‘cutong IV. CAC PHUONG PHAP TY DUY PHAP LY CAN BAN 163 quan ly thué thu nhp. Nhung t6i khong thay ring viée wi va dong bio cia minh phai cé nghia vu t6n gido hy sinh mang sdng trong chién tranh nhén dan nbd nude eta minh, va, dvong nhién, t6i cing thay ring ching ta khéng co nghiia ‘vu hoic quyén giét chét hay him hai céng dan cia cée quéc gia khéc hodc tin phi qué rong cia ho. "* G day lap Iuan trude: “Nhung tdi khong thay ring vige t6i va ddng bao ciia minh khéng cé nghia vu ton gido phai hy sinh mang s6ng trong chién tranh nhan danh nha nude cia ching ta” duge coi la ménh dé manh, ménh dé nay cing cé tinh thuyét phuc cho ménh dé yéu tiép theo la “t6i ciing thdy rang ching ta khong cd nghia vy hofic quyén giét chét hay tin pha qué huong ciia ho.” Trong linh vuc phap ly, suy luan tt nhién cé hai dang: - Dang tit nhét lé suy ludn tir cdi lin hon dén cai nho hon (Argumentum a maiori ad minus). Trong dang niy cing ¢6 hai logi loa thir nha Lién quan dén guy, pham trao quyén. Lust quy dinh cho phép ai lam ued lign quan dén quy pham xéc dinh nghia vu, i quy inh t cal lim digu gi a6 nhigu hon, thi duong nhién trude tién cing da ngim uy din cuy dinh ho phai lam diéu gi d6 ithon. Wise I (An tir cai 1ém hon dén cai nhé hon (from the greater to the smaller) Lién quan dén suy lugn phap ly ma cho phép ai lam didu gi, Suy Inn ménh Ignh yéu cau ai 46 phai lam gi. Vi dy: Dé img phé véi dich bénh Covid 19, chinh quyén Dire 7a chi thj cm ngudi dan ra khdi nha. Tir 46 suy ra ngudi dan cling khong duge di chuyén tir thinh phé nay dén thanh phd khéc. | Siegal ee * Richard L.Gage, Choose Life ~ 4 Dialogue Arnold Toynbee and Daisaku Ikeda, LB. Tauris, 2007, pp.172-173. —164 GIAO TRINH TU DUY PHAp Ly $$ = Dang thie hai la suy ludn tir céi_nho hon dén cdi tm hom (Argumentum a minori ad maius). Hinh thite suy lugn nay thung dirge dién dat nhu sau: Ai ma bj cém dodn lim nhing hinh vi it gay hai hon, thi efing bj em Goan tim nhimg hanh vi gay hai nhiéu hon. Che vi dy: Bt Te ie one pile Hes eal on odin emits be ths vs) ‘Vi dy 1: Néu y ta bj cm bé mac ngudi bénh ma anh ta o6 nghia vy chim séc, thi y ta cing bj cm bo mac nguéi bénh dang trong tinh trang nguy kich dén tinh mang. Vi dy 2: du v6 ¥ giét ngudi bi xir Ly hinh sy thi cd y git ngudi ciing phai bj xir ly hinh sy. Gia sit tdn tai m6t quy dinh sau & cng vién: “Khéng dim lén co” (Keep off the grass) thi quy dinh nay duge ngam hiéu ring voi myc dich dé bao vé cé trong céng vién thi khéng chi hanh vi di b6 bj cim ma ca nhimg hanh vi khéc nifa néu lam hong dém cé, ching han vige dao dat dé dung leu trén bai 06, di xe trén bai cé v.v.... 1.5. Phutong php suy ludn log tri Enumeratio) Suy ludin loai trir xudt phat tir sy giéng nhau c6 thye cia hai di tuong d6, dé dua ra két Iuan. Suy luan loai suy 1a loai suy lun di tit mét s6 thuge tinh giéng nhau ota hai déi trong dé rit ra két Iwan vé nhimg thugc tinh giéng nhau khac ciia hai d6i tugng dé, Céng thire chung: A c6 dau higu a, b, ¢ B ciing cé dau higu a, b Vay, B cing c6 kha nang cé dau higuc Vi du: Ban An via la trd gidi, vita la trd ngoan, vita la ngudi ban tot. Ban Binh cing hoe gidi, ciing la trd ngoan. J ee ee __—l‘chong IV. CAC PHONG PHAP TU DUY PHAP LY CAN BAN 165 eee ee Vay, ban Binh ciing cc ja ban tét. Suy lun ban Binh ciing la ban tét c6 thé duing, c6 thé sai. Vige xe dinh ding, sai phai qua kiém nghigm thye 18. Vi du: Tién dé: Trai dat 1a mét hanh tinh c6 l6p khi quyén bao boc, 6 nude. va: Sao héa ciing 1a hanh tinh, cfing c6 lp khi quyén két lun: Vay Sao héa ciing 4 (hode c6 thé c6) muse. Sao héa ciing cé (hode 06 thé cé) nude. Suy ludn nay cé thé ding, 6 thé sai, Vige xc dinh ding, sai phai qua kiém nghigm thy té. Suy lun loai trir c6 gia tri logic nhét djnh ndo 46 Khi 06 di ede didu kign: a/ Biét chic sw giéng nhau gitta hai 4éi tong 1a phai thidt yéu, 06 yéu t6 tuong ty hogc trong duong. Vi dy trén: Trai t va Sao hoa cing 1A céc hanh tinh va b/ Cé sy lign hé tat yéu gitta tinh chat durge gin cho aéi tuong thir hai, véi ban tinh chung néu gitta hai d6i tugng, Ban tinh chung gin cho hai déi tung trong vi du trén 1a lép khi quyén. Vid: ‘Mét ngudi bj con ché ctia ni ngwdi chit con ch6 phai bdi thurimg véi ly do chit clia vat mudi e6 trich nhigm néu con vat dé lam bj thong ngudi kha. Thai gian sau, mét ngudi khdc bj con trin Nam My cia nha hing xém gay ra throng tich va vin d8 dat ra 1a quyét din trude ay 06 phai 1A An 16 bit bude déi véi vu vige méi nay khéng? thuong tich cho ngudi hang xém, fa hang x6m cin va toa én da bude Tinh huéng trude: Cho gay gui chi nudi ché phai béi thuréng. Tinh huéng sau: Con trin Nam MY edng gy thong tich cho ngwéi hing xém, ngudi chil nudi con tin Nam My 46 cing 6 (hogc cé thé) phai béi thudng.16 GIAO TRINH TU DUY PHAp iy ‘Tat nhién trén thye té dé chtmg minh tinh huéng tube 6 gidng vé ban chit véi tinh hudng sau hay khéng thi can phai tiép tue dyg vo nhiing tigu chi va phan tich cw thé. Xée sudt gid tr) cia két luan loai suy kh6ng chit ché va khing phai bao gid cting chin thye. Muén cho két lun logi suy gin véi chin ly hon thi phai tuan thi céc yéu cdu nhu: 1) Sé trang hop quan sét cang nhiéu thi két Iugn logi suy cing gin chan ly. 2) $6 thude tinh chung, chit yéu, ban chdt céng nhiéu thi loai suy cing gan chin ly khach quan, tranh duge két lugn chi quan chit dya trén s6 it hién trong tuong ty. 3) Nhimg déu higu ging nhau gitta hai 46i trong phai c6 lién quan true tiép din dén két lugn loai suy, trénh két luén chit quan duy y chi, 1.6. Phuong phdp tu duy tuyén tinh (Linear reasoning) va phi tuyén tinh (Lateral reasoning) 1.6.1. Phuong phdp tu duy tuyén tinh Tw duy tuyén tinh 1a mt qué trinh phan tich lién tue gdm nhigu buée khéc nhau 48 di dén mot két luan cudi cing. Thue chit day 1a tr duy gin tiép, dura trén tinh bic clu cia phép kéo theo, Céng thite chung: Néu x Vidy: Néu trdi mua thi dung wot Néu dudng wot thi di Vay, Vid: A bj tim than nén... A khéng cé nang lye hanh vi sé ban, néu tréi mua thi di lai sé ban,cag IV. CAC PHONG PHAP TU DUY PHAP LY CAN BAN 167 eae Vi A khéng 6 nang lye hinh vi nén A khong c6 Idi. Vi A khéng c6 Idi nén A khéng vi pham phap luat. | ‘A khong vi pham phap Iugt nén A kh6ng phai chju tréch nhiém phap IY. Két lun: A khOng phai chju trach nhiém phap ly. Tu duy tuyén tinh chi 4p dung trong nig trudng hgp suy ludn don gin. 1.6.2 Phuting phdp tu duy phituyén tinh Trong thyc té, ta can sir dung tw duy phi tuyén tinh (lateral reasoning) nhiéu hon, day Id cdch te duy da huéng, phan tich cae hung va lea chon phuong dn t6t nhdt. Thye chat day 1a te duy giai quyét vin a8 thong qua cach tiép cn gidn tiép va sing tao. Y tuéng méi chi xuét hign khi ching ta thach thie chinh gid thiét cia van dé ua ra. Cée vi du: Vidu 1: | Ban dang lai xe trong m6t con bao va gp ba ngudi dung trén 18. Mét ba Io 06 vé nhur sip guc nga. Mot ngudi ban timg ciru168 GIAO TRINH TU DUY PHAp ty fe a) Tang minh, Ngudi cdn lai ld ngudi tinh trong mong cua ban, va diy 1a co hoi gin niim e6 mot cia ban 8 tiép cfm ngudi dy. Ban chi cin mt chd ngdi trong xe. Ban s@ cho ai di nhd? Phuong én ti ru: Cho ba ldo lén xe. Giao chia khéa cho nguéi ban, Ban sé 6 lai v6i ngudi thm thuong trém nhé cia minh vi cling dén xe buyt. Vidu2: Trong mot cai nha kho bing 3 hoan toan bé tréng. C6 mét ngudi din dng duge tim théy treo cé trén cay xA mgang chinh. Soi dy thimg 6ng Ay ding dé treo 6 la 3 mét. Chan Ong dy cach sin nha 1a 25cm, Dui sin van con dong nude. Bite ting gin nhit cach 6 mét. Khéng thé leo tong hoc véi téi xA ngang. Vy mi ngudi din éng dé c6 thé ty treo c6 durge. Lim sao 6ng dy kam duge dibu 462 Dap an: Ong dy leo lén mot ting bang, ri né tyr tan dn béi nhigt. Vidu3: Ban bj mac ket trong mt cin phong phép thugt voi 2 16i L6i ra diu tién la mt cBn phong Lim bing kinh Ip khéng 16, mét trdi sé thiéu dét ban cho dén chét. Léi ra thir hai 1a mot can phing giam gitt con rong lira, sé nuéng ban chay khét Khi gap nd. Ban chon I6i ra nao? Dép n: L6i ra thir hit, Ban chi cdn chi khi mat troi ln ri thodt ra Vidu4: Phén quyét ctia vua Solomon (The Judgment of Solomon) !8 ‘mot céu chuyén trong Kinh thanh cita ngudi Do Thai, ké vé cude x! 4n cia vj vua Do Thai Solomon trong vu tranh chp con cia hai be me, Ca hai ngudi phy nit déu nhan dé 1a con cia minh, tat nhiér mét trong hai la ké mgo danh. Déi mat voi_vy tranh chap, v8) —cutong IV. CACPHUONG PHAP TU DUY PHAP LY CAN BAN 169 i Solomon da yéu cdu cua d6i dita tré, méi ngudi duge nhn mét nia ya cudi cling vu dn da duge giai quyét. Tai sao? Dap an: Ba me tht sy khi nghe phan quyét nhw vay da chap nhin nhudng dia con cho ké mgo danh 8 bao vé tinh mang cia con minh, Vua Solomon théng minh da biét dugc ai la nguéi me that sy thong qua phan img ciia ba ta khi nghe phan quyét. Vi du 5: M6t ba gia mat ga da ndi dién chiti hang xom hét ngay ndy qua ngiy hac. Ca x6m chju hét néi, bén kéo nhau dén céng duéng nho phan xit, Vj quan cho phép moi ngudi thing tay tat ké lam néo loan. Bing cach nao vj quan da tim ra duge ke trm ga thyc su? Dap 4n: Ngudi binh thudng nghi dén tinh lang nghia x6m, Iai thuong ba gia cita dau con xét, nén chi vung tay rit nhe. Riéng ké é da xudng tay rit manh. 1.7. Phutong php suy ludn phn ching (Argumentum ad absurdum) Suy ludn phn ehimg li hinh thie suy Iuén 48 baie bo mot nin g c6 cin cit bing vige chi ra su vo ly cua nbn dinh 46 thong Can iu ¥ ring chi khi tén tai mét suy lun Khéng c6 can ctf, 6 18i logic, ta moi 4p dung phuong thire suy Iugn nay. Thye chat phurong phép nay ra di trén co so ta biét van dung Iudt cim mau thuiin, &p dyng nd trong Tinh vue phép IY. Bé bic bd mot lugn d8 nao 46, ta phai chimg minh phan dé cita né Ia diing din, Phin 8 ding thi theo Iuat cam mau thudn, lun dé phai sai (Vi khéng the 6 hai te tuang trai nguge nhau Iai cling ding). Cf vi dy: sass» tank wean dey 2 ahd posean eit 5 Vidu I: Tai mét dia diém céng c6ng 06 Mt dita tré ndi_voi me cia cau 1a bign bao: “Xin dimg ngiit ho: “pd chi la mét bong hoa théi170 GIAO TRINH TU DUY PHAP Ly eae ing roi, nhung néu moi ngudi ma ai ciing dén ngait mét béng hoa théi, thi sé ching cin gi la viedn hoa n é bc bd mot lufn dé “DS chi ld mBt bOng hoa thoi ma”, ba me da dua ra mét phan 48, gid tri cia phn dé 14 ding dan. Phan aé ding thi theo luat cdm mau thudn, lun dé phai sai. Khi ngudi me noi “néu moi ngudi ma ai cing dén ngdt mét bong hoa théi, thi sé chang cén gi la vuén hoa nita” dita tré 46 sé ty nhén ra cu n6i cia minh 1a sai va hanh dng ngit hoa la vige khéng nén lam. Vidy 2: CAu con trai bé hoc di choi nhung vé néi véi bd ring cdc ban con & lop ciing thé. Ong bé hii lai thé néu cdc ban ctia con cing nhay edu te tis, thi con ciing nhay a? Dé bic bo mét luén dé “cdc ban con & lép cing thé”, tite 1a cing nghi hoc di choi, éng bé da dura ra mot phan 8, gid tri cia phan dé 1a ding dan, cau con trai d6 sé ty nhfin ra cau néi cua minh 1A sai va hanh dng ty y nghi hoc di choi la vige dwong nhién khong nén lim, Vidy3: Ba F da néi véi chéng minh 1a ba ta sé ty tir néu ngudi chéng ly dj ba y. Khi ngudi chéng mét budi tdi khong vé nha, ba F da te tit Ligu c6 thé xit ngudi chéng t9i giét ngudi durge khong? Ta cé thé , ip dung phuong phap nay nhwr sau: Néu xir M t6i giét ngudi thi cé thé suy ra: bat cir ai ma lam cho vg minh khéng vita long hoac céc cp ve chéng ly dj din dén viée mot trong hai bén ty ti, thi ngudi kia s& déu o6 thé tré thanh ké giét ngud 2. Nhém phuong phép so sénh tueng déng vaso sénh twang phan 2.1. Khdi nig Cée phuong phép so sinh tuong déng va so sinh tuong phan li nhiing phuong phap duge Tuat su va tham phén sir dung rat phd bién —‘qwiong IV. CACPHUONG PHAP TU DUY PHAP LY CAN BAN 71 ki tép efn sit quyét ede tinh hung phap 1y va ede vy vige duge dua ra trude ta dn. Céc phuong phép nay dya trén nguyén tic co bin cba truyen thong common law - nguyén tic stare decisis (tién 16 phi duge tun thi), theo d6, nhiing vu vige e6 tinh tiét gidng nha thi phai duge giai quyét giéng nhau dé dim bao tinh théng nhit cia phap luét, con nhitng vu vige cé tinh tiét khée nhau thi phai durge gidi quyét khée nhau,”” - Phong php so sénh tong déng _ Phuong phap so sdnh tong dong gitip ching ta di dén két nin bang cach chi ra nhimg diém twong déng gitta vu viée da duge gidi quyét truée day (tién 18) véi vu viée dang can giai quyét. Dang thire pho bién nhat ciia phurong phap so sinh tuong déng la chi ra nhimg diém giéng nhau gitta cdc tinh tiét, sy kién (facts) trong tién 1é va tinh tiét trong vu viée dang cén giai quyét. C6 thé khai quat céng thite cia phuong phép so sénh tong dng nhu sau: “Trong vu A kign B, ta an da ra phan quyét X Tinh tiét trong vu nay tuong tyr véi tinh tiét trong vu A kién B Do 6, trong vu nay, tda dn cfing sé ra phan quyét X” Theo nguyén tic nay, néu lugt a giai quyét mot trudng hop tuong ty thi cé thé cin cit vao trudng hop do dé giai quyét trudng hop dang tranh chp. Tac gia Edward Levi di mé ta bude sau day: Buse 1: Thiét lap nhimg diém tuong déng gita hai vu vige; Buse 2: Chi ra quy the php ly da due tim thdy trong vu vige da xay ra; ip Inn phap ly vé co ban gom 3 ip aS i 28 Buéc 3: Ap dung quy tic phap ly 46 cho vu viée sau. steven J, Burton, An Introduction to Law and Legal Reasoning, Little, Brown & 1» Company, 1985, p. 39. Dans Hunter, Teaching and Using Analogy in 151, 154 2006), Law, J. Ass'n Legal Writing Directors172 GIAO TRINH TU DUY PHAP Ly Tén tai qui tic “m6t ngudi nudi gitt mét dOng vat hoang da, [vi dy mét con hd}, phai chju trach nhigm phap Iy cho bat ky thiét hai nao gay ra boi déng vat nay”. Qui tic nay ¢6 ép dung cho ché Pit bull? Cn phai tim ra nhimg tiéu chi khée nhau dé khing dinh ché Pit bull c6 nhimg dac diém gidng voi con hd, néu muén chimg minh c6 sy tong dng. So sénh tuong déng la mt phuong phép lap lugn di tir mét cai cy thé nay dén m@t cdi cu thé khée (reasoning from the particular to the particular), Day khéng phai di tir ci chung dén cai riéng hay ti edi ring dén edi chung nhu hai phuong phap dign dich va quy nap da néu o phin trén, Do h@ théng php Iugt Anh ~ M¥ dura vao an 1é (precedent) nén lip luan phép Ly sé tép trung véo phuong phép so snh tong déng (analogy) theo nguyén tie cde vy an tuong ty phai duge xét xir tong tr, Lap ludn phdp ly cha yéu dya vio sy tuong ddng gitta vy vige dang giai quyét va vu vige da duge gidi quyét trude 46, vu viée ma di thiét lap tién 1é cho quyét dinh phap ly So sanh tuong dong gitta cae vu vige thudng 1a két qua tu duy sing tao cao ciia Iuat su va thm phan. Trude hét phai xée dinh duge nhing vu vige nao sé duge coi la tong ty, can eit vio nhimg tinh tiét nao. Trén thyc té di khi thim phan va luat su phi mat véi nhimg vu vige thiéu tién 1 m6t cdch 13 ring, durge goi la (cases of first impression). Trong nhiimg tring hep nay 48 giai quyét mot céch thuyét phuc, lugt su va thim phan phai tng két tir nhigu vu viée cb ign quan, 48 dura ra phuong an gidi quyét. So sanh twong déng thuéng lién quan dén vige so sénh hai hay nhiéu hon cde vu vige va di hoi mot de tinh nao d6 gitta céie vy vige duge rit ra (an inferred characteristic), day la mét dic tinh mang tinh hé qué tir vigo so sinh cac Adi tung cu thé. Ngoai ra, vie so sanh ddi‘tong IV. CACPHUONG PHAP TU DUY PHAP LY CAN. BAN 173 trong OO poi mét sit gidi thich cOng bang, khdch quan céc quy pham. Cac quy tie php ly thug mang tinh triru tucmg, khdi quét héa cao. Cho nén, thigu sit gidi thich céng bang, khach quan thi vige so sanh c6 thd mic nhing sai im. Vi dy: Mét ngwai chay bé ngang qua mét tm bién dé: “Phat 100 d6 la cho hanh vi xa réc” (1008 Fine for littering). Chay tiép vai bude nia, ngudi nay 4n mét qua chudi va anh ta ném v6 chudi xuéng dat. Mot canh sit xudt hign. Truéc 46, canh sét nay 43 khong xé vé phat cho ngudi lam dé ca phé xuéng dat va dai xé vé phat cho nguéi ném v6 keo. Cau hoi dit ra: Canh sat phat ngudi chay bG nay ném vo chudi xuéng dit duge khéng? Luét sur cdn dit nhiing cau héi ndo dé tu duy? Luat: “xa réc phat 1008”. Luat su hoi: “xa rac” nghia Ia gi? Khi edu chit trong ludt mo hd, thi ludt sur sé tim dén nhimg tnrdng hgp Indt duge 4p dung trude dé “tién Ie” (precedents). Bing céch so sénh nhiing su that tir vu vige hign tai voi cde su kign cia tign 16 (Analogical reasoning). Lugt su 6 thé dy dodn duge Iuat s8 4p dung nhur thé nao trong vu vige hign tai Cau hoi 1: rac long hay rin? Ca phé - chat long; v6 keo va v6 chudi - chat rn. Cau hoi 2: Ty nhién hay nhdn tao? vo keo (nhén tao) va vo chudi (ty nhién). Hat cd phé (ty nhién nhumg khi durge ché bién 1a nhan tao), Cau héi 3; Ban sé bé vat ndo vao thing rae? Ca phé: chic 14174 GIAO TRINH TU DUY PHAP Ly Két Iufin: v6 chudi giéng vd keo hon. Cling béi vi vO chuéj gidng vé keo hon, nén theo phép lép Iudn loai suy ta sé suy ra két Iudn giéng nhau. Vi vay, ngudi cdnh st nén phat ngudi chay b6 vi hanh vi vir v6 chudi xuéng duong. Vi dy: ‘Than chi cia ban nhan duge trat yéu cdu hau toa vi da lai xe scooter [xe tay ga chim] ma khéng di mii bao hiém. Sau khi nghién ciru ban théy ring khong cé dao luat nao quy dinh cu thé vé van 48 nay ca. Tuy nhién c6 hai 4n 16 ma cé thé vign dan dé dura ra két ludn. Mét vy an xée lap quy te ngudi l4i xe m6-t6 phai 41 mii bao hiém, vy an kia thi xéc lap quy tic ngudi Iéi xe dap khéng phai 446i mi bio hiém, Ban sé lp lun ra sao dé bao vé thin chi cia minh? Tim cdc tiéu chi dé chimg minh rang lai mét chiéc xe scooter thi cing gidng nhw lai mt chiéc xe dap ma théi. Tiéu chi 1 vé tée d6: Xe scooter khéng thé di nhanh nhu mét chiéc xe méy, ma tc 46 chi bing hoge nhanh hon xe dap binh thuong khéng nhiéu. Tiéu chi 2 vé loai duéng ma phuong tién duge liu théng: Xe scooter va xe dap déu khéng duge phép liu théng trén during ao ‘6c. Chi c6 xe may méi duge phép hu théng trén dung cao téc. Tiéu chi 3 vé mite 46 nguy hiém gay ra: Xe scooter va xe dap vi tée 46 di cham nén khéng thé gay nguy hiém nhigu cho chi phuong tign va ngudi di duéng nhu xe may. [.] Luu ¥: Déi tha cia ban cing cé thé lap luan ring mét chiée xe scooter thi gidng véi chiéc xe may hon, béi vi ca hai déu khoi dng nhanh va‘qutng IV. CAC PHUONG PHAP TU DUY PHAP LY CAN BAN 175 eT —_——_______________ [ Khi so sanh hai vu vige, nhigm vy cia ban la phai dya trén cdc | gu chi dénh gid, néu tigu chi twong déng nhiéu hon tiéu chi khée bigt thi khi d6 cdc nguyén tic ciia vu vige truée méi duge Ap dung cho vu vige sau. - Phicong phap so sdnh twong phan (Distinguishing) Nguoe Iai véi phuong phap so sanh tuong dng, phuong php so sénh tong phan gitip ching ta di dén két lun bing céch chi ra nhimg diém khéc bigt (thuéng la vé tinh ti&t) gitta vy vige d& duge gidi quyét trade day va vu vige dang cén giai quyét. Céng thite chung la: “Trong vu A kién B, toa an da ra phan quyét X Tinh tit trong vy nay khac biét v6i tinh tiét trong vu A kign B Do 46, trong vy nay, tda én sé khéng ra phan quyét X (ma sé ra phan quyét trong phan véi phan quyét X)” Déi véi cde vu viée khdc nhau, qui tic ciia vy vige trrde khong thé 4p dung d6i voi vu viéc hién tai. Vi dy: Qui tic “mét ngudi nudi git mét dGng vat hoang da, [vi du mot con hd], phai chju trach nhigm phap ly cho bat ky thigt hai nto gay ta béi dong vat nay”. Qui tic nay c6 ép dung véi mét con ché canh toy poodles? Ban cn phai chi ra nhiing tiéu chi cu thé dé chimg minh ring ché canh ‘oy poodles cing la ché nhung né hoan toan khée v6i cho Pit bull [acing khéc véi mét con Trong khoa hgc phap ly dé phin bigt mét vu vige ndy voi mot vu vide khée tda én thurdng so sinh gitta hai vy vige dé thdy ching khéc hau v8 phurong dién thye t8 vat chat (materially different facts). Phan swyét phai dya trén nhimg bing chimg ¢6 thét va tiéu chudn cia Thing dn 1g rang bude (binding precedents) ma lign quan dén vin dé 18 giai quyét ma phn quyét 46 phai tudn theo.176 GIAO TRINH TU DUY PHAp Ly fe ell Vi du: Ba X bi chéng bao hanh nhiéu nam, Mét dém éng chéng va nha trong trang thai say rou, cim mdt khau sting de doa giét ba x, Sau d6 anh ta nga trén ghé. Ba X cm sing ban chét éng chdng lic 6ng dang ngu. Trude 46, Toa an da xi vy vige sau: Tén trém Y vao nha thiy cha dang nga say, bin chét chi nha. Toa n két Iudn tén trm Y pham t9i giét nguai. Cau héi: Ba X c pham t6i giét nguoi giéng tén trom Y khong? Trong trudng hop nay ban cé thé thay tén trom Y va ba X déu iém gidng nhau la tude doat mang séng cifa ngudi khdc, nhung vu viée trade va vu vige sau khéng hoan ton gidng nhau. Ban phi bam vao hai chi tiét: Chi tiét 1: Ba X da bj chéng bao hanh nhiéu nim; c Chi tiét 2: Ong chéng vé nha trong trang thai say rou, cim mét khau sting de doa giét ba X. Khic v6i vu vige truée Chi tiét 1: ¥ d6t nhdp vio nha 1a dé trom Chi tiét 2: Y thy chit dang nga say, bin chét cha nha. 2.2. Cécvidu cy thé khdcvé phu‘ong phép so sénh tuong déng/tuong phan ‘Vi dy kinh din vé vige ap dung phuong phip so sénh tuong dong va tuong phan trong Ip Iudn phap ly 1a phan quyét cia tda an phit thiim New York (Hoa Kj) trong vy Adams v. New Jersey Steamboat Co. (1896). ‘Trong vy ny, nguyén don 1a mt hanh khéch di tau thay (steamboat) kign chit thu sau khi bj mat trdm 160 46 la trong tii do dé trong phos ngii rigng trén tau ma Ong ta 4A thug, mac di trade Kkhi ngi, ong 4 ® Adams v. New Jersey Steamboat Co, 45 N.E. 369 (N.Y. Ct. App. 1896).‘quiong IV. CAC PHUONG PHAP TU DUY PHAP LY CAN BAN W7 kh6a cita phong va dong chat cira s6. Ké tr6m duge xéc dinh la d& aot ah§p vao phong tir cita s6. Téa an xae dinh nguyén don va chit tau déu khong ¢6 Idi bat can. Nguyén don cho ring chi tau thiy phai chiu trich nhigm boi thuéng cho hanh khéch ngay ca khi khng cé Idi va din ra cdc tién If trong dé tda an phan quyét ring chi nha tro phai chiu trich nhigm bdi thuéng néu khéch thué phdng bj mét trom tai sin ngay cé Khi chit nha tro khéng c6 181, Chui tau thiy bac bo lap luan nay va din ra céc tin 1g trong d6 t3a an bac yéu clu bai thuéng cia hanh khich bj mat trom khi ngit 6 toa giuong nim trén xe lira. Van dé phép ly ma toa an phai gidi quyét trong vu vige nay la: réch nhiém cia chi tau thay nén duc xdc dinh giéng nhw trich nhigm cla chit nha tro hay trach nhigm ca chit xe lira? Téa 4n lap lufn dya trén so sanh trong déng ring: Mét tau thiy ché khdch va trang bj tign nghi phng ngi riéng va giai tri cho hanh khich cing ging nhi mét nha tro ndi (floating inn) va do d6 chi tau c6 nghia vy bio quan tdi sin ciia hanh khdch cing giéng nhu nghia vu ciia chit nha tro déi véi khdch thué phéng. Theo an 18, trich nhiém cia chit ha tr d6i véi thigt hai vé tai sén cita khach tro duge xée dinh theo quy tic phép ly vé trach nhigm nghiém ngat (strict liability) — tite 1A tréch nhigm béi thuong ngay ca khi khong c6 Idi, xudt phat tir lip Jugn rng chi nha tro cin phai chiu trach nhigm 6 mite cao hon adi V6i tai sin ciia khach do giita hai bén tn tai mot méi quan hé dic bigt dua trén sy tin turéng cia khach d6i véi chu nha tro khi dén & ‘to. Téa an tiép tue lap Iudn ring méi quan hé gitta cha thu thay véi hinh khéch vé co ban khéng khac biét v6i méi quan hé gitta chi nha ‘To va khéch tro béi vi hanh khéch ciing thué phong ngi riéng trén tau, Po tinh chét hai mdi quan hé nay gidng nhau nén quy tée phép ly ép dung cing phai gidng nhau. Trong vu Adams, két qua so sdnh tong déng gidta nha tro va tau ‘hiy c6 cung cdp phing ngi riéng cho hanh khach va sy khde bigt Sita tau thay dé voi khoang givéng nim trén xe lira rd ring déng vai "0 lén trong lap lufn cia tda dn, dé tir d6 toa dn di dén két Iugn dp ‘ng quy tic phap Iy nao (dn 1é nao) 4é giai quyét vy viée nay.178 GIAO TRINH TU DUY PHAP Ly ee 2.3, Méi lién hé gia phuong phdp tut uy dién dich va phuong php so sing tong déng Phuong phip so sinh tuong ding khdc véi Phuong phép tr duy dign dich & chd nd ding mot tring hgp cy thé kim co sé dé gigi quyét mét truéng hgp cy thé khac. Trong khi 46, phurong phép tu duy dign dich 1a sir dung mét quy tic chung, phd bién dé gidi quyét mot trudng hop cy thé.” Phuong phap so snh tuong déng gop phan cing cé thém tinh thuyét phyc cia lép lun theo phurong phap tur duy dign dich vi n6 gitp chimg minh tién 48 nhé trong tam dogn Iufn 1a ding. Khi sir dung phuong phdp IRAC, phan Ap dung (Application) hay phan tich (Analysis) 8 kém thuyét phuc hon rit nhigu néu thiéu sy so sanh cde tinh tiét cia vu vige dang cin gidi quyét véi cdc tinh tiét cia vu vige i duge gidi quyét truée day. Ching ta cling xem xét mot vi dy hur sau day: Vi du: Khach hang dén an buffet tai mot nha hing tw chon 6 bang Oklahoma (Hoa K3). Khach hang ty miic cho minh m6t bat sip cua tir ndi sip duge dan nhin “Sap cua tuoi di go thjt” trong sé rit nhiéu céc mén n ty chon do nha hing bay sin cho thye khich. Nuéc sip c6 mau trong, chita cfc mau thit cua va rau nhé duge néu Jan. Khdch hing &n dén thia thir ba thi nuét phai mot manh vo cua din dn bj t5n thyong ning hong, phai di bénh vién didu tri. Khach hang hoi luat su xem c6 thé khéi kién yéu cdu nha hang bdi thudng duge khong?! Bé tra Io; cau hoi nay, luat sur phai dy dosn néu khach hang khoi ign thi toa én c6 thé ra phn quyét nhur thé nao. Muén vay, trade tién WO 2a ie Cs fins Hla ® Kenneth J. Vandevelde, Thinking like 2d ed., Westview Press, 2011, p. 117. Vi dy duge trich tr bai ging Legal Research, Wi Cashen, Southem Methodist University Dedman @ Lawyer: An introduction to Legal Reasoning. ‘iting, and Advocacy ciia Michell School of Law, Hoc ky Fall 2011.tnt CHCPHUONGPHAPTUDUY PAP YC eS ee ay sur phai tim hiéu, nghién céru phap tua ae ee quy dinh vé trich ahiem vai rae em 6 luftndo cia bang oxlano f : wong thiét hai ciia nha han, divi Khdch hang khi khéch hang bj tn thuong béi nhih 8 A : f 1g boi nhiing tap chat song thye pham do nha hang cung ep hay khéng? Ve kién thie php Iugt va kinh nghigm eia minh, lugt sw biét ring d6i voi nhimg trudng hop ngudi tigu ding bi thiét hai do thye phim gay ra thi 06 thé yéu cdu ngudi ban bdi thudng thigt hai dya trén co sb lugt vé mua bin hang héa cia Oklahoma, Luét niy quy dinh ring ngudi ban hang 1a thong nhan chuyén kinh doanh loai hang héa 45 c6 nghia va bao dim rng hang ban ra phai phi hgp véi mue dich sit dung thong thudng cua ngudi tiéu ding déi véi loai hang héa 46. Néu nguéi ban khéng tuan thi nghia vu nay (cung cdp hang héa khéng phd hop voi myc dich sit dyng thong thuémg) thi phai bdi thung thigt hai cho ngudi mua. Phuong php tu duy dign dich lic nay duge van dung 4é ap dung quy tie phép ly chung vao mot vy viée cu thé va dua ra két lun (dye dodn xem ta én c6 thé ra phan quyét nhw thé nio néu khéch hang khdi kign nha hang). Tw duy dién dich duge thé hign dui hinh thire tam doan lufn, bao gdm ba thanh phan: (1) tién dé I6n (quy tic phap 1), Q) tig 48 nho (vu vige cy thé thude tring hop duoc gia dinh trong quy tac phap ly), va (3) két ludn/dyr dod. Két lun chi ding khi ca tién 48 16n va tién dé nhé déu ding. Nhu vay, suy lun dién dich theo kiéu tam doan lun cita Inat su ‘Tong tinh huéng cy thé nay sé 1a: Tién 48 lon (quy tic php 1y): Phi hyp véi muc dich sir dyng théng thuong P! do hing héa gay ra cho ngudi mua. ; ‘ Tién a8 nho: Nha hang la thuong nn 6 bn thye phim Khong ph ‘ep véi mye dich sir dung thong thudng gay thigt ai cho neyo: ma. Kt lun: Nha hang phai bdi thudng thiét hei cho nau! mus ‘Thuong nhdn ban hang héa khong hai bi thurdng thigt haiVa trén co sé suy ludn nay, ludt sur dyr dodin ring néu khéi kign, t0a dn s& chp nhan yéu cdu béi thudng thiét hai cho khach hang, Tuy nhién, két Iudn trong tam dogn ludn chi dting khi ca tién 48 Jim va tign 4 nhé du ding. G day, khong phai ban cdi vé tinh ding in cia tign 48 Ién. Vén d8 dat ra La tién dé nhé c6 dang khéng? Tie 1a Tuat sur phai phan tich xem vige bat sup cua cb manh v6 cua c6 pha 1a trudng hop “hang héa khéng phit hop voi muc dich sit dung thong thuimg” hay khéng? Hay néi cach khdc, tinh huéng cy thé ma Iugt su phai gidi quyét 6 day c6 thude trrdng hop duge gia dinh trong lugt hay khong? R6 ring, trong truéng hop nay, quy dinh cia lugt qué chung chung, 4p dung cho hang nghin, hang trigu tinh hudng khéc nhau, lugt sur khéng thé chiic chin ring trudng hop ciia minh ding 1a truéng hop ma Iuat d@ gid dinh. Luat phai quy dinh khai quat, khng thé liét ké cy thé tit ca cdc trudng hgp, trong dé 6 truémg hop bat stip cua, trong khi thye té Iai din ra mun hinh muén vé. Ké ca khi ¢6 nghj dinh hay théng tu huéng dan, cy thé héa cum tir “hang hoa khéng phi hop voi mye dich sir dung théng thuémg” thi chée chin nghj dinh, théng tu 46 cling sé khng dé cap cu thé trudng hgp bat sip cua nay. Vi vay, néu lugt sir cho ring bat stip cua c6 manh v6 cua la trang hgp “hang héa khéng pha hop véi myc dich sir dung théng thuéng” cing c6 thé ing; nhung néu luat sur khéc c6 quan diém nguge lai thi cing hop Ij, iéc trong bat sip cua cé v6 cua la binh thudng, ai an sap cut fing phai dy ligu trade 18 06 thé c6 v6 cua trong dé. Tham phén cing 6 thé phén quyét theo mét trong hai huéng nhu trén. Vay that khé dy doan két qua xét xir d8 dura ra Ioi tur van hgp ly cho khéch hing. Khé khan cua luat su ciing la khé khan cia thdm phan khi phi gidi quyét vw vigo nay khi ma trong tay ho khéng cé gi hon la qUY inh khat quit cia lugt nim trong trang théi tinh, bat dong, vo hon Cai thigu ving & day 14 m@t hay mét sé hinh dung cu thé, sing d6n8 xem quy dinh cua lut d@ duoc ap dung trén thyc té nu thé nao. BScanvong WV. ‘CACPHUONG PHAP TU DUY PHAP LY CAN BAN 181 sinh 1a “Rule in Action” (quy pham phip luét trong trang thai dong). vv tim “quy pham phép luat trong trang thai dng” 6 d4u? Chinh lag cde vy an 06 tinh tiét tong ty ma tda an da gidi quyét truée 46 va cé jp dung quy pham phép luat néi trén. Vi thé, ludt sur khong chi dimg jai quy dinh ca Iugt, ma phai di tim xem ta dn d& gil thich quy inh 46 nhur thé nao, 48 ap dung quy pham d6 trén thyc té ra sao, c6 hing vy n nao ta n 4a gidi quyét tong ty véi vy 4n nay. O nhimg mrde c6 hé théng an 1¢, cc phan quyét cia tda An thudng xuyén dirge cp nhat, céng bé, thu thp, nghién ctu, trich dan, luat su cé thé dé ding tra ciru, tim ra duge An Ig trong dé tba an cp cao hon da giai thich nhw thé nao 1a thye pham khéng phi hop voi myc dich sir dung thong thudmg, va dya trén gidi thich d6, cdc toa an da ra phan quyét 4éi véi nhimg vy 4n cé tinh tiét tong ty tinh huéng cita ludt su ra sao. Nho vay, dyr dod céta Iudt sur c6 thé chic chin, tin cdy hon. Ching han, Téa én phic thim cia bang Oklahoma da gidi thich 46i voi cdc vu tranh chap bdi thurdng thiét hai lién quan dén tap chat trong thyc phdm, thi thyc phim duge coi li khéng phi hyp véi muc ich sit dung théng thudng néu chita tap chat ma ngudi tiéu ding da khong thé dy ligu mot cach hop ly (reasonably expected) vé su tn tai cia tap chit d6 trong loai thye pham nay, 32 Dé xac dinh “tap chit ma ngudi tiéu ding khong thé dy ligu mét céch hop 1y”, ta phic thim hung din ring céc toa an phai xem xét, can nhac cée tinh tiét cy thé cia vu an nhu: (1) tap chAt c6 tinh ty nhién vin c6 46i voi logi thye him 46 (nhur xurong e4 trong mén c4, xuong ga trong mén Ba, VO hat 48 trong mén din c6 hat dé...) hay tap chat bén ngoai (nhu thy tinh, vign dé, soi kim logi trong mén c4, con rudi trong chai nude Coca Cola...) (2) loai thyre phim dé 1d thye phim toi, so ché hay da qua ché bign (nhurthye phim déng hop, dé an nhan...), 3) tap chat 46 6 4 ohn biét adi voi ngudi tiéu ding hay khong, (4) ngudi tiéu ding thing An loai thyre phim 46 theo cach thize no: &n chm rai, nha edn Be 1 eld wo tinh eR 2 O'Dell v. Derean's Packing Co., Inc. 585 P.2d 399 (Ok. Civ. App. 1978).182 GIAO TRINH TU DUY PHAP Ly than vi biét sé cé thé co xuong, hay nuét nhanh mét céch thodi mai yi yén tim khéng cé tap chat... Ap dung quy tie nay vao mt vu tranh chp cy thé (ngudi tien ding ain mén thit trai ding hop an lign bi gay ba chiée rng vi c&n phai hat ngoe trai), toa an phic thim Oklahoma phan tich ring day li trong hop tap chat khéng thé dy ligu truéc mOt céch hgp ly, vi cho di ngoc trai la tap chat “ty nhién” cé thé c6 trong thit trai, nhung day la tht trai dong hép (thyc phdm da ché bién) va ngudi tiéu ding binh thuong sé khong thé du ligu c6 hat ngoc trai trong thit trai da ché b dé an lian duge, do d6 thyc phim khéng phi hgp véi muc dich sit dung théng thug. Nhu vay, néu ludt sur nghién ciru an 1 noi trén, luat su sé it nhat cé duge hinh dung cy thé hon vé cach giai thich, 4p dung quy dinh “khdng phi hop véi mye dich sir dung théng thuéng” déi voi thye pham cé lan tap chat, va c6 thé dy don sat hon vé két qua vy bat sip cua dya trén phén quyét cia toa 4n trong vy ngoe trai. Dé lam duge digu nay, Iudt su cdn sir dung phutong phép tiép theo: phicong phdp so sdnh tong dong/teong phan (xem myc 4 dudi day). 2.4, Céc budcthyc hién so sénh tuong déng — tuong phan Qua trinh so sénh tuong déng (tong phan) thong thuong gom 3 bude: gidi quyét tradi Bude 2: Xéc dinh nhimg tinh tiét trong déng va khae biét ¢6 ¥ nghia phép ly gitta vy 4n nguén va vy dn dich (vu an dang can gidi quyét) ® Steven J. Burton, An Introduction Company, 1985, p. 40. ‘0 Law and Legal Reasoning, Little, Brown ©‘wimg IV. CACPHUONG PHAP TU DUY PHAP LY CAN BAN 183 [Buse 3: Xée dinh mite 46 tuong dng hay khac bigt git vy in | ngudn va vu dn dich dé tir dé quyét dinh ta an can ra phan quyét cho vy in dich trong ty nhw phan quyét trong vy én nguén hay khéc voi phan quyét trong vu an ngudn. Quay tro lai vu dn bat stp cua néu trén, sau khi da tim ra quy tic phip ly 48 c§p cu thé trich nhigm béi thudng cia nha hing déi voi thigt hai do tap chat trong thye phim gay ra cho thye khach, ludt su s® tién hanh cdc bude sau day ciia phuong phép so sinh tong ding dé phan tich vu vige cia minh va dir doan két qua gidi quyét tai toa én: Buse 1: Xac dinh vy an nguén dé so sinh: Tinh tiét cia vy an nguén (én If cia Téa phic thim bang Oklahoma) la nguyén don bi gay ba chiée ring khi &n thit trai déng hép va cin phai hgt nggc trai. Téa 4n cho ring ngudi tiéu ding khéng thé dy ligu mot cdch hp ly vige ho sé céin phai ngge trai khi an tht trai dong hop vi day la thy phim da qua ché bién va dong goi. Bude 2: Nh§n dign nhig diém trong déng va khic in nguén va vu an dang cn gidi quyét Luét su phai phan tich, tim ra nhimg diém tong déng va khée bigt vé tinh tidt c6 1ign quan gitta vy én ngudn va vy an dang can gid quyét. Khdng 6 hai vu an nio cé tinh tiét hoan toan giéng nhau, bao gid cing cé nhimg diém tong ding va khée bigt, Ludt sur phat dnh gid xem nhiing diém trong déng hay nhimg diém khéc bigt 1a quan trong hon, din dén vige ta an xét xit vu bit sip cua s& ra phn quyét sidng hay khéc véi tda an trong vu ngoc trai. Dé so sanh, danh gid, dur doin, lust su sé phai doc ky vu én nee trai xem ta an lp ludn, phan tich nhu thé ndo 48 dura ra phan quyét, thing tinh tiét no duge tda dn chi trong. Tit 46, lut su e6 thé so sinh ring tong ty nhur vu ngoe trai, trong vw bat sip eua nly, me di VO cua a tap chat c6 tinh re mhién, nhumg sip cua la thye phim da qua hé bién, nén nguéi tidu ding binh thudmg sé khong nghi rang c6 vo184 GIAO TRINH TU DUY PHAP Ly cua trong bat sip. Cing tuong ty nhu vy ngoc trai, cach &n stip cia ngudi tiéu ding binh thudng 14 mic cdc thia to, an nhanh chit khéng nhim nhap mét cdch cham rai, cdn than, Do dé, twong ty nhu vu ngoe trai, nhigu kha nding tda dn c6 thé tuyén rang bat sip cua c6 V6 cua la thye phim khéng phi hop véi muc dich str dung théng thuéng, va nha hang c6 thé phai bdi thudng cho khdch hang. 2.5. Kithudt nhén biét nhitng diém tuong déng va khdc biét c6 y nghia phdp ly Phuong phép so sénh tuong déng phu thuée rat lon vao sy nhin biét nhimg diém giéng nhau gitta hai vu an va kha nang sip xép, phn loai chiing theo m6t muc dich nhdt dinh. Mét két ludin dua ra dya trén so sinh tong ddng chi thuyét phyc va chinh xée néu nguéi lép luan chi ra duge nhitng diém twong dong cé lién quan (c6 ¥ nghia phap |y) gitta vu 4n ngudn va vy an dang cn giai quyét. Boi 1é moi sy vat hién tugng tén tai trong thé giéi khach quan cé v6 van nhimg diém tuong ding va khic biét. Vi dy, trong vy Adams da tom tit & trén, chi cé mot sé it tinh tiét duge dua ra dé so snh, mic di vu vige c6 rat nhiéu tinh tiét khéc nhau. Lap luan cla cée ludt sir cing nhwr phan quyét cia toa én chi xem xét, phan tich nhig tinh tiét ma ho cho ring c6 y nghia quyét dinh dén két qua gidi quyét vy an. Khong ai quan tam dén myc dich chuyén di cia nguyén don, 6ng ta di An gi vao bita tdi, hay troi co mua vao dém xay ra vy trém hay khéng..., mic dir nhiing tinh tiét ny £6 thé c6 ¥ nghia trong céc tinh hudng tranh chp khée. Trong vu Adams, ching ta 06 thé nght ring phang ngi trén ‘3 thiy giéng v6i givong nim cia hanh khéch trong khoang giuéng nim trén xe lira hon la véi mét phing tro béi vi ching déu chuyén d6n8- Tuy nhién tda 4n khong tp trung vio diém turomg déng d6 vi cho rng tinh chat chuyén dong ciia phuong tign khong lién quan aén tréch nhigm phép bY, ma tinh chit riéng tw cia cdn phdng trén tau thiys gidng nhu tinh chit riéng tu cia phong tro, méi 1a diém twong 4308