Osnove elektrotehnike Tutorijal 4

Tutorijal 4

1. Na površini šuplje sfere poluprečnika R se nalazi

σ = const
ravnomjerno raspoređen pozitivan naboj površinske R
gustine σ kao na slici 1. Sfera se nalazi u zraku.
a) Koliko iznosi ukupan naboj na površini sfere? ε0
b) Odrediti analitički izraz za promjenu intenziteta
vektora elektrostatskog polja E(r), u svim tačkama ε0
analiziranog prostora 0 < r < ∞.
c) Odrediti analitički izraz za promjenu električnog Slika 1
potencijala V (r), u svim tačkama analiziranog pros-
tora 0 < r < ∞.
d) Nacrtati grafički prikaz promjena funkcija V (r) i
E(r).

Rješenje:

 
0
 0≤r<R  σ·R
0<r<R


E(r) = 2
Q = 4πσR2

σ·R V (r) = ε0

 2
r≥R σ · R2
ε0 · r

r≥R


ε0 · r


2. Pozitivni tačkasti naboj Q, nalazi se u centru sferne

provodne ljuske, unutrašnjeg poluprečnika R1 i vanj- R2
skog poluprečnika R2 , kao što je to prikazano na slici R1 ε0
2. Odrediti analitičke izraze za raspodjelu električnog
Q
potencijala V (r) i promjenu intenziteta vektora elek- ε0
trostatskog polja E(r), u svim tačkama analiziranog
prostora 0 < r < ∞, te nacrtati grafički prikaz pro-
mjena funkcija V (r) i E(r).
Slika 2
Rješenje:

 
Q Q 1 1 1
 
−

0 < r < R1 + 0 < r < R1

 

 4πε0 · r 2

4πε0 r R1 R2

 



E(r) = 0 R1 ≤ r < R2

Q
 V (r) = R1 ≤ r < R2


 Q 
 4πε0 · R2
r ≥ R2
 

4πε0 · r2

 Q
r ≥ R2



4πε0 · r

1/5
Osnove elektrotehnike Tutorijal 4

3. Unutar sfere poluprečnika a prikazanoj na slici 3, a

nalazi se zapreminska gustina naelektrisanja ϱ(r) = ϱ(r)
c · r−1 , gdje je c dimenziona konstanta u C/m2 , a r ε0
rastojanje od centra sfere. Odrediti izraz za energiju
elektrostatskog polja koja se nalazi unutar sfere i za ε0
ukupnu energiju elektrostatskog polja u sistemu, ako
je sredina u kojoj se nalazi sistem vazduh.
Slika 3

Rješenje:
c2 · a3 π
Energija elektrostatskog polja unutar sfere je We,sf = , a ukupna energija elektrostat-
6ε0
2c2 · a3 π
skog polja je We,uk = .
3ε0
E dS

4. Data je beskonačno velika

i tanka ploča naelektrisana
površinskom gustinom naboja
σ koja se nalazi u zraku.
Odrediti izraz za intenzitet
elektrostatskog polja u oko-
lini ploče. UPUTA: Prili-
kom primjene Gaussovog za-
kona koristiti zatvorenu po-
vrš u obliku valjka postavljenu
okomito na ploču.

E dS

Slika 4

Rješenje:
σ
E= .
2ε0

2/5
Osnove elektrotehnike Tutorijal 4

5. Tačkasti električni naboj Q = 10−9 C, nalazi se u y

zraku na rastojanju h = 10 cm od beskonačne ravne
provodne površi kao na slici 5. Odrediti silu koja dje- Q x
luje na električni naboj Q, kao i površinsku gustinu z
električnog naboja u tački A na provodnoj ravni, koja h ε0
je udaljena za rastojanje 2h od projekcije naboja Q na
provodnu ravan. A
2h

Slika 5

Rješenje:
F⃗Q = 2, 25 · 10−7⃗j N , |σA | = 1, 42 · 10−9 C/m2 .

3/5
Osnove elektrotehnike Zadaci za samostalan rad

Zadaci za samostalan rad

1. Naelektrisanje je ravnomjerno raspoređeno unutar sfere polu-

prečnika a sa zapreminskom gustinom naelektrisanja ϱ0 = const.
a
Sfera je ispunjena i okružena vazduhom. ϱ0
ε0
a) Za proizvoljnu tačku unutar sfere, koja se nalazi na rastojanju
r < a u odnosu na centar sfere, naći izraz za intenzitet vektora
jačine elektrostatskog polja. ε0
b) Za proizvoljnu tačku izvan sfere, koja se nalazi na rastojanju
r > a u odnosu na centar sfere, naći izraz za intenzitet vektora Slika 6
jačine elektrostatskog polja.
c) Za slučajeve a) i b) odrediti izraz za potencijal elektrostat-
skog polja i akumulisanu elektrostatsku energiju unutar sfere
i izvan sfere.

Rješenje:
ϱ0 · r ϱ0 · a3 ϱ0
3a2 − r2 ; r > a,


a) r < a, E(r) = , b) r > a, E(r) = 2
, c) r < a, V (r) =
3ε0 3ε0 · r 6ε0
ϱ0 · a3 2ϱ20 · π · a5 2ϱ20 · π · a5
V (r) = , We,u,sf = , We,van,sf = .
3ε0 r 45ε0 9ε0

2. Naelektrisanje je ravnomjerno raspoređeno unutar sfere polu-

prečnika a, sa zapreminskom gustinom naelektrisanja ϱ = const
kao na slici 7. Odrediti elektrostatsku energiju u dijelu prostora a
ϱ ε
omeđenog datom sferom i sferom koncentričnom datoj sferi, koja
ima poluprečnik 2a. Sfera se nalazi u homogenom, linearnom, iz- ε
2a
otropnom dielektriku ukupne dielektrične konstante ε.

Slika 7
Rješenje:
ϱ2 · a5 · π
We = .
9ε

3. Dvije sferne površine postavljene su međusobno koncentrično. Prostor između sfera ispunjen
je ravnomjerno naelektrisanim dielektrikom sa zapreminskom gustinom naboja ϱ. Radijus unu-
trašnje sferne površine je R1 , radijus spoljašnje sferne površine je R2 , a dielektrična konstanta
sredine je ε. Odrediti napon između sfernih površina U .

Rješenje:
ϱ R1 1
 
U= · (R2 − R1 )2 · + .
3ε R2 2

4/5
Osnove elektrotehnike Zadaci za samostalan rad
z
4. U trodimenzionalnom pros-
toru ispunjenim zrakom vek-
a
tor električnog polja iznosi
E⃗ = 3000⃗i + 2000⃗j V /m. Naći
fluks (tok) električnog polja ⃗n2 S2
kroz površine S1 i S2 prika-
zane na slici 8. Poznate su d y
dimenzije a = 40 cm, b =
⃗n1 b
20 cm, c = 30 cm, d = 45 cm. S1
c
x

Slika 8
Rješenje:
Φ1 = 0 V m, Φ2 = 240 V m.

5. U unutrašnjosti prave kupe poluprečnika a = 5 cm i visine H = 6 cm koja je postavljena u

zraku se nalaze tri mala naelektrisanja Q1 = 20 pC, Q2 = −30 pC, Q3 = 30 pC. Odrediti fluks
⃗ kroz površinu kupe.
vektora električnog polja E
Rješenje:
Φ = 2, 26 V m.

6. Data je otvorena površ S oblika omotača pravog valjka čiji je poluprečnik baze a = 1 cm i
visina H = 2 cm. Na sredini ose valjka se nalazi naboj Q = 1 nC. Odrediti fluks električnog
polja kroz površinu S, ako je površ postavljena u zraku.
UPUTA: Otvorenu površ zatvoriti sa zaobljenim bazama (kalotama sfere - geometrijsko √ tijelo
koje se dobije presjekom ravni i sfere) sa obje strane. Površina kalote je S = 2πb · (b − b2 − a2 ),
gdje su a poluprečnik baze kalote i b udaljenost ivice kalote od centra sfere. Izračunati fluks
kroz kalotu (iskoristiti osobine vektora E⃗ i vektora površi kalote ⃗n). Nakon primjene Gaussovog
zakona izračunati fluks kroz omotač.
Rješenje:
Φ = 79, 74 V m.

7. Metalna sfera poluprečnika a = 2 cm je naelektrisana ravnomjerno po površini ukupnim

naelektrisanjem Q = 200 pC i nalazi se u zraku.
a) Prikazati grafički intenzitet električnog polja i potencijal u svim tačkama prostora 0 < r < ∞
ako je tačka referentnog potencijala beskonačno udaljena od sfere.
b) Koliko iznosi maksimalna vrijednost intenziteta električnog polja Emax i maksimalna vrijed-
nost potencijala Vmax ?
c) Na kojoj udaljenosti r1 od centra sfere će intenzitet električnog polja biti jednak polovini
maksimalne vrijednosti Emax ?
d) Na kojoj udaljenosti r2 od centra sfere će potencijal biti jednak polovini maksimalne vrijed-
nosti Vmax ?
Rješenje:
Emax = 4500 V /m , Vmax = 90 V, r1 = 2, 82 cm, r2 = 4 cm.

5/5