Univerzitet u Sarajevu - Mašinski fakultet Sarajevo

UPOTREBA LEBDEĆEG PEPELA IZ

TERMOELEKTRANA U PROIZVODNJI
GRAĐEVINSKIH MATERIJALA

Berbić Muhamed 1210/2020

Sarajevo, 2022
Contents
1 Uvod...............................................................................................................................................2
2 Popis literature...............................................................................................................................3
1 Uvod

U Bosni i Hercegovini postoji pet termoelektrana i to˙[1]:

 Termoelektrana Tuzla (instalirana snaga 723 MW bez blokova 1 i 2)

 Termoelektrana Kakanj (instalirana snaga 450MW bez blokova 1,2,3 i 4)
 Termoelektrana Ugljevik (instalirana snaga 300 MW)
 Termoelektrana Gacko (instalirana snaga 300 MW)
 Termoelektrana Stanari (instalirana snaga 300 MW)

Ukupni proizvodni kapacitet termoelektrana u Bosni i Hercegovini iznosi 2073 MW.

Prosječna godišnja proizvodnja električne energije u TE Tuzla iznosi 3100 GWh. Godišnja
potrošnja uglja u ovoj TE iznisi 3,3 miliona tona.[2] Za potpalu kotlova u TE Tuzla koristi se
mrki ugalj i lignit. Karakteristike ovih ugljeva su date u tabeli 1: [3]

Vrsta uglja Vlaga Pepeo Goriva tvar Sumpor Vodik

Mrki1 27 27 46 2 3
Mrki2 20 30 50 2 3,5
Lignit 35-45 15-30 35-45 0,6 208
Tabela 1 Karakteristike ugljeva

Kao produkt sagorijevanja uglja u TE Tuzla nastaje fini pepeo, dimenzija od 3 do 100
mikrona. Hemiski sastav ovog pepela dat je u tabeli 2: [4]

Komponente Jedinica Vrijednosti

SiO2+net. u kis % 16,399
R2O3 % 11,58
CaO % 3,265
MgO % 1,72
Na2CO3 % 0,234
NaHCO3 % 0,771
NaCl % 0,179
vlaga % 45,147
sagorivo % 17,16
Tabela 2 Hemijski sastav pepela

Vrste otpada Količina šljake i pepela (t)

Šljaka i pepeo 649.283
Tabela 3 Godišnja proizvodnja šljake i pepela

Osim za proizvodnju električne energije TE Tuzla proizvodi i isporučuje toplotnu energiju za

sistem daljinskog grijanja grada Tuzle i Lukavca.
Godišnja proizvodnja električne energije u TE Kakanj iznosi oko 2300 GWh, dok je godišnja
potrošnja uglja 1,8 miliona tona.[1] Pored proizvodnje električne energije TE Kakanj
proizvodi i isporučuje toplotnu energiju za daljinsko grijanja grada Kaknja, i šljaku i pepeo
tvornici cementa Kakanj.
Za proizvodnju električne energije na blokovima 5, 6 i 7. koristi se mješavina ugljeva
srednjobosanskog ugljenog bazena identična onima u TE Tuzla. [2]

Vrsta otpada Količina (t/god)

Šljaka 247.624
Pepeo 474.613
Mulj iz koagulatora 1198
Mulj iz zgušnjivača 2040
Šljaka i pepeo iz čišćenja 202
Otpadna šljaka od tretmana otpadnih voda 1400
Tabela 4 Količine deponovanog otpada u TE Kakanj [6]

Vrsta analize Metod Jedinica Rezultat

Sadržaj Si02 BAS 1009:2003 % m/m 43,3
Sadržaj Fe2O3 BAS 1011:2003 % m/m 12,97
Sadržaj Al2 O3 BAS 1013:2003 % m/m 18,48
Sadržaj CaO BAS 1014:2003 % m/m 16,80
Sadržaj MgO BAS 1015:2003 % m/m 4,60
Sadržaj SO3 BAS 1018:2003 % m/m 1,40
Sadržaj TiO2 BAS 1012:2003 % m/m 1,24
Sadržaj Na2O ASTM D 6349:2013 % m/m 1,094
Sadržaj K2O ASTM D 6349:2013 % m/m 0,897
Tabela 5 Hemijska analiza pepela iz TE Kakanj [7]
 Sa Sa vlagom u
Vrsta analize Jedinica Metod dostavnom analitičkom Bez vlage
vlagom uzorku
Gruba vlaga %m/m BAS ASTM D 20,1
3302:2012-E1
Higro vlaga %m/m ASTM D 0,09 0,11
3173:2011
Ukupna vlaga %m/m BAS ASTM D 20,19
3302:2012-E1
Pepeo(nesagorivo) %m/m BAS ISO 79,08 98,97 99,08
1171:2012
Sagorive materije %m/m INS 0,74 0,92 0,92
8061030:2002
Zapreminska masa Kg/m3 INTERNI 866
u rastresitom METOD
stanju
Zapreminska masa Kg/m3 BAS EN ISO 1648
u zbijenom stanju 17892-2:2016
GRANULOMETRIJSKA ANALIZA
Promjer čestica %m/m JUS U.B1.018 56,73
≥2,0 mm
Promjer čestica %m/m JUS U.B1.018 29,59
≥1,0 mm
Promjer čestica %m/m JUS U.B1.018 12,81
≥0,200 mm
Promjer čestica %m/m JUS U.B1.018 0,59
≥0,100 mm
Promjer čestica %m/m JUS U.B1.018 0,15
≥0,080 mm
Promjer čestica %m/m JUS U.B1.018 0,10
≥0,060 mm
Tabela 6 Labaratorijska analiza šljake u TE Kakanj [8]

Proizvodnja elektrofilterskog pepela u TE Kakanj iznosi 474,613 tona godišnje dok se samo 9
% ovog otpadnog materijala koristi u proizvodnji cementa. [8]
Iz hemijske analize elektrofilterskog pepela pema BAS EN 197-1, elektrofilterski pepeo
termoelektrane Kakanj spada u kalcijske pepele, jer mu je sadržaj CaO veći od 5%, dok prema
američkom standardu ASTM C 168 pripada u pepele klase C, to jest pepele sa visokim
sadržajem CaO koji nastaju izgaranjem ugljeva slabijih kvaliteta.
Elektrofilterski pepeo TE Kakanj kako sa hemijskog tako i sa fizikalnog aspekta pogodan je za
primjenu u proizvodnji cementa i kao dodatak klinkeru u fazi mljevenja cementa.
Termoelektrana Ugljevik pripada Elektroprivredi Republike Srpske, instalirane snage 300
MW. Godišnja proizvodnja električne energije u TE Ugljevik iznosi 1560 GWh, dok je godišnja
potrošnja uglja 1,2 miliona tona. Termoelektrana se snadbjeva ugljem iz vlastitog rudnika
„Bogutovo selo“ godišnjeg kapaciteta 1,75 miliona tona uglja. [12]

Vrsta ispitivanja Jedinica Bogutovo Selo Bogutovo Selo Ugljevik- Istok

Sjever Jug
Vlaga % 29,97 28,39 33,54
Pepeo % 17,78 17,83 18,20
Sag. Materije % 52,24 53,15 47,76
Isp. Materije % 28.53 30,29 30,19
Cfix % 23.65 23,45 17,97
Koks % 41,50 39,22 37,12
S-ukupni % 4,53 4,96 3,75
DTE KJ/kg 12639 12805 11419
Ugljenik C % 27.11-35,27 28,83-39,57
Vodonik H % 3,27-3,63 3.3794.64
Sumpor S % 2,01-3,44 2,36-4,75
Kiseonik+Azot % 10,99-12,17 N/0,22-0,59 N/O,44
(O2+N2) O/14,64-19,57 O/10,57
Tabela 7 Kvalitet uglja u ugljevičkom ugljenom basenu [9]

Vrsta ispitivanja Jedinica Bogutovo Selo Bogutovo Selo Ugljevik- Istok

Sjever Jug
SiO2 % 23.74-44.65 11.28-40.46 20,34
Fe2O3 % 11.27-23.91 16.00-41.60 11,28
Al2O3 % 7.79-21.91 8.53-22.13 7,87
TiO2 % 0,52 0.01-0.10 0,48
CaO % 6.20-20.38 6.72-27.44 29,90
MgO % 5.07-6.59 0.09-4.01 3,05
Na20+K2O % 1.07-2.71 0.75-4.15 1,68
SO3 % 8.13-25.13 6.97-29.07 21,68
K2O % 0.39-1.58 0.20-1.05 0,84
Tabela 8 Hemijski sastav pepela TE Ugljevik [9]

Otpadni materijal Godišnja proizvodnja

Šljaka 80.000 t/god
Pepeo 420.000 t/god
Tabela 9 Godišnja proizvodnja otpadnog materijala u TE Ugljevik[10]
Termoelektrana Gacko pripada Elektroprivredi Republike Srpske.Instalirana snaga TE Gacko
iznosi 300 MW, sa godišnjom potrošnjom uglja od 1,1 miliona tona. Godišnja proizvodnja u
ovoj elektrani iznosi 1500 GWh. Termoelektrana se snadbjeva ugljem (lignit) iz vlastitog
rudnika „PK Gračanica“ godišnjeg kapaciteta 1,8 miliona tona uglja. [11]

Vrsta analize Jedinica Gacko

Vlaga % 37,97
Pepeo % 15,68
Sag. Materije % 45,90
Isp. Materije % 27,54
Cfix % 18,56
Koks % 35,71
S-ukupni % 1,55
DTE KJ/kg 10 174
Tabela 10 Kvalitet uglja u gatačkom ugljenom basenu [9]

Vrsta analize Jedinica Glavni sloj I podsloj II podsloj Povlatna Prosjek za

zona basen
SiO2 % 15,17 16,8 37,90 34,92 22,35
Fe2O3 % 5,17 4,62 7,47 7,97 5,85
Al2O3 % 8,93 7,67 17,10 17,22 11,30
TiO2 % 0,41 0,33 0,49 0,60 0,43
CaO % 51,60 53,96 21,56 24,20 42,54
MgO % 1,46 1,59 1,46 1,26 1,46
Na20+K2O % 1,12 0,91 1,18 1,27 1,11
SO3 % 15,79 13,83 11,64 12,20 14,13
Tabela 11 Hemijska analiza pepela u Te Gacko [9]
Prva privatna termoelektrana u BiH je TE Stanari.Instalirana snaga ove termoelektrane iznosi
300 MW, sa godišnjom potrošnjom uglja od 2,3 miliona tona. Godišnja proizvodnja
elektrišne energije znosi 2000 GWh. Ova termoelektrana se snadbjeva ugljem (lignit) iz
vlastitog rudnika „Stanari“ kapaciteta 2,5 miliona tona godišnje. [12]

Vrsta analize Jedinica Stanari

Vlaga % 50,75
Pepeo % 5,74
Sag. Materije % 43,12
Isp. Materije % 25,76
Cfix % 17,60
Koks % 23,21
S-ukupni % 0,17
DTE KJ/kg 9646
Tabela 12 Kvalitet lignita rudnika Stanari [9]

Vrsta analize Jedinica Stanari

SiO2 % 54,0
Fe2O3 % 7,0
Al2O3 % 24,0
TiO2 % 0,6
CaO % 6,0
MgO % 4,0
Na20+K2O % 1,7
SO3 % 1,91
Tabela 13 Hemijski sastav pepela TE Stanari[9]

Godišnja proizvodnja pepela u TE Stanari iznosi 109.000 tona. [13]

Otkup pepela i šljake iz termoelektrane kako za pravna tako i za fizička lica regulisan je
zakonom EP FBIH koji reguliše cijene u skladu sa zalihama. Kupovina može biti direktna ili
preko javnih tendera.

2 Popis literature
1. Elektroprivreda BiH, Termoelektrane : https://www.epbih.ba/stranica/termoelektrane ,
pristupljeno dana 02.11.2022
2. Elektroprivreda BiH, Termoelektrane : https://www.epbih.ba/stranica/termoelektrane ,
pristupljeno dana 02.11.2022
3. http://www.quality.unze.ba/zbornici/QUALITY%202015/017-Q15-033.pdf
4. https://www.researchgate.net/profile/Adnan-Ibrahimovic/publication/
344772442_Geomechanical_conditions_and_possibilities_of_use_of_industrial_waste_mate
rials_in_the_roads_construction/links/5f8ed95a458515b7cf8e0431/Geomechanical-
conditions-and-possibilities-of-use-of-industrial-waste-materials-in-the-roads-
construction.pdf
5. https://www.fmoit.gov.ba/upload/file/Plan%20rehabilitacije_final_Sazetak.pdf
6. Obnovljena okolinska dozvola TE Kakanj
7. Projekt hemijske službe „TE Kakanj“
8. Inspect-RGH d.o.o Sarajevo, Rezultati inspekcije broj 391/22
9. http://www.mvteo.gov.ba/data/docs/M8_Finalni_nacrt.pdf
10. SELECTION OF TRANSPORT SYSTEM FOR TRANSPORT OF ASH AND SLAG FROM THE TPP
UGLJEVIK AT THE OP BOGUTOVO SELO UGLJEVIK***
https://www.researchgate.net/profile/Miomir-Mikic/publication/297615418_Selection_of_tr
ansport_system_for_transport_of_ash_and_slag_from_the_TPP_Ugljevik_at_the_OP_Bogut
ovo_Selo_Ugljevik/links/570f7cef08ae38897ba13288/Selection-of-transport-system-for-
transport-of-ash-and-slag-from-the-TPP-Ugljevik-at-the-OP-Bogutovo-Selo-Ugljevik.pdf
11. https://www.ritegacko.com/termoelektrana/
12. https://www.riteugljevik.com/termoelektrana.php?Oznaka=TE
13. http://www.eft-stanari.net/index.php/about-us/tehnoloskikoncept
2.1