See discussions, stats, and author profiles for this publication at: https://www.researchgate.

net/publication/236885007

Optoelektronika

Book · March 1996

CITATIONS READS
7 3,890

1 author:

Nebi Caka
University of Prishtina
116 PUBLICATIONS   200 CITATIONS   

SEE PROFILE

Some of the authors of this publication are also working on these related projects:

Electrical Engineering View project

LASER's View project

All content following this page was uploaded by Nebi Caka on 20 May 2014.

The user has requested enhancement of the downloaded file.

UNIVERSITETI I PRISHTINËS
FAKULTETI I ELEKTROTEKNIKËS

Nebi CAKA
 U N I V E R S I TE T I I PR I SH T IN Ë S

FAKULTETI I ELEKTROTEKNIKËS

Nebi CAKA

OPTOELEKTRONIKA

Prishtinë, 1996
Recensentë:

1. Mr. Agron DIDA, ligjërues në Fakultetin e Elektroteknikës, Prishtinë

2. Mr. Rexhep HASANI, ligjërues në Fakultetin e Elektroteknikës, Prishtinë

Kryetar i Këshillit botues:

Prof. Dr. Hajrullah KOLIQI

Redaktor përgjegjës:

Prof. Dr. Bajrush BYTYÇI

Botues:

Universiteti i Prishtinës

Këshilli Shkencor-mësimor i Kuvendit të Universitetit të Prishtinës lejoi publikimin

dhe përdorimin e këtij teksti, me Vendimin nr. 165/40ç, të datës 22.10.1993.

– Të gjitha të drejtat mbrohen –

 III

Vetëm mendja e dritësuar

mund të jetë më e shpejtë se drita.
Ta dritësojmë, pra, mendjen,
që ta arrijmë të paarritshmen
– përjetësinë.
Nebi Caka

PARATHËNIE
Ky libër është shkruar në bazë të ligjëratave nga lënda OPTOELEKTRONIKA,
që autori u ka mbajtur, gjatë katër vjetëve të shkuar, studentëve të vitit të katërt të
drejtimit Elektronika dhe Automatika të Fakultetit të Elektroteknikës në Prishtinë. Libri
është hartuar sipas plan-programit mësimor të kësaj lënde, e duke konsultuar një
literaturë të gjerë nga ky lëmë. Si i tillë, ky libër së pari u dedikohet këtyre studentëve;
mirëpo, lënda e përfshirë në të është trajtuar ashtu që ky mund t'u shërbejë edhe
studentëve të Telekomunikacionit dhe Informatikës, si dhe studentëve të studimeve
pasdiplomike nga ky lëmë, e po ashtu edhe inxhinierëve të këtyre drejtimeve.
Libri është i ndarë në gjashtë kapituj:
Në kapitullin e parë, RREZATIMI OPTIK, janë dhënë bazat fizike (optike) të
Optoelektronikës. Në të, janë paraqitur vetitë dhe dukuritë karakteristike të dritës, janë
dhënë konceptet kryesore radiometrike dhe fotometrike, është trajtuar termodinamika e
rrezatimit, si dhe është shqyrtuar ndërveprimi i rrezatimit me materialin.
Në kapitullin e dytë, FOTOEMITERËT DHE FOTODETEKTORËT, janë
trajtuar komponentet kryesore optoelektronike: diodat dritemetuese (LED-at),
fotopërçuesit, fotodiodat p-n dhe p-i-n, fotodiodat me ortek, fototransistorët dhe
optoçiftuesit. Në këtë kapitull nuk janë përfshirë laserët, edhe pse edhe ata janë
fotoemiterë, ngase atyre, për shkak të rëndësisë, u është kushtuar një kapitull i tërë (i
treti).
Në kapitullin e tretë, LASERËT, janë dhënë bazat fizike të punës së laserëve, janë
trajtuar hollësisht tipat kryesorë të laserëve (në bazë të trupave: të gaztë, të ngurtë, dhe
të lëngët), dhe është dhënë një pasqyrë e shkurtër e përdorimit praktik të laserëve, në:
metrologji, mjekësi, industri dhe teknikë.
Në kapitullin e katërt, MODULIMI I DRITËS, janë trajtuar tipat kryesorë të
modulimit dhe të modulatorëve të dritës (elektrooptikë, akustooptikë dhe
magnetooptikë). Në këtë kapitull janë përfshirë edhe Disqet optike dhe Sensorët
optoelektronikë, meqë puna e tyre bazohet në dukurinë e modulimit të dritës.
Në kapitullin e pestë, më të gjerin, SISTEMET ME VALËPËRCJELLËS
OPTIKË, janë trajtuar (në bazë të optikës gjeometrike dhe të teorisë valore) fijet optike
si valëpërcjellës optikë, dhe janë shqyrtuar tipat e tyre kryesorë (me indeks shkallë dhe
me indeks gradual) nga aspekti i përhapjes së sinjalit nëpër to. Është rrahur çështja e
degradimit të sinjalit nëpër fijet optike, posaçërisht gjatë ngacmimit, vazhdimit dhe
çiftimit të tyre. Një paragraf i veçantë i është kushtuar Fabrikimit të fijeve optike. Mjaft
IV PARATHËNIE

hapësirë, për shkak të rëndësisë, u është kushtuar Sistemeve të telekomunikacionit me

fije optike, ku posaçërisht janë trajtuar sistemet transmetuese shumëterminalëshe,
multipleksimi optik dhe rrjetet digjitale me shërbime të integruara (ISDN). Një
paragraf, po ashtu i veçantë, u është kushtuar Telekomunikacioneve koherente me fije
optike, të cilat në kohën e fundit janë mjaft aktuale, e një tjetër Optikës së integruar, e
cila është duke u përdorur gjithnjë e më shumë në realizimin e komponenteve
miniaturale optike për përdorim në sistemet optoelektronike.
Në kapitullin e gjashtë, të fundit, SISTEMET E PROCESIMIT OPTIK, janë
dhënë bazat e sistemeve të procesimit optik, është prekur çështja e optikës së Furiut, në
të cilën bazohen shumica dërrmuese e këtyre sistemeve, janë shqyrtuar filtrat
hapësinorë binarë e kompleksë, filtrat e përshtatur, mikroskopia me kontrast fazor, si
dhe njohja e modelit. Një paragraf i veçantë i është kushtuar Holografisë; në të është
paraqitur teknika e regjistrimit dhe e reproduktimit të hologrameve, janë dhënë tipat
kryesorë të hologrameve, si dhe një pasqyrë e shkurtër e zbatimit praktik të holografisë.
Në fund, po ashtu në një paragraf të veçantë, janë dhënë bazat e kompjuterit optik,
nëpërmjet njësive të tij kryesore: memorieve optike, qarqeve optike dhe ndërlidhjeve
optike.
Në fund të çdo kapitulli, është dhënë një numër i caktuar i problemeve: në formë të
shprehjeve matematike që duhen nxjerrë, e që nuk janë nxjerrë në këtë libër – për shkak
të vendit të kufizuar; ose në formë të detyrave që duhen zgjidhur.
Po ashtu, në fund të çdo kapitulli është dhënë lista e literaturës së konsultuar. Ajo
mund t'i shërbejë lexuesit për thellimin e mëtejshëm të diturisë nga ky lëmë.
Në fund të librit janë dhënë: Lista e konstanteve kryesore fizike dhe matematike
(Shtojca A) dhe Tabela e sistemit periodik të elementeve (Shtojca B), si dhe Treguesi
i emrave dhe Treguesi i lëndës.
Treguesi i emrave përfshin listën e shkencëtarëve dhe të zbuluesve/shpikësve që
përmenden në libër, me shënimet kryesore biografike (viti i lindjes dhe viti i vdekjes,
profesioni dhe përkatësia kombëtare) dhe me numrin e faqes së librit ku përmenden.
Treguesi i lëndës përfshin një listë të gjatë të termave dhe nocioneve të përdorura
në këtë libër. Ata, në shumicën e rasteve, kur paraqiten për herë të parë në këtë libër,
jepen me germa më të zeza, për lehtësi të gjetjes së tyre. Në libër, shpesh, krahas termit
në gjuhën shqipe, jepet edhe termi në anglishte, për shkak të qartësimit të nocioneve,
meqë autorit jo rrallë i është dashur të krijojë terma të rinj, qoftë për shkak të
mosekzistimit të tyre, qoftë për shkak të mosnjësimit të tyre. Edhe pse autori, përveç se
me elektroteknikë, merret profesionalisht edhe me gjuhësi, ai iu ka shmangur pastrimit
të tepërt të fjalorit në këtë drejtim, madje në disa raste ka parapëlqyer termin jo "thjesht
shqip", duke pasur parasysh traditën gjuhësore (terminologjike) të studentëve të cilëve u
dedikohet ky libër. Me këtë rast autori është përpjekur që të përdorë sa më pak fjalë të
ndryshme për të njëjtin nocion. Mirëpo në disa raste, për hir të eliminimit të mundësisë
së keqkuptimit, ai me qëllim i përdor dy fjalë të ndryshme për të njëjtin nocion; kështu,
p.sh., ai krahas fjalës barazim përdor fjalën ekuacion, duke e rezervuar këtë të dytën
kryesisht për barazimet e veçanta, siç janë ato të Maksuellit, të Beselit, të thjerrëzës, të
valës, diferenciale etj.; ose krahas fjalës rreze (e rrethit) përdor fjalën radius për ta
dalluar këtë nga rrezja e dritës etj.
PARATHËNIE V

Ky libër për dritën nuk do ta shihte dritën pa angazhimin e një numri njerëzish rreth
daljes së tij. Autori me këtë rast falënderon posaçërisht kolegët: Alush Sejdiun, Blerim
Rexhën, Erol Nikeqeviqin, Gazmend Abrashin, Muhamet Hajrizin, Naim Bajçincën,
Osman Mahmutajn, Vegim Gashin, Vehbi Sheapin dhe Xhafer e Xhemail Krasniqin –
për interesim, nxitje dhe diskutime të dobishme në lidhje me pjesë të ndryshme të këtij
libri. Mirënjohje të posaçme kanë recensentët Mr. Agron Dida dhe Mr. Rexhep Hasani,
dhe redaktori përgjegjës Dr. Bajrush Bytyçi, të cilët me sugjerimet e tyre kanë ndikuar
në fizionominë e këtij libri. Sugjerime të dobishme autori ka marrë edhe nga Dr. Rexhep
Gashi, profesor ordinar i Fakultetit të Shkencave Matematiko-Natyrore, për të cilat ai i
është mirënjohës. Autori i është mirënjohës edhe Ali Cakës – për ndihmën teknike rreth
shkrimit të librit, dhe Miftar Hasanmetajt – për vizatimin e figurave dhe përgatitjen
finale kompjuterike të tekstit. Autori nuk do t'ia dilte në krye ta përfundonte shkrimin e
këtij teksti pa përkrahjen e pakursyer të së shoqes Vjollcës, dhe pa mirëkuptimin dhe
durimin e të bijave të tij, Fjollës, pesëvjeçare, dhe Rinës, katërvjeçare, për çka ai u është
veçanërisht mirënjohës.
Dhe, në fund, autorit i duhet të cekë se është përpjekur që me këtë libër t'i ofrojë
lexuesit jo vetëm sa më shumë njohuri nga optoelektronika dhe sa më shumë të dhëna
për komponentet dhe pajisjet optoelektronike konkrete, por dhe t'i shpjegojë dukuritë
dhe proceset fizike në të cilat bazohen ato, në mënyrë që lexuesi t'i kuptojë më lehtë
problemet e ndryshme nga ky lëmë, dhe t'i zgjidhë ato me sukses. Autori është i
vetëdijshëm se në këtë tekst mund të jenë përvjedhur gabime të natyrës së ndryshme,
prandaj ai do t'i jetë mirënjohës çdonjërit për vërejtjet dhe sugjerimet e bëra me qëllim të
eliminimit të tyre në ndonjë ribotim eventual të këtij teksti.

Në Prishtinë, më 1 mars 1996 Autori

 VII

PËRMBAJTJA E LËNDËS
Faqe

HYRJE .…………………………………………………………………….... 1

1. RREZATIMI OPTIK ……………………………………………………..... 5

1.1. Vetitë dhe dukuritë karakteristike të dritës ……………………….…... 5
1.1.1. Natyra korpuskulare dhe valore e dritës ……………………….…... 5
1.1.2. Reflektimi dhe thyerja e dritës ………………………….………..... 11
1.1.3. Koherenca dhe interferenca e dritës ………………………….…..... 19
1.1.4. Difraksioni i dritës ……………………………………………….... 22
1.1.4.1. Difraksioni i Frenelit nga një hapje e vogël rrethore …….... 23
1.1.4.2. Difraksioni i Frenelit nga një disk i patejdukshëm ……....... 28
1.1.4.3. Difraksioni i Fraunhoferit nga një çarje e ngushtë ……........ 28
1.1.4.4. Difraksioni i Fraunhoferit nga një hapje rrethore ………..... 31
1.1.4.5. Rrjeta e difraksionit ……………………………………...... 32
1.1.5. Polarizimi i dritës ………………………………………………...... 35
1.1.5.1. Polarizimit i dritës nëpërmjet reflektimit dhe thyerjes …...... 40
1.1.5.2. Polarizimi i dritës nëpërmjet shpërhapjes së saj ………........ 44
1.1.5.3. Polarizimi i dritës nëpërmjet dikroizmit ………………........ 45
1.1.5.4. Polarizimi i dritës nëpërmjet thyerjes së dyfishtë ………...... 47
1.1.5.5. Parametrat e Stoksit dhe matrica e Milerit ……………........ 58
1.2. Konceptet kryesore radiometrike dhe fotometrike …………………..... 63
1.2.1. Hyrje ……………………………………………………………..... 63
1.2.2. Energjia dhe fluksi ……………………………………………….... 64
1.2.3. Shndërrimi i madhësive radiometrike në fotometrike …………........ 69
1.2.4. Përcaktimi i radiancës dhe i iradiancës së burimit ………………..... 71
1.2.5. Përcaktimi i radiancës dhe i iradiancës së shëmbëllimit ………….... 73
1.2.6. Sfera integruese …………………………………………………..... 75
1.3. Termodinamika e rrezatimit optik dhe
ndërveprimi i rrezatimit optik me materialin ………………………..... 77
1.3.1. Hyrje ……………………………………………………………...... 77
1.3.2. Trupi i zi dhe ligjet e tij të rrezatimit ……………………………...... 78
1.3.3. Ndërveprimi i rrezatimit optik me materialin ……………………..... 82
1.3.4. Temperatura termodinamike e rrezatuesit termik ………………....... 86
VIII PËRMBAJTJA E LËNDËS

1.4. Probleme 1. …………………………………………………………….... 89

1.5. Literatura 1. …………………………………………………………....... 90

2. FOTOEMITERËT DHE FOTODETEKTORËT ………………………..... 91

2.1. Hyrje …………………………………………………………………....... 91
2.2. Fotoemiterët …………………………………………………………....... 91
2.2.1. Luminishenca …………………………………………………........ 91
2.2.2. Diodat dritemetuese (LED-at) …………………………………....... 92
2.2.2.1. Proceset rrezatuese në LED ……………………………...... 92
2.2.2.2. Tipat kryesorë të LED-ave dhe karakteristikat e tyre …........ 101
2.2.2.3. Përdorimi i LED-ave …………………………………........ 109
2.3. Fotodetektorët ………………………………………………………........ 110
2.3.1. Hyrje ………………………………………………………….......... 110
2.3.2. Parametrat karakteristikë të fotodetektorëve ………………….......... 111
2.3.3. Fotodetektorët termikë ………………………………………........... 113
2.3.4. Fotodetektorët kuantikë ……………………………………….......... 116
2.3.5. Fotopërçuesi …………………………………………………........... 121
2.3.6. Fotodioda p-n …………………………………………………......... 125
2.3.6.1. Celula diellore …………………………………………....... 129
2.3.7. Fotodioda p-i-n ………………………………………………........... 130
2.3.8. Fotodioda me ortek ……………………………………………........ 136
2.3.9. Fototransistori …………………………………………………......... 144
2.4. Optoçiftuesit …………………………………………………………....... 148
2.5. Probleme 2. …………………………………………………………......... 151
2.6. Literatura 2. …………………………………………………………........ 152

3. LASERËT ………………………………………………………………......... 153

3.1. Hyrje …………………………………………………………………....... 153
3.2. Rrezatimi i laserit ……………………………………………………....... 154
3.2.1. Atomi si sistem kuantik …………………………………….…......... 154
3.2.2. Proceset rrezatuese në laser ……………………………………........ 158
3.2.3. Absorbimi dhe amplifikimi i mjedisit laserik …………………......... 163
3.2.4. Forma dhe gjerësia e vijës spektrale të rrezatimit të laserit ……......... 164
3.3. Ngacmimi i laserit …………………………………………………........... 170
3.3.1. Laseri me tri nivele ……………………………………………......... 170
3.3.2. Laseri me katër nivele …………………………………………........ 173
3.4. Rezonatorët optikë …………………………………………………......... 176
3.4.1. Parimi i punës së rezonatorëve optikë. Modat…………………......... 176
3.4.2. Tipat e rezonatorëve optikë ……………………………………........ 180
3.4.3. Tufa gausiane e dritës së laserit ……………………………….......... 182
3.4.4. Rezonatorët optikë stabilë dhe jostabilë ………………………......... 189
3.4.5. Laserët me komutim të faktorit të cilësisë Q të rezonatorit ……........ 198
3.4.6. Sinkronizimi i modave të rrezatimit laserik……………………......... 201
3.4.7. Seleksionimi i modave të rrezatimit laserik ……………………....... 203
PËRMBAJTJA E LËNDËS IX

3.5. Laserët në bazë të trupave të gaztë …………………………………....... 205

3.5.1. Hyrje ………………………………………………………….......... 205
3.5.2. Laseri atomik-neutral me helium-neon ………………………........... 206
3.5.3. Laseri jonik me argon …………………………………………......... 211
3.5.4. Laseri molekular me dyoksid karboni …………………………........ 213
3.6. Laserët në bazë të trupave të ngurtë ………………………………......... 218
3.6.1. Hyrje ………………………………………………………….......... 218
3.6.2. Mjedisi aktiv dhe sistemi për pompim …………………………....... 220
3.6.3. Laseri me rubin ……………………………………………….......... 221
3.6.4. Laseri me neodim ……………………………………………........... 225
3.6.5. Laserët në bazë të gjysmëpërçuesve – Diodat laser ……………........ 227
3.6.5.1. Proceset rrezatuese në laserët gjysmëpërçues ……………....... 227
3.6.5.2. Tipat kryesorë të diodave laser: karakteristikat e tyre ……....... 230
3.6.5.3. Laserët gjysmëpërçues njëmodësh ………………………....... 235
3.7. Laserët në bazë të trupave të lëngët ……………………………….......... 238
3.7.1. Hyrje ………………………………………………………….......... 238
3.7.2. Laseri në bazë të ngjyrave organike ……………………………....... 240
3.8. Laseri me elektrone të lira (FEL) ………………………………….......... 243
3.9. Specifikimet kryesore të laserëve dhe përdorimi i tyre praktik ….......... 245
3.9.1. Hyrje ………………………………………………………….......... 245
3.9.2. Përdorimi praktik i laserëve ……………………………………....... 248
3.9.2.1. Përdorimi i laserëve në gjeodezi dhe metrologji ………....... 248
3.9.2.2. Përdorimi i laserit në industri …………………………........ 249
3.9.2.3. Përdorimi i laserit në mjekësi …………………………........ 253
3.9.2.4. Përdorimi i laserit në teknikën ushtarake ……………........... 255
3.9.2.5. Përdorimi i laserit në teknikën e komunikacionit …….......... 256
3.10. Probleme 3. ………………………………………………………........... 257
3.11. Literatura 3. ………………………………………………………......... 258

4. MODULIMI I DRITËS …………………………………………………........ 259

4.1. Llojet e modulimit të dritës …………………………………………....... 259
4.2. Modulimi elektrooptik (E-O) ………………………………………........ 263
4.2.1. Efekti elektrooptik (E-O) ………………………………………....... 263
4.2.2. Modulatorët elektrooptikë (E-O) ………………………………........ 267
4.2.2.1. Modulatorët E-O me efekt longitudinal ………………........ 267
4.2.2.2. Modulatorët E-O me efekt transversal ……………….......... 271
4.2.3. Modulatorët hapësinorë të dritës me kristal të lëngët …………......... 276
4.3. Modulimi akustooptik (A-O) ………………………………………......... 279
4.4. Modulimi magnetooptik (M-O) ……………………………………......... 285
4.5. Modulimi i dritës së diodës dritëmetuese (LED) ………………….......... 288
4.6. Modulimi i dritës së diodës laser (LD) …………………………….......... 292
4.7. Sistemet me disqe optike ……………………………………………........ 295
4.7.1. Disqet optike ………………………………………………….......... 295
4.7.2. Audiosistemet me kompaktdisqe ……………………………............ 300
X PËRMBAJTJA E LËNDËS

4.7.3. Videosistemet me videodisqe …………………………………........ 304

4.7.4. Sistemet kompjuterike me disqe optike ………………………......... 306
4.8. Sistemet sensorike optoelektronike …………………………………...... 307
4.8.1. Sensorët në bazë të modulimit në intensitet ……………………....... 309
4.8.2. Sensorët në bazë të modulimit në fazë …………………………....... 311
4.8.3. Sensorët në bazë të modulimit në frekuencë ………………….......... 312
4.9. Probleme 4. …………………………………………………………......... 313
4.10. Literatura 4. ………………………………………………………......... 314

5. SISTEMET ME VALËPËRCJELLËS OPTIKË …………………….......... 315

5.1. Fijet optike dhe komponentet prej fijeve optike ………………….......... 315
5.2. Fijet optike si valëpërcjellës optikë …………………………………....... 316
5.2.1. Përhapja e valëve nëpër valëpërcjellës …………………………....... 316
5.2.2. Struktura, parametrat dhe tipat kryesorë të fijeve optike ………......... 321
5.3. Përhapja e dritës nëpër fijet optike sipas optikës gjeometrike ……....... 324
5.3.1. Hyrje ………………………………………………………….......... 324
5.3.2. Fijet optike me indeks shkallë …………………………………........ 324
5.3.3. Fijet optike me indeks gradual …………………………………....... 330
2.1. Përhapja e dritës nëpër fijet optike sipas teorisë valore ………….......... 333
2.1.1. Fijet optike me indeks shkallë …………………………………........ 333
2.1.1.1. Fijet optike me indeks shkallë me përcjellje të dobët …........ 348
2.1.1.2. Rrjedhja e fuqisë nëpër fijen optike me indeks shkallë ......... 353
5.4.2. Fijet optike me indeks gradual …………………………………........ 357
5.5. Degradimi i sinjalit në fijet optike …………………………………........ 363
5.5.1. Dobësimi i sinjalit në fijet optike ………………………………........ 363
5.5.1.1. Dobësimi për shkak të absorbimit në material …………....... 364
5.5.1.2. Dobësimi për shkak të shpërhapjes së dritës në material ....... 367
5.5.1.3. Dobësimi për shkak të humbjeve në mbështjellësen …......... 370
5.5.1.4. Dobësimi për shkak të lakimit të fijes optike .…………........ 370
5.5.2. Dispersioni i sinjalit në fijet optike ……………………………......... 371
5.6. Ngacmimi, vazhdimi dhe çiftimi i fijeve optike ……………………........ 375
5.6.1. Ngacmimi i fijeve optike ………………………………………......... 375
5.6.1.1. Ngacmimi i fijes optike me LED syprinemetues ………....... 377
5.6.1.2. Ngacmimi i fijeve optike me diodë laser (LD) ………........... 380
5.6.2. Vazhdimi i fijeve optike ………………………………………......... 383
5.6.3. Çiftëzimi ‘fije optike – fotodetektor’ ……………………………...... 386
5.7. Fabrikimi i fijeve optike ……………………………………………......... 388
5.7.1. Materialet për fabrikimin e fijeve optike ………………………......... 388
5.7.2. Metodat e fabrikimit të fijeve optike …………………………........... 389
5.7.2.1. Hyrje …………………………………………………......... 389
5.7.2.2. Metoda OVD …………………………………………......... 391
5.7.2.3. Metoda VAD …………………………………………......... 393
5.7.2.4. Metoda MCVD ………………………………………......... 394
5.7.2.5. Metoda PCVD ………………………………………........... 394
PËRMBAJTJA E LËNDËS XI

5.7.3. Tërheqja e fijeve optike nga paraforma ………………………........... 396

5.8. Sistemet e telekomunikacionit me fije optike ………………………....... 397
5.8.1. Veçoritë dhe struktura e sistemeve të telekomunikacionit
me fije optike …………………………………………………......... 397
5.8.2. Dhënësit dhe marrësit optikë …………………………………........... 406
5.8.3. Fijet dhe kabllot optike …………………………………………....... 408
5.8.4. Çiftëzuesit, bashkuesit dhe konektorët optikë …………………......... 415
5.8.5. Sistemet transmetuese shumëterminalëshe me fije optike ……........... 417
5.8.6. Multipleksimi optik ……………………………………………........ 423
5.8.7. Rrjetet digjitale me shërbime të integruara (ISDN) ……………........ 426
5.9. Telekomunikacioni koherent me fije optike ………………………........ 427
5.9.1. Hyrje ………………………………………………………….......... 427
5.9.2. Konfiguracioni i sistemit optik koherent ………………………......... 429
5.10. Optika e integruar (IO) ……………………………………………........ 433
5.10.1 Karakteristikat e valëpëcjellësit petak ………………………............ 433
5.10.2 Disa komponente të optikës së integruar ……………………........... 436
5.11. Probleme 5. …………………………………………………………....... 440
5.12. Literatura 5. ……………………………………………………….......... 442

6. SISTEMET E PROCESIMIT OPTIK …………………………………........ 443

6.1. Hyrje …………………………………………………………………....... 443
6.2. Sistemet optike të procesimit të informacionit ….…………………........ 443
6.2.1. Teoria skalare e difraksionit ……………………………………........ 443
6.2.2. Vetitë e transformimeve Furie të thjerrëzave.
Thjerrëza e hollë si procesor optik …………………………….......... 446
6.2.3. Funksionet e transferit …………………………………………........ 449
6.2.4. Sistemet e procesimit me anë të filtrave hapësinorë ……………....... 452
6.2.4.1. Filtrimi hapësinor me anë të filtrave binarë ……………....... 452
6.2.4.2. Procesimi optik jolinear i sinjalit. ……….……………......... 455
6.2.4.3. Procesimi optik me anë të filtrave kompleksë …………....... 457
6.2.4.4. Filtrat e përshtatur ……………………………………......... 458
6.2.4.5. Mikroskopia me kontrast fazor ……………………….......... 459
6.2.4.6. Njohja e modelit ………………………………….……....... 461
6.3. Holografia ……………………………………………………………....... 464
6.3.1. Hyrje …………………………………………………………........... 464
6.3.2. Regjistrimi dhe rindërtimi i hologramit ………………………........... 465
6.3.3. Holografia jashtëboshtore ………………………………………....... 468
6.3.4. Holografia e Furieut ……………………………………………........ 471
6.3.5. Tipat e hologrameve ……………………………………………....... 473
6.3.6. Disa zbatime të holografisë ……………………………………......... 475
6.4. Kompjuteri optik ……………………………………………………....... 479
6.4.1. Memoriet optike ………………………………………………......... 480
6.4.2. Komunikacionet optike ………………………………………........... 481
6.4.2.1. Komunikacionet brenda çipit …………………………......... 481
XII PËRMBAJTJA E LËNDËS

6.4.2.2. Komunikacioni ndërmjet çipave ………………………........ 482

6.4.2.3. Komunikacioni ndërprocesor …………………………........ 482
6.4.3. Qarqet optike ………………………………………………….......... 483
6.4.3.1. Komutatorët bistabilë optikë …………………………......... 483
6.4.3.2. Modulatorët hapësinorë të dritës ………………………....... 485
6.4.4. Disa zbatime konkrete të qarqeve optike kompjuterike ……….......... 485
6.4.4.1. Mbledhësi-zbritësi optik………………………………......... 486
6.4.4.2. Shumëzuesi optik………………………………………....... 487
6.4.4.3. Shumëzuesi vektor-matricë……………………………........ 489
6.4.4.4. Sistemi optik hijehedhje i koduar me polarizim/POSC ....... 492
6.5. Probleme 6. …………………………………………………………......... 494
6.6. Literatura 6. …………………………………………………………....... 495

Shtojca A – Konstantet kryesore fizike e matematike ………………......... 497

Shtojca B – Sistemi periodik i elementeve kimike ………………….......... 498

TREGUESI I EMRAVE ……………………………………………........ 499

TREGUESI I LËNDËS …………………………………………….......... 501

 1

HYRJE
Zhvillimi i hovshëm i shkencës dhe i teknikës në gjysmën e dytë të këtij shekulli
ka mundësuar lindjen e një varg degësh, si të shkencës, ashtu edhe të teknikës,
shumica e të cilave janë ndërdisiplinore. Njëra prej tyre, e cila është duke u afirmuar
gjithnjë e më shumë, pa mëdyshje, është edhe optoelektronika.
Optoelektronika është degë e shkencës (e optikës) dhe e teknikës (e
elektronikës) e cila merret me studimin e komponenteve, të pajisjeve dhe të
sistemeve, puna e të cilave bazohet në dukurinë e lëvizjes së elektroneve dhe të
fotoneve; si dhe me shpjegimin e këtyre dukurive. Pra, optoelektronika është
elektronikë e bazuar në dukuri optike, apo optikë e zbatuar në pajisje dhe sisteme
elektronike.
Derisa elektronika, si degë e shkencës dhe e teknikës, zë fill në këtë shekull,
fillet e optikës, si degë të shkencës, hasen qysh në Greqinë antike, rreth vitit 300 para
erës së re, në veprën "Optika" të Euklidit, një nga matematikanët më të mëdhenj të
asaj kohe.
Optika është degë e fizikës e cila merret me studimin e dukurive të dritës dhe të
natyrës së saj; dhe, sipas mënyrës së trajtimit të dukurive të dritës, ajo rëndom ndahet
në dy degë: në optikën gjeometrike dhe në optikën fizike.
Optika gjeometrike merret me studimin e dukurive të dritës, pa hyrë në
shpjegimin e natyrës së saj, duke u nisur nga disa postulate të cilat i përkufizojnë
vetitë kryesore të dritës: përhapja drejtvizore e dritës, mosveprimi i tufave të dritës në
njëra-tjetrën, ligji i reciprocitetit (i ndërrimit reciprok të vendit të burimit me atë të
detektorit), ligji i reflektimit, dhe ligji i thyerjes. Në optikën gjeometrike bën pjesë
edhe fotometria, e cila merret me matjen e madhësive optike, duke mos e marrë
parasysh natyrën e dritës.
Optika fízike merret me studimin e dukurive optike duke e marrë parasysh
natyrën e dritës, dhe mu në bazë të kësaj i shpjegon ato, duke i zgjidhur, kështu, disa
probleme të pazgjidhshme për optikën gjeometrike, siç janë: interferenca, difraksioni
e polarizimi. Në pikëpamje teorike, ajo e përfshin edhe optikën gjeometrike, si rast
special. Kapitull më vete i optikës fizike është optika e kristalit, e cila merret me
studimin e dukurive të dritës gjatë përhapjes së saj nëpër kristale.
Për shkak të natyrës dysore të dritës – valore dhe korpuskulare (grimcore) – që
në fillim të studimit dhe të shpjegimit të dukurive të saj, lindin dy teori për dritën:
teoria valore dhe teoria korpuskulare.
Sipas teorisë valore, të bazuar në parimin e Hajgensit (1678) – sipas të cilit në
mjediset homogjene secila pikë e ballit të valës mund të konsiderohet si një burim i
2 HYRJE

një vale të re elementare – dukuritë e dritës shpjegohen me anë të lëvizjes valore të

mjedisit të përkryer hipotetik elastik, të quajtur “eter”. Me anë të kësaj teorie arrihet
të shpjegohet dukuria e interferencës (si sipërvendosje e dy valëve kur ndërmjet tyre
ekziston një ndryshim në fazë), e në bazë të saj edhe dukuria e zbërthimit të dritës në
një film/cipë të hollë (Jangu, më 1801); e po ashtu dhe dukuria e difraksionit, a e
lakimit të valëve kur ato hasin në pengesa ose çarje shumë të vogla (Freneli, më
1832).
Sipas teorisë korpuskulare (Njutoni, më 1672), drita trajtohet si një vrushkull
grimcash materiale të quajtura korpuskula të cilat lëvizin me shpejtësi c (e cila në
vakuum është e barabartë me 300.000 km/s). Me anën e kësaj teorie është arritur të
shpjegohet lëvizja drejtvizore e dritës dhe dukuria e reflektimit dhe e thyerjes së saj,
por jo edhe dukuria e interferencës dhe e difraksionit të dritës, prandaj kjo teori është
braktisur shpejt pas shfaqjes së saj.
Më 1864 Maksuelli e paraqet teorinë e fushës elektromagnetike, e njëherazi e
formulon teorinë elektromagnetike të dritës, duke i përgjithësuar kështu rezultatet
eksperimentale të Faradejit (1844-1855). Ai e parashikoi ekzistimin e valëve
elektromagnetike një çerek shekulli para se t'i zbulonte këto në mënyrë
eksperimentale Herci (më 1888). Sipas kësaj teorie, drita trajtohet si valë
elektromagnetike. Vetëm me anë të kësaj teorie mund të shpjegohet dukuria e
polarizimit të dritës – si lëkundje e dritës në një rrafsh të caktuar. E me anë të
dukurisë së polarizimit, bie fjala, shpjegohet fakti se dy valë të dritës, të cilat sipas
teorisë valore do të duhej të binin në interferencë, nuk mund të interferohen fare, për
arsye se janë të polarizuara, dhe lëkunden në dy rrafshe të ndryshme që qëndrojnë
normal njëri me tjetrin.
Teoria e Maksuellit edhe sot paraqet një teori të gjithëpranueshme të fushave
elektromagnetike makroskopike. Por edhe kjo teori sikurse dhe teoritë e tjera para saj
nuk është gjithëpërfshirëse. Me anën e kësaj teorie mund të shpjegohen të gjitha
fenomenet e përhapjes së dritës, por jo edhe dukuria e ndërveprimit të materies dhe
rrezatimit optik a dukuria e emisionit dhe e absorbimit të dritës – dukuri këto të
natyrës elektromagnetike që kanë të bëjnë me mikrostrukturën e materies.
Me zbulimin e vijave të errëta në spektrin e Diellit nga Fraunhoferi, më 1814,
mund të thuhet se fillon optika (fizika) moderne. Shpjegimin e këtyre vijave me anë
të vijave absorbuese të gazeve në atmosferë e japin, më 1861, Bunzeni dhe Kirhofi.
Ky ka qenë njëherazi fillimi i analizës spektrale, një disipline shkencore të veçantë e
cila paraqet bazat empirike të fizikës atomike dhe molekulare.
Kërkimet e bëra në fund të shekullit XIX dhe në fillim të shekullit XX kanë
treguar se me ndryshimin e gjatësisë së valës të dritës lindin edhe ndryshime cilësore
në vetitë e saj. Bëhet e qartë se nevojitet një teori e re e cila do t'i shpjegonte dukuritë
optike të pashpjegueshme deri më atëherë, siç ishin problemet e rrezatimit të trupit të
zi, dhe efekti fotoelektrik. Me studimin e rrezatimit të trupave të ngrohur zgjerohet
horizonti i njohurive për natyrën e dritës. Kështu, kuptohet se emisioni dhe
absorbimi i dritës nuk ndodhin në mënyrë të vijueshme por në mënyrë diskrete (të
pavijueshme) – në porcione të caktuara të quajtura kuante, madhësia e të cilave varet
nga frekuenca. Në këtë mënyrë lind teoria e kuanteve e dritës. Sipas kësaj teorie,
HYRJE 3

drita ka strukturë diskrete, jo vetëm në çastin e emetimit dhe të absorbimit, por edhe
gjatë përhapjes së saj. Në vend se për përhapjen e valëve këtu flitet për lëvizjen e
fotoneve si grimca elementare të dritës, dhe në këtë rast merret se çdo foton zotëron
një energji të caktuar dhe një sasi të caktuar lëvizjeje. Me anë të kësaj teorie
shpjegohet rrezatimi i trupit të zi (Planku, më 1900), efekti fotoelektrik (Ajnshtajni,
më 1903), dhe spektri vijor i gazeve (Bori, më 1913).
Në këtë kohë lind edhe teoria dualiste (dysore) e dritës a teoria valore e
materies, postulatet e së cilës i vë Dë Broji (më 1924), e sipas së cilës drita trajtohet
edhe si lëvizje e fotoneve, edhe si përhapje e valëve elektromagnetike. Më vonë,
Shredingeri (më 1926), e formulon të ashtuquajturin ekuacion të valës (të quajtur,
pastaj, sipas tij, ekuacioni i Shredingerit), i cili i përshkruan valët e materies, duke i
vënë, kështu, bazat e mekanikës së kuanteve (mekanikës kuantike).
Një etapë e re në zhvillimin e optikës lind me zbulimin e gjeneratorit kuantik të
dritës koherente a të laserit (nga Majmani, më 1960). Drita koherente e laserit (e
cila karakterizohet me një fazë fikse në një vend të caktuar të hapësirës) mundëson
realizimin praktik të holografisë, teknikë kjo e përftimit të fotografisë
tredimensionale, e zbuluar nga Gabori qysh më 1948. Drita e laserit gjen zbatim edhe
në mjekësi, industri e teknikë – sidomos në telekomunikacionet optike, ku tregohen
si shumë të përshtatshëm sidomos laserët gjysmëpërçues. Sot në këtë lëmë është
duke u punuar rreth laserëve të impulseve ultra të shkurtra me fuqi ultra të mëdha për
zbatim në të ashtuquajturën optikë jolineare, dhe në spektroskopinë ultra të
shpejtë.
Një revolucion në sistemet e telekomunikacionit paraqet shfaqja e të
ashtuquajturave fíje optike, të ndërtuara prej qelqi kuarcor (SiO2), e me diametër jo
më të madh se 100-150 µm. Me përdorimin e fijeve (kabllove) optike rritet kapaciteti
i transmetimit të informacioneve për disa rende të madhësisë. Kështu, p.sh., derisa
me anë të një çifti të përdredhur të kabllos prej bakri mund të transmetohen jo më
shumë se disa qindra mijëra bite informacion në sekondë, me një kabllo optike (me
shumë fije qelqi) me përmasa shumë më të vogla mund të transmetohen me mijëra
milionë bite informacion, po ashtu për një sekondë. Qysh tash janë arritur kapacitetet
e transmetimit prej 565 Mbit/s e planifikohen kapacitetet e rendit Gbit/s.
Zhvillimi i hovshëm i mikroelektronikës mundëson edhe miniaturizimin e
komponenteve optoelektronike, siç janë diodat dritemetuese (LED), laserët
gjysmëpërçues a diodat laser (LD), fotodiodat p-i-n dhe fotodiodat me ortek (APD).
Në bazë të të ashtuquajturve valëpërcjellës optikë petakë, të ndërtuar në bazë të
kristalit prej litium-niobati (LiNbO3), fillojnë të konstruktohen edhe komponente
optike të integruara miniaturale, si p.sh. modulatorë, shndërrues analogë-digjitalë dhe
digjitalë-analogë, bistabila, çiftëzues etj., të cilat paraqesin fillet e optikës së
integruar. Më vonë, krahas qarqeve të integruara elektronike dhe qarqeve të
integruara optike, fillojnë të përdoren edhe qarqet e integruara optoelektronike, të
cilat paraqesin kombinimin e komponenteve elektronike dhe atyre optike në të njëjtin
çip miniatural. Kështu, p.sh., në të njëjtin çip mund të hasen laseri gjysmëpërçues,
modulatori fazor, monitori i dritës dhe qarqet elektronike përkatëse.
4 HYRJE

Memoriet optike tashmë janë realitet, ose si disqe optike digjitale ose si
memorie holografíke.
Kështu, fijet optike dhe memoriet optike mund t'i avancojnë dukshëm sistemet e
procesimit të tipit paralel dhe të tipit të shpërndarë. Ky do të ishte kompjuteri i së
nesërmes: kompjuteri optik – i përbërë prej njësive për procesim optik, memorieve
optike dhe lidhjeve përkatëse me fije optike.
 499

TREGUESI I EMRAVE
(përditësuar më 2013)

1. ABBE (Abe), Ernst Karl (1840-1905) – fizikan gjerman 13

2. ARMSTRONG (Armstrong), Edwin Howard (1890-1954) – inxhinier elektrik e shpikës
amerikan 427
3. ARMSTRONG (Armstrong), Neil (1930-2012) – astronaut amerikan 249
4. ALDRIN (Oldrin), Edwin (1930) – astronaut amerikan 249
5. ALHAZEN: Abu’Ali Al-Hasan Ibn Al-Haytham (shek. X) – fizikan arab 12
6. AIRY (Eëri), George Biddell (1801-1892) – astronom anglez 31, 32, 184, 454
7. AMPÈRE (Amper), André-Marie (1775-1836) – fizikan e matematikan francez 8
8. APOLLONIOS o PERGAGIOS (Apoloniu nga Perga), (262 p.e.r.-190 p.e.r.) –
matematikan (gjeometër) e astronom grek 38
9. BALMER (Balmer), Johann Jakob (1825-1898) – fizikan e matematikan zviceran 157
10. BASOV, Nikolay Gennadiyevich (1922-2001) – fizikan rus 153
11. BARTHOLINUS, Erasmus (Rasmus Bartholin) (1625-1698) – fizikan, matematikan e
mjek danez 48
12. BELL (Bel), Alexander Graham (1847-1922) – fizikan amerikan (skocez) 262
13. BESSEL (Besël), Friedrich Wilhelm (1784-1846) – astronom e matematikan gjerman
269, 338-343, 350/4
14. BOHR (Bor), Niels Henrik David (1885-1962) – fizikan danez 2, 156
15. BOLTZMANN (Bolcman), Ludwig Eduard (1844-1906) – fizikan e filozof austriak
80/2/6, 161/3, 170, 368
16. BOOLE (Bull), George (1815-1864) – matematikan, filozof e logjikan anglez 490
17. BORN (Born), Max (1882-1970) – fizikan gjerman-britanez 93
18. BOSE (Bos), Jagadish Chandra (1858-1937) – fizikan e fiziolog indian 82
19. BOYD (Bojd), Gary D. (1932) – inxhinier elektrik e fizikan amerikan 184
20. BRACKETT (Braket), Frederick Sumner (1896-1988)– fizikan e spektroskopist
amerikan 157
21. BRAGG (Breg), William H. (1862-1942) – fizikan anglez 237-238, 281-284, 433, 463
22. BRAVAIS (Brave), Auguste (1811-1863) – fizikan e mineralog francez 47
23. BREWSTER (Bruster), David (1781-1868) – fizikan, matematikan, astronom e shpikës
skocez 208, 209, 212
24. BRILLOUIN (Briluen), Léon Nicolas (1889-1969) – fizikan francez 96, 358, 367/8/9
25. BROGLIE (Broj), Louis de (1892-1987) – fizikan francez 2, 93, 156
26. BUNSEN (Bunzën), Robert Wilhelm (1811-1899) – kimist e fizikan gjerman 2
27. BURRUS (Baras), Charles A. (1927) – fizikan e shpikës amerikan 107/8
28. COULOMB (Kulon), Charles Augustin de (1736-1806) – fizikan francez 156
29. COTTON (Koton), Aimé Auguste (1869-1951) – fizikan francez 287
30. CURIE (Kyri), Pierre (1859-1906) – fizikan francez 288
500 TREGUESI I EMRAVE

31. CZOCHRALSKI (Çohralski), Jan (1885-1953) – kimist polak 226

32. DARLINGTON (Darlington), Sidney (1906-1997) – inxhinier elektrik e shpikës
amerikan 147
33. DIRAC (Direk), Paul Adrien Maurice (1902-1984) – fizikan anglez 117/8
34. DESCARTES (Dekart), René [lat. Renatus Cartesius] (1596-1650) – filozof,
matematikan, fizikan e shkrimtar francez 8, 335
35. DOPPLER (Doplër), Christian Andreas (1803-1853) – matematikan e fizikan austriak
77, 168-170, 209-210, 284, 312
36. DRIFFIELD (Drifild), Vero Charles (1848-1915) – inxhinier kimik anglez 488
37. EINSTEIN (Ajnshtajn), Albert (1879-1955) – fizikan amerikan (gjerman-hebre) 2, 82,
153, 158, 161/2
38. EUKLEIDIS (Euklidi) (330 p.e.r - 275 p.e.r) – matematikan e fizikan grek 1
39. EULER (Ojlër), Leonhard (1707-1783) – matematikan, fizikan e astronom zviceran 328
40. FABRY (Fabri), Charles (1867-1945) – fizikan francez 21, 180, 204, 210, 223, 230,
235, 243, 432/3, 483
41. FARADAY (Ferëdi), Michael (1791-1867) – fizikan e kimist anglez 2, 8, 285-288
42. FERMI (Fermi) Enrico (1901-1954) – fizikan italian 117/8, 228/9
43. FOURIER (Furie), Jean-Baptiste Joseph (1768-1830) – matematikan francez 328, 443-
463, 471-475, 485/89/92
44. FOX (Foks), Arthur G. (shek. XX) – fizikan e shpikës amerikan 180
45. FRAUNHOFER (Fraunhofer), Joseph (1787-1826) – fizikan gjerman 2, 22, 28-31,
445/6, 473
46. FRESNEL (Frenel), Augustin J. (1788-1827) – fizikan francez 1, 22-28, 50-52, 180/1,
327, 370, 444, 473
47. GABOR (Gabor), Dennis (Gábor Dénes) (1900-1979) – fizikan anglez (hungarez) 2,
465/73/77
48. GAUSS(Gaus), Karl F. (1777-1855) – matematikan e astronom gjerman 8, 167, 169/70,
179, 182/3, 185, 187, 191, 202/3,410
49. GLAN (Glen), Paul (1846-1898) – fizikan gjerman 57
50. GLOGE (Glog), Detlef (1936) – fizikan e shpikës amerikan (gjerman) 349, 370
51. GORDON (Gordën), James Power (1928-2013) – fizikan amerikan 143, 184
52. HAMILTON (Hamilton), William Rowan (1805-1865) – matematikan, fizikan e
astronom irlandez 8, 333
53. HANKEL (Hankël), Hermann (1839-1873) – matematikan gjerman 340/43/55
54. HANSEN (Hanzën), Peter Andreas (1795-1874) – astronom gjerman (danez) 157
55. HEARD (Hërd), Harry G. (shek. XX) – fizikan amerikan 217
56. HEISENBERG (Hajznberg), Werner K. (1901-1976) – fizikan gjerman 166
57. HERMITE (Ermit), Charles (1822-1901) – matematikan francez 185
58. HERTZ (Herc) Heinrich R. (1857-1894) – fizikan gjerman 2
59. HERZBERG (Hercberg), Gerhard (1904-1999) – fizikan gjerman kanadez 213
60. HOOKE (Huk), Robert (1635-1703) – fizikan anglez 308
61. HUMPHREYS (Hamfriz), Curtis Judson (1898-1986) – fizikan amerikan 157
62. HURTER (Hurter), Ferdinand (1844-1898) – kimist zviceran 488
63. HUYGENS (Hejhëns), Christiaan (1629-1695) – astronom, fizikan e matematikan
holandez 1, 23, 29, 32, 443/5
64. JAVAN (Xhevan), Ali (1926) – fizikan dhe shpikës amerikan iranian 153
65. JEANS (Xhinz), James H. (1877-1946) – fizikan, matematikan e astrofizikan anglez 82
66. JOULE (Xhaul), James P. (1818-1889) – fizikan anglez 364
67. KERR (Ker), John (1824-1907) – fizikan skocez 199, 263, 274-276, 287/8, 313
TREGUESI I EMRAVE 501

68. KIRCHHOFF (Kirhhof), Gustav R. (1824-1887) – fizikan gjerman 2, 78, 83, 190, 443/4
69. KRAMERS (Kramërs), Hendrik Anthony (1894-1952) – fizikan holandez 358
70. LAMBERT (Lambert), Johann H. (1728-1777) – fizikan, matematikan e astronom
gjerman (francez) 67, 72, 75
71. LAND (Lend), Edwin Herbert (1909) – shkencëtar e shpikës amerikan (hebre) 45
72. LAPLACE (Laplas), Pierre Simon de (1749-1827) – astronom e fizikan francez 335
73. LEITH (Lith), Emmett N. (1927-2005) – fizikan amerikan, profesor i inxhinierisë
elektrike 473
74. LI (Li), Tingye (1931-) – fizikan e shpikës amerikan 180
75. LORENTZ (Lorenc), Hendrik A. (1853-1928) – fizikan holandez 167, 170, 234
76. LYMAN (Llajman), Theodore (1874-1954) – fizikan amerikan 157
77. MACH (Mah), Ernst Waldfried (1838-1916) – fizikan e filozof austriak 311/2, 436/7
78. MAIMAN (Mejman), Theodord Harold (1927-2007) – fizikan amerikan 2, 153
79. MAXWELL (Maksuell), James C. (1831-1879) – fizikan anglez 1, 2, 7, 8, 169, 324,
333-336, 434
80. MALUS (Malys), Étienne L. (1775-1812) – fizikan francez 45
81. MARCUSE (Markuze), Dietrich (1929-) – fizikan amerikan gjerman 356
82. MENDELJEJEV (Mendjeljejev), Dmitrij I. (1834 - 1907) – kimist rus 155
83. MILLER (Miler), John Milton (1882-1962) – inxhinier elektrik dhe fizikan amerikan
404
84. MUELLER (Miler), Hans (1900-1965) – fizikan amerikan gjerman (Müller) 47, 58-63
85. MICHELSON (Majkëlsn), Albert A. (1852-1931) – fizikan amerikan 21, 248
86. MOUTON (Muton), Henri (1869-1935) – fizikan francez 287
87. NATH (Nath), N. S. Nagendra (shek. XX) – fizikan indian 283/4
88. NEUMANN (Nojman), John von (1903-1957) – matematikan amerikan (hungarez)
338/40
89. NEWTON (Njutën), Isaac (1642-1727) – fizikan, matematikan e astronom anglez 1, 21
90. NICOLE (Nikol), William (1768-1851) – fizikan skocez 57
91. PASCHEN (Pashën), Friedrich (1865-1947) – fizikan gjerman 157
92. PAULI (Pauli), Wofgang (1900-1958) – fizikan zviceran 155
93. PÉROT (Pero), Alfred (1863-1925) – fizikan francez 21, 180, 204, 210, 223, 230, 235,
243, 432/3, 483
94. PFUND (Pfund), August Herman (1879-1949) – fizikan amerikan 157
95. PLANCK (Plank), Max (1858-1947) – fizikan gjerman 2, 81/2, 87, 161, 366
96. POCKELS (Pokels), Friedrich Carl Alwin (1865-1913) – fizikan gjerman 199, 263,
267/8, 313
97. POISSON (Puason), Siméon Denis (1781-1840) – matematikan, fizikan e gjeometër
francez 309
98. PORRO, Ignazio (1801-1875) – shpikës italian i instrumenteve optike 13
99. POYNTING (Pojnting), John Henry (1852-1914) – fizikan anglez 10, 11,55,64
100. PROHOROV, Aleksandr Mihailovich (1916-2002) – fizikan rus 153
101. RAMAN, Chandrashekhara Venkata (1888-1970) – fizikan indian 283/4, 367/8/9
102. RAYLEIGH (Rejli), John William Strutt (1842-1919) – fizikan anglez 81, 367/8
103. ROCHON (Roshon), Alexis-Marie de [Abbé Rochon] (1741-1817) – astronom e fizikan
francez 57
104. ROWLAND (Roulënd), Henry Augustus (1848-1901) – fizikan amerikan 35
105. RUSSELL (Rasëll), Henry Norris (1877-1957) – astronom amerikan 158
106. SAGNAC (Sanjak), Georges (1869-1928) – fizikan francez 312
107. SCHÄFER (Shefer), Fritz Peter (1931-2011) – fizikan gjerman 240
502 TREGUESI I EMRAVE

108. SCHAWLOW (Shaullou), Arthur Leonard (1921-1999) – fizikan amerikan 153

109. SCHOTTKY (Shotki), Walter Herman (1886-1976) – fizikan gjerman 132
110. SCHRÖDINGER (Shredingër), Erwin Rudolf (1887-1961) – fizikan austriak 2, 93-95,
369
111. SÉNARMONT, Henri Hureau de (1808-1862) – mineralog e fizikan francez 57
112. SNELL (Snell) Van Royan, Wilebrord (1580-1626) – astronom e matematikan holandez
12, 65, 248, 325, 387
113. SAUNDERS (Saunderz), Frederick Albert (1875-1963) – astronom amerikan 158
114. STOKES (Stoks), George Gabriel (1819-1903) – matematikan e fizikan anglez 58-62
115. STEFAN (Shtefan), Jožef (1835-1893) – fizikan e matematikan slloven, 80, 86
116. STRONG (Strong), John D. (1905-1992) – fizikan e astronom amerikan 157
117. TAYLOR (Tejllër), Brook (1685-1731) – matematikan anglez 460
118. THOMPSON, Silvanus Philipps (1851-1916) – fizikan anglez 57
119. TOWNES (Taunëz), Charles Hard (1915-1995) – fizikan amerikan 153
120. UPATNIEKS (Apëtnikz), Juris (1936) – fizikan amerikan leton 473
121. URBACH (Urbah), Franz (1902-1969) – fizikan amerikan austriak-hebre 365
122. VANDERLUGT, (VanderLugt), Anthony B. (1937-2000) – inxhinier elektrik, fizikan e
shpikës amerikan 457, 475
123. VERDET (Verde), Marcel Émile (1824-1866) – fizikan francez 286
124. WIEN (Vin), Wilhelm (1864-1928) – fizikan gjerman 80/2
125. WIENER (Viner), Otto Heinrich (1862-1927) – fizikan gjerman 20
126. WENTZEL (Vencel), Gregor (1898-1978) – fizikan gjerman 358
127. WOLASTON (Vulëstën), William Hyde (1766-1828) – kimist e fizikan anglez 57,487
128. YOUNG (Jang), Thomas (1773-1829) – fizikan, mjek e astronom anglez 1, 308/11
129. ZEHNDER (Cender), Ludwig Louis (1854-1949) – fizikan zviceran 311/2, 436/7
130. ZEIGER (Zajger/Cajger), Herbert J. (1925-2011) – fizikan amerikan 153

TREGUESI I LËNDËS
aberacioni sferik 16
absorbimi (i dritës) 2, 13, 188
- infrakuq 364/5
- inherent 364
- i mjedisit laserik 163
- i stimuluar 160
- ultravjollcë 364/5
absorbtanca (α) 82, 83
adiviteti 450
admitanca (e LED-it) 105
aktivatorët 221
aktiviteti optik 58
amplifikimi
- i dyanshëm (G) 163
- fotopërçues (G) 123
- optimal me ortek (Mopt) 143
- i pjesshëm (β) 163
- i rrymës (i APD-së) (M) 141
amortizuesi 412
analiza
- lumineshente 92
- spektrale 2
analizatori 45
anihilimi i fononit 281
anizotrop 11, 45
aparatet optike 14
APD (fotodioda me ortek) 135
apertura numerike (NA) 326, 410
- lokale 362
ASK 261, 400
atenuatori 404
atomi i hidrogjenit 156
autokorelacioni 452
barkodi (kodi me shoka) 309
bartësja (optike) 259
barriera Shotki 132
bashkimi Y 439
503
bashkuesi optik 415/6
beli i tufës gausiane 183
bërthama e kabllos optike 412
BIR 406
birefringjenca 47
blenda (mbyllësja) E-O 313
bolometri 16, 114
boshti
- dielektrik kryesor 54
- kristalografik 47
- optik 14
- i kristalit 48, 54/5
- i transmetimit 45
brezat
- energjetikë 95, 218, 241
- i lejuar 95, 218
- i ndaluar 95, 218
- i përçueshmërisë 95, 218
- i valencës 95, 218
- e interferencës 21
burimi (i dritës) 77
- brezngushtë 77
- brezgjerë 77
- diskret (vijor) 77
- termik 77
- izotrop 29
- jotrupzi 82
- lambertian 66/7, 363, 377
- pikësor 20, 29, 106
CAV 301
CCITT 400
CLV 301
CCD 119
celula
- e Bragut 284, 463
- diellore 118, 129/30
- elementare (e kristalit) 46/7
504 TREGUESI I LËNDËS

- primitive 47 diagrami
- e Kerrit 263,274-6,313 - fazë-hapësirë (PSD) 332
- e Pokelsit 263 - i rrezatimit i LD-së 381
- i stabilitetit 196
çiftuesi optik 115 diametri i fushës së modit (2w0) 410
- aktiv 415/8 difraksioni (i dritës) 1, 22
- bikonik 420 - i Bragut 283
- drejtimor 415/7 - i Fraunhoferit 22, 28-31, 446
- i fuzionuar 421 - i Frenelit 22-28, 446
- mikrooptik 421 - i Raman-Nathit 283
- pasiv 415/8 difuzuesi
- reflektues 421 - ideal 66
- sipërfaqendarës 422 - i njëtrajtshëm 84
- shpërndarës 421 dihidrogjenfosfati i kaliumit (KDP) 265
- T 419 dikroizmi 45
- transmetues 421 dinoda 118
- tufëndarës 423 dioda (p-n)
- yll 418 - dritemetuese (LED) 3, 92, 406/7
çiftimi i fijeve optike 375 - me heterobashkim 102
- me homobashkim 102
deformimi dispersiv 328 - syprinemetuese 101
degradimi - tehemetuese 101
- i diodës laser 234 - laser (LD) 227, 406
- i sinjalit 363 - me injektim 228
degjeneriteti - me homobashkim 230
- i niveleve 155 - me heterostrukturë 231
- i modave 214 - superlumineshente 108
dekoderi 261 dioptria 18
demodulatori 259 diskret 2, 5
demodulimi 259 disku i Ejriut (Airy) 31/2, 184
dendësia dispersioni (shpërbërja) i dritës 13
- e energjisë së dritës (Uv) 64 dispersioni (i sinjalit) 320
- e energjisë së rrezatimit (Ue) 64, 80 - në fijet optike 328, 371
- e energjisë spektrale (ueν) 161 - intramodal 329
- e fuqisë së dritës (P) 29 - kromatik 329, 409
- e fuqisë së rrezatimit 250 - (ndër)modal 323/9, 373
- e ngarkesës elektrike (ρ) 7, 333 - i materialit 330, 373/4
- optike (D) 85 - i profilit 331/2
- e popullimit (N) 158 - rrotullues 286
detektimi - i valëpërcjellësit 330, 373/4
- heterodin 311,429 - zero 233, 374, 409
- homodin 311, 431 displeji (= treguesi) me LED-a
- koherent 431 disqet optike 3, 295
detektorët distorsioni 409
- e figurës 118 djathtasrrotulluese (lëndë) 58
- e fotoneve 429 dobësimi
detektueshmëria (D) 113 - i sinjalit (f.o.) 363, 409
- specifíke (D*) 113 - i tufës laserike 188
DPSK 261
TREGUESI I LËNDËS 505

drita - i sferës integruese 77

- anizotrope 159 - spektral i dritës 69
- e bardhë 5, 34, 112, 363 - i shndërrimit (i LED-it) 106
- e dukshme 5, 7 efíkasiteti 28
- diskrete 154 ekranet luminishente 92
- jokoherente 19 eksitanca (Me) 67
- jomonokromatike 9, 329 ekstraktori i taktit 402
- koherente 2 ekuacioni
- monokromatike 5, 34, 154 - i Beselit 338
- natyrore 43/4 - i Frenelit 41, 327
- e papolarizuar 35 - i ikonalit 324
- polare 92 - i holografisë 468
- e polarizuar 35 - karakteristik i valës
- vezulluese 221 - në vakuum 8
dritaret - në valëpërcjellës 342
- e Brusterit 43, 208/12 - i Maksuellit 7, 9, 333, 336/7,
- e fijeve optike 367 - i rrjetës së difraksionit 32, 470
dritëçitfuesi: optoçiftuesi - i thjerrëzës 17
dritëpërcjellësi 315 - i valës 2, 335
dupleksi 405 - i Shredingerit 2, 93/4
dupleksimi 490 ekualizatori 402
ekualizimi 402
dhënësi optik 406 elektroforeza 211
elektroni
efekti - i lirë 77, 157
- akustooptik 280 - relativistik 243
- i Doplerit 77, 168-170 elektrostriksioni 368
- elastooptik 280 elektrolumineshenca 92
- elektrooptik 263 elipsoidi
- i Kerrit (jolinear) 263 - i Frenelit 50
- i Pokelsit (linear) 263 - i indekseve 53, 54, 264/5
- fotoelektrik 2 - i rrotullimit 52, 54
- i brendshëm 117 emisioni (i dritës) 2
- i jashtëm 117 - spontan 158
- fotovoltaik 118 - i stimuluar 158
- laserik 108, 155 emisiviteti 82/3
- magnetooptik 285 energjia
- i Faradejit 285 - e brezit të ndaluar (Eg) 95
- i Kerrit 263 - e dritës (Qν) 64
- i Koton-Mutonit 287 - e rrezatimit (Qe) 64
- i ortekut 118, 136 epitaksia 148, 238
- piezoelektrik 115
- pneumatik 116 fabrikimi i fijeve optike 388
efektiviteti 28 faktori
- i çiftimit (të fijes otike) 379 - i absorbimit (αc) 83
- diferencial (i laserit) (α) 241 - i cilësisë (Q) 199
- i difraksionit (i hologramit) 473 - i efektivitetit të difraksionit (η) 284
- kuantik (η) 111, 122 - i emisionit (εe) 83
- i brendshëm 98 - i fazës 447
506 TREGUESI I LËNDËS

- i mbushjes (ηff) 130 fosforeshenca 91

- i multiplikimit (M) 136/7, 141 fotocelula 118, 309
- i shndërrimit (Vλ) 70/1 fotodarlingtoni 147
- i transmetimit (τe) 84 fotodetektorët 91, 110
- i zhurmës (NF) 112 - fotoemisivë 116
faza e normalizuar (b) 352 - fotopërçues 116
faza e valës 9 - fotovoltaikë 117
fazëzhvendosësi 277 - kuantikë 116
fermionet 118 - piroelektrikë 115
fiberskopi 315 - pneumatikë 116
fija optike (f. o.) 2, 315, 321, 408 - termikë 113
- me indeks gradual (GIF) 330, 357 - termoelektrikë 114
- me indeks shkallë (SIF) 324, 333 fotodioda 118
- njëmodëshe (SM) 411 - me barrierë Shotki 132
- njëpolarizuese 408 - me ortek 135-143,407
- me përcjellje të dobët 348 - p-n 125
- plastike (AP) 389, 411 - p-i-n 130,407
- shumëmodëshe (MM) 411 - me vakuum 118
filmi fotografik 2,118 fotoelasticimetria holografíke 476
- polaroid 45 fotoelementet 118
filtri fotoemiterët 91
- hapësinor 452 - jokoherentë 91
- binar 452 - koherentë 91
- brezlëshues 452 fotofoni 262
- fazor 459 fotogrametria 473
- kompleks 457 fotokatodat 118
- lartlëshues 452 fotolumineshenca 91
- ulëtlëshues 452 fotollamba 118
- vrimor 452 fotometria 1,63
- i interferencës 21, 424 fotomultiplikatori (PMT) 118
- i përshtatur 458 fotonet 2, 5
- sistolik 490 fotopërçueshmëria (βν) 146
filtrimi hapësinor 452 fotopërçueshmëria ekstrinsike 117
fluksi fotopërçueshmëria intrinsike 117
- i dritës (Φν) 65 fotopërçuesi 118, 121
- i rrezatimit (Φe) 64 fotoshumëzuesi 118
fluoreshenca 91 fotorryma 121, 17
fokusi (vatra) 16, 18 fototensioni 128
- primar 18 fototransistori 144-148
- sekondar 18 fototransparenca 457
fokusimi optik 14 frekuenca
fononet 97, 281, 368 - hapësinore këndore (kx, ky) 445
formula - këndore (ω) 9
- e difraksionit e Frenel-Kirhofit 444 - e ndërmjetme (IF) 429
- e dispersionit 95 - e normalizuar (V) 326, 342
- e Kirhofit 190 - e prerjes (νc, fc) e fotodiodës, 112, 129
- e Njutonit për thjerrëza 18 - rezonante (νmnq) 197
forma e vijës spektrale 165/8 F-qendrat 219
fortësimi laserik 253 FSK 261
TREGUESI I LËNDËS 507

funksioni - stacionare 95
- i bebëzës (p) 447/9 - triplete 158
- delta (δ) 449 gjenerimi laserik 155, 162
-i Gausit 183/7 gjenerimi-rikombinimi 129
- i Fermi Dirakut (fFD) 117 gjerësia
- i formës së vijës spektrale 165 - e brezit (B) 409
- i peshimit (W) 444 - e Doplerit 210
- i shpërndarjes - natyrore e vijës spektrale 165/6, 209
- së energjisë 68 - "3dB" 105
- së fotoneve 82 gjiroskopi optik 312
- i transferit optik (OTF) 451 gjysmëgjerësia
- i transferit i modulimit (MTF) 452 - e Doplerit 210
- i transferit koherent (CTF) 450 - e rezonatorit planparalel 210
- i valës (ψ ; g) 93; 443 - e vijës spektrale 165-167
- i zgjerimit të pikës 449 gjysmëpërçuesi
funksionet - me brez të ndaluar të drejtë 96
- e Beselit 269, 338/43 - me brez të ndaluar të zhdrejtë 97
- e Hankelit 341/3 - ekstrinsik 117
- e Nojmanit 338 - intrinsik 117
- e valës 9
- vetjake të valës (ψn) 94 hapësira e lirë 5
fuqia hapja e syrit 402
- e barasvlershëm me zhurmën (NEP) 113 heterobashkimi 102
- optike (D) 18 heterostruktura 102
- e rezolucionit (RP) 470 hijehedhja 492
- e rrezatimit (Φc) 64 hiperboloidi i rrotullimit 184
holografia 2, 457, 464
gabimet gjatë çiftimit (të f. o.) 383 - akustike 477
gabimet gjatë vazhdimit (të f. o.) 384 - e Furieut 471
gama e filmit (γ) 488 - jashtëboshtore 468
geli 148,391 - mikrovalore 477
GIF 323 hologrami 464
gravura laserike 252 - akustik 477
gypi (tubi) i dritës 324 - amplitudor 473
gypi (tubi) i kamerës (videogypi) 119 - digjital 480
gypi (tubi) katodik (kinoskopi) 91 - fazor 474
- i Fraunhoferit 473
gjatësia - i Frenelit 473
- e difuzionit (Lp, Ln) 126 - i Furieut 472
- fokale (f) 16, 17 - i Gaborit 465, 473
- e koherencës (lc) 165 - jokoherent 473
- optike (ln) 18 - i Lith-Apëtnikzit 473
- e valës (λ) 9, 317 - mikrovalor 477
- e prerjes (λc) 319, 409 - i përftuar me kompjuter (CGH) 474
gjendja energjetike: 154 - i transformimit Furie 473
- bazë 154/7 homobashkimi 102
- e ngacmuar 155/7 homogjeniteti 450
- metastabile 155, 171 humbjet (në f. o.) 364, 405
- singlete 158 - e absorbimit 364/5
508 TREGUESI I LËNDËS

- e aperturës numerike 376 kandela (cd) 65

- e çiftimit 376 kapaciteti (i LED-it) 104
- e Frenelit 370, 425 - i bashkimit (C) 104
- intrinsike 364 - i difuzionit (Cdiff) 104
- rrezatuese 364 kapaciteti i transmetimit 3, 358
- e Xhaulit 364 karakteristika e gjenerimit 241
kataforeza 211
ikonali 324 katodolumineshenca 91
iluminanca (ndriçimi) 67 KDP (kalium-dyhidrogjen-fosfati) 265
IMDD 400 kelatet 239
indekset e Milerit 47 këndi
indeksi - i Bragut (θB) 281/2
- i modulimit në fazë (δ) 270 - i Brusterit (θB) 42/3, 208
- i thyerjes (n) 12 - hapësinor (Ω) 65, 73
- i kristalit 55 - i rrezatimit (i LED-it) 106
indikatrica optike 54, 264 - kritik (kufi) (θc) 106
inercia fotopërçuese 119 - i pranimit (θi,max) 326
inercia komutuese 119 - i zgjerimit (i divergjencës) (θf) 184, 209
inkandeshenca 92 koaktivatorët 221
integrali i Kirhofit 443 koderi 261
inteligjenca (zgjuarsia) artificiale 462 kodimi linjor 403
intensiteti i dritës (Iν) 65 kodi me shoka (barkodi) 309
intensiteti i rrezatimit (Ie) 65 koeficienti
interfejsi (ndërfaqja) 401 - i amplifikimit (M) 198
interferenca (e dritës) 1, 19 - i bymimit termik linear (α) 308
- destruktive 19 - i difuzionit (k) 13
- konstruktive 19 - i dobësimit (α) 363, 409
interferogrami 464, 476 - i dispersionit të dritës 13
interferometri optik: 21 - i dispersionit të impulsit (D) 330
- Fabri-Pero21 - i Frenelit 41
- i Majkëlsonit 21, 248 - i reflektimit (r) 41, 327
- i Mah-Cenderit me fije optike 312 - i transmetimit (t) 41
- i Sanjakut 312 - i jonizimit (α n, α p) 138
interferometria holografike 476 - i konversionit (Rk) 143
intersticioni 47 - i pjerrësisë së modulimit (Sm) 290
inversioni i popullimit 161/2 - i Puasonit (µ) 309/12
iradianca (Me; Ee) 11, 66 - i reflektimit (në f. o.) 405
izolatori optik 286/7 - i rikombinimit 93
izotrop 11 - i shndërrimit (Rk) 143
koha
jonizimi me përplasje 136 - e jetës e rezonatorit (τc) 201
- kalimtare (tt) (e kristalit E-O) 273
kabllimi i fijeve optike 412 - e koherencës (τc) 165, 235, 289
kablloja optike 408 - e përgjigjes (e pikselës) 279
- me strukturë të çlirët 413 - e reagimit e LED-it 98, 292
- me strukturë të shtrënguar 413 - e reagimit e fotodiodës 131
kalciti 48 - e vonesës së grupit (τg) 329/31, 372
kalitja laserike 253 koherenca (e dritës) 19
kalnikoni 119 - hapësinore 19
TREGUESI I LËNDËS 509

- e laserit 234 - nematik 267/7

- kohore 19 - natyror 50
- e paplotë 19 - njëboshtor 50/54
- e plotë 19 kristalitet 47
koloidet 391 kromaticiteti (ngjyrësia) 86
kompaktdisku 295 kuantizimi 260
kompensatori 56 kuarci (i shkrirë) 388
kompjuteri optik 3, 479 kufiri i absorbimit 13
komponentet bistabile optike (IO) 439 kushti
komunikacionet optike 481 - i normalizimit 93
komutatori bistabël optik 483 - i pragut i amplifikimit 164
- me pus multikuantik (MQW) 483 - i prerjes (i modave) 344-6
- me efekt vetelektrooptik (SEED) 483 - i sinuseve 74
konduktanca (e LED-it) 105 - i stabilitetit (i rezonatorit) 193/5
konektori optik 416
konstantet (e kristalit) lakorja
- dielektrike kryesore 50 - e dobësimit (e f. o.) 366
- elektrooptike (E-O) 265 - e efektivitetit spektral të dritës 69
konstantja - fotopike 69
- e Bolcmanit (k) 82, 497 - skotopike 69
- dielektrike (ε) 8 - e funksionit të të pamit (parit) 69
- e vakuumit (ε0) 8 - e Harter-Drifildit (H-D) 488
- e difuzionit (Dp; Dn) 140 - e Gausit 167-170
- e Kerrit (κ, k) 263,275 - e Lorencit 167
- kohore (τ) 98, 111 laserët 2, 153-258
- e Koton-Mutonit (c) 287 - me argon 211
- e normalizuar e përhapjes (b) 353 - me azot 217
- e normal. transv. e dobësimit (ur; vr) 340 - me dyoksid karboni 213, 250
- e përhapjes (β) 335 - me elektrone të lira 243
- e Plankut (h) 5, 497 - eksimerikë 217, 250
- e Pokelsit (p) 263 - me F-qendra 219
- e rikombinimit (Br) 98/9 - me helium-neon 206
- e Stefan-Bolcmanit (σ) 80, 497 - me hidrogjen 217
- e Verdeut (V) 286 - e impulseve gjigante 217
- e zhvendosjes e Vinit (b) 80, 497 - me katër nivele 173
kontrasti fazor 460 - me kelate 239
konvencioni i shenjës 14 - kimikë 206
konvolucioni 459 - me kripton 213
konvolveri binar A-O sistolik (SAOBIC) 490 - me ksenon 213
korelacioni reciprok 459 - me monoksid karboni 217
korelatori optik 463 - monomodë 187
korelatori i Van der Lugtit 475 - multimodë 187
kristali 47 - me neodim 225
- anizotrop 45 - me Nd:YAG 225/6, 250
- dikroik 45 - me Nd:qelq 226
- dyboshtor 50/54 - me ngjyrë organike (ngjyrosës) 239
- dythyerës 48 - me Q-komutim 198
- izotrop 50/54 - me rubin 221
- i lëngët (LC) 276/7 - me tri nivele 170
510 TREGUESI I LËNDËS

- unazorë 182 lumineshenca: llojet 91

laserët gjysmëpërçues (LD) 227 luspa elektronike 155
- DBR 238
- DFB 237 llamba
- kontaktgjerë 230 - inkandeshente 78, 87, 91
- njëmodësh 235 - me shkarkim elektrik 78
- me reflektorë të shpërndarë të Bragut 238 - vezulluese 78, 221/2, 281/2
- me riveprim të shpërndarë (DFB) 237
LCD-të 110 madhësitë
LD (dioda laser) 3, 227-238 - brezgjera 68
LED-i (dioda dritemetuese) 3 - fotometrike kryesore 88
- me heterobashkim 102 - jospektrale 64, 68
- me homobashkim 102 - radiometrike kryesore 87
- syprinemetues 101, 107 - spektrale 64, 68
- tehemetues 101, 107 majtasrrotulluese (lëndë) 58
ledikoni 120 makrolakimi (i f. o.) 371
lëkundjet relaksative 293 marrësit optikë 406-408
lëvizshmëria e elektroneve (µn) 122 - të integruar 440
lëvizshmëria e vrimave (µp) 122 MASER-i 153
LIDAR-i 249 - optik (LASER-i) 153
Lidhja LS (Rasel-Saunderz) 158 materialet optikisht aktive 58
lidhjet lokale 401/8 - djathtasrrotulluese 58
ligandet 239 - majtasrrotulluese 58
ligjet e Lambertit (të iradiancës): 72 matrica ABCD 189
- i katrorit invers 72 matrica (e laserit) 221
- i kosinusit 72 matrica e Milerit 58, 61-63
ligjet e trupit të zi: 78 mbledhësi-zbritësi optik 486
- i Kirhofit i rrezatimit 78 mekanika e kuanteve 2
- i Plankut i rrezatimit 81 mekanizmi për pompim 153, 247
- i Rejli-Xhinzit 82 memoriet holografike 3, 477/80
- i Stefan-Bolcmanit 80 memoriet optike 3, 480
- i Vinit i rrezatimit 82 mesfrekuenca 311
- i zhvendosjes i Vinit 80 metoda
ligji - e analizës skalare 358
- ABCD 192 - e analizës vektoriale 358
- i Amperit 8 - e Çohralskit 226
- i cos4 i radiometrisë 72 - WKB (e f. o.) 358
- i Faradejit 8 metodat metrologjike: 248
- i Gausit i fushës elektrike 8 - interferometrike 248
- i Gausit i fushës magnetike 8 - radarike 249
- i Hukut 308 - telemetrike 248
- i Malysit 45 - e triangulacionit (trekëndëzimit) 248
- i Plankut 5 metodat e përftimit të paraformës së f. o.:
- i reflektimit i Alhazenit 12 - e enës së dyfishtë 390
- i thyerjes i Snellit 12 - CVD 390
- i Urbahut 365 - e depozitimit kimik 390
luksi (lx) 67 - IVD 390
lumeni (lm) 65 - MCVD 390/4
luminanca (shkëlqimi) (Lν) 66, 184 - OVD 390/1
TREGUESI I LËNDËS
- PCVD 390/4
- sol-gel 391
- "shufër-në-gyp" 393
- VAD 390/3
mezastruktura 131
mikrolakimi (i f. o.) 371
mikroskopia holografike 477
mikroskopia me kontrast fazor 459
mjedisi
- aktiv (i laserit) 220, 247
- optik 7
- anizotrop 11
- izotrop 11, 308
modat e laserit gjysmëpërçues: 233
- lateralë TE (TM) 233
- longitudinalë (aksialë) TE (TM) 233
- tranversalë TE (TM) 233
modat e rezonatorit optik (TEMmnr):
- longitudinalë (aksialë) 178
- spektralë 178
- transversalë: 178
- themelor (TEM00) 179
modat sinkronizues 201
modat e valëpërcjellësit: 316/7, 343
- e çiftuar 375, 434
- e degjeneruar 349
- hibridë (EH, HE) 346
- e përcjellë 354
- e polarizuar linearisht (LP) 349
- e rrezatuar 354
- tajitës (pikues) 333
- transversalë
- elektrikë (TE) 343
- magnetikë (TM) 343
modat e lëkundjeve:
- transversalë elektrikë (TE) 36, 40
- transversalë magnetikë (TM) 40
modeli (mostra) 461
modeli i atomit i Borit 156
modemi 259
modulatori (i dritës): 259
- akustooptik (A-O) 262/7, 280
- elektrooptik (E-O) 262/7
- me celulë të Kerrit 274
- me efekt longitudinal 267
- me efekt transversal 271
- i Pokelsit 267
- me valë progresive 273
- zigzag 274
511
- hapësinor (SLM) 276-8, 485
- me kristal të lëngët (LC) 276
- interferometrik i Mah-Cenderit 436
- magnetooptik (M-O) 262
- mekanik 262
- pasiv 262
moduli
- i elasticitetit (E) 308
- i Jangut (E) 308
modulimi (i dritës) 259
- akustooptik (A-O) 279
- në amplitudë (AM) 260/7
- autofazor 369
- i brendshëm 261
- digjital 261
- i diodës laser (LD) 292
- elastooptik 279
- elektrooptik (E-O) 263
- në fazë (PM) 260
- në frekuencë (FM) 260
- impulsiv 260, 290
- sipas kodit (PCM) 261
- në intensitet (IM) 260
- i jashtëm 262
- jolinear 269
- i kombinuar 262
- katror 289
- këndor 260
- i LED-it 288
- magnetooptik (M-O) 285
- në polarizim (PL) 260
molekula eksimere 218
monokristali 47
moskoherenca e plotë 19
mostrimi 260, 402
MTF 452
multiplekseri (optik) 405
- me filtra optikë 423
- me dispersion këndor 423
multipleksimi (optik) 423
- me ndarje kohore (TDM) 423/5
- sipas gjatësive të valës (WDM) 423
multipliciteti i nivelit (g) 161
NA (apertura numerike) 326, 410
ndërfaqja 58, 102
ndjeshmëria
- e fotodiodës p-i-n 135
- spektrale 111
512 TREGUESI I LËNDËS

ndriçimi 67 njësitë psikofizike (fotometrike) 63

- lumineshent 92 njohja e karaktereve 459/61
ndriçueshmëria 67 njohja e modelit 459/61
ndritshmëria 77
ndryshimi relativ i indekseve të thyerjes ∆ objekti
325, 410 - fazor 459
NEP-i 113 - real 14
ngacmimi - virtual 14
- i fijeve optike 375 ondulatori 244
- i laserit 170 operatori i Hamiltonit ( ∇ ) 8, 333
- selektiv 207 operatori i Laplasit (∆) 94, 335
- i molekulës: 213 OPGW 399
- elektronik 213 OPTAR-i 249
- rotacional 213 optika
- translacional 213 - e Furieut 443
- vibracional 213 - fizike 1
ngatërrimi (skremblimi) 404 - gjeometrike 1, 324
ngatërruesi (skrembleri) 404 - e integruar (IO) 436
ngjyrat lumineshente 92 - jolineare 2, 219
nikoli 57 - e kristalit 1
niti (nt) 66 - moderne 2
nitrobenzoli 274 optoçiftuesit 110, 148-151 .
niveli optoizolatorët 110
- absolut (0 dBm) 429 optoelektronika 1
- energjetik 156 optronët 110
- bazë 154 ortikoni 119
- metastabël 159, 171 OTF 451
- triplet 242 OTDR 399
- i Fermiut 117, 228
- i kuazi-Fermiut 228 paraforma e fijes optike 390
numri paralaksa 467
- i Abeut 13 parametrat
- aksial (kz) i valës 335 - kompleksë të tufës gausiane (q, P) 191
- azimutal i modave (q) 343/50 - e stabilitetit (g1, g2) 193
- i Frenelit (NF) 180 - e Stoksit (J, M, C, S) 58-63
- kuantik 155 parit, (të), fotopik 69
- kryesor (n) 155 parit, (të), skotopik 69
- magnetik (m) 155 pasqyrat sferike 16/7
- orbital (l) 155, pasqyrat shumështresore 21, 179
- i spinit (s) 155 parimi
- kritik i valës (ur; vr) 340 - i Hajgensit 1, 21/2/8, 32, 443/4
- i modave (në f. o.) (N) 326 - i papërcaktueshmërisë i Hajzenbergut 166
- radial i modave (p) 343/50 - i përjashtimit i Pauliut 155
- total i atomeve (Nt) 170 - i reciprocitetit 71
- V 326 - i sipërvendosjes 450
- i valës (k) 9 PCM 261,400
- i zënies i Bos-Ajnshtajnit (fBE) 82 persistenca (vazhdimi) 91
perioda e lëkundjeve (T) 9
njësitë fizike (radiometrike) 63 permeabiliteti magnetik (µ) 8
TREGUESI I LËNDËS 513

- i vakuumit (µ0) 8, 497 prerja laserike 251

përafrimi presesioni (rrotullimi i boshteve) i orbitave 286
- paraksial 16, 446 prizmat optikë
- i Fraunhoferit 445 - dispersivë 424
- i Frenelit 444 - polarizues 57
përçueshmëria elektrike (σ) 7 - i Glanit 57/8
përdorimi i laserit në: - i Glan-Thompsonit 57/8
- gjeodezi 248 - i Nikolit 57
- industri 249 - i Roshonit 57
- mjekësi 253 - i Sernamontit 57
- metrologji 248 - i Uolastonit 57
- teknikën ushtarake 255 - reflektues 13
- teknikën e komunikacionit 256 - çati 13
përdorimi i LED-ave 109 - i Porrosë 13
përgjigjja impulsive 449 procesi gazodinamik 206
pika procesimi (përpunimi) optik 443
- e divergjencës 14 - i informacionit 443
- e konvergjencës 14 - i sinjalit 443, 455
- e Kyrit 275, 288 procesori
pikja laserike 251 - akustooptik 463
pirometri i rrezatimit 86 - optik 446
pjesëtimi optik 488 - jolinear 455
plazma 215 - linear 455
plumbikoni 119, 120 profili i indeksit të thyerjes 322
pllaka (e kristalit) - i ligjit të eksponentit 322
- çerekvalore 21, 56 - parabolik 322
- fazore 460 - shkallë 322
- gjysmëvalore 56 - trekëndësh 322
- e rendit zero 56 PSK261
pllaka zonale e Frenelit 27/8 puna e daljes ( φ ) 117
PMT (fotomultiplikatori) 118 pusi (barriera potenciale) kuantik 138, 484
polarizatori 45, 57 - memorizues 120
- dikroik 45 - i shumëfishtë 138, 484
polarizatori-analizatori 45
polarizimi elektrik (P) 7/8 Q-faktori 198/9
polarizimi (i dritës) 1, 35-40 Q-komutimi 198/9
- i djathtë 39 qarqet e integruara 3
- eliptik 36/7 - elektronike 3
- linear 35/9 - optike 3, 483
- i majtë 39 - optoelektronike 3, 485
- rrethor 36/9 qarqet logjike optike bistabile 436/40
polaroidi-H 45 qelqet njëkomponentëshe 368
polikristali 47 qelqet shumëkomponentëshe 368, 389
polinomet e Ermitit 185 qendrat e ngjyrosura (F) 219
pompimi optik (i laserit) 154, 221 qoshe kubi 14
popullimi i invertuar 172
postulati i Shredingerit 93 radianca (Le) 65
pragu i fuqisë 368 radiometria 63
prerja kryesore e kristalit 48 raporti sinjal/zhurmë (SNR) 112, 405
514 TREGUESI I LËNDËS

rasterët me gjysmëton 456 rikombinimi-gjenerimi 122

reagueshmëria (ndjeshmëria) (Rk) 111 rindërtimi i ballit të valës 464
- impulsive 112 rindërtimi i hologramit 465
- spektrale 111 riveprimi pozitiv 153, 162
reflektanca (R; ρ) 42, 82/3 rotatori i Faradejit 286
reflektimi (i dritës) 11
- i brendshëm i plotë 13, 325/7 rrafshi
- difuziv 84 - frekuencor 448
- i drejtpërdrejtë 84 - i Furieut 453, 448
- i drejtpërdrejtë-difuziv 84 - kristalografik 47
- pasqyror (spekular) 84 - i lëkundjeve 35
- i përzier 84 - i polarizimit 35
reflektometri optik i domenit kohor rrathët (unazat) e Njutonit 21
(OTDR) 399 rregullat e zgjedhjes 157
reflektueshmëria 75 rrezatimi
regjeneratori (i sinjalit) 404 - elektromagnetik 5
regjimi (i difraksionit) - infrakuq 7
- i Bragut 283 - izotrop 159
- i Raman-Nathit 283 - i laserit 158
regjistrimi i hologramit 465 - optik 5
rekomandimi G-703 (CCITT) 400 - ultravjollcë 7
relacionet rrezatuesi
- e Ajnshtajnit 162 - artificial 78
- e Dë Brojit 93 - kosinusoidal 66
- e Ojlerit 328 - natyral 78
rendi i maksimumit kryesor 32 - termik 78
rendi i spektrit 34 - temperaturor 82
retroreflektori 14 - truppërhimët 78
rezistenca e errësirës 121 - trupzi 78
rezonatori optik 176, 247 rrezja (e dritës) 324
- aktiv 176 - helikoidale 331
- Fabri-Pero 179, 230, 483 - e jashtëzakonshme 49
- hemikonfokal (gjysmëbashkëvatror)181 - meridionale 325, 331
- hemisferik (gjysmësferik)181 - e pjerrët 325, 331
- jostabël (i paqëndrueshëm) 182, 189 - e zakonshme 48
- koncentrik (bashkëqendror) 181 rrezja kritike e lakesës 371
- konfokal (bashkëvatror)181 rrjeta e difraksionit 32-35, 281, 453
- pasiv 176 - dispersive 424
- planparalel 179 - reflektuese 34
- stabël (i qëndrueshëm) 189, 195 - e Roulendit 35
rikombinimi 77 rrjeta kristalore 47
- i drejtë 97 - e Bravesë 47
- elektron-vrimë 92, 97 - primitive 47
- hapësinor 98 rrjetet digjitale me shërbime të integruara
- jorrezatues 93, 98 (ISDN) 426
- ndërbrezor 98 rrjeti (i shpërndarjes)
- rrezatues 93, 98/9 - pemë 419
- i rrëmbimit 100 - unazë 417
- i zhdrejtë 97 - yll 418
TREGUESI I LËNDËS 515

- T 419 - elektromagnetik 5, 6
rryma e errësirës (ID) 113, 121 - i rrezatimit 164
rryma e pragut e laserit (Ith) 229 - vijor i gazeve 2
spektroskopia ultra e shpejtë 2, 219
saldimi laserik 251 spektroradiometri 68
satikoni 119, 120 spini (i atomit) 157/8
seleksionimi i modave 203 standardi RS-232 401
sensori 114 susceptanca kapacitive e difuzionit
- i dritës 110 (e LED-it) 105
- optoelektronik 308 syri (hapja e syrit) 402
seritë spektrale të hidrogjenit (157) syri (i njeriut), 69, 118
sfera integruese 75 - mesatar 69
SIF 322
sinkronizimi i modave 201 shenja (targeti) 119
sinterezimi 393 shintilacioni 92, 188
sinjatura optike 85 shkalla e polarizimit (V) 46
sipërfaqet shkalla e degjeneritetit (g) 161
- e indeksit 54 shkëlqimi (luminanca) 66
- kaustike 184 shpërhapja (e dritës) 44, 188, 367
- e Lambertit 66 - e Briluenit 367/9
- sferike - e stimuluar (SBS) 431
- reflektuese 16 - jolineare 368
- thyerëse 16 - e kombinacionit 368
sistemet - lineare 368
- me disqe optike 295 - e Ramanit 368
- kompjuterike 306 - e stimuluar (SRS) 431
- audio 300 - e Rejliut 44, 366/7
- video 304 shndërruesi analogo-digjital (A-D) 437
- dispersive 320 shndërruesi digjitalo-analog (D-A) 437
- optike shpejtësia
- aplanatike 73 - digjite 405
- divergjente 14 - e dritës (c) 1,8
- koherente 452/3 -e fazës (vp) 318/20
- konvergjente 14 -e grupit (vg) 318/20, 372
- lineare 452/3 - e jonizimit (αn; αp) 138
- POSC (hijehedhje) 491/2 - e transmetimit të biteve 328
- sensorike optoelektronike 307 shpërndarja
- shpërndarëse 405 - e Bolcmanit 161
- e telekomunikacionit me fije optike 397 - e fushës së afërt 362, 410
- transmetuese shumëterminalëshe 417 - e fushës së largët 362, 410
- pompuese (të laserit) 220 - e Maksuellit 169
sistemi i singleteve 158 shpimi me ortek 136
sistemi i tripleteve 158 shumëzuesi optik 487/9
skeneri 309 - vektor-matricë 489
skrembleri (ngatërruesi) 404
skremblimi (ngatërrimi) 404 tabloja e interferencës 19, 23
soli 391 targeti (shenja) 119
solitonet 369 tehet e thikës 455
spektri telekomunikacioni koherent 427
516 TREGUESI I LËNDËS

temperatura - ideal 79
- e ndryshimit (TD) 86 tufa (e dritës)
- negative 161 - gausiane 179, 182, 191
- e ngjyrës (Tc) 86 - e jashtëzakonshme 47
- e rrezatimit (TR) 86 - e zakonshme 47
- e shndritjes (TB) 86
- termodinamike 86 thiksotropik 371
tensioni i gjysmëvalës (Vπ) 267 thjerrëza e hollë 16, 17, 446
tensori 49 thjerrëza e trashë 16
- dielektrik (εij) 50 thyerja e dritës 11
- elektrooptik (pij) 264 - e dyfishtë 47, 48
- i indekseve (aij) 53
teorema uigleri 243/4
- e Apoloniut 38 unazat (rrathët) e Njutonit 21
- e mostrimit 260 ultravioleti vakuumor 217
- e shndritjes 74
teoria e relativitetit 318, 321 vakancioni 47
teoritë për dritën: 1, 2 vala (elektromagnetike)
- dualiste 2 - bartëse 259, 288
- elektromagnetike 2 - e Dë Brojit 93
- e kuanteve 2 - e moduluar 259
- korpuskulare 1 - e jashtëzakonshme 54/5
- valore 1, 5 - e rrafshët 24
teoria skalare e difraksionit 443 - kuazisinusoidale 318
terminali optik linjor 465 - e zakonshme 54/5
termoçifti i rrezatimit 114 - harmonike 10
termopila e rrezatimit 114 - longitudinale 10
termistori 115 - moduluese 259
tërheqja e fíjeve optike 396 - monokromatike 9
tkurrshmëria izotermike 395 - progresive 10
transferi rezonant 207 - stacionare 20, 177
transformimi Furie dydimensional 445 - e shfaqur 266
- invers 445 - transversale (TEM) 10, 177, 316
transmetimi optik koherent 400, 427 valëpërcjellësi 316
transmitanca (T) 82/3, 106, 269 - cilindrik 321
transparenca (fotografike) 456/7 - dielektrik 316
trashësia optike (nd) 21 - drejtkëndësh 317
treguesit vizualë LC 110 - optik 316
trupi - i çiftuar 434
- amorf 47 - petak (planar) 321, 434
- anizotrop 263 vazhdimi i fijeve optike 375, 383
- i bardhë 67 vektori
- inkandeshent 68 - i dritës (E) 9, 35
- izotrop 263 - i përhapjes (k) 9
- i ngjyrosur 83 - i Pointingut (S) 10, 55
- i përhimët 83, 87 - i Stoksit (K) 59-62
- spektral 83 - i valës (k) 9
- i zi 2, 78, 87 veshja antireflektuese 21
- absolut 78 vëllimi i modit elektromagnetik 230
TREGUESI I LËNDËS 517

videodisku 295, 305 - johomogjen 167/8

videogypi 119 zmadhimi i thjerrëzës (k) 18
vidikoni 119 zona
vija spektrale 157, 164, 208, 210 - e afërt (e tufës optike) 183
- e Doplerit 169 - aktive 228
- natyrore 167 - e largët (e tufës optike) 183, 184
vijat e errëta 2 - e shpimit me ortek 136
vistakoni 120 - e varfëruar 92, 125
vlerat vetjake të energjisë së grimcës (En) 94 zonat e Briluenit 96
vonesa elektrooptike (∆Φ) 266 - e reduktuar 96
vonesa e grupit 329, 372/3 zonat e Frenelit 23, 28
vonesa modale 374
zhurma e bardhë 112
YAG-u 225/6 zhurma kuantike 431
zhvendosja fazore (∆Φ) 266
zbardhimi (i filmit) 474 zhvendosja e frekuencës e Doplerit 312
zgjerimi i tufës gausiane 185/6
zgjerimi i vijës spektrale 167/8
- homogjen 167/8
 NEBI CAKA

OPTOELEKTRONIKA

Redaktor gjuhësor:

Autori

Redaktor teknik:

Miftar Hasanmetaj, inxh. i dipl.

Korrektore:

Vjollca Belegu – Caka, inxh. e dipl.

Tirazhi 500 copë

U shtyp në Shtypshkronjën GRAFOPRINT
Prishtinë
1996

– Të gjitha të drejtat mbrohen –

View publication stats