie stanowiska (30 dni na
odpowiedź)
 prawo dostępu do informacji o działalności organów administracji rządowej i samorządu terytorialnego, a także
spółek z udziałem Skarbu Państwa oraz zakładów i przedsiębiorstw państwowych i samorządowych

Interwencje:
 poseł lub senator ma prawo podjąć interwencję w organie administracji rządowej i samorządu
terytorialnego, zakładzie lub przedsiębiorstwie państwowym oraz organizacji społecznej, a także w
jednostkach gospodarki niepaństwowej dla załatwienia sprawy, którą wnosi we własnym imieniu albo w
imieniu wyborcy lub wyborców, jak również zaznajamiać się z tokiem jej rozpatrywania
 organy i jednostki są obowiązane najpóźniej w ciągu 14 dni powiadomić posła lub senatora o stanie
rozpatrywania sprawy i w terminie uzgodnionym z posłem lub senatorem ostatecznie ją załatwić
 kierownicy organów i jednostek są obowiązani niezwłocznie przyjąć posła lub senatora, który przybył w
związku ze sprawą wynikającą z wykonywania jego mandatu, oraz udzielić informacji i wyjaśnień dotyczących
sprawy
 legitymacja poselska lub senatorska upoważnia parlamentarzystę do wstępu na teren jednostek

59
 Skrypt Mory
________________________________________________________________________________________________________________________________________
Dostęp do informacji o działalności organów:
 w wykonywaniu mandatu poseł lub senator ma prawo, jeżeli nie narusza dóbr osobistych innych osób, do
uzyskiwania informacji i materiałów, wstępu do pomieszczeń, w których znajdują się te informacje i materiały,
oraz wglądu w działalność organów administracji rządowej i samorządu terytorialnego, a także spółek z
udziałem Skarbu Państwa oraz zakładów i przedsiębiorstw państwowych i samorządowych, z zachowaniem
przepisów o tajemnicy prawnie chronionej.
 obowiązek udostępnienia tych informacji nie dotyczy wiadomości, których ujawnienie stanowiłoby
naruszenie dóbr osobistych osób trzecich lub przepisów o tajemnicy ustawowo chronionej.

Obowiązki posła i senatora:

 podstawowym prawem i obowiązkiem posła i senatora jest czynne uczestnictwo w pracach Sejmu lub Senatu
oraz Zgromadzenia Narodowego, a także ich organów.
 aby przeciwdziałać nieuczęszczaniu w posiedzeniach, regulamin wprowadza sankcje w postaci zmniejszania
diet na określony czas dla niezdyscyplinowanych posłów.
 odpowiedzialność regulaminowa – określona w Regulaminie Sejmu/Senatu; poseł nienależycie wykonywający
swoje obowiązki w izbie, a w szczególności uniemożliwiający działalność parlamentu
 obowiązek złożenia oświadczenia majątkowego, które zawiera w szczególności informacje o:
 zasobach pieniężnych, nieruchomościach, uczestnictwie w spółkach cywilnych lub w osobowych
spółkach handlowych, udziałach i akcjach w spółkach handlowych, o nabytym od Skarbu Państwa, innej
państwowej osoby prawnej, jednostek samorządu terytorialnego, ich związków lub komunalnej osoby
prawnej, mieniu, które podlegało zbyciu w drodze przetargu, a także o prowadzonej działalności
gospodarczej i stanowiskach zajmowanych w spółkach handlowych
 dochodach osiąganych z tytułu zatrudnienia lub innej działalności zarobkowej lub zajęć, z podaniem
kwot uzyskiwanych z każdego tytułu
 mieniu ruchomym o wartości powyżej 10.000 złotych
 zobowiązaniach pieniężnych o wartości powyżej 10.000 złotych, w tym zaciągniętych kredytach i
pożyczkach oraz warunkach, na jakich zostały udzielone.
 niezłożenie oświadczenia o stanie majątkowym powoduje odpowiedzialność regulaminową oraz utratę, do
czasu złożenia oświadczenia, prawa do uposażenia, natomiast za podanie nieprawdy grozi odpowiedzialność
karna, taka jak za składanie fałszywych zeznań

Zasada incompatibilitas:
 nie można być jednocześnie senatorem i posłem
 K: a ponadto mandatu posła nie można łączyć z funkcją Prezesa Narodowego Banku Polskiego, Prezesa
Najwyższej Izby Kontroli, Rzecznika Praw Obywatelskich, Rzecznika Praw Dziecka i ich zastępców, członka
Rady Polityki Pieniężnej, członka Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, ambasadora oraz z zatrudnieniem w
Kancelarii Sejmu, Kancelarii Senatu, Kancelarii Prezydenta Rzeczypospolitej lub z zatrudnieniem w
administracji rządowej
 zakaz ten nie dotyczy członków Rady Ministrów i sekretarzy stanu w administracji rządowej
 sędzia, prokurator, urzędnik służby cywilnej, żołnierz pozostający w czynnej służbie wojskowej, funkcjonariusz
policji oraz funkcjonariusz służb ochrony państwa nie mogą sprawować mandatu poselskiego
 ustawa o wykonywaniu mandatu: posłowie i senatorowie nie mogą wykonywać pracy na podstawie stosunku
pracy: w Kancelarii Sejmu, w Kancelarii Senatu, w Kancelarii Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, w Biurze
Trybunału Konstytucyjnego, w Najwyższej Izbie Kontroli, w Biurze Rzecznika Praw Obywatelskich, w Biurze
Rzecznika Praw Dziecka, w Biurze Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, w Krajowym Biurze Wyborczym, w
Państwowej Inspekcji Pracy, w administracji rządowej i samorządu terytorialnego - z wyjątkiem stosunku pracy
z wyboru. (funkcja antykorupcyjna przepisu)
 obowiązek poinformowania Marszałka Sejmu o podjęciu dodatkowych zajęć
 poseł lub senator pozostający otrzymuje urlop bezpłatny, na swój wniosek, na okres sprawowania mandatu
oraz trzech miesięcy po jego wygaśnięciu - bez względu na rodzaj i okres trwania stosunku pracy
 stosunek pracy zawarty na czas określony, który ustałby przed terminem zakończenia urlopu bezpłatnego,
przedłuża się do trzech miesięcy po zakończeniu tego urlopu
 pracodawca zatrudniający posła lub senatora, który nie skorzystał z prawa do urlopu bezpłatnego, jest
obowiązany udzielić posłowi lub senatorowi zwolnienia od pracy w celu wykonywania obowiązków poselskich i
senatorskich.

Zakazy gospodarcze i zakazy uczestniczenia w zarządzaniu mieniem publicznym:

 posłowie i senatorowie nie mogą prowadzić działalności gospodarczej na własny rachunek lub wspólnie z

60
 Skrypt Mory
________________________________________________________________________________________________________________________________________
innymi osobami z wykorzystaniem mienia państwowego lub komunalnego, a także zarządzać taką
działalnością lub być przedstawicielem czy pełnomocnikiem w prowadzeniu takiej działalności
 za naruszenie tych dwóch zakazów poseł, uchwałą Sejmu podjętą na wniosek Marszałka Sejmu, może być
pociągnięty do odpowiedzialności przed TS, który orzeka w przedmiocie pozbawienia mandatu. (jedyna
możliwość pociągnięcia posła przed TS)
 posłowie i senatorowie nie mogą być członkami władz zarządzających lub kontrolnych i rewizyjnych ani
pełnomocnikami handlowymi przedsiębiorców z udziałem państwowych lub komunalnych osób prawnych
lub przedsiębiorców, w których uczestniczą takie osoby. Wybór posła lub senatora do tych władz jest z mocy
prawa nieważny.
 jeżeli wybór miał miejsce przed rozpoczęciem wykonywania mandatu, poseł i senator jest obowiązany zrzec
się stanowiska. W razie niezrzeczenia się stanowiska lub funkcji, poseł i senator traci je z mocy prawa po
upływie trzech miesięcy od dnia złożenia ślubowania
 posłowie i senatorowie nie mogą posiadać pakietu większego niż 10 % udziałów lub akcji w spółkach prawa
handlowego z udziałem państwowych lub komunalnych osób prawnych lub przedsiębiorców, w których
uczestniczą takie osoby. Udziały lub akcje przekraczające ten pakiet powinny być zbyte przez posła lub senatora
przed pierwszym posiedzeniem Sejmu lub Senatu, a w razie niezbycia ich nie uczestniczą one przez okres
sprawowania mandatu i dwu lat po jego wygaśnięciu w wykonywaniu przysługujących im uprawnień (prawa
głosu, prawa do dywidendy, prawa do podziału majątku, prawa poboru)

Najważniejsze gwarancje prawidłowego wykonywania mandatu:

 immunitety
 świadczenia materialne na rzecz posłów/senatorów
 zapewnienie trwałości zatrudnienia posła/senatora w zakładzie, z którym łączy go stosunek pracy

a) Nietykalność osobista
 niedopuszczalność pozbawienia wolności osobistej przez aresztowanie na mocy postanowienia sądu oraz
zatrzymanie, na podstawie decyzji uprawnionych organów ścigania z wyjątkiem ujęcia go na gorącym
uczynku przestępstwa i jeżeli jego zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku
postępowania
 zakaz zatrzymania obejmuje wszelkie formy pozbawienia lub ograniczenia wolności osobistej posła lub senatora
przez organy stosujące przymus (także izby wytrzeźwień i szpitale psychiatryczne)
 choć nie wynika to z Konstytucji, jednak w nadzwyczajnych sytuacjach – stan wyższej konieczności lub
obrona konieczna – wolno ograniczyć wolność osobistą posła np. zatrzymanie DUI
 zakaz pozbawienia wolności posłom lub senatora nie dotyczy wykonania kary pozbawienia wolności
orzeczonej prawomocnym wyrokiem sądu. (charakter względny)
 czasowe ramy immunitetu: od dnia ogłoszenia wyników wyborów do dnia wygaśnięcia mandatu (charakter
nietrwały)
 o zatrzymaniu niezwłocznie powiadamia się Marszałka Sejmu/Senatu, który może nakazać natychmiastowe
zwolnienie zatrzymanego
 wniosek o wyrażenie zgody na zatrzymanie lub aresztowanie posła lub senatora składa się za pośrednictwem
Prokuratora Generalnego
 Sejm lub Senat wyraża zgodę na zatrzymanie lub aresztowanie posła lub senatora w drodze uchwały podjętej
bezwzględną większością głosów ustawowej liczby posłów lub senatorów. Nieuzyskanie wymaganej
większości głosów oznacza podjęcie uchwały o niewyrażeniu zgody na zatrzymanie lub aresztowanie posła lub
senatora
 poseł lub senator w czasie pozbawienia wolności nie wykonuje praw i obowiązków wynikających ze
sprawowania mandatu przedstawicielskiego

b) Immunitet materialny
 zakaz pociągania do odpowiedzialności sądowej za wszelkie działania wchodzące w zakres sprawowania
mandatu poselskiego, choćby nawet nosiły one znamiona przestępstwa
 działalność (wchodząca w zakres sprawowania mandatu) obejmuje zgłaszanie wniosków, wystąpienia lub
głosowania na posiedzeniach Sejmu, Senatu lub Zgromadzenia Narodowego oraz ich organów a także inną
działalność związaną nieodłącznie ze sprawowaniem mandatu
 czasowe ramy immunitetu: nie tylko sama kadencji, ale nawet po wygaśnięciu mandatu (charakter trwały)
 nie można go uchylić (charakter bezwzględny)
 nie wyklucza ścigania, wyłącza jedynie możliwość skazania
 poseł może ponosić wyłącznie odpowiedzialność regulaminową, a odpowiada wyłącznie przed Sejmem

61
 Skrypt Mory
________________________________________________________________________________________________________________________________________
 w przypadku naruszenia praw osób trzecich może być pociągnięty do odpowiedzialności sądowej tylko za zgodą
Sejmu

c) Immunitet formalny
 ogranicza możliwość ścigania parlamentarzysty za przestępstwa zwykłe oraz wykroczenia, zawsze dotyczy
odpowiedzialności karnej, ale czasami też skarbowej, wykroczeniową, zawodową i dyscyplinarną; bez zgody
Sejmu/Senatu
 czasowe ramy immunitetu: od dnia ogłoszenia wyników wyborów do dnia wygaśnięcia mandatu (charakter
nietrwały). W takim przypadku ulega również zawieszeniu na ten czas bieg przedawnienia .
 ma charakter względny – parlament może go uchylić albo można się go zrzec
 pociągnięcie do odpowiedzialności karnej może nastąpić tylko za czyn wskazany we wniosku, który był
podstawą wyrażenia zgody. Pociągnięcie do odpowiedzialności za inny czyn wymaga odrębnej zgody
 zakaz, dotyczy czynów popełnionych do dnia wygaśnięcia mandatu, w tym czynów popełnionych przed dniem
ogłoszenia wyników wyborów. Zakaz nie ma zastosowania w postępowaniu karnym, wszczętym przed
dniem ogłoszenia wyników wyborów

Procedura zniesienia immunitetu formalnego:

 wniosek o wyrażenie zgody na pociągnięcie posła lub senatora do odpowiedzialności karnej w sprawie o
przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego składa się za pośrednictwem Prokuratora Generalnego
 wniosek o wyrażenie zgody na pociągnięcie posła lub senatora do odpowiedzialności karnej w sprawie o
przestępstwo ścigane z oskarżenia prywatnego składa oskarżyciel prywatny, po wniesieniu sprawy do sądu.
 wniosek oskarżyciela prywatnego sporządza i podpisuje adwokat lub radca prawny, z wyjątkiem wniosków
składanych w swoich sprawach przez sędziów, prokuratorów, adwokatów, radców prawnych, notariuszy oraz
profesorów i doktorów habilitowanych nauk prawnych. (tzw. przymus adwokacki)
 wniosek o wyrażenie zgody na pociągnięcie posła lub senatora do odpowiedzialności karnej składa się
Marszałkowi Sejmu lub Marszałkowi Senatu, który kieruje ten wniosek do organu właściwego do
rozpatrzenia wniosku na podstawie regulaminów Sejmu lub Senatu
 Sejm lub Senat wyraża zgodę na pociągnięcie posła lub senatora do odpowiedzialności karnej w drodze uchwały
podjętej bezwzględną większością głosów ustawowej liczby posłów lub senatorów
 taką samą większością podejmuje się uchwałę o wyrażeniu zgody na pociągnięcie posła lub senatora do cywilnej
odpowiedzialności sądowej za naruszenie praw osób trzecich poprzez działania wchodzące w zakres
sprawowania mandatu

Zawieszenie postępowania:
 Prokurator Generalny w terminie 60 dni od dnia ogłoszenia wyników wyborów informuje Marszałka Sejmu
lub Marszałka Senatu o toczących się przeciwko posłom lub senatorom postępowaniach karnych wszczętych
przed dniem ogłoszenia wyników wyborów. (osłabiony immunitet formalny)
 poseł lub senator, przeciwko któremu toczy się postępowanie karne wszczęte przed dniem wyboru, może złożyć
na ręce Marszałka Sejmu lub Marszałka Senatu z wnioskiem o zażądanie zawieszenia postępowania karnego
do czasu wygaśnięcia mandatu
 wniosek nie może dotyczyć wykonania kary orzeczonej prawomocnym wyrokiem sądu
 Sejm lub Senat żąda zawieszenia postępowania karnego w drodze uchwały podjętej większością 3/5 głosów
ustawowej liczby posłów lub senatorów
 poseł lub senator może złożyć Marszałkowi Sejmu lub Marszałkowi Senatu oświadczenie, że nie będzie
występował z wnioskiem

d) Gwarancje materialne
 całość uprawnień o charakterze finansowym i rzeczowym zapewniającym posłowi zwrot ponoszonych w
związku wykonywaniem mandatu kosztów, bądź wynagrodzenie za wykonywane w parlamencie obowiązki
 diety parlamentarne
 otrzymują ją wszyscy posłowie i senatorowie
 wysokości 25 % uposażenia miesięcznego
 uposażenie
 otrzymują tylko ci, którzy nie mają innego źródła zarobkowego (ci na urlopie bezpłatnym też)
 wysokość jest równa wynagrodzeniu wiceministra
 jest wypłacane miesięcznie, także za niepełne miesiące sprawowania mandatu.

e) Stosunek pracy posła i senatora

62
 Skrypt Mory
________________________________________________________________________________________________________________________________________
 pracodawca, u którego poseł lub senator otrzymał urlop bezpłatny, jest obowiązany zatrudnić go po
zakończeniu urlopu bezpłatnego lub - w razie jego gotowości do pracy - po wygaśnięciu mandatu, na tym
samym lub równorzędnym pod względem płacowym stanowisku pracy, z wynagrodzeniem, jakie
otrzymywałby poseł lub senator, gdyby nie skorzystał z urlopu bezpłatnego.
 rozwiązanie przez pracodawcę stosunku pracy z posłem lub senatorem, z wyjątkiem stosunku pracy z
wyboru, oraz zmiana warunków jego pracy lub płacy w ciągu dwóch lat po wygaśnięciu mandatu może
nastąpić tylko za zgodą Prezydium Sejmu lub Prezydium Senatu

KADENCJA SEJMU I SENATU

 4 lata – liczone od dnia pierwszego posiedzenia nowo wybranego Sejmu, a nie od dnia wyborów!!!
 zasada czasowej ciągłości prac Sejmu – zgodnie z nią zakończenie kadencji parlamentu następuje dopiero w
przeddzień zebrania się nowo wybranych posłów na pierwszym posiedzeniu (tyczy się zarówno zwyczajnego
okresu kadencji jak i wypadków nadzwyczajnych)
 wyeliminowanie przerwy międzykadencyjnej, czyli okresu między wyborami albo po nich, kiedy parlament
nie może być zebrany

Zakończenie kadencji:
 w sposób zwyczajny, po upływie 4 lat
 w sposób nadzwyczajny, czyli po upływie okresu krótszego niż 4 lata

I. Jeśli Sejm podejmie uchwałę o skróceniu kadencji:

 większość 2/3 posłów z quorum 307 posłów → wyjątek: dana większość jest liczona nie od obecnej na
sali liczby posłów, a ustawowej liczby czyli 2/3 z 460)
 przypadki samorozwiązania: 2005r. Sejm V i VI kadencji
 przykład nierównorzędności izb – Senat nie ma inicjatywy, a nawet nie uczestniczy w procedurze

II. Jeśli Prezydent ją skróci

 fakultatywnie – ma miejsce, gdy ustawa budżetowa nie zostanie przedstawiona Prezydentowi do
podpisu w czasie (przepis ma na celu zdyscyplinowanie Sejmu i Senatu
 konieczne uprzednie zasięgnięcie opinii Marszałków obu izb → zabezpieczenie przed pochopnym
podjęciem decyzji oraz sygnał dla parlamentu, by szukał kompromisu

 obligatoryjnie – w razie nieudzielenia wotum zaufania RM powołanej w drugiej rezerwowej procedurze

tworzenia rządu
 koniec kadencji – dzień poprzedzający początek kadencji nowo wybranego Sejmu, czyli w okresie
„przejściowym” parlament nadal pełni swoje funkcje
 K: od dnia skrócenia kadencji do dnia wyborów może upłynąć max. 45 dni, a od dnia wyborów do dnia
posiedzenia nowo wybranego Sejmu max. 15 dni

 wyjątkowo - po upływie przedłużonej kadencji

 wówczas, gdy jej koniec przypadałby na okres obowiązywania któregoś ze stanów nadzwyczajnych lub
mniej niż 90 dni po jego zakończeniu
 jest to konieczność, bo w czasie stanu nie mogą być przeprowadzane wybory
 poza tym zgodnie z K. → zasada całkowitej równoczesności kadencji Sejmu i Senatu

Kontynuacja prac parlamentu po zakończeniu kadencji:

 zasada kontynuacji prac parlamentu - zgodnie z nią nowo wybrany parlament przejmuje sprawy
niezałatwione przez poprzedni parlament w momencie zakończenia kadencji, czyli zostaje zachowana
proceduralna ciągłość jego prac
 zasada dyskontynuacji prac parlamentu - zakłada, że koniec kadencji przerywa ciągłość prac
parlamentarnych, a wszelkie inicjatywy uważa się za „odrzucone”
 nie jest to uregulowana ani w w K. ani w regulaminach parlamentarnych, ale przyjmuje się, że raczej obowiązuje
zasada dyskontynuacji, ponieważ:
I. nowi posłowie musieliby się ze wszystkim zapoznawać, zastopowanie prac nad nowymi
inicjatywami, niecelowe obciążanie rozwiązaniami przyjętymi przez inny skład osobowy (być może
nawet inne poglądy)
II. kwestie historyczne (zwyczaj źródłem normy)
III. ta sama zasada jest w innych parlamentach zagranicznych

63
 Skrypt Mory
________________________________________________________________________________________________________________________________________
 zasada dyskontynuacji nie dotyczy projektów obywatelskiej inicjatywy ustawodawczej oraz sprawozdań
komisji śledczej (Sejm nowej kadencji musi rozpatrzyć sprawozdanie komisji przyjęte jeszcze w poprzedniej
kadencji)

ZASADY DZIAŁANIA SEJMU I SENATU

I. Autonomia regulaminowa izb:
 zgodnie z tradycją, sprawy wewnętrznej organizacji i trybu pracy są określane przez same izby →
wyeliminowanie wpływu władzy wykonawczej na obrady parlamentu i zapewnienie niezależności
 ograniczenie autonomii legislatywy poprzez określenie niektórych spraw natury regulaminowej w K np. tryb
uchwalenia wotum nieufności dla Premiera, a także zastrzeżenie, że tryb postępowania w parlamencie zostanie
określony w ustawie
 zasada autonomii obowiązuję także w relacjach między izbami – nie mają one uprawnień do wzajemnego
ingerowania w swoje sprawy, jest to również przyczyna, dla której regulaminy mają formę uchwał, a nie ustaw
 parlament nie może w swoich regulaminach nakładać dodatkowych uprawnień, które obowiązywałyby poza izbą
 regulaminy izb podlegają kontroli TK, ale sfera regulaminowa wyłączona jest z zakresu ustawodawstwa, co
oznacza, że w żadnej sytuacji nie powinno dochodzić o sprzeczności zwykłej ustawy z regulaminem, ponieważ
mają one dotyczyć rożnych materii

II. Zasada permanacji:

 jest w pełni zgodne z zasadą autonomii, że izby lub ich organy wewnętrzne mogą same określać terminy
posiedzeń
 podział czasu kadencji na okresy aktywności parlamentu (sesje) i czas, gdy parlament nie może obradować
(okresy międzysesyjne)
 organy władzy wykonawczej mają możliwość zwołana sesji nadzwyczajnej
 zasada ta głosi, że parlament może obradować przez cały okres swej kadencji, a o terminach konkretnych
posiedzeń w czasie jej trwania decydują wyłącznie jego organy wewnętrzne, i to bez żadnych formalnie
ograniczeń czasowych

III. Zasada jawności:

 wyrazem jawności obrad jest dopuszczenie przedstawicieli środków masowego przekazu oraz publiczności do
obserwowania ich przebiegu i sporządzania zapisów
 jest to również konsekwencja konstytucyjnego przepisu o dostępie do informacji o działalności organów władzy
publicznej
 charakter względny – każda z izb może uchwalić wyjątkowo tajność swoich obrad, jeśli wymaga tego dobro
państwa (uchwała – bwg)
 jedyny przypadek, gdy z mocy prawa obrady są tajne to rozpatrywanie wniosku o uchwalenia tajności
posiedzenia
 obowiązuje także na posiedzeniach komisji sejmowych (jednak nie jest rozciągana automatycznie, a z
Regulaminu Sejmu)

IV. Zasada kierowania pracami izby przez Marszałka:

 K powierza Marszałkowi funkcje przewodniczenia obradom, strzeżenia praw izby i jej reprezentowania na
zewnątrz
 poza tym kierują pracami Prezydiów i przewodniczą obradom Konwentu Seniorów
 sprawują oni również tzw policję sesyjną, czyli czuwają na spokojem i porządkiem na całym terenie należącym
do parlamentu

STRUKTURA WEWNĘTRZNA SEJMU I SENATU

Autonomia parlamentarna – fakt, że Konstytucja zawiera w materii organizacji Sejmu tylko ogólne postanowienia, a w
pozostałym zakresie odsyła do regulaminów izb, a wyjątkowo do ustaw.

Wybór Marszałka Sejmu:

 kandydata na Marszałka Sejmu może zgłosić co najmniej 15 posłów
 każdy poseł może poprzeć tylko jedną kandydaturę
 Sejm wybiera Marszałka Sejmu bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej
liczby posłów na pierwszym posiedzeniu kolejnej kadencji
 jeżeli zgłoszono więcej niż jednego kandydata, a w pierwszym głosowaniu żaden z kandydatów nie uzyskał

64
 Skrypt Mory
________________________________________________________________________________________________________________________________________
bezwzględnej większości głosów, przed kolejnymi turami głosowania usuwa się z listy kandydatów nazwisko
tego kandydata, który w poprzedniej turze uzyskał najmniejszą liczbę głosów. Jeżeli tę samą najmniejszą
liczbę głosów uzyskało dwóch lub więcej kandydatów, przed kolejną turą głosowania usuwa się nazwiska tych
kandydatów.

Konstruktywne wotum nieufności (odpowiedzialność polityczna) (mówi o tym tylko Regulamin, Konstytucja milczy):
 Sejm odwołuje Marszałka Sejmu na wniosek złożony przez co najmniej 46 posłów i imiennie wskazujący
kandydata na Marszałka Sejmu
 Sejm odwołuje i wybiera Marszałka Sejmu bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy
ustawowej liczby posłów, w jednym głosowaniu
 rozpatrzenie wniosku i poddanie go pod głosowanie następuje na najbliższym posiedzeniu Sejmu
przypadającym po upływie 7 dni od dnia jego złożenia, nie później jednak niż w terminie 45 dni od dnia
złożenia wniosku

Inne możliwości: rezygnacja Marszałka z funkcji bądź utrata prawa zasiadania w izbie.
W razie śmierci Marszałka lub rezygnacji z funkcji, jego obowiązki przejmuje najstarszy wiekiem wicemarszałek
Sejmu.

Wybór Marszałka Senatu:

 Senat wybiera Marszałka spośród kandydatów zgłoszonych przez co najmniej 10 senatorów, w głosowaniu
tajnym, podejmując uchwałę bezwzględną większością głosów na pierwszym posiedzeniu kolejnej kadencji
 jeżeli w głosowaniu żaden z kandydatów nie uzyska wymaganej większości głosów, przeprowadza się kolejne
tury głosowania z kolejnym wyłączaniem kandydata, który uzyskał najmniejszą liczbę głosów. Przy równej
liczbie głosów o wyłączeniu decyduje losowanie. Jeżeli w ostatniej turze głosowania żaden z kandydatów nie
uzyska wymaganej większości, procedurę wyboru powtarza się
 odwołanie Marszałka odbywa się na wniosek co najmniej 34 senatorów (czyli 1/3 senatorów!), w głosowaniu
tajnym, bezwzględną większością głosów ustawowej liczby senatorów. (to nie musi być konstruktywne wotum
nieufności)

Marszałek Sejmu ma szereg kompetencji pozaizbowych m.in.:

 przede wszystkim w większym zakresie jego uprawnienia wychodzą poza izbę niż Marszałka Senatu
 zastępstwo Prezydenta, gdy urząd ten jest nieobsadzony bądź Prezydent nie może wykonywać swoich
obowiązków (jest to symboliczny wyraz zasady preponderancji parlamentu, gdyż oznacza naruszenie czasowe
zasady podziału władzy)
 zarządza wybory na Prezydenta (jeśli sam kandyduje na ten urząd, a zastępuje Prezydenta, to powinien przekazać
funkcje głowy państwa Marszałkowi Senatu → por. wiosna 2010, Komorowski jako Marszałek Sejmu)
 przewodniczący Zgromadzenia Narodowego
 prawo złożenia wniosku do TK dotyczącego konstytucyjności aktu normatywnego
 prawo żądania rozstrzygnięcia przez TK sporu kompetencyjnego
 opiniowanie decyzji Prezydenta o skróceniu kadencji
 Prezydent jest zobligowany do zasięgnięcia jego opinii, gdy zamierza podpisać ustawę z pominięciem przepisów
uznanych przez TK za sprzeczne z Konstytucją
 wyłączne prawo do odwołania RPO przed upływem kadencji
 możliwość zgłoszenia Sejmowi kandydatury na Prezesa NIK
 szereg kompetencji związanych z procedurą składania obywatelskich projektów ustaw i wniosków o
przeprowadzenie referendum ogólnokrajowego

Rola Marszałka Sejmu w izbie:

 stoi na straży praw i godności Sejmu
 reprezentuje Sejm
 zwołuje posiedzenia Sejmu i im przewodniczy
 czuwa nad tokiem i terminowością prac Sejmu i jego organów
 kieruje pracami Prezydium Sejmu i przewodniczy jego obradom
 zwołuje Konwent Seniorów i przewodniczy jego obradom
 nadaje bieg inicjatywom ustawodawczym i uchwałodawczym oraz wnioskom organów państwa skierowanym
do Sejmu, po zasięgnięciu opinii Prezydium Sejmu

65
 Skrypt Mory
________________________________________________________________________________________________________________________________________
Rola Marszałka Senatu na zewnątrz izby:
 zastępowanie Prezydenta w sytuacji, gdy jego funkcji nie może sprawować Marszałek Sejmu
 Prezydent jest zobligowany do zasięgnięcia jego opinii, gdy zamierza podpisać ustawę z pominięciem przepisów
uznanych przez TK za sprzeczne z Konstytucją
 prawo złożenia wniosku do TK dotyczącego konstytucyjności aktu normatywnego
 prawo żądania rozstrzygnięcia przez TK sporu kompetencyjnego
 zastępca przewodniczącego Zgromadzenia Narodowego

Rola Marszałka Senatu wewnątrz izby:

 stoi na straży praw i godności Senatu
 reprezentuje Senat
 ustala plan pracy Senatu, po zasięgnięciu opinii Konwentu Seniorów
 zwołuje posiedzenia Senatu
 ustala projekt porządku obrad po zasięgnięciu opinii Konwentu Seniorów
 przewodniczy obradom Senatu i czuwa nad ich przebiegiem
 nadaje bieg sprawom przedkładanym Senatowi, zarządza drukowanie ustaw uchwalonych przez Sejm, projektów
ustaw, projektów uchwał, sprawozdań i opinii komisji senackich oraz innych dokumentów stanowiących
przedmiot obrad Senatu lub komisji, a także doręczenie ich senatorom
 sprawuje nadzór nad terminowością prac Senatu i jego organów
 zwołuje posiedzenia Prezydium Senatu, przewodniczy obradom i kieruje jego pracami
 zwołuje Konwent Seniorów i przewodniczy jego obradom,

Wicemarszałkowie:
 Sejm - ustala liczbę wicemarszałków (zwykle około 4-5)
 Senat wybiera nie więcej niż czterech wicemarszałków
 wybór w tym samym trybie co Marszałka
 wicemarszałkowie nie są organami izb i nie mają własnych kompetencji – ich zadaniem jest zastępowanie
Marszałka w określonym przez niego zakresie, co dotyczy przede wszystkim prowadzenia obrad plenarnych
 ich pozycja jako członków Prezydium jest jednak samodzielna
 brak konstruktywnego wotum nieufności wobec wicemarszałków
 Sejm odwołuje wicemarszałka Sejmu, na wniosek złożony przez co najmniej 15 posłów, bezwzględną
większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów
 w Senacie identyczna procedura jak przy odwołaniu Marszałka.

Prezydia Izb:
 Prezydium Sejmu tworzą Marszałek i wicemarszałkowie.
 Prezydium Senatu tworzą Marszałek i wicemarszałkowie.
 Miejsca w Prezydiach Izb dzielą między sobą kluby w taki sposób, aby całe Prezydium cieszyło się zaufaniem
jak największej liczby członków izby.
 Są one organami sprawującymi pomocniczą rolę w organizowaniu i kierowaniu pracami izb
 Funkcja opiniodawcza w stosunku do niektórych rozstrzygnięć Marszałków

Rola Prezydium Sejmu:

 ustala plan prac Sejmu, po zasięgnięciu opinii Konwentu Seniorów
 ustala tak zwane tygodnie posiedzeń z wyprzedzeniem co najmniej 3-miesięcznym
 dokonuje wykładni Regulaminu Sejmu, po zasięgnięciu opinii Komisji Regulaminowej i Spraw Poselskich
 opiniuje sprawy wniesione przez Marszałka Sejmu
 organizuje współpracę między komisjami sejmowymi i koordynuje ich działania,

Rola Prezydium Senatu:

 z zastrzeżeniem uprawnień Marszałka i wicemarszałków Senatu dokonuje wykładni Regulaminu Senatu, po
zasięgnięciu opinii Komisji Regulaminowej, Etyki i Spraw Senatorskich
 zleca komisjom rozpatrzenie spraw w określonym zakresie
 czuwa nad wykonywaniem przez senatorów ich obowiązków
 opiniuje sprawy wniesione przez Marszałka Senatu
 podejmuje inne czynności wynikające z Regulaminu Senatu

66
 Skrypt Mory
________________________________________________________________________________________________________________________________________
Konwent Seniorów w Sejmie:
 jest on organem zapewniającym współdziałanie klubów w sprawach związanych z działalnością i tokiem prac
Sejmu
 w jego skład wchodzą: Marszałek, wicemarszałkowie, przewodniczący lub wiceprzewodniczący klubów oraz
przedstawiciele porozumień, a także klubów parlamentarnych, jeśli reprezentują co najmniej 15 posłów oraz
kół parlamentarnych reprezentujących w dniu rozpoczęcia kadencji Sejmu osobną listę wyborczą.
 „zapewnienie współdziałania klubów” - porozumiewaniu się frakcji działających w izbie, udzielanie
organizacyjno-politycznej pomocy organom wewnętrznego kierownictwa, usuwanie możliwości powstawania
konfliktów w toku obrad plenarnych
 reprezentacja w Konwencie jest oparta przede wszystkim na zasadzie równości klubów – każdy klub deleguje
jednego przedstawiciela (brak nadreprezentacji liczniejszych klubów)
 konwenty są wyłącznie organami opiniodawczymi – organy doradcze przede wszystkim Marszałka, w
mniejszym stopniu Prezydium. Nie podejmuje żadnych rozstrzygnięć, tylko uzgodnienia i ustalenia

Konwent Seniorów w Sejmie opiniuje w szczególności:

 projekty planów prac Sejmu
 wnioski co do wyboru przez Sejm jego organów
 zadania i przebieg pracy Kancelarii Sejmu
 inne sprawy przekazane przez Marszałka lub Prezydium Sejmu tzw. sytuacje opinii obligatoryjnych, przed
których rozstrzygnięciem właściwy organ jest zobowiązany do zasięgnięcia opinii Konwentu
 projekty porządku dziennego poszczególnych posiedzeń Sejmu i ich terminy
 wnioski co do trybu dyskusji nad poszczególnymi punktami porządku dziennego posiedzenia Sejmu

Konwent Seniorów w Senacie:

 jest organem zapewniającym współdziałanie klubów senackich i kół senackich w sprawach związanych z
działalnością i tokiem prac Senatu
 tworzą go: Marszałek, wicemarszałkowie oraz senatorowie - przedstawiciele klubów senackich oraz
przedstawiciele porozumień, a także klubów parlamentarnych, jeżeli skupiają co najmniej 7 senatorów.

Konwent Seniorów w Senacie wykonuje swoje zadania poprzez:

 opiniowanie projektów porządku obrad Senatu
 opiniowanie planu pracy oraz wypowiadanie się w sprawie terminów posiedzeń Senatu
 wskazywanie potrzebnych inicjatyw ustawodawczych
 rozpatrywanie oraz przedstawianie wniosków w sprawie sposobu prowadzenia dyskusji lub obrad Senatu
 rozpatrywanie innych spraw przedstawionych przez Marszałka Senatu, Prezydium Senatu lub przedstawicieli
klubów i porozumień

Komisje - wyspecjalizowane organy o charakterze pomocniczym - dzielą się na :

 stałe – powoływane na okres całej kadencji w celu prowadzenia względnie ciągłych prac nad określonym
kompleksem zagadnień
 resortowe (pokrywa się z działem ministerstwa lub kilku)
 pozaresortowe (np. Komisja Odpowiedzialności Konstytucyjnej)
 nadzwyczajne – powoływane ad hoc dla rozpatrzenia konkretnego zagadnienia, którego rozwiązanie wyznacza
zakończenie prac komisji
 do rozpatrywania szczególnie ważnych ustaw, co służy przyspieszeniu prac (zmiana Konstytucji,
kodeksów)
 śledcze (art. 111K)

Komisja śledcza:
 powoływana do zbadania określonej sprawy przede wszystkim pod kątem ustalenia przyczyn pewnego stanu
rzeczy, osób odpowiedzialnych oraz ewentualnego pociągnięcia ich do odpowiedzialności politycznej lub
konstytucyjnej
 prawo powoływania przysługuje wyłącznie Sejmowi
 zakres komisyjnego śledztwa nie może wykraczać poza zakres przedmiotowy kontroli sejmowej, wynikający
przede wszystkim z art. 95 ust. 2 Konstytucji. Zakres ten nie obejmuje działalności Prezydenta, Prezesa NBP
oraz sądów i trybunałów
 w skład komisji wchodzi do 11 posłów i powinien odzwierciedlać reprezentacje w Sejmie klubów i kół
poselskich

67
 Skrypt Mory
________________________________________________________________________________________________________________________________________
 wyłączenie z udziału osoby, które mogłyby być osobiście zainteresowane wynikiem jej prac
 ma prawo przesłuchiwania wezwanych przez siebie osób, żądania akt lub pisemnych wyjaśnień od instytucji
publicznych oraz zwrócenia się do Prokuratora Generalnego o przeprowadzenie określonych czynności
wyjaśniających
 nie jest związana stanowiskiem innych organów ani opiniami innych komisji
 ma obowiązek przedłożyć Sejmowi sprawozdanie ze swojej działalności
 może złożyć wniosek wstępny o pociągnięcie określonych osób do odpowiedzialności przed TS

Komisje sejmowe mają kompetencje kontrolne wobec Rady Ministrów – których nie posiadają komisje senackie.

Komisje do spraw UE:

 mają kompetencje przyznane przez tzw. ustawę kooperacyjną (ustawa o współpracy RM z Sejmem i Senatem w
sprawach związanych z członkostwem w UE), których to kompetencji nie posiadają same izby
 dzięki tej ustawie, komisje mają prawo bezpośredniego kierowania do RM opinii o projektach aktów
prawnych UE oraz o stanowisku, jakie RM ma zamiar zająć podczas rozpatrywania tych projektów w Radzie
UE (obowiązek zasięgnięcia opinii Komisji)
 to sprawia, ze nie są one czysto wewnętrznymi organami Sejmu, a mają uprawnienia wobec innych organów
 pozycja komisji sejmowej jest przy tym silniejsza niż senackiej
 szczególne zasady kształtowania składu komisji między klubami parlamentarnymi (nie tylko zasada
„odzwierciedlania proporcjonalnych relacji....” , ale też matematyczna formuła dokonywania podziału)

Kluby parlamentarne:
 przynajmniej 15 posłów (w Senacie > 7 senatorów)
 prawo do reprezentacji w Konwencie Seniorów
 prawo do szczególnego traktowania w zakresie limitów czasu wystąpień w dyskusji
 zakaz przynależności do więcej niż jednego klubu lub koła

Koła parlamentarne:
 przynajmniej 3 posłów
 możliwość zawarcia porozumienia między kołami co do wspólnej reprezentacji w Konwencie Seniorów,
jednak warunkiem koniecznym jest uzyskanie liczebności co najmniej takiej jak w przypadku klubu poselskiego
(adekwatnie w Senacie)
 możliwość upoważnienia danego klubu poselskiego do reprezentowania koła w Konwencie
 zakaz przynależności do więcej niż jednego klubu lub koła

Zespoły parlamentarne – kryterium przynależności nie ma charakteru politycznego, lecz np. terytorialny lub zawodowy
(np. Parlamentarna Grupa Kobiet)
Mogą być tworzone wspólne, poselsko-senatorskie kluby parlamentarne.

FUNKCJE SEJMU I SENATU

 ustrojodawcza
 ustawodawcza
 kreacyjna
 współuczestniczenia w określaniu polityki państwa, w ramach której, ze względu na zasadniczą rolę budżetu w
tym zakresie, wyróżnić można funkcje budżetową
 kontrolna, w ramach której wyróżnić szczególnie należy kontrolę nad działalnością rządu i egzekwowanie
jego odpowiedzialności politycznej
 funkcja integracyjna lub funkcja „europejska”

Sposoby realizacji tych funkcji:

 realizowane przez Zgromadzenie Narodowe
 wykonywane przez Sejm przy współudziale Senatu
 należące do Sejmu działającego samowolnie
 przypisane wyłącznie Senatowi

I. FUNCKJA EUROPEJSKA
 służąca realizacji całej grupy uprawnień związanych z przynależnością Polski do UE (formalnie jest to realizacja
innych wymienionych wyżej funkcji)

68
 Skrypt Mory
________________________________________________________________________________________________________________________________________
 Sejm i Senat uczestniczą w określaniu stanowiska przedstawicieli Polski w instytucjach UE, nie czynią tego
bezpośrednio, tylko przez komisje
 RM ma ustawową powinność zwrócenia się o opinię tych komisji przed ustaleniem swojego ostatecznego
stanowiska
 Komisja do spraw UE (Sejm) – bierze udział w kompetencjach kreacyjnych związanych z obsadzaniem
niektórych stanowisk w instytucjach UE oraz kontroluje rząd w zakresie udziału członków i reprezentantów RM
w pracach UE.
 jej opinia ma by podstawą stanowiska RM, które zajmie przedstawiciel RM podczas rozpatrywania projektu w
Radzie UE, ale brak prawnego związania.
 istotnie wzmocniona po wejściu w życie Traktatu lizbońskiego, w którym to powiązano rolę parlamentów z
nowym systemem zapewniania przestrzegania zasady pomocniczości w działaniach UE i jej organów, ale także
jest to droga do „osłabienia” deficytu demokracji w UE
 Sejm i Senat powinny dostawać od instytucji europejskich projekty wszystkich aktów prawnych UE, a poza tym
mają prawo do zgłaszania organom UE swoich zastrzeżeń, a nawet sprzeciwiania się pewnym
rozstrzygnięciom (najczęściej dotyczącym suwerenności państw, prowadzącym do zawężenia uprawnień
narodowych parlamentów lub niezgodności z zasadą pomocniczości)
 Parlament ma prawo bezpośredniego przedstawiania swojego stanowiska instytucjom UE, składania skarg do
TSUE z powodu naruszenia przez obowiązujący już akt prawa UE zasady subsydiarności

II. FUNKCJA USTROJODAWCZA

 obejmuje określanie zasad ustroju politycznego i gospodarczego, organizacji aparatu państwowego, możliwości
jego wpływu na życie społecznego oraz statusu jednostki w państwie (innymi słowy możliwość uchwalania i
zmiany konstytucji)
 inicjatywa: co najmniej 1/5 ustawowej liczby posłów, Senat lub Prezydent Rzeczypospolitej.
 pierwsze czytanie projektu ustawy o zmianie Konstytucji może odbyć się nie wcześniej niż 30 dnia od dnia
przedłożenia Sejmowi projektu ustawy.
 ustawę o zmianie Konstytucji uchwala Sejm większością co najmniej 2/3 głosów w obecności co najmniej
połowy ustawowej liczby posłów oraz Senat bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy
ustawowej liczby senatorów w terminie nie dłuższym niż 60 dni.
 stanowisko Senatu musi być jednolite w stosunku do całego tekstu uchwalonego przez Sejm, czyli nie może
przyjąć części tekstu oraz dodać swoich poprawek.
 Sejm nie może w żaden sposób przełamać uchwały Senatu odrzucającej projekt Konstytucji. Ewentualny
konflikt między tymi izbami można rozwiązać poprzez ponowienie całej procedury w Sejmie, w wyniku której
będzie uchwalona nowa ustawa, uwzględniająca sugestie senatorów lub będąca wynikiem kompromisu.
 uchwalenie przez Sejm ustawy zmieniającej przepisy rozdziałów I, II lub XII Konstytucji może odbyć się
nie wcześniej niż 60 dnia po pierwszym czytaniu projektu tej ustawy.
 jeżeli ustawa o zmianie Konstytucji dotyczy przepisów rozdziału I, II lub XII, podmioty mające inicjatywę, w
terminie 45 dni od dnia uchwalenia ustawy przez Senat, przeprowadzenia referendum zatwierdzającego. Z
wnioskiem w tej sprawie podmioty te zwracają się do Marszałka Sejmu, który zarządza niezwłocznie
przeprowadzenie referendum w ciągu 60 dni od dnia złożenia wniosku. Zmiana Konstytucji zostaje przyjęta,
jeżeli za tą zmianą opowiedziała się większość głosujących.
 Po zakończeniu postępowania Marszałek Sejmu przedstawia Prezydentowi Rzeczypospolitej uchwaloną ustawę
do podpisu. Prezydent Rzeczypospolitej podpisuje ustawę w ciągu 21 dni od dnia przedstawienia i zarządza jej
ogłoszenie w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej.

III. FUNKCJA USTAWODAWCZA

Zgodnie z art. 118 Konstytucji inicjatywa ustawodawcza przysługuje:

 Prezydentowi Rzeczypospolitej
 Radzie Ministrów.
 Co najmniej 100.000 obywatelom mających prawo wybierania do Sejmu.
 Posłom – grupa co najmniej 15 osób lub komisja sejmowa
 Senatowi – grupa co najmniej 10 senatorów lub komisja senacka

Wnioskodawcy, przedkładając Sejmowi projekt ustawy, przedstawiają skutki finansowe jej wykonania, a także
wskazują m.in. źródła finansowania, jeśli propozycja pociąga za sobą obciążenie budżetu państwa. Od 1997 r. należy
także dołączyć oświadczenie o zgodności projektowanej regulacji z prawem UE lub oświadczenie, że przedmiot
regulacji nie jest objęty prawem UE.

69
 Skrypt Mory
________________________________________________________________________________________________________________________________________
Zasada trzech czytań – brak wyjątku od niej!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!
Art. 119 ust. 1 K - Sejm rozpatruje projekt ustawy w trzech czytaniach

Czytanie to sformalizowane, dokonywane w trybie regulaminowym rozpatrywanie projektu ustawy jako osobnego
punktu porządku dziennego.

PIERWSZE CZYTANIE
Pierwsze czytanie projektu ustawy obejmuje uzasadnienie projektu przez wnioskodawcę, debatę w sprawie ogólnych
zasad projektu oraz pytania posłów i odpowiedzi wnioskodawcy.

 pierwsze czytanie przeprowadza się na posiedzeniu Sejmu lub komisji.

 pierwsze czytanie na posiedzeniu Sejmu przeprowadza się w odniesieniu do projektów ustaw:
 o zmianie Konstytucji
 budżetowych, podatkowych
 dotyczących wyboru Prezydenta, Sejmu i Senatu oraz organów samorządu terytorialnego
 regulujących ustrój i właściwość władz publicznych
 kodeksów.
 Marszałek Sejmu może skierować do pierwszego czytania na posiedzeniu Sejmu również inne projekty ustaw,
a także projekty uchwał Sejmu, jeżeli przemawiają za tym ważne względy.
 pierwsze czytanie na posiedzeniu Sejmu kończy się skierowaniem projektu do komisji, chyba że Sejm w
związku ze zgłoszonym wnioskiem odrzuci projekt w całości.

Faza prac w komisji:

 obejmuje dokładną analizę przepisów ustawy zarówno pod względem merytorycznym jak i formalnym, której
celem jest przedstawienie Sejmowi konkretnych wniosków pod głosowanie.
 projekt może być skierowany do jednej lub kilku komisji. Komisje, do których skierowany został do rozpatrzenia
projekt, obradują nad nim wspólnie;
 komisja jest dysponentem projektu i może go zmieniać - także wprowadzając rozwiązania odmienne od intencji
wnioskodawcy, ale nie może wprowadzać do projektu materii nie objętych jego pierwotną wersją.
 przykład: projekt przewiduje jedynie podwyższenie kary za przestępstwo z art.190 kk. Komisja może
zaproponować poprawkę podwyższająca te karę jeszcze bardziej, ale nie może jednocześnie zaproponować
poprawki podwyższającej karę za przestępstwo z art. 191 kk
 w trakcie prac w komisjach, pojedynczy posłowie, RM i wnioskodawca projektu mogą wnosić propozycje zmian
 poprawki po ich ustnym zgłoszeniu na posiedzeniu komisji lub podkomisji przedstawia się na piśmie
przewodniczącemu komisji lub podkomisji, nad którymi komisja przeprowadza głosowanie.

Komisja Ustawodawcza – powołana jest do oceny projektów ustaw z punktu widzenia poprawności legislacyjnej.
Wyznaczeni przez Prezydium członkowie tej Komisji mogą uczestniczyć w posiedzeniach innych komisji, ale bez prawa
głosu w głosowaniach.

Wysłuchanie publiczne:
 decyzję podejmuje komisja na pisemny wniosek choćby jednego posła
 do wzięcia udziały w wysłuchaniu uprawnione są podmioty, które po ogłoszeniu projektu w formie druku
zgłosiły do Sejmu, co najmniej na 10 dni przed dniem wysłuchania publicznego, zainteresowanie pracami
nad projektem
 prawo wzięcia udziału w wysłuchaniu publicznym dotyczącym projektu ustawy mają również podmioty, które
zgłosiły w trybie przewidzianym w ustawie z dnia 7 lipca 2005 r. o działalności lobbingowej w procesie
stanowienia prawa zainteresowanie pracami nad projektem ustawy.
 odbywa się ono na specjalnym posiedzeniu komisji sejmowej, której przewodniczący może ze względów
lokalowych lub technicznych ograniczyć liczbę uczestników

Sprawozdanie:
 komisje, do których skierowany został projekt ustawy, przedstawiają Sejmowi wspólne sprawozdanie o tym
projekcie; sprawozdanie określa stanowisko komisji w odniesieniu do projektu.
 w sprawozdaniu komisje przedstawiają wniosek o przyjęcie projektu bez poprawek, przyjęcie projektu z
określonymi poprawkami w formie tekstu jednolitego projektu, odrzucenie projektu.
 wnioski i propozycje poprawek odrzucone przez komisje, po ich zgłoszeniu w formie pisemnej, na żądanie
wnioskodawcy, zamieszcza się w sprawozdaniu jako wnioski mniejszości; wnioski mniejszości są traktowane

70
 Skrypt Mory
________________________________________________________________________________________________________________________________________
w głosowaniu jak inne poprawki.

DRUGIE CZYTANIE
 zawsze na posiedzeniu plenarnym
 rozpoczyna się od przedstawienia przez posła i sprawozdania komisji o projekcie ustawy
 przeprowadzenie debaty, podczas której następuje zgłaszanie poprawek i wniosków
 poprawki są zgłaszane ustnie, jednak należy następnie przedstawić je w formie pisemnej
 prawo wnoszenia poprawek przysługuje: wnioskodawcy,
▪ grupie co najmniej 15 posłów,
▪ przewodniczącemu lub wiceprzewodniczącemu klubu lub koła
▪ Radzie Ministrów
▪ przedstawicielom porozumień poselskich > 15 osób
 jeśli zgłoszone nowe poprawki (niezgłoszone w trakcie prac komisji), to kieruje się projekt ponownie o komisji,
które go rozpatrywały, o ile Sejm nie postanowi inaczej,
 dwie sytuacje: projekt może być skierowany do komisji w celu przygotowania sprawozdania poprawionego
(przedmiot obrad Sejmu nadal w ramach drugiego czytania) lub sprawozdania dodatkowego (jest to podstawa
trzeciego czytania)
 wnioskodawca może wycofać projekt ustawy w toku postępowania ustawodawczego w Sejmie do czasu
zakończenia drugiego czytania projektu.

TRZECIE CZYTANIE
 zawsze na posiedzeniu plenarnym
 obejmuje przedstawienie dodatkowego sprawozdania komisji lub - jeżeli projekt nie został ponownie
skierowany do komisji - przedstawienie przez posła sprawozdawcę poprawek i wniosków zgłoszonych
podczas drugiego czytania oraz głosowanie.
 w ostatecznym głosowaniu izba rozstrzyga najpierw sprawę wniosku o odrzucenie projektu (jeśli został taki
złożony), następnie zgłoszone poprawki (nad każdą z poprawek odbywa się oddzielne głosowanie), a w końcu
całość projektu wraz z przyjętymi wcześniej poprawkami
 Marszałek Sejmu może odmówić poddania pod głosowanie poprawki, która uprzednio nie była przedłożona
komisji.
 Sejm uchwala ustawy zwykłą większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów,
chyba że K przewiduje inną większość. (jest to głosowanie negatywne – pytanie „Kto jest przeciw?”)

ROZPATRZENIE USTAWY PRZEZ SENAT

 ustawę uchwaloną przez Sejm Marszałek Sejmu przekazuje Senatowi.
 w Senacie prace można podzielić na dwie fazy:
◦ rozpatrywanie ustaw przez właściwe komisje senackie – Regulamin Senatu przewiduje tu 18
dni, ale Marszałek Senatu może przedłużyć ten termin, po których komisja powinna
przygotować projekt uchwały Senatu wraz z odpowiednimi wnioskami
◦ debatę i podjęcie uchwały na posiedzeniu plenarnym Senatu
 Senat w ciągu 30 dni od dnia przekazania ustawy może ją przyjąć bez zmian, uchwalić poprawki albo uchwalić
odrzucenie jej w całości. Jeżeli Senat w ciągu 30 dni od dnia przekazania ustawy nie podejmie stosownej
uchwały, ustawę uznaje się za uchwaloną w brzmieniu przyjętym przez Sejm.
 wg TK poprawki Senatu nie mogą stanowić ukrytej inicjatywy ustawodawczej. Tym samym nie mogą one
wychodzić poza materię, którą zamierzał uregulować Sejm.

POSTĘPOWANIE W SEJMIE W SPRAWIE PROPOZYCJI SENATU

 jeśli Senat odrzuci ustawę lub uchwali poprawkę, to Marszałek Senatu przekazuje uchwałę Sejmowi ← przykład
modelu bikameralizmu nierównorzędnego tj. w takiej sytuacji definitywna decyzja co do przekazania
Prezydentowi ustawy do podpisu należy do Sejmu.
 dwie fazy:
 rozpatrywanie propozycji Senatu przez komisje, które uprzednio pracowały nad danym projektem
(jednak nie mogą one dokonywać żadnych modyfikacji ze swojej strony!)
 debata i głosowanie
 Sejm może przyjąć tylko część poprawek Senatu
 uchwałę Senatu odrzucającą ustawę albo poprawkę uważa się za przyjętą, jeżeli Sejm nie odrzuci jej
bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.

71
 Skrypt Mory
________________________________________________________________________________________________________________________________________
ETAP PREZYDENCKI
 po zakończeniu postępowania, Marszałek Sejmu przedstawia uchwaloną ustawę do podpisu Prezydentowi
 Prezydent podpisuje ustawę w ciągu 21 dni od dnia przedstawienia i zarządza jej ogłoszenie w Dzienniku
Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej.

Weto ustawodawcze:
 jeżeli Prezydent nie wystąpił z wnioskiem do TK, może z umotywowanym wnioskiem przekazać ustawę
Sejmowi do ponownego rozpatrzenia.
 Sejm ponownie uchwala ustawę większością 3/5 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby
posłów. (procedura taka sama jak w przypadku poprawek Senatu; zakaz modyfikacji tekstu ustawy)
 Prezydent w ciągu 7 dni podpisuje ustawę i zarządza jej ogłoszenie w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej
Polskiej.
 w razie ponownego uchwalenia ustawy przez Sejm Prezydentowi Rzeczypospolitej nie przysługuje prawo
wystąpienia do TK

Kontrola prewencyjna:
 przed podpisaniem ustawy Prezydent może wystąpić do TK z wnioskiem w sprawie zgodności ustawy z K
 Prezydent nie może odmówić podpisania ustawy, którą TK uznał za zgodną z K. Prezydent odmawia
podpisania ustawy, którą TK uznał za niezgodną z K
 jeżeli jednak niezgodność z K dotyczy poszczególnych przepisów ustawy, a TK nie orzeknie, że są one
nierozerwalnie związane z całą ustawą, Prezydent, po zasięgnięciu opinii Marszałka Sejmu, podpisuje ustawę
z pominięciem przepisów uznanych za niezgodne z K albo zwraca ustawę Sejmowi w celu usunięcia
niezgodności.
 usunięciem niezgodności, w wypadku zwrócenia ustawy Sejmowi przez Prezydenta, jest uchwalenie tekstu
odpowiednich zmian przepisów, które TK uznał za niezgodne z K, z zachowaniem ich dotychczasowego
zakresu przedmiotowego
 usunięcie niezgodności może dotyczyć również niezbędnych zmian redakcyjnych mających na celu
dostosowanie innych przepisów ustawy do przepisów zmienionych z zachowaniem zakresu
 zwróconą ustawę Marszałek Sejmu kieruje do komisji, które rozpatrywały jej projekt przed uchwaleniem
przez Sejm; Marszałek Sejmu może wyznaczyć komisjom termin przedstawienia sprawozdania
 Marszałek Sejmu przesyła Marszałkowi Senatu i Prezydentowi uchwałę Sejmu w sprawie usunięcia
niezgodności w ustawie oraz uzasadnienie konieczności ich wprowadzenia

Zasada dyskontynuacji:
Jeśli Prezydent zgłosił weto do danej ustawy, a kadencja Sejmu się skończyła (a więc nie mogą się zebrać i obalić tego
weta), to projekt idzie do kosza. (tzw. weto absolutne – bo odrzuca projekt w całości).

Od tego modelu ustawodawczego występuje szereg modyfikacji dotyczących uchwalania:

 Ustaw o wyrażaniu zgody na ratyfikację umowy międzynarodowej, na podstawie której RP przekazuje
kompetencje władzy państwowej
 Ustawy budżetowej
 Ustaw pilnych
 Ustaw wykonujących prawo UE
 Kodeksów (a także ustaw o zmianie kodeksów)
 Ustaw, których projekty zostały złożone w wyniku obywatelskiej inicjatywy ustawodawczej
 Ustaw, co do których Sejm postanowił o przyspieszeniu prac

Pilne projekty ustaw

 Rada Ministrów (tylko ona!) może uznać uchwalony przez siebie projekt ustawy za pilny, z wyjątkiem
projektów ustaw podatkowych, ustaw dotyczących wyboru Prezydenta Rzeczypospolitej, Sejmu, Senatu oraz
organów samorządu terytorialnego, ustaw regulujących ustrój i właściwość władz publicznych, a także
kodeksów.
 główne odrębności to:
 maksymalny 30 dniowy termin na złożenie sprawozdania dla komisji
 niedopuszczalność głosowania nad poprawkami nieprzedłożonymi wcześniej komisji w formie
pisemnej
 skrócenie terminu zgłaszania propozycji przez Senat do 14 dni
 skrócenie terminu podpisania ustawy przez Prezydenta do 7 dni

72
 Skrypt Mory
________________________________________________________________________________________________________________________________________
 przed rozpoczęciem drugiego czytania Rada Ministrów może wycofać klauzulę pilności.

Ustawy wykonujące prawo UE:

 rząd ma obowiązek wcześniejszego przekazywania Sejmowi i Senatowi dokumentów UE
 projekty takich ustaw wnosi RM z odpowiednim wyprzedzeniem (zasadniczo 3 lub 5 miesięcy)
 Marszałek Sejmu, nadając bieg projektowi ustawy wykonującej prawo Unii Europejskiej, ustala jednocześnie
kalendarz prac w Sejmie nad projektem, biorąc pod uwagę terminy wykonania prawa UE
 przed przystąpieniem do szczegółowego rozpatrzenia projektu ustawy wykonującej prawo UE właściwa komisja
ustala harmonogram prac nad tym projektem zgodny z kalendarzem prac w Sejmie
 komisja przesyła harmonogram do wiadomości Marszałkowi Sejmu.
 poprawkę do projektu ustawy wykonującej prawo UE może, na posiedzeniu komisji, zgłosić grupa co
najmniej 3 posłów w formie pisemnej.

Tryb „przyspieszony”:
 Sejm w szczególnie uzasadnionych wypadkach może skrócić postępowanie z projektami ustaw oraz uchwał
przez:
 przystąpienie do pierwszego czytania niezwłocznie po otrzymaniu przez posłów projektu,
 przystąpienie do drugiego czytania niezwłocznie po zakończeniu pierwszego bez odsyłania projektu
do komisji
 przystąpienie do drugiego czytania niezwłocznie po otrzymaniu przez posłów druku sprawozdania
komisji.

Ustawa o zmianie Konstytucji:

 do rozpatrzenia projektu ustawy o zmianie K Sejm może powołać Komisję Nadzwyczajną
 Komisja, która rozpatruje projekt ustawy o zmianie K, może wystąpić do Marszałka Sejmu z wnioskiem o
debatę na temat wybranych zagadnień dotyczących projektu
 poprawkę do projektu ustawy o zmianie K może zgłosić w formie pisemnej, na posiedzeniu Komisji, która
rozpatruje projekt ustawy o zmianie K, grupa co najmniej 5 posłów.

Ustawa o zmianie kodeksu:

 do rozpatrzenia projektów, kodeksów, zmian kodeksów, przepisów wprowadzających kodeksy i ich zmian można
powołać Komisję Nadzwyczajną
 Komisja może w każdym czasie wystąpić do Sejmu z wnioskiem o debatę na temat wybranych zagadnień
dotyczących projektu kodeksu
 wnioski i propozycje poprawek odrzucone przez Komisję Nadzwyczajną mogą być zamieszczone w
sprawozdaniu Komisji jako wnioski mniejszości, po ich zgłoszeniu w formie pisemnej, na żądanie co
najmniej 5 posłów - członków Komisji Nadzwyczajnej.

USTAWY BUDŻETOWE
 Sejm uchwala budżet państwa na rok budżetowy w formie ustawy budżetowej.
 inicjatywa ustawodawcza w zakresie ustawy budżetowej, ustawy o prowizorium budżetowym, zmiany ustawy
budżetowej, ustawy o zaciąganiu długu publicznego oraz ustawy o udzielaniu gwarancji finansowych przez
państwo przysługuje wyłącznie Radzie Ministrów.
 prowizorium budżetowe – budżet uchwalony tymczasowo, na pewien czas przed budżetem rocznym, a także
budżet roczny w formie ogólnych jego założeń. Jest to tryb awaryjny, wchodzi w życie, gdy ustawa budżetowa z
pewnych względów nie może być uchwalona.
 RM przedkłada Sejmowi najpóźniej na 3 miesiące przed rozpoczęciem roku budżetowego projekt ustawy
budżetowej na rok następny. W wyjątkowych przypadkach możliwe jest późniejsze przedłożenie projektu.
 pierwsze czytanie odbywa się zawsze na posiedzeniu plenarnym.
 zakaz zwiększania wydatków lub ograniczania dochodów przez Sejm ← tzn. posłowie muszą wskazać źródło
sfinansowania wydatków w postaci zmniejszenia innych wydatków, bądź zwiększenie planowanych dochodów.
 ustawa budżetowa nie może przewidywać pokrywania deficytu budżetowego przez zaciąganie zobowiązania
w centralnym banku państwa.
 Senat może uchwalić poprawki do ustawy budżetowej w ciągu 20 dni od dnia przekazania jej Senatowi.
 Prezydent podpisuje w ciągu 7 dni ustawę budżetową albo ustawę o prowizorium budżetowym przedstawioną
przez Marszałka Sejmu. Nie może złożyć weta ustawodawczego, ale może zaskarżyć ustawę do TK.
 w przypadku zwrócenia się Prezydenta do TK w sprawie zgodności z K ustawy budżetowej albo ustawy o
prowizorium budżetowym przed jej podpisaniem, TK orzeka w tej sprawie nie później niż w ciągu 2 miesięcy

73
 Skrypt Mory
________________________________________________________________________________________________________________________________________
od dnia złożenia wniosku
 jeśli ustawa budżetowa w ciągu 4 miesięcy od dnia jej złożenia nie zostanie przedstawiona Prezydentowi do
podpisu, jest on uprawniony w ciągu 14 dni do zarządzenia skrócenia kadencji Sejmu i rozpisania nowych
wyborów.

Komisja Finansów Publicznych:

 w trakcie prac w komisjach szczególną rolę odgrywa sejmowa Komisja Finansów Publicznych.
 zadaniem KNF jest złożenie izbie całościowego sprawozdania wraz z wnioskami, natomiast inne komisje
resortowe rozpatrują tylko odpowiednie części projektu, przekazując KNF swoje stanowiska wraz z wnioskami
lub poprawkami
 Prezydium Sejmu, na wniosek Komisji Finansów Publicznych, określa tryb prac w komisjach sejmowych w
sprawach projektów i sprawozdań.
 w posiedzeniach właściwych komisji sejmowych, na których rozpatrywane są poszczególne części projektów
i sprawozdań uczestniczą przedstawiciele Komisji Finansów Publicznych.
 poprawki do projektu ustawy budżetowej, zgłaszane na posiedzeniu Komisji Finansów Publicznych,
wymagają formy pisemnej.
 KNF po rozpatrzeniu przy udziale przedstawicieli poszczególnych komisji sejmowych projektów oraz
sprawozdań, a także stanowisk przekazanych przez komisje, przedstawia na posiedzeniu Sejmu
sprawozdanie wraz z wnioskami:
 w odniesieniu do projektów ustawy budżetowej i innych planów finansowych państwa - w sprawie
ich przyjęcia bez poprawek lub przyjęcia z poprawkami,
 KNF przedkłada równocześnie Sejmowi informacje o nieuwzględnionych wnioskach
poszczególnych komisji sejmowych

III. FUNKCJA WSPÓŁUCZESTNICZENIA W PROWADZENIU POLITYKI PAŃSTWA

 zasadniczo prowadzenie polityki państwa należy do kompetencji RM, ale bardzo ważne w tym wypadku jest
uchwalanie ustawy budżetowej (jest to obowiązek Sejmu)
 uchwalanie innych ustaw dotyczących finansów publicznych, a zwłaszcza zasad zaciągania długu publicznego
i udzielania gwarancji finansowych przez państwo oraz ustanawiania monopolu
 konieczność aprobaty Sejmu dla programu działań nowej RM poprzez obowiązek Premiera przedstawienia
expose i uzyskania wotum zaufania
 uchwalanie przez Sejm i Senat rezolucji i apeli, czyli uchwał zawierających wezwania do określonego
działania; nie są one prawnie wiążące, ale mają dla rządu poważne znaczenie polityczne, związane z jego
odpowiedzialnością przed Sejmem
 uprawnienie do ogłaszania stanu wojny i decydowania o zawarciu pokoju

IV. FUNKCJA KREACYJNA

 uprawnienie do powoływania innych organów państwowych → wyraz dążenia do zapewnienia tym organom
demokratycznej legitymacji poprzez dokonanie aktu powołania przez organy przedstawicielskie
 łączy się tym prawo dokonywania kontroli działań tych organów poprzez możliwość odwołania osób ze
stanowiska (odwołać można tylko wtedy, gdy Konstytucja lub inna ustawa na to pozwala, nie zawsze!!!)
 kompetencje kreacyjne mają także organy Parlamentu m.in. Komisja ds. UE
 uprawnienia wykonywane wyłącznie przez Sejm:
 wybór całości składu TK, zastępców przewodniczącego i członków TS, Premiera i na jego wniosek
całej RM w rezerwowej procedurze formowania rządu
 uprawnienia wykonywane przez Sejm przy udziale Senatu:
 powoływanie RPO, prezesa NIK (muszą oni uzyskać tzw. akceptacje senatorów), a poza tym RPD,
prezesa IPN, Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych oraz, na wniosek Premiera,
prezesa Urzędu Telekomunikacji Elektronicznej
 uprawnienia wykonywane przez Sejm na wniosek Prezydenta:
 wybór prezesa NBP (Sejm może odrzucić kandydaturę przedstawioną przez Prezydenta, ale sam nie
może przedstawiać własnych kandydatur)
 uprawnienia polegające na wyborze części składu odrębnie przez Sejm i Senat:
 Krajowa Rada Sądownictwa – 4 posłów, 2 senatorów
 Krajowa Rada Prokuratury – 4 posłów, 2 senatorów
 Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji – 2 miejsca dla Sejmu, 1 dla Senatu
 Rada Polityki Pieniężnej – w równej liczbie miejsc
 Rada IPN – 5 miejsc dla Sejmu, 2 miejsca dla Senatu

74
 Skrypt Mory
________________________________________________________________________________________________________________________________________

V. FUNKCJA KONTROLNA
 kontrola pod względem legalności (zgodności z prawem) i celowości (jakości, skuteczności działań)
 podstawowym środkiem takiej kontroli jest wotum nieufności
 może być sprawowana przez cały parlament lub jego izby, wyspecjalizowane organy kontrolne, komisje oraz
indywidualnie przez parlamentarzystów
 Senat nie ma tego typu kontroli wobec RM co Sejm, ale senatorzy mogą składać oświadczenia senatorskie i
mają tez prawo do żądania od określonych instytucji publicznych informacji i wyjaśnień oraz czynnego udziału
w posiedzeniach komisji
 oświadczenia senatorskie- oświadczenia osobiste senatorów zawierające wnioski i uwagi pod adresem
odpowiednich władz, kierowane są do adresatów z prośbą o zapoznanie i zajęcie stanowiska, składane na ręce
Marszałka Senatu (30 dni na odpowiedź, forma pisemna)

Zakres kontroli:
 przede wszystkim dotyczy działań RM
 wąski zakres kontroli działań Prezydenta → Zgromadzenie Narodowe może oceniać jedynie przestrzeganie przez
Prezydent Konstytucji i ustaw, nie może jednak ingerować w prowadzenie przez niego polityki bieżącej
(wyjątki: uzyskanie uprzedniej zgody na ratyfikacji umów międzynarodowych, zgoda na przedłużenie bądź
uchylenie stanu nadzwyczajnego, zgoda na przeprowadzenie referendum)
 kontroli nie podlega działalność sądów i trybunałów, ani prokuratury
 NIK podlega Sejmowi, RPO jest także przed nim odpowiedzialny

Komisje sejmowe – posiadają uprawnienia kontrolne, w szczególności mogą:

 żądać informacji i obecności na swych posiedzeniach kierowników instytucji państwowych (mogą wysłać
przedstawiciela)
 żądać przeprowadzenia kontroli przez NIK oraz same przeprowadzać kontrole
 wydawać dezyderaty (uchwały zawierające postulaty w określonych sprawach) oraz opinie (uchwały
zawierające stanowisko komisji w pewnej kwestii) ← mogą być one kierowane do RM lub poszczególnych jej
członków, Prezesa NBP, Prokuratora Generalnego, Głównego Inspektora Pracy, a także do innych organów
centralnych
 uchwalone przez komisje dezyderaty przedstawiane są przez przewodniczącego komisji Marszałkowi Sejmu,
który przesyła je odpowiednim organom.
 adresaci dezyderatów i opinii ma obowiązek ustosunkować się do niego i pisemnie powiadomić Marszałka
Sejmu o zajętym stanowisku w ciągu 30 dni od dnia otrzymania dezyderatu, chyba że Marszałek Sejmu, na
wniosek zainteresowanego organu, po porozumieniu z prezydium komisji, ustali inny termin.
 odpowiedzi organów państwowych na dezyderaty oraz informacje tych organów o przebiegu realizacji
dezyderatów są rozpatrywane na posiedzeniach komisji.
 w razie nieotrzymania odpowiedzi w terminie lub uznania otrzymanej odpowiedzi za niezadowalającą, komisja
może ponowić dezyderat, przedłożyć Marszałkowi Sejmu wniosek o zwrócenie odpowiedzi jako
niezadowalającej lub przedłożyć Sejmowi projekt odpowiedniej uchwały lub rezolucji.

Komisja do Spraw Śledczych – komisja nastawiona wyłącznie na kontrole.

 jej zadaniem jest przede wszystkim opiniowanie powoływanie i odwoływanie szefów służb, jak również
rozpatrywanie corocznych sprawozdań z działalności najważniejszych instytucji państwowych zajmujących
się zdobywaniem w sposób niejawny informacji dt. zagrożeń dla bezpieczeństwa państwa oraz
przeciwdziałaniu m.in. terroryzmowi, korupcji i szpiegostwu
 podległe jej są: CBA, ABW, Agencja Wywiadu, Służba Wywiadu Wojskowego, Służba Kontrwywiadu
Wojskowego
 ilość członków: maksymalnie 9, powoływanych przez Sejm na wniosek Prezydium, po zasięgnięciu opinii
Konwentu
 zgłoszenia kandydatów na członków Komisji dokonują przewodniczący klubów poselskich lub grupy co
najmniej 35 posłów. Zgłoszenie składa się Marszałkowi Sejmu.
 pierwsze posiedzenie Komisji zwołuje i prowadzi Marszałek Sejmu. Na posiedzeniu tym Komisja wybiera ze
swego grona prezydium komisji w składzie: przewodniczący i do dwóch zastępców.
 funkcję przewodniczącego Komisji i zastępcy przewodniczącego pełnią kolejno, po 6 miesięcy, członkowie
Komisji. Przewodniczący dodatkowo zasiada w Kolegium ds. Służb Specjalnych
 uchwały Komisji zapadają bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy liczby członków
Komisji.

75
 Skrypt Mory
________________________________________________________________________________________________________________________________________
Formy kontroli Sejmu wobec RM:
 wotum zaufania – forma prewencyjnej kontroli; RM musi je dostać po powołaniu przez Prezydenta, stanowi
ono akceptację dla przedstawionego przez Premiera programu działań rządu
 absolutorium – jego udzielenie = pozytywna ocena wykonania przez rząd ustawy budżetowej.
 przebieg: złożenie sprawozdania przez RM Sejmowi w ciągu 5 miesięcy od zakończenia roku
budżetowego wraz z informacją o stanie zadłużenia państwa → analiza sprawozdania przez
NIK → przedstawienie sprawozdania Sejmowi wraz z opinią NIK → w ciągu 90 dni od dnia
przedłożenia sprawozdania przez RM podejmuje uchwałę o udzieleniu bądź odmowie
 nieudzielenie absolutorium nie oznacza dymisji rządu!
 żądanie informacji bieżącej – wezwanie rządu do przedstawienia na posiedzeniu plenarnym informacji bieżącej
na dowolny temat dotyczący aktualnych problemów życia publicznego.
 wniosek składa co najmniej 15 posłów lub komisja sejmowa.
 decyzję o umieszczeniu tej sprawy w porządku dziennym na najbliższym posiedzeniu
podejmuje Prezydium Sejmu po zasięgnięciu opinii Konwentu Seniorów, a jeśli stanowisko
Konwentu jest jednolite, to rozstrzygnięcie należy do Sejmu.
 Prezydium przy decydowaniu bierze pod uwagę znaczenie i aktualność informacji, a także
liczebność klubu lub koła, które zgłosiły propozycje tematyczne informacji.
 obowiązek przedstawiania przez RM obu izbom(!!) informacji o udziale Polski w pracach UE – wynika z
ustawy kooperacyjnej.
 musi być przedstawiana nie rzadziej niż co 6 miesięcy (okres ten związany jest z cyklem
prezydencji w Radzie UE).
 niezależnie od niej Sejm, Senat i ich komisje europejskie mogą zażądać informacji w
konkretnej sprawie
 te „uprawnienia informacyjne” stanowią również istotny element funkcji integracyjnej
 zapytanie poselskie, interpelacja, pytanie w sprawach bieżących
Zapytanie poselskie Interpelacja poselska Pytanie w sprawach bieżących
 zobowiązanie rządu do  zobowiązanie rządu do
wyjaśnienia wyjaśnienie  charakter spraw
jednostkowego zasadniczego problemu bieżących
problemu dotyczącego dotyczącego ważnej  składane ustnie na
jego polityki oraz zadań sprawy związanej z jego posiedzeniu Sejmu
publicznych bieżącą polityką.  bezpośrednia
realizowanych przez odpowiedź,
administrację rządową  odpowiedzi udzielają
 brak charakteru spraw  charakter spraw ministrowie, do których
bieżących bieżących są kierowane pytania,
lub w wyjątkowych
 powinna zawierać przedstawienie stanu faktycznego, sytuacjach
wynikające zen pytania i zgodnie z zakresem działań upoważnione przez
interpelowanego (brak spełnionych wymogów = Prezydium nich osoby.
pozostawia interpelacje/zapytanie bez biegu)  Prezydium Sejmu, po
 wnosił pojedynczy poseł zasięgnięciu opinii
Konwentu Seniorów,
 składa się na piśmie i analogicznie dostaje się odpowiedź ustala dla każdego
 adresatowi przysługuje 21 dni na odpowiedź posiedzenia kolejność
zadawania pytań.
 składa się na ręce Marszałka Sejmu (i pytanie i odpowiedź)  nad pytaniem i
 w razie uznania odpowiedzi za niezadowalającą interpelant udzieloną odpowiedzią
może zwrócić się do Marszałka Sejmu o wystąpienie do nie przeprowadza się
interpelowanego z żądaniem dodatkowych wyjaśnień na dyskusji.
piśmie, uzasadniając przyczyny nieprzyjęcia odpowiedzi. Z
wnioskiem takim można wystąpić tylko raz, nie później
niż w terminie 30 dni od dnia otrzymania
niezadowalającej odpowiedzi. Dodatkowe wyjaśnienia
udzielane są przez interpelowanego w terminie 21 dni od
dnia otrzymania żądania dodatkowych wyjaśnień.

76
 Skrypt Mory
________________________________________________________________________________________________________________________________________

ZGROMADZENIE NARODOWE
Charakter prawny:
 z zasady dwuizbowości parlamentu wynika założenie, że oba jego człony powinny działać i obradować odrębnie,
aby się wzajemnie hamować i kontrolować ← złamanie tej zasady tworząc ZN
 jego funkcje są związane przede wszystkim z realizacją uprawnień kontrolno-weryfikacyjnych wobec
działalności Prezydenta
 choć zachowuje odrębność kompetencyjną, jest jednak szczególną formą działania Sejmu i Senatu (więc nie
jest odrębnym organem)
 jest „trzeci izbą” parlamentu, a nie organem nadrzędnym wobec Sejmu i Senatu
 w latach 1992-1997 ZN często nazywano konstytuantą, bo miał uprawnienia do uchwalenia konstytucji

Tryb pracy i organizacja wewnętrzna:

 może działać tylko w sytuacjach wyraźnie określonych w Konstytucji → ograniczenie kompetencji
 a więc np. wspólne obrady Sejmu i Senatu z okazji np. 500-lecia polskiego parlamentaryzmu to nie ZN
 waga głosów wszystkich członków ZN jest jednakowa; realnie większy wpływ na decyzje ZN ma Sejm, bo jest
liczniejszy
 przewodniczący: Marszałek Sejmu, zastępca: Marszałek Senatu

Funkcje:
 nieliczne funkcje głównie dotyczące relacji Parlament – Prezydent
 wyłączne prawo do pociągnięcia Prezydenta do odpowiedzialności konstytucyjnej, a także odpowiedzialności
karnej przed Trybunałem Stanu → z chwilą podjęcia uchwały o pociągnięciu do odpowiedzialności karnej
urząd Prezydenta ulega zawieszeniu aż do momentu uprawomocnienia się stosownego orzeczenia TS
 uprawnienie do stwierdzenia trwałej niezdolności Prezydenta do sprawowania urzędu ze względu na stan
zdrowia
 jego rola to weryfikacja oceny lekarskiej, a nie ocena stanu zdrowia
 uchwała podejmowana większością 2/3 i z momentem jej podjęcia funkcje Prezydenta
automatycznie przechodzą na Marszałka Sejmu
 członkowie ZN są świadkami złożenia przez Prezydenta przysięgi
 przysięga zobowiązania przestrzegania Konstytucji jest związana z uprawnieniem do
pociągania Prezydenta do odpowiedzialności konstytucyjnej
 „strażnicy przysięgi Prezydenta”
 przebieg: otwarcie, powołanie sekretarzy, złożenie przysięgi, wygłoszenie orędzia
(fakultatywnie), odczytanie protokołu, zamknięcie obrad → brak występów posłów i
senatorów!
 Posiedzenia związane z wysłuchaniem orędzia Prezydenta
 brak występów posłów i senatorów oraz debaty (dążenie do wyeliminowania „ukrytej”
formy kontroli działalności Prezydenta przez Parlament)
 Marszałek Sejmu ma obowiązek zwołania posiedzenia, jeśli Prezydent chce wygłosić
orędzie

77
 Skrypt Mory
________________________________________________________________________________________________________________________________________

Rada Ministrów
POWOŁYWANIE RADY MINISTRÓW
 wśród czynności podejmowanych w ramach formowania rządu można wyróżnić czynności prawne (np.
prezydencki akt desygnowania Prezesa RM) oraz działania o charakterze poufnym (np. rokowania
międzypartyjne nad sformułowaniem koalicji parlamentarnej,układ sił w Sejmie, stopień kultury politycznej)
 organ niekadencyjny - jest powoływany na czas nieokreślony
 dymisji rządu składana jest przez Premiera na ręce Prezydenta, a on ma obowiązek przyjąć ją
 brak terminów przyjęcia dymisji, a nawet brak wskazania na konieczność szybkiego działania
 katalog przesłanek jest otwarty, brak enumeratywnego wyliczenia
 rząd ma wyraźnie charakter parlamentarny, czyli jego powstanie i funkcjonowanie zależne jest od poparcia
Sejmu

Przyjęcie przez Prezydenta dymisji rządu ma miejsce:

1) na pierwszym posiedzeniu nowo wybranego Sejmu od dotychczasowego rządu
2) w razie nieuchwalenia przez Sejm wotum zaufania RM
3) w razie wyrażenia przez Sejm wotum nieufności
4) poprzez rezygnację Premiera z dalszego pełnienia funkcji (Prezydent może przyjąć, ale nie musi), K nie
wymienia powodów złożenia dymisji

Procedury charakteryzują się zmniejszaniem wymogów koniecznych do powołania RM. Muszą one być uruchamiane
w przedstawianej kolejności (niepowodzenie poprzedniej warunkuje uruchomienie późniejszej) . W poszczególnych z
nich inny organ inicjuje proces powoływania RM. W każdej procedurze decydujące jest stanowisko Sejmu – nie może
istnieć Rada Ministrów bez jego zaufania. Natomiast może istnieć ona bez poparcia politycznego Prezydenta.

Procedura zasadnicza powoływania RM:

I. Etap prezydencki
 procedura zostaje zainicjowana przez Prezydenta aktem desygnacji Premiera ← akt ten upoważnia Premiera
do do podjęcia działań zmierzających do utworzenia nowego gabinetu
 formalnie Prezydent może powołać kogo chce, jednak powodzenie formowania rządu jest uzależnione od
uzyskania większości sejmowej
 w 1997 i 2001r., w trakcie rozmów między partiami wypracowano tzw umowy koalicyjne określające program
rządzącej większości i polityczne mechanizmy współdziałania ugrupowań tworzących większościową koalicję
 okres konstruowania składu RM przez Premiera nie może przekroczyć 14 dni licząc od dnia pierwszego
posiedzenia Sejmu lub dnia przyjęcia dymisji ← jest to termin zawity i w tym czasie powinno nastąpić nie tylko
desygnowanie Premiera, ale także skompletowanie składu rządu
 Prezydent przy powołaniu RM w procedurze zasadniczej nie może odmówić powołania poszczególnych
członków RM lecz jedynie odmówić uwzględnienia całej propozycji desygnowanego Premiera
 aktem zamykającym proces kształtowania jest wręczenie przez Prezydenta aktów powołania Premierowi oraz
ministrom, a także złożenie przysięgi przez nich Prezydentowi

II. Etap sejmowy

 także trwa 14 dni
 Premier ubiega się o uzyskanie ze strony Sejmu inwestytury, czyli formalnej zgody na rozpoczęcie działalności,
poprzez przedstawienie Sejmowi programu działalności swego gabinetu (expose) oraz przedkłada wniosek o
udzielenie mu wotum zaufania
 debata nad wnioskiem Premiera, w trakcie której przedstawiciele klubów poselskich mogą wypowiadać swoje
opinie na temat programu i składu nowego gabinetu
 udzielenie inwestytury odbywa się w drodze uchwalenia wotum zaufania – bwg przy 50% ulp i tym kończy
się procedura powoływania rządu
 rząd większościowy – oznacza to, że rząd ma potencjalną łatwość w przeprowadzaniu swoich projektów ustaw
w Sejmie
 w przypadku, gdy Sejm uchwali wotum nieufności już w czasie kadencji to Sejm wybiera swojego Premiera, a
Prezydent już nie desygnuje nowego Premiera, a jedynie dokonuje aktu powołania Premiera

78
 Skrypt Mory
________________________________________________________________________________________________________________________________________
Pierwsza procedura rezerwowa powoływania RM:
 jest inicjowana przez Sejm w przypadku fiaska zasadniczej procedury
 aktem rozpoczynającym tę procedurę jest wybór przez Sejm nowego Premiera w ciągu 14 dni od dnia
1) w którym upłynął termin na powołanie RM przez Prezydenta w procedurze zasadniczej, albo
2) w którym upłynął termin na wyrażenie przez Sejm rządowi wotum zaufania lub też Sejm nie udzielił
wotum zaufania
 kandydata na Premiera mogą zgłaszać pisemnie, na ręce Marszałka Sejmu grupy liczące co najmniej 46
posłów
 wybór następuje bwg przy 50% ulp ← głosowanie ma charakter imienny
 jeśli wybiorą go to Premier ma 14 dni na skompletowanie składu rządu i przedstawienia expose ← głosowanie
nad tym odbywa się bwg przy 50% ulp
 wybór RM odbywa się łącznie, a więc nie można głosować odrębnie każdej kandydatury przedstawionej przez
Premiera
 pomyślny wybór RM znajduje potwierdzenie w aktach powołania, które Prezydent wręcza członkom RM ←
Prezydent ma obowiązek zaakceptowania tego wyboru

Druga procedura rezerwowa powoływania RM:

 w razie gdy pierwsza procedura rezerwowa się nie udała np. Sejmowi nie udało się wybrać nowego Premiera lub
wybranemu Premierowi nie udało się skompletować składu
 wychodzi z założenia, że konieczne jest obniżenie progu poparcia sejmowego niezbędnego dla jej powstania
 przebiega identycznie jak procedura zasadnicza, tylko, że wotum zaufania jest uzyskiwane zwykłą większością
głosów
 bardzo możliwe że powstały w ten sposób rząd będzie rządem mniejszościowym
 dwa etapy, każdy po 14 dni
 gdy ta procedura się nie powiedzie, Prezydent ma konstytucyjny obowiązek skrócenia kadencji Sejmu i Senatu

Trzy sytuacje zmiany w składzie RM:

1) gdy osoba zajmująca dotąd stanowisko członka RM traci zajmowane stanowisko, a następnie zostaje ono
obsadzone przez nową osobę
2) gdy dane stanowisko zostaje zlikwidowane
3) gdy skład zostaje powiększony o nowego członka

Procedura zmiany w składzie RM:

 złożenie Premierowi dymisji przez członka RM lub tez udzielenie dymisji przez samego Premiera
 w przypadku złożenia dymisji przez członka RM konieczne jest wyrażenie na nią zgody przez Premiera
 przyjęcie dymisji przez Prezydenta
 złożenie Prezydentowi przez Premiera wniosku o powołanie konkretnego kandydata w skład RM
 powołanie przez Prezydenta RP kandydata

Zakres działania Prezydenta:

 K nie wskazuje terminów dokonywania przez Prezydenta zmian, pozwala mu na odwlekanie momentu wydania
aktu powołania lub odwołania
 nie może powołać żadnej osoby nieobjętej wnioskiem Premiera
 konieczność podania aktu powołania/odwołania Premierowi do kontrasygnaty
 zmiany w składzie RM nie wymagają akceptacji ze strony Sejmu. Teoretycznie w trybie art. 161 Konstytucji
możliwa jest zmiana wszystkich członków RM poza Premierem, bez konieczności uzyskiwania ponownie
wotum zaufania.

STRUKTURA RADY MINISTRÓW

 ilość członków w rządzie może wynikać z tradycji, aktualnych potrzeb politycznych lub zakresu zadań
nałożonych na rząd
 czynniki wpływające na na kształt gabinetu można podzielić na dwie grupy:
 grupy organizacyjne - tworzenie organów dla realizacji nowych zadań rządu (np. utworzenie w 1996r.
Komitetu Integracji Europejskiej), a także utrzymywanie struktur odziedziczonych po przednim systemie, które
zostałe uznane za nadal przydatne (np. stałe komitety RM)
 grupy polityczne – skutki koalicyjnego charakteru rządu, dążenia do zrównoważenia w rządzie wpływów
politycznych partnerów koalicyjnych
 liczba członków RM nie jest konstytucyjnie zdeterminowana, jednak niektóre stanowiska m.in. Minister

79
 Skrypt Mory
________________________________________________________________________________________________________________________________________
Obrony Narodowej czy Minister Sprawiedliwości muszą istnieć, bo w K są wymienieni z nazwy (a nie „minister
właściwy do...”)
 dwie kategorie członków obligatoryjni (Premier, ministrowie) oraz fakultatywni (wicepremierowi,
przewodniczący komitetów) ← Premier decyduje o ich istnieniu

Udział Premiera w powoływaniu rządu i jego rekonstrukcji:

 udział uległ wzmocnieniu w stosunku do regulacji zawartych w Małej Konstytucji, kluczowa rola w formowaniu
 jest on odpowiedzialny całkowicie za kompletowanie składu przyszłego rządu
 swoboda wyboru jest uzależniona od większości parlamentarnej, której poparcie jest niezbędne dla uzyskania
wotum zaufania oraz o jego osobistej pozycji politycznej – jako lider ugrupowania ma większe możliwości w
wyborze
 K zwiększyła uprawnienia Premiera w zakresie liczbowego określania składu rządu → może on wnioskować o
powołanie w skład rządu osób, których zakres działania określi samodzielnie, kierując się własnych
rozeznaniem potrzeb i koncepcją programową rządu
 rola Premiera w procesie zmiany w rządzie jest całkowicie samodzielna, jego wniosek skierowany w tej sprawie
do Prezydenta jest jedynym warunkiem formalnym
 jednym przypadkiem, w którym zmiana dokonuje się bez udziału Premiera, a nawet wbrew jego woli, jest
sytuacja, gdy Prezydent odwołuje członka RM w wyniku uchwalenia mu wotum nieufności

Wpływ Premiera na trwałość rządu:

 osoba Premiera jest ściśle związana z istnieniem gabinetu → jeśli Premier umiera to gabinet przestaje istnieć
 Prezydent nie może odwołać Premiera, ale może to zrobić Sejm uchwalając konstruktywne wotum nieufności
← wtedy także obala się cały gabinet
 kompetencja występowania do Sejmu z wnioskiem o wotum ufności, ma ona na celu potwierdzenie istnienia
sejmowego poparcia dla rządu (tylko Premier ją ma)
 w razie nieuzyskania wotum ufności → dymisja
 można być jednocześnie Premierem i ministrem!! (W. Cimoszewicz – Premier i przewodniczący KIE)

Wpływ Premiera na tok i kierunek prac rządu:

 ma znaczy wpływ, bo rząd działa opierając się na programie przedstawionym w expose Premiera
 Konstytucja:
 reprezentuje Radę Ministrów
 kieruje pracami Rady Ministrów,
 wydaje rozporządzenia,
 zapewnia wykonywanie polityki Rady Ministrów i określa sposoby jej wykonywania,
 koordynuje i kontroluje pracę członków Rady Ministrów,
 sprawuje nadzór nad samorządem terytorialnym w granicach i formach określonych w Konstytucji i
ustawach,
 jest zwierzchnikiem służbowym pracowników administracji rządowej.
 normatywną podstawą dla kierowania pracami rządu przez Premiera poza K jest także Ustawa o Radzie
Ministrów
 zgodnie z nią w pojęciu kierowania pracami rządu mieszczą się takie uprawnienia jak: zwoływanie posiedzeń
rządu, otwieranie i zamykanie jego obrad, określanie porządku posiedzenia rządu, przewodniczenie obradom,
decydowanie o sposobie przyjęcia konkretnego rozstrzygnięcia, kto może uczestniczyć w danym posiedzeniu, a
także decyduje o utajnieniu całości lub części posiedzenia

Wpływ Premiera na pracę członków rządu i administracji rządowej:

 uprawnienia o charakterze koordynacyjnym:
 m.in. prawo tworzenia organów pomocniczych rządu
 jednak ze względu na szerokie wyposażenie Premiera w inne kompetencje osobista koordynacja ma
charakter incydentalny ← częściej tą koordynacje sprawują organy pomocnicze RM lub Premiera
zwołane na mocy zarządzenia Premiera
 organy pomocnicze: stałe komitety RM, komitety do rozpatrzenia określonych spraw, rady i zespoły
doradcze i opiniodawcze
 Kancelaria Prezesa RM – także ma kompetencje koordynacyjne, które odnoszą się do realizacji
polityki kadrowej w administracji rządowej, współdziałania z innymi organami, czy też do działalności
kontrolnej wobec organów administracji rządowej
 uprawnienia o charakterze kontrolnym:
 podobnie jak koordynacyjne są one realizowane wobec wszystkich pozostałych członków rządu

80
 Skrypt Mory
________________________________________________________________________________________________________________________________________
 są one konsekwencją faktu, ze Premier jest osobą określającą w poważnym stopniu zadania członka
rządu, gdyż to właśnie on określa szczegółowy zakres działania ministra w drodze tzw rozporządzenia
atrybucyjnego
 m.in. prawo żądania od wszystkich członków rządu informacji, dokumentów i sprawozdań okresowych
 kontrole należy rozumieć szeroko, jako weryfikację zgodności działania członków nie tylko z
przepisami prawa, lecz także z dyrektywami wynikającymi z programu rządu
 organem wspomagającym Premiera w wykonywaniu tych uprawnień jest Kancelaria Premiera
 ostateczną sankcją w dyspozycji Premiera jest zdymisjonowanie członka rządu
 uprawnienia o charakterze kreacyjnym:
 prawo do powoływania i odwoływania kierowników niektórych urzędów centralnych (m.in. szefa ABW,
CBA, USC, UOKiK)
 powoływanie i odwoływanie na wniosek właściwego ministra sekretarzy i podsekretarzy stanu w
ministerstwach
 powoływanie i odwoływanie wojewodów (na wniosek ministra właściwego do spraw administracji
publicznej) i wicewojewodów (na wniosek wojewody)
 powołuje pełnomocników rządu do określonych spraw
 uprawnienia o charakterze kontrolno-nadzorczym:
 wobec samorządu terytorialnego oraz nadzór nad znaczną częścią urzędów centralnych (np. GUS,
UOKiK, ABW), a także jest zwierzchnikiem służbowym wszystkich pracowników administracji
rządowej
 prawo do zawieszania organów gminy, powiatu, samorządu województwa i ustanowienia zarządu
komisarycznego na okres do 2 lat w przypadku przedłużającego się braku skuteczności w
wykonywaniu zadań publicznych przez te organy
 prawo wnioskowania do Sejmu o rozwiązanie organów stanowiących gminy, powiatu i województwa w
przypadku naruszenia K lub naruszania ustaw
 kieruje działalnością wojewody m.in. wydając mu wytyczne i polecenia, żądając przekazania przez
niego sprawozdań, dokonując okresowej oceny jego pracy, a także nadzoruje działalność wojewody z
punktu widzenia jego zgodności z polityką RM
 Premier jest także osoba właściwą do rozstrzygania sporów między wojewodami lub między
wojewodami a członkami rządu lub centralnymi organami administracji rządowej

Premier sprawuje nadzór nad działalnością administracji rządowej nieobjętą zakresem działów administracji
rządowej, wykonywaną przez:
 Główny Urząd Statystyczny;
 Polski Komitet Normalizacyjny;
 Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów;
 Agencję Bezpieczeństwa Wewnętrznego i Agencję Wywiadu;
 Centralne Biuro Antykorupcyjne;
 Urząd Zamówień Publicznych;
 Urząd Regulacji Energetyki;
 Polską Agencję Kosmiczną.

Wicepremierowie:
 ich powołanie nie jest obowiązkowe, nie muszą w ogóle być powołani (rząd J. Olszewskiego)
 zakres ich działania nie jest określony konstytucyjnie, to Premier nadaje im zadania i kompetencje, które oni
wykonują w imieniu Premiera
 mogą łączyć swoja funkcje z funkcja ministra
 często wicepremierowie przewodniczą stałym komitetom RM

Ministrowie:
 ministrowie kierujący działem administracji rządowej
 ministrowie wypełniający zadania wyznaczone im przez Premiera (ministrowie bez teki, ministrowie
zadaniowi)

Ministrowie kierujący działem administracji rządowej:

 obok uczestnictwa w pracach RM kierują także wyodrębnionym działem administracji rządowej
 ustawa o działach administracji rządowej wyodrębnia ponad 30 działów oraz dopuszcza powierzenie jednemu
ministrowi kilku działów
 z mocy ustawy powierza się obligatoryjnie łączne kierowanie działami: budżet, finanse publiczne, instytucje

81
 Skrypt Mory
________________________________________________________________________________________________________________________________________
finansowe, a innemu kierowanie działami: członkostwo RP w UE oraz sprawy zagraniczne
 mają prawo do wydawania aktów normatywnych (rozporządzeń i zarządzeń), decyzji administracyjnych i innych
aktów administracyjnych w toku postępowania administracyjnego, a także sprawowania nadzoru nad
państwowymi osobami prawnymi w ramach swojego działu
 kompetencja do sprawowania kontroli nad pewnymi instytucjami centralnymi (np. MSW – działalność Policji,
BOR)
 Premier w drodze rozporządzenia określa ministerstwo, które zapewniać będzie ministrowi obsługę
administracyjną
 ustawa nakłada na ministra kierującego działem administracji obowiązek inicjowania i opracowywania
polityki RM w stosunku do działu, którym kieruje oraz przedkładania w tym zakresie rządowi inicjatyw i
projektów aktów normatywnych
 minister ustala w drodze obwieszczenia wykaz jednostek organizacyjnych mu podległych i przez niego
nadzorowanych
 konstytucja dopuszcza wariant kolegialnego kierowania działem administracji, wtedy przewodniczący tego
organu wchodzi w skład RM, a jego pozycja jest porównywalna z pozycją ministra
 jednak uczestnictwo przewodniczącego w składzie RM nie ma charakteru obligatoryjnego i zależy od
Premiera

Ministrowie wypełniający zadania wyznaczone im przez Premiera:

 nie stoją na czele żadnego działu administracji, a jedynie wykonują zadania wyznaczone im przez Premiera
 aparat wykonawczy ministra zostaje określony przez Premiera w drodze rozporządzenia, może nim być zarówno
ministerstwo jak i inny urząd administracji rządowej
 w odróżnieniu od ministrów resortowych nie mogą wydawać rozporządzeń
 decyzja Premiera o utworzeniu takiego stanowiska wynika z przesłanek politycznych (np. konieczność
zrównoważenia wpływów partii koalicji rządowej), ale niekiedy jest też wyrazem przekonania Premiera o
konieczności szczególnego potraktowania określonej kategorii zadań (np. ważnych z punktu widzenia rządu)

Sekretarze i podsekretarze stanu:

 nazywanie potocznie wiceministrami, powoływani są przez Premiera na wniosek właściwego ministra, natomiast
do ich odwołania taki wniosek nie jest już potrzebny
 zakres czynności sekretarza i podsekretarza określa sam minister, o czym zawiadamia Premiera
 sekretarz stanu może być posłem lub senatorem
 tam gdzie zostało utworzone stanowisko sekretarza stanu pełni on funkcję pierwszego zastępcy ministra

Ogólny podział struktur tworzonych w obrębie rządu:

 organy kierownicze
 powoływane są dla podejmowania ważnych decyzji w zastępstwie rządu
 tworzone są z zasady przez osoby zajmujące kluczowe stanowiska w rządzie, a przewodniczy im
najczęściej Premiera
 organy pomocnicze
 powoływane są dla podejmowania ważnych decyzji w zastępstwie rządu
 tworzone są z zasady przez osoby zajmujące kluczowe stanowiska w rządzie, a przewodniczy im
najczęściej Premiera
 organy doradcze
 powoływane są dla stworzenia zaplecza fachowego dla rządowego procesu decyzyjnego
 kryterium, dla którego powoływani są członkowie do tych organów jest dysponowanie przez nich szczególną,
specjalistyczną wiedzą, sprzyjającą trafności rozstrzygnięć podejmowanych przez rząd

Ustawa o Radzie Ministrów wymienia następujące typy organów:

 organy pomocnicze
 stały komitet i komitety RM
 komitety doraźne RM
 rady i zespoły opiniodawcze lub doradcze
 komisje do opracowywania projektów kodyfikacji określonych dziedzin prawa
 komisje wspólne powoływane w uzgodnieniu z zainteresowaną instytucją lub środowiskiem

Komitet stały:
 w jego skład wchodzi wicepremier jako przewodniczący, członek RM jako wiceprzewodniczący oraz sekretarze

82
 Skrypt Mory
________________________________________________________________________________________________________________________________________
stanu
 jego zasadniczym zadaniem jest przygotowywanie, uzgadnianie i przedstawianie RM lub Premierowi projektów
rozstrzygnięć albo stanowisk rządu przez wyrażenie opinii albo udzielenie rekomendacji projektom
dokumentów rządowych, które przedstawione Premierowi lub RM do rozpatrzenia

Komitety RM:
 mają węższy zakres przedmiotowy i bardziej wyspecjalizowany od komitetów stałych
 zostają utworzona na mocy zarządzenia Premiera
 przedmiot prac implikuje jego skład, który obejmuje członków RM oraz przedstawicieli organów administracji
rządowej a także wyższych urzędników państwowych, który zakres kompetencji wiąże się się z przedmiotem
pracy danego komitetu
 wykonują czynności o charakterze pomocniczym (przygotowują projekty rozstrzygnięć rządowych lub ich
wariantów), realizacyjnym (dokonują przeglądu stanu wykonania zadań nałożonych na poszczególne organy
administracji rządowej), a nawet kierowniczym (nakładają na członków komitetów określone zadania)
 nie są upoważnione do zastępowania RM, ani podejmowania władczych rozstrzygnięć

Komisje wspólne:
 powoływane przez RM
 mają na celu optymalizację przyszłych decyzji rządowych przez rozpatrywanie ich projektów wspólnie z
zainteresowanymi instytucjami lub środowiskami
 reprezentanci struktur pozarządowych mają w ten sposób możliwość wpływania na ostateczny kształt
rozstrzygnięć rządowych ich dotyczących
 np. Komisja Wspólna Rządu i Samorządu Terytorialnego

Komitety doraźne -powoływane przez Premiera z jego inicjatywy lub na wniosek RM dla rozpatrzenia indywidualnej,
konkretnej sprawy (np. Komitet Sterujący do spraw Projekty Terminal LNG w Świnoujściu)

Rady i zespoły – organy zarówno o charakterze pomocniczym jak i opiniodawczym-doradczym, a ich zakres
działania związany jest z zagadnieniami należącymi do zadań i kompetencji RM lub Premiera

Komisje do opracowywania projektów kodyfikacji określonych dziedzin prawa – powoływane są przez Premiera w
drodze rozporządzenia i skupiają wybitnych przedstawicieli nauki i praktyki właściwej dla gałęzi prawa, w ramach
której jest tworzona kodyfikacja

Rada Legislacyjna:
 wykonuje zadania zarówno na użytek Premiera jak i rządu
 osoby powoływane przez Premiera do składu Rady wyróżniają się wiedzą i dorobkiem praktyki prawniczej
 do jej zadań należy m.in. opiniowanie rządowych projektów ustaw, opiniowanie projektów ustaw wniesionych
do Sejmu przez inne niż rząd podmioty (jeśli charakteryzują się „szczególną doniosłością”), dokonywanie
okresowych ocen stanu określonych dziedzin prawa z uwzględnieniem dostosowania do norm
konstytucyjnych i norm prawa unijnego, czy te formułowanie uwag i opinii dotyczących stosowania Konstytucji
 Premier po zasięgnięciu opinii RL ustala w drodze rozporządzenia m.in. zasady techniki prawodawczej

KOMPETENCJE RADY MINISTRÓW

 klauzula domniemania kompetencji – zawarta w K, zgodnie z nią, do RM należą sprawy polityki państwa
niezastrzeżone dla innych organów państwowych i samorządu terytorialnego
 realizowanie ustaw w postacie orzekania o konsekwencjach prawnych płynących z ogólnych przepisów
ustawowych (funkcja administrowania) – funkcja będąca przedmiotem regulacji ustawowej,
 kierowanie administracją rządową poprzez wydawanie aktów stosowania prawa(funkcja kierowania) – w
dużym stopniu poprzez wykonywanie tej funkcji można mówić o polityce rządowej rozumianej jako działalność
jednolita i uporządkowana, funkcja będąca przedmiotem regulacji ustawowej,
 wytyczanie generalnych zasad polityki państwa i podejmowanie decyzji o charakterze strategicznym (funkcja
rządzenia)
 ma charakter samoistny
 poprzez nią RM może inicjować działania o charakterze nowatorskim, wyznaczając w ten
sposób nowe pola aktywności rządu
 konstytucyjnym podkreśleniem tej funkcji jest klauzula domniemania kompetencji

83
 Skrypt Mory
________________________________________________________________________________________________________________________________________
Grupy kompetencji Rady Ministrów:
 kompetencje inicjatywne w stosunku do innych organów państwa
 kompetencje wykonawczo-realizacyjne względem aktów i decyzji innych organów państwowych
 kompetencje nadzorcze i kontrolne wobec organów, jednostek i instytucji niepodporządkowanych kierownictwu
RM
 samodzielne kompetencje bieżącego kierownictwa państwowego

Kompetencje inicjatywne:
 ta grupa kompetencji, która uruchamia działania innych organów państwa
 nie są wewnętrznie jednorodne
 wyłączne prawo inicjatywy w odniesieniu do:
 ustawy budżetowej i zmiany ustawy budżetowej
 ustawy o prowizorium budżetowym
 ustawy o zaciąganiu długu publicznego
 ustawy o udzieleniu gwarancji finansowych przez państwo
 wyłączne prawo inicjatywy w sprawie budżetu uzasadnione jest faktem, iż jest on jedynym organem
dysponującym pełną wiedzą o stanie finansowym i gospodarczym państwa
 kierując projekty ustaw do Sejmu, rząd wyznacza ministra lub kierownika urzędu centralnego do jego
reprezentowania w trakcie prac parlamentarnych, a jego obowiązki to m.in. uczestniczenie w obradach Sejmu i
Senatu oraz ich organów
 kompetencje wynikające z ustawy kooperacyjnej (ustawy o współpracy Rady Ministrów z Sejmem i Senatem w
sprawach związanych z członkostwem Polski w Unii Europejskiej):
 przedstawianie Sejmowi i Senatowi, nie rzadziej niż raz na 6 miesięcy, informacji o udziale Polski w
pracach UE
 przedstawianie Sejmowi i Senatowi informacji związanych z członkostwem w UE
 szereg kompetencji związanych ze współpracą w zakresie stanowienia prawa UE, a także związanych z
tworzeniem prawa polskiego wykonującego prawa UE
 wobec Prezydenta: przedkładanie wniosku o wprowadzenie stanu wojennego lub stanu wyjątkowego

Kompetencje wykonawczo-realizacyjne:
 wynikają z występowania konstytucyjnie i ustawowo określonych powinności wykonawczych rządu
 przede wszystkim kierowanie realizacją ustaw m.in. budżetu
 mogą być realizowane w drodze działań faktycznych jak i prawnych np. poprzez wydawanie aktów
wykonawczych
 szczególna forma realizacji tych kompetencji to składanie sprawozdań i informacji o działalności rządu,
przede wszystkim sprawozdania o stanie zadłużenia państwa, a także informacje rządu o wykonywaniu ustaw
lub o polityce państwa

Kompetencje bieżącego kierownictwa państwowego:

 możliwość kreowania polityki rządowej niezdeterminowanej w pełni przez inne organy państwa
 możliwość kreowania dyrektyw działania prawnie wiążących organy podporządkowane RM, co po stronie tych
organów tworzy obowiązek zastosowania się do nich
 obejmują one przyznane rządowi kompetencje:
 kierownicze (służą do egzekwowania zgodności postępowania organów podległych RM z określonymi
normami postępowania czy zadaniami na nie nałożonymi),
 koordynacyjne (służące ujednoliceniu działania organów rządowych, głównie poprzez uzgodnienie
tych działań)
 kontrolujące (ich uzasadnieniem jest fakt, iż to właśnie RM jest odpowiedzialna za działalność
organów jej podporządkowanych)

Kompetencje nadzorcze i kontrolne:

 realizowane wobec organów i instytucji niepodporządkowanych RM
 kompetencje posiadane głównie przez Premiera w odniesieniu do samorządu terytorialnego m.in. zawieszenie
organów gminy i ustanowienie zarządu komisarycznego czy wystąpienie Premiera do Sejmu o rozwiązanie rady
gminy

AKTY PRAWNE RZĄDU

Akty powszechnie obowiązujące, czyli ROZPORZĄDZENIA:

84
 Skrypt Mory
________________________________________________________________________________________________________________________________________
 do ich wydawania upoważnieni są:
 Rada Ministrów
 Premier
 ministrowie resortowi
 mają one charakter wykonawczy w stosunku do ustaw
 podstawowym wymogiem jest upoważnienie zawarte w ustawie, które powinno zawierać
 wskazanie organu właściwego do wydania rozporządzenia
 określenie zakresu spraw, które mają być poddane regulacji
 wytyczne dotyczące treści aktu
 organ, na który zostanie nałożony obowiązek wydania rozporządzenia musi zostać określony w sposób
umożliwiający przypisanie tej kompetencji tylko jednemu, konkretnemu organowi
 ustawa może upoważnić do wydania rozporządzenia tylko organ, któremu K nadaje prawo do wydawania tych
aktów
 wątpliwość co do obligatoryjnego skutku wydania upoważnienia (niewydanie rozporządzenia może być formą
hamowania wpływu legislatywy na egzekutywę) → należy przyjąć, że dopuszczalne jest niewydanie
rozporządzenie, tylko w sytuacji, gdy w ustawie zawarte jest fakultatywne upoważnienie do wydania
rozporządzenia
 w ustawie mogą być zawarte środki wymuszające pożądane zachowania rządu w kwestii wydawania
rozporządzeń
 rozporządzenia publikowane są w Dzienniku Ustaw, o dodatkowo wskazuje na ich ścisły związek z ustawami

Akty wewnętrzne – UCHWAŁY i ZARZĄDZENIA:

 zalicza się do nich uchwały RM oraz zarządzenia wydawane przez Premiera i ministrów (obu kategorii)
 obowiązują tylko jednostki organizacyjne podległe organowi je wydającemu
 podstawą prawną do wydawania zarządzeń są ustawy, one określają zarówno organ jak i przedmiot regulacji
 uchwała ma charakter samoistny, a zarządzenie charakter wykonawczy
 w drodze uchwały rząd reguluje sprawy znajdujące się w jego sferę jego konstytucyjnych uprawnień
 wydając uchwałę rząd nie musi się powoływać na konkretną ustawą, lecz wskazuje uprawnienie konstytucyjne,
które stanowi wystarczającą podstawę do jej wydania
 jest to narzędzie, poprzez które rząd może w sposób samodzielny, w sferze nieregulowanej ustawowo,
podejmować działania uznane przez siebie za właściwe
 uchwały są publikowane w Merkuriuszu Polskim
 uchwały samoistne – zaliczają się do tzw. aktów kierownictwa wewnętrznego, nie mogą stanowić podstawy do
wydawania decyzji administracyjnych wobec obywateli lub ich zrzeszeń, ale są wystarczającym środkiem,
poprzez który rząd może kierować całością podporządkowanych mu organów

ZASADY FUNKCJONOWANIA RZĄDU

 zasada kierowania pracami RM przez Premiera
 zasada reprezentowania RM w jej kontaktach z innymi organami państwa przez Premiera
 zasada kolegialności działania rządu
 zasada związania członków rządu i jego przedstawicieli stanowiskiem RM

Zasada kolegialności działania rządu:

 jest zasada ustawową
 dotyczy przede wszystkim trybu pracy RM
 umożliwia uczestnictwo wszystkich członków RM w ustalaniu przez rząd polityki państwa
 Ustawa o Radzie Ministrów nakłada na członka rządu obowiązek inicjowania i opracowania polityki RM w
zakresie właściwym do obszaru jego działania
 obowiązek udziału wszystkim członków rządu w podejmowaniu decyzji rządowych,
 możliwość dyskutowania na forum rządu wszelkich spraw będących przedmiotem prac rządu,
 prawo przedstawiania przez członków rządu zróżnicowanych poglądów i propozycji rozwiązań
 wymóg poszukiwania rozwiązań kompromisowych
 wymóg uzyskania akceptacji ze strony co najmniej większości członków rządu jako warunek niezbędny dla
przyjęcia rozstrzygnięcia rządowego
 wszelkie formy pracy rządu, inne od posiedzeń RM, ograniczające kolegialność działania (np. tryb obiegowy
podejmowania rozstrzygnięć) powinny mieć charakter rozwiązań wyjątkowych
 jest ona konsekwencją faktu, ze formalnie wszyscy członkowie rządu w równym stopniu przyczyniają się do

85
 Skrypt Mory
________________________________________________________________________________________________________________________________________
podejmowania decyzji rządowych
 ogranicza możliwość swobodnego kreowania i działania organów o węższym niż RM składzie osobowym oraz
wyklucza powoływanie takich organów, które w swym założeniu mogłyby zastępować RM w wykonywaniu jej
funkcji

Zasada kierowania pracami rządu przez Premiera:

 ma charakter konstytucyjny
 aspekt węższy – odnosi się bezpośrednio do kolektywnej formy pracy tego organu, czyli posiedzeń rządu
 tylko on może upoważnić innego członka rządu do zastępowania go w przewodniczeniu posiedzeń
rządu
 to Premier ustala porządek posiedzenia, zakres podejmowanych rozstrzygnięć i tryb ich podejmowania
 aspekt szerszy – odnosi się do wpływu Premiera na pracę poszczególnych członków RM
 kompetencje umożliwiające stały nadzór nad realizacją ustaleń poczynionych przez RM
 w przypadku konfliktu z zasadą kolegialności ma przed nią pierwszeństwo

Zasada reprezentowania Rady Ministrów przez Premiera w kontaktach z innymi organami państwa:
 ze względu na posiadane kompetencje kierownicze, Premier jest osobą najbardziej kompetentną w określaniu i
przedstawianiu stanowiska rządu wobec podmiotów zewnętrznych dla rządu, a tym samym najbardziej
wiarygodną
 dualistyczny charakter egzekutywy, ale K nie nakłada na Premiera obowiązku stałych kontaktów z
Prezydentem
 w kontaktach RM z Sejmem reprezentatywna rola Premiera uwidacznia się m.in. w przedstawianiu przez niego
osobiście najważniejszych dokumentów rządowych jak np. założeń programowych polityki rządu
 wszelki obieg dokumentów między Sejmem a rządem odbywa się także za pośrednictwem Premiera np.
zawiadomienie Premiera przez Marszałka Sejmu o złożeniu wniosku o wotum nieufności, przesyłanie
rządowych inicjatyw ustawodawczych
 rząd może być reprezentowany w pracach parlamentarnych przez wicepremiera, ministra, kierownika urzędu
centralnego (o ile zostaną oni upoważnieni przez RM), sekretarza lub podsekretarza (o ile zostaną oni
upoważnieni przez Premiera)

Zasada związania członków rządu i jego przedstawicieli stanowiskiem Rady Ministrów:

 nie jest to zasada wyrażona wprost z K, ale może być z niej wyinterpretowana
 wykluczone jest podejmowanie działań, które podważałyby rozstrzygnięcia przyjęte przez rząd, a nawet linię
programową i polityczną rządu
 normatywną podstawą dla tej zasady jest kierownictwo RM nad jej organami i ich obowiązek podporządkowania
się dyrektywom rządu
 prawo RM do uchylenia, na wniosek Premiera, rozporządzeń i zarządzeń ministrów

ODPOWIEDZIALNOŚĆ RZĄDU
ODPOWIEDZIALNOŚĆ POLITYCZNA
 wynika z faktu, iż w systemie parlamentarnym rząd dla swojego istnienia i efektywnego działania musi cieszyć
się poparciem parlamentu
 odpowiedzialność przed parlamentem wynika z faktu, że parlament jest reprezentantem suwerena, powołanym w
wolnych i demokratycznych wyborach
 opiera się na założeniu, iż polityka rządu powinna być zgodna ze wskazaniami parlamentu
 ze względu na zakres podmiotowy można wyodrębnić dwa rodzaje:
 odpowiedzialność solidarną – całego rządu
 odpowiedzialność indywidualną – odnoszącą się do konkretnych członków (z wyłączeniem
Premiera!!)
 rząd jako całość jak i poszczególni jej członkowie odpowiadają nie tylko za swoje działania, lecz także za
czynności podejmowana przez podległe im służby
 członkowie rządu ponoszą odpowiedzialność polityczną za:
 niezgodność postępowania z konkretnie dającą się ustalić dyrektywą (np. niewykonanie ustawy
budżetowej)
 niezgodność działania ze wskazaniami parlamentu (np. wynikającymi z prawnie niewiążącej opinii
komisji sejmowej)
 sprzeczność pomiędzy linią postępowania rządu a ogólnymi wyobrażeniami o pożądanym kierunku
polityki rządowej

86
 Skrypt Mory
________________________________________________________________________________________________________________________________________
Odpowiedzialność solidarna może być egzekwowana w dwóch procedurach:
 wotum nieufności
 wotum zaufania

Wymogi formalne dla wniosku o wotum nieufności dla rządu:

 co najmniej 46 posłów
 forma pisemna
 zgodnie z K składa się z projektu uchwały Sejmu zawierającego, z jednej strony wyrażenie nieufności dla całej
RM, natomiast z drugiej strony, wskazujący imiennie kandydata na nowego Premiera (w ten sposób w
jednym głosowaniu zapadną dwie decyzje)
 poddanie wniosku pod głosowanie nie wcześniej niż po upływie 7 dni od daty zgłoszenia (daje to gwarancje,
że decyzja nie będzie podjęta pod wpływem incydentalnym zdarzeniem w pracy rządu, a jednocześnie daje
rządowi czas na podjęcie działań chroniących jego istnienie)
 wymóg uchwalenia wniosku zwykłą większością ustawowej liczby posłów

Wymogi formalne dla wniosku o wotum nieufności dla członka rządu:

 co najmniej 69 posłów
 forma pisemna
 poddanie wniosku pod głosowanie nie wcześniej niż po upływie 7 dni od daty zgłoszenia (daje to czas
członkowi rządu na podjęcie decyzji o poddaniu się do dymisji)
 wymóg uchwalenia wniosku zwykłą większością ustawowej liczby posłów
 brak imiennego wskazania nowego członka (bo to Premier jest osobą ustalająca skład RM)

Elementy procedury sejmowej oraz ograniczenia:

 nałożony na Marszałka Sejmu obowiązek niezwłocznego powiadomienia Prezydenta oraz Premiera o złożeniu
na jego ręce wniosku o uchwalenie wotum nieufności
 nałożony na Marszałka Sejmu obowiązek niezwłocznego przesłania Prezydentowi oraz Premierowi uchwały o
wyrażeniu wotum nieufności
 przy odpowiedzialności indywidualnej wniosek podlega rozpatrzeniu przez komisje sejmowe
 istnieje możliwość zgłoszenia kilku wniosków naraz dla rządu lub jego członków, ale uchwalenie
któregokolwiek wniosku powoduje, że kolejne nie są poddane głosowaniu
 zakaz zgłaszania wniosku o wotum nieufności przez 3 miesiące od dnia, w którym poprzedni wniosek nie
został uchwalony
 jednak zakaz ten jest uchylony, jeśli zostanie poparty przez co najmniej 115 posłów

Skutki uchwalenia wotum nieufności:

 dla całego rządu:
 bezpośredni skutek: obowiązek złożenia Prezydentowi dymisji RM przez dotychczasowego Premiera
 Prezydent jest zobowiązany przyjąć dymisję (nie może odmówić) i powierzyć RM dalsze pełnienie
obowiązków do czasu powołania nowej RM
 równocześnie Prezydent powołuje wybranego przez Sejm Premiera → uruchomienie zasadniczej
procedury powoływania RM
 dla członka rządu:
 akt prezydencki odwołujący członka zwolniony jest z kontrasygnaty Premiera

Wotum zaufania:
 dwie sytuacje zastosowania:
 forma aprobaty Sejmu dla przedstawionego nowego składu RM i jej programu w dwóch procedurach jej
powoływania: zasadniczej i drugiej rezerwowej
 kiedy Premier zwraca się do Sejmu o podjęcie uchwały w sprawie udzielenia wotum zaufania
 w tej drugiej sytuacji wniosek o wotum zaufania może służyć zdyscyplinowaniu posłów tworzących większość
parlamentarną (przy rządzie koalicyjnym), gdyż jest on postawieniem przed tymi posłami pytaniem o
fundamentalnym znaczeniu: czy popierają wyłoniony przez siebie rząd
 tylko Premier może złożyć wniosek
 wymóg uchwalenia wniosku zwykłą większością w obecności co najmniej 50% liczy posłów
 w przypadku przegłosowania tego wniosku RM zostaje politycznie wzmocniona, odnawiając niejako swoją
legitymację do rządzenia
 gdyby wniosek nie został uchwalony, to Premier ma obowiązek złożyć dymisję na ręce Prezydenta

87
 Skrypt Mory
________________________________________________________________________________________________________________________________________

Absolutorium:
 jest to uchwała Sejmu akceptująca wykonanie przez rząd ustawy budżetowej oraz przyjmująca informację o
stanie zadłużenia państwa
 udzielenie absolutorium nie wpływa w sposób znaczący na trwanie rządu, ale jest politycznie korzystne dla RM
 brak sankcji prawnych w przypadku nieudzieleni absolutorium
 jej istotą jest brak zastrzeżeń do prowadzonej przez rząd gospodarki finansowej, a nie zaufanie do polityki
programu czy składu rządu w ogólności

ODPOWIEDZIALNOŚĆ KONSTYTUCYJNA
 zgodnie z K ponoszą ją przed Trybunałem Stanu członkowie RM oraz osoby, którym Premier powierzył
kierowanie ministerstwem
 ma zawsze charakter indywidualny

88
 Skrypt Mory
________________________________________________________________________________________________________________________________________

Prezydent
W państwach demokratycznych obsadzenie stanowiska Prezydenta następuje przez:
 wybór przez parlament
 uzależnia siła rzeczy Prezydenta od legislatywy, a jego legitymacja do sprawowania władzy jest
pochodną legitymacji parlamentu
 wybór przez specjalnie powołany tym celu organ państwowy
 im bardziej skład tego organu pokrywa się ze składem parlamentu, tym bardziej Prezydent jest
uzależniony od parlamentu
 wybory powszechne
 legitymacja Prezydenta nie jest pochodną legitymacji innego organu
 Prezydent może przeciwstawić się legislatywie
 system większości bezwzględnej – pozwala Prezydentowi powoływać się na poparcie większości
społeczeństwa

MANDAT PREZYDENCKI
Objęcie urzędu:
 K nie wskazuje terminu objęcia urzędu, jednak należy przyjąć, że przypada od na następny dzień po ostatnim
dniu kadencji poprzedniego Prezydenta
 jeśli natomiast była to skrócona kadencja, to nowo wybrany Prezydent powinien go objąć jak najszybciej
 objęcie urzędu następuje po złożeniu przysięgi wobec Zgromadzenia Narodowego – dopiero wtedy Prezydent
może wykonywać przysługujące mu kompetencje
 Marszałek Sejmu powinien zwołać Zgromadzenie Narodowe tak, aby umożliwić objęcie urzędu w terminie
 odmowa złożenia przysięgi powoduje konieczność zastąpienia Prezydenta przez Marszałka Sejmu i pociąga
za sobą nowe wybory prezydenckie
 przerwa międzykadencyjna – tylko w przypadku stwierdzenia nieważności wyboru Prezydenta lub nieobjęcia
urzędu przez nowo wybranego Prezydenta (np. niezłożenie przysięgi)

Powody wygaśnięcia mandatu:

 upływ 5-letniej kadencji
 może ulec przedłużeniu w przypadku trwania stanu nadzwyczajnego
 podkreślenie niezależności od Sejmu i Senatu (bo ich kadencja to 4 lata)
 śmierć
 zrzeczenie się urzędu (nie wymaga kontrasygnaty)
 złożenie z urzędu orzeczeniem Trybunału Stanu
 uznanie przez Zgromadzenie Narodowe trwałej niezdolności do sprawowania urzędu ze względu na stan zdrowia
(uchwałą podjętą większością 2/3)

Przypadki niemożności sprawowania urzędu przez Prezydenta:

 opróżnienie urzędu
 przed upływem kadencji lub w sytuacji, w której nie nastąpiło objęcie urzędu przez następce
 obowiązki Prezydenta wykonuje Marszałek Sejmu (przejmuje zastępstwo z mocy prawa), a gdy on nie
może to Marszałek Senatu
 wykonuje obowiązki, aż do dnia objęcia urzędu przez Prezydenta
 Prezydent nie może przejściowo sprawować urzędu
 czasowa niemożność może wynikać z natury faktycznej, ale też prawnej
 Prezydent powinien powiadomić o tym Marszałka Sejmu, a jeśli Prezydent nie jest w stanie lub nie chce
zawiadomić Marszałka Sejmu, to o stwierdzeniu przeszkody rozstrzyga TK na wniosek Marszałka
Sejmu
 obowiązki Prezydenta przejmuje czasowo Marszałek Sejmu na podstawie zawiadomienia przez
Prezydenta lub na podstawie decyzji TK
 Marszałek Sejmu sprawuje urząd aż do momentu ustania przeszkody
 sprawowanie urzędu przez Prezydenta ulega zawieszeniu z dniem podjęcia uchwały o postawieniu go
w stan oskarżenia przed TS ← wtedy Marszałek Sejmu przejmuje obowiązki z mocy prawa

89
 Skrypt Mory
________________________________________________________________________________________________________________________________________
 Prezydent powraca do sprawowania urzędu z momentem wydania wyroku uniewinniającego
 w razie uprawomocnienia się wyroku Marszałek Sejmu kontynuuje wykonywanie obowiązków, aż do
chwili objęcia urzędu przez nowo wybranego Prezydenta

Zasada incompatibilitas:
 Prezydent nie może piastować żadnego innego urzędu ani pełnić żadnej innej funkcji publicznej, z wyjątkiem
tych, które są związane ze sprawowanym urzędem
 chodzi tu o przypadki, w których ustawa z mocy samego prawa powierza Prezydentowi pełnienie określonych
funkcji np. przewodniczenie Kapitule Orderu Orła Białego

FUNKCJE PREZYDENTA
Funkcja reprezentacyjna i symboliczna:
 Prezydent uosabia autorytet władzy państwowej, stanowi symbol jedności i trwałości państwa

Funkcja arbitrażu:
 po pierwsze Prezydent powinien być czynnikiem stabilizującym system rządowy
 realizacja jego kompetencji ma służyć rozwiązywaniu konfliktów, jakie pojawiają się w procesie współdziałania
poszczególnych organów państwowych, pełni on więc funkcje władzy „neutralnej” lub „moderującej”
 należy do niego w szczególności rozwiązywanie kryzysu gabinetowego poprzez desygnowanie na Premiera
takiej osoby, która zdoła utworzyć rząd cieszący się poparciem Sejmu
 do niego należy również decyzja o skróceniu kadencji parlamentu w przypadku nieuchwalenia ustawy
budżetowej
 po drugie Prezydent stoi na straży nadrzędnych wartości takich jak: ciągłość władzy państwowej,
przestrzeganie Konstytucji, suwerenność, bezpieczeństwo państwa, nienaruszalność i niepodzielność terytorium
 nie ma tu funkcji rządzenia, gdyż nie stanowi ona monopolu jednego organu, ale jest realizowana przez rząd
przy udziale parlamentu

Funkcja wykonawcza:
 w pewnym zakresie bierze on udział w prowadzeniu polityki państwa oraz wykonywaniu ustaw,
 dotyczy to przede wszystkim polityki zagranicznej i obronnej
 K przewiduje także utworzenie Rady Bezpieczeństwa Narodowego jako organu doradczego
 na podstawie i w celu wykonania ustaw Prezydent wydaje rozporządzenia
 uczestniczy on w realizacji polityki imigracyjnej podejmując decyzje o nadaniu obywatelstwa polskiego
 charakter ambiwalentny – z jednej strony jako arbiter nie powinien zajmować się sprawami bieżącej polityki, z
drugiej strony jednak K powierza Prezydentowi pewne kompetencje w zakresie prowadzenia polityki państwa i
wykonywania ustaw

KOMPETENCJE PREZYDENTA
 kompetencje objęte kontrasygnatą Premiera
 „kompetencje podzielone”
 wykonywanie ich wymaga porozumienia z Premierem
 to Premier przyjmuje odpowiedzialność polityczną za kontrasygnowany akt
 kompetencje zwolnione z tego wymogu
 są to tzw prerogatywy, czyli kompetencje osobiste, które mogą być wykonywane także wbrew rządowi
 Premier ani rząd nie ponoszą odpowiedzialności przed parlamentem za sposób wykorzystania
prerogatyw
 zostały one w ogóle wyłączone spod kontroli parlamentarnej
 np. inicjatywa ustawodawcza
 ich szeroki zakres ma przede wszystkim umożliwiać skuteczną realizację funkcji arbitrażu

Prezydent a suweren:
 zarządza referendum na podstawie art. 125 za zgodą Sejmu
 ma prawo żądać przeprowadzenia referendum zatwierdzającego ustawę o zmianie K uchwaloną przez parlament,
jeśli dotyczy ona przepisów Rozdziału I, II lub XII
 prawo skrócenia kadencji Sejmu
 prawo zarządzania wyborów do Sejmu i Senatu
 pozaprawne środki działania: orędzia do narodu, podróże po kraju, spotkania z obywatelami

90
 Skrypt Mory
________________________________________________________________________________________________________________________________________
Prezydent a władza ustawodawcza:
I. Uprawnienia związane z wyborami:
 uprawnienia te mają raczej charakter organizacyjno-techniczny niż polityczny
 zarządza on wybory do Sejmu i Senatu, wyznaczając jednocześnie dzień wyborów
 jeśli normalny kadencja: muszą się one odbyć w ciągu 30 dni przed upływem kadencji
 jeśli skrócona kadencja: muszą się one odbyć w ciągu 45 dni od dnia skrócenia kadencji
 zwołuje pierwsze posiedzenie Sejmu – w ciągu 30 dni od dnia wyborów (normalna kadencja) lub w
ciągu 15 dni po dniu wyborów (skrócona kadencja)
 wyznacza Marszałka Seniora w Sejmie i Senacie
 otwiera pierwsze posiedzenie Senatu (Regulamin Sejmu o tym milczy)

II. Uprawnienia związane z funkcją arbitra:

 prawo do skrócenia kadencji obu izb w przypadku nieuchwalenia ustawy budżetowej
 obowiązek skrócenia kadencji w przypadku nieustanowienia RM w żadnej z procedur
 skrócenie kadencji w obu przypadkach musi nastąpić po zasięgnięciu opinii Marszałka Sejmu i
Marszałka Senatu
 nie jest ono możliwe w czasie obowiązywania stanu nadzwyczajnego
 prawo do zwracania się z orędziem do Sejmu, Senatu lub Zgromadzenia Narodowego
 izby mają obowiązek wysłuchać orędzia, które nie staje się przedmiotem debaty

III. Kompetencje związane ze stanowieniem ustaw:

 prawo zgłoszenia projektu ustawy o zmianie K (obowiązek kontrasygnaty!)
 prawo inicjatywy ustawodawczej
 prawo zgłaszania poprawek do zgłoszonych przez siebie ustaw
 prawo weta ustawodawczego
 prawo wystąpienia z wnioskiem do TK o zbadanie zgodności projektu z K (jedyny organ, który ma
prawo inicjowania prewencyjnej kontroli konstytucyjności ustaw)
 prawo zarządzania ogłoszenia ustawy w Dzienniku Ustaw

Prezydent a władza wykonawcza:

I. Problem rozdziału zadań i kompetencji między Prezydentem a rządem:
 K zakłada dualizm egzekutywy i nie reguluje w sposób bardziej precyzyjny podziału ról między oba
człony władzy wykonawczej i układu stosunków między nimi
 Prezydent ma uprawnienia, które może wykorzystać dla ukierunkowania polityki rządu zgodnie ze
swoimi zamierzeniami, jest jednak zbyt słaby, by móc podporządkować sobie rząd
 z drugiej strony RM musi liczyć się z możliwością blokowania szeregu swoich posunięć przez
Prezydenta
 w efekcie Prezydent pełni rolę organu kontrolującego i do pewnego stopnia korygującego politykę
rządu
 na podstawie szczegółowych upoważnień ustawowych wydaje rozporządzenia
 na podstawie ustaw wydaje zarządzenia

II. Kompetencje związane z powoływaniem RM i przyjmowaniem jej dymisji

 desygnuje i powołuje Premiera w procedurze zasadniczej tworzenia rządu
 powołuje Premiera w drugiej procedurze rezerwowej
 powołuje Premiera wybranego przez Sejm w pierwszej procedurze rezerwowej
 odbiera przysięgę od członków rządu
 dokonuje zmian na stanowiskach poszczególnych ministrów na wniosek Premiera
 przyjmuje dymisje Premiera i powierza mu dalsze sprawowanie funkcji do czasu powołania nowej RM
 może odmówić przyjęcia dymisji, jeżeli wyłączną jej przyczyną jest dymisja Premiera

III. Kompetencje w dziedzinie polityki zagranicznej

 wszystkie decyzje Prezydenta w dziedzinie polityki zagranicznej i obronności wymagają
kontrasygnaty (poza uruchomieniem kontroli konstytucyjności umów międzynarodowych)
 wymóg ten ma uniemożliwić Prezydentowi podejmowanie decyzji wbrew woli rządu i koordynacje
polityki prowadzonej przez oba organy
 zgodnie z K Prezydent ma obowiązek współdziałać w zakresie polityki zagranicznej z Premierem i
właściwym ministrem, co oznacza, ze na forum międzynarodowym Prezydent nie może podejmować
samodzielnych inicjatyw ani wyrażać poglądów nieuzgodnionych z rządem
 w razie rozbieżności zdań ostatnie słowo należy do rządu, ale rząd musi się liczyć z Prezydentem jeśli

91
 Skrypt Mory
________________________________________________________________________________________________________________________________________
nie chce się narazić np. na odmowę ratyfikacji umowy międzynarodowej lub powołania ambasadora
 RM ustala stanowisko RP na posiedzeniu RE i przedstawia ustalone stanowisko, ale Prezydent może
podjąć decyzję o swoi uczestnictwie na posiedzeniu RE, jeśli uzna to za celowe dla realizacji
określonych działań
 prawo do ratyfikacji i wypowiedzenia umowy międzynarodowej
 prawo wystąpienia z wnioskiem do TK o zbadanie konstytucyjności umowy
 mianuje i odwołuje ambasadorów
 przyjmuje listy uwierzytelniające i odwołujące akredytowanych przy nim przedstawicieli państw obcych

IV. Kompetencje w dziedzinie obronności

 jest najwyższym zwierzchnikiem sił zbrojnych
 w razie konieczności obrony państwa postanawia, na wniosek RM, o dniu, w którym rozpoczyna się
czas wojny
 kieruje obroną państwa we współdziałaniu z RM, z chwilą mianowania Naczelnego Dowódcy Sił
Zbrojnych i przejęcia przez niego dowodzenia
 w czasie pokoju sprawuje zwierzchnictwo za pośrednictwem MON
 zwierzchnictwo może mieć charakter ceremonialny i oznaczać przede wszystkim zasadę precedencji
na uroczystościach wojskowych
 może uczestniczyć w odprawach kierowniczej kadry Ministerstwa Obrony Narodowej i Sił Zbrojnych.
 nadaje stopnie wojskowe na wniosek MON
 powołuje i odwołuje:
 Naczelnego Dowódcę Sił Zbrojnych (w czasie wojny, na wniosek Premiera)
 Szefa Sztabu Generalnego WP
 dowódców rodzajów sił zbrojnych
 określa kierunki rozwoju sił zbrojnych na wniosek MON
 na wniosek Premiera:
 zatwierdza strategię bezpieczeństwa narodowego
 wydaje w drodze rozporządzenia Polityczno-Strategiczną Dyrektywę Obronną RP oraz inne
dokumenty wykonawcze do strategii bezpieczeństwa narodowego
 postanawia o wprowadzeniu albo zmianie określonego stanu gotowości obronnej państwa
 na wniosek RM postanawia o użyciu jednostek wojskowych poza granicami RP

Pozostałe kompetencje związane z władzą wykonawczą:

 może zwoływać posiedzenia Rady Gabinetowej w sprawach szczególnej wagi dla państwa (przewodniczy jej
Prezydent, przysługują jej kompetencje RM)
 powołuje Prokuratora Generalnego na 6-letnią kadencje spośród dwóch kandydatów zgłoszonych przez
Krajową Radę Sądownictwa i Krajową Radę Prokuratury
 powołuje Pierwszego zastępcę Prokuratora Generalnego na wniosek Prokuratora Generalnego oraz
pozostałych zastępców
 występuje z wnioskiem o powołanie przez Sejm Prezesa NBP
 powołuje dwóch członków KRRiT, których może odwołać m.in. z powodu naruszenia przepisów ustawy
stwierdzonego orzeczeniem TS
 ma prawo zlecać przeprowadzenie kontroli NIK
 nadaje obywatelstwo i zwalania z obywatelstwa
 nadaje ordery i odznaczenia
 nadaje statu Kancelarii oraz powołuje i odwołuje jej szefa

Prezydent a władza sądownicza:

 mianuje sędziów na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa (może odrzucić proponowanego kandydata)
 powołuje Pierwszego Prezesa SN spośród dwóch kandydatów przedstawionych mu przez Zgromadzenie Ogólne
Sędziów SN, Pierwszego Prezesa NSA spośród dwóch kandydatów przedstawionych mu przez Zgromadzenie
Ogólne Sędziów NSA
 powołuje prezesów SN na wniosek Pierwszego Prezesa SN oraz wiceprezesów na wniosek Pierwszego Prezesa
NSA złożony za zgodą Zgromadzenie Ogólne Sędziów NSA
 powołuje Prezesa i Wiceprezesa TK spośród dwóch kandydatów przedstawionych mu przez Zgromadzenie
Ogólne Sędziów TK
 wskazuje jednego członka Krajowej Rady Sądownictwa
 ma prawo występować z wnioskiem do TK o zbadanie zgodności aktu normatywnego z K
 ma prawo występować z wnioskiem do TK o rozstrzygnięcie sporu kompetencyjnego

92
 Skrypt Mory
________________________________________________________________________________________________________________________________________
Uprawnienia Prezydenta w stanach nadzwyczajnych:
 każde z jego uprawnień przewidzianych na wypadek zagrożenia państwa wymaga kontrasygnaty
 poza tym Prezydent może działać tylko na wniosek RM lub Premiera
 Prezydent decyduje o wprowadzeniu stanu wojny, jeśli Sejm nie może się zebrać na posiedzenie (jeśli może to
on decyduje)
 na wniosek RM Prezydent wydaje rozporządzenie o wprowadzeniu stanu wojennego lub stanu
nadzwyczajnego
 w sytuacji bezpośredniego, zewnętrznego zagrożenia państwa, Prezydent na wniosek RM zarządza powszechną
lub czasową mobilizację i użycie sił zbrojnych do obrony RP
 jeżeli w czasie stanu wojennego Sejm nie może się zebrać na posiedzenie, Prezydent na wniosek RM wydaje
rozporządzenia z mocą ustawy
 podczas stanu wojennego Prezydent kieruje obroną państwa we współdziałaniu z RM, a ponadto na wniosek
RM:
 postanawia o przejściu organów władzy publicznej na określone stanowiska
 określa zadania sił zbrojnych w czasie stanu wojennego
 w czasie stanu wyjątkowego, Prezydent na wniosek RM może postanowić o użyciu oddziałów i pododdziałów
Sił Zbrojnych RP do przywrócenia normalnego funkcjonowania państwa, jeżeli dotychczas zastosowanie siły i
środki zostały wyczerpane

ODPOWIEDZIALNOŚĆ PREZYDENTA
ODPOWIEDZIALNOŚĆ POLITYCZNA
 jest to odpowiedzialność za celowość prowadzonej polityki, niezależnie od tego czy ta polityka mieści się w
granicach prawa czy też nie
 przesłanką pociągnięcia do odpowiedzialności jest negatywna ocena danej działalności przez organ
uprawniony do egzekwowania odpowiedzialności politycznej, a jedyną konsekwencją w tym przypadku jest
utrata urzędu
 głowa państwa nie ponosi odpowiedzialności politycznej ani przed parlamentem, ani przed żadnym innym
organem państwowym
 Prezydent jest wyłączony spod kontroli parlamentarnej: nie może być adresatem interpelacji, zapytań i innych
aktów kontrolnych parlamentu
 polityka Prezydenta nie stanowi przedmiotu obrad parlamentarnych ani nie podlega ocenie wyrażanej w
uchwałach izb
 działania głowy państwa zostają jednak objęte odpowiedzialnością polityczną przed parlamentem, gdy jej akty
(tylko akty pisemne) wymagają kontrasygnaty przez członka rządu, który przejmuje odpowiedzialność za
akt przed legislatywą
 członek rządu może odmówić kontrasygnaty, jeśli dany akt byłby sprzeczny z prawem
 rząd ponosi odpowiedzialność także za pozostałe akty Prezydenta składające się na tzw. kontrasygnatę
obecności → w spotkaniach z przedstawicielami państw obcych Prezydentowi zawsze towarzyszy MSZ, a w
podróżach w kraju i za granicą członek rządu
 ponadto oficjalne wystąpienia Prezydenta są konsultowane z Premierem
 rząd, który nie chce wziąć odpowiedzialności za te działania głowy państwa, składa dymisję
 zasada kontrasygnaty wzmacnia pozycję rządu w państwie

Akty urzędowe - wszelkie czynności, poprzez które Prezydent realizuje swoje kompetencje, wymagają kontrasygnaty
Można je podzielić na:
 akty prawotwórcze:
 rozporządzenia z mocą ustawy
 rozporządzenia
 zarządzenia
 akty urzędowe nie mające charakteru prawotwórczego – postanowienia
 np. powoływanie Premiera, skracanie kadencji parlamentu, ratyfikacja umowy międzynarodowej

art. 144 ust. 3 K – wymienienie 30 aktów urzędowych zwolnionych z kontrasygnaty, to wyliczenie ma charakter
wyczerpujący. Wszelkie akty urzędowe niewymienione tam, a dokonywane w formie pisemnej wymagają kontrasygnaty
(zasada domniemania kontrasygnaty)

Kontrasygnata:
 udziela jej Premier

93
 Skrypt Mory
________________________________________________________________________________________________________________________________________
 nie zwalnia Prezydenta z odpowiedzialności konstytucyjnej
 skutkiem braku kontrasygnaty jest nieważność aktu
 adresaci aktu wydanego bez kontrasygnaty mają prawo odmówić podporządkowania się takiemu aktowi
 w Polsce nie wykształciła się klauzula obecności

ODPOWIEDZIALNOŚĆ WYBORCZA
 szczególna forma więzi między Prezydentem a wyborcami, która przejawia się zarówno w pozaprawnych
formach wzajemnych oddziaływań (np. presja opinii publicznej, wystąpienia Prezydenta do społeczeństwa),
jak i w zinstytucjonalizowanych formach pozwalających na wyrażanie oceny dla działań Prezydenta przez
wyborców
 poprzez referendum może zwrócić się do wyborców o udzielenie poparcia określonej opcji

ODPOWIEDZIALNOŚĆ KONSTYTUCYJNA
 obiektywna przesłanka pociągnięcia do odpowiedzialności – fakt naruszeni konkretnej normy prawnej
 obejmuje wyłącznie czyny dokonane w zakresie urzędowania lub w związku z zajmowanym stanowiskiem
 Prezydent podejmuje odpowiedzialność za wszelkie działania (i zaniechania) podjęte bez kontrasygnaty, jak i z
kontrasygnatą (wtedy odpowiedzialność ponosi także Premier)
 wniosek o pociągnięcie Prezydenta do odpowiedzialności może być złożony na ręce Marszałka Sejmu przez co
najmniej 140 członków Zgromadzenia Narodowego, a potem wniosek kierowany jest do Sejmowej Komisji
Odpowiedzialności Konstytucyjnej, która po zbadaniu sprawy przedstawia sprawozdanie Zgromadzeniu
Narodowemu
 Zgromadzenie Narodowe może postawić Prezydenta w stan oskarżenia przed TS uchwałą podjętą większością
2/3 ustawowej liczby członków ZN
 w przypadku braku wymaganej większości przewodniczący ZN stwierdza umorzenie postępowania
 postawienie w akt oskarżenia powoduje zawieszenie sprawowania przez Prezydenta urzędu

ODPOWIEDZIALNOŚĆ KARNA
 Prezydent ponosi odpowiedzialność karną zarówno za czyny związane ze sprawowaniem urzędu, jak i za
wszystkie czyny niezwiązane z pełnieniem swoich funkcji – jeżeli tylko wypełniają one znamiona
przestępstwa
 w przypadku popełnienia przestępstwa Prezydent może zostać pociągnięty do odpowiedzialności tylko przed TS
→ identyczna procedura jak przy odpowiedzialności konstytucyjnej
 Prezydent nie może być ścigany przed sądami powszechnymi w prawach karnych w czasie sprawowania
urzędu, a w przypadku przestępstw popełnionych w tym okresie, także po zakończeniu kadencji
 jest to pewnego rodzaju immunitet formalny, który może zostać uchylony przez ZN
 przysługuje mu też privilegium fori (przywilej polegający na tym, że dana osoba może być sądzona wyłącznie
przez specjalny sąd) przyznany w celu ochrony powagi urzędu

94
 Skrypt Mory
________________________________________________________________________________________________________________________________________

Niezależne od rządu organy regulujące

NARODOWY BANK POLSKI
 „czynnik powołany do kreowania systemu pieniężnego w kraju”
 po pierwsze jest on podmiotem emitującym pieniądze w ustalanej przez siebie wielkości
 po drugie jest podmiotem podejmującym wszelkie inne decyzje, od których zależy utrzymanie dobrej kondycji
pieniądza naszego kraju np. ustalanie stopy oprocentowania, ustalanie wysokości rezerwy pieniężnej, która
bankom nie będzie wolno już dysponować, ustalanie kursów walut obcych wobec polskiego złotego i innych
 w ten sposób NBP realizuje swe konstytucyjne zadanie „odpowiedzialności za wartość polskiego pieniądza”
 dodatkowo na NBP ciąży obowiązek wspierania polityki gospodarczej RM, o ile nie ogranicza to podstawowego
celu NBP, którym jest utrzymanie stabilnego poziomu cen
 posiada dwoisty charakter
 z jednej strony jest bankiem prowadzącym charakterystyczną dla tych instytucji działalność finansową
 z drugiej strony jego organy są jednocześnie organami państwa, powołanymi do wykonywania istotnych
kompetencji publicznych
 ^organy te należy zaliczyć do organów „drugiej władzy”, ale wyłączyć z administracji rządowej
 naczelna zasada ustrojowa: niezależność od parlamentu i rządu → brak możliwości uzewnętrzniania
dezaprobaty dla merytorycznej działalności NBP
 pewna rola w kontroli nad NBP przypada natomiast NIK ← jest to kontrola fachowa, a nie polityczna
 ewentualne zarzuty NIK pod adresem prezesa NBP przedstawiane mają być Sejmowi
 poza tym prezes NBP ponosi odpowiedzialność konstytucyjną przed TS

NBP działa przez swoje organy, którymi są:

 Rada Polityki Pieniężnej
 Zarząd NBP
 Prezes NBP, stojący na czele obu powyższych organów

Rada Polityki Pieniężnej:

 oprócz prezesa NBP w jej skład wchodzi po 3 członków powoływanych przez Sejm, Senat i przez
Prezydenta, wszyscy na 6-letnie i jednorazowe kadencje, rozpoczynające się jednocześnie
 członkowie RPP powoływani są przez Prezydenta, bez kontrasygnaty Premiera (podobnie jak wnioskowanie
przez niego do Sejmu o powołanie prezesa NBP)
 organy powołujące mogą dokonywać odwołania odpowiednich członków RPP, lecz jedynie w wypadku:
 zrzeczenia się przez nich funkcji
 choroby trwale uniemożliwiającej jej sprawowanie
 złożenia niezgodnego z prawdą oświadczenia lustracyjnego stwierdzonego prawomocnym orzeczeniem
sądu
 nie zawiesili działalności w partii politycznej lub związku zawodowym
 członkowie RPP nie ponoszą odpowiedzialności konstytucyjnej (oprócz jej przewodniczącego, ale jako
prezesa NBP)
 powinna ona obradować przynajmniej raz w miesiącu
 swe uchwały podejmuje większością głosów w obecności co najmniej 5 członków, w tym przewodniczącego
 konstytucyjne zadanie: ustalanie corocznie założeń polityki pieniężnej, a następnie, kierując się tymi
założeniami, podejmowanie najważniejszych kroków zmierzających do stabilizacji pieniądza, w tym także
ustanawianie przepisów prawnych

Zarząd NBP:
 oprócz prezesa NBP w jej skład wchodzi 2 wiceprezesów oraz 4-6 członków,
 wszyscy są powoływani przez Prezydenta na wniosek prezesa NBP
 wykonuje uchwały RPP, ale przede wszystkim realizuje całokształt ustawowo określonych zadań NBP poza
tymi, które są przypisane przez ustawę prezesowi NBP
 jego działalność podlega kontroli RPP

95
 Skrypt Mory
________________________________________________________________________________________________________________________________________
Prezes NBP:
 wybierany jest przez Sejm, ale na konieczny wniosek Prezydenta
 6-letnia kadencja, którą można sprawować dwukrotnie
 może zostać odwołany jedynie na skutek:
 choroby trwale uniemożliwiającej jej sprawowanie
 złożenia niezgodnego z prawdą oświadczenia lustracyjnego stwierdzonego prawomocnym orzeczeniem
sądu
 skazania prawomocnym wyrokiem za popełnienie przestępstwa
 skazania przez TS na karę zakazu zajmowania stanowisk kierowniczych lub pełnienia funkcji
związanych ze szczególną odpowiedzialnością
 do odwołania nie jest potrzebny wniosek Prezydenta
 po pierwsze pełni funkcje reprezentacyjne, w czym należy widzieć również prawo składania oświadczeń
majątkowych w imieniu NBP, ale reprezentuje także Polskę w międzynarodowych instytucjach bankowych
oraz – o ile RM nie postanowi inaczej – w międzynarodowych instytucjach finansowych
 główna jego rola polega jednak na przewodniczeniu RPP i Zarządowi NBP
 oprócz tego jest przełożonym służbowym pracowników NBP, a także kieruje rewizja wewnętrzną w NBP

Relacje między NBP a Sejmem i RM:

 uchwalane przez RPP założenia polityki pieniężnej przedstawiane są Sejmowi, ale jedynie do wiadomości →
nie mogą być przez Sejm zmieniane, zatwierdzane, lecz mają jedynie służyć uzmysłowieniu sobie przez Sejm,
przy jakim stanie pieniądza może on prowadzić politykę gospodarczą, a w szczególności kształtować budżet,
gdyż te założenia przedstawiane są równocześnie z przedłożeniem przez RM projektu budżetu państwa
 ustawa o NBP wymaga również przesłania przez prezesa NBP (w imieniu RPP) projektów założeń polityki
pieniężnej RM i Ministrowi Finansów, odpowiednio wcześniej, by można było je uwzględnić w toku
opracowywania przez RM budżetu
 projekt budżetu jest również opiniowany przez RPP, ale opinia ta nie jest przedstawiana Sejmowi, tylko
wyłącznie RM i Ministrowi Finansów
 z prowadzonej przez siebie polityki pieniężnej, RPP składa Sejmowi sprawozdanie w terminie 5 miesięcy od
zakończenia roku budżetowego
 podobnie jak wykonanie budżetu tak i wykonywanie założeń podlega kontroli NIK, zaś analizę tego wykonania
NIK przedstawia Sejmowi
 jednakże nie ma tu miejsca żadne uchwalanie absolutorium dla RPP
 przez NBP przedstawia Sejmowi i RM kwartalne informacje o bilansie płatniczym i roczne zestawienie
międzynarodowej pozycji inwestycyjnej
 wymóg ustalania przez RM polityki walutowej w porozumieniu z RPP, a w szczególności ustalania w toku tego
porozumienia zasad ustalania kursu złotego w stosunku do walut obcych
 najważniejsza kompetencją RM wobec NBP jest prawo rządu do badania i zatwierdzania rocznego
sprawozdania finansowego NBP
 brak zatwierdzenia powoduje konieczność ponownego przedstawienia sprawozdania

KRAJOWA RADA RADIOFONII I TELEWIZJI

 jest to trzecia instytucja, obok legislatywy (ustanawia instrumenty i ograniczenia prawne) i NBP (ustanawia
pieniądz o określonej wartości), ustalającą warunki kierowania przez rząd sprawami państwa
 odpowiada za informację publiczną w najważniejszych środkach masowego przekazu jakimi są radio i
telewizja
 z wyjątkiem spraw określonych jako tajemnica państwowa lub tajemnica innego rodzaju (służbowa,
statystyczna), o wszelkich innych sprawach powinna informować opinię publiczną
 parlament i rząd nie mogą ustalać zakresu dostarczanej społeczeństwu informacji i w jakikolwiek sposób
kierować procesem informowania

Miejsce KRRiTV w konstytucyjnej strukturze organów państwa:

 powołanie KRRiTV daje wyraz przekonaniu ustrojodawców, że specyfika radia i telewizji idzie tak daleko, iż
nieadekwatne stają się „klasyczne” formy ingerencji państwa w sferę praw i wolności obywatelskich tj.
powierzanie funkcji kontrolnej organom administracyjnym
 „organ regulacyjny”, „niezależny regulator mediów”
 K zalicza ją do osobnej kategorii organów państwa
 jednym z podstawowych celów jej istnienia jest kontrolowanie działalności innych podmiotów pod kątem jej
zgodności z obowiązującym prawem

96
 Skrypt Mory
________________________________________________________________________________________________________________________________________
 jednak do jej zadań nie należy kontrola zachowań innych organów władzy publicznej, a kontroluje ona
działalność obywateli i ich zrzeszeń, a przede wszystkim instytucji prywatnych prowadzących lub
zamierzających prowadzić działalność polegającą na emitowaniu programów radiowych lub telewizyjnych, a
także spółek akcyjnych publicznej radiofonii i telewizji
 jest ona upoważniona do działalności prawotwórczej

Skład i struktura KRRiTV:

 organ kolegialny, K mówi, że ma być co najmniej 3 członków
 Ustawa o radiofonii i telewizji ustanawia liczbę 5 członków, w tym jej przewodniczącego oraz zastępcę
przewodniczącego
 organ o ciągłym trybie działania, brak przerwy międzykadencyjnej
 dla zapewnienia pełnej ciągłości pracy ustawodawca przewiduje przedłużenie mandatu członków, aż do
powołania ich następców
 ustawa przyznaje jej autonomię wewnętrzną, nadając jej uprawnienie do samodzielnego określenia regulaminu
swoich obrad
 wykonuje swoje uprawnienia przez podejmowane uchwały – większość 2/3 ustawowej liczby członków Rady

Powoływanie i status prawny członków KRRiTV:

 członków Rady powołują Sejm, Senat i Prezydent (kondominium wpływów)
 sam system powoływania jest analogiczny jak w przypadku RPP
 kadencja członków wynosi 6 lat i jest ona równoczesna dla wszystkich (a nie system rotacji)
 kadencja rozpoczyna się w dniu powołania ostatniego z członków
 bezwzględny zakaz reelekcji, ale tylko na kolejną pełną kadencję (czyli w zasadzie po jakimś czasie dana
osoba mogłaby drugi raz być w Radzie)
 jej członkowie powinni wyróżniać się wiedza i doświadczeniem w zakresie środków masowego przekazu
 brak obowiązku kontrasygnaty przy powołaniu przez Prezydenta
 odwołanie członka Rady może nastąpić w przypadku
 zrzeczenia się przez nich funkcji
 choroby trwale uniemożliwiającej jej sprawowanie
 złożenia niezgodnego z prawdą oświadczenia lustracyjnego stwierdzonego prawomocnym orzeczeniem
sądu
 skazania prawomocnym wyrokiem za popełnienie przestępstwa z winy umyślnej
 naruszenia przepisów ustawy, stwierdzone przez TS
 rygorystyczne zakazy dotyczące prowadzenia równolegle innej działalności:
 nie mogą należeć do partii politycznych ani związków zawodowych
 nie mogą prowadzić działalności publicznej, niedającej się pogodzić z godnością pełnionej funkcji
 nie mogą sprawować mandatu poselskiego ani senatorskiego
 poza tym ustawa nakazuje członkom Rady zawieszenie członkostwa we władzach stowarzyszeń, związków
pracodawców, organizacji kościelnych i związków wyznaniowych oraz zaprzestanie zasadniczo innej pracy
zarobkowej
 wskazana niżej niezależność nie jest jednak bezwzględna, ponieważ Rada jako całość podlega kontroli w
zakresie swojej działalności

Członkowie Rady zajmują pozycję niezależną, co można rozpatrywać w trzech aspektach:

 niezależności od organów powołujących – co wyraża się w ograniczonym, wyłączonym od swobodnego
uznania prawie odwołania członka Rady w trakcie kadencji oraz w zakazie bezpośredniej reelekcji
 niezależności od nadawców programów (a nawet szerzej – od dostawców usług medialnych) – co wyraża się w
zakazie uczestniczenia w działalności jakiegokolwiek producenta programów radiowych lub telewizyjnych oraz
dostawcy tzw. usług medialnych
 niezależności od partii politycznych i niektórych grup nacisku

Pozycja przewodniczącego KRRiTV:

 autonomia wewnętrzna przejawia się także w prawie powoływania swojego przewodniczącego, który jest
wybierany większością 2/3
 ponosi on odpowiedzialność przed Radą, która może go odwołać przy zachowaniu tej samej większością
 do jego funkcji związanych bezpośrednio z przewodniczeniu Radzie należy kierowanie jej pracami i
reprezentowanie jej na zewnątrz, czyli wobec obywateli i organów państwa

97
 Skrypt Mory
________________________________________________________________________________________________________________________________________
 ponadto przysługują mu uprawnienia do podejmowania decyzji administracyjnych, zwłaszcza w zakresie:
 udzielania koncesji na rozpowszechnianie programów radiowych i telewizyjnych
 cofania udzielonej koncesji, nakazywania zaniechania przez dostawcę usług medialnych działań
naruszających przepisy prawa lub warunki koncesji
 nakładania kar pieniężnych na dostawców usług medialnych naruszających obowiązki, wynikające z
przepisów ustawy oraz w szczególnych wypadkach na osoby kierujące ich działalnością
 jest niewątpliwe odrębnym od Rady organem władzy publicznej
 może zażądać od dostawców usług medialnych wszelkich materiałów i wyjaśnień w zakresie ich działań,
objętych regulacją ustawową i wzywać do zaniechania naruszania przepisów ustaw, uchwał Rady oraz
warunków koncesji
 sprawuje więc bieżącą kontrolę nad działalnością nadawców programów, choć należy podkreślić, że kontrola
nie może przybrać charakteru cenzury prewencyjnej
 jeśli realizuje podjęte przez Radę rozstrzygnięcia, to w pełni jej podlega, tj. nie może odmówić wydania koncesji,
gdy wniosek zaaprobowała Rada
 natomiast w pozostałym zakresie ma formalnie niezależną pozycję, albowiem jako adresat ustawowych
uprawnień nie jest formalnie związany stanowiskiem Rady
 jego funkcja ma zatem dwoisty charakter – z jednej strony jest wewnętrznym organem kierowniczym i
wykonawczym Rady, a z drugiej – samodzielnym organem państwowym

Kompetencje KRRiTV:
 K: stanie an straży wolności słowa, prawa do informacji oraz interesu publicznego w radiofonii i telewizji
 powołana jest do strzeżenia gwarantowanych konstytucyjnie wolności wypowiedzi i prawa do informacji
 analizując szczegółowa kompetencje Rady, można wyróżnić następujące jej funkcje:
 prawotwórczą (regulacyjną)
 koncesyjną
 kreacyjną
 kontrolną
 opiniodawczo-programową
 finansową
 inspiracyjną

I. Funkcja prawotwórcza
 Rada jest upoważniona do wydawania rozporządzeń
 jednak z przepisu przewidującego programowanie kierunków polityki państwa w dziedzinie radiofonii i telewizji
w porozumieniu z Premierem wypływa obowiązek Rady informowania Premiera o zamierzonych i
przygotowywanych aktach prawnych z zapewnieniem możliwości przedstawienia przez niego swego stanowiska
 dzięki rozporządzeniom Rada określa przede wszystkim warunki prowadzenia działalności przez dostawców
usług

II. Funkcja koncesyjna

 najważniejsza funkcja w początkowym okresie jej istnienia: podejmowanie rozstrzygnięć w sprawach
udzielania koncesji (czyli zezwoleń na rozpowszechnianie programów radiowych i telewizyjnych dla
podmiotów spoza sektora publicznego)
 momentem początkowym jest ogłoszenie o możliwości uzyskania koncesji ← dokonuje to przewodniczący
Rady w porozumieniu z prezesem UKE
 po upływie terminu składania wniosków rozpoczyna się właściwe postępowanie prowadzone łącznie dla
wszystkich wnioskodawców
 po zakończeniu postępowania wyjaśniającego Rada podejmuje uchwałę w sprawie udzielenia koncesji
określonemu wnioskodawcy, a co do warunków technicznych konieczne jest jest porozumienie z prezesem UKE
 na podstawie rozstrzygnięcia Rady przewodniczący podejmuje formalną decyzję w sprawie koncesji. Jest ona
ostateczna, czyli nie przysługuje odwołanie, co jest uzasadnione brakiem organu nadrzędnego dla Rady
 stanowi to naruszenie zasady dwuinstancyjności, ale można w takiej sytuacji złożyć skargę do sądu
administracyjnego

III. Funkcja kreacyjna

 uprawnienia kreacyjne w zakresie obsady organów zarządzających jednostkami publicznej radiofonii i
telewizji
 wybiera ona członków rad nadzorczych publicznych spółek radiofonii i telewizji, z zastrzeżeniem prawa

98
 Skrypt Mory
________________________________________________________________________________________________________________________________________
powołania po dwie osoby do każdej z tych rad przez właściwych ministrów oraz powołuje po 15 członków ich
rad programowych

IV. Funkcja kontrolna

 m.in. upoważnienie do podejmowania rozstrzygnięć w przedmiocie cofnięcia koncesji na rozpowszechnienia
programów
 poszczególne kompetencje w tej funkcji są rozdzielone między Radę jej przewodniczącego

V. Inne funkcje
 funkcja opiniodawczo-programowa - Rada w porozumieniu z Premierem projektuje kierunki polityki państwa
w dziedzinie radiofonii i telewizji, a ponadto opiniuje projekty aktów ustawodawczych oraz umów
międzynarodowych w tej dziedzinie. Przepis ten obliguje inne organy państwowe do przesyłania Radzie
stosownych dokumentów
 funkcja finansowa – np. określanie podziału wpływów z opłaty abonamentowej za używanie odbiorników
służącej realizacji „misji publicznej” między jednostki publicznej radiofonii i telewizji, ustalanie w drodze
rozporządzeń zniżek w tej opłacie

Odpowiedzialność KRRiTV i jej członków:

 szczególna forma odpowiedzialności politycznej, charakter solidarny
 wyjątkową bowiem sytuacją, kiedy Rada jako całość zaprzestaje swojej działalności, jest negatywna ocena jej
pracy dokonana przez obie izby parlamentu i Prezydenta
 Rada jest zobowiązana przedstawiać tym trzem organom coroczne sprawozdania, a Sejm i Senat powinny
ustosunkować się do tego poprzez uchwały o jego przyjęciu bądź odrzuceniu
 obie izby mają prawo do inspirowania działalności Ray poprzez uwagi i zastrzeżenia zawarte w swoich
uchwałach
 zakończenie kadencji mimo odrzucenia sprawozdania przez Parlament nie następuje, jeśli Prezydent go nie
potwierdzi ← konieczna kontrasygnata jeśli potwierdza wygaśnięcie
 zakończenie kadencji następuje w ciągu 14 dni od uchwały ostatniej z izb (a więc to jest czas dla Prezydenta na
decyzje)
 poza tym indywidualna odpowiedzialność konstytucyjna przed TS

99
 Skrypt Mory
________________________________________________________________________________________________________________________________________

Władza sądownicza
ZASADY ORGANIZACJI I FUNKCJONOWANIA SĄDOWNICTWA
I. ZASADA SĄDOWEGO WYMIARU SPRAWIEDLIWOŚCI
 wymiar sprawiedliwości w RP sprawują: Sąd najwyższy, sądy powszechne, sądy administracyjne, sądy
wojskowe
 na czas wojny mogą być ustanowione sądy wyjątkowe lub tryb doraźny
 element podmiotowy: formułujący odpowiedź na pytanie, komu powierza się sprawowanie wymiaru
sprawiedliwości
 element przedmiotowy: odnoszący się do pojęcia wymiaru sprawiedliwości – jest to działalność polegająca na
rozwiązywaniu sytuacji spornych powstających na gruncie obowiązujących norm prawnych, przez podmiot
niezaangażowany w spór, który rozstrzyga te sytuacje, wykorzystując środki przymusu państwowego
 konieczne jest więc występowanie dwóch stron i podmiotu rozwiązującego spór, zaangażowanego na wniosek
zainteresowanych, zaś jego rozstrzygnięcie wydane jest z upoważnienia państwa
 art. 237 ust. 1 K – wyjątek od tej zasady, w ciągu 4 lat od wejścia K w życie w sprawach o wykroczenia miały
orzekać kolegia do spraw wykroczeń przy sądach rejonowych
 innym wyjątkiem są także kompetencje TS do osądzania popełnionych deliktów konstytucyjnych ← działania
TS w tej materii wchodzą w zakres przedmiotowo definiowanego wymiaru sprawiedliwości, w przypadku zaś
orzekania o odpowiedzialności karnej właściwość tego organu zastępuje wprost działania sądów powszechnych

II. ZASADA NIEZALEŻNOŚCI SĄDOWNICTWA

 to właśnie m.in. ustrojowa niezależność sądów stwarza ich szczególną predyspozycję nie tylko do rozstrzygania
sytuacji spornych, ale i podejmowania innych działań, w których wymagana jest w szczególnym stopniu
bezstronność i obiektywizm
 jej realizacja nie ma charakteru absolutnego → jej ograniczeniem na rzecz parlamentu jest konstytucyjny
wymóg ustawowego określania ustroju sądów
 aspekt organizacyjny: zasada wyraża ich samodzielność i odseparowanie od innych organów państwowych
 niezależność względem organów egzekutywy wiążę się ściśle z problemem wykonywania tzw.
administracji wymiaru sprawiedliwości, w której mieści się m.in. konkretyzowanie struktury
wewnętrznej sądów
 w zakresie tych spraw ograniczeniem niezależności sądów na rzecz egzekutywy są określone
kompetencje przyznane Prezydentowi (wobec SN i NSA), MS (wobec sądów powszechnych i
administracyjnych) oraz MON (wobec sądów wojskowych), ale w żadnym wypadku nie dochodzi do
przekazania organom egzekutywy całości uprawnień z zakresu administracji sądowej
 poza tym ingerencja egzekutywy ogranicza się wyłącznie do sfery administracji, nie jest możliwe
ich oddziaływania na przebieg i treść postępowań, związanych z rozstrzyganiem konkretnych spraw
 aspekt funkcjonalny: niezależność wyraża się w wyodrębnieniu przedmiotu działalności sądów od sfer
aktywności innych władz, czemu towarzyszy niemożność przejęcia przez legislatywę i egzekutywę kontroli nad
działalnością orzeczniczą sądów
 nie oznacza zupełnego braku oddziaływania na zakres i środki realizowanych przed sądy funkcji
 podstawowe znaczenie ma tutaj zasada ustawowego regulowania właściwości i postępowania przed
wszystkimi sądami, będące wyrazem dozwolonego wpływu parlamentu na funkcjonowanie sądów
 prawo łaski Prezydenta – jedyna możliwość zmodyfikowania treści rozstrzygnięcia sądu

III. ZASADA NIEZAWISŁOŚCI SĘDZIÓW

 wyróżnia ją od zasady niezależności przede wszystkim ściśle personalny charakter związany z osobą
sędziego, który podejmując rozstrzygnięcie, nie może być narażony na jakiegokolwiek rodzaju naciski i inne
oddziaływania, zaś jego decyzja powinna opierać się wyłącznie na treści obowiązującego prawa i własnym
przekonaniu odnośnie oceny ustalonych okoliczności sprawy
 zasada odnosi się jedynie do płaszczyzny działań orzeczniczych sędziego, nie obejmuje natomiast czynności
związanych z administracją sądową, w której zarówno ingerencja wewnętrzna (przez organy sądów), jak i
zewnętrzna (przez organy egzekutywy) jest w pewnych granicach dopuszczalna
 oddziaływanie zasady niezawisłości sprowadza się do podkreślenia wymogu rzeczywistej bezstronności
sędziego wobec stron i przedmiotu rozstrzygnięcia, uzależnienia sędziego od instytucji i czynników
pozasądowych, a także wewnętrznego przekonania sędziego, iż może on w pełni niezawiśle i samodzielnie

100
 Skrypt Mory
________________________________________________________________________________________________________________________________________
rozstrzygać powierzone mu sprawy

Gwarancje niezawisłości sędziów:

 sfera funkcjonalna
 zakaz ingerencji organów innych władz w orzecznictwo sądów (wyjątek - prawo łaski)
 zasada podległości sędziów tylko K i ustawom – granica niezawisłości jest związanie tymi źródłami
prawa, nie mogą oni jednak orzekać w zakresie konstytucyjności przepisów, ale mogą wyjść z pytaniem
prawnym do TK
 kompetencje do dokonywania samodzielnie „incydentalnej” kontroli zgodności aktów
podustawowych z ustawami i K, a w konsekwencji do możliwości ich niezastosowania w konkretnym
postępowaniu; czyli sędziowie podlegają także innym aktom niż ustawa i K, o czym sami decydują
 sfera organizacyjna
 powoływanie wszystkich sędziów przez Prezydenta, na wniosek KRS, na czas nieoznaczony
(stabilizacja zaw.)
 ustawowe określenie wymogów, jakie powinni spełniać kandydaci na sędziów poszczególnych sądów i
trybunałów zapewniające z jednej strony odpowiednie kwalifikacje zawodowe i moralne sędziego, a z
drugiej strony swobodę ubiegania się każdego, kto spełnia określone prawem warunki o uzyskanie
urzędu
 nieusuwalność sędziów z urzędu oznaczająca, że złożenie sędziego z urzędu, zawieszenie w
urzędowaniu, przeniesienie do innej siedziby lub na inne stanowisko może nastąpić wyłącznie na mocy
orzeczenia sądów i tylko w przypadkach określonych w ustawie
 zagwarantowanie sędziemu prawa do odwołania się do sądu w wyżej wymienionych przypadkach
 sfera ściśle związana z osobą sędziego
 formalny immunitet sędziowski oznaczający, że sędzia nie może być, bez uprzedniej zgody sądu
określonego w ustawie, pociągnięty do odpowiedzialności karnej ani pozbawiony wolności; nie może
on też być zatrzymany bądź aresztowany, z wyjątkiem ujęcia go na gorącym uczynku przestępstwa,
jeżeli jego zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania, o
zatrzymaniu sędziego powiadamia się niezwłocznie prezesa właściwego miejscowo sądu, który
może nakazać natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego
 uzupełnieniem tej regulacji jest ustawowa zasada wyłącznie dyscyplinarnej odpowiedzialności
sędziów za popełnione wykroczenia
 niepołączalność stanowiska sędziego z należeniem do partii politycznej, związku zawodowego oraz z
prowadzeniem działalności publicznej nie dającej się pogodzić z zasadami niezależności i niezawisłości
 materialna niezależność sędziów -sędziowie powinni mieć zapewnione wynagrodzenie
odpowiadające godności ich urzędu oraz zakresowi ich obowiązków.

IV. ZASADA WIELOINSTANCYJNOŚCI POSTĘPOWANIA SĄDOWEGO

 zgodnie z K postępowanie sądowe powinno być co najmniej dwuinstancyjne
 art. 78 K gwarantuje każdej ze stron postępowania sądowego prawo do zaskarżenia orzeczeń wydanych w I
instancji
 w przypadku sądów powszechnych każda ze stron dysponuje możliwością skorzystania z dwóch rodzajów
środków odwoławczych – apelacji i kasacji (skargi kasacyjnej)
 apelacja – środek odwoławczy od orzeczeń wydanych przez sądy I instancji (rejonowe lub okręgowe)
 kasacja – środek odwoławczy służący stronie, która kwestionując określone w przepisach proceduralnych
okoliczności, powoduje ponowne rozpoznanie sprawy, ale jedynie pod względem zgodności podjętego
rozstrzygnięcia z prawem (rozpatrywanie kasacji należy do właściwości SN)

V. ZASADA UDZIAŁU OBYWATELI W SPRAWOWANIU WYMIARU SPRAWIEDLIWOŚCI

 Konstytucja PRL przewidywała instytucję tzw. ławników ludowych, Konstytucja z 1997r. nie wyklucza jednak
odejścia ustawodawcy na rzecz sądów przysięgłych, bądź zastosowania ich obydwu
 zasada ta nie rozciąga się na całą działalność i na wszystkie kategorie sądów (ustawodawca może określić, w
jakim postępowaniu i przed jakimi sądami udział ławników jest gwarantowany)
 powoływanie ławników do sądów rejonowych i okręgowych należy do właściwości rad gmin, które wyłaniają
ich spośród kandydatów zgłoszonych przez prezesów sądów, stowarzyszenia, organizacje i związki zawodowe
oraz grupy co najmniej 50 obywateli, mających czynne prawo wyborcze
 kadencja ławnika trwa 4 lata
 w zakresie orzekania ławnicy mają równe prawa z sędziami zawodowymi, ale nie dysponują wszystkimi
gwarancjami niezawisłości, z jakich korzystają sędziowie

101
 Skrypt Mory
________________________________________________________________________________________________________________________________________
 obowiązujące przepisy nie przewidują udziału ławników w postępowaniu odwoławczym, wprowadzono też
liczne wyjątki od ich udziału w rozpatrywaniu spraw w I instancji

VI. Gwarancje prawa procesowego

 prawo do sądu
 zasada nullum crimen et nulla poena sine lege
 zasada domniemania niewinności
 prawo do obrony
 jawność postępowania sądowego
 swobodna ocena dowodów
 instytucja wyłączenia sędziego od udziału w konkretnej sprawie

STRUKTURA SĄDÓW W POLSCE

Podstawowe kategorie sądów:
 Sąd Najwyższy
 sądy powszechne
 sądy administracyjne
 sądy wojskowe

Sąd Najwyższy
 na jego czele – Pierwszy Prezes SN, którego powołuje Prezydent spośród kandydatów przedstawionych przez
Zgromadzenie Ogólne Sędziów SN, a jego kadencja trwa 6 lat
 należy do niego sprawowanie nadzoru nad działalnością sądów powszechnych i wojskowych w zakresie
orzekania (tzw. nadzór judykacyjny) ← na skutek regulacji w art. 236 ust. 2 K przejściowe rozszerzenie
także na sądy adm.
 do środków służących wykonywaniu takiego nadzoru należy: rozpoznawanie kasacji oraz innych środków
odwoławczych, podejmowanie uchwał rozstrzygających zagadnienia prawne, jak również rozstrzyganie innych
spraw określonych w ustawach (uchwały rozstrzygające zagadnienia prawne)
 zgodnie z KPC jeśli przy rozpoznawaniu skargi kasacyjnej wyłoni się zagadnienie prawne budzące poważne
wątpliwości, SN może odroczyć wydanie orzeczenia i przekazać to zagadnienie do rozstrzygnięci
powiększonemu składowi tego sądu ← zainicjować takie postępowanie mogą też sądy okręgowe lub sądy
apelacyjne
 uchwały interpretacyjne SN nie mają waloru powszechnego obowiązywania
 stwierdzanie ważności wyborów do Sejmu i Senatu, na Prezydenta oraz referendów ogólnokrajowych
 jest on także właściwym sądem w sprawach rozstrzygnięć nadzorczych w stosunku o samorządu
zawodowego: adwokatów, radców prawnych i notariuszy
 prawo zaskarżania uchwał podejmowanych przez organy tych korporacji zawodowych, pod zarzutem ich
sprzeczności z prawem, ma MS
 powierzanie sądom działań niezwiązanych z ich podstawową funkcją tj. wymierzaniem sprawiedliwości, stanowi
przejaw wykorzystywania ich przez prawodawcę o realizacji działań, w których szczególnie pożądana jest
bezstronność
 w zakresie realizacji administracji sądowej SN jest autonomiczny, zaś czynności tej administracji wykonuje PP
SN

W płaszczyźnie organizacyjnej w SN działają następujące organy:

 Pierwszy Prezes SN - kieruje pracami i reprezentuje SN oraz wykonuje czynności określone ustawą i
regulaminem
 Prezesi SN – w razie nieobecności Pierwszego Prezesa SN zastępuje go wyznaczony przez niego Prezes SN (a w
wypadku niemożności wyznaczenia najstarszy służbą Prezes SN), a poza tym kieruje pracami poszczególnej
Izby
 Zgromadzenie Ogólne Sędziów SN – omawiają i przyjmują projekty corocznych informacji Pierwszego
Prezesa o całokształcie działalności sądu oraz o istotnych problemach wynikających z bieżącego orzecznictwa,
jak również przedstawiają KRS kandydatów na stanowiska sędziów SN
 zgromadzenia sędziów poszczególnych izb SN – omawiają coroczne informacje przedstawiane przez prezesa
danej izby oraz wybierają również członków zasiadających w Kolegium SN
 Kolegium SN – ustala na okres roczny podział czynności, w szczególności przydział sędziów do
poszczególnych izb oraz opiniuje kandydatów na Prezesów SN

102
 Skrypt Mory
________________________________________________________________________________________________________________________________________
Sąd Najwyższy dzieli się na Izby:
 Izbę Cywilną
 Izbę Karną
 Izbę Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych
 Izbę Wojskową
 cechuje go zasada wzajemnej autonomii Izb odnośnie tematycznego podziału spraw przez nie rozpatrywanych
 każda z Izb sprawuje nadzór judykacyjny nad orzecznictwem w sprawach jej przypisanych, nie może wkraczać
w dziedzinę zastrzeżoną dla innych Izb, ani tez nie może być przez którąś z nich zastępowana

Sądy powszechne
 w Polsce sądami powszechnymi są: sądy rejonowe, sądy okręgowe i sądy apelacyjne
 sprawują wymiar sprawiedliwości we wszystkich sprawach z wyjątkiem spraw ustawowo zastrzeżonych dla
właściwości innych sądów, a więc domniemanie właściwości przemawia w sytuacjach spornych na rzecz sądów
powszechnych
 do ich właściwości należy rozstrzyganie spraw z zakresu prawa karnego, cywilnego, rodzinnego i opiekuńczego
oraz prawa pracy i ubezpieczeń społecznych
 wewnętrzny podział właściwości pomiędzy poszczególne rodzaje sądów opiera się na domniemaniu
właściwości sądów rejonowych, a wyjątkiem są sprawy ustawowo zastrzeżone dla sądów okręgowych (np.
uprawnienia rejestracyjne tytułów prasowych)
 sądy okręgowe rozpoznają ponadto środki odwoławcze od sądów rejonowych, a sądy apelacyjne mają wyłącznie
odwoławczy charakter

W sądach apelacyjnych i okręgowych organami są:

 prezes sądu
 kolegium sądu
 dyrektor sądu
→ w sądzie rejonowym tylko prezes sądu i dyrektor sądu

Prezes sądu:
 sąd apelacyjny: jego powoływanie i odwoływanie należy do kompetencji MS, a o kandydacie na to stanowisko,
wyłonionym spośród sędziów sądu apelacyjnego, wyraża opinię zgromadzenie ogólne sędziów tego sądu
 sąd okręgowy: jego powoływanie i odwoływanie należy do kompetencji MS, kandydat spośród sędziów sądu
apelacyjnego lub okręgowego, opinię o nim wyraża zgromadzenie ogólne sędziów okręgu i przez przełożony
sądu apelacyjnego
 sąd rejonowy: jego powoływanie i odwoływanie należy do kompetencji prezea sądu apelacyjnego1, kandydat
spośród sędziów sądu okręgowego lub rejonowego, opinię o nim wyraża kolegium przełożonego sądu
okręgowego i prezes przełożony sądu okręgowego
 jego kadencja trwa 6 lat (w przypadku sądu apelacyjnego i okręgowego), a 4 lata (w przypadku sądu
rejonowego)
 jego podstawowym zadaniem jest kierowanie pracami sądu i reprezentowanie na zewnątrz, jak również
wykonywanie czynności administracji sądowej
 prezes sądu apelacyjnego sprawuje ponadto nadzór nad działalnością administracyjną sądów okręgowych i
rejonowych na terenie właściwości danego sądu apelacyjnego (a przez sądu okręgowego nad sądami
rejonowymi)
 prezesi sądów w zakresie administracji sądowej są organami podległymi MS

Kolegium sądu:
 składa się z osób wybieranych przez zgromadzenie ogólne spośród jego członków na 3-letnią kadencję
 przewodniczącym kolegium jest prezes sądu
 ustala podział czynności w sądach
 przedstawia zgromadzeniu ogólnemu opinie o kandydatach na stanowisko sędziego
 wyraża opinie dotyczących powoływania przewodniczących wydziałów
 rozpatruje wnioski wynikające z wizytacji i lustracji sądów

Zgromadzenie ogólne sędziów:

 organ samorządu sędziowskiego
 apelacji: składa się z sędziów sądu apelacyjnego oraz przedstawicieli sędziów sądów rejonowych i okręgowych
(działających na obszarze apelacji)

103
 Skrypt Mory
________________________________________________________________________________________________________________________________________
 okręgu: składa się z sędziów sądu okręgowego oraz delegatów wyłonionych przez sędziów sądów rejonowych
działających na obszarze właściwości danego sądu okręgowego
 przedstawia KRS kandydatów na stanowiska sędziów spośród osób zaopiniowanych przez kolegium właściwego
sądu
 wybiera członków kolegium (w przypadku okręgu)
 rozpatrywanie sprawozdań z działań kolegium

Sądy administracyjne
 na jego czele – Prezes NSA, którego powołuje Prezydent spośród kandydatów przedstawionych przez
Zgromadzenie Ogólne Sędziów NSA, a jego kadencja trwa 6 lat
 do Prezydenta należy także powoływanie wiceprezesów NSA
 ich podstawową funkcją jest kontrola działalności administracji publicznej (zarówno administracji rządowa
jak i samorządowa, bądź wykonywana przez inne podmioty powołane do załatwiania spraw z tego zakresu)
 kompetencja do orzekania o zgodności ustaw prawa miejscowego tzn. uchwał organów samorządu
terytorialnego i aktów normatywnych terenowych organów administracji rządowej
 do sądów administracyjnych należą: NSA (działający w Warszawie) oraz wojewódzkie sądy administracyjne
(tworzy się jej dla jednego lub dla większej liczby województw)
 skład NSA: prezes, wiceprezesi i sędziowie
 organy NSA: Prezes, Zgromadzenie Ogólne Sędziów NSA i Kolegium

Izby Naczelnego Sądu Administracyjnego:

 Izba Finansowa
 Izba Gospodarcza
 Izba Ogólnoadministracyjna

Charakterystyka sądów administracyjnych:

 w postępowaniu adresat rozstrzygnięcia i organ, który je podjął, zajmują równorzędną pozycję, zaś sąd, jako
podmiot zewnętrzny wobec zaistniałego sporu, rozwiąże go, kierując się jedynie kryterium zgodności
rozstrzygnięcia z obowiązującym prawem
 istotną kompetencją kontrolną jest również badanie zgodności z ustawami przepisów zawartych w aktach
prawa miejscowego ← tego rodzaju kontrola nie ma charakteru incydentalnego (jak to jest w przypadku
badania legalności aktów normatywnych podustawowych przez każdego sędziego w związku z toczącym się
postępowaniem)
 ^ta kontrola ma charakter abstrakcyjny, ponieważ jest prowadzona w oderwaniu od konkretnego
postępowania, a ma na celu stwierdzenie nieważności wadliwego aktu bądź zawartych w nim przepisów
 w ten sposób sądy administracyjne dopełniają kompetencje TK, którego zakres właściwości nie obejmuje
abstrakcyjnej kontroli aktów prawa miejscowego
 kolejna kompetencja polegająca na rozstrzyganiu sporów kompetencyjnych i o właściwość między organami
jednostek samorządu terytorialnego, samorządowymi kolegiami odwoławczymi i między tymi organami a
organami administracji rządowej
 posiadają one także kompetencje w zakresie kontroli legalności rozstrzygnięć nadzorczych podejmowanych
przez organy administracji rządowej wobec organów samorządu terytorialnego ← w tej płaszczyźnie sądy te są
również gwarantem respektowania zasady samodzielności i samorządności gminy

Sądy wojskowe
 przydatność tej kategorii sądów z uwagi na specyfikę osądzania niektórych rodzajów przestępstw (np.
szpiegostwa), co może być związane ze szczególnym trybem postępowania wyznaczonym ochroną tajemnicy
państwowej
 zgodnie z ustawą na stanowisko sędziego może być powołany wyłącznie oficer pełniący zawodową służbę
stałą
 do sądów wojskowych zaliczają się: wojskowe sądy garnizonowe oraz wojskowe sądy okręgowe
 Izba Wojskowa SN nie jest sądem wojskowym, tylko wykonuje kompetencje nadzorcze na działalnością
orzeczniczą sądów wojskowych

KRAJOWA RADA SĄDOWNICTWA

 w jej skład wchodzą:
 Pierwszy Prezes SN

104
 Skrypt Mory
________________________________________________________________________________________________________________________________________
 Minister Sprawiedliwości
 Prezes NSA
 1 osoba powołana przez Prezydenta
 2 członków wybranych przez Senat spośród senatorów
 4 członków wybranych przez Sejm spośród posłów
 15 członków wybranych spośród sędziów wszystkich rodzajów sądów
 ich kadencja trwa 4 lata
 prawo kierowania do TK wniosków w sprawie zgodności z K aktów normatywnych dotyczących niezależności
sądów i niezawisłości sędziów
 udział KRS w procedurze powołania sędziów polega na rozpatrzenia i ocenie, a następnie przedstawieniu
Prezydentowi kandydatur na sędziów
 kandydatury te są zgłaszane do KRS odpowiednio przez zgromadzenie ogólne sędziów: SN, NSA, sądów
apelacyjnych, okręgów, wojewódzkich sądów administracyjnych i sądów wojskowych
 wypowiada się w sprawach etyki zawodowej sędziów
 wysłuchuje informacji Pierwszego Prezesa SN, MS, Prezesa NSA i przewodniczącego Wyższego Sądu
Dyscyplinarnego o stanie kadry sędziowskiej
 wyraża stanowisko co do propozycji zmian ustroju sądów, a także w innych sprawach dotyczących warunków
ich funkcjonowania oraz zapoznaje się z projektami aktów normatywnych dotyczących sądownictwa

TRYBUNAŁ KONSTYTUCYJNY
 podstawę prawną jego funkcjonowania stanowią przepisy K jak i ustawy o TK, a ich dopełnieniem są
postanowienia uchwały Zgromadzenia Ogólnego Sędziów TK w sprawie Regulaminu TK
 składa się z 15 sędziów wybieranych indywidualnie przez Sejm na 9 lat, spośród osób wyróżniających się
wiedza prawniczą, a kandydat powinien mieć kwalifikacje wymagane do zajmowania stanowiska sędziego SN
lub NSA (brak reelekcji)
 Prezesa i Wiceprezesa TK powołuje Prezydent (nie potrzebuje kontrasygnaty!!)
 kaadencja Prezesa TK – 3 lata + możliwość jednokrotnej reelekcji
 prawo przedstawiania kandydatur mają: grupa co najmniej 50 posłów lub Prezydium Sejmu
 uchwała w sprawie wyboru zapada bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy
ustawowej liczby posłów
 gwarancje przysługujące sędziemu TK: immunitet formalny, gwarancje o charakterze materialnym, prawo do
powrotu po zakończonej kadencji na uprzednio zajmowane stanowisko
 zakazy: zakaz przynależności do partii politycznej i związków zawodowych, prowadzenia działalności
niedającej się pogodzić z zasadami niezależności sądów i niezawisłości sędziów, niepołączalność stanowiska
sędziego z piastowaniem mandatu parlamentarnego
 podległość wyłącznie Konstytucji → co daje legitymację do badania zgodności ustaw z K
 sędzia odpowiada dyscyplinarnie m.in. za uchybienie godności swojego rzędu lub inne nieetyczne zachowanie,
mogące podważyć zaufanie do jego osoby

Przesłanki wygaśnięcia mandatu sędziego TK:

 zrzeczenie się stanowiska
 stwierdzenie orzeczeniem komisji lekarskiej trwałej niezdolności do pełnienia obowiązków sędziego TK z
powodu choroby, ułomności lub upadku sił
 skazanie prawomocnym wyrokiem sądu
 prawomocne orzeczenie sądu dyscyplinarnego o skazaniu na karę usunięcia ze stanowiska sędziego TK

Organy Trybunału Konstytucyjnego:

 Zgromadzenie Ogólne Sędziów TK – wyraża zgodę na pociągnięcie sędziego TK do odpowiedzialności karnej
lub pozbawienie wolności, uchwala regulamin TK, wybiera kandydatów na Prezesa i Wiceprezesa TK
 Prezes TK – reprezentuje TK na zewnątrz i zapewnia mu organizacyjne i administracyjne warunki pracy

FUNKCJE TRYBUNAŁU KONSTYTUCYJNEGO

 orzekanie w sprawach konstytucyjności i legalności aktów normatywnych
 orzekanie w sprawach skarg konstytucyjnych
 orzekanie w sprawach konstytucyjności celów lub działalności partii politycznych
 rozstrzyganie sporów kompetencyjnych między centralnymi konstytucyjnymi organami państwa
 rozstrzyganie w sprawie stwierdzenia przeszkody w sprawowaniu urzędu przez Prezydenta

105
 Skrypt Mory
________________________________________________________________________________________________________________________________________
I. ORZEKANIE W SPRAWACH KONSTYTUCYJNOŚCI I LEGALNOŚCI AKTÓW NORMATYWNYCH
 jej realizacja była najistotniejszą przesłanką ustanowienia tego rodzaju organów państwowych
 jest on właściwym sądem do orzekania w sprawach zgodności ustaw i umów międzynarodowych
 brak ograniczeń czasowych obowiązywania aktów prawnych podlegających kontroli TK
 nie jest możliwe badanie aktu prawnego, który utracił moc obowiązującą przed wydaniem orzeczenie przez
TK ← w takim przypadku postępowanie ulega umorzeniu
 nie umarza się jednak postępowania, jeśli wydanie orzeczenia o akcie normatywnym, który utracił moc
obowiązującą, jest konieczne dla ochrony konstytucyjnych wolności i praw
 kontrola konstytucyjności ma zasadniczo charakter represyjny tzn. możliwa jest dopiero po ustanowieniu aktu
 od tej zasady przewidziane są wyjątki, polegające na możliwości orzekania o konstytucyjności aktów przed
zakończeniem procedury ich stanowienia (kontrola prewencyjna) np. wniosek Prezydenta o zbadanie
konstytucyjności
 wszczęci badania konstytucyjności i legalności może nastąpić na podstawie wniosku bądź wskutek zgłoszenia
tzw. pytania prawnego → brak inicjatywy własnej TK!

Cztery kategorie przedmiotów podlegających kontroli TK:

 kontrola konstytucyjności ustaw (także rozporządzenia z mocą ustawy)
 kontrola konstytucyjności umów międzynarodowych (wszystkie umowy międzynarodowe, a nie tylko te
podlegające ratyfikacji)
 kontrola konstytucyjności „przepisów wydawanych przez centralne organy państwowe” (wyłączenie spod
kontroli TK prawa miejscowego)
 orzekanie w sprawach zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi, których
ratyfikacja wymagał uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie lub w referendum ogólnokrajowym (tylko takie
umowy, bo są one wyżej w hierarchii niż ustawy) ← nie liczą się tu te umowy, które wymagały jedynie
zawiadomienia parlamentu

I Grupa: organy, które mogą kwestionować każdy akt prawny podlegający kontroli TK:
 Prezydent - Pierwszy Prezes SN
 Marszałek Sejmu - Prezes NSA
 Marszałek Senatu - Prokurator Generalny
 Prezes Rady Ministrów - Prezes NIK
 50 posłów - Rzecznik Praw Obywatelskich
 40 senatorów

II Grupa: organy, które mogą kwestionować tylko te akty prawny, które dotyczący spraw objętych ich zakresem
działania:
 organy stanowiące jednostek samorządu terytorialnego
 ogólnokrajowe organy związków zawodowych
 ogólnokrajowe władze organizacji pracodawców i organizacji zawodowych
 Kościoły i związki wyznaniowe

III Grupę stanowi Krajowa Rada Sądownictwa, która jest władna inicjować postępowanie w sprawie zgodności z K
aktów normatywnych w zakresie, w jakim dotyczą one niezależności sądów i niezawisłości sędziów

Wymogi formalne wniosku:

 wskazanie organu, który wydał kwestionowany akt prawny
 określenie kwestionowanego aktu normatywnego lub jego części
 sformułowanie zarzutu niezgodności kwestionowanego aktu normatywnego z K, ratyfikowaną umową
międzynarodową Lub ustawą
 uzasadnienie postawionego zarzutu, z powołaniem dowodów na jego poparcie

Procedura wstępnej kontroli wniosków:

 przeprowadza się ją w sytuacji skierowania wniosku przez organy z grupy II
 przeprowadza ją trzech sędziów TK na posiedzeniu niejawnym
 mogą oni wydać postanowienie o odmowie nadania wnioskowi dalszego biegu, jeśli wniosek jest bezzasadny lub
zawiera braki formalne, niesunięte w terminie 7 dni, pomimo stosownego wezwania

106
 Skrypt Mory
________________________________________________________________________________________________________________________________________
Abstrakcyjna kontrola konstytucyjności:
 wniesienie wniosku jest jej uruchomieniem
 jej istotę stanowi to, iż przeprowadzana jest w oderwaniu od konkretnych zdarzeń, związanych ze
stosowaniem kwestionowanych przepisów
 TK przeprowadza badanie zgodności przepisu z aktem wyższego rzędu, przy czym kontrola taka nie jest
wykonywana w celu przesądzenia o dopuszczalności w jakiejś konkretnej, jednostkowej sprawie
 wywołuje skutki erga omnes, zaś jego efektem jest wykluczenie stosowania niezgodnych przepisów pro futuro

Pytanie prawne:
 zadać je mogą wszystkie sądy, kompetencji do zadawania nie mają zaś np. centralne organy państwowego
 by je zadać konieczne jest, aby wątpliwość co do konstytucyjności lub legalności przepisu zaistniała w toku
postępowania w konkretnej sprawie zawisłej przed sądem i żeby ta wątpliwość dotyczyła przepisu, który ma
być podstawą rozstrzygnięcia tej sprawy
 stanowi formę tzw. kontroli konkretnej, bo związanej funkcjonalnie z jednostkowym postępowaniem, dla
którego udzielenie odpowiedzi na pytanie prawne jest warunkiem podjęcia rozstrzygnięcia z zastosowaniem
danego przepisu
 jego przedmiotem może być problem zgodności każdego z aktów mieszczących się w kompetencji TK
 efektem kontroli konkretnej, która w złożeniu zmierza do udzielenia odpowiedzi na pytanie prawne, nie jest
tylko przesądzenie dopuszczalności zastosowania wątpliwego przepisu w konkretnej sprawie, ale również –
i to przede wszystkim – uchylenie jego mocy obowiązującej erga omnes

Przebieg postępowania w sprawie orzekania o konstytucyjności aktu (zarówno przy wniosku jak i przy pytaniu
prawnym):
 obecnie TK bada procedurę ustanowienia aktu wynikającą ze wszystkich obowiązujących przepisów prawa
 ustawa o TK przewiduje trzy kryteria kontroli prawa:
 materialne – TK bada treściową zgodność kontrolowanego aktu normatywnego (jego przepisów) z
konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi i ustawami
 proceduralne – TK bada dochowanie trybu wymaganego przepisami prawa dla wydania
kontrolowanego aktu normatywnego
 kompetencyjne – TK bada kompetencje do wydania aktu (ma to znaczenie zwłaszcza przy kontroli
aktów podustawowych, bo mogą one być wydawane tylko na podstawie ustaw i w celu ich wykonania)
 ustawa o TK przewiduje, iż w sprawach nieuregulowanych przez nią, odpowiednie zastosowanie powinny
znaleźć przepisy Kodeksu postępowania cywilnego
 rozpatrywanie wniosków i pytań prawnych odbywa się na jawnej rozprawie
 wyłączenie jawności może nastąpić z uwagi na bezpieczeństwo państwa lub ochronę tajemnicy państwowej
 przebieg rozprawy oparty jest na zasadach kontradyktoryjności i równości stron
 TK związany jest granicami wniosku lub pytania prawnego, ale respektując zasadę prawdy materialnej, nie jest
on związany wnioskami dowodowymi uczestników postępowania i posiada prawo dopuszczania z urzędu
dowodów, które uznane zostaną za celowe dla wyjaśnienia sprawy
 generalna zasada ostateczności i powszechnie obowiązującej mocy wszystkich orzeczeń TK

Uczestnikami postępowania przed TK są:

 podmiot, który złożył wniosek lub skargę konstytucyjną
 sąd, który zadał pytanie prawne, o ile zgłosił udział w postępowaniu wszczętym na skutek tego pytania prawnego
i wyznaczył spośród sędziów tego sądu umocowanego przedstawiciela
 organ, który wydał kwestionowany akt albo Prokuratoria Generalna Skarbu Państwa (jeśli RM wyznaczyła
PGSP o reprezentowania RM w postępowaniu)
 Prokurator Generalny
 przedstawiciele Sejmu, Prezydenta i MSZ w sprawach, w których przedmiotem kontroli jest ratyfikowana za
zgodą ustawową umowa międzynarodowa (natomiast w przypadku innych ratyfikowanych umów
międzynarodowych – tylko przedstawiciele Prezydenta i MSZ)

Zróżnicowanie składu TK w zależności od rodzaju kwestionowanego aktu jak i charakteru sprawy:

 pełny skład (tzn. z udziałem co najmniej 13 sędziów)
 domniemanie pełnego składu!!!!
 m.in. w sprawach konstytucyjności i legalności innych aktów normatywnych
 7-osobowy skład
 w sprawach zgodności ustaw z umowami międzynarodowymi, których ratyfikacja wymagała uprzedniej

107
 Skrypt Mory
________________________________________________________________________________________________________________________________________
zgody wyrażonej w ustawie
 w sprawach pytań prawnych
 w sprawach skarg konstytucyjnych
 3-osobowy skład
 w sprawach nadania salszego biegu wnioskowi we wstępnej kontroli wniosków

Skutki pozytywnych orzeczeń TK:

 w przypadku kontroli prewencyjnej przeprowadzanej na wniosek Prezydenta, stwierdzenie zgodności z K
oznacza, że Prezydent jest zobligowany do podpisania ustawy
 w przypadku kontroli umów międzynarodowych podlegających ratyfikacji, stwierdzenie zgodności z K
umożliwia Prezydentowi ich ratyfikację
 w przypadku kontroli represyjnej, stwierdzenie zgodności z K nie wywołuje żadnych skutków w obowiązującym
stanie prawnym, wyklucza jedynie możliwość ponownego orzekania w tej sprawie z wniosku/pytania
prawnego innego podmiotu (zasada ne bis idem)
 w przypadku kontroli konkretnej, skutkiem dodatkowo jest przesądzenie dopuszczalności zastosowania
kontrolowanego przepisu prawnego w postępowaniu, w ramach którego sformułowano pytanie prawne do TK

Skutki negatywnych orzeczeń:

 w przypadku kontroli prewencyjnej przeprowadzanej na wniosek Prezydenta, stwierdzenie niezgodności z K
oznacza, że Prezydent jest ma obowiązek odmowy podpisania umowy (chyba, że TK stwierdzi, że jest
możliwość podpisania ustawy z pominięciem wadliwych przepisów)
 w przypadku kontroli umów międzynarodowych podlegających ratyfikacji, stwierdzenie niezgodności z K
wyklucza ratyfikację przez Prezydenta
 w przypadku kontroli represyjnej, stwierdzenie niezgodności z K, orzeczenie wchodzi w życie z dniem ich
ogłoszenia
 jednakże TK może określić inny termin mocy obowiązującej aktu normatywnego, ale termin ten nie może
przekroczyć 18 miesięcy jeśli chodzi o ustawę, a gdy chodzi o inny akt normatywny – 12 miesięcy
 dodatkowym ograniczeniem jest obowiązek TK zapoznania się z opinią RM w przypadku orzeczeń, które
wiążą się z nakładami finansowymi nieprzewidzianymi w ustawie budżetowej (taka opinia powinna zostać
wyrażona w ciągu 2 miesięcy)
 przyznaje się generalną zasadę wznawiania postępowań, uchylania ostatecznych decyzji, prawomocnych
orzeczeń sądowych i innych rozstrzygnięć, jeżeli zostały wydane na podstawie aktu normatywnego, którego
sprzeczność z K, umową międzynarodową lub ustawą stwierdził TK w swoim orzeczeniu

II. ORZEKANIE W SPRAWACH SKARG KONSTYTUCYJNYCH

 ustrojowa doniosłość instytucji skargi konstytucyjnej, stanowiącej podstawowy środek ochrony
konstytucyjnych wolności i praw jednostki
 wprowadziła ją po raz pierwszy Konstytucja z 1997r.
 stanowi jedną z metod wszczynania kontroli konstytucyjności prawa dokonywanej przez TK, jednak o jej
specyfice decyduje to, że stanowi ona środek prawny znajdujący się w dyspozycji jednostki
 każdy, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone może wnieść skargę do TK w sprawie
zgodności z K ustawy lub aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej
orzekł ostatecznie o jego wolnościach lub prawach albo o jego obowiązkach określonych w K
 adresatem skargi jest każdy, aczkolwiek korzystanie z niej przez cudzoziemców podlega pewnym ograniczeniom
 wyklucza się korzystanie ze skargi dla ochrony wolności czy praw, mających swą podstawę w innych niż K
aktach
 3-miesięczny termin do wniesienia skargi, liczony od dnia doręczenia skarżącemu prawomocnego wyroku,
ostatecznej decyzji lub innego ostatecznego rozstrzygnięcia
 wymóg sporządzenia jej przez adwokata lub radce prawnego (przymus adwokacki) ← wymóg ten ma służyć
ograniczeniu zbyt pochopnego bądź bezpodstawnego wnoszenia skarg do TK
 procedura rozpatrywania taka sama jak przy wnioskach + procedura wstępnej kontroli
 możliwość wydania przez TK postanowienia tymczasowego o zawieszeniu lub wstrzymaniu wykonania
orzeczenia w sprawie, której skarga dotyczy, jeżeli wykonanie wyroku mogłoby spowodować skutki
nieodwracalne, wiążące się z dużym uszczerbkiem dla skarżącego lub gdy przemawia za tym ważny interes
publiczny lub inny ważny interes skarżącego
 skutki orzeczeń TK są analogiczne jak w przypadku wniosku
 kontrola prowadzona wskutek skargi owocuje wydaniem orzeczeniem wywołującym skutki erga omnes
 przyznaje się generalną zasadę wznawiania postępowań, uchylania ostatecznych decyzji, prawomocnych

108
 Skrypt Mory
________________________________________________________________________________________________________________________________________
orzeczeń sądowych i innych rozstrzygnięć, jeżeli zostały wydane na podstawie aktu normatywnego, którego
sprzeczność z K, umową międzynarodową lub ustawą stwierdził TK w swoim orzeczeniu

Uczestnikami postępowania przed TK są:

 skarżący
 organ, który wydał zakwestionowany akt normatywny
 Prokuratoria Generalna Skarbu Państwa (jeśli RM wyznaczyła ją do reprezentowania)
 Prokurator Generalny
 może być też, pod pewnymi warunkami, RPO oraz Rzecznik Praw Dziecka

III. ORZEKANIE W SPRAWACH KONSTYTUCYJNOŚĆI CELÓW LUB DZIAŁALNOŚCI PARTII

POLITYCZNYCH
 orzekanie w sprawach konstytucyjności celów
 aspekt kontroli prewencyjnej: weryfikowanie celów partii dokonywane jeszcze przed wpisem partii do
ewidencji (wyłączne uprawnienia ma tutaj Sąd Okręgowy w Warszawie)
 aspekt kontroli represyjnej: kontrola konstytucyjności celów partii prowadzona w trakcie bieżącej ich
działalności (uprawnienia mają tutaj te same podmioty, co przy wniosku)
 rozpoznanie przez TK odbywa się na zasadach i trybie przewidzianym dla rozpoznawania zwykłych
wniosków
 orzekanie w sprawach konstytucyjności działalności partii politycznych
 wniosek może skierować każdy podmiot posiadający uprawnienia do złożenia wniosku
 rozpoznanie przez TK odbywa się przy odpowiednim zastosowaniu przepisów Kodeksu postępowania
karnego
 ciężar udowodnienia niezgodności spoczywa na wnioskodawcy

IV. ROZSTRZYGANIE SPORÓW KOMPETENCYJNYCH MIĘDZY CENTRALNYMI

KONSTYTUCYJNYM ORGANAMI PAŃSTWA
 spór kompetencyjny – sytuacja, w której dwa lub więcej organy państwa uznały się za właściwe do
rozstrzygnięcia tej samej sprawy (spór kompetencyjny pozytywny) albo gdy organy te uznały się za
niewłaściwe do rozstrzygnięcia określonej sprawy (spór kompetencyjny negatywny)
 odbywa się między centralnymi, a jednocześnie konstytucyjnymi organami państwa, a więc poza zakresem
tej funkcji pozostają spory prowadzone z udziałem organów terenowych, a także tych organów centralnych,
które nie zostały wymienione w K (np. Państwowa Inspekcja Pracy)
 do rozstrzygnięcia sporu konieczne jest dokonanie odpowiedniej interpretacji obowiązujących norm prawnych
 z wnioskiem w sprawie sporów mogą wychodzić:
 Prezydent
 Marszałek Sejmu
 Marszałek Senatu
 Premier
 Pierwszy Prezes SN
 Prezes NSA
 Prezes NIK
 wszczęcie postępowania przed TK w tej sprawie powoduje zawieszenie postępowania przed organami, które
prowadzą spór kompetencyjny
 rozstrzygnięcie następuje w pełnym składzie sędziów i przyjmuje postać postanowienia, które ma moc
powszechnie obowiązującą

V. ROZSTRZYGANIE W SPRAWIE STWIERDZENIA PRZESZKODY W SPRAWOWANIU URZĘDU

PRZEZ PREZYDENTA
 właściwość TK w tej sprawie ma charakter subsydiarny
 następuje w przypadku, gdy Prezydent nie jest w stanie zawiadomić Marszałka Sejmu o niemożności
wykonywania urzędu
 inicjatorem postępowania jest Marszałek Sejmu
 postępowanie w tej sprawie podejmuje pełen skład sędziów TK
 brak przepisów odnośnie przebiegu samego postępowania
 podjęcie postanowienia o stwierdzeniu przeszkody w sprawowaniu urzędu → przejęcie obowiązków przez
Marszałka Sejmu

109
 Skrypt Mory
________________________________________________________________________________________________________________________________________

TRYBUNAŁ STANU
Pojęcie odpowiedzialności konstytucyjnej:
 obejmuje ona działania urzędowe osób piastujących stanowiska państwowe
 nie dotyczy wszystkich urzędników państwowych, lecz jedynie tych „najwyższych”
 ściśle indywidualny charakter – może dotyczyć tylko konkretnej osoby, nawet jeśli przyczyną wszczęcia
procedury byłyby działania organu kolegialnego ← wtedy konieczne jest sformułowanie zarzutów pod adresem
każdej osoby, którą zamierza się poddać tej formie odpowiedzialności
 zakres przedmiotowy: tylko takie zachowania, których skutkiem jest złamanie obowiązującego prawa (K,
ustaw)
 nawet jeśli działania urzędników oceniane są krytycznie ze względów ekonomicznych czy politycznych, to nie
można im postawić zarzutu nielegalności działania
 podejście formalne: polega na uznawaniu dopuszczalności egzekwowania odpowiedzialności w sytuacji
samego tylko zaistnienia faktu naruszenia obowiązujących norm, niezależnie od oceny skutków, jakie to
naruszenie spowodowało
 podejście materialne: wiąże stosowanie tej formy odpowiedzialności wyłącznie z sytuacjami szczególnymi, w
których obok stwierdzenia naruszenia prawa, konieczne jest jeszcze wskazanie wystąpienia jego negatywnych
skutków
 funkcjonalnie powiązana jest ściśle z realizacją przez parlament funkcji kontrolnej
 z jednej strony dotyczy przede wszystkim egzekutywy
 z drugiej strony towarzyszyć ona może mechanizmowi odpowiedzialności politycznej egzekutywy
 jej cechą jest także różnorodność wymierzanych w jej ramach sankcji → oprócz pozbawienia prawa
piastowania urzędu mogą być sankcje o charakterze karnym
 na charakter wymierzanych sankcji ma wpływ także fakt, iż ta forma odpowiedzialności może dotyczyć także
osób niesprawujących już urzędu ← można najpierw zastosować odpowiedzialność polityczną (czego skutkiem
będzie dymisja) , a potem odpowiedzialność konstytucyjną (i w jej ramach wymierzenie przewidzianych prawem
sankcji)

Organizacja Trybunału Stanu:

 w jego skład wchodzą:
 przewodniczący
 jego 2 zastępców
 16 członków wybieranych przez Sejm spoza grona posłów i senatorów na okres kadencji Sejmu
 przewodniczącym TS jest z mocy prawa Pierwszy Prezes SN, zaś jego powołania dokonuje Prezydent spośród
kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów SN
 kandydatury zastępców mogą przedstawiać Marszałek Sejmu i grupa co najmniej 35 posłów, zaś wyboru
dokonuje izba bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów
 w razie wygaśnięcia mandatu członka TS Sejm dokonuje wyboru uzupełniającego
 długość kadencji TS jest powiązana z kadencja Sejmu
 wymóg, aby zastępcy i co najmniej połowa członków TS posiadali kwalifikacje do posiadania stanowiska
sędziego
 członkowie TS podlegają tylko K i ustawom
 przyznanie członkom immunitetu formalnego (zgodę na pociągniecie do odpowiedzialności może wyrazić TS)
 zakaz łączenia członkostwa w TS z piastowaniem mandatu poselskiego lub senatorskiego
 utrata stanowiska sędziego TS następuje wskutek:
 zrzeczenia się funkcji
 trwałej utraty zdolności do wykonywania czynności
 skazania prawomocnym wyrokiem sądu.
 utratę stanowiska sędziego TS stwierdza, w drodze postanowienia Marszałek Sejmu, informując o tym Sejm.

Zakres podmiotowy odpowiedzialności przed TS:

 Prezydent (oraz zastępujący go Marszałek Sejmu i Marszałek Senatu) - członkowie KRRiT
 Premier - Prezes NBP
 posłowie i senatorowie - Prezes NIK
 członkowie RM - Naczelny Dowódca Sił Zbrojnych
 osoby, którym Premier powierzył kierowanie ministerstwem

Zakres przedmiotowy odpowiedzialności przed TS:

I. Prezydent ponosi odpowiedzialność za:

110
 Skrypt Mory
________________________________________________________________________________________________________________________________________
 naruszenie K lub ustawy, w związku z zajmowanym stanowiskiem lub w zakresie swojego urzędowania
 popełnienie przestępstwa

II. Premier oraz członkowie RM ponoszą odpowiedzialność za:

 naruszenie K lub ustawy, w związku z zajmowanym stanowiskiem lub w zakresie swojego urzędowania
 popełnienie przestępstwa w związku z zajmowanym stanowiskiem

III. Posłowie i senatorowie ponoszą odpowiedzialność za:

 złamanie zakazów prowadzenia działalności gospodarczej z osiąganiem korzyści z majątku Skarbu Państwa lub
samorządu terytorialnego, jak i nabywania tego majątku

IV. Pozostałe podmioty ponoszą odpowiedzialność za:

 naruszenie K lub ustawy, w związku z zajmowanym stanowiskiem lub w zakresie swojego urzędowania
(brak możliwości wyegzekwowania odpowiedzialności karnej za popełnione przestępstwa)

Delikt konstytucyjny:
 czyn osoby wymienionej w art. 198 ust. 1 i 2 K (patrz wyżej), popełniony w zakresie urzędowania albo w
związku z zajmowanym stanowiskiem, zawiniony, naruszający przepisy K lub ustawy, które jednak nie mają
charakteru karnego, gdyż wówczas ich złamanie stanowi przestępstwo uzasadniające odpowiedzialność karną
sprawcy
 w zakresie urzędowania: np. urzędnik, który realizuje swoje kompetencje, ale czyni to w sposób wadliwy
 w związku z zajmowanym stanowiskiem: podejmowane działania nie mają charakteru czynności urzędowych,
jednakże są wykonywane z wykorzystaniem możliwości, jakie daje piastowanie określonego stanowiska
 ustawowym wyznacznikiem jest element winy, jaką można przypisać osobie
 związany jest z czynem – rzeczywistym naruszeniem przepisów, a nie groźbą naruszenia
 Prezydent i Premier mogą ponosić przed TS odpowiedzialność konstytucyjną za popełnione delikty, jak
również odpowiedzialność karną; pozostałe osoby odpowiadają jedynie za delikty, a odpowiedzialność
parlamentarzystów ma jeszcze bardziej ograniczony charakter
 przedawnienie odpowiedzialności po okresie 10 lat od popełnienia czynu (chyba, że popełniony czyn stanowi
przestępstwo lub przestępstwo skarbowe ← to wtedy dłuższy okres przedawnienia)
 jeśli chodzi o czyny popełnione przed wejściem w życie ustawy o TS, organ ten jest właściwy do ich osądzenia,
jeśli w czasie popełniania były zabronione groźbą kary, a jeśli chodzi o delikty konstytucyjne to TS ogranicza się
jedynie do stwierdzenia naruszenia prawa

Przebieg postępowania w sprawie odpowiedzialności konstytucyjnej

I. ETAP WSTĘPNY
Wniosek wstępny:
 jego wniesienie rozpoczyna etap wstępny – nie jest to jeszcze akt oskarżenia, określić go można raczej jako
rodzaj zawiadomienia o złamaniu prawa przez wskazanego w nim urzędnika państwowego
 w przypadku Prezydenta – wnosi go grupa co najmniej 1/4 członków ZN
 w przypadku RM – wnosi go Prezydent albo grupa co najmniej 1/4 posłów
 w przypadku posłów/senatorów – wnosi go Marszałek Sejmu/.Marszałek Senatu
 w przypadku pozostałych osób – Prezydent (potrzeba kontrasygnaty), grupa co najmniej 1/4 posłów,
sejmowa komisja śledcza (uchwałą podjętą większością 2/3 w obecności co najmniej połowy liczby jej
członków)
 wniosek wstępny kierowany jest na ręce Marszałka Sejmu, który przekazuje go następnie Komisji
Odpowiedzialności Konstytucyjnej, która jest stałą komisją sejmową, do której zakresu działania należą
sprawy związane z egzekwowaniem tego rodzaju odpowiedzialności

Komisja Odpowiedzialności Konstytucyjnej:

 bada zasadność wniosku, a jej przewodniczący zawiadamia osobę, której wniosek dotyczy
 w celu wyjaśnienia wszystkich okoliczności powołanych we wniosku Komisja może m.in. przesłuchiwać
świadków i biegłych, badać treść akt i dokumentów, korzystać z pomocy Prokuratora Generalnego, jak również
NIK
 ustawa o TS gwarantuje osobie, wobec której wniosek zgłoszono, prawo składania przed Komisją wyjaśnień i
wniosków, jak również prawo do korzystania z pomocy obrońcy
 osoby składające wyjaśnienia i biegli są zwolnieni z obowiązku zachowania w tajemnicy informacji
niejawnych

111
 Skrypt Mory
________________________________________________________________________________________________________________________________________
 Komisja kończy swoje postępowanie sporządzeniem sprawozdania oraz sformułowaniem wniosku
(propozycja postawienia w akt oskarżenia lub umorzenia postępowania)
 w przypadku Prezydenta – adresatem ustaleń jest ZN
 w przypadku innych osób – adresatem ustaleń jest Sejm
 wymóg sporządzenia wniosku, by odpowiadał wymogom przyjętym w Kodeksie postępowania karnego dla aktu
oskarżenia (w sytuacja wnioskowania o umorzenie, wniosek powinien zawierać uzasadnienie faktyczne i
prawne)
 sam charakter Komisji przesądza, iż sformułowane przez niego konkluzje nie będą miały mocy wiążącej → są
to jedynie opinie kierowane do organów upoważnionych do podjęcia ostatecznej decyzji w przedmiocie
postawienia danej osoby przed TS

Dalszy przebieg prac:

 w Zgromadzeniu Narodowych (w przypadku postawienia w oskarżenie Prezydenta):
 ZN podejmuje ostateczną decyzję uchwałą przyjętą większością 2/3 głosów ustawowej liczby członków
 uchwała ZN jest aktem oskarżenia przed TS
 w Sejmie (w przypadku postawienia w oskarżenie Premiera lub członków RM):
 Sejm podejmuje ostateczną decyzję uchwałą przyjętą większością 3/5 głosów ustawowej liczby posłów
 w Sejmie (w przypadku postawienia w oskarżenie pozostałych osób):
 Sejm podejmuje ostateczną decyzję uchwałą przyjętą bezwzględną większością głosów w obecności co
najmniej połowy ustawowej liczby posłów
 skutkiem podjęcia uchwały jest zawieszenie sprawowania urzędu osoby, której ta decyzja dotyczy (jeśli jednak
jest to poseł lub senator to go to nie dotyczy, ponieważ prawodawca nie przewiduje instytucji zawieszenia
sprawowania mandatu parlamentarnego
 w razie, gdy oskarżony korzysta z immunitetu parlamentarnego, uchwała Sejmu jest równocześnie wnioskiem
o uchylenie tego immunitetu
 w przypadku, gdy decyzję o pociągnięciu do odpowiedzialności podejmuje Sejm, aktem oskarżenia staje się
uchwala KOK bądź sformułowany w jej sprawozdaniu wniosek mniejszości
 w sytuacji, gdy sprawa dotyczy odpowiedzialności konstytucyjnej Premiera lub członków RM, wówczas w
uchwale Sejmu przesądzona zostaje dopuszczalność i celowość łącznego rozpatrywania przez TS kwestii ich
ewentualnej odpowiedzialności karnej
 ZN i Sejm powinni wybrać ze swojego grona dwóch oskarżycieli, z których przynajmniej jeden musi mieć
odpowiednie kwalifikacje prawnicze

II. ETAP ZASADNICZY

 dwuinstancyjność postępowania prowadzonego przed TS
 w I instancji TS orzeka w składzie: przewodniczący i 4 członków
 w II instancji TS orzeka w składzie: przewodniczący i 6 członków (z wyłączeniem tych, którzy orzekali w I
instancji)
 postępowanie toczy się przy odpowiednim zastosowaniu przepisów Kodeksu postępowania cywilnego,
postanowienia ustawy o TS mają jedynie uzupełniający charakter
 sankcje: Prezydent – utrata urzędu, poseł/senator – utrata mandatu
 ustawa o TS różnicuje wymierzane sankcje w zależności o rodzaju ponoszonej przed TS odpowiedzialności
 w przypadku stwierdzenia deliktu konstytucyjnego TS wymierzyć może karę utraty praw wyborczych, utraty
wszystkich lub niektórych orderów, odznaczeń i tytułów honorowych, jak również karę zakazu zajmowania
stanowisk kierowniczych lub pełnienia funkcji związanych ze szczególną odpowiedzialnością w organach
państwowych lub organizacjach ← te kary mogą być orzekane na okres od 2 do 10 lat
 w szczególnie uzasadnionych przypadkach TS może poprzestać na stwierdzeniu winy oskarżonego i nie
wymierzać żadnej sankcji, niezależnie jednak od tego, w razie stwierdzenia naruszenia prawa, TS orzeka o
usunięciu z urzędu skazanego
 osoby skazane przez TS nie mogą skorzystać z prezydenckiego prawa łaski

112
 Skrypt Mory
________________________________________________________________________________________________________________________________________

Władza kontrolująca
NAJWYŻSZA IZBA KONTROLI
 K: naczelny organ kontroli państwowej
 dwoisty charakter – z jednej strony jego podstawowa funkcja to wspomaganie Sejmu w realizacji jego
kompetencji kontrolnych, a z drugiej jego zadaniem jest też wspieranie organów wykonawczych w ich
działaniach koordynacyjnych i kierowniczych wobec jednostek podporządkowanych, jak też samodzielne i
bieżące sprawowanie kontroli nad prawidłowością funkcjonowania administracji publicznej
 z jednej strony NIK ma najwyższą pozycję w całym systemie organów i instytucji realizujących kompetencje
kontrolne w państwie
 konkretyzacją tej zasady konstytucyjnej są postanowienia ustawy o NIK nakładające na inne organy kontroli,
rewizji i inspekcji, działające w administracji rządowej i samorządzie terytorialnym, obowiązek współdziałania
z NIK, co obejmuje m.in. wykorzystywanie przez NIK wyników kontroli, przeprowadzanie kontroli wspólnych,
a także zlecanie tym organom przeprowadzanie kontroli doraźnych
 z drugiej strony jest to organ podlegający Sejmowi, co wyraża się w konkretnych organizacyjnych i
funkcjonalnych powiązaniach NIK z parlamentem (zasada podległości Sejmowi) → jest to wzmocnienie
skuteczności kontroli parlamentarnej, ale też przesłanka legitymująca zakres i kryteria działań NIK
 bez oparcia się na fachowych, a jednocześnie obiektywnych i rzetelnych analizach NIK, skuteczność
realizowania kompetencji kontrolnych przez Sejm, jego komisje bądź przez indywidualnie działających posłów
byłaby znikoma
 konstytucyjną gwarancja funkcjonalnego wsparcia Sejmu ze strony NIK są nałożone na ten organ obowiązki
dotyczące przedkładania posłom analizy wykonania budżetu państwa (przesyłana równocześnie z ze
sprawozdaniem rządu) i założeń polityki pieniężnej, opinii w przedmiocie absolutorium dla RM oraz informacji
o wynikach kontroli zleconych przez Sejm i jego organy oraz wnioskowanych przez Prezydenta i rząd,
wniosków i wystąpień
 obok wyżej wymienionych dokumentów, NIK przedkłada Sejmowi coroczne sprawozdanie ze swej
działalności
 podporządkowanie Sejmowi przejawia się także w obowiązkowym uczestnictwie w posiedzeniach Sejmu

Prezes NIK:
 powołuje go Sejm, na 6-letnią kadencję z możliwością jednokrotnej reelekcji
 prawo zgłaszania kandydatur mają: Marszałek Sejmu lub grupa co najmniej 35 posłów
 dla powołania potrzebna jest bezwzględna większość głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby
posłów
 uchwałę o wyrażeniu zgody na powołania kandydata Senat powinien wyrazić w ciągu 1 miesiąca od otrzymania
uchwały Sejmu → niepodjęcie uchwały = wyrażenie zgody
 wymóg apolityczności, zakaz zajmowania innego stanowiska bądź wykonywania innych zajęć zawodowych (z
wyjątkiem zajmowania stanowiska profesora szkoły wyższej), zakaz piastowania mandatu parlamentarnego
 przywilej immunitetu formalnego (o jego uchyleniu decyduje Sejm)
 przesłanki wygaśnięcia jego kadencji:
 śmierć
 orzeczenie TS o utracie zajmowanego stanowiska
 odwołanie
 przesłanki odwołania prezesa ze stanowiska przez Sejm:
 zrzeczenie się stanowiska
 uznanie trwałej niezdolności do pełnienia obowiązków na skutek choroby
 skazanie prawomocnym wyrokiem sądu za popełnienie przestępstwa
 skazanie prawomocnym wyrokiem sądu za złożenie niezgodnego z prawdą oświadczenia lustracyjnego
 orzeczenie przez TS zakazu zajmowania kierowniczych stanowisk lub pełnienia funkcji związanych ze
szczególną odpowiedzialnością w organach państwowych
 czyli nie można go odwołać, jeśli jego działania lub rezultaty kontroli były oceniane jako
nierzetelne/niewłaściwe (brak sankcji o charakterze politycznym)

Zasady organizacji i struktura NIK:

 Sejm powołuje i odwołuje 3 wiceprezesów NIK oraz 14 członków Kolegium NIK , co jest czynione prze

113
 Skrypt Mory
________________________________________________________________________________________________________________________________________
Marszałka Sejmu na wniosek prezesa NIK, po zasięgnięciu opinii sejmowej Komisji Kontroli Państwowej
 w skład Kolegium NIK oprócz członków wybieranych przez Sejm, wchodzą prezes NIK, wiceprezesi oraz
dyrektor generalny NIK
 konstytucyjna zasada kolegialności działania NIKu
 jej przejawem jest m.in. funkcjonowanie wewnątrz NIK Komisji Dyscyplinarnej i Odwoławczej Komisji
Dyscyplinarnej przy prezesie NIK → ich zadaniem jest orzekanie w sprawach odpowiedzialności
dyscyplinarnej pracowników Izby
 Kolegium NIK – organ decydujący we wszystkich ważniejszych kwestiach związanych z funkcjonowaniem
NIK
 bieżącą działalność kontrolną realizują jednostki organizacyjne NIK w postaci departamentów, delegatur i
biur

Katalog kompetencji Kolegium NIK:

 uprawnienia zatwierdzające
 zatwierdzanie analizy wykonania budżetu państwa i założeń polityki pieniężnej
 zatwierdzanie rocznego sprawozdania z działalności NIK
 uprawnienia stanowiące
 uchwalanie opinii w przedmiocie absolutorium dla RM
 uchwalanie opinii w przedmiocie wniosków w sprawie rozpatrzenia przez Sejm określonych problemów
związanych z działalnością organów wykonujących zadania publiczne,
 uchwalanie opinii w przedmiocie wystąpień zawierających wynikające z kontroli zarzuty dotyczące
działalności osób wchodzących w skład RM, kierujących urzędami centralnymi, prezesa NBP i innych
osób kierujących jednostkami pomocniczymi centralnych organów państwowych
 uchwalanie projektów statutu NIK, budżetu NIK i okresowych planów pracy NIK
 uprawnienia opiniodawcze
 ich przedmiotem są programy kontroli i informacji o wynikach szczególnie ważnych kontroli wniesione
przez prezesa NIK oraz inne sprawy wniesione przez prezesa NIK albo przedstawione przez co
najmniej 1/3 członków Kolegium NIK

Kryteria kontroli NIK:

 legalność, czyli sprawdzenie, czy działalność jednostki kontrolowanej posiada podstawę prawną i jest zgodna z
obowiązującym prawem
 gospodarność, czyli sprawdzenie, czy poniesione nakłady przyniosły możliwie maksymalne efekty
 celowość, czyli sprawdzenie, czy zrealizowane działania prowadziły do osiągnięcia zamierzonego celu
 rzetelność, czyli sprawdzenie zgodności podejmowanych działań z wymaganiami wiedzy i techniki oraz
zasadami dobrej wiary

Kontrola organów państwowych:

I. NIK sprawuje ją w odniesieniu do:
 organów administracji rządowej
 NBP
 państwowych osób prawnych i innych państwowych jednostek organizacyjnych
 przedmiotem zainteresowania NIK jest wówczas całokształt działalności tych podmiotów, zwłaszcza zaś
wykonywanie budżetu państwa oraz realizacji ustaw i innych aktów normatywnych

II. NIK sprawuje ją w odniesieniu do:

 Kancelarii Sejmu, Senatu i Prezydenta
 KRRiT
 Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych
 Instytutu Pamięci Narodowej
 Państwowej Inspekcji Pracy
 w przypadku tych podmiotów NIK kontroluje jedynie realizację zadań audytu wewnętrznego, wykonanie
budżetu państwa oraz gospodarkę finansową i majątkową
 kontrola w szerszym zakresie (jak w pierwszej grupie podmiotów) jest możliwa tylko na zlecenie Sejmu, a w
przypadku Kancelarii Prezydenta – na wniosek Prezydenta, a w przypadku Kancelarii Senatu – na wniosek
Senatu

III. NIK sprawuje ją w odniesieniu do:

 Trybunału Konstytucyjnego

114
 Skrypt Mory
________________________________________________________________________________________________________________________________________
 Rzecznika Praw Obywatelskich
 Sądu Najwyższego
 Naczelnego Sądu Administracyjnego
 Krajowej Rady Sądownictwa
 Krajowego Biura Wyborczego
 kontrola tych organów obejmuje wyłącznie wykonanie budżetu państwa oraz gospodarkę finansową i
majątkową
 wykluczenie szerszej kontroli jest podyktowane niezależnym charakterem tych instytucji

Kontrola organów samorządu terytorialnego:

 kontrola całokształtu ich działalności opiera się na kryteriach legalności, gospodarności i rzetelności

Zakres kontroli innych organów i podmiotów:

 kontrola działalności innych jednostek organizacyjnych i podmiotów gospodarczych w zakresie, w jakim
wykorzystują one majątek lub środki państwowe lub komunalne oraz wywiązują się z zobowiązań
finansowych na rzecz państwa
 kontrola wykonywana jest wyłącznie z uwagi na legalność i gospodarność

Inicjowanie kontroli:
 kontrola organów państwowych – charakter obligatoryjny
 pozostałe grupy – charakter fakultatywny (K → „może kontrolować”)
 podjęcie kontroli następuje na zlecenie Sejmu lub jego organów, na wniosek Prezydenta, Premiera oraz z
własnej inicjatywy

Środki pokontrolne i konsekwencje kontroli NIK:

 rozróżnienie w zależności, czy kontrola dotyczy bezpośrednio podmiotu kontrolowanego, czy też ma szersze
oddziaływanie, poprzez tworzenie przesłanek dla realizacji nadzorczych kompetencji przez inne organy
 proces kontrolny kończy się sporządzeniem wystąpienia pokontrolnego, w którym zawarte są: zwięzły opis
ustalonego stanu faktycznego, ocena działalności podmiotu kontrolowanego, stwierdzone nieprawidłowości i ich
przyczyny, zakres, skutki oraz osoby za nie odpowiedzialne oraz wnioski i uwagi dotyczące ich usunięcia
 w przypadku, gdy wyniki kontroli uzasadniać będą popełnienie przestępstwa, NIK zawiadamia o tym organy
ścigania
 procedura kontrolna kreuje warunki dla bezstronnego i fachowego przeprowadzenia czynności kontrolnych,
przy zachowaniu prawa jednostki kontrolowanej do przedstawienia własnego stanowiska i stworzenia
mechanizmów ograniczających arbitralność poczynionych ustaleń kontrolnych
 do takich rozwiązań należy zaliczyć m.in. prawo kierownika jednostki kontrolowanej do zgłaszania
umotywowanych zastrzeżeń do wystąpienia pokontrolnego
 istotnym instrumentem służącym wykorzystaniu przez NIK posiadanych informacji na temat działalności
podmiotów kontrolowanych są jej wnioski i wystąpienia kierowane do Sejmu
 wnioski dotyczą rozpatrzenia przez Sejm problemów w działalności organów wykonujących zadania publiczne,
dostrzeżonych w trakcie działań kontrolnych
 wystąpienia zawierają wynikające z kontroli zarzuty dotyczące działalności członków RM, osób kierujących
urzędami centralnymi, prezesa NBP oraz kierujących instytucjami pomocniczymi najwyższych organów państwa
 w odniesieniu do niektórych podmiotów wystąpienia NIK mogą stanowić podstawę podejmowania działań
realizujących ich odpowiedzialność polityczną bądź konstytucyjną
 obowiązek NIKu przedkładania obowiązek przedkładania Sejmowi analizy wykorzystania wynikających z
kontroli wniosków dotyczących stanowienia i stosowania prawa
 z efektów kontroli NIK korzystają także Prezydent i Premier → NIK przedkłada tym organom informacje o
wynikach kontroli wszczynanych na ich wniosek oraz wynikach innych przeprowadzonych kontroli
 ponadto NIK przedkłada właściwym wojewodom oraz organom jednostek samorządu terytorialnego wyniki
ważniejszych kontroli dotyczących działalności terenowych organów administracji rządowej i samorządu
terytorialnego

RZECZNIK PRAW OBYWATELSKICH

 w Polsce powołany w drodze ustawy z 1987r., formalnie rzecz biorąc, status organu konstytucyjnego uzyskał w
1989r.
 jest to samodzielny organ państwowy o statusie konstytucyjnym, wyraźnie oddzielony od organów
administracji i sądownictwa

115
 Skrypt Mory
________________________________________________________________________________________________________________________________________
 zalicza się do do odrębnej grupy organów określanych mianem „organów kontroli państwowej i ochrony
prawa”

Charakterystyka urzędu RPO:

 charakterystyczną cechą jego działalności jest bardzo łatwy dostęp do obywateli, wyrażający się w
maksymalnym odformalizowaniu postępowania
 z drugiej strony charakteryzuje się on również daleko idącą swoboda w podejmowaniu decyzji o wszczęciu
czynności w konkretnej sprawie, przy jednoczesnym pozbawieniu go kompetencji o charakterze władczym i
rozstrzygającym
 dwie fundamentalne zasady niezawisłości (łączy się głównie z rangą funkcjonalną – ma być niezawisły w swojej
działalności) i niezależności (łączy się z brakiem podległości, z wyjątkiem ograniczonej odpowiedzialności
wobec Sejmu)
 gwarancją tych zasad jest immunitet formalny oraz nietykalność RPO → nie może być on pociągnięty do
odpowiedzialności karnej ani pozbawiony wolności
 charakter monokratyczny – ale można rozbudować jego urząd poprzez powołanie przez Marszałka Sejmu
(działającego na wniosek RPO) trzech zastępców albo ustanowienie przez samego RPO swoich
pełnomocników terenowych (RPO sam określa zakres ich działań)
 charakter kadencyjny – jego kadencja trwa 5 lat i ma on możliwość tylko jednokrotnej reelekcji; takie
unormowanie podkreśla pewną niezależność tego urzędu od parlamentu; początek kadencji = złożenie
ślubowania
 charakter generalny – dotyczy wszelkich praw i wolności dekodowanych z obowiązujących norm prawnych
 charakter subsydiarny – niecelowe jest zgłaszanie spray do RPO, w sytuacji, gdy wnioskodawca nie
wykorzystał jeszcze wszystkich przysługujących mu środków działania (np. odwołanie od decyzji
administracyjnej)

Powołanie RPO:
 stanowi wspólną kompetencję obu izb parlamentu, przy czym to Sejm powołuje RPO, a do Senatu należy
jedynie wyrażenie na to zgody
 prawo zgłaszania kandydata posiadają: Marszałek Sejmu oraz grupa co najmniej 35 posłów
 głosowanie nad zgłoszonym kandydaturami poprzedzone jest ich zaopiniowaniem przez właściwe komisje
sejmowe
 Sejm dokonuje wybory bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby
posłów
 jeśli zgłoszono kilka kandydatów, a żaden z nich nie uzyskał w pierwszym głosowaniu wymaganej większości,
to przeprowadza się kolejne tury głosowania, w których skreśla się tego kandydata, który otrzymał najmniejszą
liczbę głosów
 wyrażenie przez Senat zgody na powołanie powinno nastąpić w ciągu 1 miesiąca od przekazania uchwały przez
Sejm
 przed głosowaniem w Senacie kandydat może być wezwany do złożenia wyjaśnień i udzielenia odpowiedzi na
pytania senatorów
 jeśli Senat nie wyrazi zgody, opisana procedura zostaje ponowiona, jednakże zgłoszona musi być inna
kandydatura
 przed przystąpieniem do wykonywania obowiązków RPO składa przed Sejmem ślubowanie
 według ustawy RPO powinien wyróżniać się:
 wiedzą prawniczą
 doświadczeniem zawodowym
 wysokim autorytetem ze względu na walory moralne i wrażliwość społeczną
 zakazy:
 zakaz piastowania mandatu poselskiego lub senatorskiego
 zakaz piastowania stanowiska głowy państwa
 zakaz zajmowania jakiegokolwiek innego stanowiska (z wyjątkiem stanowiska profesora szkoły
wyższej)
 zakaz wykonywania innych zajęć zawodowych
 wykluczenie przynależności do partii politycznej, związku zawodowego (apolityczność) jak i
prowadzenia działalności publicznej niedającej się pogodzić z godnością jego urzędu
 prawo powrotu na stanowisko zajmowane poprzednio bądź takiemu równorzędne

Odwołanie RPO:

116
 Skrypt Mory
________________________________________________________________________________________________________________________________________
 K nie określa wprost przesłanek ani procedury odwoływania RPO w trakcie kadencji
 dopuszczalność ustawowego unormowania kwestii odwołania RPO można wyinterpretować pośrednio z
generalnej zasady odpowiedzialności RPO przed Sejmem
 Sejm odwołuje RPO przed upływem kadencji, jeśli:
 zrzekł się wykonywania obowiązków
 stał się trwale niezdolny do pełnienia obowiązków na skutek choroby, ułomności lub upadku sił
 złożył niezgodne z prawdą oświadczenie lustracyjne, stwierdzone prawomocnym orzeczeniem sądu
 sprzeniewierzył się złożonemu ślubowaniu
 Sejm podejmuje taką uchwałę na wniosek Marszałka Sejmu (brak udziału Senatu w odwoływaniu)
 projekt uchwały podlega zaopiniowaniu przez komisje sejmowe
 poza przypadkiem zrzeczenia się obowiązków, Sejm podejmuje uchwałę większością 3/5 głosów w obecności co
najmniej połowy ustawowej liczby posłów

Funkcje RPO:
 zgodnie z K. RPO ma stać na straży wolności i praw człowieka określonych w K oraz w innych aktach
normatywnych
 przypisana jest mu realizacja dwóch uzupełniających się funkcji: wysłuchiwania skarg obywateli na
nieprawidłowe działania organów państwowych (a w pierwszej kolejności administracji) i podejmowania
działań w tej mierze oraz informowania parlamentu o stanie praworządności w państwie, głównie w
aspekcie przestrzegania praw i wolności obywatelskich
 ma obowiązek corocznego informowania Sejmu i Senatu
 obejmuje prawa i wolności przysługujące nie tylko obywatelom, ale też cudzoziemcom i bezpaństwowcom
 w sprawach o ochronę praw i wolności RPO bada, czy wskutek działania lub zaniechania organów, organizacji
i instytucji, nie nastąpiło naruszenie prawa, a także zasad współżycia i sprawiedliwości społecznej ← dwa ważne
aspekty funkcjonalne: kontrola dotyczy także zaniechania oraz tych podmiotów, które wprawdzie nie mieszczą
się w zakresie ściśle rozumianego aparatu państwa, lecz również uczestniczą w wykonywaniu władzy publicznej
(np. stowarzyszenia)
 kryteria kontroli RPO:
 legalność
 zasady współżycia społecznego
 zasady sprawiedliwości społecznej
 każda z nich ma samodzielny charakter, co upoważnia RPO do działania także w sytuacjach, gdy formalnej
zgodności z prawem działań towarzyszy sprzeczne ze wskazanymi zasadami wykorzystywanie przyznanych
mu kompetencji

Procedura działania RPO:

 zainicjowanie postępowania może nastąpić na wniosek:
 obywateli lub ich organizacji
 organów samorządowych
 Rzecznika Praw Dziecka
 z inicjatywy własnej
 minimalizacja wymagań co do inicjacji postępowania → przepis dopuszczający podjęcie czynności na samo
tylko powzięcie wiadomości o naruszeniu praw i wolności jednostki bez konieczności występowania z
wnioskiem przez samego pokrzywdzonego
 ograniczeniem swobody jest ustawowy wymóg podejmowania czynności w określonych sprawach na
wniosek Marszałka Sejmu
 jedynym obowiązkiem RPO jest konieczność zawiadomienia wnioskodawcy o sposobie załatwienia sprawy
 wśród możliwych sposobów załatwienia spraw ustawa wymienia wskazanie wnioskodawcy przysługujących
mu środków działania i przekazanie sprawy według właściwości

Środki ochrony praw i wolności przysługujące RPO:

I. Środki o charakterze kontrolno-wyjaśniającym
 służą one wszechstronnemu zbadaniu sprawy i ustaleniu, czy rzeczywiście doszło do naruszenia prawa bądź
zasad współżycia i sprawiedliwości społecznej
 jednostkowy charakter i zasięg oddziaływania
 m.in. prawo zbadania sprawy na miejscu, żądanie wyjaśnień, wgląd do akt, zlecenia sporządzenia opinii albo
ekspertyzy, żądanie przedłożenia informacji o stanie sprawy prowadzonej przez sąd
 niezależnie od tego RPO może korzystać z pomocy innych organów i instytucji, łączy się z tym ustawowy

117
 Skrypt Mory
________________________________________________________________________________________________________________________________________
obowiązek nałożony na wszystkie organy do współdziałania i udzielania pomocy RPO przy realizacji jego
funkcji
 RPO może zwrócić się o przeprowadzenie czynności kontrolnych przez NIK, ale tylko za pośrednictwem
Sejmu

II. Środki o charakterze sygnalizacyjno-interwencyjnym

 ich zastosowanie jest uzależnione od uprzedniego stwierdzenia naruszenia prawa czy wolności w wyniku
przeprowadzonych czynności wyjaśniających
 jednostkowy charakter i zasięg oddziaływania
 żaden z tych środków nie ma charakteru władczego
 podstawowy środek to wystąpienie, kierowane do podmiotu i sformułowane są w nim postulaty i opinie co do
sposobu załatwienia sprawy
 ponadto RPO może zawrzeć w nim żądanie wszczęcia postępowania dyscyplinarnego lub zastosowania sankcji
służbowych
 w sytuacji, gdy adresatem wystąpienia byłby organ sądowy, jego treść nie może naruszać zasady niezawisłości
sędziowskiej
 na adresacie spoczywa obowiązek poinformowania RPO, nie później niż w ciągu 30 dni, o podjętych
działaniach lub zajętym stanowisku
 liczne środki związane z postępowaniem sądowym bądź administracyjnym:
 żądanie wszczęcia postępowania w sprawach cywilnych
 branie udziału w toczącym się już postępowaniu
 żądanie wszczęcia przez uprawnionego oskarżyciela postępowania przygotowawczego w sprawach o
przestępstwa ścigane z urzędu
 zwrócenie się o wszczęcie postępowania administracyjnego
 zaskarżanie decyzji do sądu administracyjnego
 wystąpienie z wnioskiem o ukaranie, a także o uchylenie prawomocnego orzeczenia

III. Środki o charakterze inspiracyjnym

 szerszy, niż tylko indywidualny, wymiar
 stosowane wobec podmiotów uprawnionych do inicjowania postępowania ustawodawczego
 m.in. przedstawianie właściwym organom ocen i wniosków zmierzających do zapewnienia skutecznej ochrony
wolności i praw człowieka i usprawnienia trybu załatwienia ich spraw
 występowanie do właściwych organów z wnioskami o podjęcie inicjatywy ustawodawczej bądź o wydanie lub
zmianę innych aktów prawnych w sprawach dotyczących wolności i praw człowieka i obywatela
 występowanie z wnioskami do TK w sprawie zbadania kontroli konstytucyjności i legalności aktów
normatywnych
 możliwość uczestniczenia w postępowaniu w sprawach skarg konstytucyjnych
 występowanie do SN o podjęcie uchwały mające na celu wyjaśnienie przepisów prawnych budzących
wątpliwości
 obowiązek adresatów do ustosunkowania się do ocen, uwag i opinii RPO

IV. Środki o charakterze informacyjno-edukacyjnym

 przede wszystkim coroczne informowanie Sejmu i Senatu o stanie przestrzegania wolności i praw

118