12.

İSTATİSTİK SORU VE CEVAPLARI

12.1. DESKRİPTİF İSTATİSTİK

Soru 1.
Bir iş yerinde çalışanların maaşlarına, kişilerin kıdem derecelerine göre aşağıdaki
şekilde zam yapılmıştır.Acaba bu işyerinde çalışan şahısların tartılı ortalama zam oranı nedir?

Kıdem Derecesi Zam Oranı(%) Kişi Sayısı

1 35 1.000
2 40 2.000
3 40 3.000
4 30 4.000
5 50 5.000

Cevap 1.
F1 X 1  F2 X 2  .......Fn X n
Tartılı Ortalama = olmak üzere
F1  F2  ........Fn
Fn=Tartı(Ağırlık) miktarı
Xn=Ortalaması alınacak değişken olmak üzere
1000(0,35)  2000(0,40)  3000(0,40)4000(0,30)  5000(0,50)
TO 
1000  2000  3000  4000  5000
TO  0.403  %40.3

Soru 2.
Aşağıdaki frekans tablosundan yararlanarak;
a) Nisbi frekansları oluşturunuz.
b) Eklemeli frekansları oluşturunuz.
c) Histogram ve frekans poligonunu çiziniz.
Sınıflar Frekans Nisbi Frekans Eklemeli Frekans
14-15’den az 5
15-16’dan az 10
16-17’den az 16
17-18’den az 14
18-19’dan az 10
19-20’den az 5
20-21’den az 2
76
Cevap 2.
a) Nisbi frekans, o gözde bulunan frekansın toplam frekansa oranlanması ile bulunur.
b) Eklemeli frekans ise o sınıftaki frekansın daha önceki frekanslar ile toplanarak ilave
edilmesi ile bulunan frekanstır.

Toplam Frekans=62

Sınıflar Frekans Nisbi Frekans Eklemeli Frekans

14-15’den az 5 5/62 = 0.08 5
15-16’dan az 10 10/62 = 0.16 15
16-17’den az 16 16/62 = 0.26 31
17-18’den az 14 14/62 = 0.23 45
18-19’dan az 10 10/62 = 0.16 55
19-20’den az 5 5/62 = 0.08 60
20-21’den az 2 2/62 = 0.03 62

c) Frekans poligonu ve histogram ise histogram yatay eksen sınırları ve orta noktası
dikey eksen frekansı göstermek üzere frekans poligonu ise orta noktaların
birleştirilmesi ile elde edilir.

Histogram

20
18
16
16
14 14
12
10 10
10
Frekans
8
6 5 5
4
2
2
0
14-15 15-16 16-17 17-18 18-19 19-20 20-21

Soru 3.
X1 = [5,6,7,8,8,8,7,5,5,8,9,10]
a) Aritmetik ortalaması nedir?
b) Varyansı nedir?
c) Standart sapması nedir?
d) Varyasyon katsayısı nedir?
e) Modu nedir?
f) Medyanı nedir?
Not = x  86, x i2  646, n  12

77
Cevap 3.
x i 86
a) A.O.    7.16, n  Eleman say.
n 12

2 1  2 (x i ) 2  1  (86) 2 
b) Varyans= S  x i    646    2.27
n 1  n  11  12 

c) Standart Sapma = S = S 2  2.7  1.64

S 1.64
d) Varyasyon Katsayısı = VK = * 100  * 100  22.9
X 7.16
e) Mod en çok tekrarlanan değerdir.(Frekansı en çok olan değerdir).Mod = 8’dir
f) Medyan = ortancadır.n tekse ortada yer alan değer, n çift ise iki değerin ortalamasıdır.
Medyan = (8 + 7)/2 = 7.5

Soru 4.
Başlıca merkez ve değişkenlik ölçülerini sınıflandırarak kısaca tanımlayınız ve
aşağıdaki terimleri açıklayınız.
İstatistik, parametre, ortalamanın standart hatası, örnek, populasyon, varyans.
Cevap 4.
Merkez Ölçüleri
Değişkenlik Ölçüleri
Analitik Olanlar Analitik Olmayanlar
Aritmetik Ortalama Mod Varyans
Harmonik Ortalama Medyan Varyasyon Katsayısı
Tartılı Ortalama Standart Sapma
Kuadratik Ortalama Değişim Aralığı(Range)

İstatistik : Örneği karakterize eden ölçümler.

Parametre : Populasyonu karakterize eden ölçümler.
Örnek : Populasyonun alt grubu
Populasyon : Belli bir coğrafi alanda yer alan belli bir özelliğe ilişkin değerler
topluluğu
Varyans : Ortalamadan ayrılışların kareleri toplamının aritmetik ortalamasıdır.
Ortalamanın Standart Hatası : Örnek ortalamalarının örnekleme dağılışının standart
sapmasına ortalamanın standart hatası denir.

78
Soru 5.
X1= [2, 3, 7, ,8,1 0] sayı seti için.
a) Ortalamaya göre birinci birim moment?
b) Ortalamaya göre ikinci birim moment?
c) Üçüncü birim moment 3.6 ve dördüncü birim moment 122 olduğuna göre gama bir
(q1) ve gama iki (q2) değerlerini yorumlayınız.

Not : x i2  226, x i  30 ve X  6

q1  değeri 3. birim momentin 2. birim momentin 3/2’nci kuvvetten üssünün değerine

bölümü ile elde edilir.
q 2  Değeri ise 4. birim momentin 2.birim momentin karesine bölünmesi ile elde
edilen değerden 3 çıkarılarak elde edilir.

V3 V4
q1  , q2  3
V23 / 2 (V2 ) 2
Cevap 5.
( x   )1
a) Ortalamaya Göre Birinci Moment =
n
(2  6)  (3  6)  (7  6)  (8  6)  (10  6)
V1  0
5
( x  ) 2
b) Ortalamaya göre ikinci birim moment =
n
(2  6) 2  (3  6) 2  (7  6) 2  (8  6) 2  (10  6) 2
V2   9.2
5
V3 3.6
c) q1  3/ 2
  0.12 olduğundan pozitif eğik.
V2 (9.2) 3 / 2

q1  () ; negatif eğik.

q1  (0) ; simetrik.
q1  () ; pozitif eğik.

V4 122
d) q 2  2
3  3  1.5 olduğundan platokurtik.
(V2 ) (9.2) 2

q 2  () leptokurtik.
q 2  (0) normal
q 2  () platokurtik.

79
Soru 6.
Aşağıdaki veri seti için medyan, mod, ortalama, varyans, standart sapma, standart hata
ve varyasyon katsayısını hesaplayınız.
Xi=[80, 70, 80, 78, 81, 75, 77, 74, 77, 68]
x i  760 ; xi2  57.928

Cevap 6.
a) Medyan = ortanca büyüklüğüne göre sıralanmış verilerde ortadaki değerlerdir.
68, 70, 74, 75, 77, 77, 78, 80, 80, 81.
Medyan = (77+77)/2=77
b) Mod= frekansı en büyük olan değerdir.Burada 77 ve 80’dir.2 kez tekrarlanmışlardır.
x 760
c) x    76' dır.
n 10

1  2 (x i ) 2 
d) S 2  x i    18,66
n 1  n 

e) Standart Sapma = S 2  18.6  4.32

f) Standart Hata populasyon varyansının n’de birinin kareköküne eşittir.
S 4.32
SX    1.36
n 10
g) Varyasyon Katsayısı = VK = (S/X)*100=[(4.32/76)]*100=5.68

Soru 7.
Aşağıdaki frekans tablosunda boş yerleri doldurunuz.
Sınıflar Frekans Orta Nokta Eklemeli Frekans Nisbi Frekans
53-57’den az 3
58-62’den az 11
63-67’den az 17
68-72’den az 18
73-77’den az 8
78-82’den az 2
83-87’den az 1

Cevap 7.
Orta Nokta= [Alt Sınır + Üst Sınır]/2 buna göre orta noktalar
Xi = 55, 60, 65, 70, 75, 80, 85
Eklemeli frekans; daha önceki sınıflarda yer alan frekansların ilgili sınıftaki frekanslar
üzerine eklenmesi ile oluşturulur.
80
 Buna göre eklemeli ferkanslar 3, 14, 31, 49, 57, 59, 60’dır.
Nisbi Frekans= İlgili sınıf frekansı / toplam frekans formülü ile bulunur.
Nisbi Frekanslar = 0.05, 0.183, 0.283, 0.3, 0.133, 0.034, 0.017

Soru 8.
a) Xi = {2, 3, 7, 8, 10} sayı seti için ortalamaya göre birinci ve ikinci birim
momentleri
b) Xi = {2, 4, 8} sayı setinin geometrik ortalamasını
c) Xi = {11, 10, 9, 8, 7, 4, 3} sayı setinin meydanını ; Xi = {3, 4, 7, 7, 7, 8, 8, 9, 10}
sayı setinin modunu
d) Xi = {3, 6, 9} serisinin harmonik ortalamasını
e) Xi = {8, 6, 5, 7, 9} serisinin varyansını hesaplayınız.( x i  35, x i2  255 )

Cevap 8.
( x   )1
a) Ortalamaya göre birinci birim moment = =
n
(2  6)  (3  6)  (7  6)  (8  6)  (10  6)
 6 = 0
5

( x   ) 2
Ortalamaya göre ikinci birim moment =
n
(4 2 )  (3 2 )  (12 )  (2 2 )  (4 2 )
=  9.2
5

b) G.O.= n x1 x 2 .......x n  G.O.  3 2.4.8  4

c) Medyan = 8, Mod = 7
1 3
d) H .O.    4.9
1 1 1 1 1 1
  .....   
n1 n2 nn 3 6 9

2 1  2 (xi ) 2  1  (35) 2 
e) S  x i    255    2.5
n 1  n  4 5 

81
Soru 9.
Aşağıdaki iki grubun ayrı ayrı ortalama, varyans ve standart hatasını hesaplayınız.
1.Grup : (5, 3, 6, 8, 7, 6) ; x i  35; x i2  219

2.Grup : (7, 6, 6, 7, 8, 9, 8) ; x i  51; x i2  379

Cevap 9.
 (x i )   35 
1.Grup için : X        5.83
 n  6

1  2 (xi ) 2  1  (35) 2 
S2  
 ix     219    2.96
n 1  n  5 6 

S 2.96
Sx    0. 7
n 6

 (x i )  51
2.Grup için : X     7.28
 n  7
2
2 1  2 (x i )  1  (51) 2 
S  x i    379    1.24
n 1  n  6 7 

S2 S 1.24
Sx     0.42
n n 7

Soru 10.
Bir işletmede çalışan işçilerin saat başına aldıkları ücretlerin dağılımı aşağıdaki
gibidir. Medyan işçinin ücreti nedir?
Saat Ücreti(TL) İşçi Sayısı(n) Kümülatif(Eklemeli)Frekans
0-200’den az 8 8
200-400’den az 11 19
400-600’den az 7 26
600-800’den az 6 32

Cevap 10.
Frekans tablolarından medyan hesabı aşağıdaki formülle hesaplanır.
 (F / 2)  Fi 
Medyan = L(med)+   .C med
 F med 
L(Med) = Medyan sınıfının alt sınırı
F = Toplam frekans
Fi = Medyan sınıfından bir önceki eklemeli frekans
82
 F med = Medyan sınıfının frekansı
C med = Sınıf genişliği
32 işçi olduğundan, Medyan 32/2 = 16 ferdin bulunduğu sınıftadır.(200-400
sınıfındadır.)
Medyan Değeri İse ;
 (32 / 2)  8) 
Medyan = 200    * 200  345.45 olur.
 11

Soru 11.
Aşağıdaki Frekans Tablosunu;
a) den az frekans tablosu haline getiriniz.
b) den çok frekans tablosu haline getiriniz.
c) Histogram haline getiriniz.
d) Frekans Poligonu haline getiriniz.
e) Eklemeli frekans grafiklerini çiziniz.

Boy Uzunlukları(cm) Frekans(n)

150-155 12
155-160 34
160-165 86
165-170 54
170-175 15
 201

Cevap 11.
a)den az esasına göre b)den çok esasına göre
Sınıflar Frekans Sınıflar Frekans
155 den az 12 150 den çok 201
160 den az 46 155 den çok 189
165 den az 132 160 den çok 155
170 den az 186 165 den çok 69
175 den az 201 170 den çok 15

83
c) Histogram

90 Fy 86
80
70
60 54
50
40 34
30 Frekans
20 12 15
10
X
0
150-155 155-160 160-165 165-170 170-175

d) Frekans poligonu

100
90 86
80
70
60
54
50 Frekans
40
30 34
20
12 15
10
0
150-155 155-160 160-165 165-170 170-175

e) Kümülatif Frekans Grafikleri

200 201 201

189 186

150 155
132
Den az
100
Den çok

69
50 46

12 15
0 0 0
150 155 160 165 170 175

84
Soru 12.
Aşağıdaki tabloda bir yöredeki (108) ailenin aylık gelirlerine ilişkin frekans tablosu
sunulmuştur.Bu veriler yardımı ile ;
a) Medyan geliri
b) Mod geliri
c) Aritmetik ortalama ve varyans gelirini hesaplayınız.
Gelir(1000 TL) Frekans Eklemeli Frekans
20-60 den az 17 17
60-100 den az 28 45
100-140 den az 26 71
140-180 den az 18 89
180-220 den az 7 96
220-260 den az 10 106
260-300 den az 2 108

Cevap 12.
 (F / 2)  Fi 
a) Medyan = L med    * C med . 108/2=54’dür.Bu değer 100-140 arasındadır.
 Fmed 
 (54  49) 
Medyan = 100   * 40  107.69
 26 
b) Mod= Frekansı en çok olan sınıf arasında mod değeri.
 1 
Mod = [Mod Sınıfı Alt Sınırı] +  *C
 (1   2 ) 
1 = Mod Frekansı ile bir önceki frekans farkı
2 = Mod Frekansı ile bir sonraki frekans farkı
 (28  17 
Mod = 60    * 40  93.84
 (28  17)  (28  26) 
c) Aritmetik ortalama
di(orta nokta) fi.di(Orta nokta frekansı) Aritmetik Ortalama
40 17*40= 680 A.O.= Fi .d i / Fi
80 28*80=2240 13280
120 26*120=3120 =  122.96
108
160 18*160=2880
200 7*200=1400
240 10*240=2400
280 2*280= 560

d) Frekans tablolarından varyans hesabı şu formülle yapılır.

2 1  2 (f i d i ) 2  1  (13280) 2 
S   (
 i i f .d )     2054400    3938.8
n 1  n  107  108 

85
Soru 13.
Aşağıdaki frekans tablosunda boş yerleri doldurunuz?
Sınıflar Frekans Orta nokta Eklemeli Frekans Nisbi Frekans
5.3-5.7 den az 5
5.8-6.2 den az 13
6.3-6.7 den az 19
6.8-7.2 den az 21
7.3-7.7 den az 7
7.8-8.2 den az 3
8.3-8.7 den az 2
 70

Cevap 13.
Orta Nokta = (Alt Sınır – Üst Sınır) / 2 dir.
Orta Noktalar = 5.5, 6, 6.5, 7, 7.5, 8, 8.5 dir.
Eklemeli Frekanslar = 5-18-37-58-65-68-70
Nisbi Frekans = Sınıf Frekansı/Toplam Frekans
= 0.07-0.18-0.27-0.3-0.1-0.04-0.028

Soru 14.
Xi = {4, 5, 6, 7, 8, 9} sayı seti için
a) Birinci birim moment
b) İkinci birim moment
c) Standart hata değerlerini hesaplayarak bu serinin eğiklik ve kürtasisini belirleyiniz.

Cevap 14.
( x  )1
a) Ortalamaya göre birinci birim moment = V1=
n
(4  6)  (5  6)  (6  6)  (7  6)  (8  6)
V1  0
5
( x   ) 2
b) Ortalamaya göre ikinci birim moment =
n
 (4  6) 2  (5  6) 2  (6  6) 2  (7  6) 2  (8  6) 2 
V2   2
 5 
S 1.41
c) S  S 2  2  1.41 ; Sx    0.631
n 5

86
 Eğikliği hesaplamak için 3. birim moment ve q 1 değeri hesaplanır

( x i   ) (4  6) 3  ........  (8  6) 3
V3   0
n 5
V3 0
q1  2/3
 2 / 3  0 olduğundan populasyon simetriktir.
V2 2
Kürtosisi hesaplamak için 4. birim moment hesaplanır.
( xi  ) (4  6) 4  ........  (8  6) 4
V4    6.8
n 5
V  6. 8
q 2   42   3   2   3  1.3 negatif olduğundan platokurtiktir.
 V2  2 

Soru 15.
Aşağıdaki veri seti için medyan, mod, aritmetik ortalama, varyans, standart sapma,
standart hata, VK değerini hesaplayınız.
Xi = {6, 7, 8, 8, 9, 10, 12, 6, 13, 14} xi = 93 ; xi2  939 ; n=10

a) Medyan { 6, 6, 7, 8, 8, 9, 10, 12, 13, 14}

Medyan = (8+9)/2 = 8.5
b)Mod = 8 ve 6
c) A.O. = 93/10=9.3

1  2 (xi ) 2  1  (93) 2 
d) S 2  xi   939    8.23
n 1  n  10  1  10 

S 2.67
e) S 2  S  8.23  2.86 Standart hata ise S x    0.90
n 10
S 2.86
f) V .K .  * 100  * 100  30.75
x 9.3

Soru 16.
X1= {2, 3, 4, 5, 9, 12, 16, 17, 18} serisinin
a) Meydanını d) Standart Sapmasını
b) Aritmetik ortalamasını e) Değişim katsayısını hesaplayınız
c) Varyansını
Not : x 1  86 ; x 12  1148

87
Cevap 16.
a) Medyan , n=tek olduğundan 9’dur
x 86
b) AO    9.55
n 9

2 1  2 (x i ) 2  1  (86) 2 
c) S  x i    1148    40.77
n 1  n  8 9 

d) S  S 2  40.7  6.38

S  6.38 
e) VK    * 100   * 100  66.8
X   9.55 

Soru 17.
Bir bölgede 1/5 oranında montofon, 3/5 oranında yerli kara ve 1/5 oranında karışık
sığırların bulunduğu bilinmektedir.Her ırktan rast gele 10’ar hayvanda yıllık süt verim
ortalamaları montofon için 4830 kg., yerli karalar için 825 kg. ve karışık ırklar için 2400 kg.
belirlenmiştir.Bu bölgede hayvan başına yıllık ortalama süt verimini nasıl hesaplarsınız.
Not : Tartılı ortalamayı kullanınız.

Cevap 17.
f 1 x1  f 2 x 2  ......  f n x n
Tartılı Ortalama =
f1  f 2  .......  f n
(4850.1)  (825.3)  (2400.1)
Tartılı Ortalama =  1945 Kg.
5

Soru 18.
Bir tarlada rast gele seçilen 40 tütün bitkisindeki yaprak sayısını gösteren aşağıdaki
rakamlara ait frekans tablosunu oluşturarak, histogramını çiziniz?
6 8 12 11 9 5 7 7
8 9 6 7 11 9 10 9
8 7 7 6 6 5 8 7
8 7 9 7 8 10 6 5
6 7 6 7 8 8 7 6

Cevap 18.
Sınıf Sayısı(k) = 1 + 3.3 log 40 = 6.2  6
Sınıf Genişliği = (max-min)/ k = (12-5)/6 = 1.16

88
 Sınıflar Orta Nokta Frekans Eklemeli Frekans Eklemeli Nisbi Frekans
5-6.16 5.58 11 11 27
6.17-7.33 6.75 11 22 55
7.34-8.5 7.92 8 30 75
8.51-9.67 9.09 5 35 87
9.68-10.84 10.26 2 37 92
10.85-12.01 11.43 3 40 100

12 11 11
Fy
10
8
8

6
5

4
3
2
2
X
0
5-6.16 6.17-7.33 7.34-8.5 8.51-9.67 9.68-10.84 10.85-12.01

Frekans

Soru 19.
A bölgesinde yaşayan ailelerin aylık gelirleri aşağıdaki şekilde belirlenmiştir.
(1=100000)
X1 = {1, 1, 1, 3, 2, 5, 8, 8, 8, 8, 7, 6, 6, 5, 10, 10, 13, 14, 14, 18, 18, 19, 20, 20, 21, 22,
23, 25, 25}
a) Frekans tablosunu oluşturunuz.
b) Histogramını çiziniz.
c) Modunu hesaplayınız.

Cevap 19.
a) Sınıf Sayısı=k=1 + 3.3 log 30 = 5.87  6 ; Sınıf Genişliği = (25-1)/6 = 4
Sınıflar Frekans
0-4 5
5-9 10
10-14 5
15-19 3
20-24 6
25-29 2

89
 b)
10
Fy 10
9
8
7
6 6
5 5
5
4 Frekans
3
3 2
2
1
0 X
0-4 5-9 10-14 15-19 20-24 25-29

 (10  5) 
c)Mod = 5   *4  7
 (10  5)  (10  5) 

Soru 20.
Aşağıdaki veriler (A) bölgesinden elde edilen buğday verimini göstermektedir.
Sınıflar Orta Nokta Frekans
Xi . Fi d i2 d i2 .Fi Eklemeli Frekans
(x103 ton) (di) (Fi)
0-4 2 3 6 4 12 3
4-8 6 5 30 36 180 8
8-12 10 10 100 100 1000 18
12-16 14 6 84 196 1176 24
16-20 18 2 36 324 648 26
 26 256 3016

a) Medyan=? b)Varyans=? c)AO=? d) VK=?

Cevap 20.
a) Medyan = 26/2 = 13 sınıf değeri medyandır.Tam sayı değeri ise;
Medyan = 8+(13-8).4/10 = 10

1  (Fi .d i ) 2  1  (256) 2 
b) S 2  2
Fi .d i   3016    19.82
n 1  n  25  26 

c) X  256/20  9.85

S S2 4.45
d) VK= * 100  * 100  * 100  45.28
X 9.85 9.85

90
Soru 21.
A bölgesinde üretilen tahıl miktarına ilişkin veriler aşağıda verilmiştir.
Sınıflar Xi Fi XiFi (Xi- X) 2 Fi (Xi- X) 3 Fi (Xi- X) 4 Fi
0-2 1 3 3 31.69 -102.98 334.6
2-4 3 4 12 6.25 -7.81 9.79
4-6 5 6 30 3.37 12.53 1.89
6-8 7 2 14 15.12 41.59 114.38
8-10 9 1 9 22.56 107.17 509.06
 16 68 78.99 -40.5 969.78

Yukarıdaki veriler yardımı ile diklik-basıklığı, eğikliği değişkenlik ve merkez

bakımından tanımlayınız.
( x  ) 2 ( x   ) 3 ( x   ) 4
Not : V2  ; V3  ; V4 
n n n
Cevap 21.
( x   ) 4 969.78 ( x   ) 2 78.99
Diklik-Basıklık = V4    60.61 ; V2    4.94
n 16 n 16

 V   60.61 
q 2   4 2   3   2
  0.516 olduğundan platokurtiktir.
 (V 2 )   (4.94) 
Dağılımın eğikliği ise ;
( x  ) 3 - 40.15  2.53
V3    2.53 ; q1   0.23 olduğundan negatif eğik.
n 16 (4.94) 3 / 2

Soru 22.
Aşağıdaki verilerden faydalanarak ;
a) Aritmetik ortalamayı d) Varyans’ı
b) Mod’u e) Standart Sapma’yı
c) Medyan’ı f) Standart Hata’yı hesaplayınız.

Sınıflar Fi di d i2 Fi .d i2 Fi.di Eklemeli Frekans

2-5’den az 2 3.5 12.25 24.5 7 2
6-9’den az 5 7.5 56.25 281.25 37.5 7
10-13’den az 18 11.5 132.25 2380.5 207 25
14-17’den az 6 15.5 240.25 1441.5 93 31
18-21’den az 3 19.5 380.25 1140.75 58.5 34
 34 821.25 5268.5 403

91
Cevap 22.
 d . f  403
a) X   i i    11.85
 f i  34
 (18  5) 
b) Mod = 10   .3  11.56
 (18  5)  (18  6) 
c) Medyan 17. ferdin değeri olan
 (17  7) 
Medyan = 10   .3  11.66
 18 

1  (Fi .d i ) 2  1  (403) 2 
d) S 2  F
 i i.d 2
   5268 .5    14.9
n 1  n  33  34 

e) S  S 2  14.9  3.86
S 3.86
f) S X    0.662
n 34

Soru 23.
a) Xi = {2, 4, 8} serisinin geometrik ortalamasını
b) Xi = {3, 6, 9} serisinin harmonik ortalamasını
c) Xi = {11, 10, 9, 8, 7, 4, 3} serisinin meydanını
d) Xi = { 3, 4, 7, 7, 7, 8, 8, 9, 10} serisinin modunu
e) Xi = { 8, 6, 5, 7, 9} serisinin varyansını hesaplayınız.
Not: x i  35; x i2  255

Cevap 23.
a) G.O.  n x1 x 2 ....x n  3 2.4.8  4

n 3.18
b) H .O.    4. 9
1 1 1 63 2
  ... 
n1 n2 nn

c) Medyan n tek olduğundan 8’dir

d) Mod; en çok tekrarlanan değer olan 7’dir.

2 1  2 (xi ) 2  1  (35) 2 
e) S  x i    255    2.5
n 1  n  4 5 

92
Soru 24.
Aşağıda 3 Güney Avrupa Ülkesine ait, 1979 verilerine göre nüfus ve kişi başına milli
gelir değerleri verilmiştir.Bu ülkelerin bir arada kişi başına milli gelirini tartılı aritmetik
ortalama ile hesaplayınız.
Ülkeler Kişi Başına milli Gelir Nüfus(Milyon)
Fransa 10.240 51.3
İtalya 5.400 58.5
İspanya 4.500 40.2

Cevap 24.
n1 x1  n 2 x 2  ....  n n x n (10240 * 51.3)  (5400 * 58.5)  4500 * 40.2)
T .O.    6814.08
n1  n 2  ....  n n 150

Soru 25.
Bir sürüdeki koyunların 90 tanesi 2 yaşında, 75 tanesi 3 yaşında, 55 tanesi 4 yaşında
ve 30 tanesi de 5 yaşındadır.Yapılan hesaplamalara göre çeşitli yaş gruplarındaki koyunların
ortalama yapağı verimleri şöyledir.
Yaş 2 3 4 5
Ortalama
1.8 2.1 2.0 1.6
Yapağı Verimi
Bütün sürü birden göz önüne alındığında hayvan başına ortalama yapağı verimi kaç
kg.’dır.
Cevap 25.
n1 x1  n 2 x 2  ....  n n x n (1.8 * 90)  (2.1* 75)  (2.0 * 55)  (1.6 * 30)
T .O.    1.91 kg.
n1  n 2  ....  n n 250

Soru 26.
Bir morkaraman sürüsünden şansa bağlı olarak seçilen 16 kuzuya ait doğum ağırlıkları
aşağıda verilmiştir.
Xi = {5, 3, 6, 4, 2, 3, 4, 4, 4, 6, 4, 8, 4, 6, 4, 5}
x2 = 396 ; x = 72 ; n = 16
a) Aritmetik ortalama d) Varyans
b) Medyan e) Standart sapma
c) Mod f) Varyasyon katsayısını hesaplayınız.

93
Cevap 26.
x 72
a) A.O.    4. 5
n 16
b) Medyan = [(4.5+4.6)]/2= 4.55
c) Mod = 4(7 kere tekrar etmiştir.)

2 1  2 (xi ) 2  1  (72) 2 
d) S  x i     396    4.8
n 1  n  15  16 
e) S=2.19
f) VK = 2.19/4.5*100=48.6

Soru 27.
İstatistiği tarif ederek aşağıdaki terimleri açıklayınız.
a)Kareler toplamı, b)Kareler ortalamaları c)Frekans poligonu d)Değişim aralığı
Cevap 27.
İstatistik; örneği karakterize eden ölçümlerdir.
Kareler Toplamı; ortalamadan ayrılışların kareleri toplamıdır.
Kareler Ortalamaları; Kareler toplamının eleman sayısına bölümüdür.Diğer bir
deyişle ortalamadan ayrılışların karelerinin ortalamasıdır.
Frekans Poligonu; Histogram oluşturan sütunların üst kenarlarının orta noktalarının
birleştirilmesi ile elde edilen eğridir.
Değişim Aralığı(Range); Serideki en fazla ve en az değer arasındaki farktır.

Soru 28.
1000 memur ailesi arasında aylık gelirlere göre araştırma yapılmış ve memurların
almış oldukları aylık gelirlere göre dağılması aşağıdaki şekilde gerçekleşmiştir.Bu topluluk
içinde düzenli bir gelir dağılımı söz konusu olabilir mi? İnceleyeniz.
Aylık Gelir(TL) Memur Sayısı
10000’den az 8
10000-12000 16
12000-14000 40
14000-16000 26
16000’den çok 10

Cevap 28.
Nisbi frekanslara bakarak dağılımın normal dağılışa uymadığı anlaşılmaktadır.
Nisbi Frekanslar :
8/90=0.088, 16/90=0.17, 40/90=0.44, 10/90=0.11, 26/90=0.28
94
Soru 29.
Xi = {12, 11, 10 , 10, 9, 7, 6, 5, 2} serisinin
a) Eğiklik derecesini
b) Diklik derecesini
c) Değişkenlik derecesini hesaplayınız. (Not: X  8 )

Cevap 29.
 V  ( x   ) 3 ( x  ) 2
a) q1   33/ 2  ; V3  ; V2 
 V2  n n

(12  8) 2  ........  (2  8) 2 (12  8) 3  .....  (2  8) 3

V2   8.9 ; V3   18
9 9
  18 
q1   3/ 2
  0.67 negatif eğik.
 (8.9) 

 V  ( x   ) 4 (12  8) 4  ........  (2  8) 4
b) q 2   4 2   3 ; V4  ; V4   201.5
 (V2 )  n 9

 201.5 
q 2     3  0.46 olduğundan platokurtiktir.
2 
 (8.9) 

Soru 30.
25 adet Pemphigus populi-Transversus isimli bir afit zararlısının belli bir hayat
devresindeki femur uzunluğu (mm x 10-1) olarak aşağıda verilmiştir.
3.8 3.6 4.3 3.5 4.3 a) Frekans tablosunu oluşturunuz.
3.3 4.3 3.9 4.3 3.8 b) Histogram ve frekans poligonunu çiziniz.
3.9 4.4 3.8 4.7 3.6
4.1 4.4 4.5 3.6 3.8 c) Frekans tablosu yardımı ile aritmetik ortalamayı
4.4 4.1 3.6 4.2 3.9 hesaplayınız.

Cevap 30.
a) Önce sınıf sayısı ve sınıf genişliği bulunacaktır.
k= 1+3.3 log n =1+3.3 log 25 = 5.62  6 sınıf sayısı
Range = max – min = 4.7 – 3.3 = 1.4
Sınıf genişliği = [ Range/k ] = (1.4)/6 = 0.23
Orta Nokta = (üst + alt sınır)/2

95
 Sınıflar Frekans Eklemeli Frekans Eklemeli Nisbi Frekans Orta Nokta(di)
3.3-3.53 2 2 8 3.40
3.54-3.77 4 6 24 3.60
3.78-4.01 7 13 52 3.90
4.02-4.25 3 16 64 4.10
4.26-4.49 7 23 92 4.30
4.50-4.73 2 25 100 4.60

b) Histogram ve frekans poligonu

8 Fy
7 7
7
6
5
4 4
3 3
2 2
2
1
X
0
3.3-3.53 3.54-3.77 3.78-4.01 4.02-4.25 4.26-4.49 4.5-4.73

8 Fy
7 7
7
6
5
4 4
3 3
2 2 2

1
X
0
3.3-3.53 3.54-3.77 3.78-4.01 4.02-4.25 4.26-4.49 4.5-4.73

c) f i .d i  100.9 ; A.O.  100.9 / 25  4

Soru 31.
Bir hastada yapılan ölçümlerde distolik kan basınçları (Mg-Hg) aşağıdaki gibi
bulunmuştur.
Xi = { 80, 70, 80, 78, 81, 75, 77, 74, 77, 68} Bu hastanın;
a) Kan basınç ortalamasını
b) Kan basınç varyansını

96
 c) Kan basınç standart sapmasını
d) Kan basınç varyasyon katsayısını hesaplayınız.
Not: n=10 , x  760, x 2  57.928

Cevap 31.
xi 760
a) X    76
n 10

1  2 (xi ) 2  1 (760) 2 
b) S 2  x i    57928    18.6
n 1  n  9 10 

c) S 2  S  18.6  4.31
S 4.31
d) VK  * 100  *100  5.67
X 76

Soru 32.
Bir yedek parça satıcısı maliyetine göre satış fiyatını tespit ettiği 268 fren parçasını
aşağıdaki fiyatlardan satmıştır.Bu parçaların ortalama satış fiyatı nedir.
Ort.Satış Fiyatı : Parça Sayısı :
1800 68
1290 112
1940 88

Cevap 32.
x1n1  .......  x n n n (1800 x68)  (1920 x112)  (1940 x88)
TO    1632,1194
n1  n 2  ....  nn 68  112  88

Soru 33.
Bir dersin ara sınavından alınan notlar şöyle dağılmaktadır.
Alınan Not Öğrenci Sayısı
40-50 38
50-60 50
60-70 35
70-80 16
80-90 11
90-100 2
Eğiklik konusunda ne söyleyebilirsiniz.

97
Cevap 33.

Sınıflar di fi fi.di
40-50 45 38 1710
50-60 55 50 2750
60-70 65 35 1480
70-80 75 16 1200
80-90 85 11 935
90-100 95 2 190
 152 8265

( f i .d i ) 8265
X    54.3
f i 152

( x   ) 3 ( x  ) 2
V3  = 25239 ; V2  = 21.24
n n
V3
q1   0.000072 ve pozitif eğik.
V23 / 2

Soru 34.
Bir kg. ekmek fiyatı ile 1 kg.et fiyatı arasındaki oran son üç yılda (1/10), (1/12), (1/16)
olmuştur.Bu üç yılın ortalama ekmek fiyatı/et fiyatı oranını bulunuz.

Cevap 34.
G.O.  n x1 x 2 ....x n  3 (1 / 10)(1 / 12)(1 / 16)  0.62

Soru 35.
Bir malın üretim miktarında son üç yılda sırası ile %55, %3 ve %112’lik değişmeler
olmuştur.Yıllık ortalama değişme oranını bulunuz.

Cevap 35.

 55  3  112 
G.O.  n x1 x 2 ....x n  3      0.265
 100  100  100 

Soru 36.
1970-79 döneminde sanayi ücreti artış hızları %0 ve %16 arasında değişken 66
ülkenin üretim artışı itibarı ile dağılımı aşağıdaki gibi olmuştur.Bu dağılımın meydanını
bulunuz.
98
Sınıflar 0-2 2-4 4-6 6-8 8-10 10-12 12-14
Ülke Sayısı(Frekans) 6 16 18 9 10 5 0
Eklemeli Frekans 6 22 40 49 59 64 64

Medyan(Ortanca)=64/2=32. ferdin bulunduğu yerdedir.Bu fert de (4-6) sınıfında yer

almaktadır.
 (F / 2)  Fi 
Medyan = L med    * C med
 Fmed 
 32  22 
 4  * 2  5.11
 18 

Soru 37.
Bir baldan alınan örneklerde bulunan prolin adlı amino asidine ilişkin değerler
aşağıdaki gibi sınıflandırılmıştır.
Prolin
0-10 11-20 21-30 31-40 41-50 51-60 61-70 71-80 81-90
(mgr)
Frekans
0 5 66 82 95 76 60 29 8
(Fi)
Eklemeli
0 5 71 153 248 324 364 413 421
Frekans

Bu verilerden faydalanarak;
a) Verilere ilişkin histogram çiziniz.
b) Medyan ve modunu hesaplayınız.

Cevap 37.
a)

100 Fy 95
90
82
80 76
70 66
60 60
50
40
29
30
20
8
10 0 5 X
0
0-10 11-20 21-30 31-40 41-50 51-60 61-70 71-80 81-90

99
 b) Medyan = 421/2=211.ferdin bulunduğu değeri olup, bu fert 41-50 sınıfında yer
almaktadır.
 (F / 2)  Fi   211  153 
Medyan = Lmed    * C med  41    * 9  47 ’dir
 Fmed   95 

 1 
Mod = [Mod Sınıfı Alt Sınırı] +  *C
 (1   2 ) 
 (95  82) 
Mod = 41    * 9  44.65
 (95  82)  (95  76) 

Soru 38.
Bir dersin ara sınavından alınan notlar aşağıya çıkarılmıştır.
Alınan Not Öğrenci Sayısı
30-40 48
40-50 38
50-60 50
60-70 35
70-80 16
80-90 11
90-100 2
a) Bu dağılımın ortalamasını hesaplayınız
b) Bu dağılımın varyansını hesaplayınız
c) Bu dağılımın standart sapmasını hesaplayınız
d) Bu dağılımın varyasyon katsayısını bulunuz.
e) Bu dağılımın histogramını çiziniz.

Cevap 38.

Sınıflar fi di fi.di d i2 d i2 f i
30-40 48 35 1680 1225 58800
40-50 38 45 1710 2025 76950
50-60 50 55 2750 3025 151250
60-70 35 65 2275 4225 147875
70-80 16 75 1200 5625 90000
80-90 11 85 935 7225 79475
90-100 2 95 190 9025 18050
 200 10740 32375 622400

f i .d i 10740
a) A.O.    53.7
n 200

100
 2 1  2 (f i .d i ) 2  1  (10740) 2 
b) S   f i .d i    622400    229.46
n  1  n  199  200
  

c) S 2  S  15.15
S 15.15
d) VK  * 100  * 100  28.2
X 53.7
e)

50
Fy 50 48
45
40 38
35
35
30
25
20 16
15 11
10
5 2
0 X
35 45 55 65 75 85 95 105

Soru 39.
Bir beslemeci insanlarda yemek alışkanlığı üzerine çalışmaktadır. 13 yaşında 50 erkek
50 kızın harcadıkları kalori aşağıda sunulmuştur.
a) Her grubun mod ve meydanını bulunuz.
b) Her grubun harcadıkları kalori ortalamalarını hesaplayınız.
Sınıflar Erkek Frekansı Eklemeli Frekans Kız Frekansı Eklemeli Frekans
1000-1499 1 1 1 1
1500-1999 2 3 0 1
2000-2499 4 7 2 3
2500-2999 16 23 5 8
3000-3499 12 35 10 18
3500-3999 7 42 20 38
4000-4499 5 47 8 46
4500-4999 2 49 2 48
5000-5499 1 50 2 50

Cevap 39.
a) Erkek için mod 16 frekanslı sınıftaki değerdir.Bu sınıf da 2500-2999 sınıfıdır.
 (16  4) 
Mod  2500   .499  2874.25
 (16  4)  (16  12) 
Kızlar için mod 20 frekanslı sınıftaki yani 3500-3999 sınıfındaki değerdir.

101
  20  10 
Mod  3500   .499  3726.82
 (20  10)  (20  8) 
Medyan = 50/2=25.değerdir.
Bu değer erkekler için 3000-3499 sınıfında yer almaktadır.Erkekler için medyan;
 25  23 
Medyan  3000   .499  3083.16 ’dır.
 12 
Kızlar için medyan sınıfı 3500-3999 sınıfıdır.
 25  18 
Medyan  3500   .499  3849.3
 10 
(f i .d i )
b) Erkekler için f i .d i  158997.5  A.O.   3179.5
f i

(f i d i )
Kızlar için f i d i  151729.5  A.O.   3034.5
f i
Soru 40.
Aşağıda 60 öğrencinin ağırlıklarına ilişkin veriler sunulmuştur.n=gözlem sayısı olmak
üzere k=0+3.3 log n=6.867 olduğuna göre frekans tablosunu oluşturarak histogramı çiziniz.
65 70 48 58 64 62 66 71 72 64
71 56 70 63 64 66 68 63 59 76
68 67 66 60 64 75 71 60 72 73
67 80 57 59 73 75 75 62 63 80
73 63 69 60 70 70 64 62 58 63
71 70 83 59 71 65 68 69 54 73

Cevap 40.
k= 1 + 3.3 log n = 1 + 3.3 log 60 = 7
Range = 83-54 = 29
Sınıf Genişliği = Range/Sınıf Sayısı = 29/7 = 4.14
Sınıflar Frekans Eklemeli Frekans
53-57’den az 3 3
58-62’den az 11 14
63-67’den az 17 31
68-72’den az 18 49
73-77’den az 8 57
78-82’den az 2 59
83-87’den az 1 60

102
 20
18 17 18
16
14
12 11
10
8
8
6
4 3
2 2
1
0
53-57 58-62 63-67 68-72 73-77 78-82 83-8

Soru 41.
Aşağıdaki frekans tablosundan yararlanarak Aritmetik ortalama ve varyansı
hesaplayınız.
Sınıflar Fi di Fidi Fi d i2
0-9.5 8
10-19.5 20
20-29.5 40
30-39.5 56
40-49.5 44
50-59.5 20
60-69.5 8
70-79.5 4
 200 7150 300612

Cevap 41.
7150
A.O.   35.75
200

1  (Fi .d i ) 2  1  (7150) 2 
S2  F
 i i.d 2
   300612    226.12
n 1  n  199  200 

Soru 42.
Mühendislerin yıllık kazançlarının standart sapması 60.000, profesörlerin 40.000 TL
bulunsun.Acaba mühendislerin geliri mi yoksa profesörlerin geliri mi daha
değişkendir.Hesaplayınız.( X prof  1.250.000, X müh  2.400.000 )

103
Cevap 42.
S
VK  .100
X
60000
Mühendisler için ; VK  .100  2.5
2400000
40000
Profesörler için ; VK  .100  3.2
1250000
Profesörlerin V.K.’sı daha büyüktür. O halde gelirleri daha değişkendir.

Soru 43.
Bir holdinge ait fabrikada çalışan işçi sayıları ve her birinde ödenen ortalama ücret
aşağıdaki gibidir.Fabrikaların tamamı için ortalama ücreti bulunuz.
A B C 
Ortalama Ücret (TL) 72.000 68.000 81.000
İşçi Sayısı 56 32 28 116

Cevap 43.
x1n1  .......  x n nn (72000 x56)  (68000 x32)  (81000 x 28)
TO    73.069
n1  n 2  ....  n n 116

Soru 44.
Deskriptif istatistikte kaç çeşit grafik bulunmaktadır.İsimlerini belirtiniz.

Cevap 44.
a) Verilerin büyüklüklerine göre sınıflandırılmasının şekille ifadesinde kullanılan
grafikler.
 Histogramlar
 Frekans poligonu
 Çubuklu diyagram
 Eklemeli frekans poligonu
b) İki ayrı veri oranındaki miktarlar arasındaki ilişkilerin ifade edilmesinde kullanılan
grafikler.
 Çizgi eğri grafikleri
 Çubuklu grafikler
 Dağılım grafikleri
c) Bir bütünün kısımları arasındaki ilişkilerin ifade edilmesinde kullanılanlar.
104
  Bütünün resmi
 Bileşik çizgi grafikler
 Bileşik sütun grafikler
 Bölünmüş daire grafikler

Soru 45.
Dünyadaki 76 en büyük şehrin 1976-77 nüfus verilerine göre gruplara ayrılması ile
elde edilen frekans tablosu aşağıda verilmiştir.
Sınıflar(x1000) Frekans(Fi) Nisbi Frekans Eklemeli Frekans Eklemeli Nisbi Frekans
2000-4000 44
4000-6000 15
6000-8000 9
8000-10000 4
10000-120000 3
12000-140000 1
 76

a) Boş yerleri doldurunuz.

b) Aritmetik ortalamayı hesaplayınız.( f i .d i  352000 )

c) Varyansı hesaplayınız.( f i .d i  2066000 )

Cevap 45.
a)
Nisbi frekans Eklemeli Frekans Eklemeli nisbi frekans
44/76=0.578 44 44/76=0.57
15/76=0.198 59 59/76=0.77
9/76=0.119 68 68/76=0.89
4/76=0.053 72 72/76=0.94
3/76=0.039 75 75/76=0.98
1/76=0.013 76 76/76=1
 1 76

f i .d i 352000
b) A.O.    4631.6
f i 76

1  (Fi .d i ) 2  1  (352000) 2 
c) S 2  F
 i i.d 2
    2066000    21709997.1
n 1  n  75  76 

105
Soru 46.
Fasulye pek nektar salgılamaz ama, toprağa citro phosphate verildiğinde bol nektar
elde edilmiş ve fasulye çiçekleri arıları çekmiştir.Bir araştırıcı tarlayı parsellere ayırarak her
parsele fasulye bitkisi ekmiş ve bunlara çeşitli dozlarda gübreler vermiştir.Uzun gözlemler
sonunda parsellere bir saat boyunca gelen ortalama arı sayıları şöyledir.
Gübre(kg/ha.) 50 150 200 250 300 350 400
Arı sayısı 3.1 7.2 9.7 14.3 18.6 24.0 30.1
Bu verileri bir çizgi grafiği ile gösteriniz.

35
30,1
30
25 24,0

20 18,6
15 14,3
10 9,7
7,2
5 3,1
-
50 150 200 250 300 350 400

Soru 47.
Bir işçi 10 fidanı 43 dakikada, İkinci işçi 10 fidanı 50 dakikada, Üçüncü işçi 10 fidanı
48 dakikada, Dördüncü işçi 10 fidanı 55 dakikada budamışlardır.
Bu işçilerin ortalama 10 fidanı budama sürelerini hesaplayınız.

Cevap 47.
Böyle durumlarda ortalama almak için Harmonik Ortalamadan faydalanılır.
n 4
H .O.    48.6 dak .
(1 / n1 )  .......  (1 / nn ) (1 / 43)  (1 / 50)  (1 / 55)  (1 / 48)

Soru 48.
Aşağıdaki değerleri sınıf aralıkları 5 olmak üzere gruplanmış bir frekans tablosu haline
getiriniz.
3, 7, 12, 21, 13, 16, 19, 6, 22, 29, 15, 12, 9, 8, 8, 6, 6, 7, 5, 4, 5, 8, 11, 11, 17

106
Cevap 48.
Sınıflar Frekans Eklemeli Frekans Nisbi frekans
3-7 9 9 0.36
8-13 9 18 0.72
14-19 4 22 0.88
20-25 2 24 0.96
26-31 1 25 1
Soru 49.
Kız ve erkek öğrencilerin ağırlıkları ile ilgili frekans bölünmesinin standart sapmaları
sırası ile 5.51 ve 6 kg., aritmetik ortalaması ise 55 kg.(kız) ve 70 kg.(erkek) olarak
hesaplanmıştır.Bu bölünmelerin değişkenliklerini varyasyon katsayıları yardımı ile mukayese
ediniz.

Cevap 49.
Kızlar : S1=5.51, X 1  55

Erkekler : S2=6, X 2  70
S
VK = .100
X
5.51 6
VK 1  .100  10.01, VK 2  .100  8.57
55 70
Buna göre kızların değişkenliği daha fazladır.

Soru 50.
Geçen yıl belli bir mesafeye taksi ücretleri belediye otobüsü ücretinin 8 katı idi.Bu yıl
ise 12 katıdır.
a) İki yıl için bu ücret oranlarının aritmetik ve geometrik ortalamasını bulunuz.
b) Bu sayılara göre otobüs ücretlerinin taksi ücretlerine oranı ilk yıl (1/8)=0.125, ikinci
yıl ise (1/12)=0.083’dür.Bu iki oranın aritmetik ve geometrik ortalamasını
bulunuz.Elde ettiğiniz sonuca göre bu tip oranlar için aritmetik ortalamayı mı,
geometrik ortalamayı mı tercih edersiniz?

Cevap 50.
x1  x 2 8  12
a) AO    10
n 2
GO  n x1 x 2  2 8.12  2 96  9.8

107
 0.125  0.083
b) AO   0.104  %10.42
2
GO  2 (0.125)(0.083)  0.1021  %10.21
Oranlara ilişkin ortalamalarda geometrik ortalama daha uygundur.

Soru 51.
Aşağıda 40 adet 2 yaşlı koyunun ağırlığı verilmiştir. Bu verileri,
a) Frekans tablosu haline getirerek, histogramını çiziniz.
b) Aritmetik ortalamasını hesaplayınız.
c) Varyansını hesaplayınız.
Not : n=40 ; f i d i  1260 ; f i d i2  46735

33 2 39 17 53
1 34 22 34 11
33 20 29 30 33
19 59 19 33 53
57 24 39 21 12
53 30 53 24 44
32 25 39 19 32
40 36 30 30 21

Soru 52.
Aşağıda bir sınavda alınan notlara ilişkin frekans tablosu verilmiştir. Bu frekans
tablosundan (VK) hesaplayarak, hitogramını çiziniz.
Notlar Frekans(fi) Orta Nokta X i2 fi.Xi f i . X i2
0-10’dan az 1 5 25 5 25
11-20’dan az 1 15.5 240.25 15.5 240.25
21-30’dan az 8 25.5 650.25 204 5202
31-40’dan az 25 35.5 1260.25 887.5 31506.25
41-50’dan az 39 45.5 2070.25 1774.5 80739.75
51-60’dan az 45 55.5 3080.25 2497.5 138611.25
61-70’dan az 36 65.5 4290.25 2358 154449
71-80’dan az 25 75.5 5700.25 1887.5 142506.25
81-90’dan az 16 85.5 7310.25 1368 116964
91-100’dan az 4 95.5 9120.25 382 36481
 200 33747.25 11379.5 706724.75

108
Soru 53.
Aşağıdaki 30 öğrencinin boy uzunluğuna ilişkin dağılışı yalnızca sınıf sınırları ve
frekanslarını içeren frekans tablosu halinde ifade ediniz.(Not: Minimum değer = 160 ;
Maksimum değer = 187’dir.)
k=1+3.3log(n)
160 163 173 178 180 169 168 187 174 173
168 178 173 168 170 170 171 168 170 180
167 170 182 172 185 175 175 184 172 185

Soru 54.
Aşağıdaki frekans tablosunda medyanı ve geometrik ortalamayı hesaplayınız.
 (F / 2)  Fi 
Not : Medyan = L med    * C med
 Fmed 
Sınıflar Frekans(fi) Eklemeli Frekans(fi) Orta Nokta(Xi) log(Xi) (fi)(logXi)
158-164 4 4 161 2.207 8.828
165-171 20 24 168 2.225 44.5
172-178 19 43 175 2.243 42.617
179-185 7 50 182 2.260 15.82
 50 686 8.935 111.765

Soru 55.
Aşağıdaki frekans tablosunda modu hesaplayınız.
 1 
Not : Mod  Lmod    *C
 ( 1   2 ) 
Sınıflar Eklemeli Frekans
158-162 4
163-167 9
168-172 28
173-177 42
178-182 46
183-187 50

Soru 56.
Aşağıda bir sınıfın notlarının dağılımı frekans tablosu halinde sunulmuştur.bu tablo
yardımı ile aritmetik ortalama, mod, medyan, varyans, varyasyon katsayısı, standart sapma,
standart hatasını hesaplayarak histogramını çiziniz.

109
Sınıflar Orta Nokta (Xi) Frekans(fi) Fi.Xi Eklemeli Frekans Nisbi Frekans X i2 Fi . X i2
61-65 63 10 630 10 0.105 3969 39690
66-70 68 17 1156 27 0.179 4624 78608
71-75 73 25 1825 52 0.264 5329 133225
76-80 78 18 1404 70 0.189 6084 109512
81-85 83 12 996 82 0.127 6889 82668
86-90 88 8 704 90 0.084 7744 61952
91-95 93 4 372 94 0.042 8649 34596
96-100 98 1 98 95 0.010 9604 9604
 95 7185 1.0 52887 549885

110
 12.2. BİR ÖRNEK ORTALAMASININ ANA KİTLE
ORTALAMASINA KARŞI TESTİ

Soru 1.
Bir sigara fabrikasındaki sigara paketleme makinesinin ürettiği paketlerin tam olarak
20 sigara içermesi gerekmektedir.Bu işlemin gerçekleşip gerçekleşmediğini test etmek için
225 sigara paketinden oluşan bir örnek alınmış, paketlerde ortalama sigara sayısının 19.4
standart sapmasının 1.7 olduğu görülmüştür.=0.05 anlamlık düzeyi için sigara paketleme
makinesinde bir arıza olup olmadığını test ediniz.

Cevap 1.
H0: µ=20 (çekilen örnek ana kitle ortalaması 20 olan populasyona aittir.)
H1: µ20 (19.4 ortalama ana kitleye ait değildir.Makine arızalıdır.
Örnek ortalaması( X ) = 19.4 ve ana kitle ortalaması(µ)=20’dir.
n>30 olduğundan Z cetveli kullanılır.

İst  parametre  X    19.4  20

Z    5.45
St.Sapma S
 x    1 . 7 
 
 225 
S
Sx 
n

Sonuç olarak; H0 reddedilir.Makine

arızalıdır.
-5.45

Soru 2.
Bir otomobil yapımcısı ürettiği otomobillerin 1 litre benzinle ortalama 11 km. yol
aldığını iddia etmektedir. Bu iddiayı test etmek için rastgele seçilen 17 otomobilde birer litre
benzinle yapılan denemede ortalamanın 10.625 ve Standart sapmanın da 1.2 km olduğu
görülmüştür.Yapımcının iddiasının doğru olup olmadığını =0.01 hata seviyesi için test
ediniz.(µ=11)

111
Cevap 2.
H0: µ=11 (otomobil 1 litre benzinle 12 km gidebilir)
H1: µ11 (otomobil 1 litre benzinle 11 km gidemez)

 X    10.625  11
TK (t )      1.31 SD=17-1=16
S
 x  1.2
17

Sonuç ; test kriteri -1.31 olduğundan H0

kabul edilir.Çekilen örnek ana kitle
ortalaması 11 olan populasyondan -1.31
-2.92 +2.92
seçilmiştir.

Soru 3.
Bir fırında eksik gramajlı ekmek çıkarıldığı iddia edilmektedir.Populasyon
ortalamasının µ=420 gr olması gerekmektedir.Bu fırından alınan n=100 ekmek tartılmış ve
X  390 gr ve S2= 81 gr hesaplanmıştır.Bu iddianın doğru olup olmadığını kontrol ediniz.

Cevap 3.
H0: µ=420 (çekilen örnek µ=420 olan populasyondan seçilmiştir.)
H1: µ420 (çekilen örnek başka populasyona aittir.)

 X    390  420
n>30  Z cet. TK (Z )    =  33
 Sx  9
100
S
Sx  ; S 2  81  S  9
n

Test kriteri -33 olduğundan H0 reddedilir.

Ekmek eksik gramajlıdır.

Soru 4.
Doğu Anadolu’daki morkaraman koyunlarında yapağı verimi ortalamasının µ=2.5
kg.olduğu bilinmektedir.Üniversite çiftliğindeki 400 koyunda bu ortalama X  2.9 kg ve

112
 S2=4 olarak bulunmuştur.Çiftlik koyunlarının yapağı verimi bakımından Doğu Anadolu
morkaraman koyunlarından farklı olup olmadığını test ediniz.(=0.05)

Cevap 4.
H0: µ=2.5 (çiftlik oyunları Dağu Anadolu Mor Karamanlarından farklı değildir.
H1: µ2.5 (çiftliktekiler mor karamanlardan farklıdır.)

 X    (2.9)  (2.5)
TK (Z )     4
 S x  2
400

Test kriteri 4 olduğundan H0 reddedilir. -1.96 +1.96

Soru 5.
Bir cins çilekte bitki başına ortalama verim µ=150 gr., varyan ise 2=300’dür.Bu
bitkilerden 10 tanesi özel bir metodla işlenen topraklarda yetiştirilmiş ve X  165 gr. verim
gözlenmiştir.=0.01 önem seviyesinde toprak işleme ve metodunun verim ortalamasını
değiştirip değiştirmediğini test ediniz.

Cevap 5.
H0: µ=150(toprak işlemenin verime etkisi olmamıştır.)
H1: µ150(toprak işlemenin verime etkisi olmuştur.)
S
µ=150, X  165 , (Sx  )
n

-2.23 +2.23 -1.96 +1.96

 X    165  150 15
n<30 TK (t )       2.74
 Sx  300 5.47
10
H0 reddedilir.Yeni metod verimi arttırmıştır.
113
Soru 6.
Varyansı(2)=225 olan bir populasyondan çekilen 9 fertlik örnekte X  20
bulunmuştur.Ana kitle ortalamasının µ=22 olduğu yolundaki µ=0.01 önem seviyesi için
hipotezi kontrol ediniz.

Cevap 6.
X  20 ;   22 n<30(t) test kriteri kullanılır.
H0: µ=22(örnek populasyona aittir)
H1: µ22(örnek populasyona ait değildir.)

 X    20  22  S2 S 
TK (t )      0.4 S  ; Sx 
 Sx  225  x n n 

9

Test kriteri (0.4) olduğundan H0 kabul edilir.

0.4

-3.34 +3.34

Soru 7.
Bir konserve fabrikasında imal edilen ve üzerinde brüt 500 gr. yazan konserve
domates salçaları ile ilgi örnekleme sonucunda 196 kutuluk bir örnekte X  496 gr ve S=18
gr olmuştur.=0.01 için imal edilen salçaların ortalama ağırlığının 500 gr’dan farklı olduğu
söylenebilir mi?

Cevap 7.
H0: µ=500(örnekler populasyona aittir.)
H1: µ500(örneklere populayona ait değildir.)

 X    496  500
TK (Z )      3.12
 Sx  18
196
Sonuç; H0 reddedilir.Çekilen örnek başka -2.58 +2.58
bir populasyona aittir.

114
Soru 8.
Bir üretim merkezindeki bir makinede seri halinde miller üretilmektedir.Üretim yapan
makinenin ayarı üretilen millerin çapının 12.60 mm olacağı şekilde ayarlanmıştır.Doğal
olarak üretilen tüm millerin tam olarak tam olarak 12.6 mm çapında üretilmesi beklenemez.
Üretimde 100 adet örnek alınmış ve yapılan ölçümlerle mil ortalaması (12.65) mm ve
varyansı ise (0.1584) olarak bulunmuştur.Bu sonuçlara göre makine ayarı düzgün kabul edilir
mi?(=0.01)

Cevap 8.
H0: µ=12.60(makine ayarı düzgündür)
H1: µ12.60(makine ayarı farklıdır.)
X  12.65 ;   12.60 ; n  30

 X    (12.65)  (12.60)
TK (Z )    =  1.28
S
 x  0.158
100
Sonuç olarak H0 hipotezi kabul edilir.Yani
makine ayarı düzgündür. -2.58 +2.58

Soru 9.
Bir şehirlerarası yoldan geçen tesadüfi olarak seçilmiş 225 aracın ortalama hızlarının
92 km/sa.ve standart sapmanın 15 km/sa.olduğu tespit edilmiştir.Yoldan geçen tüm araçlarla
ilgili ortalamanın 90 km.nin üstünde olduğu hipotezini (=0.05) hata payı ile test ediniz.

Cevap 9.
H0: µ=90(tüm araçlar 90 km.dir)
H1: µ>90(Ana kitle ortalaması 90 km.nin üstündedir)
n=225, X  92, µ=90, S=15, n>30TK(Z)

 X    92  90
TK (Z )    = 2
 Sx  15
225
TK=2 olduğundan H0 hipotezi reddedilir.

+1.64

115
Soru 10.
Bir firma ürettiği lastik bantların esnekliğinin ortalama 15 cm olduğunu iddia
etmektedir.41 adet lastik bantla yapılan testte ortalamanın 13 cm ve standart sapmanın 2 cm
olduğu belirlenmiştir.Firmanın iddiasının farklı olup olmadığını tek taraflı bir test yardımı ile
ve =0.05 hata payı için test ediniz.

Cevap 10.
H0: µ=15(Tüm lastiklerin esnekliği 15 cm.dir)
H1: µ<15 (Lastiklerin esnekliği 15 cm.nin altındadır.)
µ=15 cm, n=41, S=2, X  13 cm.
 X    13  15
TK (Z )    =  6.4
S
 x  2
41
H0 red.Lastiklerin esnekliği 15 cm.nin
altındadır.

-1.64

Soru 11.
Bir oto montaj fabrikası için alınacak akülerin ortalama 3000 saatten az
dayanmamaları gerekmektedir.Bir imalatçıdan alınan 100 adet akünün ortalama ömürlerinin
2950 saat ve standart sapmanın 200 saat olduğu görülmüştür.Bu imalatçının akülerinin
ortalama ömürlerinin 3000 saatten az olduğu hipotezini =0.05 hata payı ile test ediniz.

Cevap 11.
H0: µ=3000((Akülerin ömrü 3000 sa.dır)
H1: µ<3000(Akülerin ömrü 3000 sa.nın altındadır.)
µ=3000, n=100, S=200, X  2950 , n>30(Z) test kriteri.

 X    1950  3000
TK (Z )    =  2.5
 Sx  200
100
TK= -2.5 olduğundan H0 reddedilir.
Akülerin ömrü 3000 saatin altındadır.

-1.64
116
Soru 12.
Bir mağaza sahibi günde ziyaret edenlerin ortalama 500 kişiden az olup olmadığını
araştırmaktadır.Tesadüfi olarak seçilen 30 günün ortalamasının 472 kişi ve standart
sapmasının 35 kişi olduğu görülmüştür.0.01 hata payı ile ortalamanın 500 kişinin altında
olmadığı hipotezini test ediniz.

Cevap 12.
H0: µ=500(Mağazayı günde 500 kişi gezer.)
H1: µ<500(Mağazayı günde 500 kişiden az kişi gezer.)
µ=500, n=30, S=35, X  472 , n>30TK(Z)

 X    472  500
TK (Z )    =  4.38
 Sx  35
30
-4.38

-2.33
TK= -4.38 olduğundan H0 red
edilir.Yani günde 500 kişiden az kişi gezer.

Soru 13.
Bir fabrikada halen kullanılmakta olan tezgah saatte ortalama 135 parça imal
etmektedir.Yeni bir tip tezgahın çalışması esnasında tesadüfi olarak seçilen 36 sa. içinde
ortalama 138 parça imal ettiği ve standart sapmanın 10 parça olduğu tespit edilmiştir.=0.01
düzeyi için yeni tezgahın diğerinden üstün olduğunu söyleyebilirmisiniz.

Cevap 13.
H0: µ=135(Yeni tezgah yine saatte 135 parça üretir.)
H1: µ>135(Yeni tezgah daha fazla parça üretir.)
µ=135, n=36, S=10, X  138 , n>30TK(Z)

 X    138  135
TK (Z )    =  1.81
S
 x  10
36
H0 kabul edilir.Yeni tezgahın
üstünlüğü yoktur.
+2.33

117
Soru 14.
Bir ilaç fabrikasında imal edilen sodyum bi karbonat paketlerinin ağırlığı ortalama 40
gr ve varyansı 64 gr’dır. Herhangi bir üretim partisinden rast gele seçilen 25 paketlik bir
örnekte ortalama 44 gr bulunduğuna göre makinenin ön görülen standarda uygun üretim yapıp
yapmadığını =0.05 için kontrol ediniz.

Cevap 14.
H0: µ=40(Örnek bu populasyona aittir.)
H1: µ40(Örnek bu populasyona ait değildir.)
µ=40 gr, S2=64, X  44, n=25 <30TK(t)

 X    44  40
TK (Z )    =  2. 5
S
 x  64
25

-2.80 +2.80

TK=2.5 olduğundan H1 reddedilir.Örnek bu populasyona aittir.

Soru 15.
Bir traş bıçağı imalatçısı bıçakların enlerinin 1.5 cm.den farklı olmamasını
istemektedir.Tesadüfi olarak seçilen 100 adet traş bıçağının enlerinin ortalaması 1.55 cm ve
standart sapması ise 0.1 cm olarak belirlenmiştir.=0.05 için bıçakların enlerinin 1.5 cm
olduğu söylenebilir mi?

Cevap 15.
H0: µ=1.5(Örnek ortalaması=populasyon ortalaması)
H1: µ1.5(Örnek ortalaması populasyondan farklıdır.)
µ=1.5, S=0.1, X  1.55, n=100 >30TK(Z)

 X    1.55  1.5
TK (Z )     5
S
 x  0.1
100
TK=5 olduğundan H0 reddedilir.
Örnek populasyondan farklıdır.
-1.96 +1.96

118
Soru 16.
Bir meyve suyu fabrikasının ürettiği portakal sularının ortalama (C) vitamini düzeyi
=17 mgr/100 gr. olduğu bilinmektedir. Yani bir teknikle (C) vitamini düzeyinin arttırıldığı
iddia edilmektedir. Bu iddianın doğruluğunu anlamak için yapılan incelemede 36 kutuluk
örnekte (C) vitamini düzeyi 17.8 mgr/100 gr , varyansı ise 4.5 olarak bulunmuştur. Acaba
yeni teknik ortalama vitamin (C) düzeyini arttırmış mıdır?Test ediniz.(=0.01)

Soru 17.
Bir kalite kontrol laboratuarında demir testerelerin dayanıklılığı ölçülmektedir.
Standart bir testerenin 2500 kesim yapması gerekmektedir. Bir firmaya ait 28 testerenin kesim
ortalaması 2600 ve varyansı 17500 olarak bulunmuştur. Acaba firmanın üretimi standardın
üstünde midir?(=0.01)

Soru 18.
Bir cins çilekte bitki başına ortalama verim =180 gr varyansı ise 2=250’dir. Bu
bitkiden 10 tanesi özel bir metotla işlenen topraklarda yetiştirilmiş ve X  200 gr verim
gözlenmiştir. =0.01 önem seviyesinde toprak işleme ve metodunun verim ortalamasını
yükseltip yükseltmediğini test ediniz.

119
 12.3. İKİ ÖRNEK ORTALAMASININ KARŞILAŞTIRILMASI

Soru 1.
Bir otomobil fabrikası imal ettiği otomobiller için lastik satın alacaktır.A marka
lastiklerin B marka lastiklerden daha dayanıklı oldukları öne sürülmektedir.Fabrika bu
iddianın doğruluğunu test edecektir.Bu amaç ile 120’şer adet (A) ve (B) marka lastiğin eşit
şartlar altında dayanıklılıkları ölçülmüştür.Test sonucu A marka lastiklerin ortalama ömürleri
42000 km ve standart sapmaları 2500 km olmuştur. Aynı şekilde B marka lastiklerin ortalama
ömürleri 40500 km ve standart sapmaları 3000 km olmuştur.=0.05 için (A) marka lastiklerin
(B) marka lastiklerden daha dayanıklı olduğu söylenebilir mi?

Cevap 1.
H0: µA - µB = 0 (A ve B örnekleri aynı ana kitleden çekilmiştir.)
H1: µA - µB  0 (A’nın ortalaması B’den daha fazladır.)
A B
n=120 n=120
X A  42000 X B  40500
SA=2500 SB=3000

( X 1  X 2 )  ( 1   2 ) (42000  40500)  0 1500

n>30TK(Z)=    4.07
S12 S 22 2500 2 3000 2 368.49
 
n1 n2 120 120

TK=4.07 olduğundan H0 red edilir.A lastikleri

daha uzun ömürlüdür.

-1.96 +1.96

Soru 2.
Bir mağaza erkek ve kadın müşterilere yapılan satışlar arasında fark bulunup
bulunmadığını araştırmaktadır.Erkek müşteriler arasından seçilen 1000 kişinin ortalama 6000
TL’lik(S.S.=300 TL) ve kadın müşteriler arasından seçilen 80 kişinin ortalama 6300 TL’lik

120
(S.S.=700) alışveriş yaptıkları görülmüştür.Kadın müşterilerin erkeklerden daha fazla
alışveriş yaptıkları =0.01 için söylenebilir mi?

Cevap 2.
H0: µ1=µ2 (Kadınlar ile erkekler arasında fark yoktur.)
H1: µ1µ2 (Kadınlar ile erkekler arasında fark vardır.)
Erkek Kadın
n 100 n 80
X 6000 X 6300
S1 300 S2 700

( X 1  X 2 )  ( 1   2 ) 6000  6300
n>30 TK (Z )    3.58
S12 S 22 900  6125

n1 n2

H0 reddedilir.Kadınlar erkeklerden daha fazla

Alışveriş yapmıştır.

-2.58 +2.58

Soru 3.
Bir market kasasında görevli iki elemanın Şule ile Demet arasında hizmet çabukluğu
bakımından bir fark bulunup bulunmadığı araştırılacaktır.Yapılan incelemede Şule’nin
müşterileri arasından seçilen 49 kişiye ortalama 10 dakikada hizmet götürdüğü, hizmet
çabukluğuna ilişkin varyasyondan elde edilen standart sapma ise 2’dir. Demet’in müşterileri
arasından seçilen 49 kişiye ise ortalama 5 dakikada hizmet götürdüğü ve Demet’e ilişkin
verilerin Standart sapması ise 3’tür.Şule ile Demet’in hizmet sunma süreleri arasında bir fark
bulunup bulunmadığını, = 0.05 ve =0.01 için test ediniz.
Cevap 3.
H0: µ1=µ2 (Hizmet sunma süreleri arasında fark yoktur.
H1: µ1µ2
Şule Demet
n 49 n 49
X 10 X 5
S1 2 S2 3

121
 ( X 1  X 2 )  (1   2 ) (10  5)  0 5
n>30  TK ( Z )     9.80
S12 S 22 22 32

0.265

n1 n2 49 49

+1.64 +2.33

Her iki halde de H0 reddedilir.Demet’in hizmet çabukluğu daha fazladır.

Soru 4.
Büyük bir şehirde lise öğrencilerinin okul kantinlerinde günlük gıda harcamaları
üzerine bir araştırma yapılmıştır.Şansa bağlı örnekler usulü ile işçi ve memur ailelerinden
alınan örneklerdeki sonuçlar aşağıda verilmiştir.
Sınıf Aile Sayısı Ortalama Standart Sapma Varyans
İşçi(n1) 327 6120 1040 1081600
Memur(n2) 280 6420 1180 1392900

Bu sonuçlara göre memur ailelerinin çocuklarının okul kantini ortalama gıda

harcamaları ile işçi ailelerinin ortalama gıda harcamaları farklı mıdır? Z testi ile kontrol
ediniz.(=0.01)

Cevap 4.
H0: µ1-µ2=0(Harcamaları aynıdır.)
H1: µ1-µ20(Harcamaları farklıdır.)
( X 1  X 2 )  (1   2 ) 6120  6420
TK ( Z )    3.29
S12 S 22 (1040) 2 (1180) 2
 
n1 n 2 327 280

H0 red edilir.Çocukların gıda harcamaları farklıdır.

-2.58 +2.58

122
Soru 5.
Bir otomobil fabrikasına stop lambası satın alınacaktır.A ve B firmalarının
lambalarının ortalama ömürleri ve ortalama ömürlerine ait standart ayrılışlar şöyledir.
A B
n 100 n 100
µ 4830 sa µ 5055
2 310 sa. 2 1205
Otomobil fabrikası taktığı lambaların 4000 saatten az dayananların müşteride fabrika
aleyhine bir kanaat meydana getirdiğini düşünmektedir.Bu sebeple yönetim kurulu 4000
saatin altındaki ampul nispetini minimum yapmak istemektedir.Hangi firmanın ampulleri
tercih edilmelidir.(=0.05).

Cevap 5.
H0: µ1 - µ2 = 0 (İki fabrika aynıdır.Fark yoktur.)
H1: µ1  µ2 (İki fabrika farklıdır.)
( X 1  X 2 )  (1   2 ) (4830  5055)  (0)
n>30 TK ( Z )    57.84
S12 S 22 310 1205


n1 n 2 100 100

Sonuç; H0 red edilir.Fabrikalar farklıdır.

B fabrikasının ampulleri tercih edilmelidir.

-1.96 +1.96

Soru 6.
Aşağıda iki ayrı domates çeşidine ilişkin yapılan bir denemede elde edilen sonuçlar
sunulmuştur. Birinci varyete ortalaması 24.9 ve ikinci varyete ortalaması 21.97 olrak
bulunmuştur. Bu iki çeşidin verim ortalamalarının istatistiki olarak önemli düzeyde farklı olup
olmadığına ilişkin hipotez kontrolünü yapınız.(=0.01)
Tekerrürler Xi X i2 S i2 Xi ni
1.Çeşit 299 7757.9 27.98 24.92 12
2.Çeşit 263.6 6158.12 33.42 21.97 12

123
Soru 7.
Yapılan bir çalışmada iki farklı koyun ırkından elde edilen kuzuların doğum ağırlıkları
kaydedilmiştir.Bu verilerden yararlanarak iki farklı koyun ırkının yavruların doğum ağırlıkları
bakımından istatistiki olarak bir fark var mıdır?Test ediniz.(=0.01)
2
Irklar X S N
Tahirova 2.5 0.9 100
Sönmez 2.1 0.3 120

Soru 8.
Birbirinin aynı 15 motosiklet A marka yakıt kullanılarak sürülüyor ve litre başına
ortalama 25 km yapıldığı ve standart sapmanın da 0.5 km olduğu tespit ediliyor. Aynı
motosikletler B marka yakıt kullanıldığında ortalama 28 km ve standart sapma ise 0.8 km
olarak bulunmuştur. 0.01 ihtimal seviyesinde B marka yakıt ile gidilen km daha fazla mıdır?

124
 12.4. BİR ÖRNEK ORANININ POPULASYON ORANINA KARŞI TESTİ

Soru 1.
İmal edildiği fabrikada en az %70 etkili olduğu iddia edilen bir alerji ilacı 300 hasta
üzerine denenmiştir.Belli bir süre sonucunda iyileşen hasta sayısı 222 olduğuna göre
fabrikanın iddiası doğru mudur?(=0.05).

Cevap 1.
=0.70 ; n=300 ; P̂ =222/300=0.74
H0:  = 0.70(Örnek oranı ana kitle oranı ile aynıdır.)
H1:   0.70(Örnek oranı ana kitle oranı ile aynı değildir.)

Pˆ   ((0.74)  (0.70))  0
n>30 TK (Z )  = 2
(1  ) (0.70)(0.30)
n 300

Sonuç; Fabrikanın iddiası doğru değildir.

H0 reddedilir.

Soru 2. -1.96 +1.96

Bir ayçiçeği varyetesinde
tohumların %70 çimlenme gücüne sahip olduğu bildirilmektedir.Bu varyeteden alınan (100)
bitkilik bir örnekte 62 bitki çimlenmiştir. Acaba bu örnek çimlenme gücü %70 olan ana
kitleyi temsil etmekte midir?(=0.05)

Cevap 2.
H0:  = 0.70(Örnek oranı ana kitle oranı ile aynıdır.)
H1:   0.70(Örnek oranı ana kitle oranı ile aynı değildir.)
=0.70 ; n=100 ; P̂ =0.62

Pˆ   (0.62)  (0.70)
n>30 TK ( Z )  = 2
(1  ) (0.70)(0.30)
n 100
H1 kabul edilir.Örnek ana kitleyi
Temsil etmez.

125
-1.96 +1.96
Soru 3.
Bir fabrikanın mamullerinin %10’unun kusurlu olduğu bilinmektedir. İmalat arasında
tesadüfi seçilen 100 parça örnekten 15’i kusurlu çıkmıştır.%5 hata ile fabrika ürünlerinin
%10’dan fazlasının kusurlu olduğu söylenebilir mi?

Cevap 3.
H0:  = 0.10(Örnek oranı ana kitle oranı ile aynıdır.)
H1:  > 0.10(Örnek oranı ana kitle oranından fazladır.)

=0.10 ; n=100 ; P̂ =0.15 ; =0.05

Pˆ   (0.15)  (0.10)
n>30  TK ( Z )    1.66
(1  ) (0.10)(0.90)
n 100

H0 red edilir.Örnek oranı bu ana kitleyi

temsil etmez.

+1.64
Soru 4.
Bir şehirdeki ailelerin %20 özel araç sahibi oldukları bilinmektedir. Bir yöreden
seçilen 225 ailenin %15’inin özel araç sahibi olduğu belirlendiğine göre bu yöredeki özel araç
sahibi aile oranının %20’den az olduğu 0.01 hata payı ile söylenebilir mi?

Cevap 4.
H0:  = 0.20(Özel araç sahibi olanların oranı 0.20’dir)
H1:  < 0.20(Özel araç sahibi oranı 0.20’nin altındadır.)

=0.20 ; n=225 ; P̂ = 0.15 ; =0.0.1

Pˆ   (0.15)  (0.20)
n>30 TK ( Z )  =  1.9
(1  ) (0.20)(0.80)
n 225
Sonuç olarak farksızlık hipotezi
Kabul edilir.
-2.3

126
Soru 5.
Bir şehirde yapılmış olan piyasa etüdünün sonuçlarına göre 300 kişilik örnek içinde
“A” marka diş macununu kullananların oranı 0.22’dir. Bu sonuçlara göre ana kitle oranının
%20’nin üzerinde olduğunu 0.05 hata payı ile söyleyebilir misiniz?

Cevap 5.
H0:  = 0.20(Ana kitle oranı 0.20’ye eşittir.)
H1:  > 0.20(Ana kitle oranı 0.20’den fazladır.)

=0.20 ; n=300 ; Pˆ  22 ; =0.05

Pˆ   0.22  0.20
n>30 TK ( Z )  =  0.86
(1  ) (0.20)(0.80)
n 300

H0 kabul edilir.Örneğin çekildiği ana

Kitlenin oranı 0.20’den daha büyük olduğu
söylenemez.

0.86 +1.64

Soru 6.
Bir köydeki çiftçi ailelerinin %8’inin traktör sahibi olduğu bilinmektedir. Geçen belli
bir zaman sonrasında bu köyden seçilen 65 ailelik örneğin 3 tanesinin traktör sahibi olduğu
anlaşılmıştır. Acaba geçen zaman zarfında köydeki traktör sahibi olma oranı değişmiş midir?

Soru 7.
Bir firmanın otomobil piyasasındaki satış payı %40’dır. Bir reklam programından
sonra satılan 600 arabanın 250’si bu firma tarafından gerçekleştirilmiştir. Reklam firmanın
Pazar payını arttırmış mıdır?(=0.05)

Soru 8.
Bir fabrikanın mamüllerinin %10’unun kusurlu olduğu bilinmektedir. İmalatçısından
tesadüfi seçilen 100 parça örnekten 15’i kusurlu çıkmıştır. %5 hata ile fabrika ürünlerinin
%10’dan fazlasının kusurlu olduğu söylenebilir mi?

127
 12.5. İKİ ÖRNEK ORANININ KARŞILAŞTIRILMASI

Soru 1.
İl merkezleri ve kırsal kesimler arasındaki okuma yazma oranının farklı olup
olmadığını anlamak için yapılan bir örneklemede il merkezlerinde yaşayan 1000 kişide %85
okuma yazma oranı, kırsal kesimde yaşayan 1500 kişide %65 okuma yazma oranı
gözlenmiştir.=0.01 için il merkezi okuma yazma oranı arasında istatistik olarak önemli bir
fark olup olmadığını test ediniz.

Cevap 1.
H0: µ1 - µ2 = 0(İki örnek oranı aynıdır.)
H1: µ1 - µ2  0(İki örnek oranı farklıdır.)

Pˆ1  0.85
Pˆ2  0.65

n1 Pˆ1  n2 Pˆ 1000(0.85)  1500(0.65)

k    0.73
n1  n 2 2500

( Pˆ1  Pˆ2 )  (1   2 ) (0.85  0.65)  0

Z   10
1 1 1 1
 k (1   k )(  ) (0.73)(0.27)(  )
nl1 n2 1000 1500

Sonuç olarak H0 red edilir.İki örnek oranı farklıdır.

-2.58 +2.58

Soru 2.
İstanbul’da 270 aracın trafik kontrolü sırasında bunlardan 20’sinin sigortasız olduğu
tespit edilmiştir.Ankara’da 180 araçta yapılan kontrolde ise 9 aracın sigortasız olduğu
gözlenmiştir.Bu verilere göre İstanbul’da daha fazla sigortasız araç bulunduğu söylenebilir
mi?

128
Cevap 2.
H0: µ1 - µ2 = 0(İki örnek oranı aynıdır.)
H1: µ1 > µ2  0(İki örnek oranı farklıdır.)
20 9
Pˆ1   0.074 ; Pˆ2   0.05
270 180
n1 Pˆ1  n2 Pˆ2 270(0.074)  180(0.05)
k  =  0.06
n1  n2 180  270

( Pˆ1  Pˆ2 )  (1   2 ) (0.074  0.05)  0

n>30  TK (Z )  =  1.043
1 1  0.023
( k )(1   k )  
 n1 n2 

Sonuç olarak H0 kabul edilir.

Yani iki oran aynıdır.

1.04 +1.64

Soru 3.
Yapılan bir araştırmada belli bir (A) varyetesinde 1039 tohumda çimlenme gücü 0.18
ve diğer bir (B) varyetesinde çimlenme gücü 168 bitkide 0.19 olmuştur.Bu iki varyetenin
yaşama gücü bakımından farklı olup olmadığını karşılaştırınız.(=0.01)

Cevap 3.
H0: µ1 - µ2 = 0(İki örnek oranı aynıdır.)
H1: µ1 - µ2  0(İki örnek oranı farklıdır.)

P̂1 =0.18 ; P̂2 =0.19

n1 Pˆ1  n2 Pˆ2 1039(0.18)  168(0.19)

k  =  0.18
n1  n2 1207

( Pˆ1  Pˆ2 )  (1   2 ) (0.18)  (0.19)  0

n>30  TK ( Z )    0.33
1 1   1 1 
( k )(1   k )   (0.18)(0.82)  
 n1 n2   1039 168 

129
 Sonuç olarak H0 kabul edilir.Yani
İki oran aynıdır.

-2.58 -0.33 +2.58

Soru 4.
Bir parazitolog iki farklı güvercin populasyonunun belli bağırsak paraziti ile infekte
olma oranı bakımından karşılaştırmak istemektedir.Her iki populasyonda da n1=n2=100 olan
örneklerde 1.grupta 58 ve 2.grupta 30 güvercin infekte olduğu tespit edilmiştir.Acaba bu iki
grup güvercinin infekte olma oranları arasındaki fark istatistiki olarak önemli midir?(=0.05)

Cevap 4.
H0: µ1 - µ2 = 0(İki örnek oranı aynıdır.)
H1: µ1 - µ2  0(İki örnek oranı farklıdır.)

P̂1 =0.58 ; P̂2 =0.30 ; n1=n2=100

Pˆ1  Pˆ2 0.58  0.30

n1=n2   k    0.44
2 2

( Pˆ1  Pˆ2 )  (1   2 ) (0.58  0.30)  0

TK ( Z )  =  3.68
1 1   1 1 
( k )(1   k )   (0.44)(0.56)  
 n1 n2   100 100 

H0 red edilir.Yani iki oran aynı

Değildir.Fark önemlidir.

-1.96 +1.96

Soru 5.
Pahalı bir malın kullanım oranını tespit etmek için gözlemler yapılmaktadır.Her ayın
muhtelif zamanlarında yapılan ani gözlemlerle bu malın kullanılıp kullanılmadığını (Z)
dağılışı yardımı ile oranların farklarının hipotez kontrolü ile test ediniz.
P̂1 =0.77 ; n1=700 ; P̂2 =0.22 ; n2=200
130
Cevap 5.
H0: µ1 - µ2 = 0(İki örnek oranı aynıdır.)
H1: µ1 - µ2  0(İki örnek oranı farklıdır.)

n1 Pˆ1  n2 Pˆ2 700(0.77)  200(0.22)

k    0.65
n1  n2 900

( Pˆ1  Pˆ2 )  (1   2 ) (0.77  0.22)  0

TK ( Z )  =  14.47
1 1   1 1 
( k )(1   k )   (0.65)(0.35)  
 n1 n2   700 200 

Sonuç olarak H0 red edilir.

İki oran farklıdır.

-1.96 +1.96
Soru 6.
İki ayrı hibrit çeşidinde yapılan çimlenme denemesinde (A) hibridinde 100 tohumun
82’si, (B) hibridinde ise 150 tohumdan 105’i çimlenmiştir.Acaba bu iki hibrit çeşidinin
çimlenme oranları istatistiki olarak farklı mıdır?(=0.01)

Cevap 6.
H0: µ1 - µ2 = 0(İki örnek oranı aynıdır.)
H1: µ1 - µ2  0(İki örnek oranı farklıdır.)

P̂1 =82/100=0.82 ; P̂2 =105/150=0.70

n1 Pˆ1  n2 Pˆ2 100(0.82)  150(0.70)

k  =  0.748
n1  n2 100  150

( Pˆ1  Pˆ2 )  (1   2 ) (0.82  0.70)  0

TK ( Z )  =  2.15
1 1   1 1 
( k )(1   k )   (0.75)(0.25)  
 n1 n2   100 150 

131
 H0 kabul edilir.Oranlar aynıdır.
-2.58 +2.58

Soru 7.
Bir firmanın iki satış elemanının yaptığı satışlardan ötürü firma merkezine 1.satış
elemanının 270 satışı için 20 şikayet, 2.satış elemanının 180 satışı için 9 şikayet gelmiştir.Bu
verilere göre =0.05 hata payı ile 1’nci satıcıdan daha fazla şikayet geldiğini söyleyebilir
miyiz?

Cevap 7.
H0: µ1 - µ2 = 0(İki örnek oranı aynıdır.)
H1: µ1 > µ2 (İki örnek oranı farklıdır.)
20 9
P̂1   0.07 ; P̂2   0.05
270 180
n1 Pˆ1  n2 Pˆ2 270(0.07)  180(0.05)
k  =  0.062
n1  n2 450

( Pˆ1  Pˆ2 )  (1   2 ) (0.07  0.05)  0

n>30 TK ( Z )  =  0.87
1 1   1 1 
( k )(1   k )   (0.062)(0.0938)  
 n1 n2   270 180 

H0 kabul edilir.İki satıcının şikayet oranları

aynıdır.

0.87 +1.64

Soru 8.
A ve B şehirlerinden tesadüfi olarak seçilmiş 200 ve 250’şer seçmenlik örnekler
yardımı ile yapılan kamuoyu yoklamasında incelenen (A) örneği içinde (X) partisini
destekleyenlerin oranı %60 ; (B) örneği içinde (X) partisini destekleyenlerin oranı %52

132
bulunmuştur.Bu verilere dayanarak %5 anlamlık düzeyi için A ve B şehirlerindeki oranlar
arasındaki fark önemli midir?

Cevap 8.
H0: µ1 - µ2 = 0(İki örnek oranı aynıdır.)
H1: µ1 - µ2  0(İki örnek oranı farklıdır.)

P̂1 =0.60 ; P̂2 =0.52

n1 Pˆ1  n2 Pˆ2 200(0.60)  250(0.52)

k  =  0.55
n1  n2 450

( Pˆ1  Pˆ2 )  (1   2 ) (0.60  0.52)  0

TK ( Z )  =  1.702
1 1   1 1 
( k )(1   k )   (0.55)(0.45)  
 n1 n2   200 250 

H0 kabul edilir yani iki oran aynıdır.

-1.96 1.7 +1.96

Soru 9.
Texas’da yapılan bir araştırmaya göre sonbaharda doğan 1039 Ramboılye ırkı
kuzulardan 187’si ve 168 merinos ırkı kuzudan ise sadece 33’ü ölmüştür.Ramboılye ırkının
ölüm oranının Merinos ırkı ölüm oranından daha yüksek olduğu yolundaki hipotezi kontrol
ediniz.(=0.05)

Cevap9.
H0: µ1 - µ2 = 0(İki örnek oranı aynıdır.)
H1: µ1 - µ2  0(İki örnek oranı farklıdır.)

P̂1 =187/1039=0.179 ; P̂2 =33/168=0.196

n1 Pˆ1  n2 Pˆ2 1039(0.179)  168(0.196)

k  =  0.18
n1  n2 1039  168

133
 ( Pˆ1  Pˆ2 )  (1   2 ) (0.179  0.196)  0
TK ( Z )  =  0.54
1 1   1 1 
( k )(1   k )   (0.18)(0.82)  
 n1 n2   1039 168 

H0 kabul edilir.İki oran aynıdır.

-1.96 0.5 +1.96

Soru 10.
Sığırlarda suni tohumlamadaki gebelik oranı ile tabii çiftleşme ile sağlanan gebelik
oranı arasında, tabii çiftleşme lehine %10 oranında bir fark olduğu bildirilmektedir. Bu
sürüdeki hayvanlardan suni tohumlama yapılan 165 hayvandan 132’si, tabii aşım yaptırılan 80
hayvandan 76’sı gebe kalmıştır. Tabii çiftleşmede sağlanan gebelik oranı suni tohumlamada
sağlanan gebelik oranından %10 daha fazla mıdır?(=0.01)’e göre test ediniz.

Soru 11.
Belli bir televizyon programını izleyen 400 kişilik orta yaşlı kimseden 100 kişi ve 600
kişilik gençler arasında ise 300 kişi programı beğenmektedir. Buna göre programı beğenmek
bakımından orta yaşlılar ve gençler arasında bir fark olup olmadığını %5 hata seviyesine göre
test ediniz.

134
 12.6. GÜVEN ARALIKLARI

Soru 1.
Bir şehirde yapılan piyasa etüdüne göre 300 kişilik örnek içinde “A” marka diş
macunu kullananların oranı 0.22 olmuştur.%95’lik güven sınırlarını bulunuz.

Pˆ qˆ
Not: Örnek oranlarının örnekleme dağılışının standart hatası dir.
n

Cevap 1.
(1  )
1  Pˆ  Z cet n=300 ; Pˆ  0.22 ; Z cet  1.96
n

(0.22)(0.78)
  0.22  1.96
300
  0.22  0.04
P(0.18 <  < 0.26) = 0.95

Soru 2.
Bir yüksek okuldaki kız öğrenciler arasından şansa bağlı olarak seçilmiş 64 öğrencinin
boy uzunlukları ortalaması 162 cm ve standart sapmanın 4 cm olduğu görülmüştür.Okuldaki
kızların boy uzunluklarının ortalaması için %95 güven aralığını hesaplayınız.

Cevap 2.
n=64 ; X =162 cm. ; S=4 cm. ; =0.05
S
  X  Zc .
n
4
  162  1.96.  162  0.98
64
P(161.02 < µ < 162.98)=0.95 (L1=162.98 ; L2=161.02

Soru 3.
Herhangi bir populasyonun ortalaması µ=70 varyansı 49 olsun. Bu populasyondan
çekilebilecek 16 birey için örneklerin ortalamaları %95 ihtimalle hangi değerler arasında
bulunacaktır?

135
Cevap 3.
µ=70 ; 2=49 ; =0.05
X  S
TK (t )     X  tc
S n
n

49
  70  2.13  70  3.73
16
P(66.27 < µ < 73.73) = 0.95

Soru 4.
Bir çay fabrikasının ürettiği çay paketlerinden rast gele alınan 5 kutunun ağırlığı sırası
ile (107, 103, 95, 92, 98) gram olmuştur.Bu fabrikada üretilen çay paketlerinin ortalama
ağırlığı için %95 güven sınırlarını hesaplayınız.
Not : x  495 ; xi2  49151

Cevap 4.
105  103  95  92  98
X   99
5

1 (495) 2 
S2   49151    36.5
4  5 


S= S 2  6.04
X  S
TK (t )     X  tc tc=2.70
S n
n
6.04
  99  2.70  99  7.29 S.D.=5-1=4
5
P(92.71 < µ < 106.29)=0.95 (L1=106.29 ; L2= 92.71)

Soru 5.
a) P(-2.13 < Z < -1.04)’ü hesaplayınız.
b) P(-1.19 < Z < -0.73)’ü hesaplayınız.
c) P(Z > -1.96)’yı hesaplayınız.

136
Cevap 5.
a) P(Z< -2.13) = P(Z>2.13)=0.0166
P(Z< -1.04) = P(Z>1.04)=0.1492
ve P(-2.13 < Z < -1.04) = 0.1492 – 0.016 = 0.1326
b) P(Z< -1.19)=0.1170 ve P(Z<0.73)=0.21770.1170+0.2177=0.40

-1.96 0.73

P(-1.19 < Z< 0.73) = ?

c) P(Z > -1.96) =0.025 + 0.5 = 0.525

-1.96

Soru 6.
Bir bölgede bulunan 15 yaşından büyük insanlardan 4000 kişi ile yapılan bir taramada
bu insanlardan 1200 kişinin sigara içtiği belirlenmiştir.Bu verilere göre bu bölgede bulunan
tüm 15 yaşından büyük insanlarda sigara içme oranının %95 güven sınırlarını belirleyiniz.

Cevap 6.
1200
İçenlerin oranı = Pˆ1   0.3  %30
4000

(1  )
  Pˆ  Z cet
n

(0.30)(0.70)
  0.30  1.96
4000
  0.30  0.0142
L1=Altsınır=0.2858 ; L2=Üst Sınır=0.3142

Soru 7.
Bir buğday tarlasında örneklenen 16 bitkide gözlenen kardeş sayıları aşağıdaki
şekildedir.
Xi={7, 3, 2, 4, 5, 3, 2, 1, 8, 6, 5, 4, 3, 2, 7, 5}
Bu tarladaki ortalama kardeş sayısının =0.05 için güven aralığını bulunuz.

Not: xi  67 ; xi2  345

137
Cevap 7.

1 (67) 2 
n= 16 ; X =67/16=4.18 ; S2   345    4.3
15  16 

S
  X  tc
n
4.3
  4.18  2.13  4.18  1.10
16
P(3.08 < µ < 5.28)=0.95
Soru 8.
Köy şartlarındaki 16 doğu kırmızısı ineğin sütlerinde süt şekeri % değerleri ölçülmüş
ve X =5.1 ve S2=11.6 bulunmuştur.Süt şekeri % değerlerinin normal dağılış gösterdiği
varsayılır ise; Doğu Kırmızısı populasyonu ortalamasının %95 güven sınırları hangi değerleri
alır.

Cevap 8.
n=16 ; X =5.1 ; S2=11.6 ; S=3.40
S 3.40
  X  tc = 5.1  2.13
n 16
P(3.3 < µ < 6.9)=0.95

Soru 9.
Bir bölgede yapılacak olan belediye seçimi için ön bir tahmin yapmak isteniyor ve bu
o bölgedeki bir başkan adayının seçimde alacağı oyu hesaplamak için 100 kişiden oluşan bir
örnek seçiliyor.Bu örnekte bu adaya %35 oy verildiğine göre %99 ihtimalle gerçek bir
seçimde bu adayın hangi aralıklarda oy alabileceğini söyleyebilir misiniz?

Cevap 9.

(1  )
  Pˆ  Z cet
n

(0.35)(0.65)
  0.35  2.58
100
  0.35  0.12
P(0.23 <  < 0.47)=0.99

138
Soru 10.
Mısır silajındaki kuru maddenin koyun ve sığırdaki hazmolma katsayıları % olarak
aşağıdaki gibi olmuştur.
Koyun(X1) 57.8 56.2 61.9 54.4 53.6 56.4 53.2
Sığır(X2) 64.2 58.7 63.1 62.5 59.8 59.2 --

x1  393.5; x 2  367.5; Σx12  22174.41; x 22  22535.87

a) Hazmolma katsayıları koyun ve sığırlarda farklı mıdır?
b) Ortalamalar arasındaki farkın %95 güven sınırlarını bulunuz.

Cevap 10.
393 .5 367.5
a) X 1   56.21 ; X2   61.25
7 6
( X 1  X 2 )  ( 1   2 )
TK (t ) 
S k2 S k2

n1 n2

1 (393.5) 2 
S12   22174.41    9.01
6  7 

1 (367.5) 2 
S 22   22535.87    5.12

5 6 
H0: µ1 - µ2 =0(Ana kitle ortalamaları farksızdır.)
H1: µ1 - µ2 0(Ana kitle ortalamaları farklıdır.)

(n1  1).S12  (n2  1).S 22

S k2   7.2
n1  n2  2

TK (t ) 
(56.25)  (61.25)  0   5  3.33
7.2 7.2 1. 5

7 6
Sonuç olarak H0 red edilir.Yani koyun ve sığırda hazmolma dereceleri farklıdır.
S k2 S k2
b) (1   2 )  ( X 1  X 2 )  t cet 
n1 n 2
tcet [0.05 ; 11 SD]=2.2’dir.
O nedenle P(2.7 < [ µ1 - µ2 ]< 8.3)=0.95
Soru 11.
Bir okulda yapılan ankete göre 100 kişilik örnek içinde erkeklerin boy uzunluklarının
ortalaması 178.2 cm ve varyansı ise 35 cm olmuştur. Buna göre 100 kişilik örneğin çekildiği
ana kitlede erkeklerin boy uzunluğu ortalamasının %99’lik güven aralığı nedir?

139
Soru 12.
40 bitkinin boyları ölçülmüş varyansı (S2)=36 ortalaması 172.2 cm olarak
bulunmuştur.bu bitkilerin temsil ettiği populasyonun tümünün boy ortalaması %99 ihtimalle
hangi aralıklarda bulunur.

140
 12.7. KORELASYON VE REGRESYON HESABI

Soru 1.
X ve Y değişkenlerine ait aşağıdaki gözlemler yardımı ile
a) En küçük kareler doğrusunu(regresyon denklemini) hesaplayınız.
b) Determinasyon katsayısını hesaplayınız.
c)  ’nin sıfırdan farklı olmadığı hipotezini =0.05 hata payı ile test ediniz.

Y 8 3 7 6 1
X 2 9 3 8 3

Cevap 1.
a) x=25 ; y=25 ; xy=115 ; x2=167 ; y2 =159

 (  x )(  y ) 
  xy    (25)(25) 
 n  115  
b    5   0.23
 2 
( x )  2
(25) 
 x 2   167  
 n   5 
   
Kuracağımız denklem Y=a + bx kesme noktasının değeri ise
a  Y  bX  5  0.23.(5)  3.85
Regresyon doğrusunun denklemi ; Y=3.85 + 0.23x ‘dir.

 (x)(y )   (25)(25) 
 xy   115  
 n   5 
b)     0.26
 2 (x ) 2  2 (y ) 2   (25) 2  (25) 2 
 x   y   167  159  
 n  n   5  5 
     
Determinasyon katsayısı r2’ye eşittir.
DK=(0.26)2=0.07

c) H0: =0 ; H1: 0 ; SD=5-1=4 ; =0.05

r  0.26
TK (t )    0.47
2 2
1 r 1  (0.26)
n2 52
tcet(0.05 ; 3 SD) = 2.78
Sonuç olarak =0 hipotezi kabul edilir.
-2.78 +2.78

141
Soru 2.
Aşağıda bitki yaşı ve saptaki kuru madde arasındaki ilişki verilmiştir.

X Y xi y i  3972
xi  88
Yaş K.M.(% Top)
xi2  1136
4 24
X  11
6 28
S x  1.73
8 35
10 48 y i  330
12 44 y i2  14428
14 49 Y  41.25
16 51 S y  3.82
18 51

a) Bitiki yaşı ile kuru madde düzeyi arasındaki ilişkiyi regresyon denklemi ile ifade
ediniz.
b) Elde ettiğiniz denklemi kullanarak 22 haftalık yaşa sahip bitkilerin kuru madde
%’sinin ne olacağını tahmin ediniz.
c) Korelayon katsayısını bulunuz ve bulduğunuz değerleri yorumlayınız.

Cevap 2.
 (x )(y )   (88)(330) 
 xy    3972  
a) b   n   8   342  2.03
2 2 168
 2 (x )   (88) 
 x   1136  
 n   8 
  
a  Y  bX  a  41.25  (2.03).11  18.86
Y=18.86 + (2.03)X yani bitki yaşındaki bir birim değişim kuru maddede 2.035 katı
kadar değişim oluşturur.(+18.86 kadar dahil)
b) Y=18.86 + (2.035)(22)=63.63
 (x )(y ) 
 xy  
 n  342 342
c) r     0.924
 2 (x ) 2  2 (y ) 2   2  370.1
 x 

 y 


 16814428  (330) 

 n  n   8 
İlişki pozitif olup kuvvetli bir ilişki vardır.

142
Soru 3.
X ve Y değerlerine ait aşağıdaki gözlemler yardımı ile;
a) Regresyon denkelemini kurunuz.
b) Korelasyon katsayısını hesaplyınız.
x  26 ; y  25 ; xy  117
Y 9 3 7 6 1
X 2 9 3 8 3 y 2  167 ; x 2  176

Cevap 3.
 (x )(y )   (26)(25) 
 xy   117  
 n   5   0.31
a) b  
2 2
 2 (x )   (26) 
 x   176  
 n    5 
 
26
a  Y  bX = 5  b  6.6
5
Y=a + bx  Y=6.6 – (0.31)X

 (x )(y )   (26)(25) 

 xy   117  
 n   5 
b)     0.31
 2 (x) 2  2 (y ) 2   (26) 2  (25) 2 
 x   y   117  167  
 n  n   5  5 
    

Soru 4.
Türkiye’nin 1961-70 yılları arasındaki buğday üretimi aşağıdaki gibi olmuştur.
Yıllar(Xi) Üretim (x1000 ton)(Yi) x  45
1961(0) 7000 xi2  285
1962(1) 8450 y  91870

1963(2) 10000 yi2  854582900

xi y i  435990
1964(3) 8300
S x  3.03
1965(4) 8500
S y  1083.88
1966(5) 9600
Y  9187
1967(6) 10000 X  4.5
1968(7) 9520
1969(8) 10500
1970(9) 10000

143
 a) Regresyon denklemini kurunuz ve bu denklem yardımı ile artış temayülünün
değişmediğini farz ederek 1950 yılı ve 2000 yılına ait üretimi tahmin ediniz.
b) Korelasyon katsayısını hesaplayınız. Bulduğunuz değerin anlamını tartışınız.

Cevap 4.
 (x )(y )   (45)(91870) 
 xy    435990  
 n   10   273.63
a) b  
2 2
 2 (x )   (45) 
 x    285  
 n    10 
 
a  Y  bX =9187 – (273.6)(4.5)= 7955.8
Y= 7955.8 + 273(X)
X 1950  11  Y  7955.8  (273.6)(11)  4946.2
X 200  39  Y  7955.8  (273.6)(39)  18627.2

 (x )(y ) 
 xy  
 n  22575
b) r    0.76
 2 (x ) 2  2 (y ) 2   (91870) 2 
 x   y   (82.5) 854582900  
 n  n  10 
    
İlişki pozitif ve yüksektir.
Soru 5.
Bir işletmenin yıllık reklam giderleri ve satış hasılatı son 5 yıl boyunca aşağıdaki gibi
olmuştur.(Milyar TL)
Yıl Reklam Gideri(X) Satış Hasılatı(Y) x  15
1988 2 25 xi2  55
1989 1 20 y  150

1990 5 35 yi2  4900

xy  500
1991 4 45
(x)(y )  2250
1992 3 25

a) Regresyon denklemini kurunuz.

b) 1995’de 5 milyon TL reklam gideri planlandığına göre satış hasılatı kaç lira olur
tahmin ediniz.
c) Korelasyon katsayısını bulunuz.

144
Cevap 5.
 (x )(y )   2250 
 xy    500  
 n   5 
a) b   5
 2 (x ) 2   (15) 2 
 x    55  
 n   5 
   
a  Y  bX  30  (5)(3)  15
Y=15 + 5(X)

b) Y=15 + (5)(5)=40 milyar TL.

 (x)(y ) 
 xy  
 n  50
c) r    0.79
 2 (x ) 2  2 (y ) 2   (150) 2 
 x   y   
(10) 4900  
 n  n  5 
    

Soru 6.
Beş ailenin ortalama yıllık gelirleri ile yıllık seyahat harcamalarına ilişkin bir
araştırmanın sonuçları aşağıdaki gibidir.Yıllık gelirleri bağımsız değişken (X) ve yıllı seyahat
harcamasını bağımlı değişken (Y) olarak alıp, bu iki değişken arasındaki en küçük kareler
doğrusunu(regresyon denklemini) ve korelasyon katsayısını belirleyiniz.Yıllık geliri
1.000.000 TL olan bir ailenin yıllık seyahat harcamasının ne olması gerektiğini tahmin ediniz.
Yıllık Gelir(Xi) Yıllık Seyahat Harcaması(Yi) x  50
Aileler
(x1000.000) (x100.000) y  2.5
1 6 0.12
xy  28.1
2 12 1.0
3 9 0.3 xi2  550
4 15 0.6 y i2  1.65 ; X  10; Y  0.5
5 8 0.4

Cevap 6.
 (x )(y )   (50)(2.4) 
 xy    28.1  
b  n    5   3.1  0.062
2 2 50
 2 (x )   (50) 
 x    550  
 n   5 
 
a  Y  bX  0.5  (0.062).10  0.12
Y  ( 0.12)  0.062 X
X  1.000.000  x  10 için Y  0.12  (0.062)10  50.000TL

145
Soru 7.
Şeker pancarındaki ağırlıkla şeker yüzdesi arasında ilişki aranırken aşağıdaki değerler
bulunmuştur.Pancar ağırlığı ile şeker yüzdesi arasındaki regrasyon ve korelasyon katsayılarını
hesaplayınız Sonuçları yorumlayınız.

Ağırlık(Kg.) (X) 0.6 0.2 0.3 0.1 0.4 0.4 0.3 0.5
Şeker %’si (Y) 15 21 20 21 18 17 19 16

x  2.8; y  147; xi2  1.16; y i2  2737; xi y i  49

Cevap 7.
 (x )(y )   (2.8)(147) 
 xy    49  
 n   8   13.6
b 
2 2
 2 (x )   (2.8) 
 x   1.16  
 n    8 
 
a  Y  bX =18.4-(-13.6)(0.35)=23.6
Y=23.6 – 13.6(X)
 (x )(y ) 
 xy  
 n  2.45
r   0.96
 2 (x ) 2  2 (y ) 2   (147) 2 
 x 

 y 


 (018) 2737  

 n  n   8 
Sonuç olarak pozitif ve yüksek bir ilişki vardır.

Soru 8.
Bir kuş bilimci belli bir kuş türünün kanat uzunluğu ile bulunduğu enlem arasındaki
muhtemel ilişkiyi araştırmaktadır.Araştırıcının elde ettiği veriler aşağıdadır.
a) Regresyon denklemini kurunuz.
b) Korelasyon katsayısını bulunuz ve bulduğunuz değeri yorumlayınız.

146
 Örnek Xi(enlem derece kuzey) Yi(Kanat uzunluğu) XiYi
1 25 132 3300
2 25 131 3275
3 25 128 3200
4 30 138 4140
5 30 139 4170
6 35 146 5110
7 35 147 5145
8 35 143 5005
9 40 149 5960
10 40 154 6160
11 40 151 6040
12 45 155 6975
13 45 158 7110
14 45 154 6930
15 45 155 3975
2 2
n  15; xi  540; xi  20250; X  36; y i  2180; y i  318156; Y  145.33; xi y i  79495

Cevap 8.
 (x )(y )   (540)(2180) 
 xy    79495  
 n   15   1.253
a) b  
2 2
 2 (x )   (540) 
 x    20250  
 n   15 
   
a  Y  bX =145.33 – (1.253)(36)=100.225
Y=100.225 + 1.253(X)
 (x)(y ) 
 xy  
 n  1015
b) r    0.978
 2 (x ) 2
 2 (y ) 2
  (2180) 2 
 x 

 y 


 (810) 318156  

 n  n   15 
Pozitif ve yüksek bir ilişki söz konusudur.

Soru 9.
Memeli hayvanlar üzerinde çalışan bir yüksek lisans öğrencisi tarla farelerinin orta
kulak kemiği uzunluğu ile kafatası uzunluğu arasında muhtemel bir korelasyonu
araştırmaktadır.10 gözleme ilişkin sonuçlar aşağıdadır.

147
 Kafatası Kemiği Orta Kulak Kemiği xi  270.6
Gözlem
Uzunluğu(Xi) Uzunluğu(Yi)
xi2  7327.3
1 26.2 12.9
2 26.4 12.6 X  27.06
3 27.2 13.3 yi  131.5
4 26.8 13.2
yi2  1730.27
5 28.1 13.6
6 26.5 13.1 Y  13.15
7 26.2 12.7 xi y i  3560.35
8 27.6 13.5
9 28.0 13.5
10 27.6 13.1

a) Regresyon denklemini kurunuz

b) Korelasyon katsayısını hesaplayınız.

Cevap 9.
 (x )(y )   (270.6)(131.5) 
 xy    3560.15  
 n   10   0.353
a) b  
2 2
 2 (x )   (270.6) 
 x    7327  
 n   10 
   
a  Y  bX =13.15 – (0.353)(27.06)=3.6
Y=3.6 + (0.353)(X)
 (x)(y ) 
 xy  
 n  196
b) r    1.01
 2 (x) 2  2 (y ) 2    2 
 x   y    4.86)1730.27  (131.5) 
 n  n    10 
     
Arada kuvvetli bir ilişki vardır.
Soru 10.
Bir tarlanın 6-20 cm’lik üst tabaksından alınan 9 numunede % kireç ve fosfor(ppm)
miktarı ölçülmüştür.


Xi(% Kireç 3.27 3.50 4.68 3.23 2.26 3.80 4.50 3.73 4.03 33
Yi[Fosfor(ppm)] 7.70 13.8 20.72 19.3 6.13 15.1 12.25 10.1 24.2 129.3
xi2  125.229; X  3.66; S x  0.727; y i2  2154.89; Y  14.36; S y  6.095; xi y i  494.32

Bu iki özellik arasında bir korelasyon olup olmadığını belirtiniz ve önem testini
yapınız.

148
Cevap 10.
 (x)(y )   (33)(129.5) 
 xy    494.32  
 n   9 
r   0.55
 2 (x) 2  2 (y ) 2   (33) 2  (129.5) 2 
 x   y   125.23   2154  
 n  n   9  9 
    

H0:  = 0 (Ana kitle korelasyon katsayısı sıfırdır.Yani ana kitlede ilişki yoktur.
H1:   0 (Ana kitle korelasyon katsayısı sıfırdan farklıdır.)
r  0.55  0
TK (t )    2.75  tc[0.05 ; 8 SD]= 2.31
1 r2 1  (0.55) 2
n2 92
Sonuç olarak ana kitlede ilişki olmadığı yolundaki H0 hipotezi red edilir.
Soru 11.
Aşağıdaki hellim peyniri örneklerine ilişkin kuru madde oranı (X) ile protein oranı (Y)
değer çiftleri verilmiştir.
Bu veriler yardımı ile
a) Regresyon denklemini kurunuz.
b) Korelasyon katsayısını hesaplayınız.
Xi 56 48 60 90 ......... 58.49
Yi 20.28 23.92 20.86 20.40 ......... 22.777

xi  1154.12; y i  454.94; xi2  70376.89; y i2  11137.6; xi y i  27833.64

n  19; X  60.74; Y  23.94; S x  3.82; S y  3.29

Cevap 11.
 (x )(y )   (1154.1)(454.9) 
 xy    27800.6  
 n   19   0.75
a) b  
2 2
 2 (x )   (1154.12) 
 x    70376.8  
 n    19 
  
a  Y  bX =23.94 – (0.75)(60.7) = -21.58
Y= -21.58 – (0.75)(X)

149
  (x)(y ) 
 xy  
 n  202
b) r    0.77
2 2  2 
 2 (x )  2 (y ) 
 x 

 y 


 271.911137.68  (454.94) 

 n  n   19 

Soru 12.
Bir grup öğrencinin matematik ve istatistik derslerinden aldıkları notlar aşağıdaki
gibidir.
Matematik(Xi) 82 65 53 27 69 81 79 66 88 39
İstatistik(Yi) 75 65 51 30 60 75 71 67 80 70
xi  649; y i  644; xi2  45671; yi2  43406; xi y i  43904
a) Regresyon denklemini kurunuz.
b) Korelasyon katsayısını hesaplayarak önem kontrolünü yapınız.

Cevap 12.
 (x )(y )   (649)(644) 
 xy    43904  
a) b  
n   10   2108.4  0.59
2 2 3550.9
 2 (x )   (649) 
 x    45671  
 n   10 
  
a  Y  bX =64.4 – (0.59)(64.9) = 25.85
Y = 25.83 + (0.59)(X)
 (x)(y ) 
 xy  
 n  2108.4
b) r    0.805
2
 2 (x) 2  2 (y ) 2   
 x 

 y 


 3550.9 43406  (644) 

 n  n   10 
H0 : =0 ; H1: 0
r  0.805  0
TK (t )    3.79
1 r2 1  (0.805) 2
n2 10  2
tcet[0.01 ; 8 SD ] = 3.36
Sonuç olarak H0 red edilir.
+3.36

150
Soru 13.
Belli bir ürünün yıllara göre üretim miktarı (X) ile birim başına düzeltilmiş fiyat (Y)
arasındaki ilişki aşağıdaki gibidir.
Yıl Üretim Miktarı Fiyat Üretim(X) x Fiyat(Y)
2 2
X1 X1 (X1-X) Y1 Y12 (Y1-Y)2 XY (X1-X)(Y1-Y)
1989 73 5329 4.84 18 324 0.0009 1314 -0.066
1990 79 6241 14.44 20 400 4.121 1580 7.714
1991 80 6400 23.04 17.8 316.84 0.0289 1424 0.816
1992 69 4761 38.44 21.4 457.96 11.76 1476.6 -21.266
1993 66 4356 84.64 21.6 466.56 13.1769 1425.6 -33.396
1994 75 5625 0.04 15 225 8.8209 1125 0.594
1995 78 6084 7.84 14.4 207.36 12.745 1123.2 -9.996
1996 74 5476 1.44 17.8 316.84 0.0289 1317.2 0.204
1997 74 5476 1.44 19.6 384.6 2.657 1450.4 1.956
1998 84 7056 77.44 14.1 198.81 14.97 1184.4 -34.056
 752 56804 253.6 179.7 3297.53 68.32 13420.4 -87.496
a) Serpilme diyagramını çiziniz.
b) Üretim değişkeninin varyansını bulunuz. ( 2X  ?)

c) Fiyat değişkeninin varyansını bulunuz. ( Y2  ?)

d) Regresyon denklemini bulunuz ve sonucu yorumlayınız.
e) Korelasyon katsayısını bulunuz ve sonucu yorumlayınız.
f) Sb=0.1298 ve Sr=0.25 olduğuna göre bulunan (b) katsayısı ile (r) katsayısına ilişkin
hipotez kontrollerini yapınız.

Soru 14.
Bir yetiştirme yurdunda 8 çocuğun yaşı ve psikiyatrik tedavi görme sayıları aşağıdaki
gibidir.
Yaşlar(Xi) 1 3 4 6 8 9 11 14
Tedavi Sayısı(Yi) 1 2 4 4 5 7 8 9
XY 1 6 16 24 40 63 88 126
X i2 1 9 15 36 64 81 121 196
Yi 2 1 4 16 16 25 49 64 81
Not : (Yi  Yˆ )  2.545
a) En küçük kareler doğrusal regresyonu modelini kurunuz.
b) Korelasyon katsayısını bulunuz ve %1 önem seviyesinde test ediniz.
c) Determinasyon katsayısını bularak yorumlayınız.

151
 12.8. EŞLEŞTİRİLMİŞ GÖZLEMLER

Soru 1.
12 asmada bazı sürgünler 3, bazıları 4 göz üzerinden budanmıştır. 3 ve 4 göz
üzerinden budanan sürgünlerden elde edilen yaş üzüm miktarları aşağıdaki
gibidir.Aralarındaki fark önemli midir?(Eşleştirilmiş gözlemler yaklaşımını kullanınız.)
Asmalar 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 x x2
3 Göz 4.4 6.2 6.6 5.3 4.1 3.7 6.4 7.0 4.0 3.8 3.5 4.7 59.7 314.69
4 Göz 4.6 6.0 6.0 6.4 4.0 4.0 6.2 8.1 3.7 3.4 3.0 5.4 60.8 333.58
Fark(di) 0.2 -0.2 -0.6 1.1 -0.1 0.3 -0.2 1.1 -0.3 -0.4 -0.5 0.7 1.1 3.99

Cevap 1.
 d i 1. 1
di    0.092 ;
n 12

1  2 (d i ) 2  1  (1.1) 2 
S d2  d i    3.99    0.35
n  1  n  12  1  12 

H0: D  0 (Gözler arasında farklılık yoktur.)
H1: D  0 (Gözler arasında farklılık vardır)
d  D (0.092)  0
n<30 TK (t )    0.535
Sd 0.35
12

tcet[0.01 ; 11]=3.11
H0 kabul edilir .Gözlemler arasında hiçbir
farklılık yoktur.

-3.11 0.535 +3.11

Soru 2.
Hubbard erkek civcivlerinde [Lisin + Vitkir] ve normal yemde beslenmenin
karşılaştırılması için aynı yaşta civcivler eşleştirilmiş eşlerin oluşturduğu her grup aynı yem
ile beslenmiştir.52 gün sonraki ağırlıkları aşağıdadır.Bu iki tür yemi bir biri ile karşılaştırınız.

Kafes No 1 2 3 4 5 6 7 
Lisin+Vitkin 1.5 1.3 1.2 1.0 1.2 1.0 1.4
Normal 1.2 1.1 1.1 1.0 1.0 0.8 0.9
Fark(di) 0.3 0.2 0.1 0.0 0.2 0.2 0.5 1.5

152
Cevap 2.
d i
di   1.5/7=0.214 ; d i2  0.47
n

1  2 (d i ) 2  1  (1.5) 2 
S d2  d i    (0.47)    0.025
n  1  n  6  7 

H0: D = 0 (yemler arasında fark yoktur.)

H1: D  0 (yemler arasında fark vardır.)

d  D (0.214)  0
n<30 TK (t )  =  4.28
Sd (0.025)
7

tcet[0.01 ; 6 ]=2.45
H0 red edilir.Yemler arasında fark vardır.

-1.96 1.96

Soru 3.
Bir sürüden seçilen 12 koyunun birinci ve ikinci kırkımdan verdikleri yapağı
miktarları (kg) olarak aşağıdaki gibidir.
Koyun No 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 
I.Kırkım 1.5 1.6 1.6 1.8 2.0 2.1 1.9 1.8 1.9 2.1 1.8 1.5 21.6
II.Kırkım 1.6 1.8 1.9 2.0 2.4 2.3 1.9 2.0 2.1 2.3 1.8 1.9 24.0
Fark(di) 0.1 0.2 0.3 0.2 0.4 0.2 0.0 0.2 0.2 0.0 0.0 0.4 2.4
Buna göre eşleştirilmiş gözlemler yaklaşımını kullanarak birinci ve ikinci kırkım
verimlerinin birbirinden istatistik olarak farklı olup olmadığını test ediniz.

Cevap 3.
H0: D = 0 (kırkımlar farklı değildir)
H1: D  0 (kırkımlar farklıdır)
d i
di   2.4/12=0.2
n

1  2 (d i ) 2  1  (2.4) 2 
S d2  d i    4.62    0.376
n  1  n  12  1  12 
d D 0. 2
n<30 TK (t )  =  1.12
Sd (0.376)
12
-2.2 2.2
H0 kabul.Fark önemli değildir.(=0.05)
153
Soru 4.
Belli bir ilacın tansiyona etkisini denemek üzere 10 hastada ilacın verilmesinden önce
ve sonraki kan basınçları aşağıda verilmiştir. Eş yapma tekniği ile ilacın etkisiz olduğu
yolundaki hipotezi test ediniz.
Birey İlaç Öncesi İlaç Sonrası Fark(di)
1 142.0 119.5 22.3
2 130.3 113.0 17.3
3 120.7 100.6 26.1
4 160.5 140.3 20.2
5 128.9 109.9 19.0
6 147.8 117.9 29.9
7 152.0 121.4 30.6
8 135.6 114.4 21.2
9 164.2 137.9 26.3
10 139.1 116.3 22.8
Ortalama 142.71 119.12 23.59
d i2  5747.1 ; ΣΣi  235.9

Cevap 4.
H0: D = 0(İlacın etkisi yoktur.)
H1: D  0(İlacın etkisi vardır.)

1  2 (d i ) 2  1  (235.9) 2 
S d2  d i    5747.1    20.25
n  1  n  10  1  10 

d D 23.59
n<30 TK (t )  =  16.61
Sd (20.25)
10

S2
Sd 
n
H0 red.İlaç etkili olmuştur.(=0.01)
-3.25 3.25

Soru 5.
Bir ay süre ile yalnız samanla beslenen 4 yaşlı dokuz adet karaman koyununun
denemeden önceki ve sonraki ağırlıkları ile bunlar arasındaki farklar aşağıda verilmiştir.Buna
göre bir ay yalnız samanla beslenmenin ağırlıkta önemli bir azalmaya sebep olup olmadığını
test ediniz.

154
Hayvanlar 1 2 3 4 5 6 7 8 9 
Önceki Ağırlık(kg) 46 45 48 45 50 49 47 51 44 425
Sonraki Ağırlık(kg) 42 42 49 41 50 46 45 46 40 401
Fark(di) 4 3 -1 4 0 3 2 5 4 24
d i2 16 9 1 16 0 9 4 25 16 96
Cevap 5.
H0: D = 0 (Ağırlıklar farksızdır.)
H1: D  0 (Ağırlıklar farklıdır.)

d i 2 1  2 (d i ) 2  1  (24) 2 
di   24/9=2.7 ; S d  d i    96  4
n n  1  n  8  9 


d  D ( 2. 7)
TK (t )  =  4.09
Sd 4
9
H0 red edilir.(=0.05 ; SD=8)
-2.31 2.31

Soru 6.
Aşağıda 12 ayrı deneme istasyonunda iki çeşidin verimine ilişkin sonuçlar
sunulmuştur. Çeşitlerin verimlerinin farklı olup olmadığını eşleştirilmiş gözlemler yöntemi ile
karşılaştırınız.(=0.05).

Not : d i  35.4 ; d i2  148.5

İstasyon 1.Çeşit 2.Çeşit Fark(di)

1 21.4 17.6 3.8
2 20.9 15 5.9
3 23.2 21.7 1.5
4 19.8 18.1 1.7
5 23.1 21.5 1.6
6 18.9 13.6 5.3
7 25.6 24.7 0.9
8 28.7 27.9 0.8
9 26.2 25.2 1
10 22.7 19.1 3.6
11 37 33.9 3.1
12 31.5 25.3 6.2

Soru 7.
9 adet 6x10 ebatlı kalasa ait mukavemet katsayıları ahşaplar fırınlanmadan önce ve
fırınlandıktan sonra aşağıdaki gibi bulunmuştur. Eşleştirilmiş gözlemler deneme tekniğini
kullanarak fırınlamanın kalaslarda mukavemeti arttırıp arttırmadığını test ediniz.(=0.05)

155
 1 2 3 4 5 6 7 8 9 x xi2
F. önce 1.2 1.5 1.7 1.4 1.6 1.5 1.8 1.9 1.7 14.3 23.09
F. sonra 1.1 1.4 1.3 1.4 1.7 1.5 1.9 1.7 1.5 13.5 20.71
Fark (di) 0.1 0.1 0.4 0 -0.1 0 -0.1 0.2 0.2 0.8
d i2 0.01 0.01 0.16 0 0.01 0 0.1 0.04 0.04 0.28

156
 12.9. GRUP KARŞILAŞTIRMALARI

Soru 1.
Topan ve Halkapınar patlıcan parsellerinden alınan örneklerde meyve ağırlıkları
aşağıdaki gibi olçülmüştür.
Topan için = { 3, 3.5, 4, 4.2, 2}
n1  5; x1  16.7; x12  59; X 1  3.3; S x21  0.82

Halkapınar için= { 4, 5, 3.2, 2.8, 4, 4.3}

n2  6; x 2  23.3; x 22  94; X 2  38; S x22  0.80

Buna göre Topan ve Halkapınar patlıcanları parsel verim ortalamalarının birbirinden

farklı olup olmadığını kontrol ediniz.(=0.05)

Cevap 1.
H0: µ1 = µ2(Her iki ortalama arasında fark yoktur.)
H1: µ1  µ2(İki ortalama farklıdır.)

n<30 TK (t ) 
( X 1  X 2 )  ( 1   2 )
veya
X 1  X 2   1   2 
S12 S 22 1 1 
 S 2p   
n1 n 2  n1 n 2 

n1  1S12  n2  1S 22 4 0.82   50.8  0.80

S 2p  
n1  n2  2 9
SD=(n1 – 1)+(n2 – 1)=6+5-2=9

TK (t ) 
(3.3)  (3.8)   0  0.90
1 1
0.80   -2.26 2.26
5 6 -0.9

H0 kabul edilir.Ortalamalar arasında fark yoktur.

Soru 2.
Bir sınıftan rast gele seçilen 12 kız ve 20 erkek öğrencinin istatistik dersinden aldıkları
not ortalaması sırası ile (77) ve (82) olmuştur.Bu örneklerin standart sapması da sıra ile (4) ve
(5) olmuştur.Her iki öğrenci grubunun not ortalamaları arasındaki farklılığın istatistiki olarak
önemli olup olmadığını kontrol ediniz.

157
Cevap 2.

S 2p  
   
(n1  1) S12  (n 2  2) S 22 11 4 2  19  5 2
 21.7
n1  n2  2 30

TK (t ) 
X 1  X 2   1  2  77  82  0  2.94
1 1  1 1 
S 2p    21.7  
 n1 n2   12 20 

H0 red edilr.Ortalamalar birbirinden

Farklıdır.(=0.05)
-2.04 2.04

Soru 3.
Bir yörede uzun süredir yetiştirilmekte olan (A) varyeteleri yerine (B) varyetesini
güvenle tavsiye edebilmek üzere yöreyi temsil edecek şekilde tarla seçilmiş ve 14 parsele
ayrılmıştır.Bunların restgele 7’sine (A) diğer 7’sine (B) varyetesi ekilmiştir.Bütün parseller
aynı şekilde sürülmüş, gübrelenmiş ve korunmuştur.Her parsel ayrı ayrı hasat edilerek elde
edilen verimler kaydedilmiş ve aşağıdaki sonuçlar alınmıştır.Bu sonuçlara göre (A)
varyetesinin (B)’den istatistiki olarak üstün olup olmadığını test ediniz.(=0.05)
A varyetesi B varyetesi
X 1  235 kg/da X 2  248 kg/da
n1=7 n2=7
2
S1  189.28 S 22  219.52
Cevap 3.
(n1  1) S12  (n 2  2) S 22 6189.28  6 219.52
S 2p    204.4
n1  n2  2 12
H0: µ1 = µ2(Her iki ortalama arasında fark yoktur.)
H1: µ1  µ2(İki ortalama farklıdır.)

TK (t ) 
X 1  X 2   1  2  248  235  6.37
1 1  1 1
S 2p    204.4  
 n1 n 2  7 7

SD  n1  n 2  2
H1 kabul.Ortalamalar arsında fark vardır.
B varyetesi üstündür.

-2.18 2.18

158
SORU 4.
Bir deneysel matematik dersi programı için kabiliyetleri eşit olan 15’er kişilik 2 grub
öğrenci seçilerek bunlardan birine yeni, diğerine standart metodlar tatbik edilmiştir. Program
sonucunda her iki gruba uygulanan test sonucunda deneysel grup not ortalaması X 1  78 ve

standart sapma 3.5 olmuştur.Kontrol grubunda ise not ortalaması X 2  75 ve standart sapma
2.8 olarak gözlenmiştir.Diğer değişkenlerin sabit tutulduğu varsayımı altında iki grup
ortalaması arasındaki farkın istatistiksel önem taşımadığı hipotezini =0.01 anlamlık
düzeyinde test ediniz.

CEVAP 4.
2 2
(n  1) S12  (n 2  2) S 22 n1  13.5  n2  12.8
S 2p  1   10.04
n1  n2  2 28

n<30  TK (t ) 
X 1  X 2   1  2  78  75
 2.75

S 2p 
1 1 
  10.04 1  1 
 n1 n 2   15 15 

SD  n1  n 2  2 =28
H0 red.Muameleler arasındaki fark önemlidir.

-2.05 2.05

Soru 5.
Çernobil faciasından sonra Kapıkule çevresinde 12 inekten alınan sütlerde ortalama 1
milirem (S=2) ve Bursa çevresindeki 8 inekten alınan sütlerde ise ortalama 5 milirem (S=2.5)
düzeyinde radyasyona rastlanmıştır.Bu iki bölge sütlerinin radyasyon düzeyi açısından farklı
olup olmadığını %5 anlamlılık sınırında test ediniz.
Cevap 5.
Kapıkule Bursa
n1=12 n2=8
X 1  10 X2 5
S1=2 S2=2.5
2 2
(n  1) S1  (n 2  2) S 2 12  14   8  16.25  4.875
S 2p  1 
n1  n2  2 12  8  2

159
 n<30 TK (t ) 
X 1  X 2   1  2  10  5  0 
5
 4.96
1.007
1 1 
S 2p    4.78 1 1
 
 n1 n 2   12 8 

H0 red edilir.H1: µ1  µ2 muameleler birbirinden

farklıdır.

-2.10 2.10

Soru 6.
İki ayrı imalatçıdan alınan elektronik tüplerin dayanıklılıkları ölçülmüştür.Buna göre
(A) marka 12 tüpün ortalama 500 saat (S=80sa.) ve (B) marka 15 tüpün ise ortalama 525 saat
(S=100 sa.) dayandığı belirlenmiştir.Markalar arasında dayanıklılık bakımından bir fark olup
olmadığını kontrol ediniz.

Cevap 6.
H0: µ1 = µ2(Her iki marka arasında fark yoktur.)
H1: µ1  µ2(Markaların dayanma süreleri farklıdır.)

2 2
(n1  1) S12  (n 2  2) S 22 1180  14 100 
S 2p    8416
n1  n2  2 12  15  2

TK (t ) 
X 1  X 2   1  2  500  525

 25
 0.68
1 1  1 1 36.7
S 2p    91.75   
 n1 n 2   12 15 

0.025 0.025 H0 kabul dayanıklılık açısından ortalamalar

arasında fark yoktur.

-2.06 2.06

Soru 7.
Fakültemizde yapılan bir araştırmaya göre çiğ sütten ve pastörize sütten yapılan tulum
peynirlerinin yağ oranları aşağıdaki gibi bulunmuştur.

160
 Çiğ Sütten Yapılan Tulum Pastörize Sütten Yapılan Tulum
% Yağ % Yağ
22.50 20.50
27.50 26.00
28.50 26.00
29.50 27.50
x1=107.5 x2=100

X 1  26.87; X 2  25 ; x12  2913.75; x 22  2528.5; S x1  2.98; S x2  3.08

Acaba bu iki yönteme göre yapılan tulum peynirlerinin ortalama % yağ düzeyleri
arasındaki fark önemli midir?

Cevap 7.
H0: µ1 = µ2(Her iki ortalama arasında fark yoktur.)
H1: µ1  µ2(İki ortalama farklıdır.)

n1  n 2  S 2p 
S 2
1 
 S 22

2.982  3.082
 9.18
2 2

n<30 TK (t ) 
X 1  X 2   1  2  (26.87)  (25)  0  1.875  0.87
1 1  1 1 2.14
S 2p    9.18  
 n1 n 2  4 4

SD  n1  n 2  2 =6
H0 kabul edilir.Muameleler arasında fark yoktur.

-2.45 2.45

Soru 8.
Aşağıda iki ayrı firmaya ait üretilen mallardan alınan örnekler verilmiştir. Bu
firmaların ürettikleri malların ortalamaları arasında bir fark bulunup bulunmadığı hipotezini
=0.01 hata payı ile test ediniz.

I.Örnek X1={5, 3, 6, 8, 7, 6} ; X 1  5.83 ; x1  35 ; x12  219

II.Örnek X2={7, 6, 7, 8, 9, 8} ; X 2  7.5 ; x2  45; x 22  343

161
Cevap 8.

1 (35) 2 
S12   219    2.96
5 6 
1
S 22   343 
(45) 2 
  1.83 TK (t )
7.5  5.83  0  1.67  1.89
5 6  1 1 0.88
2.38   
2.96  1.8  2.38 6 6
S 2p 
2
SD  n1  n 2  2 =10
H0 kabul ortalamalar arasında fark yoktur.

-3.17 3.17

Soru 9.
Koyunlarda yapılan bir besleme derecesinde 2 yeni rasyon karşılaştırılmıştır.Elde
edilen sonuçlar aşağıda verilmiştir.
A Rasyonu 34 36 28 24 29 31 36 X 1  31.14 x12  20.14
B Rasyonu 36 31 24 37 24 31 37 X 2  31.42 x 22  32.2
=0.05 hata seviyesinde iki rasyonun etkisinin farksız olduğu yolundaki hipotezi test
ediniz.

Cevap 9.
H0: µ1 = µ2(Her iki ortalama arasında fark yoktur.)
H1: µ1  µ2(İki ortalama farklıdır.)

S 2p 
S
2
1 
 S 22

20.14  32.2  26.17
2 2

TK (t ) 
X 1  X 2   1  2  31.14  31.42  0    0.10
1 1 
S 2p    26.17 1  1 
 n1 n 2  7 7

SD  n1  n 2  2 =7+7-2=12
H0 kabul.A rasyonu ile B rasyonu
arasında fark yoktur.

-2.18 2.18

162
Soru 10.
Aşağıda 12 farklı deneme istasyonunda yetiştirilen iki farklı buğday varyetesine ait
verimler gösterilmiştir.Her iki varyeteye ait verim kabiliyetlerinin farksız olduğu şeklindeki
µ1 = µ2 hipotezini =0.05 de test ediniz.

İst. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 xi Xi xi2

I.Var 21.4 20.9 23.2 19.8 23.1 18.9 25.6 28 26 22 37 31 296.9 24.74 7645.23
II.Var 17.6 15 21.7 18.1 21.5 13.6 24.7 27 25 19 33 25 261.2 21.76 6019.56

Cevap 10.
H0: µ1 = µ2(Her iki ortalama arasında fark yoktur.)
H1: µ1  µ2(İki ortalama farklıdır.)

1 (296.9) 2

S12   7645.23    27.22
11  
12
1
S 22   6019.56 
261.22   30.37
11  12 

S p2 
S 2
1 
 S 22 27.22  30.37
=  28.8
2 2

TK (t ) 
X 1  X 2   1  2  24.74  21.76  0  1.36
1 1  1 1
S 2p    (28.8)  
 n1 n 2   12 12 

SD  n1  n 2  2 =12+12-2=22
H0 kabul.Varyetelerin verim kabiliyetleri
farksızdır.

-2.07 2.07

Soru 11.
Bir araştırıcı kalp krizi geçiren n1=37 erkek ile sağlıklı kişilerden oluşan n2=32 kişilik
kontrol gruplarındaki serum fosfolipitlerini incelemiştir.Fosfolipitlerindeki oleik yağ asidi
%’lerinin ortalama değerleri ve standart sapmaları aşağıdaki gibi bulunmuştur.Acaba
hastalardaki ortalama sağlamlardan önemli derecede yüksek midir?
Hastalarda Kontrolde
X  12.7 X  12.3
S=1.7 S=1.7

163
Cevap 11.
H0: µ1=µ2
H1: µ1µ2

S 2p 
37  12.89   32  12.89   2.89
37  32  2

TK (Z ) 
12.7  12.3  0  1.05
2.89 1  1 
 37 32 

H0 kabul.Hastaların ortalaması
sağlamlardan yüksek değildir. -1.96 1.96
1.05

Soru 12.
Standart bir buğday çeşidi ile yeni bir buğday çeşidini karşılaştırmak için yapılan
denemede aşağıdaki veriler elde edilmiştir.
x x2 Xort
Standart Çeşit 2.2 1.9 1.8 2.1 2.1 1.7 2.3 2.0 1.7 2.2 20 40.4 2.0
Yeni Çeşit 2.5 2.1 2.4 2.0 2.6 2.3 2.7 1.8 1.8 2.5 24.9 72.4 2.49
Bu iki çeşidin istatistiki olarak verimlerinin farklı olup olmadığını inceleyiniz.(=0.01)

Soru 13.
Meyve toplama zamanının meyve muhafazası üzerine etkisi araştırılmaktadır. Öteden
beri uygulanan standart meyve toplama zamanında toplanan 6 elmanın 4 aylık depolama
sonucu 8’i bozulmuştur. Bu yöntemden 1 hafta erken toplanan 40 elmanın ise 4 aylık
muhafaza süresi sonunda 5’i bozulmuştur. Acaba bu iki farklı zamanda toplanan meyvelerin
bozulma oranları farklı mıdır?(=0.05)

164
 12.10. 2 TESTİ İLE İLGİLİ SORULAR

Soru 1.
300 kişilik bir örneğin incelenmesi ile cinsiyet ve bir malın kullanılması ile ilgili
aşağıdaki sonuçlar elde edilmiştir.=0.01 anlamlılık düzeyi için malın kullanımının
cinsiyetten bağımsız olduğu hipotezini test ediniz.

Kullanan Kullanmayan 
Erkek 50 70 120
Kadın 80 100 180
 130 170 300

Cevap 1.
Beklenen değerler ;
Kullanan Kullanmayan
Erkek 52 68
Kadın 78 102

1.Sat.Top x 1.Sütun Top.

Beklenen değerler 1.sıra 1.sütun için(50 için)  52
Genel Toplam
170 x120 170 x180 180 x130
70 için =  68 ; 100 İçin =  102 ; 80 için =  78
300 300 300
 Gözlenen  Beklenen2  50  522 70  682 80  782 100  1022
2    =     0.2265
 Beklenen  52 68 78 102

H0 kabul.Cinsiyet ve malın kullanımı birbirinden

bağımsızdır.
SD=(Sıra – 1) x (Sütun – 1)=(2 – 1)x(2 – 1)=1
0.22 6.64

165
Soru 2.
Bir üniversite idaresi öğrencilerin başarı durumları ve geldikleri yörelere göre tabloda
belirtilen şekilde sınıflandırma yapmıştır.Bu sonuçlara göre başarı faktörünün yöreden
bağımsız olduğu hipotezini =0.05 için test ediniz.
Kuzey Güney Doğu Batı 
Başarılı 550 450 430 1070 2500
Başarısız 150 100 200 50 500
 700 550 630 1120 3000

Cevap 2.
Beklenen Değerler
Kuzey Güney Doğu Batı
Başarılı 583.3 458.3 52.5 933.3
Başarısız 116.6 91.6 105 186.6

 1.sat.top x1.süt.to  
Beklenen Değer(1.sat-1.süt)=  
 Genel Toplam 

 G  B 2  550  583.32 50  186.62  235.4

2       ............ 
 B  583.3 186.6

H0 red olunur.Yöre ile başarı durumu

bağımlıdır.SD=(2-1)x(4-1)=3

7.81

Soru 3.
A ve B ilaçları bir yaprak biti türüne karşı kullanılmış ve aşağıdaki sonuçlar elde
edilmiştir.Ölü canlı sayısı kullanılan ilaçlara bağlı mıdır?
Netice/İlaçlar Ölü Canlı 
A 88 15 103
B 68 20 88
 156 35 191

166
Cevap 3.
Beklenenler;
Ölü Canlı
A 84.1 18.87
B 71.8 16.1

H0 : Netice ile ilaçlar bağımsızdır.

H1 : Netice ile ilaçlar birbirine bağımlıdır.

2 
88  84.12  ............... 
20  16.12  2.12
84.1 16.1

H0 kabul edilir.İlaç ile ölüm oranları

birbirinden bağımsızdır.

3.84
2.12

Soru 4.
Meslek yüksekokulunun 2 bölümünden sigara içen ve içmeyenlerin dağılımı aşağıdaki
gibidir.Buna göre sigara içme oranı bölümlere göre değişmekte midir?(=0.05)

Bölümler
İşletme Muhasebe 
Alışkanlık
Sigara İçen 20 30 50
Sigara İçmeyen 60 50 110
 80 80 160

Cevap 4.
Beklenen Değerler
Bölümler
İşletme Muhasebe
Alışkanlık
Sigara İçen 25 25
Sigara İçmeyen 55 55

2
 G  B 2  20  252 30  252 60  552 50  552
   =     2.18
 B  25 25 55 55

H0: Bölümler ile içip içmeme bağımsızdır.

167
 H1: Bölümler ile içip içmeme bağımlıdır.

2cet(0.05;1 SD)=3.84
H0 kabul. Bölüm ile içip içmeme
değişmez.

3.84
2.18

Soru 5.
Bir fabrika 6 saat üzerinden günde 4 vardiya olarak çalışmaktadır.Vardiyalar arasında
verimlilik farkı bulunup bulunmadığını ölçmek için vardiya tesadüfi olarak seçilmiş eşit
sayıda birimler arasından gözlenen kusurlu birim sayısı aşağıdaki gibidir.Vardiyalar arasında
kusurlu ürün oranı bakımından bir fark bulunup bulunmadığını =0.05 anlamlılık düzeyi için
test ediniz.
I.Vardiya II.Vardiya III.Vardiya IV.Vardiya
Kusurlu Ürün Sayısı 6 5 10 12

Cevap 5.
I.Vardiya II.Vardiya III.Vardiya IV.Vardiya
Gözlenen 6 5 10 12
Beklenen 8.25 8.25 8.25 8.25

x 33
Beklenen Değer =   8.25
n 4

2
 G  B 2  32.75
   =  3.96
 B  8.25

H0 kabul.Vardiyalar bağımsızdır.

7.82
3.96

168
Soru 6.
Üç ayrı bölümün aynı dersten yapıldıkları sınav sonuçları aşağıda verilmiştir.
Bölümler/Durum A B C 
Geçen 50 47 56 153
Kalan 5 14 8 27
 55 61 64 180
Bu üç başarı düzeylerinin farklı olup olmadığını 2 ile kontrol ediniz.(=0.05)

Cevap 6.
H0: Bölümlerle geçme durumu arasında ilişki yoktur.
H1: Bölümlerle geçme durumu arasında ilişki vardır.

Beklenen değerler;
Bölümler/Durum A B C
Geçen 45.75 51.85 54.4
Kalan 8.25 9.15 9.6

 G  B 2  50  46.752 8  9.62  4.84

2    =  ....... 
 B  46.75 9.6

 2cet  [0.05 ; 2 SD]=5.99

H0 kabul. İki durum
birbirinden bağımsızdır.

5.99
4.84

Soru 7.
Yapılan bir anket sonucunda bir televizyon programını seyredenlerin çoğunluğunun
genç olup olmadığı hakkında bilgi toplanmaktadır.Şansa bağlı olarak seçilen 300 kişi ile
yapılan anket sonuçları aşağıdaki gibidir.Bu sonuçlara dayanarak yaş faktörünün programın
izlenmesinde önemli olduğu hipotezini =0.05 ve 0.01 hata payları test ediniz.

169
 Yaş
20 Yaş 20 Yaş 
Seyir Altı Üstü
İzliyor 75 45 120
İzlemiyor 95 85 180
 170 130 300

Cevap 7.
Beklenen değerler;
Yaş
20 Yaş 20 Yaş
Seyir Altı Üstü
İzliyor 68 52
İzlemiyor 102 78

2
 G  B 2  75  682 85  782
   =  ...............   2.77
 B  68 78

H0: Yaş seyretme bağımsızdır.

H1: Yaş ile seyretme ilgilidir.

0.05

3.84 6.64
2.77 2.77

H0 kabul.Seyretme ile yaş bağımlı değildir.

Soru 8.
Merinos koyunlardan doğan 50 kuzunun cinsiyetlerine göre yaşama durumları
aşağıdaki gibidir.

Yaşama
Ölü Canlı 
Cinsiyet
Dişi 7 13 20
Erkek 3 27 30
 10 40 50
Cinsiyetle yaşama durumu arasında bir ilişki bulunup bulunmadığını araştırınız.

170
Cevap 8.
Beklenenler ;
Yaşama
Ölü Canlı
Cinsiyet
Dişi 4 16
Erkek 6 24
2 2 2
 G  B   7  4  27  24  4.68
2    =  ................ 
 B  4 24

H0: Faktörler bağımsızdır.

H1: Faktörler bağımlıdır.
2
 cet [0.01 ; 1 SD]=6.64
H0 kabul.Cinsiyet ile ölüm bağımsızdır.
6.64
4.68

Soru 9.
Bir bitki fizyoloğu üç farklı türün %0.2’lik tuz solusyonunda çimlenme özellikleri
hakkında bir deneme yürütmüş ve bu maksatla her türden 100 tohumu test etmiştir.Elde edilen
sonuçlar aşağıda verilmiştir.
Türler Çimlenen Çimlenmeyen 
A 87 13 100
B 83 17 100
C 82 18 100
 252 48 300
Her üç türde çimlenme oranının aynı olup olmadığı yolundaki hipotezi test ediniz.
Cevap 9.
Beklenen Değerler
Türler Çimlenen Çimlenmeyen 
A 84 16 100
B 84 16 100
C 84 16 100
 252 48 300
H0: Çimlenme oranı ile türler bağımsızdır.
H1: Çimlenme oranı ile türler bağımlıdır.
 G  B 2  87  842 18  162  1.04
2     =  ................. 
 B  84 16
2
 cet [0.05 ; 2 SD]=5.99
H0 kabul.Çimlenme oranı ile türler
bağımsızdır.
5.99
1.04

171
Soru 10.
Tatlı bezelyelerde yapılan bir melezlemede elde edilen F2’lerin açılım oranı, 186
kırmızı-uzun, 69 kırmızı-cüce, 60 beyaz-uzun, 25 beyaz-cüce şeklinde olmuştur.Acaba bu
açılım; 9 : 3 : 3 : 1 şeklinde beklenen orana uygun mudur?(=0.05)

Cevap 10.

Kırmızı-Uzun Kırmızı-Cüce Beyaz-Uzun Beyaz-Cüce 

Gözlenen 186 69 60 25 340
Beklenen (9/16)*340 (3/16)*340 (3/16)*340 (1/16)*340 --
G  B 2
0.14 0.43 0.22 0.66 1.45
B

2
 G  B 2 
    =1.45
 B 
2
 cet [0.05 ; 3 SD]=7.82
7.82
SD=4-1=3(Sınıf sayısı – 1) 1.45
H0 kabul.Açılıma uygundur.

Soru 11.
Mendel tarafından yapılan bir denemede iki ayrı genetik yapıya sahip bezelyeler
çaprazlanmıştır.Deneme sonunda yetiştirilen toplam 160 adet bezelye aşağıdaki gibi
bulunmuştur.
Yuvarlak Sarı Yuvarlak Yeşil Buruşuk Sarı Buruşuk Yeşil
75 35 40 10
Elde edilen bu değerlerin 9:3:3:1 oranına uyup uymadığını kontrol ediniz.(=0.01)

Cevap 11.
H0: 9:3:3:1 oranına uyar
H1: 9:3:3:1 oranına uymaz.
Beklenen değerler;
Yuvarlak Sarı Yuvarlak Yeşil Buruşuk Sarı Buruşuk Yeşil
160*(9/16) 160*(3/16) 160*(3/16) 160*(1/16)
90 30 30 10

2
 G  B 2  75  90 2 35  302 40  30 2 10  102
   =     6.76
 B  90 30 30 10

172
 2
 cet [0.01 ; 3 SD]=11.34

SD=4-1=3
H0 kabul.Orana uygundur.

11.34
6.76

Soru 12.
Ceviz ibikli horozlar ile tavukların birleştirilmesinden meydana gelen tavukların ibik
şekillerine göre dağılımı aşağıdaki tablonun birinci satırında gösterilmiştir.Aynı tablonun
ikinci satırında ise 9:3:3:1 Mendel açılışına göre beklenen değerler bulunmaktadır.Buna göre
gözlenen değerler ile beklenen değerlerin birbirine uyup uymadığını kontrol ediniz.
Ceviz İbik Gül İbik Bezelye İbik Balta İbik 
Gözlenen 205 50 50 15 320
Beklenen 180 60 60 20 320
 385 110 110 35 640

Cevap 12
H0: Gözlenen değerler 9:3:3:1 açılımına uyar
H1: Gözlenen değerler 9:3:3:1 açılımına uymaz.

2
 G  B 2  205  180 2 50  60 2 50  602 15  202
   =     8.04
 B  180 60 60 20
2
 cet [0.01 ; 3 SD]=11.34
H0 kabul.Oran uygundur.

11.34
8.04

Soru 13.
100 laboratuar hayvanı belli bir hastalık için antibiyotik muamelesine maruz kalmış
200 hayvan ise antibiyotik verilmeden kontrol olarak kullanılması sağlanmıştır. Belli bir süre
sonra sağlığına kavuşanlar ve hastalık belirtisi göstermeye devam edenlerin sayıları aşağıda
verilmiştir. Hastalıklardan iyileşme düzeyi ile antibiyotik muamele şekli arasında ilişkinin
bulunup bulunmadığını (2) testi ile iceleyiniz.
Sonuç
Muamele Sağlıklı Hasta Toplam
Antibiyotik Verilenler(+) 88 12 100
Antibiyotik Verilmeyenler(-) 143 57 200
Toplam 231 69 300
173
Soru 14.
Aşağıda farklı gübrelerle muamele edilmiş topraklardan elde edilen patates fidelerinde
bakteri bulaşma sıklığı gösterilmiştir.=0.05 için bulaşma düzeyinin gübre çeşidine göre
değişip değişmediğini belirleyiniz.
Bakteri İle Bulaşık Bakteri Bulaşmayan 
Gübresiz 16 85 101
Azotlu Gübre 10 85 95
Çiftlik Gübresi 4 109 113
Azotlu Gübre+Çiftlik Gübresi 14 127 141
 44 406 450

Soru 15.
Üç farklı ayçiçeği çeşidi tohumunun çimlenme güçlerinin çeşitlere bağlı olup
olmadığını anlamak için bir araştırma yapılmıştır. Aşağıdaki tablo yardımı ile 2 analiz
tekniğine göre hipotez testini yapınız.(=0.01)
Çeşitler Çimlenen Çimlenmeyen TOPLAM
A Çeşidi 90 10 100
B Çeşidi 80 20 100
C Çeşidi 95 10 105
TOPLAM 265 40 305

174
 12.11. BİNOM DAĞILIŞI

Soru 1.
Bir makinenin imal ettiği parçaların %25’i kusurlu (p=0.25) çıkıyorsa, şansa bağlı
olarak çekilen 5 parçadan her birinin kusurlu olmama ihtimali nedir?
n!
NOT: P( x  r )  p r q (n -r)
r!(n - r)!
Cevap 1.
p = 0.25 ; q = 0.75 ; n=5 ; r=0
5!
P( X  0)  0.250 0.755  0.237  %23.7
0!(5  0)!

Soru 2.
500 sayfalık bir kitabın 150 sayfasında baskı hataları vardır.Bu kitaptan rast gele
seçilen 5 sayfadan 3 tanesinde baskı hatası olma olasılığı nedir?

Cevap 2.
p = (150/500)=0.30 ; q = 0.70 ; n = 5 ; r = 3
n! 5!
P( x  r )  p r q (n -r) = 0.33 0.7 53  0.013  %1.3
r!(n - r)! 3!(5  3)!

Soru 3.
% 60’ının İstanbul iline kayıtlı olduğu bilinen bir taşıt kitlesi içinden tesadüfi olarak 5
taşıt seçsek bunlardan ;
a) Hepsinin İstanbul’a kayıtlı olması ihtimalini
b) 5’den azının İstanbul’a kayıtlı olması ihtimalini hesaplayınız.

Cevap 3.
a) p = 0.6 ; q = 0.4 ; n = 5 ; r = 5
n! 5!
P( x  r )  p r q (n -r) = 0.65 0.455  0.077  %7.7
r!(n - r)! 5!5  5!
b) 5’den azının İstanbul’a kayıtlı olma ihtimali
P(X=0) + P(X=1) + P(X=2) + P(X=3) + P(X=4) = 1 – P(X=5)
1 – (0.077) = 0.0923 %92.3

175
Soru 4.
Bir tohumun çimlenme gücünün %80 olduğu (q=0.80) bilinmektedir.Ekilen 400
tohumdan (n=400) 330’dan fazlasının çimlenme ihtimalini hesaplayınız.
Not : Binom dağılışa yapılan normal dağılışı kullanınız.Binom dağılışının ortalaması

(µ = n.q) ve varyansı (S2=n.p.q), standar sapması S 2  n. p.q ’dur.

Cevap 4.

q = 0.80 ; p = 0.20 ; n = 400 ; µ = n.q ; S 2  n. p.q

µ = n.q = 400 . (0.80)=320

S 2  n. p.q  400. 0.80 . 0.20   8

320 330 +1.2 0 Z1 +1.2

 X    330  320
Z1     1.25  %10.56
 n. p.q  8

Soru 5.
Bir makinenin imal ettiği imal ettiği parçalardan %10’u hatalı %90’ı sağlamdır.5
tanelik bir örnekte ;
a) Sağlam
b) 3 ve daha fazla hatalı parça bulunma ihtimali nedir?
c) Bu dağılışa ait ortalama ve varyansı hesaplayınız.

Cevap 5.
a) p=0.90 ; q=0.10 ; n=5
5!
P( X  r )  0.93 0.1053  0.0729
3!(5  3)!
b) 3 ve daha fazla hatalı
n!
P( x  r )  p r q (n -r)
r!(n - r)!

176
 5!
P( X  3)  0.13 0.9 53  0.21
3!5  3!
5!
P ( X  4)  0.14 0.954   0.00044
4!5  4 !
5!
P( X  5)  0.15 0.9 55  0.000009
5!5  5!
P( X  3)  0.219
c) µ = n.q=5.(0.10)=0.5
 2  n. p.q  50.100.90   0.67

Soru 6.
Bir bölgede sonbaharda yapılan çam dikimlerinde tutmama oranının %5 olduğu
söylenmektedir. Bir bahçeye dikilen 4 çamdan;
a) En az birinin tutmama oranı nedir?
b) 3 çam ağacının da tutma ihtimali nedir?

Cevap 6.
p=0.05 ; q=0.95 ; n=4
n! 4
a) P( x  r )  p r q (n -r) = 0.051 0.0953  0.1714
r!(n - r)! 1!4  1!

n! 4!
b) P( x  r )  p r q (n -r) = 0.051 0.0953  0.1714
r!(n - r)! 3!4  3!

Soru 7.
Bir (A) takımının maç yaptığı zamanlarda kazanma ihtimali 2/3’dür.(A) takımı 4 maç
yaptığında ;
a) 2 maç kazanma
b) En az bir maç kazanma
c) Maçların yarısından fazlasını kazanma ihtimalini hesaplayınız.
Cevap 7.
P(kazanma)=0.66 ; q(kaybetme)=0.33 ; n=4
4!
a) P( X  2)  0.662 0.3342   0.284
2!4  2 !

177
 4!
b) P( X  0)  0.660 0.334  0.0118
0!4  0!
4!
P( X  1)  0.661 0.33(41)  0.094
1!4  1!
P( X  1)  P( X  0)  P( X  1)  0.1058
4!
c ) P ( X  4)  0.664 0.33( 44)  0.1897
4!4  4!
4!
P( X  3)  0.663 0.33( 43)  0.379
3!4  3!
4!
P ( X  2)  0.66 2 0.33(42)  0.2846
2!4  2!
P( X  2)  P X  2   P X  3  P X  4  0.8533

Soru 8.
Bir firma yedek aldığı parçaların kabulünde parçalar arasından şansa bağlı olarak
seçilen 15 parçayı inceleyerek karar vermekte ve örnekte 1 veya daha fazla parçanın kusurlu
bulunması halinde yığının tamamı geri yollanmaktadır..Bu şartlat altında;
a) %1 kusurlu içeren bir yığının geri yollanma ihtimali nedir?
b) Aynı yığının kabul edilmesi ihtimali nedir?

Cevap 8.
p = 0.01 ; q = 0.99 ; n = 15 ; r = 1
15!
a) P( X  0)  0.010 0.9915  0.86  P( X  1)  1  P( X  0)
0!15  0!
15!
b) 1  0.010 0.9915  1  0.86  0.14
0!15  0 !

Soru 9.
İmalatta %20 kusurlu çıktığı bilinen bir firmanın ampullerinden 4 tane satın
alındığında bunların hepsinin sağlam olma ihtimalini bulunuz.
Cevap 9.
p = 0.2 ; q = 0.8 ; n = 4 ; r = 4
4!
P( X  4)  0.84 0.2(44)  0.4096
4!4  4 !

178
Soru 10.
Aşağıdaki cetvelde bir işe başvuran 100 kişinin durumları gösterilmiştir.
Medeni Hali 
Çalışma Tecrübesi
Evli Bekar
3 yıldan fazla 12 24 36
3 yıldan az 18 46 64
 30 70 100
Diğer tüm şartlar aynı olduğuna göre;
a) Tecrübe ve medeni hale bakmaksızın yapılacak seçimde herhangi bir şahsın işe alınma
ihtimalini hesaplayınız.
b) Sadece evliler arasında seçim yapılacaksa 3 yıldan az tecrübeli bir şahsın işe alınma
ihtimali nedir?
c) İşe alınan bir şahsın 3 yıldan fazla tecrübesi olduğu bilindiğine göre evli olma ihtimali
nedir?

Cevap 10.
a) 1/100 b) 18/30 c) 12/36

Soru 11.
10 tane doğru-yanlış tipi soru bulunan bir imtihanda iki yanlış cevap bir doğruyu
götürmektedir.Bir öğrencinin 10 soruda 5 puandan fazla alma ihtimali nedir?

Cevap 11.
(7/10)+(8/10)+(9/10)+(10/10)5 puandan fazla alır.
p = ½ ; q = ½ ; n=10 ; r=7-8-9-10

10!
1 / 2 7 1 / 23  10! 1 / 2 8 1 / 22  10! 1 / 29 1 / 21  10! 1 / 210 1 / 20  0.17163
7! 10  7 ! 8! 2! 9!1! 10! 0!

Soru 12.
Yapılan bir matematik sınavında her 10 öğrenciden 4’ünün başarılı olduğu
görülmüştür.
Matematik sınavına giren 5 öğrenciden ;
a) Hepsinin başarılı olması
b) Hepsinin başarısız olması
c) Birden fazlasının başarılı olması ihtimallerini hesaplayınız.

179
Cevap 12.
n = 10 ; p=4/10=0.4(Başarılı olanlar) ; q=0.6(Başarısız olanlar)
5!
a) P( X  5)  0.45 0.6(55)  0.01
5!5  5!
5!
b) P( X  0)  0.60 0.45  0.01
0!5  0!
c) P( X  1)  1  [ P( X  0)  1  0.01  0.99
Soru 13.
Bir nişancının hedefi tutturma şansının %80 olduğuna göre üst üste 5 atışta ;
a) Atışların hepsinin boşa gitmesi ihtimali nedir?
b) En az ikisinin tutma ihtimali nedir?

Cevap 13.
p = 0.80(tutturma) ; q = 0.20(ıskalama) ; n = 5
n! 5!
a) P( x  r )  p r q (n -r) = P( X  0)  0.20 0.85  0.3276
r!(n - r)! 0! (5  0)!

n! 5!
b) P( x  r )  p r q (n -r) = P( X  2)  0.82 0.2 (52)  0.0512
r!(n - r)! 2!5  2!

Soru 14.
Bir tohumun çimlenme gücünün %80 olduğu belirtilmektedir.Ekilen 400 tohumdan ;
a) 300’den fazlasının çimlenmesi ihtimali nedir?
b) 335’den fazlasının çimlenmesi ihtimali nedir?

Cevap 14.
p = 0.80 ; q = 0.20 ; n = 400
  n.q = 400 . (0.80) = 320 ;   n. p.q  4000.80.2  8

300  320  20
Zi    2.5
8 8
Alan  0.049  0.50  0.99

180
 0.49 0.50

Zi 320

b)

335  320 15
Zi    1.87
8 8
Alan  0.04

Soru 15.
Üretim yapılan maddelerin ortalama olarak %8’inin standartlara uymadığı bilinen bir
ana kitleden çekilen 10 hacimli bir örnekte ;
a) Hiç kusurlu ürün bulunmaması ihtimalini hesaplayınız.
b) En az bir kusurlu ürün bulunması ihtimalini hesaplayınız.
c) Bu dağılışın ortalaması ve standart sapmasını hesaplayınız.
Cevap 15.
p = 0.08(kusurlu) ; q = 0.92(kusursuz) ; n = 10
10!
a) P( X  0)  0.920 0.08(100)  0.000000012
0!10  0!
10!
b) P( X  1)  0.081 0.92(101)  0.37
1!10  1!

c)   n.q = (10).(0.08)=0.8 ;   n. p.q  (10)(0.08)(0.92)  0.85

181
Soru 16.
Belli bir dolmakalem fabrikasının ürettiği ürünlerin %40’ının kusurlu olduğu
belirtilmiştir.4’er bireylik 120 tane dolmakalemin seçildiği örnekte kusurlu ürün sayısı
aşağıdaki gibi verilmiştir.
a) Bu dağılışın ortalaması ve varyansını hesaplayınız.
b) Binom dağılışı yaklaşımı ile beklenen frekansları belirleyiniz.
c) Binom dağılışına uygun olup olmadığını 2 ile test ediniz.(=0.05)
Kusurlu Kalem Sayısı 0 1 2 3 4 
Gözlenen Örnek Sayısı 32 29 27 13 19 120
Beklenen Örnek Sayısı

Soru 17.
Bir mağazada bulunan 10 üründen (3)’ünde çeşitli imalat kusurları ortaya çıktığı
bilinmektedir. Bu mağazadan alına 4 üründen en az bir tanesinin kusurlu olma ihtimali
n!
nedir?(Binom dağılışı yaklaşımını kullanınız. P( x  r )  p r q (n -r) )
r!(n - r)!

Soru 18.
Bir bölgede sonbaharda yapılan çalışmada ağaçların tutma oranı %95’dir. Buna göre
dikilen 4 ağaçtan 4’ünün de tutma ihtimali nedir?
n!
Not : P( x  r )  p r q (n -r)
r!(n - r)!

Soru 19.
Bir tohumun çimlenme oranının %85 olduğu bilinmektedir. Ekilen 600 tohumdan
450’den fazlasının çimlenme ihtimalini hesaplayınız.
NOT: Binom dağılışına yapılan normal dağılış yaklaşımını kullanınız. Binom dağılışının
ortalaması (=n.p) ve varyansı S2 = n.p.q ve standart sapması S= n. p.q

182
 12.12. POISSON DAĞILIŞI

Soru 1.
0.005 oranında küsküt tohumu içerdiğini bildiğimiz bir yonca tohumu deposundan
alınan 400 tohumdan hiç küsküt tohumu bulunmama ihtimali nedir?

Cevap 1.
q = 0.05 ; n = 400 ; µ = n.q = 400*0.005=2

 r  2 0  2
P( X  0)  e  e  0.136
r! 0!

Soru 2.
Bir şehirde 30 yaşın üzerindeki nüfusun %5’inin üniversite mezunu olduğu
bilinmektedir. Tesadüfi olarak seçilen 100 kişi arasından ;
a) 5 üniversite mezunu olma ihtimali
b) Hiç üniversite mezunu olmama ihtimali nedir?

Cevap 2.
q = 0.05 ; n = 100 ; µ = n.q = 100(0.05) = 5

5 5 5
a) r = 5  P(X=5) = e  0.175
5!

5 0 5
b) P( X  0)  e  0.00673
0!

Soru 3.
Belli bir ilacın 0.002 ihtimalle kötü yan etkileri görülmektedir.Bu ilacın 1000 kişi
üzerinde denenmesi halinde ;
a) İki kişinin etkilenmesi ihtimali
b) İki ve ikiden fazla kişinin etkilenme ihtimalini bulunuz.

Cevap 3.
q = 0.002 ; n = 1000 ; µ = n.q = (1000).(0.002) = 2

2 2 2
a) r = 2 P( X  2)  e  0.27
2!
b) P(X=0) + P(X=1) bulunup 1’den çıkarılmalıdır.
183
  0  2 0  2
r=0 P( X  0)  e  e  0.135
0! 0!

21  2
r=1 P( X  1)  e  0.27
1!
P(X=0) + P(X=1)=(0.135) + (0.27) = 0.405
P( X  2)  1  0.405  0.595

Soru 4.
500 sayfalık bir kitapta 400 baskı hatası bulunduğu ve hataların sayfalara poısson
dağılışına göre tesadüfi olarak düştüğünü farz ederek kitabın rast gele 10 sayfasında hiçbir
hataya rastlanmama oranı nedir?

Cevap 4.
Orantı kurularak ;
500 de 400
 10 da x4 ; 4
 x 

4 0 4
r  0  P( X  0)  e  0.018
0!

Soru 5.
Her yıl, her 50.000 kişilik nüfusta ortalama olarak 2 kişi intihar etmektedir.100.000
kişilik bir şehirde belirli bir yılda ;
a) Hiç kimsen intihar etmemesi
b) 1 kişinin intihar etmesi
c) 2 veya daha fazla kişinin intihar etmesi ihtimallerini hesaplayınız.

Cevap 5.
Orantı kurularak ;
 50000 de 2
100000 de x  x  4 ;   4
 

4 0 4
a) P( X  0)  e  0.0183
0!

184
 41  4
b) P( X  1)  e  0.074
1!
c) P( X  2)  1  (0.0183)  (0.074)   0.9077

Soru 6.
Ortalama olarak insanların %2’sinin solak olduğu varsayımı ile 100 kişi arasından 3
veya daha fazla kişinin solak olması ihtimalini hesaplayınız.

Cevap 6.
q = 0.02 ; n = 100 ; µ = n.q = 100.(0.02) = 2

 0  2 0  2
P( X  0)  e  e  0.135
0! 0!
21  2
P( X  1)  e  0.27
1!
2 2 2
P( X  2)  e  0.27
2!
P( X  3)  1  P( X  0)  P( X  1)  P( X  2)  0.325

Soru 7.
Renkli bir tavşanla renksiz bir tavşan(albino) çiftleştirildiğinde meydana gelen
yavruların ¾’ü renkli, ¼’ü renksiz olmaktadır.Böyle bir çiftleşme sonunda doğan 4 yavrunun;
a) Hepsinin renksiz
b) En az birinin renkli olma şansı nedir?

Cevap 7.
a) (a+b)4=a4 + 4a3b + 6a2b2 + 4ab3 + b4
a = ¾(renkli) ; b = ¼(renksiz)
Hepsinin renksiz olma ihtimali ; b4 = (1/4)4 = 1/16 = 0.06
b) En az birinin renkli olma ihtimali ;
4ab3 = 4(3/4)(1/4)3 = 12/64 = 0.187

Soru 8.
Gumboro hastalığına yakalanan civcivlerin kurtulma olasılığı %80’dir.Bu hastalığa
yakalana 3 civcivden ;
a) 3’ünn de iyileşme olasılığı
185
 b) 3 civcivden ikisinin iyileşme olasılığı nedir?

Cevap 8.
P(kurtulma)=P(A)=0.80 ; P(ölme)=P(a)=0.20 ; n=3
(A+a)3=A3 + 3A2a + 3Aa2 + a3
a) A3 = (0.80)3 = 0.512
b) A2a = (0.80)2(0.20)=0.1281

Soru 9.
Bir trafik hastanesinde günde ortalama 4 beyin ameliyatı yapılmaktadır.Bundan fazla
gelen olursa diğer bir hastaneye sevk edilmektedir.
Trafik kazasından beyin ameliyatı için günde gelen hasta sayısı poisson dağılışı
gösterdiğine ve dağılışın parametresi 2 olduğuna göre ;
a) Beyin cerrahına hiç ihtiyaç duyulmama olasılığı,
b) Herhangi bir günde 3 hasta gelme olasılığı,
c) Herhangi bir günde 4 hasta gelme olasılığı nedir?

Cevap 9.
40 4
a)   4 p ( x  0)  e  0.018
0!
43 4
b) P( X  3)  e  0.008
3!
4 4 4
c ) P ( X  4)  e  0.0026
4!

Soru 10.
Birbirini takip eden 100 gün içinde belirli bir karayolunda belli bir zaman aralığında
oluşan trafik kazaları poisson dağılışı göstermektedir.
Kaza Sayısı 0 1 2 3 4 5
Gün Sayısı 6 27 40 15 12 23
a) Bu dağılışın ortalaması ve varyansı nedir?
b) Poisson dağılışı varsayımı ile beklenen frekansları belirleyiniz ve dağılışın poisson
dağılışına uyup uymadığını beklenen ve gözlenen frekansları karşılaştırarak 2 ile
uyum testini yapınız(=0.05).Not : Beklenen değerlerin olasılıklarını hesaplarken

P ( X  r )  [ r / r!].[e  ] formülünü kullanınız.

186
Soru 11.
Marul tohumlarından yapılan her biri 1000 tohum içeren 100 örnekte, her örnekteki
mozaik hastalığı virüsü ile infekte tohum sayısı dağılışı aşağıdaki gibi olmuştur.
37 örnekte (0) hiç infekte tohum yoktur.
37 örnekte (1) infekte tohum bulunmuştur.
18 örnekte (2) infekte tohum bulunmuştur.
6 örnekte (3) infekte tohum bulunmuştur.
2 örnekte (4) infekte tohum bulunmuştur.
Poisson dağılışının ortalamasını () belirleyerek rastgele seçilen 200 tohumluk bir
kutuda 3 infekte tohum bulunma olasılığını hesaplayınız.
NOT: P ( X  r )  [ r / r!].[e  ]
Soru 12.
Bir bölgede belli bir ağaç çeşidinin bulunma sıklığı poisson dağılışına uymaktadır.
Örnek alma alanında rastlanan belli bir ağaç çeşidinin dağılımı aşağıdaki gibidir. Bu bölgeden
5 örnek alınsa 5 örnek alma alanının 5’inde de söz konusu ağaç çeşidine rastlama olasılığı
nedir? Bunun için önce aşağıdaki veriler yardımı ile dağılışın ortalamasını bulunuz ve
P ( X  r )  [ r / r!].[e  ] kulanın.
Bir örnek alma Tüm bölgede kaç
alanında belli bir örnek alma alanının
ağaç çeşidinin sayısı(Xi) gözlendiği (fi)
0 6
1 18
2 7
3 13
4 2
5 3
6 3
7 5
8 3
9 1

187
 12.13. TEST DAĞILIŞI SORULARI

Soru 1.
Bir imtihanda ortalama not (70) ve standart sapma 8’dir.
a) Öğrencilerin en yüksek not alan %15’ine (A) puanı
b) En yüksek %15 ile %30 arası (B) puanı
c) En yüksek %30 ile %50 arası (C) puanı alacaktır.A, B, C almak için hangi not
aralıklarında not almak gerektiğini bulunuz.(Notların dağılışının normal dağılış
gösterdiğini varsayınız.)

Cevap 1.
a)

0.35

0.15

0 Z1
A

µ=70 ;  = 8 ; 0.35 için Z1 değeri 1.04’dür.

X  X  70
Z1  1.04=  X çekilirse ;
 8
X=(1.04)(8)+70=78.32
b)

0.20

0.15

0.15

0 Z1 Z2

X  70
0.30 için Z değeri 0.52’dir. 0.52   X  74.16
8
X  70
0.15 için Z değeri 1.04’dür. 1.04   X  78.32
8
B puanı almak için 74.16 ile 78.32 arasında puan almak gerekmektedir.

188
 c)

0.20

0.30

0 Z1

0.30 için Z değeri(0.20 alanına bakılır.) 0.53’dür.

X 
Z1  X çekilirse

X  Z1 ()    (053)(8)  70  74.24 O halde 70 ile 74.24 arsı C puanı alır.

Soru 2.
Aşağıdaki hallerde ilgili kritik (t) değerlerini tablodan bulunuz.
a) =0.01 ; n=19 çift taraflı test
b) =0.10 ; n=11 çift taraflı test
c) =0.05 ; n=25 tek taraflı test
d) =0.10 ; n=9 tek taraflı test
e) =0.01 ; n=15 tek taraflı test.

Cevap 2.
a) 2.96 b) 1.79 c) 1.71 d) 1.38 e) 2.60

Soru 3.
Bir işyerinde 600 işçinin aylık ücretlerinin normal dağılıma uyduğu ve aritmetik
ortalamanın 73.000 standart sapmanın 9.000 TL olduğu bilinmektedir.1986 yılı başında
65.000 TL’den az olanlara 10.000 TL ve 65.000-85.000 TL arasında olanlara 12.000 ve
85.000 TL’den çok olanlara ise 15.000 TL ek zam yapılması planlanmıştır.Bu zammın
işverene getirdiği bir aylık ek yük kaç TL’dir.
Cevap 3.
0.40
0.32

65000 73000 85000 Z2 0 Z1

189
 X   65000  73000 X   85000  73000
Z2  =  0.8 ; Z1  =  1.33
 9000  9000
600 x0.1810000  600 x0.7212000  600 x0.91815000  7137960

Soru 4.
200 kişilik bir sınavda alınan notların dağılışı normal dağılış göstermektedir.Bu
dağılışın ortalaması (75) standart sapması (15) puan olarak belirlenmiştir.Standart normal
dağılış yardımı ile aşağıdakileri hesaplayınız.
a) 60 ile 65 arasında kaç kişi vardır?
b) En yüksek %15 içindeki en düşük not nedir?
c) 70 puandan yukarı not alan kaç kişi vardır?

Cevap 4.
a) n=200 ; µ=75 ; =15

60 65 75

0.24

0.10

-1 -0.6 0

0.34

60  75 65  75
Z1   1 ; Z 2   0.6
15 15
0.34 – 0.24 = 0.10  200.(0.10)=20 kişi
X
b) Z   X  75  1.04 15  90.6 (0.35 için Z1 1.04 bulunur)


0.35

0.15

75 Xi=?
190
 X   70  75  5
c) Z     0.3
 15 15
P(Z>-0.3)=0.12 + 0.50 = 0.62  200(0.612)=125.86
kişi 70 puandan yukarı almıştır.

75
70

0.12

Soru 5.
Domates salçası ihraç eden bir işletmede birer kg’lık konserve kutuları içine ortalama
850 gr salça doldurulmaktadır.Kutular itibarı ile salça ağırlığının varyansı 100 gr olarak
hesaplanmış olup, ağırlıkların dağılımı normal dağılış konumuna uymaktadır.Salçaların
satıldığı ülke ağırlık standardını 850  20 gr olarak tespit etmiştir.Bu ağırlık limitlerinin
dışında kalan konserveler ihraç edilmeyip iç piyasaya ihraç fiyatına göre kutu başına 2000 TL
zararla satılmaktadır.Günde 5000 kutu kapasiteli bu işletmenin ihraç edemediği
konservelerden günlük zararı ne olur?

Cevap 5.

830  850
Z1   2
10
870  850
Z2  2
10

0.228 x 2 = 0.0456 x 5000 = 228 Kutu

0.47 0.47
228 x 2000 = 456.000 TL zarar eder.
0.22 0.22

Z1 0 Z2

Soru 6.
Aşağıdaki şekilde bir standart normal dağılış eğrisi verilmiştir.
a) A’nın alanı
b) B’nin alanı
c) C’nin alanı C B
A
-1 0 +1

191
Cevap 6.
a) A nın alanı Z1= +10.50-0.34=0.16
b) B nin alanı Z2= +10.34
c) C nin alanı Z3= - 10.34

Soru 7.
Aşağıdaki dağılışlar için belirtilen alanları ve değerleri hesaplayınız.

a) Standart Normal Dağılıştan c) t dağılışı SD=9

0.05
0 Z1= +1 SD=9

b) 2 dağılışı SD=3 ; =0.01

Cevap 7.
a) 0.50 – 0.34=0.16
b) 11.34
c) 1.83

Soru 8.
Aşağıdaki t ve 2 cetvel değerlerini hesaplayınız.
a) =0.01 ; SD=6 için 2=?
b) =0.05 ; SD=3 için 2=?
c) =0.10 ; SD=60 için 2=?
d) =0.05 ; SD=18 ve çift yönlü test için (t)=?
e) =0.01 ; SD=14 ve tek yönlü test için (t)=?

Cevap 8.
a) 16.81 c) 10.65 e) 2.62
b) 7.82 d) 2.10
192
Soru 9.
Aşağıdaki Z değerleri arasındaki alanları hesaplayınız.
a) Z= -1 ile Z= +1 arasındaki alan
b) Z= -2 ile Z= +2 arasındaki alan
c) Z= -3 ile Z= +3 arasındaki alan
d) Z= -1 ‘in solundaki alan

Cevap 9.
a) 0.68 b) 0.94 c) 0.99 d) 0.16

Soru 10.
100 kişilik bir sınavda alınan notların dağılışı normal dağılış göstermektedir.Bu
dağılışın ortalaması (67) puan ve standart sapması (12) puan olarak belirlenmiştir.Standart
normal dağılış yardımı ile aşağıdakileri hesaplayınız.
a) 55 ile 65 puan arasında olan kaç kişi vardır?
b) En yüksek %10 puan içindeki en yüksek not nedir?
c) 70’den çok alan kaç kişi vardır?

Cevap 10.
55  67
Z1   1
a) 12
%10 65  67
Z2   0.16
12

55 65 67 Xi=?

Alanı = Z1 – Z2=(0.34) – (0.06) = 0.28

Kişi sayısı = (0.28).100 = 28 kişi

%10
0.06

Z1 Z2 0 Xi=?
-1 -0.16

0.34

193
b) 0.40 için 1.28
X
Z1   X Çözülürse

X  67  1.2812   82.36

70  67
c) Z1   0.25 ; P(Z  0.25)  0.415
12
0.50 - 0.085  0.415 *100  41.5  42

Soru 11.
Aşağıdaki şekilde bir standart normal dağılım eğrisi verilmiştir.
a) (A) ile gösterilen bölgenin oranı nedir?
b) (B) ile gösterilen bölgenin oranı nedir?

B A

-25 +15

Cevap 11.
a) (A) bölgesi %34.13
b) (B) bölgesi %47.72
Soru 12.
Bir çiftlikte 9 haftalık yaştaki piliçlerin ortalama ağırlığı µ=1.6 kg. ve varyansı ise
2=0.04’dür.Bu piliçlerin % kaçı 1.7 kg.dan daha ağırdır.

Cevap 12.
µ = 1.6 kg. ; 2 = 0.04 =0.2

194
 1. 7  1. 6
Z1  5 ; P( Z  5)  0.0001
0. 2

Soru 13.
Bir istatistik sınavında not ortalaması 74 ve varyansı 64’dür. Alınan notlar normal
dağılış göstermektedir. Dersin hocası en yüksek not alan öğrencilerin %10’una ilave not
vermeyi planlamaktadır. Bir öğrencinin bun dan yararlanabilmesi için en az kaç puan alması
gerekir.?

Soru 14.
Bir mandırada kullanılmakta olan süt şişeleme makinesi şişelere ortalama 1.02 lt ve
varyansı 0.0004 olacak şekilde dolum yapmaktadır. Doldurulan süt miktarı normal dağılış
göstermektedir. Buna göre günde 10.000 şişelik bir partide 1 lt’nin altında süt doldurulmuş
şişe sayısı ne kadar olabilir?

Soru 15.
Hayvan Islahının Genetik Prensipleri Dersi Birinci Ara Sınavının not ortalaması 72 ve
varyansı 50’dir. Alınan notların normal dağılış gösterdiği belirlenmiştir. Dersin hocası en
yüksek %10’a giren öğrencilere ek puan vereceğini söylemiştir.Bir öğrencinin ek puan
alabilmesi için en az kaç alması gerekmektedir.

195
 2 
Fc  ;0, 05   19
 2 
F TABLOSU

Pay SD
Büyük Kareler Ortalaması Serbestlik Derecesi

Payda
SD  1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
0.10 39.9 49.50 53.6 55.80 57.2 58.20 58.90 59.40 59.90 60.00 60.50 60.70
1 0.05 161.0 200.0 216.0 225.0 230.0 234. 237. 239. 241. 242. 243. 244.0
0.10 8.530 9.00 9.16 0 9.24 9.29 0 9.330 9.350 9.37
0 0
9.38 0
9.40 0
9.40 9.41
2 0.05 18.5 19.00 19.20 19.20 19.30 19.30 19.40 19.40 19.40 19.00 19.40 19.40
0.01 98.50 99.00 99.2 99.20 99.3 99.3 99.4 99.4 99.4 99.0 99.4 99.40
0.10 5.540 5.46 5.39 0 5.34 5.31 0 5.280 5.270 5.25
0 0
5.24 0
5.20 0
5.22 5.22
3 0.05 10.1 9.55 9.28 9.12 9.01 8.94 8.89 8.85 8.81 8.80 8.76 8.74
0.01 34.10 30.80 29.5 28.70 28.2 27.9 27.7 27.5 27.3 27.0 27.1 27.10
0.10 4.54 4.32 4.19 4.11 4.05 4.01 3.98 3.95 3.94 3.90 3.91 3.90
4 0.05 7.71 6.94 6.59 6.39 6.26 6.16 6.09 6.04 6.00 6.00 5.94 5.91
0.01 21.2 18.00 16.70 16.00 15.50 15.20 15.00 14.80 14.70 15.00 14.40 14.40
0.10 4.060 3.78 3.62 3.52 3.45 3.40 3.37 3.34 3.32 3.30 3.28 3.27
5 0.05 6.61 5.79 5.41 5.19 5.05 4.95 4.88 4.82 4.77 4.70 4.71 4.68
0.01 16.3 13.30 12.1 11.40 11.0 10.7 10.5 10.3 10.2 10.0 9.96 9.89
0.10 3.780 3.46 3.29 0 3.18 3.11 0 3.050 3.010 2.98
0 0
2.96 0
2.90 2.92 2.90
6 0.05 5.99 5.14 4.76 4.53 4.39 4.28 4.21 4.15 4.10 4.10 4.03 4.00
0.01 13.7 10.90 9.78 9.15 8.75 8.47 8.26 8.10 7.98 7.90 7.79 7.72
0.10 3.590 3.26 3.07 2.96 2.88 2.83 2.78 2.75 2.72 2.70 2.68 2.67
7 0.05 5.59 4.74 4.35 4.12 3.97 3.87 3.79 3.73 3.68 3.60 3.60 3.57
0.01 12.2 9.55 8.45 7.85 7.46 7.19 6.99 6.64 6.72 6.60 6.54 6.47
0.10 3.460 3.11 2.92 2.81 2.73 2.67 2.62 2.59 2.56 2.50 2.52 2.50
8 0.05 5.32 4.46 4.07 3.84 3.69 3.58 3.50 3.44 3.39 3.40 3.31 3.28
0.01 11.3 8.65 7.59 7.01 6.63 6.37 6.18 6.03 5.91 5.80 5.73 5.67
0.10 3.360 3.01 2.81 2.69 2.61 2.55 2.51 2.47 2.44 2.40 2.40 2.38
9 0.05 5.12 4.26 3.86 3.63 3.48 3.37 3.29 3.23 3.18 3.10 3.10 3.07
0.01 10.6 8.02 6.99 6.42 6.06 5.80 5.61 5.47 5.35 5.30 5.18 5.11
0 2.92 2.73 2.61 2.52 2.46 2.41 2.38
0.10 3.29 2.35 2.32 2.30 2.28
10 0.05 4.96 4.10 3.71 3.48 3.33 3.22 3.14 3.07 3.02 2.98 2.94 2.91
0.01 10.0 7.56 6.55 5.99 5.64 5.39 5.20 5.06 4.94 4.85 4.77 4.71
Payda SD= Küçük0 kareler ortalaması serbestlik derecesi
İki Varyansın oranı şeklinde belirlenen örnek verilerine ilişkin hesaplanan test kriterini (Fh) değerinin yukarıdaki
tablodaki ilgili satır ve sütundaki S.D. lerin kesim yerindeki (Fc) değerini aşması halinde örnek verisinin istatistik
olarak önemli olduğuna hükmedilir.

196
 F TABLOSU (Devam)

PaySD
Büyük Kareler Ortalaması Serbestlik Derecesi
Payda.
 15 20 24 30 40 50 60 100 120 200 500 
SD
0.10 61.20 61.7 62.0 62.3 62.5 62.7 62.8 63.0 63.1 63.2 63.3 63.3
1 0.05 246.0 248.0 249.0 250.0 251.0 252.0 252.0 253.0 253.0 254.0 254.0 254.0
0.10 9.42 9.440 9.450 0
9.46 9.470 9.470 9.470 9.480 9.490 0
9.49 9.490 0
9.49
2 0.05 19.40 19.4 19.5 19.5 19.5 19.5 19.5 19.5 19.5 19.5 19.5 19.50
0.01 99.40 99.40 99.50 0
99.5 99.50 99.50 99.50 99.50 99.50 0
99.5 99.50 99.5
0.10 5.20 5.180 5.180 0
5.17 5.160 5.150 5.150 5.140 5.140 0
5.14 5.140 0
5.13
3 0.05 8.70 8.66 8.64 8.62 8.59 8.58 8.57 8.55 8.55 8.54 8.53 8.53
0.01 26.90 26.7 26.6 26.5 26.4 26.4 26.3 26.2 26.2 26.2 26.1 26.1
0.10 3.87 0
3.84 3.830 0
3.82 3.800 3.800 3.790 3.780 3.780 0
3.77 3.760 0
3.76
4 0.05 5.86 5.80 5.77 5.75 5.72 5.70 5.69 5.66 5.66 5.65 5.64 5.63
0.01 14.20 14.0 13.9 13.8 13.7 13.7 13.7 13.6 13.6 13.5 13.5 13.50
0.10 3.24 3.210 3.190 0
3.17 3.160 3.150 3.140 3.130 3.120 3.10 3.110 3.10
5 0.05 4.62 4.56 4.53 4.50 4.46 4.44 4.43 4.41 4.40 2
4.39 4.37 4.36
0.01 9.72 9.55 9.47 9.38 9.29 9.24 9.20 9.13 9.11 9.08 9.04 9.02
0.10 2.87 2.84 2.82 2.80 2.78 2.77 2.76 2.75 2.74 2.73 2.73 2.72
6 0.05 3.94 3.87 3.84 3.81 3.77 3.75 3.74 3.71 3.70 3.69 3.68 3.67
0.01 7.56 7.40 7.31 7.23 7.14 7.09 7.06 6.99 6.97 6.93 6.90 6.88
0.10 2.63 2.59 2.58 2.56 2.54 2.52 2.51 2.50 2.49 2.48 2.48 2.47
7 0.05 3.51 3.44 3.41 3.38 3.34 3.32 3.30 3.27 3.27 3.25 3.24 3.23
0.01 6.31 6.16 6.07 5.99 5.91 5.86 5.82 5.75 5.74 5.70 5.67 5.65
0.10 2.46 2.42 2.40 2.38 2.36 2.35 2.34 2.32 2.32 2.31 2.30 2.29
0.05 3.22 3.15 3.12 3.08 3.04 2.02 3.01 2.97 2.97 2.95 2.94 2.93
8
0.01 5.52 5.36 5.28 5.20 5.12 5.07 5.03 4.96 4.95 4.91 4.88 4.86
0.10 2.34 2.30 2.28 2.25 2.23 2.22 2.21 2.19 2.18 2.17 2.17 2.16
9 0.05 3.01 2.94 2.90 2.86 2.83 2.80 2.79 2.76 2.75 2.73 2.72 2.71
0.01 4.96 4.81 4.73 4.65 4.57 4.52 4.48 4.42 4.40 4.36 4.33 4.31
0.10 2.24 2.20 2.18 2.16 2.13 2.12 2.11 2.09 2.08 2.07 2.06 2.06
10 0.05 2.85 2.77 2.74 2.70 2.66 2.64 2.62 2.59 2.58 2.56 2.55 2.54
0.01 4.56 4.41 4.33 4.25 4.17 4.12 4.08 4.01 4.00 3.96 3.93 3.91
Payda SD= Küçük Kareler ortalaması serbestlik derecesi

197
 F TABLOSU (Devam)

PaySD
Büyük Kareler Ortalaması Serbestlik Derecesi
Payda
SD
 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
0.10 3.23 2.86 2.66 2.54 2.45 2.39 2.34 2.30 2.27 2.25 2.23 2.21
11 0.05 4.84 3.98 3.59 3.36 3.20 3.09 3.01 2.95 2.90 2.85 2.82 2.79
0.01 9.65 7.21 6.22 5.67 5.32 5.07 4.89 4.74 4.63 4.54 4.46 4.40
0.10 3.18 2.81 2.61 2.48 2.39 2.33 2.28 2.24 2.21 2.19 2.17 2.15
12 0.05 4.75 3.89 3.49 3.26 3.11 3.00 2.91 2.85 2.80 2.75 2.72 2.69
0.01 9.33 6.93 5.95 5.41 5.06 4.82 4.64 4.50 4.39 4.30 4.22 4.16
0.10 3.14 2.76 2.56 2.43 2.35 2.28 2.23 2.20 2.16 2.14 2.12 2.10
13 0.05 4.67 3.81 3.41 3.18 3.03 2.92 2.83 2.77 2.71 2.67 2.63 2.60
0.01 9.07 6.70 5.74 5.21 4.86 4.62 4.44 4.30 4.19 4.10 4.02 3.96
0.10 3.10 2.73 2.52 2.39 2.31 2.24 2.19 2.15 2.12 2.10 2.08 2.05
14 0.05 4.60 3.74 3.34 3.11 2.96 2.85 2.76 2.70 2.65 2.60 2.57 2.53
0.01 8.86 6.51 5.56 5.04 4.69 4.46 4.28 4.14 4.03 3.94 3.86 3.80
0.10 3.07 2.70 2.49 2.36 2.27 2.21 2.16 2.12 2.09 2.06 2.04 2.02
15 0.05 4.54 3.68 3.29 3.06 2.90 2.79 2.71 2.64 2.59 2.54 2.51 2.48
0.01 8.68 6.36 5.42 4.89 4.56 4.32 4.14 4.00 3.89 3.80 3.73 3.67
0.10 3.05 2.67 2.46 2.33 2.24 2.18 2.13 2.09 2.06 2.03 2.01 1.99
16 0.05 4.49 3.63 3.24 3.01 2.85 2.74 2.66 2.59 2.54 2.49 2.46 2.42
0.01 8.53 6.23 5.29 4.77 4.44 4.20 4.03 3.89 3.78 3.69 3.62 3.55
0.10 3.03 2.64 2.44 2.31 2.22 2.15 2.10 2.06 2.03 2.00 1.98 1.96
17 0.05 4.45 3.59 3.20 2.96 2.81 2.70 2.61 2.55 2.49 2.45 2.41 2.38
0.01 8.40 6.11 5.18 4.67 4.34 4.10 3.93 3.79 3.68 3.59 3.52 3.46
0.10 3.01 2.62 2.42 2.29 2.20 2.13 2.08 2.04 2.00 1.98 1.96 1.93
18 0.05 4.41 3.55 3.16 2.93 2.77 2.66 2.58 2.51 2.46 2.41 2.37 2.34
0.01 8.29 6.01 5.09 4.58 4.25 4.01 3.84 3.71 3.60 3.51 3.43 3.37
0.10 2.99 2.61 2.40 2.27 2.18 2.11 2.06 2.02 1.98 1.96 1.94 1.91
19 0.05 4.38 3.52 3.13 2.90 2.74 2.63 2.54 2.48 2.42 2.38 2.34 2.31
0.01 8.18 5.93 5.01 4.50 4.17 3.94 3.77 3.63 3.52 3.43 3.36 3.30
0.10 2.97 2.59 2.38 2.25 2.16 2.09 2.04 2.00 1.96 1.94 1.92 1.89
20 0.05 4.35 3.49 3.10 2.87 2.71 2.60 2.51 2.45 2.39 2.35 2.31 2.28
0.01 8.10 5.85 4.94 4.43 4.10 3.87 3.70 3.56 3.46 3.37 3.29 3.23

Payda SD= Küçük kareler ortalaması serbestlik derecesi.

198
 F Tablosu (Devam)

PaySD
Büyük Kareler Ortalaması Serbestlik Derecesi
Payda
 15 20 24 30 40 50 60 100 120 200 500 
SD
0.10 2.17 2.12 2.10 2.08 2.05 2.04 2.03 2.00 2.00 1.99 1.98 1.97
11 0.05 2.72 2.65 2.61 2.6/ 2.53 2.51 2.49 2.46 2.45 2.43 2.42 2.40
0.01 4.25 4.10 4.02 3.94 3.86 3.81 3.78 3.71 3.69 3.66 3.62 3.60
0.10 2.10 2.06 2.04 2.01 1.99 1.97 1.96 1.94 1.93 1.92 1.91 1.90
12 0.05 2.62 2.54 2.51 2.47 2.43 2.40 2.38 2.35 2.34 2.32 2.31 2.30
0.01 4.01 3.86 3.78 3.70 3.62 3.57 3.54 3.47 3.45 3.41 3.38 3.36
0.10 2.05 2.01 1.98 1.96 1.93 1.92 1.90 1.88 1.88 1.86 1.85 1.85
13 0.05 2.53 2.46 2.42 2.38 2.34 2.31 2.30 2.26 2.25 2.23 2.20 2.21
0.01 3.82 3.66 3.59 3.51 3.43 3.38 3.34 3.27 3.25 3.22 3.19 3.17
0.10 2.01 1.96 1.94 1.91 1.89 1.87 1.86 1.83 1.83 1.82 1.80 1.80
14 0.05 2.46 2.39 2.35 2.31 2.27 2.24 2.22 2.19 2.18 2.16 2.14 2.13
0.01 3.66 3.51 3.43 3.35 3.27 3.22 3.18 3.11 3.09 3.06 3.03 3.00
0.10 1.97 1.92 1.90 1.87 1.85 1.83 1.82 1.79 1.79 1.77 1.76 1.76
15 0.05 2.40 2.33 2.29 2.25 2.20 2.18 2.16 2.12 2.11 2.10 2.08 2.07
0.01 3.52 3.37 3.29 3.21 3.13 3.08 3.05 2.98 2.96 2.92 2.89 2.87
0.10 1.94 1.89 1.87 1.84 1.81 1.79 1.78 1.76 1.75 1.74 1.73 1.72
16 0.05 2.35 2.28 2.24 2.19 2.15 2.12 2.11 2.07 2.06 2.04 2.02 2.01
0.01 3.41 3.26 3.18 3.10 3.02 2.97 2.93 2.86 2.84 2.81 2.78 2.75
0.10 1.91 1.86 1.84 1.81 1.78 1.76 1.75 1.73 1.72 1.71 1.69 1.69
17 0.05 2.31 2.23 2.19 2.15 2.10 2.08 2.06 2.02 2.01 1.99 1.97 1.96
0.01 3.31 3.16 3.08 3.00 2.92 2.87 2.83 2.76 2.75 2.71 2.68 2.65
0.10 1.89 1.84 1.81 1.78 1.75 1.74 1.72 1.70 1.69 1.68 1.67 1.66
18 0.05 2.27 2.19 2.15 2.11 2.06 2.04 2.02 1.98 1.97 1.95 1.93 1.92
0.01 3.23 3.08 3.00 2.92 2.84 2.78 2.75 2.68 2.66 2.62 2.59 2.57
0.10 1.86 1.81 1.79 1.76 1.73 1.71 1.70 1.67 1.67 1.65 1.64 1.63
19 0.05 2.23 2.16 2.11 2.07 2.03 2.00 1.98 1.94 1.93 1.91 1.89 1.88
0.01 3.15 3.00 2.92 2.84 2.76 2.71 2.67 2.60 2.58 2.55 2.51 2.49
0.10 1.84 1.79 1.77 1.74 1.71 1.69 1.68 1.65 1.64 1.63 1.62 1.61
20 0.05 2.20 2.12 2.08 2.04 1.99 1.97 1.95 1.91 1.90 1.88 1.86 1.84
0.01 3.09 2.94 2.86 2.78 2.69 2.64 2.61 2.54 2.52 2.48 2.44 2.42
Payda SD= Küçük Kareler ortalaması serbestlik derecesi.

199
 F TABLOSU (Devam)

PaySD
Büyük Kareler Ortalaması Serbestlik Dereecesi
Payda
SD  1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

0.10 2.95 2.56 2.40 2.22 2.13 2.06 2.01 1.97 1.93 1.90 1.88 1.86
22 0.05 4.30 3.44 3.10 2.82 2.66 2.55 2.46 2.40 2.34 2.30 2.26 2.23
0.01 7.95 5.72 4.80 4.31 3.99 3.76 3.59 3.45 3.35 3.26 3.18 3.12
0.10 2.93 2.54 2.30 2.19 2.10 2.04 1.98 1.94 1.91 1.88 1.85 1.83
24 0.05 4.26 3.40 3.00 2.78 2.62 2.51 2.42 2.36 2.30 2.25 2.21 2.18
0.01 7.82 5.61 4.70 4.22 3.90 3.67 3.50 3.36 3.26 3.17 3.09 3.03
0.10 2.91 2.52 2.30 2.17 2.08 2.01 1.96 1.92 1.88 1.86 1.84 1.81
26 0.05 4.23 3.37 3.00 2.74 2>59 2.47 2.39 2.32 2.27 2.22 2.18 2.15
0.01 7.72 5.53 4.60 4.14 3.82 3.59 3.42 3.29 3.18 3.09 3.02 2.96
0.10 2.89 2.50 2.30 2.16 2.06 2.00 1.94 1.90 1.87 1.84 1.81 1.79
28 0.05 4.20 3.34 3.00 2.71 2.56 2.45 2.36 2.29 2.24 2.19 2.15 2.12
0.01 7.64 5.45 4.60 4.07 3.75 3.53 3.36 3.23 3.12 3.03 2.96 2.90
0.10 2.88 2.49 2.30 2.14 2.05 1.98 1.93 1.88 1.85 1.82 1.79 1.77
30 0.05 4.17 3.32 2.90 2.69 2.53 2.42 2.33 2.27 2.21 2.16 2.13 2.09
0.01 7.56 5.39 4.50 4.02 3.70 3.47 3.30 3.17 3.07 2.98 2.91 2.84
0.10 2.84 2.44 2.20 2.09 2.00 1.93 1.87 1.83 1.79 1.76 1.73 1.71
40 0.05 4.08 3.23 2.80 2.61 2.45 2.34 2.25 2.18 2.12 2.08 2.04 2.00
0.01 7.31 5.18 4.30 3.83 3.51 3.29 3.12 2.99 2.89 2.80 2.73 2.66
0.10 2.79 2.39 2.20 2.04 1.95 1.87 1.82 1.77 1.74 1.71 1.68 1.66
60 0.05 4.00 3.15 2.80 2.53 2.37 2.25 2.17 2.10 2.04 1.99 1.95 1.92
0.01 7.08 4.98 4.10 3.65 3.34 3.12 2.95 2.82 2.72 2.63 2.56 2.50
0.10 2.75 2.35 2.10 1.99 1.90 1.82 1.77 1.72 1.68 1.65 1.62 1.60
120 0.05 3.92 3.07 2.70 2.45 2.29 2.17 2.09 2.02 1.96 1.91 1.87 1.83
0.01 6.85 4.79 4.00 3.48 3.17 2.96 2.79 2.66 2.56 2.47 2.40 2.34
0.10 2.73 2.33 2.10 1.97 1.88 1.80 1.75 1.70 1.66 1.63 1.60 1.57
200 0.05 3.89 3.04 2.70 2.42 2.26 2.14 2.06 1.98 1.93 1.88 1.84 1.80
0.01 6.76 4.71 3.90 3.41 3.11 2.89 2.73 2.60 2.50 2.41 2.34 2.27
0.10 2.71 2.30 2.10 1.94 1.85 1.77 1.72 1.67 1.63 1.60 1.57 1.55
 0.05 3.84 3.00 2.60 2.37 2.21 2.10 2.01 1.94 1.88 1.83 1.79 1.75
0.01 6.63 4.61 3.80 3.32 3.02 2.80 2.64 2.51 2.41 2.32 2.25 2.18
Payda SD= Küçük kareler ortalaması serbestlik derecesi

200
 F TABLOSU (Devam)

PaySD
Büyük Kareler Ortalaması Serbestlik Derecesi
Payda
SD  15 20 24 30 40 50 60 100 120 200 500 
0.10 1.81 1.76 1.73 1.70 1.67 1.65 1.64 1.61 1.60 1.59 1.58 1.60
22 0.05 2.15 2.07 2.03 2.00 1.94 1.91 1.89 1.85 1.84 1.82 1.80 1.80
0.01 2.98 2.83 2.75 2.70 2.58 2.53 2.50 2.42 2.40 2.36 2.33 2.30
0.10 1.78 1.73 1.70 1.70 1.64 1.62 1.61 1.58 1.57 1.56 1.54 1.50
24 0.05 2.11 2.03 1.98 1.90 1.89 1.86 1.84 1.80 1.79 1.77 1.75 1.70
0.01 2.89 2.74 2.66 2.60 2.49 2.44 2.40 2.33 2.31 2.27 2.24 2.20
0.10 1.76 1.71 1.68 1.70 1.61 1.59 1.58 1.55 1.54 1.53 1.51 1.50
26 0.05 2.07 1.99 1.95 1.90 1.85 1.82 1.80 1.76 1.75 1.73 1.71 1.70
0.01 2.81 2.66 2.58 2.50 2.42 2.36 2.33 2.25 2.23 2.19 2.16 2.10
0.10 1.74 1.69 1.66 1.60 1.59 1.57 1.56 1.53 1.52 1.50 1.49 1.50
28 0.05 2.04 1.96 1.91 1.90 1.82 1.79 1.77 1.73 1.71 1.69 1.67 1.70
0.01 2.75 2.60 2.52 2.40 2.35 2.30 2.26 2.19 2.17 2.13 2.09 2.10
0.10 1.72 1.67 1.64 1.60 1.57 1.55 1.54 1.51 1.50 1.48 1.47 1.50
30 0.05 2.01 1.93 1.89 1.80 1.79 1.76 1.74 1.70 1.68 1.66 1.64 1.60
0.01 2.70 2.55 2.47 2.40 2.30 2.25 2.21 2.13 2.11 2.07 2.03 2.00
0.10 1.66 1.61 1.57 1.50 1.51 1.48 1.47 1.43 1.42 1.41 1.39 1.40
40 0.05 1.92 1.84 1.79 1.70 1.69 1.66 1.64 1.59 1.58 1.55 1.53 1.50
0.01 2.52 2.37 2.29 2.20 2.11 2.06 2.02 1.94 1.92 1.87 1.83 1.80
0.10 1.60 1.54 1.51 1.50 1.44 1.41 1.40 1.36 1.35 1.33 1.31 1.30
60 0.05 1.84 1.75 1.70 1.70 1.59 1.56 1.53 1.48 1.47 1.44 1.41 1.40
0.01 2.35 2.20 2.12 2.00 1.94 1.88 1.84 1.75 1.73 1.68 1.63 1.60
0.10 1.55 1.48 1.45 1.40 1.37 1.34 1.32 1.27 1.26 1.24 1.21 1.20
120 0.05 1.75 1.66 1.61 1.60 1.50 1.46 1.43 1.37 1.35 1.32 1.28 1.30
0.01 2.19 2.03 1.95 1.90 1.76 1.70 1.66 1.56 1.53 1.48 1.42 1.40
0.10 1.52 1.46 1.42 1.40 1.34 1.31 1.28 1.24 1.22 1.20 1.17 1.10
200 0.05 1.72 1.62 1.57 1.50 1.46 1.41 1.39 1.32 1.29 1.26 1.22 1.20
0.01 2.13 1.97 1.89 1.80 1.69 1.63 1.58 1.48 1.44 1.39 1.33 1.30
0.10 1.49 1.42 1.38 1.30 1.30 1.26 1.24 1.18 1.17 1.13 1.08 1.00
 0.05 1.67 1.57 1.52 1.50 1.39 1.35 1.32 1.24 1.22 1.17 1.11 1.00
0.01 2.04 1.88 1.79 1.70 1.59 1.52 1.47 1.36 1.32 1.25 1.15 1.00
Payda SD=Küçük Kareler ortalaması serbestlik derecesi

201
ÖRNEK KORELASYON KATSAYISININ ÖNEMLİ OLUP OLMADIĞINA İLİŞKİN
(R) KRİTİK DEĞERLER TABLOSU
İki Yönlü Test Tek Yönlü Test
S.D. 0.05 0.01 0.001 0.05 0.01 0.001
1 0.997 - - 0.988 0.999 -
2 0.950 0.990 0.999 0.900 0.980 0.998
3 0.878 0.959 0.991 0.805 0.934 0.986
4 0.811 0.917 0.974 0.729 0.882 0.963
5 0.754 0.875 0.951 0.669 0.833 0.935
6 0.707 0.834 0.925 0.621 0.789 0.905
7 0.660 0.798 0.898 0.582 0.750 0.875
8 0.632 0.765 0.872 0.549 0.715 0.847
9 0.602 0.735 0.847 0.521 0.685 0.820
10 0.576 0.708 0.823 0.497 0.658 0.795
11 0.553 0.684 0.801 0.476 0.634 0.772
12 0.532 0.661 0.780 0.457 0.612 0.750
13 0.514 0.641 0.760 0.441 0.592 0.730
14 0.497 0.623 0.742 0.426 0.574 0.711
15 0.482 0.606 0.725 0.412 0.558 0.694
16 0.468 0.590 0.708 0.400 0.543 0.678
17 0.456 0.575 0.693 0.389 0.529 0.662
18 0.444 0.561 0.679 0.378 0.516 0.648
19 0.433 0.549 0.665 0.369 0.503 0.635
20 0.432 0.537 0.652 0.360 0.492 0.622
21 0.413 0.526 0.640 0.352 0.482 0.610
22 0.404 0.515 0.629 0.344 0.472 0.599
23 0.396 0.505 0.618 0.337 0.462 0.588
24 0.388 0.496 0.607 0.330 0.453 0.578
25 0.381 0.487 0.597 0.323 0.445 0.568
26 0.374 0.478 0.588 0.317 0.437 0.559
27 0.367 0.470 0.579 0.311 0.430 0.550
28 0.361 0.463 0.570 0.306 0.423 0.541
29 0.355 0.456 0.562 0.301 0.416 0.533
30 0.349 0.449 0.554 0.296 0.409 0.526
35 0.325 0.418 0.519 0.275 0.381 0.492
40 0.304 0.393 0.490 0.257 0.358 0.463
50 0.273 0.354 0.443 0.231 0.322 0.419
60 0.250 0.325 0.408 0.211 0.295 0.385
70 0.232 0.302 0.380 0.195 0.274 0.358
80 0.217 0.283 0.357 0.183 0.257 0.336
90 0.205 0.267 0.338 0.173 0.242 0.318

202
ÖRNEK KORELASYON KATSAYISININ ÖNEMLİ OLUP OLMADIĞINA İLİŞKİN
(R) KRİTİK DEĞERLER TABLOSU (Devam)

İki Yönlü Test Tek Yönlü Test

S. D.
0.05 0.01 0.001 0.05 0.01 0.001
100 0.195 0.254 0.321 0.164 0.230 0.302
150 0.159 0.208 0.263 0.134 0.189 0.249
200 0.138 0.181 0.230 0.116 0.164 0.216
300 0.113 0.146 0.188 0.095 0.134 0.177
400 0.098 0.128 0.164 0.082 0.116 0.154
500 0.088 0.115 0.146 0.074 0.104 0.138
1000 0.062 0.081 0.104 0.052 0.075 0.098
1500 0.051 0.066 0.085 0.042 0.060 0.080
2000 0.044 0.058 0.073 0.037 0.052 0.069
Daha ziyade (n<100) olan örnekler için kullanılanbu tabloda eleman sayısının iki eksiği düzeyinde
serbestlik derecesinde elimizdeki istatistik olarak öneml, olup olmadığı incelenen korelasyon
katsayısına en yakın (r) değerinin yeraldığı sütunun başındaki olasılık değeri (  ) 0,05 yada daha
küçük ise bağıntının önemli olduğuna hükmedilir.

203
  r 
P(x  r)  e POISSON İHTİMALLERİ TABLOSU
r!


r \ 0.1 0.2 0.3 0.4 0.5 0.6 0.7 0.8 0.9 1.0
0 0.9048 0.8187 0.7408 0.6703 0.6065 0.5488 0.4966 0.4493 0.4066 0.3679
1 0.0905 0.1637 0.2222 0.2681 0.3033 0.3293 0.3476 0.3595 0.3659 0.3679
2 0.0045 0.0164 0.0333 0.0536 0.0758 0.0988 0.1217 0.1438 0.1647 0.1839
3 0.0002 0.0011 0.0033 0.0072 0.0126 0.0198 0.0284 0.0383 0.0494 0.0613
4 0.0001 0.0003 0.0007 0.0016 0.0030 0.0050 0.0077 0.0111 0.0153
5 0.0001 0.0002 0.0004 0.0007 0.0012 0.0020 0.0031
6 0.0001 0.0002 0.0003 0.0005
7 0.0001

r \ 1.1 1.2 1.3 1.4 1.5 1.6 1.7 1.8 1.9 2.0
0 0.3329 0.3012 0.2725 0.2466 0.2231 0.2019 0.1827 0.1653 0.1496 0.1353
1 0.3662 0.3614 0.3543 0.3452 0.3347 0.3230 0.3106 0.2975 0.2842 0.2707
2 0.2014 0.2169 0.2303 0.2417 0.2510 0.2584 0.2640 0.2678 0.2700 0.2707
3 0.0738 0.0867 0.0998 0.1128 0.1255 0.1378 0.1496 0.1607 0.1710 0.1804
4 0.0203 0.0260 0.0324 0.0395 0.0471 0.0551 0.0636 0.0723 0.0812 0.0902
5 0.0045 0.0062 0.0084 0.0111 0.0141 0.0176 0.0216 0.0260 0.0309 0.0361
6 0.0008 0.0012 0.0018 0.0026 0.0035 0.0047 0.0061 0.0078 0.0098 0.0120
7 0.0001 0.0002 0.0003 0.0005 0.0008 0.0011 0.0015 0.0020 0.0027 0.0034
8 0.0001 0.0001 0.0001 0.0002 0.0003 0.0005 0.0006 0.0009
9 0.0001 0.0001 0.0001 0.0002

r \ 2.1 2.2 2.3 2.4 2.5 2.6 2.7 2.8 2.9 3.0
0 0.1225 0.1108 0.1003 0.0907 0.0821 0.0743 0.0672 0.0608 0.0550 0.0498
1 0.2572 0.2438 0.2306 0.2177 0.2052 0.1931 0.1815 0.1703 0.1596 0.1494
2 0.2700 0.2681 0.2652 0.2613 0.2565 0.2510 0.2450 0.2384 0.2314 0.2240
3 0.1890 0.1966 0.2033 0.2090 0.2138 0.2176 0.2205 0.2225 0.2237 0.2240
4 0.0992 0.1082 0.1169 0.1254 0.1336 0.1414 0.1488 0.1557 0.1622 0.1680
5 0.0417 0.0476 0.0538 0.0602 0.0668 0.0735 0.0804 0.0872 0.0940 0.1008
6 0.0146 0.0174 0.0206 0.0241 0.0278 0.0319 0.0362 0.0407 0.0455 0.0504
7 0.0044 0.0055 0.0068 0.0083 0.0099 0.0118 0.0139 0.0163 0.0188 0.0216
8 0.0011 0.0015 0.0019 0.0025 0.0031 0.0038 0.0047 0.0057 0.0068 0.0081
9 0.0003 0.0004 0.0005 0.0007 0.0009 0.0011 0.0014 0.0018 0.0022 0.0027
10 0.0001 0.0001 0.0001 0.0002 0.0002 0.0003 0.0004 0.0005 0.0006 0.0008
11 0.0001 0.0001 0.0001 0.0002 0.0002
12 0.0001
Bu tablo poisson dağılışı ortalaması (  =n.p) bilindiğinde (n) adet denemede (r) defa incelenen ve poisson
dağılışı gösteren nadir olayın ( r) defa elde edilme olasılğını belirler. söz gelimi bu populasyonda nadir olayın
olasılığuı (p=0,01) ise populasyondan çekilen (1000) bireylik fertleri [(  =n.p=(0,01)(100)=1] şeklinde bir
bireyde sözü edilen olayın görülme olasılığı en üstte ilk sıfır satırı ise 1. sütunun kesim noktasında 0,3679 elde
ederek belirlenir. Bu değer p( x  o)  (10 / 0!)e 1  0,3679 ile aynıdır.

204
  r 
P(x  r)  e POISSON İHTİMALLERİ TABLOSU (Devam)
r!


r \ .1 3.2 3.3 3.4 3.5 3.6 3.7 3.8 3.9 4.0
0 0.0450 0.0408 0.0369 0.0334 0.0302 0.0273 0.0247 0.0224 0.0202 0.0183
1 0.1397 0.1304 0.1217 0.1135 0.1057 0.0984 0.0915 0.0850 0.0789 0.0733
2 0.2165 0.2087 0.2008 0.1929 0.1850 0.1771 0.1692 0.1615 0.1539 0.1465
3 0.2237 0.2226 0.2209 0.2186 0.2158 0.2125 0.2087 0.2046 0.2001 0.1954
4 0.1734 0.1781 0.1823 0.1858 0.1888 0.1912 0.1931 0.1944 0.1951 0.1954
5 0.1075 0.1140 0.1203 0.1264 0.1322 0.1377 0.1429 0.1477 0.1522 0.1563
6 0.0555 0.0608 0.0662 0.0716 0.0771 0.0826 0.0881 0.0936 0.0989 0.1042
7 0.0246 0.0278 0.0312 0.0348 0.0385 0.0425 0.0466 0.0508 0.0551 0.0595
8 0.0095 0.0111 0.0129 0.0148 0.0169 0.0191 0.0215 0.0241 0.0269 0.0298.
9 0.0033 0.0040 0.0047 0.0056 0.0066 0.0076 0.0089 0.0102 0,0116 0.0132
10 0.0010 0.0013 0.0016 0.0019 0.0023 0.0028 0.0033 0.0039 0.0045 0.0053
11 0.0003 0.0004 0.0005 0.0006 0.0007 0.0009 0.0011 0.0013 0.0016 0.0019
12 0.0001 0.0001 0.0001 0.0002 0.0002 0.0003 0.0003 0.0004 0.0005 0.0006
13 0.0001 0.000 1 0.0001 0.0001 0.0002 0.0002
14 0.0001

r \ 4.1 4.2 4.3 4.4 4.5 4.6 4.7 4.8 4.9 5.0
0 0.0166 0.0150 0.0136 0.0123 0.01 0.0101 0.0091 0.0082 0.0074 0.0067
1 0.0679 0.0630 0.0583 0.0540 11
0.0500 0.0462 0.0427 0.0395 0.0365 0.0337
2 0.1393 0.1323 0.1254 0.1188 0.1125 0.1063 0.1005 0.0948 0.0894 0.0842
3 0.1904 0.1852 0.1798 0.1743 0.1687 0.1631 0.1574 0.1517 0.1460 0.1404
4 0.1951 0.1944 0.1933 0.1917 0.1898 0.1875 0.1849 0.1820 0.1789 0.1755
5 0.1600 0.1633 0.1662 0.1687 0.1708 0.1725 0.1738 0.1747 0.1753 0.1755
6 0.1093 0.1143 0.1191 0.1237 0.1281 0.1323 0.1362 0.1398 0.1432 0.1462
7 0.0640 0.0686 0.0732 0.0778 0.0824 0.0869 0.0914 0.0959 0.1002 0.1044
8 0.0328 0.0360 0.0393 0.0428 0.0463 0.0500 0.0537 0.0575 0.0614 0.0653
9 0.0150 0.0168 0.0188 0.0209 0.0232 0.0255 0.0280 0.0307 0.0334 0.0363
10 0.0061 0.0071 0.0081 0.0092 0.0104 0.0118 0.0132 0.0147 0.0164 0.0181
11 0.0023 0.0027 0.0032 0.0037 0.0043 0.0049 0.0056 0.0064 0.0073 0.0082
12 0.0008 0.0009 0.0011 0.0014 0.0016 0.0019 0.0022 0.0026 0.0030 0.0034
13 0.0002 0.0003 0.0004 0.0005 0.0006 0.0007 0.0008 0.0009 0.0011 0.0013
14 0.0001 0.0001 0.0001 0.0001 0.0002 0.0002 0.0003 0.0003 0.0004 0.0005
15 0.0001 0.0001 0.0001 0.0001 0.0004 0.0002

205
 İSTATİSTİK KALİTE KONTROLÜ İÇİN
KÜMÜLATİF POISSON DAĞILIMI OLASILIKLARI TABLOSU

(Partinin kabulü için öngörülen örnkteki fazla kusurlu sayısı)

c

c' veya 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9
np'
0.02 0.980 1.000
0.04 .961 .999 1.00
0.06 .942 .998 1.00 .
0.08 .923 .997 1.00
0.10 .905 .995 1.00
0.15 .861 .990 .999 1.000
0.20 .819 .982 .999 1.000
0.25 .779 .974 .998 1.000
0.30 .741 .963 .996 1.000
0.35 .705 .951 .994 1.000
0.40 .670 .938 .992 .999 1.000
0.45 .638 .925 .989 .999 1.000
0.50 .607 .910 .986 .998 1.000
0.55 .577 .894 .982 .998 1.000
0.60 .549 .878 .977 .997 1.000
0.65 .522 .861 .972 .996 .999 1.000
0.70 .497 .844 .966 .994 .999 1.000
0.75 .472 .827 .959 .993 .999 1.000
0.80 .449 .809 .953 .991 .999 1,000
0.85 .427 .791 .945 .989 .998 1,000
0.90 .407 .772 .937 .987 .998 1.000
0.95 .387 .754 .929 .984 .997 1.000
l.00 .368 .736 .920 .981 .996 .999 1.000
1.1 .333 .699 .900 .974 .995 .999 1.000
1.2 .301 .663 .879 .966 .992 .998 1.000
1.3 .273 .627 .857 .957 .989 .998 1.000
1.4 .247 .592 .833 .946 .986 .997 .999 1000
1.5 .223 .558 .809 .934 .981 .996 .999 1.000
1.6 .202 .525 .783 .921 .976 .994 .999 1.000
1.7 .183 .493 .757 .907 .970 .992 .998 1.000
1.8 .165 .463 .731 .891 .964 .990 .997 .999 1.000
1.9 .150 .434 .704 .875 .956 .987 .997 .999 1.000
2.0 .135 .406 .677 .857 .947 .983 .995 .999 1.000
Burada n:örnek hacmi, p’:kusurlu parça oranı, np’:ana kütle için tahmin edilen nadir o kusurlu parça
sayısı(c’) ve c:örnek grubundan çıkan kusurlu parça sayısını gösterir.(N) elemanlık populasyondan (n)
elemanlık örnek çekilerek bu örnek içinde (c ) adet belirlenmiş sınırın üstünde sayıda kusurlu parça
çıkarsa parti iade edilir, altında is parti kabul edilir. Bu şekilde tek örnekleme planı için (x) ekseninde
gelen parti kalitesi (p') ve (y) ekseninde parti kabul olasılığı çizilerek elde edilen çalışma karakteristiği
)Ç.K.) belirlenerek eğri çiziminde parti kabul olasılığı bu tablo yardımı ile belirlenir. mesela P'=0,01
için (150)lik örnekde  =n.p=150(0,01)=1,5 değerine karşın (c) adetten az kusurlu çıkma
olasılığı P(x=  c)= yukarıdaki tablodan okunur. mesela yukarıdaki dğerler söz konusu
olduğunda c=4 için P(x  3)=0,981'dir.

206
 KÜMÜLATİF POISSON DAĞILIMI OLASILIKLARI TABLOSU (Devam)

 c
c' veya np' 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9

2.2 0.111 .355 .623 .819 .928 .975 .993 .998 1.000
2.4 .091 .308 .570 .779 .904 .964 .983 .997 .999 1.000
2.6 .074 .267 .518 .736 .877 .951 .983 .995 .999 1.000
2.8 .061 .231 .469 .632 .848 .935 .976 .992 .998 .999
3.0 .050 .199 .423 .047 .815 .916 .966 .988 .996 .999
3.2 .041 .171 .330 .603 .781 .895 .955 .983 .994 .998
3.4 .033 .147 .340 .553 .744 .871 .942 .977 .992 .997
3.6 .027 .126 .303 .515 .706 .844 .927 969 .988 .996
3.8 .022 .107 .269 .473 .668 .816 .909 .960 .984 .994
4.0 .013 .092 .238 .433 .629 .755 889 .949 .979 ..992
4.2 .015 .078 .210 .395 .590 .753 .867 .936 .972 .989
4.4 .012 .066 .185 .359 .551 .720 .844 .921 .964 .985
4.6 .010 .056 .163 .326 .513 .686 .818 .905 .955 .980
4.8 .008 .048 .143 .294 .476 .615 .791 .887 .944 .975
5.0 .007 .040 .125 .265 .440 .616 .762 .867 .932 .968
5.2 .006 .034 .109 .238 .406 .531 .732 .845 .918 .960
5.4 .005 .029 .095 .213 .373 .456 .702 .822 903 .951
5.8 .004 .024 .082 .191 342 .512 .670 .797 .886 .941
5.8 .003 .021 .072 .170 .313 .478 .638 .771 .867 .929
6.0 .002 .017 .062 .151 .285 .446 .606 .744 .847 .916
10 11 12 13 14 15 16
2.8 1.000
3.0 1.000
3.2 1.000
3.4 .999 1.000
3.6 .999 1.000
3.8 .998 .999 1.000
4.0 .997 .999 1.000
4.2 .996 .999 1.000
4.4 .994 .998 .999 1.000
4.6 .992 .997 .999 1.000
4.8 .990 .996 .999 1.000
5.0 .986 .995 .998 .999 1.000
5.2 .982 .993 .997 .999 1.000
5.4 .977 .990 .996 .999 1.000
5.6 .972 .988 .995 .998 .999 1.000
5.8 .965 .980 .993 .997 .999 1.000
6.0 .957 .980 .991 .996 .999 .999 1.000

207
KÜMÜLATİF POISSON DAĞILIMI OLASILIKLARI TABLOSU (Devam)

 c
c' veya
np' 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9

6.2 0.002 .015 .054 .134 .259 .414 .574 .716 .826 .902
6.4 .002 .012 .046 .119 .235 .384 .542 .687 .803 .886
6.6 .001 .010 .040 .105 .213 .355 .511 .658 .780 .869
6.8 .001 .009 .034 .093 .192 .327 .480 .623 .755 .850
7.0 .001 .007 .030: .082 .173 .301 .450 .599 .729 .830
7.2 .001 .006 .025 .072 .156 .276 .420 .569 .703 .810
7.4 .001 .005 .022 .063 .140 .253 .392 .539 .676 .788
7.6 .001 .004 .019 .055 .125 .231 .365 .510 .648 .765
7.8 .000 .004 .016 .048 .112 .210 .338 .481 .620 .741
8.0 .000 .003 .014 .042 .100 .191 .^
.313 .453 .593 .717
8.5 .000 .002 .009 .030 .074 .150 .256 .386 .523 .653
9.0 .000 .001 .006 .021 .055 .116 .207 .324 .456 .587
9.5 .000 .001 .004 .015 .040 .089 .165 .269 .392 .522
10.0 .000 .000 .003 .010 .029 .067 .130 .220 .333 .458
10 11 12 13 14 15 16 17 18 19
6.2 .949 .957 .989 .995 .998 .999 1.000
6.4 .939 .969 .986 .994 .997 .999 1.000
6.6 .927 .963 .982 .992 .997 .999 .999 1.000
6.8 .915 .955 .978 .990 .996 .998 .999 1,000
7.0 .901 .947 .973 .987 .994 .998 .999 1.000
7.2 .887 .937 .967 .984 .993 .997 .999 .999 1 .000
7.4 .871 .926 .961 .980 .991 .996 .998 .999 1.000
7.6 .854 .915 .954 .976 .989 .995 .998 .999 1.000
7.8 .835 .902 .945 .971 .986 .993 .997 .999 1.000
8.0 .816 .888 .936 .966 .983 .992 .996 .998 .999 1.000
8,5 .763 .849 .909 .949 .973 .986 .993 .997 .999 .999
9.0 .706 .803 .876 .926 .959 .978 .989 .995 .998 .999
9.5 .645 .752 .836 .898 .940 .967 .982 .991 .996 .998
10.0 .583 .697 .792 .864 .917 .951 .973 .986 .993 .997
20 21 22
8.5 1.000
9.0 1.000
9.5 .999 1.000
10.0 .998 .999 1.000

208
 KÜMÜLATİF POISSON DAĞILIMI OLASILIKLARI TABLOSU (Devam)

 c
c' veya np' 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9
10.5 0.000 000 002 007 021 050 102 179 279 397
11.0 000 000 001 005 015 038 079 143 232 341
11..5 000 000 001 003 011 028 060 114 191 289
12.0 000 000 001 002 008 020 046 090 155 242
12.5 000 000 000 002 ••:
005 015 035 070 : 125 201
13.0 000 000 000 001 004 011 026 054 100 166
13.5 000 000 000 001 003 008 019 041 079 135
14.6 000 000 000 000 002 006 014 032 062 109
14.5 000 000 000 000 001 004 010 024 048 088
15.0 000 000 000 000 001 003 008 018 037 070
10 11 12 13 14 15 16 17 18 19
10.5 521 639 742 825 888 932 960 978 988 994
11.0 460 579 689 781 854 907 944 968 982 991
11.5 402 520 633 733 815 878 924. 954 974 986
12.0 347 462 576 682 772 844 899 937 .963 979
12.5 297 406 519 628. 725 806 869 916 948 969
13.0 252 353 463 573 675 764 835 890 930 957
:
13.5 211 304 409 518 623 718 798 861. 908 942
14.0 176 200 358 464 570 669 756 827 883 : 923
14.5 145 220 311 413 518 619 711 790 853 90İ
15.0 118 185 268 363 466 568 664 749 819 875
20 21 22 23 24 25 26 27 28 29
10.5 997 999 999 1.000
11.0 995 998 999 1.000
11.5 992 996 998 999 1.000
12.0 988 994. 997 999 999 1.000
12.5 983 991 995 998 999 .999 1.000
13.0 975 986 992 996 998 999 1.000
13.5 965 980 989 994 997 998 999 1.000
14.0 952 971 983 991 995 997 999 999 1.000
14.5 936 960 976 986' 992 996 998 999 999 1.000
15.0 917 947 967 981 898 994 ••'.
997 998 .999 1.000

209
KÜMÜLATİF POISSON DAĞILIMI OLASILIKLARI TABLOSU (Devam)

 c
c' veya np' 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13
16 0.000 001 004 010 022 043 077 127 193 275
17 000 001 002 005 013 026 049 085 135 201
18 000 000 001 003 007 015 030 055 092 143
19 000 000 001 002 004 009 018 035 061 098
20 000 000 000 001 002 005 011 021 039 066
21 000 000 000 000 001 ;
003 '"••
006 013 025 043
22 000 000 000 000 001 002 004 008 015 028
23 000 000 000 000 000 001 002 004 009 017
24 000 000 000 000 000 000 001 003 005 011
25 000 000 000 000 000 000 001 001 003 006
14 15 16 17 18 19 20 21 22 23
16 368 467 566 659 742 812 868 911 942 963
17 281 371 468 564 655 736 805 861 905 937
18 208 287 375 469 562 65l 731 799 855 899
19 150 215 292 378 469 561 647 725 793 849
20 105 157 221 297 381 470 559 644 721 707
21 072 111 163 227 302 384 471 558 640 716
22 048 077 117 169 232 306 387 472 556 637
23 031 052 082 123 175 238 310 389 472 655
24 020 034 056 087 128 180 243 314 392 473
25 012 .:
022 038 060 :
092 134 185 247 318 394
24 25 26 27 28 29 30 31 32 33
16 978 987 993 996 998 999 999 1.000
17 959 975 985 991 995 997 999 999 1.000
18 932 955 972 983 990 994 997 998 999 1.000
19 893 927 951 969 980 988 993 996 998 999
20 843 888 922 948 966 978 987 992 995 997
21 782 838 883 917 944 963 976 985 991 994
22 712 777 832 877 913 940 959 973 983 989
23 635 708 772 827 873 903 936 956 971 981
24 554 632 704 768 823 868 904 932 953 969
25 473 553 629 700 763 818 863 900 929 950
34 35 36 37 38 39 40 41 42 43
19 999 1.000
20 999 999 1.000
21 997 998 999 999 1.000
22 994 996 998 999 999 1.000
23 988 993 996 997 999 999 1.000
24 979 987 992 995 997 ı998
• .' 999 999 1.000
25 966 978 985 991 994 997 998 999 999 1.000

210
 KONTROL DİYAGRAMI KATSAYILARI
(2  n  15 için)

X Diyagramı x Diyagramı R Diyagramı

Örnek AKL ve ÜKL için OÇ için AKL ve ÜKL için OÇ için AKL ve ÜKL için
Hacmi Katsayılar Katsayılar Katsayılar Katsayılar Katsayılar
(n)
A A1 A2 C2 B1 B2 B3 B4 d2 D1 D2 D3 D4

2 2.121 3.760 1.680 0.5642 0 1.843 0 3.267 1.128 0 3.686 0 3.267

3 1.732 2.394 1.023 0.7238 0 1.858 0 2.568 1.693 0 4.358 0 2.575
4 1.500 1.880 0.729 0.7979 0 1.808 0 2.266 2.059 0 4.693 0 2.282
5 1.342 1.535 0.577 0.8407 0 1.756 0 2.089 2.326 0 4.918 0 2.115
6 1.225 1.410 0.483 0.8686 0.026 1.711 0.030 1.970 2.534 0 5.078 0 2.004
7 1.134 1.277 0.419 0.8832 0.105 1.672 0.118 1.882 2.704 0.205 5.203 0.076 1.924
8 1.051 1.175 0.373 0.9027 0.167 1533 0.185 1.815 2.847 0.387 5.307 0.136 1.864
9 1.000 1.094 0.337 0.9139 0.219 1.609 0.239 1.761 2.970 0.546 5.394 0.184 1.816
10 0.949 1.028 0.303 0.9227 0.262 1.584 0.234 1.716 3.078 0.687 5.463 0.223 1.777
11 0.905 0.973 0.285 0.9300 0.293 1.561 0.321 1.679 3.173 0.812 5.534 0.256 1.744
12 0.866 0.925 0.266 0.9359 0.331 1.541 0.354 1.646 3.258 0.924 5.592 0284 1.718
13 0.832 0.884 0.249 0.9410 0.359 1.523 0.302 1.618 3.336 : 1.026 5.646 0.308 1.682
14 0.602 0.848 0.235 0.9453 0.384 1.507 0.405 1.594 3.407 1.121 5.693 0.329 1.671
15 0.775 0.616 0.223 0.9493 0.406 1.492 0.428 1.572 3.472 1.207 5.737 0.348 1.652

KULLANILAN FORMÜLLER

Standardlar verildiğine göre Geçmiş bilgilerin analizi

İstatistik Ölçüler
OÇ Limitler OÇ Limitler

X  A1 x veya
Ortalama( X )…………………….. X X  A x X
X  A2 R

Standard sapma; (  x )………… c 2 x B1 x ;B 2 x X B3 x ;B 4 x

Dağılma aralığı;(R)……………….. d 2 x D1 X ;D 2 X R D3 R;D4 R

Değişken;(X)………………… X  3R / d 2 veya
X X  3 X X
(Az kullanılır) X  3 x / c 2

211
 KONTROL DİYAGRAMI KATSAYILARI (Devam)
(16  n  100 için)

X Diyagramı  x Diyagramı
AKL ve ÜKL
Örnek Hacmi OÇ için AKL ve ÜKL için
için katsayılar
(n) katsayılar
katsayılar
A A1 c2 B1 B2 B3 B4
16 0.75 0.79 0.95 0.43 1.48 0.45 1.55
17 73 76 96 44 1.47 47 1.53
18 71 74 96 46 1.45 48 1,52
19 69 72 96 48 1.44 50 1.50
20 67 70 96 49 1,43 51 1.49
21 65 68 96 50 1.42 52 1.48
22 64 66 97 52 1.41 53 1.47
23 63 65 97 53 1.41 54 1.46'
24 61 63 97 54 1.40 55 1.45
25 60 62 97 55 1.39 56 144
30 55 56 97 59 1.36 60 1.40
35 51 52 98 62 1,33 63 1.37
40 47 48 98 65 1.31 66 1,34
45 45 45 98 67 1.30 68 1.32
50 42 43 98 68 1.28 70 1,30
55 40 41 99 70 1.27 71 1.29
60 39 39 99 71 1.26 72 1.28
65 37 38 99 72 1.25 73 1.27
70 36 36 99 74 1.24 74 1.26
75 35 35 99 75 1.23 75 1.25
60 34 34 99 75 1.23 76 1,24
85 33 33 99 76 1.22 77 1.23
90 32 32 99 77 1.22 77 1.23
95 31 31 .99 77 1,21 78 1,22
100 30 30 99 78 1.20 79 1,21
KULLANILAN FORMÜLLLER
Standardlar verildiğine Geçmiş bilgilerin
İstatistik Ölçüler göre analizi
Limitler OC Limitler

Ortalama; X ………... X X  A x X X  A x
Standard sapma;  x ..... c2 x B1 x ; B2 x  x B3  x ; B4  x

212
 KONTROL GRAFİKLERİNDE KULLANILAN FAKTÖRLER

n A A2 A3 B3 B4 B5 B6 D1 D2 D3 D4 C4 d2
2 2. 121 1.880 2.659 0.000 3.267 0.000 2.606 0.000 3.686 0.000 3.267 0.7979 1.128
3 1.732 1.023 1.954 0.000 2.568 0.000 2.276 0.000 4.358 0.000 2.575 0.8862 1.693
4 1.500 0.729 1.628 0.000 2.266 0.000 2.088 0.000 4.698 0.000 2.282 0.9213 2.059
5 1.342 0.577 1.427 0.000 2.089 0.000 1.964 0.000 4.918 0.000 2.115 0.9400 2.326
6 1.225 0.483 1.287 0.030 1.970 0.029 1.874 0.000 5.078 0.000 2.004 0.9515 2.534
7 1.134 0.419 1.182 0.118 1.882 0.113 1.806 0.204 5.204 0.076 1.924 0.9594 2.704
8 1.061 0.373 1.099 0.185 1.815 0.179 1.751 0.388 5.306 0.136 1.864 0.9650 2.847
9 1.000 0.337 1.032 0.239 1.761 0.232 1.707 0.547 5.393 0.184 1.816 0.9693 2.970
10 0.949 0.308 0.975 0.284 1.716 0.276 1.669 0.687 5.469 0.223 1.777 0.9727 3.078
11 0.905 0.285 0.927 0.321 1.679 0.313 1.637 0.811 5.535 0.256 1.744 0.9754 3.173
12 0.866 0.266 0.886 0.354 1.646 0.346 1.610 0.922 5.594 0.283 1.717 0.9776 3.258
13 0.832 0.249 0.850 0.382 1.618 0.374 1.585 1.025 5.647 0.307 1.693 0.9794 3.336
14 0.802 0.235 0.817 0.406 1.594 0.399 1.563 1.118 5.696 0.328 1.672 0.9810 3.407
15 0.775 0.223 0.789 0.428 1.572 0.421 1.544 1.203 5.741 0.347 1.653 0.9823 3.472
16 0.750 0.212 0.763 0.448 1.552 0.440 1.526 1.282 5.782 0.363 1.637 0.9835 3.532
17 0.728 0.203 0.739 0.466 1.534 0.458 1.511 1.356 5.820 0.378 1.622 0.9845 3.588
18 0.707 0.194 0.718 0.482 1.518 0.475 1.496 1.424 5.856 0.391 1.608 0.9854 3.640
19 0.688 0.187 0.698 0.497 1.503 0.490 1.483 1.487 5.891 0.403 1.597 0.9862 3.689
20 0.671 0.180 0.680 0.510 1.490 0.504 1.470 1.549 5.921 0.415 1.585 0.9869 3.735
21 0.655 0.173 0.663 0.523 1.477 0.516 1.459 1.605 5.951 0.425 1.575 0.9876 3.778
22 0.640 0.167 0.647 0.534 1.466 0.528 1.448 1.659 5.979 0.434 1.566 0.9882 3.819
23 0.626 0.162 0.633 0.545 1.455 0.539 1.438 1.710 6.006 0.443 1.557 0.9887 3.858
24 0.612 0.157 0.619 0.555 1.445 0.549 1.429 1.759 6.031 0.451 1.548 0.9892 3.895
25 0.600 0.153 0.606 0.565 1.435 0.559 1.420 1.806 6.056 0.459 1.541 0.9896 3.931

213
 BİNOM DAĞILIŞI İÇİN (%99) GÜVEN ARALIĞI
Gözlenen
Gözlem Örnek Büyüklüğü Örnek Büyüklüğü
Kısım
Sayısı
10 15 20 30 50 100 Fn 250 1000
0 0 38 0 28 0 21 0 15 0 10 0 5 0.00 0 2 0 1
1 0 52 0 38 0 30 0 21 0 14 0 7 0.01 0 5 0 2
2 1 63 1 47 0 38 0 26 0 17 0 9 0.02 1 6 1 3
3 4 71 3 54 2 43 1 31 1 20 0 10 0.03 1 7 2 4
4 9 79 5 63 4 50 2 35 1 23 1 12 0.04 2 9 3 6
5 15 85 9 68 6 58 4 39 2 25 1 13 0.05 2 10 3 7
6 21 91 13 73 9 61 6 43 3 29 2 14 0.06 3 11 4 8
7 29 96 17 78 12 64 8 47 4 31 2 16 0.07 3 13 5 9
8 37 99 22 83 16 71 10 51 6 33 3 17 0.08 4 14 6 10
9 48 100 27 87 20 73 12 54 7 36 3 18 0.09 5 15 7 12
10 52 100 32 91 20 80 15 57 8 38 4 19 0.10 6 16 8 13
11 37 95 27 80 15 62 10 40 4 20 0.11 6 17 9 14
12 46 97 29 84 19 66 11 43 5 21 0.12 7 18 9 15
13 53 99 36 88 20 68 12 45 6 23 0.13 8 19 10 16
14 62 100 39 91 24 70 14 47 6 24 0.14 9 20 11 17
15 72 100 42 94 25 75 15 49 7 26 0.15 9 22 12 18
16 50 96 30 76 17 51 8 27 0.16 10 23 13 19
17 57 98 32 80 18 53 9 29 0.17 11 24 14 20
18 62 100 34 81 20 55 9 30 0.18 12 25 15 21
19 70 100 38 85 21 57 10 31 0.19 13 26 16 22
20 79 100 43 85 23 59 11 32 0.20 14 27 17 23
21 46 88 24 61 12 33 0.21 15 28 18 24
22 49 90 26 63 12 34 0.22 16 30 19 26
23 53 92 28 65 13 35 0.23 17 31 20 27
24 57 94 29 67 14 36 0.24 18 32 21 28
25 61 98 31 69 15 38 0.25 18 33 22 29
26 65 98 33 71 15 39 0.26 19 34 22 30
27 69 99 35 72 16 40 0.27 20 35 23 31
28 74 100 37 74 17 41 0.28 21 36 24 32
29 79 100 39 76 18 42 0.29 22 37 25 33
30 84 100 41 77 19 43 0.30 23 38 26 34
31 43 79 20 44 0.31 24 39 27 35
32 45 80 21 45 0.32 25 40 28 36
33 47 82 21 46 0.33 26 41 29 37
34 49 83 22 47 0.34 26 42 30 38
35 51 85 23 48 0.35 27 43 31 39
36 53 85 24 49 0.36 28 44 32 40
37 55 88 25 50 0.37 29 45 33 41
38 57 89 26 51 0.38 30 46 34 42
39 60 90 27 52 0.39 31 47 35 43
40 62 92 28 53 0.40 32 48 36 44
41 64 93 29 54 0.41 33 50 37 45
42 67 94 29 55 0.42 34 51 38 46
43 69 96 30 56 0.43 35 52 39 47
44 71 97 31 57 0.44 36 53 40 48
45 74 98 32 58 0.45 37 54 41 49
46 77 99 33 59 0.46 38 55 42 50
47 80 99 34 60 0.47 39 55 43 51
48 83 100 35 61 0.48 40 56 44 52
49 85 100 36 62 0.49 41 57 45 53
50 90 100 37 63 0.50 42 58 46 54
Eğer (fn) 50’yi aşarsa (1 – fn) okur ve her güven aralığı 100’den çıkarılır.
Bu tablo en sağdaki iki sütun gözlenen oranlar cinsinden soldakiler ise gözlenen sayılar cinsinden
örnek büyüklüğünde örnekde belli bir sonuç mesela 3 kere gözlenmiş ise örnek oranı 3/20=0,15'dir.
Ancak populasyonda bu değerin %99 olasılıkla bulunacağı aralık %2 ile %43 arasındadır şeklinde
yorumlanır. Örnek oranlarının örnekleme dağılışın normal dağılış olması varsayımı ile aşırı eğiklik
söz konusu olduğunda  p1  1,96 P(1  P) n şeklinde işlem geçerli olmaz. Bu nedenle yukarıdaki
değerler eğiklik nedeniyle altsınırın orta nokta (örnek oranında) uzaklığı ve üst sınırın örnek oranın
uzaklığı eşit değildir. Bu durum eğiklik gösterir. Bu durum eğikliği gösterir. (n) büyük q=0,5 ise
yaklaşırsa sözü edilen orta noktadan uzaklıklar eşitlenir.

214
 BİNOM DAĞILIŞI İÇİN (%95) GÜVEN ARALIĞI
Gözlenen
Gözlem Örnek Büyüklüğü Örnek Büyüklüğü
Kısım
Sayısı
10 15 20 30 50 100 Fn 250 1000
0 0 27 0 20 0 15 0 10 0 7 0 4 0.00 0 1 0 0
1 0 40 0 31 0 23 0 17 0 11 0 5 0.01 0 4 0 2
2 3 61 2 37 1 30 1 21 0 14 0 7 0.02 1 5 1 3
3 8 62 5 45 4 36 2 25 1 17 1 8 0.03 1 6 2 4
4 15 74 9 56 7 42 4 30 2 19 1 10 0.04 2 7 3 5
5 22 78 14 64 10 47 6 33 3 22 2 11 0.05 3 9 4 7
6 26 85 19 67 14 54 9 37 5 24 2 12 0.06 3 10 5 8
7 38 92 19 71 14 59 10 41 6 27 3 14 0.07 4 11 6 9
8 39 97 20 81 20 65 13 44 7 29 4 15 0.08 5 12 6 10
9 60 100 33 81 22 71 16 48 9 31 4 16 0.09 6 13 7 11
10 73 100 36 86 29 71 17 53 10 34 5 18 0.10 7 14 8 12
11 44 91 29 78 20 56 12 36 5 19 0.11 7 16 9 13
12 55 95 35 80 23 60 13 38 6 20 0.12 8 17 10 14
13 63 98 41 86 24 64 15 41 7 21 0.13 9 18 11 15
14 69 100 47 86 29 68 16 43 8 22 0.14 10 19 12 16
15 80 100 53 90 32 68 18 44 9 24 0.15 10 20 13 17
16 58 93 32 71 20 46 9 25 0.16 11 21 14 18
17 64 96 36 76 21 48 10 26 0.17 12 22 15 19
18 70 99 40 77 23 50 11 27 0.18 13 23 16 21
19 77 100 44 80 25 53 12 28 0.19 14 24 17 22
20 85 100 47 83 27 55 13 29 0.20 15 26 18 23
21 52 84 28 57 14 30 0.21 16 27 19 24
22 56 87 30 59 14 31 0.22 17 28 19 25
23 59 90 32 61 15 32 0.23 18 29 20 26
24 63 91 34 63 16 33 0.24 19 30 21 27
25 67 94 35 64 17 35 0.25 20 31 22 28
26 70 96 37 66 18 36 0.26 20 32 23 29
27 75 98 39 68 19 37 0.27 21 33 24 30
28 79 99 41 70 19 38 0.28 22 34 25 31
29 83 100 43 72 20 39 0.29 23 35 26 32
30 90 100 45 73 21 40 0.30 24 36 27 33
31 47 75 22 41 0.31 25 37 28 34
32 50 77 23 42 0.32 26 38 29 35
33 52 79 24 43 0.33 27 39 30 36
34 54 80 25 44 0.34 28 40 31 37
35 56 82 26 45 0.35 29 41 32 38
36 57 84 27 46 0.36 30 42 33 39
37 59 85 28 47 0.37 31 43 34 40
38 62 87 28 48 0.38 32 44 35 41
39 64 88 29 49 0.39 33 45 36 42
40 66 90 30 50 0.40 34 46 37 43
41 69 91 31 51 0.41 35 47 38 44
42 71 93 32 52 0.42 36 48 39 45
43 73 96 33 53 0.43 37 49 40 46
44 76 95 34 54 0.44 38 50 41 47
45 78 97 35 55 0.45 39 51 42 48
46 81 98 36 56 0.46 40 52 43 49
47 83 99 37 57 0.47 41 53 44 50
48 86 100 38 58 0.48 42 54 45 51
49 89 100 39 59 0.49 43 55 46 52
50 93 100 40 60 0.50 44 56 47 53
Eğer (fn) 50’yi aşarsa (1 – fn) okur ve her güven aralığı 100’den çıkarılır.

215
 PARAMETRİK OLMAYAN YÖNTEMLERİN KULLANILIŞI VE
PARAMETRİK KARŞILIKLARI
Parametrik Olmayan
Kullanılışı Parametrik Karşılıkları
Yöntemler
Wilcoxon işaretli rank
İşaret Testi testinin basitleştirilmiş Eşleştirilmiş t testi
şeklidir
Wilcoxon işaretli-rank Eşleştirilmiş gözlemler Eşleştirilmiş t testi
test arasındaki farklılıkları
test eder
Mann-Whitney U testi Bağımsız iki grubu iki bağımsız örnek için t
karşılaştırır testi
Kruskal-Wallis'in bir Birkaç grubu karşılaştırır Bir yönlü varyans analizi
yönlü varyans analizi

Friedman'ın iki yönlü İki değişken değerleri ile İki yönlü varyans analizi
varyans analizi tanımlı, grupları
karşılaştırır

Spearman'ın rank İki değişken arasındaki Pearson'ın momentler

korelasyon ilişkiyi verir çarpımı korelasyon
katsayısı katsayısı
KendaH'ın rank Spearman'ın rank Pearson'ın momentler
korelasyon katsayısı korelasyon katsayısının çarpımı korelasyon
alternatifidir katsayısı

Ki-Kare uyum iyiliği Gözlenen frekans

testi dağılışlarını, beklenen
değerlerle karşılaştırır

Kolmogorov-Simirnov Khi-Kare uyum iyiliği

tek örnek testi testi karşılığıdır

Kolmogorov-Simirnov İki frekans dağılışını

çift örnek testi karşılaştırır.

216
 KRUSKAL - WALLIS TEST İSTATİSTİĞİNİN KRİTİK DEĞERLERİ

5 den küçük birey içeren gruplar için üç gruba kadar non parametrik grup ya da kritik
değerler.

Örnek hacimleri
Örnek hacimleri
Hata Hata Düzeyi
n1 n2 n3 Kritik değer Düzeyi n1 n2 n3 Kritik değer 

2 1 1 2.7000 0.500 4.7000 0.101
2 2 1 3.6000 0.200 4 4 1 6.5567 0.010
2 2 2 4.5714 0.067 6.1667 0.022
3.7143 0.200 4.9667 0.043
3 3.2000 0.300 4.8667 0.054
3 2 1 4.2857 0.100 4.1667 0.082
3.8571 0.133 4.0657 0.102
3 2 2 5.3572 0.029 4 4 2 7.0364 0.006
4 7143 0.045 6.8727 0.011
4.5000 0.067 5.4545 0.046
4.4643 0.105 5.2364 0.052
3 3 1 5.1429 0.043 4 5545 0.098
4 5714 0.100 4.4455 0.103
4.0000 0.129 4 4 3 7.1433 0.010
3 3 2 6.2500 0.011 7.1364 0.011
5.3811 0.032 5.5985 0.049
5.1389 0.061 5.5753 0.051
4.5556 0 100 4.5455 0.099
4.2500 0.121 4 4773 0 102
3 3 3 7.2000 0.004 4 4 4 75535 0.008
6.4889 0.011 7.53Ğ5 0.011
5 6539 0.029 5.5323 0.049
5.6000 0.050 5.6533 0.054
5.0667 0.056 4.5539 0.097
4.6222 0.100 4.5001 0.104
4 1 1 3.5714 0.200 5 1 1 3.8571 0.143
4 2 1 4.3214 0.057 5 2 1 5.2500 0.036
4.5000 0.076 5.0000 0048
4.0175 0.114 4.4500 0.071
4 2 2 6.0000 0.014 4.2000 0.095
5.3333 0.033 4.0500 0.119
5.1250 0.052 5 2 2 6.5333 0.008
4.4583 0.100 6.1333 0.013
4.1667 0.105 5.1500 0.034
4 3 1 5.8333 0.021 5.0400 0.055
5.20S3 0.050 4.3733 0.090
5.0000 0.057 4.2923 0.122
4.0556 0.093 5 3 1 6.4000 0.012
3.8889 0.129 4.9600 0.048
4 3 2 6.4444 0.008 4.8711 0.052
6.3000 0.011 4.0178 0.095
5.4444 0.046 3.8400 0.123
5.4000 0.051 5 3 2 6.9091 0.009
4.5111 0.098 6.8218 0.010
4.4444 0.102 5.2509 0.049
4 3 3 6.7455 0.010 5.1055 0.052
6.7091 0.013 4.6509 0.091
5.7909 0.046 4.4945 0.101
5.7273 0.050 5 3 3 7.0733 0.009
4.7091 0.092 6.3313 0.011

217
KRUSKAL - WALLİS TEST İSTATİSTİĞİNİN KRİTİK DEĞERLERİ (Devam)

Örnek hacimleri Örnek hacimleri

Hata
Kritik Hata Düzeyi Düzeyi
n1 n2 n3 Değer 
n1 n2 n3 Kritik Değer

5 3 3 5.5425 0.049 5 5 1 6.8364 0.011
5.5152 0.051 5.1273 0.046
4.5333 0.097 4.9091 0.053
4.4121 0.109 4.1091 0.086
5 4 1 6.9545 0.008 4.0364 0.105
6.5400 0.011 5 5 2 7.3385 0.010
4.9855 0.044 7.2692 0.010
4.8600 0.056 5.3385 0.047
3.9873 0.098 5.2462 0.051
3.9600 0.102 4.6231 0.097
5 4 2 7.2045 0.009 4.5077 0.100
7.1182 0.010 5 5 3 7.5780 0.010
5.2727 0.049 7.5429 0.010
5.2562 0.050 5.7055 0.046
4.5409 0.098 5.6264 0.051
4.5182 0.101 4.5451 0.100
5 4 3 7.4449 0.010 45363 0.102
7.3949 0.011 5 5 4 7.3229 0.010
5.6564 0.049 7.7914 0.010
5.6303 0.050 5.6657 0.049
4.5487 0.059 5.6429 0.050
4.5231 0.103 4.5229 0 099
5 4 4 7.7504 0.009 4.5200 0.101
7.7440 0.011 5 5 5 8.0000 0.009
5.6571 0.049 7.9800 0.010
5.6175 0.050 5.7800 0.049
4.6187 0.100 5.6600 0.051
4.5527 0.102 4.5600 0.100
5 5 1 7.3091 0.009 4.5000 0.102
Kaynak: W. H. Kruskal and W. A. Wallis. "Use of Ranks in One-Criterion Analysis of
Variance," J. Amer. Statistic. Assoc.. 47 (1952). 583-621. Addendum.Ibid. 48 (1953). 907-
911.

İncelenen örnek için elde edilen (H) değeri tablodaki kritik değer ile karşılaştırılır.
Eğer Hn>Hkritik red olunur. Seçilen (  ) hata seviyesi için tabloda yok ise buna en yakın komşu
değer alınır.

218
   
rs  1  6  d i2 n n 2  1  ŞEKLİNDE HESAPLANAN SPEARMAN SIRA
KORELASYON
KATSAYISININ ÖNEM KONTROLÜNE İLİŞKİN KRİTİK DEĞERLER TABLOSU
 (2): 0.50 0.20 0.10 0.05 0.02 0.01 0.005 0.002 0.001
   0.25 0.10 0.05 0.025 0.01 0.005 0.0025 0.001 0.0005
n 
4 0.600 1.000 1.000
5 0.500 0.500 0.900 1.000 1.000
6 0.371 0.557 0.829 0.856 0.943 1.000 1.000
7 0.221 0.571 0.714 0.786 0.893 0.929 0.954 1.000 1.000
8 0.310 0.524 0.643 0.738 0.833 0.881 0.905 0.952 0.975
9 0.267 0.483 0.600 0.700 0.783 0.833 0.857 0.917 0.933
10 0.243 0.455 0.564 0.648 0.745 0.794 0.830 0.879 0.903
11 0.236 0.427 0.535 0.518 0.709 0.755 0.800 0.845 0.873
12 0.217 0.406 0.503 0.537 0.678 0.727 0.769 0.818 0.846
13 0.209 0.335 0.484 0.550 0.648 0.703 0.747 0.791 0.824
14 0200 0.357 0.464 0.538 0.526 0.679 0.723 0.771 0.802
15 0.189 0.354 0.445 0.521 0.604 0.654 0.700 0.750 0.779
16 0.182 0.341 0.429 0.503 0.582 0.635 0.579 0.729 0.762
17 0.175 0.328 0.414 0.485 0.565 0.615 0.652 0.713 0.748
18 0.170 0.317 0.401 0.472 0.550 0.600 0.643 0.695 0.728
15 0.165 0.309 0.391 0.450 0.535 0.584 0.62S 0.677 0.712
20 0.161 0.299 0.330 0.447 0.520 0.570 0.612 0.662 0.596
21 0.156 0.292 0.370 0.435 0.508 0.555 0.599 0.548 0.681
22 0.152 0.284 0.361 0.425 0.496 0.544 0.585 0.634 0.657
23 0.148 0.278 0.353 0.415 0.486 0.532 0.573 0.622 0.654
24 0 144 0.271 0.344 0.406 0.475 0.521 0.552 0.510 0.642
25 0.142 0.255 0.337 0.398 0.466 0.511 0.551 0.598 0.630
26 0.138 0.259 0.331 0.390 0.457 0.501 0.541 0.537 0.619
27 0 136 0.255 0.324 0.382 0.448 0.491 0.531 0.577 0.608
28 0 133 0.250 0.317 0.375 0.440 0.483 0.522 0.557 0.598
29 0 130 0.245 0.312 0.358 0.433 0.475 0.513 0.558 0.589
30 0 128 0.240 0.305 0.352 0.425 0.467 0.504 0.549 0.580
31 0 126 0.235 0.301 0.356 0.418 0.459 0.496 0.541 0.571
32 0.124 0.232 0.296 0.350 0.412 0.452 0.489 0.533 0.563
33 0.121 0.229 0.291 0.345 0.405 0.446 0.482 0.525 0.554
34 0.120 0.225 0.287 0.340 0.399 0.439 0.475 0.517 0.547
35 0.118 0.222 0.283 0.335 0.394 0.433 0.468 0.510 0.539
36 0.116 0.219 0.279 0.330 0.388 0.427 0.452 0.504 0.533
37 0.114 0.216 0.275 0.325 0.383 0.421 0.455 0.497 0.526
38 0.113 0.212 0.271 0.321 0.378 0.415 0.450 0.491 0.519
39 0.111 0.210 0.257 0.317 0.373 0.410 0.444 0.485 0.513
40 0.110 0 207 0.264 0.313 0.358 0.405 0.439 0.479 0.507
41 0.108 0.204 0.261 0.309 0.364 0.400 0.433 0.473 0.501
42 0.107 0.202 0.257 0.305 0.359 0.395 0.428 0.468 0.495
43 0.105 0.199 0.254 0.301 0.355 0.391 0.423 0.463 0.490
44 0.104 0.197 0.251 0.298 0.351 0.385 0.419 0.458 0.484
45 0.103 0.194 0.248 0.294 0.347 0.382 0.414 0.453 0.479
46 0.102 0.192 0.245 0.291 0.343 0.378 0.410 0.448 0.474
47 0.101 0.190 0.243 0.288 0.340 0.374 0.405 0.443 0.469
48 0.100 0.183 0.240 0.285 0.336 0.370 0.401 0.439 0.465
43 0.098 0 186 0.238 0.282 0.333 0.366 0.397 0.434 0.460
50 0.097 0.154 0.235 0.279 0.329 0.363 0.393 0.430 0.456
Eğer örnekte bulunan (rs) değeri bir yönlü  1 ise iki yönlü 2  test için bir teste kritik değer 0,464 dür.

219
 SPEARMAN SIRA KORELASYON
KATSAYISININ ÖNEM KONTROLÜNE İLİŞKİN KRİTİK DEĞERLER TABLOSU (Devam)
 (2): 0.50 0.20 0.10 0.05 0.02 0.01 0.005 0.002 0.001
 (1): 0.25 0.10 0.05 0.025 0.01 0.005 0.0025 0.001 0.0005
n
51 0.095 0.182 0.233 0.276 0.225 0.359 0.390 0.426 0.451
52 0.095 0.180 0.231 0.274 0.323 0.356 0.386 0.422 0.447
53 0.095 0.179 0.228 0.271 0.320 0.352 0.382 0.418 0.443
54 0.094 0.177 0.226 0.268 0.317 0.349 0.379 0.414 0.439
55 0.093 0.175 0.224 0.265 0.314 0.346 0.375 0.411 0.435
56 0.092 0.174 0.222 0.264 0.311 0.343 0.372 0.407 0.432
57 0.091 0.172 0.220 0.261 0.308 0.340 0.369 0.404 0.428
58 0.090 0 171 0.218 0.259 0.306 0.337 0.366 0.400 0.424
59 0.089 0.169 0.216 0.257 0.303 0.334 0.363 0.397 0.421
60 0.089 0.168 0.214 0.255 0.300 0.331 0.360 0.394 0.418
61 0.088 0.166 0.213 0.252 0.298 0.329 0.357 0.391 0.414
62 0.087 0.165 0.211 0.250 0.296 0.326 0.354 0.388 0.411
63 0.085 0.163 0.209 0.248 0.293 0.323 0.351 0.385 0.408
64 0.085 0.162 0.207 0.246 0.291 0.321 0.348 0.382 0.405
65 0.085 0.161 0.206 0.244 0.289 0.318 0.346 0.379 0.400
66 0.084 0.160 0.204 0.243 0.287 0.316 0.343 0.376 0.399
67 0.084 0 158 0.203 0.241 0284 0.314 0.341 0.373 0.396
68 0.083 0 157 0.201 0.239 0.282 0.311 0.338 0.370 0.393
69 0.082 0.156 0.200 0.237 0.250 0.309 0.336 0.368 0 390
70 0.082 0 155 0.198 0.235 0.278 0.307 0.333 0.355 0.388
71 0.081 0.154 0.197 0.234 0.275 0.305 0.331 0.363 0.385
72 0.081 0.153 0.195 0.232 0.274 0.303 0.329 0.350 0.382
73 0.080 0 152 0.194 0.230 0.272 0.301 0.327 0.358 0.380
74 0.080 0.151 0.193 0.229 0.271 0.299 0.324 0.355 0.377
75 0.079 0.150 0.191 0.227 0.269 0.297 0.322 0.253 0.375
76 0 078 0.149 0.190 0.225 0.267 0.295 0.320 0.351 0.372
77 0.078 0.148 0.189 0.224 0.255 0.293 0.318 0.349 0.370
78 0.077 0.147 0.183 0.223 0.254 0.291 0.316 0.346 0.368
79 0.077 0 146 0.186 0.221 0.262 0.289 0.314 0.344 0.365
80 0.075 0.145 0.185 0.220 0.250 0.287 0.312 0.342 0.363
81 0.075 0.144 0.184 0.219 0.259 0.285 0.310 0.340 0.361
82 0.075 0 143 0.183 0.217 0.257 0.284 0.308 0.333 0.359
83 0.075 0 142 0.182 0.216 0255 0.282 0.305 0.336 0.357
84 0.074 0.141 0.181 0.215 0.254 0.280 0.305 0.334 0.355
85 0.074 0 140 0.180 0.213 0.252 0.279 0.303 0.332 0.353
86 0.074 0.139 0 179 0.212 0.251 0.277 0.301 0.330 0.351
87 0.073 0.139 0.177 0.211 0.250 0.276 0.299 0.328 0.349
88 0.072 0.138 0.176 0.210 0.248 0.274 0.298 0.327 0.347
89 0.072 0 137 0.175 0.209 0.247 0.272 0.296 0.325 0.345
90 0.072 0.136 0.174 0.207 0.245 0.271 0.294 0.323 0.343
91 0.072 0 135 0.173 0.206 0.244 0.269 0.293 0.321 0.341
92 0.071 0.135 0.173 0.205 0.243 0.268 0.291 0.319 0.339
93 0.071 0.134 0.172 0.204 0.241 0.257 0.290 0.318 0.338
94 0.070 0.133 0.171 0.203 0.240 0.265 0.288 0.316 0.336
95 0.070 0.133 0.170 0.202 0.239 0.264 0.287 0.314 0.334
96 0.070 0.132 0.169 0.201 0.238 0.262 0.235 0.313 0.332
97 0.069 i
0.131 0.168 0.200 0.236 0.261 0.284 0.311 0.331
98 0.063 0.130 0.167 0.199 0.235 0.260 0.282 0.310 0.329
99 0.053 0.130 0.166 0.198 0.234 0.258 0.281 0.308 0.327
100 0.063 0.129 0.165 0.197 0.233 0.257 0.279 0.307 0.325

Kaynak: Jerrold H. Zar. Biostatistical Analysis, 2e. © 1984, pp.577-578. Reprinted by

permission of Prentice Hall Inc. Englewood Cliffs, New Jersey.

220
 MANN-WHITNEY U TESTİ TABLOSU
n1 P n1=2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20
.001 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 .0 D 0 0 0 0 0
.005 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 1
2 .01 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 1 1 1 1 1 2 2
.025 0 0 0 0 0 0 1 1 1 1 2 2 2 7 2 3 3 3 3
.05 0 0 0 1 1 1 2 2 3 2 3 3 4 4 4 4 5 5 5
.10 0 1 1 2 2 2 3 3 4 4 5 5 5 6 6 7 7 8 8
.001 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 t 1 1
.005 0 0 0 0 0 0 0 1 1 1 2 2 2 3 3 3 3 4 4
3 .01 0 0 0 0 0 1 1 2 2 2 3 3 3 4 4 5 S 5 6
.025 0 0 0 1 2 2 3 3 4 4 5 5 6 6 7 7 8 8 9
.05 0 1 1 2 3 3 4 5 5 6 6 7 8 8 9 10 10 11 12
.10 1 2 2 3 4 5 6 6 7 8 9 10 11 11 12 13 14 15 16
.001 0 0 0 0 0 0 0 0 1 1 1 2 2 2 3 3 4 4 4
.005 0 0 0 0 1 1 2 2 3 3 4 4 5 6 6 7 7 8 9
4 .01 0 0 0 1 2 2 3 4 4 5 6 6 7 9 8 9 10 10 11
.025 0 0 1 2 3 4 5 5 6 7 8 9 10 11 12 12 13 14 15
.05 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 15 16 17 18 19
.10 1 2 4 5 6 7 8 10 11 12 13 14 16 17 18 19 21 22 23
.001 0 0 0 0 0 0 1 2 2 3 3 4 4 5 6 6 7 8 8
.005 0 0 0 1 2 2 3 4 5 6 7 8 8 9 10 11 12 13 14
5 .01 0 0 1 2 3 4 5 1 7 1 9 10 11 12 13 14 15 16 17
.025 0 1 2 3 4 6 7 | 9 10 12 13 14 15 16 18 19 20 21
.05 1 2 3 5 6 7 9 11 12 13 14 16 17 19 20 21 23 24 26
.10 2 3 5 6 8 9 11 13 14 16 18 19 21 23 24 26 26 29 31
.001 0 0 0 0 0 0 2 3 4 5 5 6 7 8 9 10 11 12 13
.005 0 0 1 2 3 4 5 6 7 8 10 11 12 13 14 16 17 18 19
6 .01 0 0 2 3 4 5 7 8 9 10 12 13 14 16 17 19 20 21 23
.025 0 2 3 4 6 7 9 11 12 14 15 17 18 20 22 23 25 26 28
.05 1 3 4 6 8 9 11 13 15 17 18 20 22 24 26 27 29 31 33
.10 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20 22 24 26 28 30 32 35 37 39
.001 0 0 0 0 2 3 4 6 7 6 9 10 11 12 14 IS 16 17
.005 0 0 1 2 4 5 7 8 10 11 13 14 16 17 19 20 22 23 25
7 .01 0 1 2 4 5 7 8 10 12 13 15 17 18 20 22 24 25 27 29
.025 0 2 4 6 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25 27 29 31 33 35
.05 1 3 5 7 9 12 14 16 18 20 22 25 27 29 31 34 36 38 40
.10 2 5 7 9 12 14 1 19 22 24 27 29 32 34 37 39 42 44 47
.001 0 0 0 1 2 3 5 6 7 9 10 12 13 15 16 18 19 21 22
.005 0 0 2 3 5 7 8 10 12 14 16 18 19 21 23 25 27 29 31
8 .01 0 1 3 5 7 8 10 12 14 16 18 21 23 25 27 29 31 33 35
.025 1 3 5 7 9 11 14 16 18 20 23 25 27 30 32 35 37 39 42
.05 2 4 6 9 11 14 16 19 21 24 27 29 32 34 37 40 42 45 48
.10 3 6 8 11 14 17 20 23 25 28 31 34 37 40 43 46 49 52 55
.001 0 0 0 2 3 4 6 8 9 11 13 15 IS 18 20 22 24 26 27
.005 0 1 2 4 6 8 10 12 14 17 19 21 23 25 28 30 32 34 37
9 .01 0 2 4 6 8 10 12 15 17 19 22 24 27 29 32 34 37 39 41
.025 1 3 5 8 11 13 10 18 21 24 27 29 32 35 30 40 43 46 49
.05 2 5 7 10 13 16 19 22 25 26 31 34 37 40 43 46 49 52 55
.10 3 5 10 13 16 19 23 26 29 32 36 39 42 46 49 53 56 59 63

221
 MANN-WHITNEY U TESTİ TABLOSU (Devam)
n2 P n2=2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 I5 16 17 18 19 20
001 0 0 1 2 4 6 7 9 11 13 15 18 20 22 24 26 28 30 33
.005 0 1 3 5 7 10 12 14 17 19 22 25 27 30 32 35 38 40 43
10 .01 0 2 4 7 9 12 14 17 20 23 25 28 31 34 37 39 42 45 48
.025 1 4 6 9 12 15 18 21 24 27 30 34 37 40 43 46 49 53 56
.05 2 5 8 12 15 18 21 25 28 32 35 38 42 45 49 52 56 59 63
10 4 7 11 14 18 22 25 29 33 37 40 44 48 52 55 59 63 67 71
.001 0 0 1 3 5 7 9 11 13 16 18 21 23 25 28 30 33 35 38
.005 0 1 3 6 8 11 14 17 19 22 25 26 31 34 37 40 43 46 49
11 .01 0 2 5 8 10 13 16 19 23 28 29 32 35 38 42 45 48 51 54

.025 1 4 7 10 14 17 20 24 27 31 34 38 41 45 48 52 56 59 63
.05 2 6 9 13 17 20 24 28 32 35 39 43 47 51 55 58 62 66 70
.10 4 8 12 16 20 24 28 32 37 41 45 49 53 58 62 66 70 74 79
001 0 0 1 3 5 8 10 13 15 18 21 24 26 29 32 35 36 41 43
005 0 2 4 7 10 13 16 19 22 25 28 32 35 38 42 45 48 52 55
12 .01 0 3 6 9 12 15 18 22 25 29 32 38 39 43 47 50 54 57 61
.025 2 5 8 12 15 19 23 27 30 34 38 42 48 50 54 58 62 66 70
.05 3 6 10 14 18 22 27 31 35 39 43 48 52 56 61 65 69 73 78
.10 5 9 13 18 22 27 31 36 40 45 50 54 59 64 68 73 78 82 87
.001 0 0 2 4 6 9 12 15 18 21 24 27 30 33 36 39 43 46 49
.005 0 2 4 8 11 14 18 21 25 28 32 35 39 43 46 50 54 58 61
13 .01 1 3 6 10 13 17 21 24 28 32 36 40 44 48 52 56 60 64 68
.025 2 5 9 13 17 21 25 29 34 38 42 46 51 55 60 64 68 73 77
.05 3 7 11 18 20 25 29 34 38 43 48 52 57 62 66 71 76 81 85
.10 5 10 14 19 24 29 34 39 44 49 54 59 64 69 75 80 85 90 95
.001 0 0 2 4 7 10 13 16 20 23 26 30 33 37 40 44 47 51 55
.005 0 2 5 8 12 16 19 23 27 31 35 39 43 47 51 55 59 64 68
14 .01 1 3 7 11 14 18 23 27 31 35 39 44 48 52 57 61 66 70 74
.025 2 6 10 14 18 23 27 32 37 41 46 51 56 60 65 70 75 79 84
.05 4 8 12 17 22 27 32 37 42 47 52 57 62 67 72 78 63 88 93
.10 5 11 16 21 26 32 37 42 48 53 59 64 70 75 81 86 92 98 103
.001 0 0 2 5 8 11 15 18 22 25 29 33 37 41 44 48 52 56 60
.005 0 3 6 9 13 17 21 25 30 34 36 43 47 52 56 61 65 70 74
15 .01 1 4 8 İ2 16 20 25 29 34 38 43 48 52 57 62 67 71 76 81
.025 2 6 11 15 20 25 30 35 40 45 50 55 60 65 71 76 81 86 91
.05 4 8 13 19 24 29 34 40 45 51 56 62 67 73 78 84 89 95 101
.10 6 11 17 23 28 34 40 46 52 58 64 69 75 61 87 93 99 105 111
.001 0 0 3 6 9 12 16 20 24 26 32 36 40 44 49 53 57 61 66
.005 0 3 6 10 14 19 23 28 32 37 42 46 51 58 61 66 71 75. 10
16 .01 1 4 8 13 17 22 27 32 37 42 47 52 57 62 67 72 77 83 88
.025 2 7 12 16 22 27 32 38 43 48 54 60 65 71 78 82 87 93 99
.05 4 9 15 20 26 31 37 43 49 55 61 66 72 78 84 90 96 102 108
.10 6 12 18 24 30 37 43 49 55 62 68 75 81 87 94 100 107 113 120
.001 0 1 3 6 10 14 18 22 26 30 35 39 44 48 53 58 62 87 71
.005 0 3 7 11 16 20 25 30 35 40 45 50 55 61 66 71 76 82 87
17 .01 1 5 9 14 19 24 29 34 39 45 50 56 61 67 72 78 83 89 94
.025 3 7 12 18 23 29 35 40 48 52 58 54 70 76 62 88 94 100 106
.05 4 10 18 21 27 34 40 48 52 58 65 71 78 84 90 97 103 110 116
10 7 13 19 26 32 39 46 53 59 66 73 80 86 93 100 107 114 121 128
.001 0 1 4 7 11 15 19 24 28 33 38 43 47 52 57 62 67 72 77
005 0 3 7 12 17 22 27 32 38 43 48 54 59 65 71 76 82 88 93
18 .01 1 5 10 15 20 25 31 37 42 48 54 60 68 72 77 83 89 95 101

.025 3 8 13 19 25 31 37 43 44 56 62 68 75 81 87 94 100 107 113

.05 5 10 17 23 29 38 42 49 56 62 69 76 83 89 96 103 110 117 124
.10 7 14 21 28 35 42 49 56 63 70 78 85 92 99 107 114 121 129 136

222
 MANN WHITNEY U TESTİ TABLOSU (Devam)

n2 P n2 = 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20

.001 0 1 4 8 12 16 21 26 30 35 41 46 51 56 61 67 72 78 83
.005 1 4 8 13 18 23 29 34 40 46 52 58 64 70 75 82 38 94 100
19 .01 2 5 10 16 21 27 33 39 45 51 57 64 70 76 83 89 95 102 108
.025 3 8 14 20 26 33 39 46 53 59 66 73 79 86 93 100 107 114 120
.05 5 11 18 24 31 38 45 52 59 66 73 81 88 95 102 110 117 124 131
.10 8 15 22 29 37 44 52 59 67 74 82 90 98 105 113 121 129 136 144
.001 0 1 4 3 13 17 22 27 33 38 43 49 55 60 66 71 77 83 89
.005 1 4 9 14 19 25 31 37 43 49 55 61 68 74 80 87 93 100 106
20 .01 2 6 11 17 23 29 35 41 48 54 61 68 74 81 88 94 101 108 115
.025 3 9 15 21 28 35 42 49 56 63 70 77 84 91 99 106 113 120 128
.05 5 11 19 26 33 40 48 55 63 70 78 85 93 101 108 116 124 131 139
.10 8 16 23 31 39 47 55 63 71 79 87 95 103 111 120 128 136 144 152
•
Kaynak: L.R. Verdogren “ Extended Tables of Critical Values for Wilcoxon’s Test Statistic”
Biometrika. 50 (1963). 177-186;by permission of the Biometrika Trustees The adaptation is due to
W.J. Conover. Practical Nonparametric Statistics. New York, 1971, 384-388.

223
 NON PARAMETRİK EŞLERİN KARŞILAŞTIRILMASI TESTİ
WILCOXON TESTİ İŞARETLİ SIRA TESTİ İÇİN İHTİMAL SEVİYELERİ
T P T P T P T P T P T P
n=5 n=8 n= 10 n = 11 n = 12 n = 13
*0 .0313 0 .0039 0 .0010 0 .0005 0 .0002 0 .0001
1 .0625 1 .0078 1 .0020 1 .0010 1 .0005 1 .0002
2 .0938 2 .0117 2 .0029 2 .0015 2 .0007 2 .0004
3 .1553 3 .0195 3 .0049 3 .0024 3 .0012 3 .0006
4 .2188. 4 .0273 4 .0068 4 .0034 4 .0017 4 .0009
5 .3125 *5 .0391 5 .0098 5 .00-19 5 .0024 5 .0012
6 .4063 6 .0547 6 .0137 6 .0068 6 .0034 6 .0017
7 .5000 7 .0742 7 .0186 7 .0093 7 .0046 7 .0023
8 .0977 8 .0244 8 .0122 8 .0061 8 .0031
n=6 9 .1250 9 .0322 9 .0161 9 .0081 9 .0040
0 .0156 10 .1563 *10 .0420 10 .0210 10 .0105 10 .0052
1 .0313 11 .1914 11 .0527 11 .0269 11 .0134 11 . 0067
*2 .0469 13 .2305 12 .0654 12 .0337 12 .0171 12 .0085
3 .0781 13 .2734 13 .0801 *13 .0415 13 .0212 13, .0107
4 .1094 14 .3203 14 .0967 14 .0508 14 0261 14 .0133
5 .1563 15 .3711 15 .1162 15 .0615 15 .0320 15 .0154
6 2188 16 .4219 l6 .1377 16 .0737 15 .0306 16 .0199
7 .2813 17 .4727 17 .1611 17 .0874 *17 .0461 17 .0239
8 .3438 18 ; .5273 18 .1875 18 .1030 18 .0549 18 .0287
9 .4219 n=9 19 .2158 19 .1201 19 .0647 19 .0341
10 .5000 0 .0020 20 .2461 20 .1332 20 .0757 20 .0402
1 .0039 21 .2783 21 .1602 21 .0831 *21 .0471
n=7 2 .0059 22 .3125 22 .1826 22 .1018 22 .0549
0 .0078 3 .0098 23 .3477 23 .2065 23 .1167 23 .0636
1 .0156 4 .0137 24 .3848 24 .2324 24 .1331 24 .0032
2 .0234 5. .0195 25 .4229 25 .2598 25 .1506 25 .0839
*3 .0391 6 .0273 26 .4609 26 .2886 26 .1697 26 .0955
4 .0547 7 .0371 27 .5000 27 .3188 27 .1902 27 .1082
5 .0781 *8 .0488 28 .3501 28 .2119 28 .1219
6 .1094 9 .0645 29 .3823 29 .2349 29 .1357
7 .1484 10 .0820 30 4155 30 .2593 30 1527
8 .1875 11 .1016 31 .4492 31 .2847 31 1598
9 .2344 12 .1250 32 4829 32 .3110 32 .1579
10 .2891 13 .1504 33 .5171 33 .3386 33 .2072
11 .3438 14 .1797 34 .3667 34 .2274
12 .4063 15 .2129 35 .3955 35 .2467
13 .4688 16 .2480 36 .4250 36 .2709
14 .5313 17 .2852 37 .4548 37 .2939
18 .3262 33 4849 38 .3177
19 .3672 39 .5151 39 .3424
20 .4102 40 .3577
21 .4551 41 .3934
22 .5000 42 .4197
43 4453
44 .4730
45 .5000
* Verilen bir n değeri için, ihtimal seviyesinin 0.05'e eşit veya küçük olduğu en küçük sıra
toplamı.

224
 NON PARAMETRİK EŞLERİN KARŞILAŞTIRILMASI TESTİ
WILCOXON TESTİ İŞARETLİ SIRA TESTİ İÇİN İHTİMAL SEVİYELERİ (Devam)
10 P T P T P T P T P T P
n= 14 n = 14 n = 15 n = 16 n =17 n =17
0 .0001 50 .4516 47 .2444 39 .0719 25 .0064 74 .4633
2 .0002 51 .4758 48 .2622 40 .0795 26 .0075 75 .4816
3 .0005 52 .5000 49 .2807 41 .0877 27 .0087 76 .5000
4 .0004 50 .2997 42 .0964 28 .0101
5 .0006 n = 15 51 .3193 43 .1057 29 .0116 n = 18
6 .0009 1 .0001 52 .3394 44 1156 30 .0133 6 .0001
7 .0012 3 .0002 53 .3599 45 .1261 31 .0153 10 .0002
8 .0015 5 .0003 54 .3808 46 .1372 32 .0174 12 .0003
9 .0020 6 .0004 55 .4020 47 .1489 33 .0198 14 .0004
10 .0026 7 .0006 56 .4235 48 .1613 34 .0224 15 .0005
11 .0034 8 .0006 57 .4452 49 .1742 35 .0253 16 .0006
12 .0043 9 .0010 58 .4670 50 .1877 36 .0284 17 .0008
13 .0054 10 .0013 59 .4890 51 .2019 37 .0319 18 .0010
14 .0067 11 .0017 60 .5110 52 .2166 38 .0357 19 .0012
15 .0083 12 .0021 n = 16 53 .2319 39 .0398 20 .0014
16 .0101 13 .0027 3 .0001 54 .2477 40 .0443 21 .0017
17 .0123 14 .0004 5 .0002 55 .2641 41 .0492 22 .0020
18 .0148 15 .0042 7 .0003 56 .2809 42 .0544 23 .0024
19 .0176 16 0051 8 .0004 57 .2983 43 .0601 24 .0028
20 .0209 17 .0062 9 .0005 58 .3161 44 .0662 25 .0033
21 .0247 18 .0075 10 .0007 59 .3343 45 .0727 25 .0038
22 .0290 19 .0090 11 .0003 60 .3529 46 .0797 27 .0045
23 .0338 20 .0103 12 .0011 61 .3718 47 .0871 28 .0052
24 .0392 21 .0128 13 .0013 62 .3910 48 .0950 29 .0060
*25 .0453 22 .0151 14 .0017 63 .4104 49 .1034 30 .0069
25 .0520 23 .0177 15 .0021 64 4301 50 .1123 31 .0080
27 .0594 24 .0206 16 .0026 65 .4500 51 .1218 32 .0091
28 .0675 25 .0240 17 .0031 66 .4699 52 .1317 33 .0104
29 .0765 26 .0277 18 .0038 67 .4900 53 .1421 34 .0118
30 .0853 27 .0319 19 .0046 63 .5100 54 .1530 35 .0134
31 .0969 28 .0365 20 .0055 55 .1645 36 0152
32 .1083 29 .0416 21 .0065 n =17 56 .1764 37 .0171
33 .1206 30 .0473 22 .0078 t .0001 57 .1889 38 .0192
34 .1338 31 .0535 23 .0091 8 .0002 58 .2019 39 .0216
35 .1479 32 .0603 24 .0107 9 .0003 59 .2153 40 .0241
36 .1629 33 .0677 25 .0125 11 .0004 50 .2293 41 .0269
37 .1788 34 .0757 26 .0145 12 .0005 61 .2437 42 .0300
38 .1955 35 .0844 27 .0168 13 .0007 62 .2585 43 .0333
39 .2131 36 .0938 28 .0193 14 .0008 63 .2738 44 .0368
40 .2316 37 .1039 29 .0222 15 .0010 64 .2895 45 .0407
41 .2508 38 .1147 30 .0253 16 .0013 65 .3056 46 .0449
42 .2T08 39 .1262 31 .0288 l/ .0016 66 .3221 *47 .0494
43 .2915 40 .1384 32 .0327 18 .0019 67 .3389 48 .0542
44 .3129 41 .1514 33 .0370 19 .0023 68 .3559 49 .0594
45 .3349 42 .1651 34 .0416 20 .0028 69 .3733 50 .0649
46 .3574 43 .1796 *35 .0467 21 .0033 70 .3910 51 .0708
47 .3804 44 .1947 36 .0523 22 .0040 71 .4088 52 .0770
48 .4039 45 .2106 37 .0583 23 .0047 72 .4258 53 .0837
49 .4276 46 .2271 38 .0649 24 .0055 73 .4450 54 .0907
Örnekteki eşler arasındaki farklar sıralanır. Farkların işaretleri dikkate alınarak elde edilen sıra
muamelelerde hangi işaret daha az ise bu işarete ait sıra no’ları toplanarak karar kriteri olan (T) elde
edilir. Mesela n=8 için T=0 ilgili kritik değer 0,0039’dur. İşte bu değer 0,05’den küçük ise farksızlık
hipotezi reddedilir. Yani eşleştirilen iki muamelenin istatistik olarak farklı olduğuna hükmedilir. Yani
kısaca ilgili (P) değeri 0,05Den küçükse H0 reddedilir.

225
 NON PARAMETRİK EŞLERİN KARŞILAŞTIRILMASI TESTİ
WILCOXON TESTİ İŞARETLİ SIRA TESTİ İÇİN İHTİMAL SEVİYELERİ (Devam)

T P T P T P T P T P T P
n = 18 n = 19 n = 19 n = 20 n =20 N =21
55 .0982 30 .0036 79 .2706 43 .0164 97 .3921 61 .0298
56 .1061 31 .0041 80 .2839 49 .0181 98 .4062 62 .0323
57 .1144 32 .0047 81 .2974 50 .0200 59 4204 53 .0351
58 .1231 33 .0054 82 .3113 51 .0220 100 4347 64 .0330
59 .1323 34 .0062 83 .3254 52 .0242 101 4492 65 .0411
60 .1419 35 .0070 64 .3397 53 .0266 102 4636 66 .0444
61 .1519 36 .0080 85 .3543 54 .0291 103 .4782 *67 .0479
62 .1624 37 .0090 86 .3690 55 .0319 104 .4927 68 0516
63 .1733 38 .0102 87 .3840 56 .0343 105 .5073 69 0555
54 .1846 39 .0115 88 .3991 57 .0379 n = 21 70 0597
55 .1964 40 .0129 89 .4144 58 .0413 14 .0001 71 0640
66 .2086 41 .0145 90 .4298 59 .0443 20 .0002 72 .0686
57 .2211 42 .0162 91 .4453 60 .0487 22 .0003 13 0735
58 .2341 43 .0180 92 .4609 61 .0527 24 .0004 74 .0786
69 .2475 44 .0201 93 .4755 52 .0570 26 .0005 75 .0839
70 .2613 45 .0223 94 .4922 63 .0615 27 .0006 70 .0395
71 .2754 46 .0247 95 5078 64 .0664 28 .0007 77 .0953
72 .2899 47 .0273 55 .0715 29 .0008 78 .1015
73 .3047 48 .0301 n = 20 66 .0763 30 .0009 79 .1078
74 .3198 49 .0331 _11 .0001 67 .0825 31 .0011 80 .1145
75 .3353 50 .0364 16 .0002 68 .0884 32 .0012 81 .1214
76 .3509 51 .0399 19 .0003 69 .0947 33 .0014 82 .1286
77 .3669 52 .0437 20 .0004 70 .1012 34 .0016 83 .1361
78 .3830 *53 .0478 22 .0005 71 .1081 35 .0019 84 .1439
79 .3994 54 .0521 23 .0006 72 .1153 36 .0021 85 .1519
50 .4159 55 .0567 24 .0007 73 .1227 37 .0024 86 .1602
81 .4325 56 .0616 25 .0008 74 .1305 38 .0028 87 .1663
82 .4493 57 .0668 26 .0010 75 .1387 39 .0031 88 .0516
83 .4661 58 .0723 27 .0012 76 .1471 40 .0036 89 .0555
84 .4831 59 .0782 28 .0014 77 .1559 41 .0040 90 .1963
85 .5000 60 .0844 29 .0016 78 .1650 42 .0045 91 .2060
61 .0909 30 .0018 79 .1744 43 .0051 92 .2160
n = 19 62 .0978 31 .0021 80 .1841 44 .0057 93 2262
9 .0001 63 .1051 32 .0024 81 .1942 45 .0063 94 .2367
13 .0002 64 .1127 33 0028 82 .2045 46 .0071 95 .2474
15 .0003 55 .1206 34 0032 83 .2152 47 .0079 96 .2584
17 .0004 66 .1290 35 0035 84 .2262 48 .0088 97 2656
18 .0005 67 .1377 35 .0042 85 .2375 49 .0097 93 .2810
19 .0006 63 .1467 37 0047 86 .2490 50 .0108 59 .2927
20 .0007 69 .1562 38 .0053 87 .2508 51 .0119 100 3046
21 .0008 70 .1660 39 .0060 88 2729 52 .0132 101 .3166
22 .0010 71 1762 40 .0068 89 .2553 53 .0145 102 .3239
23 .0012 72 .1868 41 .0077 90 .2379 54 .0160 103 .3414
24 .0014 73 .1977 42 .0036 91 .3108 55 .0175 104 .3540
25 .0017 74 .2090 43 .0096 92 .3238 56 .0192 105 .3657
26 .0020 75 .2207 44 .0107 93 .3371 57 .0210 106 .3796
27 .0023 76 .2327 45 .0120 94 .3506 58 .0230 107 .3927
28 .0027 77 .2450 40 .0133 95 .3643 59 .0251 108 4053
29 .0031 78 .2575 47 .0148 96 .J781 60 .0273 109 .4191

226
 NON PARAMETRİK EŞLERİN KARŞILAŞTIRILMASI TESTİ
WILCOXON TESTİ İŞARETLİ SIRA TESTİ İÇİN İHTİMAL SEVİYELERİ (Devam)

T P T P T P T P T P T P
n = 21 n =22 n =22 n =23 n =23 n =24
110 .4324 67 .0271 116 .3751 68 .0163 117 .2700 62 .0053
110
111 .4459 63 .0293 117 .3373 69 .0177 118 .2800 63 .0058
112 .4593 69 .0317 118 .3995 70 .0192 119 .2902 64 .0063
113 4729 70 .0342 119 .4119 71 .0208 120 .3005 65 .0069
114 4864 71 .0396 120 .4243 72 .0224 121 .3110 66 .0075
115 .5000 72 .0397 121 .4363 73 .0242 122 .3217 67 .0082
73 .0427 122 .4494 74 .0261 123 .3325 63 .0089
_ 74 .0459 123 .4620 75 .0281 124 .3434 69 .0097
n =22 *75 .0492 124 .4746 76 .0303 125 .3545 70 .0106
18 .0001 76 .0527 125 .4373 77 .0325 126 .3657 71 0115
23 .0002 77 .0564 126 .5000 78 .0349 127 .3770 72 .0124
26 .0003 78 .0603 79 0274 128 .3334 73 .0135
29 .0004 79 .0644 n = 23 80 .0401 Î29 .3999 74 0146
30 .0005 80 .0687 21 .0001 81 .0429 130 .4115 75 .0157
32 .0006 81 .0733 23 .0003 82 .0459 131 .4231 76 .0170
33 .0007 82 .0780 31 .0003 *83 .0490 132 .4343 77 .0183
34 .0008 83 .0829 33 .0004 84 .0523 133 .4466 78 0197
35 .0010 84 .0881 35 .0005 85 .0557 134 .4534 79 C212
36 .0011 85 .0935 36 .0006 86 .0593 135 .4703 80 C228
37 .0013 86 .0991 38 .0007 87 .0631 136 .4322 81 C245
38 .0014 87 .1050 39 .0003 83 .0671 137 .4941 82 .0263
39 .0016 83 .1111 40 .0009 89 .0712 133 .5060 83 C2S2
40 .0018 89 .1174 41 .0011 90 .0755 84 .0302
41 .0021 90 .1240 42 .0012 91 .0301 n = 24 85 0323
42 .0023 91 .1306 43 .0014 92 .0343 25 .0001 86 .0346
43 .0026 92 .1375 44 .0015 93 .0397 32 0002 87 .0369
44 .0030 93 1451 45 .0017 94 .0943 36 0003 88 .0394
45 .0033 94 .1527 46 .0019 95 .1001 33 0004 89 .0420
46 .0037 95 .1604 47 .0022 96 .1056 40 0005 90 0447
47 .0042 96 .1635 43 .0024 97 .1113 42 .0006 91 .0475
48 .0046 97 .1767 49 .0027 98 .1172 43 0007 92 .0505
49 .0052 93 .1353 50 .0030 99 1234 44 .0008 93 .0537
50 .0057 99 1940 51 .0034 100 1297 45 0009 94 0570
51 .0064 100 .2030 52 .0037 101 1363 46 0010 95 .0604
52 .0070 101 .2122 53 .0041 102 .1431 47 .0011 96 .0640
53 .0078 102 .2217 54 .0046 103 .1501 43 .0013 97 .0678
54 .0036 103 .2314 55 .0051 104 .1573 49 .0014 98 .0717
55 .0095 104 .2413 56 .0056 105 1647 50 .0016 99 .0758
56 .0104 105 .2514 57 .0061 106 .1723 51 .0018 100 .0300
57 .0115 106 .2518 53 .0066 107 1802 52 .0020 101 .0344
58 .0125 107 .2723 59 .0074 105 .1883 53 .0022 102 .0390
59 .0138 103 .2330 60 .0032 109 .1965 54 .0024 103 .0933
60 .0151 109 .2940 61 .0039 110 .2050 55 .0027 104 0987
61 .0164 110 .3051 62 .0098 111 .2137 56 .0029 105 .1033
62 .0179 111 .3164 53 .0107 112 .2226 57 .0033 106 .1091
63 .0195 112 .3275 64 .0117 113 .2317 58 .0036 107 .1146
64 .0212 113 .3394 65 .0127 114 .2410 59 .0040 108 .1203
65 .0231 114 .3512 56 .0133 115 .2505 60 .0044 109 .1261
66 .0250 115 .3631 67 .0150 116 .2601 61 .0043 110 .1322

227
 NON PARAMETRİK EŞLERİN KARŞILAŞTIRILMASI TESTİ
WILCOXON TESTİ İŞARETLİ SIRA TESTİ İÇİN İHTİMAL SEVİYELERİ (Devam)
T P T P T P T P T P T p
n = 24 n = 25 n = 25 n =25 n = 26 n =26
111 .1364 50 .0008 99 .0452 148 3556 81 .0076 130 .1289
131 .1344
112 1448 51 .0009 *100 .0479 149 3655 82 .0082
113 1515 52 .0010 101 .0507 150 .3755 83 .0068 132 .1399
114 1563 53 0011 102 0537 151 .3856 84 .0095 133 1457
115 1653 54 .0013 103 .0567 152 .3957 85 .0102 134 .1516
116 .1724 55 .0014 104 .0600 153 .4060 86 .0110 135 .1576
117 .1796 56 .0015 105 .0633 1 54 .4163 87 .0118 .1638
118 .1874 57 .0017 106 .0668 155 .4266 88 .0127 137 0007
1702
119 .1951 58 .0019 107 .0705 156 .4370 89 .0136 138 64
.1767
120 .2031 59 .0021 108 .0742 157 .4474 90 .0146 139 .1833
İ21 .2112 60 .0023 109 .0782 158 4579 91 .0156 140 66
.1901
122 .2195 61 .0025 110 0822 159 .4684 92 .0167 141 67
.1970
123 .2279 62 .0028 111 0865 160 .4789 93 .0179 142 68
2041
124 2366 63 .0031 112 .0909 161 .4895 94 .0191 143 69
.2114
125 2454 64 .0034 113 .0954 162 .5000 95 .0204 144 .2187
126 .2544 65 .0037 114 .1001 96 .0217 145 2262
127 2635 66 .0040 115 .1050 n = 26 97 .0232 146 72
.2339
128 .2726 67 .0044 116 .1100 34 .0001 98 .0247 147 73
.2417
129 .2823 68 .0048 117 .1152 42 .0002 99 .0263 148 74
.2496
130 2919 69 .0053 118 .1205 46 .0003 100 .0279 149 .2577
131 .3017 70 0057 119 .1261 49 .0004 101 .0297 150 76
.2658
132 3115 71 .0062 120 .1317 51 .0005 102 .0315 151 77
.2741
133 .3216 72 .0068 121 .1376 53 .0006 103 .0334 152 78
.2826
134 3317 73 .0074 122 .1436 55 .0007 104 .0355 153 79
.2911
135 .3420 74 .0080 123 .1498 56 .0008 105 .0376 154 .2998
136 .3524 75 .0087 124 .1562 57 .0009 106 .0398 155 .3085
137 3629 76 .0094 125 .1627 58 .0010 107 .0421 156 0041
.3174
136 3735 77 0101 126 .1694 59 .0011 108 .0445 157 83
.3264
139 3841 78 .0110 127 .1763 60 .0012 109 .0470 158 84
3355
140 .3949 79 .0118 128 .1833 61 .0013 *110 .0497 159 85
.3447
141 .4056 80 .0128 129 .1905 62 .0015 111 .0524 160 86
.3539
142 4167 81 .0137 130 .1979 63 .0016 112 .0553 161 87
.3633
143 4277 82 .0148 131 .2054 64 .0018 113 .0582 162 88
3727
144 4367 63 .0159 132 .2131 65 .0020 114 .0613 163 "\HT)
.3822
145 4498 64 .0171 133 .2209 •66 .0021 115 .0646 164 .3918
146 4609 65 .0183 134 .2289 67 .0023 116 .0679 165 .4014
147 4721 66 .0197 135 .2371 68 .0026 117 .0714 166 92
.4111
148 4632 67 .0211 136 .2454 69 .0028 118 .0750 167 .4208
149 4944 88 .0226 137 .2539 70 .0031 119 .0787 168 4306
.4306
150 5056 69 .0241 138 2625 71 .0033 120 .0825 169 95
4405
90 .0258 139 .2M2 72 .0036 121 .0865 170 96
4503
n= 25 91 .0275 140 2601 73 .0040 122 .0907 171 97
4602
29 0001 92 .0294 141 2891 74 .0043 123 .0950 172 4702
.4702
37 .0002 93 0313 142 2983 75 .0047 124 .0994 173 4801
41 0003 94 .0334 143 .3075 76 0051 125 .1039 174 .4900
43 0004 95 .0355 144 3169 77 0055 126 .1086 175 .5000
45 0005 96 .0377 145 .3264 76 0060 127 .1135 102
47 0006 97 .0401 146 .3360 79 .0065 128 .1185 103
48 0007 96 .0426 147 .3458 80 .0070 129 .1236

228
 NON PARAMETRİK EŞLERİN KARŞILAŞTIRILMASI TESTİ
WILCOXON TESTİ İŞARETLİ SIRA TESTİ İÇİN İHTİMAL SEVİYELERİ (Devam)

T P T P T P T P T P T P
n = 27 n = 27 n = 27 n = 28 n = 28 n = 28
39 .0001 105 .0218 154 .2066 74 .0012 123 .0349 172 .2466
47 .0002 106 .0231 155 .2135 75 .0013 124 .0368 173 .2538
52 .0003 107 .0246 156 .2205 76 .0015 125 .0387 174 .2611
55 .0004 108 .0250 157 .2277 77 .0016 125 .0407 175 .2685
57 .0005 109 .0276 158 .2349 78 .0017 127 .0428 176 .2759
59 .0006 110 .0292 159 .2423 79 .0019 128 .0450 177 .2835
61 .0007 111 .0309 160 .2498 80 .0020 129 .0473 178 .2912
62 .0008 112 .0327 161 .2574 81 .0022 *130 .0496 179 .2990
64 .0009 113 .0346 162 .2652 82 .0024 131 .0521 180 .3068
65 .0010 114 .0356 163 .2730 83 .0026 132 .0546 181 .3148
66 .0011 115 .0386 164 .2810 84 .0028 123 .0573 182 .3228
67 .0012 116 .0407 155 .2890 85 .0030 134 .0600 183 .3309
68 .0014 117 .0430 166 .2972 86 .0033 135 .0628 184 .3391
69 .0015 118 .0453 167 .3055 87 0035 136 .0657 185 .3474
70 .0015 •119 .0477 168 .3138 88 0038 137 .0688 186 .3557
71 .0018 120 .0502 169 .3223 89 0041 138 .0719 187 .3641
72 .0019 121 .0528 170 .3308 90 0044 139 .0751 188 .3725
73 .0021 122 .0555 171 .3395 91 0048 140 .0785 189 .3811
74 .0023 -.23 .0583 172 .3482 92 0051 141 .0819 190 .3896
75 .0025 124 .0613 173 .3570 93 0055 142 .0855 191 .3983
76 .0027 125 .0643 174 3659 S4 .0059 U3 .0891 192 .4070
77 .0030 126 .0574 175 .3748 95 0064 .144 .0929 193 .4157
73 .0032 127 .0707 176 .3838 95 0063 J45 .0968 194 .4245
79 .0035 128 .0741 177 .3929 97 0073 146 .1008 195 .4333
80 0038 129 .0776 178 .4020 98 .0078 '147 .1049 196 .4421
81 .0041 130 .0812 179 .4112 99 0084 148 .1091 197 .4510
82 .0044 131 .0849 180 .4204 100 0089 149 .1135 198 .4598
83 .0048 132 .0888 181 .4297 101 0096 150 .1180 199 .4687
84 0052 133 .0927 182 .4390 102 0102 151 .1225 200 .4777
85 . .0056 134 .0968 183 .4483 103 0109 152 .1273 201 .4866
86 .0060 ' 135 .1010 184 .4577 104 .0116 153 .1321 202 .4955
87 .0065 136 .1054 185 .4670 105 .0124 154 .1370 203 .5045
86 .0070 137 .1099 186 .4764 106 0132 155 .1421
89 .0075 138 .1145 187 .4859 107 .0140 156 .1473 n =29
90 .0081 139 .1193 188 .4953 108 .0149 157 .1526 50 .0001
91 .0087 140 .1242 189 .5047 109 .0159 158 .1580 59 .0002
92 .0093 141 .1292 110 .0168 159 .1636 65 .0003
;
93 .0100 142 .1343 n =28 111 .0179 160 .1693 68 .0004
S4 .0107 143 .1396 44 .0001 112 .0190 161 .1751 71 .0005
95 .0115 144 .1450 53 .0002 113 .0201 162 .1810 73 .0006
95 .0123 145 .1506 58 .0003 114 .0213 153 .1870 75 .0007
97 .0131 146 .1563 61 .0004 115 .0226 164 .1932 76 .0008
98 .0140 147 .1621 64 .0005 116 .0239 165 .1995 78 .0009
99 .0150 148 .1631 66 .0006 117 .0252 166 .2059 79 .0010
100 .0159 149 .1742 68 .0007 118 .0267 167 .2124 80 .0011
101 .0170 150 .1804 53 .0008 119 .0282 168 .2190 81 _P012
102 .0181 151 .1868 70 .0009 '.20 .0298 169 .2257 82 .0013
103 .0193 152 .1932 72 .0010 121 .0314 170 .2326 83 .0014
104 .0205 153 .1999 73 .0011 122 .0331 171 .2395 84 .0015

229
 NON PARAMETRİK EŞLERİN KARŞILAŞTIRILMASI TESTİ
WILCOXON TESTİ İŞARETLİ SIRA TESTİ İÇİN İHTİMAL SEVİYELERİ (Devam)
T P T P T P T P T P T P
n = 29 n = 29 n =29 n = 30 n = 30 n = 30
85 .0016 134- .0362 183 2340 90 .0013 139 .0275 188 .1854
86 .0018 135 .0380 184 2406 91 .0014 140 .0288 189 .1909
87 .0019 136 .0399 185 2473 92 .0015 141 .0303 190 .1965
88 .0021 137 .0418 186 2541 93 .0016 142 .0318 191 .2022
89 .0022 138 .0439 187 .261194 .0017 143 .0333. 192 .2081
90 .0024 139 .0460 188 .268195 .0019 144 .0349 193 .2140
91 .0026 *140 .0482 189 .275296 .0020 145 .0366 194 .2200
92 .0028 141 .0504 190 .282497 .0022 146 .0384 195 .2261
93 .0030 142 .0528 191 .289698 .0023 147 .0402 196 .2323
94 .0032 143 .0552 192 .297099 .0025 148 .0420 197 .2386
. 95 .0035 144 .0577 193 .3044100 .0027 149 .0440 198 .2449
96 .0037 145 .0603 194 .3120101 .0029 150 .0460 199 .2514
97 .0040 146 .0630 195 .3196102 .0031 *151 .0481 200 .2579
98 .0043 147 .0658 196 .3272103 .0033 152 .0502 201 .2646
99 .0046 148 0687 197 .3350104 .0036 153 .0524 202 .2713
100 .0049 149 .0716 198 .3428105 .0038 154 .0547 203 .2781
101 .0053 150 .0747 199 .3507106 .0041 155 .0571 204 .2849
102 .0057 151 .0778 200 .3586107 .0044 156 .0595 205 .2919
103 .0061 152 .0811 201 .3666108 .0047 157 .0621. 206 .2989
104 .0065 153 .0844 202 .3747109 .0050 158 .0647 207 .3060
105 .0069 154 .0879 203 .3828110 .0053 159 .0674 208 .3132
106 .0074 155 .0914 204 .3909111 .0057 160 .0701 209 .3204
107 .0079 156 .0951 205 .3991112 .0060 161 .0730 210 .3277
108 .0084 157 .0988 206 .4074113 .0064 162 .0759 211 .3351
109 .0089 158 .1027 207 .4157114 .0068 163 .0790 212 .3425
110 .0095 159 .1066 208 .4240115 .0073 164 .0821 213 .3500
111 .0101 160 .1107 209 .4324116 .0077 165 .0853 214 .3576
112 .0108 161 .1149 210 .4408117 .0082 166 .0886 215 .3652
113 .0115 162 .1191 211 .4492118 .0087 167 .0920 216 .3728
114 .0122 163 .1235 212 .4576119 .0093 168 .0955 217 .3805
115 .0129 164 .1280 213 .4661120 .0098 169 .0990 218 .3883
116 .0137 165 .1326 214 .4745121 .0104 170 .1027 219 .3961
117 .0145 166 .1373 215 .4830122 .0110 171 .1065 220 .4039
118 .0154 167 .1421 216 .4915123 .0117 172 .1103 221 .4118
119 .0163 168 .1471 217 .5000124 .0124 173 .1143 222 .4197
120 .0173 169 .1521 125 .0131 174 .1183 223 .4276
121 .0183 170 .1572 n = 30 126 .0139 175 .1225 224 .4356
122 .0193 171 .1625 55 .0001 127 .0147 176 .1267 225 .4436
123 .0204 172 .1679 66 .0002 128 .0155 177 .1311 226 .4516
124 .0216 173 .1733 71 .0003 129 .0164 178 .1355 227 .4596
125 .0228 174 .1789 75 .0004 130 .0173 179 .1400 228 .4677
126 .0240 175 .1846 78 .0005 131 .0182. 180 .1447 229 .4758
127 .0253 176 .1904 80 .0006 132 .0192 181 .1494 230 .4838
128 .0267 177 .1963 82 .0007 133 .0202 182 .1543 231 .4919
129 .0281 178 .2023 84 .0008 134 .0213 183 .1592 232 .5000
130 .0296 179 .2085 85 .0009 135 .0225 184 .1642
131 .0311 180 .2147 87 .0010 136 .0236 185 .1694
132 .0328 181 .2210 88 .0011 137 .0249 186 .1746
133 .0344 182 .2274 89 .0012 138 .0261 187 .1799

230
 DUNCAN TESTİ STANDART VARYASYON GENİŞLİKLERİ (P = 0.01)

GRUP SAYILARI
SD 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 19 14 15
1 99.03 90.03 90.030 90.030 90.030 90.030 90.030 90.030 90.030 90.030 90.030 90.030 90.030 90.030

2 14.040 14.040 14.040 14.040 14.040 14.040 14.040 14.040 14.040 14.040 14.040 14.040 14.040 14.040
3 8.262 10.832 10.833 10.832 10.832 10.832 10.832 10.832 10.832 10.832 10.832 10.832 10.832 10.832
4 6.512 6.677 6.740 6.756 6.756 6.756 6.756 6.756 6.754 6.756 6.756 6.756 6.756 6.756
5 5.703 5.893 6.040 6.065 6.074 6 074 6.074 6.074 6.074 6.074 6 074 6.074 6.074 6.074
6 5.243 5.439 5.549 5.614 5.655 5.680 5.964 5.701 5.703 5.703 5.703 5.703 5.703 5.703
7 4.949 5.145 5.260 5.334 5.383 5.416 5.439 5.454 5.464 5.470 5.472 5.472 5.472 5.472
8 4.746 4.939 5.057 5.135 5.189 5.227 5.256 5.276 5.191 5 302 5.309 5.314 5.916 5.917
9 4.596 4.787 4.906 4.986 5.043 5.086 5.118 5.142 5.160 5.174 5.185 5.193 5.199 5.203
10 4.482 4.671 4.790 4.971 4.931 4.975 5.011 5.037 5.058 5.074 3 088 5.098 5.106 5.112
11 4.392 4.579 4.697 4.780 4.841 4.887 4.924 4.952 4.975 4.994 5.009 5.021 5.031 5.039
12 4.320 4.504 4.622 4.706 4.767 4.815 4.852 4.883 4.907 4.917 4.944 4.958 4.969 4.978
13 4.260 4.442 4.560 4.644 4.706 4.755 4.793 4.824 4.850 4.872 4.889 4.904 4.917 4.928
14 4.210 4.391 4.508 4.591 4.654 4.704 4.743 4.775 4.802 4.824 4.843 4.859 4.873 4.884
15 4.168 4.347 4.463 4.547 4.610 4.660 4.700 4.733 4.760 4.783 4.803 4.820 4.834 4.846
16 4.168 4.309 4.425 4.509 4.572 4.692 4.663 4.696 4.724 4.748 4.768 4.786 4.800 4.813

17 4.151 4.275 4.391 4.475 4.539 4.589 4.630 4.664 4.693 4.717 4.738 4.756 4.771 4.785
18 4.071 4.246 4.362 4.445 4.509 4.560 4.601 4.635 4.664 4.689 4.711 4.729 4.745 4.759
19 4.046 4.220 4.335 4.419 4 483 4.534 4.575 4.610 4.639 4.665 4.686 4.705 4.722 4.736
20 4.024 4.197 4.312 4.395 4.459 4.510 4.552 4.587 4.617 4.642 4.664 4.684 4.701 4.716
24 3.956 4.126 4.239 4.322 4.386 4.437 4.480 4.516 4.546 4.573 4.596 4.616 4.634 4.651
30 3.889 4.056 4.168 4.250 4.314 4.366 4.409 4.445 4.477 4.504 4.528 4.550 4.569 4.586
40 3.825 3.988 4.098 4 180 4 244 4.276 4.339 4.376 4.408 4.436 4.461 4.483 4.503 4.521
60 3.762 3.922 4.031 4.111 4.174 4 226 4.270 4.307 4.340 4.368 4.394 4.417 4.438 4.456
120 3.702 3.858 3.965 4.044 4.107 4.138 4.202 1.239 4.272 4.301 4.327 4.351 4.372 4.392
 3.643 3.796 3.900 3.978 4.040 4.091 4.135 4.172 4 205 4.235 4.261 4.285 4.307 4.327

Bu tablo karşılaştırma testlerinde karşılaştırılan büyüklük sırasına göre diziliş ortalamalar için
karşılaştırılan ortalamalar arasında kademe sayısı (uzaklık) ilk satırda hata kareler ortalamasının
serbestlik derecesi ilk sütunda olmak üzere kesişim yerindeki değer önemli olabilecek asgari önemli
fark (OÖAF) değerini elde etmekte kullanılan tablo değerini Dc belirler. Bilindiği gibi
 
OÖAF= D c HKO n şeklinde belirler. Tablonun ilk sütunun (grup sayısı) yaklaşık olarak 2 t c    
değerine eşitler. Bilindiği gibi AÖF=  2 t c  
HKO n şeklinde belirlenir.

231
 DUNCAN TESTİ STANDART VARYASYON GENİŞLİKLERİ (P=0.05)

GRUP SAYILARI
SD 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15
1 17.97 17.97 17.97 17.9 17.97 17.97 17.97 17.97 17.97 17.97 17.9 17. 97 17.97 17.97
2 6.09 6.09 6.09 6.09 6.09 6.09 6.09 6.09 6.09 6.09 6.09 6.09 6.09 6.09
3 4. 50 4.52 4.S2 4.52 4.52 4.52 4.52 4.52 4.52 4.52 4.52 4.52 4.52 4.52
4 3.93 4.01 4.03 4.03 4.03 4.03 4.03 4.03 4.03 4.03 4.03 4.03 4.03 4.03
5 3.64 3.75 3.80 3.81 3.81 3.81 3.01 3.81 3.81 3.81 3.81 3.81 3.81 3.81
6 3.46 3.59 3.65 3.68 3.69 3.70 3.70 .1.70 3.70 3.70 3.70 3.70 3.70 3.70
7 3.34 3. 48 3.55 3.59 3.61 3.62 3.63 3.63 3.63 3.63 3.63 3.63 3.63 3.63
8 3.26 3.40 3.47 3 52 3.55 3.57 3.57 3.58 3.58 3.58 3.58 3.58 3.58 3. 58
9 3.20 3.34 3.42 3.47 3.50 3.52 3.54 3.54 3.55 3.55 3.55 3.55 3.55 3.55
10 3.15 3.29 3.38 3.43 3.47 3 49 3.51 3.52 3.52 3.53 3.53 3.53 3.53 3.53
11 3.11 3.26 3.34 3.40 3.43 3.46 3.48 3.49 3.50 3.51 3.51 3.51 3.51 3.51
12 3.08 3.22 3.31 3.37 3.41 3.44 3.46 3.47 3.48 3.49 3.50 3.50 3.50 3.50
13 3.05 3.20 3.29 3.35 3.39 3.42 3 44 3.46 3.47 3.48 3.48 3.49 3.49 3.49
14 3.03 3.18 3.27 3.33 3.37 3.40 3.43 3.44 3.46 3.47 3.47 3.48 3.48 3.48
15 3.01 3.16 3.25 3.31 3.36 3.39 3.41 3.43 3.45 3.46 3.47 3.47 3.48 3.48
16 3.00 3.14 3.24 3.30 3.34 3.38 3.40 3 42 3.44 3.45 3.46 3.47 3.47 3.47
17 2.98 3.13 3.22 3.28 3.33 3.37 3.39 3.41 3.43 3.44 3.45 3.46 3.47 3.47
18 2.97 3.12 3.21 3.27 3.32 3.36 3.38 3.41 3.42 3.43 3.45 3.45 3.46 3.47
19 2.96 3.11 3.20 3.26 3.31 3.35 3.38 3.40 3 41 3.43 3.44 3.45 3.45 3.46
20 2.95 3.10 3.19 3.26 3.30 3.34 3.37 3 39 3.41 .3.42 3.44 3.45 3.45 3.46
24 2.92 3.07 3.16 3.23 3.28 3.32 3.34 3.37 3.39 3.41 3.42 3.43 3.44 3.45
30 2.89 3.03 3.13 3.23 3.25 3.30 3.39 3.35 3.37 3.39 3.41 3.42 3.43 3.44
40 2.86 3.01 3.10 3. 17 3.22 3.27 3.30 3.33 3.35 3.37 3.39 3.41 3.42 3.43
60 2.83 2.98 3.07 3.14 3.20 3.24 3.28 3.31 3.33 3.36 3.37 3.39 3.41 3.42
120 2.80 2.95 3.05 3.12 3.17 3.22 3.25 3.29 3.31 3.34 3.36 3.38 3.39 3.41
 2.77 2.92 3.02 3.09 3.15 3.19 3.23 3.26 3.29 3.32 3.34 3.36 3.38 3.40

232
 MUAMELE KARELER TOPLAMININ ORTOGONAL PARÇALANMASI
(KARŞILAŞTIRMASI)
Burada özellikle muamelelerin seviyeler tarzında belirlendiği denemelerde muamele
kareler toplamı muamele serbestlik derecesi kadar bir serbestlik dereceli kısımlara bölmek
biçimde yapılır. Bir serbestlik dereceli parçalanmanın ortogonal olabilmesi için her bir
karşılaştırma grubunu oluştururken veriler katsayıların bağımsız olması gerekir. Katsayılar
ilgili cetvellerden temin edilir. Bir serbestlik dereceli kareler toplamı değeri ise (Ti) =
Muamele halleri toplamı, ni= tekerrür ya da blok sayısı, Li=Ortogonal karşılaştırma katsayıları
olmak üzere KT=  L i Ti  n L 
2 2
i şeklinde belirlenir. Özellikle muamele hallerinin doz

biçiminde olduğu denemelerde dozlar ile buna karşılık elde edilen sonuçlar (veriler) arasında
ilişkileri anlamak için regresyon analizi yapılır. Bu analiz sonucu muamele halleri (dozlar) ile
elde edilen sonuçlar (veriler) arasındaki linear (doğrusal) ya da ikinci derecede (kuadratik)
ilişkiler belirlenir. Ortogonal Polinom Katsayıları

Polinom Doz Sayıları Bölen

Karşılaştırma
Derecesi 1 2 3 4 5 6 L i

1 Linear +1 -1 2
Linear -1 0 +1 2
2
Quadratik +1 -2 +1 6
Linear -3 -1 +1 +3 20
3 Quadratik +1 -1 -1 +1 4
Kübik -1 +3 -3 +1 20
Linear -2 -1 0 +1 +2 10
Quadratik +2 -1 -2 -1 +2 14
4
Kübik -1 +2 0 -2 +1 10
Quartik +1 -4 0 -4 +1 70
Linear -5 -3 -1 +1 +3 +5 70
Quadratik +5 -1 -4 -4 -1 +5 84
5 Kübik -5 +7 +4 -4 -7 +5 180
Quartik +1 -3 +2 +2 -3 +1 28
Quandik -1 +5 0 +10 -5 +1 252
Not: L i 0 ve L i L i  0 , i  i olmalıdır.

233
 ANLAMLI SONUÇ ELDE ETMEK İÇİN VERİLEN BİR İHTİMAL SEVİYESİNDEKİ
GEREKLİ TEKERRÜR SAYISI

Yukarıdaki rakam; %80 ihtimal:%5 düzeyde önem test Ortadaki rakam %90 ihtimal:%5
düzeyde önem test Alttaki rakam %5 ihtimal:%l düzeyde önem test iki kuyruklu test
Ortalamanın yüzdesi
Ortalamanın yüzdesi olarak her ünitede gerçek standart hata (  )
gerçek farklılık (  )

2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 14 16 18 20

5 4 7 11 17 24 32 41

5 9 15 22 31 42

7 14 24 38

10 2 3 4 5 7 9 11 14 17 20 24 32 41

2 3 5 7 9 12 15 18 22 27 31 42

3 5 7 n 14 19 24 30 37 45

15 2 2 3 3 4 5 6 7 8 10 11 15 19 24 29

2 2 3 4 5 6 7 9 11 13 15 19 25 31 39

3 3 4 6 7 9 12 14 17 21 24 33 42

20 2 2 2 3 3 3 4 5 5 6 7 9 11 14 17

2 2 2 3 3 4 5 6 7 8 9 12 15 18 22

2 3 3 4 5 6 7 9 11 12 14 19 24 30 37

2 2 2 2 2 3 3 3 4 4 5 6 7 9 11

25 2 2 2 2 3 3 4 4 5 5 6 8 10 12 15

2 2 3 3 4 5 5 6 7 9 10 13 16 20 24

2 2 2 2 2 2 3 3 3 4 4 5 6 7 8

30 2 2 2 2 2 3 3 3 4 4 5 6 7 8 11

2 2 3 3 3 4 4 5 6 6 7 9 12 14 17

Not: Tablolar düzenlenirken hata için serbestlik derecesi 3 (r-1) varsayılmıştır. Bu 4

muameleli tesadüf blokları denemelerine tatbik edilebilir. 50 tekerrür yada daha fazlasının
gerektirdiği durumlar için değerler yazılmamıştır.

234
 İstatistik Yöntemler(Özet)

Genel olarak kitleye ilişkin parametrelerin bilinmesi ana kitleye ilişkin çeşitli
varyansların sağladığı hallerde parametrik testler (Parametrik test), ana kitle parametrelerinin
bilinmediği ana kitleye ilişkin çeşitli varsayımların sağlanmaması halinde bu ana kitleden elde
edilen örneklerinin örnekleme dağılışına ilişkin ölçüler bilinmediğinde parametresiz (non
parametrik) testler kullanılır. Bu yüzden az gözlemli deneylerde bu test kullanılabilir.
Parametresiz testler bir bakıma grupların ortancalarını karşılaştırır. Nonparametrik yöntemler
normal dağılış gösteren diğer olasılık dağılışı gösteren populasyonlarda uygulanabilir. Hatta
uygulama kolaylığı bakımından tercih de edilir. Ancak parametrik yöntemlerden daha az
etkindir. Bu sakınca büyük örnek (u > 100) alınarak giderilebilir.

Verinin Niteliği

Nicel-Kantitatif Nitel-Kalitatif
(Ölçülerek elde (Sayılarak elde
edilen) edilen)
Gözlemler Gözlemler

Karşılaştırılacak Karşılaştırılacak
Gruplar Gruplar

Bağımsız Bağımlı Bağımlı Bağımsız

Kantitatif Gözlemler
Bağımsız Gruplarda
Karşılaştırılacak Grup Sayısı

İki Üç+

n=? n=?

<30 >30 <30 >30

(t) testi Mann-Whitney U İki Ortalama Kruskal Wallis Varyans

İki bağımsız grup Testi: İki bağımsız Arasındaki Farkın Varyans Analizi=F Tesit
arasındaki grup arasında Önemlilik Testi=(Z) Analizi=H Tesit (Parametrik
Testi
farklılığın önemini farklılığın öenemini Ana kitle varyansı
(Nonparametrik Test)
belirleyen test. İki belirleyen test = biliniyorsa (n)’nin Test)
örneğin olup (Nonparametrik düzeyine
olmadığının test) bakılmaksızın grup
belirlenmesi karşılaştırma testleri
(Parametrik Test) uygulanır. İki örneğin
aynı ana kitleden
çekilen örnek olup
olmadığının
belirlemesi =
(Parametrik Test)

235
 Kantitatif Gözlemler Bağımlı
Gruplarda Karşılaştırılacak
Grup Sayısı

İki Üç+

n=? Varyans Analizi

Tekerrürlü Ölçümlerde
Varyans Aanlizi

<30 >30

İki ölçümde de tüm İki ölçümde de tüm

denekler incelendi mi? denekler incelendi
mi?

Evet Hayır
Evet Hayır

Wilcoxon Eşleştirilmiş Gözlemler.

İşaretlenmiş Sıra İki eş arasındaki farkın Ana kitle Ortalaması Önemlilik
Testi Eşleştirilmiş önemli olup olmadığının Testi: Bir örnek oratalamsının (X)
parametresi bilinen (µ) bir ana
iki örnek testi= (Z) testi ile belirlenmesi
kitleye dahil olup olmadığının Z
(Nonparametrik (Nonparametrik test) testi ile belirlenmesi
test) (Parametrik Test)

İşaret Testi
(Nonparametrik Test)

Kalitatif Gözlemler Bağımsız

Gruplarda Karşılaştırılacak
Grup Sayısı

İki Üç+

1.) Beklenen değerler 5^den küçük değilse
2*2 kontinjensi Tablosu Ki-kare Testi
sayısı( nonparametrik test) yada
2.) İki örnek oranı arasındaki farkın
önemli olup olmadığının Z testi ile
belirlenmesi = İki örnek oranının aynı
kitleden çekilen örnekler ait olup
olmadığının belirlenmesi
(Nonparametrik test)
Beklenen değerler 5’den küçükse Ki-kare testi=R=Sıra, C=sütun
Fisher’in kesin Ki-kare Testi= olmak üzere R*C Tabloları=
Fisher’in Doğrudan olasılık Kontijensi Tabloları=İki yönlü
Hesaplama Metodu Tabloları= (Nonparametrik Test)
(Nonparametrik test)
Ya da
Kolmogrov Smirnow
(a)Sıra x 2 sütıun
2 sıra x m sütun
Özellikle küçük örneklerde
herhangi bir frekans dağılımının
belirli bir hipotezle öngörülen
dağılıma uygunluğunu test için
kullanılabilir.
(Nonparametrik Test)

236
 Kalitatif Gözlemler Bağımlı
Gruplarda Karşılaştırılacak
Grup Sayısı

İki

İki gözlemde de tüm deneklerde

incelendi mi?

Evet Hayır

Bağımlı gruplarda Kikare testi= Ana Kitle Oranı Önemlilik Testi

İlişkili örnekler Ki-kare testi Bir örnek oranının anakitle oranına karşı testi=
(Nonparametrik test) Belli bir ana kitleye dahil olup olmadığının Z testi
ile belirlenmesi (Parametrik Test)
Ya da

Bağımlı gruplarda iki oran arasındaki farkın Z testi

ile önemlilik testi . İki örnek oranının aynı ana
kitleden çekilen iki örnek olup olmadığının Z testi
ile belirlenmesi (Parametrik Test)

Varyans Analizi

Normal dağılış gösteren populasyonların

Tamamiyle Şansa bağlı Ortalamaları bunlardan çekildikleri kabul Latin Kare Deneme
Deneme Planı edilen örnek yardımı ile karşılaştırılır. Planı
Böylece çeşitli örnek ortalamalarının aynı ana
Homojen deneme kitleye ait olup olmadıkları belirlenir. Deneme materyalinin
materyalinde k sayıda homojenliği sıra ve sütun
muamelesini her birinin olarak bilinen iki türlü
denenmesi farklılık gösteriyorsa (m)
Tamamiyle Şansa bağlı muamele (r) sayıda sütun
Deneme Planı ve (c) sayıda sütunda
denenir. Sıra, sütun ve
(b) sayıda kendi içinde muamele sayısı eşit olup
homojen ancak kendi her muamele her sütun
aralarında heterojen ve sırada 1 kez yer alır.
deneme materyalinin (4 ayrı yerde, her yerin 4
(Blokların) her birinde ayrı alt yerinde 4
(k) sayıda muamelesinin muamelenin bir kez
her birinin denenmesi denenmesi gibi.

237

Tamamiyle Şansa Bağlı Deneme Planı
Tertibinde Faktöriyel Düzenleme
Faktöriyel Düzenleme
İki ya da daha çok faktörün hallerinin
kombinasyonlarının deneme
materyalinin niteliğine göre çeşitli Latin Kare Deneme Planı
sayıda (her faktör için aynı sayıda) Tertibinde Faktöriyel
tekerrürle denenmesi. Özellikle bir Düzenleme
faktörün halleri arasındaki farkın diğer
faktör ya da faktölerin hallerine göre
değişip değişmediğinin yani
interaksiyonunun ölçümünü mümkün
kıldığı için kullanılır.

Tesadüf Blokları Deneme Planı

Tertibinde Faktöriyel Düzenleme

Bölünmüş Üniteler (Parseller) Deneme Planı

İki faktörün hallerinin kombinasyınlarının deneme
materyalinin homojenik niteliğine göre ana parselde yer
alan faktörün daha çok tekerrürle, alt parselde yer alan
Tamamiyle Şansa faktörün daha az tekerrürle denendiği faktöriyel Latin Karede
Bağlı Deneme düzenlemedir. Bölünmüş Üniteler
Planında Bölünmüş (Parseller)
Üniteler (Parseller)
Tesadüf Bloklarında
Bölünmüş Üniteler
(Parseller)

Bölünen Bölünmüş Üniteler (Parseller)

Üç faktörün hallerinin oluşturduğu kombinasyonlarının deneme materyalinin
homojenlik niteliğine göre önemli olan faktörün fazla tekerrürle en alt ünitede (parselde), orta
derecede önemli faktörün daha az tekerrürle alt ünitede (parselde) en az önemli faktörün ise
en az tekerrürle ana ünitede (parselde) yer aldığı faktöriyel düzenlemedir.

İç içe Sınıflama (Hiyararşik Sınıflar)

Bir faktörün çeşitli hallerinin diğer faktörün çeşitli hallerinin hepsinde yer almaması
halinde elde edilen interaksiyon şeklinin ölçülemediği deneme planıdır. (A) faktörünün a0 ve
a1 hali ve (B) faktörünün b0 ve b1 hallerinin oluşturduğu a0b0 , a0b1 , a1b0 ve a1b1 gibi 4
kombinasyondan tümünün değilde sadece 2 veya 3’ünün alınması iç içe sınıflamaya örnek
oluşturur.
Tekerrürlü Ölçümlerde Varyans Analizi
Tekerrürlü Deneyler: Bir Deneme planının çeşitli yer zaman ve koşulda tekrarlanması.
a. ) Tekrarlanan tamamiyle şansa bağlı deneme planı,
b. ) Tekrarlanan tesadüf blokları deneme planı,
c. ) Tekrarlanan Latin kare deneme planı,
d. ) Tekrarlanan bölünmüş parseller deneme planı,
e. ) Çeşitli yıl ve yerde tekrarlanan tesadüf blokları,
f. ) Çeşitli zamanlarda tekrarlanan tesadüf blokları.

238