You are on page 1of 189

‫ذْٓ هللا جٍُقٖٔ جٍُق‪ْ٤‬‬

‫جُكٔى هلل ٌخ جُؼحُٔ‪ ٠ِٚٝ ٖ٤‬هللا ػِ‪ٓ ٠‬كٔى ‪ٝ‬آُ‪ ٚ‬جُط‪٤‬ر‪ٖ٤‬‬


‫جُطح‪ٝ ٖ٣ٍٛ‬جُِؼ٘س ػِ‪ ٠‬أػىجت‪ ْٜ‬أؾٔؼ‪.ٖ٤‬‬

‫انًؼُى انهُغىي نكهًخ انًُطق‬


‫هخٍ حُُِـ‪َّ ُّٕٞ٣ٞ‬‬
‫إٔ حُ٘طن ‪:ٞٛ‬‬
‫{ جأل‪ٞٚ‬جشُ جُٔوطؼس جُط‪ُ٣ ٢‬ظ‪ٍٜٛ‬ح جُِٓحٕ ‪ٝ‬ضؼ‪ٜ٤‬ح‬
‫جأليجٕ هحٍ ضؼحُ‪ٓ" ٠‬ح ٌُْ ال ض٘طو‪ ٝ "ٕٞ‬ال ‪ٌ٣‬حو‬
‫‪٣‬وحٍ ئال ُإلٗٓحٕ ‪ٝ‬ال ‪٣‬وحٍ ُـ‪ ٍٙ٤‬ئالّ ػِ‪ْ ٠‬ر‪ َ٤‬جُطرغ‬
‫ٗك‪ ٞ‬جُ٘ح‪٠‬ن ‪ٝ‬جُ‪ٛ‬حٓص ك‪ٍ٤‬جو ذحُ٘ح‪٠‬ن ٓحُ‪ٞٚ ٚ‬ش ‪ٝ‬‬
‫ذحُ‪ٛ‬حٓص ٓح ُ‪ٞٚ ُٚ ّ٤‬ش}‬
‫‪ ٝ‬أ ّٓخ حُٔ٘طو‪ ٕٞ٤‬ك‪ُ٤‬طِو‪ ٕٞ‬ػِ‪ ٠‬حُو‪ٞ‬س حُظ‪ٜ٘ٓ ٢‬خ حُ٘طن ٗطوخ ً ‪،‬‬
‫‪ ٌٙٛٝ‬حُو‪ٞ‬س ‪ ٢ٛ‬حُلخُش حٌُخٓ٘ش ك‪ ٢‬ح‪ٔٗ٩‬خٕ حُظ‪ ٢‬طٔؼَِّ حُؼوَ أ‪ٝ‬‬
‫ح‪ٔٗ٩‬خٕ رؤَّٗ‪ٚ‬‬
‫َ‬ ‫حُلٌَ ٓخ شجض كؼزَِّ ‪٘ٛ ٖٓٝ‬خ ٗشخ‪ٛ‬ي رؤَّٗ‪َ ْٜ‬ػََّك‪ٞ‬ح‬
‫ن ‪ٝ‬حُٔوظ‪ٞ‬ى رخُل‪ٞ٤‬حٕ ‪ ٞٛ‬حُٔ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى حُل ّ‪ٝ ، ٢‬رخُ٘خؽن‬ ‫ق‪ٞ٤‬جٌٕ ٗح‪ٌ ٠‬‬
‫حُؼخهَ حُٔظل ٌَِّ‪.‬‬
‫كبًحً حُٔوظ‪ٞ‬ى ٖٓ حُ٘طن ‪٘ٛ‬خ حُظؼوَُّ حٌُ‪َِّ٤ٔٓ ٖٓ ٞٛ ١‬حص‬
‫ح‪ٔٗ٩‬خٕ ‪ٝ.‬جُٔ٘طن ‪ ٞٛ‬حُؼِْ حٌُ‪َ٣ ١‬طزؾ ر‪ٌٜ‬ح ح‪.َٓ٧‬‬

‫انًؼُى انًصطهح نكهًخ انًُطق‬


‫‪٣َٗ ٫‬ي إٔ ُٗؼَّف حُٔ٘طن طؼَ‪٣‬لخ ً ىه‪٤‬وخ ً أػ٘‪ ٢‬ؾحٓؼح ً ‪ٓٝ‬حٗؼح ً ‪َّٚٗ٧‬‬
‫ُ‪ ْ٤‬ربٌٓخٗ٘خ إٔ ُٗؼَِّف حُؼِ‪ ّٞ‬طؼَ‪٣‬لخ ً ر‪ٌٜ‬ح حُٔٔظ‪ ٟٞ‬رل‪٤‬غ ‪٣ ٫‬ش ٌُّ‬
‫‪ ٕ٧‬حُؼِ‪ٔٓ ٢َ ٛ ّٞ‬خث َُ ٓوظِلش طـٔؼ‪ٜ‬خ ٓل‪ٌٍ ٞ‬‬ ‫ٓ٘‪ ٚ‬ش‪ٌ ٢‬ء ‪ًُ ٝ‬ي َّ‬
‫أَٓ ‪ٝ‬حكي ‪ ٢ٛٝ‬حٍؿح‪٣‬س ?‬ ‫‪ٝ‬حك ٌي ‪ ٞٛٝ‬جُٔ‪ٞٞٞ‬ع أ‪ ٝ‬ط٘ظذُّ ك‪ٍ ٢‬‬
‫كٌَُّ ٖٓ ‪٣َ٣‬ي طؼَ‪٣‬ق حُؼِْ ‪٣‬لخ‪ ٍٝ‬إٔ ‪٣‬ؤط‪ ٢‬روَ‪٣ ٍٍ ٞ‬شظَٔ ػِ‪ًُ ٠‬ي‬
‫حُٔل‪ ٍٞ‬أ‪٘٣ ٝ‬ظ‪ ٢ٜ‬اُ‪ ٠‬طِي جُـح‪٣‬س ‪ ،‬كَ٘ح‪ٓ ٫ ٙ‬لخُش ‪ ٍُِّ٣‬ك‪ ٢‬رؼغ‬
‫حُـ‪ٞ‬حٗذ ‪٣ٝ‬وطؤ ‪ ،‬ك‪ ٌٕٞ٣ ٬‬طؼَ‪٣‬ل‪ ٚ‬شخٓ‪ٔٓ ٝ ً٬‬ظ‪ٞ‬ػزخ ً أ‪ٓ ٝ‬خٗؼخ ً ‪ٝ‬‬
‫ُٓوَؿخ ً ُ‪ ٍٞٓ٨‬حُزؼ‪٤‬يس ػٖ ًُي حُؼِْ ‪.‬‬
‫‪٘ٛ ٖٓٝ‬خ ٗو‪ ٍٞ‬إٔ حُظؼخٍ‪٣‬ق حُظ‪ًًَٛ ٢‬خ حُو‪ٍ ّٞ‬ؿْ حُٔ‪٬‬كظخص‬
‫حُ‪ٞ‬حٍىس ػِ‪ٜ٤‬خ ٖٓ ك‪٤‬غ ح‪٫‬ؽَِّحى ‪ٝ‬ح‪ٗ٫‬ؼٌخّ ‪ًِّٜ ،‬خ طٔظ‪ٜ‬يف‬
‫إٔ حُٔ٘طن‪:‬‬ ‫كو‪٤‬وشً ‪ٝ‬حكيس ‪َّ ٢ٛٝ‬‬
‫{ ‪ ٞٛ‬هحٗ‪ ٕٞ‬جُطلٌ‪ ٍ٤‬جُ‪ٛ‬ك‪٤‬ف }‬
‫كبًح أٍحى ح‪ٔٗ٩‬خٕ إٔ ‪٣‬ل ٌَِّ طلٌ‪َ٤‬حً طل‪٤‬لخ ً ‪٫‬ر َّي إٔ ‪َ٣‬حػ‪ٌٛ ٢‬ح‬
‫حُوخٗ‪ٝ ٕٞ‬ا‪ٞٓ ّ٫‬ف ‪٘٣ ٝ ٍّ ِ٣‬لَف ك‪ ٢‬طلٌ‪ َٙ٤‬ك‪٤‬لٔذ ٓخ ُ‪ْ٤‬‬
‫ر٘ظ‪٤‬ـ ٍش ٗظ‪٤‬ـشً ‪ٓٝ‬خ ُ‪ ْ٤‬ر ُل َّـ ٍش ك َّـشً ‪.‬‬
‫ك‪ٌٜ‬ح حُؼِْ ‪ِ٤ٓٝ ٞٛ‬شٌ ُِظلٌ‪ َ٤‬حُظل‪٤‬ق ك‪ٓ ٢‬ـخٍ حُؼِ‪ ّٞ‬حُٔوظِلش‬
‫‪ٌُٜٝ‬ح ٓٔ‪ ٢‬رخ‪ُ٥‬ش أ‪ ١‬حُ‪ِ٤ٓٞ‬ش ‪ُ ٝ‬ػَِّف رؤَّٗ‪:ٚ‬‬
‫جًُ‪ ٖٛ‬ػٖ جُهطأ ِ ك‪٢‬‬‫َ‬ ‫{آُسُ هحٗ‪٤ٗٞ‬سُ ضؼ‪ٍٓ ْٛ‬جػحضُ‪ٜ‬ح‬
‫‪1‬‬
‫جُلٌٍ }‬
‫كِ‪ ٞٛ ْ٤‬ػِٔخ ً ٓٔظو‪ ً٬‬ك‪ ٢‬هزخٍ حُؼِ‪ ّٞ‬ح‪٧‬هَ‪ ٟ‬رَ ‪ ٞٛ‬هخىّ‬
‫ؿٔ‪٤‬غ حُؼِ‪ ّٞ‬ك‪ ٌٖٔ٣ ٬‬حُظلٌ‪ َ٤‬ك‪ ٢‬حُؼِ‪ ّٞ‬ح‪٧‬هَ‪ ٟ‬ا‪ٓ ّ٫‬غ َٓحػخس‬
‫ه‪ٞ‬حٗ‪ ٖ٤‬حُٔ٘طن ‪٬ٓٝ‬كظش ه‪ٞ‬حػي‪ ٙ‬ريهَّش ‪ٝ ،‬رَٔحػخط‪ٜ‬خ ٓ‪ٞ‬ف‬
‫‪٣‬ؼظظْ حٌُ‪ ٖٛ‬ػٖ حُوطؤ ك‪ ٢‬حُظلٌ‪ َ٤‬ك‪ ٢‬ؿٔ‪٤‬غ حُٔـخ‪٫‬ص كظَّ‪٠‬‬
‫حُٔـخ‪٫‬ص حُؼَك‪َّ٤‬ش ‪ٝ‬حُٔلخىػخص حُٔظيح‪ُٝ‬ش ر‪ ٖ٤‬حُ٘خّ‪.‬‬

‫__________________________‬
‫‪ 1‬حُٔ٘ظ‪ٓٞ‬ش ؽ‪ 1‬ص ‪ ٝ 6‬ح‪٩‬شخٍحص ص ‪9‬‬
‫‪2‬‬
‫‪٣ٝ‬طِن ػِ‪ ٚ٤‬ػِْ جُوٓطحِ‪ ٝ 1‬جُٔ‪ُ٤‬جٕ‪ 2‬رخػظزخٍ أَّٗ‪ِ٤ٓ ٚ‬حٕ‬
‫رؤٓ‪ ٍٞ‬ػوِ‪ٍ ٤‬ش ‪ٓٝ‬لخ‪ َْ ٤ٛ‬ػِٔ‪٤‬ش ُظشو‪٤‬ض ‪ ُٕٝ‬حُٔؼِ‪ٓٞ‬خص‬
‫ٍ‬ ‫ٓوظض‬
‫حُظ‪ٌ٣ ٢‬ظٔز‪ٜ‬خ ح‪ٔٗ٩‬خٕ ‪ٝ‬طٔ‪ ِ٤٤‬طلش ‪ٓٝ‬وْ ‪ ٌٙٛ‬حُٔؼِ‪ٓٞ‬خص ‪.‬‬

‫أهًٍخ انًُطق‬
‫‪٣ ٫ٝ‬ول‪ ٢‬أ‪٤ٔٛ‬ش ‪ٌٛ‬ح حُؼِْ ‪ٝ‬كخثيط‪ َّٚٗ٧ ٚ‬ري‪ٔٗ٪ُ ٌٖٔ٣ ٫ ٚٗٝ‬خٕ إٔ‬
‫‪٣‬لٌَ طلٌ‪َ٤‬حً طل‪٤‬لخ ‪ ِِّ٤ٔ٣‬حُلن ٖٓ حُزخؽَ ‪ٌٛٝ ،‬ح ‪٣ ٫‬ؼ٘‪ ٢‬إٔ‬
‫ح‪ٔٗ٩‬خٕ حٌُ‪٣َ٣ ١‬ي إٔ ‪٣‬ل ٌَِّ طلٌ‪َ٤‬حً طل‪٤‬لخ ً ‪ ٌٚ٘ٔ٣‬ح‪ً٫‬ظلخء ر‪ٌٜ‬ح‬
‫حُؼِْ ‪ ،‬رَ ًٔخ ظ‪ ٖٓ َٜ‬حُظؼَ‪٣‬ق ‪ ،‬حُٔ٘طن ُ‪ ٞٛ ْ٤‬ا‪ِ٤ٓٝ ٫‬ش‬
‫ُِظلٌ‪ َ٤‬ك‪ٓ ٢‬ـخٍ حُؼِ‪ ّٞ‬ح‪٧‬هَ‪ ، ٟ‬كخٌُ‪ٔ٣ ٫ ١‬ظِي ش‪٤‬جخ ً ٖٓ‬
‫حُٔؼِ‪ٓٞ‬خص ‪ ٌٚ٘ٔ٣ ٫‬إٔ ‪ٔ٣‬ظل‪٤‬ي ٖٓ ‪ٌٛ‬ح حُؼِْ ًٔخ أَّٗ‪ً ُٞ ٚ‬خٕ‬
‫ص ‪ ٞٛٝ‬ؿ‪ُٓ َ٤‬طَِّغ ػِ‪ ٠‬ه‪ٞ‬حٗ‪ ٖ٤‬حُٔ٘طن أ‪٫ ٝ‬‬ ‫‪ٔ٣‬ظِي ٓؼِ‪ٓٞ‬خ ٍ‬
‫‪َ٣‬حػ‪ٜ٤‬خ كٔ‪ٞ‬ف ‪٣‬ظ‪ٍَّٞ‬ؽ ك‪ ٢‬حُوطؤ حُلٌَ‪. ١‬‬
‫إٔ ‪ٌٛ‬ح حُؼِْ ‪٣‬زَٓؾ ‪َ٣ٝ‬طِّذ حُٔؼِ‪ٓٞ‬خص حٌُ‪٤٘ٛ‬ش‬ ‫‪ ٝ‬حُلخطَ َّ‬
‫حُٔٔزوش ُ‪ٔ٤‬ظ٘ظؾ ٖٓ ه‪ُٜ٬‬خ ٗظ‪٤‬ـشً طل‪٤‬لشً ٓطخروش ُِ‪ٞ‬حهغ ‪ٝ ،‬‬
‫ػِ‪ ٠‬أٓخّ ًُي ٓ ِّٔ‪ ٢‬رـ(جُٔ٘طن جُ‪٣ َّٚٗ٧ )١ٌٞٛ‬ظؼخَٓ ٓغ‬
‫ط‪ٍٞ‬س حُظلٌ‪ ٝ َ٤‬ظخ‪ٓ ٫ َٙٛ‬لظ‪ ٟٞ‬حُظلٌ‪ٞٓ ٝ َ٤‬ح ّى‪ٙ‬‬
‫إٔ حُٔ٘طن‬‫‪ٝ‬أ ّٓخ ٓلظ‪ ٟٞ‬حُظلٌ‪ َ٤‬ك‪٤‬ؼخَُؾ ك‪ ٢‬حُؼِ‪ ّٞ‬ح‪٧‬هَ‪ ، ٟ‬ا‪َّ ّ٫‬‬
‫ػخّ ‪ًُ ٝ‬ي ك‪ ٢‬حُؤْ‬ ‫‪٣‬لخ‪ ٍٝ‬اط‪٬‬ف حُٔلظ‪ ٟٞ‬أ‪٣‬ؼخ ً ‪ ٌُٖ ٝ‬ر٘ل‪ٍ ٞ‬‬
‫حُؼخُغ ٖٓ أرلخػ‪ٓ ٞٛ ٝ ٚ‬زلغ جُ‪٘ٛ‬حػحش جُهٔٓس ‪.‬‬

‫انؼهى‬
‫__________________________‬
‫‪ 1‬حُِٔؼخص حُٔشَه‪٤‬ش ص‪3‬‬
‫‪ 2‬حُٔ٘ظ‪ٓٞ‬ش ؽ‪ 1‬ص ‪3‬‬
‫رؼي إٔ حطَّؼق إٔ ٓ‪ٞ‬ػ‪ٞ‬ع ‪ٌٛ‬ح حُؼِْ ‪ٓٝ‬ل‪ ٞٛ ٍٙٞ‬حُلٌَ ‪ٝ ،‬رٔخ‬
‫إٔ حُلٌَ ‪٣‬ظ‪ٞ‬هق ػِ‪ ٠‬حُٔؼِ‪ٓٞ‬خص حٌُ‪٤٘ٛ‬ش حُٔٔزوش كوزَ إٔ ٗيهَ‬ ‫َّ‬
‫ك‪ ٢‬ر‪٤‬خٕ كو‪٤‬وش حُظلٌ‪ٝ َ٤‬ؽَ‪٣‬وظ‪ ٚ‬حٌُ‪ٍ ٞٛ ١‬رؾ حُٔؼِ‪ٓٞ‬خص‬
‫رؼؼ‪ٜ‬خ ٓغ رؼغ ‪ ٫‬ري إٔ ٗظل َّيع ػٖ حُؼِْ ‪.‬‬
‫‪٧ٝ‬ؿَ ٓؼَكش حُؼِْ ٗ٘طِن ٖٓ أ‪ ْٛ‬طؤ‪ٔ٤‬خط‪ ٚ‬أ‪ ٞٛ ٝ ٫‬حُظؤ‪ْ٤‬‬
‫حُظخُ‪: ٢‬‬

‫انؼهى حضىسي وحصىنً‬


‫‪ ٖٓ ٞٛٝ‬حُظؤ‪ٔ٤‬خص ح‪ٓ٧‬خٓ‪ ٚ٤‬حُظ‪ُٜ ٢‬خ ى‪ٍ ٍٝ‬ث‪ ٢ٔ٤‬ك‪ ٢‬طٔ‪ِ٤٤‬‬
‫حُٔٔخثَ حُٔ٘طو‪َّ٤‬ش ػٖ ؿ‪َٛ٤‬خ‪. 1‬‬
‫‪ٝ‬هي ًًَ‪ٝ‬ح كَ‪ٝ‬هخ ً ػ‪٬‬ػش ر‪ٜٔ٘٤‬خ‪:‬‬
‫أحدها‪:‬‬
‫ئٕ جُؼِْ جُك‪ ٞٛ ٢ُٞٛ‬كؼ‪ ٍٞ‬ط‪ٍٞ‬س حُٔؼِ‪ُ ّٞ‬ي‪ ٟ‬حُؼخُْ‪.‬‬
‫‪ٝ‬جُؼِْ جُك‪ ٞٛ ١ٌٟٞ‬كؼ‪ٗ ٍٞ‬لْ حُٔؼِ‪ُ ّٞ‬ي‪ ٟ‬حُؼخُْ‪.‬‬
‫ض‪٤ٞٞ‬ف يُي ‪:‬‬
‫إ حُؼِْ حُلظ‪ ٢ُٞ‬ػزخٍس ػٖ حٗؼٌخّ ط‪ٍٞ‬س حُٔؼِ‪ ّٞ‬ك‪ ٢‬حٌُ‪ٖٛ‬‬ ‫َّ‬
‫‪ ،‬كخُلخػَ ُي‪ ٟ‬ح‪ٔٗ٩‬خٕ ُ‪ ٞٛ ْ٤‬ا‪ ّ٫‬حُظ‪ٍٞ‬س حٌُ‪٤٘ٛ‬ش حُٔـََّىس‬
‫ػٖ حُٔخىس حُوخٍؿ‪٤‬ش ‪ ٝ‬حُلو‪٤‬وش حُؼ‪َّ٤٘٤‬ش ‪ٝ ،‬ػِ‪ٞٓ ٚ٤‬ف طظَّلي طِي‬
‫حُظ‪ٍٞ‬س ٓغ حٌُ‪ ٖٛ‬أ‪ ٝ‬حُؼوَ كظٌ‪٘ٛ ٕٞ‬خى أٓ‪ ٍٞ‬ػ‪٬‬ػش ٓظَّليس‬
‫‪: ٢ٛٝ‬‬
‫جُؼحهَ ‪ ٞٛ ٝ‬ح‪ٔٗ٩‬خٕ ٗلٔ‪ٝ ٚ‬جُٔؼو‪ ٞٛ ٝ ٍٞ‬حُظ‪ٍٞ‬س حٌُ‪َّ٤٘ٛ‬ش ‪ٝ‬‬
‫جُؼوَ ‪ ٞٛ ٝ‬حٌُ‪ ١‬أىٍى حُظ‪ٍٞ‬س ‪.‬‬
‫__________________________‬
‫‪ 1‬حُٔ٘ظ‪ٓٞ‬ش ؽ‪ 1‬ص‪8‬‬
‫‪4‬‬
‫كخُظ‪ٍٞ‬س ػ٘يٓخ ‪٣‬ؼِٔ‪ٜ‬خ ح‪ٔٗ٩‬خٕ ٓ‪ٞ‬ف طظـََّى ‪ ٝ‬رظـَُّ ى‪ٛ‬خ ط٘ٔـْ‬
‫ٓغ حَُ‪ٝ‬ف أ‪ ٝ‬حُؼوَ ‪ ،‬كٖٔ ه‪ ٍ٬‬حُظ‪ٍٞ‬س حُٔؼِ‪ٓٞ‬ش ُي‪ ٟ‬حٌُ‪ٖٛ‬‬
‫‪٣‬ظؼََّف ح‪ٔٗ٩‬خٕ ػِ‪ ٠‬حُ‪ٞ‬حهغ حُؼ‪ ٢٘٤‬حُوخٍؿ‪. ٢‬‬
‫‪ٝ‬ك‪ ٢‬حُلو‪٤‬وش ‪ُٝ‬حٕ حٍطٔخّ حُظ‪ٍٞ‬س ك‪ ًٖٛ ٢‬ح‪ٔٗ٩‬خٕ ‪ُٝ‬حٕ‬
‫إٔ ‪٘ٛ‬خى كَهخ ً ًز‪َ٤‬حً ر‪ٜٔ٘٤‬خ ‪ٝ‬‬
‫حٗؼٌخّ حُظ‪ٍٞ‬س ك‪ ٢‬حَُٔآس ‪ ،‬ؿ‪َّ َ٤‬‬
‫إٔ ح‪ٍ٫‬طزخؽ حُٔ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى ر‪ ٖ٤‬حُظ‪ٍٞ‬س ‪ٝ‬حَُٔآس ُ‪ ٞٛ ْ٤‬حٍطزخؽخ ً‬ ‫‪َّ ٞٛ‬‬
‫إٔ حُظ‪ٍٞ‬س حٍطٔٔض ك‪ٜ٤‬خ ‪ٝ‬أ ّٓخ‬ ‫ػِٔ‪٤‬خ ً أ‪ ١‬إٔ حَُٔآس ‪ ٫‬طؼِْ َّ‬
‫ح‪ٔٗ٩‬خٕ ك‪ًٌُ ْ٤ُ ٜٞ‬ي ‪ ،‬رَ ػ٘يٓخ ط٘ؼٌْ حُظ‪ ٍٞ‬ك‪ًٚ٘ٛ ٢‬‬
‫ٓ‪ٞ‬ف ‪٣‬ؼِْ رظِي حُظ‪ٍٞ‬س رخُؼِْ حُلؼ‪ ١ٍٞ‬طزؼخ ً ُٔؼَكش ٗلٔ‪ ٚ‬ػ َّْ‬
‫‪ ٖٓٝ‬ه‪ ٍ٬‬طِي حُظ‪ٍٞ‬س حٌُ‪َّ٤٘ٛ‬ش ‪٣‬ؼِْ رٔظيحه‪ٜ‬خ حُؼ‪ ٢٘٤‬حُٔ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى‬
‫رؤٕ حٌُ‪١‬‬‫هخٍؽ حٌُ‪ًُ ٝ ٖٛ‬ي رخُؼِْ حُلظ‪ ، ٢ُٞ‬أ‪ ١‬أَّٗ‪٣ ٚ‬ؼِْ َّ‬
‫كؼَ ك‪ٗ ٢‬لٔ‪ٗ ٞٛ ٚ‬لْ ًُي حُٔ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى حُوخٍؿ‪ ٢‬رؼ‪. ٚ٘٤‬‬
‫إٔ ح‪٧‬ش‪٤‬خء حُوخٍؿ‪٤‬ش ط‪ٞ‬ؿي ك‪ ًٖٛ ٢‬ح‪ٔٗ٩‬خٕ‬ ‫‪ًُ َُّٓ ٝ‬ي ‪َّ ٞٛ‬‬
‫ر‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى آهَ ‪ ٠ٔٔ٣‬حُ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى حٌُ‪ٓ ٢٘ٛ‬وخرَ حُ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى حُؼ‪٢٘٤‬‬
‫حُوخٍؿ‪ٝ ، ٢‬حُظ‪ٍٞ‬سُ حٌُ‪َّ٤٘ٛ‬ش ‪ ٢ٛ‬حُظ‪ ٢‬طٔؼَِّ حُٔخ‪٤ٛ‬ش حُظ‪ٍ ٢‬رٔخ‬
‫‪ٕ٧‬‬ ‫طظ‪ٞ‬حؿي ك‪ ٢‬ػخُْ حُوخٍؽ ‪ٍ ٝ‬رٔخ طظ‪ٞ‬حؿي ك‪ ٢‬ػخُْ حٌُ‪َّ ، ٖٛ‬‬
‫حُٔخ‪٤ٛ‬ش حػظزخٍ‪٣‬ش ‪ ٫‬أطخُش ُ‪ٜ‬خ ‪ٝ ٫ ٝ‬حهغ ‪ ٝ‬ح‪٧‬طخُش ُِ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى كوؾ‬
‫إٔ ش‪٤‬ج‪٤‬ش حُش‪٢‬ء رظ‪ٍٞ‬ط‪٫ ٚ‬‬ ‫‪ ٝ ،‬هي ػزض ك‪ ٢‬حُلٌٔش حُٔظؼخُ‪٤‬ش َّ‬
‫رٔخىط‪ ٝ ٚ‬ر٘خ ًء ػِ‪ ٚ٤‬كخٗؼٌخّ حُظ‪ٍٞ‬س ‪٣‬ؼ٘‪ ٢‬حٗؼٌخّ ٗلْ ًُي‬
‫حُش‪٢‬ء ‪ ٫‬ؿ‪. َٙ٤‬‬
‫‪ٝ‬ػِ‪ ٠‬ػ‪ٞ‬ء‪ ٙ‬ط٘لَ أػظْ ٓشٌِش أ‪ٓ ٢ٛ ٝ ٫‬شٌِش حُٔؼَكش ‪،‬‬
‫طلظ‪ٌٛ َ٤‬ح حُٔ‪ٞ‬ػ‪ٞ‬ع ‪ُ٣‬طِذ ك‪ٓ ٢‬زلغ حُ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى حٌُ‪ٖٓ ٢٘ٛ‬‬
‫حُلٌٔش حُٔظؼخُ‪٤‬ش‪.‬‬
‫حبٍَهب‪:‬‬
‫إ حُٔؼِ‪ ّٞ‬رخُؼِْ حُلظ‪ُٝ ٢ُٞ‬ؿ‪ٞ‬ى‪ ٙ‬حُؼِٔ‪ ٢‬ؿ‪ٝ َ٤‬ؿ‪ٞ‬ى‪ ٙ‬حُؼ‪.٢٘٤‬‬ ‫َّ‬
‫‪ٝ‬حُٔؼِ‪ ّٞ‬رخُؼِْ حُلؼ‪ٝ ١ٍٞ‬ؿ‪ٞ‬ى‪ ٙ‬حُؼِٔ‪ ٢‬ػ‪ٝ ٖ٤‬ؿ‪ٞ‬ى‪ ٙ‬حُؼ‪.٢٘٤‬‬
‫ض‪٤ٞٞ‬ف يُي‪:‬‬
‫إٔ حُظ‪ٍٞ‬س طظ‪ٞ‬حؿي ك‪ ٢‬حٌُ‪ٖٛ‬‬ ‫هي أشَٗخ اُ‪ٌٛ ٠‬ح ح‪ َٓ٧‬ك‪٤‬غ هِ٘خ َّ‬
‫ك‪ ٢‬حُؼِْ حُلظ‪ ٢ُٞ‬ك‪ُٜ ٌٕٞ٤‬خ ‪ٝ‬ؿ‪ٞ‬ى ػِٔ‪ ٞٛٝ ٢‬حُ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى حٌُ‪٢٘ٛ‬‬
‫‪٘ٛٝ‬خى ‪ٝ‬ؿ‪ٞ‬ى آهَ ك‪ ٢‬حُوخٍؽ ‪ ٠ُٔٔ٣‬حُ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى حُؼ‪ ٢٘٤‬كخُ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ىحٕ‬
‫إٔ حُلَم ر‪ٜٔ٘٤‬خ ك‪ ٢‬حُش َّيس‬‫حهظِلخ حهظ‪٬‬كخ ً رخُظشٌ‪٤‬ي ‪ ٫‬رخُلو‪٤‬وش أ‪َّ ١‬‬
‫‪ٝ‬حُؼؼق ‪ٝ‬حُٔؼش ‪ٝ‬حُؼ‪٤‬ن ‪ ٫‬رخُظزخ‪ ٝ ٖ٣‬ح‪ٗ٫‬لظخٍ ‪.‬‬
‫‪ٝ‬أ ّٓخ رخُ٘ٔزش اُ‪ ٠‬حُؼِْ حُلؼ‪ ١ٍٞ‬كخ‪ًٌُ ْ٤ُ َٓ٧‬ي ‪ ،‬كخُٔؼِ‪ّٞ‬‬
‫رخُؼِْ حُلؼ‪ٝ ١ٍٞ‬ؿ‪ٞ‬ى‪ ٙ‬حُؼِٔ‪ ٢‬ػ‪ٝ ٖ٤‬ؿ‪ٞ‬ى‪ ٙ‬حُؼ‪ً ، ٢٘٤‬ؼِْ‬
‫حُ٘لْ رٌحط‪ٜ‬خ ‪ٝ‬طلخط‪ٜ‬خ ‪ٝ‬كخ‪٫‬ط‪ٜ‬خ كؼ٘يٓخ ‪٣‬ؼَف ح‪ٔٗ٩‬خٕ ك‪ٖ٤‬‬
‫كِٗ‪ ٚ‬أَّٗ‪ ٚ‬كِ‪ٝ ٖ٣‬ك‪ ٖ٤‬كَك‪ ٚ‬أَّٗ‪ ٚ‬كَ َِ ٌف َٓٔ‪ًٌٝ ٍٝ‬ح رخُ٘ٔزش اُ‪٠‬‬
‫ٓخثَ كخ‪٫‬ص حُ٘لْ حُلٔ٘ش ٓ٘‪ٜ‬خ ‪ٝ‬حُوز‪٤‬لش‪ ،‬ك‪ ٌٜٙ‬حُٔؼَكش ُْ طظَ‬
‫اُ‪ ٖٓ ٚ٤‬ه‪ ٍ٬‬حُظ‪ ٍٞ‬حٌُ‪َّ٤٘ٛ‬ش رَ ػَك‪ٜ‬خ ٓؼَكشً كؼ‪َّ٣ٍٞ‬ش أ‪١‬‬
‫أَّٗ‪ٜ‬خ كخػَس ُي‪ٝ ، ٚ٣‬حَُٔ ك‪ ٢‬كظ‪ ٌٙٛ ٍٞ‬حُٔؼَكش أَّٗ‪٣ ٚ‬ؼَف‬
‫ٗل َٔ‪ ٚ‬ك‪٤‬ؼَف ً ََّ شت َٓطزؾ ر٘لٔ‪ٓ ٚ‬ؼَكشً كؼ‪َّ٣ٍٞ‬ش‪.‬‬
‫حبنخهب‪:‬‬
‫إ حُؼِْ حُلظ‪٘٣ ٢ُٞ‬ؤْ اُ‪ ٠‬حُظظ‪ٝ ٍٞ‬حُظظي‪٣‬ن‪.‬‬
‫‪ ٝ‬أ ّٓح جُؼِْ جُك‪٘٣ ٫ ١ٌٟٞ‬ؤْ اُ‪ ٠‬حُظظ‪ٝ ٍٞ‬حُظظي‪٣‬ن‪.‬‬
‫إٔ ٓ‪ٞ‬ؽٖ حُؼِْ حُلؼ‪ ٞٛ ١ٍٞ‬حُ٘لْ رٔخ ‪٢ٛ‬‬ ‫‪ٝ‬حَُٔ ك‪ًُ ٢‬ي َّ‬
‫ٗلْ ‪ ٫‬حٌُ‪ ٖٛ‬ك‪ ٬‬اىٍحى ك‪ ٢‬حُز‪ٝ ٖ٤‬ك‪٤‬غ ‪ ٫‬اىٍحى ك‪ ٬‬طظ ّ‪ٍٞ‬‬
‫حُظظ‪ٝ ٍٞ‬حُظظي‪٣‬ن هٔٔخٕ ٖٓ أهٔخّ‬ ‫ُّ‬ ‫‪ ٫ٝ‬طظي‪٣‬ن ‪٘ٓٝ ،‬شَف َّ‬
‫إٔ‬
‫ح‪٩‬ىٍحى حٌُ‪.٢٘ٛ‬‬
‫‪6‬‬
‫تؼشٌف انؼهى انحصىنً‪:‬‬
‫‪ ٖٓٝ‬ه‪ٓ ٍ٬‬خ ًًَٗخ‪ٛ‬خ ٖٓ ح‪ ٍٞٓ٧‬هي ‪ٝ‬طِ٘خ اُ‪ٗ ٠‬ط‪٤‬ؿط‪ٖ٤‬‬
‫ٓ‪ٜٔ‬ط‪:٢ٛٝ ٖ٤‬‬
‫إ حُؼِْ حُلظ‪٣ ٢ُٞ‬ؼ٘‪ ٢‬جٗطرحع ‪ٌٞٚ‬ز جُٗ‪٢‬ء ك‪ ٢‬جًُ‪ ٖٛ‬أ‪ٝ‬‬ ‫‪َّ -1‬‬
‫رظؼز‪ َ٤‬أىم ق‪ٌٞٚ ٌٟٞ‬ز جُٗ‪٢‬ء ك‪ ٢‬جًُ‪. ٖٛ‬‬
‫إ ح‪ٔٗ٩‬خٕ ٖٓ ه‪ ٍ٬‬حُؼِْ حُلظ‪ٔ٣ ٢ُٞ‬ظِي ػِٔخ ً كؼ‪٣ٍٞ‬خ ً ‪،‬‬‫‪َّ -2‬‬
‫‪ًُٝ‬ي حُؼِْ حُلؼ‪ ٞٛ ١ٍٞ‬جُؼِْ ذحُ‪ٌٞٛ‬ز أػ٘‪ ٢‬جُ‪ٌٞٛ‬ز‬
‫‪ ٕ٧‬حُظ‪ٍٞ‬س كخػَس ُي‪ ٟ‬ح‪ٔٗ٩‬خٕ ‪ٝ،‬ػِ‪ٚ٤‬‬ ‫جًُ‪٤٘ٛ‬س ُِٔؼِ‪ًُٝ ّٞ‬ي َّ‬
‫ُ‪ٌٛ ٫ٞ‬ح حُؼِْ حُلؼ‪ُٔ ١ٍٞ‬خ طٔ ٌَّٖ ح‪ٔٗ٩‬خٕ إٔ ‪٣‬ظَ اُ‪ ٠‬حُؼِْ‬
‫إٔ ح‪ٔٗ٩‬خٕ‬ ‫حُلظ‪ ٢ُٞ‬أػ٘‪ ٢‬حُؼِْ رخ‪٧‬ش‪٤‬خء حُوخٍؿ‪٤‬ش ‪ ،‬كزٔخ َّ‬
‫‪٣‬ؼَف ٗل َٔ‪٣ٝ ٚ‬ؼَف حُظ‪ ٍٞ‬حُظ‪ ٢‬ط٘ؼٌْ ك‪ٗ ٢‬لٔ‪ًُ ًَُّ ٚ‬ي‬
‫‪٣‬ؼَف حُلوخثن حُؼ‪َّ٤٘٤‬ش ‪ٝ‬ح‪٧‬ش‪٤‬خء‬
‫َ‬ ‫رخُؼِْ حُلؼ‪ ١ٍٞ‬حٓظطخع إٔ‬
‫حُوخٍؿ‪٤‬ش‪.‬‬

‫انتصىس و انتصذٌق‬
‫‪1‬‬

‫‪٘٣‬ؤْ حُؼِْ حُلظ‪ ٢ُٞ‬ح‪ٍ٫‬طٔخٓ‪ ٢‬اُ‪ ٠‬هٔٔ‪ٔٛ ٖ٤‬خ حُظظ‪ٍٞ‬‬


‫‪ٝ‬حُظظي‪٣‬ن‬
‫جُط‪: ٞٛ ٌٞٛ‬‬
‫{ ئوٌجى جُٗ‪٢‬ء }‬
‫جُط‪ٛ‬ى‪٣‬ن ‪: ٞٛ‬‬
‫{ جإليػحٕ ذحُ٘ٓرس ‪ٝ ،‬جُكٌْ ذٔطحذوس جُ٘ٓرس ُِ‪ٞ‬جهغ أ‪ٝ‬‬
‫ػىّ ٓطحذوط‪ٜ‬ح ُِ‪ٞ‬جهغ }‬
‫__________________________‬
‫‪ 1‬حُٔ٘ظ‪ٓٞ‬ش ؽ ‪ 1‬ص ‪8‬‬
‫تىضٍح رنك‪:‬‬
‫إ ح‪ٔٗ٩‬خٕ ػ٘يٓخ ‪٣‬يٍى ش‪٤‬جخ ً ك‪ٌٜ‬ح ‪٣ ٫‬ؼ٘‪ ٢‬أّٗ‪ ٚ‬ط َّيم ر‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى‪ ٙ‬أ‪ٝ‬‬ ‫َّ‬
‫ػيٓ‪، ٚ‬أ‪ ٝ‬رٌ‪٤‬ل‪٤‬خط‪ ٝ ٚ‬كخ‪٫‬ط‪ ٖٓ ٚ‬ؽ‪ ٝ ُٚٞ‬ػَػ‪ٝ ٚ‬حٍطلخػ‪ُٚٗٞٝ ٚ‬‬
‫كبٕ ٓـَى ح‪٩‬ىٍحى ‪ ِِٚٓ٣ ٫‬حُظظي‪٣‬ن كَدَّ ُٓيٍ ٍ‬
‫ى‬ ‫‪ٝ‬ؿ‪ًُ َ٤‬ي َّ‬
‫إٔ جُط‪ٞٛ ٌٞٛ‬‬ ‫ُِش‪٢‬ء ‪ٓٝ‬ظظ ِّ‪ ُٚ ٍٞ‬ى‪ ٕٝ‬إٔ ‪ٌ٣‬ػٖ ر‪ ٚ‬ك‪٤‬غ ّ‬
‫جإلوٌجى جُٓحيؼ ؿ‪ ٍ٤‬جُٔوطٍٕ ذحُط‪ٛ‬ى‪٣‬ن ‪ٝ‬جإليػحٕ ًظظ‪ٍٞ‬‬
‫طظ‪ ٍٞ‬حُ ٌََّ أ‪ ٝ‬حُشـخػش ‪ ،‬أ‪ ٝ‬حُزوَ‬ ‫ُّ‬ ‫حُ‪ٜٞ‬حء أ‪ ٝ‬طظ‪ ٍٞ‬حُـزَ ‪ ،‬أ‪ٝ‬‬
‫ًظظ‪ ٍٞ‬ؿزَ ٖٓ ٗ‪ٍٞ‬‬‫ُّ‬ ‫أ‪ ٝ‬حُو‪ٞ‬ف ‪ًٝ‬ظظ‪ ٍٞ‬حُلَٓش أ‪ ٝ‬حُ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬د أ‪ٝ‬‬
‫طظ‪ ٍٞ‬كَحٍس حُـ ّ‪ ٞ‬أ‪ ٝ‬كٖٔ حٌَُّ‬ ‫ُّ‬ ‫ّ ػ‪٬‬ػش أ‪ٝ‬‬ ‫أ‪ ٝ‬اٗٔخٕ ً‪ٍ ١‬إ‪ٍ ٝ‬‬
‫أ‪ ٝ‬هزق حُزوَ ‪ًٌُٝ،‬ي ٓخ ُ‪ ٞ‬طظ َّ‪ٍٗٞ‬خ حُ٘ٔذ ؿ‪ َ٤‬حُٔظلوِّوش ك‪٢‬‬
‫حُ‪ٞ‬حهغ حُوخٍؿ‪ً ، ٢‬ظٔ٘‪ ٢‬حُ‪ٞ‬ط‪ ٍٞ‬اُ‪ٓ ٠‬وخّ حُٔوَِظ‪ ٖ٤‬أ‪ ٝ‬طَّٔ٘‪٠‬‬
‫حُـ‪ٜ‬خى طلض ٍح‪٣‬ش ح‪ٓ٩‬خّ حُٔؼظ‪ ّٞ‬ػِ‪ ٚ٤‬حُٔ‪ ّ٬‬أ‪ ٝ‬حُظَ ِّؿ‪ ٢‬رِ‪ٞ‬ؽ‬
‫ح‪ٓ٧‬زخد ك‪ ٢‬ه‪ ٍٞ‬كَػ‪: ٕٞ‬‬
‫{ُؼِِّ‪ ٢‬أذِؾ جألْرحخ}‬
‫أ‪ ٝ‬ح‪ َٓ٧‬أ‪ ٝ‬حُ٘‪ ٢ٜ‬أ‪ ٝ‬ح‪ٓ٫‬ظل‪ٜ‬خّ ‪ًٌُٝ‬ي حُٔؼخف ٓ‪ٜٔ‬خ ؽخُض‬
‫ح‪٩‬ػخكش ‪ٝ‬حُظلش ‪ٝ‬حُٔ‪ٞ‬ط‪ٞ‬ف ٓ‪ٜٔ‬خ ًؼَص حُظلخص ‪ ٝ‬حُظِش‬
‫‪ٝ‬ؽَف ٖٓ حُـِٔش حُشَؽ‪٤‬ش ٓؼَ‪:‬‬ ‫ٌ‬ ‫‪ٝ‬حُٔ‪ٞ‬ط‪ٍٞ‬‬
‫{‪ ٝ‬أَُّ‪ ٞ‬جْطوحٓ‪ٞ‬ج ػِ‪ ٠‬جُطٍ‪٣‬وس }‬
‫حُظظ‪ٍٞ‬حص‬
‫ُّ‬ ‫ٖٓ ؿ‪ ًًَ َ٤‬ؿ‪ٞ‬حد حُشَؽ كٌَُّ ‪ ٌٙٛ‬حُٔ‪ٞ‬حٍى طؼ ُّي ٖٓ‬
‫ن ‪ٝ‬اًػخٕ ‪ٍٝ ْ٤ُ َّٚٗ٧ ،‬حث‪ٜ‬خ ش‪٢‬ء ‪٣‬طخرن‬ ‫حُٔخًؿش ٖٓ ؿ‪ َ٤‬طظي‪ٍ ٣‬‬
‫ح‪٩‬ىٍحى أ‪٣ ٫ ٝ‬طخرن ك‪ ٬‬اًػخٕ ‪ ٫ٝ‬كٌْ ك‪٤‬غ ‪ ٫‬طشظَٔ ػِ‪٠‬‬
‫إٔ حُ٘ٔزش ؿ‪ َ٤‬طخ َّٓش أ‪ ٝ‬أٗ‪ٜ‬خ طخ َّٓش ‪٫ ٌُٖٝ‬‬ ‫ٗٔز ٍش أ‪ ٝ‬طشظَٔ ا‪َّ ّ٫‬‬
‫ٓظيحه‪َّ٤‬ش ُ‪ٜ‬خ ك‪ ٢‬حُ‪ٞ‬حهغ حُوخٍؿ‪. ٢‬‬
‫‪8‬‬
‫‪ٝ‬أ ّٓخ حُظظي‪٣‬ن ك‪:ٜٞ‬‬
‫{جإلوٌجى جُٔوطٍٕ ذحإليػحٕ ذحُ٘ٓرس ‪ٝ ،‬جُكٌْ‬
‫ذٔطحذوط‪ٜ‬ح ُِ‪ٞ‬جهغ أ‪ ٝ‬ػىّ ٓطحذوط‪ٜ‬ح}‬
‫‪ًُٝ‬ي ًٔخ ُ‪ ٞ‬هِ٘خ جُـ‪٤‬رس قٍجّ ‪ٝ‬أًػ٘خ رخُلٌْ أػ٘‪ ٢‬كَٓش حُـ‪٤‬زش ‪،‬‬
‫حُظظ‪ ٍٞ‬ؿ‪ َ٤‬حُٔٔظظزغ ُِلٌْ ‪.‬‬
‫ُّ‬ ‫‪ٝ‬أ ّٓخ اًح شٌٌ٘خ ك‪ٖٓ ٜٞ‬‬
‫حُـ‪ ٞ‬كخ ٌٍّ كٌَ ‪ٌٙٛ‬‬
‫ُّ‬ ‫ًٌُي ُ‪ ٞ‬هِ٘خ حُلِْ كٖٔ ‪ ،‬حُِ‪ٛ‬ي كٖٔ ‪،‬‬
‫حُوؼخ‪٣‬خ طظي‪٣‬و‪َّ٤‬ش ‪ٗٝ ،‬ؼ٘‪ ٢‬رخُظظي‪٣‬ن حُظظ‪ ٍٞ‬حُٔٔظظزغ ُِلٌْ‬
‫‪ٝ‬ح‪ً٩‬ػخٕ ‪.‬‬
‫إٔ ٓظؼَِّن حُظظي‪٣‬ن ‪٘٣‬لظَ ك‪ ٢‬ش‪ٍ ٢‬ء ‪ٝ‬حكي ‪ٞٛٝ‬‬ ‫‪٘ٛ ٖٓٝ‬خ ٗؼَف َّ‬
‫حُ٘ٔزش حُلٌُٔ‪٤‬ش ر‪ ٖ٤‬حُٔ‪ٞ‬ػ‪ٞ‬ع ‪ٝ‬حُٔلٔ‪ ٍٞ‬ػ٘ي ح‪ً٩‬ػخٕ رٔطخروظ‪ٜ‬خ‬
‫ُِ‪ٞ‬حهغ أ‪ ٝ‬ػيّ ٓطخروظ‪ٜ‬خ ُ‪. ٚ‬ك٘لٖ ك‪٤‬غ أًػّ٘خ رلَٓش حُـ‪٤‬زش‬
‫‪ٝ‬رلٖٔ حُ ِلِْ ‪ٝ‬رلَحٍس حُـ ّ‪ٝ ٞ‬ط َّيه٘خ ر‪ٜ‬خ طخٍص ‪ ٌٙٛ‬حُظظ‪ٍٞ‬حص‬
‫حُٔظؼِِّوش رخُ٘ٔزش حُلٌٔ‪٤‬ش ٓ‪ُٓ٬‬ش ُِظظي‪٣‬ن ‪ٝ‬ح‪ً٩‬ػخٕ ‪ًٌُٝ‬ي ُ‪ٞ‬‬
‫أًػّ٘خ رو‪٬‬ف طِي ح‪٧‬هزخٍ ًٔخ ُ‪ ٞ‬أًػّ٘خ رؤٕ حُـ‪ ْ٤ُ ٞ‬رلخٍ رَ‬
‫‪ ٞٛ‬رخٍى كوي طيه٘خ رخُ٘ٔزش ‪ ٌُٖٝ‬ك‪ ٌٙٛ ٢‬حََُّٔس ‪ ٌٕٞ٣‬حُظظي‪٣‬ن‬
‫ٓظؼِِّوخ ً رو‪٬‬ف حُ٘ٔزش ر‪ ٖ٤‬ؽَك‪ ٢‬حُوزَ ك‪٤‬غ أّٗ‪ٜ‬خ ؿ‪ٓ َ٤‬طخروش‬
‫ُِ‪ٞ‬حهغ‪.‬‬

‫َتبئج حالحخ ‪:‬‬


‫‪٘ٛ ٖٓٝ‬خ ‪ٌ٘٘ٔ٣‬خ إٔ ٗٔظ٘ظؾ أٓ‪ٍٞ‬حً ػ‪٬‬ػش ‪:‬‬
‫ٍ‪:‬إ حُظظي‪٣‬ن ‪٣ ٫‬ظؼِن رخُٔلَىحص أط‪ ً٬‬رَ ‪٣‬وظضُّ رخُ٘ٔزش‬‫ح‪َّ َّٝ ٧‬‬
‫حَُحرطش ر‪ٓ ٖ٤‬لَىس ‪ٓٝ‬لَىس أهَ‪ً ٟ‬خُٔزظيأ ‪ ٝ‬حُوزَ أ‪ ٝ‬حُٔ‪ٞ‬ػ‪ٞ‬ع‬
‫‪ٝ‬حُٔلٔ‪. ٍٞ‬‬
‫إٔ حُ٘ٔزش حُظِّ‪٣ ٢‬ظؼَِّن ر‪ٜ‬خ حُظظي‪٣‬ن ‪٣‬ظ‪ٞ‬هق ‪ٝ‬ؿ‪ٞ‬ى‪ٛ‬خ‬ ‫حُؼخٗ‪: ٢‬رٔخ َّ‬
‫‪ٝ‬طظ‪ٍٞ‬‬
‫ُّ‬ ‫طظ‪ٍٔٛٞ‬خ أ َّ‪ً٫ٝ‬‬‫ُّ‬ ‫ػِ‪ ٠‬ؽَك‪ٍ ٖ٤‬ث‪ ٖ٤٤ٔ٤‬ك‪ ٬‬ر َّي اًحً ٖٓ‬
‫حُ٘ٔزش ػخٗ‪٤‬خ ً ػ َّْ حُظظي‪٣‬ن ر‪ٜ‬خ‪.‬‬
‫طظ‪ٍٞ‬حص ػ‪٬‬ػش ‪:٢ٛ‬‬
‫ُّ‬ ‫كبًحً ‪٣‬ظ‪ٞ‬هَّق ً َُ طظي‪٣‬ن ػِ‪٠‬‬
‫‪ -1‬طظ‪ ٍٞ‬حُٔ‪ٞ‬ػ‪ٞ‬ع ‪.‬‬
‫طظ‪ ٍٞ‬حُٔلٔ‪. ٍٞ‬‬ ‫‪ُّ -2‬‬
‫طظ‪ ٍٞ‬حُ٘ٔزش ‪.‬‬ ‫‪ُّ -3‬‬
‫‪ٝ‬أٓخ ٓخثَ حُو‪ٞ٤‬ى حَُٔطزطش رخُطَك‪ً ٖ٤‬خ‪ٝ٧‬طخف ‪ٝ‬ح‪٧‬ك‪ٞ‬حٍ‬
‫كظظ‪ٍٛٞ‬خ ‪ ٌٕٞ٣‬ػٔ٘‪٤‬خ ً طخرؼخ ً ُ‪ٜٔ‬خ ‪.‬‬ ‫ُّ‬
‫حُظظ‪ ٍٞ‬حُ‪ُِ ُّ٬‬ظظي‪٣‬ن‬‫ُّ‬ ‫‪:‬إ اؽ‪٬‬م ًِٔش حُظظي‪٣‬ن ػِ‪٠‬‬ ‫حُؼخُغ َّ‬
‫حُظـ‪ٞٛ ُٞ‬‬
‫ُّ‬ ‫‪ ْ٤ُ ٝ ١‬رلو‪٤‬و‪ٝ ، ٢‬حُٔزٍَ ُ‪ٌٜ‬ح‬ ‫م ٓـخُ ٌّ‬ ‫اؽ‪ٌ ٬‬‬
‫حُظ‪ ُّ٬‬ر‪ٜٔ٘٤‬خ كٔٔ‪٘٤‬خ‪ ٙ‬رخْٓ ‪.ُٚٓ٫‬‬

‫انجهم‬
‫رٔ٘خٓزش حُزلغ ػٖ حُؼِْ ‪ٝ‬أهٔخٓ‪٣ ٚ‬ظليع حُٔ٘طو‪ ّٕٞ٤‬ػٖ حُـ‪َٜ‬‬
‫‪ ٕ٧‬حُؼِْ ‪٣‬وخرَ حُـ‪ َٜ‬طَوخرَ حٌَُِٔش ‪ٝ‬ػيٓ‪ٜ‬خ‪ 1‬كخُـ‪َٜ‬‬ ‫أ‪٣‬ؼخ ً ‪ًُٝ‬ي َّ‬
‫‪ ٞٛ‬ػيّ حُؼِْ ‪ٓ ٫‬طِوخ رَ ك‪ ٖٔ٤‬شؤُٗ‪ ٚ‬إٔ ‪َ٣‬ؼِْ ك‪ُ٣ ٬‬طِن حُـخ‪َٛ‬‬
‫ػِ‪ ٖٓ ْ٤ُ ٖٓ ٠‬شؤِٗ‪ ٚ‬إٔ ‪٣‬ظؼِْ كِ‪ ْ٤‬حُلخثؾ ؿخ‪ ٫ٝ ً٬ٛ‬حُشـَ‬
‫ؿخ‪ ٌَ ٛ‬رَ ‪٣ ٫‬وخٍ ُِلٔخٍ أٗ‪ ٚ‬ؿخ‪ َٛ‬ا‪ٓ ٫‬ـخُحً ‪ ٝ‬طٔخٓلخ ً ‪ٗ ،‬ؼْ‬
‫‪٣‬ظق اؽ‪٬‬م ال ػحُْ ػِ‪ ٠‬طِي ح‪٧‬ش‪٤‬خء ‪ٝ ،‬ر‪ ٖ٤‬حُٔل‪ ٖ٤ٜٓٞ‬كَ ٌ‬
‫م‬
‫‪ٝ‬حػق ‪ُ٣‬ؼَف رخُظؤ َُّٓ ‪.‬‬

‫__________________________‬
‫‪ٍ 1‬حؿغ حُظللش‬
‫‪11‬‬
‫‪ ٕ٧‬ح‪ٔٗ٩‬خٕ ُ‪ ٚ‬هخرِ‪َّ٤‬ش‬ ‫كخُـ‪ُٔ٘٣ َٜ‬ذ اُ‪ ٠‬ح‪ٔٗ٩‬خٕ هخطَّش ‪ًُ ٝ‬ي َّ‬
‫حُظؼِّْ ‪ ٖٓٝ‬شؤٗ‪ ٚ‬إٔ ‪ ٌٕٞ٣‬ػخُٔخ ً ‪.‬‬
‫غ َّْ ‪٣ ٫:‬ول‪ ٠‬ػِ‪٤‬ي إٔ ح‪ ٍٞٓ٧‬حُؼيٓ‪ّ٤‬ش ُ‪ُٜ ْ٤‬خ ‪ٝ‬حهغ ٓٔظوَ ك‪٢‬‬
‫هزخٍ ح‪ ٍٞٓ٧‬حُ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى‪٣‬ش ك‪ٝ ٬‬حهغ ك‪ ٢‬حُوخٍؽ أ‪ ٝ‬ك‪ ٢‬حٌُ‪٣ ٖٛ‬طِن‬
‫ػِ‪ ٚ٤‬حْٓ حُـ‪ َٜ‬رَ ح‪ٔٗ٩‬خٕ اًح ُْ ‪٣‬ظؼِْ حُش‪٢‬ء ٓ‪ٞ‬ف ‪ًٚ٘ٛ ٌٕٞ٣‬‬
‫هخ ٍٍ ٓ٘‪ ٚ‬كزٔخ أَّٗ‪٣ ُْ ٚ‬ظؼَف ػِ‪ًُ ٠‬ي حُٔل‪ ّٜٞ‬ك‪٤‬غ ‪ٔ٣ ٫‬ظِي‬
‫ط‪ٍٞ‬سً ‪ٝ‬حػلشً ُ‪ ٚ‬كِْ طلؼَ ُي‪ ٚ٣‬طِي حُظ‪ٍٞ‬س حٌُ‪٤٘ٛ‬ش كل‪٘٤‬ج ٌٍ‬
‫‪ُ٣‬طِن ػِ‪ ٚ٤‬أٗ‪ ٚ‬ؿخ‪ َٛ‬ر‪ٜ‬خ ‪ ،‬كٔؼَكش حُـ‪ ٫ َٜ‬طظ‪ ََّٔ٤‬ا‪ ٖٓ ٫‬ه‪ٍ٬‬‬
‫حُظظ‪٣ٍٞ‬ش أ‪ ٝ‬حُظظي‪٣‬و‪٤‬ش ُْ ‪ُِ ٌٖ٣‬ـ‪َٜ‬‬ ‫ُّ‬ ‫حُؼِْ ‪ ،‬كِ‪ ٫ٞ‬حُؼِْ رخُٔلخ‪ْ٤ٛ‬‬
‫ٓل ٌَ ٖٓ ح‪٩‬ػَحد أريحً ‪٤ً ،‬ق ! ‪ ٞٛٝ‬ػـَسٌ ٓظِٔشٌ ‪ ٝ‬ط‪٤‬خ‪ٓ ٌٙ‬لغٌ ‪،‬‬
‫كخٌُ‪ ١‬طل ََّٔ ٓٔج‪٤ُٞ‬ش طشو‪٤‬ض ًُي حُـ‪ َِّٙ٤ٓٝ َٜ‬ػٖ ٓخثَ أكَحى‬
‫حُـ‪ ٞٛ ْ٤ُ َٜ‬ا‪ًُ ٫‬ي حُش‪٢‬ء حُ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى‪ ١‬حٌُ‪ ١‬ط َّ‪ ٍٙٞ‬ح‪ٔٗ٩‬خٕ ك‪٢‬‬
‫ً‪ٔٓ ٚ٘ٛ‬زوخ ً ‪.‬‬
‫ٓؼ‪ً : ٬‬خٕ ‪٣‬ؼِْ ٓل‪ ّٜٞ‬حُـ‪ٓ ٝ ٞ‬ل‪ ّٜٞ‬حُزَ‪ٝ‬ىس ػ َّْ أٍحى إٔ ‪٘ٔ٣‬ي‬
‫حُؼخٗ‪ ٢‬اُ‪ ٠‬ح‪ ٍَّٝ ٧‬ك‪٤‬و‪ ٍٞ‬جُؿ‪ ٞ‬ذحٌ ٌو كَأ‪ٗ ٟ‬لٔ‪ ٚ‬ؿخ‪ ً٬ٛ‬روظ‪ٞ‬ص‬
‫حُ٘ٔزش ر‪ ٖ٤‬حُزَ‪ٝ‬ىس ‪ ٝ‬حُـ ّ‪ ٞ‬ك‪٤‬غ ‪٣ ٫‬ؼِْ رٌُي ‪ ،‬كِ‪ ٫ٞ‬ػِٔ‪ ٚ‬رٔل‪ّٜٞ‬‬
‫جُؿ‪ٓ ٝ ٞ‬ل‪ ّٜٞ‬جُرٍ‪ٝ‬وز ‪ٓ ٝ‬ل‪ ّٜٞ‬ذٍ‪ٝ‬وز جُؿ‪ ٫ُٞ ٝ ? ٞ‬طظ‪ٍٙٞ‬‬
‫ُ‪ ٌٜٙ‬حُٔلخ‪ ْ٤ٛ‬حُؼ‪٬‬ػش ‪٤ً ،‬ق ًخٕ ‪٣‬ـ‪ َٜ‬ذحُ٘ٓرس جُكٌٔ‪٤‬س أػ٘‪٢‬‬
‫رَ‪ٝ‬ىس حُـ‪ ٞ‬ك‪ ٢‬حُظَف حُوخص ‪ ٝ‬حُِٓخٕ حُلخُ‪ ٢‬؟‬
‫ك‪ٝ ٬‬حهغ اًحً ُِـ‪ َٜ‬ا‪ ٖٓ ٫‬ه‪ ٍ٬‬حُؼِْ كخُٔؼِ‪ٓٞ‬خص حُظظ‪٣ٍٞ‬ش‬
‫حُؼ‪٬‬ػش ًخٕ ُ‪ٜ‬خ ى‪ ٍٝ‬ك‪ٓ ٢‬ؼَكش حُـ‪ َٜ‬رخُ٘ٔزش حُلٌُٔ‪٤‬ش كِ‪٫ٞ‬‬
‫حُظظ‪٣ٍٞ‬ش ُٔخ ًخٕ ُِـ‪ٓ َٜ‬ؼ٘‪ ٠‬أريحً‪.‬‬ ‫ُّ‬ ‫طظ ّ‪ ٍٞ‬طِي حُٔلخ‪ْ٤ٛ‬‬

‫تؼشٌف انجهم‬
‫‪ ٖٓٝ‬حُ‪ ُّ٬‬إٔ ٗؼَِّف حُـ‪ًٔ َٜ‬خ ػََّك٘خ حُؼِْ ك٘و‪ ٍٞ‬إ حُؼِْ‬
‫‪ ٞٛ‬كؼ‪ ٍٞ‬ط‪ٍٞ‬س حُش‪٢‬ء ك‪ ٢‬حٌُ‪ ٖٛ‬كخُـ‪:ٞٛ َٜ‬‬
‫{ ػىّ ق‪ٌٞٚ ٌٟٞ‬ز جُٗ‪٢‬ء ك‪ ٢‬جًُ‪} ٖٛ‬‬
‫ك‪ٜ٘‬خى ش‪٢‬ء ك‪ ٢‬حُ‪ٞ‬حهغ (‪ ٞٛ ٝ‬أػْ ٖٓ حٌُ‪ ٝ ٖٛ‬حُؼ‪)ٖ٤‬‬
‫‪٘ٛٝ‬خى ط‪ٍٞ‬س ً‪٤٘ٛ‬ش ‪ٌَُّٜ٘ ٝ‬خ ؿ‪ٓ َ٤‬طخروش ُِ‪ٞ‬حهغ ‪ ،‬كبًحً ك‪٢‬‬
‫ًَ ؿ‪ َٜ‬رخُ‪ٞ‬حهغ ‪٘ٛ‬خى ػِ ٌْ رخُظ‪ٍٞ‬س حٌُ‪٤٘ٛ‬ش ‪ًُ ٝ‬ي حُؼِْ ‪ٞٛ‬‬
‫حٌُ‪ٌٛ ِِّ٤ٔ٣ ١‬ح حُـ‪ َٜ‬ػٖ ؿ‪ ٖٓ َٙ٤‬أكَحى‪ٝ ٙ‬أٓخ ُ‪ ُْ ٞ‬طٌٖ‬
‫‪٘ٛ‬خى ط‪ٍٞ‬س أط‪ ً٬‬ك‪ ٬‬ؿ‪ َٜ‬رخُٔؼ٘‪ ٠‬حُٔظطِق ًٔخ ُ‪ٞ‬‬
‫‪٫‬كظ٘خ ً‪ ٖٛ‬حُطلَ ك‪ ٜٞ‬هخ ٍٍ ٖٓ حُظ‪ ٫ ٝ ٍٞ‬طٔخ‪ ِ٣‬ر‪ٓ ٖ٤‬خ‬
‫‪٣ ٫‬ؼِٔ‪ٜ‬خ أط‪ ٫ َّٚٗ٧ ً٬‬طٔخ‪ ِ٣‬ر‪ ٖ٤‬ح‪٩‬ػيحّ ‪ ٝ‬اَّٗٔخ حُظٔخ‪ِ٣‬‬
‫‪ ٌٕٞ٣‬ر‪ ٖ٤‬حُ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى‪٣‬خص ‪.‬‬

‫تصىسي و تصذٌقً‬ ‫ُّ‬ ‫انجهم‬


‫‪ٝ ١‬‬ ‫ػ٘يٓخ طليػ٘خ ػٖ حُؼِْ هِ٘خ أَّٗ‪٘٣ ٚ‬ؤْ اُ‪ ٠‬هٔٔ‪ ٖ٤‬طظ‪ٍّ ٍٞ‬‬
‫إٔ حُـ‪٣ َٜ‬وخرَ حُؼِْ ك‪٤‬ظَّظق رؤ‪ٝ‬طخك‪٘٣ ٝ ٚ‬ؤْ‬ ‫طظي‪٣‬و ٍّ‪ ٝ ٢‬رٔخ َّ‬
‫طظ‪ ٝ ١ٍٞ‬ؿ‪ ٍَ ٜ‬طظي‪٣‬و ّ‪. ٢‬‬
‫ُّ‬ ‫اُ‪ ٠‬أهٔخٓ‪ ، ٚ‬ك‪٘٤‬ؤْ اُ‪ ٠‬ؿؼ ٍَ‬
‫تىضٍح‬
‫حُـٖ ٌُخٕ ػِٔ٘خ ػِٔخ ً‬ ‫ّ‬ ‫طظ‪ ٍٞ‬كو‪٤‬وش حٌُ‪َٜ‬رخء أ‪ٝ‬‬ ‫ُّ‬ ‫ُ‪ًّ٘ ٞ‬خ ٗظٔ ٌَّٖ ٖٓ‬
‫طظ‪٣ٍٞ‬خ ً ‪ ٌُٖ ٝ‬ك‪٤‬غ ‪ٔٗ ٫‬ظِي ٓؼَ ‪ٌٛ‬ح حُظظ‪ ٍٞ‬كبًحً ٗـ‪ َٜ‬ر‪ٜٔ‬خ ‪ٝ‬‬ ‫ُّ‬
‫طظ‪ًٌُٝ ، ١ٍٞ‬ي رخُ٘ٔزش اُ‪ ٠‬حُـ‪َٜ‬‬ ‫ُّ‬ ‫ؿ‪ِٜ٘‬خ ‪ٌٛ‬ح ‪ ٞٛ‬ؿ‪ٌَ ٜ‬‬
‫حُظظي‪٣‬و‪ ٢‬كٖٔ ‪٣ ٫‬ؼِْ ر‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى حُ٘ٔزش ر‪ ٖ٤‬حُزَ‪ٝ‬ىس ‪ ٝ‬حُـ ّ‪ ٞ‬كؼ‪ ً٬‬ك‪ٜٞ‬‬
‫‪ ٕ٧،‬حُـ‪ َٜ‬ك‪٘٤‬ج ٌٍ هي طَ ًَِّ ػِ‪٠‬‬
‫َّ‬ ‫‪٣‬ـ‪ َٜ‬رَ‪ٝ‬ىس حُـ ّ‪ ٞ‬رـ‪ َٜ‬طظي‪٣‬و‪٢‬‬
‫حُ٘ٔزش هخطَّش ‪ ٢ٛٝ‬حُظ‪٣ ٢‬ظؼِن ر‪ٜ‬خ حُظظي‪٣‬ن ًٔخ ٓ ََّ ‪ ،‬ك‪ ٜٞ‬ػخُ ٌْ‬
‫‪12‬‬
‫حُظظ‪ٝ ١ٍٞ‬ؿخ‪ َٛ‬ر‪ٜ‬خ‬
‫ُّ‬ ‫رخُٔ‪ٞ‬ػ‪ٞ‬ع ‪ ٝ‬حُٔلٔ‪ ٝ ٍٞ‬حُ٘ٔزش رخُؼِْ‬
‫رخُـ‪ َٜ‬حُظظي‪٣‬ن ‪.‬‬

‫انجهم ثضٍظ و يشكت‬


‫‪٘٣‬ؤْ حُـ‪ َٜ‬اُ‪ ٠‬هٔٔ‪ ٖ٤‬أ‪٣‬ؼخ ً رٔ‪٤‬ؾ ‪ًَّ َٓ ٝ‬ذ‬
‫جُؿ‪ َٜ‬جُرٓ‪:ٞٛ ١٤‬‬
‫{ إٔ ‪٣‬ؿ‪ َٜ‬جُٗ‪٢‬ء ‪ ٞٛٝ‬ػحُْ ذؿ‪} ِٜٚ‬‬
‫جُؿ‪ َٜ‬جًٍُٔد ‪:ٞٛ‬‬
‫{ إٔ ‪٣‬ؿ‪ َٜ‬جُٗ‪٢‬ء ‪ ٞٛٝ‬ال ‪٣‬ؼِْ ذؿ‪} ِٜٚ‬‬
‫ك‪ ٜٞ‬اًحً ؿخكَ ػٖ ؿ‪٣ ٫ ٝ ِٜٚ‬يٍ‪ ١‬رؤَّٗ‪ ٚ‬ؿخ‪ َٛ‬ك‪ٗ َٟ٤‬لٔ‪ ٚ‬ػخُٔخ ً‬
‫رخُش‪٢‬ء ‪ ،‬ك‪٤‬ظًَذ ؿ‪ ٖٓ ِٜٚ‬ؿ‪: ٖ٤ِٜ‬‬
‫ؿ‪ َٜ‬رخُ‪ٞ‬حهغ ‪ ٝ‬ؿ‪ َٜ‬ر‪ٌٜ‬ح حُـ‪ ، َٜ‬ك‪ ْ٤ُ ٜٞ‬ا‪ ّ٫‬ظِٔخص رؼؼ‪ٜ‬خ‬
‫د رو‪٤‬ؼش ‪٣‬لٔز‪ ٚ‬حُظٔإٓ ٓخ ًء‬ ‫ك‪ٞ‬م رؼغ ‪ًَٔٝ‬ح ٍ‬
‫‪٣‬و‪ ٍٞ‬رؼغ حُلٌٔخء ‪:‬‬
‫{ ئَّٕ ٖٓ هُىٌجش جإلٗٓحٕ ‪َُّ٤ٔٓ ٝ‬جض‪ ٞٛ ٚ‬أَّٗ‪٣ ٚ‬طٔ ٌَّٖ ٖٓ‬
‫جُط‪ٞ‬ؾ‪ ٝ ٚ‬جالٗطرح‪ ٙ‬ئُ‪ ٠‬ػِٔـ‪ٝ ٚ‬ؾ‪ ِٜٚ‬ك‪٤‬ؼِْ ذأَّٗ‪٣ ٚ‬ؼِْ ‪ٝ‬‬ ‫ُّ‬
‫‪1‬‬
‫‪٣‬ؼِْ ذأَّٗ‪ ٚ‬ال ‪٣‬ؼِْ }‬
‫كخُل‪ٞ٤‬حٗخص إ ًخٗض طؼِْ ك‪ ٫ ٢ٜ‬طؼِْ رؤَّٗ‪ٜ‬خ طؼِْ ًٔخ أَّٗ‪ٜ‬خ‬
‫ك‪ٔ٘٤‬خ طـ‪ ٫ َٜ‬طؼِْ أَّٗ‪ٜ‬خ ‪ ٫‬طؼِْ ‪.‬‬

‫ال أػهى َصف انؼهى‬


‫حُٔؼَ‪ٝ‬ف َّ‬
‫إٔ ح‪ٔٗ٩‬خٕ حٌُ‪٣ ٫ ١‬ؼِْ حُش‪٢‬ء هي حًظٔذ ٗظق حُؼِْ‬
‫ُ‬
‫حُ٘ظق ح‪٥‬هَ ‪ ٞٛ ٝ‬حُؼِْ رخُش‪٢‬ء‬ ‫‪ ٞٛٝ‬حُؼِْ رـ‪ٝ ِٜٚ‬رو‪٢‬‬
‫__________________________‬
‫‪ 1‬أط‪ ٍٞ‬حُلِٔلش ؽ‪ 3‬ص‪ 186‬رخُلخٍٓ‪٤‬ش‬
‫حُٔـ‪ ٝ ٍٜٞ‬حُ‪ٞ‬ط‪ ٍٞ‬اُ‪ ٠‬حُؼِْ حُؼخٗ‪٣ ٢‬ظ‪ٞ‬هَّق ػِ‪ ٠‬كٖٔ‬
‫ح‪ٓ٫‬ظلٔخٍ ‪ ٝ‬حُٔئحٍ ‪ٝ‬هي ‪ٍٝ‬ى ك‪ ٢‬حُلي‪٣‬غ حُشَ‪٣‬ق ػٖ ٍٓ‪ ٍٞ‬هللا‬
‫طِ‪ ٠‬هللا ػِ‪ٝ ٚ٤‬آُ‪: َِّْٓٝ ٚ‬‬
‫{ جُط‪ٞ‬وُّو ئُ‪ ٠‬جُ٘حِ ٗ‪ٛ‬قُ جُؼوَ ‪ ٝ‬قٓـُٖ جُٓإجٍ‬
‫‪1‬‬
‫ٗ‪ٛ‬قُ جُؼِْ ‪ ٝ‬جُطوى‪ ٍ٣‬ك‪ ٢‬جُ٘لوس ٗ‪ٛ‬ق جُؼ‪} ٕ٤‬‬
‫‪ ٕ٧‬ح‪ٔٗ٩‬خٕ ٓخ ىحّ أَّٗ‪ٚ‬‬‫ك‪ ٬‬هزق ‪ ٫ ٝ‬هط‪ٍٞ‬س ك‪ ٢‬حُـ‪ َٜ‬حُزٔ‪٤‬ؾ َّ‬
‫‪٣‬ؼِْ رـ‪ ِٜٚ‬كٔ‪ٞ‬ف ‪ٔ٣‬ؼ‪ُ٩ ٠‬حُش ‪ٌٛ‬ح حُـ‪. َٜ‬‬

‫ال ٌؼهى ثجههه!‬


‫‪ٝ‬أ ّٓخ حٌُ‪٣ ٫ ١‬ؼِْ رـ‪ ِٜٚ‬ك‪ ٜٞ‬ك‪ ٢‬ظِٔش ‪ ٍٞٗ ٫‬ك‪ٜ٤‬خ أط‪ ً٬‬كظ‪٠‬‬
‫ػِ‪ٔٓ ٠‬ظ‪َٓٝ ٟٞ‬ؼخص ‪ ،‬كٌ‪٤‬ق ‪ ٌٚ٘ٔ٣‬حُوَ‪ٝ‬ؽ ٖٓ ‪ ٌٙٛ‬حُظِٔش ؟‬
‫‪ٝ‬أؿِذ حُٔ َّيػ‪ُِ ٖ٤‬ؼِْ ‪ٝ‬حُلِٔلش هظ‪ٞ‬طخ ً أطلخد حُؼوخثي حُزخؽِش‬
‫‪ ٝ‬حُٔيحٍّ حُٔ٘لَكش ٓظ‪ٍِّ ٞ‬ؽ‪ ٕٞ‬ك‪ٌٛ ٢‬ح حُ٘‪ٞ‬ع ٖٓ حُـ‪، َٜ‬‬
‫ظَُّ ‪ ٕٝ‬ػِ‪ ٠‬حػظوخىحط‪ ْٜ‬رَ أ‪ٛٝ‬خٓ‪ْٜ‬‬ ‫‪ُٝ‬ـ‪ ِْٜٜ‬حًَُٔذ َٗح‪ِ ُ٣ ْٛ‬‬
‫حُزخؽِش حُ ُٔظَِّش ك‪٣ ٬‬ظَحؿؼ‪ ٕٞ‬ػ٘‪ٜ‬خ ه‪٤‬ي أِٗٔش ‪٣ ،‬و‪ ٍٞ‬ر‪ٞ‬ػِ‪٘٤ٓ ٢‬خ‬
‫ك‪ً ٢‬ظخر‪ ٚ‬ح‪٩‬شخٍحص ‪ٝ‬حُظ٘ز‪ٜ٤‬خص ‪:‬‬
‫{ ئ‪٣‬حى ‪ ٝ‬كطحٗسٌ ذطٍجء }‬
‫‪٣َ٣‬ي رٌُي حُـ‪ َٜ‬حًَُٔذ ‪.‬‬
‫ك‪٘٤‬زـ‪ٔٗ٪ُ ٢‬خٕ إٔ ‪ ٌٕٞ٣‬ا ّٓخ كط٘خ ً رٔخ ٌُِِٔش ٖٓ ٓؼ٘‪ ٠‬أ‪ ٝ‬إٔ‬
‫‪ٓ ٌٕٞ٣‬خًؿخ ً ًٌُي ‪ ،‬كخُٔخًؽ حٌُ‪٣ ١‬ؼِْ رٌٔحؿظ‪ٞٓ ٚ‬ف ‪٣‬زََٓؾ‬
‫ٓٔ‪ٛ َ٤‬خىف ً‪٣ ٫ ٢‬ظ‪ٍَّٞ‬ؽ ك‪ٓ ٢‬شخًَ ؿ‪َ٤‬‬ ‫ٍ‬ ‫طظَكخط‪ ٚ‬ك‪٤‬ؼؼ‪ٜ‬خ ك‪٢‬‬
‫ٓظَهَّزش ‪ ٝ‬رخُلؼَ ٓ‪ٞ‬ف ‪ٞ٣‬كن ك‪ًُ ٢‬ي ‪.‬‬
‫__________________________‬
‫‪ 1‬رلخٍ ح‪ٞٗ٧‬حٍ ؽ ‪ 114‬ص ‪ٍٝ 73‬ح‪ 21 ٚ٣‬رخد ‪1‬‬
‫‪14‬‬
‫‪ٝ‬هخٍ رؼغ حُٔلوو‪: ٖ٤‬‬
‫{ ئَّٕ ً ََّ ٖ‪٢‬ء ‪ٝ‬ؾ‪ٞ‬و‪ ٙ‬جُ٘حه‪ ٙ‬أك‪ ٖٓ َٟ‬ػىٓ‪ٚ‬‬
‫جُٔك‪ ٝ‬ئال جُؼِْ ذحُٗ‪٢‬ء ك‪ٞ‬ؾ‪ٞ‬و‪ ٙ‬جُ٘حه‪ ّ٤ُ ٙ‬أك‪َٟ‬‬
‫ٖٓ ػىٓ‪ٝ ٚ‬يُي ألَّٕ جإلٗٓحٕ جًُ‪ ١‬ال ‪٣‬ؼِْ جُٗ‪٢‬ء ػِٔح ً‬
‫ًحٓال ‪٣ ٞٛٝ‬طه‪ َ٤‬ذأَّٗ‪٣ ٚ‬ؼِٔ‪ ، ٚ‬ال ‪ٓ٣‬ؼ‪ ٠‬ك‪ ٢‬ضؼُِّٔ‪ٚ‬‬
‫كرطر‪٤‬ؼس جُكحٍ ْ‪ٞ‬ف ‪٣‬ط‪ ٠ٌٞ‬ك‪ ٢‬جُؿ‪ َٜ‬جًٍُٔد }‬
‫أقىل ‪:‬‬
‫إ أرَُ ٓظخى‪٣‬ن حُـخ‪ َٛ‬حًَُٔذ ‪ ْٛ‬حُٔ٘خكو‪٣ ٕٞ‬و‪ ٍٞ‬ػ٘‪ْٜ‬‬ ‫َّ‬
‫ٓزلخٗ‪ٝ ٚ‬طؼخُ‪:٠‬‬
‫‪}ٕٝ‬‬
‫ٗ ُؼ ٍُ َ‬‫ُ‪ ٌِْٖ ََُٝ ٕٝ‬الَ ‪ْ َ٣‬‬‫ٓى َ‬ ‫{ أَالَ ئَِّٗ ُ‪ ْْ ُٛ ْْ ٜ‬ج ُْ ُٔ ْل ِ‬
‫‪1‬‬

‫ك‪ ْٜ‬رخُلؼَ ‪٣‬لٔي‪ ٕٝ‬ك‪ ٢‬ح‪ٍ٧‬ع ‪٣ ٫ ٌُٖٝ‬شؼَ‪ ٕٝ‬رؤٗ‪ٖٓ ْٜ‬‬


‫حُٔلٔي‪٣ٝ ٖ٣‬لخ‪ ُٕٞٝ‬إٔ ‪٣‬ول‪ٞ‬ح ػٖ أٗلٔ‪ ٌٙٛ ْٜ‬حُظلش ‪٣ ،‬و‪ ٍٞ‬ػ٘‪ْٜ‬‬
‫ٓزلخٗ‪ٝ ٚ‬طؼخُ‪:٠‬‬
‫‪ ٖ٣‬آ َُٓ٘‪ٞ‬ج هَحُُ‪ٞ‬ج آ ََّٓ٘ح َ‪ٝ‬ئِ َيج َنَِ ْ‪ٞ‬ج ئَُِ‪٠‬‬ ‫{ َ‪ٝ‬ئِ َيج َُوُ‪ٞ‬ج جَُّ ًِ َ‬
‫‪2‬‬
‫ُ‪}ٕٞ‬‬ ‫ٖ‪َ٤‬ح ِ‪ ْْ ِٜ ِ٘٤٠‬هَحُُ‪ٞ‬ج ئَِّٗح َٓ َؼ ٌُ ْْ ئَِّٗ َٔح َٗ ْكُٖ ُٓ ْ‬
‫ٓطَ ْ‪ُِ ٜ‬ت َ‬ ‫َ‬

‫نٍـش انجهم انًشكت يٍ انؼهى‬


‫إٔ حُـ‪ َٜ‬حًَُٔذ ‪ ٖٓ ٞٛ‬أهٔخّ حُؼِْ ‪ًُٝ‬ي‬‫ُػْ رؼغ حُٔ٘طو‪َّ ٖ٤٤‬‬
‫‪ ٕ٧‬حُـخ‪ َٛ‬حًَُٔذ هخؽغ رٔخ ‪٣‬ؼظوي‪ ْ٤ُ ٝ ٙ‬حُؼِْ ا‪ ٞٛ ٫‬حُ‪ٞ‬ط‪ٍٞ‬‬ ‫َّ‬
‫اُ‪ ٠‬حُوطغ ‪ ٝ‬حُ‪٤‬و‪. ٖ٤‬‬
‫‪:ٌُٖٝ‬‬

‫__________________________‬
‫‪ 1‬حُزوَس ‪12‬‬
‫‪ 2‬حُزوَس ‪14‬‬
‫‪ٌٛ‬ح حُِػْ ؿ‪ َ٤‬طل‪٤‬ق ‪ًُٝ‬ي ‪ ٕ٧‬حُـ‪٣ َٜ‬وخرَ حُؼِْ كٌ‪٤‬ق ‪ٌٕٞ٣‬‬
‫ٖٓ أهٔخٓ‪ٌٛ َٛ ٝ ٚ‬ح ا‪ ٫‬ط٘خهغ ك‪ ٢‬حُو‪ ، ٍٞ‬كخُـخ‪ َٛ‬حَُٔ ًَّذ‬
‫طظ‪ٌٛ ٍٙٞ‬ح ‪٣ ٫‬ـؼِ‪ ٚ‬ػخُٔخ ً ‪ٝ‬هي هِ٘خ ك‪٢‬‬
‫ُّ‬ ‫‪٣‬ظظ َّ‪ ٍٞ‬رؤٗ‪ ٚ‬ػخُْ ‪ٌُٖ ٝ‬‬
‫طؼَ‪٣‬ق حُؼِْ أٗ‪ ٚ‬كؼ‪ ٍٞ‬ط‪ٍٞ‬س حُش‪٢‬ء ُي‪ ٟ‬حُؼوَ ‪ٌٛٝ‬ح ح‪ٔٗ٩‬خٕ‬
‫ُْ طلؼَ ُي‪ ٚ٣‬ط‪ٍٞ‬س حُش‪٢‬ء ‪ٝ ،‬ك‪٤‬غ ‪ ٫‬كؼ‪ ٍٞ‬ك‪ ٬‬ػِ َْ ‪ ،‬كٔ‪ٜٔ‬خ‬
‫حػظوي حُـخ‪ َٛ‬رش‪٢‬ء ‪٘٣ ٫‬وِذ حُش‪٢‬ء اُ‪ٓ ٠‬خ ‪٣‬ؼظوي‪ ٞٛ ٙ‬رَ ‪٣‬زو‪٠‬‬
‫حُش‪٢‬ء ًٔخ ‪ ٞٛ‬ك‪ ٢‬حُ‪ٞ‬حهغ ‪ ،‬كبًحً حُـ‪ َٜ‬حًَُٔذ ُ‪ ٖٓ ْ٤‬حُؼِْ‬
‫أط‪. ٬‬‬
‫غ َّْ ‪:‬‬
‫إٔ طؤ‪ ْ٤‬حُـ‪ َٜ‬اُ‪ ٠‬رٔ‪٤‬ؾ ‪ًَٓٝ‬ذ اَّٗٔخ ‪٣‬ظ ُّْ‬
‫اَّٗ‪٣ ٫ ٚ‬ول‪ ٠‬ػِ‪٤‬ي َّ‬
‫ك‪ ٢‬هظ‪ٞ‬ص حُـ‪ َٜ‬حُظظي‪٣‬و‪ ٢‬كلٔذ ‪ٝ‬أٓخ حُـ‪ َٜ‬حُظظ‪١ٍٞ‬‬
‫ك‪٘٣ ٬‬ؤْ اُ‪ ٖ٣ٌٛ ٠‬حُؤٔ‪ًُٝ ٖ٤‬ي ‪ ٬ً ٕ٧‬حُـ‪ ٖ٤ِٜ‬حُزٔ‪٤‬ؾ‬
‫‪ٝ‬حًَُٔذ ‪٣‬شظٔ‪ ٕ٬‬ػِ‪ ٠‬طظي‪٣‬ن كخ‪ٔٗ٩‬خٕ ‪٣‬ظيِّم رـ‪ ِٜٚ‬ك‪٢‬‬
‫ط‪ٍٞ‬س ٓخ اًح ًخٕ حُـ‪ َٜ‬رٔ‪٤‬طخ ً ‪ٝ ،‬أ‪٣‬ؼخ ً ‪٘ٛ‬خى ‪٣‬ظيِّم رـ‪ِٜٚ‬‬
‫ك‪ٔ٤‬خ اًح ًخٕ حُـ‪ًَٓ َٜ‬زخ ً ‪ٝ‬إ ًخٕ طظي‪٣‬و‪ٌٛ ٚ‬ح ه‪٬‬ف حُ‪ٞ‬حهغ ‪.‬‬

‫انؼهى‬
‫ضشوسي َظشي‬
‫‪٘٣‬وْٓ جُؼِْ جُك‪ ٢ُٞٛ‬ئُ‪ ٠‬هٓٔ‪:ٖ٤‬‬
‫جُوْٓ جأل‪ :ٍٝ‬حُؼَ‪ ١ٍٝ‬أ‪ ٝ‬حُزي‪.٢ٜ٣‬‬
‫جُوْٓ جُػحٗ‪ :٢‬حُ٘ظَ‪ ١‬أ‪ ٝ‬ح‪ً٫‬ظٔخر‪. ٢‬‬
‫‪ ٝ‬رِلخظ حُؤٔ‪ ٖ٤‬حُٔخرو‪ُِ ٖ٤‬ؼِْ حُلظ‪ ٢ُٞ‬أػ٘‪ ٢‬حُظظ‪ٍٞ‬‬
‫‪ٝ‬حُظظي‪٣‬ن ط٘ظؾ أهٔخ ٌّ أٍرؼشٌ ‪:٢ٛ‬‬
‫‪16‬‬
‫جُط‪ ٌٞٛ‬حُ٘ظَ‪١‬‬‫ُّ‬ ‫جُط‪ ٌٌ ٌٞٛ‬حُؼَ‪ٝ ١ٍٝ‬جُط‪ٛ‬ى‪٣‬ن حُؼَ‪، ١ٍٝ‬‬ ‫ُّ‬
‫‪ٝ‬جُط‪ٛ‬ى‪٣‬ن حُ٘ظَ‪. ١‬‬
‫ك‪٘٤‬زـ‪ ٢‬إٔ ٗز‪ ٌٙٛ ٖ٤‬ح‪٧‬هٔخّ طٔ‪٤ٜ‬يحً ُِلي‪٣‬غ ػٖ ػِٔ‪َّ٤‬ش حُظلٌ‪َ٤‬‬
‫حٌُ‪٘ٓ ١‬شَك‪ٜ‬خ ك‪ٔ٤‬خ رؼي ك٘و‪:ٍٞ‬‬
‫‪-1‬جُ‪ ١ٌٍٟٝ‬أ‪ ٝ‬جُرى‪( ٢ٜ٣‬طظ‪ٍٞ‬حً ًخٕ أ‪ ٝ‬طظي‪٣‬وخً) ‪ ٞٛ‬حٌُ‪٫ ١‬‬
‫ذ ‪ٗ ٝ‬ظَ ‪ ٝ‬كٌَ ‪ ،‬ك‪٤‬لظَ رخُزيح‪ٛ‬ش‬ ‫‪٣‬لظخؽ ك‪ ٢‬كظ‪ ُٚٞ‬اُ‪ٍ ْٔ ًَ ٠‬‬
‫ذ ‪ ٖٓٝ‬ؿ‪ َ٤‬اؿَحء ػِٔ‪٤‬ش كٌَ‪َّ٣‬ش ‪.‬‬ ‫‪ٝ‬حُؼَ‪ٍٝ‬س ‪ ٖٓ ،‬ؿ‪ َ٤‬طؼ ٍ‬
‫ٓػَ طظ‪ٓ ٍٞ‬ل‪ ّٜٞ‬حُ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى ‪ٝ‬ح‪ٌٓ٩‬خٕ ‪ ٝ‬حُؼيّ ‪ٝ‬حُش‪٢‬ء ‪.‬‬
‫‪ٓٝ‬ػَ حُظظي‪٣‬ن رؤٕ حٌَُ أػظْ ٖٓ حُـِء ‪ ،‬أ‪ ٝ‬إٔ حُ٘و‪٤‬ؼ‪٫ ٖ٤‬‬
‫إٔ ‪4.=2×2‬‬ ‫‪٣‬ـظٔؼخٕ ‪ ،‬أ‪َّ ٝ‬‬
‫‪-2‬جُ٘ظٍ‪ ١‬أ‪ ٝ‬جالًطٓحذ‪ ٞٛ :٢‬حٌُ‪٣ ١‬لظخؽ اُ‪ًٔ ٠‬ذ ‪ٗٝ‬ظَ ‪ٝ‬كٌَ‬
‫ك‪٣ ٬‬لظَ ا‪ ٖٓ ّ٫‬ه‪ ٍ٬‬ػِٔ‪٤‬ش حُظلٌ‪.َ٤‬‬
‫ّ‬
‫‪ٝ‬حُـٖ ‪ٝ‬‬ ‫طظ‪ ٍٞ‬كو‪٤‬وش حٌُ‪َٜ‬رخء‬‫ُّ‬ ‫ٓػَ‪ :‬طظ‪ٓ ٍٞ‬ل‪ ّٜٞ‬حَُ‪ٝ‬ف ‪ٝ‬‬
‫حُلَحٍس ‪ٝ ،‬حُزَ‪ٝ‬ىس ‪ ٝ‬ح‪ٔٗ٩‬خٕ ‪ٝ‬حُٔخء ‪.‬‬
‫َّ‬
‫‪ٝ‬إٔ‬ ‫‪ٓٝ‬ػَ‪ :‬جٍطظي‪٣‬ن رؤٕ ح‪ٍ٧‬ع ٓخً٘ش أ‪ٓ ٝ‬ظلًَش‬
‫‪ٝ‬إٔ أرؼخى حٌُ‪ٓ ٕٞ‬ظ٘خ‪٤ٛ‬ش أ‪ ٝ‬ؿ‪ٓ َ٤‬ظ٘خ‪٤ٛ‬ش‪.‬‬ ‫‪َّ 225=15×15‬‬
‫حُظظ‪ٍٞ‬حص ٗظَ‪٣‬ش ‪ٔ٤ُٝ‬ض رؼَ‪٣ٍٝ‬ش ‪.‬‬ ‫ُّ‬ ‫ًَ ‪ ٌٙٛ‬حُظظي‪٣‬وخص ‪ٝ‬طِي‬

‫إشكال و ردٌّ‪:‬‬
‫ػ٘ي ٓ‪٬‬كظش ح‪ٓ٧‬ؼِش حُٔخروش ٗ‪ٞ‬حؿ‪ ٚ‬حُوِؾ ك‪ ٢‬رؼغ حُٔلخ‪ ْ٤ٛ‬ك‪٬‬‬
‫طُؼَف أَ ‪ ٢ٛ‬ري‪َّ٤ٜ٣‬ش أّ ٗظَ‪٣‬ش ؟ ك‪٤‬غ طوطَ ك‪ ٢‬حٌُ‪ ٖٛ‬شز‪ٜ‬ش‬
‫‪٘٣ٝ‬طَف ٓئح ٌٍ ‪:ٞٛٝ‬‬
‫رؤٗ‪ ٌٖٔ٣ َٛ ٚ‬جُو‪ ٍٞ‬ذإّٔ ض‪ ٌٞٛ‬جٍُ‪ٝ‬ـ ‪ٝ‬جُؿّٖ ‪ٝ‬جٌُ‪ٍٜ‬ذحء‬
‫ًط‪ ٌٞٛ‬جإلٗٓحٕ ‪ٝ‬جُٔحء ؟ ‪ٝ‬إَّٔ ًِ‪ٜٔ٤‬ح ٗظٍ‪٤ً ١‬ق ! ‪ٗٝ‬كٖ‬
‫ٗٗح‪ٛ‬ى جُلٍم جٌُر‪ ٍ٤‬ذ‪ٜٔ٘٤‬ح ق‪٤‬ع ‪ٞٞٝ‬ـ ٓل‪ ّٜٞ‬جإلٗٓحٕ‬
‫‪ٝ‬جُٔحء ‪ٝ‬ؿٔ‪ٓ ٜٞ‬ل‪ ّٜٞ‬جٍُ‪ٝ‬ـ ‪ٝ‬جُؿّٖ ‪ ٝ‬جٌُ‪ٍٜ‬ذحء ؟ ك‪ٜ٘‬حى ٖٓ‬
‫ض‪ ٌٞٛ‬جإلٗٓحٕ ‪ٝ‬جُٔحء ذحُرىج‪ٛ‬س ‪ٝ‬ال ‪٣‬طٔ ٌَّٖ ٖٓ‬ ‫ُّ‬ ‫‪٣‬طٔ ٌَّٖ ٖٓ‬
‫ض‪ ٌٞٛ‬جٍُ‪ٝ‬ـ ‪ٝ‬جُؿّٖ ‪ٝ‬جٌُ‪ٍٜ‬ذحء‪.‬‬ ‫ُّ‬
‫ونكٍ‪:‬‬
‫‪ ٌٙٛ‬حُشز‪ٜ‬ش ُ‪ٔ٤‬ض ك‪ٓ ٢‬لِِّ‪ٜ‬خ كخُظظي‪٣‬ن ر‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى ح‪ٔٗ٩‬خٕ ري‪٢ٜ٣‬‬
‫ك‪٤‬غ حُؼِْ حُؼَ‪ ١ٍٝ‬ر‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى‪ ٙ‬ك‪ ٢‬حُوخٍؽ ‪ٝ‬أ ّٓخ حُظظي‪٣‬ن ر‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى‬
‫حَُ‪ٝ‬ف ‪ٝ‬حُـٖ ٗظَ‪ ١‬كحُلٍم ٖٓ ٗحق‪٤‬س ض‪ٛ‬ى‪٣‬و‪ٜٔ‬ح ‪ٝ‬أ ّٓخ ٖٓ‬
‫‪ ٕ٧‬ؿٔ‪٤‬غ طِي‬ ‫ٗخك‪٤‬ش حُظظ ّ‪ ٍٞ‬ك‪ ٬‬كَم ر‪ ٖ٤‬طِي ح‪ٓ٧‬ؼِش أط‪َّ ً٬‬‬
‫حُظظ‪ٍٞ‬حص ٗظَ‪٣‬ش كِ‪٘ٛ ْ٤‬خى أ‪ ُّ١‬كَم ر‪ ٖ٤‬طظ‪ ٍٞ‬ح‪ٔٗ٩‬خٕ‬ ‫ُّ‬
‫حُـٖ ‪ٝ‬حُ َِٔي ‪ًُٝ‬ي ‪ ٖٓ ْ٤ُ ٚٗ٧‬حُزي‪ ٢ٜ٣‬حُ‪ٞ‬ط‪ ٍٞ‬اُ‪٠‬‬ ‫ّ‬ ‫‪ٝ‬طظ‪ٍٞ‬‬
‫ُّ‬
‫ّ‬
‫حُـٖ‬ ‫كو‪٤‬وش ح‪ٔٗ٩‬خٕ ًٔخ أٗ‪ ٖٓ ْ٤ُ ٚ‬حُزي‪ ٢ٜ٣‬حُ‪ٞ‬ط‪ ٍٞ‬اُ‪ ٠‬كو‪٤‬وش‬
‫‪.‬‬
‫إٔ طظي‪٣‬و‪ًٌُ ٚ‬ي ‪ٝ ،‬أ ّٓخ ح‪ٔٗ٩‬خٕ‬ ‫‪ًٔ ١‬خ َّ‬ ‫طظ‪ ٍٞ‬حَُ‪ٝ‬ف ٗظَ ٌّ‬
‫ُّ‬ ‫كبًحً‬
‫‪َّٜٔٗ٧ ١‬خ‬‫إٔ طظي‪٣‬و‪ٜٔ‬خ ػَ‪ّ ٍٝ‬‬ ‫‪ٝ‬حُٔخء كظظ‪ٍٔٛٞ‬خ ٗظَ‪ ١‬ؿ‪َّ َ٤‬‬
‫ٖٓ حَُٔث‪٤‬خص ‪ ٝ‬حٌُٔ‪ٝ‬هخص ك‪٤‬غ ُٗئٖٓ ر‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى‪ٔٛ‬خ رخُلْ ٖٓ ؿ‪َ٤‬‬
‫حُ٘ظَ ‪ٝ‬حُلٌَ‪.‬‬
‫ث َّن ‪:‬‬
‫اَّٗ‪ ٖٓ ٚ‬حُ‪ ُّ٬‬إٔ ٗظٔخءٍ رؤَّٗ‪ٓ ٚ‬خ ‪ ٞٛ‬حُٔ َّ حٌُ‪ ١‬أ َّى‪ ٟ‬اُ‪ًٕٞ ٠‬‬
‫رؼغ حُظظ ّ‪ٍٞ‬حص ري‪َّ٤ٜ٣‬ش ‪ٝ‬رؼؼ‪ٜ‬خ ٗظَ‪َّ٣‬ش ؟ ‪ٓٝ‬خ ‪ ٞٛ‬حُلخٍم‬
‫حُـٌٍ‪ ١‬ر‪ ٖ٤‬حُظظ‪ٍٞ‬حص حُ٘ظَ‪٣‬ش ‪ٝ‬حُظظ‪ٍٞ‬حص حُؼَ‪٣ٍٝ‬ش ؟‬
‫‪٘ٛ َٛٝ‬خى ٓ‪ِ٤‬حٕ ‪ٓٝ‬ؼ‪٤‬خٍ ٖٓ ه‪ٌ٘٘ٔ٣ ُٚ٬‬خ إٔ ٗٔ‪ ِِّ٤‬ر‪ ٖ٤‬حُظظ‪ٍٞ‬‬
‫حُ٘ظَ‪ٝ ١‬حُظظ‪ ٍٞ‬حُؼَ‪ ١ٍٝ‬؟‬
‫‪18‬‬
‫أه‪:ٍٞ‬‬
‫إ ‪٘ٛ‬خى ٓ‪ِ٤‬حٗخ ً ر‪ َِّ٤َٔ ُ٣ ٚ‬حُظظ‪ ٍٞ‬حُؼَ‪ ٖٓ ١ٍٝ‬حُظظ‪ٍٞ‬‬ ‫َّ‬
‫حُ٘ظَ‪ : ٞٛٝ ١‬إ حُٔل‪ ّٜٞ‬حُظظ‪ ١ٍٞ‬إ ًخٕ ذٓ‪٤‬طح ً ك‪ٓ ٜٞ‬ل‪ّٜٞ‬‬
‫‪ٝ ، ٢‬إ ًخٕ ًٍٓرح ً ك‪ٓ ٜٞ‬ل‪ٗ ّٜٞ‬ظَ‪. ١‬‬ ‫ري‪ٌ ٜ٣‬‬
‫كٔل‪ ّٜٞ‬ح‪ٔٗ٩‬خٕ ٓل‪ًَٓ ّٜٞ‬ذٌ ٖٓ ٓلخ‪ٓ ْ٤ٛ‬وظِلش ألَّٗ‪ ٚ‬ؾ‪ٌٍ ٛٞ‬‬
‫ٓحِ ٓطكٍى ذحإلٌجوز ٗح‪٠‬ن كبًحً ‪ٓ ٞٛ‬ل‪ّٜٞ‬‬ ‫ٗحّ ق ّ‬
‫ؾٓٔحٗ ٌ‪ٍ ٢‬‬
‫‪ٗ ١‬ظَ‪٣ ١‬لظوَ ‪٧-‬ؿَ حُ‪ٞ‬ط‪ ٍٞ‬اُ‪ ٠‬طٔخّ كو‪٤‬وظ‪ -ٚ‬اُ‪٠‬‬ ‫طظ‪ٌ ٍٞ‬‬ ‫ُّ‬
‫‪ٝ‬حُـٖ ‪ٝ‬حُ ََِٔي ًٌُي ‪ٓٝ ،‬ل‪ّٜٞ‬‬ ‫ّ‬ ‫حُٔؼَِّف ‪ًٔ ،‬خ إٔ حٌُ‪َٜ‬رخء‬
‫حُ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى ‪ٝ‬حُش‪٢‬ء ‪ ٝ‬حُؼيّ ‪ٝ‬ح‪ٌٓ٩‬خٕ ‪ٝ‬حُ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬د ُ‪ٔ٤‬ض َٓ ًَّزش ٖٓ‬
‫ٓلخ‪ٓ ْ٤ٛ‬وظِلش ‪ٝ‬ػ٘خطَ ً‪َّ٤٘ٛ‬ش ٓظؼيِّىس رَ ‪ ٢ٛ‬رٔ‪٤‬طش ك‪ ٢ٜ‬اًحً‬
‫ٓلخ‪ ْ٤ٛ‬ػَ‪٣ٍٝ‬ش ‪ٝ‬حػلش ‪ ٫‬ؿٔ‪ٞ‬ع ك‪ٜ٤‬خ ‪ ٫ٝ‬ؿزخٍ ػِ‪ٜ٤‬خ‪ ،‬ك‪٬‬‬
‫طلظوَ اُ‪ ٠‬حُٔؼَِّف‪.‬‬
‫إ حُٔلخ‪ ْ٤ٛ‬حُظ‪ ٢‬طلظخؽ اُ‪ ٠‬طؼَ‪٣‬ق ‪٢ٛ‬‬ ‫‪ٝ‬ػِ‪ٞٞ ٠‬ء يُي ٗو‪َّ :ٍٞ‬‬
‫‪ ٕ٧‬حُظؼَ‪٣‬ق اَّٗٔخ ‪ ٞٛ‬رٔؾ حُٔل‪ّٜٞ‬‬ ‫ٓلخ‪ٗ ْ٤ٛ‬ظَ‪٣‬ش ٌُٔخٕ طَ ًُّز‪ٜ‬خ َّ‬
‫رًٌَ أؿِحث‪ ٚ‬حٌُحط‪َّ٤‬ش حُظ‪ ٢ٛ ٢‬حُـْ٘ ‪ٝ‬حُلظَ ‪ٝ‬أ ّٓخ حُٔل‪ّٜٞ‬‬
‫حُزٔ‪٤‬ؾ ك‪٤‬غ ‪ ٫‬ؿْ٘ ُ‪ ٫ ٝ ٚ‬كظَ ك‪ ٬‬طًَ‪٤‬ذ ك‪ ٚ٤‬ك‪ٝ ٜٞ‬حػق‬
‫‪٣ ٫‬لظخؽ اُ‪ ٠‬طؼَ‪٣‬ق رَ ‪ ٌٖٔ٣ ٫‬طؼَ‪٣‬ل‪. ٚ‬‬
‫ث َّن‪:‬‬
‫اَّٗ‪ًٔ ٚ‬خ ٓ٘شَف ك‪ٔ٤‬خ رؼي ‪ ،‬حُٔؼَِّف ‪٣‬ؼ٘‪ ٢‬حُظلٌ‪ َ٤‬ك‪ٓ ٢‬ـخٍ‬
‫إٔ حُلـَّش ‪ ٞٛ‬حُظلٌ‪ َ٤‬ك‪ٓ ٢‬ـخٍ‬ ‫حُظظ‪ٍٞ‬حص حُ٘ظَ‪َّ٣‬ش ًٔخ َّ‬‫ُّ‬
‫حُظظي‪٣‬وخص حُ٘ظَ‪َّ٣‬ش أٓخ حُظظ‪ٍٞ‬حص حُزي‪٤ٜ٣‬ش ‪ٝ‬حُظظي‪٣‬وخص حُزي‪٤ٜ٣‬ش‬
‫ك‪ ٬‬طلظخؽ ‪ ٫‬اُ‪ ٠‬حُ ُٔؼََّف ‪ ٫ٝ‬اُ‪ ٠‬حُ ُلـّش ‪ ٝ ،‬ػِ‪ ٖٓ ًَُّ ٚ٤‬طٔ ٌَّٖ‬
‫ٖٓ طؼَ‪٣‬ق حُٔلخ‪ ْ٤ٛ‬طؼَ‪٣‬لخ ً طل‪٤‬لخ ً ك‪ ٜٞ‬حٌُ‪ ١‬ربٌٓخٗ‪ ٚ‬إٔ ‪٣‬ل ٌَِّ‬
‫ك‪ٓ ٢‬ـخٍ حُظظ‪ٍٞ‬حص ‪ٝ ،‬أ‪٣‬ؼخ ً ًَُّ ٖٓ طٔ ٌَّٖ ٖٓ اهخٓش حُ ُلـَّش‬
‫ر٘ل‪ ٞ‬طل‪٤‬ق ٖٓ ؿ‪ َ٤‬إٔ ‪٣‬ظ‪ٍَّٞ‬ؽ ك‪ ٢‬حُوطؤ ‪ ٝ‬ح‪ٗ٫‬لَحف ك‪ٌٜ‬ح ‪ٞٛ‬‬
‫حٌُ‪٣ ١‬ل ٌَِّ ر٘ل‪ ٞ‬طل‪٤‬ق ك‪ٓ ٢‬ـخٍ حُظظي‪٣‬وخص حُ٘ظَ‪َّ٣‬ش ك‪٤‬غ‬
‫‪ُ٣‬زيٍ حُٔـ‪٫ٜٞ‬ص حُظظي‪٣‬و‪َّ٤‬ش اُ‪ٓ ٠‬ؼِ‪ٓٞ‬خص طظي‪٣‬و‪َّ٤‬ش ‪.‬‬
‫‪٘ٛ ٖٓٝ‬خ هَّْٔ حُٔ٘طو‪ ٕٞ٤‬أرلخع ‪ٌٛ‬ح حُؼِْ ‪-‬حٌُ‪٣ ١‬ؼِٔ٘خ ً‪٤‬ق‬
‫ٗل ٌَِّ‪ -‬اُ‪ ٠‬هٓٔ‪:ٖ٤‬‬
‫هٓ ٌْ ‪َ٣‬طزؾ رخُٔلخ‪ ْ٤ٛ‬حُظظ‪ّ٣ٍٞ‬ش ‪ٌٛٝ‬ح ٓخ ‪ ٠ٔٔ٣‬رخُٔؼَِّف‪ ٝ .‬هْٓ‬
‫‪َ٣‬طزؾ رخُٔلخ‪ ْ٤ٛ‬حُظظي‪٣‬و‪٤‬ش ‪ٌٛٝ‬ح ٓخ ‪ ٠ٔٔ٣‬رخُ ُلـّش ‪.‬‬

‫أصجبة انتىجُّ ه‬
‫كٌَ‬
‫إٔ حُزي‪ ٞٛ ٢ٜ٣‬حُٔل‪ ّٜٞ‬حٌُ‪٣ ١‬ؼِٔ‪ ٚ‬ح‪ٔٗ٩‬خٕ ٖٓ ى‪ٍ ٕٝ‬‬ ‫هِ٘ح َّ‬
‫‪ٗٝ‬ظَ ‪ ٝ‬ػِ‪ٍ ٚ٤‬رَّٔخ ‪٣‬ظٔخثَ حُزؼغ رؤَّٗ‪٤ً ٚ‬ق ٗشخ‪ٛ‬ي ًؼ‪َ٤‬حً ٖٓ‬ ‫ٍ‬
‫ح‪ٍ ٍٞٓ٧‬ؿْ ً‪ٜٗٞ‬خ ري‪َّ٤ٜ٣‬ش ك‪ٓ ٢ٜ‬ـ‪ُٜٞ‬ش ؟ ك‪ َٜ‬حُـ‪ َٜ‬ر‪ٜ‬خ ‪٣‬ؼَُّ‬
‫رزيح‪ٛ‬ظ‪ٜ‬خ أّ ٓخًح ؟‬
‫أه‪:ٍٞ‬‬
‫ُ‪ ٖٓ ْ٤‬حُؼَ‪ ١ٍٝ‬إٔ ‪٣‬ظطَِّغ ؿٔ‪٤‬غ حُ٘خّ ػِ‪ ٠‬ؿٔ‪٤‬غ حُزي‪٤ٜ٣‬خص‬
‫‪ٝ‬حػق ‪٣ ٝ‬ـ‪ً ِٜٚ‬ؼ‪ ٖٓ ٌَ ٤‬حُ٘خّ ‪ٌٛٝ ،‬ح ‪َ٣ ٫‬وِز‪ٚ‬‬‫ٍ‬ ‫‪ ،‬رَ ٍدَّ ري‪٢ٜ٣‬‬
‫ٗظَ‪٣‬خ ً رَ ‪٣‬زو‪ ٠‬ػِ‪ ٠‬ريح‪ٛ‬ظ‪ ٚ‬ػِ‪ ٠‬أ ِّ‬
‫‪ ١‬كخٍ ‪.‬‬
‫‪ٝ‬أ ّٓخ حُٔ َّ ك‪ ٢‬ؿ‪ َٜ‬حُ٘خّ ٌُؼ‪ ٖٓ َ٤‬حُزي‪٤ٜ٣‬خص ك‪َ٤‬ؿغ اُ‪ٍ ٠‬‬
‫أَٓ‬
‫آهَ ‪ٓ ٞٛٝ‬خ ‪ ٠َّٔ ُٔ٣‬رؤٓزخد حُظ‪ٞ‬ؿُّ ‪ ، ٚ‬كِِ‪ٞ‬ط‪ ٍٞ‬اُ‪ ٠‬حُزي‪ّ٤ٜ٣‬خص‬
‫‪٘٣‬زـ‪ ٢‬أهٌ‪ٛ‬خ ك‪ ٢‬ح‪٫‬ػظزخٍ‪.‬‬
‫‪ٌ٘٘ٔ٣ٝ‬خ كظَ أٓزخد حُظ‪ٞ‬ؿ‪ ٚ‬ك‪ ٢‬ح‪ ٍٞٓ٧‬حُؤٔش حُظخُ‪َّ٤‬ش‪:‬‬
‫‪ ١‬ك‪ً ٢‬خكش ح‪ٍٞٓ٧‬‬ ‫‪-1‬جإلٗطرح‪ ٌٙٛٝ: ٙ‬حُٔزذ ػَ‪ٌ ٍٝ‬‬
‫ص ‪ٔٔ٣ ٫‬ؼ‪ ْ٤ِٓ ٚ‬حُٔٔغ ‪ٍٝ‬دَّ‬ ‫حُزي‪َّ٤ٜ٣‬ش كَد ط‪ٍ ٞ‬‬
‫‪21‬‬
‫ط‪ٍٞ‬س ‪َ٣ ٫‬ح‪ٛ‬خ ه‪ ُّ١ٞ‬حُزظَ‪ًُ ًَُّ ،‬ي ‪٧‬ؿَ حُـلِش‬
‫‪ٝ‬ػيّ ح‪ٗ٫‬ظزخ‪ ٙ‬هخٍ طؼخُ‪:٠‬‬
‫ٓ َٔؼُ‪ٞ‬ج َ‪ٝ‬ضَ ٍَج‪َ٘٣ ْْ ُٛ‬ظُ ٍُ َ‬
‫‪ٕٝ‬‬ ‫{ َ‪ٝ‬ئِْٕ ضَ ْىػُ‪ ْْ ُٛٞ‬ئَُِ‪ ٠‬ج ُْ‪َ ُٜ‬ى‪ ٟ‬الَ ‪ْ َ٣‬‬
‫‪} ٕٝ‬‬ ‫‪َ ٍُ ٛ‬‬ ‫ئَُِ ْ‪َ ٤‬ي َ‪ ْْ ُٛٝ‬الَ ‪ْ ُ٣‬ر ِ‬
‫‪1‬‬

‫ْالٓسُ جًُ‪ٌٛٝ: ٖٛ‬ح أ‪٣‬ؼخ ً شَؽ ك‪ ٢‬ؿٔ‪٤‬غ ح‪ ٍٞٓ٧‬حُزي‪َّ٤ٜ٣‬ش‬


‫كخ‪ٔٗ٩‬خٕ ‪٧‬ؿَ إٔ ‪ُ٣‬يٍى حُؼَ‪٣ٍٝ‬خص ‪ ٫‬ر َّي ‪ٝ‬إٔ ‪ْ٤ِٓ ٌٕٞ٣‬‬
‫حٌُ‪ ، ٖٛ‬كٔو‪ ْ٤‬حٌُ‪ ٖٛ‬هي ‪٣‬شي ك‪ ٢‬أ‪ٝ‬ػق ح‪٧‬ش‪٤‬خء ‪ٝ‬أظ‪ َٜ‬ح‪ٍٞٓ٧‬‬
‫إٔ ‪ٌٛ‬ح ح‪ ٖٓ َٓ٧‬ح‪ٍٞٓ٧‬‬ ‫أ‪٣ ٫ ٝ‬ل‪ٜٜٔ‬خ ‪ ،‬ك‪ٌٜ‬ح أ‪٣‬ؼخ ً ‪٣ ٫‬يٍُّ ػِ‪َّ ٠‬‬
‫‪ ١‬ػِ‪ ٠‬أ‪ ١‬كخٍ ‪ٝ ،‬حُ٘وض اٗٔخ ‪ٍ ٞٛ‬حؿغ‬ ‫حُ٘ظَ‪٣‬ش رَ ‪ ٞٛ‬ػَ‪ٌّ ٍٝ‬‬
‫اُ‪ ٠‬ح‪ٔٗ٩‬خٕ ٗلٔ‪.ٚ‬‬
‫‪ْ-3‬الٓس جُك‪ٞ‬جِ‪ٌٛٝ:‬ح هخص رخُؼَ‪٣ٍٝ‬خص حُٔظ‪ٞ‬هلش ػِ‪٠‬‬
‫حُل‪ٞ‬حّ حُؤٔش كخ‪٧‬ػٔ‪ َٟ٣ ٫ ٠‬أ‪ٝ‬ػق ح‪٧‬ش‪٤‬خء ‪ٝ،‬ح‪٧‬ط َّْ ‪٫‬‬
‫‪ٔٔ٣‬غ أش ّي ح‪٧‬ط‪ٞ‬حص ‪ٌٌٛٝ‬ح رخُ٘ٔزش اُ‪ٓ ٠‬خثَ حُل‪ٞ‬حّ ك‪ٌٜ‬ح ُ‪ْ٤‬‬
‫ىُ‪ ً٬٤‬ػِ‪ ٠‬إٔ ‪ٌٛ‬ح حُٔؼِ‪ ٖٓ ّٞ‬حُٔؼِ‪ٓٞ‬خص حُ٘ظَ‪٣‬ش رَ ‪ٖٓ ٞٛ‬‬
‫حُؼَ‪٣ٍٝ‬خص‪.‬‬
‫كوىجٕ جُٗر‪ٜ‬س ‪ٍ :‬رٔخ طوظِؾ شز‪ٜ‬ش ك‪ ٢‬حٌُ‪ ٖٛ‬طٔزذ ٓشٌِش‬
‫رؼَ‪، ١ٍٝ‬‬
‫ٍ‬ ‫إٔ ‪ٌٛ‬ح حُؼَ‪ ١ٍٝ‬حُ‪ٞ‬حػق ُ‪ْ٤‬‬ ‫ُ‪ٔٗ٪‬خٕ ‪ ،‬ك‪٤‬ظٖ َّ‬
‫ٓؼ‪ ً٬‬ئْطكحُس جؾطٔحع جُ٘و‪ ٖٓ ٖ٤ٟ٤‬حُزي‪٤ٜ٣‬خص ح‪َّ٤ُٝ٧‬ش رَ ‪ٞٛ‬‬
‫أٓـــخّ ؿٔ‪٤‬غ حُزي‪ّ٤ٜ٣‬خص ًٔخ ٓ‪٤‬ظَّؼق ‪ٍ ٌُٖٝ ،‬دَّ شز‪ٜ‬ش طشٌي‬
‫ك‪ٌٛ ٢‬ح حُزي‪ ٢ٜ٣‬ك‪٤‬ظظ َّ‪ ٍٞ‬حُزؼغ أّٗ‪ ٖٓ ٚ‬حٌُٖٔٔ إٔ ‪٣‬ـظٔ َغ‬
‫إٔ ر‪ ٖ٤‬حُ٘‪ ٝ ٍٞ‬حُظِٔش كخُشً ُ‪ٔ٤‬ض ٖٓ‬ ‫حُ٘و‪٤‬ؼخٕ ًٔخ ُ‪ ٞ‬ط‪َّ َّْٛٞ‬‬
‫‪ٞٓ ٢‬حء ًخٗض حُشز‪ٜ‬ش‬ ‫حُظِٔش ‪ٔ٤ُٝ‬ض ٖٓ حُ٘‪ !ٍٞ‬كخُزي‪ ٢ٜ٣‬ري‪ٌ ٜ٣‬‬
‫ٓ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ىس أّ ‪.٫‬‬
‫__________________________‬
‫‪ 1‬ح‪٧‬ػَحف ‪198‬‬
‫‪:‬إ حٌُؼ‪ ٖٓ َ٤‬حُزي‪٤ٜ٣‬خص طلظخؽ اُ‪ ٠‬ػِٔ‪٤‬خص‬ ‫ػِٔ‪٤‬س ؿ‪ ٍ٤‬ػوِ‪٤‬س َّ‬
‫ؿ‪ َ٤‬ػوِ‪َّ٤‬ش ًخُظـَرش ك‪ ٢‬حُظـَ‪٣‬ز‪٤‬خص أ‪ ٝ‬ح‪ٓ٫‬ظٔخع ك‪٢‬‬
‫حُٔٔٔ‪ٞ‬ػخص ‪ٝ‬حُ٘ظَ ك‪ ٢‬حَُٔث‪ّ٤‬خص ًٔخ ُ‪ ٞ‬أٍحى اٗٔخٕ إٔ ‪٣‬ؼَف‬
‫هزَ ٓ٘و‪ ٍٞ‬ػٖ ؿٔخػش ‪٣‬ظ‪ٞ‬حؿي‪ ٕٝ‬ك‪ ٢‬ر‪٬‬ى ٗخث‪٤‬ش ك‪٘٤‬زـ‪ُٚ ٢‬‬ ‫طيم ٍ‬
‫إٔ ‪ٔ٣‬خكَ اُ‪ ٠‬طِي حُز‪٬‬ى ُ‪ٔ٤‬ظٔغ حُوزَ‪ًٔٝ ،‬خ ُ‪ ٞ‬أٍحى إٔ ‪٣‬ؼِْ‬
‫حُٔٔظ‪ ٟٞ‬حُٔؼ٘‪ٝ ١ٞ‬حَُ‪ٝ‬ك‪ ٢‬حُٔظ‪ٞ‬حؿي ك‪ ٢‬كـّخؽ ر‪٤‬ض هللا حُلَحّ‬
‫ك‪٘٤‬زـ‪ ُٚ ٢‬إٔ ‪ٔ٣‬خكَ اُ‪ٌَّ ٓ ٠‬ش ُ‪ َٟ٤‬ح‪٫‬ؿظٔخع حُـل‪ ٖٓ َ٤‬حُٔئٓ٘‪ٖ٤‬‬
‫ك‪ًُ ٢‬ي حٌُٔخٕ حُٔو َّيّ ‪ ،‬ك‪ٌٜ‬ح ح‪ٍ َٓ٧‬ؿْ ً‪ ٚٗٞ‬ري‪٤ٜ٣‬خ ً ‪ٌَُّٚ٘ٝ‬‬
‫‪٣‬لظخؽ اُ‪ ٠‬ح‪ٗ٫‬ظوخٍ ٖٓ ٌٓخٗ‪ ٚ‬اُ‪ٌَّ ٓ ٠‬ش حٌُ‪ٍ ١‬رَّٔخ ‪ٔ٣‬ظـَم أ‪٣‬خّ أ‪ٝ‬‬
‫‪ُ٣‬شـَ ‪ ٞٛ‬أ‪ٓ ٝ‬ويٓخط‪ ًٖٛ ٚ‬ح‪ٔٗ٩‬خٕ ٓ َّيس ٖٓ حُِٖٓ ‪.‬‬
‫‪ًٔٝ‬خ ُ‪ً ٞ‬خٗض حُشْٔ ؽخُؼش ‪٣ٝ‬ـ‪ َٜ‬ر‪ٜ‬خ ح‪ٔٗ٩‬خٕ ٌُ‪ ٚٗٞ‬ك‪٢‬‬
‫كـَس ٓظِٔش كِ‪ ٞ‬أٍحى كظق حُزخد ‪٣ ُْٝ‬ؼؼَ ػِ‪ ٠‬حُٔلظخف كَرَّٔخ‬
‫‪ٔ٣‬ؼ‪ٍٝ ٠‬حء حُٔلظخف ٓخػخص ٓظ‪ٞ‬حُ‪٤‬ش ػ َّْ ‪٣‬لظق حُزخد ك‪٤‬شخ‪ٛ‬ي ؽِ‪ٞ‬ع‬
‫حُشْٔ ‪ ،‬ك‪ٌٜ‬ح حُؼ٘خء ٓ‪ٜٔ‬خ ًخٕ ؽ‪ ٝ ً٬٣ٞ‬طؼزخ ً ‪َ ٣ ٫‬ئػَِّ ك‪ ٢‬ريح‪ٛ‬ش‬
‫‪ ٌٙٛ ٕ٧‬حُؼِٔ‪٤‬خص ‪ ٫‬طُؼ ُّي ػِٔ‪٤‬خ ٍ‬
‫ص ػوِ‪َّ٤‬ش ‪.‬‬ ‫حُزي‪َّ ٢ٜ٣‬‬
‫إٔ ‪ٌٛ‬ح حُٔؼِ‪٣ ّٞ‬لظخؽ اُ‪ ٠‬حُلٌَ‬ ‫كزؼي حُلَحؽ ػ٘‪ٜ‬خ ٗظٔخءٍ ‪َّ َٛ‬‬
‫‪ٝ‬حُ٘ظَ أّ ‪ ٫‬؟ ‪ٝ‬رؼزخٍس أهَ‪٣ َٛ ٟ‬لظخؽ اُ‪ ٠‬ػِٔ‪َّ٤‬ش ػوِ‪َّ٤‬ش أّ ‪٫‬‬
‫؟ كبٕ حكظخؽ اُ‪ٜ٤‬خ ك‪ ٖٓ ٜٞ‬حُ٘ظَ‪٣‬خص ‪ٝ‬ا‪ ّ٫‬ك‪ ٖٓ ٜٞ‬حُؼَ‪ّ٣ٍٝ‬خص‪.‬‬

‫انؼًهٍخ انؼقهٍخ‬
‫كٔخ ‪ ٢ٛ‬اًحً حُؼِٔ‪َّ٤‬ش حُؼوِ‪٤‬ش ؟ ‪ٓٝ‬خ ‪ ٞٛ‬حُلٌَ‬
‫‪٣‬و‪ ٍٞ‬حُلٌ‪ ْ٤‬حُٔزِ‪ٝ‬حٍ‪ ١‬ك‪٘ٓ ٢‬ظ‪ٓٞ‬ظ‪: ٚ‬‬
‫‪22‬‬
‫‪1‬‬
‫{جُلٌٍ قًٍس ئُ‪ ٠‬جُٔرحو‪ٓ ٖٓ ٝ ..١‬رحو‪ ١‬ئُ‪ ٠‬جٍُٔجو}‬
‫ض‪٤ٞٞ‬ك‪: ٚ‬‬
‫حُلٌَ كًَش ً‪٤٘ٛ‬ش ٖٓ حَُٔحى أ‪ ٝ‬حُٔـ‪ ٍٜٞ‬اُ‪ ٠‬حُٔزخى‪ ١‬أ‪ٝ‬‬
‫حُٔؼِ‪ٓٞ‬خص حُٔٔزوش ‪ ،‬ػْ ٖٓ حُٔزخى‪ ١‬اُ‪ ٠‬حَُٔحى ‪.‬‬
‫‪ٝ‬ح‪ٔٗ٩‬خٕ ػ٘يٓخ ‪٣‬لٌَ ‪٣َ٣‬ي إٔ ‪ٌ٣‬شق ٓـ‪ٓ ً٫ٜٞ‬خ ‪٣ ٫ ٝ‬لَم ر‪ٖ٤‬‬
‫ٓخ اًح ًخٕ حُٔـ‪ ٖٓ ٍٜٞ‬حُظظ‪ٍٞ‬حص أ‪ ٝ‬حُظظي‪٣‬وخص ‪ ،‬ك‪ٜ٘‬خى‬
‫ٗوض ‪ٝ‬كَحؽ ك‪ ٢‬حُز‪ ٫ ٖ٤‬ر َّي ‪ ٝ‬إٔ ‪ٔ٣‬ظ‪٧ ٝ ٨‬ؿَ ًُي ‪ٔ٣‬ظؼ‪ٖ٤‬‬
‫حُٔل ٌَِّ رَأٓٔخُ‪ ٚ‬حُؼِٔ‪-٢‬إ ًخٕ ػ٘ي‪٤ُ -ٙ‬ظخؿَ ر‪ ٚ‬ك‪َ٤‬رق ًُي‬
‫رظزي‪ َ٣‬حُٔـ‪ٓ ٍٜٞ‬ؼِ‪ٓٞ‬خ ً ‪ ٖٓٝ ،‬أؿَ ًُي ُػَِّف حُلٌَ رؤَّٗ‪:ٚ‬‬
‫(ئؾٍجء ػِٔ‪َّ٤‬س ػوِ‪٤‬س ك‪ ٢‬جُٔؼِ‪ٓٞ‬حش جُكح‪ٍٞ‬ز ألؾَ جُ‪ٍٞٚٞ‬‬
‫ئُ‪ ٠‬جُٔطِ‪ٞ‬خ) أ‪ٓ( ٝ‬القظس جُٔؼو‪ُ ٍٞ‬طك‪ َ٤ٛ‬جُٔؿ‪)ٍٜٞ‬‬
‫أ‪(ٝ‬قًٍس جُؼوَ ذ‪ ٖ٤‬جُٔؼِ‪ٝ ّٞ‬جُٔؿ‪)ٍٜٞ‬‬
‫كخ‪ٔٗ٩‬خٕ ػ٘يٓخ ‪ُ٣‬ل ٌَِّ طَُّٔ ػِ‪ ٠‬ػوِ‪ ٚ‬هٔٔش أى‪ٝ‬حٍ‪:‬‬
‫جأل‪ٞٓ :ٍٝ‬جؾ‪ٜ‬س جٌَُٔٗ ‪ ٞٛٝ‬جُٔؿ‪.ٍٜٞ‬‬
‫جُػحٗ‪ٓ :٢‬ؼٍكس ٗ‪ٞ‬ع جٌَُٔٗ كَرٔخ ‪ٞ٣‬حؿ‪ ٚ‬حُٔشٌَ ‪٣ ٫ٝ‬ؼَف‬
‫ط٘ق ‪ ،‬ك‪ ٖٓ ٞٛ َٜ‬حُٔٔخثَ حٌُ‪٤ٔ٤‬خث‪٤‬ش أ‪ٝ‬‬ ‫ٍ‬ ‫ٗ‪ٞ‬ػ‪ ٚ‬أَّٗ‪ ٖٓ ٚ‬أ ّ‬
‫‪١‬‬
‫حُل‪٣ِ٤‬خث‪٤‬ش أ‪ ٝ‬حُطز‪َّ٤‬ش أ‪ ٝ‬ح‪٧‬ىر‪َّ٤‬ش ك‪ُٔ ٌٖٔ٣ ٬‬ؼَ ‪ٌٛ‬ح ح‪ٔٗ٩‬خٕ إٔ‬
‫‪٣‬ل ٌَِّ ك‪ٓ ٢‬ـخٍ ًُي حُٔشٌَ أط‪ٝ ً٬‬إ ًخٗض ُي‪ٓ ٚ٣‬وِ‪ٗٝ‬خص‬
‫ػِٔ‪َّ٤‬ش ًؼ‪َ٤‬س ‪ ،‬ك‪ ٬‬ر َّي اًحً ٖٓ ٓؼَكش ٗ‪ٞ‬ػ‪. ٚ‬‬
‫جُػحُع ‪ :‬قًٍس جُؼوَ ٖٓ جٌَُٔٗ ئُ‪ ٠‬جُٔؼِ‪ٓٞ‬حش جُٔهُ‪ٗٝ‬س‬
‫ػ٘ى‪ٝ ٙ‬حُٔوظ‪ٞ‬ى ٖٓ كًَش حُؼوَ ‪ ٞٛ‬كًَش ىحهِ‪٤‬ش كٌَ‪َّ٣‬ش كِ‪ٔ٤‬ض‬
‫‪٘ٛ‬خى كًَش ٓخى‪٣‬ش ك‪ ٢‬حُؼوَ رَ ‪٘ٛ‬خى ٗ‪ٞ‬ع هخص ٖٓ ح‪ٗ٫‬ظوخ‪٫‬ص‬
‫حٌُ‪٤٘ٛ‬ش حَُ‪ٝ‬ك‪٤‬ش ك‪ ٢‬ػخُْ حُؼوَ ‪ٌٛ ٝ‬ح ‪٘٣ ٫‬خك‪ ٢‬حُو‪ ٍٞ‬رؤَّٗ‪ ٚ‬ك‪ٖ٤‬‬
‫__________________________‬
‫‪ 1‬حُٔ٘ظ‪ٓٞ‬ش ؽ ‪ 1‬ص ‪9‬‬
‫اؿَحء طِي حُؼِٔ‪٤‬خص ‪٘ٛ‬خى اكَحُحص ك‪ ٢‬حُٔ ّن ‪َّٜٗ٧ ،‬خ ُ‪ً ٞ‬خٗض‬
‫ك‪ ٢ٜ‬طخرؼش ُظِي حُلخ‪٫‬ص حٌُ‪٤٘ٛ‬ش ‪.‬‬
‫ػ َّْ اًح ًخٕ حُٔـ‪ٓ ٍٜٞ‬ؼ‪ ٖٓ ً٬‬حُوؼخ‪٣‬خ حَُ‪٣‬خػ‪٤‬ش ‪٘٣ ،‬ظوَ ٖٓ ‪ٌٛ‬ح‬
‫حُٔـ‪ ٍٜٞ‬اُ‪ ٠‬حُٔؼِ‪ٓٞ‬خص حَُ‪٣‬خػ‪٤‬ش حُظ‪ ٢‬ك‪ ًٚ٘ٛ ٢‬رشَؽ إٔ‬
‫‪ُٓ ٌٕٞ٣‬طَِِّؼخ ً ػِ‪ ٠‬حُٔؼخى‪٫‬ص حَُ‪٣‬خػ‪٤‬ش رٔويحٍ كخؿظ‪ُ ٚ‬ل َِّ‬
‫حُٔـ‪ ٍٜٞ‬كٖٔ ُْ ‪٣‬ؼَف أُق رخء حَُ‪٣‬خػ‪٤‬خص ‪ ٌٚ٘ٔ٣ ٫‬ك َّ أ‪ٕٞٛ‬‬
‫حُٔٔخثَ ؟ كٌ‪٤‬ق رظؼخر‪ٜ‬خ ؟‬
‫كبًحً ٓغ كَع حٓظ‪ُِٔ ًٚ٬‬ؼِ‪ٓٞ‬خص حَُ‪٣‬خػ‪َّ٤‬ش ٓ‪ٞ‬ف ‪ ٌٚ٘ٔ٣‬إٔ‬
‫‪٘٣‬ظوَ ٓ٘‪ٜ‬خ اُ‪ ٠‬حُٔـ‪٤ُ ٍٜٞ‬زيُ‪ٓ ٚ‬ؼِ‪ٓٞ‬خً‪.‬‬
‫جٍُجذغ ‪ :‬قًٍس جُؼوَ غحٗ‪٤‬ح ً ذ‪ ٖ٤‬جُٔؼِ‪ٓٞ‬حش ُِلك‪ ٙ‬ػ٘‪ٜ‬ح ‪ٝ‬ضأُ‪٤‬ق‬
‫ٓح ‪٘٣‬حْد جٌَُٔٗ ‪ِٛ٣ٝ‬ف ُكِ‪ ٌٙٛٝ ٚ‬حُلًَش اَّٗٔخ ‪ ٢ٛ‬ك‪٢‬‬
‫طظ‪َّ٣ٍٞ‬ش أ‪ٝ‬‬
‫ُّ‬ ‫حُٔلخ‪ ْ٤ٛ‬حُظ‪ٞٓ ٢‬ؽ٘‪ٜ‬خ حٌُ‪ٝ ٖٛ‬حُظِّ‪ ٢‬طش ٌَِّ ًِ‪٤‬خ ٍ‬
‫ص‬
‫ه‪ٞ‬حٗ‪ ٖ٤‬ػخ َّٓش طظي‪٣‬و‪َّ٤‬ش ‪ ،‬ك‪٘٤‬ظوذ حُٔلخ‪ ْ٤ٛ‬حُٔ٘خٓزش أ‪ ٝ‬حُو‪ٞ‬حٗ‪ٖ٤‬‬
‫حُؼخ َّٓش ك‪٤‬ئُِّل‪ٜ‬خ ‪٘٣ٝ‬ظِّٔ‪ٜ‬خ ُ‪٤‬ل ََّ ٓـ‪ ُٜٚٞ‬ر‪ٜ‬خ ‪ٞٓ ٝ .‬ف ‪٣‬ظؼق ُي‬
‫‪ٌٛ‬ح ح‪ َٓ٧‬ػ٘ي حُلي‪٣‬غ ػٖ حُٔؼَِّف ‪ٝ‬أِٓ‪ٞ‬ر‪ ٝ ٚ‬ػ٘ي ر‪٤‬خٕ حُو‪٤‬خّ‬
‫‪ٝ‬أشٌخُ‪. ٚ‬‬
‫جُهحّٓ‪ ٞٛ :‬قًٍس جُؼوَ‪-‬غحُػح ً‪ ٖٓ -‬جُٔؼِ‪ٓٞ‬حش جُط‪ ٢‬جْططحع‬
‫ضأُ‪٤‬ل‪ٜ‬ح ٓٔح ػ٘ى‪ ٙ‬ئُ‪ ٠‬جُٔطِ‪ٞ‬خ ‪َُِٔٝ‬س ح‪٧‬ه‪َ٤‬س ‪ٝ‬رؼي ؿٔغ‬
‫حُٔؼِ‪ٓٞ‬خص ‪ ٝ‬طَط‪٤‬ز‪ٜ‬خ ٓ‪ٞ‬ف ‪٘٣‬ظوَ اُ‪ ٠‬حُٔطِ‪ٞ‬د ‪ ،‬ك‪ٜ٘‬خ ٗ‪ٜ‬خ‪٣‬ش‬
‫حُٔطخف ك‪٤‬غ حَُرق حُ‪ٞ‬حكَ حٌُ‪ ١‬حًظٔز‪ ٚ‬طخؿَ حُؼِْ ٖٓ ه‪ٍ٬‬‬
‫حُٔؼِ‪ٓٞ‬خص حُٔٔزوش حُظِّ‪ً ٢‬خٗض طٔؼَِّ ٍأّ ٓخُ‪. ٚ‬‬
‫‪ٝ‬ال ‪٣‬هل‪:٢‬‬

‫‪24‬‬
‫إ حُؼِٔ‪٤‬خص حُؼ‪٬‬ػش ح‪٧‬ه‪َ٤‬س ‪ ٢ٛ‬حُظ‪ُٜ ٢‬خ ح‪َّ٤ٔٛ٧‬ش حُزخُـش ك‪٢‬‬ ‫َّ‬
‫ٓخكش حُظلٌ‪َّٜٗ٧ َ٤‬خ ‪ ٢ٛ‬حُؼِٔ‪٤‬خص حُلٌَ‪٣‬ش رخُلؼَ ك‪٤‬غ حشظٔخُ‪ٜ‬خ‬
‫ػِ‪ ٠‬حُلًَش ‪ ٝ‬ح‪ٗ٫‬ظوخٍ ‪ٝ‬أٓخ ح‪ٝ ٍَّٝ ٧‬حُؼخٗ‪ ٢‬كِ‪ٔ٤‬خ ٖٓ حُلٌَ ك‪٢‬‬
‫ش‪ٍ ٢‬ء رَ ‪٣‬ش ٌِّ‪ ٕ٬‬طٔ‪٤ٜ‬يحً ‪ٓٝ‬و َّيٓشً ُ‪٨‬ى‪ٝ‬حٍ حُ‪٬‬كوش كَدَّ َٓ ْٖ‬
‫‪ٔ٣‬ظـ٘‪ ٢‬ػ٘‪ٜٔ‬خ ك‪٣ ٬‬لظخؽ اُ‪ٜٔ٤‬خ أط‪ ٞٛٝ ً٬‬حٌُ‪ُ ١‬ي‪ ٚ٣‬ه َّ‪ٞ‬س حُليّ‬
‫‪ ُٞٝ‬حشظ َّي ‪ٌٛ‬ح حُليّ ‪ َُٔ ًَ ٝ‬ك‪ٞ‬طَ اُ‪ ٠‬ؿخ‪٣‬ظ‪ ٚ‬حُوظ‪ٞٓ ٟٞ‬ف‬
‫‪٣‬ظَ اُ‪ ٠‬جًًُحء ‪ ٞٛٝ‬ه َّ‪ٞ‬سٌ هيٓ‪َّ٤‬ش ‪ٌ٣‬خى ُ‪٣‬ظ‪ٜ‬خ ‪٣‬ؼت ‪ ُْ ُٞٝ‬طٔٔٔ‪ٚ‬‬
‫ٗخٍ ‪ٝ ،‬حًٌُ‪٣َٓ ٞٛ ٢‬غ حُوطغ رخُلن ‪.‬‬

‫أثحبث انًُطق‬
‫‪ٌٛ‬ح ح‪ ٞٛ ْ٤ُ َٓ٧‬ا‪ ٫‬طٔ‪٤ٜ‬يحً ُ‪٨‬رلخع ح‪٥‬ط‪٤‬ش حُظ‪ٞٓ ٢‬ف‬
‫ٗ‪ٞ‬ػِّل‪ٜ‬خ رخُظلظ‪..َ٤‬‬
‫ك٘و‪ ٍٞ‬ئ َّٕ حُٔ٘طن ًٔخ شَك٘خ ‪٣‬ؼخُؾ ػ٘‪ٞ‬حٗ‪ٍ ٖ٤‬ث‪:ٖ٤٤ٔ٤‬‬
‫جُؼ٘‪ٞ‬جٕ جأل‪ ٞٛ ٍٝ‬حُ ُٔؼَِّف ‪ٝ‬جُؼ٘‪ٞ‬جٕ جُػحٗ‪ ٞٛ ٢‬حُلـَّش ‪.‬‬
‫جُ ُٔؼ ٍِّف ‪ ٞٛ:‬حُظلٌ‪ َ٤‬ك‪ٓ ٢‬ـخٍ حُظظ‪ٍٞ‬حص ‪.‬‬
‫جُكؿس ‪ ٞٛ :‬حُظلٌ‪ َ٤‬ك‪ٓ ٢‬ـخٍ حُظظي‪٣‬وخص ‪.‬‬ ‫َّ‬
‫كـٔ‪٤‬غ أرلخع حُٔ٘طن طظَ ًَِّ ك‪ ٖ٣ٌٛ ٢‬حُؼ٘‪ٞ‬حٗ‪ٗ ٖٓٝ ، ٖ٤‬خك‪٤‬ش‬
‫أهَ‪ ٟ‬حُلي‪٣‬غ ػٖ هظ‪ٞ‬ص حُلـَّش ‪٣‬ظشؼَّذ اُ‪ ٠‬هٔٔ‪:ٖ٤‬‬
‫جُوْٓ جأل‪٤ٛ : ٍٝ‬ــجش حُلـَّش ‪ٝ‬ط‪ٍٞ‬ط‪ٜ‬خ ‪ .‬جُوْٓ جُػحٗ‪ٓ : ٢‬خىس‬
‫حُلـَّش ‪ٓٝ‬لظ‪ٞ‬ح‪ٛ‬خ ‪.‬‬
‫ػِ‪ ٠‬ػ‪ٞ‬ث‪ ٚ‬أطزلض أرلخع حُٔ٘طن ػ‪٬‬ػش‪:‬‬
‫جُٔركع جأل َّ‪ ٞٛ :ٍٝ‬حُ ُٔؼَِّف ‪.‬‬
‫جُٔركع جُػحٗ‪ ٞٛ :٢‬حُلـش ً‪٤ٜ‬ـجش ‪.‬‬
‫جُٔركع جُػحُع‪ ٞٛ :‬حُلـَّش ًٔخىس(‪ ٞٛٝ‬حُٔٔٔ‪ ٠‬رخُظ٘خػخص‬
‫حُؤْ حٌُ‪ُ٣ ١‬ز‪ َّٖ٤‬ك‪ ٢‬حُؤْ حُؼخُغ اٗشخء هللا طؼخُ‪.)٠‬‬
‫‪ٝ‬ك‪٤‬غ إٔ ُزلغ حُ ُٔؼَِّف ‪ٝ‬حُلـَّش ٓويٓخص ُ‪ٜ‬خ أ‪َّ٤ٔٛ‬ش ٓ‪ٞ‬حء‬
‫ُٔؼَكش حُ ُٔؼَِّف ‪ٝ‬حُلـَّش أ‪ًٔ ٝ‬ظطِلخص طٔظويّ ك‪ ٢‬حُؼِ‪ّٞ‬‬
‫حُٔوظِلش أطزلض أرلخع حُٔ٘طن ٓض‪:‬‬
‫جُركع جأل‪ٓ : ٍٝ‬زخكغ ح‪ُ٧‬لخظ ‪.‬‬
‫جُركع جُػحٗ‪ٓ : ٢‬زخكغ حٌُِ‪ٓ ٢ٛٝ ٢‬ويٓخص ُِركع جُػحُع ‪ٞٛٝ‬‬
‫حُ ُٔؼَِّف ‪ٝ‬حُؤٔش‪.‬‬
‫جُركع جٍُجذغ ‪ :‬حُوؼخ‪٣‬خ ‪ٝ‬أٗ‪ٞ‬حػ‪ٜ‬خ ‪ٌٛٝ‬ح حُزلغ ‪ٓ ٞٛ‬و َّيٓش ُٔزلغ‬
‫حُلـش‪.‬‬
‫جُركع جُهحّٓ‪ ٞٛ :‬حُلـَّش‪.‬‬
‫جُركع جُٓحوِ ‪ٝ‬ح‪٧‬ه‪ ٞٛ َ٤‬حُظ٘خػخص حُؤْ ‪ ٞٛٝ‬رخد‬
‫ٓٔظوَ ‪.‬‬
‫******‬
‫أهًٍَّخ يجبحج األنفبظ‪:‬‬
‫هِ٘خ ك‪ ٢‬طؼَ‪٣‬ق حُٔ٘طن ‪ ،‬أٗ‪ ٚ‬آُش هخٗ‪٤ٗٞ‬ش طؼظْ َٓحػخط‪ٜ‬خ حٌُ‪ٖٛ‬‬
‫ػٖ حُوطؤ ك‪ ٢‬حُلٌَ ؟ كخُلي‪٣‬غ اًحً ػٖ ٓلخ‪ٓ ٝ ْ٤ٛ‬ؼو‪٫ٞ‬ص ً‪َّ٤٘ٛ‬ش‬
‫؟ كٔخ ‪ ٞٛ‬ى‪ ٍٝ‬حُِلع ك‪ ٢‬حُٔ٘طن ؟‬

‫أقىل‪:‬‬
‫‪ٝ‬إ ًخٕ حُٔ٘طن ‪٣ ٫‬ظؼخَٓ ا‪ٓ ٫‬غ حُٔؼخٗ‪ ٝ ٢‬حُٔيًٍخص حٌُ‪٤٘ٛ‬ش‬
‫‪ ٫ ٝ‬ػ‪٬‬هش ُ‪ ٚ‬رخ‪ُ٧‬لخظ رخ‪٧‬طخُش (رو‪٬‬ف حُؼِ‪ ّٞ‬ح‪٧‬ىر‪٤‬ش ًخُ٘ل‪ٝ ٞ‬‬
‫حُظَف ‪ ٝ‬حُِـش ك‪٤‬غ حُلي‪٣‬غ ك‪ٜ٤‬خ ػٖ ح‪ُ٧‬لخظ ر٘ل‪ٓ ٞ‬زخشَ)‬
‫‪26‬‬
‫‪ٓ ٌُٖٝ‬غ ًُي ‪٣‬ؼطَ حُٔ٘طو‪ ٢‬إٔ ‪٣‬ظليع ػٖ ح‪ُ٧‬لخظ أك‪٤‬خٗخ‬
‫ك‪٤‬ؤٔ‪ٜ‬خ اُ‪ ٠‬أهٔخّ ٓوظِلش‪٣ ٝ ..‬ظليع ػٖ ًَ هْٔ ٓ٘‪ٜ‬خ ‪ًُٝ‬ي‬
‫‪٘٣ ٫ َّٚٗ٧‬ظَ اُ‪ٜ٤‬خ ًؤُلخظ رَ ًٔؼخٗ‪ ٢‬ك‪٬٤‬كع حُِلع َٓآس ُِٔؼ٘‪٢‬‬
‫إٔ حُٔ٘طن ك‪ٔ٘٤‬خ ‪٣‬ظل َّيع ػٖ حُِلع ‪٫‬‬
‫‪ٌٛ ٖٓٝ‬ح حُٔ٘طِن ٗشخ‪ٛ‬ي َّ‬
‫‪٣‬لظَ‪ ٙ‬ك‪ُ ٢‬ـ ٍش ى‪ُ ٕٝ‬ـش ‪ًُ ٝ‬ي ‪ ٌٙٛ ٕ٧‬حُظ٘خػش ‪ ٢ٛ‬حُظ‪٢‬‬
‫طٔظ‪ٜ‬يف ٓؼَكش أِٓ‪ٞ‬د حُظلٌ‪ َ٤‬حُظل‪٤‬ق ُ‪ٔٗ٪‬خٕ ٓ‪ٜٔ‬خ ًخٗض‬
‫ُـظ‪.ٚ‬‬

‫إستجبط انهفع ثبنًؼُى‪:‬‬


‫إٔ حُٔلخ‪ ْ٤ٛ‬حٌُ‪َّ٤٘ٛ‬ش ‪ ٌٖٔ٣ ٫‬إٔ طظظ َّ‪ ٍٞ‬ا‪ ّ٫‬ػٖٔ‬ ‫‪٣ ٫ٝ‬ول‪َّ ٠‬‬
‫أُلخظ ً‪َّ٤٘ٛ‬ش كخُِلع حُٔظظ َّ‪ ٞٛ ٍٞ‬حٌُ‪ٞ٣ ١‬ؿي حُٔؼ٘‪ ٠‬حُٔظظ َّ‪،ٍٞ‬‬
‫كؼ٘ي حٓظؼٔخُ٘خ ُ‪ُ٨‬لخظ ‪ٝ‬طؼخِٓ٘خ ٓؼ‪ٜ‬خ رَرؾ رؼؼ‪ٜ‬خ رخُزؼغ‬
‫ح‪٥‬هَ ٗلٖ ك‪ ٢‬حُ‪ٞ‬حهغ ٗظؼخَٓ ٓغ حُٔؼخٗ‪ ٢‬حٌُ‪َّ٤٘ٛ‬ش رخ‪٧‬طخُش ‪ًُٝ‬ي‬
‫ٌُٔخٕ حُؼ‪٬‬هش حُ‪ٞ‬ػ‪٤‬وش ر‪ ٖ٤‬حُِلع ‪ٝ‬حُٔؼ٘‪ ٠‬كخُِلع ُ‪ ٞٛ ْ٤‬ا‪َٓ ّ٫‬آس‬
‫إٔ حٌُظخرش أ‪٣‬ؼخ ً‬‫‪ُِٔ ١‬ؼ٘‪ًٔ ٠‬خ َّ‬ ‫ُِٔؼ٘‪ ٠‬ك‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى حُِلع ‪ٝ‬ؿ‪ٌ ٞ‬ى حػظزخٍ ٌ‬
‫‪ٝ‬ؿ‪ٞ‬ى حػظزخٍ‪ُِٔ ١‬ؼ٘‪. ٠‬‬
‫كخ‪٧‬ش‪٤‬خء ُ‪ٜ‬خ ‪ٝ‬ؾ‪ٞ‬وجش أٌذؼس ? ‪ٝ‬ؿ‪ٞ‬ىحٕ كو‪٤‬و‪٤‬خٕ ‪ٝ ٝ‬ؿ‪ٞ‬ىحٕ‬
‫حػظزخٍ‪٣‬خٕ ‪،‬حُ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ىحٕ حُلو‪٤‬و‪٤‬خٕ ‪٣‬ظٔؼَّ‪ ٕ٬‬ك‪ ٢‬حُ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى حُؼ‪٢٘٤‬‬
‫حُظظ‪ًٔ . ١ٍٞ‬خ إٔ حُ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى‪ٖ٣‬‬ ‫ُّ‬ ‫حُوخٍؿ‪ٝ ٢‬حُ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى حٌُ‪٢٘ٛ‬‬
‫ح‪٫‬ػظزخٍ‪٣ ٖ٤٣‬ظٔؼ‪ ٕ٬‬ك‪ ٢‬حُ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى حُِلظ‪ٝ ٢‬حُ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى حُ ٌَ ْظز‪٢‬‬
‫كخُ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ىحٕ ح‪٧‬ه‪َ٤‬حٕ ٍؿْ ً‪ٜٔٗٞ‬خ حػظزخٍ‪ُٜٔ ٌُٖٝ ٖ٤٣‬خ ى‪ٍٝ‬‬
‫ٍث‪ ٢ٔ٤‬ك‪ ٢‬حُظلٌَ حٌُ‪ ٞٛ ١‬ح‪ٗ٫‬ظوخٍ ٖٓ ٓل‪ ّٜٞ‬اُ‪ ٠‬آهَ ‪ٌُٜٝ‬ح‬
‫َٗ‪ ٟ‬رؤٕ حُلٌ‪ ْ٤‬ح‪ ٢ُٜ٩‬حُش‪٤‬ن حُط‪ٍ ( ٢ٓٞ‬ػ‪ ٢‬هللا ػ٘‪ )ٚ‬ك‪٢‬‬
‫شَف ح‪٩‬شخٍحص ‪٣‬و‪ ": ٍٞ‬جإلٗطوحالش جًُ‪٤٘ٛ‬س هى ضٌ‪ ٕٞ‬ذأُلحظ‬
‫ي‪٤٘ٛ‬س ‪ٝ‬يُي ٍُْ‪ٞ‬ل جُؼالهس ذ‪ ٖ٤‬جُِلع ‪ٝ‬جُٔؼ٘‪ ٠‬ك‪ ٢‬جألي‪ٛ‬حٕ"‬
‫ك٘لٖ ػ٘يٓخ َٗ‪٣‬ي إٔ ٗ٘ظوَ ٖٓ ٓل‪ ّٜٞ‬اُ‪ٓ ٠‬ل‪ً ، ّٜٞ‬ؼ‪َ٤‬حً ٓخ‬
‫إٔ ‪ٌٛ‬ح ح‪ َٓ٧‬ؿ‪ ٌٖٔٓ َ٤‬ا‪ ٖٓ ّ٫‬ه‪ ٍ٬‬ح‪ُ٧‬لخظ حٌُ‪َّ٤٘ٛ‬ش كِ‪ٞ‬‬ ‫ٗشخ‪ٛ‬ي َّ‬
‫طظ‪ ٍٞ‬كو‪٤‬وش ح‪ٔٗ٩‬خٕ حٌُ‪ ٞٛ ١‬ك‪ٞ٤‬حٕ ٗخؽن ك‪ ٬‬ر َّي إٔ‬ ‫ُّ‬ ‫أٍىٗخ‬
‫ٗظظ‪ُ ٍٞ‬لع ح‪ٔٗ٩‬خٕ حٌُ‪ ٞٛ ١‬حُ‪ِٜٔ‬س ‪ٝ‬حُ٘‪ٝ ٕٞ‬حُٔ‪ٝ ٖ٤‬ح‪ُ٧‬ق‬
‫‪ٝ‬حُ٘‪ُ٘ ٕٞ‬ظظ َّ‪ ٍٙٞ‬رخ‪٩‬ؿٔخٍ ػ َّْ ٗظظ‪ٓ ٍٞ‬ل‪ ّٜٞ‬حُل‪ٞ٤‬حٕ ٖٓ ه‪ٍ٬‬‬
‫أُلخظ‪ ٚ‬حُظ‪ ٢ٛ ٢‬حُلخء ‪ٝ‬حُ‪٤‬خء ‪ٝ‬حُ‪ٞ‬ح‪ٝ ٝ‬ح‪ُ٧‬ق ‪ٝ‬حُ٘‪ٓٝ ، ٕٞ‬ل‪ّٜٞ‬‬
‫حُ٘خؽن ٖٓ ه‪ ٍ٬‬حُ٘‪ٝ ٕٞ‬ح‪ُ٧‬ق ‪ٝ‬حُطخء ‪ٝ‬حُوخف ‪ٝ‬ك‪٘٤‬ج ٌٍ هي طٌّٔ٘خ‬
‫إٔ ٗظظ َّ‪ٓ ٍٞ‬ل‪ ّٜٞ‬ح‪ٔٗ٩‬خٕ رخُظلظ‪.َ٤‬‬
‫‪ٗٝ‬لْ حٌُ‪٣ ّ٬‬ـَ‪ ١‬رخُ٘ٔزش اُ‪ ٠‬حُظظي‪٣‬وخص حُٔظ‪ٞ‬هِّلش ػِ‪٠‬‬
‫حُظظ‪ٍٞ‬حص ‪ًُٝ‬ي ك‪ ٖ٤‬اهخٓش ح‪ٓ٫‬ظي‪ٝ ٍ٫‬حُلـَّش ‪ ،‬كؼ٘يٓخ َٗ‪٣‬ي إٔ‬ ‫ُّ‬
‫أَٓ أ‪ٓ ٝ‬ؤ‪٫ ٚ‬ري إٔ ٗظظ‪ٓ ٍٞ‬ويٓخص‬ ‫ٍ‬ ‫ٗٔظيٍ ػِ‪ ٠‬طلَّش‬
‫ح‪ٓ٫‬ظي‪ ٖٓ ٍ٫‬ه‪ ٍ٬‬ح‪ُ٧‬لخظ حُ ُٔظِلظش ُ٘ٔظ٘ظؾ حُ٘ظ‪٤‬ـش حُظل‪٤‬لش‪.‬‬
‫‪ٝ‬ػِ‪ٌٛ ٠‬ح كخُوطؤ ك‪ ٢‬حُِلع ٓ‪ٞ‬ف ‪٣‬ـَُّ ٗخ اُ‪ ٠‬حُوطؤ ك‪ ٢‬حُٔؼ٘‪٠‬‬
‫ك‪ ٬‬ر َّي اًحً ٓؼَكش أك‪ٞ‬حٍ حُِلع رظ‪ٍٞ‬س ػخ َّٓش ُج‪ٗ ٬‬وغ ك‪ ٢‬حُوطؤ‬
‫حُلٌَ‪.١‬‬

‫انذالنخ‬
‫ُ‪ِٔ َٓ ٞ‬ؼْضَ ٍّٗش حُ‪ٜ‬خطق كٔ‪ٞ‬ف ط٘ظوَ اُ‪ ٠‬حُ‪ٜ‬خطق ُظٔٔغ ‪ٝ‬طظٌَِّْ ٓغ‬
‫ٖٓ ‪٣َ٣‬يى ‪،‬كخَُّٗش ىُّض ػِ‪ٝ ٠‬ؿ‪ٞ‬ى شوض ‪ٍٝ‬حء حُوؾ ‪٣َ٣‬يى‬
‫ك‪ ٢ٜ‬جُىجٍ ? ‪ٝ‬حُشوض ‪ ٞٛ‬جُٔىُ‪ٝ ٍٞ‬حُؼ‪٬‬هش حٌُ‪َّ٤٘ٛ‬ش ر‪ٜٔ٘٤‬خ‬
‫طٔٔ‪ ٠‬جُىالُس ‪.‬‬

‫‪28‬‬
‫إٔ شوظخ ً ٓخ ػِ‪٠‬‬ ‫‪ٔٓ ُٞ ٝ‬ؼض ؽَهش حُزخد ‪٘٣‬ظوَ ً‪٘ٛ‬ي اُ‪ّ ٠‬‬
‫حُزخد ‪٣‬يػ‪ٞ‬ى كخُطَهش وجٍ ? ‪ٝٝ‬ؿ‪ٞ‬ى حُشوض ٓىُ‪ٝ ? ٍٞ‬حُظلش‬
‫حُظ‪ ٢‬كظِض ُ‪ ٢ٛ ٚ‬حُي‪ُ٫‬ش ‪ٝ‬حَُٔ ك‪ ٢‬ح‪ٗ٫‬ظوخٍ ك‪ٓ ٢‬ؼَ ‪ٌٛ‬ح‬
‫إٔ حُطَهش ‪ٝ‬حَُٗش ‪ٝ‬ػؼظخ ُ‪ٌٜ‬ح حُـَع ‪ ،‬كِ‪ً ٞ‬خٗض‬ ‫حُٔ‪ٞ‬حٍى ‪َّ ٞٛ‬‬
‫ؿ‪ٜ‬خُ ُْ ‪ٞ٣‬ػغ ُ‪ٌٜ‬ح حُـَع ‪ٓ ،‬ؼ‪ٌٖ٣ ُْ ً٬‬‬ ‫ٍ‬ ‫حََُّٗش طخىٍس ٖٓ‬
‫ُٓظظ‪ ً٬‬رخُوؾ أ‪ً ٝ‬خٕ ُؼزشً ُ‪٨‬ؽلخٍ ‪ ،‬كخََُّٗش ‪ ٫‬طيٍُّ ػِ‪ ٠‬ش‪٢‬ء‬
‫ك‪٘٤‬ج ٌٍ ك‪ ٬‬ى‪ُ٫‬ش ك‪ ٢‬حُز‪ ٖ٤‬أط‪.ً٬‬‬
‫إً حُي‪ُ٫‬ش ُْ طليع ا‪ ٫‬رؼي حُ‪ٞ‬ػغ كِ‪ ٫ٞ‬حُ‪ٞ‬ػغ ُٔخ ًخٗض ‪٘ٛ‬خى‬
‫ى‪ُ٫‬ش ك‪ ٢‬حُز‪.ٖ٤‬‬
‫‪٘ٛ ٖٓٝ‬خ ُػَِّكض حُي‪ُ٫‬ش رخُظؼَ‪٣‬ق حُظخُ‪:٢‬‬
‫(ً‪ ٕٞ‬جُٗ‪٢‬ء ذكحُس ئيج ػِٔص ذ‪ٞ‬ؾ‪ٞ‬و‪ ٙ‬جٗطوَ ي‪٘ٛ‬ي ئُ‪ٝ ٠‬ؾ‪ٞ‬و‬
‫ٖ‪٢‬ء آنٍ)‬
‫ػْ َّ‬
‫إ حُي‪ُ٫‬ش ط٘ؤْ اُ‪ ٠‬أهٔخّ ػ‪٬‬ػش ‪:‬‬
‫‪-1‬حُي‪ُ٫‬ش حُؼوِ‪٤‬ش‪-2 .‬حُي‪ُ٫‬ش حُطزؼ‪٤‬ش‪-3 .‬حُي‪ُ٫‬ش حُ‪ٞ‬ػؼ‪٤‬ش‪.‬‬
‫‪-1‬جُىالُس جُؼوِ‪٤‬س‪ ٢ٛ :‬حُي‪ُ٫‬ش حُظ‪ ٢‬ط٘شؤ ٖٓ حُٔ‪ُٓ٬‬ش ر‪ٖ٤‬‬
‫حُش‪٤‬ج‪ُٓ٬ٓ ٖ٤‬شً ًحط‪٤‬ش ك‪ٝ ٢‬ؿ‪ٞ‬ى‪ٔٛ‬خ حُوخٍؿ‪ً ٢‬خ‪٧‬ػَ ‪ٝ‬حُٔئػَِّ‬
‫‪ًٝ‬ؼ‪ٞ‬ء حُظزق حُيحٍ ػِ‪ ٠‬ؽِ‪ٞ‬ع حُشْٔ‪ٝ .‬طظٔ‪ ٌٙٛ َِّ٤‬حُي‪ُ٫‬ش‪:‬‬
‫رؤَّٗ‪ٜ‬خ ‪ ٫‬طوظِق رخهظ‪٬‬ف ح‪٧‬شوخص ‪ ٝ‬ح‪ٓ٧‬ظخٍ ‪ ،‬ك‪ ٌٜٙ‬حُي‪ُ٫‬ش‬
‫‪ ١‬اٗٔخ ٍٕ ٓ‪ٜٔ‬خ ًخٕ ٓ‪ٞ‬حء حُؼخُْ أ‪ ٝ‬حُـخ‪ ، َٛ‬حُوَ‪ ١ٝ‬أ‪ٝ‬‬ ‫طلظَ ‪ِّ ٧‬‬
‫حُلؼَ‪.١‬‬
‫جُىالُس جُطرؼ‪٤‬س‪ ٢ٛ ٝ :‬ك‪ٔ٤‬خ اًح ًخٗض حُٔ‪ُٓ٬‬ش ر‪ ٖ٤‬حُش‪٤‬ج‪ٖ٤‬‬
‫ٓ‪ُٓ٬‬ش ؽزؼ‪َّ٤‬ش أ‪ ١‬حُظ‪٣ ٢‬وظؼ‪ٜ٤‬خ ؽَ ْز ُغ ح‪ٔٗ٩‬خٕ ‪ٝ ،‬هي ‪٣‬ظوِق أ‪ٝ‬‬
‫‪٣‬وظِق كٔذ ؽزخع حُ٘خّ ‪ٓ .‬ؼَ ى‪ُ٫‬ش آ‪ ٙ‬ػِ‪ ٠‬حُظ‪ٞ‬ؿغ ‪ ٝ‬آم ػِ‪٠‬‬
‫ح‪ ، ُْ٧‬أُف ػِ‪ ٠‬حُظؤٓق ‪ٝ‬حُظؼـَ‪ ،‬كؼ٘يٓخ طٔٔغ ًِٔش أف ٖٓ‬
‫اٗٔخٕ أ‪ ٝ‬طَ‪ ٟ‬حطلَحٍ ُ‪ ٚٗٞ‬طؼَف رؤٕ ‪ٌٛ‬ح ح‪ٔٗ٩‬خٕ هي حهظَِّض‬
‫إٔ ؽزخثغ حُ٘خّ ٓوظِلش ‪ ٫ٝ‬شٔ‪َّ٤ُٞ‬ش ك‪ٜ٤‬خ كَدَّ‬ ‫طلظ‪ٓٝ ، ٚ‬خىحّ َّ‬
‫إٔ‬ ‫ى‪ُ٫‬ش ػ٘ي ؿٔخػش ٖٓ حُ٘خّ ُ‪ٔ٤‬ض ى‪ُ٫‬ش ػ٘ي آهَ‪ ، ٖ٣‬ك٘شخ‪ٛ‬ي َّ‬
‫حُزؼغ ػ٘يٓخ ‪٣‬لٌَ ‪٣‬ؼغ ‪٣‬ي‪ ٙ‬ػِ‪ ٠‬ؿز‪ٜ‬ظ‪ ٚ‬أ‪٣ ٝ‬ؼزغ رٔخ ‪٣‬لَٔ ٖٓ‬
‫أش‪٤‬خء ‪ٝ‬حُزؼغ ح‪٥‬هَ ‪ٔ٣‬ش‪ ٢‬أ‪ٌٔ٣ ٝ‬ض ػ٘يٓخ ‪٣‬لٌَ‪.‬‬
‫جُىالُس جُ َ‪ٞٞ‬ؼ‪٤‬س ‪ ٢ٛ :‬ك‪ٔ٤‬خ اًح ًخٗض حُٔ‪ُٓ٬‬ش ر‪ ٖ٤‬ش‪٤‬ج‪ ٖ٤‬اٗٔخ‬
‫‪ٗ ٢ٛ‬خشجش ٖٓ حُظ‪ٞ‬حػغ ‪ ٖٓٝ‬ح‪٫‬طط‪٬‬ف ‪ًُٝ ،‬ي رخطلخم ؿٔخػش‬
‫ػِ‪ٝ ٠‬ػغ شت ُشت‪.‬‬
‫جُِلظ‪َّ٤‬س ‪ٝ‬ؿ‪ ٍ٤‬جُِلظ‪َّ٤‬س‪:‬‬
‫إ حُي‪ُ٫‬ش حُ‪ٞ‬ػؼ‪َّ٤‬ش ط٘ؤْ اُ‪ ٠‬هٔٔ‪:ٖ٤‬‬ ‫غْ َّ‬
‫*ى‪ُ٫‬ش ‪ٝ‬ػؼ‪٤‬ش ُلظ‪٤‬ش ‪ * .‬ى‪ُ٫‬ش ‪ٝ‬ػؼ‪٤‬ش ؿ‪ُ َ٤‬لظ‪٤‬ش ‪.‬‬
‫‪ٕ٧‬‬ ‫جُىالُس جُ‪ٞٞ‬ؼ‪٤‬س جُِلظ‪٤‬س ‪ ٢ٛ :‬حُي‪ُ٫‬ش حُظ‪ ٢‬ط٘شؤ ٖٓ حُِلع َّ‬
‫حُِلع ‪ ٞٛ‬حُٔ‪ٞ‬ػ‪ٞ‬ع‪.‬‬
‫جُىالُس جُ‪ٞٞ‬ؼ‪٤‬س جُـ‪ُ ٍ٤‬لظ‪٤‬س‪ :‬ك‪ ٢ٜ‬اًح ًخٕ حُيحٍ حُٔ‪ٞ‬ػ‪ٞ‬ع ؿ‪َ٤‬‬
‫ُلع ‪ً ،‬بشخٍحص حَُٔ‪.ٍٝ‬‬
‫‪ ٢ٛٝ‬ط٘ؤْ اُ‪ ٠‬أهٔخّ ػ‪٬‬ػش ‪ :‬جُٔطحذو‪٤‬س ‪ ٝ‬جُط‪٤ٟ٘ٔ‬س ‪ٝ‬‬
‫جإلُطُجٓ‪٤‬س ‪.‬‬
‫جُىالُس جُٔطحذو‪٤‬س ‪ :‬ك‪ٔ٤‬خ اًح ًخٕ حُِلع ‪٣‬يٍ ػِ‪ ٠‬طٔخّ ٓؼ٘خ‪ٙ‬‬
‫حُٔ‪ٞ‬ػ‪ٞ‬ع ُ‪٣ ٝ ٚ‬طخرو‪ٓ ، ٚ‬ؼَ ُلع حٌُظخد ‪٣‬يٍ ػِ‪ ٠‬طٔخّ ٓؼ٘‪٠‬‬
‫حٌُظخد ‪ ،‬أ‪ُ ٝ‬لع حُلَّ ‪٣‬يٍ ػِ‪ ٠‬طٔخّ حُلــَّ حُٔ ٌِّ‪ ٢‬اُ‪ ٠‬كي‪ٝ‬ى‬
‫ٓ ٌَّش حٌَُٔ َّٓش‪.‬‬
‫جُىالُس جُط‪٤ٟ٘ٔ‬س ‪ :‬ك‪ٔ٤‬خ اًح ًخٕ حُِلع ‪٣‬يٍ ػِ‪ ٠‬ؿِء ٖٓ ٓؼ٘خ‪ٙ‬‬
‫حُٔ‪ٞ‬ػ‪ٞ‬ع ُ‪ ٚ‬حُيحهَ ًُي حُـِء ك‪ ٢‬ػٔ٘‪ٓ . ٚ‬ؼَ ى‪ُ٫‬ش ُلع‬
‫‪31‬‬
‫حٌُظخد ػِ‪ ٠‬حُ‪ٍٞ‬م ‪ٝ‬كي‪ ٙ‬أ‪ ٝ‬حُـ‪٬‬ف كوؾ ‪ ،‬أ‪ ٝ‬ى‪ُ٫‬ش حُلَّ ػِ‪٠‬‬
‫حُٔٔـي حُلَحّ هخطش ‪.‬‬
‫جُىالُس جإلُطـُجٓ‪٤‬س ‪ :‬ك‪ٔ٤‬خ اًح ًخٕ حُِلع ‪٣‬يٍ ػِ‪ٓ ٠‬ؼ٘‪ ٠‬هخٍؽ‬
‫ػٖ ٓؼ٘خ‪ ٙ‬حُٔ‪ٞ‬ػ‪ٞ‬ع ُ‪ٔ٣ ، ُٚ ُّ٫ ، ٚ‬ظظزؼ‪ ٚ‬حٓظظزخع حَُك‪٤‬ن‬
‫حُ‪ ُّ٬‬حُوخٍؽ ػٖ ًحط‪ ، ٚ‬ك‪ٜ٘‬خى حٍطزخؽ ‪ ُِّٝٝ‬ػوِ‪ ٢‬ر‪ٜٔ٘٤‬خ ‪٫‬‬
‫حٍطزخؽ ُلظ ٌّ‪ًٔ ٢‬خ ك‪ ٢‬حُي‪ُ٫‬ش حُظطخرو‪٤‬ش أ‪ ٝ‬حُظؼٔ٘‪٤‬ش ‪ٌٛ ٌُٖٝ ،‬ح‬
‫ح‪ٍ٩‬طزخؽ ُ‪ٞ‬ػ‪ٞ‬ك‪ ُِٚٓٝٝ ٚ‬حُزَ‪ ِّْٖ ٤‬ط‪ ََّ٤‬حُي‪ُ٫‬ش ُلظ‪َّ٤‬شً كظخٍص‬
‫حُي‪ُ٫‬ش ح‪ُ٩‬ظِحٓ‪َّ٤‬ش ٖٓ ؿِٔش أهٔخّ حُي‪٫٫‬ص حُ‪ٞ‬ػؼ‪َّ٤‬ش حُِلظ‪٤‬ش ٍؿْ‬
‫أَّٗ‪ٜ‬خ ػوِ‪َّ٤‬ش‪ٓ .‬ػال ك‪ٔ٘٤‬خ طو‪ ٍٞ‬حشظَ‪٣‬ض ىحٍحً ‪ ،‬كٌِٔش حُيحٍ ‪ٌٙٛ‬‬
‫طشَٔ حُطَ‪٣‬ن حٌُ‪ ٞٛ ١‬هخٍؽ ػ٘‪ ٚ‬حُ‪ ُٚ ُّ٬‬أ‪٣‬ؼخ ً ‪ ،‬كخُطَ‪٣‬ن‬
‫ؿ‪ َ٤‬ىحه ٍَ ك‪ ٢‬حُي‪ُ٫‬ش حُظطخرو‪٤‬ش ‪ ٫ٝ‬حُي‪ُ٫‬ش حُظؼٔ٘‪٤‬ش رَ ‪ٖٓ ٞٛ‬‬
‫حُي‪ُ٫‬ش ح‪ُ٩‬ظِحٓ‪٤‬ش ‪ًِٔٝ .‬ش حُلخٓذ ح‪ ٢ُ٥‬ؿ‪ َ٤‬ىحُش ػِ‪ ٠‬حُلؤٍس ‪،‬‬
‫رخُٔطخروش أ‪ ٝ‬حُظؼ ُّٖٔ ‪ٌَُّٜ٘ٝ ،‬خ ىحهِش ك‪ٜ٤‬خ رخُي‪ُ٫‬ش ح‪ُ٫‬ظِحٓ‪٤‬ش ‪.‬‬
‫إً حُي‪ُ٫‬ش ح‪ُ٩‬ظِحٓ‪٤‬ش ‪ٔ٤ُ ٢ٛ‬ض ى‪ُ٫‬ش ُلظ‪٤‬ش رَ ‪ ٢ٛ‬ى‪ُ٫‬ش ػوِ‪٤‬ش‬
‫رَ‪ِّ٘٤‬ـش ‪ ٖٓٝ‬شيس ‪ٝ‬ػ‪ٞ‬ك‪ٜ‬خ ٓٔ‪٤‬ض ى‪ُ٫‬ش ُلظ‪٤‬ش ‪٘ٛ ٖٓٝ ،‬خ حشظَؽ‪ٞ‬ح‬
‫ك‪ ٢‬حُي‪ُ٫‬ش ح‪ُ٩‬ظِحٓ‪٤‬ش ‪ٝ‬ؿ‪ٞ‬ى حُظ‪ ُّ٬‬حٌُ‪ ٢٘ٛ‬ر‪ٓ ٖ٤‬ؼ٘‪ ٠‬حُِلع‬
‫‪ٝ‬حُٔؼ٘‪ ٠‬حُوخٍؽ حُ‪٘٣ٝ ُّ٬‬زـ‪ ٢‬إٔ ‪ ٌٕٞ٣‬حُظ‪ٍ ُّ٬‬حٓوخ ً ك‪٢‬‬
‫حٌُ‪ ٖٛ‬رل‪٤‬غ ‪٘٣‬ظوَ حٌُ‪ٔٓ ٖٓ ٖٛ‬خع حُِلع اُ‪ٓ ُٚٓ٫ ٠‬زخشَسً‪.‬‬

‫تقضًٍبد األنفبظ‬
‫أهٓحّ نٔٓس‪:‬‬
‫ٍ‬ ‫ض٘وْٓ جألُلحظ ئُ‪٠‬‬
‫‪-1‬جُٔهط‪-2 ٙ‬جُٔٗطٍى ‪-3‬جُٔ٘و‪-4 ٍٞ‬جُ ُٔ ٍْضؿَ ‪-5‬جُكو‪٤‬وس‬
‫‪ٝ‬جُٔؿحَ ‪.‬‬
‫‪)1‬جُِلع جُٔهط‪ ٞٛ : ٙ‬حُِلع حٌُ‪ ُٚ ْ٤ُ ١‬ا‪ٓ ٫‬ؼ٘‪ٝ ٠‬حكي‬
‫ٓوظض ر‪ٌُٜٝ ٚ‬ح ٓٔ‪ٓ ٢‬وظظخ ً ٓؼَ ًِٔش ٓل َّٔي‪-‬حٌُ‪٣ٞ‬ض‪-‬حٌُظخد‪-‬‬
‫حُلي‪٣‬ي‪-‬حُل‪ٞ٤‬حٕ كٌ ٌَّ ‪٣‬يٍ ػِ‪ٓ ٠‬ؼ٘خ‪ ٙ‬حُوخص ر‪٣ ٫ٝ ،ٚ‬لَم ك‪ٚ٤‬‬
‫ر‪ ٖ٤‬إٔ ‪ٌُِِٔ ٌٕٞ٣‬ش ٓؼ٘ ً‪ ٠‬هخص ً‪ٓ ٝ‬ظيحم ؿِث‪ ٢‬أ‪ٓ ٝ‬ؼ٘ ً‪٠‬‬
‫ػ ٍخّ ً‪ٓ ٝ‬ظخى‪٣‬ن ًؼ‪َ٤‬س ‪ ،‬كِلع حُل‪ٞ٤‬حٕ ُلع ٓوظض ‪٣ ٫ َّٚٗ٧‬يٍُّ‬
‫ا‪ ٫‬ػِ‪ٓ ٠‬ؼ٘ ً‪ٝ ٠‬حك ٍي ‪ٝ‬إ ًخٗض أكَحى‪ً ٙ‬ؼ‪َ٤‬سً ك‪٤‬غ ‪٣‬شَٔ حُلَّ‬
‫‪ٝ‬ح‪ٓ٧‬ي ‪ٝ‬حٌُثذ ‪ٓٝ‬خثَ حُل‪ٞ٤‬حٗخص ‪٣ٝ .‬طِن ػِ‪ٓ ٠‬ؼَ ‪ٌٛ‬ح‬
‫حُٔوظض ‪ ،‬حُٔشظَى حُٔؼ٘‪ ١ٞ‬أ‪٣‬ؼخ ً ‪ًُٝ‬ي َّ‬
‫‪ ٕ٧‬ح‪٩‬شظَحى اَّٗٔخ ‪ٞٛ‬‬
‫ك‪ ٢‬حُٔؼ٘‪ ٫ ٠‬ك‪ ٢‬حُِلع ‪.‬‬

‫‪)2‬جُِلع جُٔٗطٍى ‪ ٞٛ :‬حُِلع حٌُ‪ ١‬طؼيى ٓؼ٘خ‪ٝ ٙ‬هي ‪ٝ‬ػغ ُِـٔ‪٤‬غ‬


‫ً‪ ً٬‬ػِ‪ِ ٠‬كيس ٖٓ ى‪ ٕٝ‬إٔ ‪ٔ٣‬زن ‪ٝ‬ػؼُ‪ُ ٚ‬زؼؼ‪ٜ‬خ ػِ‪ٝ ٠‬ػؼ‪ٚ‬‬
‫ُ‪٦‬هَ‪ ،‬كخُٔؼخٗ‪ ٢‬حُٔوظِلش ًُِّ‪ٜ‬خ ػ٘يٓخ طُ٘ َٔذ اُ‪ ٠‬حُِلع حُٔ‪ٞ‬ػ‪ٞ‬ع‬
‫‪ٝ ٟ‬حكي ‪ٓ ،‬ؼَ جُؼ‪ ٖ٤‬حُٔ‪ٞ‬ػ‪ٞ‬ع ُلخٓش حُ٘ظَ‬ ‫ُ‪ٜ‬خ ك‪ ٢ٜ‬ػِ‪ٔٓ ٠‬ظ‪ً ٞ‬‬
‫‪٘٣ٝ‬ز‪ٞ‬ع حُٔخء ‪ٝ‬حٌُ‪ٛ‬ذ ‪ٝ‬ؿ‪َٛ٤‬خ‪.‬‬
‫غ ّْ‪:‬‬
‫اَّٗ‪ َٛ ٚ‬طظ‪ٞ‬حؿي رخُلؼَ أُلخظ ٓشظًَش ك‪ ٢‬حُِـخص أ‪ ٝ‬حُِـش حُؼَر‪٤‬ش‬
‫إٔ حُٔشظَى ُْ ‪ ٌٖ٣‬ك‪ ٢‬ح‪٧‬طَ‬ ‫هخطَّش ؟ كَدَّ هخثَ ‪٣‬و‪ّ ٍٞ‬‬
‫ٓشظًَخ ً ‪ٝ ،‬ػِٔخء حُِـش ‪ ْٛ‬حٌُ‪ ٖ٣‬أٗشج‪ٞ‬ح حُٔشظَى ك‪٤‬غ ؿٔؼ‪ٞ‬ح‬
‫ًخكش ح‪ُ٧‬لخظ حُٔٔظؼِٔش ػ٘ي حُؼَد ك‪ ٢‬ه‪ٞ‬حٓ‪ًُٝ ْٜٔ٤‬ي ٖٓ ه‪ٍ٬‬‬
‫إٔ ًَِّ‪ٜ‬خ طٔؼَِّ‬
‫حٓظوَحث‪ُِ ْٜ‬ز‪٬‬ى ‪ٝ‬حُوزخثَ حُؼَر‪٤‬ش حُٔوظِلش ‪ٝ،‬رٔخ َّ‬
‫حُؼَر‪َّ٤‬ش كظخٍص حٌُِٔشُ ٓشظًَشً طيٍُّ ػِ‪ ٠‬ؿٔ‪٤‬غ طِي حُٔؼخٗ‪ً٬ً ٢‬‬
‫ظ ٍش ك‪ ٢‬ح‪٧‬طَ طخٍص ٓشظًَشً رؼي‬ ‫ػِ‪ ٠‬كيس ‪ ،‬كَدَّ ًِٔش ٓوظ َّ‬
‫‪32‬‬
‫طـٔ‪٤‬غ حٌُِٔخص‪ .‬ك‪ٌٛ َٜ‬ح حَُأ‪ ١‬طل‪ٌ ٤‬ق ‪ ٌٖٔ٣‬ح‪٩‬ػظٔخى ػِ‪ٚ٤‬؟‬
‫‪ٌٛ‬ح ٓخ ‪٣‬لظخؽ اُ‪ ٠‬رلغ ُٓٔظوَ ُ‪ٜ٘ٛ ْ٤‬خ ٓـخٍ ُِلي‪٣‬غ ػ٘‪.ٚ‬‬
‫جُِلع جُٔ٘و‪ ٞٛ : ٍٞ‬حُِلع حٌُ‪ ١‬طؼ َّيى ٓؼ٘خ‪ٝ ٙ‬هي ‪ٝ‬ػغ ُِـٔ‪٤‬غ‬
‫ًخُٔشظَى ‪٣ ٌُٖٝ‬لظَم ػ٘‪ ٚ‬رؤٕ حُ‪ٞ‬ػغ ‪٧‬كي‪ٛ‬خ ٓٔز‪ٞ‬م رخُ‪ٞ‬ػغ‬
‫ُ‪٦‬هَ ٓغ ٓ‪٬‬كظش حُٔ٘خٓزش ُِٔؼ٘‪ ٖ٤٤‬ك‪ ٢‬حُ‪ٞ‬ػغ حُ‪٬‬كن ‪ٓ .‬ؼَ‬
‫ًِٔش حُظ‪٬‬س كوي ‪ٝ‬ػؼض أ َّ‪ُِ ً٫ٝ‬يػخء ‪ ،‬ػْ ُٗوَِِض ك‪ ٢‬حُشَع‬
‫ح‪ ٌُٜٙ ٢ٓ٬ٓ٩‬ح‪٧‬كؼخٍ حُٔوظ‪ٞ‬طش ٖٓ ه‪٤‬خّ ‪ًٍٞٝ‬ع ‪ٓٝ‬ـ‪ٞ‬ى‬
‫‪ٗٝ‬ل‪ٛٞ‬خ ‪ًٌٝ ،‬ح حُلؾ ‪ٝ‬حُظ‪ٝ ّٞ‬حًُِخس ‪ٝ‬ؿ‪َٛ٤‬خ‪ًِٔٝ .‬ش حُٔ‪٤‬خٍس‬
‫‪ٝ‬ػؼض ٌَُ ٓخ ‪ َ٤ٔ٣‬ػِ‪ ٠‬ح‪ٍ٧‬ع ػْ ُٗوِِض اُ‪ِ٤ٓٝ ٠‬ش حُ٘وَ‬
‫حُٔؼَ‪ٝ‬كش ‪ٝ‬ؿٔ‪٤‬غ حُٔظطِلخص حُظ‪ ٢‬طٔظويّ ك‪ ٢‬حُؼِ‪٢ٛ ّٞ‬‬
‫ًِٔخص ٓ٘و‪ُٞ‬ش ٖٓ ٓؼ٘خ‪ٛ‬خ حُِـ‪ ١ٞ‬اُ‪ ٠‬حُٔؼ٘‪ ٠‬حُ ُٔظطِق ‪.‬‬
‫‪ٝ‬حُٔؼ٘‪ ٠‬ح‪ ٍَّٝ ٧‬ك‪ ٢‬حُٔ٘و‪ٍ ٍٞ‬رَّٔخ ‪َ ُٜ٣‬ـَ رخََُّٔس ك‪ٔ٣ ٬‬ظؼَٔ حُِلع‬
‫ك‪ ٚ٤‬أط‪ ً٬‬رل‪٤‬غ ُ‪ ٞ‬أُٓظؼَٔ ك‪ٓ ٌٕٞ٣ ٚ٤‬ـخُحً ‪٣‬لظوَ اُ‪ ٠‬هَ‪٘٣‬ش‪.‬‬
‫إٔ ًؼ‪َ٤‬حً ٖٓ حٌُِٔخص حُٔٔظويٓش ك‪٢‬‬ ‫‪٫ٝ‬ر َّي إٔ ٗ٘زِّ‪ ٚ‬حُوَّحء اُ‪َّ ٠‬‬
‫ح‪٣٥‬خص ‪ٝ‬ح‪٧‬كخى‪٣‬غ طيٍ ػِ‪ٓ ٠‬ؼخٗ‪ٜ٤‬خ حُِـ‪٣ٞ‬ش ‪ٝ‬إ ٗوِض رؼي ًُي‬
‫ٖٓ طِي حُٔؼخٗ‪ ٢‬اُ‪ ٠‬حُٔؼ٘‪ ٠‬حُٔ٘و‪ ٍٞ‬كٖٔ أٍحى ك‪ ْٜ‬ح‪٣٥‬خص‬
‫حُوَآٗ‪َّ٤‬ش ‪ٝ‬ح‪٧‬كخى‪٣‬غ حُشَ‪٣‬لش ك‪ٜٔ‬خ ً طل‪٤‬لخ ً ‪٘٣‬زـ‪ ُٚ ٢‬إٔ ‪ ِِّ٤ٔ٣‬ر‪ٖ٤‬‬
‫حُٔؼ٘‪ ٠‬حُؼخٗ‪( ٢‬حُٔ٘و‪ ٍٞ‬اُ‪ٝ ) ٚ٤‬حُٔؼ٘‪ ٠‬ح‪(ٍَّٝ ٧‬حُٔ٘و‪.)ٚ٘ٓ ٍٞ‬‬
‫جُِلع جٍُٔضؿَ ‪ً ٞٛ :‬خُٔ٘و‪ ٍٞ‬ر‪ ٬‬كَم ا‪ ٫‬أٗ‪ ُْ ٚ‬طُ ِْ َلع ك‪ٚ٤‬‬
‫حُٔ٘خٓزش ر‪ ٖ٤‬حُٔؼ٘‪ٝ ، ٖ٤٤‬أًؼَ ح‪٧‬ػ‪ ّ٬‬حُشوظ‪٤‬ش ٖٓ ‪ٌٛ‬ح حُ٘‪ٞ‬ع‬
‫إٔ حُٔؼ٘‪٠‬‬ ‫ًـٔ‪ َ٤‬أ‪ ْ٣ًَ ٝ‬أٓٔخء أشوخص ‪٣ ٫ٝ‬ول‪ ٠‬ػِ‪٤‬ي َّ‬
‫م ػِ‪ ٠‬كخُ‪ ٚ‬ك‪٤‬غ ‪ُٔ٣‬ظؼَٔ حُِلع ك‪.ٚ٤‬‬ ‫ح‪٧‬طِ‪ ٢‬ك‪ ٢‬حَُٔطـَ رخ ٍ‬
‫جُكو‪٤‬وس ‪ٝ‬جُٔؿحَ ‪ ٞٛٝ :‬حُِلع حٌُ‪ ١‬طؼيى ٓؼ٘خ‪ٞٓ ٌَُّٚ٘ٝ ، ٙ‬ػ‪ٌ ٞ‬‬
‫ع‬
‫‪٧‬ك ِي حُٔؼخٗ‪ ٢‬كوؾ ‪ٝ‬حٓظؼَٔ ك‪ ٢‬ؿ‪ُ َٙ٤‬ؼ‪٬‬هش ‪٘ٓٝ‬خٓزش ر‪ٝ ٚ٘٤‬ر‪ٖ٤‬‬
‫حُٔؼ٘‪ ٠‬ح‪ ٍَّٝ ٧‬حُٔ‪ٞ‬ػ‪ٞ‬ع ُ‪ ٖٓ ٚ‬ى‪ ٕٝ‬إٔ ‪٣‬زِؾ ك‪ ٢‬حُٔؼ٘‪ ٠‬حُؼخٗ‪٢‬‬
‫اُ‪ ٠‬ك َّي حُ‪ٞ‬ػغ ‪ ،‬كخُٔؼ٘‪ ٠‬حُٔ‪ٞ‬ػ‪ٞ‬ع ُ‪ٓ ٠ٔٔ٣ ٚ‬ؼ٘خ ً كو‪٤‬و‪٤‬خ ً‬
‫‪ٝ‬حُٔؼ٘‪ ٠‬حٌُ‪ ١‬أٓظؼَٔ ك‪ٓ ٠َّٔ ٔ٣ ٚ٤‬ؼ٘خ ً ٓـخُ‪٣‬خ ً ‪ٝ‬ح‪ٓ٫‬ظؼٔخٍ ‪ٌٕٞ٣‬‬
‫ٓـخُحً ًٔخ ُ‪ ٞ‬أٓظؼَٔ ح‪ٓ٧‬ي حُٔ‪ٞ‬ػ‪ٞ‬ع ُِل‪ٞ٤‬حٕ حُٔلظَّ ك‪٢‬‬
‫حَُؿَ حُشـخع ‪ًُٝ‬ي ُٔ٘خٓزش ر‪ٜٔ٘٤‬خ أ‪ ٝ‬حٓظؼِٔض حَُهزش‬
‫حُٔ‪ٞ‬ػ‪ٞ‬ػش َُِهزش حُظ‪ ٖٓ ٢ٛ ٢‬أػؼخء حُـْٔ ك‪ ٢‬ح‪ٔٗ٩‬خٕ‬
‫رؤًِٔ‪ ُٞٝ . ٚ‬أُٓظُؼَٔ حُِلع ك‪ٓ ٢‬ؼ٘خ‪ ٙ‬حُٔ‪ٞ‬ػ‪ٞ‬ع ُ‪ ٚ‬أػ٘‪ ٢‬حُٔؼ٘‪٠‬‬
‫حُلو‪٤‬و‪ٌٛ ٌٕٞ٣ ٢‬ح ح‪ٓ٫‬ظؼٔخٍ كو‪٤‬و‪ّ٤‬خً‪٘ٛ ٖٓٝ ،‬خ ٗظ٘زَّ‪ ٚ‬اُ‪َّ ٠‬‬
‫إٔ‬
‫حُلو‪٤‬وش ‪ٝ‬حُٔـخُ ‪ ٫‬ػ‪٬‬هش ُ‪ٜٔ‬خ رخُ‪ٞ‬ػغ رَ ‪ٔٛ‬خ ك‪ٓ ٢‬ـخٍ‬
‫ح‪ٓ٫‬ظؼٔخٍ كوؾ‪.‬‬
‫ضرر‪ٜ٤‬حٕ‪:‬‬
‫إ حُٔشظَى حُِلظ‪ٝ ٢‬حُٔـخُ ‪٣ ٫‬ظق حٓظؼٔخُ‪ٜٔ‬خ ك‪ ٢‬حُلي‪ٝ‬ى‬ ‫‪َّ -1‬‬
‫(حُظؼخٍ‪٣‬ق) ‪ ٝ‬حُزَح‪ ٖ٤ٛ‬ا‪ٓ ّ٫‬غ ٗظذ حُوَ‪٘٣‬ش ػِ‪ ٠‬اٍحىس حُٔؼ٘‪٠‬‬
‫حُٔوظ‪ٞ‬ى ‪ٓٝ،‬ؼِ‪ٜٔ‬خ حُٔ٘و‪ٓ ٍٞ‬خ ُْ ‪ُٜ٣‬ـَ حُٔؼ٘‪ ٠‬ح‪. ٍَّٝ ٧‬‬
‫حُوَ‪٘٣‬ش طؼ٘‪ ٢‬حُؼ‪ٓ٬‬ش حُٔوخٍٗش ُِلع ‪ ٢ٛٝ‬ػِ‪ ٠‬هٔٔ‪َ ُٓ ٖ٤‬ؼ‪ٍ َّ٘٤‬ش ‪ٝ‬‬
‫طخٍك ٍش ‪ .‬جُوٍ‪٘٣‬س جُٔؼ‪٘٤‬س ‪ٔ٣‬ظؼخٕ ر‪ٜ‬خ ك‪ٓ ٢‬ـخٍ ح‪ُ٧‬لخظ حُٔشظًَش‬
‫هخطَّش ك‪٤‬غ طؼ‪ ِّٖ٤‬حُٔؼ٘‪ ٠‬حُٔوظ‪ٞ‬ى ‪ٝ‬جُوٍ‪٘٣‬س جُ‪ٛ‬حٌكس ‪ُٔ٣‬ظؼخٕ‬
‫َظَف حُٔؼ٘‪ ٠‬حُٔظزخىٍ ك‪٢‬‬ ‫ر‪ٜ‬خ ك‪ٓ ٢‬ـخٍ حُلو‪٤‬وش ‪ٝ‬حُٔـخُ ك‪٤‬غ ط ِ‬
‫حٌُ‪ ٖٛ‬أػ٘‪ ٢‬حُٔؼ٘‪ ٠‬حُلو‪٤‬و‪٢‬‬
‫‪٣‬ض‬ ‫ػ‪ٓ ٖ٤‬خ ٍء ‪ٝ‬أٍىص إٔ طؼزَِّ ػ٘‪ٜ‬خ كِ‪ ٞ‬هِض ٍأ ُ‬ ‫ٓػحٍ‪ٍ ُٞ :‬أ‪٣‬ض َ‬
‫‪ ٕ٧‬حُٔخٓغ ‪٫‬‬ ‫ػ‪٘٤‬خ ً ٖٓ ؿ‪ َ٤‬هَ‪٘٣‬ش ٓ‪ٞ‬ف ‪ ٌٕٞ٣‬حٌُ‪ٓ ّ٬‬ز‪ٜٔ‬خ ً َّ‬
‫‪ٕ٧‬‬ ‫‪٣‬يٍ‪ٓ ١‬خًح طوظي ٖٓ ‪ٌٛ‬ح حٌُ‪ ّ٬‬كَرَّٔخ ٍأ‪٣‬ضَ ػ‪٘٤‬خ ً رخً‪٤‬شً َّ‬
‫‪ٝ ٟ‬حك ٍي ‪ ،‬كِظؼ‪ٖ٤٤‬‬ ‫حُٔؼ٘‪ٗ ٖٓ ٖ٤٤‬خك‪٤‬ش حُ‪ٞ‬ػغ ًٔخ هِ٘خ ػِ‪ٔٓ ٠‬ظ‪ً ٞ‬‬
‫‪34‬‬
‫ٍأ‪٣‬ض ػ‪٘٤‬خ ً ؾحٌ‪٣‬سً ? ك‪ ٌٜٙ‬حٌُِٔش أػ٘‪٢‬‬
‫ُ‬ ‫حُٔؼ٘‪ ٠‬حُٔوظ‪ٞ‬ى طو‪:ٍٞ‬‬
‫"ؾحٌ‪٣‬س" ‪ ٢ٛ‬حُوَ‪٘٣‬ش حُٔؼ‪ِّ٘٤‬ش ُٔؼ٘‪ ٠‬ى‪ٓ ٕٝ‬ؼ٘‪. ٠‬‬
‫‪ٝ‬أ ّٓخ ك‪ ٢‬حُٔـخُ كِ‪ ٞ‬حٓظؼِٔض حٌُِٔش حُظ‪ُٜ ٢‬خ ٓؼ٘ ً‪ٓ ٠‬ـخُ‪ٖٓ ١‬‬
‫ؿ‪ َ٤‬هَ‪٘٣‬ش ك‪ٓ ٬‬لخُش ٓ‪ٞ‬ف ‪٣‬ظزخىٍ حُٔؼ٘‪ ٠‬حُلو‪٤‬و‪ ٢‬ك‪ًٖٛ ٢‬‬
‫حُٔخٓغ ‪٧ٝ ،‬ؿَ إٔ طظَف ػٖ ً‪ًُ ٚ٘ٛ‬ي حُٔؼ٘‪ ٢‬طؤط‪ ٢‬رخُوَ‪٘٣‬ش‬
‫‪٣‬ظٖ حُٔخٓغ أَّٗي رخُلؼَ‬
‫ّ‬ ‫حُظخٍكش كِ‪ ٞ‬هِض ٍأ‪٣‬ض أٓيحً كٔ‪ٞ‬ف‬
‫ٍأ‪٣‬ضَ ك‪ٞ٤‬حٗخ ً ٓلظَٓخ ً ‪ ٌُٖٝ‬ػ٘يٓخ طؤط‪ ٢‬رخُوَ‪٘٣‬ش ‪ٝ‬طو‪ٓ ٍٞ‬ؼ‪ً٬‬‬
‫"‪ٞٓ "٢َٓ٣‬ف طظَف ً‪ ٖٓ ٚ٘ٛ‬حُٔؼ٘‪ ٠‬ح‪ ٍَّٝ ٧‬حُلو‪٤‬و‪ٝ ٢‬ط‪ٞ‬ؿِّ‪ٜٚ‬‬
‫اُ‪ ٠‬حُٔؼ٘‪ ٠‬حُؼخٗ‪ ٢‬حُٔـخُ‪١‬‬

‫انًفشد وانًش َّكت‬


‫طؤ‪ ْ٤‬حُِلع اُ‪ٓ ٠‬لَ ٍى ‪ًَّ َٓٝ‬ذ‪.‬‬
‫حُِلع ٓ‪ٞ‬حء ًخٕ ‪ٝ‬حكيحً أ‪ٓ ٝ‬ظؼيِّىحً ‪٘٣‬ؤْ اُ‪ٓ ٠‬لَى ‪ًَٓٝ‬ذ‪:‬‬
‫جُِلع جُٔلٍو‪ :‬ضؼٍ‪٣‬ل‪ ٞٛ :ٚ‬جُِلع جًُ‪ ١‬ال ؾُء ُ‪٣ ٚ‬ىٍ ػِ‪ ٠‬ؾُء‬
‫ٓؼ٘ح‪ ٙ‬ق‪ ٞٛ ٖ٤‬ؾُء ‪.‬‬
‫‪ٌٛٝ‬ح حُظؼَ‪٣‬ق ‪٣‬شَٔ أهٔخّ حُٔلَى ‪:٢ٛٝ‬‬
‫أ َّ‪ٝ‬الً ‪ :‬ح‪ُ٧‬لخظ حُظ‪ ٫ ٢‬ؿِء ُ‪ٜ‬خ أط‪ٓ ً٬‬ػَ ًِٔش حُزخء ك‪ ٢‬ذحهلل ?‬
‫أ‪ ٝ‬حُظخء ك‪ ٢‬ضحهلل ? أ‪ ٝ‬حُزخء ك‪ً ٢‬طرص ذحُوِْ ? ‪ٝ‬ؿٔ‪٤‬غ حُلَ‪ٝ‬ف‬
‫حُظ‪ ٢‬طؼ ُّي ٖٓ حٌُِٔخص ك‪ ٢‬هزخٍ ح‪ٔٓ٧‬خء ‪ٝ‬ح‪٧‬كؼخٍ‪ٓٝ .‬ػَ ًِٔش م ٌِ‬
‫‪1‬‬
‫حٌُ‪ ٞٛ ١‬كؼَ أَٓ ٖٓ ‪ٝ‬ه‪٢‬‬
‫غحٗ‪٤‬ح ً ‪:‬ح‪ُ٧‬لخظ حُظ‪ُٜ ٢‬خ ؿِء ا‪ ٫‬إٔ ؿِء حُِلع ‪٣ ٫‬يٍ ػِ‪ ٠‬ؿِء‬
‫حُٔؼ٘‪ ٠‬ك‪ ٞٛ ٖ٤‬ؿِء ُ‪ٓ ٚ‬ػَ ٓلٔي ‪ ٝ‬ػِ‪ ٝ ٢‬هَأ ‪ ٝ‬ػزي هللا‬
‫__________________________‬
‫ؤت‬ ‫‪1‬وكان أصميا َي ْوقي فحذف الواو ألنو حرف عمة ‪ ،‬وحذفت الياء األخيرة عند الجزم ألنَّو فعل ٍ‬
‫أمر ولم تُ َ‬
‫باليمزة لحركة القاف‪.‬‬
‫(ػِٔخً) كٌِٔش ػزي هللا طيٍ ػِ‪ ٠‬شوض حٓٔ‪ ٚ‬ػزي هللا ‪ْ٤ُٝ‬‬
‫حُٔوظ‪ٞ‬ى ٖٓ جُؼرى حُؼز‪ٞ‬ى‪٣‬ش ‪ ٝ‬هللا ح‪٤ُٛٞ٧‬ش ‪ًٔ ،‬خ طو‪ٓ ٍٞ‬كٔ ٌى‬
‫َػ ْر ُى هللا ? رَ حُؼزي ك‪ًِٔ ٢‬ش ػرى هللا(ػِٔخً) ُ‪ ُٚ ْ٤‬ى‪ٔٓ ٍٝ‬ظوَ‬
‫إٔ ؿِإ‪٣ ٫ ٙ‬يٍ ػِ‪٠‬‬ ‫ك‪ ٢‬حُٔؼ٘‪ ، ٠‬ك‪ٌٜ‬ح حُِلع اًحً ُ‪ ٚ‬ؿِ ٌء ا‪َّ ّ٫‬‬
‫ؿِء ٓؼ٘خ‪ ٙ‬رَ حُِلع رؤؿٔؼ‪٣ ٚ‬يٍ ػِ‪ ٠‬حُشوض حُوخٍؿ‪٢‬‬
‫حُٔٔ َّٔ‪ ٠‬ر‪ٌٜ‬ح ح‪ٌٌٛٝ . ْٓ٩‬ح ًِٔش ػرى جُكٓ‪ ٖ٤‬أ‪٣ ٝ‬وطٍُ(آْ‬
‫‪ ٕ٧‬ؿِ َء ُلظ‪٫ ٚ‬‬ ‫إٔ ًِٔش هَ ٍَأَ ٓلَ ٌى َّ‬
‫اٗٔخٕ) أ‪ ٝ‬ضأذ‪ٍٖ ١‬جً ًٔخ َّ‬
‫‪٣‬يٍ ػِ‪ ٠‬ؿِء ٓؼ٘خ‪ ْ٤ُٝ ،ٙ‬ك‪ ٚ٤‬ػٔ‪ َُ ٤‬حُلخػَ أػ٘‪ ٞٛ ٢‬ك‪٤‬غ ُْ‬
‫‪ٔ٣‬زو‪ ٚ‬آ ٌْ ‪َ٣‬ؿغ اُ‪ ٚ٤‬حُؼٔ‪ٗ ، َ٤‬ؼْ ُ‪ٓ ٞ‬زو‪ ٚ‬آ ٌْ (ًخُٔزظيأ) ًٔخ‬
‫ُ‪ ٞ‬هِضَ ػِ ٌّ‪ ٢‬هٍأ كل‪ ٌٙٛ ٢‬حُظ‪ٍٞ‬س ٓ‪ٞ‬ف ‪ًَٓ ٌٕٞ٣‬زخ ً ‪ٓ ٫‬لَىحً‬
‫ُظٌ‪ ٖٓ ٚٗٞ‬ؿِث‪ٔٛٝ ٖ٤‬خ حُلؼَ هٍأ ‪ٝ‬حُؼٔ‪ ٞٛ َ٤‬حُٔٔظظَ ك‪.ٚ٤‬‬ ‫ُّ‬
‫ٗؼْ حُلؼَ حُٔؼخٍع ك‪ ٢‬رؼغ ط‪ ٖٓ ْ٤ُ ٍٙٞ‬حُٔلَى ‪ًُٝ‬ي‬
‫‪ٓ٫‬ظظخٍ حُؼٔ‪ َ٤‬ك‪ٝ ٚ٤‬ؿ‪ٞ‬رخ ً ًخُلؼَ حُٔؼخٍع حُٔظٌِْ ‪ٝ‬كي‪ٓ ٙ‬ؼَ‬
‫إٔ‬‫أُ‪ ٢ِِّٚ‬ك‪ُ ٜٞ‬لعٌ ًَٓذٌ ٖٓ حُلؼَ ‪ٝ‬حُلخػَ (حُؼٔ‪ًٔ )َ٤‬خ َّ‬
‫حُلؼَ حُٔؼخٍع حُٔظٌِِّْ ٓغ حُـ‪ًٌُ َ٤‬ي ًو‪ُٞ‬ي ُٗ‪.٢ِِّٛ‬‬
‫‪-2‬جُِلع جًٍُٔد ‪ ٞٛ :‬حُِلع حٌُ‪ ُٚ ١‬ؿِء ‪٣‬يٍ ػِ‪ ٠‬ؿِء ٓؼ٘خ‪ٙ‬‬
‫ك‪ ٞٛ ٖ٤‬ؿِء ‪ٓ .‬ؼَ ‪ :‬جُـ‪٤‬رسُ ٓكٍٓسٌ كٌِٔش جُـ‪٤‬رس طيٍ ػِ‪٠‬‬
‫ٓؼ٘‪ ٠‬حُـ‪٤‬زش ‪ ًًَ ٞٛٝ‬حُٔئٖٓ ك‪ ٢‬ؿ‪٤‬خر‪ ٚ‬رٔخ ‪٤ُٔ٣‬ج‪ًِٔٝ ٚ‬ش ٓكٍٓس‬
‫طيٍ ػِ‪ٓ ٠‬ؼ٘‪ ٠‬حُلَٓش أػ٘‪ ٢‬حُٔٔ٘‪ٞ‬ع حط‪٤‬خٗ‪ ٚ‬شَػخً‪.‬‬
‫إٔ ػزي هللا أ‪٣‬ؼخ ً‬ ‫‪ٓٝ‬ؼَ‪ٓ :‬كٔى ػرى هللا ك‪ ٜٞ‬رؤَٓ‪ًَّ َٓ ٙ‬ذٌ ًٔخ َّ‬
‫ًَٓذ ‪ ٕ٧‬حُؼزي ‪ٜ٘ٛ‬خ ‪٣‬يٍ ػِ‪ ٠‬حُؼز‪ٞ‬ى‪٣‬ش ‪ٝ‬هللا ‪٣‬يٍ ػِ‪ ٠‬ح‪٤ُٛٞ٧‬ش‪.‬‬
‫انًشكت انتبو وانًشكت انُبقص‬
‫طخّ ‪ٗٝ‬خهض‪.‬‬
‫طؤ‪ ْ٤‬حًَُٔذ اُ‪ٍ ٠‬‬
‫‪36‬‬
‫إ حَُٔ ًَّذ ( ‪ ٠ٔٔ٣ٝ‬حُوَ ْ‪٘٣ ) ٍٞ‬ؤْ اُ‪ ٠‬هٔٔ‪:ٖ٤‬‬
‫غ َّْ ‪َّ :‬‬
‫‪ٔٛٝ‬خ ًٍٓد ضحّ ?ًٍٓد ٗحه‪ٙ‬‬
‫ض‪٤ٞٞ‬ف جألهٓحّ‪:‬‬
‫جًٍُٔد جُطحّ ‪ ٞٛ :‬حًَُٔذ حٌُ‪ٌ٣ ١‬ظل‪ ٢‬ر‪ ٚ‬حُٔظٌِْ ‪٩‬كخىس حُٔخٓغ‬
‫إ حُٔخٓغ ‪٣ ٫‬زو‪ ٠‬ك‪ ٢‬كخٍ ح‪ٗ٫‬ظظخٍ ‪٩‬طٔخّ حُلخثيس ‪ٝ‬ذؼرحٌز‬ ‫رل‪٤‬غ َّ‬
‫أنٍ‪ ٞٛ ٟ‬حًَُٔذ حٌُ‪٣ ١‬ظق ُِٔظٌِْ حٌُٔ‪ٞ‬ص ػِ‪.ٚ٤‬‬
‫ٗوض ك‪ٌٙٛ ٢‬‬‫َ‬ ‫كؼ٘يٓخ ‪٣‬و‪ ٍٞ‬هللا أًرٍ‪ .‬كوي ؿخء رَٔ ًَّذ طخّ ك‪٤‬غ ‪٫‬‬
‫‪ ٕ٧‬حُٔخٓغ ‪٘٣ ٫‬ظظَ ‪ٍٝ ُٞٝ ،‬ىص رؼي‪ٛ‬خ طٔخإ‪٫‬ص ك‪٢ٜ‬‬ ‫حُـِٔش َّ‬
‫ؿ‪َٓ َ٤‬طزطش رؤٓخّ حُـِٔش رَ ‪ ٢ٛ‬أٓجِش كَػ‪َّ٤‬ش طَؿغ اُ‪٠‬‬
‫ؿ‪ٞ‬حٗذ أهَ‪ً ٟ‬خُٔئحٍ رٌ‪٤‬ق ‪.. َْ ُِٝ‬‬‫َ‬
‫ٓؼخٍ‪:‬‬
‫{ئٕ ػل‪ٞ‬ش كٖٔ أ‪٘ٓ ٠ُٝ‬ي ذحُؼل‪{ٝ }ٞ‬جٌقْ ك‪ ًٙٛ ٢‬جُىٗ‪٤‬ح‬
‫ؿٍذط‪ٝ ٢‬ػ٘ى جُٔ‪ٞ‬ش ًٍذط‪}٢‬‬
‫جًٍُٔد جُ٘حه‪ ٞٛ : ٙ‬حًَُٔذ حٌُ‪٣ ٫ ١‬ظق حٌُٔ‪ٞ‬ص ػِ‪ٚ٤‬‬
‫ًو‪ُٞ‬ي ئٕ ضطَّو‪ٞ‬ج ‪ٝ‬ض‪ٛ‬رٍ‪ٝ‬ج‪ !!....‬أ‪ ٝ‬جًُ‪ ٖ٣‬هحٍ ُ‪ ْٜ‬جُ٘حِ‪!!....‬‬
‫‪ٝ‬هي ‪ ٌٕٞ٣‬حًَُٔذ ؽ‪ٗ ٌُٚ٘ٝ َ٣ٞ‬خهض ٓؼخٍ ‪{ :‬ئُ‪ ٢ٜ‬ئٕ ًحٕ هى‬
‫وٗح أؾِ‪٣ ُْٝ ٢‬وٍذ٘‪٘ٓ ٢‬ي ػِٔ‪ ٖٓ }!!... ٢‬ؿ‪ َ٤‬إٔ ‪ًٌَ٣‬‬
‫حُـ‪ٞ‬حد ‪ { ٞٛٝ‬كوى ؾؼِص جالػطٍجف ئُ‪٤‬ي ذًٗر‪ْٝ ٢‬حتَ ػِِ‪}٢‬‬
‫‪ًٌُٝ‬ي ُ‪ ٞ‬ؿ‪٢‬ء رخُـ‪ٞ‬حد ‪ٝ‬كي‪.ٙ‬‬
‫انخجش واإلَشبء‬
‫حًَُٔذ حُظخّ ‪٘٣‬ؤْ اُ‪ ٠‬هٔٔ‪ًَٓ ٖ٤‬ذ طخّ هزَ‪ًَٓٝ ١‬ذ طخّ‬
‫اٗشخث‪.٢‬‬
‫‪-1‬جًٍُٔد جُطحّ جُهرٍ‪ ٞٛٝ : ١‬حُوؼ‪٤‬ش أ‪ ٝ‬حُوزَ‪.‬‬
‫ضؼٍ‪٣‬ق جُو‪٤ٟ‬س ‪ ٞٛ :‬حًَُٔذ حُظخّ حٌُ‪٣ ١‬ظق إٔ ٗظل‪ٚ‬‬
‫رخُظيم أ‪ ٝ‬حٌٌُد‪.‬‬
‫جُؿ‪ٓ ٞ‬ؼطى ٌٍ ك‪ ٌٜٙ‬حُوؼ‪َّ٤‬ش ‪ ٌٖٔ٣‬إٔ طٌ‪ ٕٞ‬طخىهش ‪ٌٖٔ٣ٝ‬‬ ‫ُّ‬ ‫ٓؼخٍ ‪:‬‬
‫إٔ طٌ‪ً ٕٞ‬خًرش ‪ٝ‬اػزخص طيه‪ٜ‬خ أ‪ًٌ ٝ‬ر‪ٜ‬خ ‪٣‬ؼظٔي ػِ‪ٓ ٠‬ي‪ٝ ٟ‬ػخهش‬
‫ٗخهِ‪ٜ‬خ كٔؼَ‪{:‬جُ٘حِ ػر‪ُ ٤‬ى جُىٗ‪٤‬ح} ك‪ ٢‬ك ِّي ٗلٔ‪ٜ‬خ هؼ‪َّ٤‬ش طلظَٔ‬
‫حُظيم ‪ٝ‬حٌٌُد ‪ٝ‬إ ًخٗض رخُلؼَ طخىهش ُؼظٔش هخثِ‪ٜ‬خ ك‪٢ٜ‬‬
‫ًِٔش طيٍص ػٖ ٓظزخف حُ‪ٜ‬ي‪٤ٓ ٟ‬ي حُش‪ٜ‬يحء ػِ‪ ٚ٤‬حُٔ‪.ّ٬‬‬
‫‪ٝ‬أ‪٣‬ؼخ ً ه‪ ُٚٞ‬طؼخُ‪ ُٞٝ{:٠‬إٔ أ‪ َٛ‬جُوٍ‪ ٟ‬آٓ٘‪ٞ‬ج ‪ٝ‬جضو‪ٞ‬ج ُلطك٘ح‬
‫ػِ‪ ْٜ٤‬ذًٍحش ٖٓ جُٓٔحء ‪ٝ‬جألٌ‪.}ٜ‬‬
‫جًٍُٔد جُطحّ جإلٗٗحت‪ٓ ٞٛ : ٢‬خ ‪٣ ٫‬ظق إٔ ٗظل‪ ٚ‬رخُظيم‬
‫‪ٝ‬حٌٌُد ‪.‬‬
‫إ ح‪ٗ٩‬شخء ‪ ٞٛ‬ك‪ ٢‬حُلو‪٤‬وش هِن ً‪٣ ُْ ّ٬‬ظلون ٓؼ٘خ‪ٙ‬‬ ‫ض‪٤ٞٞ‬ف‪َّ :‬‬
‫‪٣ ُْٝ‬ظؼ‪ُٓ َّٖ٤‬طخرَو‪ ٚ‬ك‪ٞ٣ ٬‬طق رخُظيم ‪ ٫ٝ‬رخٌٌُد ك‪٤‬غ ‪ٝ ٫‬حهغ‬
‫ُ‪ٓ ٚ‬خ ‪ٍٝ‬حء حُِلع ً‪٣ ٢‬طخرو‪ ٚ‬ك‪ ٌٕٞ٤‬طخىهخ ً أ‪٣ ٫ٝ‬طخرو‪ ٚ‬ك‪ٌٕٞ٤‬‬
‫ًخًرخ ً ‪ٗ ،‬ؼْ ٍرَّٔخ ‪٣‬ظلوَّن ك‪ ٢‬حُوخٍؽ كل‪٘٤‬ج ٌٍ ‪ ٌٕٞ٣ ٫‬اٗشخ ًء رَ ‪ٞٛ‬‬
‫هز ٌَ ‪ٝ‬هي ٓ ََّ كٌ ُٔ‪.ٚ‬‬
‫‪ ٖٓٝ‬أٓػِط‪: ٚ‬‬
‫ضحخ ٓؼي} ‪.‬‬
‫‪1‬‬
‫ح‪ٗ َٓ٧‬ل‪{ :ٞ‬ئْطوْ ًٔح أٍٓش ‪َ ٖٓٝ‬‬
‫‪2‬‬
‫حُ٘‪ٗ ٢ٜ‬ل‪{ :ٞ‬ال ‪٣‬ـٍٗي ضوِد جًُ‪ً ٖ٣‬لٍ‪ٝ‬ج ك‪ ٢‬جُرالو}‬
‫‪3‬‬
‫ح‪ٓ٩‬ظل‪ٜ‬خّ ٗل‪ َٛ :ٞ‬أضَّرؼُي ػِ‪ ٠‬إٔ ضؼِِّٖٔ ٓٔح ػِٔص ٌٖىجً}‬
‫__________________________‬
‫‪1‬ىود ‪122‬‬
‫‪2‬غافر ‪4‬‬
‫‪3‬حٌُ‪ٜ‬ق‪66‬‬
‫‪38‬‬
‫‪-4‬حُ٘يحء ٗل‪٣{ :ٞ‬ح ٗ‪ٞ‬ـ ئٗ‪ ٖٓ ّ٤ُ ٚ‬أ‪ِٛ‬ي ئٗ‪ ٚ‬ػٔ ٌَ ؿ‪ٍ٤‬‬
‫‪1‬‬
‫‪ٚ‬حُف}‬
‫‪-5‬حُظٔ٘‪ٗ ٢‬ل‪ ُٞ{ : ٞ‬إٔ ػ٘ىٗح يًٍجً ٖٓ جأل‪ٌُّ٘ ٖ٤ُٝ‬ح ػرح َو هللا‬
‫‪2‬‬
‫جُٔهِ‪}ٖ٤ٛ‬‬
‫حُظؼـذ ٗل‪{ : ٞ‬أذ‪ ٍٛ‬ذ‪ٝ ٚ‬أْٔغ ٓح ُ‪ ٖٓ ْٜ‬و‪ٖٓ ٚٗٝ‬‬
‫‪ٓ(3}٢ُٝ‬ح أٖؿغ ػِ‪)٢‬‬
‫‪4‬‬
‫‪-7‬حُظَ ِّؿ‪ٗ ٢‬ل‪ُ {:ٞ‬ؼِ‪ ٢‬أذِؾ جألْرحخ}‬
‫ُ‬
‫‪ٝ‬آؿَص‬ ‫ُ‬
‫رؼض‬ ‫‪-8‬حُؼوي ‪ً:‬ؼوي حُز‪٤‬غ ‪ٝ‬ح‪٩‬ؿخٍس ‪ٝ‬حٌُ٘خف ٗل‪ٞ‬‬
‫ُ‬
‫‪ٝ‬أٌٗلض‪..‬‬
‫ُ‬
‫‪ٝ‬هلض ‪..‬‬ ‫‪-9‬ح‪٣٩‬وخع ‪ً :‬ظ‪٤‬ـش حُط‪٬‬م ‪ٝ‬حُ‪ٞ‬هق ٗل‪ ٞ‬أٗض ؽخُن ‪ٝ‬‬
‫كخُؼو‪ٞ‬ى ‪ٝ‬ح‪٣٩‬وخػخص ٍؿْ ً‪ٜٗٞ‬خ ؿُٔ‪ ً٬‬هزَ‪٣‬شً ا‪ ّ٫‬أَّٗ‪٣ ٫ ٚ‬وظي‬
‫‪ُْ ٢‬‬‫ٓ٘‪ٜ‬خ أٓ ٌَ ‪ٝ‬حه ٌغ ك‪ ٢‬حُِٖٓ حُٔخػ‪ ٢‬رَ ‪٣‬وظي ٓ٘‪ٜ‬خ أٓ ٌَ ٓٔظوزِ ٌ‬
‫‪٣‬وغ رؼ ُي ‪.‬‬
‫انكهًخ و اإلصى و األداح‬
‫أهٔخّ ػ‪٬‬ػ ٍش ‪ :٢ٛٝ‬حٌُِٔش ‪ ٝ‬ح‪ٝ ْٓ٩‬ح‪٧‬ىحس‬ ‫ٍ‬ ‫حُِلع حُٔلَى ‪٘٣‬ؤْ اُ‪٠‬‬
‫‪.‬‬
‫جٌُِٔس‪ ٞٛٝ :‬حُلؼَ حُٔظطِق ػ٘ي حُ٘لخس كخُلؼَ حُ٘ل‪ٞٛ ١ٞ‬‬
‫ف ‪ْ َ٣ ،‬ؼ ٍِفُ ‪ ،‬ج ْػ ٍِفْ ‪ٝ...‬ػ٘ي طلِ‪َ٤‬‬
‫حٌُِٔش حُٔ٘طو‪٤‬ش‪ٓ .‬ؼخٍ ‪َ :‬ػ ٍِ َ‬
‫ح‪٧‬كؼخٍ حُؼ‪٬‬ػش ٗ‪٬‬كع أَّٗ‪ٜ‬خ طظٌ َّ‪ٓ ٖٓ ٕٞ‬حوز ُلظ‪٤‬ش ٓشظًَش ر‪ٜ٘٤‬خ‬
‫‪( ٢ٛٝ‬حُؼ‪ٝ ٖ٤‬حَُحء ‪ٝ‬حُلخء) طيٍُّ ػِ‪ٓ ٠‬ؼ٘‪ٓ ٠‬شظَى ‪ٞٛٝ‬‬
‫__________________________‬
‫‪1‬ىود ‪46‬‬
‫‪2‬الصافات ‪169‬‬
‫‪3‬الكيف ‪26‬‬
‫‪4‬غافر ‪36‬‬
‫طظ‪ ٍٙٞ‬ر٘ل‪ٞ‬‬ ‫ُّ‬ ‫جُٔؼٍكس‪ٓ ٞٛٝ ،‬ؼ٘‪ٔٓ ٠‬ظوَ ك‪ٗ ٢‬لٔ‪ٌٖٔ٣ ٚ‬‬
‫ُٓٔظوٍَّ‪ ٌٙٛ ٖٓ ٍَّ ٌُٝ ،‬ح‪٧‬كؼخٍ حُؼ‪٬‬ػش ‪٤ٛ‬جشٌ ‪ٝ‬ط‪ٍٞ‬سٌ هخطشٌ ر‪ٚ‬‬
‫طيٍُّ ػِ‪ٔٗ ٠‬زش طخ َّٓش ُٓخٗ‪َّ٤‬ش ر‪ًُ ٖ٤‬ي حُٔؼ٘‪ ٠‬حُٔٔظلخى ٖٓ حُٔخىس‬
‫‪ٝ‬ك‪ ٢‬حُٔؼخٍ حُٔؼَكش ‪ٝ‬ر‪ ٖ٤‬كخػ ٍَ ٓخ ‪ ،‬هي طلوَّوض ‪ ٌٙٛ‬حُ٘ٔزش ك‪٢‬‬
‫ُٓخٕ ُٓؼ‪ ٖٓ َّٖ٤‬ح‪ُ٘ٓ٧‬ش حُؼ‪٬‬ػش(حُٔخػ‪ٝ ٢‬حُلخٍ ‪ٝ‬ح‪ٓ٫‬ظوزخٍ)‪.‬‬
‫‪ٝ‬ػِ‪ ٚ٤‬هي ػَِّف حُلؼَ رؤَّٗ‪(:ٚ‬جُِلع جُٔلٍو جُىجٍ ذٔحوض‪ ٚ‬ػِ‪٠‬‬
‫ٓؼ٘‪ُٓٓ ٠‬طوَ ك‪ٗ ٢‬لٓ‪ٝ ٚ‬ذ‪٤ٜ‬ثط‪ ٚ‬ػِ‪ٓٗ ٠‬رس يُي جُٔؼ٘‪ ٠‬ئُ‪٠‬‬
‫كحػَ ال ذؼ‪ٓٗ ٚ٘٤‬رسً ضح َّٓس َٓحٗ‪َّ٤‬سً)‬
‫‪ٝ‬ذو‪ُ٘ٞ‬ح ‪ٔٗ :‬زش طخٓش ُٓخٗ‪٤‬ش طوَؽ ح‪ٔٓ٧‬خء حُٔشظوش ًخْٓ حُلخػَ‬
‫‪ٝ‬حُٔلؼ‪ ٝ ٍٞ‬حْٓ حُِٓخٕ ‪ٝ‬حٌُٔخٕ كبَّٗ‪ٜ‬خ طيٍُّ رٔخىط‪ٜ‬خ ػِ‪ ٠‬حُٔؼ٘‪٠‬‬
‫حُٔٔظوَ ‪ٝ‬ر‪٤ٜ‬جخط‪ٜ‬خ ػِ‪ٔٗ ٠‬زش اُ‪ ٠‬ش‪٢‬ء ؿ‪ُٓ َ٤‬ؼ‪ َّٖ٤‬ك‪ُٓ ٢‬خ ٍٕ ٓخ‬
‫‪ ٌُٖٝ‬حُ٘ٔزش حُِٓخٗ‪٤‬ش ك‪ٜ٤‬خ ؿ‪ َ٤‬طخٓش رَ ‪ٔٗ ٢ٛ‬زش ٗخهظش ‪ ،‬كؼ٘يٓخ‬
‫ٗو‪ٓ ٍٞ‬ؼ‪ ً٬‬ػِ ٌ‪ٗ ٢‬حت ٌْ ‪ُٔ٣‬ؤ ٍُ ٓظ‪ ٠‬؟ ك٘و‪ : ٍٞ‬ج‪ ٕ٥‬أ‪ ٝ‬ؿىجً‬
‫إٔ جُٔحوز ‪ ٢ٛ‬حُظِّ‪ ٢‬طيٍُّ ػِ‪ٓ ٠‬ؼ٘‪ ٠‬ك‪ٌٖٔ٤‬‬ ‫‪٘٣ٝ‬رـ‪ ٢‬إٔ ٗؼَِْ َّ‬
‫طظ‪ٍُٛٞ‬خ ك‪ ٢‬حٌُ‪ٝ ٖٛ‬أ َّٓخ جُ‪٤ٜ‬ثس ك‪ ٬‬ى‪ُ٫‬ش ُ‪ٜ‬خ ػِ‪ٓ ٠‬ؼ٘‪ ٠‬رَ ؿخ‪٣‬ش‬ ‫ُّ‬
‫ع حٍطزخ ٍؽ ر‪ ٖ٤‬ش‪٤‬ج‪ُٔٓ ٖ٤‬ظوِِّ‪ ٖ٤‬أػ٘‪ ٠‬حُل َيع‬ ‫ٓخ طيٍُّ ػِ‪ٜ٤‬خ ‪ُ ٞٗ ٢ٛ‬‬
‫حُٔٔظلخى ٖٓ حُٔخىس ‪ٝ‬حُلخػَ حُظخىٍ ػ٘‪ًُ ٚ‬ي حُليع‪.‬‬
‫‪-2‬جإلْْ ‪ ٞٛ( :‬جُِلع جُٔلٍو جُىجٍ ػِ‪ٓ ٠‬ؼ٘‪ٓٓ ٠‬طوَ ك‪ٗ ٢‬لٓ‪ٚ‬‬
‫ؿ‪ٗٓ ٍ٤‬طَٔ ػِ‪٤ٛ ٠‬ثس ضىٍ ػِ‪ٓٗ ٠‬رس ضحٓس َٓحٗ‪٤‬س) ٓؼَ‪ :‬قٖٓ‬
‫‪ ٝ‬كٍِ ‪ٗ ٝ‬حتْ ‪ِ ٝ‬ػِْ ‪ ٝ‬ؾِ‪ٗ . ِٞ‬ؼْ هي ‪٣‬شظَٔ ػِ‪٤ٛ ٠‬جش طيٍ‬
‫ػِ‪ٔٗ ٠‬زش ٗخهظش ًؤٓٔخء حُلخػَ ‪ٝ‬حُٔلؼ‪ٝ ٍٞ‬حُِٓخٕ ‪ٗٝ‬ل‪ٛٞ‬خ‪.‬‬
‫‪-3‬جألوجز ‪ ٢ٛٝ:‬حُلَف رخطط‪٬‬ف حُ٘لخس ‪٣ ٞٛٝ‬يٍُّ ػِ‪ٔٗ ٠‬زش‬
‫ؿ‪ٔٓ َ٤‬ظوِش ك‪ٗ ٢‬لٔ‪ٜ‬خ‪ ،‬رَ ٓظو ِّ‪ٓٞ‬ش رطَك‪ٜ٤‬خ ك‪٤‬غ ‪ ٫‬طظلون‬
‫‪41‬‬
‫ُِ٘ٔزش ا‪ ٫‬رخُطَك‪ .ٖ٤‬كؼ٘يٓخ ٗو‪٣َ ( ٍٞ‬ى ك‪ ٢‬جُىجٌ ) كخ‪٧‬ىحس ك‪٢‬‬
‫طيٍ ػِ‪ ٠‬حُ٘ٔزش حُظَك‪٤‬ش ر‪٣ُ ٖ٤‬ي ‪ٝ‬ر‪ ٖ٤‬حُيحٍ ‪ٝ .‬ػ٘يٓخ ٗو‪ٍٞ‬‬
‫(ٓك َّٔ ٌى ػِ‪ ٠‬جُٓطف) كخ‪٧‬ىحس ػِ‪ ٠‬طيٍ ػِ‪ ٠‬حُ٘ٔزش ح‪ٓ٩‬ظؼ‪٬‬ث‪٤‬ش‬
‫ر‪ٓ ٖ٤‬لٔي ‪ٝ‬حُٔطق ‪ ٢ٛٝ‬طوظِق ػٖ َػال حُظ‪ ٖٓ ٢ٛ ٢‬حٌُِٔخص‬
‫حُيحَُّش ػِ‪ ٠‬حُؼِ ّ‪ .ٞ‬كخ‪٧‬ىحس اًحً ‪ :٢ٛ‬جُِلع جُٔلٍو جُىجٍ ػِ‪ٓ ٠‬ؼ٘‪٠‬‬
‫ؿ‪ٓٓ ٍ٤‬طوَ ك‪ٗ ٢‬لٓ‪.ٚ‬‬
‫ٓ‪٬‬كظظخٕ‬
‫إٔ ح‪٧‬ىحس ُ‪ُٜ ْ٤‬خ أ‪ٓ ُّ١‬ؼ٘‪ٔٓ ٠‬ظوَ ك‪ٗ ٢‬لٔ‪ ٚ‬رَ ى‪ٍٛٝ‬خ‬ ‫‪-1‬رٔخ َّ‬
‫حْٓ ‪ ٝ‬حْٓ آهَ كخ‪٧‬كؼخٍ حُ٘خهظش أػ٘‪٢‬‬ ‫‪٘٣‬لظَ ك‪ ٢‬حَُرؾ ر‪ٍ ٖ٤‬‬
‫ًخٕ ‪ ٝ‬أه‪ٞ‬حط‪ٜ‬خ ك‪ ٢‬ػَف حُٔ٘طو‪ ٖ٤٤‬طيهَ ك‪ ٢‬ح‪٧‬ى‪ٝ‬حص‪َّٜٗ٧ ،‬خ ‪٫‬‬
‫طيٍ ػِ‪ٓ ٠‬ؼ٘‪ٔٓ ٠‬ظوَ ك‪ٗ ٢‬لٔ‪ٜ‬خ ُظـَُّ ى‪ٛ‬خ ػٖ حُي‪ُ٫‬ش ػِ‪٠‬‬
‫حُليع‪ ،‬رَ طيٍُّ ػِ‪ ٠‬حُ٘ٔزش حُِٓخٗ‪٤‬ش كوؾ‪ .‬كٌُِي طلظخؽ اُ‪ٓ ٠‬خ‬
‫‪٣‬يٍ ػِ‪ ٠‬حُليع‪ٗ ،‬ل‪ً ٞ‬حٕ ٓكٔى هحتٔح ً ? كٌِٔش هحتٔح ًٌ ‪ ٢ٛ‬حُظ‪٢‬‬
‫طيٍ ػِ‪ ٠‬حُليع أػ٘‪ ٢‬جُو‪٤‬حّ كٔ‪َّٔ ٜ‬شُ ًحٕ حُ٘خهظش ‪ٗ ٢ٛ‬لْ ٓ‪ِ َّٔ ٜ‬ش‬
‫حُ‪٤ٜ‬جش ك‪ ٢‬ح‪٧‬كؼخٍ ٓؼَ هَح َّ ‪.‬‬
‫‪ٝ‬أ ّٓح ك‪ ٢‬ػَف حُ٘لخس ك‪ٓ ٢ٜ‬ؼي‪ٝ‬ىس ٖٓ ح‪٧‬كؼخٍ ؿخ‪٣‬ش ٓخ ك‪ ٢‬ح‪َٓ٧‬‬
‫أَّٗ‪ُ٣ ٚ‬طِن ػِ‪ٜ٤‬خ أكؼخ ٌٍ ٗخهظش ‪ ٝ ،‬رؼغ حُٔ٘طو‪٣ ٖ٤٤‬طِن ػِ‪ٜ٤‬خ‬
‫حٌُِٔخص حُ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى‪٣‬ش ‪ًُٝ‬ي ‪َّٜٗ٧‬خ ‪ ٫‬طيٍُّ ا‪ ّ٫‬ػِ‪ ٠‬حٌُ‪ ٝ ٕٞ‬حُ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى ‪.‬‬
‫إٔ ً ََّ ُلع ‪َ٣‬رؾ ر‪ٓ ٖ٤‬ؼ٘‪ٔٓ ٖ٤٤‬ظوِِّ‪ ٖ٤‬ك‪ٜٞ‬‬ ‫‪٘ٛ ٖٓ ٝ‬خ ٗٔظ٘ظؾ َّ‬
‫ٓؼي‪ٌ ٝ‬ى ٖٓ ح‪٧‬ى‪ٝ‬حص ‪ٝ‬إ أؽِن ػِ‪ ٚ٤‬آْ أ‪ ٝ‬كؼَ ك‪ ٢‬ػِ‪ ّٞ‬حُؼَر‪٤‬ش‬
‫ٓؼَ ً‪٤‬ق ح‪ٓ٩‬ظل‪ٜ‬خٓ‪َّ٤‬ش ‪ٓٝ‬ظ‪ًٝ ٠‬خٕ ‪ٝ‬أه‪ٞ‬حط‪ٜ‬خ ‪ٝ‬طٌؼَُّ ح‪٧‬ى‪ٝ‬حص‬
‫كٔذ طٌؼَُّ حُ٘ٔذ‪.‬‬
‫‪-2‬ػ٘ي حُظؤ َُّٓ ك‪ ٢‬كو‪٤‬وش حٌُِٔش ‪٬٣‬كعُ أَّٗ‪ٜ‬خ طظٌ‪ ٖٓ ٕٞ‬ح‪ ْٓ٩‬حٌُ‪١‬‬
‫‪ ٞٛ‬حُٔخىس حُٔشظًَش ُ‪ٜ‬خ ‪ ٞٛٝ‬حُٔٔ َّٔ‪ ٠‬رخُٔظيٍ ‪ ٖٓٝ‬حُلَف‬
‫‪ ٞٛٝ‬حُ‪٤ٜ‬جش ‪ٝ‬حُشٌَ حُيحٍ ػِ‪ ٠‬حُ٘ٔزش حُِٓخٗ‪٤‬ش ‪ ٌٙٛٝ ،‬حُ٘ٔزش‬
‫طَُرؾ حُٔخىسَ ( ح‪ ) ْٓ٩‬رخُلخػَ حٌُ‪ ١‬طيٍ ٓ٘‪ ٚ‬حُلؼَ أ‪ ٝ‬حُ٘خثذ‬
‫ُِلخػَ( ٓ‪ٞ‬حء ًخٕ ظخ‪َٛ‬حً أ‪ٔٓ ٝ‬ظظَحً) كخُلؼَ( َػِِ َْ) ٓؼ‪٣ ً٬‬ظٌ َّ‪ٕٞ‬‬
‫ٖٓ حُٔخىس ‪(٢ٛٝ‬حُؼ‪ٝ ٖ٤‬حُٔ‪ٝ ْ٤‬حُ‪ٝ )ّ٬‬حُ‪٤ٜ‬جش ‪(٢ٛٝ‬ــ َ ) ‪ٖٓٝ‬‬
‫إٔ حُ‪٤ٜ‬جش ‪ ٫‬ط ُّيٍ ػِ‪ٓ ٠‬ؼ٘‪ ٠‬ك‪ٗ ٢‬لٔ‪ٜ‬خ رَ ك‪ ٢‬ؿ‪َٛ٤‬خ‬ ‫حُ‪ٞ‬حػق َّ‬
‫أػ٘‪ ٢‬حُٔخىس‪.‬‬
‫‪٘ٛ ٖٓٝ‬خ ‪ٌ٘٘ٔ٣‬خ إٔ ٗؤِّْ حُٔؼ٘‪ ٠‬حُلَك‪ ٢‬اُ‪ ٠‬هٔٔ‪:ٖ٤‬‬
‫جُق ‪ :‬حُٔؼ٘‪ ٠‬حُلَك‪ ٢‬حُٔٔظلخى ٖٓ حُِلع ٗل‪ ، ٖٓ ٞ‬اُ‪ ، ٠‬ػِ‪، ٠‬‬
‫ك‪.٢‬‬
‫خ ‪ :‬حُٔؼ٘‪ ٢‬حُلَك‪ ٢‬حُٔٔظلخى ٖٓ حُ‪٤ٜ‬جش ‪ٝ‬حُشٌَ‪.‬‬
‫انكهًِّ و انجزئً‬
‫‪ ٖٓ ٞٛٝ‬أ‪ ْٛ‬ح‪٧‬رلخع حُٔ٘طو‪َّ٤‬ش حُظ‪٣ ٢‬زظ٘‪ ٢‬ػِ‪ٜ٤‬خ ًؼ‪ٖٓ َ٤‬‬
‫حُٔٔخثَ ح‪٥‬ط‪٤‬ش ‪َ٣ٝ ،‬طزؾ رزخد حُظظ‪ٍٞ‬حص رخ‪٧‬طخُش ‪ٝ‬رزخد‬
‫‪ ٕ٧،‬حُظظي‪٣‬ن ‪٣‬ظزغ حُظظ‪ًٔ ٍٞ‬خ ٓ ََّ ‪.‬‬ ‫َّ‬ ‫حُظظي‪٣‬وخص رخُظزغ‬
‫‪٘٣‬وْٓ جُؼِْ جُك‪( ٢ُٞٛ‬جُٔل‪ )ّٜٞ‬ئُ‪ ٠‬هٓٔ‪ٓ :ٖ٤‬ل‪ ٌّ ٜٞ‬ؾُت ٌّ‪٢‬‬
‫‪ٓٝ‬ل‪.٢ًِِّ ٌّ ٜٞ‬‬
‫جُؿُت‪:٢‬‬
‫ػ٘يٓخ ‪٣‬ظظ َّ‪ ٍٞ‬ح‪ٔٗ٩‬خٕ ٓل‪ ّٜٞ‬ح‪٧‬ش‪٤‬خء حُظ‪٣ ٢‬لُّْ ر‪ٜ‬خ ٓؼَ‪ٌٛ :‬ح‬
‫حٌُظخد ‪ٌٛ ،‬ح حُوِْ ‪ ،‬حٌُ‪٣ٞ‬ض ‪ ،‬حُٔي‪٘٣‬ش حُٔ٘ َّ‪ٍٞ‬س ‪ ،‬ؿزَ ؽ‪ٍٞ‬‬
‫طظ‪ٍٞ‬حص ‪ ٌٖٔ٣ ٫‬إٔ ‪ٔ٘٣‬ز‪ٜ‬خ ا‪ ٫‬اُ‪ ٠‬طِي‬ ‫ٌ‬ ‫‪٣ٝ‬ظؤ ََّٓ ك‪ٜ٤‬خ ‪ َٟ٣‬رؤَّٗ‪ٜ‬خ‬
‫ح‪ ٫ٝ ٍٞٓ٧‬طظؼ َّي‪ ٟ‬اُ‪ ٠‬ؿ‪َٛ٤‬خ أط‪ ً٬‬ك‪ ٫ ٢ٜ‬ط٘طزن ا‪ ّ٫‬ػِ‪ًُ ٠‬ي‬
‫حُٔ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى‪.‬‬

‫‪42‬‬
‫كل‪ٓ ٢‬ؼَ ‪ ٌٙٛ‬حُظظ‪ٍٞ‬حص ‪ ٌٖٔ٣ ٫‬إٔ ٗٔؤٍ‪ ًْ :‬؟ أ‪ ٝ‬أ‪ّٜ٣‬ح ؟ ‪ٚٗ٧‬‬
‫ُٔؼَ ‪ ٌٙٛ‬حُظظ‪ٍٞ‬حص ُ‪٘ٛ ْ٤‬خى أًؼَ ٖٓ كَ ٍى ‪ٓٝ‬ظيحم ‪ٝ‬حك ٍي‬
‫‪٘ٛ ٖٓٝ‬خ ٓٔ‪َّ٤‬ض ذحُؿُت‪.٢‬‬
‫تؼشٌف انجزئً‪:‬‬
‫{‪ ٞٛ‬جُٔل‪ ّٜٞ‬جًُ‪ٔ٣ ١‬ط٘غ ‪ٚ‬ىه‪ ٚ‬ػِ‪ ٠‬أًػٍ ٖٓ ‪ٝ‬جقى‬
‫‪ ُٞٝ‬ذحُلٍ‪ }ٜ‬أ‪ { ٝ‬جُٔل‪ ّٜٞ‬جًُ‪ٔ٣ ١‬ط٘غ كٍ‪ٚ ٜ‬ىه‪ٚ‬‬
‫ػِ‪ً ٠‬ػ‪} ٖ٣ٍ٤‬‬
‫تُجٍهٌ‪:‬‬
‫إ ٓظيحم حُـِث‪ٍ ٢‬ؿْ أَّٗ‪ٓ ٚ‬ظيح ٌ‬
‫م ‪ٝ‬حك ٌي ٍرَّٔخ ‪ ُٚ ٌٕٞ٣‬أؿِح ٌء‬ ‫َّ‬
‫ًؼ‪َ٤‬سٌ‪ ،‬كخشظٔخُ‪ ٚ‬ػِ‪ ٠‬أؿِحء ًؼ‪َ٤‬س ‪٣ ٫‬ـؼِ‪٤ًِ ٚ‬خ ً رَ ‪٣‬زو‪ ٠‬ػِ‪ٓ ٠‬خ‬
‫‪ ٞٛ‬ػِ‪ ٖٓ ٚ٤‬حُـِث‪٤‬ش ‪٘ٛٝ ،‬خى كَم ر‪ ٖ٤‬حُـِء ‪ٝ‬حُـِث‪ٝ ٢‬حٌَُ‬
‫‪ٝ‬حٌُِِّ‪٘ٓ ٢‬شَك‪ ٚ‬ك‪ٔ٤‬خ رؼي‪.‬‬
‫انكهًِّ‪:‬‬
‫‪ ٌُٖٝ‬ح‪ٔٗ٩‬خٕ اًح أىٍى ؿِث‪٤‬خص ٓظؼيِّىس كوخّ رؼؼ‪ٜ‬خ اُ‪ ٠‬رؼغ‬
‫أٓ‪ ٍٞ‬كخٗظِع ٓ٘‪ٜ‬خ أكي طِي ح‪ٍٞٓ٧‬‬ ‫ٍ‬ ‫أَٓ أ‪ٝ‬‬
‫كؼِْ رخشظَحً‪ٜ‬خ ك‪ٍ ٢‬‬
‫ٓـَىسً ػٖ ًخكش حُوظ‪ٞ‬ط‪٤‬خص حُلَى‪٣‬ش ك‪ٌٜ‬ح حُٔل‪ ّٜٞ‬حُٔشظَى‬
‫‪ٓ ٞٛ‬ل‪٘٣ ٢ًِِّ ّٜٞ‬طزن ػِ‪ ٠‬ؿٔ‪٤‬غ طِي حُٔظخى‪٣‬ن‬
‫تؼشٌف انكهًِّ‪:‬‬
‫{‪ ٞٛ‬جُٔل‪ ّٜٞ‬جًُ‪ ١‬ال ‪ٔ٣‬ط٘غ ‪ٚ‬ىه‪ ٚ‬ػِ‪ً ٠‬ػ‪ُٞٝ ٖ٣ٍ٤‬‬
‫ذحُلٍ‪ }ٜ‬أ‪{ ٝ‬جُٔل‪ ّٜٞ‬جًُ‪ ١‬ال ‪ٔ٣‬ط٘غ كٍ‪ٚ ٜ‬ىه‪ٚ‬‬
‫ػِ‪ً ٠‬ػ‪}ٖ٣ٍ٤‬‬
‫ٓؼَ ٓل‪ ّٜٞ‬ح‪ٔٗ٩‬خٕ‪-‬حُلَّ‪ -‬حُـِ‪ - ّٞ‬حُؼخُْ ‪ -‬حُ٘خثْ ك‪ ٢‬حُيحٍ ‪-‬‬
‫حُٔوِض ك‪ ٢‬ػِٔ‪-ٚ‬ؿز ٌَ ٖٓ ٗ‪ ٍٞ‬كٌَُّ ‪ ٌٙٛ‬حُٔلخ‪ ْ٤ٛ‬ط٘طزن ػِ‪٠‬‬
‫أًؼَ ٖٓ ٓظيحم ‪ٝ‬حكي‬
‫تصىس انكهًِّ‪:‬‬
‫ُّ‬ ‫كٍفٍَّخ‬
‫إ ٖٓ ػـخثذ حٌُ‪ ٞٛ ٖٛ‬طظ‪ ٍٞ‬حٌُِِّ‪ٌٛٝ ٢‬ح ح‪ َٓ٧‬هي ك‪ ََّ٤‬ؿٔ‪َ ٤‬غ‬ ‫َّ‬
‫حُل‪ٓ٬‬لش‪..‬‬
‫إٔ حٌُ‪ٞ٣ ٖٛ‬حؿ‪ ٚ‬ح‪٧‬ش‪٤‬خء ر٘ل‪ ٞ‬ؿِث‪ ٢‬كؼ٘يٓخ‬ ‫‪ ٝ‬جٍُٓ ك‪ ٢‬يُي ‪َّ :‬‬
‫‪٘٣‬ظَ اُ‪ ٠‬شت ‪٘٣‬ظَ اُ‪ ٚ٤‬ػٖٔ ظَ‪ٝ‬ك‪ ٚ‬حُوخطش حُٔل‪٤‬طش ر‪ٖٓ ٚ‬‬
‫ُٓخٕ ‪ٌٓ ٝ‬خٕ ‪ٝ‬أ‪٣‬ؼخ ً ٓخثَ ٓ‪٬‬رٔخط‪ ٚ‬كؼ٘يٓخ ‪٘٣‬ظَ اُ‪ ٠‬حُؼيى ٓؼ‪ً٬‬‬
‫‪َ٣‬ح‪ ٙ‬ػٖٔ شت ٓؼي‪ٝ‬ى كخُل‪ٞ‬حّ ‪ ٢ٛ‬حُظ‪ ٢‬ط٘وَ حُظظ‪ٍٞ‬حص‬
‫حُـِث‪٤‬ش اُ‪ ٠‬حُؼوَ ػْ ‪٣‬ظ٘غ حٌُ‪ ٖٓ ٖٛ‬طِي حُظظ‪ٍٞ‬حص ‪ ،‬حُـِث‪٤‬ش‬
‫ٓل‪ٜٓٞ‬خ ً ًِ‪ّ٤‬خ ً ‪٣ ٫‬ظو‪٤‬ي رِٓخ ٍٕ ‪ٌٓ ٫ ٝ‬خ ٍٕ كَؿْ أٗ‪ ٚ‬ؿ‪ٓ َ٤‬ز‪ ٝ ْٜ‬ؿ‪َ٤‬‬
‫َٓىى رَ ‪ٝ ٞٛ‬حػ ٌق ‪ ٫‬ؿزخ ٍَ ػِ‪٘٣ ، ٚ٤‬طزن ػِ‪ ٠‬أَُٓ٘ش ؿ‪َ٤‬‬
‫ٓظ٘خ‪٤ٛ‬ش ‪ ٝ‬ك‪ ٢‬أٌٓ٘‪ ٚ‬ؿ‪ٓ َ٤‬لي‪ٝ‬ىس ‪ ،‬كخ‪ٔٗ٩‬خٕ ُظظي‪٣‬و‪ ٚ‬ذ‪ٞ‬ؾ‪ٞ‬و‬
‫طِي ح‪ ٍٞٓ٧‬طخٍ ػحُٔح ً ‪ٛ٫ُٞٝ‬خ ُٔخ ًخٕ ػخُٔخ ً أط‪ًُٝ ، ً٬‬ي‬
‫‪ َّٚٗ٧‬طٔ ٌَّٖ ٖٓ ىٍى حُو‪ٞ‬حػي ‪ ٝ‬حُؼ‪ٞ‬حرؾ حُٔخٍ‪٣‬ش ػِ‪ ٠‬ح‪ٍٞٓ٧‬‬
‫حٌُ‪٤٘ٛ‬ش حُٔ٘طزوش ػِ‪ ٠‬ؿٔ‪٤‬غ حُٔظخى‪٣‬ن ٓ‪ٜٔ‬خ ‪ٝ‬ؿيص ‪ٝ‬أ‪ٔ٘٣‬خ‬
‫‪ٝ‬ؿيص ‪٤ًٝ‬لٔخ ‪ٝ‬ؿيص‪.‬‬
‫‪ٝ‬أ ّٓخ ً‪٤‬ق كظِض ‪ ٌٙٛ‬حٌُِِّ‪٤‬خص ك‪ ٢‬حٌُ‪ٖٛ‬؟ كوي كَُِّٔ ًُي‬
‫رظلٔ‪:ٖ٣َ٤‬‬
‫‪ٓ-1‬ح هرَ ‪ٚ‬ىٌ جُٔطأُ‪:ٖ٤ٜ‬‬
‫إٔ ح‪ٔٗ٩‬خٕ ذحُطكِ‪ َ٤‬جُؼوِ‪٣ ٢‬يٍى حٌُِِّ‪ ٢‬ك‪٢‬‬ ‫طو‪ ٌٙٛ ٍٞ‬حُ٘ظَ‪٣‬ش َّ‬
‫‪ُٝ ١‬و‪ٞ‬ط‪ٔ٣ ٚ‬ظط‪٤‬غ إٔ‬ ‫إ ح‪٩‬ىٍحى حُلِّٔ‪ ٢‬ه‪ٌّ ٞ‬‬ ‫ً‪ًُٝ ٚ٘ٛ‬ي ك‪٤‬غ َّ‬
‫‪٣‬ظِوَّ‪ ٠‬حُشت طِوِّ‪٤‬خ ً ًخٓ‪ ً٬‬رل‪٤‬غ ‪ ٌٚ٘ٔ٣‬إٔ ‪ ِِّٙ٤ٔ٣‬ػٖ ح‪٧‬ش‪٤‬خء‬
‫ح‪٧‬هَ‪ ٟ‬ك‪٣ ٖ٤‬شوظ‪ ٚ‬رلي‪ٝ‬ى‪ٝ . ٙ‬أ ّٓخ حُؼوَ كِؼؼق اىٍحً‪٫ ٚ‬‬
‫‪ ٌٚ٘ٔ٣‬إٔ ‪٣‬ظِوَّ‪ ٠‬ح‪٧‬ش‪٤‬خء ٓغ ؿٔ‪٤‬غ ٓش َّوظخط‪ٜ‬خ رخُيهَّش رَ ‪٘٣‬خُ‪ٜ‬خ‬
‫‪44‬‬
‫أٓ‪ ٍٞ‬ك‪٤‬يٍى حٌُ‪ ٖٛ‬ؿِث‪٤‬خ ً ٖٓ‬ ‫ٍ‬ ‫رظ‪ٍ ٍٞ‬س ‪ِّ٘٤ٛ‬ش ٓظَىِّىس ر‪ٖ٤‬‬
‫حُـِث‪٤‬خص ٓغ ؿٔ‪٤‬غ حُو‪ٞ٤‬ى حُٔل‪٤‬طش ر‪ ٚ‬ػْ ‪٣‬يٍى ؿِث‪٤‬خ ً آهَ ٓغ‬
‫ٓخ ُ‪ ٖٓ ٚ‬ه‪ٍ ٞ٤‬ى ‪ٌٌٛ ٝ‬ح ‪ ،‬ػ َّْ ‪ُِ٣‬ـ‪ ٢‬ؿٔ‪٤‬غ ح‪ ٍٞٓ٧‬ؿ‪ َ٤‬حُٔشظًَش‬
‫ر‪ٜ٘٤‬خ كرحُ٘ط‪٤‬ؿس ‪٣ ٫‬زو‪ ٠‬ك‪ ٢‬حُز‪ ٖ٤‬ا‪ ٫‬أٓ ٌَ ‪ٝ‬حكي َٓ َّىى ر‪ ٖ٤‬حُـٔ‪٤‬غ‬
‫‪ ٞٛٝ‬جٌُِِّ‪.. ٢‬‬
‫ٓػَ ٓخ ُ‪ٍ ٞ‬أ‪٣َ ٟ‬ىجً ٓغ ؿٔ‪٤‬غ ه‪ٞ٤‬ى‪ ٙ‬حُوخطش ر‪ ٖٓ ٚ‬حُط‪ٝ ٍٞ‬‬
‫حُؼَع ‪ ٝ‬حُِ‪ ، ٕٞ‬ػْ ٍأ‪ ٟ‬ذٌٍجً حُٔٔظِي ُوظ‪ٞ‬ط‪٤‬خص أهَ‪ٟ‬‬
‫ٓظؼخ َّىس ٓغ هظ‪ٞ‬ط‪ّ٤‬خص ُ‪٣‬ي ‪ٝ‬شخ‪ٛ‬ي أكٔي ًح حُٔٔ‪ِ٤‬حص حُٔوظِلش‬
‫ػٖ ُ‪ٍ ٣‬ي ‪ٝ‬رٌَ‪ ..‬ػْ ػٍِ ػ٘‪ ْٜ‬ؿٔ‪٤‬غ ح‪ ٍٞٓ٧‬حُوخطش ر‪ ْٜ‬كخٌُ‪١‬‬
‫‪٣‬زو‪ ٠‬رؼي ًُي ُ‪ ٞٛ ْ٤‬ا‪ ّ٫‬جإلٗٓحٕ ‪ ٞٛٝ‬جٌُِِّ‪ ٢‬حٌُ‪٣ ١‬وزَ‬
‫ح‪ٗ٫‬طزخم ػِ‪ً ٠‬ؼ‪ًٛ ٝ . ٖ٣َ٤‬ج جٌُِِّ‪ً ٌٕٞ٣ ٢‬حُٗرف حَُٔث‪ٖٓ ٢‬‬
‫رؼ‪٤‬ي رل‪٤‬غ ‪ ٌٖٔ٣ ٫‬طٔ‪ ِٙ٤٤‬ؿ‪ِّ٤‬يحً ك‪٤‬ظَ َّىى ر‪ ٖ٤‬إٔ ‪٣ُ ٌٕٞ٣‬يحً أ‪ٝ‬‬
‫ػَٔ‪ٝ‬حً أ‪ ٝ‬هشزشً أ‪ ٝ‬ؿ‪ًُ َ٤‬ي ‪ٝ‬ك‪ ٢‬حُ‪ٞ‬حهغ ‪ ْ٤ُ ٞٛ‬ا‪ٝ ٫‬حكيحً ٖٓ‬
‫طِي ح‪ً ٞٛٝ ٍٞٓ٧‬حُىٌج‪ ْٛ‬حٌُ‪ٛ‬ز‪٤‬ش حُٔٔٔ‪ٞ‬كش حُظ‪ ٢‬طٌ‪ ٕٞ‬ػِ‪٠‬‬
‫شٌَ ‪ٝ‬حكي ٍؿْ أَّٗ‪ٜ‬خ ًخٗض هزَ ًُي ػِ‪ ٠‬أشٌخٍ ٓوظِلش ك‪ ٢ٜ‬رؼي‬
‫اٗٔٔخك‪ٜ‬خ طَ َّىىص ر‪ ٖ٤‬حُيٍح‪ ْٛ‬حُٔوظِلش كز٘خءحً ػِ‪ٌٛ ٠‬ح حُو‪ٍٞ‬‬
‫‪ ٌٕٞ٣‬اىٍحى حٌُِِّ‪٤‬خص ٗخشجخ ً ٖٓ ػؼق حُٔي ًٍَخص حُؼوِ‪٤‬ش ‪٫‬‬
‫ه َّ‪ٞ‬ط‪ٜ‬خ‪.‬‬
‫ٍْ‪:ٙ‬‬ ‫‪ٌ-2‬ؤ‪٣‬س ‪ٚ‬ىٌ جُٔطأُ‪ ٖ٤ٜ‬هىِِّ ُّ‬
‫ٓالّ ‪ٚ‬ىٌج حُش‪َ٤‬حُ‪ ١‬هيِّّ َُّٓ ‪ َٟ٣ ٙ‬رط‪ ٕ٬‬حُ٘ظَ‪٣‬ش حُٔخروش‬
‫‪ُ٣ٝ‬شٌَ ػِ‪ٜ٤‬خ ربشٌخ‪٫‬ص ًٌَٗ ‪ٜ٘ٛ‬خ رؼؼ‪ٜ‬خ‪:‬‬
‫جُق‪ً ُٞ -‬خٕ ح‪ًٌُ َٓ٧‬ي ُْ ‪ٓ ٌٖ٣‬ظيحم حُٔخ‪َّ٤ٛ‬ش ك‪ ٢‬حُلو‪٤‬و‪ ٚ‬ا‪٫‬‬
‫‪ٝ‬حكيحً ٖٓ ح‪٧‬كَحى ‪ ٫‬ؿٔ‪٤‬غ ح‪٧‬كَحى ‪ٌٛٝ‬ح ه‪٬‬ف حُ‪ٞ‬حهغ ‪ّٜٗ٧‬خ‬
‫ط٘طزن ػِ‪ ٠‬ؿٔ‪٤‬غ ٓظخى‪٣‬و‪ٜ‬خ رخُٔ‪َّ٣ٞ‬ش‪.‬‬
‫خ‪ ُٞ-‬طلض طِي حُ٘ظَ‪٣‬ش ٌٌُرض حُوؼخ‪٣‬خ حٌُِ‪٤‬ش ًو‪ُ٘ٞ‬خ ًَُّ ٌٓٔ ٍٖ‬
‫ق ٖٓ آكخى‬ ‫ًؼ‪ َ٤‬كبَّٗ‪ٓ ٚ‬ئَُّ ٌ‬
‫ٍ‬ ‫كِ‪ ٚ‬ػَِّشٌ ‪ ًَُّٝ ،‬أٍرؼ ٍش ُ‪ٌ ٝ‬ؽ ‪ًَُّ ٝ‬‬
‫إٔ ؿٔ‪٤‬ؼ‪ٜ‬خ طل‪٤‬لش‪.‬‬ ‫‪ٝ‬حُلخٍ َّ‬
‫كحُكن أ َّٕ حٌُِ‪٤‬ش ‪ ٝ‬حُـِث‪٤‬ش ‪ُٓ٫‬خٕ ُ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى حُٔخ‪٤ٛ‬خص‪.‬‬
‫غ َّْ ‪٣‬و‪ ٍٞ‬إ ح‪ٔٗ٩‬خٕ ‪ٔ٣‬ظِي ٗشآص ػ‪٬‬ػش‪:‬‬
‫جُق‪ٗ :‬شؤس ه‪ٞ‬س حُو‪٤‬خٍ‪ .‬خ‪ٗ :‬شؤس ه‪ٞ‬س حُل‪ٞ‬حّ‪ .‬ؼ‪ٗ :‬شؤس ه‪ٞ‬س‬
‫حُؼوَ‪.‬‬
‫ك٘شؤس حُلْ ٗشؤس حُـِث‪٤‬خص ‪ٗ ٝ‬لْ ًُي حُشت حُـِث‪ ُٚ ٢‬شٌَ‬
‫آهَ ػ٘ي ٓخ ‪٣‬ظ‪ َٜ‬ك‪ٗ ٢‬شؤس حُو‪٤‬خٍ‪.‬‬
‫‪٢‬‬ ‫‪ٝ‬أٓخ حُؼوَ كِ‪ٗ ٚ‬ل‪ ٞ‬هخص ٖٓ ح‪ٓ٩‬ظ٘زخؽ ‪ًُٝ،‬ي َّ‬
‫‪ ٕ٧‬حُـِث َّ‬
‫‪٣‬ظؼخُ‪٣ ٝ ٠‬ظٌخَٓ ‪٣ٝ‬ظَكَّغ ٓٔظ‪ٞ‬ح‪ ٙ‬كظ‪٘٣ ٠‬وِذ ًِ‪٤‬خ ًّ ‪ٝ‬ػ٘يٓخ ‪ٞ٣‬طَ‬
‫اُ‪َٓ ٠‬كِش حٌُِ‪َّ٤‬ش ٓ‪ٞ‬ف ‪٘٣ ٫‬وض ٓ٘‪ ٚ‬شت رَ ‪٣‬ظٌخَٓ ‪٣ٝ‬ظَهَّ‪٠‬‬
‫ى حٌُِِّ‪٤‬خص ىُ‪ ً٬٤‬ػِ‪ٍ ٠‬شي ح‪ٔٗ٩‬خٕ‬ ‫‪ًٛ ٖٓٝ‬ج جُٔ٘طِن ًخٕ اىٍح ُ‬
‫‪ٓ ٕ٧‬خثَ حُل‪ٞ٤‬حٗخص ‪ ٫‬طظٌٖٔ ٖٓ هِن ‪ٝ‬اىٍحى حٌُِِّ‪٤‬خص‬ ‫‪ٝ‬طٌخِٓ‪َّ ٚ‬‬
‫أط‪.ً٬‬‬
‫‪ٝ‬طٌٔ‪ُِ ً٬٤‬زلغ ‪٫‬ر َّي ٖٓ ح‪٩‬شخٍس ‪ٜ٘ٛ‬خ اُ‪ ٠‬رؼغ ض٘ر‪ٜ٤‬حش ٓ‪َّٔ ٜ‬ش‬
‫ُِـخ‪٣‬ش‪:‬‬
‫جأل َّ‪ :ٍٝ‬أٗ‪ ٖٓ ْ٤ُ ٚ‬حُؼَ‪ ١ٍٝ‬إٔ طٌ‪ ٕٞ‬أكَحى حٌُِِّ‪ٞٓ ٢‬ؿ‪ٞ‬ىسً ك‪٢‬‬
‫حُوخٍؽ كؼ‪ ، ً٬‬رَ ٍرَّٔخ ‪٣‬ظظ َّ‪ ٍٞ‬ح‪ٔٗ٩‬خٕ ٓل‪ٜٓٞ‬خ ً ًِ‪٤‬خ ً ُ‪ُٚ ْ٤‬‬
‫كظَّ‪ٓ ٠‬ظيحم ‪ٝ‬حكي ك‪ ٢‬حُوخٍؽ ًٔل‪ ّٜٞ‬جؾطٔحع جُ٘و‪ ٖ٤ٟ٤‬ك‪ٜٞ‬‬
‫م ك‪٢‬‬ ‫ٓل‪ٓ ٫ ٢ًِِّ ّٜٞ‬ظيحم ُ‪ ٚ‬ك‪ ٢‬حُوخٍؽ أط‪ٓ ُٚ َٛٝ .٬‬ظيح ٌ‬
‫حٌُ‪ٖٛ‬؟‬

‫‪46‬‬
‫أه‪ٗ :ٍٞ‬ؼْ ُ‪ ٚ‬طلون ك‪ ٢‬حٌُ‪ًُٝ ٖٛ‬ي ك‪َٓ ٢‬كِش ‪ٝ‬حكيس ٖٓ َٓحكَ‬
‫حٌُ‪َٓ ٢ٛٝ ٖٛ‬كِش جُلٍ‪ٝ ٜ‬ك‪ ٌٙٛ ٢‬حَُٔكِش ُ‪ٔٗ٪‬خٕ إٔ‬
‫‪ ١‬ش‪٢‬ء أٍحى كظَّ‪ ٠‬ح‪ ٍٞٓ٧‬حُٔٔظل‪ِ٤‬ش ك‪ٔٗ٪ُ ٌٖٔ٤‬خٕ إٔ‬ ‫‪٣‬ظظ‪ ٍٞ‬أ َّ‬
‫‪٣‬لَع حؿظٔخع حُ٘و‪٤‬ؼ‪ ٖ٤‬ك‪٤‬لٌْ ػِ‪ ٚ٤‬أَّٗ‪ٓ ٚ‬لخٍ ‪٣ٝ‬لَع شَ‪٣‬ي‬
‫‪ٕ٧‬‬‫حُزخٍ‪٣ٝ ١‬لٌْ ػِ‪ ٚ٤‬رخ‪ٓ٫‬ظلخُش ‪ٌٌٛٝ‬ح ‪٣ ُْٝ‬لظَ ًُي ا‪َّ ّ٫‬‬
‫أكن حٌُ‪ٝ ٖٛ‬حٓغ ‪ٗٝ‬طخه‪ ٚ‬شخٌَٓ‪.‬‬
‫جُػحٗ‪ :٢‬أٗ‪ٍ ٚ‬رٔخ ‪٣‬ظظ‪ ٍٞ‬ح‪ٔٗ٩‬خٕ ٓل‪ٜٓٞ‬خ ً ًِ‪٤‬خ ً ُ‪ ُٚ ْ٤‬ك‪ ٢‬حُوخٍؽ‬
‫ا‪ٓ ٫‬ظيحم ‪ٝ‬حكي ‪ٝ‬إ ًخٕ ‪٘ٔ٣ ٫‬غ حُؼوَ ٖٓ كَع أكَح ٍى ًؼ‪ٍ َ٤‬س‬
‫ُ‪ًُٝ ، ٚ‬ي ٓؼَ ٓل‪ٝ ّٜٞ‬جؾد جُ‪ٞ‬ؾ‪ٞ‬و‪ٌُٜٝ .‬ح أػ‪٤‬لض ك‪ ٢‬طؼَ‪٣‬ق‬
‫حٌُِِّ‪ٝ ٢‬حُـِث‪ًِٔ ٢‬ش (‪ ُٞٝ‬رخُلَع)‪.‬‬
‫إ حٌُِِّ‪ٝ ٢‬حُـِث‪٣ ٢‬وظِلخٕ ػٖ حٌَُ ‪ٝ‬حُـِء ‪ٝ‬ر‪ٜٔ٘٤‬خ‬ ‫جُػحُع‪َّ :‬‬
‫م ‪:٢ٛ‬‬ ‫كَ‪ٌ ٝ‬‬
‫‪-1‬إ حٌَُ ٖٓ ك‪٤‬غ ‪ٞٓ ًَ ٞٛ‬ؿ‪ٌ ٞ‬ى ك‪ ٢‬حُوخٍؽ ‪ٝ‬حُؼ‪ٝ ٖ٤‬أ ّٓخ‬
‫حٌُِِّ‪ ٖٓ ٢‬ك‪٤‬غ ‪ ٢ًِِّ ٞٛ‬ك‪ٝ ٬‬ؿ‪َ ٞ‬ى ُ‪ ٚ‬ك‪ ٢‬حُوخٍؽ اّٗٔخ ‪ٞٓ ٞٛ‬ؿ‪ٞ‬ى‬
‫ك‪ ٢‬حٌُ‪.ٖٛ‬‬
‫إ حٌَُ ‪٣‬ؼي رؤؿِحث‪ ٝ ٚ‬حٌُِِّ‪٣ ٫ ٢‬ؼي رـِث‪٤‬خط‪.ٚ‬‬ ‫‪َّ -2‬‬
‫إ حٌُِِّ‪ٓ ٢‬و ِّ‪ُِ ٌّ ٞ‬ـِث‪ٝ ٢‬حٌَُ ٓظو‪ ٌّ ٞ‬رخُـِء كخ‪ٍ٫‬طزخؽ ر‪ٖ٤‬‬ ‫‪َّ -3‬‬
‫حٌُِِّ‪ ٝ ٢‬حُـِث‪ ٢‬حٍطزخؽٌ ٓؼٌ‪ ّٞ‬رٔؼ٘‪ ٠‬إٔ حٌُِِّ‪ ٢‬ؿِء ُِـِث‪٢‬‬
‫‪ ٝ‬حُـِث‪٘ٛ ٖٓ ٝ ٠ٌُِِ ٌَّ ً ٢‬ح ‪٣‬وخٍ ٌُِِِّ‪ ٢ًِِّ ٠‬أ‪ ١‬أَّٗ‪ٞٔ٘ٓ ٚ‬د‬
‫اُ‪ ٠‬حٌَُ كٌُِّ‪ ٚ‬ؿِث‪٣ ٝ . ُٚ ٢‬وخٍ ُِـِث‪( ٢‬ؿِث‪ )٢‬أ‪ ١‬أَّٗ‪ٚ‬‬
‫‪ ٕ٧‬ؿِث‪ًُ ٞٛ ٚ‬ي حٌُِِّ‪ ٢‬ضأ َّٓ َْ ! ضَؼ ٍِفْ ‪.‬‬ ‫ٓ٘ٔ‪ٞ‬د اُ‪ ٠‬حُـِء َّ‬
‫ٓػحٍ ‪ :‬ػ٘ىٓح ٗالقع جٌُ َِّ ‪ٝ‬جُؿُء‪:‬‬
‫‪٣ُ ٕ٧‬يحً ‪ (ٞٛ‬اٗٔخٕ ‪ِ٤ٔٓ+‬حط‪ٚ‬‬ ‫كٍؿْ ً‪ ٕٞ‬ح‪ٔٗ٩‬خٕ ؿِءحً ُِ‪ٍ ٣‬ي َّ‬
‫حُلَى‪َّ٣‬ش) ‪ٌُٜٝ‬ح ًخٕ ػَٔ ٌ‪ ٝ‬اٗٔخٗخ ً أ‪٣‬ؼخ ً ‪ٝ‬ػِ ٌّ‪ ٢‬اٗٔخٗخً(كخ‪ٔٗ٩‬خٕ‬
‫ؿِ ٌء ٓشظَى ر‪ٌٝ )ْٜ٘٤‬ؿْ ً‪ٍ ٣ُ ٕٞ‬ي ً ََّ ح‪ٔٗ٩‬خٕ(ك‪٤‬غ ‪٣ ٫‬ش ٌُّ‬
‫ػ٘‪ ٚ‬شت ٖٓ ح‪ٔٗ٩‬خٗ‪٤‬ش رَ ‪ ٞٛ‬اٗٔخٕ طخ ّّ) ك‪٤‬وخٍ ُ‪ٌ ٣‬ي اٗٔخٕ‪.‬‬
‫‪ ٌُٖٝ‬ػ٘ىٓح ٗالقع جٌُِِّ‪ٝ ٢‬جُؿُت‪:٢‬‬
‫‪ُِٗ ٝ‬و‪ ٢‬حُ٘ظ ََ اُ‪ ٠‬جإلٗٓحٕ كَ٘ح‪٤ًِّ ٙ‬خ ً رخُ٘ٔزش اُ‪ ٠‬أكَحى‪ ٙ‬حٌُ‪ٖٓ ٖ٣‬‬
‫ٓد‬ ‫ؿِٔظ‪ٌ ٣َ ٞٛ ْٜ‬ى ق‪٤‬ع ‪ُ٣‬لَٔ ػِ‪٣ٝ ٚ٤‬وخٍ ُ‪ٌ ٣‬ي اٗٔخٕ كايجً هى ُٗ َ‬
‫جُؿُء(ح‪ٔٗ٩‬خٕ)ئُ‪ ٠‬جٌُ َِّ(ُ‪ٍ ٣‬ي) ذ‪٤‬حء جُ٘ٓرس ك‪ٛ‬حٌ ًِ‪ّ٤‬ح ً ذحُ٘ٓرس‬
‫ئُ‪ٌ ٣ُ(ًُِّٚٝ ، ًِِّٚ ٠‬ي)ؾُت ٌّ‪ٝ ُٚ ٢‬يُي ق‪٤‬ع ٗٓد ئُ‪٠‬‬
‫ؾُت‪(ٚ‬ح‪ٔٗ٩‬خٕ)‪.‬‬
‫إ ؽز‪٤‬ؼش حٌَُ ‪ٓٝ‬ل‪٣ ٫ ٜٚٓٞ‬ظ‪ ٞٛ َ٤‬حُـِء(كخُلـَسُ "حٌَُ"‬ ‫‪َّ -4‬‬
‫كـَسٌ ‪ٝ‬حُلخثؾ "حُـِء" كخثؾٌ ك‪ ٬‬طظ‪ َ٤‬ؽز‪٤‬ؼش حُلـَس‬
‫‪ٓٝ‬ل‪ٜٜٓٞ‬خ ‪ ٞٛ‬ػ‪ٓ ٖ٤‬ل‪ ّٜٞ‬حُلخثؾ)‪.‬‬
‫‪ٝ‬أ ّٓح ؽز‪٤‬ؼشُ حٌُِِّ‪ ٢‬كبَّٗ‪ٜ‬خ طظ‪ َ٤‬رؼ‪ٜ٘٤‬خ ؿِث‪٤‬ش( ٓؼَ ٓل‪ ّٜٞ‬ح‪ٔٗ٩‬خٕ‬
‫كبَّٗ‪ ٚ‬طخٍ ٓل‪ ّٜٞ‬ػِ‪ ٢‬رؼ‪ ٚ٘٤‬كؼِ ٌّ‪ ٞٛ ٢‬اٗٔخٕ رخُلو‪٤‬وش ‪ٝ‬حُظٔخّ)‪.‬‬
‫إ حٌُ َّ ‪ ًّ٬ً ٌٕٞ٣ ٫‬رٌَ ؿِء ٓ٘‪ٝ ٚ‬كي‪ ٙ‬رَ ٖٓ حُ‪ ُّ٬‬إٔ‬ ‫‪َّ -5‬‬
‫طـظٔغ ح‪٧‬ؿِح ُء ؿٔ‪٤‬ؼخ ً ‪ ٖٓٝ‬ػ َّْ ٓ‪ٞ‬ف ‪ ٌٕٞ٣‬حٌَُُّ ً‪ٝ .ًّ٬‬أ ّٓخ حٌُِِّ‪٢‬‬
‫ك‪ ٢ًِِّ ٜٞ‬رٌَ ؿِث‪ٝ ٚ٘ٓ ٢‬كي‪ ٙ‬كخ‪ٔٗ٩‬خٕ ًِِّ‪ ٢‬ذُ‪ٍ ٣‬ى ‪ٝ‬كي‪ٖٓٝ ٙ‬‬
‫‪٘ٛ‬خ ٗشخ‪ٛ‬ي أَّٗ‪ٓ ٚ‬لٔ‪ ٌٍ ٞ‬ػِ‪.ٚ٤‬‬
‫إ أؿِحء حٌَُ ٓلظ‪ٍٞ‬س ٓظ٘خ‪٤ٛ‬ش ‪ ٝ‬ؿِث‪٤‬خص حٌُِِّ‪ ٢‬ؿ‪َ٤‬‬ ‫‪َّ -6‬‬
‫ٓظ٘خ‪٤ٛ‬ش‪.‬‬
‫جٍُجذغ‪ :‬ح‪ٔٗ٩‬خٕ ك‪ ٢‬ك‪٤‬خط‪ ٚ‬حُ‪٤ٓٞ٤‬ش ‪٣‬ظؼخَٓ ٓغ حُـِث‪٤‬خص ‪٣‬و‪ٍٞ‬‬
‫ك‪ًٛ ٕ٬‬ذ ‪ ،‬ك‪ ٕ٬‬ؿخء أ‪ٓ ٝ‬ؼ‪ٌٛ ٬‬ح حٌُٔخٕ ِٓىكْ أ‪ٌٛ ٝ‬ح حُـزَ‬
‫َٓطلغ ‪ٝ ،‬أٓخ ػ٘يٓخ ‪٣‬يهَ ك‪ٓ ٢‬ـخٍ حُؼِ‪ ّٞ‬ك‪٣ ٬‬ظؼخَٓ ٓغ‬
‫حُـِث‪٤‬خص ‪ ،‬رَ ‪٣‬ظؼخَٓ ٓغ حُوؼخ‪٣‬خ أ‪ ٝ‬حُٔلخ‪ ْ٤ٛ‬حٌُِ‪٤‬ش‪.‬‬
‫‪48‬‬
‫ك‪٤‬و‪( : ٍٞ‬جُٔػِع َ‪ٝ‬ج‪٣‬ح‪ ٙ‬ضٓح‪ ١ٝ‬هحتٔط‪( )ٖ٤‬جُىجتٍز ُ‪ٜ‬ح ًٍُٓ)‬
‫(جإلٗٓحٕ ٓػال ُ‪ ٚ‬ؿٍ‪ُ٣‬ز ‪ ُٚٝ‬ػوَ) (جٌُُع ‪ ُٚ ٌٕٞ٣‬أ‪َّ٤ٔٛ‬س ك‪٢‬‬
‫جُكلحظ ػِ‪ ٠‬جُر‪٤‬ثس) (جُٔحء ‪٣‬طٌ َّ‪ ٖٓ ٕٞ‬جُ‪٤ٜ‬ىٌ‪ٝ‬ؾ‪ٖ٤‬‬
‫‪ٝ‬جألًٓ‪٤‬ؿ‪.)ٖ٤‬‬
‫كبًٕ حُؼِْ ‪٣ ٫‬ظؼخَٓ ٓغ حُـِث‪٤‬خص رَ ‪٣‬ظؼخَٓ ٓغ حٌُِِّ‪٤‬خص حُظ‪٢‬‬
‫إٔ حُؼِْ ك‪ ٢‬رخىة ح‪ً َٓ٧‬خٕ ػِ‪ٔٓ ٠‬ظ‪ٟٞ‬‬ ‫‪ ٢ٛ‬حُو‪ٞ‬حٗ‪َّ ُٞٝ ٖ٤‬‬
‫ص كوي‬‫ح‪ ٍٞٓ٧‬حُـِث‪َّ٤‬ش ‪ ٌُٖٝ‬رؼيٓخ حٗوِزض طِي ح‪ َٓ٧‬اُ‪٤ًِ ٠‬خ ٍ‬
‫‪ٝ‬طِض اُ‪ٔٓ ٠‬ظ‪ ٟٞ‬آهَ كل‪٘٤‬ج ٌٍ ط َّق اؽ‪٬‬م حُوخٗ‪ ٕٞ‬حُؼِٔ‪٢‬‬
‫ػِ‪ٜ٤‬خ‪.‬‬
‫تكًهخ انكهًِّ و انجزئً‬

‫انجزئً اإلضبفً‪:‬‬
‫طليػ٘خ ػٖ جُؿُت‪ ٢‬جُكو‪٤‬و‪ٝ ٢‬ػَك٘خ‪ ٙ‬رؤٗ‪ ٚ‬حُٔل‪ ّٜٞ‬حٌُ‪ٔ٣ ١‬ظ٘غ‬
‫طيه‪ ٚ‬ػِ‪ ٠‬أًؼَ ٖٓ ‪ٝ‬حكي ‪ ُٞٝ‬رخُلَع ‪ٝ ،‬أ ّٓخ جُؿُت‪ ٢‬جإل‪ٞ‬حك‪٢‬‬
‫ك‪ ٜٞ‬حطط‪٬‬ف آهَ ‪٣‬وظي ر‪ ٚ‬حُٔ٘طو‪ ُّٕٞ٤‬جُؿُت‪ ٢‬ذحإل‪ٞ‬حكس ئُ‪ٓ ٠‬ح‬
‫ك‪ٞ‬ه‪.ٚ‬‬
‫ط‪ٞ‬ػ‪٤‬ق ًُي ‪:‬‬
‫إ ٖٓ هظ‪ٞ‬ط‪٤‬خص ً‪ ٖٛ‬ح‪ٔٗ٩‬خٕ أٗ‪ٔ٣ ٚ‬ظط‪٤‬غ إٔ ‪٣‬ـَى ح‪٧‬ش‪٤‬خء‬ ‫َّ‬
‫ك‪٤‬ؼٔٔ‪ٜ‬خ كؼ٘يٓخ ‪٣‬ظظ‪ٓ ٍٞ‬ل‪ٜٓٞ‬خ ً ؿِث‪٤‬خ ً كو‪٤‬و‪٤‬خ ً ‪ ٌٚ٘ٔ٣‬إٔ ‪٣‬ؼٍِ‬
‫ؿٔ‪٤‬غ حُوظ‪ٞ‬ط‪٤‬خص حُلَى‪٣‬ش ُ‪ٌٜ‬ح حُـِث‪ ٖٓٝ ٢‬ػَ ّْ ‪٣‬لون ًِ‪٤‬خ ً‬
‫‪ٔ٣‬ظ‪ٞ‬ػذ ؿٔ‪٤‬غ أكَحى ًُي حٌُِِّ‪ٜٔٓ ٢‬خ ًخٗض هظ‪ٞ‬ط‪ّ٤‬خط‪ ْٜ‬كٌَ‬
‫كَى ٖٓ طِي ح‪٧‬كَحى ‪٣‬ظيم ػِ‪ًُ ٚ٤‬ي حٌُِِّ‪. ٢‬‬
‫ٖٓ ‪٘٣ٝ‬ظَ اُ‪ ٠‬أَكْ َٔي ‪ ٖٓٝ‬ػَ ّْ ‪٣‬ظظ‪ٓ ٍٞ‬ل‪ٜٓٞ‬خ ً‬‫ٓػالً ‪٘٣‬ظَ اُ‪َ ٠‬ق َ‬
‫ػخٓخ ً ‪ ٞٛٝ‬ح‪ٔٗ٩‬خٕ ك‪ُ٤‬طَزِّن ‪ٌٛ‬ح حُٔل‪ ّٜٞ‬ػِ‪ ٠‬ؿٔ‪٤‬غ طِي ح‪٧‬كَحى رَ‬
‫ً َِّ كَ ٍى ٓ‪٤‬ظلوَّن ك‪ٔ٤‬خ رؼي اُ‪ٓ ٠‬خ‪ٜٗ ٫‬خ‪٣‬ش ُ‪ٜ‬خ‪ ،‬ك‪٤‬و‪ٌ ٣ُ ٍٞ‬ي اٗٔخٕ ‪،‬‬
‫كٖٔ اٗٔخٕ ‪ ،‬أكٔي اٗٔخٕ ‪ ،‬ؿؼلَ اٗٔخٕ ‪ٌٌٛٝ‬ح‪..‬‬
‫‪ٓ ٢‬لٔ‪َ٘ٔٓ(ُٚ ً٫ٞ‬ي)‬ ‫‪ٞٓ ٢‬ػ‪ٞ‬ػخً(ٓٔ٘يحً اُ‪ٝ )ٚ٤‬حٌُِ َّ‬ ‫ك‪٤‬ـؼَ حُـِث َّ‬
‫ػ َّْ اَّٗ‪ ٌٚ٘ٔ٣ ٚ‬طٌَحٍ ٗلْ حُؼِٔ‪٤‬ش ك‪ٔٓ ٢‬ظ‪ٞ‬ح‪ٛ‬خ ح‪٧‬ػِ‪ٗ ٞٛٝ ٠‬لْ‬
‫حٌُِِّ‪ ٢‬ح‪ ٍٝ٧‬حٌُ‪ ١‬ؿخء رؼي حُـِث‪ٓ ٢‬زخشَسً ك‪٬٤‬كع ح‪ٔٗ٩‬خٕ‬
‫حٌُِِّ‪ ٝ ٢‬حُلَّ حٌُِِّ‪ٝ ٢‬ح‪ٓ٧‬ي حٌُِِّ‪ ٢‬ك‪٘٤‬ظِع ٖٓ ؿٔ‪٤‬غ طِي‬
‫حُٔلخ‪ ْ٤ٛ‬حٌُِ‪٤‬ش ٓل‪ٜٓٞ‬خ ً آه ََ ًِ‪٤‬خ ً ‪٣ ٌَُّٚ٘ٝ‬شَٔ ؿٔ‪٤‬ؼ‪ٜ‬خ ‪ ،‬رل‪٤‬غ ‪٫‬‬
‫طظ‪ٞ‬حؿي هظ‪ٞ‬ط‪٤‬خص طِي حُٔلخ‪ ْ٤ٛ‬ك‪ًُ ٢‬ي حُٔل‪ ّٜٞ‬حٌُز‪ٝ َ٤‬ك‪٢‬‬
‫حُٔؼخٍ ‪٘٣‬ظِع ٓل‪ ّٜٞ‬حُل‪ٞ٤‬حٕ ‪ ٢ًِِّ ٞٛ ٝ‬أًزَ ىحثَسً ‪ٝ‬أ‪ٓٝ‬غ ٗطخهخ ً‬
‫ٖٓ ًِِّ‪ ٢‬ح‪ٔٗ٩‬خٕ ‪ ٝ‬حُلَّ ‪ٝ‬ح‪ٓ٧‬ي ‪.‬‬
‫ػْ اَّٗ‪٣ ٫ ٚ‬ظ‪ٞ‬هَّق ك‪ٌٛ ٢‬ح حُل ِّي رَ ‪٣‬ظَِٔٔ ‪٣ ٝ‬ظ٘غ ‪ٝ‬ر٘لْ‬
‫ح‪ِٞٓ٧‬د ًِ‪٤‬خ ً أًزَ ٖٓ جُك‪ٞ٤‬جٕ ‪ ٞٛٝ‬جُؿْٓ جُ٘حٓ‪ٝ ٢‬أًزَ ٓ٘‪ٚ‬‬
‫‪ ٞٛٝ‬جُؿْٓ ‪ٝ‬أًزَ ٓ٘‪ ٞٛٝ ٚ‬جُؿ‪ٝ ٍٛٞ‬ك‪٘٤‬ج ٌٍ ‪٣‬ظ‪ٞ‬هق ‪ًُٝ‬ي ‪٫‬‬
‫ُؼـِ ح‪ٔٗ٩‬خٕ رَ ُؼ‪٤‬ن ٗطخم حُـ‪ٝ َٛٞ‬ػيّ ط‪ٞ‬حؿي أٍػ‪٤‬ش‬
‫حُظ‪ٓٞ‬غ ك‪.ٚ٤‬‬
‫كايٕ هي طلوَّوض ٓلخ‪ ْ٤ٛ‬رؼؼ‪ٜ‬خ أهضُّ ٖٓ حُزؼغ ‪ٝ ،‬رؼؼ‪ٜ‬خ‬
‫أػ‪٤‬ن ىحثَس ٖٓ حُزؼغ ‪.‬كل‪٘٤‬ج ٌٍ ُ‪ٗ ٞ‬ظَٗخ اُ‪ ٠‬حُٔل‪ ّٜٞ‬حٌُِِّ‪٢‬‬
‫حُظـ‪ ٞٛٝ(َ٤‬جإلٗٓحٕ) ‪ ٝ‬هخ‪٘ٔ٣‬خ‪ ٙ‬رخٌُِ‪ ٢‬حٌُز‪ َ٤‬أ‪ ٝ‬رؼزخٍس أهَ‪ٟ‬‬
‫أ‪ٞ‬ل٘ح‪ ٙ‬اُ‪ ٠‬حٌُِِّ‪ ٢‬حٌُز‪ٌٛ ، َ٤‬ح حٌُِِّ‪ ٢ٔٔ٣ ٢‬ؾُت ٌ‪ ٢‬ئ‪ٞ‬حك ٌ‪ ٢‬ك‪ٜٞ‬‬
‫ؿِث‪ ٢‬رخُ٘ٔزش اُ‪ ٠‬حٌُ‪ ٞٛ ١‬أًزَ ٓ٘‪ ٞٛٝ(ٚ‬جُك‪ٞ٤‬جٕ ) ‪ٞٛٝ‬‬
‫ؿِث ٌّ‪ ٢‬رخُ٘ٔزش اُ‪ ٠‬ح‪ً٧‬زَ ٓ٘‪ ٞٛٝ(ٚ‬جُؿْٓ جُ٘حٓ‪ٌٌٛٝ )٢‬ح‪ ..‬اُ‪٠‬‬
‫إٔ ‪٣‬ظَ حُي‪ ٍٝ‬اُ‪ ٠‬أًزَ حٌُِِّ‪٤‬خص ك‪ ٢‬حُِِٔٔش (‪ ٞٛٝ‬جُؿ‪ )ٍٛٞ‬ك‪٢‬‬
‫اػخك‪. ٢‬‬
‫ٍ‬ ‫رـِث‪٢‬‬
‫ٍ‬ ‫حُٔؼخٍ ‪ ،‬ك‪ْ٤ُٝ ٢ًِِّ ٜٞ‬‬
‫‪51‬‬
‫كخُـِث‪ ٢‬ح‪٩‬ػخك‪:٢‬‬
‫‪( ٞٛ‬جُٔل‪ ّٜٞ‬جُٔ‪ٟ‬حف ئُ‪ٓ ٠‬ح ‪ ٞٛ‬أ‪ْٝ‬غ ٓ٘‪ ٚ‬وجتٍز)‬
‫ٓػحٍ آنٍ‪ًٛ :‬ج جُه‪ ١‬جُٔٓطو‪ ْ٤‬حٌُ‪٣ُ ٍٚٔٓ ١‬ي ‪ًٛٝ‬ج جُه‪١‬‬
‫جُٔٓطو‪ ْ٤‬حٌُ‪ ٍٚٔٓ ١‬ػَٔ‪ٝ ًَُّ ،ٝ‬حكي ٓ٘‪ٜٔ‬خ ؿِث‪ ٢‬كو‪٤‬و‪ ٢‬ك‪٢‬‬
‫كي ٗلٔ‪، ٚ‬كؼ٘يٓخ ُٗزؼي ؿٔ‪٤‬غ حُوظ‪ٞ‬ط‪٤‬خص حُلَى‪َّ٣‬ش ُ‪ٌٜ‬ح حُوؾ‬
‫‪ًُٝ‬ي حُوؾ ‪٘ٗٝ ..‬ظِع ٓل‪ٜٓٞ‬خ ً أػ َّْ ٓ٘‪ٜٔ‬خ ‪ ،‬ك‪ٌٜ‬ح حُٔل‪ ّٜٞ‬حٌُِِّ‪٢‬‬
‫حٌُ‪٣ ١‬شَٔ ًِ‪ ٬‬حُوط‪ٓ ٞٛ ، ٖ٤‬ل‪ ّٜٞ‬جُه‪ ١‬جُٔٓطو‪ ? ْ٤‬ك‪٤‬غ‬
‫‪٣‬شَٔ ً ََّ هؾ ٓٔظو‪ٜٔٓ ْ٤‬خ ًخٕ ؽ‪ٜٔٓٝ ، ُٚٞ‬خ ًخٕ ُ‪، ٚٗٞ‬‬
‫‪ٜٔٓٝ‬خ ًخٗض هظ‪ٞ‬ط‪٤‬خط‪. ٚ‬‬
‫ػ َّْ اَّٗ‪ٌ٘٘ٔ٣ ٚ‬خ اؿَحء ٗلْ حُؼِٔ‪٤‬ش ك‪ ٢‬جُهط‪ ٠ٞ‬جُٔ٘ك٘‪٤‬س جُهح‪ٚ‬س‬
‫ك‪٤‬غ ٗ٘ظِع ٓ٘‪ٜ‬خ ؿٔ‪٤‬ؼخ ً ٓل‪ ّٜٞ‬جُه‪ ١‬جُٔ٘ك٘‪ ٢‬حٌُِِّ‪ٗٝ ٢‬طزو‪ ٚ‬ػِ‪٠‬‬
‫حُوط‪ٞ‬ؽ حُٔ٘ل٘‪٤‬ش حُوخطش‪.‬‬
‫غْ ٗ٘ظوَ رؼي ًُي اُ‪َٓ ٠‬كِش ػخُؼش ك‪٤‬غ ٗوخ‪ ْ٣‬ر‪ ٌٙٛ ٖ٤‬حٌُِِّ‪٤‬خص‬
‫حُظ‪ ٢‬أىًٍ٘خ‪ٛ‬خ أػ٘‪ ٢‬جُه‪ ١‬جُٔٓطو‪ ٝ ْ٤‬جُه‪ ١‬جُٔ٘ك٘‪٘ٗٝ ? ٢‬ظِع‬
‫ًِ‪٤‬خ أًز ََ ٓ٘‪ٜٔ‬خ ‪ٓ ٞٛٝ‬ل‪ ّٜٞ‬جُه‪ ١‬ك‪ ٢ًِِّ ٜٞ‬أًزَ ٖٓ ًِِّ‪ ٢‬حُوؾ‬
‫حُٔٔظو‪ٝ ْ٤‬حُوؾ حُٔ٘ل٘‪ ٢‬أ‪ ١‬أٗ‪ ٚ‬أ‪ٓٝ‬غ ىحثَسً ٖٓ حٌُِ‪ ٖ٤٤‬حُٔخرو‪ٖ٤‬‬
‫كل‪٘٤‬ج ٌٍ ‪ٝ‬ػ٘ي حُٔوخ‪ٔ٣‬ش ‪ٝ َُ ً ٌٕٞ٣‬حك ٍي ٖٓ حٌُِِّ‪٤‬خص حُظ‪ ٢ٛ ٢‬طلض‬
‫‪ٌٛ‬ح حٌُِِّ‪ ٢‬ح‪ٓٝ٧‬غ ىحثَسً ؾُت‪٤‬ح ً ئ‪ٞ‬حك‪٤‬ح ًٌ ‪ ،‬كخُوؾ حُٔٔظو‪ ْ٤‬ؿِث‪٢‬‬
‫اػخك‪ ٢‬رخُ٘ٔزش اُ‪ ٠‬حُوؾ ‪ٝ ،‬حُوؾ حُٔ٘ل٘‪ ٢‬ؿِث‪ ٢‬اػخك‪٢‬‬
‫رخُ٘ٔزش اُ‪ ٠‬حُوؾ ‪.‬‬
‫‪ٝ‬ػِ‪ٞٞ ٠‬ء يُي ‪ٌ٘٘ٔ٣‬خ إٔ ٗظَ اُ‪ٗ ٠‬ظ‪٤‬ـظ‪:ٖ٤‬‬
‫‪-1‬حُٔ َِّ ك‪ ٢‬طٔٔ‪٤‬ش ‪ٌٛ‬ح حُ٘ٔؾ ٖٓ حٌُِِّ‪٤‬خص حُٔؼخكش اُ‪ ٠‬حٌُِِّ‪٤‬خص‬
‫حُظ‪ ٢ٛ ٢‬أ‪ٓٝ‬غ ٓ٘‪ٜ‬خ ىحثَس ذحُؿُت‪:ٞٛٝ ? ٢‬‬
‫أَّٗ‪ٜ‬خ طشز‪ ٚ‬حُـِث‪ ٢‬حُلو‪٤‬و‪ ٢‬ػ٘ي ٓوخ‪ٔ٣‬ظ‪ٜ‬خ رخٌُِ‪ ٢‬حٌُ‪ ١‬ك‪ٞ‬ه‪ٜ‬خ ‪،‬‬
‫كٌٔخ إٔ ًِِّ‪ ٢‬جإلٗٓحٕ حٌُ‪ ١‬ك‪ٞ‬م ُ‪٣‬ي ‪ٝ‬ػَٔ‪ ٝ ٝ‬رٌَ ‪ٔ٣‬ظ‪ٞ‬ػز‪ٜ‬خ‬
‫ؿٔ‪٤‬ؼخ ً كٌٌُي حٌُِِّ‪ ٢‬حٌُز‪ٔ٣ َ٤‬ظ‪ٞ‬ػذ ؿٔ‪٤‬غ حٌُِِّ‪٤‬خص حُظـ‪َ٤‬س حُظ‪٢‬‬
‫طلظ‪ٜ‬خ‪ ،‬ك٘ٔزش حٌُِِّ‪ ٢‬حٌُز‪ َ٤‬رخُ٘ٔزش اُ‪ ٠‬حٌُِِّ‪٤‬خص حُظـ‪َ٤‬س ‪ٔٗ ٞٛ‬زش‬
‫حٌُِِّ‪ ٢‬رخُ٘ٔزش ُِـِث‪٤‬خص حُلو‪٤‬و‪٤‬ش ‪.‬‬
‫إ حُـِث‪ ٢‬حُلو‪٤‬و‪ٔ٣ ٢‬ؼَِّ ٗوطش ك‪ٓ ٢‬وخرَ ىحثَس كِ‪ ٞ‬هخ‪٘ٔ٣‬خ‪ ٙ‬اُ‪٠‬‬ ‫‪َّ -2‬‬
‫حٌُِِّ‪ ٢‬حٌُ‪ ١‬ك‪ٞ‬ه‪ٓ ٚ‬زخشَسً كَِ٘خ إٔ ُٗٔ ِّٔ‪ ٚ٤‬ؾُت‪٤‬ح ً ئ‪ٞ‬حك‪٤‬ح ً ? كبًٕ‬
‫حُـِث‪ ٢‬حُلو‪٤‬و‪ ٞٛ ٢‬ؿِث ٌّ‪ ٢‬اػخك ٌّ‪ ٢‬أ‪٣‬ؼخً‪.‬‬

‫انكهً يُطقً و طجٍؼً و ػقهً‬

‫‪٘٣‬ؤْ حٌُِ‪ ٢‬اُ‪ ٠‬أهٔخّ ػ‪٬‬ػش ‪٘ٓ ٢ٌّ ًِ -1 :‬طو‪. ٢‬‬


‫‪ ٢ٌّ ًِٝ -2‬ؽز‪٤‬ؼ‪. ٢‬‬
‫‪ ٢ٌّ ًِٝ -3‬ػوِ‪. ٢‬‬
‫إ ح‪ٔٗ٩‬خٕ ػ٘يٓخ ‪٣‬شخ‪ٛ‬ي ك‪٢‬‬ ‫ٗ‪ٞ‬ػ‪٤‬لخ ً ُ‪٨‬هٔخّ حُؼ‪٬‬ػش ٗو‪َّ ٍٞ‬‬
‫حُوخٍؽ ؿٔٔخ ً أر‪٤‬ؼخ ً ك‪٬ٓ ٌٚ٘ٔ٤‬كظش ًُي ػِ‪ٔٓ ٠‬ظ‪٣ٞ‬خص ػ‪٬‬ػش ‪:‬‬
‫طخٍس ‪٬٣‬كع حُـْٔ رٔخ ‪ ٞٛ‬ؿْٔ ٓغ ؿغ حُ٘ظَ ػٖ ُ‪ٚٗٞ‬‬
‫ح‪٧‬ر‪٤‬غ ‪ٝ‬أهَ‪٬٣ ٟ‬كع حُز‪٤‬خع رٔخ ‪ ٞٛ‬ر‪٤‬خع ٓغ هطغ حُ٘ظَ ػٖ‬
‫أَّٗ‪ ٚ‬ؿْٔ ‪ ٝ‬ػخٍس ‪٬٣‬كع حُـْٔ حُٔظظق رخُِ‪ ٕٞ‬ح‪٧‬ر‪٤‬غ ‪.‬‬
‫‪ًٌُٝ‬ي ُ‪ ٞ‬شخ‪ٛ‬ي اٗٔخٗخ ً ػخُٔخ ً كِ‪ ٚ‬إٔ ‪٬٣‬كع ح‪ٔٗ٩‬خٕ أ‪ ٝ‬حُؼِْ‬
‫أ‪ ٝ‬ح‪ٔٗ٩‬خٕ ٓظظلخ ً رخُؼِْ ‪.‬‬
‫كزخُ٘ٔزش اُ‪ ٠‬حٌُِِّ‪ ٢‬أ‪٣‬ؼخ ً ًٌُي كايج هِ٘ح " جإلٗٓحٕ ًِ ٌّ‪ " ٢‬كوي‬
‫حٓ٘يٗخ ‪ٝ‬طق حٌُِِّ‪ ٢‬اُ‪ ٠‬ح‪ٔٗ٩‬خٕ ‪ ٝ‬ك‪٘٤‬ج ٌٍ ‪ٌ٘٘ٔ٣‬خ إٔ َٗ ًِِّ ٗظَٗخ‬
‫‪52‬‬
‫أٓ‪ ٍٞ‬ػ‪٬‬ػش ‪ٍ ٫‬حرغ ُ‪ٜ‬خ ‪: ٢ٛٝ‬‬ ‫ٍ‬ ‫اُ‪٠‬‬
‫جُق‪:‬جُٔ‪ٞٚٞ‬ف كو‪( ١‬ح‪ٔٗ٩‬خٕ)‬
‫خ‪:‬جُ‪ٛ‬لس كو‪( ١‬حٌُِ‪)٢‬‬
‫ؼ‪ٓ:‬ؿٔ‪ٞ‬ع جُٔ‪ٞٚٞ‬ف ‪ٚ ٝ‬لط‪( ٚ‬ح‪ٔٗ٩‬خٕ ر‪ٞ‬طق ً‪٤ًِِّ ٚٗٞ‬خً)‬
‫كِ‪ٗ ٞ‬ظَٗخ اُ‪ ٠‬حُٔ‪ٞ‬ط‪ٞ‬ف رٔخ ‪ٞٓ ٞٛ‬ط‪ٞ‬ف أ‪ً ١‬حص ح‪ٔٗ٩‬خٕ‬
‫رٔخ ‪ ٞٛ‬اٗٔخٕ ٖٓ ؿ‪ َ٤‬إٔ ٗ‪٬‬كع ًِ‪٤‬ظ‪ ٚ‬ك‪٠ ٢ٌّ ًِ ٜٞ‬ر‪٤‬ؼ‪. ٢‬‬
‫‪ٗ ُٞٝ‬ظَٗخ اُ‪ ٠‬حُظلش رٔخ ‪ ٢ٛ‬طلش أ‪ً ١‬حص حٌُِ‪ ٢‬رٔخ ‪ٞٛ‬‬
‫ًِ‪ٗٝ ٢‬ؼ٘‪ ٢‬رٌُي حُٔل‪ ّٜٞ‬حٌُ‪ٔ٣ ٫ ١‬ظ٘غ كَع طيهِ‪ ٚ‬ػِ‪ً ٠‬ؼ‪ٖ٣َ٤‬‬
‫حٌُ‪ ١‬شَك٘خ‪ٓ ٙ‬خروخ ً ‪ٓ ،‬غ هطغ حُ٘ظَ ػٖ ً‪ ِٚ ٗٞ‬اٗٔخٗخ ً ك‪ٜٞ‬جٌُِ‪٢‬‬
‫جُٔ٘طو‪. ٢‬‬
‫‪ٗ ُٞٝ‬ظَٗخ اُ‪ ٠‬حُظلش ‪ٝ‬حُٔ‪ٞ‬ط‪ٞ‬ف ٓؼخ ً أ‪ ١‬ح‪ٔٗ٩‬خٕ ر‪ٞ‬طق‬
‫ً‪ّ٤ًِ ٚٗٞ‬خ ً ك‪ ٢ٌّ ًُِ ٜٞ‬ػوِ‪. ٢‬‬

‫تىضٍح ‪:‬‬
‫كخٌُِ‪٤‬ش رٔخ ‪٤ًِ ٢ٛ‬ش ٓ‪ٞ‬ؽ٘‪ٜ‬خ حٌُ‪ ٝ ٖٛ‬ططِن ػِ‪ٜ٤‬خ جُٔؼو‪ٍٞ‬‬
‫جُػحٗ‪ ٢‬جُٔ٘طو‪ٝ ٢‬أ ّٓخ ح‪ٔٗ٩‬خٕ رٔخ ‪ ٞٛٞٛ‬ال ذٍٗ‪ ٠‬حٌُِ‪٤‬ش ‪ٝ‬‬
‫حُـِث‪٤‬ش ك‪ٓ ٜٞ‬ؤْ ٌُِِ‪٤‬ش ‪ ٝ‬حُـِث‪٤‬ش ‪ ٞٛ ٝ‬حٌُ‪٘٣ ١‬ؤْ اُ‪ٜٔ٤‬خ ‪ٞٛٝ‬‬
‫ػخٍ ػ٘‪ٜٔ‬خ كخ‪ٔٗ٩‬خٕ ر‪ٌٜ‬ح حُِلخظ ‪ ٫ ٝ ٢ًِ ٫‬ؿِث‪ًٔ ٢‬خ أَّٗ‪٫ ٚ‬‬
‫‪ٝ‬حكي ‪ً ٫ٝ‬ؼ‪ َ٤‬كٌٔخ إٔ ح‪ٔٗ٩‬خٕ حُ‪ٞ‬حكي اٗٔخٕ كخ‪ٔٗ٩‬خٕ حٌُؼ‪َ٤‬‬
‫أ‪٣‬ؼخ ً اٗٔخٕ ‪.‬‬
‫رؤٕ اؽ‪٬‬م حٌُِ‪ ٢‬ػِ‪ ٠‬حُطز‪٤‬ؼ‪ ٢‬اَّٗٔخ ‪ ٞٛ‬اؽ‪٬‬م‬ ‫‪٘ٛ ٖٓٝ‬خ ه‪َّ َ٤‬‬
‫ٓـخُ‪ ٝ ١‬حُظل‪٤‬ق إٔ ‪ُ٣ ٫‬طِن ػِ‪ ٚ٤‬حٌُِ‪ ٢‬رَ ‪٣‬وخٍ ُ‪٠ ٚ‬ر‪٤‬ؼ‪ ٢‬كوؾ‬
‫أ‪ ٝ‬حُطز‪٤‬ؼش ‪.‬‬
‫‪ٌٛ‬ح ‪ ٝ‬حٌُِِّ‪ ٢‬حُٔ٘طو‪ ٢‬رخػظزخٍ أٗ‪ّٔ ٓ ٚ‬خ ‪ ّْ ٜ٣‬حُٔ٘طو‪ ٢ِّٔ ٓ ٢‬ر‪ٌٜ‬ح‬
‫‪ ٢‬ػٖ حٌُِ‪ ٢‬اّٗٔخ ‪٣‬ؼ٘‪ ٢‬رٌُي ‪ٌٛ ٞٛ‬ح‬ ‫ح‪ ، ْٓ٩‬كؼ٘يٓخ ‪٣‬ظليع حُٔ٘طو ُ‬
‫حُ٘ٔؾ ٖٓ حٌُِِّ‪ ٢‬أ‪ ١‬حٌُِِّ‪ ٢‬رٔخ ‪ ٫ ٢ّ ًُِ ٞٛ‬رٔخ ‪ٞٓ ٞٛ‬ؿ‪ٞ‬ى ك‪٢‬‬
‫ح‪ٔٗ٩‬خٕ ‪ٝ‬حُلَّ ‪ٝ‬ح‪ٓ٧‬ي أ‪ ١‬حُٔل‪ ّٜٞ‬حٌُ‪ٔ٣ ٫ ١‬ظ٘غ كَع طيه‪ٚ‬‬
‫ػِ‪ً ٠‬ؼ‪ٝ ، ٖ٣َ٤‬رطز‪٤‬ؼش حُلخٍ ‪ٌٛ‬ح حٌُِ‪ ْ٤ُ ٢‬رٔ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى ك‪ ٢‬حُوخٍؽ‬
‫رَ ‪ٓ ٞٛ‬ل‪ ٢ً٘ٛ ّٜٞ‬رلض ‪.‬‬
‫أ‪ ٝ‬حٌُِِّ‪ ٢‬حُؼوِ‪ ٢‬كزخػظزخٍ ً‪ ٚٗٞ‬ك‪ ٢‬حُؼوَ كوؾ ٓ ِّٔ‪ ٢‬ر‪ٌٜ‬ح ح‪ْٓ٩‬‬
‫‪ ،‬كخ‪ٔٗ٩‬خٕ ػ٘يٓخ هُ‪ّ٤‬ي رخٌُِ‪ ٢‬حِٗٔن ػٖ ً‪ ٚٗٞ‬هخٍؿ‪٤‬خ ً ‪ٝ‬ىهَ ك‪٢‬‬
‫ر‪ٞ‬طق ؿ‪ٞٓ َ٤‬ؿ‪ٞ‬ى ا‪ ّ٫‬ك‪ ٢‬حُؼوَ ‪ٝ‬حٌُ‪ٖٛ‬‬ ‫ٍ‬ ‫ق‬‫ط َ‬‫ػخُْ حُؼوَ ‪ِ ُٝ ٚٗ٧‬‬
‫ٓخ شؤص كؼزَِّ ‪.‬‬
‫‪ َٛ‬جٌُِ‪ ٢‬جُطر‪٤‬ؼ‪ٞٓ ٢‬ؾ‪ٞ‬و ك‪ ٢‬جُهحٌؼ ‪:‬‬
‫‪٣‬و‪ ٍٞ‬ر‪ٞ‬ػِ‪٘٤ٓ ٢‬خ ‪ ٬ٓٝ‬طيٍح ‪ٝ‬ػيى ًز‪ ٖٓ َ٤‬حُل‪ٓ٬‬لش َّ‬
‫إٔ‬
‫حٌُِِّ‪ ٢‬حُطز‪٤‬ؼ‪ٞٓ ٢‬ؿ‪ٞ‬ى ك‪ ٢‬حُوخٍؽ ‪.‬‬
‫‪ٝ‬أ ّٓخ حُٔظٌِٔ‪٣ ٕٞ‬و‪ ُٞٞ‬إٔ حٌُِ‪ ٢‬حُطز‪٤‬ؼ‪ ٢‬إ ًخٕ ٓ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ىحً ك‪٢‬‬
‫حُوخٍؽ كبَّٗٔخ ‪ ٞٛ‬ر‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى أكَحى‪. ٙ‬‬
‫أه‪:ٍٞ‬‬
‫رؤٕ حؽ‪٬‬م حٌُِ‪ ٢‬ػِ‪ ٠‬حُطز‪٤‬ؼ‪ ٢‬اؽ‪٬‬م ٓـخُ‪١‬‬ ‫كٔخىحّ أٗخ هِ٘خ َّ‬
‫كخُو‪ ٍٞ‬ح‪ ٞٛ ٍٝ٧‬حُظل‪٤‬ق أ‪ ١‬أَّٗ‪ٜ‬خ أػ٘‪ ٢‬حُطز‪٤‬ؼ‪ٞٓ ٢‬ؿ‪ٞ‬ى ك‪٢‬‬
‫حُوخٍؽ ‪ٌٛٝ‬ح ‪٣ ٫‬ؼ٘‪ ٢‬أ َّٕ ح‪ٔٗ٩‬خٕ ر‪ٞ‬طق حٌُِ‪٤‬ش ٓ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى ك‪٢‬‬
‫حُوخٍؽ رَ ػ٘يٓخ ٗو‪ ٍٞ‬رؤَّٗ‪ٞٓ ٚ‬ؿ‪ٞ‬ى ك‪ ٢‬حُوخٍؽ َٗ‪٣‬ي حُو‪ ٍٞ‬رؤَّٗ‪ٚ‬‬
‫‪ ٕ٧‬حٌُِ‪٤‬ش أَٓ ً‪ ٢٘ٛ‬رلض‬ ‫ٓغ ؿغ حُ٘ظَ ػٖ حٌُِ‪َّ٤‬ش ‪ٞٓ ٞٛ‬ؿ‪ٞ‬ى َّ‬
‫ًٔخ ٓ ََّ ‪ٝ‬أ‪٣‬ؼخ ً ‪٣ ٫‬ؼ٘‪٘ٓ٬ً ٢‬خ أَّٗ‪ٞٓ ٚ‬ؿ‪ٞ‬ى رو‪٤‬ي حُـِث‪٤‬ش رَ َٗ‪٣‬ي‬
‫حُو‪ ٍٞ‬رؤَّٗ‪ ٚ‬ؿ‪ٓ َ٤‬و‪٤‬ي كظ‪ ٠‬رو‪٤‬ي حُـِث‪٤‬ش ‪ ،‬كخٌُِ‪ ٢‬حُطز‪٤‬ؼ‪ٔ٘٣ ٢‬ـْ‬
‫ٓؼ‪ٜٔ‬خ كؼ٘يٓخ ٗو‪ ٍٞ‬إ ُ‪٣‬يحً اٗٔخٕ ‪٣َٗ ٫‬ي حُو‪ ٍٞ‬رؤَّٗ‪ ٚ‬اٗٔخٕ ًِِّ‪ٝ ٢‬‬
‫‪ ٞٛ ٫‬اٗٔخٕ ؿِث‪ ٢‬رَ ‪ٓ ٞٛ‬ظيحم ُطز‪٤‬ؼش ح‪ٔٗ٩‬خٕ ‪.‬‬
‫‪54‬‬
‫ػ َّْ َّ‬
‫إ ‪ٌٛ‬ح حُظؤ‪٣ ْ٤‬ـَ‪ ١‬ك‪ ٖٓ ٍَّ ً ٢‬حُ٘‪ٞ‬ع ‪ٝ‬حُـْ٘ ‪ٝ‬حُلظَ‬
‫ع ؽز‪٤‬ؼ‪ٌ ٞٗٝ ٢‬‬
‫ع‬ ‫‪ٝ‬حُؼَع حُؼخّ ‪ٝ‬حُؼَع حُوخص ‪ ،‬ك‪ٜ٘‬خى ٗ‪ٌ ٞ‬‬
‫ع ػوِ‪ٝ ، ٢‬أ‪٣‬ـؼخ ً ؿٌْ٘ ؽز‪٤‬ؼ‪ٝ ٢‬ؿٌْ٘ ٓ٘ـطو‪٢‬‬ ‫ٓ٘طو‪ٌ ٞٗٝ ٢‬‬
‫‪ٝ‬ؿ٘ـٌْ ػوِ‪ … ٢‬اُن ‪.‬‬

‫انًتىاطئ و انًشكك‪:‬‬
‫‪ ٖٓٝ‬طؤ‪ٔ٤‬خص حٌُِِّ‪ ٞٛ ٢‬طؤ‪ ٚٔ٤‬اُ‪ :٠‬جٌُِِّ‪ ٢‬جُٔط‪ٞ‬ج‪٠‬ة ‪ ٝ‬جٌُِِّ‪٢‬‬
‫جٌُٔٗـي ‪.‬‬
‫ٗلٖ ػ٘يٓخ ٗ‪٬‬كع ًِ‪٤‬خ ً ٖٓ حٌُِِّ‪٤‬خص ‪ ٢ًٌِ ،‬ح‪ٔٗ٩‬خٕ ‪٢ًِٝ ،‬‬
‫حُـزَ ‪ ٢ًِٝ‬حُٔخء ‪ٗٝ ،‬طزو‪ ٚ‬ػِ‪ٓ ٠‬ظخى‪٣‬و‪ٝ ٚ‬أكَحى‪ َٟٗ ، ٙ‬رؤٕ‬
‫ططز‪٤‬ن ‪ٌٛ‬ح حٌُِِّ‪ ٢‬ػِ‪ٓ ٠‬ظخى‪٣‬و‪ ٚ‬ػِ‪ٗ ٠‬ل ٍ‪ٔٓ ٞ‬خ ٍ‪ ، ٝ‬كِ‪٘ٛ ْ٤‬خى‬
‫أ‪ ١‬طلخ‪ٝ‬ص ك‪ ٢‬طيم ‪ٌٛ‬ح حُٔل‪ ّٜٞ‬حٌُِِّ‪ ٢‬ػِ‪ ٠‬طِي حُٔظخى‪٣‬ن‬
‫‪ٝ‬كٖٔ اٗٔخٕ ‪ٝ ،‬أكٔي اٗٔخٕ ك‪٬‬‬ ‫ٌ‬ ‫‪ٝ‬ح‪٧‬كَحى ‪ ،‬كؼِ ٌّ‪ ٢‬اٗٔخٕ ‪،‬‬
‫حهظ‪٬‬ف ك‪ ٢‬اٗٔخٗ‪٤‬ش ػِ ٍّ‪ٝ ٢‬اٗٔخٗ‪٤‬ش أكٔي ‪ ٌٖٔ٣ ٫ٝ،‬إٔ ٗو‪ ٍٞ‬رؤٕ‬
‫اٗٔخٗ‪٤‬ش ػِ‪ ٢‬أ‪ ٠ُٝ‬أ‪ ٝ‬أًؼَ أ‪ ٝ‬أش ّي ٖٓ اٗٔخٗ‪٤‬ش أكٔي‪ًٌُ ٝ ،‬ي‬
‫ٓل‪ ّٜٞ‬جُٔحء ك‪ ٌٖٔ٣ ٬‬إٔ حُو‪ ٍٞ‬رؤٕ ‪ٌٛ‬ح حُٔخء أًؼَ ٓخث‪٤‬شً ٖٓ ًُي‬
‫حُٔخء أ‪ ٝ‬أش ّي أ‪ ٝ‬أُ‪٣‬ي ‪ .‬ك‪ٌٜ‬ح حُ٘‪ٞ‬ع ٖٓ حٌُِِّ‪ ٠ٔٔ٣ ٢‬حٌُِِّ‪٢‬‬
‫حُٔظ‪ٞ‬حؽت كخُٔوظ‪ٞ‬ى ٓ٘‪ ٞٛ : ٚ‬جُط‪ٞ‬جكن ‪ٝ‬جُطٓح‪ٝ ? ١ٝ‬ك‪ ٢‬هزخٍ‬
‫‪ٌٛ‬ح حٌُِِّ‪٘ٛ ، ٢‬خى ٗ‪ٞ‬ع آهَ ٖٓ حٌُِِّ‪ ٠ٔٔ٣ ٢‬حٌُِِّ‪ ٢‬حُٔشٌي ‪،‬‬
‫كٔؼ‪ ً٬‬ػ٘يٓخ ٗظظ َّ‪ٓ ٍٞ‬ل‪ ّٜٞ‬حُز‪٤‬خع أ‪ٓ ٝ‬ل‪ ّٜٞ‬حُؼيى أ‪ٓ ٝ‬ل‪ّٜٞ‬‬
‫طيم حُٔل‪ّٜٞ‬‬ ‫حُ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى َٗ‪ ٟ‬رؤٕ ‪٘ٛ‬خى طلخ‪ٝ‬ص ر‪ ٖ٤‬ح‪٧‬كَحى ك‪ِ ٢‬‬
‫ػِ‪ٜ٤‬خ ‪ ،‬كَ٘‪ ٟ‬رؼغ أٗ‪ٞ‬حع حُز‪٤‬خع أشي ر‪٤‬خػخ ً ٖٓ حُزؼغ ح‪٥‬هَ‬
‫‪ َٟٗٝ ،‬رؼغ ح‪٧‬ػيحى أًؼَ ػيىحً ٖٓ ؿ‪َٛ٤‬خ ‪ ،‬كٔؼ‪ ٬‬حُؼيى أُق‬
‫أًؼَ ٖٓ ٗخك‪٤‬ش حُؼيى ٖٓ حُؼيى ٓحتس ? أ‪ٝ ٝ‬ؿ‪ٞ‬ى حُوخُن أ‪ ٠ُٝ‬ك‪٢‬‬
‫‪ٝ‬ؿ‪ٞ‬ى‪ٝ ٖٓ ٙ‬ؿ‪ٞ‬ى حُٔوِ‪ٞ‬م أ‪ٝ ٝ‬ؿ‪ٞ‬ى حُؼِش ٓويّ ػِ‪ٝ ٠‬ؿ‪ٞ‬ى‬
‫حُٔؼِ‪ ٌٙٛ ًَُّ ٍٞ‬حُٔلخ‪ٜ٤ٔٔٗ ْ٤ٛ‬خ ٓلخ‪ٓ ْ٤ٛ‬شٌٌش‪? ،‬جُطٌٗ‪٤‬ي ‪٣‬ؼ٘‪٢‬‬
‫جُطلح‪ٝ‬ش ‪ٝ‬جالنطالف‪.‬‬
‫‪ٝ‬ػِ‪ٌ٘٘ٔ٣ ٚ٤‬خ إٔ ٗٔظ٘ظؾ حُ٘ظخثؾ حُظخُ‪٤‬ش‪:‬‬
‫إ حُظلخ‪ٝ‬ص ك‪ ٢‬حٌُِِّ‪ ٢‬حُٔشٌي ُ‪ ٞٛ ْ٤‬ػِ‪ٗ ٠‬ل‪ٝ ٞ‬حكي ‪ ،‬رَ‬
‫‪٘ٛ‬خى أٗلخء ٓوظِلش ٖٓ حُظلخ‪ٝ‬ص كَرٔخ ‪ ٌٕٞ٣‬حُظلخ‪ٝ‬ص رخ‪٣ُٞٝ٧‬ش‬
‫ْ‬
‫ح‪َ٣ُ٧‬ي‪٣‬ش أ‪ٝ‬‬ ‫‪ٍٝ‬رٔخ ‪ ٌٕٞ٣‬رخ‪٧‬هيٓ‪٤‬ش ‪ٍٝ‬رٔخ ‪ ٌٕٞ٣‬رخ‪٥‬هَ‪٣‬ش أ‪ٝ‬‬
‫ح‪ٗ٧‬وظ‪٤‬ش ‪ ....‬كٔؼ‪ً ُٞ ٬‬خٕ حُظلخ‪ٝ‬ص ‪٣‬وظض رخٌُْ ‪ٝ‬جٌُٔ‪٤‬حش ٗو‪ٍٞ‬‬
‫‪ٌٛ‬ح أًؼَ ‪ٌٛٝ‬ح أهَ ك‪٤‬غ ‪ ٌٕٞ٣‬رخ‪ً٧‬ؼَ‪٣‬ش ‪ٝ‬ح‪٧‬هِ‪٤‬ش ‪ٝ ،‬أٓخ اًح ًخٕ‬
‫حُظلخ‪ٝ‬ص ‪٣‬وظض ذحٌُ‪٤‬ق ‪ ٝ‬جٌُ‪٤‬ل‪٤‬حش ‪ :‬ك٘و‪ٌٛ ٍٞ‬ح أشي أ‪ ٝ‬أػؼق ‪.‬‬
‫‪ٝ‬ػ٘ي حُظؤ َُّٓ ك‪ ٢‬أٗلخء حُظلخ‪ٝ‬ص ٓ‪ٞ‬ف ٗظَ اُ‪ٗ ٠‬ظ‪٤‬ـش ‪ٝ‬حكيس‬
‫‪ ٢ٛٝ‬إٔ حُظلخ‪ٝ‬ص ك‪ ٢‬حٌُِِّ‪ ٢‬حُٔشٌي ‪ ٌٕٞ٣ ٫‬ا‪ ّ٫‬ك‪ ٢‬ش‪٢‬ء ‪ٝ‬حكي‬
‫‪ ٞٛٝ‬ك‪ ٢‬جٌُٔحٍ ‪ٝ‬جُ٘و‪ . ٙ‬كبًٕ جٌُِِّ‪ ٢‬جٌُٔٗي ‪ ٞٛ :‬حٌُِِّ‪ ٢‬حٌُ‪١‬‬
‫‪٣‬ظلخ‪ٝ‬ص ك‪ ٢‬ططز‪٤‬و‪ ٚ‬ػِ‪ ٠‬أكَحى‪ ٙ‬ذحٌُٔحٍ ‪ٝ‬جُ٘و‪. ٙ‬‬
‫أَٓ‬
‫إ حُٔ‪ِ٤‬حٕ ‪ ٞٛ‬حُظلخ‪ٝ‬ص ك‪ ٢‬طيم ٗلْ حُٔل‪ ٫ ّٜٞ‬ك‪ٍ ٢‬‬ ‫‪َّ -2‬‬
‫آهَ ‪ ،‬كخُٔخء ػ٘يٓخ ٗطزو‪ ٚ‬ػِ‪ٓ ٠‬ظخى‪٣‬و‪ َٟٗ ٚ‬رؤٗ‪ ٫ ٚ‬طلخ‪ٝ‬ص ر‪ٚ٘٤‬‬
‫ك‪ ٢‬حُٔخث‪٤‬ش ‪ٝ ،‬ك‪ٓ ٢‬ل‪ ّٜٞ‬ح‪ٔٗ٩‬خٕ ‪ ٫‬طلخ‪ٝ‬ص ح‪ٔٗ٩‬خٗ‪٤‬ش ك‪٤‬غ ‪٫‬‬
‫رؤٕ ح‪ٔٗ٩‬خٕ ٓوط‪ٞ‬ع حُ‪٤‬ي‪ ٖ٣‬اٗٔخٗ‪٤‬ظ‪ ٚ‬أه َّ ٖٓ ؿ‪، َٙ٤‬‬ ‫‪ ٌٖٔ٣‬حُو‪َّ ٍٞ‬‬
‫رؤٕ ‪ٌٛ‬ح حُٔخء حُوِ‪ٓ َ٤‬خث‪٤‬ظ‪ ٚ‬أه َّ ٖٓ حُٔخء‬‫ًٔخ ‪ ٌٖٔ٣ ٫‬حُو‪َّ ٍٞ‬‬
‫حٌُؼ‪ٗ َ٤‬ؼْ ‪ٓ ٌٕٞ٣‬ويحٍ‪ ٙ‬أهَ ‪ٝ‬حُٔويحٍ ؿ‪ٗ َ٤‬لْ حُٔخث‪َّ٤‬ش ك‪٤‬غ َّ‬
‫إ‬
‫إٔ حُؼِْ ٓل‪ ٢ًِِّ ّٜٞ‬آهَ ك‪ٜٞ‬‬
‫حُٔويحٍ ‪ٓ ٞٛ‬ل‪ ٢ًِِّ ّٜٞ‬آهَ ‪ًٔ ،‬خ َّ‬
‫ؿ‪ٓ َ٤‬ل‪ ّٜٞ‬ح‪ٔٗ٩‬خٗ‪٤‬ش ك‪ ٌٖٔ٤‬إٔ ٗو‪ ٍٞ‬رؤٕ ‪ٌٛ‬ح ح‪ٔٗ٩‬خٕ ِػِٔ‪٤‬ظ‪ٚ‬‬

‫‪56‬‬
‫أًؼَ ٖٓ ًحى ‪ٌٛ ،‬ح كو‪ًٝ ٚ٤‬حى ُ‪ ْ٤‬رلو‪ ٌٖٔ٣ ٫ ٌُٖٝ ، ٚ٤‬إٔ‬
‫ٗو‪ ٍٞ‬رؤٕ ح‪ٔٗ٩‬خٕ حُلو‪ ٚ٤‬اٗٔخٗ‪٤‬ظ‪ ٚ‬أشي ٖٓ اٗٔخٗ‪٤‬ش ؿ‪ َ٤‬حُلو‪.ٚ٤‬‬
‫‪ ٚٗ?-3‬حُظلخ‪ٝ‬ص ك‪ ٢‬حٌُِِّ‪ ٢‬حُٔشٌي ‪ ٌٕٞ٣‬ك‪ ٢‬طيم حُٔل‪ ّٜٞ‬ػِ‪٠‬‬
‫حُٔظخى‪٣‬ن كؼ٘يٓخ ٗوخ‪ ْ٣‬حٌُِِّ‪ ٢‬حُٔشٌي اُ‪ٓ ٠‬ظخى‪٣‬و‪ َٟٗ ٚ‬رؤٕ‬
‫ر‪ٜ٘٤‬خ طلخ‪ٝ‬ص ًٌِ‪ ٢‬جُر‪٤‬ح‪ ٢ًِٝ ٜ‬جُٓ‪ٞ‬جو‪ٝ ،‬ػِ‪٘٣ :ٚ٤‬زـ‪ ٢‬إٔ ٗؼِْ‬
‫إٔ حُظلخ‪ٝ‬ص اَّٗٔخ ‪ ٞٛ‬ك‪ٗ ٢‬لْ حُشت حٌُ‪ ٌٕٞ٣ ١‬ح‪٫‬طلخى ك‪ٚ٤‬‬ ‫َّ‬
‫إ ٓح ذ‪ ٚ‬جُطلح‪ٝ‬ش ‪ٗ ٞٛ‬لّ ٓح ك‪ ٚ٤‬جُطلح‪ٝ‬ش ?‬ ‫‪ٝ‬رؼزخٍس أهَ‪َّ ٟ‬‬
‫ٓػالً ُ‪ٗ ٞ‬وخ‪ ْ٣‬حُؼيى هٔٔش رخُؼيى ػشَس َٗ‪ ٟ‬رؤٕ حُؼيى هٔٔش‬
‫ٓئُق ٖٓ ‪ٝ‬كيحص ‪ٝ،‬حُؼيى ػشَس أ‪٣‬ؼخ ٓئُق ٖٓ‬ ‫ٌ‬ ‫‪ ٞٛ‬ػيى‬
‫‪ٝ‬كيحص ‪ٝ ،‬حُظلخ‪ٝ‬ص ر‪ ٖ٤‬حُؼيى هٔٔش ‪ٝ‬حُؼيى ػشَس ك‪ ٢‬حُؼيى ‪،‬‬
‫إٔ ح‪٫‬طلخى أ‪٣‬ؼخ ً ك‪ٗ ٢‬لْ‬ ‫‪ٌٛ ٕ٧‬ح أهَ ػيىحً ‪ًٝ‬حى أًؼَ ػيىحً ًٔخ َّ‬ ‫َّ‬
‫ٓخ ر‪ ٚ‬ح‪٩‬هظ‪٬‬ف ‪ًٌٝ‬ح رخُ٘ٔزش اُ‪ ٠‬جُه‪ ١‬كز‪ ٖ٤‬حُوؾ حُط‪َ٣ٞ‬‬
‫‪ٝ‬حُوؾ حُوظ‪ َ٤‬طلخ‪ٝ‬ص ‪ ٝ‬حهظ‪٬‬ف ‪ ٝ‬حهظ‪٬‬ك‪ٜٔ‬خ ‪ ٞٛ‬ك‪ ٢‬ح‪ٓ٩‬ظيحى ‪،‬‬
‫إٔ اطلخى‪ٔٛ‬خ أ‪٣‬ؼخ ك‪ ٢‬ح‪ٓ٩‬ظيحى ‪ .‬كبًٕ ‪٘ٛ‬خى ٓخ ر‪ ٚ‬حُظلخ‪ٝ‬ص‬ ‫ًٔخ َّ‬
‫‪٘ٛٝ‬خى ٓخ ك‪ ٚ٤‬حُظلخ‪ٝ‬ص ‪ٔٛ٬ًٝ‬خ ‪ٝ‬حكي ك‪ ٢‬حٌُِِّ‪٤‬خص حُٔشٌٌش ‪.‬‬
‫إ حُظشٌ‪٤‬ي ‪٣ ٫‬لظَ ا‪ ّ٫‬ك‪ ٢‬حٌُِِّ‪٤‬خص حُظ‪ ٖٓ ٢ٛ ٢‬ح‪٧‬ػَحع‬ ‫‪َّ -4‬‬
‫ًخُز‪٤‬خع ‪ٝ‬حُٔ‪ٞ‬حى ‪ٝ‬حُط‪ٝ ٍٞ‬حُؼَع‪ٝ .‬أ ّٓخ حُظ‪ٞ‬حؽئ ك‪٤‬ظلون ك‪٢‬‬
‫حٌُِِّ‪٤‬خص حُظ‪ٔ٤ُ ٢ٛ ٢‬ض رؤػَحع ‪ ،‬رَ ‪ ٢ٛ‬ؿ‪ٞ‬ح‪ًٝٝ َٛ‬حص ‪،‬‬
‫ٓؼَ حُٔخء ‪ٝ‬ح‪ٔٗ٩‬خٕ ‪ٝ‬حُل‪ٞ٤‬حٕ ‪ٝ‬حُـزَ‪.‬‬

‫انـُضت األسثــــــؼــخ‬
‫ٖٓ ح‪٧‬رلخع حُٔظل َِّػش ػِ‪ٓ ٠‬زلغ حٌُِِّ‪ٝ ٢‬حُـِث‪ ٢ٛ ٢‬حُ٘ٔذ‬
‫ح‪ٍ٧‬رؼش ‪ ٢ٛٝ‬طؼ٘‪ ٢‬حَُحرطش ‪ٝ‬حُؼ‪٬‬هش حُٔظ‪ٞ‬حؿيس ر‪ ٖ٤٤ًِِّ ٖ٤‬ػ٘ي‬
‫ٓوخ‪ٔ٣‬ظ‪ٜٔ‬خ ٓغ رؼغ‪ ٌٙٛٝ .‬حُؼ‪٬‬هش ‪ٝ‬حُ٘ٔزش ٓ٘لظَسٌ ك‪٢‬‬
‫هخْٓ ُ‪ٜ‬خ ‪ ،‬كؼ٘يٓخ ٗ‪٬‬كع ًِّ‪٤‬خ ً ُ‪ٚ‬‬ ‫َ‬ ‫ذ أٍرؼ ٍش ‪٫‬‬
‫ػ‪٬‬هخص ‪ٍ ٔٗ ٝ‬‬
‫أكَح ٌى ٓوظِلش ‪ٓ ٝ‬ظخى‪٣‬ن ًؼ‪َ٤‬س ػ َّْ ٗ‪٬‬كع ًِِّ‪٤‬خ ً آهَ ًٌُي ك٘وخ‪ْ٣‬‬
‫حٌُِِّ‪ ٢‬ح‪ ٍَّٝ ٧‬رخُؼخٗ‪ ، ٢‬كخُلخ‪٫‬ص حُٔظظ‪ٍٞ‬س (ٖٓ ٗخك‪٤‬ش حُٔظيحم)‬
‫ر‪ ٖ٣ٌٛ ٖ٤‬حٌُِّ‪ ٖ٤٤‬ط٘لظَ ك‪ ٢‬أٍرؼش‪ :‬ا ّٓخ جُطرح‪ ٖ٣‬أ‪ ٝ‬جُطٓح‪ ١ٝ‬أ‪ٝ‬‬
‫جُؼٔ‪ ٝ ّٞ‬جُه‪ٓ ٘ٞٛ‬طِوح ً أ‪ ٝ‬جُؼٔ‪ ٝ ّٞ‬جُه‪ٝ ٖٓ ٘ٞٛ‬ؾ‪.ٚ‬‬
‫إ حٌُِّ‪ ٖ٤٤‬ئ ّٓح أَّٗ‪ٔ٤ُ ٚ‬ض ر‪ٜٔ٘٤‬خ أ‪َّ٣‬شُ ػ‪٬‬هش ٖٓ ٗخك‪٤‬ش‬
‫ض‪٤ٞٞ‬ف‪َّ :‬‬
‫رؼغ رخََُّٔس ‪،‬‬
‫ٍ‬ ‫حُٔظيحم رل‪٤‬غ إٔ حُٔظخى‪٣‬ن ‪ ٫‬طـظٔغ ٓغ‬
‫م ً َِّ ‪ٝ‬حك ٍي ٖٓ ‪ ٌٙٛ‬حٌُِ‪ّ٤‬خص ؿ‪ٗ َ٤‬طخم حٌُِّ‪ ٢‬ح‪٥‬هَ ‪،‬‬ ‫ك٘طخ ُ‬
‫كخٌُِِّ‪٤‬خٕ ك‪٘٤‬ج ٌٍ ٓظزخ‪٘٣‬خٕ ‪ٝ ،‬حُ٘ٔزش ر‪ٜٔ٘٤‬خ ‪ٓٗ ٢ٛ‬رس جُطرح‪? .ٖ٣‬ئ ّٓح‬
‫إٔ حٌُِّ‪٣ ٖ٤٤‬ظطخروخٕ ٖٓ ٗخك‪٤‬ش حُٔظيحم رٔؼ٘‪ ٠‬إٔ ؿٔ‪٤‬غ أكَحى‬ ‫َّ‬
‫حٌُِّ‪ ٢‬ح‪ ٢ٛ ٍَّٝ ٧‬ر٘لٔ‪ٜ‬خ أكَحى حٌُِّ ِّ‪ ٢‬حُؼخٗ‪ٗٝ ٢‬طخم حٌُِّ‪ ٢‬ح‪ٍَّٝ ٧‬‬
‫‪ٓٝ‬ـخُ‪ٗ ٚ‬لْ ٗطخم حٌُِّ‪ ٢‬حُؼخٗ‪ٓٝ ٢‬ـخُ‪ ٚ‬كخٌُِ‪٤‬خٕ ٓظٔخ‪٣ٝ‬خٕ‬
‫‪ٝ‬حُ٘ٔزش ر‪ٜٔ٘٤‬خ ‪ٓٗ ٢ٛ‬رس جُطٓح‪ٝ .١ٝ‬ئ ّٓح إٔ ‪ ٌٕٞ٣‬أكي حٌُِّ‪ٖ٤٤‬‬
‫ٖٓ ك‪٤‬غ حُٔظيحم طخىهخ ً ػِ‪ ٠‬ؿٔ‪٤‬غ ٓظخى‪٣‬ن حٌُِّ‪ ٢‬حُؼخٗ‪٫ ٢‬‬
‫حُؼٌْ ‪ ،‬رٔؼ٘‪ ٠‬إٔ حٌُِّ‪ ٢‬حُؼخٗ‪ٓ ٢‬ظخى‪٣‬وَ‪ٔ٤ُ ٚ‬ض ًِّ‪ٜ‬خ ٓظخى‪٣‬ن‬
‫حٌُِّ‪ ٢‬ح‪ ٌٙٛٝ ٍَّٝ ٧‬حُ٘ٔزش ‪ٓٗ ٢ٛ‬رس جُؼٔ‪ ٝ ّٞ‬جُه‪ٓ ٘ٞٛ‬طِوحً‪.‬‬
‫‪ٝ‬ئ ّٓح إٔ ‪٣‬ـظٔغ رؼغ أكَحى أكي حٌُِّ‪ٓ ٖ٤٤‬غ رؼغ أكَحى حٌُِّ‪٢‬‬
‫ح‪٥‬هَ ‪ ،‬كٖٔ حُطز‪٤‬ؼ‪ ٢‬إٔ ‪٣‬لظَم ػٖ حُزؼغ ح‪٥‬هَ كٌَ ًِّ‪ُٚ ٢‬‬
‫إٔ ‪٘ٛ‬خى ٓ‪ٞ‬حٍ َى هخطشً‬ ‫ٗطخم ٓٔظوَ ُ٘لٔ‪ٓٝ ٚ‬ـخ ٌٍ هخصٌّ ر‪ًٔ ٚ‬خ َّ‬

‫‪58‬‬
‫م ػِ‪ٜ٤‬خ ً ٌَّ ٖٓ حٌُِّ‪ ٖ٤٤‬ػِ‪ِ ٠‬كي‪ .ٙ‬كخُ٘ٔزش‬ ‫‪ٝ‬أكَحىحً ٓؼ‪َّ٘٤‬ش هي َ‬
‫ط َي َ‬
‫ك‪٘٤‬ج ٌٍ ‪ٓٗ ٢ٛ‬رسُ جُؼٔ‪ ٝ ّٞ‬جُه‪ٝ ٖٓ ٘ٞٛ‬ؾ‪.ٚ‬‬
‫أهثلَة تىضيحيَّة للنسب األربعة‪:‬‬
‫ٗٓرس جُطرح‪ٓ :ٖ٣‬ؼَ جإلٗٓحٕ ‪ٝ‬جُٗؿٍ ك‪ٜٔ‬خ ‪٣ ٫‬ـظٔؼخٕ ك‪٢‬‬
‫ٓظخى‪٣‬و‪ٜٔ‬خ أط‪ ً٬‬ك‪ ٬‬ح‪ٔٗ٩‬خٕ ‪٣‬شَٔ أكَحى حُشـَ ‪ ٫ٝ ،‬حُشـَ‬
‫‪٣‬شَٔ أكَحى ح‪ٔٗ٩‬خٕ ‪٘ٛ ٖٓٝ‬خ ‪ٌ٘٘ٔ٣‬خ إٔ ٗو‪ ٍٞ‬ال ٖ‪٢‬ء ٖٓ‬
‫جإلٗٓحٕ ذٗؿٍ ?ال ٖ‪٢‬ء ٖٓ جُٗؿٍ ذاٗٓحٕ‪ٔٛٝ .‬خ ًخُيحثَط‪ٖ٤‬‬
‫ؿ‪ َ٤‬حُٔـظٔؼظ‪ ٖ٤‬أط‪ ،ً٬‬كٌَُّ ىحثَ ٍس ُ‪ٜ‬خ ٗطخه‪ٜ‬خ حُوخص ر‪ٜ‬خ ‪٢ٛٝ‬‬
‫ٓ٘لَىسٌ ُ٘لٔ‪ٜ‬خ ‪ ٫‬طِشَ ‪ ٫ ٝ‬ػ‪٬‬هش ُ‪ٜ‬خ رخُيحثَس ح‪٧‬هَ‪ ٟ‬رخَُٔس‪.‬‬

‫‪ٝ‬أٓؼِش حُظزخ‪ً ٖ٣‬ؼ‪َ٤‬سٌ ًخُٔئٖٓ ‪ٝ‬حٌُخكَ ‪ٝ ،‬حُؼخُْ ‪ٝ‬حُـخ‪، َٛ‬‬


‫‪ٝ‬ح‪٧‬ػٔ‪ٝ ٠‬حُزظ‪ ٝ ،َ٤‬حُظِٔخص ‪ٝ‬حُ٘‪.ٍٞ‬‬
‫ٗٓرس جُطٓح‪ٓ : ١ٝ‬ؼَ جإلٗٓحٕ ‪ٝ‬جُٔطؼؿد ك‪ٜٔ‬خ ‪٣‬ـظٔؼخٕ ك‪٢‬‬
‫ؿٔ‪٤‬غ ٓظخى‪٣‬و‪ٜٔ‬خ كٔظخى‪٣‬ن ح‪ٔٗ٩‬خٕ ‪٣‬شَٔ ؿٔ‪٤‬غ ٓظخى‪٣‬ن‬
‫حُٔظؼـذ ‪ٓ ٝ ،‬ظخى‪٣‬ن حُٔظؼـذ ‪٣‬شَٔ ؿٔ‪٤‬غ أكَحى ح‪ٔٗ٩‬خٕ ‪ٖٓٝ‬‬
‫‪٘ٛ‬خ ‪ٌ٘٘ٔ٣‬خ إٔ ٗٔظويّ ًِٔش ًَ ُِطَك‪ٗٝ ٖ٤‬و‪ َُّ ً ٍٞ‬ئٗٓحٕ‬
‫د ئٗٓحٕ‪ٔٛٝ .‬خ ًخُيحثَط‪ ٖ٤‬حُٔظطخروظ‪ ٖ٤‬طٔخٓخ ً‬ ‫ٓطؼؿ ٍ‬
‫ِّ‬ ‫ٓطؼؿد ‪َُّ ًٝ‬‬
‫ِّ‬
‫ر‪ٜٔ٘٤‬خ ًَُّ حُظِش ‪ ٝ‬ح‪ٍ٩‬طزخؽ ‪ٗٝ‬طخه‪ٜٔ‬خ ‪ٝ‬حك ٌي‪.‬‬
‫‪ ٖٓٝ‬أٓؼِش حُظٔخ‪ ١ٝ‬ح‪ٔٗ٩‬خٕ ‪ٝ‬حُؼخكي ‪ ،‬حُلَّ ‪ٝ‬حُظخ‪، َٛ‬‬
‫حُل‪ٞ٤‬حٕ ‪ٝ‬حُلٔخّ‪.‬‬
‫‪ٓٗ-3‬رس جُؼٔ‪ ٝ ّٞ‬جُه‪ٓ ٘ٞٛ‬طِوح‪ٓ :‬ؼَ جإلٗٓحٕ ‪ٝ‬جُك‪ٞ٤‬جٕ‬
‫كـٔ‪٤‬غ ٓظخى‪٣‬ن أكي‪ٔٛ‬خ ‪٣‬ـظٔغ ٓغ ح‪٥‬هَ ى‪ ٕٝ‬حُؼٌْ كل‪٢‬‬
‫إٔ ؿٔ‪٤‬غ ٓظخى‪٣‬ن ح‪ٔٗ٩‬خٕ ‪ًٝ‬خكش ٓ‪ٞ‬حٍى‪ ٙ‬هي حؿظٔغ‬ ‫حُٔؼخٍ ٗشخ‪ٛ‬ي َّ‬
‫ٓغ ؿٔ‪٤‬غ ٓظخى‪٣‬ن حُل‪ٞ٤‬حٕ ك٘و‪ ًَ :ٍٞ‬ئٗٓحٕ ق‪ٞ٤‬جٕ ‪ٝ‬أ ّٓخ ٖٓ‬
‫حُ٘خك‪٤‬ش حُؼخٗ‪٤‬ش كِ‪ًٌُ ْ٤‬ي ك٘و‪ ًَ ّ٤ُ ٍٞ‬ق‪ٞ٤‬جٕ ئٗٓحٕ رَ‬
‫ذؼ‪ ٝ‬جُك‪ٞ٤‬جٕ ئٗٓحٕ ‪ٝ‬ذؼ‪ ٝ‬جُك‪ٞ٤‬جٕ ُ‪ ّ٤‬ذاٗٓحٕ ‪ٌٛٝ‬ح‬
‫حُزؼغ ٖٓ حُل‪ٞ٤‬حٕ حٌُ‪ ُٚ ١‬طِش رخ‪ٔٗ٩‬خٕ ٖٓ ك‪٤‬غ حُٔ‪ٍٞ‬ى‬
‫‪ٝ‬حُٔظيحم ‪ٓ ٞٛ‬ؼَ ح‪ٓ٧‬ي ‪ٝ‬حُلَّ ‪ٝ‬حَُ٘ٔ‪ٔٛٝ .‬خ ًيحثَط‪ٖ٤‬‬
‫اكيح‪ٔٛ‬خ ًز‪َ٤‬س ‪ٝ‬ح‪٧‬هَ‪ ٟ‬طـ‪َ٤‬س ‪ٝ ،‬حُيحثَس حُظـ‪َ٤‬س هي ٍُٓٔض‬
‫ك‪ ٢‬حٌُز‪َ٤‬س كؤطزلض ػٔ٘‪ٜ‬خ ‪ٝٝ‬هؼض ك‪ٗ ٢‬طخه‪ٜ‬خ كخُيحثَس حٌُز‪َ٤‬س‬
‫إٔ حُيحثَس حُظـ‪َ٤‬س‬ ‫هي حٓظ‪ٞ‬ػزض ؿٔ‪٤‬غ حُيحثَس حُظـ‪َ٤‬س ‪ ٝ‬رٔخ َّ‬
‫‪ ٢ٛ‬ؿِء ُِيحثَس حٌُز‪َ٤‬س ك‪ ٢ٜ‬أػ‪٤‬ن ٓ٘‪ٜ‬خ ٗطخهخ ً ‪ٝ‬أه َّ شٔ‪٤ُٞ‬شً ‪،‬‬
‫كٔؼخٍ حُيحثَس حٌُز‪َ٤‬س حُل‪ٞ٤‬حٕ ‪ٓٝ‬ؼخٍ حُيحثَس حُظـ‪َ٤‬س ح‪ٔٗ٩‬خٕ‪.‬‬

‫‪61‬‬
‫إٔ ٗطخم حُل‪ٞ٤‬حٕ أ‪ٓٝ‬غ ٖٓ ٗطخم ح‪ٔٗ٩‬خٕ ‪،‬‬ ‫‪ٝ‬حُٔ‪٬‬كع ‪٘ٛ‬خ َّ‬
‫رل‪٤‬غ إٔ ؿٔ‪٤‬غ أكَحى ح‪ٔٗ٩‬خٕ ىحهِش ك‪ٓ ٢‬ل‪ ّٜٞ‬حُل‪ٞ٤‬حٕ ك‪٤‬لَٔ‬
‫حُل‪ٞ٤‬حٕ ػِ‪ ٠‬ؿٔ‪٤‬غ أكَحى ح‪ٔٗ٩‬خٕ ك‪٤‬وخٍ ً َُّ ئٗٓحٕ ق‪ٞ٤‬جٌٕ ‪ٖٓٝ ،‬‬
‫ٗخك‪٤‬ش أهَ‪ ٟ‬كِ‪ ْ٤‬ؿٔ‪٤‬غ أكَحى حُل‪ٞ٤‬حٕ ىحه ٌَ ك‪ ٢‬ؿٔ‪٤‬غ أكَحى‬
‫رؤٕ ً ََّ ك‪ٞ٤‬ح ٍٕ اٗٔخٕ رَ رؼغ‬ ‫ح‪ٔٗ٩‬خٕ ك‪٤‬غ ‪ ٌٖٔ٣ ٫‬حُو‪َّ ٍٞ‬‬
‫حُل‪ٞ٤‬حٕ اٗٔخٕ ‪ٝ‬رؼؼ‪ ْ٤ُ ٚ‬ربٗٔخٕ‪.‬‬
‫‪ٝ‬أ‪٣‬ؼخ ً حُٔئٖٓ ‪ٝ‬حُِْٔٔ كخُ٘ٔزش ر‪ٜٔ٘٤‬خ ‪ ٞٛ‬حُؼٔ‪ ٝ ّٞ‬حُوظ‪ٞ‬ص‬
‫ٓطِوخ كٌ َّ ٓئٖٓ ِْٓٔ ‪ٓ ِْٔٓ َّ ً ْ٤ُٝ‬ئٖٓ ‪.‬‬
‫‪ٝ‬أ‪٣‬ؼخ ً حُلٔي ‪ ٝ‬حُشٌَ ‪ ،‬كٌَ شٌَ كٔي ‪ ًَ ْ٤ُٝ‬كٔي شٌَح‬
‫َّ‬
‫‪ ٕ٧‬حُشٌَ ‪٣ ٫‬وخٍ ا‪ ٫‬ك‪ٓ ٢‬وخرِش ٗؼٔ ٍش ‪.‬‬

‫ٗٓرس جُؼٔ‪ ٝ ّٞ‬جُه‪ٝ ٖٓ ٘ٞٛ‬ؾ‪ً : ٚ‬حإلٗٓحٕ ‪ٝ‬جألذ‪ٝ٤‬‬


‫كزؼغ ٓظخى‪٣‬ن ح‪ٔٗ٩‬خٕ أر‪٤‬غ(‪ ٞٛٝ‬ح‪ٔٗ٩‬خٕ ح‪٧‬ر‪٤‬غ) ًٔخ َّ‬
‫إٔ‬
‫رؼغ ٓظخى‪٣‬ن ح‪٧‬ر‪٤‬غ اٗٔخٕ(‪ ٞٛٝ‬ح‪ٔٗ٩‬خٕ ح‪٧‬ر‪٤‬غ) ‪ٖٓٝ‬‬
‫إٔ حُزؼغ ح‪٥‬هَ ٖٓ ٓظخى‪٣‬ن ح‪ٔٗ٩‬خٕ ُ‪ْ٤‬‬ ‫حُ‪ٞ‬حػق َّ‬
‫إٔ حُزؼغ ح‪٥‬هَ ٖٓ ٓظخى‪٣‬ن‬ ‫رؤر‪٤‬غ(ًخ‪ٔٗ٩‬خٕ ح‪ٞٓ٧‬ى) ًٔخ َّ‬
‫ح‪٧‬ر‪٤‬غ ُ‪ ْ٤‬ربٗٔخٕ (ًخُوطٖ) ‪ٝ‬ػِ‪ ٠‬ػ‪ٞ‬ء‪ ٙ‬طظٌ َّ‪ ٕٞ‬هؼخ‪٣‬خ‬
‫أٍرؼش ‪ً ٢ٛ‬خُظخُ‪:٢‬‬
‫ذؼ‪ ٝ‬جإلٗٓحٕ أذ‪ٝ ٝ٤‬ذؼ‪ ٝ‬جألذ‪ ٝ٤‬ئٗٓحٕ ‪ ٝ‬ذؼ‪ ٝ‬جإلٗٓحٕ‬
‫ُ‪ ّ٤‬ذأذ‪ٝ ٝ٤‬ذؼ‪ ٝ‬جألذ‪ ّ٤ُ ٝ٤‬ئٗٓحٕ ‪.‬‬
‫كوي حؿظٔغ حُٔل‪ٜٓٞ‬خٕ ك‪ ٢‬رؼغ أكَحى‪ٔٛ‬خ ‪ ٝ‬حكظَهخ ك‪ ٢‬حُزؼغ‬
‫ى ٓغ ح‪٥‬هَ ‪،‬‬ ‫م ٓشظَ ٌ‬ ‫م ٓٔظو ٌَ ُ٘لٔ‪ٗٝ ٚ‬طخ ٌ‬
‫ح‪٥‬هَ كٌِ ٍَّ ٗطخ ٌ‬
‫‪ٔٛٝ‬خ ًخُيحثَط‪ ٖ٤‬حُٔظوخؽؼظ‪ ٖ٤‬رل‪٤‬غ إٔ حُيحثَط‪ُٜٔ ٖ٤‬خ ٓ‪ٞ‬حٍى‬
‫هخطش ر‪ٜٔ‬خ ‪ُٜٔٝ ،‬خ ٓ‪ٞ‬حٍى ٓشظًَش‪.‬‬
‫‪ ٝ‬أ‪ٟ٣‬ح ً ًحٌُُٗ ٍِ ‪ ٝ‬جُكٔى ‪ ،‬كِ‪ ًَ ّ٤‬قٔ ٍى ٌٍٖجً‬
‫ْإجٍ ‪ٝ‬ؾ‪ٞ‬جخ‪:‬‬
‫جٍُٓ ك‪ ٢‬ضٓٔ‪٤‬س جُؼٔ‪ ٝ ّٞ‬جُه‪ٓ ٘ٞٛ‬طِوح ‪ ٝ‬جُؼٔ‪ٝ ّٞ‬‬ ‫ُّ‬ ‫ٓح ‪ٞٛ‬‬
‫جُه‪ٝ ٖٓ ٘ٞٛ‬ؾ‪ ٚ‬ذ‪ ٖ٣ًٜ‬جإلْٔ‪ٖ٤‬؟‬
‫أه‪:ٍٞ‬أ ّٓح حُؼٔ‪ ٝ ّٞ‬حُوظ‪ٞ‬ص ٓطِوخ كخُ‪ٞ‬ؿ‪ ٚ‬ك‪ ٢‬طٔٔ‪٤‬ظ‪ ٚ‬ر‪ٌٜ‬ح‬
‫إ أكي حُٔل‪ ٖ٤ٜٓٞ‬أػ ّْ ‪ ٝ‬حُٔل‪ ّٜٞ‬ح‪٥‬هَ أهضّ ‪ٌٙٛٝ‬‬ ‫ح‪َّ ٞٛ ْٓ٩‬‬
‫حُ٘ٔزش ‪ٔٗ ٢ٛ‬زش ‪ٝ‬حهؼ‪َّ٤‬ش ر‪ ٖ٤‬حُٔل‪ ٖ٤ٜٓٞ‬ؿ‪ٓ َ٤‬ز٘‪َّ٤‬ش ػِ‪ٗ ٠‬ظَس‬
‫ح‪ٔٗ٩‬خٕ ‪ُ ٝ‬لخظ‪ ٚ‬أط‪. ً٬‬‬
‫‪ٝ‬أ ّٓح ٗٔزش حُؼٔ‪ ٝ ّٞ‬حُوظ‪ٞ‬ص ٖٓ ‪ٝ‬ؿ‪ ٚ‬كِ‪ٔ٤‬ض ًٌُي رَ ‪٣‬وظِق‬
‫ح‪٧‬ػ ّْ ٖٓ حُٔل‪ٝ ٖ٤ٜٓٞ‬ح‪٧‬هض رخهظ‪٬‬ف حُٔ٘ظخٍ ‪ ٝ‬حُِلخظ‪.‬‬
‫‪ُٝ‬ط‪٤ٞٞ‬ف ًُي ٗٔظؼ‪ ٖ٤‬رخُيحثَط‪ ٖ٤‬حُٔظوخؽؼظ‪ ٖ٤‬ك‪ ٢‬حَُْٓ حُظخُ‪:٢‬‬

‫‪62‬‬
‫كِ‪ٗ ٞ‬ظَٗخ اُ‪ ٠‬حُيحثَس (‪ً )1‬خِٓشً ‪ٝ‬حهظظَٗخ حُ٘ظَ ػِ‪ٜ٤‬خ ػ َّْ ُْ‬
‫ٗ‪٬‬كع ؿٔ‪٤‬غ حُيحثَس (‪ )2‬رَ ‪٫‬كظ٘خ هظ‪ٞ‬ص حُٔويحٍ حُٔشظَى‬
‫ٓ٘‪ٜ‬خ ك‪ ٢‬حُيحثَس (‪ )1‬كٔ‪ٞ‬ف طٌ‪ ٕٞ‬حُ٘ٔزش ر‪ٜٔ٘٤‬خ جُؼٔ‪ٝ ّٞ‬‬
‫‪٘ٛ ٕ٧‬خى هٔٔخ ً ٖٓ حُيحثَس (‪ )2‬ك‪ ٢‬حُيحثَس‬‫جُه‪ٓ ٘ٞٛ‬طِوح ? َّ‬
‫(‪ )1‬كخٓظ‪ٞ‬ػزض (‪ )1‬ؿٔ‪٤‬غ (‪ ٫ٝ )2‬ػٌْ ‪ٌٛٝ ،‬ح شؤٕ حُؼٔ‪ٝ ّٞ‬‬
‫حُوظ‪ٞ‬ص ٓطِوخ ‪ٝ‬هي ََّٓ‪ٗٝ .‬لْ حٌُ‪٣ ّ٬‬ظؤطَّ‪ ٠‬ػ٘يٓخ ٗوخ‪ْ٣‬‬
‫حُيحثَس (‪ )2‬اػخكشً اُ‪ ٠‬حُيحثَس (‪.)1‬‬
‫إٔ حُيحثَط‪ٓ ٖ٤‬ظوخؽؼظخٕ ك‪ ِِّ٤‬حُ٘ظَ اُ‪ٜٔ٤‬خ ػِ‪٠‬‬ ‫‪ ٌُٖٝ‬حُشؤٕ َّ‬
‫َّ‬
‫ٓٔظ‪ٝ ٟٞ‬حكي كل‪٘٤‬ج ٌٍ ٓ‪ٞ‬ف طظـ‪ ََّ٤‬حُ٘ٔزش ر‪ٜٔ٘٤‬خ ‪ٝ‬طٌ‪ ٕٞ‬حُؼٔ‪ٝ ّٞ‬‬
‫حُوظ‪ٞ‬ص ٖٓ ‪ٝ‬ؿ‪ٗٝ .ٚ‬ؼ٘‪ ٖٓ ٢‬ه‪ُ٘ٞ‬خ ٖٓ ‪ٝ‬ؾ‪٘ٓ ٖٓ ? ٚ‬طِن أ‪ٝ‬‬
‫ٖٓ ؿ‪ٜ‬ش ‪ ،‬كٖٔ ؿ‪ٍ ٜ‬ش ‪ )1( ٌٕٞ٣‬أػ ّْ ‪ )2(ٝ‬أهضّ ‪ ٖٓٝ‬ؿ‪ٜ‬ش‬
‫أهَ‪ ٟ‬ط٘ؼٌْ حُ٘ٔزش ‪٣ُُِٝ .‬حوز ك‪ ٢‬جُط‪٤ٞٞ‬ف ُٗطزِّن ًُي ػِ‪٠‬‬
‫حُٔؼخٍ حٌُ‪ ٞٛٝ ََّ ٓ ١‬ح‪ٔٗ٩‬خٕ ‪ٝ‬ح‪٧‬ر‪٤‬غ كِ‪ ٞ‬هخ‪٘ٔ٣‬خ ح‪٧‬ر‪٤‬غ (‪٫‬‬
‫ًُِّ‪ ٚ‬رَ ح‪٧‬ر‪٤‬غ حُٔظخكذ ُ‪ٔٗ٪‬خٕ) هخ‪٘ٔ٣‬خ‪ ٙ‬رخ‪ٔٗ٩‬خٕ ك٘لٖ ك‪٤‬غ‬
‫‪٘ٗ ٫‬ظَ اُ‪ ٠‬ح‪٧‬ر‪٤‬غ ٓطِوخ ً رَ ٗ٘ظَ اُ‪ً ٚ٤‬بٗٔخٕ كظٌ‪ ٕٞ‬حُ٘ٔزش‬
‫ر‪ٜٔ٘٤‬خ ٗٔزش حُؼٔ‪ ٝ ّٞ‬حُوظ‪ٞ‬ص ٓطِوخ ً ‪ .‬ك٘و‪ َُّ ً ٍٞ‬أذ‪ٝ٤‬‬
‫‪ ٕ٧‬ىحثَس ح‪ٔٗ٩‬خٕ حُٔطِن أػ ّْ ٖٓ ىحثَس‬ ‫ئٗٓحٕ ‪ ٞٛ‬ئٗٓحٕ ‪ًُٝ‬ي َّ‬
‫ح‪٧‬ر‪٤‬غ حُٔلي‪ٝ‬ى رخ‪ٔٗ٩‬خٕ أ‪ ٝ‬حُلظَّش ٖٓ ح‪٧‬ر‪٤‬غ حُٔئؽََّس‬
‫رخ‪ٔٗ٩‬خٕ هخطش ‪( ٞٛٝ‬ح‪ٔٗ٩‬خٕ ح‪٧‬ر‪٤‬غ) ‪ٗ ٖٓٝ‬خك‪٤‬ش أهَ‪ْ٤ُ ٟ‬‬
‫ًَ ئٗٓحٕ ‪ ٞٛ‬أذ‪ ٝ٤‬ئٗٓحٕ كخٓظؼٔخٍ ً َّ ك‪ ٢‬اكي‪ ٟ‬حُوؼخ‪٣‬خ ‪ٝ‬‬
‫حٓظؼٔخٍ ُ‪ َّ ً ّ٤‬ك‪ ٢‬حُوؼ‪َّ٤‬ش حُؼخٗ‪٤‬ش ىُ‪ َ٤‬ػِ‪َّ ٠‬‬
‫إٔ حُ٘ٔزش ر‪ٜٔ٘٤‬خ‬
‫‪ ٞٛ‬حُؼٔ‪ ٝ ّٞ‬حُوظ‪ٞ‬ص ٓطِوخ ‪ٝ‬هي ٓ ََّ ك‪ ٢‬ر‪٤‬خٕ ‪ ٌٙٛ‬حُ٘ٔزش‪.‬‬
‫‪ٗٝ‬لْ ‪ٌٛ‬ح ح‪٣ َٓ٧‬ـَ‪ ١‬رخُ٘ٔزش اُ‪ ٠‬حُـ‪ٜ‬ش حُؼخٗ‪٤‬ش ‪ ،‬كِ‪ٗ ٞ‬ظَٗخ‬
‫اُ‪ ٠‬ح‪٧‬ر‪٤‬غ ًؤر‪٤‬غ ‪ٗٝ‬ظَٗخ اُ‪ ٠‬ح‪ٔٗ٩‬خٕ (‪ ًُِّٚ ٫‬رَ حُٔوخٍٕ ٓغ‬
‫إٔ حُ٘ٔزش ر‪ٜٔ٘٤‬خ ‪ٔٗ ٢ٛ‬زش‬‫ح‪٧‬ر‪٤‬غ ) ‪ ٝ‬هخ‪٘ٔ٣‬خ‪ٓ ٙ‬غ ح‪٧‬ر‪٤‬غ َُأ‪٘٣‬خ َّ‬
‫أذ‪ٝ٤‬‬
‫ٌ‬ ‫حُؼٔ‪ ٝ ّٞ‬حُوظ‪ٞ‬ص ٓطِوخ ك٘و‪ ًَ ٍٞ‬ئٗٓحٕ أذ‪ٞٛ ٝ٤‬‬
‫?أ‪( ًَُّ ١‬حُيحثَس حُظـ‪َ٤‬س)أ‪ ٝ‬حٌُِّ‪ ٢‬حُظـ‪ َ٤‬ىحه ٌَ ك‪ ٢‬حُيحثَس‬
‫حٌُز‪َ٤‬س ‪ٝ‬حٌُِِّ‪ ٢‬حٌُز‪ َ٤‬ى‪ ٕٝ‬حُؼٌْ ‪ ٌُٖٝ .‬ػ٘يٓخ ٗ٘ظَ اُ‪٠‬‬
‫حُيحثَط‪ ٖ٤‬حُٔظوخؽؼظ‪ ٖ٤‬حُٔـظٔؼظ‪ ٖ٤‬ك‪ٞٓ ٢‬حٍى هخطش ‪ٝ‬حُٔلظَهظ‪ٖ٤‬‬
‫ك‪ٞٓ ٢‬حٍى أهَ‪ ٟ‬كخُ٘ٔزش ر‪ٜٔ٘٤‬خ طٌ‪ ٕٞ‬جُؼٔ‪ ٝ ّٞ‬جُه‪ٖٓ ٘ٞٛ‬‬
‫‪ٝ‬ؾ‪ ٚ‬ك‪ٌ٘٘ٔ٣ ٬‬خ ك‪٘٤‬ج ٌٍ إٔ ٗٔظؼَٔ ًِٔش ً َّ أط‪ ً٬‬رَ ٗو‪ ٍٞ‬رؼغ‬
‫ح‪ٔٗ٩‬خٕ أر‪٤‬غ ‪ٝ‬رؼغ ح‪٧‬ر‪٤‬غ اٗٔخٕ ‪ٝ‬رؼغ ح‪ٔٗ٩‬خٕ ُ‪ْ٤‬‬
‫رؤر‪٤‬غ ‪ٝ‬رؼغ ح‪٧‬ر‪٤‬غ ُ‪ ْ٤‬ربٗٔخٕ ‪.‬‬
‫إٔ ٗٔزش حُؼٔ‪ ٝ ّٞ‬حُوظ‪ٞ‬ص ٖٓ ‪ٝ‬ؿ‪ٚ‬‬ ‫‪ٓٗٝ‬ط٘طؽ ٓ ّٔح ْرن‪َّ :‬‬
‫ُ‪ٔ٤‬ض ‪ ٢ٛ‬ا‪ ّ٫‬طِل‪٤‬ن ٗٔزظ‪ ٖٓ ٖ٤‬حُؼٔ‪ ٝ ّٞ‬حُوظ‪ٞ‬ص حُٔطِن‪.‬‬

‫‪64‬‬
‫إٔ ٗٔزش حُؼٔ‪ٝ ّٞ‬‬ ‫ػ َّْ ُ‪ ٞ‬طؤ َِّٓ٘خ أًؼَ ٌُشل٘خ أَٓحً آهَ ‪َّ :ٞٛٝ‬‬
‫ن ر‪ٔٗ ٖ٤‬زظ‪ ٢‬حُظزخ‪ٝ ٖ٣‬حُظٔخ‪١ٝ‬‬ ‫حُوظ‪ٞ‬ص ٖٓ ‪ٝ‬ؿ‪ ٞٛ ٚ‬أ‪٣‬ؼخ ً طِل‪ٌ ٤‬‬
‫‪ًُٝ‬ي ‪ٗ ُٞ َّٚٗ٧‬ظَٗخ اُ‪ٜٔ٤‬خ ٖٓ ُح‪ٍ ٣ٝ‬ش اؿظٔخػ‪ٜٔ‬خ ك‪ٜٔ‬خ ٓظٔخ‪٣ٝ‬خٕ‬
‫‪ٗ ُٞٝ‬ظَٗخ اُ‪ٜٔ٤‬خ ٖٓ ُح‪٣ٝ‬ش اكظَحه‪ٜٔ‬خ ك‪ٜٔ‬خ ٓظزخ‪٘٣‬خٕ ‪ٌَُّٜٔ٘ٝ‬خ هي‬
‫حؿظٔؼظخ ٓؼخ ً كخُظزخ‪ ٖ٣‬ر‪ٜٔ٘٤‬خ ُ‪ّ٤ًِ ْ٤‬خ ً رَ ‪ ٞٛ‬ؿِث ٌّ‪ًٔ ٢‬خ َّ‬
‫إٔ‬
‫حُظٔخ‪ ١ٝ‬أ‪٣‬ؼخ ً ُْ ‪ّ٤ًِ ٌٖ٣‬خ ً رَ ‪ ٞٛ‬ؿِث ٌّ‪ٌٛٝ ٢‬ح ‪٣‬ؼ٘‪ ٢‬حُؼٔ‪ٝ ّٞ‬‬
‫حُوظ‪ٞ‬ص ٖٓ ‪ٝ‬ؿ‪.ٚ‬‬
‫إٔ ‪ ٌٙٛ‬حُ٘ٔزش ُ‪ٔ٤‬ض ‪ ٢ٛ‬ا‪ ّ٫‬ؿٔ ٌغ ر‪ ٖ٤‬حُ٘ٔذ حُؼ‪٬‬ػش‬ ‫‪ٝ‬جُكح‪َّ :َٚ‬‬
‫حُٔخػ‪٤‬ش ‪ٌٛٝ‬ح ‪ ٞٛ‬حُيُ‪ َ٤‬ػِ‪ ٠‬أٗ‪٘ٛ ْ٤ُ ٚ‬خى هٔ ٌْ هخُْٓ ك‪٢‬‬
‫حُز‪ ٖ٤‬رَ حُ٘ٔذ ٓ٘لظَس ك‪ ٢‬أٍرؼش ُ‪ٔ٤‬ض ا‪ ٫‬ك‪ٌ٘٘ٔ٣ ٬‬خ إٔ‬
‫ٗظ‪ َْ َّٛٞ‬هٔٔخ ً هخٓٔخ ً ‪ٗٝ‬و‪ٓ ٍٞ‬ؼ‪ ً٬‬أَّٗ‪ٍ ٚ‬رَّٔخ طٌ‪٘ٛ ٕٞ‬خى ٗٔزش ر‪ٖ٤‬‬
‫ًِّ‪ ٖ٤٤‬أكي‪ٔٛ‬خ ‪٘٣‬طزن ػِ‪ ٠‬ؿٔ‪٤‬غ ح‪٥‬هَ ‪ٝ ،‬ح‪٥‬هَ ‪٘٣ ٫‬طزن ػِ‪٠‬‬
‫ح‪ ٍَّٝ ٧‬أط‪ ٬‬ك‪ٌٜ‬ح ح‪٩‬كظٔخٍ ‪ٔ٣‬ظل‪ َ٤‬طلوُّو‪ٝ ، ٚ‬أ‪٣‬ؼخ ‪ ٌٖٔ٣ ٫‬إٔ‬
‫ٗو‪ ٍٞ‬رؤَّٗ‪ٍ ٚ‬دَّ ٗٔزش ر‪ ٌٕٞ٣ ٖ٤٤ًِ ٖ٤‬أكي‪ٔٛ‬خ ٓ٘طزوخ ً ػِ‪ ٠‬ؿٔ‪٤‬غ‬
‫ح‪٥‬هَ ‪ٝ‬حُؼخٗ‪٘ٓ ٢‬طزن ػِ‪ ٠‬رؼغ ح‪٥‬هَ ‪ ٫‬ؿٔ‪٤‬ؼ‪.ٚ‬‬
‫كخُ٘ٔذ ًٔخ هِ٘خ أٍرؼش ‪ ٫‬هٔٔش ‪ ٫ٝ‬ػ‪٬‬ػش ‪.‬‬
‫هخٍ حُش‪٤‬ن حُٔظلََّ هيّ َُّٓ ‪: ٙ‬‬
‫ًَ ٓؼ٘‪ ٠‬اًح ٗٔذ اُ‪ٓ ٠‬ؼ٘‪ ٠‬آهَ ‪٣‬ـخ‪٣ ٝ َٙ٣‬زخ‪ٓ ٚ٘٣‬ل‪ٜٓٞ‬خ ً ‪ ،‬كبٓخ‬
‫إٔ ‪٣‬شخٍى ً َّ ٓ٘‪ٜٔ‬خ ح‪٥‬هَ ك‪ ٢‬طٔخّ أكَحى‪ٔٛ‬خ ‪ٔٛٝ‬خ حُٔظٔخ‪٣ٝ‬خٕ ‪.‬‬
‫‪ٝ‬آخ إٔ ‪٣‬شخٍى ًَ ٓ٘‪ٜٔ‬خ ح‪٥‬هَ ك‪ ٢‬رؼغ أكَحى‪ٔٛٝ ٙ‬خ حٌُِحٕ‬
‫ر‪ٜٔ٘٤‬خ ٗٔزش حُؼٔ‪ ٝ ّٞ‬حُوظ‪ٞ‬ص ٖٓ ‪ٝ‬ؿ‪ٝ ، ٚ‬آخ إٔ ‪٣‬شخٍى‬
‫أكي‪ٔٛ‬خ ح‪٥‬هَ ك‪ ٢‬ؿٔ‪٤‬غ أكَحى‪ ٙ‬ى‪ ٕٝ‬حُؼٌْ ‪ٔٛٝ‬خ حٌُِحٕ ر‪ٜٔ٘٤‬خ‬
‫ٗٔزش حُؼٔ‪ ٝ ّٞ‬حُوظ‪ٞ‬ص ٓطِوخ ‪ٝ ،‬آخ إٔ ‪٣ ٫‬شخٍى أكي‪ٔٛ‬خ‬
‫ح‪٥‬هَ أريحً ‪ٔٛٝ‬خ حُٔظزخ‪٘٣‬خٕ ‪.‬‬
‫إ أٓؼِش ٗٔزش حُؼٔ‪ ٝ ّٞ‬حُوظ‪ٞ‬ص ٖٓ ‪ٝ‬ؿ‪ً ٚ‬ؼ‪َ٤‬س ًٌَٗ‬ ‫غ َّْ‪َّ :‬‬
‫ٗٔخً َؽ ٓ٘‪ٜ‬خ طظٔ‪ٔ٤‬خ ً ُِلخثيس‪:‬‬
‫ِْٓٔ ‪ٓ ٝ‬وخطَ ‪ -‬طخثْ ‪ٗ ٝ‬خثْ ‪ -‬شخد ‪ٓ ٝ‬ئٖٓ ‪ً -‬ظخد ‪ٓ ٝ‬ل‪٤‬ي ‪-‬‬
‫ؽؼخّ ‪ ٝ‬ك‪- ٍ٬‬ؽز‪٤‬ذ ‪ ٝ‬كخًم ‪ -‬هِذ ‪ - ْ٤ِٓ ٝ‬ؿٔ‪ ٝ َ٤‬ر‪٤‬ض ‪-‬‬
‫ش‪٤ٜ‬ي ‪ ٝ‬طَ‪٣‬غ ‪َٓ ٝ َّٕٞ ِٓ-‬رَّغ‬
‫انكهٍبد انخًضخ‬
‫‪ ٖٓ ٞٛٝ‬أ‪ ْٛ‬ح‪٧‬رلخع حُٔ٘طو‪٤‬ش ٓو َّيٓشً ُزلغ حُٔؼَِّف ‪ٌٛٝ ،‬ح‬
‫حُزلغ هي ًًَ‪ ٙ‬حُل‪ٓ٬‬لش أ‪٣‬ؼخ ً ػ٘ي ر‪٤‬خٕ حُٔخ‪٤ٛ‬خص ‪.‬‬
‫تىضٍح انكهٍّبد انخًضخ‪:‬‬
‫ُ‪ٗ ٞ‬ظَٗخ اُ‪ ٠‬حٌُِ ِّ‪ ٝ ٢‬هخ‪٘ٔ٣‬خ‪ ٙ‬اُ‪ ٠‬أكَحى‪ٞٓ ٙ‬ف ٗشخ‪ٛ‬ي َّ‬
‫إٔ حُؼ‪٬‬هش‬
‫‪ ٝ‬ح‪ٍ٩‬طزخؽ حُٔ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى ر‪ٌٛ ٖ٤‬ح حٌُِ‪ٝ ٢‬ر‪ ٖ٤‬أكَحى‪٣ ٫ ٙ‬وِ‪ ٖٓ ٞ‬أكي‬
‫حُؼ‪٬‬هخص حُؤٔش ‪ٝ.‬هي طؼَك٘خ ػِ‪ٜ٤‬خ ٖٓ ه‪ ٍ٬‬حُلظَ حُؼوِ‪٢‬‬
‫هْٔ ٓخىّ ك‪ ٢‬حُز‪.ٖ٤‬‬
‫‪ٝ‬حُظؤ‪ ْ٤‬حُؼ٘خث‪ ، ٢‬ك‪ ٌٖٔ٣ ٬‬طظ‪ٍ ٍٞ‬‬
‫‪ ٕ٧‬حٌُِ‪ ٢‬ك‪ٔ٘٤‬خ ٗوخ‪ ٚٔ٣‬رخُلَى كا ّٓح إٔ ‪ ٞٛ ٌٕٞ٣‬ػ‪ًُ ٖ٤‬ي‬ ‫‪ًُٝ‬ي َّ‬
‫حُلَى ‪ ،‬أ‪ ١‬ػ‪ً ٖ٤‬حط‪ٓٝ ٚ‬خ‪٤ٛ‬ظ‪ٝ ٚ‬ئ ّٓح أٗ‪ ٞٛ ٚ‬ؿِء ًحص أكَحى‪ٙ‬‬
‫‪ٝ‬ؿِء ٓخ‪٤ٛ‬ظ‪ٜ‬خ ‪ ٫‬ػ‪ٜ٘٤‬خ ‪ ٝ‬طٔخٓ‪ٜ‬خ ‪ٝ ،‬ئ ّٓح هخٍ ٌؽ ػٖ ًحص ‪ٓ ٝ‬خ‪٤ٛ‬ش‬
‫ح‪٧‬كَحى ‪ .‬ك‪ ٌٜٙ‬كخ‪٫‬ص ػ‪٬‬ػش ‪ :‬كِ‪ً ٞ‬خٕ ًُي حٌُِِّ‪ ٞٛ ٢‬ػ‪ ٖ٤‬حٌُحص‬
‫ك‪:ٜٞ‬‬
‫‪-1‬جُ٘‪ٞ‬ع‪:‬‬
‫‪ٝ‬إ ًخٕ ًُي حٌُِِّ‪ ٞٛ ٢‬ؿِء حٌُحص ك‪ٌٜ‬ح ‪٘٣‬ؤْ اُ‪ ٠‬هٔٔ‪:ٖ٤‬‬
‫جُق‪:‬ا ّٓخ أَّٗ‪ ٞٛ ٚ‬حُـِء ح‪٧‬ػْ ٖٓ حٌُحص ‪ ،‬أ‪٣ ١‬شَٔ حٌُحص ‪٣ٝ‬شَٔ‬
‫ؿ‪ٝ ، َٙ٤‬رؼزخٍس أهَ‪ٔٗ ٟ‬زظ‪ ٚ‬اُ‪ ٠‬حٌُحص ٗٔزش حُؼٔ‪ٝ ّٞ‬‬
‫حُوظ‪ٞ‬ص حُٔطِن ‪.‬‬
‫‪66‬‬
‫‪-‬أ‪ ٝ‬أَّٗ‪ ٚ‬حُـِء حُٔٔخ‪ٌُِ ١ٝ‬حص ‪ ،‬رل‪٤‬غ طٌ‪ ٕٞ‬حُ٘ٔزش ر‪ٝ ٚ٘٤‬ر‪ٖ٤‬‬
‫حٌُحص ‪ٔٗ ٢ٛ‬زش حُظٔخ‪. ١ٝ‬‬
‫كبٕ ًخٗض حُ٘ٔزش ‪ٔٗ ٢ٛ‬زش حُؼٔ‪ ٝ ّٞ‬حُوظ‪ٞ‬ص ٓطِوخ ك‪ٌٜ‬ح‬
‫حٌُِِّ‪:٠َّٔ ُٔ٣ ٢‬‬
‫‪-2‬جُؿّ٘‪ًُٝ:‬ي ًخُل‪ٞ٤‬حٕ رخُ٘ٔزش اُ‪ ٠‬ح‪ٔٗ٩‬خٕ كخُل‪ٞ٤‬حٕ ٓل‪ّٜٞ‬‬
‫أػْ ٖٓ ٓل‪ ّٜٞ‬ح‪ٔٗ٩‬خٕ ‪ ٞٛٝ‬حُـِء ح‪٧‬ػ ّْ ٖٓ ًحص ح‪ٔٗ٩‬خٕ ‪ٕ٧ ،‬‬
‫ح‪ٔٗ٩‬خٕ ُ‪ ٞٛ ًِٚ ْ٤‬حُل‪ٞ٤‬حٕ ‪ ،‬رَ ؿِ ٌء ٓ٘‪ ٞٛ ٚ‬حُل‪ٞ٤‬حٕ ‪ٌٛٝ ،‬ح‬
‫حُـِء ‪ ٞٛ‬حُـِء ح‪٧‬ػْ كخُل‪ٞ٤‬حٕ ‪٣‬شَٔ ح‪ٔٗ٩‬خٕ ‪ٝ‬ك‪ٗ ٢‬لْ حُ‪ٞ‬هض‬
‫‪٣‬شَٔ حُلَّ ‪ٝ‬ح‪ٓ٧‬ي ‪.‬‬
‫‪ٝ‬إ ًخٕ حُـِء حُٔٔخ‪ٌُِ ١ٝ‬حص ‪،‬رل‪٤‬غ طٌ‪ ٕٞ‬حُ٘ٔزش ر‪ٝ ٚ٘٤‬ر‪ٖ٤‬‬
‫حٌُحص ‪ٔٗ ٢ٛ‬زش حُظٔخ‪:٠َّٔ ُٔ٣ ١ٝ‬‬
‫‪-3‬جُل‪:َٛ‬ك‪ ْ٤ُ ٜٞ‬ػ‪ ٖ٤‬حٌُحص رَ ‪ ٞٛ‬ؿِ ٌء ٌُِحص ‪ ٌَُّٚ٘ٝ‬حُـِء‬
‫حُٔٔ‪ٝ ُٚ ِِّ٤‬حُ ُٔلظَ ُ‪ ٚ‬ػٖ ٓخثَ ح‪ٞٗ٧‬حع حُٔشظًَش ٓؼ‪ ٚ‬ك‪٢‬‬
‫حُـْ٘ ‪ ٞٛٝ‬حٌُ‪٣ ١‬ـؼَ حُ٘‪ٞ‬ع ٗ‪ٞ‬ػخ ً ًخُ٘خؽن رخُ٘ٔزش اُ‪٠‬‬
‫ح‪ٔٗ٩‬خٕ ‪ٝ‬حُظخ‪ َٛ‬رخُ٘ٔزش اُ‪ ٠‬حُلَّ ‪ٝ‬حُِحثَ رخُ٘ٔزش اُ‪ ٠‬ح‪ٓ٧‬ي‪.‬‬
‫ك‪ّ٤ًِ ٌٜٙ‬خص ػ‪٬‬ػش ٖٓ حٌُِ‪ّ٤‬خص حُؤٔش ‪ ٢ٛٝ‬حٌُِ‪ّ٤‬خص حٌُحط‪٤‬ش‪ .‬غ َّْ‬
‫اَّٗ‪٘ٛ ٚ‬خى ًِ‪ ٖ٤٤‬آهَ‪ٔ٤ُ ٖ٣‬خ ٖٓ حٌُحص رَ ‪ٔٛ‬خ هخٍؿخٕ ػ٘‪. ٚ‬‬
‫أكي‪ٔٛ‬خ‪ ٞٛ :‬حٌُ‪ٔٗ ٌٕٞ٣ ١‬زظ‪ ٚ‬اُ‪ ٠‬حٌُحص ٗٔزش حُؼٔ‪ٝ ّٞ‬‬
‫حُوظ‪ٞ‬ص ٓطِوخ ‪ ،‬ك‪ ٜٞ‬أػْ ٖٓ حٌُحص ‪ٌٛٝ ،‬ح ٓخ ‪٠ٔٔ٣‬‬
‫‪-4‬جُؼٍ‪ ٜ‬جُؼحّ‪:‬‬
‫‪ ٢‬ػَػخ ً ‪ ٚٗ٧‬هخٍؽ ػٖ حٌُحص ػخٍع ُ‪ ٢ٔٓٝ ٚ‬ػخٓخ ً ‪ٚٗ٧‬‬ ‫ٓٔ َّ‬
‫أػْ ٖٓ حٌُحص ًخُٔخش‪( ٢‬أ‪ ٖٓ ١‬ربٌٓخٗ‪ ٚ‬حُٔش‪ )٢‬رخُ٘ٔزش اُ‪٠‬‬
‫ٕ ‪ ،‬ك‪ ٜٞ‬أػ ُّْ‬ ‫ٕ اٗٔخٗخ ً ‪ ،‬رَ ًَ اٗٔخٕ ٓخ ٍ‬ ‫ح‪ٔٗ٩‬خٕ ‪ ،‬كِ‪ٓ ًَ ْ٤‬خ ٍ‬
‫ٖٓ ح‪ٔٗ٩‬خٕ‪.‬‬
‫ػخٗ‪ٜٔ٤‬خ‪ ٞٛ :‬أ‪٣‬ؼخ هخٍؽ ػٖ حٌُحص ‪ٔٓ ٌَُّٚ٘ٝ‬خ ٍ‪ ، ُٚ ٝ‬كخُ٘ٔزش ر‪ٚ٘٤‬‬
‫‪ٝ‬ر‪ ٖ٤‬حٌُحص ٗٔزش حُظٔخ‪ٌٛٝ ١ٝ‬ح حٌُِِّ‪ٓ ٞٛ ٢‬خ ‪٠ٔٔ٣‬‬
‫‪-5‬جُؼٍ‪ ٜ‬جُهح٘ ‪ :‬أ‪ ٝ‬جُهح‪ٚ‬س ًخُؼخكي ‪ٝ‬حُٔظؼـذ رخُ٘ٔزش‬
‫اُ‪ ٠‬ح‪ٔٗ٩‬خٕ كٌَ ٓظؼـذ اٗٔخٕ ‪ ًَٝ‬اٗٔخٕ ٓظؼـذ‪.‬‬
‫كخٌُِ‪ّ٤‬خص حُؤٔش ‪ :٢ٛ‬جُ٘‪ٞ‬ع ‪ -‬جُؿّ٘ ‪ -‬جُل‪ - َٛ‬جُؼٍ‪ ٜ‬جُؼحّ‬
‫‪ -‬جُؼٍ‪ ٜ‬جُهح٘ ‪.‬‬
‫ثٍبٌ آخش فً تؼشٌف انكهٍّبد انخًضخ‪:‬‬
‫‪٘ٛ‬خى أِٓ‪ٞ‬د آهَ ط‪ ََّٓٞ‬ر‪ ٚ‬أطلخد ‪ٌٛ‬ح حُلٖ ك‪ ٢‬ر‪٤‬خٕ ػ‪٬‬ػش ٖٓ‬
‫حٌُِ‪٤‬خص حُؤٔش ‪( ٢ٛٝ‬حُ٘‪ٞ‬ع ‪ٝ‬حُـْ٘ ‪ٝ‬حُلظَ)‪.‬‬
‫هحُ‪ٞ‬ج‪:‬جَّٗ‪ ٚ‬هى ‪َٓ٣‬أٍ ٓخثَ ػٖ ُ‪٣‬ي ‪ٝ‬أكٔي ‪ٝ‬كٖٔ ٓخ ‪ ٢ٛ‬؟ ‪ٝ‬هى‬
‫‪ٓ٣‬أٍ ػٖ ُ‪٣‬ي ‪ٝ‬أكٔي ‪ٌٛٝ‬ح حُلَّ ‪ٌٛٝ‬ح ح‪ٓ٧‬ي ٓخ ‪ ٢ٛ‬؟ كٖٔ‬
‫إٔ حُـ‪ٞ‬حد ػِ‪ ٠‬حُٔئحُ‪ٓ ٖ٤‬وظِق كخُـ‪ٞ‬حد ػِ‪ ٠‬حُٔئحٍ‬ ‫حُ‪ٞ‬حػق َّ‬
‫ح‪( ٌٕٞ٣ ٍٝ٧‬ئٗٓحٕ) ‪ ٞٛٝ‬جُ٘‪ٞ‬ع ‪ًُٝ‬ي ‪ ٕ٧‬ح‪ٔٗ٩‬خٕ ‪ ٞٛ‬حٌُحص‬
‫حُظ‪ ٢‬ط٘طزن ػِ‪٣ُ ٠‬ي ‪ٝ‬أكٔي ‪ٝ‬كٖٔ ‪ ٞٛ ٝ‬طٔخّ حٌُحص ‪ٝ‬ػ‪ٖ٤‬‬
‫حُٔخ‪٤ٛ‬ش ُِ‪٣‬ي ‪ ٝ‬أكٔي ‪ ٝ‬كٖٔ ‪.‬‬
‫ضؼٍ‪٣‬ق جُ٘‪ٞ‬ع‪:‬كحُ٘‪ٞ‬ع ‪ ٞٛ‬ضٔحّ جُكو‪٤‬وس جُٔٗطًٍس ذ‪ ٖ٤‬جُؿُت‪٤‬حش‬
‫جُٔطٌػٍز ذحُؼىو كو‪ ، ١‬ك‪ ٢‬ؾ‪ٞ‬جخ ٓح ‪.ٞٛ‬‬
‫‪ٝ‬أ ّٓخ حُـ‪ٞ‬حد ػِ‪ ٠‬حُٔئحٍ حُؼخٗ‪ ٢‬ك‪٤‬وظِق ‪ًُٝ‬ي ‪ ٕ٧‬كو‪٤‬وش ‪ٌٙٛ‬‬
‫حٌُ‪ٝ‬حص حُظ‪ٝ ٢‬هؼض ك‪ ٢‬حُٔئحٍ ‪ٓ ٝ‬خ‪٤ٛ‬ظ‪ٜ‬خ ُ‪ٝ ْ٤‬حكيس رَ ٓوظِلش‬
‫‪ .‬ك‪٬‬ري إٔ ٗؤط‪ ٢‬رظٔخّ حُلو‪٤‬وش حُٔشظًَش ر‪ ٌٙٛ ٖ٤‬حُـِث‪٤‬خص‬
‫حُٔظٌؼَس رخُلو‪٤‬وش ك٘و‪ ٍٞ‬ك‪ ٢‬حُـ‪ٞ‬حد (ك‪ٞ٤‬حٕ) ‪ ٞٛٝ‬جُؿّ٘ ‪ًُٝ‬ي‬
‫‪ ٕ٧‬حُل‪ٞ٤‬حٕ ‪ ٞٛ‬حٌُحص حٌُ‪٘٣ ١‬طزن ػِ‪٣ُ ٠‬ي ‪ٝ‬أكٔي ‪ٝ‬كٖٔ ‪ٌٛٝ‬ح‬
‫حُلَّ ‪ ٞٛٝ‬طٔخّ كو‪٤‬وظ‪ٜ‬خ ‪٣ ٫ٝ‬ظق إٔ ٗو‪ ٍٞ‬ك‪ ٢‬حُـ‪ٞ‬حد اٗٔخٕ‬
‫‪68‬‬
‫‪ ٕ٧‬حُلَّ ُ‪ ْ٤‬ربٗٔخٕ ‪ ،‬ك‪ ٬‬ر َّي إٔ ٗؤط‪ ٢‬رٔل‪ ٌٕٞ٣ ّٜٞ‬أػْ ٖٓ‬ ‫َّ‬
‫ؿٔ‪٤‬غ طِي حُلوخثن ك‪ٔ٤‬ظ‪ٞ‬ػز‪ٜ‬خ ؿٔ‪٤‬ؼخ ً ‪.‬‬
‫ضؼٍ‪٣‬ق جُؿّ٘‪:‬كحُؿّ٘ ‪ ٞٛ‬ضٔحّ جُكو‪٤‬وس جُٔٗطًٍس ذ‪ٖ٤‬‬
‫جُؿُت‪٤‬حش جُٔطٌػٍز ذحُكو‪٤‬وس ك‪ ٢‬ؾ‪ٞ‬جخ ٓح ‪.ٞٛ‬‬
‫ًِ‪ٝ ٢‬حكي ‪ ْ٤ُٝ‬رـِث ٍّ‪، ٢‬‬‫ْثِِ٘ح ك‪ ٌٙٛ ٢‬حََُّٔس ػٖ ٍ‬ ‫‪ًٛ‬ج‪ٝ:‬أٓح ُ‪ُ ٞ‬‬
‫ٌ‬
‫ك‪ٞ٤‬حٕ ‪ٌٓٝ‬ظ٘خ ك‪ٜٞ‬‬ ‫كوِ٘خ ٓخ ‪ ٞٛ‬ح‪ٔٗ٩‬خٕ ؟ كِ‪ ٞ‬هِ٘خ ك‪ ٢‬حُـ‪ٞ‬حد‬
‫اٗٔخٕ ك‪ ٜٞ‬ؿ‪ َ٤‬طل‪٤‬ق أ‪٣‬ؼخً‪ ،‬ك‪ٌ٘٘ٔ٣ ٬‬خ‬ ‫ٌ‬ ‫ؿ‪ َ٤‬طل‪٤‬ق ًٔخ ُ‪ ٞ‬هِ٘خ‬
‫إٔ ٗـ‪٤‬ذ رخُ٘‪ٞ‬ع ‪ ٫ٝ‬رخُـْ٘ ‪ ،‬رَ ػ٘يٓخ ُٗٔؤٍ ٓخ ‪ ٞٛ‬ح‪ٔٗ٩‬خٕ‬
‫ك‪ ٬‬ر َّي إٔ ٗز‪ َِّٖ ٤‬كو‪٤‬وش ح‪ٔٗ٩‬خٕ طٔخٓخ ً ‪ ،‬ك٘ؤط‪ ٢‬رخُـْ٘ ‪ٝ‬حُلظَ ‪،‬‬
‫‪ٝ‬ػِ‪ٗ ٚ٤‬لٖ حٓظطؼ٘خ إٔ ٗظ‪ٞ‬طََّ اُ‪ ٠‬حُلظَ ٖٓ ه‪ٌٛ ٍ٬‬ح‬
‫حُٔئحٍ ‪ٌُ٘٘ٝ‬خ ُْ ٗظ‪ٞ‬طََّ اُ‪ٓ ٚ٤‬زخشَسً رَ ػٖٔ حُظؼَ‪٣‬ق حُشخَٓ‬
‫حٌُ‪٣ ١‬ظٌ َّ‪ ٖٓ ٕٞ‬حُـْ٘ ‪ ٖٓٝ‬حُلظَ ‪ٜ٘ٛ ٌُٖٝ .‬خ ٓئحٍ ‪٣‬طَف‬
‫ٗلٔ‪ٌ٘٘ٔ٣ َٛ :ٞٛٝ ٚ‬خ ‪ ٖٓٝ‬ه‪ ٍ٬‬ؽَف ٓئحٍ إٔ ٗظَ اُ‪٠‬‬
‫حُلظَ ٓزخشَسً ‪ٝ‬رؼزخٍس أهَ‪ٓ ٟ‬خ ‪ ٞٛ‬حُٔئحٍ حٌُ‪ ٌٕٞ٣ ١‬ؿ‪ٞ‬حر‪ٚ‬‬
‫حُلظَ كوؾ ؟‬
‫أه‪ :ٍٞ‬رؼي ٓؼَكش حُـْ٘ ‪٘ٛ‬خى ٓئحٍ هخصٌ ‪ٌ٘٘ٔ٣‬خ إٔ ٗٔظؼ‪ٖ٤‬‬
‫أ‪ٍ ٢ٖ ١‬ء ‪ ٞٛ‬ك‪ ٢‬يجض‪ ٚ‬كبًح ػَك٘خ‬ ‫ر‪ُِٞ ٚ‬ط‪ ٍٞ‬اُ‪ ٠‬حُلظَ ‪ُّ : ٞٛٝ‬‬
‫أ‪ ١‬ق‪ٞ٤‬ج ٍٕ ‪ ٞٛ‬ك‪ ٢‬يجض‪ ٚ‬؟ كخُـ‪ٞ‬حد‬ ‫إٔ ح‪ٔٗ٩‬خٕ ‪ ٞٛ‬ك‪ٞ٤‬حٕ ك٘و‪ُّ ٍٞ‬‬
‫ػِ‪ٌٛ ٠‬ح حُٔئحٍ ‪ ٌٕٞ٣‬رخُلظَ ‪ٝ‬كي‪ ٙ‬؟ ٓؼ‪ٗ ً٬‬ح‪٠‬ن كخُلظَ ‪ٞٛ‬‬
‫أ‪٢ٖ ١‬ء ‪ ٞٛ‬ك‪٢‬‬ ‫ؿِء حُٔخ‪٤ٛ‬ش حُٔوظض ر‪ٜ‬خ حُ‪ٞ‬حهغ ك‪ ٢‬ؿ‪ٞ‬حد ُّ‬
‫ّ ‪ ٞٛ‬ك‪ ٢‬يجض‪ ٚ‬؟‬ ‫أ‪ ١‬ؾ٘ ٍ‬
‫يجض‪ٝ ٚ‬حُش‪٢‬ء ‪ ٞٛ‬حُـْ٘ كخُٔوظ‪ٞ‬ى ُّ‬
‫يالحظبد وتُجٍهبد‪:‬‬
‫إٔ حٌُِ‪ّ٤‬خص حُؤٔش ػِ‪ٗ ٠‬ل‪ ٖ٣ٞ‬يجض‪ٝ ٢‬‬ ‫‪ٔٗ-1‬ظ٘ظؾ ٓ ّٔخ ًًَٗخ َّ‬
‫إٔ حٌُحط‪ ٞٛ ٢‬جُٔكٔ‪ ٍٞ‬حٌُ‪ ١‬طظو‪ً ّٞ‬حص‬ ‫َػ ٍَ‪ٝ ٢ٞ‬حُلَم ر‪ٜٔ٘٤‬خ َّ‬
‫حُٔ‪ٞ‬ػ‪ٞ‬ع ر‪ ٚ‬ؿ‪ َ٤‬هخٍؽ ػ٘‪ٜ‬خ رٔؼ٘‪ ٠‬إٔ ٓخ‪٤ٛ‬ش حُٔ‪ٞ‬ػ‪ٞ‬ع ‪٫‬‬
‫طظلون ا‪ ٫‬ر‪ٝ ٚ‬طَطلغ حُٔخ‪٤ٛ‬ش ‪ٝ‬طِ‪ ٍٝ‬رخٍطلخػ‪ٜ‬خ ‪ُٝٝ‬حُ‪ٜ‬خ‪.‬‬
‫كحًُجض‪٣ ٢‬شَٔ‪:‬‬
‫حُق‪ :‬جُ٘‪ٞ‬ع حٌُ‪ٗ ٞٛ ١‬لْ حُٔخ‪٤ٛ‬ش ًخ‪ٔٗ٩‬خٕ ك‪ً ٜٞ‬حط‪٧ ٢‬كَحى‪ٙ‬‬
‫ٌ‬
‫اٗٔخٕ‪.‬‬ ‫ٌ‬
‫‪ٝ‬كٖٔ‬ ‫ٌ‬
‫اٗٔخٕ‬ ‫ًِ‪٣‬ي ‪ٝ‬ػَٔ‪ٝ ٝ‬كٖٔ‪ .‬ك٘و‪ٌ ٣ُ ٍٞ‬ي‬
‫جُؿّ٘ حٌُ‪ ٞٛ ١‬ؿِ ٌء ُِٔخ‪٤ٛ‬ش ‪ ٌَُّٚ٘ٝ‬حُـِء ح‪٧‬ػ ُّْ ُ‪ٜ‬خ ًخُل‪ٞ٤‬حٕ‬
‫ُ‬
‫ك‪ٞ٤‬حٕ‬ ‫ك‪ً ٜٞ‬حط‪ٔٗ٪ُ ٢‬خٕ ‪ٝ‬حُلَّ ‪ٝ‬ح‪ٓ٧‬ي ك٘و‪ :ٍٞ‬ح‪ٔٗ٩‬خٕ‬
‫ٌ‬
‫ك‪ٞ٤‬حٕ‪.‬‬ ‫‪ٝ‬حُلَّ‬
‫جُل‪ َٛ‬حٌُ‪ ٞٛ ١‬حُـِء ح‪٥‬هَ ُِٔخ‪٤ٛ‬ش ‪ ٌَُّٚ٘ٝ‬حُـِء حُٔٔخ‪ُٜ ١ٝ‬خ‬
‫إٔ حُظخ‪ً َٛ‬حط‪ُِ ٢‬لَّ‬ ‫ًخُ٘خؽن ك‪ ٜٞ‬أ‪٣‬ؼخ ً ًحط‪ٔٗ٪ُ ٢‬خٕ ًٔخ َّ‬
‫ن ‪ٝ‬حُلَّ طخ‪.ٌَٛ‬‬ ‫ك٘و‪ :ٍٞ‬ح‪ٔٗ٩‬خٕ ٗخؽ ٌ‬
‫غ َّْ ئَّٕ ًُِجض‪َُّ٤ٔٓ ٢‬جش ‪:‬‬
‫ٓ٘‪ٜ‬ح‪ :‬أٗ‪ٜ‬خ ‪ٝ‬حػلش ‪ ٫‬طلظخؽ ك‪ ٢‬ػز‪ٞ‬ط‪ٜ‬خ ُِٔ‪ٞ‬ػ‪ٞ‬ع اُ‪ ٠‬ىُ‪َ٤‬‬
‫‪ٝ‬رَ‪ٛ‬خٕ ‪ًُٝ‬ي ‪ٗ َّٚٗ٧‬ل َٔ‪ٝ ، ٚ‬ػز‪ٞ‬ص حُش‪٢‬ء ُ٘لٔ‪ ٚ‬ري‪ ٫ ٢ٌّ ٜ٣‬ؿزخٍ‬
‫ػِ‪ ، ٚ٤‬ك‪٣ ٬‬وخٍ ُ َْ طخٍ ُ‪ُ ٣‬ي اٗٔخٗخ ً أ‪ َْ ُ ٝ‬طخٍ ح‪ٔٗ٩‬خٕ ك‪ٞ٤‬حٗخ ً أ‪ٝ‬‬
‫ٗخؽوخ ً رو‪٬‬ف حُؼَػ‪ ٢‬ك‪٤‬ظق إٔ ٗٔؤٍ ُ َّْ طخٍ ح‪ٔٗ٩‬خٕ ػخكٌخ ً‬
‫أ‪ٓ ٝ‬ظؼ ِّـزخً‪.‬‬
‫إٔ حُٔزذ حٌُ‪ ١‬أ‪ٝ‬ؿي حُش‪٢‬ء‬ ‫ٓ٘‪ٜ‬ح‪ :‬أَّٗ‪ٜ‬خ ؿ٘‪َّ٤‬ش ػٖ حُٔزذ رٔؼ٘‪َّ ٠‬‬
‫‪ ٞٛ‬ر٘لٔ‪ ٚ‬أ‪ٝ‬ؿي ًحط‪٤‬خط‪ ٚ‬كخٌُ‪ ١‬أ‪ٝ‬ؿي ُ‪٣‬يحً ‪ ٞٛ‬حٌُ‪ ١‬أ‪ٝ‬ؿي ح‪ٔٗ٩‬خٕ‬
‫‪ٝ‬حُل‪ٞ٤‬حٕ ‪ٝ‬حُ٘خؽن ك‪ٗ ٬‬و‪ ٖٓ ٍٞ‬حٌُ‪ ١‬أ‪ٝ‬ؿي ح‪ٔٗ٩‬خٕ ‪ ٖٓٝ‬حٌُ‪١‬‬
‫أ‪ٝ‬ؿي حُل‪ٞ٤‬حٕ ‪ٝ‬حُ٘خؽن ؟ ‪ٝ‬أ ّٓخ رخُ٘ٔزش اُ‪ ٠‬حُؼَػ‪ ٢‬كٖٔ شؤٗ٘خ‬
‫إٔ ٗٔؤٍ ٓخ ‪ ٞٛ‬حُٔزذ حُٔ‪ٞ‬ؿي ُِؼلي ك‪ ٢‬ح‪ٔٗ٩‬خٕ‪.‬‬

‫‪71‬‬
‫‪ٝ‬جُ َؼ ٍَ‪ :٢ٞ‬ك‪ ٜٞ‬جُٔكٔ‪ ٍٞ‬حُوخٍؽ ػٖ ًحص حُٔ‪ٞ‬ػ‪ٞ‬ع حُ‪٬‬كن ُ‪ٚ‬‬
‫طو‪ ٚٓٞ‬رـٔ‪٤‬غ ًحط‪٤‬خط‪ ، ٚ‬كزؼي إٔ طو َّ‪ ّٞ‬حُ٘‪ٞ‬ع (ح‪ٔٗ٩‬خٕ)‬ ‫رؼي ُّ‬
‫رخُـْ٘(ك‪ٞ٤‬حٕ) ‪ٝ‬حُلظَ(ٗخؽن) ‪ٝ‬حٓظو ََّ ‪ ،‬ك‪ٜ٘‬خى أٓ‪٫ ٍٞ‬كوش ُ‪ٚ‬‬
‫‪ ،‬هخٍؿش ػٖ ًحط‪ً ٚ‬خُٔخش‪ ٢‬أ‪ ٝ‬حُؼخكي حُ‪٬‬كوخٕ ُ‪ٔٗ٪‬خٕ ك‪ٌٜٙ‬‬
‫ٕ أ‪ٌ ٣ُ ٝ‬ي‬ ‫ح‪ٍ ٍٞٓ٧‬ؿْ أَّٗ‪ٜ‬خ طُلَٔ ػِ‪ ٠‬حٌُحص كظو‪ٌ ٣ُ ٍٞ‬ي ٓخ ٍ‬
‫ي ‪ٌَُّٜ٘ٝ ،‬خ طُٔٔ‪ ٠‬جُؼٍ‪.٢ٞ‬‬ ‫ػخك ٌ‬
‫‪-2‬ه‪ُ٘ٞ‬خ حُ٘خؽن كظَ ح‪ٔٗ٩‬خٕ ‪ٝ‬حُظخ‪ َٛ‬كظَ حُلَّ ‪٣ ٫‬ؼ٘‪٢‬‬
‫أَّٗ‪ٜ‬خ رخُلو‪٤‬وش كظ‪ ٍٞ‬رَ حُلظ‪ ٍٞ‬حُٔ٘طو‪َّ٤‬ش ‪ ٢ٛ‬أهَد حُٔلخ‪ ْ٤ٛ‬اُ‪٠‬‬
‫حُلظَ ‪ٝ‬أهض حُِ‪ٞ‬حُّ حُظ‪ ٢‬طؼَع حُ٘‪ٞ‬ع ‪ٝ‬أػَك‪ٜ‬خ‪ًُٝ ،‬ي‬
‫ُظؼ‪ٞ‬رش حُلظ‪ ٍٞ‬ػِ‪ ٠‬حُلظَ حُلو‪٤‬و‪ٞٗ٨ُ ٢‬حع كخَُٔحى ٖٓ‬
‫حُ٘طن إ ًخٕ حُظٌُِّ َْ ك‪ ٖٓ ٜٞ‬حٌُ‪٤‬ل‪ّ٤‬خص حُظ‪ ٢‬طُٔٔغ ‪ٝ‬إ ًخٕ‬
‫ٌ‬
‫ً‪٤‬ق ٗلٔخٗ‪٢‬‬ ‫رٔؼ٘‪ ٠‬اىٍحى حٌُِِّ‪٤‬خص ك‪ ٜٞ‬أ‪٣‬ؼخ ً ٖٓ حٌُ‪٤‬ل‪٤‬خص ‪ٌَُّٚ٘ٝ‬‬
‫إٔ‬‫‪ ٝ‬حٌُ‪٤‬ل‪٤‬خص ٓ‪ٜٔ‬خ ًخٗض ك‪ ٢ٜ‬أػَحعٌ ‪ٝ‬ػِ‪ ٠‬ػ‪ٞ‬ث‪ٗ ٚ‬و‪َّ ٍٞ‬‬
‫ٓؼَكشَ حُلظَ حُلو‪٤‬و‪٨ُ ٢‬ش‪٤‬خء ُ‪ ْ٤‬ك‪ٓٝ ٢‬غ حُزشَ ‪.‬‬
‫إ حُؼَع حُؼخّ ‪٣‬شز‪ ٚ‬حُـْ٘ ٖٓ ٗخك‪٤‬ش أَّٗ‪ ٚ‬أػْ ٖٓ حٌُحص‬ ‫‪َّ -2‬‬
‫أػ٘‪( ٢‬حُ٘‪ٞ‬ع) ‪ٝ‬إ ًخٕ ‪٣‬وظِق ػٖ حُـْ٘ ٖٓ ٗخك‪٤‬ش أهَ‪ٟ‬‬
‫إٔ حُؼَع حُوخص ‪٣‬شز‪ ٚ‬حُلظَ‬ ‫‪ ٢ٛٝ‬هَ‪ٝ‬ؿ‪ ٚ‬ػٖ حٌُحص ‪ًٔ .‬خ َّ‬
‫ٖٓ ؿ‪ٜ‬ش أَّٗ‪ٔٓ ٚ‬خ ٍ‪ُِٞ٘ ٝ‬ع ‪ٝ‬إ ًخٕ ‪٣‬وظِق ػ٘‪٘ٓ ٖٓ ٚ‬طِن آهَ‬
‫‪ ٞٛٝ‬أَّٗ‪ ٚ‬هخٍؽ ػٖ حٌُحص ى‪ ٕٝ‬حُلظَ حٌُ‪ ٞٛ ١‬ؿِء ُ‪ُٞٝ ٚ‬ؿ‪ٞ‬ى‬
‫‪ٌٛ‬ح حُشز‪ ٚ‬ر‪ٜٔ٘٤‬خ ٗشخ‪ٛ‬ي حٓظؼٔخٍ أكي‪ٔٛ‬خ ٌٓخٕ ح‪٥‬هَ ك‪ً ٢‬ؼ‪َ٤‬‬
‫ٖٓ حٌُظذ ‪ ٝ‬رخُوظ‪ٞ‬ص حٌُظذ حُلو‪٤ٜ‬ش ك٘‪٬‬كع حُلو‪ٜ‬خء ك‪٢‬‬
‫طؼخٍ‪٣‬ل‪ً ْٜ‬ؼ‪َ٤‬حً ٓخ ‪ٔ٣‬ظؼ‪ ٕٞ٘٤‬رخُؼَع حُؼخّ ري‪ ً٫‬ػٖ حُـْ٘‬
‫‪٣ٝ‬و‪ ُٕٞٞ‬أَّٗ‪ ٚ‬رُِٔ٘ش حُـْ٘ ًٔخ أَّٗ‪ٔ٣ ْٜ‬ظؼ‪ ٕٞ٘٤‬رخُوخطَّش ري‪ ً٫‬ػٖ‬
‫حُلظَ‪.‬‬
‫انًؼشِّف‬
‫حُزلغ ػٖ حُلي‪ٝ‬ى ‪ ٝ‬حُظؼَ‪٣‬لخص ‪ٗ ٞٛ‬ظ‪٤‬ـش ُـٔ‪٤‬غ ح‪٧‬رلخع‬
‫إٔ حُظؼَ‪٣‬ق ‪ ٞٛ‬حُظلٌ‪ َ٤‬ك‪ٓ ٢‬ـخٍ حُظظ‪ٍٞ‬حص‬ ‫حُٔخروش‪ٝ ،‬هي ٓ ََّ َّ‬
‫ًٔخ إٔ حُلـَّش ‪ ٞٛ‬حُظلٌ‪ َ٤‬ك‪ٓ ٢‬ـخٍ حُظظي‪٣‬وخص ‪َّٔ ٜٓٝ‬ش ػِْ‬
‫حُٔ٘طن ‪ ٞٛ‬ر‪٤‬خٕ أِٓ‪ٞ‬د حُظلٌ‪ َ٤‬حُظل‪٤‬ق ك‪ ٢‬حُٔـخُ‪ ٖ٤‬حُظظ َّ‪ٌٍُ ٞ‬‬
‫‪ٝ‬حُظظي‪٣‬ن‪.‬‬
‫تىضٍحٌ‪:‬‬
‫اًح ًخٕ ح‪ٔٗ٩‬خٕ ‪٣ ٫‬ؼِْ أَٓحً ٖٓ ح‪٣ ٞٛٝ ٍٞٓ٧‬ؼِْ أَّٗ‪٣ ٫ ٚ‬ؼِْ‬
‫كٔ‪ٞ‬ف ‪ٔ٣‬ؤٍ ػ٘‪ ، ٚ‬كخُٔئحٍ اًحً ىُ‪ َ٤‬ػِ‪ ٠‬حُـ‪ َٜ‬ك‪٤‬ظ‪ٞ‬هَّغ إٔ‬
‫‪ُ٣‬ـخد رـ‪ٞ‬حد طل‪٤‬ق ‪ًٝ‬خَٓ ‪ُ٣ٝ‬ل َي حُش‪٢‬ء حٌُ‪٣َ٣ ١‬ي ٓؼَكظ‪ٚ‬‬
‫رل‪٤‬غ ‪ٔ٣‬ظط‪٤‬غ إٔ ‪ًُ ِ٤ٔ٣‬ي حُش‪٢‬ء ػٖ ح‪٧‬ش‪٤‬خء ح‪٧‬هَ‪ ٟ‬رخُيهش ‪،‬‬
‫‪ُ٣ ٝ‬ش ِّوض ًُي حُش‪٢‬ء رل‪٤‬غ ‪ ٫‬طيهَ ٓلخ‪ ْ٤ٛ‬أهَ‪ ٟ‬ػٖٔ طِي‬
‫حُٔخ‪٤ٛ‬ش حُٔـ‪ُٜٞ‬ش ‪٣ ٫ٝ‬ش ٌُّ ػ٘‪ٜ‬خ ش‪٢‬ء ‪ ،‬كبًح ٓؤُ٘خ ٓخ ‪ ٞٛ‬حُوؾ ‪،‬‬
‫ٓخ ‪ ٞٛ‬حُٔطق ‪ٓ ،‬خ ‪ ٢ٛ‬حُٔخىس ‪ٓ ،‬خ ‪ ٢ٛ‬حُو‪ٞ‬س ‪ٓ ،‬خ ‪ ٞٛ‬حُل‪٤‬خس ‪ٓ ،‬خ‬
‫‪ ٢ٛ‬حُلًَش ك٘لٖ َٗ‪٣‬ي إٔ ٗظ‪ٞ‬طَ اُ‪ ٠‬طظ‪ً ٍٞ‬خَٓ ‪ٝ‬ؿخٓغ‬
‫ُلو‪٤‬وش ‪ ٌٙٛ‬ح‪ٝ ، ٍٞٓ٧‬رؼزخٍس أهَ‪٣َٗ ٟ‬ي إٔ ٗؼَف كي‪ٝ‬ى ‪ٌٙٛ‬‬
‫ح‪٧‬ش‪٤‬خء‪.‬‬
‫كخُزلغ ػٖ حُظؼَ‪٣‬ق ‪ ٞٛ‬رلغ ٓ‪ ٌّْ ٜ‬ك‪ ًَ ٢‬ػِْ ‪٘ٛ ٖٓٝ‬خ ٗشخ‪ٛ‬ي‬
‫أطلخد حُؼِ‪٣ ّٞ‬ؼَِّك‪ ٕٞ‬حُؼِْ هزَ حُيه‪ ٍٞ‬ك‪ ٢‬ر‪٤‬خٕ ٓٔخثِ‪ٚ‬‬
‫كخُظؼَ‪٣‬ق ‪ٝ‬إ ًخٕ ‪٣ ٫‬ؼ ُّي ٖٓ ٓٔخثَ حُؼِْ ‪ ٞٛ ٌَُّٚ٘ٝ‬رلغ‬
‫ٍث‪ ٢ٔ٤‬ك‪ ًَ ٢‬ػِْ ‪.‬‬
‫غْ إ ح‪ٔٗ٩‬خٕ ك‪٤‬غ ‪٣‬ـ‪ َٜ‬حٌُؼ‪ ٖٓ َ٤‬ح‪ٔ٣ ٍٞٓ٧‬ؤٍ ػ٘‪ٜ‬خ رؤٗ‪ٞ‬حع‬
‫ع ح‪ٓ٧‬جِش حُظخىٍس ٖٓ ح‪ٔٗ٩‬خٕ ىُ‪ َ٤‬ػِ‪٠‬‬ ‫‪ٝ‬ط٘‪ُ ٞ‬‬
‫ُّ‬ ‫ٖٓ ح‪ٓ٧‬جِش ‪،‬‬
‫‪72‬‬
‫ط٘‪ٞ‬ع ٓـ‪٫ٜٞ‬ط‪ٝ .ٚ‬هي ‪ٝ‬ػغ ٌَُ ٗٔؾ ٖٓ حُٔـ‪٫ٜٞ‬ص آْ أ‪ ٝ‬أىحس‬
‫هخص ر‪.ٚ‬‬
‫ك‪ٔ٤‬ؤٍ ٓخ ‪ ٞٛ‬؟ ‪ٞٓ ٞٛ َٛ‬ؿ‪ٞ‬ى ؟ ً‪٤‬ق ‪ ٞٛ‬؟ ًْ ‪ ٞٛ‬؟ ٓظ‪ ٞٛ ٠‬؟‬
‫إ ح‪ٓ٧‬جِش ٓظِِٔٔش‬ ‫أ‪ ٞٛ ٖ٣‬؟ ٖٓ ‪ ٞٛ‬؟ ‪ٝ‬أ‪ ُّ١‬ش‪٢‬ء ‪.... ٞٛ‬حُن غْ َّ‬
‫كٔذ حُٔـ‪٫ٜٞ‬ص‬
‫كأ‪ْ ٍٝ‬إجٍ‪٣ :‬وطَ ك‪ ًٖٛ ٢‬ح‪ٔٗ٩‬خٕ ‪ ٞٛ‬ػٖ ٓؼ٘‪ ٠‬حٌُِٔش‬
‫حُٔ‪ٞ‬ػ‪ٞ‬ػش ُِش‪٢‬ء ٖٓ ك‪٤‬غ حُِـش ك‪ٔ٤‬ؤٍ د(ٓح ‪٣ٝ )ٞٛ‬و‪ٓ ٍٞ‬ؼ‪ً٬‬‬
‫ٓخ ‪ ٞٛ‬حُٔ‪ ٨‬؟ ٓخ ‪ ٞٛ‬ح‪ٓ٩‬ظؼؼخف ؟ ٓخ ‪ ٞٛ‬حُ‪ٜ‬ز‪ٞ‬ؽ ؟‬
‫‪ٝ‬حُـ‪ٞ‬حد ػِ‪ٌٛ ٠‬ح حُ٘ٔؾ ٖٓ حُٔئحٍ ‪ ٞٛ ،‬حُظؼَ‪٣‬ق حُِلظ‪٢‬‬
‫ٌُِِٔش ‪ٌٛٝ ،‬ح ٓخ طظٌلِ‪ ٚ‬حُو‪ٞ‬حٓ‪ ْ٤‬حُِـ‪٣ٞ‬ش ‪ ،‬ك‪ ٢ٜ‬طز‪ ِّٖ٤‬حُٔؼ٘‪٠‬‬
‫حُِـ‪ٌُِِٔ ١ٞ‬ش ‪ٓ ٌٙٛٝ‬ح طٔٔ‪ ٠‬حُشخٍكش ‪َّٜٗ٧‬خ طشَف ح‪ ْٓ٩‬غ َّْ‬
‫‪ٝ‬رؼي إٔ ػَف حُٔؼ٘‪ ٠‬حُِـ‪ٌُِِٔ ١ٞ‬ش ٓ‪ٞ‬ف ‪٘٣‬ظوَ اُ‪:٠‬‬
‫جُٓإجٍ جُػحٗ‪ :٢‬ك‪ٔ٤‬ؤٍ ػٖ حُٔٔ‪ِ٤‬حص حٌُحط‪٤‬ش ُِش‪٢‬ء ؟ ك‪٤‬و‪ٓ :ٍٞ‬خ‬
‫‪ ٞٛ‬ح‪ٔٗ٩‬خٕ ؟ ٓخ ‪ ٞٛ‬ح‪ٓ٧‬ي ؟ ٓخ ‪ ٞٛ‬حُـٖ ؟ ٓخ ‪ ٞٛ‬حُِٔي ؟ ك‪ٜٞ‬‬
‫ٖٓ ه‪ٌٛ ٍ٬‬ح حُٔئحٍ ‪٣َ٣‬ي إٔ ‪٣‬ؼَف كو‪٤‬وش ‪ ٌٙٛ‬ح‪٧‬ش‪٤‬خء ‪،‬‬
‫كخُـ‪ٞ‬حد ‪٣‬وظِق ػ ّٔخ ٓزن كِ‪ ٖٓ ْ٤‬حُظل‪٤‬ق إٔ ٗـ‪٤‬ذ ػٖ ‪ٌٛ‬ح‬
‫حُٔئحٍ رًٌَ حُٔؼ٘‪ ٠‬حُِـ‪ٌُِِٔ ١ٞ‬ش ‪ ،‬رَ ‪ ٫‬ري ‪ٝ‬إٔ ُٗز‪ ِّٖ٤‬كو‪٤‬وش‬
‫ًُي حُش‪٢‬ء ‪ٝ‬كي‪ٝ‬ى ‪ٝ . ٙ‬رٔؼَكش كيِّ‪ ٖٓ ٌٚ٘ٔ٣ ٙ‬إٔ ‪٣‬ظظ‪ٍٞ‬‬
‫م ر‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى‪ٙ‬‬ ‫حُش‪٢‬ء طٔخٓخ ً ‪ٍٝ ،‬رَّٔخ ‪ٌ٣ ٫‬ظل‪ ٢‬رٌُي رَ ‪٣َ٣‬ي إٔ ‪ُ٣‬ظ ِّي َ‬
‫ك‪٘٤‬ظوَ اُ‪: ٠‬‬
‫جُٓإجٍ جُػحُع‪ :‬ك‪ٔ٤‬ؤٍ ‪ َٛ‬حُـٖ ٓ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى ؟ ‪ َٛ‬حُِٔي ٓ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى ؟‬
‫‪ َٛ‬حَُ‪ٝ‬ف ٓ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى ؟ ك‪ٔ٤‬ظويّ ح‪٧‬ىحس ‪ ٢ٛٝ َٛ‬طٔٔ‪َٛ ٠‬‬
‫جُرٓ‪٤‬طس ‪ٔ٣ ٚٗ٧‬ؤٍ ر‪ٜ‬خ ػٖ حُ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى كوؾ ‪ ،‬كِ‪ ٞ‬أؿ‪٤‬ذ رؤَّٗ‪ٞٓ ٚ‬ؿ‪ٞ‬ى‬
‫ٓ‪ٞ‬ف ‪٘٣‬ظوَ اُ‪: ٠‬‬
‫جُٓإجٍ جٍُجذغ‪ ٖٓٝ :‬ه‪ٌٛ ٍ٬‬ح حُٔئحٍ ‪٣َ٣‬ي إٔ ‪٣‬ؼَف إ ‪ٌٛ‬ح‬
‫حُش‪٢‬ء حُٔ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى ‪٣ َٛ‬ظظق رظل ٍش ٓخ ك‪٤‬و‪ َٛ :ٍٞ‬حُـٖ ‪٣‬ؤًَ‬
‫‪٣ٝ‬شَد؟ ‪ َٛ‬حُِٔي ‪٘٣‬خّ ؟ ‪ َٛ‬حَُ‪ٝ‬ف ٓـََّى ؟ ‪ َٛ‬ح‪ٔٗ٩‬خٕ‬
‫إٔ ‪ٌٛ‬ح حُٔ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى ‪٣ َٛ‬ظَّظق‬ ‫ػخكي ؟ ك‪٣َ٣ ٜٞ‬ي إٔ ‪٣‬ظؼََّف ػِ‪َّ ٠‬‬
‫ر‪ ٌٜٙ‬حُظلش ‪ًُٝ‬ي رؼي ٓؼَكش ‪ٝ‬ؿ‪ٞ‬ى‪ ٌٙٛٝ ٙ‬طٔ َّٔ‪ َٛ ٠‬جًٍُٔرس ‪..‬‬
‫‪ٜٗ٧‬خ طٔظويّ ك‪ٔ٤‬خ اًح ًخٕ ح‪ٔٗ٩‬خٕ ‪٣َ٣‬ي إٔ ‪ُٔ٘٣‬ذ ش‪٤‬جخ ً اُ‪ ٠‬ش‪ٍ ٢‬ء‬
‫آهَ كَٔطزظ‪ٜ‬خ ٓظؤ ِّهَس ػٖ َٓطزش ‪ َٛ‬حُٔخروش حُظ‪ً ٢‬خٗض طٔظويّ‬
‫‪٧‬ؿَ ٓؼَكش ‪ٝ‬ؿ‪ٞ‬ى حُش‪٢‬ء ‪ ،‬ػ َّْ ‪ٝ‬رؼي إٔ ػَف أَّٗ‪ٞٓ ٚ‬ؿ‪ٞ‬ى أ‪ٝ‬‬
‫ٓظظق رظِي حُظلش ‪٘٣‬ظوَ اُ‪:٠‬‬
‫جُٓإجٍ جُهحّٓ‪ :‬ك‪ٔ٤‬ؤٍ رؤىحس (ُِ َْ) ك‪ٔ٤‬ؤٍ ػٖ ُِ ْْ حُش‪٢‬ء ‪ٝ‬ػَِّظ‪ٚ‬‬
‫ٓ‪ٞ‬حء ػَِّش حُ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى أ‪ ٝ‬ػٖ ػَِّش ح‪٩‬طِّظخف ‪ٝ‬حُلٌْ ك‪٤‬و‪ً َْ ُِ : ٍٞ‬خٕ‬
‫ح‪ٔٗ٩‬خٕ ؟ أ‪ً َْ ُِ ٝ‬خٕ ح‪ٔٗ٩‬خٕ ػخكٌخ ً ؟ ُْ طخٍ حَُ‪ٝ‬ف ٓـََّىحً ‪،‬‬
‫ُِ َْ ًخٕ حُٔـ٘خؽ‪ ْ٤‬ؿخًرخ ً ُِلي‪٣‬ي ؟‬
‫‪ٌٛ‬ح كظظِ َّوض حُٔطخُذ ك‪:٢‬‬
‫‪ٓ-1‬ح حُٔٔظويٓش ُٔؼَكش ش‪٤‬ج‪٤‬ش حُش‪٢‬ء ‪ٓٝ‬خ‪٤ٛ‬ظ‪ٝ ٚ‬كو‪٤‬وظ‪.ٚ‬‬
‫‪ َٛ-2‬حُٔٔظويٓش ُٔؼَكش ‪ٝ‬ؿ‪ٞ‬ى حُش‪٢‬ء ‪.‬‬
‫‪ َْ ُِ-3‬حُٔٔظويٓش ُ ِؼِ‪ّ٤‬ش حُش‪٢‬ء‬
‫‪٘ٛ ٖٓٝ‬خ هخٍ حُٔلون حُٔزِ‪ٝ‬حٍ‪ٍ ١‬ػ‪ٞ‬حٕ هللا ػِ‪ ٚ٤‬ك‪٢‬‬
‫ٓ٘ظ‪ٓٞ‬ظ‪:ٚ‬‬
‫ِد ُِ ْْ‬ ‫ِد ‪ْ َٓ ، َٛ‬‬
‫ط ُ‬ ‫ط ُ‬‫ِد ٓح ‪ْ َٓ ،‬‬
‫ط ُ‬ ‫أُ ُّ‬
‫ِ جُٔـطحُد غالغـسٌ ُػِِ ْْ َٓ ْ‬
‫‪ُ٘ٝ‬خ إٔ ٗٔؤٍ أَّٗ‪ َٖٓ ٚ‬حٌُ‪٣ ١‬ظٌلََّ حُـ‪ٞ‬حد ػٖ طِي ح‪ٓ٧‬جِش‬
‫حُٔظ٘‪ٞ‬ػش ؟ ‪ٓٝ‬خ ‪ ٞٛ‬حُؼِْ حٌُ‪ُ ١‬ى ِّ‪٪ُ ٕٝ‬ؿخرش ػِ‪ ٠‬طِي ح‪ٓ٧‬جِش ؟‬

‫‪74‬‬
‫أه‪ :ٍٞ‬رخُ٘ٔزش ُٔئحٍ ٓح حُلو‪٤‬و‪٤‬ش حُظ‪٣ ٢‬طِذ ٓ٘‪ٜ‬خ ر‪٤‬خٕ كو‪٤‬وظ‪ٚ‬‬
‫ح‪٧‬ش‪٤‬خء ‪ٝ‬أ‪٣‬ؼخ ً ٓئحٍ ‪ َٛ‬حُزٔ‪٤‬طش حُظ‪٣ ٢‬طِذ ٓ٘‪ٜ‬خ ‪ٝ‬ؿ‪ٞ‬ى ح‪٧‬ش‪٤‬خء‬
‫كخُلٌٔش حُٔظؼخُ‪٤‬ش أػ٘‪ ٢‬حُلِٔلش ‪ ٢ٛ‬حُظِّ‪ ٢‬طظٌلََّ حُـ‪ٞ‬حد ػِ‪ٜٔ٤‬خ ‪،‬‬
‫ٌ‬
‫ٓوظِق‬ ‫‪ٝ‬أ ّٓخ حُٔئحٍ رـ(ُْ) حُظ‪٣ ٢‬طِذ ٓ٘‪ٜ‬خ ٓؼَكش حُؼَِ كخ‪َٓ٧‬‬
‫كِ‪ً ٞ‬خٕ حُـَع ٖٓ ‪ٌٛ‬ح حُٔئحٍ ٓؼَكش حُ ِؼِّش ح‪ ٠ُٝ٧‬كـ‪ٞ‬حر‪ٚ‬‬
‫‪ُ٣‬طِذْ ٖٓ حُلِٔلش أ‪٣‬ؼخ ً ‪ٝ‬أٓخ اًح ًخٕ حُٔئحٍ ػٖ ح‪ٓ٧‬زخد‬
‫ح‪٧‬هَ‪ ٟ‬حُظ‪ُ٣ ٢‬طِن ػِ‪ٜ٤‬خ ػَِ ‪ٓ ٢ٛٝ‬وظؼ‪٤‬خص ُ‪ ْ٤‬ا‪ ّ٫‬ك‪ُ٤‬طِذ‬
‫ك‪ ٢‬حُؼِ‪ ّٞ‬حُٔظ٘‪ٞ‬ػش ‪ٝ‬حُؼِ‪ ّٞ‬اَّٗٔخ ى ِّ‪ٗٝ‬ض ُ‪٪‬ؿخرش ػِ‪ ٌٙٛ ٠‬ح‪ٓ٧‬جِش‬
‫كٔذ ٓ‪ٞ‬ػ‪ٞ‬ع حُؼِْ ‪.‬‬
‫‪ٝ‬أٓح ٓخثَ ح‪ٓ٧‬جِش ٓؼَ ًْ ‪٤ًٝ‬ق ‪ ٝ‬أ‪ٝ ٖ٣‬ؿ‪َٛ٤‬خ كظُطِذ ٖٓ‬
‫حُؼِ‪ ّٞ‬أ‪٣‬ؼخ ُ ‪٘ٛ ٖٓٝ‬خ ط٘ َّ‪ٞ‬ػض حُؼِ‪ ّٞ‬ػِ‪ ٠‬كٔذ ُّ‬
‫ط٘‪ٞ‬ع ح‪ٓ٧‬جِش ‪.‬‬
‫‪ٓ ١‬ئحٍ ٖٓ طِي‬ ‫‪ٝ‬أ ّٓخ ػِْ حُٔ٘طن كَؿْ أَّٗ‪٣ ٫ ٚ‬ـ‪٤‬ذ ػِ‪ ٠‬أ ِّ‬
‫ح‪ٓ٧‬جِش ‪ًٔ ٌُٚ٘ٝ‬خ هِ٘خ هخىّ ؿٔ‪٤‬غ حُؼِ‪ٝ ّٞ‬هخطَّش حُلٌٔش‬
‫حُٔظؼخُ‪٤‬ش ك‪ ٜٞ‬حٌُ‪ َْٓ٣ ١‬ح‪ِٞٓ٧‬د حُظل‪٤‬ق ُِـ‪ٞ‬حد ك‪ ٢‬ؿٔ‪٤‬غ‬
‫حُؼِ‪ٝ ّٞ‬ك‪ ٢‬حُلو‪٤‬وش ‪٣‬ـ‪٤‬ذ حُٔ٘طن ػِ‪ٓ ٠‬ئح ٍٍ ‪ٝ‬حكي ‪ٌٛ ٝ‬ح‬
‫حُٔئحٍ ‪َ٣‬طزؾ رٌ‪٤‬ل‪َّ٤‬ش حُظلٌ‪٤ً ٫ َ٤‬ق ‪ ٌٕٞ٣‬جُطلٌ‪ٍ٤‬؟ رَ ً‪٤‬ق‬
‫‪٘٣‬رـ‪ ٢‬إٔ ‪ ٌٕٞ٣‬جُطلٌ‪ٍ٤‬؟ طؤ ََّٓ ‪.‬‬
‫انًؼشِّف‪:‬‬
‫ْ ٌْ ‪ٝ‬حُلي ‪ٝ‬حَُْٓ ‪٘٣ :‬ؤٔخٕ اُ‪٠‬‬ ‫‪٘٣‬ؤْ اُ‪ ٠‬هٔٔ‪َ : ٖ٤‬ق ٌى ‪ْ ٌَ ٝ‬‬
‫هٔٔ‪ : ٖ٤‬ضحّ ‪ٗٝ‬حه‪ٙ‬‬
‫ذحُكى‪ ٞٛ :‬حُظؼَ‪٣‬ق حٌُ‪ ًٌَُ٣ ١‬ك‪ ٚ٤‬حُلظَ ‪ ،‬حٌُ‪ِ٤ٔ٣ ١‬‬ ‫جُطؼٍ‪٣‬ق ّ‬
‫حُ٘‪ٞ‬ع ػٖ ٓخثَ ح‪ٞٗ٧‬حع ‪.‬‬
‫جُطؼٍ‪٣‬ق ذحٍُْْ‪ ٞٛ :‬حٌُ‪ ًٌَ٣ ٫ ١‬ك‪ ٚ٤‬حُلظَ اٗٔخ ‪ ًٌَ٣‬ك‪ٚ٤‬‬
‫حُؼَع حُوخص(حُوخطش) ك‪ ِِّ٤ٔ٣ ٬‬حُ٘‪ٞ‬ع ػٖ ح‪ٞٗ٧‬حع ح‪ُ٧‬هَ‬
‫طٔ‪ِ٤٤‬حً كو‪٤‬و‪٤‬خ ً اٗٔخ ‪ ِٙ٤ٔ٣‬طٔ‪ِ٤٤‬حً ػَػ‪٤‬خ ً ‪ ٝ‬ظخ‪٣َٛ‬خ ً ‪.‬‬
‫إ حُل َّي إ ًخٕ ٓؼ‪ ٚ‬حُـْ٘ حُوَ‪٣‬ذ ٓٔ‪ ٢‬ك ّيحً طخ ّٓخ ً ‪ٝ ،‬إ ُْ‬ ‫ػ َّْ َّ‬
‫‪ٓ ٌٖ٣‬ؼ‪ ٚ‬حُـْ٘ حُوَ‪٣‬ذ ٓٔ‪ ٢‬كيحً ٗخهظخ ً‬
‫ٓػحٍ جُكى جُطحّ ‪ :‬اًح هِ٘خ ك‪ ٢‬طؼَ‪٣‬ق ح‪ٔٗ٩‬خٕ ‪ :‬ق‪ٞ٤‬جٕ ٗح‪٠‬ن كوي‬
‫أط‪٘٤‬خ رٌحط‪٤‬خص ح‪ٔٗ٩‬خٕ ٓ‪ٞ‬حء حُـِء ح‪٧‬ػ ّْ ٓ٘‪ ٚ‬حٌُ‪ ٞٛ ١‬حُل‪ٞ٤‬حٕ أ‪ٝ‬‬
‫حُٔٔخ‪ ٞٛٝ ُٚ ١ٝ‬حُ٘خؽن ‪ٝ‬أ‪٣‬ؼخ ً ُ‪ ٞ‬هِ٘خ ك‪ ٢‬طؼَ‪٣‬ق ح‪ٔٗ٩‬خٕ ؾٓ ٌْ‬
‫ٗحّ قٓحِ ٓطكٍى ذحإلٌجوز ٗح‪٠‬ن رخػظزخٍ إٔ حُـْٔ حُ٘خٓ‪٢‬‬ ‫ٍ‬
‫إٔ‬‫حُلٔخّ حُٔظلَى رخ‪ٍ٩‬حىس ‪ٔ٣‬خ‪ ١ٝ‬حُل‪ٞ٤‬حٕ ‪٣ ٫ٝ .‬ول‪َّ ٠‬‬
‫حُظؼَ‪٣‬ق رخُل ّي حُظخّ ‪ ٞٛ‬أكٖٔ حُظؼخٍ‪٣‬ق‪.‬‬
‫ٓػحٍ جُكى جُ٘حه‪ :ٙ‬اًح هِ٘خ ك‪ ٢‬طؼَ‪٣‬ق ح‪ٔٗ٩‬خٕ …ٗح‪٠‬ن كوي‬
‫ًًَٗخ ك‪ ٚ٤‬حُلظَ ‪ٝ‬كي‪ ٖٓ ٙ‬ؿ‪ َ٤‬إٔ ًٌَٗ حُـْ٘ ‪ ،‬ك‪ ٜٞ‬ك ٌي‬
‫رخػظزخٍ أٗ‪ٓ ٚ‬لي‪ٝ‬ى ‪ َِّ٤ٔٓٝ‬رخُلظَ(حُ٘خؽن) حٌُ‪ ٞٛ ١‬حُٔٔ‪ِِّ٤‬‬
‫ُ‪ٔٗ٪‬خٕ ػٖ ؿ‪ ٖٓ َٙ٤‬حُل‪ٞ٤‬حٗخص ‪ ْ٤ُ ٞٛٝ‬طخٓخ ً رَ ٗخهضٌ ك‪٤‬غ‬
‫ُْ ‪ ًٌَُ٣‬ك‪ ٚ٤‬حُـْ٘ ‪ ،‬كِ‪ ٞ‬أط‪٘٤‬خ رخُؼَع حُؼخّ ‪ٝ‬هِ٘خ ك‪ ٢‬طؼَ‪٣‬ق‬
‫‪ ٕ٧‬حُؼَع حُؼخّ‬ ‫ح‪ٔٗ٩‬خٕ ٓحٖ ٌ‪ٗ ٢‬ح‪٠‬ن ك‪ِ٣ ٫ ٜٞ‬حٍ ك ّيحً ٗخهظخ ً َّ‬
‫ُ‪ ْ٤‬رـْ٘ رَ ‪ ٞٛ‬رُِٔ٘ظ‪.ٚ‬‬
‫ٓػحٍ جٍُْْ جُطحّ ‪ :‬اًح هِ٘خ ك‪ ٢‬طؼَ‪٣‬ق ح‪ٔٗ٩‬خٕ ق‪ٞ٤‬جٕ ‪ٞ‬حقي‬
‫ك‪ٌٜ‬ح حُظؼَ‪٣‬ق ‪٣‬طِن ػِ‪ ٚ٤‬حَُْٓ رخػظزخٍ حُوخطَّش أػ٘‪٢‬‬
‫(ػخكي) ‪ ٠َّٔ ُٔ٣ٝ‬طخّ كزخػظزخٍ حُـْ٘ حُوَ‪٣‬ذ ‪( ٞٛٝ‬ك‪ٞ٤‬حٕ ) ‪.‬‬
‫ٓػحٍ جٍُْْ جُ٘حه‪ :ٙ‬اًح هِ٘خ ك‪ ٢‬طؼَ‪٣‬ق ح‪ٔٗ٩‬خٕ …‪ٞ‬حقي كوي‬
‫ًًَٗخ حُوخطّش ‪ٝ‬كي‪ٛ‬خ ك‪ ًٌَٗ ُْٝ ٌْ ٍٓ ٜٞ‬حُـْ٘ ك‪ٗ ٜٞ‬خهضٌ‬
‫‪76‬‬
‫غْ‪:‬‬
‫رؤٕ ح‪٧‬طَ ك‪ ٢‬حُظؼَ‪٣‬لخص ‪ ٞٛ‬حُلي حُظخّ كبٕ ُْ‬ ‫اَّٗ‪٘٣ ٚ‬زـ‪ ٢‬إٔ ٗؼِْ َّ‬
‫‪ٌ٘٘ٔ٣‬خ إٔ ٗؼَف حُش‪٢‬ء رخُلي حُظخّ ٗؼَك‪ ٚ‬رخُلي حُ٘خهض ‪ ،‬ػْ‬
‫حَُْٓ حُظخّ ػْ حَُْٓ حُ٘خهض ‪ٝ‬أ ّٓخ حُظؼَ‪٣‬ق رخُـْ٘ ‪ٝ‬كي‪ ٙ‬أ‪ٝ‬‬
‫حُؼَع حُؼخّ ‪ٝ‬كي‪ ٙ‬ك‪٣ ٬‬ؼ ُّي ‪ ٫‬ك ّيحً ‪ٍٔٓ ٫ٝ‬خً‪.‬‬
‫ٍٖ‪ ٠ٝ‬جُطؼٍ‪٣‬ق‪:‬‬
‫إٔ حُـخ‪٣‬ش ٖٓ حُظؼَ‪٣‬ق طل‪ٓ ْ٤ٜ‬ل‪ّٜٞ‬‬ ‫ػِ‪ ٠‬ػ‪ٞ‬ء ٓخ هيٓ٘خ ٖٓ َّ‬
‫جُٔؼ ٍَّف ‪ٝ‬طٔ‪ ِٙ٤٤‬ػٔخ ػيح‪ ٙ‬كٖٔ حُؼَ‪ ١ٍٝ‬ح‪ُ٫‬ظِحّ رخُشَ‪ٝ‬ؽ‬
‫حُؤٔش حُظخُ‪٤‬ش‪:‬‬
‫جأل‪ :ٍٝ‬إٔ ‪ ٌٕٞ٣‬حُٔؼَِّف ٓٔخ‪٣ٝ‬خ ً ُِٔؼََّف ك‪ ٢‬حُظيم ‪ ،‬أ‪٣ ١‬ـذ‬
‫إٔ ‪ ٌٕٞ٣‬جُٔؼ ٍِّف ٓخٗؼخ ً ؿخٓؼخ أ‪ٓ ( ٝ‬طََّىحً ‪٘ٓ ٝ‬ؼٌٔخ ً ) ‪ٓٝ‬ؼ٘‪٠‬‬
‫ٓخٗغ أ‪ٓ ٝ‬طَى أٗ‪٣ ٫ ٚ‬شَٔ ا‪ ٫‬أكَحى حُٔؼََّف ‪ٓٝ‬ؼ٘‪ ٠‬ؿخٓغ أ‪ٝ‬‬
‫ٓ٘ؼٌْ أٗ‪٣ ٚ‬شَٔ ؿٔ‪٤‬غ أكَحى حُٔؼََّف ‪٣ ٫‬شٌ ٓ٘‪ٜ‬خ ‪ٝ‬حكي ‪.‬‬
‫ك‪٣ ٬‬ظق حُظؼَ‪٣‬ق رخ‪ ٍٞٓ٧‬ح‪٥‬ط‪٤‬ش‪:‬‬
‫رٔخٗغ ‪ً ،‬ظؼَ‪٣‬ق حُؼظل‪ ٍٞ‬رؤٗ‪ ٚ‬ك‪ٞ٤‬حٕ ‪٣‬ط‪.َ٤‬‬ ‫ٍ‬ ‫ذحألػْ‪ْ٤ُ ٚٗ٧ :‬‬
‫رـخٓغ ‪ً،‬ظؼَ‪٣‬ق ح‪ٔٗ٩‬خٕ رؤٗ‪ ٚ‬ك‪ٞ٤‬حٕ‬ ‫ٍ‬ ‫‪-2‬ذحألن‪ْ٤ُ ٚٗ٧ :ٙ‬‬
‫ٓظؼِْ‪.‬‬
‫ذحُٔرح‪ ٕ٧ :ٖ٣‬حُٔظزخ‪٣ ٫ ٖ٤٘٣‬ظق كَٔ أكي‪ٔٛ‬خ ػِ‪ ٠‬ح‪٥‬هَ‪.‬‬
‫جُػحٗ‪ :٢‬إٔ ‪ ٌٕٞ٣‬حُٔؼَِّف أؿِ‪ٓ ٠‬ل‪ٜٓٞ‬خ ً ‪ٝ‬أػَف ػ٘ي حُٔوخؽذ‬
‫ٖٓ حُٔؼََّف‪ .‬ك‪٣ ٬‬ـ‪ ُٞ‬حُظؼَ‪٣‬ق رخ‪ ٖ٣َٓ٧‬حُظخُ‪:ٖ٤٤‬‬
‫‪-1‬ذحُٔٓح‪ ١ٝ‬ك‪ ٢‬جُظ‪ٝ ٌٜٞ‬جُهلحء‪ً :‬ظؼَ‪٣‬ق حُلَى رؤٗ‪ ٚ‬ػيى‬
‫‪٘٣‬وض ػٖ حُِ‪ٝ‬ؽ ر‪ٞ‬حكي‪ً .‬ظؼَ‪٣‬ق ح‪٧‬د رؤٗ‪ٝ ٚ‬حُي ح‪٩‬رٖ ‪.‬‬
‫‪ًٝ‬ظؼَ‪٣‬ق ك‪ٞ‬م رؤٗ‪ ْ٤ُ ٚ‬طلض ‪.‬‬
‫‪-2‬ذحألنل‪ٓ ٠‬ؼٍكس‪ً :‬ظؼَ‪٣‬ق حُ٘‪ ٍٞ‬رؤٗ‪ ٚ‬ه‪ٞ‬س طشز‪ ٚ‬حُ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى ‪.‬‬
‫جُػحُع‪ :‬أ‪ ٌٕٞ٣ ٫‬حُٔؼَِّف ػ‪ ٖ٤‬حُٔؼََّف ك‪ ٢‬حُٔل‪ً ، ّٜٞ‬ظؼَ‪٣‬ق‬
‫حُلًَش رخ‪ٗ٩‬ظوخٍ ‪ٝ‬ح‪ٔٗ٩‬خٕ رخُزشَ طؼَ‪٣‬لخ ً كو‪٤‬و‪٤‬خ ً ؿ‪ُ َ٤‬لظ‪ ،٢‬رَ‬
‫‪٣‬ـذ طـخ‪َٔٛ٣‬خ ا ّٓخ رخ‪٩‬ؿٔخٍ ‪ٝ‬حُظلظ‪ًٔ َ٤‬خ ك‪ ٢‬حُلي حُظخّ أ‪ٝ‬‬
‫رخُٔل‪ًٔ ّٜٞ‬خ ك‪ ٢‬حُظؼَ‪٣‬ق رـ‪.َٙ٤‬‬
‫‪ ُٞٝ‬طق حُظؼَ‪٣‬ق رؼ‪ ٖ٤‬حُٔؼََّف ُ‪ٞ‬ؿذ إٔ ‪ٓ ٌٕٞ٣‬ؼِ‪ٓٞ‬خ ً هزَ إٔ‬
‫‪ٓ ٌٕٞ٣‬ؼِ‪ٓٞ‬خ ً ‪ ُِِّٝ ،‬إٔ ‪٣‬ظ‪ٞ‬هق حُشت ػِ‪ٗ ٠‬لٔ‪ٌٛٝ . ٚ‬ح ٓلخٍ‬
‫جٍُجذغ‪ :‬إٔ ‪ ٌٕٞ٣‬هخُ‪٤‬خ ٖٓ حُي‪٣ ٚٗ٧ ٍٝ‬ئ‪ ٍٝ‬اُ‪ ٠‬إٔ ‪ ٌٕٞ٣‬حُشت‬
‫ٓؼِ‪ٓٞ‬خ ً هزَ إٔ ‪ٓ ٌٕٞ٣‬ؼِ‪ٓٞ‬خ ً ‪ ،‬أ‪ ٝ‬اُ‪ ٠‬إٔ ‪٣‬ظ‪ٞ‬هق حُشت ػِ‪ٗ ٠‬لٔ‪ٚ‬‬
‫‪ٝ‬حُي‪ ٍٝ‬ػِ‪ٗ ٠‬ل‪:ٖ٣ٞ‬‬
‫(جُى‪ ٌٝ‬جُٔ‪ٍٛ‬ـ) ٓؼَ ‪ :‬طؼَ‪٣‬ق حُشْٔ رؤٗ‪ٜ‬خ ( ً‪ًٞ‬ذ ‪٣‬طِغ ك‪٢‬‬
‫حُ٘‪ٜ‬خٍ )‪ٝ .‬حُ٘‪ٜ‬خٍ ‪٣ ٫‬ؼَف ا‪ ّ٫‬رخُشْٔ اً ‪ُ٣‬وخٍ ك‪ ٢‬طؼَ‪٣‬ل‪( : ٚ‬‬
‫حُ٘‪ٜ‬خٍ ‪ُٓ :‬خٕ ططِغ ك‪ ٚ٤‬حُشْٔ ) ‪ .‬كظ‪ٞ‬هلض ٓؼَكش حُشْٔ ػِ‪٠‬‬
‫ٓؼَكش حُ٘‪ٜ‬خٍ ‪ٓٝ ،‬ؼَكش حُ٘‪ٜ‬خٍ كٔذ حُلَع ٓظ‪ٞ‬هلش ػِ‪٠‬‬
‫ٓؼَكش حُشْٔ كظٌ‪ٓ ٕٞ‬ؼَكش حُشْٔ ٓظ‪ٞ‬هلش ػِ‪ٓ ٠‬ؼَكش حُشْٔ‬
‫‪.‬‬
‫(جُى‪ ٌٝ‬جُٔ‪ٓ )ٍٟٔ‬ؼَ ‪ :‬طؼَ‪٣‬ق ح‪٩‬ػ٘‪ ٖ٤‬رؤٗ‪ٜٔ‬خ ُ‪ٝ‬ؽ أ َّ‪. ٍٝ‬‬
‫‪ٝ‬حُِ‪ٝ‬ؽ ‪٣‬ؼَف رؤٗ‪٘ٓ ٚ‬ؤْ رٔظٔخ‪ٝ ٖ٤٣ٝ‬حُٔظٔخ‪٣ٝ‬خٕ ‪٣‬ؼَكخٕ‬
‫رؤٗ‪ٜٔ‬خ ش‪٤‬جخٕ أكي‪ٔٛ‬خ ‪٣‬طخرن ح‪٥‬هَ ‪ٝ .‬حُش‪٤‬جخٕ ‪٣‬ؼَكخٕ رؤٗ‪ٜٔ‬خ‬
‫اػ٘خٕ ‪ .‬كَؿغ ح‪ َٓ٧‬رخ‪٧‬ه‪ َ٤‬اُ‪ ٠‬طؼَ‪٣‬ق ح‪٩‬ػ٘‪ ٖ٤‬رخ‪٩‬ػ٘‪. ٖ٤‬‬
‫جُهحّٓ‪ :‬إٔ طٌ‪ ٕٞ‬ح‪ُ٧‬لخظ حُٔٔظؼِٔش ك‪ ٢‬حُظؼَ‪٣‬ق ‪ٝ‬حػلش ‪٫‬‬
‫ار‪ٜ‬خّ ك‪ٜ٤‬خ ‪ ،‬ك‪٣ ٬‬ظق حٓظؼٔخٍ ح‪ُ٧‬لخظ حُـَ‪٣‬زش ‪ ٫ٝ‬حُـخٓؼش ‪،‬‬
‫‪ ٫ٝ‬حُٔشظًَش ‪ ٝ‬حُٔـخُحص ري‪ ٕٝ‬حُوَ‪٘٣‬ش‬

‫‪78‬‬
‫أْثِس ق‪ ٍٞ‬جُىٌِ جأل َّ‪:ٍٝ‬‬
‫‪ٓ-1‬خًح ‪٣‬ؼ٘‪ ٢‬حُٔ٘طن ك‪ ٢‬حُِـش؟‬
‫‪-2‬أًًَ آ‪٣‬ش هَآٗ‪٤‬ش حٓظؼِٔض ‪ ٌٙٛ‬حٌُِٔش رٔؼ٘خ‪ٛ‬خ حُُِـ‪١ٞ‬؟‬
‫‪-3‬ػَِّف حُٔ٘طن؟‬
‫‪ٓ-4‬خ ‪ ٞٛ‬حُوخٗ‪ٕٞ‬؟‬
‫‪ُٔ-5‬خًح ٓ ِّٔ‪ ٢‬حُٔ٘طن رؼِْ حُٔ‪ِ٤‬حٕ؟‬
‫‪-6‬ر‪ ِّٖ٤‬أ‪َّ٤ٔٛ‬ش ػِْ حُٔ٘طن؟‬
‫‪ٌ٘٘ٔ٣ َٛ-7‬خ إٔ ٌٗظل‪ ٢‬ر‪ٌٜ‬ح حُؼِْ ُِظلٌ‪ َ٤‬حُظل‪٤‬ق؟‬
‫‪ ٖٓ-8‬أ‪ٌٗ ٖ٣‬ظٔذ ٓ‪ٞ‬حى حُظلٌ‪َ٤‬؟‬
‫‪ٓ-9‬خ ‪ ٞٛ‬ى‪ٓ ٍٝ‬زلغ حُظ٘خػخص حُؤٔش؟‬
‫‪-11‬أًًَ حُلَ‪ٝ‬م حُؼ‪٬‬ػش ر‪ ٖ٤‬حُؼِْ حُلظ‪ٝ ٢ُٞ‬حُؼِْ حُلؼ‪١ٍٞ‬‬
‫؟‬
‫‪٘ٛ-11‬خى ػِْ كؼ‪ ١ٍٞ‬ػٖٔ حُؼِْ حُلظ‪ٓ ٢ُٞ‬خ ‪ٓ ٞٛ‬ظؼَِّن‬
‫ًُي حُؼِْ؟‬
‫‪ٓ-12‬خ ‪ ٞٛ‬حُلَم ر‪ ٖ٤‬حٍطٔخّ حُظ‪ٍٞ‬س ك‪ ٢‬حٌُ‪ ٝ ٖٛ‬حٍطٔخٓ‪ٜ‬خ ك‪٢‬‬
‫حَُٔآس؟‬
‫‪-13‬ش‪٤‬ج‪٤‬ش حُش‪٢‬ء ‪ ٢ٛ َٛ‬رظ‪ٍٞ‬ط‪ ٚ‬أّ ر‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى‪ ٙ‬؟ ُٔخًح؟‬
‫‪ٓ-14‬خ ‪ٞٗ ٞٛ‬ع ح‪٫‬هظ‪٬‬ف ر‪ ٖ٤‬حُ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى حُؼ‪ٝ ٢٘٤‬حُ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى حٌُ‪٢٘ٛ‬؟‬
‫‪-15‬أًًَ أٓؼِش ُِؼِْ حُلؼ‪ ١ٍٞ‬؟ ‪-16‬ػَِّف حُؼِْ؟‬
‫‪ٓ-17‬خ ‪ ٞٛ‬حُظظ‪ٓٝ ٍٞ‬خ ‪ ٞٛ‬حُظظي‪٣‬ن؟ ‪-18‬رٔخًح ‪٣‬ظؼَِّن حُظظ‪ٍٞ‬؟‬
‫‪-19‬رٔخًح ‪٣‬ظؼَِّن حُظظي‪٣‬ن؟ ‪-21‬أًًَ أٓؼِش هٔٔش ُِظظ‪ٍٞ‬‬
‫طظ‪ٍٞ‬حص ػ‪٬‬ػش ‪،‬‬ ‫ُّ‬ ‫‪ٝ‬حُظظي‪٣‬ن؟ ‪ ًَ-21‬طظي‪٣‬ن ‪٣‬ظ‪ٞ‬هَّق ػِ‪٠‬‬
‫حشَف ًُي؟ ‪ُٔ-22‬خًح ًخٕ اؽ‪٬‬م حُظظي‪٣‬ن ػِ‪ ٠‬حُ٘ٔزش اؽ‪٬‬هخ ً‬
‫ٓـخُ‪ّ٣‬خً؟‬
‫ط‪ٝ ٌٞٛ‬جُط‪ٛ‬ى‪٣‬ن ك‪ ٢‬جألٓػِس جُطحُ‪٤‬س‪:‬‬ ‫‪ ُِّ٤ٓ-23‬جُ ُّ‬
‫ًَ ‪ ٞٛ ّٞ٣‬ك‪ ٢‬شؤٕ( ) أ‪٣‬لذُّ أكيًْ إٔ ‪٣‬ؤًَ ُلْ أه‪٤ٓ ٚ٤‬ظخ ً‬
‫ٖٗٔ ػِ‪ ٠‬حٌُ‪ٖ٣‬‬ ‫كٌَ‪ٛ‬ظٔ‪ًٞٗٞ) (ٙٞ‬ح ُِظِْ هظٔخً( ) ‪٣َٗٝ‬ي إٔ َّ‬
‫حٓظؼؼل‪ٞ‬ح ك‪ ٢‬ح‪ٍ٧‬ع( )شوظ‪٤‬ش حَُٔأس( ) ط‪ٞ‬هي ٖٓ شـَس‬
‫ٓزخًٍش ‪ ٫‬شَه‪٤‬ش ‪ ٫ٝ‬ؿَر‪َّ٤‬ش( ) هللا ‪ ٫‬حُ‪ ٚ‬ا‪ ٞٛ ٫‬حُل‪ ٢‬حُو‪) (ُّّٞ٤‬‬
‫‪٣‬خ ٍد حٍكْ ػؼق ريٗ‪ ) (٢‬اِّٗ‪ ٢‬أرخ‪ ٢ٛ‬رٌْ ح‪ ) ( ْٓ٧‬كخطوٌ‪ٙ‬‬
‫‪ ٫ ) (٬٤ًٝ‬طؼَ‪٣‬ذ ػِ‪ ٌْ٤‬حُ‪) (ّٞ٤‬كخطلق ػ٘‪ٝ ْٜ‬هَ ٓ‪) ( ّ٬‬‬
‫كوظَ ً‪٤‬ق هيٍ( ) ًَ ٗلْ رٔخ ًٔزض ٍ‪٘٤ٛ‬ش( ) ٓخ ٌٌِْٓ ك‪٢‬‬
‫ٓوَ ( ) ا‪٣‬خى إٔ طؤًَ ٓخ ‪ ٫‬طشظ‪ ٫ ) (ٚ٤ٜ‬طؤًَ ا‪ ٫‬ػ٘ي حُـ‪ٞ‬ع( )‬
‫اًح أًِض كٌَ ك‪) (٫٬‬‬
‫حُظظ‪ ٍٞ‬ػ َّْ ٓظؼَِّن حُظظي‪٣‬ن ك‪ ٢‬ح‪ٓ٧‬ؼِش ح‪٥‬ط‪٤‬ش‪:‬‬
‫ُّ‬ ‫‪-24‬أًًَ ٓظؼِن‬
‫ٓؼَ‪ٝ‬ف ‪ٓٝ‬ـلَسٌ ه‪ ٖٓ ٌَ ٤‬طيه ٍش ‪٣‬ظزؼ‪ٜ‬خ أً‪.ًٟ‬‬
‫ٌ‬ ‫أُق‪ :‬ه‪ٌٍ ٞ‬‬
‫هللا حُظٔي‪.‬‬
‫إ ح‪٧‬رَحٍ ُل‪ٗ ٢‬ؼ‪.ْ٤‬‬ ‫َّ‬
‫هي أكِق ٖٓ طِ ًَّ‪.٠‬‬
‫‪ٛ‬ـ‪ً :‬ؤَّٗ‪ ْٜ‬هشذٌ َّٓٔ٘يس‪.‬‬

‫أْثِس ػح َّٓس ‪:‬‬


‫‪-1‬ػَِّف حُؼِْ حُؼَ‪ ١ٍٝ‬أ‪ٝ‬حُزي‪ٓ ٢ٜ٣‬غ ًًَ أٓؼِش ػِ‪ًُ ٠‬ي‪.‬‬
‫‪-2‬ػَِّف حُؼِْ حُ٘ظَ‪ ١‬أ‪ ٝ‬ح‪ً٩‬ظٔخر‪ٓ ٢‬غ ًًَ أٓؼِش ػِ‪ًُ ٠‬ي‬
‫‪ٓ-3‬خ حُلَم ر‪ ٖ٤‬حُؼِْ رخُـٖ ‪ٝ‬حُؼِْ رخ‪ٔٗ٩‬خٕ ٓغ َّ‬
‫إٔ ًِ‪ٜٔ٤‬خ‬
‫ٗظَ‪.١‬‬

‫‪81‬‬
‫حُظظ‪ٍٞ‬حص حُزي‪َّ٤ٜ٣‬ش ‪ ٫‬طلظوَ اُ‪ ٠‬حُظلٌ‪َ٤‬؟‬
‫ُّ‬ ‫ٓخ ‪ ٞٛ‬حَُٔ ك‪َّ ٢‬‬
‫إٔ‬
‫ى‪ ٕٝ‬حُظظ‪ٍٞ‬حص حُ٘ظَ‪٣‬ش؟‬
‫حُظظ‪ٍٞ‬حص حُ٘ظَ‪َّ٣‬ش؟ ‪ٓ-6‬خًح‬
‫ُّ‬ ‫‪ٓ-5‬خ ًح ‪٣‬ؼ٘‪ ٢‬حُظلٌ‪ َ٤‬ك‪ٓ ٢‬ـخٍ‬
‫‪٣‬ؼ٘‪ ٢‬حُظلٌ‪ َ٤‬ك‪ٓ ٢‬ـخٍ حُظظي‪٣‬وخص حُ٘ظَ‪َّ٣‬ش؟‬
‫‪ٓ-7‬خ‪ ٢ٛ‬أٓزخد حُظ‪ٞ‬ؿُّ ‪ٚ‬؟ ‪ٓ-8‬خ‪ ٢ٛ‬حُشز‪ٜ‬ش؟ ‪ٓ-9‬خ‪ ٢ٛ‬حُؼِٔ‪٤‬ش ؿ‪َ٤‬‬
‫حُؼوِ‪٤‬ش؟‬
‫‪11‬اشَف حُؼزخٍس حُظخُ‪٤‬ش‪(:‬جُلٌٍ قًٍس ئُ‪ ٠‬جُٔرحو‪ ٖٓ ١‬جُٔرحو‪١‬‬
‫ئُ‪ ٠‬جٍُٔجو)‬
‫‪-11‬أًًَ َٓحكَ حُلٌَ حُؤٔش ‪ٝ‬حشَف ًَ ‪ٝ‬حكي ٓ٘‪ٜ‬خ‬
‫ربهظظخٍ‪.‬‬
‫‪ٓ-12‬خ ‪ ٢ٛ‬ه َّ‪ٞ‬س حُليّ ‪٤ًٝ‬ق طلظَ؟ ‪ُٔ-13‬خًح ‪ ٌٖٔ٣ ٫‬ػ ُّي‬
‫حَُٔكِش ح‪ٝ ٠ُٝ٧‬حُؼخٗ‪٤‬ش ٖٓ حُلٌَ؟‬

‫أْثِس ق‪ ٍٞ‬جُىٌِ جُػحُع‪:‬‬


‫‪-1‬أًًَ ٓزخكغ ػِْ حُٔ٘طن؟ ‪ُٔ-2‬خًح ٗظل َّيع ػٖ ح‪ُ٧‬لخظ ك‪٢‬‬
‫حُٔ٘طن؟ ‪-3‬حُِلع َٓآس ُِٔؼ٘‪ ،٠‬اشَف ًُي‪٣ َٛ-4 .‬وظض‬
‫حُٔ٘طن رِـش ٓؼ‪َّ٘٤‬ش ؟ ُٔخًح ؟ ‪-5‬أًًَ حُ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ىحص ح‪ٍ٧‬رؼش ‪ٝ‬ر‪ٖ٤‬‬
‫حُلو‪٤‬و‪ٜ٘ٓ ٢‬خ ‪ ٝ‬ح‪٫‬ػظزخٍ‪١‬؟ ‪-6‬اشَف حُؼزخٍس حُظخُ‪٤‬ش" ح‪ٗ٩‬ظوخ‪٫‬ص‬
‫حٌُ‪٤٘ٛ‬ش هي طٌ‪ ٕٞ‬رؤُلخظ ً‪٤٘ٛ‬ش ‪ًُٝ‬ي َُٓ‪ٞ‬م حُؼ‪٬‬هش ر‪ ٖ٤‬حُِلع‬
‫حُٔؼ٘‪ ٠‬ك‪ ٢‬ح‪ًٛ٧‬خٕ"؟ ‪-7‬ػَِّف حُي‪ُ٫‬ش ؟ ‪ٓ-8‬خ ‪ ٞٛ‬حُيحٍ ‪ٓٝ‬خ ‪ٞٛ‬‬
‫حُٔيُ‪ٍٞ‬؟ ‪ٓ-9‬خ حُلَم ر‪ ٖ٤‬حُي‪ُ٫‬ش حُؼوِ‪٤‬ش ‪ ٝ‬حُي‪ُ٫‬ش حُطزؼ‪٤‬ش‬
‫‪ٝ‬حُي‪ُ٫‬ش حُ‪ٞ‬ػؼ‪٤‬ش؟ ‪-11‬ػَِّف حُي‪ُ٫‬ش حُ َ‪ٞ‬ػؼ‪٤‬ش؟ ‪-11‬ػَف ً‪ً٬‬‬
‫ٖٓ حُي‪ُ٫‬ش حُ‪ٞ‬ػؼ‪٤‬ش حُِلظ‪٤‬ش ‪ٝ‬ؿ‪ َ٤‬حُِلظ‪٤‬ش ٓٔظؼ‪٘٤‬خ ً رٔؼخٍ؟ ‪-12‬‬
‫ػَف ً‪ ٖٓ ً٬‬حُي‪ُ٫‬ش حُٔطخرو‪٤‬ش ‪ ٝ‬حُي‪ُ٫‬ش حُظؼٔ٘‪٤‬ش ‪ ٝ‬حُي‪ُ٫‬ش‬
‫ح‪ُ٩‬ظـِحٓ‪٤‬ش؟ ‪ٓ-13‬خ ‪ ٢ٛ‬حُوَ‪٘٣‬ش؟‬
‫‪ٓ-14‬خ حُلَم ر‪ ٖ٤‬حُوَ‪٘٣‬ش حُٔؼ‪ِّ٘٤‬ش ‪ٝ‬حُوَ‪٘٣‬ش حُظخٍكش؟ ‪-15‬ػ‪ٖ٤‬‬
‫أهٔخّ حُي‪ُ٫‬ش حُِلظ‪٤‬ش ٖٓ ح‪ٓ٧‬ؼِش ح‪٥‬ط‪٤‬ش‪:‬‬
‫ى‪ُ٫‬ش ُلع حٌُِٔش ػِ‪( ٠‬حُو‪ ٍٞ‬حُٔلَى)‬
‫ى‪ُ٫‬ش ُلع حٌُِٔش ػِ‪( ٠‬حُو‪ٝ )ٍٞ‬كي‪ ٙ‬أ‪( ٝ‬حُٔلَى) ‪ٝ‬كي‪ٙ‬‬
‫ى‪ُ٫‬ش ُلع حُٔوق ػِ‪ ٠‬حُـيحٍ‬
‫ى‪ُ٫‬ش ُلع حُشـَس ػِ‪ ٠‬ػَٔط‪ٜ‬خ‬
‫‪ٛ‬ـ‪ -‬ى‪ُ٫‬ش ُلع حُٔ‪٤‬خٍس ػِ‪ٓ ٠‬لًَ‪ٜ‬خ‬
‫ى‪ُ٫‬ش ُلع حُيحٍ ػِ‪ُ ٠‬ؿَك‪ٜ‬خ‬
‫ى‪ُ٫‬ش ُلع حُ٘وِش ػِ‪ ٠‬حُطَ‪٣‬ن اُ‪ٜ٤‬خ ػ٘ي ر‪٤‬ؼ‪ٜ‬خ‬

‫أْثِس ق‪ ٍٞ‬جُىٌِ جٍُجذغ ‪-‬‬


‫‪-13‬ػَِّف حُِلع حُٔوظض ‪ ،‬حُٔشظَى ‪،‬حُٔ٘و‪ ،ٍٞ‬حُ َُْٔ طـَ ‪،‬‬
‫حُلو‪٤‬وش ‪ٝ‬حُٔـخُ؟ ‪ٓ-14‬خ ‪ ٢ٛ‬حُوَ‪٘٣‬ش؟‬
‫‪ٓ-15‬خ حُلَم ر‪ ٖ٤‬حُوَ‪٘٣‬ش حُٔؼ‪ِّ٘٤‬ش ‪ٝ‬حُوَ‪٘٣‬ش حُظخٍكش؟‬
‫‪ ٌٙٛ‬ح‪ُ٧‬لخظ حُٔٔظؼِٔش ك‪ٌٛ ٢‬ح حُزخد ‪ُ ٢ٛ ٝ‬لع (ٓوظض‪.‬‬
‫ٓشظَى‪٘ٓ .‬و‪ .ٍٞ‬اُ‪ ٠‬آهَ‪ ٖٓ )ٙ‬أ‪ ١‬أهٔخّ حُِلع حُ‪ٞ‬حكي؟ أ‪ ١‬أٗ‪ٜ‬خ‬
‫ٓوظظش أ‪ٓ ٝ‬شظًَش أ‪ ٝ‬ؿ‪ًُ َ٤‬ي‪.‬‬
‫أًًَ ػ‪٬‬ػش أٓؼِش ٌَُ ٖٓ أهٔخّ حُِلع حُؤٔش‪.‬‬
‫ً‪٤‬ق طٔ‪ ِ٤‬ر‪ ٖ٤‬حُٔشظَى ‪ ٝ‬حُٔ٘و‪ٍٞ‬؟‬
‫‪ َٛ‬طؼَف ُٔخًح ‪٣‬لظخؽ حُٔشظَى اُ‪ ٠‬هَ‪٘٣‬ش‪٣ َٛ ٝ ،‬لظخؽ‬
‫حُٔ٘و‪ ٍٞ‬اُ‪ ٠‬حُوَ‪٘٣‬ش؟‬
‫‪82‬‬
‫طَٔ‪٘٣‬خص‬
‫ٓ‪ ُ٤‬جألُلحظ جُٔلٍوز ‪ ٝ‬جًٍُٔرس ٓٔح ‪٣‬أض‪:٢‬‬
‫ػِ‪ ) (٠‬ؿٔ‪٤‬غ( ) ٓخ( ) حُش‪٤‬طخٕ حَُؿ‪ٍُ ) ( ْ٤‬هظ٘‪ ) (٢‬اٗي( )‬
‫‪ ) ( ُٖٝ‬أَ ِؿ ُي( ) ‪ ٫‬طـؼَ( ) ُز‪٤‬ي( ) َٓكزخً( ) أر‪ ٞ‬حُلٖٔ( ) ‪.‬‬

‫ٓ‪ ُ٤‬جًٍُٔرحش جُطحٓس ‪ ٝ‬جُ٘حه‪ٛ‬س ‪ ٝ‬جُهرٍ ‪ ٝ‬جإلٗٗحء ٓٔح ‪٣‬أض‪:٢‬‬


‫‪٫‬طويٓ‪ٞ‬ح ( ) حطو‪ٞ‬ح هللا ( ) ‪٣‬خ أ‪ٜ٣‬خ حٌُ‪ ٖ٣‬آٓ٘‪ٞ‬ح ( ) ‪ ٫‬طَكؼ‪ٞ‬ح ( ) ‪٫‬‬
‫طشؼَ‪ ) ( ٕٝ‬أ‪ُٝ‬جي حٌُ‪ ٖ٣‬حٓظلٖ هللا هِ‪ٞ‬ر‪ُِ ْٜ‬ظو‪ ) ( ٟٞ‬إ حٌُ‪ٖ٣‬‬
‫‪٘٣‬خى‪ٗٝ‬ي ٖٓ ‪ٍٝ‬حء حُلـَحص أًؼَ‪٣ ٫ ْٛ‬ؼوِ‪ٝ ) ( ٕٞ‬هللا ؿل‪ٍٞ‬‬
‫ٍك‪ ) ( ْ٤‬إ ؿخءًْ كخٓن ر٘زؤ كظز‪ٞ٘٤‬ح ( ) حػِٔ‪ٞ‬ح ( ) ٌُٖ هللا‬
‫كزذ اُ‪ ٌْ٤‬ح‪ٔ٣٩‬خٕ ( ) إ هللا ‪٣‬لذ حُٔؤط‪ ) ( ٖ٤‬اٗٔخ حُٔئٓ٘‪ٕٞ‬‬
‫اه‪ٞ‬س ( ) ُؼٌِْ طَكٔ‪ٔ٣٫ ) ( ٕٞ‬وَ ه‪ ٖٓ ّٞ‬ه‪ ٫ ) ( ّٞ‬طِِٔ‪ٝ‬ح‬
‫أٗلٌْٔ ( ) ‪ ٫‬ط٘خرِ‪ٝ‬ح رخ‪ُ٧‬وخد ( ) ٖٓ ُْ ‪٣‬ظذ ( ) حؿظ٘ز‪ٞ‬ح ًؼ‪َ٤‬ح‬
‫ٖٓ حُظٖ ( ) إ رؼغ حُظٖ اػْ ( ) ‪ ٫‬طـٔٔ‪ٞ‬ح ( ) إ أًٌَْٓ‬
‫ػ٘ي هللا أطوخًْ ( )هخُض ح‪٧‬ػَحد آٓ٘خ ( ) ُْ طئٓ٘‪ٞ‬ح ( ) ؿ‪٤‬ذ‬
‫حُٔٔخ‪ٝ‬حص ‪ٝ‬ح‪ٍ٧‬ع ( ) ‪ٝ‬حُ٘وَ رخٓوخص ( ) أكؼ‪٘٤٤‬خ رخُوِن ح‪ٍٝ٧‬‬
‫( ) ٓخ ‪ِ٣‬لع ٖٓ ه‪ ٍٞ‬ا‪ُ ٫‬ي‪ٍ ٚ٣‬ه‪٤‬ذ ػظ‪٤‬ي ( ) ‪ ٖٓٝ‬حُِ‪ َ٤‬كٔزل‪( ٚ‬‬
‫)‪.‬‬

‫أؾد ػِ‪ ٠‬جألْثِس ج‪٥‬ض‪٤‬س‪:‬‬


‫جٌُِِّ‪:٢‬‬
‫‪ُٔ-1‬خًح ‪٣‬وظض رلغ حٌُِِّ‪ ٢‬رزخد حُظظي‪٣‬ن ‪ُٔٝ‬خًح ‪٣‬شَٔ رخد‬
‫حُظظ‪ ٍٞ‬رخُظزغ ؟‬
‫ُّ‬
‫‪ُٔ-2‬خًح ‪ ٌٖٔ٣ ٫‬حُٔئحٍ ذٌْ ‪ٝ‬أ‪ُّٜٔ٣‬ح رخُ٘ٔزش اُ‪ ٠‬حُـِث‪ّ٤‬خص؟‬
‫‪-3‬ػَِّف حُـِث‪٢‬؟‬
‫‪-4‬ػَِّف حٌُِِّ‪٢‬؟‬
‫‪-5‬رٔخًح ط٘ظوَ ح‪٧‬ش‪٤‬خء حُوخٍؿ‪٤‬ش اُ‪ ٠‬ػوَ ح‪ٔٗ٩‬خٕ؟‬
‫‪٤ً-6‬ق ‪٣‬ظَ ح‪ٔٗ٩‬خٕ اُ‪ٔٓ ٠‬ظ‪ ٟٞ‬حُؼِْ؟‬
‫جُكّ ً‪٤‬ق ‪٣‬لَِّٔ‪ ٕٝ‬ػِٔ‪٤‬ش اىٍحى حٌُِِّ‪٤‬خص ك‪٢‬‬ ‫ّ‬ ‫‪-7‬أطلخد‬
‫حٌُ‪ٖٛ‬؟‬
‫‪ٓ-8‬خًح ‪٣‬ؼ٘‪ ٢‬حُلَى حَُٔىى؟‬
‫‪ٓ-9‬خ ‪٬ٓ ٢ٛ‬كظخص طيٍ حُٔظؤُ‪ ٖ٤ٜ‬ػِ‪ ٠‬حُ٘ظَ‪٣‬ش ح‪٠ُٝ٧‬؟‬
‫‪ٓ-11‬خ ‪ ٢ٛ‬حُ٘شجخص حُؼ‪٬‬ػش ُ‪ٔٗ٪‬خٕ؟‬
‫‪ٓ-11‬خ ‪ ٞٛ‬ى‪ ٍٝ‬حُلّْ ؟‬
‫‪ َٛ-12‬حُو‪٤‬خٍ ‪٣‬ظؼخَٓ ٓغ أش‪٤‬خء أهَ‪ ٟ‬ؿ‪ َ٤‬ح‪٧‬ش‪٤‬خء حُظ‪ ٢‬طِوَّخ‪ٛ‬خ‬
‫حُلْ ؟ ‪ُٔ ٝ‬خًح ؟‬
‫‪ٓ-13‬خ حُلَم ر‪ ٖ٤‬حُٔؼِ‪ٓٞ‬خص حُؼوِ‪٤‬ش ‪ٝ‬حُٔؼِ‪ٓٞ‬خص حُلٔ‪َّ٤‬ش‬
‫‪ٝ‬حُو‪٤‬خُ‪٤‬ش؟‬
‫‪ َٛ-14‬اىٍحى حٌُِِّ‪٤‬خص ‪ ٞٛ‬كي‪ٝ‬ع حُ٘وض ك‪ ٢‬حُ ُٔي ًٍَخص حٌُ‪٤٘ٛ‬ش‬
‫‪ ،‬أّ ‪ٗ ٞٛ‬خشت ٖٓ ًٔخٍ حُؼوَ ؟ ‪ُٔٝ‬خًح ؟‬
‫‪ َٛ-15‬حُل‪ٞ٤‬حٗخص ح‪٧‬هَ‪ ٟ‬ؿ‪ َ٤‬ح‪ٔٗ٩‬خٕ طيٍى حٌُِِّ‪٤‬خص ؟ كٔخ ‪ٞٛ‬‬
‫اًحً ٓـخٍ ك‪ٜٜٔ‬خ ؟‬
‫طظ‪ٓ ٫ ٢ًِِّ ٍٞ‬ظيحم ُ‪ ٚ‬ك‪ ٢‬حُوخٍؽ أط‪ ً٬‬؟ كٔخ‬ ‫ُّ‬ ‫‪ٌٖٔ٣ َٛ-16‬‬
‫‪ ٞٛ‬حُيُ‪ َ٤‬ػِ‪٤ًِِّ ٠‬ظ‪ ٚ‬اًحً ؟ أًًَ ٓؼخٍ ٌُُي ؟‬
‫‪84‬‬
‫‪ٓ-17‬خًح ‪٣‬ؼ٘‪ ٢‬حُٔظيحم حٌُ‪ ٢٘ٛ‬؟ ‪ٓٝ‬خ ‪ ٞٛ‬حُلَم ر‪ٝ ٚ٘٤‬ر‪ٖ٤‬‬
‫جُلٍ‪ ٜ‬حٌُ‪ ٢٘ٛ‬؟‬
‫‪٤ً-18‬ق حٓظطخع ح‪ٔٗ٩‬خٕ إٔ ‪٣‬لَع حُٔلخ‪٫‬ص حُؼوِ‪َّ٤‬ش ؟‬
‫‪ُٔ-19‬خًح أػ‪٤‬لض ًِٔشُ (‪ ُٞٝ‬رخُلَع) ػِ‪ ٠‬طؼَ‪٣‬ق حٌُِِّ‪٢‬‬
‫‪ٝ‬حُـِث‪٢‬؟‬
‫‪ٓ-21‬ل‪ٝ ّٜٞ‬جؾد جُ‪ٞ‬ؾ‪ٞ‬و ‪ ٢ًِِّ ٞٛ َٛ‬أّ ؿِث‪٢‬؟‬
‫‪ َٛ-21‬حٌُِِّ‪ٞٓ ٢‬ؿ‪ٌ ٞ‬ى ك‪ ٢‬حُوخٍؽ ‪ ٝ‬حُؼ‪ٖ٤‬؟ ُٔخًح؟‬
‫ئَّٕ جٌَُ ‪٣‬ؼى ذأؾُجت‪ ٝ ٚ‬جٌُِِّ‪ ٢‬ال ‪٣‬ؼى ذؿُت‪٤‬حض‪ . ٚ‬اشَف ‪ٌٙٛ‬‬
‫حُؼزخٍس ٓٔظؼ‪٘٤‬خ ً رٔؼخٍ ؟‬
‫‪-23‬رٔخًح ‪٣‬ظو َّ‪ ُّ ٞ‬ح‪ٔٗ٩‬خٕ؟‬
‫إٔ حٌُِِّ‪ ٢‬ؿِ ٌء ُِـِث‪ ٝ ٢‬حُـِث‪٠ٌُِِ ًَ ٢‬؟‬ ‫‪ٓ-24‬خًح ‪٣‬ؼ٘‪َّ ٢‬‬
‫‪٢‬؟‬ ‫‪ُٔ-25‬خًح أؽِن ػِ‪ ٠‬حٌُِِّ‪ٝ ٢ًِِّ ٢‬ػِ‪ ٠‬حُـِث‪ ٢‬ؿِث ٌ‬
‫إ ؽز‪٤‬ؼش حٌَُ ‪ ٫‬طظ‪ َ٤‬حُـِء ‪ ٝ‬أٓخ ؽز‪٤‬ؼ‪ ٚ‬حٌُِِّ‪ ٢‬كبٗ‪ٜ‬خ‬ ‫‪َّ -26‬‬
‫طظ‪ َ٤‬رؼ‪ٜ٘٤‬خ ؿِث‪٤‬ش ‪ .‬اشَف ‪ ٌٙٛ‬حُـِٔش؟‬
‫‪-27‬اًح أٍىٗخ إٔ ٗظظ َّ‪٤ًِِّ ٍٞ‬ح ًٌ ك‪ ٖٓ َٜ‬حُؼَ‪ ١ٍٝ‬إٔ ٗـٔغ‬
‫ًخكشَ ؿِث‪٤‬خط‪ ٚ‬ك‪ ٢‬أً‪ٛ‬خٗ٘خ ؟ ُٔخًح ؟‬
‫‪-28‬اًح أٍىٗخ إٔ ٗظظ َّ‪ًُ ٍٞ‬الً ك‪ ٖٓ َٜ‬حُ‪ ُّ٬‬إٔ ٗـٔغ ؿٔ‪٤‬غ‬
‫أؿِحث‪ ٚ‬ك‪ ٢‬حٌُ‪ٖٛ‬؟ ُٔخًح ؟‬
‫‪ٌ٘ٔ٣ َٛ-29‬ي إٔ طؼَف حُٔ ََّ ك‪ ٢‬ػيّ ط٘خ‪ ٢ٛ‬ؿِث‪ّ٤‬خص حٌُِِّ‪ ٢‬؟‬
‫أًًَ‪.ٙ‬‬
‫ص أًزَ ٖٓ حُـِث‪ّ٤‬خص ك‪ٖٓ ٜٞ‬‬ ‫‪ ٖٓ ًَُّ َٛ-31‬حٓظِي ٓؼِ‪ٓٞ‬خ ٍ‬
‫حُؼِٔخء ؟ ُٔخًح؟‬
‫‪ ٞٛ ٖٓ-31‬حُؼخُْ ؟ ‪ُٔٝ‬خًح ؟ ‪ٓ-32‬خ ‪ ٞٛ‬ى‪ ٍٝ‬حُؼِ‪ ّٞ‬حُـِث‪َّ٤‬ش ك‪٢‬‬
‫ٓؼَكش حٌُِِّ‪٤‬خص ؟‬
‫*ػ‪ ِّٖ٤‬جُؿُت‪ ٖٓ ٢‬جٌُِِّ‪ ٢‬ك‪ ٢‬جألٓػِس جُطحُ‪٤‬س‪ :‬حٌُ‪٣ٞ‬ض( ) ٓي‪٘٣‬ش‬
‫حٌُ‪٣ٞ‬ض( ) حُؼخُْ حُؼَر‪ ) (٢‬حٌَُس ح‪ٍ٧‬ػ‪َّ٤‬ش( ) ًظخد ٍؿ ٍَ( )‬
‫حٌُظخد( ) حُشؼَحء( ) ػِٔخء ُز٘خٕ( ) ٓـِْ ح‪َّٓ ٧‬ش ك‪ ٢‬حٌُ‪٣ٞ‬ض(‬
‫) ٓ‪٤‬ي حُش‪ٜ‬يحء( ) حُـِث‪ٌٛ ) (٢‬ح حٌُِِّ‪ ) (٢‬حُـِث‪ ٢‬ح‪٩‬ػخك‪) (٢‬‬
‫حُٔٔـي حٌُز‪ ) (َ٤‬حُِٓخٕ( ) حُؼ٘وخء( ) ؿزَ حُ٘‪ ) (ٍٞ‬ؿخٍ كَحء(‬
‫) كَُىم( ) أشؼخٍ كَُىم( ) ٓل‪ ّٜٞ‬حُو‪ٞ‬ف( )كو‪٤‬وش حُو‪ٞ‬ف(‬
‫)حُش‪٤‬طخٕ( ) ا‪ ) (ْ٤ِ٣‬ح‪ٗ٧‬ز‪٤‬خء ( ) آٓ‪٤‬خ( ) حُشْٔ( )‬

‫أْثِس ق‪: ٍٞ‬‬


‫*جُؿُت‪ ٢‬جإل‪ٞ‬حك‪:٢‬‬
‫‪ ٢‬ح‪٩‬ػخك‪ ٢‬؟‬‫‪-33‬ػَِّف حُـِث َّ‬
‫‪-34‬أًًَ ٓؼخٍ طز‪ ٖٓ ِّٖ٤‬ه‪٤ً ُٚ٬‬ل‪َّ٤‬ش ا‪٣‬ـخى حٌُِِّ‪٤‬خص حُٔظِِٔٔش‬
‫رؼؼ‪ٜ‬خ ك‪ٞ‬م حُزؼغ ‪ ٖٓٝ‬ػ َّْ ر‪ ِّٖ٤‬حُـِث‪٤‬خص ح‪٩‬ػخك‪٤‬ش حُلخطِش ؟‬
‫‪ُٔ-35‬خًح ٓ ِّٔ َ‪ ٢‬حُـِث‪ ٢‬ح‪٩‬ػخك‪ ٢‬ؿِث‪َّ٤‬خً؟‬
‫‪ ٢‬اػخك ٌّ‪ ٢‬أ‪٣‬ؼخ ً ؟ ُٔخًح ؟‬ ‫‪ َٛ-36‬حُـِث‪ ٢‬حُلو‪٤‬و‪ ٞٛ ٢‬ؿِث ٌ‬
‫*جُٔط‪ٞ‬ج‪ٝ ٢٠‬جٌُٔٗي‪:‬‬
‫‪ٓ-37‬خًح ‪٣‬ؼ٘‪ ٖٓ ٢‬حٌُِِّ‪ ٢‬حُٔظ‪ٞ‬حؽت ؟ ‪ٓٝ‬خ ‪ ٞٛ‬حُظ‪ٞ‬حؽئ ؟‬
‫‪-37‬ػَِّف حٌُِِّ‪ ٢‬حُٔشٌي ؟‬
‫‪-38‬أًًَ أٗلخء حُظلخ‪ٝ‬ص ك‪ ٢‬حٌُِِّ‪ ٢‬حُٔشٌي ؟‬
‫إ حُظلخ‪ٝ‬ص ك‪ ٢‬حٌُِِّ‪ ٢‬حُٔشٌي ‪ ٌٕٞ٣ ٫‬ا‪ ّ٫‬ك‪ ٢‬شت ‪ٝ‬حكي‬ ‫‪َّ -39‬‬
‫‪ ٞٛٝ‬حٌُٔخٍ ‪ٝ‬حُ٘وض‪ .‬اشَف ًُي ‪ٝ‬أًًَ حُٔزذ ؟‬
‫‪ٓ-41‬خ ‪ ٞٛ‬حُلَم ر‪ٓ ٖ٤‬خ ر‪ ٚ‬حُظلخ‪ٝ‬ص ‪ٓٝ‬خ ك‪ ٚ٤‬حُظلخ‪ٝ‬ص ؟‬
‫‪86‬‬
‫‪ٓ-41‬خ ‪ ٞٛ‬حَُُّٔ ك‪ ٢‬كظ‪ ٍٞ‬حُظشٌ‪٤‬ي ك‪ ٢‬ح‪٧‬ػَحع ى‪ٕٝ‬‬
‫حُـ‪ٞ‬ح‪ َٛ‬؟‬
‫ػ‪ ِّٖ٤‬جُٔط‪ٞ‬ج‪٠‬ة ‪ٝ‬جٌُٔٗي‪:‬‬
‫حُ٘‪ ) (ٍٞ‬حُظِٔش ( ) حُط‪ ) ( ٍٞ‬حٌُظخد( ) حٌُ‪٣ٞ‬ظ‪ ) (٢‬حُـٔخٍ( )‬
‫حُ٘خكٌس( ) حُلَّ( ) حُ٘خؽن( ) حُلِْ( )ح‪ٔ٣٩‬خٕ ( )حُ٘خٍ( )‬

‫أؾد ػِ‪ ٠‬جألْثِس جُطحُ‪٤‬س‪:‬‬


‫ْ‬
‫طظ‪ ٍٞ‬حُ٘ٔذ ح‪ٍ٧‬رؼش ر‪ ٖ٤‬ؿِث‪ ٖ٤٤‬؟ ُٔخًح؟ ‪ٓ-2‬خ‬ ‫ُّ‬ ‫‪ٌٖٔ٣ َٛ-1‬‬
‫‪ ٢ٛ‬حُ٘ٔذ ح‪ٍ٧‬رؼش ‪ُٔٝ‬خًح طخٍص أٍرؼش؟ ‪-3‬ػَِّف ً‪ٖٓ ً٬‬‬
‫حُ٘ٔذ ح‪ٍ٧‬رؼش؟ ‪-4‬أًًَ أٓؼِش أٍرؼش ُ٘ٔزش حُظزخ‪ٖ٣‬؟‬
‫‪-5‬أًًَ أٓؼِش أٍرؼش ُ٘ٔزش حُظٔخ‪١ٝ‬؟ ‪ َٛ-6‬حُ٘ٔزش ر‪ٓ ٖ٤‬ل‪٢ٜٓٞ‬‬
‫جُٔكحٍ ‪ ٝ‬جُٔٔط٘غ ‪ ٢ٛ‬حُظٔخ‪ ١ٝ‬؟ ُٔخًح؟‬
‫‪ُٔ-7‬خًح ٓٔ‪٤‬ض ٗٔزش حُؼٔ‪ ٝ ّٞ‬حُوظ‪ٞ‬ص حُٔطِن ر‪ٌٜ‬ح ح‪ْٓ٩‬؟‬
‫‪ُٔ-8‬خًح ٓٔ‪َّ٤‬ض حُؼٔ‪ ٝ ّٞ‬حُوظ‪ٞ‬ص ٖٓ ‪ٝ‬ؿ‪ ٚ‬ر‪ٌٜ‬ح ح‪ ْٓ٩‬؟‬
‫‪ٗ ُٞ-9‬ظَٗخ اُ‪ ٠‬حُؼٔ‪ ٝ ّٞ‬حُوظ‪ٞ‬ص ٖٓ ‪ٝ‬ؿ‪ُ ٚ‬ؼَك٘خ أَّٗ‪٣ ٚ‬شظَٔ‬
‫ػِ‪ ٠‬حُ٘ٔذ حُؼ‪٬‬ػش حُٔخػ‪٤‬ش اشَف ‪ٌٛ‬ح ح‪ َٓ٧‬رخُظلظ‪ٓ َ٤‬غ‬
‫ح‪ٓ٩‬ظؼخٗش رخ‪ٓ٧‬ؼِش؟ ‪-11‬حُلظَ ك‪ ٢‬حُ٘ٔذ ح‪ٍ٧‬رؼش كظ ٌَ ػوِ‪٢‬‬
‫اشَف ًُي؟ ‪-11‬ر‪ ِّٖ٤‬حُ٘ٔزش حُٔ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ىس ر‪ ٖ٤‬حٌُِ‪ّ٤‬خص ح‪٥‬ط‪٤‬ش‪:‬حُ٘خّ ‪ٝ‬‬
‫ٓ‪ - ٨‬حُؼلَّش ‪ ٝ‬حُشـخػش ‪-‬حُط‪ٝ ٍٞ‬حُؼَع ‪ -‬ح‪٧‬ى‪٣‬ذ ‪ ٝ‬حُوط‪٤‬ذ ‪-‬‬
‫حُظزخ‪ٝ ٖ٣‬حُظٔخ‪ - ١ٝ‬حُوِذ ‪ ٝ‬حُؼوَ ‪ -‬حُؼِْ ‪ ٝ‬حُلظ‪ - ٢ُٞ‬حُظظ‪ٍٞ‬‬
‫حُظظ‪ ٝ ٍٞ‬حُظظي‪٣‬ن ‪ -‬ح‪ٔٗ٩‬خٕ ‪ ٝ‬حُـَٔ ‪ -‬حُظَحد ‪ٝ‬‬ ‫ُّ‬ ‫‪ٝ‬حُ٘ظَ‪- ١‬‬
‫حُطخ‪ - َٛ‬حُيّ ‪ ٝ‬حُ٘ـْ ‪ -‬حٌُِذ ‪ٝ‬حُ٘ـْ‪ -‬حُ‪ٍٞ‬ى ‪ ٝ‬ح‪٧‬كَٔ ‪-‬‬
‫حُٔ٘و‪ٝ ٍٞ‬حُٔشظَى ‪ -‬حُٔـخُ ‪ٝ‬حُلو‪٤‬وش ‪-‬حُي‪ُ٫‬ش حُِلظ‪٤‬ش ‪ٝ‬‬
‫ح‪ُ٩‬ظِحٓ‪٤‬ش ‪ -‬حُ٘‪ ٝ ٍٞ‬حُظِٔش ‪-‬اٗظظخٍ ‪ ٝ‬ػزخىس ‪ -‬ػخُْ ‪ٓ ٝ‬ئٖٓ ‪-‬‬
‫طو‪ ٝ ٟٞ‬ا‪٣‬ؼخٍ ‪ٓ -‬ظَّو‪ُٓ ٝ ٢‬ئػَِ ‪ -‬ػِْ ‪ُٛ ٝ‬ي ‪ -‬ػخُْ ‪ُ ٝ‬ح‪ٛ‬ي‪-‬ىحثَس‬
‫‪َٓ ٝ‬رَّغ ‪ًِٔ -‬ش ‪ ٝ‬أىحس ‪ًَّ َٓ -‬ذ ‪ٗ ٝ‬خهض ‪ -‬هزَ ‪ ٝ‬اٗشخء ‪-‬أٓ‪ٞ‬ى ‪ٝ‬‬
‫كُِ‪.ٞ‬‬

‫*أْثِس ػح َّٓس ك‪ ٢‬جٌُِ‪٤‬حش جُهٔٓس‪:‬‬


‫‪ٓ-1‬خ ‪ ٞٛ‬ى‪ ٍٝ‬حٌُِِّ‪٤‬خص حُؤٔش رخُ٘ٔزش اُ‪ٓ ٠‬زلغ جُٔؼ ٍِّف ؟‬
‫‪٤ً-2‬ق ٗشؤص حٌُِ‪ّ٤‬خص حُؤٔش ؟‬
‫‪-3‬ػَِّف حُ٘‪ٞ‬ع ؟‬
‫‪ٓ-4‬خ ‪ ٞٛ‬حُـْ٘ ‪ٓٝ‬خًح ‪٣‬ؼ٘‪ ٢‬أَّٗ‪ ٚ‬حُـِء ح‪٧‬ػْ ُِ٘‪ٞ‬ع ؟‬
‫‪ٓ-5‬خ ‪ ٞٛ‬حُلظَ ‪ٓٝ‬خًح ‪٣‬ؼ٘‪ ٢‬أَّٗ‪ ٚ‬حُـِء حُٔٔخ‪ُِٞ٘ ١ٝ‬ع ؟‬
‫‪-6‬ػَِّف حُؼَع حُؼخّ ‪ٝ‬حُؼَع حُوخص ؟‬
‫‪ ٢ُٔٓ َْ ُ-7‬حُؼَع حُؼخّ ػَػخ ً ‪ ٢ِّٔ ُٓ َْ ُٝ‬ػخٓخ ً ؟‬
‫‪-8‬أًًَ ح‪ٓ٧‬جِش حُظِّ‪ ٖٓ ٢‬ه‪ُٜ٬‬خ ‪ٌ٘٘ٔ٣‬خ حُ‪ٞ‬ط‪ ٍٞ‬اُ‪ٓ ٠‬ؼَكش‬
‫حُ٘‪ٞ‬ع ‪ٝ‬حُـْ٘ ‪ٝ‬حُلظَ؟‬
‫‪ٓ-9‬خًح ٗؼ٘‪ ٖٓ ٢‬حُلو‪٤‬وش ؟‬
‫‪ٓ-11‬خ ‪ ٞٛ‬حُلَم ر‪ ٖ٤‬حٌُحط‪ٝ ٢‬حُؼَػ‪ ٢‬؟‬
‫‪ ٢ِّٔ ُٓ َْ ُ-11‬حٌُحط‪ً ٢‬حط‪٤‬خ ً ‪ٝ‬حُؼَع ػَػ‪٤‬خ ً ‪ٓ ٝ‬خ ‪ ٞٛ‬ؽَف‬
‫حُ٘ٔزش حُٔٔظلخىس ٖٓ حُ‪٤‬خء ؟‬
‫إٔ حٌُحط‪ ٞٛ ٢‬حُٔلٔ‪ًٌُٝ ٍٞ‬ي حُؼَع‬ ‫‪ٓ-12‬خًح ٗؼ٘‪ ٖٓ ٢‬ه‪ُ٘ٞ‬خ َّ‬
‫؟ أًًَ ٓؼخ‪ٌُُ ً٫‬ي ؟‬
‫‪88‬‬
‫‪-13‬حًًَ ٓٔ‪ِ٤‬حص حٌُحط‪ ٢‬؟‬
‫‪٣ ٫ َْ ُ-14‬لظخؽ حٌُحط‪ ٢‬ك‪ ٢‬ػز‪ٞ‬ط‪ُِٞٔ ٚ‬ػ‪ٞ‬ع اُ‪ ٠‬ىُ‪ٝ َ٤‬رَ‪ٛ‬خٕ؟‬
‫‪ٓ-15‬خًح ٗؼ٘‪ ٖٓ ٢‬ه‪ُ٘ٞ‬خ إٔ حٌُحط‪ ٢‬ؿ٘ ٌّ‪ ٢‬ػٖ حُٔزذ؟‬
‫‪ُٔ-16‬خًح ‪ ٫‬طٌ‪ ٕٞ‬حُلظ‪ ٍٞ‬حُٔ٘طو‪٤‬ش ‪ ٢ٛ‬حُلظ‪ ٍٞ‬حُلو‪٤‬و‪٤‬ش ؟‬
‫‪ٓ-17‬خ ‪ ٞٛ‬حُشز‪ ٚ‬حُٔ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى ر‪ ٖ٤‬حُؼَع حُؼخّ ‪ٝ‬حُـْ٘ ؟‬
‫‪ٓ-18‬خ ‪ ٞٛ‬حُشز‪ ٚ‬حُٔ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى ر‪ ٖ٤‬حُؼَع حُوخص ‪ ٝ‬حُلظَ ؟‬

‫أْثِس ػح َّٓس‪:‬‬
‫‪ُٔ-1‬خًح طخٍ ٓزلغ حُٔؼَِّف ٗظ‪٤‬ـش ُـٔ‪٤‬غ ح‪٧‬رلخع حُٔخروش ؟‬
‫‪ٓ-2‬ظ‪ٔ٣ ٠‬ؤٍ ح‪ٔٗ٩‬خٕ ػٖ ح‪٧‬ش‪٤‬خء؟‬
‫‪ٓ-3‬خ ًح ‪٣‬ظ‪ٞ‬هَّغ ح‪ٔٗ٩‬خٕ ٖٓ أٓجِظ‪ ٚ‬ػٖ حُٔلخ‪ْ٤ٛ‬؟‬
‫‪ٓ-4‬خ ‪ ٞٛ‬حَُٔ ك‪ ٢‬أ‪َّ٤ٔٛ‬ش حُظؼَ‪٣‬ق ك‪ٓ ٢‬خثَ حُؼِ‪ ّٞ‬؟‬
‫ط٘‪ٞ‬ع ح‪ٓ٧‬جِش ُي‪ ٟ‬ح‪ٔٗ٩‬خٕ؟‬‫‪ٓ-5‬خ حُيُ‪ َ٤‬ػِ‪ُّ ٠‬‬
‫‪ٓ-6‬ظ‪ٔ٣ ٠‬ظؼَٔ ح‪ٔٗ٩‬خٕ ًِٔش ٓح حًًَ ٓخ حُشخٍكش ‪ٓٝ‬ح حُلو‪٤‬و‪٤‬ش؟‬
‫‪ٓ-7‬ظ‪ٔ٣ ٠‬ظؼَٔ حُٔخثَ أىحس (‪ )َٛ‬؟‬
‫‪ٓ-8‬خ ‪ ٞٛ‬حُلَم ر‪ َٛ ٖ٤‬حُزٔ‪٤‬طش ‪ َٛٝ‬حَُٔ ًَّزش ‪ٝ ،‬أًًَ حُٔزذ‬
‫ك‪ ٌٙٛ ٢‬حُظٔٔ‪٤‬ش ؟‬
‫‪ٓ-9‬ظ‪ ٠‬طُٔظويّ أىحس (ُِ َْ) ‪ٝ‬حًًَ ٓ‪ٍٞ‬ى‪ ١‬حٓظؼٔخُ‪ٜ‬خ ؟‬
‫‪-11‬أًًَ رؼغ ح‪٧‬ى‪ٝ‬حص حُٔٔظويٓش ك‪ ٢‬ح‪ٓ٧‬جِش حُلَػ‪َّ٤‬ش ؟‬
‫‪ٓ-11‬خ ‪ ٢ٛ‬أ‪َّ٤ٔٛ‬ش حُٔ٘طن ك‪ ٢‬ح‪٩‬ؿخرش ػِ‪ ٠‬ح‪ٓ٧‬جِش؟‬
‫‪ٓ-12‬خ ‪ ٞٛ‬حُلَم ر‪٤ً ٖ٤‬ق ‪ ٌٕٞ٣‬حُظلٌ‪َ٤‬؟ رَ ً‪٤‬ق ‪٘٣‬زـ‪ ٢‬إٔ‬
‫‪ ٌٕٞ٣‬حُظلٌ‪َ٤‬؟‬
‫‪ٓ-13‬خ ‪ ٞٛ‬حُلي ‪ٓٝ‬خ ‪ ٞٛ‬حَُْٓ ؟‬
‫‪ٓ-14‬خ ‪ ٞٛ‬حُل ّي حُظخّ ‪ٓٝ‬خ ‪ ٞٛ‬حُلي ُ٘خهض؟‬
‫‪ٓ-15‬خ ‪ ٞٛ‬حَُْٓ حُظخّ ‪ٓٝ‬خ ‪ ٞٛ‬حَُْٓ حُ٘خهض ؟‬
‫‪-16‬أًًَ حُشَحثؾ حُؤٔش ُِظؼَ‪٣‬ق؟‬

‫القضايا‬
‫و‬
‫أحكاهها‬

‫ذْٓ هللا جٍُقٖٔ جٍُق‪ْ٤‬‬


‫انقضبٌب‬

‫‪91‬‬
‫ٌخ جُؼحُٔ‪ ٖ٤‬غْ جُ‪ٛ‬الز ‪ٝ‬جُٓالّ ػِ‪ ٠‬أٍٖف جألٗر‪٤‬حء‬ ‫جُكٔى هلل ّ‬
‫‪ٝ‬جٍُِْٔ‪ٝ ٖ٤‬أًَٔ جُٓلٍجء جُٔوٍذ‪ٓ ٖ٤‬كٔ ٍى ‪ٝ‬آُ‪ ٚ‬جُط‪٤‬ر‪ٖ٤‬‬
‫جُطح‪. ٖ٣ٍٛ‬‬
‫رؤٕ ٓ‪َّٔ ٜ‬ش حُٔ٘طن ‪ ٢ٛ‬ر‪٤‬خٕ ؽَ‪٣‬وش حُظلٌ‪ َ٤‬حُظل‪٤‬ق ك‪٢‬‬ ‫هِ٘خ َّ‬
‫حُظظ‪ٝ ٍٞ‬حُظظي‪٣‬ن ‪ٝ‬هي طليػ٘خ ػٖ هظ‪ٞ‬ص حُظلٌ‪َ٤‬‬ ‫ُّ‬ ‫حُٔـخُ‪ٖ٤‬‬
‫حُظظ‪ٍٞ‬حص ك‪ ٢‬حُؤْ ح‪ ٖٓ ٍَّٝ ٧‬أرلخع حُٔ٘طن ‪ٝ‬أ ّٓخ‬ ‫ُّ‬ ‫ك‪ٗ ٢‬طخم‬
‫حُؤْ حُؼخٗ‪ ٢‬ك‪٤‬وظض رز‪٤‬خٕ أِٓ‪ٞ‬د حُظلٌ‪ َ٤‬حُظل‪٤‬ق ك‪ٓ ٢‬ـخٍ‬
‫حُظظي‪٣‬وخص ‪ٓ ٢ٛٝ‬زخكغ حُلـَّش ‪ٝ‬حُزَ‪ٛ‬خٕ ‪ٝ ،‬رٔخ َّ‬
‫إٔ حُلـَّش‬
‫طظٌ َّ‪ ٖٓ ٕٞ‬هؼخ‪٣‬خ ك‪٘٤‬زـ‪ ٢‬إٔ ٗظل َّيع ػ٘‪ٜ‬خ ٓو َّيٓش ُ‪ٓ٪‬ظي‪ٍ٫‬‬
‫ك٘و‪:ٍٞ‬‬
‫جُركع ػٖ جُو‪ٟ‬ح‪٣‬ح‪٣‬شظَٔ ػِ‪ ٠‬أٓ‪ ٍٞ‬ػ‪٬‬ػش ‪:‬‬
‫جألٍٓ جأل‪ : ٍٝ‬طؼَ‪٣‬ق حُوؼ‪٤‬ش‬
‫جألٍٓ جُػحٗ‪ : ٢‬طؤ‪ ْ٤‬حُوؼ‪٤‬ش‬
‫جألٍٓ جُػحُع ‪ :‬أكٌخّ حُوؼخ‪٣‬خ‬
‫األيش األ َّول‬
‫تؼشٌف انقضٍَّخ‬
‫حُوؼ‪٤‬ش ‪ ٢ٛ‬حُوزَ ‪ٝ‬هي طليػ٘خ ػ٘‪ ٚ‬ك‪ ٢‬حُؤْ ح‪ ٖٓ ٍٝ٧‬حُٔ٘طن‬
‫‪ٝ‬هِ٘خ رؤَّٗ‪: ٚ‬‬
‫{جًٍُٔد جُطحّ جًُ‪ٛ٣ ١‬ف إٔ ٗ‪ٛ‬ل‪ ٚ‬ذحُ‪ٛ‬ىم أ‪ ٝ‬جًٌُخ }‬
‫‪ٌٛ ٝ‬ح حُظؼَ‪٣‬ق ك‪٤‬غ حشظٔخُ‪ ٚ‬ػِ‪ ٠‬حُـْ٘ حُوَ‪٣‬ذ ‪ٝ‬حُوخطَّش ك‪ٜٞ‬‬
‫طؼَ‪٣‬ق ىه‪٤‬ن ٓ٘طو‪ ٞٛٝ ٢‬حَُْٓ حُظّخّ َّ‬
‫‪ ٕ٧‬جًٍُٔد جُطّحّ حًٌُٔ‪ٍٞ‬‬
‫ك‪ ٢‬حُظؼَ‪٣‬ق ‪٣‬شَٔ حُوزَ ‪ٝ‬ح‪ٗ٩‬شخء ك‪ ٜٞ‬ؿْ٘ ‪ ٝ‬جًُ‪ٛ٣ ١‬ف إٔ‬
‫ٗ‪ٛ‬ل‪ ٚ‬ذحُ‪ٛ‬ىم ‪ٝ‬جًٌُخ ‪ ٞٛ‬ػَع هخص أ‪ ٝ‬هخطّ‪٣ َّٚٗ٧ ٚ‬وظض‬
‫رخُوؼ‪٤‬ش ‪ٝ‬حُوزَ ‪ُ٣ٝ‬ز ِؼي ػٖ حٌُ‪ٓ ََّ ً ٖٛ‬خ ٓ‪ٞ‬ح‪ٛ‬خ ‪ ،‬كخ‪ٗ٩‬شخء‬
‫حُٔشظَى ٓغ حُوزَ ك‪ ٢‬حُـْ٘ أ‪ ٝ‬حُؼَع حُؼخّ هي هَؽ ػٖ‬
‫حُظؼَ‪٣‬ق ر‪ٌٜ‬ح حُو‪٤‬ي ‪ ٕ٧‬حُظ‪ٞ‬ط‪٤‬ق رخُظيم ‪ٝ‬حٌٌُد ُ‪ٖٓ ْ٤‬‬
‫ػ‪ٞ‬حٍع ح‪ٗ٩‬شخء‪.‬‬
‫‪ًٛ‬ج ‪ ُٞٝ‬هِ٘خ رؤٕ جًٍُٔد جُطحّ ُ‪ ٞٛ ْ٤‬ؿ٘ٔخ ً رَ رُِٔ٘ش حُـْ٘‬
‫أ‪َ ١‬ػ ََعٌ ػخّ ًٔخ ‪ ٞٛ‬ح‪ٍ٧‬كؾ ك‪ ٌٕٞ٤‬حُظؼَ‪٣‬ق ك‪٘٤‬ج ٌٍ ٖٓ حَُْٓ‬
‫حُ٘خهض ‪ ٫‬حُظخّ ‪ٓ ٌُٖٝ .‬غ ًُي ‪٘٣‬زـ‪ ٢‬إٔ ٗؼ‪٤‬ق اُ‪ٌٛ ٠‬ح‬
‫حُظؼَ‪٣‬ق ًِٔشَ ًُجض‪ ٚ‬ك٘و‪ ٍٞ‬حُوؼ‪٤‬ش ‪: ٢ٛ‬‬
‫‪ٛ٣‬ف إٔ ٗ‪ٛ‬لَ‪ ٚ‬ذحُ‪ٛ‬ىم أ‪ ٝ‬جًٌُخ ًُجض‪}ٚ‬‬ ‫ُّ‬ ‫د جُطحّ جًُ‪١‬‬ ‫{ جُ ُٔ ٍَ ًّ ُ‬
‫‪ٝ‬كخثيس ‪ٌٛ‬ح حُو‪٤‬ي ‪ ٢ٛ‬أَّٗ‪ ٚ‬ر‪ٞ‬حٓطظ‪ٗ ٚ‬لٖ ُٗ ْو َِؽ ؿٔ‪َ ٤‬غ ح‪ٗ٩‬شخثخص‬
‫كبٕ ‪ٌٛ‬ح حُظ‪ٞ‬ط‪٤‬ق ‪٫‬‬ ‫حُظ‪ُ٣ ٢‬ظ‪ ُْ َّٛٞ‬طَ‪ٞ‬ط‪٤‬لُ‪ٜ‬خ رخُظيم أ‪ ٝ‬حٌٌُد َّ‬
‫رؤَٓ آه ََ ٓيُ‪ٗ٪ُ ٍٍ ٞ‬شخء رخُي‪ُ٫‬ش ح‪ُ٩‬ظِحٓ‪٤‬ش ‪.‬‬‫ٍ‬ ‫رٌحط‪ٜ‬خ رَ‬
‫ض‪٤ٞٞ‬ف يُي‪:‬‬
‫ُ‪ ٞ‬إٔ ح‪ٔٗ٩‬خٕ حُؼخُِْ رخُلو‪َٓ ٚ‬ؤٍَ ػٖ ٓل‪ ّٜٞ‬حًُِ‪ٞ‬س ؟ أ‪ٓ ٝ‬ؼ٘‪٠‬‬
‫حُـ‪ٞ‬حد ٗو‪ ٍٞ‬إ ‪ٌٛ‬ح حُٔخثَ ‪ٌٌ٣‬د‬
‫َ‬ ‫ف‬‫ؼَ ُ‬‫حُـ‪ٜ‬خى ؟ كٔخىحّ أَّٗ‪ِ َ٣ ٚ‬‬
‫إٔ حُـخ‪ٓ َٛ‬ؤٍ رظِي ح‪ٓ٧‬جِش ٗو‪ ٍٞ‬اَّٗ‪٣ ٚ‬ظيم !!‬ ‫‪ٝ..‬أ ّٓخ ُ‪َّ ٞ‬‬
‫إٔ طلظ‪ ٢‬حُظيم ‪ٝ‬حٌٌُد هي شِٔظخ ح‪ٗ٩‬شخء أ‪٣‬ؼخ ً كٔخ‬ ‫كخُٔ‪٬‬كع َّ‬
‫‪ ٞٛ‬حُل َّ اًحً ؟‬
‫إ ه‪٤‬ي ًُجض‪ ٚ‬هي أهَؽ ح‪ٗ٩‬شخء ػٖ حُظؼَ‪٣‬ق ٓ‪ٜٔ‬خ ًخٕ ‪َّ ،‬‬
‫‪ٕ٧‬‬ ‫َّ‬
‫حُظيم ‪ ٝ‬حٌٌُد حُ ٌَ‪ُٝ ْٖ٣‬طق ر‪ٜٔ‬خ ح‪ٗ٩‬شخء ُْ ‪ٌٗٞ٣‬خ ٌُحص‬
‫ُ‪ٞ‬طق رخُظيم أ‪ٝ‬حٌٌُد أط‪ ً٬‬رَ ُ‪ْ٤‬‬ ‫ُ‬ ‫‪ ٕ٧‬ح‪ٗ٩‬شخء ‪٣ ٫‬‬ ‫ح‪ٗ٩‬شخء َّ‬
‫م أ‪ٝ‬حٌٌُدُ ك‪ ٢‬ح‪ٗ٩‬شخء‬ ‫ُ‪ ٚ‬هخرِ‪٤‬ش حُظ‪ٞ‬ط‪٤‬ق ر‪ٜٔ‬خ كخًحً حُظي ُ‬
‫أَٓ آهَ ‪:ٞٛٝ‬‬ ‫‪َ٣‬ؿؼخٕ اُ‪ٍ ٠‬‬

‫‪92‬‬
‫هخٍؽ رؤٕ ‪ٌٛ‬ح ح‪ٔٗ٩‬خٕ حُٔخثَ ػخُ ٌْ‬ ‫ٍ‬ ‫أَٓ‬
‫أٗ٘خ َػ َِك٘خ ‪ ٖٓٝ‬ه‪ٍ ٍ٬‬‬
‫إٔ ح‪ٓ٩‬ظل‪ٜ‬خّ حٌُ‪ ٞٛ ١‬ؽِذ‬ ‫‪ٝ‬ك‪ٗ ٢‬لْ حُ‪ٞ‬هض ‪َٔ٣‬ؤٍ ‪ٗٝ‬ؼِْ أ‪٣‬ؼخ ً َّ‬
‫حُل‪٣ ٫ ْٜ‬ظق ا‪ٓ ّ٫‬غ حُـ‪ َٜ‬رخُ‪ٞ‬حهغ كل‪٘٤‬ج ٌٍ هِ٘خ اَّٗ‪ً ٚ‬خًد أ‪١‬‬
‫د ‪ٝ‬إ ًخٕ ه‪-ُٚٞ‬كظ‪ ٠‬ك‪ ٌٙٛ ٢‬حُظ‪ٍٞ‬س‪ -‬ك‪٢‬‬ ‫ُٓحُٕ قحُ‪ُٔ ٚ‬خٕ ًٌ ٍ‬
‫ك ِّي ٗلٔ‪ ٌٖٔ٣ ٫ ٚ‬إٔ ‪٣‬ظظق رخُظيم ‪ٝ‬حٌٌُد ‪ٝ‬رؼزخٍس أهَ‪ٟ‬‬
‫‪ٌٌ٣ ٞٛ‬د ك‪ ٢‬حُوزَ حٌُ‪ ١‬ر‪ َّٚ٘٤‬رِٔخٕ كخُ‪ ٞٛٝ ٚ‬أٗح ؾح‪. َٛ‬‬
‫كخُوؼ‪٤‬ش حُظ‪ ٢‬أٓظُل‪٤‬يص ٖٓ ح‪ٗ٩‬شخء ‪ِِٓ َُٝ‬ظ‪ ٚ‬ح‪ٗ٩‬شخء رخُي‪ُ٫‬ش‬
‫ح‪ُ٩‬ظِحٓ‪٤‬ش ‪ً ٢ٛ‬خًرش ‪ ٫‬ح‪ٗ٩‬شخء ك‪ ٢‬ك ِّي ٗلٔ‪ٓ ٚ‬غ ؿغِّ حُ٘ظَ ػٖ‬
‫طِي حُوؼ‪َّ٤‬ش‪.‬‬
‫‪ًٌُٝ‬ي ُ‪ ٞ‬طَّٔ٘‪ ٠‬إٔ ‪ ٌٕٞ٣‬ػخُٔخ ً ‪ ٞٛٝ‬ػخُْ رخُلؼَ أ‪ ٝ‬طَّٔ٘‪ ٠‬إٔ‬
‫‪ ٕ٧‬حُظٔ٘‪٣ ٢‬يٍُّ‬‫‪ ٌٕٞ٣‬شخرخ ً ‪ ٞٛٝ‬شخدٌ ٗو‪ ٍٞ‬أٗ‪ً ٚ‬خًد ‪ًُٝ ،‬ي َّ‬
‫رخُي‪ُ٫‬ش ح‪ُ٩‬ظِحٓ‪٤‬ش ػِ‪ ٠‬هؼ‪٤‬ش هزَ‪٣‬ش ‪ٔٓ -‬ظلخىس ٖٓ ُٔخٕ حُلخٍ‬
‫‪ ٫‬حُوخٍ ‪ٓ -‬يُ‪ُُٜٞ‬خ إٔ ‪ٌٛ‬ح ح‪ٔٗ٩‬خٕ كخه ٌي ُ‪ٌٜ‬ح حُشت ‪ٌٖ٣ ُْ ُٞ ٚٗ٧‬‬
‫كخهيحً كِٔخًح ‪٣‬ظٔ٘خ‪ ٙ‬اًحً ‪ ،‬كَ٘ح‪ ٙ‬شخرخ ً ‪٣ ٞٛٝ‬ظَّٔ٘‪ًُ ٠‬ي كُ٘ ْ٘ ِٔذُ حُ‪ٚ٤‬‬
‫خ ًخًرشٌ ‪،‬‬ ‫حٌٌُد ‪ ،‬أ‪ ١‬حُـِٔش حُوزَ‪٣‬ش حُوخثِش أٗ٘‪ُٓ ٠‬صُ ذٗح ٍ‬
‫‪ٝ‬أ‪٣‬ؼخ اًح هِ٘خ أٗ‪ ٚ‬طخىم ٗؼ٘‪ ٢‬ر‪ ٚ‬حُوؼ‪٤‬ش حُٔٔظلخىس ٖٓ ح‪ٗ٩‬شخء‬
‫رخُي‪ُ٫‬ش ح‪ُ٩‬ظِحٓ‪٤‬ش ‪ ٞٛٝ‬أَّٗ‪ً ٚ‬ر‪ٝ ٌٍ ٤‬أ ّٓخ حُظٔ٘‪ ٢‬ك‪ ٢‬ك ِّي ًحط‪٫ ٚ‬‬
‫‪ ٌٕٞ٣‬طخىهخ ً ‪ً ٫ٝ‬خًرخ ً ‪.‬‬
‫غ َّْ ال ‪٣‬هل‪ ٠‬إَّٔ حُوؼ‪ٍ ٚ٤‬رٔخ طٌ‪ ٕٞ‬ؿِٔش آٔ‪٤‬ش ٓ‪ٞ‬حء ىهَ ػِ‪ٜ٤‬خ‬
‫إ ‪ٝ‬أه‪ٞ‬حط‪ٜ‬خ أ‪ٍٝ ،٫ ٝ‬رَّٔخ‬ ‫أكي ح‪٧‬ى‪ٝ‬حص ٓؼَ ‪ً :‬خٕ ‪ٝ‬أه‪ٞ‬حط‪ٜ‬خ أ‪ّ ٝ‬‬
‫طٌ‪ ٕٞ‬ؿِٔش كؼِ‪٤‬ش ‪ٝ‬حُٔ‪ ّْ ٜ‬أٗ‪ٜ‬خ طظٌ َّ‪ ٖٓ ٕٞ‬ػ٘خطَ حُ‪ُٓ٬‬ش ُز٘خث‪ٜ‬خ‬
‫ًٔخ ٓ‪٤‬ؤط‪.٢‬‬
‫األيش انخبًَ‬
‫أقضبو انقضٍَّخ‬
‫انحًهٍخ وانششطٍَّخ‬
‫‪ٌٛٝ‬ح حُظؤ‪٣ ْ٤‬ظٔل َ‪ ٍٞ‬ػِ‪ ٠‬حُ٘ٔزش كوؾ ‪ ،‬كبًح ًخٗض ‪ ٌٙٛ‬حُ٘ٔزش‬
‫‪ٔٗ ٢ٛ‬زشَ كٔ ٍَ كخُوؼ‪٤‬ش طٔٔ‪ ٠‬هؼ‪٤‬ش كِٔ‪٤‬ش ‪ٝ‬اًح ًخٗض ٗٔزش‬
‫اشظَحؽ طٌ‪ ٕٞ‬حُوؼ‪٤‬ش هؼ‪٤‬ش شَؽ‪٤‬ش ‪.‬‬
‫جُكِٔ‪َّ٤‬س‪:‬‬
‫{‪ ٢ٛ‬جُو‪َّ٤ٟ‬س جُط‪ُ ٢‬قٌْ ك‪ٜ٤‬ح ذػر‪ٞ‬ش ٖ‪ٍ ٢‬ء ُٗ‪ٍ ٢‬ء أ‪ٗ ٝ‬ل‪ ٚ٤‬ػ٘‪}ٚ‬‬
‫‪ُٔٝ‬ؼَكش كو‪٤‬وش ‪ٌٛ‬ح حُظؼَ‪٣‬ق ‪٘٣‬زـ‪ ٢‬إٔ ٗؼَف ً‪٤‬ل‪َّ٤‬شَ ر٘خء حُوؼ‪َّ٤‬ش‬
‫حُلِٔ‪٤‬ش ‪ ٢ٛٝ‬إٔ ٗؼغ ك‪ً٘٘ٛ ٢‬خ ٓ‪ٞ‬ػ‪ٞ‬ػخ ً ٓخ أ‪ٗ ١‬ظظ‪ ٍٙٞ‬ػْ‬
‫ٗلَٔ ػِ‪ ٚ٤‬أَٓحً ٓظظ َّ‪ٍٞ‬حً آهَ ‪ٝ‬رٌى ٗظ٘غ هؼ‪َّ٤‬شً كل‪ ٢‬ه‪ُ٘ٞ‬خ‬
‫ػِ ٌّ‪ ٢‬ؿخٌُْ ٗظظ‪ٓ ٍٞ‬ل‪ ّٜٞ‬ػِ ٍّ‪ٗٝ ٢‬ؼؼ‪ ٚ‬ك‪ً٘٘ٛ ٢‬خ ػْ ٗظظ‪ٍٞ‬‬
‫ٓل‪ ّٜٞ‬حُـِ‪ ّٞ‬ك٘ٔ٘ي‪َٗٝ ٙ‬رط‪ ٚ‬رؼِ ٍّ‪ ٢‬أ‪ٗ ٝ‬كِٔ‪ ٚ‬ػِ‪٘ٛ ٖٓٝ ، ٚ٤‬خ‬
‫ٓٔ‪٤‬ض حُوؼ‪٤‬ش قِٔ‪٤‬س ‪.‬‬
‫أٓػِس ُِو‪ٟ‬ح‪٣‬ح جُكِٔ‪٤‬س ‪ٝ{ :‬حُـزخٍ أٍٓخ‪ٛ‬خ} {إ ُِٔظو‪ٓ ٖ٤‬لخُحً}‬
‫ٓؼَ‪ٝ‬ف ‪ٓٝ‬ـل ٌَ ه‪ ٖٓ ٌَ ٤‬طيه ٍش ‪٣‬ظزؼ‪ٜ‬خ أً‪ {}ًٟ‬طزَّض ‪٣‬يح‬ ‫ٌ‬ ‫{ه‪ٌٍ ٞ‬‬
‫أر‪ُٜ ٢‬ذ }‬
‫‪ٝ‬حُوؼ‪٤‬ش حُلِٔ‪٤‬ش ُ‪ٜ‬خ ؽَكخٕ ‪ٔٗٝ‬زش ‪ ،‬كخُطَكخٕ ‪ٔٛٝ‬خ جُٔ‪ٞٞٞ‬ع‬
‫?جُٔكٔ‪( ٍٞ‬حُٔٔ٘يحُ‪ٝ ٚ٤‬حَُٔٔ٘ي أ‪ ٝ‬حُٔلٌ‪ ّٞ‬ػِ‪ٝ ٚ٤‬حُٔلٌ‪ ّٞ‬ر‪)ٚ‬‬
‫‪٫‬ري ‪ٝ‬إٔ ‪ٌٗٞ٣‬خ ا ّٓخ ٓلَى‪ ٖ٣‬أ‪ًَّ َُٓ ٝ‬ز‪ ٖ٤‬ؿ‪ َ٤‬طخ ِّٓ‪ٝ ، ٖ٤‬أ ّٓخ حًَُٔذ‬
‫حُظخ ّّ ك‪ ٌٖٔ٣ ٬‬إٔ ‪ٔ٣‬ؼَِّ حُٔ‪ٞ‬ػ‪ٞ‬ع أ‪ ٝ‬حُٔلٔ‪ًُٝ ٍٞ‬ي ُٔخ هِ٘خ َّ‬
‫إٔ‬
‫طظ‪ًٔ ٖ٤ِّ٣ٍٞ‬خ ٓ ََّ ك‪٢‬‬‫ُّ‬ ‫ؽَك‪ ٢‬حُوؼ‪َّ٤‬ش ‪٘٣‬زـ‪ ٢‬إٔ ‪ٌٗٞ٣‬خ ٓل‪ٖ٤ٜٓٞ‬‬
‫حُظظ‪ٍٞ‬حص‪.‬‬
‫ُّ‬ ‫ٓزلغ‬
‫‪94‬‬
‫‪ٝ‬أ ّٓح جُ٘ٓرس ك‪ ٢ٜ‬حُـِء حُؼخُغ ٖٓ حُوؼ‪٤‬ش حُلِٔ‪٤‬ش ‪ ٢ٛٝ‬حَُحرطش‬
‫حُظِّ‪ ٢‬طََرِؾُ حُٔلٔ‪ ٍَ ٞ‬رخُٔ‪ٞ‬ػ‪ٞ‬ع ‪ُٜ ْ٤ُٝ ،‬خ ‪ٝ‬ؿ‪ٌ ٞ‬ى ُٓٔظو ٌَّ رَ‬
‫‪ٝ‬ؿ‪ُ ٞ‬ى‪ٛ‬خ ٓظو ِّ‪ ٌّ ٞ‬رخُطَك‪ ٖ٤‬كِ‪ ٫ٞ‬حُطَكخٕ ُٔخ ًخٕ ُ‪ٜ‬خ ‪ٝ‬ؿ‪ٌ ٞ‬ى ‪ ٫‬ك‪٢‬‬
‫حُؼ‪ ٫ٝ ٖ٤‬ك‪ ٢‬حٌُ‪.ٖٛ‬‬
‫‪ ٝ ٢‬حُ‪ٞ‬حهغ‬ ‫رؤٕ حُ ُٔظظ َّ‪ ٍٞ‬حٌُ‪ ٞٛ ٢٘ٛ‬ش ٌ‬ ‫غ َّْ‪ :‬اَّٗ‪٘٣ ٚ‬زـ‪ ٢‬إٔ ٗؼِْ ّ‬
‫حُوخٍؿ‪ ٢‬شت آهَ كل‪ ٢‬حُوخٍؽ ‪ٝ‬حُؼ‪٘ٛ ٖ٤‬خى اطِّلخ ٌى كو‪٤‬و ٌّ‪ ٢‬ر‪ٖ٤‬‬
‫ع‬ ‫حُٔ‪ٞ‬ػ‪ٞ‬ع ‪ٝ‬حُٔلٔ‪ ٍٞ‬ك‪ٜٔ‬خ شت ‪ٝ‬حك ٌي كؼ٘يٓخ ٗو‪ : ٍٞ‬ػِ ٌ‪ٖ ٢‬ؿح ٌ‬
‫ع ‪ٝ‬ر‪ٓ ٖ٤‬خ‬ ‫‪٘ٛ‬خى حطلخى ك‪ ٢‬حُؼ‪ ٖ٤‬ر‪ٓ ٖ٤‬خ ‪٘٣‬طزن ػِ‪ٓ ٚ٤‬ل‪ٖ ّٜٞ‬ؿح ٌ‬
‫إٔ ٓظيحه‪ٜٔ‬خ ‪ٝ‬حك ٌي ‪ٝ‬حٌُ‪ ١‬ؿٔؼ‪ٜٔ‬خ‬ ‫‪٘٣‬طزن ػِ‪ٓ ٚ٤‬ل‪ ّٜٞ‬ػِ‪ ٢‬أ‪َّ ١‬‬
‫ٓؼخ ً ‪ ٞٛ‬حُ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى حُؼ‪ ٢٘٤‬ك‪ٌٜ‬ح حُ َٔظ‪ ََٜ‬أ‪ ٝ‬حُلظَّش ٖٓ حُ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى طخٍ‬
‫‪ٓٝ‬ل‪ٖ ّٜٞ‬ؿحع ‪ٌٛٝ‬ح شؤٕ ً َِّ هؼ‪ٍ َّ٤‬ش‬
‫ِ‬ ‫ٓل‪ ّٜٞ‬ػِ‪٢‬‬
‫ِ‬ ‫ٓل‪ُ ً٬‬ظيم‬
‫كِٔ‪٤‬ش ٖٓ ‪ٌٛ‬ح حُ٘ٔؾ ‪ٌٛٝ .‬ح ح‪٩‬طلخى ‪ ٞٛ‬حُٔٔ َّٔ‪ ٠‬رخُ‪ َّٚ٣ِٞ ُُٜٛٞ‬أ‪١‬‬
‫‪..ٞٛٞٛ‬‬
‫‪ٝ‬ػِ‪ٞٞ ٠‬ت‪ٗ ٚ‬ظَ اُ‪ٗ ٠‬ظ‪٤‬ـ ٍش ٓ‪ٍ َّٔ ٜ‬ش ‪ : ٢ٛٝ‬إٔ حُوؼخ‪٣‬خ حُلِٔ‪٤‬ش‬
‫ؿ‪ ٞٛٝ( َٛٞ‬حُٔ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى ‪٫‬‬ ‫ٍ‬ ‫ٖٓ حُ٘ٔؾ حٌُ‪ًًَٗ ١‬خ ىحثٔخ ً طظٌ َّ‪ٖٓ ٕٞ‬‬
‫ع (‪ ٞٛٝ‬حُٔ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى ك‪ٞٓ ٢‬ػ‪ٞ‬ع) كخُـ‪َٛٞ‬‬ ‫ك‪ٞٓ ٢‬ػ‪ٞ‬ع ) ‪َ ٝ‬ػ ََ ٍ‬
‫‪ ٞٛ‬حٌُ‪ُ٣ ١‬ش ٌَِّ حُٔ‪ٞ‬ػ‪ٞ‬ع ‪ٝ ،‬حُ َؼ ََع ‪ُ٣‬ش ٌَِّ حُٔلٔ‪، ٍٞ‬ك‪٤‬غ ‪٫‬‬
‫‪ ٌٖٔ٣‬إٔ ‪ُ٣‬لْ ََٔ ؿ‪ ٌَ ٛٞ‬ػِ‪ ٠‬ؿ‪ َٛٞ‬أ‪ ٝ‬ػَعٌ ػِ‪ ٠‬ػَع أ‪ٝ‬‬
‫ؿ‪ ٌَ ٛٞ‬ػِ‪ ٠‬ػَع ‪ٝ‬أٗٔخ ‪ُ٣‬لَٔ َػ ََعٌ ػِ‪ ٠‬ؿ‪ ، َٛٞ‬كؼِ‪ٌٌ ٌّ ٢‬‬
‫ؿ‪ٝ ُٚ ٌَ ٛٞ‬ؿ‪ٞ‬ى ٓٔظوَ ‪ ٝ‬حٍٖؿحػس طلشٌ ػخٍػشٌ ػِ‪ٓٝ ٚ٤‬ظَّليسٌ‬
‫‪ ٕ٧‬ه‪ٞ‬ح َّ حُؼَع ك‪ ٢‬حُ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى رخُـ‪ٝ َٛٞ‬إ ًخٕ ٓل‪ٜٜٔٓٞ‬خ‬ ‫ٓؼ‪َّ ٚ‬‬
‫ٓوظِل‪ٝ ، ٖ٤‬ذحُ٘ط‪٤‬ؿس ‪٘ٛ‬خى ٓ‪ٞ‬ؿ‪ٌ ٞ‬ى ‪ٝ‬حكي ك‪ ٢‬حُؼ‪ٝ ٖ٤‬حُوخٍؽ ‪ٞٛ‬‬
‫ع‬ ‫ع ‪٧ٝ‬ؿَ ًُي طخٍ ربٌٓخٗ٘خ إٔ ٗو‪ ٍٞ‬ػِ ٌّ‪ٖ ٢‬ؿح ٌ‬ ‫ػِ ٌ‪ٖ ٞٛٝ ٢‬ؿح ٌ‬
‫‪ٝ‬جُٔ‪ ُّْ ٜ‬ك‪ٌٛ ٢‬ح حُٔـخٍ ٓؼَكش حُٔ‪ٞ‬ػ‪ٞ‬ع ‪ٝ‬حُٔلٔ‪ ٍٞ‬ك‪ ٢‬حُوؼخ‪٣‬خ‬
‫ٓ‪ٜٔ‬خ ًخٕ طَط‪٤‬ز‪ٜ‬خ كؼ٘يٓخ ٗو‪:ٍٞ‬ئ‪ٚ‬ل ٍَّ جُ٘رصُ كل‪ ٌٙٛ ٢‬حُوؼ‪َّ٤‬ش‬
‫حُِلظ‪٤‬ش جُ٘رص ‪ ٞٛ‬حُٔ‪ٞ‬ػ‪ٞ‬ع ‪ٝ‬اطل ََّ ‪ ٞٛ‬حُٔلٔ‪ ٝ ، ٍٞ‬حُٔ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى‬
‫ك‪ ٢‬حُوخٍؽ ‪ ٞٛ‬شت ‪ٝ‬حكي ‪ ٞٛٝ‬حُ٘زض حُٔظلَ‪٣ ُْٝ ،‬ظلون ًُي‬
‫‪ ٕ٧‬جإل‪ٚ‬لٍجٌ(‪٤ً ٢ٛٝ‬ل‪َّ٤‬شٌ ػخٍػش) اطل َّيص ٖٓ جُ٘رص(‪ٞٛٝ‬‬ ‫ا‪َّ ّ٫‬‬
‫ًحص ٓٔظوِش ‪ٝ‬ؿ‪ َٛٞ‬ػ‪.)٢٘٤‬‬
‫‪ ُٞٝ‬هِ٘خ‪ٌَ٣ :‬ر ٍُ جُطل َُ كخُطلَ ك‪ ٌٙٛ ٢‬حُوؼ‪َّ٤‬ش حُِلظ‪َّ٤‬ش ‪ٞٛ‬‬
‫حُٔ‪ٞ‬ػ‪ٞ‬ع ‪ٌ٣ٝ‬رٍ ‪ ٞٛ‬حُٔلٔ‪ٝ ٍٞ‬إ ًخٕ ك‪ ٢‬حُؼ‪ ٖ٤‬حُوخٍؿ‪ْ٤ُ ٢‬‬
‫ظق رظِي حُظلش أػ٘‪ ٢‬جُ ٌِرٍَ ك‪ ٢‬حُظَف‬ ‫‪٘ٛ‬خى ا‪٠ ّ٫‬لَ ٓظَّ ٌ‬
‫حُ ُٔؼ‪.َّٖ٤‬‬
‫‪ٝ‬كظَّ‪ ٠‬اًح هِ٘خ ‪ :‬نحُ ٌى ك‪ ٢‬جُىجٌ كخُٔ‪ٞ‬ػ‪ٞ‬ع ‪ ٞٛ‬هخُي ‪ٝ‬أ ّٓخ‬
‫إٔ حُ٘ل‪٣ ٖ٤٣ٞ‬ـؼِ‪ ٚٗٞ‬حُوزَ‬ ‫حُٔلٔ‪ ٍٞ‬ك‪٤‬و‪ ُٕٞٞ‬اَّٗ‪ ٚ‬ك‪ ٢‬جُىجٌ ًٔخ َّ‬
‫إٔ حُـخٍ(ك‪ ٞٛ )٢‬أىحس ُ‪ُٜ ْ٤‬خ ى‪ ٌٍ ٝ‬ا‪ ّ٫‬حَُرؾ ر‪ٖ٤‬‬ ‫ُِٔزظيأ ‪ ٝ ،‬رٔخ َّ‬
‫ٓل‪ ٖ٤ٜٓٞ‬ك‪ٌٜ٘ٔ٣ ٬‬خ إٔ طٔؼَِّ حُٔلٔ‪ ٍٞ‬ك‪ ٢‬حُوؼ‪َّ٤‬ش ‪ٝ‬أ‪٣‬ؼخ ً (حُيحٍ)‬
‫ص ‪ ٞٛٝ‬ؿ‪ٔٓ ٌَ ٛٞ‬ظو ٌَ ك‪ٗ ٢‬لٔ‪ ٌٖٔ٣ ٫ ٚ‬إٔ ٗـؼِ‪ٚ‬‬ ‫‪ ٞٛ‬آْ ًح ٍ‬
‫ٓلٔ‪ٝ ً٫ٞ‬أ ّٓخ ٓـٔ‪ٞ‬ع (ك‪ ٢‬جُىجٌ) كِ‪ ٞٛ ْ٤‬ا‪ ّ٫‬حُٔلَىط‪ٖ٤‬‬
‫ٓ‪:ٞٛٝ ٚ‬‬ ‫حُٔخروظ‪ .ٖ٤‬ك‪ٜٜ٘‬ح ْإج ٌٍ ‪٣‬طٍـ ٗل َ‬
‫كٌ‪٤‬ق اًحً طخٍص حُـِٔشُ طخ َّٓش ‪ٝ‬حُوؼ‪َّ٤‬ش ًخِٓشً ؟ ‪ٝ‬أ‪ ٖ٣‬ح‪٩‬طِّلخى‬
‫‪ٝ‬حُ‪٣ٜٞٛٞ‬ش ؟‬
‫أه‪:ٍٞ‬‬
‫ٗؼَف كو‪٤‬وشَ ح‪٘٣ َٓ٧‬زـ‪ُ٘ ٢‬خ إٔ ٗظؤ َّٓ ك‪ ٢‬طِي‬ ‫َ‬ ‫إ أٍىٗخ إٔ‬
‫إٔ ‪ٌٙٛ‬‬‫حُوؼ‪َّ٤‬ش ػ َّْ ٗوخ‪ٜٔ٣‬خ رو‪ُ٘ٞ‬خ ػِ ٌّ‪ ٖٓ ٢‬جُٔىٌْس كٖٔ حُ‪ٞ‬حػق َّ‬
‫ٍؿْ اشظٔخُ‪ٜ‬خ ػِ‪ ٠‬ؿٔ‪٤‬غ حُٔلَىحص حُٔ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ىس ك‪ ٢‬حُوؼ‪َّ٤‬ش حُٔخروش‬

‫‪96‬‬
‫ك‪ ٌٖٔ٣ ٬‬اؽ‪٬‬م حُوؼ‪ٍ َّ٤‬ش ػِ‪ٜ٤‬خ أط‪َّٜٗ٧ ً٬‬خ ‪ ٫‬طلظَٔ حُظيم‬
‫أ‪ٝ‬حٌٌُد‪.‬‬
‫إٔ حُٔلٔ‪٫ ٍٞ‬ر َّي ‪ٝ‬إٔ ‪ٖٓ ٌٕٞ٣‬‬ ‫‪ٝ‬جٍُٓ ‪ ٌٖٔ٣‬ك‪ٔ٤‬خ شَك٘خ‪َّ ٞٛٝ ٙ‬‬ ‫ُّ‬
‫ح‪٧‬ػَحع ‪ٝ‬حُظلخص كخُٔؼخٍ ح‪ ٍَّٝ ٧‬أػ٘‪ ٢‬نحُ ٌى ك‪ ٢‬جُىجٌ ‪٣‬شظَٔ‬
‫ػَع ٓلٌ‪ٝ‬ف ٓل‪ ٖٓ ّٜٞ‬حُـِٔش ‪ ٞٛٝ‬حًٍ‪ ٕٞ‬أ‪ٝ‬‬ ‫ٍ‬ ‫ػِ‪٠‬‬
‫ٌ‬
‫(ًخثٖ أ‪ُٔٓ ٝ‬ظو ٌَّ أ‪ ٌٕٞ٣ ٝ‬أ‪ٔ٣ ٝ‬ظو ٌَ )ٓخ‬ ‫جالْطوٍجٌ حُٔٔظوَؽ ٖٓ‬
‫شجض كوَ‪.‬‬
‫‪ٝ‬أ ّٓخ حُٔؼخٍ حُؼخٗ‪ ٢‬كِ‪ًٌُ ْ٤‬ي ك‪٤‬غ ‪ٗ ٫‬يٍ‪ٓ ١‬خ ‪ ٞٛ‬حُٔوظ‪ٞ‬ى ٖٓ‬
‫(ٖٓ حُٔيٍٓش) ‪ َٛ‬أض‪ٜ٘ٓ ٠‬ح أّ أُنٍؼ ٓ٘‪ٜ‬ح‪..‬أّ ٓخًح ؟! ‪ٝ‬ػِ‪ٚ٤‬‬
‫هِ٘خ أَّٗ‪ٜ‬خ ُ‪ٔ٤‬ض روؼ‪َّ٤‬ش أط‪.ً٬‬‬
‫‪ًٛ‬ج‪ٝ:‬هي حطَّلي هخُ ٌي ‪ٝ‬حٌُ‪ ٕٞ‬ك‪ ٢‬حُٔيٍٓش (حٌُ‪ٝ ٞٛ ١‬ػ ٌغ هخص‬
‫‪ٝ‬ظَف ٌٓخٕ ‪ ٖٓ ٞٛٝ‬حُظلخص) كخؿظٔؼخ ك‪ٝ ٢‬ؿ‪ٍ ٞ‬ى كظلووض‬ ‫ٌ‬
‫حُ‪٣ٜٞٛٞ‬ش‪.‬‬
‫‪ٝ‬جُكح‪ َٚ‬إّٔ ‪:‬‬
‫جُو‪٤ٟ‬س جُكِٔ‪٤‬س ضٗطَٔ ػِ‪ٍ٠ ٠‬ك‪ٓٗٝ ٖ٤‬رس‪:‬‬
‫جُطٍف جأل‪ ٞٛ : ٍٝ‬حُٔ‪ٞ‬ػ‪ٞ‬ع أ‪ ٝ‬حُٔلٌ‪ ّٞ‬ػِ‪ٚ٤‬‬
‫جُطٍف جُػحٗ‪ : ٢‬حُٔلٔ‪ ٍٞ‬أ‪ ٝ‬حُٔلٌ‪ ّٞ‬ر‪ٚ‬‬
‫جُّ٘ٓرس ‪ ٢ٛٝ‬حَُحرطش ‪ ٌٙٛ ٝ‬حُ٘ٔزش هي ‪ٝ‬ػغ ُ‪ٜ‬خ ُلعٌ ك‪ ٢‬رؼغ‬
‫حُِـخص ٗل‪(ٞ‬أْص) ك‪ ٢‬حُِـش حُلخٍٓ‪َّ٤‬ش كظو‪٣َ( ٍٞ‬ى ٗٗٓط‪ ٚ‬أْص)‬
‫أ‪ٌ ٣ُ ١‬ي ؿخٌُْ ‪ ٌُٖٝ‬ك‪ ٢‬حُؼَر‪٤‬ش طٔظلخى حُ٘ٔزش ٖٓ ‪٤ٛ‬جخص حُـَٔ‬
‫‪ٝ‬أشٌخُ‪ٜ‬خ ً‪٤ٜ‬جش حُـِٔش ح‪٤ٔٓ٩‬ش أ‪ ٝ‬حُلؼِ‪٤‬ش‪.‬‬
‫‪-2‬اٗ٘خ َّ ‪ ٖٓٝ‬ه‪ ٍ٬‬حُٔؼ‪٤‬خٍ حٌُ‪ ١‬ر‪َّ٘٤‬خ‪ ٙ‬ك‪ٓ ٢‬ؼَكش حُٔ‪ٞ‬ػ‪ٞ‬ع‬
‫‪ ١‬هؼ‪ٍ َّ٤‬ش ٓ‪ٜٔ‬خ ًخٗض‪.‬‬ ‫‪ٝ‬حُٔلٔ‪ٌ٘٘ٔ٣ ٍٞ‬خ إٔ ٗلَِ أ َّ‬
‫‪٧ٝ‬ؿَ إٔ ‪٣‬ظؼ َّق ُي ًُي طٔؼ َّْٖ ك‪ ٢‬ح‪ٓ٧‬ؼِش حُظخُ‪٤‬ش‪:‬‬
‫‪-1‬هخٍ طؼخُ‪{:٠‬ئهطٍذص جُٓحػس} كل‪ ٌٙٛ ٢‬حُوؼ‪٤‬ش جُٓحػس ‪ٞٛ‬‬
‫حُٔ‪ٞ‬ػ‪ٞ‬ع ‪ٝ‬اهظَرض ‪ ٞٛ‬حُٔلٔ‪ٝ ٍٞ‬حُ٘ٔزش ر‪ٜٔ٘٤‬خ ‪ ٢ٛ‬ئهطٍجخ‬
‫جُٓحػس‪.‬‬
‫‪-2‬هخٍ طؼخُ‪{ :٠‬قُِّ‪ٞ‬ج أْح‪ ٖٓ ٌَ ٝ‬ك‪ٍ ٟ‬س} كخُٔ‪ٞ‬ػ‪ٞ‬ع ‪ٗ ٞٛ‬خثذ‬
‫حُلخػَ ‪ ٞٛ َّٚٗ٧‬حُٔٔ٘ي حُ‪ ٞٛٝ ٚ٤‬حُؼٔ‪ َ٤‬حُظخ‪ َٛ‬ك‪ ٢‬قُِّ‪ٞ‬ج‬
‫‪ٝ‬حُٔلٔ‪ٗ ٞٛ ٍٞ‬لْ حُلؼَ حُٔز٘‪ُِٔ ٢‬ـ‪.ٍٜٞ‬‬
‫‪-3‬هخٍ طؼخُ‪{ :٠‬ئَّٕ جألذٍج ٌَ ُل‪ٗ ٢‬ؼ‪ }ْ٤‬حُٔ‪ٞ‬ػ‪ٞ‬ع ك‪ ٌٙٛ ٢‬حُوؼ‪َّ٤‬ش‬
‫‪ ٞٛ‬جألذٍجٌ ك‪ ٜٞ‬حُٔلٌ‪ ّٞ‬ػِ‪ُ ٝ ٚ٤‬ل‪ٗ ٢‬ؼ‪ ٞٛ ْ٤‬حُٔلٔ‪ ٍٞ‬رظوي‪َ٣‬‬
‫طل ٍش ٓلٌ‪ٝ‬كش ‪ ٌٙٛٝ‬حُظلش ‪ ٢ٛ‬حُظ‪ ٢‬طٔؼَِّ حُٔلٔ‪ ٍٞ‬حُلو‪٤‬و‪ٝ ٢‬هي‬
‫ٓ ََّ طلظ‪.ِٚ٤‬‬
‫‪-4‬هخٍ طؼخُ‪{ :٠‬ق‪ٓ ٌٌ ٞ‬و‪ٌٞٛ‬جشٌ ك‪ ٢‬جُه‪٤‬حّ} ك‪ ٢ٜ‬هؼ‪َّ٤‬ش كِٔ‪٤‬ش‬
‫‪ٓ ٌُٖٝ‬لٔ‪ُٜٞ‬خ ٓو َّيٍ ‪٣‬ؼَف ٓ ّٔخ ٓزن ‪ٌٛٝ‬ح حُٔلٔ‪ ٍٞ‬ك‪ٜ٤‬ح (ح‪١‬‬ ‫َّ‬
‫حُـَّ٘ش رظوي‪ َ٣‬آظوََّص) ‪ٝ‬أ ّٓخ حُٔ‪ٞ‬ػ‪ٞ‬ع ‪ ٞٛ‬ك‪ٓٝ ٌٍ ٞ‬خثَ حٌُِٔخص‬
‫طٔؼَِّ ه‪ٞ٤‬ىحً ُِٔ‪ٞ‬ػ‪ٞ‬ع‪.‬‬
‫كؼِ‪ ٠‬حُطخُذ حٌُ‪٣َ٣ ١‬ي حُـ‪ ٍٞ‬ك‪ ٢‬رلخٍ ح‪ٞٗ٧‬حٍ ح‪٤ُٜ٩‬ش ٖٓ ه‪ٍ٬‬‬
‫حُوَإٓ حٌَُ‪ٝ ْ٣‬ح‪٧‬كخى‪٣‬غ حُشَ‪٣‬لش ‪ ،‬إٔ ‪٣‬ظؼََّف ػِ‪ ٠‬حُوؼخ‪٣‬خ‬
‫حُظ‪ٓ ٢ٛ ٢‬لَىحص حُلٌٔش ‪ٝ‬حُيُ‪٘٣ٝ َ٤‬زـ‪ ُٚ ٢‬إٔ ‪٬٣‬كظ‪ٜ‬خ ريهَّش‬
‫ً‪٣ ٢‬ظٌٖٔ ٖٓ طٔ‪ ِِ٤٤‬حُٔ‪ٞ‬ػ‪ٞ‬ع ٖٓ حُٔلٔ‪ٝ ٍٞ‬ا‪ ّ٫‬كٔ‪ٞ‬ف ‪٣‬زو‪٠‬‬
‫ك‪َ٤‬حٗخ ً ‪٣ ٫‬ؼَف ‪ ٖٓ ٚ٘٤ٔ٣‬شٔخُ‪ ! ٚ‬كَدَّ ٓ‪ٞ‬ػ‪ٞ‬ع اهظؼض‬
‫حُلٌٔش ك‪ ٢‬آظظخٍ‪ٍُٝ ٙ‬دَّ ٓلٔ‪ ٍٞ‬ى َػض حُٔظِلش ك‪ ٢‬حهظلخث‪.ٚ‬‬
‫إٔ ىٍحٓش حُؼِ‪ّٞ‬‬ ‫ض٘ر‪ ٖٓ :ٚ٤‬ه‪ ٍ٬‬ح‪ٓ٧‬ؼِش حُظِّ‪ََّٓ ٢‬ص ٗؼَف َّ‬
‫حُؼَر‪َّ٤‬ش ‪ٝ‬هخطش ػِْ حُ٘ل‪ُٜ ٞ‬خ ى‪ٍ ٌٍ ٝ‬ث‪ ٢ٔ٤‬ك‪ٓ ٢‬ؼَكش حُٔ٘طن‬
‫هظ‪ٞ‬طخ ً حُوؼخ‪٣‬خ ‪ًُٝ‬ي ُٖٔ ‪ٔ٣‬خٍّ حُؼَر‪٤‬ش ًٔخ َّ‬
‫إٔ ً ََّ ٓظِل ٍع‬
‫‪98‬‬
‫رِـ ٍش ‪٘٣‬زـ‪ ُٚ ٢‬إٔ ‪٣‬ظؼََّف ػِ‪ ٠‬ه‪ٞ‬حػي طِي حُِـش ً‪٣ ٢‬ظٔ ٌَّٖ ٖٓ‬
‫حُظلٌ‪ َ٤‬حُظل‪٤‬ق ‪ٝ‬هي أشَٗخ ًُي ك‪ٓ ٢‬زخكغ ح‪ُ٧‬لخظ كَحؿغ‪.‬‬
‫ػ َّْ اَّٗ‪ ٫ ٚ‬ري ‪ٝ‬إٔ ٗش‪ َ٤‬اُ‪ٓ ٠‬خ ‪ٍٝ‬ى ك‪ ٢‬حُظؼَ‪٣‬ق ك‪٤‬غ هِ٘خ ّ‬
‫إٔ‬
‫حُلِٔ‪٤‬ش ‪ ٢ٛ‬حُظ‪ ٢‬كٌْ ك‪ٜ٤‬خ رؼز‪ٞ‬ص ش‪ٍ ٢‬ء ُش‪ٍ ٢‬ء أ‪ٗ ٝ‬ل‪ ٚ٤‬ػ٘‪ ٚ‬كبٗ٘خ‬
‫ٗوظي رخُ٘ل‪ ٢‬هظ‪ٞ‬ص حُوؼخ‪٣‬خ حُٔخُزش ‪٤ٓٝ‬ؤط‪ ٢‬طلظ‪ِٜ٤‬خ إ شخء‬
‫هللا طؼخُ‪.٠‬‬
‫جُو‪٤ٟ‬س جٍُٗ‪ّ٤٠‬س ‪:‬‬
‫‪ٓ{ ٢ٛٝ‬ح ُق ٌِْ ك‪ٜ٤‬ح ذ‪ٞ‬ؾ‪ٞ‬و ٗٓرس ذ‪ ٖ٤‬ه‪َّ٤ٟ‬س ‪ٝ‬أنٍ‪ ٟ‬أ‪ ٝ‬ال‬
‫شت ُش‪٠‬ء‬ ‫‪ٝ‬ؾ‪ٞ‬و‪ٛ‬ح} ك‪ٗ ٬‬لَٔ شجخ ً ػِ‪ ٠‬شت ‪ٗ٫ٝ ،‬لٌْ رؼز‪ٞ‬ص ٍ‬
‫‪ٓٝ‬ل‪ ّٜٞ‬هؼ‪ٍ ٤‬ش رٔلخى ‪ٓٝ‬ل‪ ّٜٞ‬هؼ‪٤‬ش‬ ‫ِ‬ ‫رَ ٗلٌ ُْ رخشظَحؽ ٓلخ ِى‬
‫رؤٕ حَُّحرطشَ حُٔ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ىس ك‪ٌٙٛ ٢‬‬ ‫أهَ‪ٝ ٟ‬ذؼرحٌ ٍز أنٍ‪ٗ ٟ‬لٌ ُْ ّ‬
‫حُوؼ‪٤‬ش ٓؼِّوشٌ رخَُحرطش حُٔ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ىس ك‪ ٢‬حُوؼ‪٤‬ش حُؼخٗ‪٤‬ش ‪ ،‬ك‪ٜ٘‬خى‬
‫ٓ‪ٞ‬ػ‪ٞ‬ع ‪ٓ ٝ‬لٔ‪ٍ ٝ ٍٍ ٞ‬حرط ٍش ‪،‬‬
‫ٍ‬ ‫هؼ‪٤‬ظخٕ كِٔ‪٤‬ظخٕ طظٌ‪ٗٞ‬خٕ ٖٓ‬
‫‪ٝ‬ربىهخ ٍِ أى‪ٝ‬حص حُشَؽ ػِ‪ٜٔ٤‬خ ٗز ِّيُ‪ٜٔ‬خ اُ‪ًَٓ ٠‬زخص ٗخهظش ‪ٖٓٝ‬‬
‫ػ َّْ ٌُٗ ِّ‪ ُٕ ٞ‬هؼ‪٤‬شً أهَ‪ ٟ‬شَؽ‪٤‬شً ٓ‪َّٔ ٜ‬ظُ‪ٜ‬خ ا‪٣‬ـخ ُى حَُرؾ ر‪ٖ٤‬‬
‫حَُحرطظ‪ ٖ٤‬ك‪ ٢‬حُوؼ‪َّ٤‬ظ‪.ٖ٤‬‬
‫أٓػِس ُِو‪ٟ‬ح‪٣‬ح جٍُٗ‪َّ٤٠‬س‪:‬‬
‫{ئيج أٍٖهص جُّٗٔ كحُ٘‪ٜ‬حٌ ٓ‪ٞ‬ؾ‪ٞ‬وٌ}{ ‪ٝ‬أَُّ‪ ٞ‬ئْطوحٓ‪ٞ‬ج ػِ‪٠‬‬
‫جُطٍ‪٣‬وس ألْو‪٘٤‬ح‪ٓ ْٛ‬ح ًء ؿىهح ً }{ئّٗح ‪ٛ‬ى‪٘٣‬ح‪ ٙ‬جُٓر‪ َ٤‬ئ ّٓح ٖحًٍجً‬
‫‪ٝ‬ئ ّٓح ًل‪ٌٞ‬جً}{ئيج ًٌر‪ٞ‬ج ك‪ ٢‬جُلِي وػ‪ٞ‬ج هللا ٓهِ‪ ُٚ ٖ٤ٛ‬جُى‪} ٖ٣‬‬
‫{ ُ‪ ٞ‬أٗلوص ٓح ك‪ ٢‬جالٌ‪ ٜ‬ؾٔ‪٤‬ؼح ٓح أُلص ذ‪ ٖ٤‬ه‪ٞ‬ذ‪ُٞ { }ْٜ‬‬
‫أُُٗ٘ح ‪ًٛ‬ج جُوٍإٓ ػِ‪ ٠‬ؾرَ ٌأ‪٣‬ط‪ ٚ‬نحٖؼح ٓط‪ٛ‬ىػح ٖٓ نٗ‪٤‬س }‬
‫{ ًِٔح ٗ‪ٟ‬ؿص ؾِ‪ٞ‬و‪ ْٛ‬ذىُ٘ح‪ ْٛ‬ؾِ‪ٞ‬وج } { ئٕ ‪ ًٍْٛ٘٣‬هللا كال‬
‫ؿحُد ٌُْ }‪.‬‬
‫ٍٖـ ُرؼ‪ ٝ‬جألٓػِس‪:‬‬ ‫ٌ‬
‫أٍٖهص جُّٗٔ هؼ‪٤‬شٌ كِٔ‪٤‬ش أ‪ ، ٠ُٝ‬جُ٘‪ٜ‬حٌ ٓ‪ٞ‬ؾ‪ٞ‬و هؼ‪٤‬ش‬
‫كِٔ‪٤‬ش ػخٗ‪٤‬ش ‪ٓٝ،‬غ اىهخٍ (اًح ‪ٝ‬حُلخء) ػِ‪ٜٔ٤‬خ طظزي‪ ٕ٫‬اُ‪ {:٠‬ئيج‬
‫أٍٖهص جُّٗٔ كحُ٘‪ٜ‬حٌ ٓ‪ٞ‬ؾ‪ٞ‬و} ‪ ٌٙٛٝ‬حُوؼ‪٤‬ش ك‪٘٤‬ج ٌٍ شَؽ‪٤‬ش‪.‬‬
‫ئْطوحٓ‪ٞ‬ج أ‪ ١‬حُ٘خّ‪ ،‬هؼ‪َّ٤‬شٌ كِٔ‪٤‬ش ‪ ٝ‬أْو‪٘٤‬ح‪ٓ ْٛ‬حءجً ؿ َىهح ً هؼ‪َّ٤‬شٌ‬
‫(إٔ ‪ ٝ‬حُ‪ ) ّ٬‬ػِ‪ٜٔ٤‬خ حٗوِزظخ اُ‪ٝ { ٠‬أَُّ‪ٞ‬‬‫كِٔ‪٤‬ش أهَ‪ٓٝ ٟ‬غ اىهخٍ ْ‬
‫ئْطوحٓ‪ٞ‬ج ػِ‪ ٠‬جُطٍ‪٣‬وس ألْو‪٘٤‬ح‪ٓ ْٛ‬ح ًء ؿىهحً} كظخٍص شَؽ‪٤‬شً‪.‬‬
‫‪-3‬جإلٗٓحٕ ٖحً ٌٍ هؼ‪٤‬شٌ كِٔ‪٤‬ش أ‪ٝ ٠ُٝ‬جإلٗٓحٕ ًل‪ ٌٌ ٞ‬هؼ‪َّ٤‬شٌ‬
‫كِٔ‪٤‬ش ػخٗ‪٤‬ش ‪ٝ‬ىه‪ًِٔ ٍٞ‬ش ا ّٓخ ػِ‪ٜٔ٤‬خ هِزظ‪ٜٔ‬خ اُ‪ًَٓ ٠‬ز‪ٗ ٖ٤‬خهظ‪ٖ٤‬‬
‫‪ ٖٓٝ‬ػ َّْ طخٍص حُوؼ‪َّ٤‬ش شَؽ‪َّ٤‬ش ‪ :٢ٛٝ‬ئّٗح ‪ٛ‬ى‪٘٣‬ح‪ ٙ‬جُٓر‪ َ٤‬ئ ّٓح‬
‫ٖحًٍجً ‪ٝ‬ئ ّٓح ًل‪ٌٞ‬جً‪.‬‬
‫‪ ٖٓٝ‬ػِ‪ٞٞ ٠‬ء جألٓػِس جُػالغس ٗو‪:ٍٞ‬‬
‫اٗ٘خ هي أ‪ٝ‬ؿيٗخ ػ‪٬‬هشً ر‪ ٖ٤‬حَُحرطش حُٔ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ىس ك‪ ٢‬حُوؼ‪٤‬ش حُلِٔ‪٤‬ش‬
‫ٍهْ (‪ٝ )1‬ر‪ ٖ٤‬حَُحرطش حُٔ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ىس ك‪ ٢‬حُوؼ‪٤‬ش حُلِٔ‪٤‬ش ٍهْ (‪)2‬‬
‫‪ٌٛٝ‬ح حَُرؾ حُؼخٗ‪ ٢‬ر‪ ٖ٤‬حُوؼ‪٤‬ظ‪ٔٗ ٖٓ ٞٛ ٖ٤‬ؾ هخص ‪٣‬وظِق ػٖ‬
‫حَُرؾ حُٔ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى ك‪ ٢‬حُوؼ‪٤‬ش حُلِٔ‪٤‬ش طٔخ ًٓخ ك‪ ٜٞ‬اشظَحؽ ‪ٝ‬طؼِ‪٤‬ن ‪٫‬‬
‫آ٘خى ‪ٝ‬كَٔ ك‪ٍ ٢ٜ‬حرطش ػخُؼش أًزَ ٖٓ حَُحرطظ‪ ٖ٤‬حُٔظ‪ٞ‬حؿيط‪ٖ٤‬‬
‫ك‪ ٢‬حُوؼ‪٤‬ظ‪ ٖ٤‬حُلِٔ‪٤‬ظ‪ُٓ ٝ ٖ٤‬و‪ِّٔ٤‬ش ػِ‪ٜٔ٤‬خ كل‪ ٢‬حُٔؼخٍ ح‪ ٍَّٝ ٧‬هي‬
‫طؼَِّن ‪ٝ‬حشظَؽ ‪ٝ‬ؿ‪ٞ‬ى حُ٘‪ٜ‬خٍ رطِ‪ٞ‬ع حُشْٔ ‪ٝ‬ك‪ ٢‬حُٔؼخٍ حُؼخٗ‪ ٢‬هي‬
‫طؼَِّن ‪ٝ‬حشظَؽ ح‪ٓ٩‬وخء رخُٔخء حُـيم رخ‪ٓ٩‬ظوخٓش ػِ‪ ٠‬حُطَ‪٣‬وش‬
‫‪ٛٝ‬خطخٕ حُوؼ‪٤‬ظخٕ حُشَؽ‪٤‬ظخٕ ‪٣‬طِن ػِ‪ٜٔ٤‬خ جُٔطَّ‪ِٛ‬س ‪٘ٛٝ‬خى ٗ‪ٌ ٞ‬‬
‫ع‬
‫آهَ ٖٓ حُوؼخ‪٣‬خ حُشَؽ‪٤‬ش هي رُ‪ ِّٖ٤‬ك‪ ٢‬حُٔؼخٍ حُؼخُغ كوي اٍطزؾ ً ٌَّ‬
‫ٖٓ حُطَك‪ ٖ٤‬أػ٘‪ ٢‬ح‪ٔٗ٩‬خٕ شخً ٌَ ‪ٝ‬ح‪ٔٗ٩‬خٕ ًل‪ ٌٍ ٞ‬رؼيّ حُطَف‬
‫‪111‬‬
‫شخًَ‬
‫ٍ‬ ‫رٌل‪ً ُٞٝ ٍٞ‬خٕ ًل‪ٍٞ‬حً كِ‪ ْ٤‬ر‬ ‫ٍ‬ ‫ح‪٥‬هَ كِ‪ً ٞ‬خٕ شخًَحً كِ‪ْ٤‬‬
‫‪٘ٛ ٖٓٝ‬خ ٓ ِّٔ‪٤‬ض حُشَؽ‪٤‬ش ‪ٌٛٝ‬ح حُ٘‪ٞ‬ع ‪ ٠َّٔ ُٔ٣‬رخُٔ٘لظِش ‪ٞٓٝ‬ف‬
‫ٗشَك‪ٜٔ‬خ رخُظلظ‪ َ٤‬ك‪ ٢‬طؤ‪ٔ٤‬خص حُشَؽ‪٤‬ش اٗشخء هللا‪.‬‬
‫غ َّْ ئَّٕ جٍُٗ‪٤٠‬س ُ‪ٜ‬ح ‪ٍ٠‬كحٕ ‪ٓٗ ٝ‬رس ‪:‬‬
‫جُطٍف جأل َّ‪ ٞٛ ٝ :ٍٝ‬حُ ُٔو َّيّ‪.‬‬
‫جُطٍف جُػحٗ‪ ٞٛ ٝ :٢‬حُظخُ‪.٢‬‬
‫‪ٝ‬جُ٘ٓرس ‪ ٢ٛ :‬ػ‪٬‬هش ح‪٩‬شظَحؽ ‪ٝ‬ح‪ٍ٩‬طزخؽ ر‪ ٖ٤‬حُٔو َّيّ ‪ٝ‬حُظخُ‪٢‬‬
‫حُٔٔظلخىس ٖٓ أى‪ٝ‬حص حُشَؽ ٓؼَ ئٕ جٍُٗ‪٤٠‬س ‪ٝ‬جُلحء ك‪٢‬‬
‫حُٔظظِش ‪ ? ،‬ئ ّٓح ك‪ ٢‬حُٔ٘لظِش‪.‬‬
‫غ ٌَّْ اَّٗ‪٘٣ ٚ‬زـ‪ ٢‬إٔ ٗش‪ َ٤‬اُ‪ٓ ٠‬خ ‪ٍٝ‬ى ك‪ ٢‬طؼَ‪٣‬ق حُشَؽ‪٤‬ش ك‪٤‬غ‬
‫إٔ حُشَؽ‪٤‬ش ‪ٓ{ ٢ٛ‬ح ُق ٌِْ ك‪ٜ٤‬ح ذ‪ٞ‬ؾ‪ٞ‬وٗٓرس ذ‪ ٖ٤‬ه‪َّ٤ٟ‬س‬ ‫هِ٘خ ّ‬
‫هظ‪ٞ‬ص‬
‫َ‬ ‫‪ٝ‬أنٍ‪ ٟ‬أ‪ ٝ‬ال ‪ٝ‬ؾ‪ٞ‬و‪ٛ‬ح } كبٗ٘خ ٗوظي ٖٓ ال ‪ٝ‬ؾ‪ٞ‬و‪ٛ‬ح‬
‫حُوؼخ‪٣‬خ حُٔخُزش ‪٤ٓٝ‬ؤط‪ ٢‬طلظ‪ِٜ٤‬خ إ شخء هللا طؼخُ‪.٠‬‬
‫ض٘ر‪:ٚ٤‬‬
‫اًح هِ٘خ { ئْٕ ئقطٍ َّ ػِ ٌ‪ٝ ٢‬جُى‪ ٚ٣‬كحًٍٓ‪ } ٚ‬أ‪ ٝ‬هِ٘خ { ئْٕ ضحخ‬
‫ػٍٔ ٌ‪ ٖٓ ٝ‬يٗر‪ ٚ‬كال ضؼحضر‪ } ٚ‬كخُـِٔظخٕ ٍؿْ ً‪ٜٔٗٞ‬خ شَؽ‪٤‬ظ‪ٖ٤‬‬
‫ك‪ ٬‬طُؼ ّيحٕ ٖٓ حُوؼخ‪٣‬خ حُشَؽ‪َّ٤‬ش ‪ًُٝ‬ي ك‪٤‬غ ُْ طظ‪ٞ‬كَ طِي‬
‫حُٔ‪ٞ‬حُ‪ ٖ٣‬حُظ‪ًًَٗ ٢‬خ‪ٛ‬خ ك‪ ٢‬ر٘خء حُشَؽ‪٤‬ش ‪ٝ‬أ‪ُّٜٔ ٛ‬خ ‪ ٞٛ‬إٔ ‪ٌٕٞ٣‬‬
‫ؽَكخ‪ٛ‬خ هؼ‪٤‬ظ‪ ٖ٤‬كِٔ‪٤‬ظ‪ ٖ٤‬طلظٔ‪ ٕ٬‬حُظيم أ‪ٝ‬حٌٌُد أُىهَ‬
‫ػِ‪ٜٔ٤‬خ أى‪ٝ‬حص حُشَؽ كخٗوِزظخ اُ‪ًَٓ ٠‬ز‪ٗ ٖ٤‬خهظ‪ ، ٖ٤‬ك‪ٜٔ‬خ ُ‪ٔ٤‬خ‬
‫‪ ٕ٧‬حُطَف حُؼخٗ‪ ٢‬أػ٘‪ ٢‬جُطحُ‪ ْ٤ُ ٢‬هؼ‪َّ٤‬شً أط‪ ً٬‬رَ ‪ٞٛ‬‬ ‫ًٌُي َّ‬
‫اٗشخ ٌء ‪٣ ٫‬لظَٔ حُظيم أ‪ٝ‬حٌٌُد ‪ٌُٔٝ ،‬خٕ ًُي طخٍص حُـِٔش‬
‫ًُِّ‪ٜ‬خ اٗشخث‪َّ٤‬شً ‪ٌَُّٜ٘ٝ‬خ ٓو‪َّ٤‬يس ‪ٓٝ‬شَ‪ٝ‬ؽش رشَ ٍؽ ‪ ٞٛٝ‬ئقطٍجّ‬
‫جُ‪ٞ‬جُى‪ ٖ٣‬ك‪ ٢‬حُٔؼخٍ ح‪ٝ ٍّٝ ٧‬جُط‪ٞ‬ذس ك‪ ٢‬حُٔؼخٍ حُؼخٗ‪..٢‬طؤ ََّٓ‬
‫ْ‬
‫طؼَف‪.‬‬

‫تقضًٍبد انقضٍخ انحًهٍخ‬


‫‪-1‬الوىجبة والسالبة‬
‫إ ‪ٌٛ‬ح حُظؤ‪٣ ْ٤‬ي‪ ٍٝ‬ك‪٤ً ٍٞ‬ل‪َّ٤‬ش حَُحرطش حُٔ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ىس ر‪ٖ٤‬‬ ‫َّ‬
‫حُٔ‪ٞ‬ػ‪ٞ‬ع ‪ٝ‬حُٔلٔ‪ ٝ ، ٍٞ‬حُٔوظ‪ٞ‬ى ٖٓ حٌُ‪٤‬ل‪٤‬ش أٗ٘خ ػ٘يٓخ ٗٔؤٍ‬
‫ً‪٤‬ق ضٌ‪ ًٙٛ ٕٞ‬جُو‪٤ٟ‬س ؟ كل‪ ٢‬حُـ‪ٞ‬حد ‪٣‬وخٍ إ ‪ ٌٙٛ‬حُوؼ‪٤‬ش‬
‫ٓ‪ٞ‬ؿزش أ‪ٓ ٝ‬خُزش كخ‪٣٩‬ـخد ‪ٝ‬حُِٔذ ‪ٔٛ‬خ ً‪٤‬قْ حُوؼ‪َّ٤‬ش ‪ .‬كبًح حطَّلي‬
‫حُٔ‪ٞ‬ػ‪ٞ‬ع ‪ٝ‬حُٔلٔ‪ ٍٞ‬ك‪ ٢‬حُ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى حُوخٍؿ‪ ٢‬كوي ػزض حُٔلٔ‪ٍٞ‬‬
‫ُِٔ‪ٞ‬ػ‪ٞ‬ع ‪ٝ‬هي ػزظض طِي حَُحرطش حُٔظ‪ٞ‬حؿيس ر‪ٜٔ٘٤‬خ كظٌ‪ ٕٞ‬حُ٘ٔزش‬
‫ا‪٣‬ـخر‪َّ٤‬ش ‪ٝ‬حُوؼ‪٤‬ش ٓ‪ٞ‬ؿزش ‪ٝ ،‬إ ُْ ‪ ٌٖ٣‬حطِّلخى ك‪ ٢‬حُ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى ‪ٗٝ‬ل‪٘٤‬خ‬
‫حَُحرطش ‪ٝ‬حُ٘ٔزش كظٌ‪ ٕٞ‬حُوؼ‪٤‬ش ٓخُزش‪.‬‬
‫أٓػِس ُِو‪ٟ‬ح‪٣‬ح جُكِٔ‪٤‬س جُٔ‪ٞ‬ؾرس‪:‬‬
‫ؾحُّ} ك٘لٖ ك‪ ٌٙٛ ٢‬حُوؼ‪َّ٤‬ش هي أػزظ٘خ حُـِ‪ُ ّٞ‬ؼٍِّ‪٠‬‬ ‫ٌ‬ ‫{ػِ ٌ‪٢‬‬
‫‪ًُٝ‬ي ُ‪٪‬طِّلخى حُٔ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى ر‪ٜٔ٘٤‬خ كخُلٌْ ك‪ٜ٤‬خ ‪ ٞٛ‬كٌ ٌْ ح‪٣‬ـخر ٌ‬
‫‪٢‬‬
‫‪ًٌُٝ‬ي ه‪ ُٚٞ‬ػِ‪ ٚ٤‬حُٔ‪{ ّ٬‬جُ‪ٛ‬رٍ ػِ‪ ٠‬جُطحػس ؾ‪ٜ‬حوٌ} ‪ ٢ٛ‬هؼ‪َّ٤‬شٌ‬
‫ا‪٣‬ـخر‪٤‬ش ك‪٤‬غ ُك َِٔ ؾ‪ٜ‬ح ٌو ػِ‪ ٠‬جُ‪ٛ‬رٍ ‪ًٌُٝ‬ي حُٔؼخُ‪ ٖ٤‬حُظخُ‪:ٖ٤٤‬‬
‫جُٔإٖٓ نل‪٤‬قُ جُٔإٗ‪} ٚ‬‬‫َ‬ ‫{ضك‪٤‬ط‪ ْٜ‬ك‪ٜ٤‬ح ْالّ}‪ { 1‬ئَّٕ‬
‫أٓػِس ُِو‪ٟ‬ح‪٣‬ح جُكِٔ‪٤‬س جُٓحُرس‪:‬‬
‫ّ } ً‪٤‬ل‪َّ٤‬شُ ‪ ٌٙٛ‬حُوؼ‪َّ٤‬ش طوظِق ػٖ حُٔخروش َّ‬
‫‪ٕ٧‬‬ ‫{ػِ ٌ‪ ّ٤ُ ٢‬ذؿحُ ٍ‬
‫ذ ػ٘‪٘ٛ ٖٓٝ ٚ‬خ حٓظويٓ٘خ‬ ‫ػِ‪ ٢‬رَ هي ُِِٓ َ‬ ‫ٍ‬ ‫جُؿِ‪٣ ُْ ِٞ‬ظَّلي ٓغ‬
‫__________________________‬
‫‪1‬‬
‫يونس ‪11‬‬
‫‪112‬‬
‫ُ‪ ّ٤‬حٌُ‪٣ ١‬يٍُّ ػِ‪ ٠‬حُؼيّ ‪ًًُٝ .‬ي ه‪ ُٚٞ‬طؼخُ‪ ّ٤ُ{ ٠‬جُرٍ‬ ‫َ‬ ‫ًِٔشَ‬
‫إٔ ض‪ُٞٞ‬ج ‪ٝ‬ؾ‪ ٌْٛٞ‬هرَ جٍُٔٗم ‪ٝ‬جُٔـٍخ}‪ 1‬كخُٔلٔ‪ ٍٞ‬ك‪ٜ٤‬خ ‪ٞٛٝ‬‬
‫جُر ٍّ ‪ َّٚٗ٧‬هزَ ُ‪ ْ٤‬حُٔو َّيّ ‪ٝ‬حُٔ‪ٞ‬ػ‪ٞ‬ع ‪ ٞٛ‬إٔ ض‪ُُّٞٞ‬ج ك‪٤‬غ ‪٣‬ئ‪ٍٝ‬‬
‫اُ‪ ٠‬حُٔظيٍ ‪ ٌٕٞ٣ٝ‬رٔؼ٘‪ ٠‬ضَ‪ ٞٛٝ ٌُْ ٤ُِّٞ‬حْٓ ُ‪ٝ .ْ٤‬أ‪ٟ٣‬ح ً ه‪ُٚٞ‬‬
‫طؼخُ‪{ ٠‬هَ ئٗ‪٣ ُٖ ٢‬ؿ‪ ٖٓ ٢ٍٗ٤‬هللا أق ٌى }‪ 2‬كخُٔ‪ٞ‬ػ‪ٞ‬ع ‪ ٞٛ‬أق ٌى‬
‫‪ٝ‬حُٔلٔ‪٣ ٞٛ ٍٞ‬ؿ‪ٝ ٢ٍُٗ ٤‬هي ِِٓزض جالؾحٌز حُٔٔظلخىس ٖٓ حُـِٔش‬
‫ّ ػِ‪٠‬‬ ‫حُلؼِ‪َّ٤‬ش ػٖ أقى كخُوؼ‪َّ٤‬شُ اًحً ٓخُزش ‪ٔ٤ُٝ‬ض رٔ‪ٞ‬ؿزش ‪ٝ‬هِ ْ‬
‫ًُي ه‪ ُٚٞ‬طؼخُ‪ ّ٤ُ {٠‬ػِ‪ ٠‬جالػٔ‪ ٠‬قٍؼ ‪ٝ‬الػِ‪ ٠‬جالػٍؼ قٍؼ‬
‫ضػٍ‪٣‬د ػِ‪ ٌْ٤‬جُ‪٣ ّٞ٤‬ـلٍ هللا‬
‫َ‬ ‫‪ٝ‬ال ػِ‪ ٠‬جٍُٔ‪ ٝ٣‬قٍؼ}‪ { 3‬هحٍ ال‬
‫‪4‬‬
‫ٌُْ }‬
‫ٓح‪ّ٤ٛ‬سُ جإل‪٣‬ؿحخ ‪ٝ‬جُِٓد‪:‬‬
‫ٖٓ حُؼَ‪ ١ٍٝ‬إٔ ٗظؼَف ػِ‪ٓ ٠‬خ‪٤ٛ‬ش ح‪٣٩‬ـخد ‪ ٝ‬حُِٔذ رٔؼ٘‪٠‬‬
‫أٗ‪ٓ ٚ‬ح ‪ ٞٛ‬جإل‪٣‬ؿحخ ؟ ‪ٓٝ‬ح ‪ ٞٛ‬جُِٓد ؟‪ٗٝ‬ظؼَف ػِ‪ٜٔ٤‬خ هخٍؽ‬
‫حُٔ‪ٞ‬ػ‪ٞ‬ع ‪ٝ‬حُٔلٔ‪ ٍٞ‬أ‪ ١‬رؼي إٔ ُٗؼزض ً‪ ٖٓ ً٬‬حُٔ‪ٞ‬ػ‪ٞ‬ع‬
‫‪ٝ‬حُٔلٔ‪ٗٝ ٍٞ‬لَؽ ٓ٘‪ٜٔ‬خ ٗؤط‪ُ٘ ٢‬ؼَف ح‪٣٩‬ـخد ‪ ٝ‬حُِٔذ‪ .‬كل‪٢‬‬
‫‪ٌٛ‬ح حُٔـخٍ هي ؽُ َِكض ٗظَ‪٣‬ظخٕ‬
‫إ حُلَم ر‪ ٖ٤‬حُوؼ‪٤‬ش حُٔ‪ٞ‬ؿزش ‪ٝ‬حُوؼ‪٤‬ش حُٔخُزش ك‪٢‬‬ ‫جأل‪َّ :٠ُٝ‬‬
‫حُ٘ٔزش أ‪ ١‬إٔ ‪٘ٛ‬خى ٗ‪ٞ‬ػ‪ ٖٓ ٖ٤‬حُ٘ٔزش ‪ ٝ‬حَُحرطش جُ٘ٓرس‬
‫جإل‪٣‬ؿحذ‪٤‬س ‪ ٝ‬جُ٘ٓرس جُِٓر‪٤‬س ‪ ،‬كؼ٘يٓخ ٗو‪٣َ ٍٞ‬ى هحتْ كوي كوَّو٘خ‬
‫ٗٔزش ا‪٣‬ـخر‪٤‬ش ر‪٣َ ٖ٤‬ى ‪ٝ‬ر‪ ٖ٤‬هحتْ ‪ ٌٙٛٝ‬حُ٘ٔزش ٖٓ ٗ‪ٞ‬ع حُ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى‬
‫__________________________‬
‫‪1‬‬
‫البقرة ‪177‬‬
‫‪2‬‬
‫الجن ‪22‬‬
‫‪3‬‬
‫الفتح ‪17‬‬
‫‪4‬‬
‫يوسف ‪92‬‬
‫‪ٝ‬أ ّٓخ ػ٘يٓخ ٗو‪٣َ ٍٞ‬ى ُ‪ ّ٤‬ذوحتْ كخُ٘ٔزش حُٔ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ىس ر‪ٖ٤‬‬
‫حُٔ‪ٞ‬ػ‪ٞ‬ع ‪ٝ‬حُٔلٔ‪ٔٗ ٢ٛ ٍٞ‬زش ِٓز‪٤‬ش ‪ ٌٙٛٝ‬حُ٘ٔزش ُ‪ٔ٤‬ض ٖٓ‬
‫ٗ‪ٞ‬ع حُ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى رَ ‪ٞٗ ٖٓ ٢ٛ‬ع حُؼيّ ‪ٝ ،‬ك‪ ٢‬حُِـش حُلخٍٓ‪٤‬ش طٔظؼَٔ‬
‫ًِٔش (أٓض) ُِ٘ٔزش ح‪٣٩‬ـخر‪٤‬ش ‪ًِٔٝ‬ش (ٗ‪ٔ٤‬ض) ُِ٘ٔزش حُِٔز‪٤‬ش ك‪ٌٜٙ‬‬
‫حٌُِٔش ‪ ٢ٛ‬حُظ‪ ٢‬طش‪ َ٤‬اُ‪ ٠‬حُ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى ‪ٝ‬اُ‪ ٠‬حُؼيّ ك‪ ٢‬حُوؼ‪٤‬ظ‪ٝ ٖ٤‬ك‪٢‬‬
‫حطط‪٬‬ف حُٔ٘طو‪٣ ٖ٤٤‬وخٍ ُِ٘ٔزش حُِٔز‪٤‬ش ِْد جٍُذ‪ ١‬أ‪ ١‬إٔ حَُرؾ‬
‫‪ ٞٛ‬حُِٔٔ‪ٞ‬د ‪.‬‬
‫جُػحٗ‪٤‬س‪ٗ ٢ٛٝ :‬ظَ‪٣‬ش أذ‪ٞ‬ػِ‪٘٤ْ ٢‬ح ‪ٚ ٝ‬ىٌ جُٔطأُ‪ٍ ٖ٤ٜ‬ػ‪ٞ‬حٕ‬
‫هللا طؼخُ‪ ٠‬ػِ‪ٜٔ٤‬خ ‪ٝ‬ػيى ٖٓ حُل‪ٓ٬‬لش ك‪ٜ‬ئ‪٫‬ء ‪َ ُ٣‬وطج‪ ٕٞ‬حُ٘ظَ‪٣‬ش‬
‫ح‪٣ ٝ ٠ُٝ٧‬ؼظوي‪ ٕٝ‬رؤٕ ٗ‪ٞ‬ػ‪٤‬ش حَُحرطش ‪ ٝ‬حُؼ‪٬‬هش حُٔظ‪ٞ‬حؿيس ك‪٢‬‬
‫حُوؼ‪٤‬ش حُٔ‪ٞ‬ؿزش ‪ ٝ‬حُوؼ‪٤‬ش حُٔخُزش ‪ٝ‬حكيس ‪ ،‬كَخَُحرطش ك‪٬ًِ ٢‬‬
‫حُوؼ‪٤‬ظ‪ ٖ٤‬ا‪٣‬ـخر‪٤‬ش ‪ ٌُٖٝ‬ح‪٣٩‬ـخر‪َّ٤‬ش حُظظ‪٣ٍٞ‬ش ‪ ٫‬حُظظي‪٣‬و‪٤‬ش ‪،‬‬
‫‪ٝ‬حُلَم ر‪ ٖ٤‬حُٔ‪ٞ‬ؿزش ‪ٝ‬حُٔخُزش ك‪ ٢‬ش‪ٍ ٢‬ء آهَ ‪ ٞٛٝ‬أَّٗ‪ ٚ‬ك‪ ٢‬حُوؼ‪٤‬ش‬
‫حُٔ‪ٞ‬ؿزش حٌُ‪٣ ٖٛ‬لٌْ ‪٣ٝ‬ظيِّم ر‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى حَُحرطش ‪ٝ‬حُ٘ٔزش ك‪ ٢‬ظَف‬
‫حُوخٍؽ ‪ٝ ،‬أٓخ ك‪ ٢‬حُوؼ‪٤‬ش حُٔخُزش حٌُ‪٣ ٖٛ‬لٌْ رَكغ طِي حَُحرطش‬
‫‪ٝ‬حُ٘ٔزش ٖٓ ظَف حُوخٍؽ ‪.‬‬
‫‪ٝ‬ػِ‪ٌٛ ٠‬ح ح‪ٓ٧‬خّ حُوؼ‪٤‬ش حُٔخُزش ‪٫‬طؼ٘‪ ٢‬أٗ‪٘ٛ ٚ‬خى ٍحرطش ك‪٢‬‬
‫ظٖ حُوخثِ‪ ٕٞ‬رخُ٘ظَ‪٣‬ش‬‫ػخُْ حُوخٍؽ ‪ٍ ٢ٛٝ‬حرطش حُِٔذ ًٔخ َّ‬
‫ح‪ ٠ُٝ٧‬كِ‪ٔ٤‬ض ‪٘ٛ‬خى أ‪َّ٣‬شُ ٍحرطش ك‪ ٢‬حُز‪ ٖ٤‬رَ ٓلخى حُوؼ‪٤‬ش حُٔخُزش‬
‫‪ ٞٛ‬إٔ طِي حَُحرطش ح‪٣٩‬ـخر‪٤‬ش حُظ‪ ٢‬طظ‪ٍٗٞ‬خ‪ٛ‬خ ك‪ً٘٘ٛ ٢‬خ ٓ٘ظل‪٤‬ش ك‪٢‬‬
‫ػخُْ حُوخٍؽ كِ‪٘ٛ ْ٤‬خى ػ‪٤٘٤‬ش ‪ٓ ٝ‬ظيحه‪٤‬ش ُ‪ٜ‬خ ‪ٝ‬ذؼرحٌز أنٍ‪ٟ‬‬
‫حُوؼ‪٤‬ش حُٔ‪ٞ‬ؿزش طلٌْ ر‪ٞ‬ه‪ٞ‬ع حُ٘ٔزش ح‪٣٩‬ـخر‪٤‬ش ‪ٝ‬حُوؼ‪٤‬ش حُٔخُزش‬
‫طلٌْ ربٍطلخع حُ٘ٔزش ح‪٣٩‬ـخر‪٤‬ش ‪ٝ ،‬حُوؼ‪٤‬ش حُٔ‪ٞ‬ؿزش طلٌ‪ ٢‬ػٖ‬
‫‪114‬‬
‫ٓطحذَن ُظِي حُ٘ٔزش ح‪٣٩‬ـخر‪٤‬ش حٌُ‪٤٘ٛ‬ش ك‪ ٢‬حُوخٍؽ ‪ٝ‬حُوؼ‪٤‬ش حُٔخُزش‬
‫طلٌ‪ ٢‬إٔ ُ‪٘ٛ ّ٤‬حى ٓطحذن ُظِي حُ٘ٔزش ح‪٣٩‬ـخر‪٤‬ش حٌُ‪٤٘ٛ‬ش ك‪٢‬‬
‫حُوخٍؽ ‪ٝ .‬ػِ‪ٌٛ ٠‬ح ح‪ٓ٧‬خّ ‪ٓ ٌٕٞ٣‬لخى حُوؼ‪َّ٤‬ش حُٔخُزش ‪ِٓ ٞٛ‬ذ‬
‫حَُرؾ ‪ٍ ٫‬رؾ حُِٔذ ‪ٌٛ ٖٓٝ‬ح حُٔ٘طِن هخُ‪ٞ‬ح ك‪ ٢‬طؼَ‪٣‬ق حُوزَ‬
‫أَّٗ‪( ٚ‬ئٕ ًحٕ ُ٘ٓرط‪ ٚ‬نحٌؼ ضطحذو‪ ٚ‬أ‪ ٝ‬ال ضُطحذو‪ ٚ‬ك‪ ٜٞ‬نرٍ) ‪.‬‬

‫غ َّْ ئَّٗ‪ ٖٓ ٚ‬نالٍ ٓح يًٍٗح ٖٓ جُطؼٍ‪٣‬ق ‪ٝ‬جألٓػِس ضط‪ٟ‬ف ُ٘ح‬


‫أٓ‪:ٌٌ ٞ‬‬
‫إ حُوؼخ‪٣‬خ حُٔخُزش ‪ ٫‬ر َّي ‪ٝ‬إٔ طشظَٔ ػِ‪ ٠‬أىحس حُِٔذ ‪٢ٛٝ‬‬ ‫‪َّ -1‬‬
‫ٓوظِلش ؿ‪٘ٓ َ٤‬لظَس ك‪ ّ٤ُ ٢‬رَ ٍرَّٔخ طٌ‪ ُٖ ٕٞ‬ح‪ ٝ‬ال ح‪ٓ ٝ‬ح‬
‫ح‪ُِٝ ...ٝ‬طخُذ إٔ ‪٣‬ؼؼَ ػِ‪ ٠‬طِي ح‪٧‬ىحس ًٔخ ‪٘٣‬زـ‪ ُٚ ٢‬إٔ ‪٣‬ؼَف‬
‫حُٔ‪ٞ‬ػ‪ٞ‬ع ‪ٝ‬حُٔلٔ‪َّ ٍٞ‬‬
‫كبٕ ًُي ‪ ٞٛ‬حُٔلظخف ُٔؼَكش حُوؼ‪َّ٤‬ش‪.‬‬
‫‪-2‬رٔخ أَّٗ‪ٞ٣ ٫ ٚ‬ؿي حطِّلخى ر‪ ٖ٤‬حُٔ‪ٞ‬ػ‪ٞ‬ع ‪ٝ‬حُٔلٔ‪ ٍٞ‬ك‪ ٢‬حُوؼ‪َّ٤‬ش‬
‫هض جُٓحُرسُ ذاٗطلحء جُٔ‪ٞٞٞ‬ع أ‪ ١‬حُظِّ‪ٓ ٫ ٢‬ظيحم‬ ‫حُٔخُزش ‪ ،‬ط َي ْ‬
‫ُٔ‪ٞ‬ػ‪ٞ‬ػ‪ٜ‬خ ك‪ ٢‬حُؼ‪ٝ ٖ٤‬حُوخٍؽ كٔ‪ٞ‬ػ‪ٞ‬ػ‪ٜ‬خ ٓؼي‪ ٌّ ٝ‬ك‪ ٢‬حُوخٍؽ‬
‫إٔ حُٔؼي‪ ّٝ‬ك‪٤‬غ ‪٫‬‬ ‫‪ٝ‬حَُُّٔ ك‪ ٢‬ط َّل ِش ‪ٌٛ‬ح حُ٘‪ٞ‬ع ٖٓ حُٔخُزش ‪َّ ٞٛ‬‬
‫أخ‬
‫ِٓذ ً َِّ ش‪ٍ ٢‬ء ػ٘‪ً ٚ‬و‪ُٞ‬ي { ُ‬‫َ‬ ‫‪ٝ‬ؿ‪ٞ‬ى ُ‪ ٚ‬كٖٔ حُطز‪٤‬ؼ‪ ٢‬إٔ ‪٣‬وزَ‬
‫ٕ ك‪ ٢‬جألْ‪ٞ‬جم} ‪٫ٝ‬‬ ‫ػ‪ ٠ٓ٤‬ذٖ ٍٓ‪٣ ُْ ْ٣‬أً َْ جُطؼحّ ‪ِ ٔ٣ ُْٝ‬‬
‫إٔ ٓؼَكش ‪ٌٛ‬ح حُ٘‪ٞ‬ع ٖٓ حُٔخُزش ُ‪ٜ‬خ أ‪َّ٤ٔٛ‬ش ك‪٢‬‬ ‫‪٣‬ول‪ ٠‬ػِ‪٤‬ي َّ‬
‫هْٔ ٖٓ ح‪٧‬كٌخّ حُشَػ‪٤‬ش ٖٓ أىَُّظ‪ٜ‬خ ‪ ٖٓٝ‬ؿِٔش طِي‬ ‫آظ٘زخؽ ٍ‬
‫حُٔ‪ٞ‬حٍى ٓخ ٗخهش‪ ٚ‬حُلو‪ٜ‬خء ك‪ ٢‬رخد ح‪٧‬ؽؼٔش ‪ٝ‬ح‪٧‬شَرش ‪ٝ‬روظ‪ٞ‬ص‬
‫‪ ٕ٧‬حُل‪ٞ٤‬حٕ (ٓؼخكخ ً اُ‪ ٠‬كِ‪َّ٤‬ظ‪ ٫ )ٚ‬ر َّي إٔ ‪ٌٕٞ٣‬‬ ‫حُِلْ ‪ًُٝ‬ي َّ‬
‫ٌٓ ًَّ ً‪ٝ ، ٠‬حُٔوظ‪ٞ‬ى ٖٓ حُظًٌ‪٤‬ش ‪ ٞٛ‬إٔ ‪ٞٔ٣‬ص ػِ‪ ٠‬حُطَ‪٣‬وش حُظِّ‪٢‬‬
‫ٍٓٔظ‪ٜ‬خ حُشَ‪٣‬ؼش ٖٓ حُظٔٔ‪٤‬ش ك‪ ٖ٤‬حٌُرق ‪ًٜٗٞٝ‬خ ٓٔظوزِش حُوزِش‬
‫‪ٓٝ‬خثَ حُشَحثؾ حًٌُٔ‪ٍٞ‬س ك‪ ٢‬حٌُظذ حُلو‪َّ٤ٜ‬ش حُٔٔظلخىس ٖٓ حٌُظخد‬
‫‪٣‬ط‪ٞ‬ؾ‪٘ٛ ٚ‬ح ‪:ٞٛ‬‬
‫َّ‬ ‫‪ٝ‬حَُّٔ٘ش كحُٓإجٍ جًُ‪١‬‬
‫إٔ ‪ ٌٙٛ‬حُشخس ٓؼ‪٤ًِّ ًُ َٛ ً٬‬ض أّ ‪ ٫‬؟ ‪ٌ٘٘ٔ٣ َٛ‬خ‬‫أَّٗ‪ ُٞ ٚ‬شٌٌ٘خ ك‪َّ ٢‬‬
‫حُو‪ ٍٞ‬رؤَّٗ‪ٜ‬خ ُْ طٌٖ ًٌٓخس ٓخروخ ً أػ٘‪ ٢‬هزَ حٌُرق ‪ٌٛٝ‬ح حُشي اَّٗٔخ‬
‫إٔ حُٔٔؤُش‬ ‫ي رؼي حُ‪٤‬و‪ ٖ٤‬؟ أّ ‪ٌ٘٘ٔ٣٫‬خ حُو‪ ٍٞ‬رٌُي ؟ كظ‪٬‬كع َّ‬‫‪ ٞٛ‬ش ٌ‬
‫‪ ٕ٧‬حُشخس ٓخىحٓض‬ ‫طزظ٘‪ ٢‬ػِ‪ ٠‬طيم حُٔخُزش ربٗظلخء حُٔ‪ٞ‬ػ‪ٞ‬ع َّ‬
‫ؿ‪ٌٓ َ٤‬ر‪ٞ‬كش ك‪ ُْ ٢ٜ‬طٌٖ ٌٓ ًَّ‪ ٠‬ك‪٤‬غ كَٓش ُلٔ‪ٜ‬خ ‪ ٢ٛٝ‬ك‪َّ٤‬ش ػ َّْ‬
‫ًرلض ‪ٗ ٫‬يٍ‪ ١‬أ ًُ ًِّ‪٤‬ض أّ ‪ ٫‬؟ كبًحً حُلٌْ هي حػظٔي ػِ‪ ٠‬طيم‬
‫جُٓحُرس ذاٗطلحء جُٔ‪ٞٞٞ‬ع‪.‬‬
‫‪ًًُٝ‬ي رخُ٘ٔزش اُ‪ ٠‬هظ‪ٞ‬ص حَُٔأس حُوُ ََ ِش‪َّ٤‬ش حُظ‪ ٢‬طظَ اُ‪ٖٓ ٠‬‬
‫حُ‪٤‬ؤّ ربًٔخٍ ٓظِّ‪٘ٓ ٖ٤‬ش رو‪٬‬ف ؿ‪َٛ٤‬خ ك‪٤‬غ ط‪٤‬ؤّ ك‪ ٢‬حُؤٔ‪ٖ٤‬‬
‫ي ك‪ًٜٗٞ ٢‬خ هَش‪َّ٤‬ش أّ ‪ ٫‬ك‪ٗ َٜ‬لٌْ رؼيّ ً‪ٜٗٞ‬خ هَش‪َّ٤‬ش‬ ‫‪ ،‬كِ‪ ٞ‬ش َّ‬
‫رلـَّش أٗ‪ٜ‬خ ُْ طٌٖ هَُش‪َّ٤‬ش هزَ إٔ ط‪َُٞ‬ي ػ َّْ ُ‪ُٝ‬يص ك‪ٗ ٬‬يٍ‪ ١‬أهَش‪٤‬شٌ‬
‫ُ‪ُٝ‬يص أّ ؿ‪ َ٤‬هَش‪َّ٤‬ش ؟ كخُٔٔؤُش أ‪٣‬ؼخ ً طزظ٘‪ ٢‬ػِ‪ ٠‬طيم جُٓحُرس‬
‫ذحٗطلحء جُٔ‪ٞٞٞ‬ع‪.‬‬

‫تقضًٍبد انقضٍخ انحًهٍخ‬


‫‪-2‬انًحصهخ وانًؼذونخ‬
‫هى جضَّ‪ٟ‬ف حُلٌْ حٌُ‪ُِ ٢٘ٛ‬وؼ‪َّ٤‬ش حُٔ‪ٞ‬ؿزش ‪ ٞٛٝ‬كٌْ حٌُ‪ٖٛ‬‬
‫رخُ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى ُٔ‪ٞ‬ػ‪ٞ‬ع ٓخ ً‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى ُ‪ٍ ٣‬ي ك٘و‪ٌ ٣َ ٍٞ‬ى ٓ‪ٞ‬ؾ‪ٌ ٞ‬و ‪ ٢ٛٝ‬ه‪٤ٟ‬س‬
‫ظخف طل ٍش ُ‪ًٔ ٚ‬خ ُ‪ٞ‬‬
‫ِ‬ ‫ُٔ‪ٞ‬ػ‪ٞ‬ع ‪ٝ‬حطِّ‬
‫ٍ‬ ‫ذٓ‪٤‬طس أ‪ ٝ‬كٌٔ‪ ٚ‬ر‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى شت‬
‫هِ٘خ‪ٌ ٣َ :‬ى هحت ٌْ كَ٘‪٣‬ي ٓ٘‪ٜ‬خ حطِّظخف حُو‪٤‬خّ ُِ‪ٍ ٣‬ي حُٔ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى‪ٝ .‬حطَّؼق‬
‫أ‪٣‬ؼخ ً حُلٌ َْ حٌُ‪ُِ ٢٘ٛ‬وؼخ‪٣‬خ حُٔخُزش ‪٘ٛٝ‬خ ٗو‪:ٍٞ‬‬
‫‪116‬‬
‫ٍرَّٔخ ‪٣‬ظظ‪ ٍٞ‬حُزؼغ رؤٕ ٓلخى حُوؼ‪٤‬ش حُٔخُزش ٓؼَ َ‪٣‬ى ُ‪ّ٤‬‬
‫ذوحتْ ‪ٗ ٞٛ‬لْ ٓل‪ٌ ٣َ ّٜٞ‬ى ال هحتْ ‪،‬ك‪ ٬‬كَم ر‪ ٖ٤‬حُوؼ‪٤‬ظ‪!! ٖ٤‬‬
‫‪ ٕ٧‬ه‪ُٞ‬ي َ‪ٌ ٣‬ى ال هحتْ‬ ‫‪ٌٛ ٌُٖٝ‬ح حٌُ‪ ْ٤ُ ّ٬‬رظل‪٤‬ق هطؼخ ً ‪َّ ،‬‬
‫هؼ‪٤‬شٌ ٓ‪ٞ‬ؿزش ‪ ،‬ر‪ٔ٘٤‬خ ه‪ُٞ‬ي َ‪ٌ ٣‬ى ُ‪ ّ٤‬ذوحتْ هؼ‪٤‬ش ٓخُزش ‪ٝ ،‬ػيّ‬
‫حُظٔ‪ ِ٤٤‬ر‪ٛ ٖ٤‬خط‪ ٖ٤‬حُوؼ‪٤‬ظ‪ ٖ٤‬هي ٓزذ شز‪ٜ‬خص ‪ٓٝ‬ـخُطخص ًؼ‪َ٤‬س‬
‫ك‪ ٢‬ح‪ٓ٫‬ظي‪ٝ ٍ٫‬حُ ُل َـؾ ‪ٝ ،‬ػِ‪ ٠‬ػ‪ٞ‬ث‪ ٚ‬حُظـؤ حُٔ٘طو‪ ُّٕٞ٤‬اُ‪٠‬‬
‫طؤ‪ ْ٤‬آهَ ُِوؼخ‪٣‬خ ‪ ٞٛٝ‬طؤ‪ٜٔ٤‬خ اُ‪ٓ ٠‬لظَِّش ‪ٓ ٝ‬ؼي‪ُٝ‬ش ‪ٌٛٝ ،‬ح‬
‫حُظؤ‪َ٣ ْ٤‬ؿغ اُ‪ ٠‬حُٔ‪ٞ‬ػ‪ٞ‬ع أ‪ ٝ‬حُٔلٔ‪ ، ٍٞ‬كَرٔخ ‪ٌٕٞ٣‬‬
‫‪ٛ‬الً أ‪٣ ١‬يٍ ػِ‪ ٠‬شت ٓ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى أ‪ٝ‬‬ ‫حُٔ‪ٞ‬ػ‪ٞ‬ع أ‪ ٝ‬حُٔلٔ‪ُٓ ٍٞ‬ك َّ‬
‫طل ٍش ‪ٝ‬ؿ‪ٞ‬ى‪٣‬ش ٓؼَ ‪ :‬اٗٔخٕ ‪ ،‬ػِ ّ‪ ، ٢‬أكٔي ‪ ،‬ؿخ‪ٗ ، َٛ‬خثْ ‪ ،‬كِ‪ْ٤‬‬
‫‪ٝ ،‬هي ‪ ٌٕٞ٣‬حُٔ‪ٞ‬ػ‪ٞ‬ع أ‪ ٝ‬حُٔلٔ‪ ٍٞ‬شجخ ً ٓؼى‪ٝ‬الً رٔؼ٘‪ ٠‬أٗ‪ُ ٚ‬ػ ِيٍ‬
‫ػٖ كخُظ‪ ٚ‬ح‪ ٠ُٝ٧‬ح‪٣٩‬ـخر‪٤‬ش كيهَ ػِ‪ ٚ٤‬كَف حَُِّٔذ كظخٍ‬
‫حُِٔذ ؿِءحً ٓ٘‪ٓ ، ٚ‬ؼَ ٓخ ٗو‪ ٫ : ٍٞ‬اٗٔخٕ ‪ ٫ ،‬ؿخ‪ٗ ٫ ، َٛ‬خثْ ‪،‬‬
‫ؿ‪ َ٤‬كِ‪ ، ْ٤‬كل‪ ٌٙٛ ٢‬حُظ‪ٍٞ‬س طٔٔ‪ ٠‬حُوؼ‪٤‬ش ٓؼي‪ُٝ‬ش ‪ ،‬كخُوؼ‪٤‬ش‬
‫ظ‪ٞٓ ً٬‬حء‬ ‫حُٔلظَِّش ‪ ٢ٛ‬حُظِّ‪ً ٢‬خٕ ٓ‪ٞ‬ػ‪ٞ‬ػ‪ٜ‬خ ‪ٓٝ‬لٔ‪ُٜٞ‬خ ٓؼخ ً ٓل َّ‬
‫ُؿ‪ٗ ٞ‬و ّ‪ ? ٢‬أ‪ٝ‬‬
‫ًخٗض حُوؼ‪٤‬ش ٓ‪ٞ‬ؿزش أ‪ً ٝ‬خٗض ٓخُزش ‪ ،‬كبًح هِ٘خ ‪ :‬ج ُّ‬
‫جُؿ‪ ّ٤ُ ٞ‬ذرحٌو ? كخُوؼ‪٤‬ش ‪ ٢ٛ‬هؼ‪٤‬ش ٓلظَِّش رخػظزخٍ إٔ‬ ‫ُّ‬ ‫هِ٘خ‬
‫حُٔ‪ٞ‬ػ‪ٞ‬ع ‪ٝ‬حُٔلٔ‪ٔٛ٬ً ٍٞ‬خ ‪٣‬ي‪ ٕ٫‬ػِ‪ ٠‬أَٓ ا‪٣‬ـخر‪ٝ ، ٢‬حُلَم‬
‫إٔ حُوؼ‪٤‬ش ح‪ٞٓ ٢ٛ ٠ُٝ٧‬ؿزش ‪ٝ‬حُؼخٗ‪٤‬ش ٓخُزش ‪ٌٛٝ ،‬ح ٓخ ‪٠ٔٔ٣‬‬
‫رٔلظَِّش حُطَك‪ ٌُٖٝ ، ٖ٤‬اًح ًخٕ حُٔ‪ٞ‬ػ‪ٞ‬ع أ‪ ٝ‬حُٔلٔ‪ ٍٞ‬أ‪ٝ‬‬
‫ً‪ٔٛ٬‬خ ٓؼي‪ ٌٙٛ ٖ٤ُٝ‬حُوؼ‪٤‬ش طٔٔ‪ٓ ٠‬ؼي‪ُٝ‬ش ٓ‪ٞ‬حء ًخٗض ٓ‪ٞ‬ؿزش‬
‫أ‪ٓ ٝ‬خُزش ‪ٓ ،‬ؼ‪ ً٬‬اًح هِ٘خ ‪ ًَ :‬الٓهِ‪ ٞٛ ٙ‬ؿ‪ٓ ٍ٤‬و ٍَّخ ئُ‪ ٠‬هللا ‪،‬‬
‫ت ػِ‪ ٠‬ش‪ٍ ٢‬ء ‪( ٕ٧ ،‬ال)‬ ‫ك‪ ٌٜٙ‬حُوؼ‪٤‬ش ٓ‪ٞ‬ؿزش هي كَُٔ ك‪ٜ٤‬خ ش ٌ‬
‫طخٍص ؿِ ًء ٖٓ حُٔ‪ٞ‬ػ‪ٞ‬ع كـ(ال ٓهِ‪ )ٙ‬ك‪ ٢‬ك ِّي ٗلٔ‪ٞٛ ٚ‬‬
‫حُٔ‪ٞ‬ػ‪ٞ‬ع ‪(ٝ‬ؿ‪ٓ ٍ٤‬و ٍَّخ ئُ‪ ٠‬هللا) ‪ ٞٛ‬حُٔلٔ‪ ٍٞ‬ؿخ‪٣‬ش ٓخ ‪٘ٛ‬خى أَّٗ‪ٚ‬‬
‫هي كَُٔ حُٔلٔ‪ ٍٞ‬حُٔؼي‪ ٍٝ‬ػِ‪ ٠‬حُٔ‪ٞ‬ػ‪ٞ‬ع حُٔؼي‪ٌٙٛٝ ٍٝ‬‬
‫حُوؼ‪٤‬ش طٔٔ‪ٞٓ ٠‬ؾرس ٓؼى‪ُٝ‬س جُطٍك‪.ٖ٤‬‬
‫‪ٌٝ‬ذَّٔح طٌ‪ٓ ٕٞ‬خُزش ٓؼي‪ُٝ‬ش حُطَك‪ٓ ٖ٤‬ؼَ ه‪ُ٘ٞ‬خ ‪ ًَ :‬ؿ‪ٗ ٍ٤‬حتْ‬
‫‪ٝ‬جع‪.‬‬
‫ُ‪ ٞٛ ّ٤‬ؿ‪ٍ ٍ٤‬‬
‫‪ِٛ‬س جُٔ‪ٞٞٞ‬ع أ‪ٓ ٝ‬ؼى‪ُٝ‬س‬ ‫‪ٌٝ‬ذَّٔح طٌ‪ٓ ٕٞ‬ؼى‪ُٝ‬س جُٔكٔ‪ٓٝ ٍٞ‬ك ّ‬
‫‪ِٛ‬س جُٔكٔ‪.ٍٞ‬‬ ‫جُٔ‪ٞٞٞ‬ع ‪ٓٝ‬ك ّ‬
‫ٓػحٍ ٓؼى‪ُٝ‬س جُٔكٔ‪ ٍٞ‬أ‪ٓ ٝ‬ك‪ِٛ‬س جُٔ‪ٞٞٞ‬ع‪ :‬أًؼَ حُ٘خّ ‪ْٛ‬‬
‫ؿ‪َٓ٤‬ئٓ٘‪ ، ٖ٤‬حُ‪ٜٞ٤‬ى ُ‪ٞٔ٤‬ح ‪ ْٛ‬ؿ‪َٓ٤‬ظؼظز‪.ٖ٤‬‬
‫ٓػحٍ ٓؼى‪ُٝ‬س جُٔ‪ٞٞٞ‬ع أ‪ٓ ٝ‬ك‪ِٛ‬س جُٔكٔ‪ :ٍٞ‬ؿ‪ َ٤‬حُٔئٖٓ‬
‫ؿخ‪ ، َٛ‬ؿ‪ َ٤‬حُؼخُْ ُ‪ ْ٤‬رٔؼ‪٤‬ي‪.‬‬
‫جُلٍم ذ‪ٓ ٖ٤‬ؼى‪ُٝ‬س جُٔكٔ‪ٝ ٍٞ‬ذ‪ ٖ٤‬جُٓحُرس ٓك‪ِٛ‬س جُٔكٔ‪:ٍٞ‬‬
‫‪ ٫‬ططَأ حُشز‪ٜ‬ش ك‪ ٢‬حُٔؼي‪٫ٝ‬ص ا‪ ّ٫‬ك‪ ٢‬هظ‪ٞ‬ص حُٔ‪ٞ‬ؿزش ٓؼي‪ُٝ‬ش‬
‫حُٔلٔ‪ ٍٞ‬ك‪٤‬غ طشظز‪ٓ ٚ‬غ حُٔخُزش ٓلظَِّش حُٔ‪ٞ‬ػ‪ٞ‬ع ‪ٝ‬حُٔلٔ‪ٍٞ‬‬
‫ّ ‪ ٝ‬قٖٓ ‪ ٞٛ‬ال‬ ‫ك‪٘ٛ َٜ‬خى كَم ر‪ ٖ٤‬ه‪ُ٘ٞ‬خ‪ :‬قٖٓ ُ‪ ّ٤‬ذؿحُ ٍ‬
‫ؾحُّ ؟ ‪ٝ‬إ ًخٕ كٔخ ‪ ٞٛ‬حُلَم ؟‬
‫أه‪ ٍٞ‬اَّٗ‪ٞ٣ ٚ‬ؿي كَم ر‪ٜٔ٘٤‬خ ٖٓ ٗخك‪٤‬ظ‪:ٖ٤‬‬
‫جُق‪ٗ ٖٓ:‬حق‪٤‬س جُٔؼ٘‪ :٠‬كخُٔخُزش هي ُِٓذ ك‪ٜ٤‬خ حُلَٔ كؼ٘يٓخ ٗو‪ٍٞ‬‬
‫كٖٔ هي ِٓذ ػ٘‪ ٚ‬حُـِ‪ٝ .ّٞ‬أٓخ اًح‬ ‫ٌ‬ ‫‪ :‬قٌٖٓ ُ‪ ّ٤‬ذؿحُّ أ‪١‬‬
‫هِ٘خ ‪ :‬قٌٖٓ ال ؾحُّ كخُوؼ‪٤‬ش ٓ‪ٞ‬ؿزش ‪ٌَُّٜ٘ٝ‬خ ٓؼي‪ُٝ‬ش حُٔلٔ‪، ٍٞ‬‬
‫كوي كَُٔ ك‪ٜ٤‬خ ال ؾحُّ حٌُ‪ ٞٛ ١‬ػيّ حُـِ‪ ّٞ‬ػِ‪ ٠‬قٖٓ ‪.‬‬
‫م ًز‪ ٌَ ٤‬ر‪ِْ ٖ٤‬د جُكَٔ ‪ ٝ‬قَٔ جُِٓد‪.‬‬ ‫‪ٝ‬كَ ٌ‬

‫‪118‬‬
‫خ‪ٗ ٖٓ:‬حق‪٤‬س جُِلع‪ :‬كخُوؼ‪٤‬ش حُٔؼي‪ُٝ‬ش ؿخُزخ ً ٓخ ‪ُٔ٣‬ظؼَٔ ك‪ٜ٤‬خ‬
‫َف حَُرؾ أػ٘‪ًِٔ ٢‬ش ( ‪ )ٞٛ‬ك‪٤‬وخٍ قٌٖٓ ‪ ٞٛ‬ؿ‪ ٍ٤‬ؾحُّ أ‪ٝ‬‬ ‫ك ُ‬
‫قٌٖٓ ‪ ٞٛ‬ال ؾحُّ ‪ ،‬رو‪٬‬ف حُوؼ‪٤‬ش حُٔخُزش ك‪ٔ٣ ٬‬ظؼَٔ ك‪ٜ٤‬خ‬
‫ًُي ‪ٝ ،‬أ‪٣‬ؼخ ً ؿخُزخ ً ٓخ طُٔظؼَٔ ك‪ ٢‬حُوؼ‪٤‬ش حُٔخُزش ( ُ‪ ٝ ) ّ٤‬ك‪٢‬‬
‫حُٔؼي‪ُٝ‬ش (ال) أ‪( ٝ‬ؿ‪)ٍ٤‬‬

‫تقضًٍبد انقضٍخ انحًهٍخ‬


‫‪-3‬شخصٍَّخ ‪ ،‬طجٍؼٍَّخ ‪ ،‬يهًهخ ويحصىسح‬
‫أهٔخّ أٍرؼش ‪ ٢ٛ‬شوظ‪٤‬ش ‪ٝ‬ؽز‪٤‬ؼ‪٤‬ش‬ ‫ٍ‬ ‫ط٘ؤْ حُوؼ‪٤‬ش حُلِٔ‪٤‬ش اُ‪٠‬‬
‫‪ِٜٔٓٝ‬ش ‪ٓٝ‬لظ‪ٍٞ‬س ‪ٌٛٝ‬ح حُظؤ‪ ٞٛ ْ٤‬أٓخّ حُظؤ‪ٔ٤‬خص ح‪٥‬ط‪٤‬ش رَ‬
‫‪ ٞٛ‬ح‪ٓ٧‬خّ ٌُؼ‪ ٖٓ َ٤‬حُٔٔخثَ ح‪٥‬ط‪٤‬ش‪.‬‬
‫حُٔل‪ ٍٞ‬ك‪ٌٛ ٢‬ح حُظؤ‪ ٞٛ ْ٤‬جُٔ‪ٞٞٞ‬ع كؼِ‪ ٠‬ػ‪ٞ‬ث‪ٗ ٚ‬ؤْ حُوؼ‪٤‬ش‬
‫‪ ٕ٧‬حُٔ‪ٞ‬ػ‪ٞ‬ع ئٓح إٔ ‪ ٌٕٞ٣‬ؿِث‪٤‬خ ً‬ ‫اُ‪ ٠‬ح‪٧‬هٔخّ ح‪ٍ٧‬رؼش ‪ًُٝ‬ي َّ‬
‫كو‪٤‬و‪٤‬خ ً ‪ٝ‬ئ ّٓح إٔ ‪٤ًِ ٌٕٞ٣‬خ ً‬
‫*كإ ًحٕ جُٔ‪ٞٞٞ‬ع ؾُت‪٤‬ح ً قو‪٤‬و‪٤‬ح ًٌ كخُوؼ‪٤‬ش طٔٔ‪:٠‬‬
‫‪ٖ-1‬ه‪٤ٛ‬س ‪ٓ ٝ‬ه‪ٚٞٛ‬س ‪٤ٔٓ ،‬ض شوظ‪٤‬ش ُظشوظ‪ٜ‬خ ‪ٝ‬طَ َؼ‪ُِٜ٘٤‬خ‬
‫ك‪ ٢‬حُوخٍؽ ‪٤ٔٓٝ‬ض ٓوظ‪ٞ‬طش رخػظزخٍ أٗ‪ٜ‬خ ٓظوظِّظش‬
‫ٓػحٍ‪:‬‬
‫جُق‪ٓ-‬كٔ ٌى ٌْ‪ ٍُ ٞ‬هللا‪ ٌٙٛ :‬هؼ‪َّ٤‬ش كِٔ‪٤‬ش شوظ‪٤‬ش ٓ‪ٞ‬ػ‪ٞ‬ػ‪ٜ‬خ‬
‫إٔ حُٔ‪ٞ‬ػ‪ٞ‬ع ٓوظ‪ٞ‬ص‬ ‫ٓكٔى ‪ٓٝ‬لٔ‪ُٜٞ‬خ ٌْ‪ ٍٞ‬هللا ‪ ٝ‬رٔخ َّ‬
‫رشوض ٍٓ‪ ٍٞ‬هللا طِ‪ ٠‬هللا ػِ‪ٝ ٚ٤‬آُ‪ ٚ‬كخُوؼ‪َّ٤‬ش اًحً شوظ‪َّ٤‬ش‪.‬‬
‫خ‪-‬جٌُؼرسُ هرِسُ جُِٔٓٔ‪ٞٓ:ٖ٤‬ػ‪ٞ‬ع ‪ ٌٙٛ‬حُوؼ‪َّ٤‬ش ‪ ٞٛ‬جٌُؼرس‬
‫‪ ٕ٧‬حٌُؼزش طوظض‬ ‫‪ٓٝ‬لٔ‪ُٜٞ‬خ مذِس جُِٔٓٔ‪ٓ ٢ٛٝ ٖ٤‬وظ‪ٞ‬طش َّ‬
‫رز‪٤‬ض هللا حُلَحّ ‪ًٌُٝ .‬ي ‪ ٞٛ‬ػحُ ٌْ ‪ ٝ‬أٗص ِٓٓ ٌْ ‪ًٛ ٝ‬ج ًطحخ‬
‫جُٔ٘طن ‪ ًَُّٝ‬هؼ‪َّ٤‬ش ‪ٞٓ ٌٕٞ٣‬ػ‪ٞ‬ػ‪ٜ‬خ أكي حُٔؼخٍف حُظِّ‪ ٢‬رُ‪ِّ٘٤‬ض‬
‫ك‪ ٢‬ػِ‪ ّٞ‬حُؼَر‪َّ٤‬ش ك‪ ٢ٜ‬ؿٔ‪٤‬ؼخ ً طيٍُّ ػِ‪ٓ ٠‬لخ‪ ْ٤ٛ‬ؿِث‪َّ٤‬ش كو‪٤‬و‪َّ٤‬ش‬
‫‪ٔ٣‬ظ٘غ كَع طيه‪ٜ‬خ ػِ‪ً ٠‬ؼ‪.ٖ٣َ٤‬‬
‫*‪ٝ‬ئٕ ًحٕ جُٔ‪ٞٞٞ‬ع ًِ‪٤‬ح ًٌ كِ‪ ٚ‬ػ‪٬‬ع كخ‪٫‬ص‪:‬‬
‫كِ‪ً ٞ‬حٕ جُٔ‪ٞٞٞ‬ع ًِ‪٤‬ح ًٌ كِ٘خ إٔ ٗ٘ظَ حُ‪ٞٓ ٢ٍ ًٌِِّ ٚ٤‬ؿ‪ٍ ٞ‬ى ك‪٢‬‬
‫حٌُ‪ُ٘ٝ ٖٛ‬خ إٔ ٗ٘ظَ اُ‪ ٚ٤‬رٔخ ‪َٓ ٞٛ‬آس ًخشق ػٖ حُ‪ٞ‬حهغ‬
‫حُوخٍؿ‪٢‬‬
‫*كإ ٗظٍٗح ئُ‪ ٠‬جٌُِ‪ٞٓ ٢ًٌِ ٢‬ؿ‪ٞ‬ى ك‪ ٢‬حٌُ‪ٝ ٖٛ‬كٌٔ٘خ ػِ‪ ٚ٤‬رٔخ‬
‫‪ ٢ًِ ٞٛ‬رـغ حُ٘ظَ ػٖ أكَحى‪ ٙ‬ػِ‪ٝ ٠‬ؿ ٍ‪٣ ٫ ٚ‬ظق إٔ ‪َ٣‬ؿغ‬
‫حُلٌْ اُ‪ ٠‬ح‪٧‬كَحى ‪ ،‬ك‪ ٌٜٙ‬حُوؼ‪٤‬ش طٔٔ‪:٠‬‬
‫‪-2‬ه‪٤ٟ‬س ‪٠‬ر‪٤‬ؼ‪٤‬س ‪ًُٝ‬ي ‪ ٕ٧‬حُلٌْ هي ‪ٍٝ‬ى ػِ‪ ٠‬حُطز‪٤‬ؼش أ‪ٗ ١‬لْ‬
‫حُٔل‪ ٝ ّٜٞ‬حُٔخ‪٤ٛ‬ش حٌُِ‪٤‬ش حُظ‪ ٢‬طظ‪ٍٛٞ‬خ ح‪ٔٗ٩‬خٕ‬
‫أٓػِسٌ‪:‬‬
‫ع ػِ‪ ٠‬جإلٗٓحٕ‬ ‫جُق‪:‬جإلٗٓحٕ ٗ‪ٞ‬ع‪ :‬كظ‪٬‬كع أَّٗ‪ ٚ‬هي كَٔ ‪ٌٛ‬ح ٗ‪ٌ ٞ‬‬
‫‪ ٫‬رٔخ ‪ٞٓ ٞٛ‬ؿ‪ٌ ٞ‬ى ك‪ ٢‬حُوخٍؽ ك‪٤‬غ ‪ ٫‬ط٘ظَ اُ‪ٓ ٠‬ظخى‪٣‬و‪ ٚ‬حُظ‪٢‬‬
‫ًٌِ‪ٞٓ ٢‬ؿ‪ٍ ٞ‬ى‬‫ٍ‬ ‫‪ ٢ٛ‬ػِ‪ٝ ٢‬أكٔي ‪ٝ‬كٖٔ رَ ط‪٬‬كع ٓل‪ ّٜٞ‬ح‪ٔٗ٩‬خٕ‬
‫ك‪ ٢‬ظَف حٌُ‪ ٫ ٖٛ‬ػ‪٬‬هش ُ‪ ٚ‬رخُوخٍؽ أط‪ٌٛٝ ً٬‬ح ح‪ٔٗ٩‬خٕ رظِي‬
‫ع أ‪ ١‬كو‪٤‬وش ٓشظًَش ر‪ ٖ٤‬أكَحى ٓوظِلش‬ ‫حُٔ‪ٞ‬حطلخص ‪ٌ ٞٗ ٞٛ‬‬
‫خ‪:‬جُ٘ح‪٠‬ن ك‪ :َٛ‬كخُ٘خؽن حُِٔل‪ٞ‬ظ ‪٘ٛ‬خ ‪ ٞٛ‬حُـِء حُٔٔخ‪١ٝ‬‬
‫ُِ٘‪ٞ‬ع أػ٘‪ ٢‬ح‪ٔٗ٩‬خٕ ‪ٝ‬حُٔل‪ ّٜٞ‬حٌُ‪ ِِّ٤ٔ٣ ١‬حُ٘‪ٞ‬ع ػٖ ٓخثَ ح‪ٞٗ٧‬حع‬
‫‪ ٞٛ ٝ‬حُلظَ حٌُ‪٣ ١‬وغ ك‪ ٢‬ؿ‪ٞ‬حد أ‪ ُّ١‬ش‪٢‬ء ‪ ٞٛ‬ك‪ً ٢‬حط‪ ٚ‬؟ ‪ٖٓٝ‬‬
‫إٔ ‪ٌٛ‬ح حُٔل‪ ّٜٞ‬ؿ‪ٞٓ َ٤‬ؿ‪ٞ‬ى ا‪ ّ٫‬ك‪ ٢‬حٌُ‪ًٌُٝ .ٖٛ‬ي‬ ‫حُ‪ٞ‬حػق َّ‬

‫‪111‬‬
‫ػٍ‪ٜ‬‬
‫ٌ‬ ‫ؾّ٘ ‪ٝ‬جُ‪ٟ‬كي نح‪ٚ‬س ‪ٝ‬جُٔحٖ‪٢‬‬ ‫ٌ‬ ‫رخُ٘ٔزش اُ‪ ٠‬جُك‪ٞ٤‬جٕ‬
‫ػحّ‬
‫*‪ٝ‬ئٕ ٗظٍٗح ئُ‪ ٠‬جٌُِ ِّ‪ ٢‬ذٔح أَّٗ‪٣ ٚ‬كٌ‪ ٢‬ػٖ جُٔ‪ٛ‬حو‪٣‬ن ‪ٝ‬جألكٍجو‬
‫كلٌٔ٘خ ػِ‪ ٠‬حٌُِِّ‪ ٫ ٌُٖٝ ٢‬رٔخ ‪ ٢ًِ ٞٛ‬حٌُ‪ٞٓ ١‬ؽ٘‪ ٚ‬حٌُ‪ ٖٛ‬رَ‬
‫رٔ‪٬‬كظش أكَحى‪ٝ ( ٙ‬ربٌٓخٕ حٌُ‪ ٖٛ‬إٔ ‪٣‬ظظ‪ ٍٞ‬حٌُِ‪٘٣ ٫ٝ ٢‬ظَ‬
‫حُ‪ ٚ٤‬رظ‪ٍٞ‬س ٓٔظوَِّش ) ك‪ ٌٕٞ٤‬حُ٘ظَ حُ‪ ٚ٤‬ك‪ ٌٙٛ ٢‬حُظ‪ٍٞ‬س ًخُ٘ظَ‬
‫ك‪ ٢‬حَُٔآس كٌٔخ إٔ ح‪ٔٗ٩‬خٕ ‪٘٣‬ظَ اُ‪ ٠‬حَُٔآس ُ‪ َٟ٤‬ط‪ٍٞ‬ط‪ ٚ‬ك‪ٜ٤‬خ‬
‫ًخشق ػٖ حُ‪ٞ‬حهغ حُوخٍؿ‪٢‬‬ ‫ٌ‬ ‫كٌٌُي ‪٘٣‬ظَ ك‪ ٢‬حُٔل‪ ّٜٞ‬حٌُ‪َّٚٗ٧ ٢٘ٛ‬‬
‫‪ ،‬كٌَُّ ط‪ٞ‬ؿُّ ِ‪٣ ٜٚ‬ظَ ًَِّ ػِ‪ ٠‬ح‪٧‬كَحى حُوخٍؿ‪٤‬ش ك‪٣ ٬‬لٌْ ػِ‪ ٠‬حُلَى‬
‫حُوخٍؿ‪ ٢‬رَ ػِ‪ ٠‬حُٔل‪ ٌُٖٝ ّٜٞ‬رٔخ ‪ٞٓ ٞٛ‬ؿ‪ٌ ٞ‬ى ك‪ ٢‬حُوخٍؽ ‪ٌٛٝ‬ح‬
‫‪ ٌٖٔ٣‬إٔ ‪ ٌٕٞ٣‬ػِ‪ ٠‬هٔٔ‪:ٖ٤‬‬
‫جأل‪ :ٍٝ‬أَّٗ‪٣ ُْ ٚ‬ز‪ ٖ٤‬ك‪٤ًٔ ٚ٤‬ش ح‪٧‬كَحى ك‪ُ٣ ٬‬يٍ‪ ٟ‬أًَُّ ح‪٧‬كَحى‬
‫ٓلٌ‪ ٖ٤ٓٞ‬رٌُي حُلٌْ أ‪ ٝ‬رؼؼ‪ٜ‬خ ‪ ،‬ك‪ ٌٜٙ‬حُوؼ‪٤‬ش طٔٔ‪:٠‬‬
‫‪-3‬ه‪٤ٟ‬س ٓ‪ِٜٔ‬س ‪٤ٔٓٝ‬ض ٓ‪ِٜٔ‬شٌ ؟ ‪ ٚٗ٧‬هي أُ‪ِٔٛ‬ض ك‪ٜ٤‬خ ًٔ‪٤‬ش أكَحى‬
‫حُٔ‪ٞ‬ػ‪ٞ‬ع‬
‫أٓػِسٌ ض‪٤ٞٞ‬ك‪َّ٤‬سٌ‪:‬‬
‫جُق‪:‬هخٍ طؼخُ‪ ٠‬ئٕ جإلٗٓحٕ ُل‪ ٢‬نٍٓ‪:‬كٔ‪ٞ‬ػ‪ٞ‬ع حُوؼ‪َّ٤‬ش ‪ٞٛ‬‬
‫‪ ٕ٧‬جإلٗٓحٕ حٌُ‪ ٢٘ٛ‬حٌُ‪١‬‬ ‫ح‪ٔٗ٩‬خٕ رٔخ ‪ ٞٛ‬ك‪ ٢‬حُوخٍؽ ‪ ٫‬حٌُ‪َّ ٖٛ‬‬
‫ع ٖٓ ح‪ٞٗ٧‬حع ُ‪ ٞٛ ْ٤‬حٌُ‪ ١‬ك‪ ٢‬نٍٓ ‪ ،‬كخُٔظخى‪٣‬ن‬ ‫‪ٌ ٞٗ ٞٛ‬‬
‫حُوخٍؿ‪٤‬ش ‪ ٢ٛ‬حُظ‪ٝ ٢‬هؼض ٓ٘ظ‪ٍٞ‬حً حُ‪ٜ٤‬خ ؿخ‪٣‬ش ٓخ ‪٘ٛ‬خى ُْ طُؼ‪َّٖ٤‬‬
‫ػيى‪ٛ‬خ ك‪ٗ ٬‬يٍ‪ ١‬ػيى ح‪٧‬كَحى حُ‪ٞ‬حهؼش ك‪ ٢‬حُ ُؤَحٕ أَ ًُِّ‪ٜ‬خ أّ‬
‫إٔ ٓ‪ٞ‬ػ‪ٞ‬ع ‪ ٌٙٛ‬حُوؼ‪٤‬ش ‪ ٢ٌّ ًِ ٞٛ‬ا‪ ّ٫‬أَّٗ‪ٜ‬خ ٓ‪ِٜٔ‬س‬ ‫رؼؼُ‪ٜ‬خ كَؿْ َّ‬
‫ٖٓ ؿ‪ٜ‬ش ػيّ طؼ‪ ٖ٤٤‬أكَحى حُٔ‪ٞ‬ػ‪ٞ‬ع د‪:‬جُٔإٖٓ ال ‪ًٌ٣‬خ ‪ :‬ك‪٢ٜ‬‬
‫ٓ‪ِٜٔ‬ش ‪ُ٣ ُْ َّٚٗ٧‬ؼ‪ َّٖ٤‬ك‪ٜ٤‬خ ػيى حُٔ‪ ً٬ً ٖ٤٘ٓٞ‬أ‪ ٝ‬رؼؼخ ً ‪.‬‬
‫إ ح‪ٔٗ٩‬خٕ ػِ‪ٗ ٠‬لٔ‪ ٚ‬رظ‪َ٤‬س‪-‬‬ ‫‪ٝ‬أ‪ٟ٣‬حً‪َّ :‬‬
‫جُػحٗ‪ ُٞٝ:٢‬رُ‪ِّ٘٤‬ض ك‪٤ًٔ ٚ٤‬شُ ح‪٧‬كَحى ؿٔ‪٤‬ؼخ ً أ‪ ٝ‬رؼؼخ ً كخُوؼ‪٤‬ش‬
‫طٔٔ‪:٠‬‬
‫‪-4‬ه‪َّ٤ٟ‬سً ٓك‪ٌٞٛ‬ز أ‪ٍََّٞ َٔ ُٓ ٝ‬س ‪ ٚٗ٧‬هي أكخؽ ر‪ٜ‬خ ٓ‪ ٌٍ ٞ‬كل َّيىص‬
‫أكَحى ٓ‪ٞ‬ػ‪ٞ‬ػ‪ٜ‬خ‪.‬‬
‫أٓػِسٌ ض‪٤ٞٞ‬ك‪َّ٤‬سٌ ‪:‬‬
‫‪ٝ ٢‬هغ ٓ‪ٞ‬ػ‪ٞ‬ع حُوؼ‪َّ٤‬ش ‪ٝ‬‬ ‫حُق‪ٌ َُّ ً( :‬ذح ٓكٍ ٌّ) كحٍُذح ٓل‪ٌ ًِ ّٜٞ‬‬
‫ٓل ََّ ٌّ ٓلٔ‪ ٝ ُُٚٞ‬هي ُ‪ٞ‬كع حَُرخ ًؼ٘‪ٞ‬حٕ ‪َٓ ٝ‬آس ‪٧‬كَحى‪ٙ‬‬
‫حُوخٍؿ‪٤‬ش أ‪ ١‬حَُرخ حٌُ‪٣ ١‬ظلون ك‪ ٢‬ػخُْ حُوخٍؽ ‪ ٞٛ‬حُٔلََّّ ‪٫‬‬
‫ٓل‪ ٜٚٓٞ‬حٌُ‪ ٌُٖٝ ، ٢٘ٛ‬حٌُ‪٬٣ ١‬كع ك‪ ٌٙٛ ٢‬حُوؼ‪َّ٤‬ش ‪ ٞٛ‬أَّٗ‪ ٚ‬هي‬
‫كيِّىص ًٔ‪َّ٤‬شُ حُٔ‪ٞ‬ػ‪ٞ‬ع كـٔ‪ُ ٤‬غ أكَحى‪ٓ ًَُّ ٝ ٙ‬ظخى‪٣‬و‪ ٚ‬هي ُك ٌِ َْ‬
‫ػِ‪ٜ٤‬خ ًُي حُلٌْ أػ٘‪ ٢‬حُظلَ‪. ْ٣‬‬
‫ّ ذٔح ًٓرص ٌ‪٘٤ٛ‬س) كخَُ‪٘٤ٛ‬ش هي‬ ‫د‪:‬هخٍ طؼخُ‪ٗ َُّ ً( ٠‬ل ٍ‬
‫آظ‪ٞ‬ػزض ً ََّ حُ٘ل‪ ّٞ‬ر‪ ٬‬آظؼ٘خ ٍء ك‪ ٢‬حُز‪ ٖ٤‬كبًحً ‪ٌَّٞ ُٓٓ ٢ٛ‬ز ‪.‬‬
‫(ال ٖ‪٢‬ء ٖٓ جًٌُخ ذ٘حكغ) ‪ ٢ٛٝ‬أ‪٣‬ؼخ ً ٓلظ‪ٍٞ‬س كٌَُّ أكَحى‬
‫حٌٌُد ٓلٌ‪ ٌّ ٞ‬ػِ‪ٜ٤‬خ رٌُي حُلٌْ ‪.‬‬
‫إٔ ٓ‪ٞ‬ػ‪ٞ‬ع‬ ‫غ َّْ ‪ :‬اَّٗي ٓغ حُظ‪ٞ‬ؿُّ ‪ ٚ‬اُ‪ ٠‬ح‪ٓ٧‬ؼِش حُؼ‪٬‬ػش ط‪٬‬كع َّ‬
‫إٔ حُلٌْ ٓ‪ٞ‬حء حُِٔز‪ ٢‬أ‪ٝ‬‬ ‫حُوؼخ‪٣‬خ حًٌُٔ‪ٍٞ‬س ًِ ٌّ‪ٗٝ ٢‬ؼ٘‪ ٢‬رٌُي َّ‬
‫ح‪٣٩‬ـخر‪٣ ُْ ٢‬ظل َّيى رؼي ٍى ٖٓ أكَحى حُٔ‪ٞ‬ػ‪ٞ‬ع رَ هي شَٔ ًخكش‬
‫ح‪٧‬كَحى ‪٘ٛ ٖٓٝ‬خ ‪ُ٣‬طِن ػِ‪ٓ ٠‬ؼَ ‪ ٌٙٛ‬حُوؼخ‪٣‬خ ًُِ‪َّ٤‬س ‪ًُٝ‬ي رخػظزخٍ‬
‫ػيى أكَحى حُٔ‪ٞ‬ػ‪ٞ‬ع ‪ٌٛٝ ،‬ح ؿ‪ َ٤‬حُٔظطِق ح‪ ٢ٌُِِِّ ٍَّٝ ٧‬ك‪٢‬‬
‫ٓوخرَ حُشوظ‪ٝ ٢‬هي ََّٓ‪.‬‬

‫‪112‬‬
‫(‪ِٝ ٍَ ٌُٝ‬ؾ‪ٜ‬س ‪ٜ٤ُٞٓ ٞٛ‬ح كحْطرو‪ٞ‬ج جُه‪ٍ٤‬جش أ‪ٓ ٖ٣‬ح ضٌ‪ٞٗٞ‬ج ‪٣‬أش‬
‫ذٌْ هللا ؾٔ‪٤‬ؼح ئٕ هللا ػِ‪٢ٖ ًَ ٠‬ء هى‪ ًَٝ( 1)ٍ٣‬ئٗٓحٕ أُُٓ٘ح‪ٙ‬‬
‫‪٠‬حتٍ‪ ٙ‬ك‪ ٢‬ػ٘و‪ٗٝ ٚ‬هٍؼ ُ‪ ّٞ٣ ٚ‬جُو‪٤‬حٓس ًطحذح ‪ِ٣‬وح‪ٌٞٗ٘ٓ ٙ‬جً)‪( 2‬‬
‫ًالً ٗٔ ُّى ‪ٛ‬إالء ‪ٛ ٝ‬إالء ٖٓ ػطحء ٌذي ‪ٓٝ‬ح ًحٕ ػطحء ٌذي‬
‫ٓكظ‪ٌٞ‬جً )‪( 3‬ال ‪ٝ ٌٍٞ‬ال ‪ٍٞ‬جٌ ك‪ ٢‬جإلْالّ)‬
‫هخٍ طؼخُ‪ٝ( :٠‬هِ‪ ٖٓ َ٤‬ػرحو‪ ١‬جٌُٗ‪ : )ٌٞ‬كخُوؼ‪َّ٤‬ش ٓلظ‪ٍٞ‬س‬
‫كبٕ جٌُٗ‪ٍ ٌٞ‬ؿْ ً‪ٓ ٚٗٞ‬ل‪ٜٓٞ‬خ ً ًِ‪ّ٤‬خ ً ا‪ ّ٫‬أَّٗ‪ ٚ‬هي ك ِّي َى ‪ٝ‬ك‪ِ ٞ‬‬
‫ط ََ‬ ‫َّ‬
‫‪ًُٝ‬ي ٖٓ ه‪ًِٔ ًًَ ٍ٬‬ش (هِ‪ )َ٤‬حُظ‪ ٢‬طؼ٘‪ ٢‬حُزؼغ‪.‬‬
‫‪ٛ‬ـ‪(:‬ذؼ‪ ٝ‬جُِٔٓٔ‪ٞٓ٤ُ ٖ٤‬ج ذٔإٓ٘‪ ٌٙٛٝ : )ٖ٤‬حُوؼ‪َّ٤‬ش ُ‪ٔ٤‬ض‬
‫‪ ْ٤ُ ٢‬رـِث‪، ٢‬‬ ‫‪ٞٓ ٕ٧‬ػ‪ٞ‬ػ‪ٜ‬خ أػ٘‪ ٢‬جُِٔٓٔ‪ٌ ًِ ٖ٤‬‬ ‫شوظ‪َّ٤‬ش َّ‬
‫‪ٓ ٢ٛٝ‬لظ‪ٍٞ‬س ا‪ َّ٫‬إٔ حُلٌْ ك‪ٜ٤‬خ هي ‪ٍٝ‬ى ػِ‪ ٠‬رؼغ أكَحى‬
‫حُٔ‪ٞ‬ػ‪ٞ‬ع ‪ًِِّٜ ٫‬خ‪.‬‬
‫ض٘ر‪ٜ٤‬حش‪:‬‬
‫إ حُوؼخ‪٣‬خ حُشوظ‪٤‬ش ‪ ٝ‬حُطز‪٤‬ؼ‪٤‬ش ‪ ٝ‬حُ ُٔ‪ِٜٔ‬ش ‪ ٫‬حػظزخٍ ُ‪ٜ‬خ ك‪٢‬‬ ‫َّ‬
‫حُٔ٘طن ‪ ٌٖٔ٣٫ٝ‬ح‪٩‬ػظٔخى ػِ‪ٜ٤‬خ ‪ًُٝ‬ي ألٕ حُوؼخ‪٣‬خ حُشوظ‪٤‬ش‬
‫هخطش ‪ٝ‬حُٔ٘طن ‪ ًِِّ َ٣‬ػِ‪ ٠‬حُو‪ٞ‬حٗ‪ ٖ٤‬حُؼخٓش ‪ًًُٝ‬ي حُوؼخ‪٣‬خ‬
‫حُطز‪٤‬ؼ‪٤‬ش ‪َّٜٗ٧‬خ رلٌْ حُشوظ‪٤‬ش ‪ ٕ٧‬حُلٌْ ك‪ٜ٤‬خ ُ‪ ْ٤‬ك‪ ٚ٤‬طو٘‪ٖ٤‬‬
‫هخػيس ػخٓش رَ حُلٌْ ‪ٍٝ‬ى ػِ‪ٗ ٠‬لْ حُٔل‪ ّٜٞ‬رٔخ ‪ ٖٓ ٞٛ‬ؿ‪ َ٤‬إٔ‬
‫‪ٔٓ ُٚ ٌٕٞ٣‬خّ رخ‪٧‬كَحى‪.‬‬
‫__________________________‬
‫‪1‬‬
‫البقرة ‪148‬‬
‫‪2‬‬
‫اإلسراء ‪13‬‬
‫‪3‬‬
‫اإلسراء ‪21‬‬
‫‪4‬‬
‫سبأ ‪11‬‬
‫ع كوي ‪ٍٝ‬ى حُلٌْ ػِ‪ ٠‬حُٔظيحم حٌُ‪٢٘ٛ‬‬ ‫كِ‪ ٞ‬هِضَ جإلٗٓحٕ ٗ‪ٌ ٞ‬‬
‫‪ ٕ٧‬حُٔظيحم حٌُ‪٢٘ٛ‬‬ ‫ُ‪ٔٗ٪‬خٕ كظخٍص حُوؼ‪َّ٤‬ش ًخُشوظ‪٤‬ش َّ‬
‫ٓظليى رخٌُ‪٣ ٫ٝ ٖٛ‬شظَٔ ػِ‪ٓ ٠‬ظخى‪٣‬ن ًؼ‪ٍ َ٤‬س ك‪ ٢‬حُوخٍؽ‪.‬‬
‫‪ٝ‬أ ّٓخ حُٔ‪ِٜٔ‬ش ك‪ٍ ٢ٜ‬ؿْ أَّٗ‪ٜ‬خ طلٌ‪ ٢‬ػٖ حُٔظخى‪٣‬ن حُؼ‪َّ٤٘٤‬ش حُ‪ٞ‬حهؼش‬
‫ك‪ ٢‬حُوخٍؽ ‪ ٫ ٌُٖٝ‬ه‪ٔ٤‬ش ُ‪ٜ‬خ ‪َّٜٗ٧‬خ ُْ طظليى رخٌُِ‪٤‬ش ‪ ٝ‬ؿِث‪٤‬ش ‪،‬‬
‫إٔ ُ‪ٜ‬خ ه‪ٔ٤‬ش كو‪ٔ٤‬ظ‪ٜ‬خ طؼخىٍ حُٔلظ‪ٍٞ‬س حُـِث‪٤‬ش ‪.‬‬ ‫‪ ُٞٝ‬كَػ٘خ َّ‬
‫‪ٝ‬جُ٘ط‪٤‬ؿس‪:‬‬
‫أَّٗ‪ ٌٖٔ٣ ٫ ٚ‬ح‪٩‬ػظٔخى ا‪ ّ٫‬ػِ‪ ٠‬حُوؼخ‪٣‬خ حُٔلظ‪ٍٞ‬س ٓ‪ٞ‬حء ًخٗض‬
‫ًِ‪٤‬ش أ‪ ٝ‬ؿِث‪٤‬ش‪.‬‬
‫‪-2‬ػ٘يٓخ طَحػ‪ ًْ ٖٓ ٌَّ ً ٠‬حُوؼ‪َّ٤‬ش حُٔلظ‪ٍٞ‬س ‪ْ٤ًَ ٝ‬ل‪ٜ‬خ ‪ ،‬كٔ‪ٞ‬ف‬
‫ط٘ؤْ اُ‪ ٠‬أٍرؼش أهٔخّ‪ :‬جُٔ‪ٞ‬ؾرس جٌُِ‪٤‬س ‪ ،‬جُٓحُرس جٌُِ‪٤‬س ‪،‬‬
‫جُٔ‪ٞ‬ؾرس جُؿُت‪٤‬س ‪ ،‬جُٓحُرس جُؿُت‪٤‬س‪.‬‬
‫‪ ًَٝ‬هْٔ ٖٓ ‪ ٌٙٛ‬ح‪٧‬هٔخّ ُ‪ٓ ٍٞٓ ٚ‬وظ‪ٞ‬ص ر‪ٝ ٚ‬حُٔوظ‪ٞ‬ى ٖٓ‬
‫حُٔ‪ ٍٞٛٞ‬حٌُِٔش حُظ‪ ٢‬طليى حٌُِ‪٤‬ش أ‪ ٝ‬حُـِث‪٤‬ش‪.‬‬
‫كٓ‪ ٌٞ‬جُٔ‪ٞ‬ؾرس جٌُِ‪٤‬س (ًَ) ‪ ، ًَ : ٞٛ :‬ؿٔ‪٤‬غ ‪ ،‬ػخٓش ‪ً ،‬خكش ‪،‬‬
‫أُق ‪ ّ٫‬ح‪ٓ٩‬ظـَحم اُ‪ ٠‬ؿ‪ ٖٓ َٙ٤‬ح‪ُ٧‬لخظ حُظ‪ ٢‬طيٍ ػِ‪ ٠‬ػز‪ٞ‬ص‬
‫حُٔلٔ‪ُ ٍٞ‬ـٔ‪٤‬غ أكَحى حُٔ‪ٞ‬ػ‪ٞ‬ع‪.‬‬
‫‪ ٌْٞٝ‬جُٓحُرس جٌُِ‪٤‬س (ال) ‪ً :‬ؼ‪َ٤‬س أ‪٣‬ؼخ ٓؼَ ‪ ٫ :‬ش‪٢‬ء ‪٫ ،‬‬
‫ي ٌُؼ‪ َ٤‬حُشي ‪.‬‬ ‫‪ٝ‬حكي‪ ،‬أ‪ ٝ‬حٌَُ٘س ك‪٤ٓ ٢‬خم حُ٘ل‪ٓ ٢‬ؼَ ‪٫ :‬ش َّ‬
‫‪ ٌْٞٝ‬جُٔ‪ٞ‬ؾرس جُؿُت‪٤‬س (ع) ‪ ٢ٛ :‬رؼغ ‪ٝ ،‬حكي ‪ً ،‬ؼ‪ ، َ٤‬هِ‪َ٤‬‬
‫‪ٍ،‬رَّٔخ ‪ٝ ،‬هََِّٔخ اُ‪ ٠‬ؿ‪ًُ َ٤‬ي ٖٓ حٌُِٔخص حُيحُش ػِ‪ًُ ٠‬ي ك‪٢‬‬
‫ؿٔ‪٤‬غ حُِـخص‬

‫‪114‬‬
‫‪ ٌْٞٝ‬جُٓحُرس جُؿُت‪٤‬س (ِ) ‪ ْ٤ُ ٢ٛ :‬رؼغ ‪ ،‬أ‪ ٝ‬رؼغ‪...‬‬
‫ُ‪ً ْ٤‬و‪ُٞ‬ي ‪ :‬ذؼ‪ ٝ‬ح‪ٔٗ٩‬خٕ ُ‪ ّ٤‬رشخػَ أ‪ً َّ ً ّ٤ُ ٝ‬و‪ُٞ‬ي‬
‫ُ‪ ًَ ّ٤‬اٗٔخٕ شخػَ ‪ٝ‬ؿ‪.َٙ٤‬‬

‫تقضًٍبد انقضٍخ انحًهٍخ‬


‫‪-4‬انزهٍُخ ‪ ،‬انخبسجٍَّخ ‪ ،‬انحقٍقٍَّخ‬
‫ٖٓ حُظؤ‪ٔ٤‬خص حُٔ‪َّٔ ٜ‬ش ُِوؼ‪َّ٤‬ش حُلِٔ‪َّ٤‬ش ‪ ٞٛ‬طؤ‪ٜٔ٤‬خ اُ‪ ٠‬حٌُ‪٤٘ٛ‬ش ‪ٝ‬‬
‫حُوخٍؿ‪٤‬ش ‪ ٝ‬حُلو‪٤‬و‪َّ٤‬ش ‪ٌٛ ٌٖ٣ ُْٝ‬ح حُظؤ‪ ْ٤‬ك‪ ٢‬حُٔ٘طن‬
‫ح‪ٍٓ٫‬ط‪ٞ‬ث‪ًٔ ٠‬خ حٗ‪ٞ٣ ٫ ٚ‬ؿي ك‪ ٢‬حُٔ٘طن حُلي‪٣‬غ‪.‬‬
‫‪٣‬و‪ ٍٞ‬حُش‪٤ٜ‬ي ٓط‪ٍ ١ََّٜ‬ػ‪ٞ‬حٕ هللا طؼخُ‪ ٠‬ػِ‪َّ ٚ٤‬‬
‫"إ ‪ٌٛ‬ح حُظؤ‪ْ٤‬‬
‫‪1‬‬
‫‪ََّٓ ٍَّٝ ٧ٝ‬س هي حرظٌَ‪ " ٙ‬أذ‪ٞ‬ػِ‪٘٤ْ ٢‬ح "‬
‫أْحِ جُطوٓ‪:ْ٤‬‬
‫هي طليػ٘خ ٓخروخ ً ػٖ حُوؼ‪َّ٤‬ش حُٔخُزش ‪ٝ‬هٔٔ٘خ‪ٛ‬خ اُ‪ ٠‬هٔٔ‪ٔٛ ٖ٤‬خ‪:‬‬
‫حُٔخُزش ر‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى حُٔ‪ٞ‬ػ‪ٞ‬ع ‪ٝ‬حُٔخُزش رخٗظلخء حُٔ‪ٞ‬ػ‪ٞ‬ع ‪ٝ ،‬أ ّٓخ‬
‫حُوؼ‪٤‬ش حُٔ‪ٞ‬ؿزش ك‪ ٬‬ط٘ؤْ حُ‪ٜٔ٤‬خ رَ ‪٫‬ر َّي ٖٓ كَع ‪ٝ‬ؿ‪ٞ‬ى‬
‫ٓ‪ٞ‬ػ‪ٞ‬ػ‪ٜ‬خ كظَّ‪ ٠‬طظيم ‪ٝ ،‬ا‪ٞٓ ٫‬ف طٌ‪ً ٕٞ‬خًرشً ‪.‬‬
‫إ حُٔ‪ٞ‬ػ‪ٞ‬ع ك‪ ٢‬حُوؼ‪٤‬ش حُٔ‪ٞ‬ؿزش‬ ‫‪ٝ‬ػِ‪ًٛ ٠‬ج جألْحِ ٗو‪َّ : ٍٞ‬‬
‫ٓ‪ٞ‬حؽٖ ػ‪٬‬ع ئ ّٓح ك‪ ٢‬حٌُ‪ٝ ، ٖٛ‬ئ ّٓح ك‪٢‬‬ ‫َ‬ ‫‪ ٌٖٔ٣‬إٔ ‪ٓ ٌٕٞ٣‬لووخ ً ك‪٢‬‬
‫حُوخٍؽ ‪ ٝ ،‬ئ ّٓح ك‪ٗ ٢‬لْ ح‪ٝ َٓ٧‬حُ‪ٞ‬حهغ ‪ ،‬ك‪ ٌٜٙ‬ػ‪ٞ‬حُْ ػ‪٬‬ػش ‪ٌٖٔ٣‬‬
‫طظ‪ٝ ٍٞ‬ؿ‪ٞ‬ى حُٔ‪ٞ‬ػ‪ٞ‬ع ك‪ٜ٤‬خ ‪ٝ ،‬ػِ‪ ٠‬كٔذ ًَ ػخُْ ٓ‪ٞ‬ف‬
‫طظٔ‪ ِ٤‬حُوؼ‪٤‬ش ػٖ ح‪٧‬هَ‪ٞٓٝ ٟ‬ف ‪٣‬طِن ػِ‪ٜ٤‬خ حْٓ هخص ر‪ٜ‬خ‪.‬‬
‫كِ‪ً ٞ‬خٕ حُٔ‪ٞ‬ػ‪ٞ‬ع ك‪ ٢‬ػخُْ حٌُ‪ ٖٛ‬كخُوؼ‪٤‬ش ك‪٘٤‬ج ٌٍ طٔٔ‪ ٠‬ي‪٤٘ٛ‬س‪.‬‬
‫__________________________‬
‫‪1‬‬
‫المقاالت الفمسفيَّة ج‪ 3‬ص ‪31‬‬
‫‪ً ُٞٝ‬خٕ حُٔ‪ٞ‬ػ‪ٞ‬ع ك‪ ٢‬ػخُْ حُوخٍؽ طٔٔ‪ ٠‬نحٌؾ‪٤‬س‪.‬‬
‫‪ً ُٞٝ‬خٕ حُٔ‪ٞ‬ػ‪ٞ‬ع ك‪ٗ ٢‬لْ ح‪ٝ َٓ٧‬حُ‪ٞ‬حهغ طٔٔ‪ ٠‬قو‪٤‬و‪٤‬س ‪.‬‬
‫ض‪٤ٞٞ‬ف جألهٓحّ ‪:‬‬
‫‪-1‬جُو‪٤ٟ‬س جًُ‪٤٘ٛ‬س ‪ ٢ٛ :‬حُوؼ‪٤‬ش حُظ‪ٞٓ ٌٕٞ٣ ٢‬ػ‪ٞ‬ػ‪ٜ‬خ ك‪٢‬‬
‫م ك‪ ٢‬حُوخٍؽ‬ ‫حٌُ‪ ٖٛ‬كوؾ ‪ ،‬رٔؼ٘‪ ٠‬أٗ‪ٌُٜ ْ٤ُ ٚ‬ح حُٔ‪ٞ‬ػ‪ٞ‬ع ٓظيح ٌ‬
‫‪ٝ‬حُؼ‪ ٖ٤‬أط‪ٍٞٓ ُٚٝ ً٬‬ىحٕ‪:‬‬
‫أُق ‪ :‬إٔ ‪ ٌٕٞ٣‬حُٔ‪ٞ‬ػ‪ٞ‬ع ٓٔظ٘ َغ حُ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى رٔؼ٘‪ ٠‬أّٗ‪ٔ٣ ٚ‬ظ٘غ ػو‪ً٬‬‬
‫طلوو‪ ٚ‬ك‪ ٢‬حُوخٍؽ ك‪ٓ ٜٞ‬لخ ٌٍ ػوِ‪ً ٢‬و‪ُ٘ٞ‬خ ً َُّ جؾطٔحع جُ٘و‪ٖ٤ٟ٤‬‬
‫ٓـح‪ ٌٍ ٣‬الؾطٔحع جُٔػِ‪ ٖ٤‬كخُ ُٔشخ‪ُ ٛ‬ي ك‪ٌٛ ٢‬ح حُٔؼخٍ إٔ حُٔ‪ٞ‬ػ‪ٞ‬ع‬
‫حٌُ‪ َُّ ً ٞٛ ١‬جؾطٔحع جُ٘و‪ ْ٤ُ ٖ٤ٟ٤‬رٔ‪ٞ‬ؿ‪ٍ ٞ‬ى ك‪ ٢‬حُوخٍؽ أط‪ً٬‬‬
‫‪ٔ٣ َّٚٗ٧‬ظل‪ َ٤‬إٔ ‪٣‬ـظٔغ حُ٘و‪٤‬ؼخٕ ك‪ ٢‬حُوخٍؽ ‪ ٝ‬اَّٗٔخ كَُع ُ‪ٚ‬‬
‫م ك‪ ٢‬حٌُ‪ٗٝ ، ٖٛ‬ؼ٘‪ ٢‬رخٌُ‪ٓ ٖٛ‬خ ًًَٗخ‪ ٙ‬ك‪ ٢‬حُيٍ‪ّٝ‬‬ ‫ٓظيح ٌ‬
‫حُٔخروش ‪ ٞٛٝ‬جُلٍ‪ ، ٜ‬ك٘لَع حؿظٔخع حُ٘و‪٤‬ؼ‪ ٖ٤‬ك‪ً٘٘ٛ ٢‬خ‬
‫‪ٝ‬ػخُْ حُلَع ػخُ ٌْ ‪ٌ ٤ٓٝ‬غ ‪ٔٗ٪ُ ٌٖٔ٣‬خٕ إٔ ‪٣‬ؼ َغ ك‪ًَِّٔ ٚ٤‬خ ‪ٝ‬‬
‫ً‪٤‬لٔخ شخء‪.‬‬
‫ٌٖٓٔ حُ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى رٔؼ٘‪ ٠‬أَّٗ‪ ٌٖٔ٣ ٚ‬طلوُّو‪ٚ‬‬
‫َ‬ ‫خ ‪ :‬إٔ ‪ ٌٕٞ٣‬حُٔ‪ٞ‬ػ‪ٞ‬ع‬
‫ك‪ ٢‬حُوخٍؽ ‪٣ ُٖ ٌَُّٚ٘ٝ‬ظلون ك‪ ٢‬حُظَ‪ٝ‬ف حُؼخى‪َّ٣‬ش ك‪ٓ ٜٞ‬لخ ٌٍ‬
‫‪ ٫ ١‬ػوِ ٌّ‪ً ٢‬و‪ُ٘ٞ‬خ ً َُّ ؾر ٍَ ٖٓ ي‪ٛ‬د ؾٔ‪ ? ٌَ ٤‬كحُؿرَ ٖٓ‬ ‫ػخى ٌّ‬
‫َّ‬
‫‪ٌُٖٝ‬‬ ‫ٌٖٓٔ حُ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى ك‪ ٢‬حُوخٍؽ ‪ ْ٤ُٝ‬رٔٔظ٘غ‬ ‫َ‬ ‫ي‪ٛ‬د ‪ٝ‬إ ًخٕ‬
‫‪ٔ٣‬ظل‪ٝ َ٤‬ؿ‪ٞ‬ى‪ ٙ‬ػخىسً ‪ٝ ،‬اَّٗٔخ ٗلٖ طظ‪ٍٗٞ‬خ‪ ٙ‬ك‪ ٢‬حٌُ‪ٝ ٖٛ‬كٌٔ٘خ‬
‫ػِ‪ ٚ٤‬ذحُؿٔحٍ‪.‬‬

‫‪116‬‬
‫‪ ٖٓٝ‬نالٍ ٓح يًٍٗح ٗؼَف حُٔ ََّ ك‪ ٢‬طٔٔ‪٤‬ش ٓؼَ ‪ ٌٙٛ‬حُوؼخ‪٣‬خ‬
‫‪ ٕ٧‬حُلٌْ هي ػزض ُِٔ‪ٞ‬ػ‪ٞ‬ع حُٔ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى ك‪ ٢‬ػخُْ‬ ‫رخٌُ‪َّ٤٘ٛ‬ش ‪ًُٝ‬ي َّ‬
‫حٌُ‪ ٖٛ‬كلٔذ ‪ٔٓ ٫ٝ‬خّ ُ‪ ٚ‬رخُوخٍؽ أط‪.ً٬‬‬
‫إٔ حُوؼخ‪٣‬خ حٌُ‪َّ٤٘ٛ‬ش‬ ‫‪ًٛ‬ج ‪ٝ :‬هي ً‪ٛ‬ذ ػي ٌى ٖٓ حُٔ٘طو‪ ٖ٤٤‬اُ‪َّ ٠‬‬
‫طوظض رخُظ‪ٍٞ‬س ح‪ ٠ُٝ٧‬أػ٘‪ٓ ٢‬خ ‪ٞٓ ٌٕٞ٣‬ػ‪ٞ‬ػ‪ٜ‬خ ٓٔظ٘ َغ‬
‫حُ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى ػو‪ ، ً٬‬أٓخ حُظ‪ٍٞ‬س حُؼخٗ‪٤‬ش أ‪ ١‬حُظ‪ٞٓ ٌٕٞ٣ ٢‬ػ‪ٞ‬ػ‪ٜ‬خ‬
‫ٌٓٔ٘خ ً ك‪ ٬‬طُؼ ُّي ٖٓ حٌُ‪٤٘ٛ‬ش ‪.‬‬
‫أٓػِس ُِو‪َّ٤ٟ‬س جًُ‪٤٘ٛ‬س‪:‬‬
‫ؾّ٘ ? جُ٘ح‪٠‬ن ك‪ ? ٌَ ٛ‬جُٗؿٍ ًِِّ ٌّ‪? ٢‬‬ ‫ٌ‬ ‫ع ? جُك‪ٞ٤‬جٕ‬ ‫جإلٗٓحٕ ٗ‪ٌ ٞ‬‬
‫َ‪ٌ ٣‬ى ؾُت ٌّ‪ ًٙٛ ? ٢‬ه‪َّ٤ٟ‬سٌ ‪ ٝ‬يجى ٓؼ ٍِّفٌ ‪.ٝٝٝ‬‬
‫‪٘ٛ ٖٓٝ‬خ ‪٣‬و‪ ٍٞ‬حُش‪٤ٜ‬ي ٓط‪ٍ ١َٜ‬ػ‪ٞ‬حٕ هللا طؼخُ‪ ٠‬ػِ‪ٝ" ٚ٤‬‬
‫جُكن إَّٔ جُٔؼو‪ٞ‬الش جُػحٗ‪٤‬س جُٔ٘طو‪٤‬س ض٘ك‪ ٍٛ‬ك‪ ٢‬جُو‪ٟ‬ح‪٣‬ح‬
‫جًُ‪َّ٤٘ٛ‬س ًٔح إَّٔ جُو‪ٟ‬ح‪٣‬ح جًُ‪٤٘ٛ‬س ض٘ك‪ ٍٛ‬ذحُٔؼو‪ٞ‬الش جُػحٗ‪٤‬س‬
‫‪1‬‬
‫جُٔ٘طو‪َّ٤‬س "‬
‫‪-2‬جُو‪٤ٟ‬س جُهحٌؾ‪٤‬س ‪ ٢ٛٝ :‬حُوؼ‪٤‬ش حُظ‪ٝ ٌٕٞ٣ ٢‬ؿ‪ٞ‬ى‬
‫ٓ‪ٞ‬ػ‪ٞ‬ػ‪ٜ‬خ ك‪ ٢‬ػخُْ حُوخٍؽ رل‪٤‬غ ػ٘يٓخ طُز‪ َّٖ٤‬طِي حُوؼ‪٤‬ش ‪ٌٕٞ٣‬‬
‫حُِلخظ ٓظ‪ٞ‬ؿِّ‪ٜ‬خ ً اُ‪ ٠‬أكَحى حُٔ‪ٞ‬ػ‪ٞ‬ع حُٔ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ىس كؼ‪ ً٬‬ك‪ ٢‬أكي‬
‫ح‪ُ٘ٓ٧‬ش حُؼ‪٬‬ػش ٓ‪ٞ‬حء ح‪ ٕ٥‬أ‪ ٝ‬حُٔٔظوزَ أ‪ ٝ‬حُٔخػ‪. ٢‬‬
‫ٓالـ ‪ ،‬ذؼ‪ٝ‬‬ ‫ٓىٌخ ػِ‪ ٠‬قَٔ جُ ّ‬‫ٌ‬ ‫ؾ٘ى‪ ١‬ك‪ ٢‬جُٔؼٌٍٓ‬
‫ٍ‬ ‫أٓػِس‪ًَ :‬‬
‫د ك‪ ٢‬جُٔىٌْس‬ ‫جُىُّ‪ ٌٝ‬جُٔحتِس ُإلٗ‪ٜ‬ىجّ ك‪ ٢‬جُرِى ‪ِ ُٛ‬ىٓص ‪٠ ًَ ،‬حُ ٍ‬
‫ُٓؿ ّى ? ًَ ‪ ٌٙٛ‬حُوؼخ‪٣‬خ هؼخ‪٣‬خ هخٍؿ‪٤‬ش رٔؼ٘‪ ٠‬إٔ ٓ‪ٞ‬ػ‪ٞ‬ػ‪ٜ‬خ هي‬
‫ُ‪ٞ‬كع ك‪ٜ٤‬خ ح‪٧‬كَحى حُٔ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ىس ‪ٝ‬حُٔ َلوَوش ك‪ ٢‬حُوخٍؽ ‪ ٫‬حُ ٌِّ‪، ٖٛ‬‬
‫__________________________‬
‫‪1‬‬
‫شرح المنظومة ج‪ 1‬ص ‪(138‬الفارسيَّة)‬
‫‪ٌٛٝ‬ح ‪٣ ٫‬ؼ٘‪ ٢‬أٗ٘خ ‪ٗ ٫‬ظظ َّ‪ ٍٞ‬حُٔ‪ٞ‬ػ‪ٞ‬ع أط‪ ً٬‬ك‪٤‬غ ‪ٌٖٔ٣ ٫‬‬
‫طظ‪ ٌُٖٝ ، ٍٞ‬حُظظّ‪ ٍٞ‬روظ‪ٞ‬ص حُوؼ‪َّ٤‬ش‬ ‫ُّ‬ ‫ح‪٘ٓ٩‬خى ٖٓ ؿ‪َ٤‬‬
‫حُوخٍؿ‪٤‬ش ‪٣‬وظِق طٔخٓخ ً ػ٘‪ ٚ‬ك‪ ٢‬حٌُ‪٤٘ٛ‬ش كخُ٘ظَ ً ََّ حُ٘ظَ اَّٗٔخ ‪ٞٛ‬‬
‫اُ‪ ٠‬ح‪٧‬كَحى حُٔظ‪ٞ‬حؿي‪ ٖ٣‬ك‪ ٢‬حُوخٍؽ ‪ ٫‬حٌُ‪. ٖٛ‬‬
‫جُو‪٤ٟ‬س جُكو‪٤‬و‪٤‬س ‪ٓ ٢ٛٝ :‬خ اًح ًخٕ ‪ٝ‬ؿ‪ٞ‬ى حُٔ‪ٞ‬ػ‪ٞ‬ع ك‪ٗ ٢‬لْ‬
‫ح‪ٝ َٓ٧‬حُ‪ٞ‬حهغ ‪ ،‬رٔؼ٘‪ ٠‬إٔ حُلٌُْ هي َ‪َ ٍَ ٝ‬ى ػِ‪ ٠‬حُٔ‪ٞ‬ػ‪ٞ‬ع رٔخ ‪ٞٛ‬‬
‫ٓ‪ٞ‬ػ‪ٞ‬ع كشَٔ أكَحى‪ ٙ‬ؿٔ‪٤‬ؼخ ً حُٔ َلوَوش حُ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى ‪ٝ‬حُٔوَ َّيٍس حُ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى ‪،‬‬
‫كخُلٌْ ؿ‪ٓ َ٤‬ظ‪ِّ ٞ‬ؿ ٍ‪ ٚ‬اُ‪ ٠‬ح‪٧‬كَحى حُٔظ‪ٞ‬حؿي‪ ٖ٣‬ك‪ ٢‬حُوخٍؽ كؼ‪ ً٬‬رَ‬
‫ٗلٌْ ػِ‪ ٠‬قو‪٤‬وس جُلٍو كٌَُّ ٓخ طظيم ػِ‪ ٚ٤‬طِي حُلو‪٤‬وش ‪ًُٝ‬ي‬
‫حُٔل‪ ٝ ّٜٞ‬إ ُْ ‪ٞ٣‬ؿي أط‪ ً٬‬ك‪ ٜٞ‬ىحه ٌَ ك‪ ٢‬حُٔ‪ٞ‬ػ‪ٞ‬ع ‪ٌُٜٝ ،‬ح‬
‫‪٣‬وغ ٓؤٔخ ً ُِٔ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى ‪ٝ‬حُٔؼي‪٣ٝ ّٝ‬ظق حٕ ‪٣‬وخٍ ًَ كَى ٖٓ‬
‫حُطز‪٤‬ؼش حٓخ ٓ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى ح‪ٓ ٝ‬ؼي‪ ّٝ‬ر‪ٓ٬‬ـخُ‪َّ٣‬ش ‪ ٫ٝ‬طؤ‪. ٍَ ٣ٝ‬‬
‫‪ ٖٓٝ‬ػ َّْ ٓ‪ٞ‬ف ‪٣‬شِٔ‪ ٚ‬حُلٌْ ًطر‪٤‬ؼس ٓؼَ ه‪ُ٘ٞ‬خ ‪ٓ ًَ :‬ػِع‬
‫ٓؿٔ‪ٞ‬ع َ‪ٝ‬ج‪٣‬ح‪ٓ٣ ٙ‬ح‪ ١ٝ‬هحتٔط‪ ٖ٤‬كخُٔ‪ٞ‬ػ‪ٞ‬ع ك‪ ٌٙٛ ٢‬حُوؼ‪َّ٤‬ش ‪ٞٛ‬‬
‫ع ? ‪٘ٗ ٫ٝ‬ظَ اُ‪ ٠‬حُٔؼِغ حَُٔٓ‪ ّٞ‬كؼ‪ ً٬‬رَ اٗٔخ حُٔ‪ِ٤‬حٕ‬ ‫ً َُّ ٓػَِّ ٍ‬
‫‪ٓ ًٚٗٞ ٞٛ‬ؼِؼخً‪.‬‬
‫ٍٓ ك‪ ٢‬يُي أَّٗ٘خ ٓغ ًًَ حُٔ‪ٞ‬ػ‪ٞ‬ع ًٌَٗ حُٔزذ ‪ ٝ‬حُؼَِّش ‪،‬‬ ‫‪ٝ‬جُ ِّ‬
‫كؼ٘يٓخ ٗو‪ٓ ًَ ٍٞ‬ػِع ٓؿٔ‪ٞ‬ع َ‪ٝ‬ج‪٣‬ح‪ ٙ‬ضٓح‪ ١ٝ‬هحتٔط‪ً ٖ٤‬ؤٗ٘خ هِ٘خ‬
‫إ حُؼَِّش ‪ٝ‬حُّٔزذ ك‪ُٝ ًٕٞ ٢‬ح‪٣‬خ حُٔؼِغ طٔخ‪ ١ٝ‬هخثٔظ‪ًٚٗٞ ٞٛ ٖ٤‬‬ ‫ّ‬
‫ٓؼِؼخ ً ‪ٝ ،‬ػِ‪َّٔ ًِ ٚ٤‬خ ط‪ٞ‬كََّص ‪ ٌٙٛ‬حُؼِش ٓ‪ٞ‬ف ‪٣‬ؤط‪ ٢‬رؼي‪ٛ‬خ حُٔؼِ‪ٍٞ‬‬
‫‪ٓ ٫‬لخُش ٖٓ ؿ‪ َ٤‬طلي‪٣‬ي ُِٓخ ٍٕ أ‪ٌٓ ٝ‬خ ٍٕ ‪.‬‬
‫‪ٝ‬ػِ‪ٞٞ ٠‬ء‪ٗ ٙ‬و‪ : ٍٞ‬إ حُو‪ٞ‬حٗ‪ ٖ٤‬حُٔـؼ‪ُٞ‬ش ٓ‪ٞ‬حء ك‪ ٢‬حُ ّشَ‪٣‬ؼش أ‪ٝ‬‬
‫حُؼَُف ‪٫‬ر َّي إٔ طٌ‪ ٕٞ‬ر٘ل‪ ٞ‬حُوؼخ‪٣‬خ حُلو‪٤‬و‪٤‬ش ُظشَٔ ؿٔ‪٤‬غ‬
‫‪118‬‬
‫حُٔ‪ٞ‬حٍى ‪ ٝ‬ح‪٧‬كَحى حُظ‪٘٣ ٢‬طزن ػِ‪ٜ٤‬خ حُٔ‪ٞ‬ػ‪ٞ‬ع ‪٘ٛ ٖٓٝ‬خ ط َّق‬
‫‪ ٕ٧‬حُوخٗ‪٣ ٕٞ‬ؼ٘‪ ٢‬هؼ‪٤‬شً كو‪٤‬و‪٤‬ش كٌَ هؼ‪٤‬ش‬ ‫اؽ‪٬‬م حُوخٗ‪ ٕٞ‬ػِ‪َّ ٚ٤‬‬
‫كو‪٤‬و‪٤‬ش طشٌَ هخٗ‪ٗٞ‬خ ً ٖٓ حُو‪ٞ‬حٗ‪ٞٓ ٖ٤‬حء ًخٕ هخٗ‪ٗٞ‬خ ً ؽز‪٤‬ؼ‪٤‬خ ً أ‪ٝ‬‬
‫شَػ‪٤‬خ ً أ‪ُ ٝ‬ػَك‪٤‬خً‪.‬‬
‫أٓػِس ُِو‪ٟ‬ح‪٣‬ح جُكو‪٤‬و‪َّ٤‬س‪:‬‬
‫أُق‪ َُّ ً ":‬قى‪٣‬ى ‪٣‬طٔىَّو ذحُكٍجٌز " ك‪٤‬غ هي ػزض ُ٘خ حٗ‪ٞ٣ ٚ‬ؿي‬
‫كِِ حٓٔ‪ ٚ‬حُلي‪٣‬ي ‪٣ٝ‬ظٔيى رخُلَحٍس ك٘و‪ ًَ " ٍٞ‬قى‪٣‬ى ‪٣‬طٔىو‬
‫ذحُكٍجٌز " ك‪ٗ ٬‬لٌْ ػِ‪ ٠‬هظ‪ٞ‬ص حُلي‪٣‬ي حُٔ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى كؼ‪ ً٬‬رَ‬
‫ٗؼْٔ حُلٌْ ػِ‪ٓ ًَ ٠‬خ ‪٣‬ظيم ػِ‪ ٚ٤‬حُلي‪٣‬ي ٓ‪ٞ‬حء ًخٕ ٓ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ىحً‬
‫ك‪ ٢‬حُِٓخٕ حُٔخػ‪ ٢‬أ‪ ٝ‬ك‪ ٢‬حُلخٍ ‪ٞٓٝ‬حء ُ‪ً ٞ‬خٕ ٓ‪ٞ٤‬ؿي ك‪٢‬‬
‫حُٔٔظوزَ كٔخ ىحّ حُلي‪٣‬ي ‪ ٞٛ‬كي‪٣‬ي ‪ٝ‬إ ُ‪ٝ‬ؿي ك‪ًًٞ ٢‬ذ آهَ‬
‫كٔ‪ٞ‬ف ‪ ١َٔ٣‬ػِ‪ ٚ٤‬حُلٌْ أػ٘‪ ٢‬حُظٔيى رخُلَحٍس‪.‬‬
‫ٗؼْ‪ ُٞ :‬طـ‪َ٤‬ص ٓخ‪٤ٛ‬ش حُلي‪٣‬ي اُ‪ٓ ٠‬خ‪٤ٛ‬ش أهَ‪ ٟ‬كل‪٘٤‬جٌ ٓ‪ٞ‬ف‬
‫‪٘٣‬ظل‪ ٢‬ػ٘‪ ٚ‬حُلٌْ ك‪٤‬غ إٔ حُٔ‪ٞ‬ػ‪ٞ‬ع هي طزيٍ ‪ٝ‬حٗوِذ‪.‬‬
‫ٗؿّ جُؼ‪ " ِٖ ٤‬هؼ‪٤‬شٌ كو‪٤‬و‪٤‬شٌ ‪َّٜٗ٧‬خ طشَٔ ًخكش حٌُ‪٬‬د‬ ‫ُ‬ ‫د‬
‫" ً َُّ ًِ ٍ‬
‫ص رَ ٗؼ ِّْٔ حُلٌ َْ‬ ‫ك‪ ٢‬أ‪ُٓ ١‬خ ٍٕ ‪ٌٓٝ‬خ ٍٕ ك‪٘ٗ ٬‬ظَ اُ‪ٍ ٍٞٓ ٠‬ى هخ ٍ‬
‫ػِ‪ٓ َّ ً ٠‬خ ‪٣‬ظيم ػِ‪ ٚ٤‬جٌُِد‪.‬‬
‫ٗؼْ‪ ُٞ :‬طز َّيٍ حٌُِذ اُ‪ ٠‬حُِٔق ‪ ٝ‬حٓظلخٍ كل‪٘٤‬جٌ ٓ‪ٞ‬ف ‪ٌٕٞ٣‬‬
‫ِٓف ‪ًَ ٝ‬‬ ‫ؽخ‪َٛ‬حً ًٔخ طََّف رٌُي كو‪ٜ‬خث٘خ ‪ًُٝ‬ي ك‪٤‬غ أٗ‪ ٚ‬ك‪٘٤‬ج ٌٍ ٌ‬
‫ِٓف ‪٠‬ح‪. ٍٛ‬‬
‫‪٘٣ٝ‬رـ‪ ٢‬جُط٘ر‪ ٚ٤‬ػِ‪ ٠‬أٓ‪:ٌٍ ٞ‬‬
‫جأل َّ‪ :ٍٝ‬اػظوي ػي ٌى ٖٓ حُلو‪ٜ‬خء حُؼظخّ رؤٕ ح‪٣٥‬خص حُوَآٗ‪٤‬ش هي ٗ َُِّ‪ٜ‬خ‬
‫ٓزلخٗ‪ ٝ ٚ‬طؼخُ‪ ٠‬ر٘ل‪ ٞ‬ه‪ٟ‬ح‪٣‬ح قو‪٤‬و‪٤‬س كو‪ ُٚٞ‬طؼخُ‪ {٠‬ئَِّٕ َّ‬
‫هللا ال ‪ُ٣‬ـ‪ٍِّ٤‬‬
‫‪‬‬
‫ذو‪ ّٞ‬قطَّ‪ُ٣ ٠‬ـ‪ٍِّٝ٤‬ج ٓح ذأ ْٗلُٓ‪ {} ْٜ‬ئَّٗ‪ ٚ‬ال ‪ُ٣‬لِف جُظحُٔ‪} ٕٞ‬‬
‫ٍ‬ ‫ٓح‬
‫‪ ٢ٛ‬هؼخ‪٣‬خ كو‪٤‬و‪٤‬ش ‪ ٫‬طوظض رِٓخٕ ‪ ٫ٝ‬رٌٔخٕ ‪ ٢ٛٝ‬ه‪ٞ‬حٗ‪ٖ٤‬‬
‫‪ ُٖ٘ٓٝ‬شخِٓش ‪.‬‬
‫جُػحٗ‪:٢‬ئ َّٕ حُوؼ‪٤‬ش حُلو‪٤‬و‪٤‬ش ‪ ٢ٛ‬كِٔ‪٤‬ش رَظِ‪َّ٤‬ش أ‪ ١‬أً‪٤‬ي‪ٔ٤ُٝ ، ٙ‬ض‬
‫ص‪.‬‬‫رشَؽ‪٤‬ش ‪ ،‬ؿخ‪٣‬ش ٓخ ‪٘ٛ‬خى أَّٗ‪ٜ‬خ ٖٓ ٗٔ ٍؾ هخ ٍ‬
‫‪ ٌُٖٝ‬حُٔلون آ‪٣‬ش هللا جُٔ‪ٍَ٤‬ج جُ٘حت‪ٍ ٢٘٤‬ػ‪ٞ‬حٕ ّ‬
‫هللا طؼخُ‪ ٠‬ػِ‪ٚ٤‬‬
‫ع َ‪ٝ‬ج‪٣‬ح‪ ٙ‬ضٓح‪١ٝ‬‬ ‫‪٣‬ؼظوي رؤٗ‪ٜ‬خ طئ‪ ٍٝ‬اُ‪ ٠‬شَؽ‪٤‬ش كو‪ُ٘ٞ‬خ ‪ٓ َُّ ً" :‬ػِ ٍ‬
‫هحتٔط‪ "ٖ٤‬طئ‪ ٍٝ‬اُ‪ٓ ًَ " ٠‬ػِع ئٕ ‪ٝ‬ؾى ك‪ ٢‬جُهحٌؼ ضٌ‪ٕٞ‬‬
‫َ‪ٝ‬ج‪٣‬ح‪ ٙ‬هحتٔط‪ "ٖ٤‬كَؿؼض اُ‪ ٠‬حُشَؽ‪٤‬ش ‪ًٌُٝ‬ي " ًَ ٓحء ‪٠‬ح‪ٍٍ ٛ‬‬
‫" أ‪ٓ ًَ ١‬خء ئٕ ‪ٝ‬ؾى ك‪ ٢‬حُوخٍؽ ك‪ ٜٞ‬ؽخ‪.َٛ‬‬
‫‪ٌٛ ٌُٖٝ‬ح حٌُ‪ ّ٬‬ؿ‪ٓ َ٤‬وز‪ ٍٞ‬ػ٘ي أًؼَ حُلو‪ٜ‬خء ٓ٘‪ ْٜ‬ح‪ٓ٩‬خّ‬
‫حُؤ‪ ٢٘٤‬هيِّّ َُّٓ ‪ٌُٜٝ ٙ‬ح حُزلغ ػَٔحص ٓزخًٍش ‪ٜٔٓٝ‬ش ؿيحً ك‪٢‬‬
‫‪ً ٕ٧‬ؼ‪َ٤‬حً ٖٓ ح‪٧‬كٌخّ حُشَػ‪٤‬ش‬ ‫ػِْ ح‪٧‬ط‪ٝ ٍٞ‬حُلو‪ًُٝ ٚ‬ي َّ‬
‫حُٔٔظ٘زطش طظ‪ٞ‬هَّق ػِ‪ ٠‬ك‪ ْٜ‬حُوؼخ‪٣‬خ حُلو‪٤‬و‪٤‬ش ‪.‬‬
‫إ حُوؼخ‪٣‬خ حٌُ‪٤٘ٛ‬ش ‪ٝ‬حُوخٍؿ‪٤‬ش ُ‪ُٜ ْ٤‬خ حػظزخٍ ك‪٢‬‬ ‫جُػحُع ‪َّ :‬‬
‫حُؼِ‪ٝ ّٞ‬أ ّٓخ حُلو‪٤‬و‪٤‬ش ك‪ ٢ٜ‬حُظ‪ ٢‬طُٔظؼَٔ ك‪ ٢‬ؿٔ‪٤‬غ حُؼِ‪ًُٝ ، ّٞ‬ي‬
‫‪ ٕ٧‬حُؼِ‪ ّٞ‬طظطََّم اُ‪ٓ ٠‬لخ‪ ْ٤ٛ‬ػخ َّٓش ‪ٝ‬ه‪ٞ‬حٗ‪ ٖ٤‬شخِٓش طٔظ‪ٞ‬ػذ‬
‫ح‪ُ٘ٓ٧‬ش حُؼخُؼش ‪ ٝ‬ح‪ٌ٘ٓ٧‬ش رَ ‪ ٢ٛ‬أػِ‪ٔٓ ٠‬ظ‪ ٖٓ ٟٞ‬حُِٓخٕ‬

‫__________________________‬
‫‪1‬‬
‫الرعد ‪11‬‬
‫‪2‬‬
‫يوسف ‪23‬‬
‫‪121‬‬
‫‪ٝ‬حٌُٔخٕ ‪ٌُٜٝ‬ح ُٓ ِّٔ‪٤‬ض ػِٔ‪٤‬س ? ‪ َّٕ ٧‬حُٔ‪ِ٤‬حٕ ك‪ ٢‬حُؼِْ ‪ٞٛ‬‬
‫‪1‬‬
‫حُشٔ‪٤ُٞ‬ش‬
‫يبدح انقضٍَّخ‬
‫اإليكبٌ‪-‬انىجىة‪-‬االيتُبع‬
‫ٖٓ أرلخع هْٔ حُظظي‪٣‬وخص ٖٓ حُٔ٘طن حُٔظؼِوش رخُوؼخ‪٣‬خ ‪ٞٛ‬‬
‫ٌ‬
‫رلغ آهَ ‪ُ٣‬طَف ٓو َّيٓشً ُـ‪ٜ‬ش‬ ‫حُزلغ ػٖ ؾ‪ٜ‬س جُو‪٤ٟ‬س‪٘ٛٝ .‬خى‬
‫حُوؼ‪َّ٤‬ش ‪ ٞٛٝ‬جُٔ‪ٞ‬جو جُػالظ ُِوؼخ‪٣‬خ ‪:٢ٛٝ ،‬جإلٌٓحٕ جُ‪ٞ‬ؾ‪ٞ‬خ‬
‫__________________________‬
‫‪ (1‬وليعلم ) ان الحكم في الحقيقية عمى االفراد المتصورة بالوجو االجمالى وىو عنوان كل فرد وجميع‬
‫االفراد فعنوان الكل والجميع متعمق لمحكم ولما كان ىذا العنوان موضوعا لمكثرات بنحو االجمال‬
‫فباضافتو الى الطبيعة يفيد افرادىا بنحو االجمالى وىوعنوان كل فرد او جميع االفراد فعنوان الكل‬
‫والجميع متعمق لمحكم ولما كان ىذا العنوان موضوعا لمكثرات بنحو االجمال فباضافتو الى الطبيعة‬
‫يفيد افرادىا بنحو االجمال فالحكم في المحصورة عمى افراد الطبيعة بنحو االجمال العمى نفس‬
‫الطبيعة والعمى االفراد تفصيال فما اشتير من ان الحكم عمى الطبيعة التى ىى مرآة لالفراد ليس‬
‫بشىء ومن ىذا المنطمق نحن نشاىد بأن العنوان ىو الذي لو دور في حمل المحمول عميو ‪ ،‬مثالً‬
‫عندما تقول ‪ :‬أن المّحم حالل ‪ ،‬فعنوان المحم ىو حالل عندما تقول المحم حالل العنوان ىو حالل ‪،‬‬
‫ذكي ‪ ،‬وفي نفس الوقت يمكن‬
‫فيذا قانون يشمل كل لحم طبعاً إذا ذبح عمى الطريقة الصحيحة أو إذا َ‬
‫العنوان يتغير ‪ ،‬فإذا تغير العنوان وصار المحم حرام ىذا في الواقع ال ينقض القانون األول ليس‬
‫الس ِرقة محرمة وبعد ذلك صدقت وانطبقت السرقو‬
‫ىناك تناقض بين القوانين الشرعية ‪ ،‬فإذا قمنا ‪ّ :‬‬
‫عمى المحم فيذا المحم صار محرم فيذا المحم ىو محمل ومحرم ‪ ،‬محمل من ناحية ومحرم من ناحية‬
‫أخرى ‪ ،‬فال بأس بتطبيق القانونين عمى المحم ولكن كل قانون يرجع إلى عنوان من العناوين ‪ ،‬ففي‬
‫الواقع ليس ىناك أي تزاحم بين العنوانين ‪ ،‬وحيث أننا ال ننظر إلى المحم الخارجي فال تزاحم بين‬
‫العنوانين وال تعارض ‪ ،‬فإذا نحن في مورد من موارد فأين ىناك تناقض في تنفيذ القانونين ‪ ،‬ىذا‬
‫التناقض ال يرجع إلى القانون كقانون أو الحكم كحكم شرعي إنما يرجع إلى الزمان والمكان الذي‬
‫نحن قد ُح ِّددنا فيو ‪ ،‬وىذه المحدودية ىي التي إنجرَّت إلى ىذه المعضمة وىذه المشكمة بحيث لم‬
‫نتمكن من تطبيق القوانين عمى الموارد الخاصة بيا ‪.‬‬
‫‪ٝ‬جإلٓط٘حع ‪ٝ .‬حُزلغ ػٖ حُٔ‪ٞ‬حى حُؼ‪٬‬ع ُ‪ ٚ‬أ‪٤ٔٛ‬ش ًز‪َ٤‬س ك‪٢‬‬
‫حُلٌٔش حُٔظؼخُ‪٤‬ش ك‪٤‬غ ‪٣‬ظليع حُل‪ٓ٬‬لش ػ٘‪ٜ‬خ ك‪ ٢‬رخد جُٔح‪ّ٤ٛ‬س ‪.‬‬
‫ضؼٍ‪٣‬ل‪ٜ‬ح‪:‬‬
‫‪ ٌٙٛٝ‬حُٔلخ‪ ْ٤ٛ‬حُؼ‪٬‬ػش ٓلخ‪ ْ٤ٛ‬رٔ‪٤‬طش ؿ‪ًّ َٓ َ٤‬زش ك‪ ٬‬طلظخؽ اُ‪٠‬‬
‫طؼَ‪٣‬ق ‪ٝ‬ط‪ٞ‬ػ‪٤‬ق رَ ‪ ٌٖٔ٣ ٫‬طؼَ‪٣‬ل‪ٜ‬خ ‪ًُٝ‬ي ‪ ٕ٧‬حُظؼَ‪٣‬ق ‪ًٔ -‬خ‬
‫ر‪َّّ٘٤‬خ ك‪ ٢‬رخد حُظظ‪ٍّٞ‬حص ػ٘ي طؤ‪ ْ٤‬حُؼِْ اُ‪ ٠‬ػَ‪ٗ ٝ ١ٍٝ‬ظَ‪١‬‬
‫‪ -‬اَّٗٔخ ٗلظخؽ اُ‪َُ ٚ٤‬كغ ح‪٩‬ر‪ٜ‬خّ ‪ٝ‬ح‪٩‬ؿٔخٍ ػٖ حُٔلخ‪ ْ٤ٛ‬حَُٔ ًَّزش‬
‫‪،‬ك‪ ٌٜٙ‬حُٔلخ‪ ْ٤ٛ‬هخطَّش ‪ ٢ٛ‬حُظِّ‪ ٢‬طلظخؽ اُ‪ ٠‬حُظز‪ٝ ٖ٤٤‬حُظ‪ٞ‬ػ‪٤‬ق‬
‫رخُظلظ‪ًُٝ َ٤‬ي ٖٓ ه‪ ٍ٬‬حُـْ٘ ‪ٝ‬حُلظَ أ‪ ٝ‬حُـْ٘ ‪ٝ‬حُوخطش ‪،‬‬
‫‪ٝ‬أ ّٓخ حُٔلخ‪ ْ٤ٛ‬حُزٔ‪٤‬طش ك‪ٓ ٢ٜ‬لخ‪ ْ٤ٛ‬ري‪٤ٜ٣‬ش ‪ٝ‬ػَ‪٣ٍٝ‬ش ‪ ٫‬طلظخؽ‬
‫طؼَ‪٣‬ق أط‪ ، ً٬‬رَ ‪ ٢ٛ‬حُظ‪ ٢‬طٔؼَِّ حُؼ٘خطَ ح‪ّ٤ُٝ٧‬ش ٌُ‪ٖٛ‬‬ ‫ٍ‬ ‫اُ‪٠‬‬
‫ح‪ٔٗ٩‬خٕ ‪ ،‬كـٔ‪٤‬غ حُظؼخٍ‪٣‬ق طَؿغ رخ‪٧‬ه‪ َ٤‬اُ‪ٜ٤‬خ ‪ ٢ٛٝ‬رُِٔ٘ش‬
‫حُوخػيس ح‪ُِ ٠ُٝ٧‬ز٘خء حُلٌَ‪. ١‬‬
‫‪٤ُٟٗٝ‬ق ‪٘ٛ‬خ ػِ‪ٓ ٠‬خ ًًَٗخ‪ ٙ‬ك‪ ٢‬حُؤْ ح‪ ٍٝ٧‬أَٓحً آهَ ‪:ٞٛٝ‬‬
‫ٓل‪ٝ ّٜٞ‬ط‪ٍ ٍٞ‬س ً‪ٍ ٤٘ٛ‬ش اًح ًخٕ ر‪ٜ٘٤‬خ ‪ٝ‬ر‪ ٖ٤‬ح‪٧‬ش‪٤‬خء ح‪٧‬هَ‪ٟ‬‬ ‫ٍ‬ ‫ّ‬
‫إ ًَ‬
‫‪ٝ‬ؿ‪ٓ ٚ‬شظَى كل‪٘٤‬ج ٌٍ ٓ‪ٞ‬ف ‪٣‬ظطَِّذ ‪ٌٛ‬ح حُٔل‪ ّٜٞ‬اُ‪ ٠‬حُظؼَ‪٣‬ق ‪،‬‬
‫‪ًُٝ‬ي رًٌَ جُ‪ٞ‬ؾ‪ ٚ‬جُٔٗط ٍَى حٌُ‪ ٞٛ ١‬حُـْ٘ ‪ٝ‬جُ‪ٞ‬ؾ‪ ٚ‬جُٔهط‪ٙ‬‬
‫حٌُ‪ ٞٛ ١‬حُلظَ أ‪ ٝ‬حُوخطش ‪ٝ ،‬أ ّٓخ اًح ًخٕ حُٔل‪ ّٜٞ‬رٔ‪٤‬طخ ً‬
‫ى أط‪٬‬‬ ‫رخٌُحص كل‪٘٤‬ج ٌٍ ُ‪ ْ٤‬ر‪ٝ ٚ٘٤‬ر‪ٓ ٖ٤‬خثَ حُٔلخ‪ٝ ْ٤ٛ‬ؿ‪ٓ ٌٚ‬شظ ََ ٌ‬
‫‪ ،‬رَ ‪٘ٛ‬خى طزخ‪ً ٖ٣‬حط‪ ٢‬ر‪ٌٛ ٖ٤‬ح حُٔل‪ ّٜٞ‬حُزٔ‪٤‬ؾ ‪ٓٝ‬خثَ حُٔلخ‪.ْ٤ٛ‬‬
‫ف ػِ‪ٌٛ ٠‬ح حُٔل‪ ّٜٞ‬حُزٔ‪٤‬ؾ ػٖ ؽَ‪٣‬ن‬ ‫‪ٝ‬ػِ‪٣ ٫ ٚ٤‬ظْ حُظؼَُّ ُ‬
‫ٓؼَ‪ٝ‬ف رخٌُحص ٖٓ ؿ‪ َ٤‬إٔ ‪ُ٣‬ؼََّف ‪٧ٝ ،‬ؿَ‬ ‫ٌ‬ ‫حُظؼَ‪٣‬ق رَ ‪ٞٛ‬‬
‫طؼَع حٌُ‪ٖٛ‬‬ ‫إٔ حُؼ٘خطَ حٌُ‪٤٘ٛ‬ش حُزٔ‪٤‬طش ئ ّٓح إٔ ‪ِ ٫‬‬ ‫ًُي ٗشخ‪ٛ‬ي َّ‬
‫‪122‬‬
‫طؼَع حٌُ‪٢ٛٝ ٖٛ‬‬ ‫أط‪ٝ ً٬‬حٌُ‪ ُٚ ْ٤ُ ٖٛ‬أ‪ ١‬هِل‪٤‬ش ػ٘‪ٜ‬خ أ‪ ٝ‬أَّٗ‪ٜ‬خ ِ‬
‫‪ٝ‬حػلشٌ ري‪٤ٜ٣‬شٌ ػخٍ‪٣‬شٌ ػٖ ًخكش حُ‪ٞ‬حٕ ح‪٩‬ر‪ٜ‬خّ ‪ٝ‬ح‪٩‬ؿٔخٍ ‪.‬‬
‫‪ٝ‬جُكح‪:َٚ‬‬
‫أَّٗ٘خ ‪ٗ ٫‬لظخؽ اُ‪ ٠‬طؼَ‪٣‬ق ‪ ٌٙٛ‬حُٔ‪ٞ‬حى حُؼ‪٬‬ع ُ‪ٞ‬ػ‪ٞ‬ك‪ٜ‬خ ‪ ،‬كٌَُّ ٓخ‬
‫ع ُ‪ًٛ٨‬خٕ‬ ‫ًٌَٗ‪ ٙ‬ك‪ٌٛ ٢‬ح حُٔـخٍ ُ‪ ٞٛ ْ٤‬ا‪ ّ٫‬ط٘ز‪ٝ ٚ٤‬طًٌخ ٌٍ ‪ٝ‬اٍؿخ ٌ‬
‫اُ‪ ٠‬حَُٔطٌِحص ‪ٝ‬ح‪ ٍٞٓ٧‬حُ‪ٞ‬ؿيحٗ‪٤‬ش ‪.‬‬
‫ٍٖـ جُٔ‪ٞ‬جو جُػالظ‪:‬‬
‫َ‪ٝ‬ؼ أ‪ٝ‬‬
‫ٌ‬ ‫ٓ‪ٞ‬ػ‪ٞ‬ع ك٘و‪ٓ ٍٞ‬ؼ‪: ً٬‬جألٌذؼسُ‬
‫ٍ‬ ‫ػ٘يٓخ ٗ٘ٔذُ ٓلٔ‪ ً٫ٞ‬اُ‪٠‬‬
‫هللا ٓ‪ٞ‬ؾ‪ٞ‬و كخُؼ‪٬‬هش حُٔ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ىس ر‪ٖ٤‬‬ ‫ٗو‪ :ٍٞ‬نحُ ٌى ئٗٓحٌٕ أ‪ٗ ٝ‬و‪ّ :ٍٞ‬‬
‫حُٔلٔ‪ ٝ ٍٞ‬حُٔ‪ٞ‬ػ‪ٞ‬ع ‪ ٫‬طوِ‪ ٖٓ ٞ‬أكي حٌُ‪٤‬ل‪٤‬خص حُؼ‪٬‬ػش ‪:‬‬
‫ئ ّٓح إٔ طٌ‪ ٕٞ‬ر‪ٜٔ٘٤‬خ ػ‪٬‬هش حُؼَ‪ٍٝ‬س ‪ ،‬رٔؼ٘‪ ٠‬إٔ حُٔلٔ‪ٍٞ‬‬
‫ػَ‪ ١ٍٝ‬حُؼز‪ٞ‬ص ٌُحص حُٔ‪ٞ‬ػ‪ٞ‬ع ػِ‪ٝ ٠‬ؿ ٍ‪ٔ٣ ٚ‬ظ٘غ ِٓز‪ ٚ‬ػ٘‪ٚ‬‬
‫ًخُِ‪ٝ‬ؿ‪٤‬ش رخُ٘ٔزش اُ‪ ٠‬ح‪ٍ٧‬رؼش ك‪٤‬غ إٔ حُِ‪ٝ‬ؽ ‪ ٌٖٔ٣ ٫‬إٔ ‪٘٣‬لي‬
‫ػٖ ح‪ٍ٧‬رؼش رَ ػز‪ٞ‬ط‪ٍ٨ُ ٚ‬رؼش كظٔ‪ٝ ٢‬ؿ‪ َ٤‬هخرَ ُِظوِق‬
‫‪ٝ‬ذؼرحٌ ٍز أنٍ‪٣ ٟ‬ؤر‪ ٠‬حُؼوَ إٔ ‪ٔ٘٣ ٫‬ذ حُِ‪ٝ‬ؿ‪٤‬ش اُ‪ ٠‬ح‪ٍ٧‬رؼش ك‪٬‬‬
‫‪٣‬وزَ حُؼوَ إٔ طٌ‪ ٕٞ‬ح‪ٍ٧‬رؼش ؿ‪ُٝ َ٤‬ؽ ‪.‬‬
‫‪ٝ‬ئ ّٓح إٔ طٌ‪ ٕٞ‬حُؼ‪٬‬هش ػٌْ ًُي ‪ ،‬رٔؼ٘‪ ٠‬أٗ‪ٔ٣ ٚ‬ظل‪ َ٤‬ػز‪ٞ‬ص‬
‫حُٔلٔ‪ُِٞٔ ٍٞ‬ػ‪ٞ‬ع ‪٣ٝ‬ـذ ِٓز‪ ٚ‬ػ٘‪ًِٔ ، ٚ‬ذ ح‪٩‬ؿظٔخع رخُ٘ٔزش‬
‫اُ‪ ٠‬حُ٘و‪٤‬ؼ‪ ٖ٤‬ك‪ ٌٖٔ٣ ٬‬إٔ ٗو‪ ٍٞ‬إٔ حُ٘و‪٤‬ؼ‪٣ ٖ٤‬ـظٔؼخٕ ‪.‬‬
‫‪ٝ‬ا ّٓخ طٌ‪ ٕٞ‬حُؼ‪٬‬هش ر‪ ٖ٤‬حُٔلٔ‪ٝ ٍٞ‬حُٔ‪ٞ‬ػ‪ٞ‬ع ‪ ٫‬ػَ‪١ٍٝ‬‬
‫حُؼز‪ٞ‬ص ‪ ٫ٝ‬ػَ‪ ١ٍٝ‬حُِٔذ ‪ً ،‬خُو‪٤‬خّ رخُ٘ٔزش اُ‪ ٠‬هخُي ك‪ٌ٘٘ٔ٤‬خ‬
‫إٔ ٗو‪ : ٍٞ‬نحُ ٌى هحت ٌْ إ ًخٕ ًٌُي ‪ٌ٘٘ٔ٣ ٝ‬خ ك‪ٗ ٢‬لْ حُ‪ٞ‬هض إٔ‬
‫ٗو‪ : ٍٞ‬نحُ ٌى ُ‪ ّ٤‬ذوحتْ ك‪٤‬غ إٔ حُو‪٤‬خّ رخُ٘ٔزش اُ‪ ٠‬هخُي ُ‪ْ٤‬‬
‫رؼَ‪ ١ٍٝ‬حُؼز‪ٞ‬ص ‪ ٫ٝ‬رؼَ‪ ١ٍٝ‬حُِٔذ ‪.‬‬
‫كخُٔخىس ك‪ ٢‬حُٔؼخٍ ح‪ : ٍَّٝ ٧‬طٌ‪ ٕٞ‬جُ‪ٞ‬ؾ‪ٞ‬خ كخُِ‪ٝ‬ؿ‪٤‬ش رخُ٘ٔزش اُ‪٠‬‬
‫ح‪ٍ٧‬رؼش ػَ‪٣ٍٝ‬ش حُؼز‪ٞ‬ص أ‪ٝ ٝ‬حؿزش حُ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى ‪ًٌُٝ .‬ي حُ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى‬
‫رخُ٘ٔزش اُ‪ ٠‬هللا ػَ‪ ١ٍٝ‬حُؼز‪ٞ‬ص أ‪ٝ ٝ‬حؿذ حُ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى‪.‬‬
‫‪ٝ‬حُٔخىس ك‪ ٢‬حُٔؼخٍ حُؼخٗ‪: ٢‬طٌ‪ ٕٞ‬جإلٓط٘حع ‪ًٔ ،‬خ ُ‪ ٞ‬هِ٘خ رؤٕ‬
‫حُؤٔش ُ‪ٌ ٝ‬ؽ ‪ ،‬كخُِ‪ٝ‬ؿ‪٤‬ش رخُ٘ٔزش اُ‪ ٠‬حُؤٔش ٓٔظ٘ؼش أ‪ٝ‬‬
‫ٓٔظل‪ِ٤‬ش حُ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى ك‪٤‬غ إٔ حُؼوَ ‪٣‬ؤر‪ ٠‬إٔ طٌ‪ ٕٞ‬حُؤٔش ُ‪ٝ‬ؿخ ً ‪.‬‬
‫جُؿ‪ ٞ‬قحٌ ٌٌ‬
‫ُّ‬ ‫‪ٝ‬حُٔخىس ك‪ ٢‬حُٔؼخٍ حُؼخُغ ‪ ٢ٛ :‬جإلٌٓحٕ ? ًو‪ُ٘ٞ‬خ‬
‫كخُلَحٍس رخُ٘ٔزش اُ‪ ٠‬حُـ‪ ْ٤ُ ٞ‬ػَ‪ ١ٍٝ‬حُؼز‪ٞ‬ص ‪ ٫ٝ‬ػَ‪١ٍٝ‬‬
‫‪ٝ‬حؿذ حُ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى ‪ٔٓ ٫ٝ‬ظ٘ َغ حُ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى رَ ‪ٌٖٔٓ ٞٛ‬‬ ‫َ‬ ‫حُِٔذ ‪ ،‬أ‪ْ٤ُ ١‬‬
‫جُ‪ٞ‬ؾ‪ٞ‬و ? ك‪٤‬غ ‪ ٌٖٔ٣‬إٔ ‪ ٌٕٞ٣‬حُـ‪ ٞ‬كخٍحً ‪ ٌٖٔ٣ٝ‬إٔ ‪ٌٕٞ٣ ٫‬‬
‫ًٌُي ‪ٌٛٝ ،‬ح ٓخ ‪٣‬ظطِق ػِ‪ ٚ٤‬ذحُّال ئهط‪ٟ‬حء ‪ُ٣ٝ‬وظي ر‪ِٓ ٚ‬ذُ‬
‫حُؼَ‪ٍٝ‬س رخُ٘ٔزش اُ‪ ٠‬حُوؼ‪َّ٤‬ش ػٖ حُطَك‪ٓ ٖ٤‬ؼخ ً أ‪ ١‬ؽَف‬
‫ح‪٣٩‬ـخد ‪ٝ‬ؽَف حُِٔذ كخ‪ٌٓ٩‬خٕ ‪ٓ ٞٛ‬ؼ٘‪ ٠‬ػيٓ‪٣ ٢‬وخرَ‬
‫حُؼَ‪ٍٝ‬ط‪. ٖ٤‬‬
‫إ ‪ٌٛ‬ح حُٔظطِق ٖٓ ح‪ٌٓ٩‬خٕ ‪ ٠َّٔ ُٔ٣‬ح‪ٌٓ٩‬خٕ حُلو‪٤‬و‪ ٢‬أ‪ٝ‬‬ ‫غ ّْ ‪َّ :‬‬
‫جإلٌٓحٕ جُهح٘ ‪ ٖٓ ٞٛٝ‬أكي أهٔخّ حُٔ‪ٞ‬حى حُؼ‪٬‬ػش ُِوؼ‪َّ٤‬ش ‪٣ٝ‬طِن‬
‫ػِ‪ ٚ٤‬جإلٌٓحٕ جًُجض‪ ٢‬أ‪٣‬ؼخ ً ‪ًُٝ‬ي ك‪ ٢‬هزخٍ جُ‪ٞ‬ؾ‪ٞ‬خ جًُجض‪ٝ ٢‬‬
‫جإلٓط٘حع جًُجض‪٘ٛٝ ، ٢‬خى ٓظطِ ٌق آهَ ُ‪ٌٓ٪‬خٕ ‪٣‬وظِق طٔخٓخ ً‬
‫ػٖ ح‪ٌٓ٩‬خٕ حُوخص ‪:٠َّٔ ٔ٣‬‬
‫اإليكبٌ انؼبو‬
‫أ‪ ٝ‬ح‪ٌٓ٩‬خٕ حُؼخ ّٓ‪ ٢ِّٔ ٓ، ٢‬ػحٓ‪ّ٤‬ح ً ‪ ٞٛ َّٚٗ٧‬حُٔٔظؼَٔ ُي‪ ٟ‬حُؼ‪ٞ‬حّ‬
‫أ‪ ١‬ػخٓش حُ٘خّ ‪ ،‬أ‪ ٝ‬حُؼَف حُؼخّ ‪ ،‬كؼخ ّٓش حُ٘خّ ػ٘يٓخ ‪٣‬طِو‪ٕٞ‬‬
‫ًِٔش ح‪ٌٓ٩‬خٕ ‪٣َ٣‬ي‪ٌٛ ٚ٘ٓ ٕٝ‬ح حُٔؼ٘‪ ٫ ٠‬حُٔؼ٘‪ ٠‬ح‪ ، ٍٝ٧‬كؼ٘يٓخ‬
‫‪124‬‬
‫‪٣‬و‪ ٌٖٔ٣ : ُٕٞٞ‬إٔ أٓخكَ ؿيحً أ‪ ٌٖٔ٣ ٝ‬إٔ ‪ٌٛ ٌٕٞ٣ ٫‬ح ح‪َٓ٧‬‬
‫‪ٌٌ٣‬د هخُ ٌي ‪ ٢ِّٔ ٓٝ ..‬ػح ّٓح ً ‪ َّٚٗ٧‬أػ ّْ‬
‫َ‬ ‫طل‪٤‬لخ ً أ‪ ٖٓ ٝ‬جٌُٖٔٔ إٔ‬
‫ٖٓ حُٔ‪ٞ‬ح ِّى حُؼ‪٬‬ػش ك‪٤‬ـظٔغ ٓغ حُ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬د ‪ٓٝ‬غ ح‪ٓ٩‬ظ٘خع ‪ٝ‬ح‪ٌٓ٩‬خٕ‬
‫حُوخص ًٔخ ٓ٘شَك‪.ٚ‬‬
‫‪ٝ‬ح‪ٌٓ٩‬خٕ حُؼخّ ‪ ٞٛ‬حٌُ‪٣ ١‬وخرَ اكي‪ ٟ‬حُؼَ‪ٍٝ‬ط‪ٌٍٝٞ : ٖ٤‬ز‬
‫جإل‪٣‬ؿحخ أ‪ٌٍٝٞ ٝ‬ز جُِٓد ‪ ،‬ك‪ ٜٞ‬أ‪٣‬ؼخ ً ِٓذ حُؼَ‪ٍٝ‬س ‪٫ ٌُٖٝ‬‬
‫حُؼَ‪ٍٝ‬ط‪ٓ ٖ٤‬ؼخ ً رَ ػَ‪ٍٝ‬س ‪ٝ‬حكيس كوؾ كبًح ًخٕ ِٓذ ػَ‪ٍٝ‬س‬
‫ح‪٣٩‬ـخد أػ٘‪ ٢‬حُ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬د ك‪ٌٜ‬ح ‪٣‬ؼ٘‪ ٢‬إٔ ؽَف حُِٔذ ٌٖٓٔ ‪ٝ ،‬اًح‬
‫ًخٕ ِٓذ ػَ‪ٍٝ‬س حُِٔذ أػ٘‪ ٢‬ح‪ٓ٩‬ظ٘خع ك‪ٌٜ‬ح ‪٣‬ؼ٘‪ ٢‬إٔ ؽَف‬
‫ح‪٣٩‬ـخد ٌٖٓٔ ‪.‬‬
‫ِْد ‪ٌٍٝٞ‬ز جُِٓد(جإلٓط٘حع)‪:‬‬
‫إٔ حُؼِْ ُ‪ْ٤‬‬ ‫كايج ه‪ :َ٤‬إ ُ‪٣‬يحً ‪ ٌٖٔ٣‬إٔ ‪ ٌٕٞ٣‬ػخُٔخ ً كخُٔوظ‪ٞ‬ى َّ‬
‫ٓٔظ٘ؼخ ً رخُ٘ٔزش اُ‪ٍ ٣ُ ٠‬ي ‪ٞٓ ،‬حء ًخٕ ‪ٝ‬حؿزخ ً أ‪ٌ٘ٔٓ ٝ‬خ ً رخ‪ٌٓ٩‬خٕ‬
‫حُوخص ‪.‬‬
‫إٔ حُ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى‬ ‫هللا ‪ ٌٖٔ٣‬إٔ ‪ٞٓ ٌٕٞ٣‬ؿ‪ٞ‬ىحً ك‪ٌٜ‬ح ‪٣‬ؼ٘‪َّ ٢‬‬ ‫‪ ٝ‬ئيج ه‪ :َ٤‬ئ َّٕ ّ‬
‫رخُ٘ٔزش حُ‪ ٚ٤‬طؼخُ‪ ْ٤ُ ٠‬رٔٔظ٘غ ٓ‪ٞ‬حء ًخٕ ٌٓٔ٘خ ً رخ‪ٌٓ٩‬خٕ حُوخص‬
‫أ‪ٝ ٝ‬حؿزخ ً ‪.‬‬
‫إٔ ح‪ٌٓ٩‬خٕ حُؼخّ ‪٣‬ـظٔغ ٓغ ح‪ٌٓ٩‬خٕ‬ ‫كٔغ ٓ‪٬‬كظش ٓخ ٓزن طؼَف َّ‬
‫حُوخص ًٔخ ك‪ ٢‬حُٔؼخٍ ح‪ٓٝ ٍَّٝ ٧‬غ حُ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬د ًٔخ ك‪ ٢‬حُٔؼخٍ حُؼخٗ‪٢‬‬
‫‪ًُٝ‬ي ‪َّٗ٧‬ي ٖٓ ه‪ ٍ٬‬ح‪ٌٓ٩‬خٕ حُؼخّ روظ‪ٞ‬ص حُوؼ‪َّ٤‬ش حُٔ‪ٞ‬ؿزش‬
‫هي ِٓزض ػَ‪ٍٝ‬س حُِٔذ (ح‪ٓ٩‬ظ٘خع) كوؾ ‪٣ ٞٛٝ‬ـظٔغ ٓغ ح‪ٌٓ٩‬خٕ‬
‫حُوخص ‪ٝ‬حُ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬د‪.‬‬
‫ِْد ‪ٌٍٝٞ‬ز جإل‪٣‬ؿحخ (جُ‪ٞ‬ؾ‪ٞ‬خ)‪:‬‬
‫إٔ حُ٘‪ّٞ‬‬‫كايج ه‪ :َ٤‬إ ُ‪٣‬يحً ‪ ٌٖٔ٣‬إٔ ‪ٗ ٌٕٞ٣ ٫‬خثٔخ ً كخُٔوظ‪ٞ‬ى َّ‬
‫ذ رخُ٘ٔزش اُ‪ٍ ٣ُ ٠‬ي ‪ٞٓ ،‬حء ًخٕ ٓٔظ٘ؼخ ً أ‪ٌ٘ٔٓ ٝ‬خ ً‬ ‫ُ‪ ْ٤‬ر‪ٞ‬حؿ ٍ‬
‫رخ‪ٌٓ٩‬خٕ حُوخص ‪.‬‬
‫إ‬‫‪ ٝ‬ئيج ه‪ :َ٤‬ئ َّٕ حُ٘و‪٤‬ؼ‪ ٌٖٔ٣ ٖ٤‬إٔ ‪٣ ٫‬ـظٔؼخ ك‪ٌٜ‬ح ‪٣‬ؼ٘‪َّ ٢‬‬
‫ذ ٓ‪ٞ‬حء ًخٕ ٌٓٔ٘خ ً‬ ‫ح‪٩‬ؿظٔخع رخُ٘ٔزش اُ‪ ٠‬حُ٘و‪٤‬ؼ‪ ْ٤ُ ٖ٤‬ر‪ٞ‬حؿ ٍ‬
‫رخ‪ٌٓ٩‬خٕ حُوخص أ‪ٔٓ ٝ‬ظ٘ؼخ ً ‪.‬‬
‫إٔ ح‪ٌٓ٩‬خٕ حُؼخّ ‪٣‬ـظٔغ ٓغ ح‪ٌٓ٩‬خٕ‬ ‫كٔغ ٓ‪٬‬كظش ٓخ ٓزن طؼَف َّ‬
‫حُوخص ًٔخ ك‪ ٢‬حُٔؼخٍ ح‪ٓٝ ٍَّٝ ٧‬غ ح‪ٓ٩‬ظ٘خع ًٔخ ك‪ ٢‬حُٔؼخٍ حُؼخٗ‪٢‬‬
‫‪ًُٝ‬ي ‪َّٗ٧‬ي ٖٓ ه‪ ٍ٬‬ح‪ٌٓ٩‬خٕ حُؼخّ روظ‪ٞ‬ص حُوؼ‪َّ٤‬ش حُٔخُزش هي‬
‫ِٓزض ػَ‪ٍٝ‬س ح‪٣٩‬ـخد (حُ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬د) كوؾ ‪٣ ٞٛٝ‬ـظٔغ ٓغ ح‪ٌٓ٩‬خٕ‬
‫حُوخص ‪ٝ‬ح‪ٓ٩‬ظ٘خع‪.‬‬
‫ٓالقظطحٕ‪:‬‬
‫إ حُـَع ٖٓ آظويحّ ح‪ٌٓ٩‬خٕ حُؼخّ ‪ ٞٛ‬أَّٗ‪ٍ ٚ‬رَّٔخ ٗ‪ٞ‬ح ِؿ‪ٖٓ ٚ‬‬ ‫‪َّ -1‬‬
‫أَٓ ٓخ أ‪ ٝ‬ر‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ر‪ ٚ‬ك٘لٖ ك‪ٌٛ ٢‬ح حُٔ‪ٞ‬هق ‪٘٣‬زـ‪ُ٘ ٢‬خ‬ ‫‪٣‬و‪ ٍٞ‬رخٓظلخُش ٍ‬
‫إٔ ٗؼزض ػيّ آظلخُش ًُي ح‪ َٓ٧‬أ‪ ٝ‬ػيّ ‪ٝ‬ؿ‪ٞ‬ر‪ ٚ‬ك‪٬‬ر َّي إٔ ٗؤط‪٢‬‬
‫روؼ‪ٍ َّ٤‬ش طٔظ‪ٜ‬يف ‪ٌٛ‬ح حُـَع كوؾ ك٘ظ‪ ََّٓٞ‬رخ‪ٌٓ٩‬خٕ حُؼخّ ‪ .‬كٖٔ‬
‫‪٣‬ظ‪ٝ َّْٛٞ‬ؿ‪ٞ‬د اؿظٔخع حُ٘و‪٤‬ؼ‪٘٣ ٖ٤‬زـ‪ ٢‬إٔ َٗيكغ ط‪ٌٛ ُّٚٔٛٞ‬ح رًٌَ‬
‫رؤٕ حُ٘و‪٤‬ؼ‪ٌٖٔ٣ ٖ٤‬‬ ‫هؼ‪َّ٤‬ش ٌٓٔ٘س ػح َّٓس ُ‪٤‬ظ٘خٍُ ٖٓ ٍأ‪ ٚ٣‬ك‪٤‬وزَ َّ‬
‫إٔ ‪٣‬ـظٔؼخ ػ َّْ ك‪ ٢‬حَُٔكِش حُؼخٗ‪٤‬ش ُٗؼزض ُ‪ ٚ‬آظلخُش اؿظٔخػ‪ٜٔ‬خ‬
‫‪٣ ٖٓٝ‬و‪ ٍٞ‬رخٓظ٘خع ‪ٝ‬ؿ‪ٞ‬ى هللا طؼخُ‪٣ ٠‬ـذ إٔ ‪٣‬وظ٘غ أ َّ‪ ً٫ٝ‬روؼ‪َّ٤‬ش‬
‫ٌٖٓٔ ‪ ٝ‬رؼيث ٌٍ ‪٣‬ظَ حُي‪ٍٝ‬‬ ‫ٌ‬ ‫إٔ ‪ٝ‬ؿ‪ٞ‬ى‪ ٙ‬طؼخُ‪٠‬‬ ‫ٌٓٔ٘س ػح َّٓس طُؼزض َّ‬
‫اُ‪ ٠‬اػزخص ‪ٝ‬ؿ‪ٞ‬د ‪ٝ‬ؿ‪ٞ‬ى‪ ٙ‬ؿ ََّ شؤٗ‪٣ ٖٓٝ ٚ‬ظ‪ َّْٛٞ‬آظ٘خع ً‪ٍ ٣ُ ٕٞ‬ي‬
‫ػخُٔخ ً كٖٔ حُ‪ ُّ٬‬إٔ َٗ َّى ط‪ ُّٚٔٛٞ‬ك‪ ٢‬حُزيح‪٣‬ش ربػزخص حُؼِْ ُِ‪ٍ ٣‬ي‬
‫‪126‬‬
‫ذحإلٌٓحٕ جُؼحّ ‪ ٖٓٝ‬ػ َّْ ٗ٘ظوَ اُ‪ٔٓ ٠‬ظ‪ ٟٞ‬أٍه‪َّ ٞٛٝ ٠‬‬
‫إٔ حُؼِ َْ‬
‫ٌٖٓٔ ُِ‪ٍ ٣‬ي رخ‪ٌٓ٩‬خٕ حُوخص ‪.‬‬‫ٌ‬
‫إ ح‪ٌٓ٩‬خٕ حُؼخّ ‪٣ ٫‬ؼ ُّي ٓخ َّىسً ُِوؼ‪٤‬ش رَ ‪ِ ٞٛ‬ؾ َ‪ٜ‬طُ‪ٜ‬ح ‪ ،‬كخُوؼ‪َّ٤‬ش‬ ‫‪َّ -2‬‬
‫ٓ‪ٞ‬ؾ‪ٜ‬س ‪ٝ‬حُلَم ر‪ٖ٤‬‬ ‫َّ‬ ‫حُظ‪ ٢‬هي ًًَ ك‪ٜ٤‬خ ح‪ٌٓ٩‬خٕ حُؼخّ طُٔ َّٔ‪ ٠‬ه‪٤ٟ‬س‬
‫حُٔخىس ‪ٝ‬حُـ‪ٜ‬ش ‪ : ٞٛ‬إٔ جُٔحوز ‪ ٢ٛ‬طِي حُ٘ٔزش حُ‪ٞ‬حهؼ‪٤‬ش حُٔظ‪ٞ‬حؿيس‬
‫ك‪ ٢‬حُوؼ‪٤‬ش ٓ‪ٞ‬حء رُ‪َِّ٘٤‬ض طِي حُ٘ٔزش ك‪ ٢‬حُؼزخٍس أّ ُْ طز‪٢ٛٝ َّٖ٤‬‬
‫ٓ٘لظَس ك‪ ٢‬حُؼ‪٬‬ػش حُظِّ‪ ٢‬شَك٘خ‪ٛ‬خ‪ٝ ،‬أ ّٓخ جُؿ‪ٜ‬س ك‪ ٢ٜ‬هظ‪ٞ‬ص‬
‫ٓخ طُل‪ٝ ْٜ‬طُظظ َّ‪٤ً ٖٓ ٍٞ‬ل‪٤‬ش ٗٔزش حُوؼ‪٤‬ش ػ٘ي حُ٘ظَ ك‪ٜ٤‬خ ‪ ،‬كَدَّ‬
‫هؼ‪ٍ َّ٤‬ش ‪ ٫‬طًٌَُ ك‪ٜ٤‬خ حُـ‪ٜ‬ش ك‪ ٢ٜ‬اًحً ؿ‪ُٞٓ َ٤‬ؿَّ‪ٜ‬ش‪.‬‬
‫إ حُوؼخ‪٣‬خ حُٔ‪ٞ‬ؿَّ‪ٜ‬ش ؿ‪٘ٓ َ٤‬لظَس ك‪ ٢‬ح‪ٌٓ٩‬خٕ حُؼخّ رَ ‪٢ٛ‬‬ ‫غ َّْ َّ‬
‫ًؼ‪َ٤‬س هي هَّٔٔ‪ٜ‬خ حُٔ٘طو‪ ٕٞ٤‬رظ‪ٍٞ‬س ػخ َّٓش اُ‪ ٠‬هٔٔ‪ ٖ٤‬ذٓ‪٤‬طس‬
‫‪ًَّ ٍٓٝ‬رس ‪ ،‬كحُرٓ‪٤‬طس ط٘ؤْ اُ‪: ٠‬حُؼَ‪٣ٍٝ‬ش حٌُحط‪٤‬ش‪-‬حُٔشَ‪ٝ‬ؽش‬
‫حُؼخٓش‪-‬حُيحثٔش حُٔطِوش‪-‬حُؼَك‪٤‬ش حُؼخٓش‪-‬حُٔطِوش حُؼخٓش‪-‬حُل‪َّ٤٘٤‬ش‬
‫حُٔطِوش‪-‬حٌُٔٔ٘ش حُؼخ َّٓش‪-‬حُل‪َّ٤٘٤‬ش حٌُٔٔ٘ش‪ٝ.‬جٍُٔ ًَّرس‪:‬حُٔشَ‪ٝ‬ؽش‬
‫حُوخطَّش‪-‬حُؼَك‪َّ٤‬ش حُوخطَّش‪-‬حُ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى‪َّ٣‬ش حُ‪٬‬ػَ‪٣ٍٝ‬ش‪-‬حُ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى‪َّ٣‬ش‬
‫حُ‪٬‬ىحثٔش‪-‬حُل‪َّ٤٘٤‬ش حُ‪٬‬ىحثٔش‪-‬حٌُٔٔ٘ش حُوخطَّش ‪ .‬شَك‪ٜ‬خ ر٘ل‪ٞ‬‬
‫حُظلظ‪ُ٣ َ٤‬طِذ ك‪ٓ ٢‬لِِّ‪.ٚ‬‬
‫إٔ حُـ‪ٜ‬ش ‪ ٌٖٔ٣‬إٔ ططخرن حُٔخىس ‪ ٌٖٔ٣ٝ‬إٔ ‪٫‬‬ ‫‪٘٣ٝ‬زـ‪ ٢‬إٔ ٗؼِْ َّ‬
‫ططخرو‪ٜ‬خ كٔؼ‪ ُٞ ً٬‬هِض جإلٗٓحٕ ق‪ٞ٤‬جٌٕ ذحُ‪ٌٍٟٝ‬ز كخُٔخىس ‪٢ٛ‬‬
‫حُ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬د ‪ ٕ٧‬ح‪ٔٗ٩‬خٕ ‪٣‬ـذ إٔ ‪ ٌٕٞ٣‬ك‪ٞ٤‬حٗخ ً ‪ٝ‬حُـ‪ٜ‬ش أ‪٣‬ؼخ ً‬
‫حُ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬د ‪ ٢ٛٝ‬حُؼَ‪ٍٝ‬س كظلون حُظطخرن ر‪ٜٔ٘٤‬خ‪.‬‬
‫‪ٝ‬أ ّٓح ُ‪ ٞ‬هِصَ ‪ :‬ح‪ٔٗ٩‬خٕ ‪ ٌٖٔ٣‬إٔ ‪ ٌٕٞ٣‬ك‪ٞ٤‬حٗخ ً كخُٔخىس ‪٢ٛ‬‬
‫حُ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬د ‪ ٌُٖٝ‬حُـ‪ٜ‬ش ‪ ٢ٛ‬ح‪ٌٓ٩‬خٕ حُؼخّ كِْ ‪٣‬لظَ حُظطخرن‬
‫ر‪ٜٔ٘٤‬خ‪.‬‬
‫انحًم انزاتً األ َّونً‬
‫و‬
‫انحًم انشبئغ انصُبػً‬
‫إ حُوؼخ‪٣‬خ حُلِٔ‪٤‬ش ط٘ؤْ ( ربػظزخٍ حُلَٔ ) اُ‪ ٠‬هٔٔ‪: ٖ٤‬‬ ‫َّ‬
‫حُؤْ ح‪ : ٍٝ٧‬حُوؼخ‪٣‬خ حُلِٔ‪٤‬ش حُظ‪ ٌٕٞ٣ ٢‬حُلَٔ ك‪ٜ٤‬خ ر٘ل‪ ٞ‬حُلَٔ‬
‫ح‪. ٢ُٝ٧‬‬
‫جُوْٓ جُػحٗ‪ : ٢‬حُوؼخ‪٣‬خ حُلِٔ‪٤‬ش حُظ‪ ٌٕٞ٣ ٠‬حُلَٔ ك‪ٜ٤‬خ ر٘ل‪ٞ‬‬
‫حُلَٔ حُشخثغ حُظ٘خػ‪. ٢‬‬
‫‪ٝ‬حٌُ‪ ّ٬‬ك‪ٌٛ ٢‬ح حُظؤ‪٣ ْ٤‬وغ ك‪ ٢‬أٓ‪ ٍٞ‬ػ‪٬‬ػش ‪:‬‬
‫جألٍٓ جأل‪ : ٍٝ‬أ‪٤ٔٛ‬سُ جُطوٓ‪ٝ ٝ ْ٤‬ؾ‪ ٚ‬جُطٓٔ‪٤‬س‪.‬‬
‫جألٍٓ جُػحٗ‪ : ٢‬ض‪٤ٞٞ‬ف جُوٓٔ‪ٖ٤‬‬
‫جألٍٓ جأل‪ : ٍٝ‬أ‪َّ٤ٔٛ‬س جُطوٓ‪ٝ ٝ ْ٤‬ؾ‪ ٚ‬جُطٓٔ‪٤‬س‬
‫األيش األ َّول‬
‫أهًٍخ هزا انتقضٍى‬
‫إ ‪ٌٛ‬ح حُظؤ‪ٔٓ ْ٤‬خ حرظٌَ‪ ٙ‬طيٍ حُٔظؤُ‪ٍ ٖ٤ٜ‬ػ‪ٞ‬حٕ هللا طؼخُ‪٠‬‬
‫ػِ‪ ٝ ٚ٤‬حٓظلخى ٓ٘‪ ٚ‬ك‪ٞٓ ٢‬حٍ َى ًؼ‪ٍ َ٤‬س ‪ ،‬ػْ رؼي ًُي طوزَِّ‪ ٚ‬ؿٔ‪ُ ٤‬غ‬
‫حُٔ٘طو‪ ٝ ٖ٤٤‬حٓظؼخٗ‪ٞ‬ح ر‪ ٚ‬ك‪ ٢‬أر‪ٞ‬حد ٓوظِلش ‪ .‬كِ‪ٌٜ‬ح حُظؤ‪ ْ٤‬ك‪٢‬‬
‫أرلخع حُلِٔلش ى‪ٍ ٌٍ ٝ‬ث‪ ٢ٔ٤‬ك‪ٓ ٢‬زخكغ ٓوظِلش ًٔزلغ حُ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى‬
‫حٌُ‪ ٝ ٢٘ٛ‬حُؼيّ ‪ ٝ‬حُٔخ‪٤ٛ‬ش ‪ٝ .‬أ ّٓخ ك‪ ٢‬حُٔ٘طن كِ‪ ٚ‬ى‪ ْٜٓ ٌٍ ٝ‬ك‪٢‬‬
‫ٓزلغ حُظ٘خهغ ‪ٝٝ‬كيحط‪ًٔ ٚ‬خ ٓ‪٤‬ؤط‪ ٠‬إ شخء هللا‪٣ ٫ٝ.‬ول‪ ٢‬رؤٕ‬

‫‪128‬‬
‫‪ٌٛ‬ح حُظؤ‪٣ ْ٤‬ؼظٔي ػِ‪ٔٓ ٠‬ؤُش أطخُش حُ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى ‪ٓٝ‬غ اٌٗخٍ أطخُش‬
‫‪1‬‬
‫حُ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى ‪ٌُٜ ٌٕٞ٣ ٫‬ح حُظؤ‪ ْ٤‬أ‪ ١‬أٓخّ‪.‬‬
‫‪ٝ‬أ ّٓح ‪ٝ‬ؾ‪ ٚ‬جُطٓٔ‪٤‬س ‪:‬‬
‫جُكَٔ جًُجض‪ ٢‬جأل‪ ٢ِّٔ ُٓ : ٢ُٝ‬كٔ‪ ً٬‬أ‪ّ٤ُٝ‬خ ً ‪٣ ٚٗ٧‬وغ ك‪ ٢‬حَُٔكِش‬
‫ح‪َ٣ٝ ٠ُٝ٧‬طزؾ رٌحص حُش‪٢‬ء ‪.‬‬
‫جُكَٔ جُٗحتغ جُ‪٘ٛ‬حػ‪ٖ ٢ِّٔ ُٓ :٢‬حتِؼح ً ‪ ٞٛ ٚٗ٧‬حُٔظيح‪ ٍٝ‬ر‪ٖ٤‬‬
‫حُ٘خّ ‪ ٞٛٝ‬حُشخثغ ك‪ ٢‬أ‪ٓٝ‬خؽ‪٘ٚ ٢ٔٓٝ ، ْٜ‬حػ‪٤‬ح ًٌ ‪ٞٛ ٚٗ٧‬‬
‫حُٔٔظويّ ك‪ ٢‬حُظ٘خػخص ‪ٗٝ‬ؼ٘‪ ٢‬رخُظ٘خػخص ًخكش ح‪ ٍٞٓ٧‬حُؼِٔ‪٤‬ش‬
‫حُظ‪ٔ٣ ٢‬خٍٓ‪ٜ‬خ ح‪ٔٗ٩‬خٕ ك‪ ٢‬ك‪٤‬خط‪ ٚ‬حُ‪َّ٤ٓٞ٤‬ش‪.‬‬
‫األيش انخبًَ‬
‫تىضٍح انتقضٍى‬

‫__________________________‬
‫‪1‬‬
‫السر في ذلك ىو ّأنو لو قمنا بأصالة الماىية فيذا القول يعني أن كل شيئ لو إستقاللية وىو (‬
‫و ّ‬
‫يتحد شيئ مع‬
‫كماىية ) أصيل والوجود ىو أمر إعتباري ال حقيقة لو وعمى ىذا األساس ال يمكن أن ّ‬
‫شيئ أصالً فال تصح النسبة وال يصح الحمل الشائع خاصة وذلك ألن قوام الحمل الشائع ىو اإلتحاد‬‫ٍ‬
‫ولكنيا إعتبارية بمعنى ّأنو لوال‬ ‫فكل ٍ‬
‫شيئ لو ماىية ّ‬ ‫في الوجود ‪ ،‬وأما عمى القول بأصالة الوجود ُّ‬
‫ّ‬
‫الوجود لم تكن ليذه الماىية إسم وال رسم ‪ ،‬بل كانت باقية في عالميا عالم اإلعتبار ال ينتسب إليو‬
‫ثم ‪ :‬عندما ننسب‬
‫الوجود وال العدم ‪ ،‬فاإلنسان بما ىو إنسان حقيقةٌ وماىية ‪ ،‬والكاتب أيضاً كذلك َّ‬
‫الكاتب إلى اإلنسان فنقول ( اإلنسان كاتب ) تتحقق اليوىوية التي شرحناىا في بحث القضايا عن‬
‫عينو أي َّ‬
‫أن ىاتين الماىيتين اإلعتبارتين اجتمعتا في‬ ‫تعريف القضية فيصير اإلنسان ىو الكاتب ُ‬
‫مصداق واحد وذلك ببركة الوجود األصل ‪ ،‬فالفضل ك ّل الفضل إنما ىو لموجود الذي جمعيما حتى‬
‫وجود واحد ىو إنسان وىو كاتب وال فرق بين‬
‫ٌ‬ ‫صار أحدىما عين اآلخر ‪ ،‬أو بعبارة أخرى صار‬
‫الوجودين بل الوجودات أصالً إالّ في الشدة والضعف ‪ ،‬فوجود اإلنسان حيث ّأنو وجود الجوىر ىو‬
‫السر في ّأنو ال يأتي ىذا التقسيم إالّ‬
‫أشد من وجود الكتابة الذي ىو وجود العرض ومن ىنا تعرف ّ‬
‫بناء عمى أصالة الوجود ‪.‬‬
‫ً‬
‫ٓ‪ٞ‬ػ‪ٞ‬ع كخُلَٔ ‪٘٣‬لظَ رؤكي‬ ‫ٍ‬ ‫ػ٘يٓخ ‪ُ٣‬لَٔ ٓلٔ‪ٓ ٍٞ‬خ ػِ‪٠‬‬
‫حُ٘ل‪ ٖ٣ٞ‬حُظخُ‪:ٖ٤٤‬‬
‫حُ٘ل‪ ٞ‬ح‪ ٞٛ : ٍٝ٧‬إٔ ‪ ٌٕٞ٣‬حُلَٔ ك‪َٓ ٢‬طزش حٌُحص ‪ٝ‬حُٔخ‪٤ٛ‬ش ٓغ‬
‫إٔ حٌُ‪٣ ١‬وغ ٓ‪ٞ‬ػ‪ٞ‬ػخ ً‬ ‫هطغ حُ٘ظَ ػٖ حُ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى ‪ٝ‬حُوخٍؽ ‪ ،‬رٔؼ٘‪َّ ٠‬‬
‫ك‪ ٢‬حُوؼ‪٤‬ش اٗٔخ ‪ ٞٛ‬حٌُحص ‪ٝ‬حُٔخ‪٤ٛ‬ش ربػظزخٍ أٗ‪ٜ‬خ ًحص‪ ٫ ،‬رخػظزخٍ‬
‫كٌخ‪٣‬ظ‪ٜ‬خ ػٖ حُ‪ٞ‬حهغ حُوخٍؿ‪ ٝ ٢‬حُٔظيحم حُؼ‪. ٢٘٤‬‬
‫‪ًُٝ‬ي ‪٣‬ظلون ك‪ٓ ٢‬طِن حُظؼخٍ‪٣‬ق حُلو‪٤‬و‪٤‬ش حُظ‪ ٢‬طٔظويّ ك‪٢‬‬
‫حُؼِ‪ ، ّٞ‬كؼ٘يٓخ ٗؼَِّف ح‪ٔٗ٩‬خٕ رؤَّٗ‪ ٚ‬ق‪ٞ٤‬جٕ ٗح‪٠‬ن ك٘لٖ هي كِٔ٘خ‬
‫إٔ ‪ٌٛ‬ح‬ ‫حُل‪ٞ٤‬حٕ حُ٘خؽن ػِ‪ ٠‬ح‪ٔٗ٩‬خٕ رخُلَٔ ح‪ ، ٢ُٝ٧‬أ‪َّ ١‬‬
‫حُٔلٔ‪ ٍٞ‬كَُٔ ػِ‪ً ٠‬حص حُٔ‪ٞ‬ػ‪ٞ‬ع ‪ٓ ٝ‬خ‪٤ٛ‬ظ‪. ٚ‬‬
‫حُ٘ل‪ ٞ‬حُؼخٗ‪ ٞٛ : ٢‬إٔ ‪ ٌٕٞ٣‬حُلَٔ ك‪َٓ ٢‬كِش حُ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى ‪ ٫‬ك‪٢‬‬
‫َٓكِش حٌُحص ‪ٝ‬حُٔخ‪٤ٛ‬ش رٔؼ٘‪ ٠‬أَّٗ‪ُ٣ ٚ‬لَٔ حُٔلٔ‪ ٍٞ‬ػِ‪٠‬‬
‫حُٔ‪ٞ‬ػ‪ٞ‬ع حُٔ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى ‪ٌٛٝ ،‬ح ‪٣ ٫‬لَُم ر‪ٓ ٖ٤‬خ اًح ًخٕ حُ‪ٞ‬ؿ‪ُ ٞ‬ى‬
‫ًحضد هي ٗٔز٘خ‬ ‫ٌ‬ ‫‪ٝ‬ؿ‪ٞ‬ىحً هخٍؿ‪٤‬خ ً أ‪٤ً٘ٛ ٝ‬خ ً ‪ .‬كل‪ ٢‬ه‪ُ٘ٞ‬خ جإلٗٓحُٕ‬
‫حٌُخطذ اُ‪ٓ ٠‬خ‪٤ٛ‬ش ح‪ٔٗ٩‬خٕ ‪ ٫‬رٔخ ‪ٓ ٢ٛ‬خ‪٤ٛ‬ش رَ رٔخ‪ٞٓ ٢ٛ‬ؿ‪ٞ‬ىس‬
‫ك‪ ٢‬حُوخٍؽ ‪ ٝ‬حُؼ‪ٌٛ ٝ ، ٖ٤‬ح حُلَٔ ك‪٘٤‬ج ٌٍ ‪ ٠ُٔٔ٣‬كٔ‪ ً٬‬شخثؼخ ً ‪.‬‬
‫غ ٌَّْ اَّٗ‪ ٚ‬ػ٘يٓخ ٗ‪٬‬كع ٓٔخث ََ حُؼِ‪َٗ ّٞ‬ح‪ٛ‬خ ًَِّ‪ٜ‬خ طٌ‪ ٖٓ ٕٞ‬حُلَٔ‬
‫إٔ حُظؼخٍ‪٣‬ق ًِ‪ٜ‬خ طٌ‪ ٖٓ ٕٞ‬حُلَٔ ح‪. ٢َُّٝ ٧‬‬ ‫حُشخثغ ًٔخ َّ‬
‫كٔػالً ‪ :‬اًح ؿؼِ٘خ حُٔؼِغ ٓ‪ٞ‬ػ‪ٞ‬ػخ ً ‪ٝ‬كِٔ٘خ ػِ‪ ٚ٤‬ش‪٤‬جخ ً ٓخ كظخٍس‬
‫ٗلَٔ ػِ‪ًٌ ٚ٤‬حص ‪ٓٝ‬خ‪٤ٛ‬ش ‪ٝ‬أهَ‪ٗ ٟ‬لَٔ ػِ‪ًٞ ٚ٤‬حهغ ‪ٓٝ‬ظيحم ‪.‬‬
‫كِ‪ ٞ‬هِ٘خ حُٔؼِغ شٌ ٌَ طل‪٤‬ط‪ ٚ‬أػ‪٬‬ع ػ‪٬‬ػش ‪ ،‬كوي كِٔ٘خ ‪ٌٛ‬ح‬
‫حُٔؼِغ ر‪ٌٜ‬ح حُظؼَ‪٣‬ق‬ ‫َ‬ ‫حُٔلٔ‪ ٍٞ‬ػِ‪ٓ ٠‬خ‪٤ٛ‬ش حُٔؼِغ ‪ ،‬ك‪٤‬غ ػََّك٘خ‬

‫‪131‬‬
‫‪ٝ ،‬أ ّٓخ ُ‪ ٞ‬هِ٘خ إ حُٔؼِغ ٓـٔ‪ٞ‬ع ُ‪ٝ‬ح‪٣‬خ طٔخ‪ ٟٝ‬هخثٔظ‪ ٖ٤‬كوي كِٔ٘خ‬
‫‪ٌٛ‬ح حُٔلٔ‪ ٍٞ‬ػِ‪ ٠‬حُٔؼِغ ‪ ٫ ٌُٖٝ‬رٔخ ‪ٓ ٞٛ‬خ‪٤ٛ‬ش ‪ًٝ‬حص‪.‬‬
‫رؤٕ ٓل‪ٓٝ ّٜٞ‬ؼ٘‪ ٠‬حُٔؼِغ‬ ‫ك٘لٖ ك‪ ٢‬حُٔؼخٍ ح‪٣َٗ : ٍٝ٧‬ي حُو‪َّ ٍٞ‬‬
‫رؤٕ طلش حُٔؼِغ‬ ‫‪ًُ ٞٛ‬ي ‪ٝ‬أ ّٓخ ك‪ ٢‬حُٔؼخٍ حُؼخٗ‪٣َٗ ٢‬ي حُو‪َّ ٍٞ‬‬
‫‪ٝ‬ح‪٧‬ػَ حُ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى‪ًٌُ ٞٛ ُٚ ١‬ي ‪.‬‬
‫‪ٝ‬رز‪٤‬خ ٍٕ آهَ ك‪ ٢‬حُٔؼخٍ ح‪٣َٗ : ٍٝ٧‬ي حُو‪ ٍٞ‬رؤٕ طظ‪ٍٗٞ‬خ ُِٔؼِغ‬
‫‪ٔ٣‬خ‪ ٟٝ‬طظ‪ٍَٗ ٞ‬خ ُِشٌَ حٌُ‪٣ ٟ‬لخؽ رؤػ‪٬‬ع ػ‪٬‬ػش ‪ٝ ،‬إ ًخٕ ر‪ٖ٤‬‬
‫م كخُٔلٔ‪ ٞٛ ٍٞ‬طظ‪ ٌٍ ٞ‬طلظ‪٢ِ٤‬‬ ‫حُٔ‪ٞ‬ػ‪ٞ‬ع ‪ٝ‬حُٔلٔ‪ ٍٞ‬كَ ٌ‬
‫ُِٔ‪ٞ‬ػ‪ٞ‬ع ‪ٝ ،‬حُٔ‪ٞ‬ػ‪ٞ‬ع طظ‪ ٌٍ ٞ‬اؿٔخُ‪ُِٔ ٢‬لٔ‪. ٍٞ‬‬
‫‪ ٕ٧‬طظ‪ٍٗٞ‬خ ُِٔؼِغ ‪٫‬‬ ‫‪ٝ‬أ ّٓخ ك‪ ٢‬حُٔؼخٍ حُؼخٗ‪ : ٢‬كِ‪ًٌُ ْ٤‬ي َّ‬
‫‪ٔ٣‬خ‪ ١ٝ‬طظ‪ٍٗٞ‬خ ُِٔٔخ‪ٓ ١ٝ‬ـٔ‪ٞ‬ع ُ‪ٝ‬ح‪٣‬خ‪ ٙ‬هخثٔظ‪ ٖ٤‬كظظ‪ ٍٞ‬ح‪ٍٝ٧‬‬
‫أ‪ ١‬حُٔؼِغ ؿ‪ َ٤‬طظ‪ ٍٞ‬حُؼخٗ‪ ٢‬كخهظِلخ ك‪َٓ ٢‬كِش حُٔل‪َٓٝ ّٜٞ‬كِش‬
‫حٌُحص ‪ ٝ‬حطليح ك‪َٓ ٢‬كِش حُٔظيحم ‪ٝ‬حُ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى‪.‬‬
‫اال تـحبد و اإلختالف‪:‬‬
‫‪ ُٞ ٝ‬أٍىٗخ إٔ ٗظَ اُ‪ ٠‬كو‪٤‬وش حُلَم ر‪ ٖ٤‬حُلَٔ حٌُحط‪ ٢‬ح‪٢َُّٝ ٧‬‬
‫‪ٝ‬حُلَٔ حُشخثغ حُظ٘خػ‪٘٣ ٢‬زـ‪ ٢‬إٔ َُٗ ًِِّ ك‪ٜٔ٤‬خ طًَ‪ِ٤‬حً ٓؼخػلخ ً‬
‫‪ ،‬كو‪ٞ‬حّ حُلَٔ ‪ ٞٛ‬إٔ ‪٘ٛ ٌٕٞ٣‬خى اطِّلخى ٓخ ر‪ ٖ٤‬ش‪٤‬ج‪ٓ ٖ٤‬وظِل‪ٖ٤‬‬
‫كِ‪ً ٞ‬خٕ ح‪َٓ٧‬حٕ أػ٘‪ ٢‬حُٔ‪ٞ‬ػ‪ٞ‬ع ‪ ٝ‬حُٔلٔ‪ٓ ٍٞ‬ظزخ‪ ٖ٤٘٣‬طٔخٓخ ً ك‪٬‬‬
‫‪٣‬ظقُّ حُلَٔ أط‪ًٔ ،ً٬‬خ ُ‪ ٞ‬هِ٘خ جإلٗٓحٕ قؿٍ ُظزخ‪ٜٔ٘٣‬خ حٌُِِّ‪.٢‬‬
‫ًٔخ ُ‪ً ٞ‬خٕ حُش‪٤‬جخٕ ٓظلي‪ ٖ٣‬طٔخٓخ ً ك‪٣ ٬‬ظقُّ حُلَٔ أ‪٣‬ؼخ ً ٓؼَ‬
‫ًطحخ ‪ َّٚٗ٧ .‬هي كَٔ ك‪ ٚ٤‬حُش‪٢‬ء ػِ‪ٗ ٠‬لٔ‪ٚ‬‬ ‫ٌ‬ ‫جٌُطحخ‬
‫ُ‬ ‫ه‪ُ٘ٞ‬خ‬
‫كخُٔ‪ٞ‬ػ‪ٞ‬ع ‪ٝ‬حُٔلٔ‪ٔٛ٬ً ٍٞ‬خ شت ‪ٝ‬حكي ‪ٌٛ ٝ ،‬ح ‪٣‬ؼ٘‪ ٢‬كَع‬
‫‪ٝ‬ؿ‪ٞ‬ى‪ ٙ‬هزَ ‪ٝ‬ؿ‪ٞ‬ى‪ ، ٙ‬ك‪ٞٓ ٜٞ‬ؿ‪ٞ‬ى ك‪٤‬غ طخٍ ٓ‪ٞ‬ػ‪ٞ‬ػخ ً ك‪٢‬‬
‫حُوؼ‪٤‬ش ‪ ٞٛٝ ،‬ؿ‪ٞٓ َ٤‬ؿ‪ٞ‬ى ك‪٤‬غ ٗٔذ ‪ ٝ‬كَُٔ ػِ‪ ٚ٤‬حُٔلٔ‪ٍٞ‬‬
‫‪ٝ‬حُٔلَ‪ٝ‬ع إٔ حُٔلٔ‪ٗ ٞٛ ٍٞ‬لٔ‪ ٫ ٚ‬ؿ‪ ، َٙ٤‬ك‪ًُ ٖٓ ِِّ٤‬ي إٔ‬
‫‪ ٌٕٞ٣‬حُش‪٢‬ء ٓ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ىحً ‪ٝ‬ؿ‪ٞٓ ََ ٤‬ؿ‪ٍ ٞ‬ى ك‪ ٢‬آ ٍٕ ‪ٝ‬حكي ‪ٌٛٝ‬ح ٓؼخكخ ً‬
‫ع حُ٘و‪٤‬ؼ‪ ٖ٤‬حُٔلخٍ‬ ‫اُ‪ِٓ ٠‬ز‪٤‬خط‪ ٚ‬حٌُؼ‪َ٤‬س ك‪٘٣ ٜٞ‬ـَُّ اُ‪ ٠‬حؿظٔخ ٌ‬
‫ػو‪.ً٬‬‬
‫كبًحً ‪٫‬ري ك‪ ٢‬حُلَٔ ٖٓ ح‪٩‬طِّلخى ‪ ٝ‬ح‪٩‬كظَحم ‪ .‬ػ َّْ إ حُٔ‪ٞ‬ػ‪ٞ‬ع‬
‫‪ٝ‬حهغ ‪ٓ ٝ‬ظيحم‬‫ٍ‬ ‫ٓل‪ٝ ّٜٞ‬ػِ‪٠‬‬
‫ٍ‬ ‫‪ٝ‬حُٔلٔ‪ٜٔ٤ًِ ٍٞ‬خ ‪٣‬شظٔ‪ ٕ٬‬ػِ‪٠‬‬
‫ٓ‪ٞ‬ح ٌء حُٔظيحم حُوخٍؿ‪ ٢‬أ‪ ٝ‬حُٔظيحم حٌُ‪ . ٢٘ٛ‬كِ‪ ٞ‬حطَّلي‬
‫حُٔل‪ٜٓٞ‬خٕ ك‪ ٬‬ري إٔ ‪ ٌٕٞ٣‬اهظ‪٬‬ك‪ٜٔ‬خ ك‪ ٢‬ش‪٢‬ء ‪ ُٞٝ ،‬اطَّلي‬
‫حُٔظيحهخٕ ك‪ ٬‬ري إٔ ‪ ٌٕٞ٣‬اهظ‪٬‬ك‪ٜٔ‬خ ك‪ ٢‬ش‪٢‬ء ‪.‬‬
‫اإلتِّحبد فً انىجىد‪:‬‬
‫كِ‪ً ٞ‬خٕ حُٔل‪ٜٓٞ‬خٕ ٓوظِل‪ًٔ ٖ٤‬ل‪٣َ ّٜٞ‬ى ‪ٓٝ‬ل‪ ّٜٞ‬هحتْ ك‪ ٬‬ري إٔ‬
‫‪ ٌٕٞ٣‬اطلخى‪ٔٛ‬خ ك‪ ٢‬حُ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى ‪ ٝ‬حُٔظيحم ‪ ٞٛٝ‬حُلَٔ جُٗحتغ‬
‫جُ‪٘ٛ‬حػ‪ . ٢‬طو‪٣َ : ٍٞ‬ى هحتْ كخطَّلي َ‪٣‬ى ٌٌ ٓغ هحتْ ك‪ ٢‬حُ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى‬
‫‪ٝ‬حُٔظيحم ‪.‬‬
‫حُـ‪ ٞ‬كخ ٌٍّ‪-‬ح‪ٔٗ٩‬خٕ ك‪ ٢‬هَٔ ‪ -‬حُيٗ‪٤‬خ ٓـٖ حُٔئٖٓ حُن‪..‬‬
‫ُّ‬ ‫‪ًٌُٝ‬ي‪:‬‬
‫اإلجًبل وانتفصٍم ‪:‬‬
‫‪ٝ‬أ ّٓخ اًح ًخٕ ح‪٩‬طلخى ر‪ ٖ٤‬حُٔ‪ٞ‬ػ‪ٞ‬ع ‪ٝ‬حُٔلٔ‪ ٍٞ‬ك‪ ٢‬حُٔل‪ ّٜٞ‬أ‪١‬‬
‫إٔ ٓل‪ٜٜٔٓٞ‬خ ‪ٝ‬حكي كٖٔ حُ‪ٞ‬حػق أَّٗ‪ ٌٖٔ٣ ٫ ٚ‬إٔ ‪٣‬وظِلخ ك‪٢‬‬
‫حُٔظيحم ً‪٤‬ق ‪ٝ‬حُٔظيحم ُ‪ ٞٛ ْ٤‬ا‪ ّ٫‬ظ‪ ٍٜٞ‬حُٔل‪ ٝ ّٜٞ‬رَ‪ُٙٝ‬‬
‫ك‪ ٢‬حُؼ‪ ٖ٤‬؟! كخًحً ٓخ ‪ ٞٛ‬ح‪٩‬هظ‪٬‬ف حُٔ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى ر‪ ٖ٤‬حُٔل‪ ٖ٤ٜٓٞ‬؟ ًُي‬
‫ح‪٫‬هظ‪٬‬ف حٌُ‪٣ ٟ‬زٍَ حُلَٔ ؟‬
‫أه‪:ٍٞ‬‬

‫‪132‬‬
‫إ ح‪٩‬هظ‪٬‬ف اَّٗٔخ ‪ ٞٛ‬ح‪٩‬ؿٔخٍ ‪ٝ‬حُظلظ‪ َ٤‬كخُٔ‪ٞ‬ػ‪ٞ‬ع‬ ‫اَّٗ‪ ْٜ‬هخُ‪ٞ‬ح َّ‬
‫إٔ حُٔلٔ‪ ٍٞ‬طلظ‪ُِٞٔ ٌَ ٤‬ػ‪ٞ‬ع كؼ٘يٓخ‬ ‫‪ ٞٛ‬اؿٔخ ٌٍ ُِٔلٔ‪ًٔ ٍٞ‬خ َّ‬
‫‪( ٕ٧‬ك‪ٞ٤‬حٕ ٗخؽن)‬‫ٗو‪ ٍٞ‬جإلٗٓحٕ ق‪ٞ٤‬جٕ ٗح‪٠‬ن كٔل‪ٜٜٔٓٞ‬خ ‪ٝ‬حكي َّ‬
‫إٔ ٓظخى‪٣‬ن ح‪ٔٗ٩‬خٕ‬ ‫‪ ٞٛ‬حُلي حُظخّ ُ‪ٔٗ٪‬خٕ ك‪٣ ٜٞ‬طخرو‪ ٚ‬طٔخٓخ ً ًٔخ َّ‬
‫‪ٝ‬ك‪ٞ٤‬حٕ ٗخؽن ك‪ ٢‬حُوخٍؽ ‪ٝ‬حكيس كٌَ ٓخ ‪٣‬ظيم ػِ‪ ٚ٤‬ح‪ٔٗ٩‬خٕ‬
‫‪٣‬ظيم ػِ‪ ٚ٤‬ك‪ٞ٤‬حٕ ٗخؽن ‪ ٝ‬اٗٔخ ‪٣‬وظِلخٕ ك‪ ٢‬ح‪٩‬ؿٔخٍ ‪ٝ‬حُظلظ‪َ٤‬‬
‫‪ ،‬كخ‪ٔٗ٩‬خٕ ‪ٗ ٞٛ‬لْ ك‪ٞ٤‬حٕ ٗخؽن ‪ ٌُٖٝ‬رظ‪ٍٞ‬س ٓـِٔش‬
‫إٔ ك‪ٞ٤‬حٕ ٗخؽن ‪ٗ ٞٛ‬لْ ح‪ٔٗ٩‬خٕ ‪ٌُٖ ٝ‬‬ ‫‪ٓٝ‬ؼـ‪ٞ‬ؽ‪ًٔ ٚ‬خ َّ‬
‫رظ‪ٍٞ‬س ٓلظِش ‪٘ٓ ٝ‬ش‪ٍٞ‬س ‪ً ٝ ،‬ل‪ٌٛ ٠‬ح ح‪٩‬هظ‪٬‬ف طزَ‪َ٣‬حً ُِلَٔ‬
‫‪.‬‬
‫قـٔـَ جُٗة ػِ‪ٗ ٠‬لٓ‪ ٚ‬؟‬
‫‪٘ٛ‬خى رؼغ حُوؼخ‪٣‬خ هي كَٔ ك‪ٜ٤‬خ حُشت ػِ‪ٗ ٠‬لٔ‪ ٖٓ ٚ‬ؿ‪ َ٤‬إٔ‬
‫م أط‪ ً٬‬ك‪٤‬غ ‪ ٫‬اؿٔخٍ ‪ ٫ٝ‬طلظ‪ًُٝ َ٤‬ي ٓؼَ‬ ‫‪ ٌٕٞ٣‬ر‪ٜٔ٘٤‬خ كَ ٌ‬
‫ه‪ ُٚٞ‬طؼخُ‪ :٠‬جُٓحذو‪ ٕٞ‬جُٓحذو‪ ٕٞ‬ػِ‪ ٠‬حُظلٔ‪ َ٤‬حُظل‪٤‬ق ُ‪٣٦‬ش‬
‫حُٔزخًٍش حٌُ‪ ١‬حػظٔي ػِ‪ ٚ٤‬حُؼ‪ّٓ٬‬ش طيٍ حُٔظؤُ‪ ٖ٤ٜ‬حُش‪َ٤‬حُ‪١‬‬
‫هيِّّ َُّٓ ‪ 1ٙ‬أ‪٣‬ؼخ ً ‪ ٞٛٝ‬إٔ جُٓحذو‪ ٕٞ‬ح‪ٓ ٢ٛ ٢ُٝ٧‬زظيأ ‪ٝ‬‬
‫ٓ‪ٞ‬ػ‪ٞ‬ع ‪ ٝ‬جُٓحذو‪ ٕٞ‬حُؼخٗ‪٤‬ش ‪ ٢ٛ‬هزَ ‪ٓ ٝ‬لٔ‪ ، ٍٞ‬كوي أٓ٘ي‬
‫حُٔخرو‪ ٕٞ‬اُ‪ ٠‬حُٔخرو‪ . ٖ٤‬كٔخ ‪ ٞٛ‬حُٔظلق ُٔؼَ ‪ٌٛ‬ح حُلَٔ ؟‬
‫ض‪ ُّْٛٞ‬جُٔـح‪ٍ٣‬ز ‪ ٝ‬جإلنطالف‬
‫‪ُِٝ‬ـ‪ٞ‬حد ػِ‪ًُ ٠‬ي ًٌَٗ ٓخ ً‪ٛ‬ذ حُ‪ ٚ٤‬حُؼ‪ّٓ٬‬ش حُطزطزخث‪٢‬‬
‫ٍػ‪ٞ‬حٕ هللا طؼخُ‪ ٠‬ػِ‪ ٚ٤‬ك‪ً ٢‬ظخر‪ ٚ‬ريح‪٣‬ش حُلٌٔش ك‪ ٢‬ر‪٤‬خٕ‬
‫ح‪٩‬هظ‪٬‬ف ر‪ ٖ٤‬حُٔ‪ٞ‬ػ‪ٞ‬ع ‪ٝ‬حُٔلٔ‪ ٍٞ‬ك‪٤‬غ هخٍ ‪:‬‬
‫__________________________‬
‫‪1‬تفسير القرآن الكريم ج‪ 7‬ص ‪24‬‬
‫‪٣‬طكً جُٔ‪ٞٞٞ‬ع ‪ٝ‬جُٔكٔ‪ٓ ٍٞ‬ل‪ٜٓٞ‬ح ً ‪ٓٝ‬ح‪٤ٛ‬سً ‪٣ٝ ،‬هطِلح‬ ‫{ إٔ ِّ‬
‫ذ٘‪ٞ‬ع ٖٓ جإلػطرحٌ ًحإلنطالف ذحإلؾٔحٍ ‪ٝ‬جُطل‪ ، َ٤ٛ‬ك‪ ٢‬ه‪ُ٘ٞ‬ح‬
‫جإلٗٓحٕ ق‪ٞ٤‬جٕ ٗح‪٠‬ن ‪ ،‬كإّ جُك ّى ػ‪ ٖ٤‬جُٔكى‪ٝ‬و ٓل‪ٜٓٞ‬ح ً ‪ٝ‬ئٗٔح‬
‫‪٣‬هطِلحٕ ذحإلؾٔحٍ ‪ٝ‬جُطل‪ 1} َ٤ٛ‬ػ َّْ ر‪ٞٗ َّٖ٤‬ػخ ً آهَ ٖٓ ح‪٩‬هظ‪٬‬ف‬
‫ٓ‪ٚ‬‬‫هخٍ‪ {:‬جإلنطالف ذلٍ‪ ٜ‬جٗٓالخ ٖة ػٖ ٗلٓ‪ ٚ‬كطُـح‪ٗ ٍُ ِ٣‬ل ُ‬
‫ٓ‪ ٚ‬غْ ‪ُ٣‬ك َِٔ ػِ‪ٗ ٠‬لٓ‪ُ ، ٚ‬ىكغ ض‪ ْٛٞ‬جُٔـح‪ٍ٣‬ز ك‪٤‬وحٍ جإلٗٓحٕ‬ ‫ٗل َ‬
‫‪3‬‬
‫ئٗٓحٕ ‪ًٛ ٠ٔٓ٣ٝ‬ج جُكَٔ ذحُكَٔ جًُجض‪ ٢‬جأل‪} ٢ُٝ‬‬‫‪2‬‬

‫شَف ً‪ ّ٬‬حُؼ‪ّٓ٬‬ش هيِّّ َُّٓ ‪:ٙ‬‬


‫__________________________‬
‫‪1‬بداية الحكمة صفحة ‪111‬‬
‫‪2‬أقول ‪ :‬الظاىر أن حمل اإلنسان عمى اإلنسان وأمثالو ليس من الحمل األولي الذاتي الذي ال‬
‫مساس لو بالوجود أصالً بل ىو من الحمل الشائع الصناعي وذلك ألن الميزان في الحمل الشائع‬
‫الصناعي ىو اإلتحاد في العين والوجود أو اليوىوية حيث إجتماع جوىر وعرض واتحادىما ىويةً ‪.‬‬
‫ففي غير مورد اإلجمال والتفصيل الذي ىو من الحمل األولي جميع ما يتوىم أنيّا من الحمل األولي‬
‫ىي من الحمل الشائع الصناعي ‪ .‬فعندما نقول اإلنسان إنسان أو السابقون السابقون فالكممة ىي‬
‫واحدة ال إختالف فييا ولكن الواقع ىو إثنان ‪ ،‬فاإلنسان الذي وقع في الموضوع ىو جوىر حيث‬
‫أما اإلنسان الواقع محموالً فيو ليس كذلك بل ىو‬
‫ننظر إليو كذلك أعني موجود ال في موضوع و ّ‬
‫ألنو ال يقصد منو كجوىر بل كعرض ‪ ،‬ويريدون منو اإلنسانية كصفة فاتحدت الصفة مع‬ ‫ض ّ‬ ‫َع َر ٌ‬
‫الجوىر وتحققت اليوىوية وكأننا قمنا اإلنسان ىو ( خميفة اهلل في األرض ومظيره الكامل ) وىذا‬
‫األمر يتضح أكثر في خصوص قول اهلل تعالى السابقون السابقون ‪ ،‬ألن السابقون األولى يقصد بيا‬
‫أما السابقون الثانية فميست كذلك بل ُينظر إلييا كصفة لتمك العين‬
‫جماعة السابقين كذوات وجواىر و ّ‬
‫بأنيم‬
‫( وان كان المفظ واحد ) فالقضية تؤول إلى قولنا ىؤالء الذين سبقوا ىم الذين يجدر أن يوصفون ّ‬
‫َّ‬
‫فاتحد الجوىر مع العرض في العين وتحققت اليوىوية وذلك عبارة أخرى لمحمل الشائع ‪..‬‬ ‫سبقوا ‪..‬‬
‫فتأمل جيداً‬
‫‪3‬بداية الحكمة صفحة ‪111‬‬
‫‪134‬‬
‫اَّٗ‪ُ ٚ‬ظزَ‪ َ٣‬حُلَٔ ُ‪ ٖٓ ْ٤‬حُؼَ‪ ١ٍٝ‬إٔ طٌ‪٘ٛ ٕٞ‬خى ٓـخ‪َ٣‬س ر‪ٖ٤‬‬
‫ًخف ك‪٢‬‬ ‫ٍ‬ ‫حُٔ‪ٞ‬ػ‪ٞ‬ع ‪ ٝ‬حُٔلٔ‪ ٍٞ‬كؼ‪ ً٬‬رَ ط‪ ُّْٛٞ‬حُٔـخ‪َ٣‬س ر‪ٜٔ٘٤‬خ‬
‫طلش حُلَٔ كظٌ‪َّٔ ٜٓ ٕٞ‬ش حُلَٔ ك‪٘٤‬ج ٌٍ ىكغ ط‪ ُّْٛٞ‬حُٔـخ‪َ٣‬س‬
‫‪ٝ‬ح‪٩‬هظ‪٬‬ف ر‪ ٖ٤‬حُٔ‪ٞ‬ػ‪ٞ‬ع ‪ ٝ‬حُٔلٔ‪. ٍٞ‬‬
‫ح‪ٔٗ٩‬خٕ ‪ًٔ ٞٛ‬خثَ حُل‪ٞ٤‬حٗخص ٓؼَ حُلَّ ‪ٝ‬‬ ‫َ‬ ‫كَُد َٓ ْٖ ‪٣‬ظ‪َّ ُْ َّٛٞ‬‬
‫إٔ‬
‫‪ ١‬ك‪ٞ٤‬حٕ آهَ‬ ‫حُـَٔ ‪ٝ‬حُزوَ ‪٣ ٝ .‬ظؼخَٓ ٓغ ح‪ٔٗ٩‬خٕ ًظؼخِٓ‪ٓ ٚ‬غ أ ِّ‬
‫‪ .‬ك‪٨‬ؿَ ىكغ ‪ٌٛ‬ح حُظ‪ ٝ ْٛٞ‬حػزخص أّٗ‪٣ َٚ‬وظِق ػٖ ٓخثَ حُل‪ٞ٤‬حٗخص‬
‫ٗو‪ ٍٞ‬جإلٗٓحُٕ ئٗٓحٌٕ كل‪ ٢‬حُ‪ٞ‬حهغ ‪ٜ٘ٛ‬خ كَم ر‪ ٖ٤‬ح‪ٔٗ٩‬خٕ ح‪ٍٝ٧‬‬
‫‪ٝ‬ح‪ٔٗ٩‬خٕ حُؼخٗ‪ ٢‬كخ‪ٔٗ٩‬خٕ حٌُ‪ٝ ٟ‬هغ ٓ‪ٞ‬ػ‪ٞ‬ػخ ً ‪ ٞٛ‬ح‪ٔٗ٩‬خٕ حٌُ‪١‬‬
‫‪ٝ‬ح‪ٔٗ٩‬خٕ حٌُ‪ٝ ١‬هغ ٓلٔ‪ً٫ٞ‬‬ ‫ُ‬ ‫هي هطَ ك‪ ًٚ٘ٛ ٢‬ك‪ ٢‬رخى‪١‬ء ح‪، َٓ٧‬‬
‫‪ ٞٛ‬ح‪ٔٗ٩‬خٕ حٌُ‪ ٞٛ ١‬رخُلؼَ اٗٔخٕ رـٔ‪٤‬غ ٓخ ٌُِِٔش ٖٓ ٓؼ٘‪. ٠‬‬
‫‪ًٌٝ‬ح ُ‪ ٞ‬هِ٘خ كح‪ٔ٠‬سُ كح‪ٔ٠‬سُ ك‪ٌ٘٘ٔ٣ ٬‬خ إٔ ٗ‪ٞ‬طق كخؽٔش ا‪ ّ٫‬أَّٗ‪ٜ‬خ‬
‫كخؽٔش ‪.‬‬
‫جُٓحذو‪ ٕٞ‬جُٓحذو‪ٕٞ‬‬
‫َ‬ ‫‪ًٛ‬ج ‪ٗ ٝ‬لْ حُلي‪٣‬غ ‪٣‬ظؤطَّ‪ ٠‬ك‪ ٢‬ه‪ ُٚٞ‬طؼخُ‪٠‬‬
‫ك‪٤‬غ ‪ٌ٘٘ٔ٣ ٫‬خ ط‪ٞ‬ط‪٤‬ق حُٔخرو‪ ٖ٤‬ا‪ ّ٫‬رؤَّٗ‪ ْٜ‬حُٔخرو‪. ٕٞ‬‬
‫ًطحخ ك‪ٌٜ‬ح ُ‪ ْ٤‬رلٔ ٍَ أط‪، ً٬‬‬ ‫ٌ‬ ‫جٌُطحخ‬
‫ُ‬ ‫‪ ٝ‬أ ّٓح ُ‪ ٞ‬هِ٘خ َ‪ٌ ٣‬ى َ‪ٌ ٣‬ى أ‪ٝ‬‬
‫‪ٝ‬حَُُّٔ ك‪ًُ ٢‬ي أَّٗ‪٘ٛ ْ٤ُ ٚ‬خى ٓـخ‪َ٣‬س ك‪ ٢‬حُز‪ ٫ٝ ٖ٤‬ط‪ُّٜٔٛٞ‬خ‪.‬‬
‫ٗطحم ًَ ٖٓ جُكِٔ‪ٖ٤‬‬
‫‪ٝ‬أ‪٣‬ؼخ ً ‪٫‬ري إٔ ٗؼَف أٗ‪ ٚ‬ط‪ٞ‬ؿي ًؼ‪ ٖٓ َ٤‬حُوؼخ‪٣‬خ طظيم رخُلَٔ‬
‫حُشخثغ حُظ٘خػ‪ ٫ٝ ٢‬طظيم رخُلَٔ حٌُحط‪ ٢‬ح‪ًٔ ، ٢ُٝ٧‬خ إٔ‬
‫‪٘ٛ‬خى رؼغ حُٔ‪ٞ‬حٍى حٌُ‪ ١‬طظيم رخُلَٔ ح‪ ٢ُٝ٧‬ى‪ ٕٝ‬حُلَٔ‬
‫حُشخثغ ‪.‬‬
‫ٓػالً‪ :‬ػ٘يٓخ ٗو‪ ٍٞ‬جُؿُت ُ‪ ٢‬ؾُت ٌ‪ ٢‬ك‪ٌٜ‬ح ‪٣ ٫‬ظيم ا‪ ٫‬رخُلَٔ‬
‫ح‪ ٠ُٝ٧‬أ‪ٓ ١‬خ‪٤ٛ‬ش حُـِث‪ ٞٛ ٢‬ؿِث‪ ٝ ٢‬أ ّٓخ ‪ٝ‬حهغ حُـِث‪ ٢‬ك‪ْ٤ُ ٜٞ‬‬
‫إٔ حُـِث‪ ٢‬رخُلَٔ حُشخثغ حُظ٘خػ‪ ْ٤ُ ٢‬رـِث‪ ٢‬رَ‬ ‫رـِث ٍّ‪ ٢‬أ‪َّ ١‬‬
‫‪1‬‬
‫‪٣ ٢ٌّ ًِ ٞٛ‬ظيم ػِ‪ً ٠‬ؼ‪ٖ٣َ٤‬‬
‫رؤٕ حُٔخ‪٤ٛ‬ش ٖٓ ك‪٤‬غ ‪ٔ٤ُ ٢ٛ‬ض ا‪، ٢ٛ ٫‬‬ ‫‪٘ٛ ٖٓ ٝ‬خ هخٍ حُل‪ٓ٬‬لش َّ‬
‫‪ٓٝ‬وظ‪ٞ‬ى‪ ٌٙٛ ٖٓ ْٛ‬حُؼزخٍس إٔ حُٔخ‪٤ٛ‬ش رخُلَٔ حٌُحط‪ ٢‬ح‪٢ُٝ٧‬‬
‫ُ‪ٔ٤‬ض ا‪ ٢ٛ ٫‬أ‪ً ١‬حط‪ٜ‬خ ‪ٝ‬أؿِحء ًحط‪ٜ‬خ حُظ‪ ٢ٛ ٢‬حُـْ٘ ‪ٝ‬حُلظَ ‪.‬‬
‫كٌحط‪ٜ‬خ ‪٣‬ظيم ػِ‪ً ٠‬حط‪ٜ‬خ ‪ٝ‬أؿِحء ًحط‪ٜ‬خ ‪٣‬ظيم ػِ‪ً ٠‬حط‪ٜ‬خ ‪٫ٝ‬‬
‫‪٣‬ظيم ػِ‪ٜ٤‬خ أ‪ ١‬ش‪٢‬ء آهَ‪.‬‬
‫‪ٝ‬أ ّٓح ٗلْ حُٔخ‪٤ٛ‬ش ٖٓ ك‪٤‬غ اٍطزخؽ‪ٜ‬خ رؤٓ‪ ٍٞ‬أهَ‪ ٟ‬طظيم ػِ‪٠‬‬
‫ؾحُّ‪ٗ -‬حت ٌْ‪ -‬ك‪ ٢‬نٓ ٍٍ‬
‫ٌ‬ ‫آ‪٫‬ف ٖٓ حُٔلخ‪ ْ٤ٛ‬كظو‪ : ٍٞ‬جإلٗٓحٕ هحت ٌْ ‪-‬‬
‫‪ٌٌٛٝ‬ح ‪.‬‬
‫ٖر‪ٜ‬حش ‪ٝ‬قِ‪ٍٞ‬‬
‫ص ٓوظِلشً‬‫ي ُػويحً ًؼ‪َ٤‬سً ‪ ٝ‬شز‪ٜ‬خ ٍ‬‫‪ٌٛ ٖٓٝ‬ح حُٔ٘طِن ‪ٌ٘٘ٔ٣‬خ إٔ ٗل َّ‬
‫ك‪ٌٛ ٢‬ح حُٔـخٍ كبَّٗ‪ٜ‬خ طزي‪ًٌُ ٝ‬ي ك‪ ٢‬حُ‪ِٛٞ‬ش ح‪ ٌُٖ ٝ ٠ُٝ٧‬رٔـََّى‬
‫حُظٔؼُّٖ ك‪ٜ٤‬خ ‪ٝ‬ططز‪٤‬و‪ٜ‬خ ػِ‪ ٖ٣ٌٛ ٠‬حُ٘‪ٞ‬ػ‪ ٖٓ ٖ٤‬حُلَٔ ‪٣‬ظ‪َٜ‬‬
‫رط‪ٜٗ٬‬خ ٖٓ ٍأّ‪.‬‬
‫__________________________‬
‫‪1‬بالنسبة إلى خصوص ىذا المثال َّ‬
‫رب سائل يسأل كيف حممتم الشيئ عمى نفسو والحال أنو ال تغاير‬
‫بينيما أصالً ال باإلجمال والتفصيل وال بتوىم التغاير ؟ أقول ‪ّ :‬إنو بعد ما عرفت أن الماىية من‬
‫ثم اإلطالع عمييا ومعرفتيا ىو نوع من‬
‫حيث ىي ىي ليست إالّ ىي فنفس تصور ماىية الشئ ومن َّ‬
‫اإلنتساب والحمل الذاتي األولي ‪ ،‬وال دور لمقضية المفظية أصالً ألن القضية غير متوقفة عمى كونيا‬
‫لفظية بل ىي قضية وان لم تتمفظ ‪ ،‬فعند قولنا الجزئي جزئي ننظر إليو في عالم الماىية فيي ىي ال‬
‫غير وىذا الحمل شأن ك ّل ماىية ونفس قوليم ىي ىي ىو حم ٌل ذاتي ّأولي وليس من الضروري أن‬
‫القضية الذىنية إلى عالم األلفاظ لنتورط في كيفية ىذا اإلنتساب أو باألحرى في صحة ىذه‬
‫ّ‬ ‫ننقل‬
‫أما اإلختالف الالزم في الحمل لو قبمناه مطمقاً فيو متحقق نوعاً ما ىينا أيضاً‬
‫الجممة الخبرية ‪ .‬و ّ‬
‫فتأمل ‪..‬‬
‫‪136‬‬
‫‪ ٖٓ-1‬طِي حُشز‪ٜ‬خص ‪ ٢ٛ‬شز‪ٜ‬ش حُٔؼي‪ ّٝ‬حُٔطِن كِ‪ ٞ‬ه‪َّ َ٤‬‬
‫إٔ‬
‫حُٔؼي‪ ّٝ‬حُٔطِن ‪٣ ٫‬وزَ ػ٘‪ ٚ‬ك‪ ٌٜٙ‬هؼ‪٤‬شٌ طخىهش ‪ ٝ‬ك‪ٗ ٢‬لْ‬
‫حُ‪ٞ‬هض ؿ‪ َ٤‬طخىهش ‪.‬‬
‫إٔ حُش‪٢‬ء حٌُ‪ٓ ٞٛ ١‬ؼي‪ ّٝ‬ػِ‪ ٠‬ح‪٩‬ؽ‪٬‬م ‪ ْ٤ُ ٝ‬رٔ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى‬ ‫‪ًُٝ‬ي َّ‬
‫أط‪ ٫ ً٬‬ك‪ ٢‬حُوخٍؽ ‪ ٫ ٝ‬ك‪ ٢‬حٌُ‪ ٖٓ ٖٛ‬حُ‪ٞ‬حػق أَّٗ‪ ٌٖٔ٣ ٫ ٚ‬إٔ‬
‫‪٣‬وزَ ػ٘‪ ٚ‬ك‪٤‬غ ‪ ٫‬كو‪٤‬وش ُ‪ٝ ٫ ٝ ٚ‬حهغ ربُح‪ٌٛ ٙ‬ح ٖٓ ٗحق‪٤‬س ‪ٖٓ ٝ‬‬
‫ٗحق‪٤‬س أنٍ‪ٗ ٟ‬لْ ه‪ُ٘ٞ‬خ إ حُٔؼي‪ ّٝ‬حُٔطِن ‪٣ ٫‬وزَ ػ٘‪ٞٛ ٚ‬‬
‫هزَ ػٖ حُٔؼي‪ ّٝ‬حُٔطِن ‪ٝ ٚٗ٧‬هغ ٓ‪ٞ‬ػ‪ٞ‬ػخ ً ‪ٓ ٝ‬زظيثخ ً ‪ٝ‬ه‪ُ٘ٞ‬خ ال‬
‫‪٣‬هرٍ ػ٘‪ٝ ٚ‬هغ ٓلٔ‪ٝ ً٫ٞ‬هزَحً !!‬
‫ك‪ٌٛ َٜ‬ح آظؼ٘خء ك‪ ٢‬كٌْ حُؼوَ رٔؼ٘‪ ٠‬إٔ حُٔؼي‪ ّٝ‬حُٔطِن ‪٫‬‬
‫‪٣‬وزَ ػ٘‪ ٚ‬ا‪ ٫‬ك‪ٌٛ ٢‬ح حُوزَ حُوخص (‪ ٞٛ ٝ‬حُوزَ ػٖ ٗلْ‬
‫حُٔؼي‪ ّٝ‬حُٔطِن أَّٗ‪ُ٣ ٫ ٚ‬وزَ ػ٘‪ )ٚ‬؟‬
‫‪ ٕ٧‬ح‪ٓ٫‬ظؼ٘خء ‪٣‬ظؤطَّ‪ ٠‬ك‪ ٢‬ح‪٧‬كٌخّ ح‪٧‬هَ‪ٟ‬‬ ‫ٖٓ حُ‪ٞ‬حػق رط‪ًُ ٕ٬‬ي َّ‬
‫ٓ‪ ٟٞ‬كٌْ حُؼوَ ك‪٤‬غ ‪ ٫‬آظؼ٘خء ك‪ ٫ٝ ٚ٤‬طوظ‪٤‬ض ‪٣‬ؼظَ‪.ٚ٣‬‬
‫أطؼذ ٖٓ ًُي ‪ ٞٛ‬ه‪ُ٘ٞ‬خ ‪ :‬جُٔؿ‪ ٍٜٞ‬جُٔطِن ال ‪٣‬هرٍ ػ٘‪ٚٗ٧ ٚ‬‬
‫رخُ٘ٔزش اُ‪ ٠‬حُٔؼي‪ ّٝ‬حُٔطِن أ‪ ١‬حٌُ‪ ٞٛ ْ٤ُ ١‬رٔ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى ‪ ٫‬ك‪٢‬‬
‫حُوخٍؽ ‪ ٫ٝ‬ك‪ ٢‬حٌُ‪ ٖٛ‬ح‪ٞٗ ٌَ ٜٓ َٓ٧‬ػخ ً ٓخ كَدَّ هخثَ ‪٣‬و‪ ٍٞ‬رؤٕ‬
‫‪ٕ٧‬‬ ‫حُٔؼي‪ ْٔ٣ ٫ ّٝ‬حُوزَ ‪٣ ٫ ٝ‬ئػَ ك‪ ٢‬طلظِّ‪ ٝ ٚ‬ػيّ طلَّظ‪َّ ٚ‬‬
‫حُوزَ ُ‪ ٚ‬ػ‪٬‬هش رٔٔؤُش حُؼِْ ‪ٝ‬حُـ‪ ٫ َٜ‬ؿ‪. َ٤‬‬
‫‪ٝ‬أ ّٓخ حُٔـ‪ ٍٜٞ‬حُٔطِن أ‪ ١‬حُش‪٢‬ء حٌُ‪ ٞٛ ١‬ؿ‪ٓ َ٤‬ؼِ‪ٌُِٖٛ ّٞ‬‬
‫أط‪٤ً ً٬‬ق ‪٣‬وزَ ػ٘‪ ٕ٧ ٚ‬حُش‪٢‬ء اًح ُْ ‪٣‬لظَ ك‪ ٢‬حٌُ‪ ٖٛ‬ر٘ل‪ٞ‬‬
‫ٖٓ ح‪ٗ٧‬لخء ‪ ٌٖٔ٣ ٫‬إٔ ‪٣‬وزَ ػ٘‪ ٚ‬أط‪ٝ ً٬‬هي شَك٘خ ‪ٌٛ‬ح ح‪َٓ٧‬‬
‫ٓخروخ ً ‪.‬‬
‫‪ٓٝ‬غ ًُي ٗشخ‪ٛ‬ي إٔ ه‪ُ٘ٞ‬خ جُٔؿ‪ ٍٜٞ‬جُٔطِن ال ‪٣‬هرٍ ػ٘‪٢ٛ ٚ‬‬
‫هؼ‪٤‬ش طخىهش ‪ٝ‬ك‪ٗ ٢‬لْ حُ‪ٞ‬هض ًخًرش ُ٘لْ حُيُ‪ َ٤‬حٌُ‪ ١‬طليػ٘خ‬
‫ػ٘‪ ٚ‬ك‪ ٢‬جُؿُت‪ ٢‬ؾُت‪ ٝ ٢‬جُؿُت‪ ّ٤ُ ٢‬ذؿُت‪ٝ ٢‬حُـ‪ٞ‬حد ػ٘‪ٚ‬‬
‫إٔ حُوؼ‪٤‬ظ‪ٓ ٖ٤‬وظِلظخٕ ٖٓ ٗخك‪٤‬ش‬ ‫ٗلْ حُـ‪ٞ‬حد حٌُ‪ًُ ٝ ََّ ٓ ١‬ي َّ‬
‫حُلَٔ ‪ ،‬كؼ٘يٓخ ٗو‪ ٍٞ‬جُٔؿ‪ ٍٜٞ‬جُٔطِن ال ‪ُ٣‬هرٍ ػ٘‪٣َٗ ٚ‬ي ٓ٘‪ٚ‬‬
‫حُلو‪٤‬وش رٔخ ‪ ٢ٛ ٢ٛ‬أ‪ ١‬إٔ حُٔـ‪ ٍٜٞ‬حُٔطِن رخُلَٔ ح‪ ٢ُٝ٧‬حٌُ‪١‬‬
‫‪ ٞٛ‬رخُلؼَ ٓـ‪ ٌٍ ٜٞ‬ى‪ ٕٝ‬حُٔـ‪ ٍٜٞ‬حُٔطِن رخُلَٔ حُشخثغ‬
‫حُظ٘خػ‪ ٢‬ك‪ ْ٤ُ ٜٞ‬رٔـ‪ٓ ٍٜٞ‬طِن رَ ‪ٓ ٞٛ‬ؼِ‪ُ ّٞ‬ي‪ ٟ‬ح‪ٔٗ٩‬خٕ‬
‫‪َّ٘ٗ٧‬خ هي ؿؼِ٘خ ‪ٌٛ‬ح حُٔل‪ ّٜٞ‬أػ٘‪ ٠‬حُٔـ‪ ٍٜٞ‬حُٔطِن َٓآسً ٌَُ‬
‫ش‪٢‬ء ‪ ٌٕٞ٣‬ك‪ ٢‬حُ‪ٞ‬حهغ ‪ٗٝ‬لْ ح‪ٓ َٓ٧‬ـ‪ٓ ً٫ٜٞ‬طِوخ كخٗلِض‬
‫رخ‪ُ٩‬ظـخء اُ‪ ٠‬حُلَٔ ح‪ٝ ٢ُٝ٧‬حُلَٔ حُشخثغ حُظ٘خػ‪. ٢‬‬
‫‪ٝ-3‬أ‪٣‬ؼخ ً ه‪ُ٘ٞ‬خ جُؿُت‪ ٢‬ؾُت‪ ٝ ٢‬جُؿُت‪ ّ٤ُ ٢‬ذؿُت‪٢‬‬
‫كل‪ ٢‬حُوؼ‪َّ٤‬ش ح‪٘ٗ ٠ُٝ٧‬ظَ اُ‪ٓ ٠‬ل‪ ّٜٞ‬حُـِث‪ ٢‬حٌُ‪ٓ ٞٛ ١‬خ‪٣ ٫‬وزَ‬
‫حُظيم ػِ‪ً ٠‬ؼ‪ ٖ٣َ٤‬كِ‪ ٞ‬ريُ٘خ ًِٔش حُـِث‪ ٢‬رو‪ُ٘ٞ‬خ( ٓح ال ‪٣‬ورَ‬
‫جُ‪ٛ‬ىم ػِ‪ً ٠‬ػ‪ٗ ) ٖ٣ٍ٤‬شخ‪ٛ‬ي ػيّ طلش آ٘خى ( ‪ٛ٣‬ىم ػِ‪٠‬‬
‫ًػ‪ ) ٖ٣ٍ٤‬حُ‪ ٚ٤‬هطؼخ ً ك‪ ٜٞ‬اًحً رخُلَٔ ح‪ ٢َُّٝ ٧‬ؿِث ٌّ‪ٝ ٢‬أ ّٓخ رخُلَٔ‬
‫حُشخثغ أ‪ٝ ١‬حهغ حُـِث‪( ٢‬أػ٘‪ ٠‬حُٔ٘طزن ػِ‪ٓ ٠‬ل‪٣ُ ّٜٞ‬ي ‪ٝ‬‬
‫ػَٔ‪ ٝ ٝ‬رٌَ ٓؼ‪ ) ً٬‬ك‪ ْ٤ُ ٢ٜ‬رـِث‪٤‬ش رَ ًِ‪٤‬ش ‪ َّٚٗ٧‬طوزَ حُظيم‬
‫‪ ٝ‬ح‪ٗ٩‬طزخم ػِ‪ً ٠‬ؼ‪.ٖ٣َ٤‬‬
‫كبًٕ حُـِث‪َٓ ُٚ ٢‬طزظخٕ ‪:‬‬
‫حُق‪َٓ :‬طزش حٌُحص ‪ٝ‬حُٔخ‪٤ٛ‬ش‬
‫َٓطزش حُ‪ٞ‬حهغ ‪ٝ‬حُؼ‪. ٖ٤‬‬

‫‪138‬‬
‫كل‪َٓ ٢‬طزش حٌُحص ‪ٝ‬حُٔخ‪٤ٛ‬ش ‪ ٞٛ‬ؿِث‪ٝ ٢‬ك‪َٓ ٢‬طزش حُ‪ٞ‬حهغ ‪ٝ‬حُؼ‪ٖ٤‬‬
‫‪ ْ٤ُ ٞٛ‬رـِث‪ ٢‬رَ ًِ‪.٢‬‬
‫أ‪٣‬ؼخ ً رخُ٘ٔزش اُ‪ ٠‬ه‪ُ٘ٞ‬خ ٍٖ‪٣‬ي جُرحٌب ٓٔط٘غ كِ‪ ٞ‬ه‪ َ٤‬رؤٌْٗ‬
‫طظ‪ٍٞ‬طْ شَ‪٣‬ي حُزخٍ‪ ١‬كلِٔظْ ػِ‪ ٚ٤‬ح‪ٓ٩‬ظ٘خع كٌ‪٤‬ق ط٘ل‪ٝ ٚٗٞ‬‬
‫إٔ شَ‪٣‬ي حُزخٍة حٌُ‪ٗ ١‬لٖ‬ ‫ط٘ٔز‪ ٕٞ‬ح‪ٓ٩‬ظ٘خع حُ‪ ٚ٤‬كـ‪ٞ‬حر‪َّ ٚ‬‬
‫طظ‪ٍٗٞ‬خ‪( ٙ‬أ‪ ١‬رخُلَٔ حُشخثغ) ُ‪ٝ ٚ‬ؿ‪ٞ‬ى ك‪ ٢‬حٌُ‪ْ٤ُ ٞٛٝ ٖٛ‬‬
‫رٔٔظ٘غ ‪ٗٝ‬لٖ ‪٘ٗ ٫‬ظَ اُ‪ٌٛ ٠‬ح حُ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى رَ ٗ٘ظَ اُ‪ ٠‬كو‪٤‬وش‬
‫شَ‪٣‬ي حُزخٍة (أػ٘‪ ٢‬رخُلَٔ ح‪) ٢َُّٝ ٧‬ك‪ ٜٞ‬رخُلؼَ ٓٔظ٘غ ُ‪ُٚ ْ٤‬‬
‫‪ٝ‬حهغ أط‪ٝ. ً٬‬أشخٍ اُ‪ٌٛ ٠‬ح ح‪ َٓ٧‬حُٔلون حُٔزِ‪ٝ‬حٍ‪ٍ ١‬ػ‪ٞ‬حٕ‬
‫هللا طؼخُ‪ ٠‬ػِ‪ ٚ٤‬ك‪٘ٓ ٢‬ظ‪ٓٞ‬ظ‪ ٚ‬ك‪٤‬غ هخٍ " كٔح ذكَٔ جأل‪٢ُٝ‬‬
‫ن"‪.‬‬‫ٖحتغ ٓ ّٔح َنَِ ْ‬
‫ٍ‬ ‫ٍٖ‪ُ ٣‬ي قن ك‪ ٜٞ‬ذكٔ ٍَ‬

‫انقضٍَّخ انششطٍخ‬
‫ػ٘ي حُزلغ ػٖ حُوؼخ‪٣‬خ شَك٘خ حُوؼ‪َّ٤‬ش حُشَؽ‪َّ٤‬ش ‪ ٝ‬ر‪َّ٘٤‬خ أٓ‪ٍٞ‬حً‬
‫أٍرؼش‪:‬‬
‫ضؼٍ‪٣‬ل‪ٜ‬ح ‪:‬‬
‫ػَك٘خ ك‪ ٢‬حُيٍّ حُظخٓغ حُوؼ‪َّ٤‬ش حُشَؽ‪٤‬ش رؤَّٗ‪ٜ‬خ { ٓح ُق ٌِْ ك‪ٜ٤‬ح‬
‫ذ‪ٞ‬ؾ‪ٞ‬و ٗٓرس ذ‪ ٖ٤‬ه‪َّ٤ٟ‬س ‪ٝ‬أنٍ‪ ٟ‬أ‪ ٝ‬ال ‪ٝ‬ؾ‪ٞ‬و‪ٛ‬ح } ‪ٝ‬هِ٘خ إ‬
‫حُشَؽ‪َّ٤‬ش طظٌ‪ ٖٓ ٕٞ‬هؼ‪٤‬ظ‪ ٖ٤‬كِٔ‪٤‬ظ‪ٔٛ ٝ ٖ٤‬خ رؼي ىه‪ ٍٞ‬أى‪ٝ‬حص‬
‫حُشَؽ حٗوِزظخ اُ‪ًَٓ ٠‬زظ‪ٗ ٖ٤‬خهظظ‪ ٖ٤‬كظٌ َّ‪ٗٞ‬ض هؼ‪٤‬شٌ أهَ‪ ٟ‬أ‪ٓٝ‬غ‬
‫ىحثَسً طُٔ َّٔ‪ ٠‬شَؽ‪٤‬ش ‪ ٝ‬هٔٔ٘خ‪ٛ‬خ اُ‪ٓ ٠‬ظَّظِش ‪٘ٓ ٝ‬لظِش كَحؿغ ‪.‬‬
‫ضوٓ‪ٜٔ٤‬ح أ َّ‪ٝ‬الً ئُ‪ٓ : ٠‬ط‪ِٛ‬س ‪٘ٓ ٝ‬ل‪ِٛ‬س ‪:‬‬
‫‪ٝ‬حُٔزذ ك‪ٌٛ ٢‬ح حُظؤ‪ ٞٛ ْ٤‬أٗ‪ً ُٞ ٚ‬خٗض ‪٘ٛ‬خى كخُش اطظخٍ ‪ٝ‬‬
‫ن ‪ ٝ‬اٍطزخؽ ر‪ ٖ٤‬حُوؼ‪٤‬ظ‪ ٖ٤‬حُلِٔ‪٤‬ظ‪ ٖ٤‬كظٌ‪ ٕٞ‬حُوؼ‪٤‬ش ٓظظِش ‪،‬‬ ‫طؼِ‪ٍ ٤‬‬
‫‪ٝ‬أ ّٓخ اًح ًخٗض كخُش حٗلظخٍ ‪ٝ‬ػ٘خى ك‪ ٢ٜ‬هؼ‪٤‬ش ٓ٘لظِش ‪.‬‬
‫ضوٓ‪ٜٔ٤‬ح غحٗ‪٤‬ح ً ئُ‪ٞٓ : ٠‬ؾرس ‪ْ ٝ‬حُرس ‪:‬‬
‫‪ًُ ٝ‬ي ‪ً ُٞ َّٚٗ٧‬خٗض حُ٘ٔزش ٗٔزش ح‪٩‬طظخٍ أ‪ ٝ‬ح‪ٗ٩‬لظخٍ طٌ‪ٕٞ‬‬
‫حُوؼ‪٤‬ش ٓ‪ٞ‬ؿزش ‪ٝ ،‬إ ًخٗض حُ٘ٔزش ‪ِٓ ٢ٛ‬ذ ح‪٩‬طظخٍ أ‪ٝ‬‬
‫ح‪ٗ٩‬لظخٍ كظٌ‪ٓ ٕٞ‬خُزش ‪.‬‬
‫أؾُج ء ‪ٛ‬ح ‪ ٢ٛ ٝ :‬جُٔوىَّّ ‪ ٝ‬جُطحُ‪ ٝ ٢‬جٍُجذطس‪:‬‬
‫كبٕ ًخٗض ٓظظِش كخُطَف ح‪ ٍٝ٧‬حُٔشظَٔ ػِ‪ ٠‬حُ َّشَؽ ‪٠ٔٔ٣‬‬
‫ُٓوىَّٓح ًٌ ‪ٝ‬حُطَف حُؼخٗ‪ ٢‬حُٔشظَٔ ػِ‪ ٠‬حُـِحء ضحُ‪٤‬ح ً ‪ ٝ‬جٍُجذطس‬
‫‪ ٢ٛ‬حُؼ‪٬‬هش حُٔ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ىس ر‪ ٖ٤‬حُٔويّ ‪ٝ‬حُظخُ‪ ٢‬حُٔز‪َّ٘٤‬ش رخُلَ‪ٝ‬ف‬
‫ؽَف ٖٓ‬ ‫ٍ‬ ‫‪١‬‬‫حُوخطّش ‪ ٝ ،‬إ ًخٗض ٓ٘لظِش ك‪ ٌٖٔ٤‬ؿؼَ أ ّ‬
‫ح‪٧‬ؽَحف ٓو َّيٓخ ً ‪ٝ‬حُطَف حُؼخٗ‪ ٢‬طخُ‪٤‬خ ً كل‪ ٢‬حُٔظظِش ُ‪ ٞ‬هِ٘خ ئيج‬
‫جُّٗٔ ٓو َّي ٌّ ‪ٝ ،‬‬
‫ُ‬ ‫أٍٖهص جُّٗٔ كحُ٘‪ٜ‬حٌ ٓ‪ٞ‬ؾ‪ٞ‬و كأٍٖهص‬
‫جُ٘‪ٜ‬حٌ ٓ‪ٞ‬ؾ‪ٞ‬و طخ ٍٍ ‪ ٝ ،‬ئيج ‪ ٝ‬جُلحء ‪ٔٛ‬خ حُِظخٕ ٍرطظخ ر‪ ٖ٤‬ئٍٖجم‬
‫جُّٗٔ ‪ٝ ٝ‬ؾ‪ٞ‬و جُ٘‪ٜ‬حٌ ‪.‬‬
‫‪ ُٞ ٝ‬هِ٘خ ‪ :‬ك‪ ٢‬حُٔ٘لظِش جُِّلع ئ ّٓح إٔ ‪ٓ ٌٕٞ٣‬لٍوجً أ‪ًٍٓ ٝ‬رح ً ?‬
‫كحُِّلع ٓلٍ ٌو ‪ٓ ٞٛ‬و َّيّ ‪ ٝ ،‬جُِّلع ٍٓ ًّد ‪ ٞٛ‬طخٍ ‪ ٝ ،‬إ شجض‬
‫ػٌٔظ‪ٜٔ‬خ ‪ ٝ‬أ ّٓخ حَُحرطش ك‪ ٢ٜ‬حُٔٔظلخىس ٖٓ ئ ّٓح ‪ ٝ‬أ‪. ٝ‬‬
‫ض٘ر‪:ٚ٤‬‬
‫إ حُوؼ‪٤‬ش حُشَؽ‪ّ٤‬ش حُٔ٘لظِش اٗ ّٔخ ٓ ِّٔ‪٤‬ض شَؽ‪٤‬ش ‪ٜٗ٧‬خ طئ‪ٍٝ‬‬ ‫َّ‬
‫اُ‪ ٠‬حُٔظَّظِش حُٔشظِٔش ػِ‪ ٠‬ح‪٩‬شظَحؽ ‪ ،‬كؼ٘يٓخ ٗو‪ : ٍٞ‬جُؼىو ئ ّٓح‬

‫‪141‬‬
‫إٔ ‪َٝ ٌٕٞ٣‬ؾح ً أ‪ ٝ‬كٍوجً ? كل‪ ٢‬حُلو‪٤‬وش ‪ ٌٙٛ‬حُوؼ‪َّ٤‬ش طظٌ َّ‪ٖٓ ٕٞ‬‬
‫أٍرؼش هؼخ‪٣‬خ ٓظَّظِش ‪: ٢ٛ‬‬
‫جأل‪ : ٠ُٝ‬ئيج ًحٕ جُؼىو َ‪ٝ‬ؾح ً ال ‪ ٌٕٞ٣‬كٍوجً ‪.‬‬
‫جُػحٗ‪٤‬س ‪ :‬ئيج ًحٕ جُؼىو كٍوجً ال ‪َٝ ٌٕٞ٣‬ؾح ً ‪.‬‬
‫جُػحُػس ‪ :‬ئيج ًحٕ جُؼىو ُ‪ ّ٤‬ذلٍو ‪َٝ ٌٕٞ٣‬ؾح ً ‪.‬‬
‫جٍُجذؼس ‪ :‬ئيج ًحٕ جُؼىو ُ‪ ّ٤‬ذُ‪ٝ‬ؼ ‪ ٌٕٞ٣‬كٍوجً ‪.‬‬
‫‪ ٝ‬أ ّٓخ طٔٔ‪٤‬ظ‪ٜ‬خ رخُٔ٘لظِش كٖٔ أؿَ ح‪ٗ٩‬لظخٍ ‪ ٝ‬حُظ٘خكَ حُ‪ٞ‬حهغ ر‪ٖ٤‬‬
‫حُ٘ٔزظ‪ ٖ٤‬حُلِٔ‪٤‬ظ‪ٔٛ ٝ ٖ٤‬خ ك‪ ٢‬حُٔؼخٍ َ‪ٝ‬ؾ‪َّ٤‬سُ جألٌذؼ ِس ‪ ٝ‬كٍو‪َّ٣‬طُ‪ٜ‬ح ‪.‬‬
‫انتقضٍى انخبنج نهششطٍَّخ‬
‫شخصٍخ و يهًهخ و يحصىسح‬
‫ط٘ؤْ حُشَؽ‪ّ٤‬ش اُ‪ ٌٙٛ ٠‬ح‪٧‬هٔخّ حُؼ‪٬‬ػش كوؾ ‪ٝ‬أ ّٓخ جُطر‪٤‬ؼ‪َّ٤‬س كِ‪ٔ٤‬ض‬
‫‪ ٕ٧‬حُوؼ‪٤‬ش حُطز‪٤‬ؼ‪٤‬ش ‪ ٫‬طظؤطَّ‪ ٠‬ا‪ ّ٫‬ك‪ ٢‬حُلِٔ‪٤‬ش‬ ‫ٖٓ أهٔخٓ‪ٜ‬خ ‪ًُ ٝ‬ي َّ‬
‫‪ًُٝ‬ي رخػظزخٍ أّٗ‪ٜ‬خ طظطَِّذُ ٓ‪ٞ‬ػ‪ٞ‬ػخ ً ك‪٬٤‬كع رٔخ ‪ٓ ٞٛ‬ل‪ٝ ّٜٞ‬‬
‫ٓ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى ك‪ ٢‬حٌُ‪ُ ٝ ، ٖٛ‬شَؽ‪َّ٤‬ش ‪ٞٓ ٫‬ػ‪َ ٞ‬ع ُ‪ٜ‬خ كِ‪ ٖٓ ْ٤‬أهٔخٓ‪ٜ‬خ‬
‫حُطز‪٤‬ؼ‪َّ٤‬ش ‪.‬‬
‫إ حُٔؼ‪٤‬خٍ ك‪ٌٛ ٢‬ح حُظؤ‪٣ ْ٤‬وظِق ػٖ حُٔؼ‪٤‬خٍ ك‪ ٢‬حُلِٔ‪َّ٤‬ش‬ ‫ػ َّْ َّ‬
‫كخُٔ‪ِ٤‬حٕ ‪٘ٛ‬خ ‪ ٞٛ‬حُِٖٓ أ‪ ٝ‬حُلخٍ ‪.‬‬
‫‪-1‬جُٗه‪٤ٛ‬س ‪:‬‬
‫‪ ٢ٛ‬حُظ‪ ٢‬كٌُْ ك‪ٜ٤‬خ رخ‪٩‬طظخٍ ك‪ ٢‬حُٔظظِش أ‪ ٝ‬حُظ٘خك‪ ٢‬ك‪٢‬‬
‫حُٔ٘لظِش أ‪ٗ ٝ‬ل‪ٜٔ٤‬خ ك‪ ٢‬حُٔخُزش ٓ٘‪ٜٔ‬خ ك‪ٓ َٖٓ ٢‬ؼ‪ٖ ٖ٤‬ه‪ ٢ٛ‬أ‪ٝ‬‬
‫قح ٍٍ ٓؼ‪ٖ ٍٖ ٤‬ه‪. ٢ٛ‬‬
‫‪ ٢‬ؿخػزخ ً ك‪ ٬‬أِّْٓ ػِ‪ ، ٚ٤‬اًح أٓطَص‬ ‫ٓػحٍ جُٔط‪ِٛ‬س ‪ :‬اًح ؿخء ػِ ٌ‬
‫حُٔٔخء جُ‪ ّٞ٤‬ك‪ ٬‬أهَؽ ٖٓ حُيحٍ ‪.‬‬
‫ٗ‪٬‬كع إٔ ك‪ ٢‬حُٔؼخٍ ح‪٘ٛ ٍٝ٧‬خى قحٍ ٓؼ‪ٖ ّٖ٤‬ه‪ ٢ٌّ ٛ‬رخُ٘ٔزش اُ‪٠‬‬
‫ػِ ّ‪ ًٚٗٞ ٞٛ ٝ ، ٢‬ؿخػزخ ً ‪ ٝ‬ك‪ ٢‬حُٔؼخٍ حُؼخٗ‪٘ٛ ٢‬خى ُٖٓ ٓؼ‪ّٖ٤‬‬
‫شوظ ٌّ‪ ٢‬رخُ٘ٔزش اُ‪ ٠‬آطخٍ حُٔٔخء ‪ ٞٛٝ‬جُ‪ٌٛ ّٞ٤‬ح ك‪ ٢‬حُٔ‪ٞ‬ؿزش ‪،‬‬
‫ِ‬ ‫‪ٝ‬أ ّٓخ حُّٔخُزش كظَ٘ل‪ٌٛ ٢‬ح ح‪ً َٓ٧‬و‪ُٞ‬ي ُ‪ ّ٤‬ئيج ًحٕ جُٔى ٌِّ ُ‬
‫قح‪ٍٞ‬جً ج‪ ٕ٥‬كاٗ‪ٗٓ ٚ‬ـ‪ ٌٍ ٞ‬ذحُىٌِ ‪.‬‬
‫ٓػحٍ جُٔ٘ل‪ِٛ‬س ‪ :‬آخ إٔ طٌ‪ ٕٞ‬حُٔخػش ج‪ ٕ٥‬حُ‪ٞ‬حكيس أ‪ ٝ‬حُؼخٗ‪٤‬ش ‪ٝ‬‬
‫ا ّٓخ إٔ ‪٣ُ ٌٕٞ٣‬ي ‪ ٞٛٝ‬ك‪ ٢‬جُر‪٤‬ص ٗحتٔح ًٌ أ‪ٔٓ ٝ‬ظ‪٤‬وظخًً ‪.‬‬
‫ٗ‪٬‬كع ك‪ ٢‬حُٔؼخٍ ح‪ ٍٝ٧‬أَّٗ‪ ٚ‬هي ًًَُص ك‪ًِٔ ٚ٤‬ش ج‪ ٕ٥‬حُيحُش ػِ‪٠‬‬
‫حُِٖٓ حُٔؼ‪ٝ َّٖ٤‬حُٔ َش َّوض ‪ٝ ،‬ك‪ ٢‬حُٔؼخٍ حُؼخٗ‪ ٢‬هي ًًَص ك‪ٚ٤‬‬
‫حُـِٔش ‪ ٞٛ ٝ‬ك‪ ٢‬جُر‪٤‬ص ‪ ٢ٛٝ‬ؿِٔش كخُ‪٤‬ش طيٍُّ ػِ‪ ٠‬كخ ٍٍ ُٓ َؼ‪ٍٖ َّ٤‬‬
‫‪ٌٛ‬ح ك‪ ٢‬حُٔ‪ٞ‬ؿزش ‪ ٝ ،‬أ ّٓخ حُٔخُزش ًو‪ُٞ‬ي ُ‪ ّ٤‬ئٓح إٔ ‪ ٌٕٞ٣‬جُطحُد‬
‫‪ ٞٛٝ‬ك‪ ٢‬جُٔىٌْس ‪ٝ‬جهلح ً أ‪ ٝ‬ك‪ ٢‬جُىٌِ ‪.‬‬
‫‪-2‬جُٔ‪ِٜٔ‬س ‪:‬‬
‫‪ ٢ٛ ٝ‬حُظ‪ ٢‬كٌْ ك‪ٜ٤‬خ رخ‪٩‬طظخٍ أ‪ ٝ‬حُظ٘خك‪ ٢‬أ‪ٍ ٝ‬كؼ‪ٜٔ‬خ ك‪ ٢‬قح ٍٍ أ‪ٝ‬‬
‫ض ‪ ٫ٝ‬ػٔ‪٤ٓٞ‬ش ‪ ،‬ك‪ُ٘٣ ٬‬ظَ اُ‪٠‬‬ ‫َٓ ٍٖ ٓح ? ٖٓ ؿ‪ َ٤‬ط َش ُّو ٍ‬
‫هظ‪ٞ‬ط‪َّ٤‬ش ح‪٧‬ك‪ٞ‬حٍ ‪ٝ‬ح‪ُٓ٧‬خٕ ‪ ٫ ٝ‬اُ‪ ٠‬ػٔ‪٤ٓٞ‬ظ‪ٜٔ‬خ ‪.‬‬
‫ٓػحٍ جُٔطَّ‪ِٛ‬س ‪ :‬ئيج ذِؾ جُٔحء ًٍُجً كال ‪٘٣‬لؼَ ذٔالهحز جُ٘ؿّ كِْ‬
‫‪ُ٣‬ؼ‪ َّٖ٤‬حُِٖٓ ‪ ٫ ٝ‬حُلخُش ك‪ٜ٤‬خ أط‪ ً٬‬أ‪ ٢ٛ‬ك‪ ٢‬ؿٔ‪٤‬غ حُلخ‪٫‬ص أ‪ ٝ‬ك‪٢‬‬
‫رؼؼ‪ٜ‬خ ‪ٌٛ ،‬ح ك‪ ٢‬حُٔ‪ٞ‬كزش ‪ٝ‬أ ّٓخ ك‪ ٢‬حُٔخُزش كٌو‪ُٞ‬ي ُ‪ ّ٤‬ئيج ًحٕ‬
‫جإلٗٓحٕ كحْوح ً ًحٕ ٓكر‪ٞ‬ذح ً ‪.‬‬
‫أٓػِس هٍآٗ‪َّ٤‬س ‪:‬‬

‫‪142‬‬
‫‪ ُٞٝ‬إٔ ٓح ك‪ ٢‬جألٌ‪ٖ ٖٓ ٜ‬ؿٍ ٍز أهال ٌّ ‪ٝ‬جُركٍ ‪ٔ٣‬ىّ‪ ٖٓ ٙ‬ذؼى‪ٙ‬‬
‫هللا ‪  ‬أٌَّْٗ ‪ٓٝ‬ح ضؼرى‪ ٖٓ ٕٝ‬و‪ٕٝ‬‬
‫‪1‬‬ ‫ْرؼس أذكٍ ٓح ٗلىش ًِٔحش ّ‬
‫هللا ق‪ٛ‬د ؾ‪ ْٜ٘‬أٗطْ ُ‪ٜ‬ح ‪ٝ‬جٌو‪ًُٞ ٕٝ‬حٕ ‪ٛ‬إالء آُ‪ٜ‬س ٓح‪ٌٝ‬و‪ٛٝ‬ح‬ ‫ّ‬
‫‪ ٌَ ًٝ‬ك‪ٜ٤‬ح نحُى‪ُٞٝ   ٕٝ‬ال إٔ ‪ ٌٕٞ٣‬جُ٘حِ أٓس ‪ٝ‬جقىز ُؿؼِ٘ح‬
‫‪2‬‬

‫ْولح ٖٓ ك‪ٟ‬س ‪ٓٝ‬ؼحٌؼ ػِ‪ٜ٤‬ح‬ ‫ُٖٔ ‪ٌ٣‬لٍ ذحٍُقٖٔ ُر‪ٞ٤‬ض‪ُ ْٜ‬‬


‫‪٣‬ظ‪ ُٞ   ٍٕٜٝ‬أُُٗ٘ح ‪ًٛ‬ج جُوٍإٓ ػِ‪ ٠‬ؾرَ ٍُأ‪٣‬ط‪ ٚ‬نحٖؼح‬ ‫‪3‬‬

‫ٓط‪ٛ‬ىػح ٖٓ نٗ‪٤‬س هللا ‪ 4 ‬هحُ‪ٞ‬ج ُ‪ً٘ ٞ‬ح ٗٓٔغ أ‪ٗ ٝ‬ؼوَ ٓح ً٘ح‬
‫ك‪ٚ ٢‬كحخ جُٓؼ‪ ٍ٤‬‬
‫ٓػحٍ جُٔ٘ل‪ِٛ‬س ‪ :‬جُو‪٤ٟ‬س ئٓح إٔ ضٌ‪ٞٓ ٕٞ‬ؾرس أ‪ْ ٝ‬حُرس ك‪ٜٜ٘‬خ‬
‫ٗلٌْ ػِ‪ ٠‬حُوؼ‪َّ٤‬ش ‪ٗ ٝ‬لٖ ُٓ‪ ِِٕٞٔ ٜ‬حُلخٍ ‪ ٝ‬حُِٓخٕ ‪ٌٛ ،‬ح ك‪٢‬‬
‫حُٔ‪ٞ‬ؿزش ‪ٝ‬أ ّٓخ حُٔخُزش ًو‪ُٞ‬ي ُ‪ ّ٤‬ئٓح إٔ ‪ ٌٕٞ٣‬جُٗة ٓؼىٗح ً أ‪ٝ‬‬
‫ي‪ٛ‬رح ً ‪.‬‬
‫‪-3‬جُٔك‪ٌٞٛ‬ز ‪ ٢ٛ :‬حُشَؽ‪َّ٤‬ش حُظ‪ ٢‬رُ‪ِّ٘٤‬ض ك‪ٜ٤‬خ ًٔ‪٤‬شُ أك‪ٞ‬حٍ حُلٌْ‬
‫‪ ٝ‬أ‪ٝ‬هخطِ‪ ً٬ً ٚ‬أ‪ ٝ‬رؼؼخ ً ‪ ٞٛٝ ،‬ػِ‪ ٠‬هٔٔ‪ً ٖ٤‬خُلِٔ‪٤‬ش ‪:‬‬
‫جٌُِ‪٤‬س ‪ٓ ٢ٛٝ :‬خ اًح ًخٕ اػزخص حُلٌْ أ‪ٍ ٝ‬كؼُ‪ ٚ‬ك‪ٜ٤‬خ ‪٣‬شَٔ ؿٔ‪َ ٤‬غ‬
‫ح‪٧‬ك‪ٞ‬حٍ أ‪ ٝ‬ح‪ٝ٧‬هخص ‪.‬‬
‫جُؿُت‪٤‬س ‪ٓ ٢ٛ :‬خ اًح ًخٕ اػزخص حُلٌْ أ‪ٍ ٝ‬كؼُ‪ ٚ‬ك‪ٜ٤‬خ ‪٣‬وظض‬
‫رزؼغ ؿ‪ٓ َ٤‬ؼ‪ ٖٓ ٖ٤‬ح‪٧‬ك‪ٞ‬حٍ ‪ ٝ‬ح‪ٝ٧‬هخص ‪.‬‬ ‫ٍ‬
‫ٓ‪ ٌٞ‬ك‪ ٢‬جٍُٗ‪ّ٤٠‬س ‪:‬‬ ‫جُ ُّ‬
‫__________________________‬
‫‪1‬لقمان ‪31‬‬
‫‪2‬األنبياء ‪21‬‬
‫‪3‬الزخرف ‪43‬‬
‫‪4‬الحشر ‪21‬‬
‫‪5‬الممك ‪11‬‬
‫‪ ٞٛٝ‬ح‪ َٓ٧‬حُيحٍ ػِ‪ ٠‬ػٔ‪ ّٞ‬ح‪٧‬ك‪ٞ‬حٍ ‪ٝ‬ح‪ُٓ٧‬خٕ أ‪ ٝ‬هظ‪ٞ‬ط‪ٜٔ‬خ‬
‫ْ‪ ٌٞ‬جُٔ‪ٞ‬ؾرس جٌُِ‪٤‬س ‪ًِٔ :‬ح ‪ٜٔٓ ٝ‬ح ‪ٓ ٝ‬ط‪ُِٔ ٠‬ظظِش ‪ ? ،‬وجتٔح ًٌ‬
‫ُِٔ٘لظِش‪.‬‬
‫ّ ‪‬‬
‫{ ًِٔخ أ‪ٝ‬هي‪ٝ‬ح ٗخٍحً ُِلَد أؽلؤ‪ٛ‬خ هللا ‪ًِٔ {‬خ ىهَ ػِ‪ٜ٤‬خ‬
‫ًَُ‪٣‬خ حُٔلَحد ‪ٝ‬ؿي ػ٘ي‪ٛ‬خ ٍُهخ‪ًِٔ{ ‬خ هزض ُىٗخ‪ْٛ‬‬
‫ٓؼ‪َ٤‬ح‪ٝ{ ‬هخُ‪ٞ‬ح ٓ‪ٜٔ‬خ طؤط٘خ ر‪ ٖٓ ٚ‬آ‪ٍ ٣‬ش ُظٔلَٗخ ر‪ٜ‬خ كٔخ ٗلٖ ُي‬
‫‪4‬‬
‫رٔئٓ٘‪.  ٖ٤‬‬
‫ْ‪ ٌٞ‬جُٓحُرس جٌُِ‪٤‬س ‪ ّ٤ُ :‬أذىجً ُ‪ ّ٤‬جُرط‪ُِٔ ٚ‬ظظِش ‪ ٝ‬حُٔ٘لظِش‬
‫‪.‬‬
‫ٓػحٍ يُي ‪ ْ٤ُ { :‬حُزظش ًِٔخ ًخٕ حُل‪ٞ٤‬حٕ ًح ؿ٘خك‪ ٖ٤‬ك‪٣ ٜٞ‬ط‪َ٤‬‬
‫ك‪ ٢‬حُـ‪ ْ٤ُ { ٞ‬حُزظش اًح ًخٕ حُؼيى كَىحً ك‪ ٜٞ‬هخرَ ُِؤْ اُ‪٠‬‬
‫ٓظٔخ‪ ٖٓ ٖ٤٣ٝ‬ؿ‪ ْ٤ُ{  ًَٔ َ٤‬حُزظش ٓظ‪ً ٠‬خٕ ح‪ٔٗ٩‬خٕ ٓوط‪ٞ‬ع‬
‫حُ‪٤‬ي‪ ٖ٣‬ك‪ ٜٞ‬ؿ‪ً َ٤‬خطذ ‪‬‬
‫ْ‪ ٌٞ‬جُٔ‪ٞ‬ؾرس جُؿُت‪٤‬س ‪ :‬هى ‪ ٌٕٞ٣‬ك‪ ٢‬حُٔظظِش أ‪ ٝ‬حُٔ٘لظِش‬
‫ْ‪ ٌٞ‬جُٓحُرس جُؿُت‪٤‬س ‪ :‬هى ال ‪ًِٔ ّ٤ُ ? ٌٕٞ٣‬ح ? ُ‪ًِٔ ّ٤‬ح‬
‫ُِٔظظِش هخطش ‪ ٝ ،‬هى ال ‪٣ ٌٕٞ٣‬شَٔ حُٔظظِش ‪ ٝ‬حُٔ٘لظِش ‪.‬‬
‫انتقضٍى انشاثغ نهششطٍَّخ‬
‫انهزويٍَّخ و اإلتِّفبقٍَّخ‬

‫__________________________‬
‫‪1‬المائدة‪64‬‬
‫‪2‬آل عمران ‪37‬‬
‫‪3‬االسراء ‪97‬‬
‫‪4‬األعراف ‪7‬‬
‫‪144‬‬
‫‪ٌٛٝ‬ح حُظؤ‪َ٣ ْ٤‬طزؾ رطز‪٤‬ؼش حُؼ‪٬‬هش ‪ ٝ‬ح‪٩‬طِّظخٍ حُٔظ‪ٞ‬حؿي ر‪ٖ٤‬‬
‫حُ ُٔو َّيّ ‪ٝ‬حُظخُ‪ ٝ ٢‬ح‪٩‬طظخٍ ‪،‬‬
‫جُُِ‪َّ٤ٓٝ‬س ‪ ٢ٛٝ :‬حُظ‪ ٢‬طٌ‪ ٕٞ‬حُؼ‪٬‬هش ر‪ٜٔ٘٤‬خ كو‪٤‬و‪٤‬شً ط‪ٞ‬ؿذ آظِِح ُّ‬
‫أكي‪ٔٛ‬خ ُ‪٦‬هَ‬
‫‪ ٢ٛٝ‬طظِوض ك‪ ٢‬حُؼ‪٬‬هخص ح‪ٍ٧‬رؼش حُظخُ‪٤‬ش‪:‬‬
‫‪-1‬ػالهس جُٓرر‪َّ٤‬س ‪ًُٝ‬ي رؤٕ ‪ ٌٕٞ٣‬حُٔو َّيّ ٓززخ ً ُِظخُ‪٠‬‬
‫أٓػِس‪:‬‬
‫{اًح ََّٓص حَُ‪٣‬خف حُزخٍىس ػِ‪ ٠‬حُٔلخد حُٔؼوَ رزوخٍ حُٔخء ٍِٗ‬
‫حُٔطَ}{ ُ‪٣ ُْ ٞ‬وظَ هخر‪ٛ َ٤‬خر‪ُٔ َ٤‬خ ًظذ هللا ػِ‪ ٠‬ر٘‪ ٢‬آَحث‪َ٤‬‬
‫ٖٓ هظَ ٗلٔخ ً رـ‪ٗ َ٤‬لْ أ‪ ٝ‬كٔخ ٍى ك‪ ٢‬ح‪ٍ٧‬ع كٌؤَّٗٔخ هظَ حُ٘خّ‬
‫ؿٔ‪٤‬ؼخً}‬
‫‪-2‬ػالهس جُٔٓرَّر‪َّ٤‬س رؤٕ ‪ ٌٕٞ٣‬حُظخُ‪ٓ ٢‬ززخ ً ُِٔو َّيّ كخُٔو َّيّ ٓٔزذٌ‬
‫ُ‪.ٚ‬‬
‫ٓػحٍ‪:‬‬
‫{اًح ٍِٗ حُٔطَ كوي رَى ؿ‪ ٞ‬حُٔلخد حُلخَٓ ُ‪}ٚ‬‬
‫‪-3‬جُطالَّ ذ‪ ٖ٤‬جُٔٓرَّر‪ ٖ٤‬رؤٕ ‪ٌٗٞ٣‬خ ٓٔزز‪ُٔ ٖ٤‬زذ ‪ٝ‬حكي‪.‬‬
‫ٓػحٍ‪:‬‬
‫{ ُ‪ً ٞ‬خٕ حُو‪َ٣ ّٞ‬حػ‪ ٕٞ‬شؤٕ حُِ‪َٛ‬حء ػِ‪ٜ٤‬خ حُٔ‪ُٔ ّ٬‬خ حكظُوي‬
‫هزَ‪ٛ‬خ }***‬
‫‪-4‬ػالهس جُؼِِّ‪َّ٤‬س رؤٕ ‪ ٌٕٞ٣‬حُٔو َّيّ ػِشً ُِظخُ‪. ٢‬‬
‫أٓػِس ‪:‬‬
‫{ ُ‪ً ٞ‬خٗض حُٔل‪٘٤‬ش طٔ‪ َ٤‬ك‪ ٢‬حُزلَ كَ ًّخر‪ٜ‬خ ‪ًَِّٔ { } َٕٝ٤ٔ٣‬خ‬
‫ًخٗض حُشْٔ ؽخُؼش كخُ٘‪ٜ‬خٍ ٓ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى} { ًَِّٔخ ًخٗض حُشْٔ‬
‫ؽخُؼش كخُؼخُْ ُٓؼ‪٢‬ء { اًح ٓوٖ حُٔخء طٔ َّيى }‬
‫‪-5‬ػالهس جُٔؼِ‪َّ٤ُٞ‬س رؤٕ ‪ ٌٕٞ٣‬حُٔو َّيّ ٓؼِ‪ُِ ً٫ٞ‬ظخُ‪ ٢‬كخُظخُ‪ ٢‬ػَِّشٌ‬
‫ُ‪.ٚ‬‬
‫أٓػِس ‪:‬‬
‫{ ُ‪ً ٞ‬خٕ ٍ ًّخد حُٔل‪٘٤‬ش ‪ َٕٝ٤ٔ٣‬كخُٔل‪٤‬ش طٔ‪ًَِّٔ { } َ٤‬خ ًخٕ‬
‫حُ٘‪ٜ‬خٍ ٓ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ىحً كخُشْٔ ؽخُؼش} {اًح طٔيى حُٔخء كوي ٓوٖ }‬
‫‪-6‬ػالهس جُط‪ٟ‬ح‪٣‬ق رؤٕ ‪ ٌٕٞ٣‬ر‪ ٖ٤‬حُٔو َّيّ ‪ٝ‬حُظخُ‪ ٠‬طوخرَ حُظؼخ‪٣‬ق‪.‬‬
‫أٓػِس ‪:‬‬
‫ارٖ ُ‪{ } ٚ‬اًح ًخٕ‬ ‫{ ُ‪ًٞ‬خٕ ‪٣‬ؼو‪ٞ‬د أرخ ً ُ‪ٓٞ٤‬ق ك‪ُٓٞ٤‬ق ‪ٌ ٞٛ‬‬
‫ق‪ٞ٤‬جٕ ٗح‪٠‬ن ًَُّ ح‪ٔٗ٩‬خٕ كحُ٘ح‪٠‬ن ؿِ ٌء ُ‪. }ٚ‬‬
‫‪-7‬ػالهس جُطالَّ ذ‪ ٖ٤‬جُٔؼِ‪ ٖ٤ُٞ‬رؤٕ ‪ٌٗٞ٣‬خ ٓؼِ‪ُ ٖ٤ُٞ‬ؼَِّ ٍش ‪ٝ‬حكيس‬
‫ٓػحٍ‪:‬‬
‫{ اًح ًخٕ حُ٘‪ٜ‬خٍ ٓ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ىحً كخُ٘‪ٜ‬خٍ ُٓؼ‪٢‬ء}‬
‫جإلضِّلحه‪َّ٤‬س ‪ ٢ٛٝ :‬حُظِّ‪ ٢‬طٌ‪ ٕٞ‬حُؼ‪٬‬هش ك‪ٜ٤‬خ ر‪ ٖ٤‬حُٔو َّيّ ‪ٝ‬حُظخُ‪٢ٛ ٢‬‬
‫ذ ر٘ل ٍ‪ ٞ‬ح‪٩‬طِّلخم كِ‪ ْ٤‬ر‪ ٖ٤‬ؽَك‪ ٢‬حُوؼ‪٤‬ش اطظخ ٌٍ‬ ‫ٓـَ َى طظخك ٍ‬
‫‪ ٫ ٝ ٢‬ط‪ ُّ٬‬ر‪ٜٔ٘٤‬خ ‪.‬‬‫كو‪٤‬و ٌ‬
‫أٓػِس‪:‬‬
‫{ اًح ًخٕ ش‪٤‬ن حُطخثلش حُط‪ )ٍٙ( ٢ٓٞ‬كو‪ٜ٤‬خ ً كظيٍ حُٔظؤُ‪ٖ٤ٜ‬‬
‫(ٍ‪ )ٙ‬كٌ‪ { } ٌْ ٤‬اًح ًخٕ ح‪ٔٗ٩‬خٕ ‪ٔ٣‬ش‪ ٢‬ػِ‪ٍ ٠‬ؿِ‪ ٖ٤‬كخُلَُّ‬
‫ٌ‬
‫ٓؼيٕ‬ ‫‪ٔ٣‬ش‪ ٢‬ػِ‪ ٠‬أٍرغ } {اًح ًخٕ حُلي‪٣‬ي ٓؼيٗخ طِزخ ً كخُِثزن‬
‫ٓخثَ } { ُ‪ ْ٤‬ىحثٔخ ً اًح ًخٕ ح‪ٔٗ٩‬خٕ طخُ َق ح‪٧‬ر‪ ٖ٣ٞ‬ك‪ ٜٞ‬طخُ ٌق‬
‫}‬

‫ضر‪:ٚ٤‬‬
‫‪146‬‬
‫إ حُظٔ‪ ِ٤٤‬ر‪ ٖ٤‬حُوؼ‪٤‬ش حُِِ‪٤ٓٝ‬ش ‪ٝ‬حُوؼ‪٤‬ش ح‪٩‬طلخه‪٤‬ش ُ‪ ٚ‬ى‪ّْ ٜٓ ٍٝ‬‬ ‫َّ‬
‫ك‪ ٢‬ك‪ ْٜ‬حُوؼخ‪٣‬خ حُؼِٔ‪٤‬ش كَدّ هؼ‪ٍ ٤‬ش طٌ‪ ٕٞ‬اطِّلخه‪٤‬ش ‪ ٌُٖ ٝ‬ح‪ٔٗ٩‬خٕ‬
‫‪٣‬ظظ‪ ٍٞ‬أَّٗ‪ٜ‬خ ُِ‪٤ٓٝ‬ش ‪ًُ ٝ‬ي ٌُؼَ ِس حُظٌََحٍ ر‪ ٖ٤‬كخىػظ‪ ٖ٤‬طئى‪ ١‬اُ‪٠‬‬
‫ح‪ٍ٩‬طزخؽ حُ‪ٞ‬ػ‪٤‬ن ر‪ٜٔ٘٤‬خ رل‪٤‬غ ‪٣‬ظظ‪ ٍٞ‬ح‪ٔٗ٩‬خٕ أٗ‪ٜٔ‬خ رخُلؼَ‬
‫ٓظ‪ُٓ٬‬ظخٕ ٍؿْ ػيّ ‪ٝ‬ؿ‪ٞ‬ى حُظ‪ ُّ٬‬ر‪ٜٔ٘٤‬خ ‪ ٝ ،‬أ‪ َٛ‬حُٔـخُطش‬
‫‪ٔ٣‬ظـِ‪ٌٛ ٕٞ‬ح حُ٘ٔؾ حُٔٔظَُّٔ ٖٓ ح‪٩‬طلخم ر‪ ٖ٤‬كخىػظ‪٣٩ ٖ٤‬ـخى‬
‫ؽ ٖٓ حُ٘خّ ‪ ٝ‬اكَحك‪ ٖٓ ْٜ‬حُظَحؽ‬ ‫حُٔـخُطش ك‪ ٢‬أً‪ٛ‬خٕ حُٔ ٌَّ ِ‬
‫حُٔٔظو‪. ْ٤‬‬
‫انتقضٍى انخبيش نهششطٍخ‬
‫انؼُبدٌَّخ و اإلتِّفبقٍَّخ‬
‫إ حُشَؽ‪َّ٤‬ش حُٔ٘لظِش ط٘ؤْ اُ‪ ٠‬هٔٔ‪ : ٖ٤‬ػ٘خى‪٣‬ش ‪ ٝ‬اطلخه‪٤‬ش ‪،‬‬ ‫َّ‬
‫‪ٌٛٝ‬ح حُظؤ‪ ْ٤‬ربػظزخٍ ؽز‪٤‬ؼش حُظ٘خك‪ ٢‬ر‪ ٖ٤‬حُٔويّ ‪ٝ‬حُظخُ‪ ٢‬ك‪٢‬‬
‫حُوؼ‪٤‬ش حُٔ٘لظِش ‪.‬‬
‫ط٘خف ‪ٝ‬ػ٘خ ٍى كو‪٤‬و‪ ، ٢‬رل‪٤‬غ طٌ‪ٕٞ‬‬ ‫ٍ‬ ‫كخُؼ٘خى‪٣‬ش ‪ ٢ٛ‬حُظ‪ ٢‬ر‪ ٖ٤‬ؽَك‪ٜ٤‬خ‬
‫ًحص حُ٘ٔزش ك‪ ٖٓ ٍَ ً ٢‬حُطَك‪ ٖ٤‬طُ٘خك‪ٝ ٢‬طؼخٗي ًحص حُ٘ٔزش ك‪٢‬‬
‫حُطَف ح‪٥‬هَ ًٔخ ُ‪ ٞ‬هِ٘خ ‪ :‬حُؼيى حُظل‪٤‬ق ا ّٓخ إٔ ‪ُٝ ٌٕٞ٣‬ؿخ ً أ‪ٝ‬‬
‫كَىحً ‪ ،‬ك‪٤‬غ حُظ٘خك‪ ٢‬حُلو‪٤‬و‪ ٢‬ر‪ ًٕٞ ٖ٤‬حُؼيى حُظل‪٤‬ق ُ‪ٝ‬ؿخ ً‬
‫‪ ًٚٗٞٝ‬كَىحً ك‪ ٌٖٔ٣ ٬‬حؿظٔخػ‪ٜٔ‬خ ٓؼخ ً ‪.‬‬
‫ط٘خف‬
‫ٍ‬ ‫‪ٝ‬أٓخح‪٩‬طلخه‪٤‬ش ك‪ٔ٤ُ ٢ٜ‬ض ًٌُي ‪،‬ك‪ ٌٕٞ٣ ٬‬ر‪ ٖ٤‬ؽَك‪ٜ٤‬خ‬
‫‪َٓ٧‬‬
‫ٍ‬ ‫كو‪٤‬و‪ٝ ٢‬اٗٔخ ‪٣‬ظلن إٔ ‪٣‬ظلون أكي‪ٔٛ‬خ ري‪ ٕٝ‬ح‪٥‬هَ ‪ًُٝ‬ي‬
‫هخٍؽ ػٖ حُشَؽ‪ّ٤‬ش ‪.‬‬
‫ٍ‬
‫ً‬ ‫ً‬
‫ٗل‪ٓ ٞ‬خ اًح هِ٘خ ‪ :‬ا ّٓخ إٔ ‪ ٌٕٞ٣‬حُـخُْ ك‪ ٢‬حُيحٍ ٓلٔيح أ‪ ٝ‬ػِ‪٤‬خ ‪،‬‬
‫كِ‪ ٖٓ ْ٤‬حُؼَ‪ ١ٍٝ‬إٔ ‪ ٌٕٞ٣‬حُـخُْ ك‪ ٢‬حُيحٍ أكي‪ٔٛ‬خ ‪ ،‬رَ‬
‫ض ‪ٝ‬حكي ‪ٝ ،‬حٌُ‪ ١‬أ ّى‪ ٟ‬اُ‪ ًٕٞ ٠‬حُـخُْ ك‪٢‬‬ ‫ٍرٔخ ‪ٌٗٞ٣‬خ ٓؼخ ً ك‪ٝ ٢‬ه ٍ‬
‫حُيحٍ ا ّٓخ ٓل َّٔيحً أ‪ ٝ‬ػِ‪٤‬خ ً ‪ ٞٛ‬أٓ ٌَ هخٍ ٌؽ ػٖ حُوؼ‪٤‬ش ًٔخ ُ‪ً ٞ‬خٕ‬
‫أكي‪ٔٛ‬خ ‪٣‬ؼَٔ ك‪ ٢‬حُ‪ٞ‬هض حٌُ‪ٔ٣ ١‬ظَ‪٣‬ق ك‪ ٚ٤‬ح‪٥‬هَ ك‪٣ ٬‬ظَّلن إٔ‬
‫‪٣‬ـظٔؼخ ٓؼخ ً ‪.‬‬
‫انتقضٍى انضبدس نهششطٍخ‬
‫انحقٍقٍَّخ ‪ ،‬يبَؼخ جًغ ‪ ،‬يبَؼخ خهى‬
‫ط٘ؤْ حُوؼ‪٤‬ش حُٔ٘لظِش اُ‪ ٠‬أهٔخّ ػ‪٬‬ػش ‪ :‬حُلو‪٤‬و‪٤‬ش ‪ٓ ٝ‬خٗؼش حُـٔغ‬
‫‪ٓ ٝ‬خٗؼش حُوِ‪ ٝ ، ٞ‬حُٔ‪ِ٤‬حٕ ك‪ٌٛ ٢‬ح حُظؤ‪ ْ٤‬اٗٔخ ‪٬ٓ ٞٛ‬كظش‬
‫آٌخٕ حؿظٔخع حُطَك‪ ٖ٤‬أػ٘‪ ٢‬حُٔو َّيّ ‪ٝ‬حُظخُ‪ ٝ ٢‬حٍطلخػ‪ٜٔ‬خ أ‪ ٝ‬ػيّ‬
‫آٌخٕ اؿظٔخػ‪ٜٔ‬خ ‪ ٝ‬اٍطلخػ‪ٜٔ‬خ ‪.‬‬
‫‪-1‬جُكو‪٤‬و‪٤‬س ‪ٓ ٢ٛٝ :‬خ كٌُْ ك‪ٜ٤‬خ رظ٘خك‪ ٢‬ؽَك‪ٜ٤‬خ طيهخ ً ‪ًٌٝ‬رخ ً ‪،‬‬
‫رٔؼ٘‪ ٠‬إٔ حُطَك‪٣ ٫ ٖ٤‬ـظٔؼخٕ ‪َ٣ ٫ٝ‬طلؼخٕ ‪ ،‬ك‪ ٌٖٔ٣ ٬‬إٔ‬
‫‪٣‬ظيهخ ٓؼخ ً ‪ ٌٖٔ٣ ٫ٝ‬إٔ ‪٣ ٫‬ظيهخ ٓؼخ ً ‪ً ،‬و‪ُ٘ٞ‬خ ‪ :‬حُؼيى حُظل‪٤‬ق‬
‫ا ّٓخ إٔ ‪ ٌٕٞ٣‬كَىحً ‪ٝ‬ا ّٓخ إٔ ‪ُٝ ٌٕٞ٣‬ؿخ ك‪ ٌٖٔ٣ ٬‬إٔ ‪ ٌٕٞ٣‬حُؼيى‬
‫ض ‪ٝ‬حك ٍي ‪ ٌٖٔ٣ ٫ٝ ،‬إٔ ‪ٌٕٞ٣ ٫‬‬ ‫حُظل‪٤‬ق ُ‪ٝ‬ؿخ ً ‪ٝ‬كَىحً ك‪ٝ ٢‬ه ٍ‬
‫ُ‪ٝ‬ؿخ ً ‪ ٫ٝ‬كَىحً ‪.‬‬
‫ٓحٗؼس ؾٔغ ‪ ٢ٛٝ :‬حُوؼ‪٤‬ش حُظ‪ ٢‬كٌُْ ك‪ٜ٤‬خ رظ٘خك‪ ٢‬ؽَك‪ٜ٤‬خ ٖٓ‬
‫ٗخك‪٤‬ش حُظيم ‪ ٫‬حٌٌُد رٔؼ٘‪ ٠‬أٗ‪ ٌٖٔ٣ ٫ ٚ‬اؿظٔخػ‪ٜٔ‬خ ‪٣ٝ‬ـ‪ ُٞ‬إٔ‬
‫‪َ٣‬طلؼخ ‪ ،‬كخُظ٘خك‪ ٢‬اٗٔخ ‪ ٞٛ‬ك‪ ٢‬حُـٔغ كوؾ ‪ٌُٜٝ‬ح ٓ ِّٔ‪٤‬ض ٓخٗؼش ؿٔغ‬
‫ًٔخ ُ‪ٞ‬هِ٘خ ‪ :‬ا ّٓخ إٔ ‪ ٌٕٞ٣‬حُـْٔ أر‪٤‬ؼخ ً أ‪ ٝ‬أٓ‪ٞ‬ىحً ‪ ،‬ك‪ ٌٜٙ‬حُوؼ‪٤‬ش‬
‫‪ ٢ٛ‬هؼ‪٤‬ش ٓ٘لظِش ٓخٗؼش ؿٔغ ك‪٤‬غ ‪ٔ٣‬ظ٘غ ؿٔغ حُز‪٤‬خع ‪ٝ‬حُٔ‪ٞ‬حى‬
‫ك‪ ٢‬حُـْٔ ‪ ٌٖٔ٣ ٌُٖٝ ،‬إٔ ‪ ٌٕٞ٣‬حُـْٔ ‪ ٫‬أٓ‪ٞ‬ىحً ‪ ٫ٝ‬أر‪٤‬ؼخ ً‬
‫ك‪ ٌٕٞ٤‬أكَٔحً ٓؼ‪ ً٬‬ك‪ ٌٖٔ٤‬إٔ ‪َ٣‬طلؼخ ٓؼخ ً ‪.‬‬

‫‪148‬‬
‫‪ٓ-2‬حٗؼس نِ‪ ٢ٛٝ : ٞ‬حُوؼ‪٤‬ش حُظ‪ ٢‬كٌُْ ك‪ٜ٤‬خ رظ٘خك‪ ٢‬ؽَك‪ٜ٤‬خ ٖٓ‬
‫ٗخك‪٤‬ش حٌٌُد ‪ ٫‬حُظيم ك‪ ٢ٜ‬ػٌْ حُؤْ حُؼخٗ‪ ٢‬ك‪ ٌٖٔ٤‬إٔ‬
‫‪٣‬ـظٔؼخ ‪ ٌٖٔ٣ ٫ ٌُٖٝ‬إٔ ‪َ٣‬طلؼخ ‪ً ،‬و‪ُ٘ٞ‬خ ‪ :‬حُـْٔ آخ إٔ ‪ٌٕٞ٣‬‬
‫ؿ‪ َ٤‬أر‪٤‬غ أ‪ ٝ‬ؿ‪ َ٤‬أٓ‪ٞ‬ى ‪ ،‬رٔؼ٘‪ ٠‬أٗ‪٣ ٫ ٚ‬وِ‪ ٖٓ ٞ‬أكي‪ٔٛ‬خ ‪ ٝ‬إ‬
‫اؿظٔؼخ ٓؼخ ً ك‪ ٌٖٔ٤‬إٔ ‪ ٌٕٞ٣‬حُـْٔ ؿ‪ َ٤‬أر‪٤‬غ ‪ٝ‬ك‪ٗ ٢‬لْ حُ‪ٞ‬هض‬
‫ؿ‪ َ٤‬أٓ‪ٞ‬ى ‪ ،‬ك‪ ٬‬اشٌخٍ ٖٓ ٗخك‪٤‬ش ح‪٩‬ؿظٔخع ‪ ٝ‬اٗٔخ ح‪٩‬شٌخٍ ٖٓ‬
‫ٗخك‪٤‬ش ح‪ٍ٩‬طلخع كوؾ ‪ٗٝ ،‬ل‪ ٞ‬ه‪ُ٘ٞ‬خ ‪ :‬ا ّٓخ إٔ ‪ ٌٕٞ٣‬حُـْٔ ك‪ ٢‬حُٔخء‬
‫أ‪٣ ٫ ٝ‬ـَم ‪ ،‬ك‪ ٌٖٔ٣ ٬‬إٔ ‪َ٣‬طلؼخ رٔؼ٘‪ ٢‬إٔ ‪ ٌٕٞ٣ ٫‬ك‪ ٢‬حُٔخء‬
‫‪ٝ‬ك‪ٗ ٢‬لْ حُ‪ٞ‬هض ‪٣‬ـَم ‪ ٌٖٔ٣ ٌُٖٝ ،‬إٔ ‪٣‬ـظٔؼخ ك‪ ٌٕٞ٤‬ك‪ ٢‬حُٔخء‬
‫ظ َيم حُٔويّ ‪ ٝ‬حُظخُ‪ٓ ٢‬ؼخ ً ‪.‬‬
‫‪٣ ٫ ٝ‬ـَم ك َ‬
‫ض٘ر‪ٜ٤‬حٕ ‪:‬‬
‫جأل‪ : ٍٝ‬طٔظؼَٔ حُلو‪٤‬و‪ّ٤‬ش ك‪ ٢‬حُؤٔش حُلخطَس ‪ ،‬أ‪ ١‬ػ٘يٓخ َٗ‪٣‬ي‬
‫إٔ ٗلظَ ح‪٧‬هٔخّ ر‪ ٖ٤‬هٔٔ‪ ٖ٤‬أ‪ ٝ‬ػ‪٬‬ع ك٘و‪ٓ ٍٞ‬ؼ‪ : ً٬‬حُؼيى‬
‫حُظل‪٤‬ق ا ّٓخ إٔ ‪ُٝ ٌٕٞ٣‬ؿخ ً أ‪ ٝ‬كَىحً ‪ٝ .‬أ ّٓخ ٓخٗؼش ؿٔغ كظٔظؼَٔ‬
‫ك‪ٓ ٢‬خ ُ‪ ٞ‬أٍحى ح‪ٔٗ٩‬خٕ إٔ ‪٣‬ـ‪٤‬ذ ػِ‪٣ ٖٓ ٠‬ظ‪ ّْٛٞ‬آٌخٕ ح‪٩‬ؿظٔخع‬
‫ر‪ ٖ٤‬حُشج‪ ٖ٤‬كوؾ كل‪ ٢‬ؿ‪ٞ‬حد ٖٓ ‪٣‬ظ‪ َّْٛٞ‬إٔ ح‪ٓ٩‬خّ ‪ ٌٖٔ٣‬إٔ ‪ٌٕٞ٣‬‬
‫ػخط‪٤‬خ ً ّّلل ٗو‪ : ٍٞ‬إ حُشوض ا ّٓخ إٔ ‪ ٌٕٞ٣‬آخٓخ ً أ‪ ٝ‬ػخط‪٤‬خ ً ّّلل ‪،‬‬
‫‪٣‬ؼ٘‪ ٌٖٔ٣ ٫ ٢‬إٔ طـظٔغ ح‪ٓ٩‬خٓش ٓغ حُؼظ‪٤‬خٕ ّّلل ٓزلخٗ‪ٝ ٚ‬طؼخُ‪٠‬‬
‫‪ ،‬أٓخ ٖٓ ٗخك‪٤‬ش ح‪ٍ٩‬طلخع ك‪ٗ ٬‬زي‪ٍ ١‬أ‪٣‬خ ً ‪ ٫‬ا‪٣‬ـخرخ ً ‪ِٓ ٫ ٝ‬زخ ً ك‪ٌٖٔ٤‬‬
‫ص ‪ًُٝ‬ي اًح ًخٕ ػخى‪ٝ ً٫‬‬ ‫إٔ ‪ ٌٕٞ٣‬ح‪ٔٗ٩‬خٕ ُ‪ ْ٤‬آخّ ‪ ْ٤ُٝ‬رؼخ ٍ‬
‫ٌُٖ ‪٣ ٫‬وظ٘خ حُلي‪٣‬غ ػ٘‪. ٚ‬‬
‫‪ٝ‬أٓخ رخُ٘ٔزش اُ‪ٓ ٠‬خٗؼش هِ‪ٗ ٞ‬ؤط‪ ٢‬ر‪ ٌٜٙ‬حُوؼ‪٤‬ش ك‪ ٢‬ؿ‪ٞ‬حد ٖٓ‬
‫‪٣‬ظ‪ ْٛٞ‬آٌخٕ إٔ ‪٣‬وِ‪ ٞ‬حُ‪ٞ‬حهغ ٖٓ حُطَك‪ًٔ ، ٖ٤‬خ ُ‪ ٞ‬ط‪ ْٛٞ‬أٗ‪ٚ‬‬
‫‪ ٌٖٔ٣‬إٔ ‪٣‬وِ‪ ٞ‬حُش‪٢‬ء ٖٓ إٔ ‪ ٌٕٞ٣‬ػِّش أ‪ٓ ٝ‬ؼِ‪ ًٌ ً٫ٞ‬ك‪٤‬ؼظوي رؤٕ‬
‫حُش‪٢‬ء ‪ ٌٕٞ٣ ٫‬ػِّش ‪ٓ ٫ ٝ‬ؼِ‪ ، ً٫ٞ‬كَىحً ُ‪ ٌٜٙ‬حُشز‪ٜ‬ش ٗو‪ًَ : ٍٞ‬‬
‫كخُوِ‪ٓ ٞ‬لخٍ ٍؿْ إٔ‬
‫ُّ‬ ‫شت ‪٣ ٫‬وِ‪ ٞ‬آخ إٔ ‪ ٌٕٞ٣‬ػِشً أ‪ٓ ٝ‬ؼِ‪، ً٫ٞ‬‬
‫حُـٔغ ٌٖٓٔ ك‪ ٌٖٔ٤‬إٔ ‪ ٌٕٞ٣‬حُش‪٢‬ء ػِّش ‪ ٝ‬ك‪ٗ ٢‬لْ حُ‪ٞ‬هض‬
‫ٓؼِ‪. ًٌ ً٫ٞ‬‬
‫‪ًٛ‬ج ‪ ٌُٖٝ‬آظويحّ حُوؼ‪٤‬ش حُلو‪٤‬و‪٤‬ش ك‪ ٢‬ؿٔ‪٤‬غ ‪ ٌٙٛ‬حُٔ‪ٞ‬حٍى إ‬
‫أٌٖٓ أكؼَ ‪.‬‬
‫إٔ حُوؼ‪٤‬ش حُٔخُزش‬ ‫جُػحٗ‪ :٢‬هي ظ‪ ٖٓ َٜ‬ه‪ ٍ٬‬ح‪٧‬رلخع حُٔخروش َ‬
‫‪ ٢ٛ‬ػٌْ حُٔ‪ٞ‬ؿزش ‪ٝ ،‬ػِ‪ٌٛ ٠‬ح ح‪ٓ٧‬خّ ُ‪ ٞ‬أٍىٗخ إٔ ٗطزن‬
‫حُٔخُزش ػِ‪ ٠‬حُلو‪٤‬و‪٤‬ش ‪ٝ‬ػِ‪ٓ ٠‬خٗؼش حُـٔغ ‪ٝ‬ػِ‪ٓ ٠‬خٗؼش حُوِ‪ٞ‬‬
‫كخ‪٘٣ َٓ٧‬ؼٌْ طٔخٓخ ً ‪ ،‬رٔؼ٘‪ ٠‬إٔ حُلو‪٤‬و‪٤‬ش ‪ ٢ٛ‬حُظ‪ ٌٖٔ٣ ٢‬ك‪ٜ٤‬خ‬
‫ح‪٩‬ؿظٔخع ‪ ٝ‬ح‪ٍ٩‬طلخع ك٘و‪ ْ٤ُ : ٍٞ‬حُل‪ٞ٤‬حٕ ا ّٓخ إٔ ‪ٗ ٌٕٞ٣‬خؽوخ ً‬
‫‪ٝ‬ا ّٓخ إٔ ‪ ٌٕٞ٣‬هخر‪ُِ ٬‬ظؼِ‪ ، ْ٤‬كخُ٘خؽن ‪ٝ‬حُوخرَ ُِظؼِ‪٣ ْ٤‬ـظٔؼخٕ ك‪٢‬‬
‫ح‪ٔٗ٩‬خٕ ‪َ٣ٝ‬طلؼخٕ أ‪٣‬ؼخ ً ك‪ ٢‬ؿ‪ َ٤‬ح‪ٔٗ٩‬خٕ ‪ًٔ ،‬خ إٔ ٓخٗؼش ؿٔغ‬
‫ٓخُزظ‪ٜ‬خ طٌ‪ ٕٞ‬ػٌٔ‪ٜ‬خ أ‪ ١‬أٗ‪ ٌٖٔ٣ ٚ‬إٔ ‪٣‬ـظٔؼخ ‪ ٌٖٔ٣ ٫ٝ‬إٔ‬
‫‪َ٣‬طلؼخ ‪ًٔ ،‬خ ُ‪ ٞ‬هِ٘خ ‪ ْ٤ُ :‬آخ إٔ ‪ ٌٕٞ٣‬حُـْٔ ؿ‪ َ٤‬أر‪٤‬غ أ‪ٝ‬‬
‫ؿ‪ َ٤‬أٓ‪ٞ‬ى ‪ ،‬كـ‪ َ٤‬ح‪٧‬ر‪٤‬غ ‪ٝ‬ؿ‪ َ٤‬ح‪ٞٓ٧‬ى ‪٣‬ـظٔؼخٕ ك‪ ٢‬ح‪٧‬كَٔ‬
‫‪َ٣ ٫ٝ‬طلؼخٕ ك‪ ٢‬حُـْٔ حُ‪ٞ‬حكي رؤٕ ‪ ٌٕٞ٣ ٫‬ؿ‪ َ٤‬أر‪٤‬غ ‪ ٫ٝ‬ؿ‪َ٤‬‬
‫‪ًُ ٕ٧‬ي ‪٣‬ؼ٘‪ ٢‬أٗ‪ ٚ‬أر‪٤‬غ ‪ ٝ‬أٓ‪ٞ‬ى ‪ٌٛٝ‬ح ٓلخٍ ك‪٤‬غ‬ ‫أٓ‪ٞ‬ى ‪َّ ،‬‬
‫حؿظٔخع حُؼيِّ‪ ، ٖ٣‬كخٗؼٌٔض ٓخٗؼش ؿٔغ حُٔخُزش ‪ ٝ‬طخٍص‬
‫ًٔخٗؼش حُوِ‪ ٞ‬حُٔ‪ٞ‬ؿزش ‪ًٌُٝ ،‬ي ٓخٗؼش هِ‪ ٞ‬ك‪ ٢‬حُٔخُزش ‪٘٣‬ؼٌْ‬
‫ٓؼ٘خ‪ٛ‬خ كظٌ‪ًٔ ٕٞ‬خٗؼش ؿٔغ ًٔخ ُ‪ ٞ‬هِ٘خ ‪ ْ٤ُ :‬ا ّٓخ إٔ ‪ ٌٕٞ٣‬حُـْٔ‬
‫أر‪٤‬ؼخ ً ‪ٝ‬ا ّٓخ إٔ ‪ ٌٕٞ٣‬أٓ‪ٞ‬ىحً ‪ٓٝ‬ؼ٘‪ٌٛ ٠‬ح حٌُ‪ ّ٬‬إٔ حُ‪ٞ‬حهغ هي ‪٣‬وِ‪ٞ‬‬
‫ٖٓ أكي‪ٔٛ‬خ ‪ٝ‬إ ًخٗخ ‪٣ ٫‬ـظٔؼخٕ ‪.‬‬
‫‪151‬‬
‫جُ٘ط‪٤‬ؿس ‪ :‬ئٕ اؽ‪٬‬م حُلو‪٤‬و‪٤‬ش ‪ٓ ٝ‬خٗؼش ؿٔغ ‪ٓ ٝ‬خٗؼش هِ ّ‪ ٞ‬ػِ‪٠‬‬
‫حُٔخُزش اَّٗٔخ ‪ ٞٛ‬حؽ‪٬‬م ٓـخُ‪١‬‬
‫‪ًُ ٝ‬ي رخػظزخٍ ٓ‪ٞ‬ؿزظ‪ٜٔ‬خ ‪.‬‬

‫أْثِس ق‪ ٍٞ‬جُو‪ٟ‬ح‪٣‬ح ‪ ٝ‬أهٓحٓ‪ٜ‬ح ‪:‬‬


‫‪-1‬ػَِّف حُوؼ‪َّ٤‬ش‪.‬‬
‫‪ٌٛ-2‬ح حُظؼَ‪٣‬ق ٖٓ أ‪ٞٗ ١‬ع ٖٓ حُظؼخٍ‪٣‬ق ؟ ُٔخًح ؟‬
‫‪ٓ-3‬خًح ٗؼ٘‪ ٖٓ ٢‬ه‪ُ٘ٞ‬خ رُِٔ٘ش حُـْ٘؟‬
‫‪ُٔ-4‬خًح أػل٘خ ًِٔش ٌُحط‪ ٚ‬ػِ‪ ٠‬طؼَ‪٣‬ق حُوؼ‪َّ٤‬ش؟ حشَف ًُي‬
‫ٓٔظؼ‪٘٤‬خ ً رؤٓؼِش‬
‫‪-5‬ػَِّف حُوؼ‪َّ٤‬ش حُلِٔ‪٤‬ش ‪.‬‬
‫‪ُٔ-6‬خًح ٓ ِّٔ‪ ٢‬حُٔ‪ٞ‬ػ‪ٞ‬ع ٓ‪ٞ‬ػ‪ٞ‬ػخ ً ؟‬
‫‪ُٔ-7‬خًح ‪٣‬وخٍ ُِٔلٔ‪ ٍٞ‬حُٔلٔ‪ٍٞ‬؟‬
‫‪ ٖٓ َٛ-8‬حٌُٖٔٔ إٔ ‪ ٌٕٞ٣‬حَُٔ ًَّذ حُظخّ ٓ‪ٞ‬ػ‪ٞ‬ػخ ً أ‪ٓ ٝ‬لٔ‪ً٫ٞ‬‬
‫ُِوؼ‪َّ٤‬ش حُلِٔ‪٤‬ش؟‬
‫‪-9‬أًًَ ػ‪٬‬ػش أٓؼِش ُِوؼ‪٤‬ش حُلِٔ‪٤‬ش ‪.‬‬
‫‪ٓ-11‬خ ‪ ٢ٛ‬حُ٘ٔزش ك‪ ٢‬حُوؼ‪٤‬ش حُلِٔ‪٤‬ش ؟‬
‫‪ٓ-11‬خًح ‪٣‬ؼ٘‪ ٢‬اطلخى حُٔ‪ٞ‬ػ‪ٞ‬ع ‪ٝ‬حُٔلٔ‪ ٍٞ‬ك‪ ٢‬حُوؼ‪َّ٤‬ش حُلِٔ‪٤‬ش ؟‬
‫‪ُٔ-12‬خًح ‪ ِِّ٣‬إٔ ‪ ٌٕٞ٣‬حُٔ‪ٞ‬ػ‪ٞ‬ع ؿ‪َٛٞ‬حً ‪ٝ‬حُٔلٔ‪ ٍٞ‬ػَػخ ً ؟‬
‫‪٤ً-13‬ق طٔ‪ ِِّ٤‬ر‪ ٖ٤‬حُٔ‪ٞ‬ػ‪ٞ‬ع ‪ٝ‬حُٔلٔ‪ ٍٞ‬ك‪ ٢‬حُوؼخ‪٣‬خ حُٔوظِلش ؟‬
‫‪ُٔ-14‬خًح نحُى ك‪ ٢‬جُىجٌ طٔؼَ هؼ‪َّ٤‬ش ى‪ ٕٝ‬ػِ‪ ٖٓ ٢‬جُٔىٌْس ؟‬
‫‪ ٖٓ-15‬ح‪ ٖ٣‬طٔظلخى حُ٘ٔزش ك‪ ٢‬حُوؼخ‪٣‬خ حُلِٔ‪٤‬ش ؟‬
‫‪ٓ-16‬خ ‪ ٢ٛ‬أ‪َّ٤ٔٛ‬ش ك‪ ْٜ‬حُِـش ك‪ٓ ٢‬ؼَكش حُوؼخ‪٣‬خ ؟‬
‫‪-17‬ػَِّف حُوؼ‪٤‬ش حُشَؽ‪ّ٤‬ش ‪.‬‬
‫‪ٓ-18‬خ ‪ ٞٛ‬ى‪ ٍٝ‬حَُحرطش ك‪ ٢‬حُوؼخ‪٣‬خ حُشَؽ‪٤‬ش ؟‬
‫‪ٓ-19‬خ ‪ ٢ٛ‬ى‪ ٍٝ‬ح‪٧‬ى‪ٝ‬حص ك‪ ٢‬حُوؼخ‪٣‬خ حُشَؽ‪٤‬ش ؟‬
‫‪ٓ-22‬خًح ٗؼ٘‪ ٖٓ ٢‬حُٔو َّيّ ‪ٝ‬حُظخُ‪ ٢‬ك‪ ٢‬حُوؼخ‪٣‬خ حُشَؽ‪٤‬ش؟‬
‫‪ُٔ-21‬خًح ‪ ٫‬طؼ ُّي حُـِٔش حُظخُ‪٤‬ش ٖٓ حُوؼخ‪٣‬خ { ئْٕ ئقطٍ َّ ػِ ٌ‪٢‬‬
‫‪ٝ‬جُى‪ ٚ٣‬كحًٍٓ‪ }ٚ‬؟‬
‫‪-22‬قَِِّ جُو‪ٟ‬ح‪٣‬ح جُكِٔ‪َّ٤‬س جُطحُ‪٤‬س‪:‬‬
‫{ ػِٔ‪ٜ‬ح ػ٘ى ٌذ‪ { } ٢‬هى نحخ ٖٓ جكطٍ‪ { } ٟ‬ئٗي ٓ‪٤‬صٌ ‪ٝ‬ئٗ‪ْٜ‬‬
‫ٓ‪٤‬ط‪ ٞٛ { } ٕٞ‬جُـل‪ ٌٞ‬جُ‪ٞ‬و‪ٝ‬و}‬
‫{ ذَ جًُ‪ً ٖ٣‬لٍ‪ٝ‬ج ك‪ ٢‬ضًٌ‪٣‬د } { ‪ٝ‬هللا ٖٓ ‪ٌٝ‬جت‪ٓ ْٜ‬ك‪ { } ١٤‬ذَ‬
‫‪ ٞٛ‬هٍإٓ ٓؿ‪٤‬ى }‬
‫‪152‬‬
‫‪-23‬قَِ جألٓػِس جُطحُ‪٤‬س ُِو‪ٟ‬ح‪٣‬ح جٍُٗ‪َّ٤٠‬س‪:‬‬
‫{ئيج ًٌر‪ٞ‬ج ك‪ ٢‬جُلِي وػ‪ٞ‬ج هللا ٓهِ‪ ُٚ ٖ٤ٛ‬جُى‪ ُٞ { } ٖ٣‬أٗلوص‬
‫ٓح ك‪ ٢‬جالٌ‪ ٜ‬ؾٔ‪٤‬ؼح ٓح أُلص ذ‪ ٖ٤‬ه‪ٞ‬ذ‪ ُٞ { }ْٜ‬أُُٗ٘ح ‪ًٛ‬ج‬
‫جُوٍإٓ ػِ‪ ٠‬ؾرَ ٌأ‪٣‬ط‪ ٚ‬نحٖؼح ٓط‪ٛ‬ىػح ٖٓ نٗ‪٤‬س } { ًِٔح‬
‫ٗ‪ٟ‬ؿص ؾِ‪ٞ‬و‪ ْٛ‬ذىُ٘ح‪ ْٛ‬ؾِ‪ٞ‬وج } { ئٕ ‪ ًٍْٛ٘٣‬هللا كال ؿحُد‬
‫ٌُْ } { ُ‪ٗٗ ٞ‬حء ؾؼِ٘ح‪ ٙ‬أؾحؾح كِ‪ٞ‬ال ضٌٍٗ‪ً ُٞ {} ٕٝ‬حٕ ك‪ٜٔ٤‬ح‬
‫آُ‪ٜ‬س ئال هللا ُلٓىضح كٓركحٕ هللا ٌخ جُؼٍٔ ػٔح ‪ٛ٣‬ل‪} ٕٞ‬‬
‫أؾد ػِ‪ٓ ٠‬ح ‪:٢ِ٣‬‬
‫‪ٓ-1‬خ ‪ ٞٛ‬حُٔل‪ ٍٞ‬حٌُ‪ ٖٓ ١‬ه‪ ُٚ٬‬طؤْ حُلِٔ‪٤‬ش اُ‪ ٠‬حُٔ‪ٞ‬ؿزش‬
‫‪ٝ‬حُٔخُزش ؟‬
‫‪-2‬ػَِّف ً‪ ٖٓ ً٬‬حُوؼ‪َّ٤‬ش حُٔ‪ٞ‬ؿزش ‪ٝ‬حُوؼ‪َّ٤‬ش حُٔخُزش‪.‬‬
‫‪٘ٛ-3‬خى ٗظَ‪٣‬ظخٕ ك‪ٓ ٍٞ‬خ‪٤ٛ‬ش حُِٔذ ‪ٝ‬ح‪٣٩‬ـخد حشَك‪ٜٔ‬خ‬
‫رخهظظخٍ‪.‬‬
‫‪ٓ-4‬خ ‪ ٢ٛ‬حُٔخُزش رخٗظلخء حُٔ‪ٞ‬ػ‪ٞ‬ع ‪ٓٝ‬خ ‪ ٞٛ‬حُلَم ر‪ٜٔ٘٤‬خ ‪ٝ‬ر‪ٖ٤‬‬
‫حُٔخُزش ر‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى حُٔ‪ٞ‬ػ‪ٞ‬ع؟‬
‫‪-5‬حًًَ ٓؼخ‪ٗ ٖٓ ً٫‬لٔي ُِٔخُزش رخٗظلخء حُٔ‪ٞ‬ػ‪ٞ‬ع‪.‬‬
‫‪ُٔ-6‬خًح ‪ ٌٕٞ٣‬حؽ‪٬‬م حُلِٔ‪٤‬ش ػِ‪ ٠‬حُٔخُزش حؽ‪٬‬هخ ً ٓـخُ‪٣‬خ ً ؟‬
‫‪ٓ-7‬خ ‪ ٢ٛ‬حُوؼ‪َّ٤‬ش حُٔلظَِّش ‪ٓٝ‬خ ‪ ٢ٛ‬حُوؼ‪َّ٤‬ش حُٔؼي‪ُٝ‬ش؟‬
‫‪-‬حًًَ حط٘خف حُوؼخ‪٣‬خ حُٔؼي‪ُٝ‬ش؟‬
‫‪ٓ-9‬خ ‪ ٢ٛ‬حُلَ‪ٝ‬م ر‪ ٖ٤‬حُٔخُزش ٓلظَِّش حُٔ‪ٞ‬ػ‪ٞ‬ع ‪ٝ‬حُٔلٔ‪ٍٞ‬‬
‫‪ٝ‬ر‪ ٖ٤‬حُٔ‪ٞ‬ؿزش ٓؼي‪ُٝ‬ش حُٔلٔ‪ٍٞ‬؟‬
‫‪ٓ-12‬خ ‪ ٞٛ‬حُٔ‪ٞ‬ػ‪ٞ‬ع ‪ٓٝ‬خ ‪ ٞٛ‬حُٔلٔ‪ ٍٞ‬ك‪ ٢‬حُوؼخ‪٣‬خ حُظخُ‪٤‬ش ‪٤ًٝ‬ق‬
‫ضٓر‪٤‬ف }‪ {1‬جُٔ‪ٞ‬شٌ‬‫ٌ‬ ‫طلووض حُ‪َّ٣ٜٞٛٞ‬ش ر‪ٜٔ٘٤‬خ ؟{ أٗ‪ ُٖ٤‬جُٔإٖٓ‬
‫__________________________‬
‫‪1‬وسائل الشيعة ج ‪ 2‬باب ‪ 1‬ص ‪ 411‬روايو ‪2461‬‬
‫ضٍِ جُٔإٖٓ }‪ٞ { 2‬ك ُي‬ ‫ُ‬ ‫ٌجقسُ جُٔإٖٓ ٖٓ جُلط٘‪ { 1} ٚ‬جُىػح ُء‬
‫‪4‬‬
‫جُٔإٖٓ ضرٓ ٌْ }‪ٝ { 3‬هللاُ أٗرطٌْ ٖٓ جالٌ‪ٗ ٜ‬رحضحً}‬
‫‪ ِِّ٤ٓ-11‬حُٔ‪ٞ‬ػ‪َ ٞ‬ع ‪ٝ‬حُٔلٔ‪ٝ ٍٞ‬أىحس حُِٔذ ك‪ ٢‬حُوؼخ‪٣‬خ حُظخُ‪٤‬ش‬
‫‪ٝ‬حشَف ً‪٤‬ل‪َّ٤‬ش ِٓذ حُٔلٔ‪ ٖٓ ٍٞ‬حُٔ‪ٞ‬ػ‪ٞ‬ع ‪{:‬ال أِٓي ٌُْ ‪ٍٞ‬ج‬
‫‪ٝ‬الٌٖىج}‪ُٞ ّ٤ُ{5‬هؼط‪ٜ‬ح ًحيذس}‪{6‬إٔ هللا ُ‪ ّ٤‬ذظالّ‬
‫ُِؼر‪٤‬ى}‪{7‬هحٍ ‪٣‬ح ٗ‪ٞ‬ـ ئٗ‪ ٖٓ ّ٤ُ ٚ‬أ‪ِٛ‬ي ئٗ‪ ٚ‬ػَٔ ؿ‪ٚ ٍ٤‬حُف}‪{8‬‬
‫ن‬
‫‪ٓٝ‬ح ؾؼَ ػِ‪ ٌْ٤‬ك‪ ٢‬جُى‪ ٖٓ ٖ٣‬قٍؼ} {جٕ جُى‪ ّ٤ُ ٖ٣‬ذ ُٔ‪ٍ ِّ٤ٟ‬‬
‫‪9‬‬

‫}‪ ّ٤ُ{10‬ػٖ جُٔ‪ٞ‬ش ٓك‪ٔ٣ ُْ ٖٓ ٝ ٙ٤‬ص ‪ُ٣‬وطََ}‪ّ٤ُ{11‬‬


‫ٖ‪٢‬ء جقد جُ‪ ٠‬هللا ضؼحُ‪ٓ ٖٓ ٠‬إٖٓ ضحتد ‪ٓ ٝ‬إٓ٘‪ٚ‬‬
‫ضحتر‪٘ٓ ّ٤ُ{12}ٚ‬ح ٖٓ ضٍى وٗ‪٤‬ح‪ ٙ‬النٍض‪ ٝ ٚ‬ال آنٍض‪ٚ‬‬
‫‪1‬‬
‫ُىٗ‪٤‬ح‪٘ٓ ّ٤ُ{13}ٙ‬ح ٖٓ ؿٗ٘ح}‬
‫__________________________‬
‫‪1‬‬
‫وسائل الشيعة ج ‪ 2‬باب ‪ 19‬ص ‪ 429‬روايو ‪2551‬‬
‫‪2‬وسائل الشيعة ج ‪ 7‬باب ‪ 2‬ص ‪ 26‬روايو ‪8611‬‬
‫‪3‬‬
‫وسائل الشيعة ج ‪ 12‬باب ‪ 81‬ص ‪ 115‬روايو ‪15811‬‬
‫‪4‬‬
‫نوح ‪17‬‬
‫‪5‬‬
‫الجن ‪21‬‬
‫‪6‬‬
‫الواقعة ‪2‬‬
‫‪7‬‬
‫آل عمران ‪182‬‬
‫‪8‬‬
‫ىود ‪46‬‬
‫‪9‬‬
‫الحج ‪78‬‬
‫‪10‬وسائل الشيعة ج ‪ 1‬باب ‪ 9‬ص ‪ 163‬روايو ‪414‬‬
‫‪11‬وسائل الشيعة ج ‪ 15‬باب ‪ 1‬ص ‪ 14‬روايو ‪19912‬‬
‫‪12‬وسائل الشيعة ج ‪ 16‬باب ‪ 86‬ص ‪ 75‬روايو ‪21121‬‬
‫‪13‬وسائل الشيعة ج ‪ 17‬باب ‪ 28‬ص ‪ 76‬روايو ‪22125‬‬
‫‪154‬‬
‫‪ َٛ-12‬حُوؼ‪٤‬ظخٕ ٓخُزظخٕ أّ ٓؼي‪ُٝ‬ظخٕ ؟ ُٔخًح؟{ أكـ‪ ٍ٤‬و‪ ٖ٣‬هللا‬
‫‪3‬‬
‫‪٣‬رـ‪ {2} ٕٞ‬هَ أكـ‪ ٍ٤‬هللا ضأٍٓ‪ ٢ٗٝ‬أػر ُى أ‪ٜ٣‬ح جُؿح‪} ِٕٞٛ‬‬
‫‪-1‬أًًَ ح‪٧‬هٔخّ ح‪ٍ٧‬رؼش ُِوؼ‪َّ٤‬ش حُلِٔ‪٤‬ش‪.‬‬
‫‪ٓ-2‬خ ‪ ٞٛ‬ح‪ٓ٧‬خّ ك‪ٌٛ ٢‬ح حُظؤ‪ْ٤‬؟‬
‫‪-3‬ػَِّف حُوؼ‪َّ٤‬ش حُشوظ‪َّ٤‬ش ‪.‬‬
‫ُْ ٓٔ‪٤‬ض حُشوظ‪٤‬ش ر‪ٌٜ‬ح ح‪ ْٓ٩‬؟‬
‫‪-5‬أًًَ ػ‪٬‬ػش أٓؼِش ُِوؼ‪َّ٤‬ش حُشوظ‪َّ٤‬ش‪.‬‬
‫‪ٓ-6‬خ ‪ ٢ٛ‬حُوؼ‪َّ٤‬ش حُطز‪٤‬ؼ‪٤‬ش ؟ أًًَ ٓؼ‪ٌُُ ً٬‬ي‪.‬‬
‫‪٘ٛ-7‬خى ٓ٘ظخٍحص ‪ ٌٖٔ٣‬إٔ ٗ٘ظَ ٖٓ ه‪ُٜٔ٬‬خ حٌُِِّ‪ ، ٢‬حًًَ‪ٔٛ‬خ‪.‬‬
‫‪ٓ-8‬خ ‪ ٢ٛ‬حُوؼ‪َّ٤‬ش حُٔ‪ِٜٔ‬ش ‪٤ِّٔ ٓ ُْٝ‬ض ر‪ٌٜ‬ح ح‪ْٓ٩‬؟‬
‫‪-9‬أًًَ ػ‪٬‬ػش أٓؼِش ُِوؼ‪َّ٤‬ش حُٔ‪ِٜٔ‬ش‪.‬‬
‫‪ٓ-11‬خ ‪ ٢ٛ‬حُوؼ‪َّ٤‬ش حُٔلظ‪ٍٞ‬س ؟ ‪ َْ ُِٝ‬حؽِن ػِ‪ٜ٤‬خ ‪ٌٛ‬ح ح‪ ْٓ٩‬؟‬
‫‪-11‬حًًَ ػ‪٬‬ػش حٓؼِش ُِوؼ‪َّ٤‬ش حُٔلظ‪ٍٞ‬س ‪.‬‬
‫‪ ُْ-12‬طخٍص حُٔلظ‪ٍٞ‬حص حٍرغ؟‬
‫‪-13‬ػَِّف ً‪ ٖٓ ً٬‬حُٔلظ‪ٍٞ‬حص ح‪ٍ٧‬رؼش ٓغ ًًَ أٓؼِش‬
‫‪ٓ-14‬خ ‪ ٢ٛ‬حَُٓ‪ ُٞ‬حُظ‪ ٢‬طش‪ َ٤‬اُ‪ ٠‬حُٔلظ‪ٍٞ‬حص ح‪ٍ٧‬رؼش؟‬
‫‪ُِ َٛ-15‬شوظ‪٤‬ش ‪ٝ‬حُطز‪٤‬ؼ‪٤‬ش ‪ٝ‬حُٔ‪ِٜٔ‬ش اػظزخٍ ك‪ ٢‬حُٔ٘طن ؟ ُٔخًح‬
‫؟‬
‫أؾد ػِ‪ ٠‬جألْثِس جُطحُ‪٤‬س ‪:‬‬
‫‪ٓ-1‬خ ‪ٞٓ ٢ٛ‬حى حُوؼخ‪٣‬خ ؟ حًًَ‪ٛ‬خ‪.‬‬
‫‪-2‬ك‪ ٢‬أ‪ ١‬رخد ‪٣‬ظل َّيع حُل‪ٓ٬‬لش ك‪ٞٓ ٍٞ‬حى حُوؼخ‪٣‬خ ؟‬
‫_________________________‬
‫‪1‬وسائل الشيعة ج ‪ 17‬باب ‪ 86‬ص ‪ 279‬روايو ‪22519‬‬
‫‪2‬‬
‫آل عمران ‪83‬‬
‫‪3‬‬
‫زمر ‪64‬‬
‫‪ُٔ-3‬خًح ‪ ٫‬طلظخؽ ٓ‪ٞ‬حى حُوؼخ‪٣‬خ اُ‪ ٠‬حُظؼَ‪٣‬ق ؟‬
‫‪٘ٛ‬خى طزخ‪ً ٖ٣‬حط‪ ٢‬ر‪ ٖ٤‬حُٔل‪ ّٜٞ‬حُزٔ‪٤‬ؾ ‪ٓٝ‬خثَ حُٔلخ‪ ْ٤ٛ‬؟ ُٔخًح ؟‬
‫‪ُِ ٌٖٔ٣ َٛ-5‬ؼ٘خطَ حٌُ‪٤٘ٛ‬ش حُزٔ‪٤‬طش إٔ طؼَع حٌُ‪ٓ ٖٛ‬غ‬
‫ار‪ٜ‬خّ ‪ٝ‬اؿٔخٍ ؟ ُٔخًح؟‬
‫‪-6‬اشَف ً‪ ٖٓ ً٬‬حُٔ‪ٞ‬حى حُؼ‪٬‬ػش ٓغ ًًَ أٓؼِش ُ‪ٜ‬خ ؟‬
‫‪ٓ-7‬خ ‪ ٞٛ‬حُٔوظ‪ٞ‬ى ٖٓ ػَ‪ٍٝ‬س ح‪٣٩‬ـخد ‪ٝ‬ػَ‪ٍٝ‬س حُِٔذ ؟‬
‫‪ٓ-8‬خ ‪ ٞٛ‬حُّ‪٬‬اهظؼخء ؟‬
‫‪ َٛ-9‬ح‪ٌٓ٩‬خٕ ٓؼ٘‪ٝ ٠‬ؿ‪ٞ‬ى‪ ١‬أّ ٓؼ٘‪ ٠‬ػيٓ‪ُٔ ، ٢‬خًح ؟‬
‫‪ٓ-11‬خ ‪ ٞٛ‬ح‪ٌٓ٩‬خٕ حُؼخّ ؟‬
‫‪ ٢ِّٔ ٓ ُْ-11‬ح‪ٌٓ٩‬خٕ حُؼخّ ر‪ٌٜ‬ح ح‪ُٔٝ ْٓ٩‬خًح ‪٣‬وخٍ ُ‪ ٚ‬ػخ ِّٓ‪ ٢‬؟‬
‫‪ٓ-12‬خ ‪ ٞٛ‬حُلَم ر‪ ٖ٤‬ح‪ٌٓ٩‬خٕ حُؼخّ ‪ٝ‬ح‪ٌٓ٩‬خٕ حُوخص ؟‬
‫‪ٓ-13‬خ ‪ٍٞٓ ٞٛ‬ى آظويحّ ح‪ٌٓ٩‬خٕ حُؼخّ ؟‬
‫‪ٓ-14‬خ ‪ ٢ٛ‬ؿ‪ٜ‬ش حُوؼ‪َّ٤‬ش ؟ ‪ٓٝ‬خ ‪ ٞٛ‬حُلَم ر‪ٜ٘٤‬خ ‪ٝ‬ر‪ٓ ٖ٤‬خىس حُوؼ‪َّ٤‬ش‬
‫؟‬
‫‪ ٖٓ َٛ-15‬حُؼَ‪ ١ٍٝ‬إٔ طًٌَُ ؿ‪ٜ‬ش حُوؼ‪َّ٤‬ش ؟‬
‫‪ ٖٓ َٛ-16‬حُؼَ‪ ١ٍٝ‬إٔ ططخرن حُـ‪ٜ‬شُ حُٔخىس ؟ ُٔخًح ؟‬
‫أؾد ػِ‪ ٠‬جألْثِس جُطحُ‪٤‬س‪:‬‬
‫‪ٓ ٞٛ ٖٓ-1‬زظٌَ طؤ‪ ْ٤‬حُلَٔ اُ‪ ٠‬أ‪ٝ ٍٝ‬شخثغ؟‬
‫‪-2‬أًًَ ح‪٧‬رلخع حَُٔطزطش ر‪ٌٜ‬ح حُظؤ‪ْ٤‬؟‬
‫‪ ٢ِّٔ ٓ ُْ-3‬حُلَٔ ح‪ٝ ٢ُٝ٧‬حُلَٔ حُشخثغ ر‪ ٖ٣ٌٜ‬ح‪ٖ٤ٔٓ٩‬؟‬
‫‪ٓ-4‬خ ‪ ٞٛ‬حُلَم ر‪ ٖ٤‬حُلِٔ‪ ٖ٤‬؟ حشَف رخُظلظ‪ٓ َ٤‬غ ًًَ حٓؼِش‪.‬‬
‫‪٣-5‬شظَؽ ك‪ ٢‬حُلَٔ ح‪٩‬طلخى ‪ٝ‬ح‪٩‬هظ‪٬‬ف ‪ ،‬حشَف ًُي ‪ٝ‬حًًَ‬
‫حُٔزذ ؟‬
‫‪ٓ-6‬خًح ٗؼ٘‪ ٢‬رخ‪٩‬ؿٔخٍ ‪ٝ‬حُظلظ‪ َ٤‬؟‬
‫‪156‬‬
‫‪٤ً-7‬ق طزٍَ كَٔ حُش‪٢‬ء ػِ‪ٗ ٠‬لٔ‪ ٚ‬ك‪ ٢‬ه‪ ٍٞ‬هللا ػ َِّ ‪ٝ‬ؿَ‬
‫حُٔخرو‪ ٕٞ‬حُٔخرو‪ٕٞ‬؟‬
‫‪ٓ-8‬خًح ‪٣‬ؼ٘‪ ٢‬حُؼ‪ّٓ٬‬ش رظ‪ ْٛٞ‬حُٔـخ‪َ٣‬س ؟حًًَ حٓؼِشً ٌُُي ‪.‬‬
‫‪٣ ٫ ُْ-9‬ظق ه‪ُ٘ٞ‬خ حٌُظخد ًظخد ‪ ٝ‬حُـيحٍ ؿيح ٌٍ ؟‬
‫‪-11‬حًًَ ٗطخم ً ٍَّ ٖٓ حُلِٔ‪ ٖ٤‬؟‬
‫‪ٓ-11‬خ ‪ ٢ٛ‬شز‪ٜ‬ش حُٔؼي‪ ّٝ‬حُٔطِن ‪٤ًٝ‬ق ‪ٌ٘ٔ٣‬ي كِّ‪ٜ‬خ حشَف‬
‫رخُظلظ‪َ٤‬؟‬
‫‪ٓ-12‬خ ‪ ٢ٛ‬شز‪ٜ‬ش حُٔـ‪ ٍٜٞ‬حُٔطِن ‪ٓٝ‬خ ‪ ٞٛ‬كُِّ‪ٜ‬خ ؟‬
‫‪-13‬ر‪ ٖ٤‬حُلَم ر‪ ٖ٤‬حُشز‪ٜ‬ظ‪ٖ٤‬؟‬
‫‪٘ٛ َٛ-14‬خى ط٘خهغ ر‪ ٖ٤‬ه‪ُٞ‬ي حُـِث‪ ٢‬ؿِث‪ ٝ ٢‬حُـِث‪ْ٤ُ ٢‬‬
‫رـِث ٍّ‪ ٢‬؟ ُٔخًح ؟ حشَف‪.‬‬
‫‪ٓ-15‬خًح ‪٣‬ؼ٘‪ ٢‬حُٔلون حُٔزِ‪ٝ‬حٍ‪ٍ ١‬ػ‪ٞ‬حٕ هللا طؼخُ‪ ٠‬ػِ‪ ٚ٤‬رو‪ُٚٞ‬‬
‫ن"‬ ‫ٖحتغ ٓ ّٔح َنَِ ْ‬
‫ٍ‬ ‫" كٔح ذكَٔ جأل‪ُ ٣ٍٖ ٢ُٝ‬ي قن ك‪ ٜٞ‬ذكٔ ٍَ‬
‫حشَف ًُي‪.‬‬
‫أؾد ػِ‪ ٠‬جألْثِس جُطحُ‪٤‬س‪:‬‬
‫‪-1‬ػَِّف حُوؼ‪َّ٤‬ش حُشَؽ‪٤‬ش ‪.‬‬
‫‪٤ً-2‬ق طٌ َّ‪ٗٞ‬ض حُشَؽ‪َّ٤‬ش ؟‬
‫‪-3‬ػَِّف ً‪ ٖٓ ً٬‬حُٔظَّظِش ‪ٝ‬حُٔ٘لظِش ‪.‬‬
‫‪-4‬ػَِّف ً‪ ٖٓ ً٬‬حُشَؽ‪َّ٤‬ش حُٔ‪ٞ‬ؿزش ‪ٝ‬حُٔخُزش ‪.‬‬
‫‪ٓ-5‬خ ‪ ٢ٛ‬أؿِحء حُشَؽ‪َّ٤‬ش ؟ اشَف ٓٔظؼ‪٘٤‬خ ً رٔؼخٍ ‪.‬‬
‫‪٤ِّٔ ٓ َْ ُِ-6‬ض حُٔ٘لظِش شَؽ‪َّ٤‬ش اشَف رخُظلظ‪ٔٓ َ٤‬ظؼ‪٘٤‬خ ً رٔؼخٍ ؟‬
‫‪ ْْ ُ َْ ُِ-7‬طٌٖ حُطز‪٤‬ؼ‪َّ٤‬ش ٖٓ أهٔخّ حُشَؽ‪َّ٤‬ش ؟‬
‫‪-8‬ػَِّف ً‪ ٖٓ ً٬‬حُٔظظِش حُشوظ‪َّ٤‬ش ‪ٝ‬حُٔ‪ِٜٔ‬ش ‪ٝ‬حُٔلظ‪ٍٞ‬س ‪،‬‬
‫ٓٔظؼ‪٘٤‬خ ً رؤٓؼِش ٖٓ ٗلٔي ؟‬
‫‪-11‬حًًَ ٓ‪ ٍٞ‬حُوؼ‪َّ٤‬ش حُشَؽ‪َّ٤‬ش ‪.‬‬
‫‪-11‬ػَِّف حُشَؽ‪َّ٤‬ش حُِِ‪َّ٤ٓٝ‬ش ػ َّْ حًًَ حٗ‪ٞ‬حػ‪ٜ‬خ ٓٔظويٓخ ً ح‪ٓ٧‬ؼِش‬
‫؟‬
‫‪-12‬ػَِّف حُشَؽ‪َّ٤‬ش ح‪٩‬طِّلخه‪َّ٤‬ش ‪ٝ .‬حًًَ أ‪َّ٤ٔٛ‬ش ‪ٌٛ‬ح حُظؤ‪. ْ٤‬‬
‫أؾد ػِ‪ ٠‬جألْثِس جُطحُ‪٤‬س ‪:‬‬
‫‪ٓ-1‬خ ‪ ٢ٛ‬حُـ‪ٜ‬شحُظ‪ ٖٓ ٢‬ه‪ُٜ٬‬خ هٔٔ٘خ حُشَؽ‪َّ٤‬ش حُٔ٘لظِش اُ‪٠‬‬
‫ػ٘خى‪٣‬ش ‪ ٝ‬اطلخه‪٤‬ش ؟‬
‫‪ٓ-2‬خ ‪ ٢ٛ‬حُؼ٘خى‪٣‬ش؟ أًًَ ٓؼخ‪ٌُُ ً٫‬ي ‪.‬‬
‫‪ٓ-3‬خ ‪ ٢ٛ‬ح‪٩‬طلخه‪٤‬ش ؟ أًًَ ٓؼخ‪ٌُُ ً٫‬ي ‪.‬‬
‫أؾد ػِ‪ٓ ٠‬ح ‪:٢ِ٣‬‬
‫‪ٓ-1‬خ ‪ ٞٛ‬حُٔ‪ِ٤‬حٕ ك‪ٌٛ ٢‬ح حُظؤ‪ ْ٤‬؟‬
‫‪-2‬ػَِّف حُلو‪٤‬و‪٤‬ش ‪ٓ ،‬غ ًًَ ٓؼخٍ ؟‬
‫‪-3‬ػَِّف ٓخٗؼش ؿٔغ ‪ٓ ،‬غ ًًَ ٓؼخٍ ؟ ‪-4‬ػَِّف ٓخٗؼش هِ‪ٓ ، ٞ‬غ‬
‫ًًَ ٓؼخٍ ؟‬
‫ٓظ‪ ٠‬طٔظويّ حُوؼ‪َّ٤‬ش حُلو‪٤‬و‪َّ٤‬ش ؟ ‪ٓ-6‬خ ‪ٍٞٓ ٞٛ‬ى آظؼٔخٍ ٓخٗؼش‬
‫ؿٔغ ‪ٓٝ‬خٗؼش هِ ّ‪ٞ‬‬
‫‪-7‬اشَف ح‪٧‬هٔخّ حُؼ‪٬‬ػش ك‪ ٢‬هظ‪ٞ‬ص حُوؼ‪َّ٤‬ش حُٔخُزش ؟‬
‫‪ُٔ-8‬خًح ‪ ٌٕٞ٣‬اؽ‪٬‬م حُلو‪٤‬و‪٤‬ش ‪ٓ ٝ‬خٗؼش ؿٔغ ‪ٓ ٝ‬خٗؼش هِ ّ‪ ٞ‬ػِ‪٠‬‬
‫حُٔخُزش اؽ‪٬‬هخ ً ٓـخُ‪٣‬خ ً ؟‬

‫‪158‬‬
‫أحكام القضايا‬
‫أو‬
‫النسب بينها‬

‫أحكبو انقضبٌب وانُِّ َضت ثٍُهب‬


‫انتُبقض‬

‫ٗلٖ هي ر‪َّ٘٤‬خ ٓخروخ ً رؤٕ حُٔ٘طن ‪٣‬ظليع ػٖ ً‪٤‬ل‪٤‬ش حُظلٌ‪ َ٤‬حُظل‪٤‬ق‬


‫ٓ‪ٞ‬حء ك‪ٓ ٢‬ـخٍ حُظظ‪ٍٞ‬حص أ‪ ٝ‬ك‪ٓ ٢‬ـخٍ حُظظي‪٣‬وخص ‪ٝ ،‬حُٔ‪ْٜ‬‬
‫‪ ٞٛ‬إٔ ٗؼَف ً‪٤‬ل‪٤‬ش اػزخص طلش هؼ‪٤‬ش ٖٓ حُوؼخ‪٣‬خ أ‪ ٝ‬اػزخص‬
‫رط‪ٜٗ٬‬خ ‪ ،‬ك‪ٜ٘‬خى هؼخ‪٣‬خ ‪ًٌَٛ٣‬خ حُ٘خّ ك‪ ٢‬كي‪٣‬ؼ‪ٌ٘٘ٔ٣٫ ْٜ‬خ اػزخط‪ٜ‬خ‬
‫أ‪ُّ ٍ ٝ‬ى‪ٛ‬خ ٓزخشَسً ك‪٘ٛ َٜ‬خى ؽَم ط‪ٞ‬طِِّ٘خ اُ‪ ٠‬طلَّظ‪ٜ‬خ أ‪ٓ ٝ‬ؤ‪ٜ‬خ‬
‫؟‬
‫‪٘ٛ‬حى أِْ‪ٞ‬ذحٕ يًٍ‪ٔٛ‬ح جُٔ٘طو‪ًُٜ ّٕٞ٤‬ج جُـٍ‪: ٜ‬‬
‫جألِْ‪ٞ‬خ جأل‪ ٞٛ : ٍٝ‬إٔ ٗٔظيٍ ػِ‪ ٠‬طلش حُوؼ‪٤‬ش أ‪ ٝ‬رط‪ٜٗ٬‬خ‬
‫ر٘ل ٍ‪ٓ ٞ‬زخشَ ‪ًُٝ‬ي اػظٔخىحً ػِ‪ ٠‬حُزَ‪ٛ‬خٕ ‪ٝ‬حُلـَّش ‪ٞٓٝ ،‬ف‬
‫ٗظليع ػٖ ًُي ك‪ ٢‬حُيٍ‪ ّٝ‬ح‪٥‬ط‪٤‬ش اٗشخء هللا طؼخُ‪. ٠‬‬
‫جألِْ‪ٞ‬خ جُػحٗ‪ ٞٛ : ٢‬إٔ ٗٔظيٍ ػِ‪ًُ ٠‬ي ٖٓ ه‪ ٍ٬‬هؼ‪٤‬ش‬
‫أهَ‪ُٜ ٟ‬خ ٗ‪ٞ‬ع ػ‪٬‬هش ‪ٝ‬اٍطزخؽ ‪ٔٗٝ‬زش رخُوؼ‪٤‬ش حُظ‪ٗ ٢‬لٖ رظيى‬
‫اػزخص طلظ‪ٜ‬خ أ‪ُٓ ٝ‬ؤ‪ٜ‬خ ‪ٌٛٝ ،‬ح حُ٘ٔؾ ٖٓ ح‪ٓ٩‬ظي‪٠ٔٔ٣ ٍ٫‬‬
‫ح‪ٓ٩‬ظي‪ ٍ٫‬ؿ‪ َ٤‬حُٔزخشَ ‪ ،‬ك‪٤‬غ إٔ ح‪ٔٗ٩‬خٕ ‪ ًٌَ٣‬هؼ‪٤‬ش أهَ‪ٟ‬‬
‫ُ‪ٜ‬خ ِٓٔخّ رظِي حُوؼ‪٤‬ش ‪ ٖٓٝ‬ػَْ ‪٣‬لخ‪ ٍٝ‬إٔ ‪ُ٣‬ؼزض طلش ‪ُٓٝ‬وْ‬
‫حُوؼ‪٤‬ش حُؼخٗ‪٤‬ش ك‪ٔ٤‬ظ٘ظؾ رخ‪٧‬ه‪ َ٤‬طلشَ أ‪ٓ ٝ‬وْ حُوؼ‪٤‬ش ح‪. ٠ُٝ٧‬‬
‫‪ٝ‬روظ‪ٞ‬ص ‪ٌٛ‬ح ح‪ِٞٓ٧‬د ًًَ حُٔ٘طو‪ ٕٞ٤‬ؽَهخ ً ٓظؼيىس ‪.‬‬
‫جُط٘حه‪. ٝ‬‬
‫جُؼٌّ جُٔٓط ِ‪. ١ٞ‬‬
‫ػٌّ جُ٘و‪. ٝ٤‬‬
‫‪ٟ‬حو ‪ٝ‬جُىن‪ ٍٞ‬ضكص جُط‪ٟ‬حو ‪.‬‬‫جُطىجنَ ‪ٝ‬جُط ّ‬
‫ًَ ‪ ٌٙٛ‬حُطَم طلظخؽ اُ‪ ٠‬رلغ ‪ ٝ‬طز‪ٔ٣ ٫ ٖ٤٤‬ؼ٘خ إٔ ًٌَٗ‪ٛ‬خ‬
‫رخُظلظ‪ َ٤‬ك‪ ٌٙٛ ٢‬حَُٔكِش‪ .‬كٌ٘ظل‪ ٢‬ك‪ ٌٙٛ ٢‬حُيٍّ رًٌَ أ‪ ْٛ‬طِي‬
‫حُطَم ‪ٝ‬ح‪ً٧‬ؼَ كخثيسً ُ‪ٔٗ٪‬خٕ ‪ ٞٛٝ‬حُظ٘خهغ ‪٣ ٫ ٞٛٝ .‬ل‪٤‬يٗخ ك‪٢‬‬
‫‪ٌٛ‬ح حُٔـخٍ كلٔذ رَ ُ‪ ٚ‬ى‪ٍ ٍٝ‬ث‪ٝ ٢ٔ٤‬أ‪َّ٤ٔٛ‬ش رخُـش ك‪ ٢‬ك‪ْٜ‬‬
‫حٌُؼ‪ ٖٓ َ٤‬ح‪٧‬ر‪ٞ‬حد حُؼِٔ‪٤‬ش ٓ‪ٞ‬حء حُلو‪ ٚ‬أ‪ ٝ‬ح‪٧‬ط‪ ٍٞ‬أ‪ ٝ‬حُظلٔ‪ َ٤‬أ‪ٝ‬‬

‫‪161‬‬
‫ػِْ حٌُ‪ ّ٬‬أ‪ ٝ‬حُلِٔلش ‪ ،‬كخُزلغ ػٖ حُظ٘خهغ ُ‪ ٚ‬أ‪٤ٔٛ‬ش ٓٔ‪ِ٤‬س ك‪٢‬‬
‫‪ٌٛ‬ح حُٔـخٍ ‪.‬‬
‫قٌْ جُٔط٘حه‪: ٖ٤ٟ‬‬
‫كٌْ حُٔظ٘خهؼ‪ ٞٛ ٖ٤‬أٗ‪ : ٚ‬إ طيم أكي‪ٔٛ‬خ ‪ًٌ ٚ٘ٓ ِِّ٣‬د‬
‫ح‪٥‬هَ ‪ٝ ،‬إ ًٌد أكي‪ٔٛ‬خ ‪ ٚ٘ٓ ِِّ٣‬طيم ح‪٥‬هَ ‪ٝ ،‬رؼزخٍ ٍس‬
‫أهَ‪ ٟ‬إٔ حؿظٔخع حُوؼ‪٤‬ظ‪ ٖ٤‬حُٔظ٘خهؼظ‪ٓ ٖ٤‬لخٍ ‪ٝ‬اٍطلخػ‪ٜٔ‬خ‬
‫أ‪٣‬ؼخ ً ٓلخٍ ‪.‬‬
‫‪ٝ‬ػِ‪ٌ٘٘ٔ٣ ٚ٤‬خ إٔ ٗٔظـَ كٌْ حُظ٘خهغ ‪٧‬ؿَ اػزخص هؼ‪ٍ َّ٤‬ش أ‪ٗ ٝ‬ل‪ٜ٤‬خ‬
‫‪ ،‬كِ‪ ٞ‬أٍىٗخ اػزخص طلش هؼ‪٤‬ش ٓخ كزي‪ ً٫‬ػٖ ح‪ٓ٩‬ظي‪ ٍ٫‬ػِ‪٠‬‬
‫طلظ‪ٜ‬خ رظ‪ٍٞ‬س ٓزخشَس ٗؼزض رط‪ٗ ٕ٬‬و‪٤‬ؼ‪ٜ‬خ حُٔٔظِِّ ٓ٘‪ٚ‬‬
‫اػزخص طلش حُوؼ‪٤‬ش ح‪ُٞٝ ٠ُٝ٧‬أٍىٗخ اػزخص رط‪ ٕ٬‬هؼ‪َّ٤‬ش ٓخ‬
‫كزي‪ ً٫‬ػٖ ح‪ٓ٩‬ظي‪ ٍ٫‬ػِ‪ ٠‬رط‪ٜٗ٬‬خ رظ‪ٍٞ‬س ٓزخشَس ٗؼزض طلشَ‬
‫ٗو‪٤‬ؼ‪ٜ‬خ حُٔٔظِِّ ٓ٘‪ ٚ‬اػزخص رط‪ ٕ٬‬حُوؼ‪٤‬ش ح‪. ٠ُٝ٧‬‬
‫‪ ٖٓٝ‬حُ‪ٞ‬حػق أٗ٘خ ‪ِٗ ٫‬ظـؤ ُٔؼَ ‪ٌٛ‬ح ح‪ِٞٓ٧‬د ا‪ ّ٫‬ػ٘يٓخ ًخٕ ‪ٞٛ‬‬
‫ح‪.َٜٓ٧‬‬
‫ٓؼ‪ : ً٬‬اًح أٍىٗخ إٔ ُٗؼزض رؤٕ حَُُّ ‪ٝ‬ف ٓ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى ‪ٗ ُٖٝ‬ظٌٖٔ ٖٓ اػزخص‬
‫‪ ٌٙٛ‬حُوؼ‪٤‬ش رظ‪ٍٞ‬س ٓزخشَس ٗظ‪ َٓٞ‬روؼ‪٤‬ش أهَ‪ٌٙٛٝ ، ٟ‬‬
‫حُوؼ‪٤‬ش ‪ ٢ٛ‬إٔ حَُّ‪ٝ‬ف ُ‪ ْ٤‬رٔ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى ك٘ؼزض ًٌر‪ٜ‬خ ‪ ٖٓٝ‬ه‪ُٚ٬‬‬
‫‪٣‬ؼزض ُ٘خ طيم ح‪٧‬طَ ‪ ٕ٧ ،‬حُ٘و‪٤‬ؼ‪٣ ٫ ٖ٤‬ـظٔؼخٕ ‪َ٣ ٫ٝ‬طلؼخٕ‬
‫‪.‬‬
‫ضؼٍ‪٣‬ق جُط٘حه‪:ٝ‬‬
‫ػ ّْ ّ‬
‫إ حُظ٘خهغ هي ُػَِّف رؼزخٍ ٍس ؿخٓؼش ك‪ ٢‬حُظؼَ‪٣‬ق حُظخُ‪: ٞٛٝ ٢‬‬
‫ئنطالفٌ ك‪ ٢‬جُو‪٤ٟ‬ط‪٣ ٖ٤‬وط‪ ٢ٟ‬إٔ ضٌ‪ ٕٞ‬ئقىج‪ٔٛ‬ح ‪ٚ‬حوهس‬
‫‪ٝ‬جألنٍ‪ً ٟ‬حيذس ‪ٌٛٝ .‬ح حُظؼَ‪٣‬ق رطز‪٤‬ؼظ‪ٞٓ ٚ‬ف ‪٣‬ؼ‪ٓ َ٤‬ئح‪ٞٛٝ ً٫‬‬
‫‪:‬‬
‫ٓح ‪ ٢ٛ‬جٍُٗجت‪ ١‬جُط‪ ٢‬الذ ّى إٔ ضط‪ٞ‬كٍ ك‪ ٢‬جُو‪٤ٟ‬ط‪ ٖ٤‬جُٔط٘حه‪ٟ‬ط‪ٖ٤‬‬
‫؟‬
‫أٓ‪ ٍٞ‬ػ‪٬‬ػش‬
‫ٍ‬ ‫‪٘ٛ ٖٓٝ‬خ هخٍ حُٔ٘طو‪ ّٕٞ٤‬رؤٗ‪٫ ٚ‬ر ّي ٖٓ اهظ‪٬‬ك‪ٜٔ‬خ ك‪٢‬‬
‫أٓ‪ ٍٞ‬ػٔخٗ‪٤‬ش ‪ٓ ٢ٛ ٌٙٛٝ‬خ طٔٔ‪٠‬‬ ‫ٍ‬ ‫‪ ٝ،‬اطلخى حُوؼ‪٤‬ظ‪ ٖ٤‬ك‪٢‬‬
‫رخُ‪ٞ‬كيحص حُؼّٔخٕ ‪ٓٝ ،‬ؼَكظ‪ٜ‬خ ‪ ٢ٛ‬ح‪ٓ٧‬خّ ُٔؼَكش حُوؼ‪٤‬ظ‪ٖ٤‬‬
‫حُٔظ٘خهؼظ‪: ٢ٛ ٝ ، ٖ٤‬‬
‫جُٔ‪ٞٞٞ‬ع ‪٫ :‬ر ّي إٔ ‪ ٌٕٞ٣‬ر‪ٜٔ٘٤‬خ اطلخى ٖٓ ٗخك‪٤‬ش حُٔ‪ٞ‬ػ‪ٞ‬ع كِ‪ٞ‬‬
‫اهظِلخ ٖٓ ‪ ٌٙٛ‬حُ٘خك‪٤‬ش كخُوؼ‪٤‬ظخٕ ُ‪ٔ٤‬ظخ رٔظ٘خهؼظ‪ ، ٖ٤‬كحُؼِْ ٗحكغ‬
‫‪٘٣‬خهغ جُؼِْ ُ‪ ّ٤‬ذ٘حكغ ? أٓخ ُ‪ ٞ‬هِ٘خ ‪ :‬جُؼِْ ٗحكغ ‪ٝ‬جُؿ‪ّ٤ُ َٜ‬‬
‫ذ٘حكغ كِ‪ٔ٤‬خ رٔظ٘خهؼ‪ًٌُٝ ، ٖ٤‬ي ‪ ٫‬ط٘خهغ ر‪ ٖ٤‬حُوؼ‪٤‬ظ‪: ٖ٤‬‬
‫جإلٗٓحٕ ‪ٞ‬حقي ‪ٝ‬جُل ٍَِ ؿ‪ٞ ٍ٤‬حقي ك‪٤‬غ ‪ ٫‬اطلخى ك‪٢‬‬
‫ٓ‪ٞ‬ػ‪ٞ‬ػ‪ٜٔ‬خ ‪.‬‬
‫‪-2‬جُٔكٔ‪ : ٍٞ‬كِ‪ ٞ‬اهظِلخ ك‪ ٢‬حُٔلٔ‪ ٍٞ‬ك‪ ٬‬ط٘خهغ ر‪ٜٔ٘٤‬خ ‪ ،‬كِ‪ٞ‬‬
‫هِ٘خ ‪ :‬جُؼِْ ٗحكغ ‪ٝ‬جُؼِْ ُ‪ ّ٤‬ذ‪ٟ‬حٌ ‪ ،‬أ‪ : ٝ‬جإلٗٓحٕ ‪ٞ‬حقي‬
‫‪ٝ‬جإلٗٓحٕ ال ‪ ٢ٗٔ٣‬ػِ‪ ٠‬أٌذؼس أٌؾَ ? ك‪٤‬غ ‪ ٫‬اطلخى ك‪٢‬‬
‫حُٔلٔ‪. ٍٞ‬‬
‫‪-3‬جٍُٗ‪ : ٠‬كِ‪ ٞ‬هِ٘خ ‪ :‬جُطحُد ٗحؾف آنٍ حُٔ٘ش ‪ٝ‬جُطحُد ؿ‪ٍ٤‬‬
‫ٗحؾف آنٍ جُٓ٘س ‪ًٝ‬خٕ ٗظَٗخ اُ‪ ٠‬حُشَؽ‪ٔٛٝ ٖ٤‬خ حُطخُذ ٗخؿق‬
‫آهَ حُٔ٘ش ئٕ ئؾط‪ٜ‬ى ‪ٝ‬حُطخُذ ؿ‪ٗ َ٤‬خؿق آهَ حُٔ٘ش ئٕ ُْ ‪٣‬ؿط‪ٜ‬ى‬
‫ك‪ ٬‬ط٘خهغ ر‪ٜٔ٘٤‬خ ‪ ،‬أ‪ ٝ‬اًح هِ٘خ ‪ٚ :‬الز ج‪٣٥‬حش ‪ٝ‬جؾرس ‪ٚٝ‬الز‬

‫‪162‬‬
‫ج‪٣٥‬حش ُ‪ٓ٤‬ص ذ‪ٞ‬جؾرس ‪ٗٝ‬ظَٗخ اُ‪ ٠‬حُشَؽ‪ٔٛٝ ٖ٤‬خ ك‪ ٢‬ح‪ ٠ُٝ٧‬إ‬
‫طلون حٌُٔ‪ٞ‬ف ‪ٝ‬ك‪ ٢‬حُؼخٗ‪٤‬ش إ ُْ ‪٣‬ظلون حٌُٔ‪ٞ‬ف ‪.‬‬
‫‪-4‬جُُٓحٕ ‪ :‬كِ‪ ٞ‬هِ٘خ ‪ :‬جُّٗٔ ٍٓٗهس أ‪ ١‬ك‪ ٢‬حُ٘‪ٜ‬خٍ ‪ٝ‬جُّٗٔ‬
‫ُ‪ٓ٤‬ص ذٍٔٗهس أ‪ ١‬ك‪ ٢‬حُِ‪ َ٤‬ك‪ ٬‬ط٘خهغ ر‪ٜٔ٘٤‬خ ك‪٤‬غ أٗ‪ٜٔ‬خ ُ‪ٔ٤‬خ‬
‫رٔظلي‪ُٓ ٖ٣‬خٗخ ً ‪ ،‬أ‪ ٝ‬اًح هِ٘خ ‪ :‬ح‪ٔٗ٩‬خٕ ‪٣ ٫‬وخف أ‪ ١‬ك‪ ٢‬حُ٘‪ٜ‬خٍ‬
‫‪ٝ‬ح‪ٔٗ٩‬خٕ ‪٣‬وخف أ‪ ١‬ك‪ ٢‬حُِ‪.َ٤‬‬
‫‪-5‬جٌُٔحٕ ‪٫ :‬ري إٔ ‪ ٌٕٞ٣‬حٌُٔخٕ ‪ٝ‬حكي ‪ ،‬كِ‪ ٞ‬هِ٘خ ‪ :‬جُؿ‪ ٞ‬ذحٌ ٌو أ‪١‬‬
‫جُؿ‪ ّ٤ُ ٞ‬ذرحٌ ٍو أ‪ ١‬ك‪ ٢‬ػِ‪ٓ ٠‬طق ح‪ٍ٧‬ع ك‪٬‬‬ ‫ُّ‬ ‫ػِ‪ ٠‬حُـزَ ‪ٝ‬هِ٘خ‬
‫ط٘خهغ ر‪ٜٔ٘٤‬خ ‪ًٌٝ ،‬ح ُ‪ ٞ‬هِ٘خ ‪ُ َٕٝ :‬طٍ جُٔحء ً‪ ِٞ٤‬ؾٍجّ ‪َٕٝ ٝ‬‬
‫ُطٍ ٓحء ٗ‪ٛ‬ق ً‪ ِٞ٤‬ؾٍجّ ‪ٗٝ‬ظَٗخ ك‪ ٢‬حُوؼ‪٤‬ش ح‪ ٠ُٝ٧‬اُ‪ ٠‬حٌُٔخٕ‬
‫حُوخص ‪ ٞٛٝ‬ػِ‪ ٠‬ح‪ٍ٧‬ع ‪ٝ‬ك‪ ٢‬حُوؼ‪٤‬ش حُؼخٗ‪٤‬ش اُ‪ ٠‬حٌُٔخٕ ح‪٥‬هَ‬
‫‪ ٞٛ ٝ‬ك‪ ٢‬حُّٔٔخء‬
‫‪-6‬جإل‪ٞ‬حكس ‪ :‬كِ‪ ٞ‬هِ٘خ ‪ :‬جألٌذؼس ٗ‪ٛ‬قٌ أ‪ ١‬رخ‪٩‬ػخكش اُ‪ ٠‬حُؼٔخٗ‪٤‬ش‬
‫‪ٝ‬جألٌذؼس ُ‪ٓ٤‬ص ذ٘‪ٛ‬ق أ‪ ١‬رخ‪٩‬ػخكش اُ‪ ٠‬حُؼشَس ك‪ ٬‬ط٘خهغ‬
‫ر‪ٜٔ٘٤‬خ ‪ٝ ،‬أ‪٣‬ؼخ ً ُ‪ ٞ‬هِ٘خ ‪ :‬حُؼِْ ٓظـ‪ٝ ٌَ ٤‬حُؼِْ ُ‪ ْ٤‬رٔظـ‪ٗٝ َ٤‬ظَٗخ‬
‫اُ‪ ٠‬حُوؼ‪٤‬ش ح‪ ٠ُٝ٧‬اُ‪ ٠‬ح‪ٔٗ٩‬خٕ أ‪ ١‬ػِْ ح‪ٔٗ٩‬خٕ ٓظـ‪ٝ َ٤‬ك‪٢‬‬
‫هللا ؿ‪ٓ َ٤‬ظـ‪ َ٤‬كخُٔؼخف اُ‪ْ٤ُ ٚ٤‬‬ ‫هللا أ‪ ١‬ػِْ ّ‬ ‫حُوؼ‪٤‬ش حُؼخٗ‪٤‬ش اُ‪ّ ٠‬‬
‫‪ٞٓ ٞٛ‬ػ‪ٞ‬ػخ ً ‪ٝ‬حكيحً رَ ٓ‪ٞ‬ػ‪ٞ‬ػ‪. ٖ٤‬‬
‫‪-7‬جُ ٌُ َِّ ‪ٝ‬جُؿُء ‪٘٣ :‬زـ‪ ٢‬إٔ ‪ٔٛ٬ً ٌٕٞ٣‬خ ً‪ ً٬‬أ‪ ٝ‬ؿِ ًء ‪ ،‬كِ‪ ٞ‬هِ٘خ‬
‫‪ :‬جٌُ‪٣ٞ‬ص ٓه‪ٛ‬د أ‪ ١‬رؼؼ‪ٝ ٚ‬جٌُ‪٣ٞ‬ص ُ‪ ّ٤‬ذٔه‪ٛ‬د أ‪ًِٚ ١‬‬
‫ك‪٬‬ط٘خهغ ر‪ٜٔ٘٤‬خ ‪ ،‬أ‪ٌٛ ٝ‬ح حُز‪٤‬ض ٓٔخكظ‪ ٚ‬أُق ٓظَ َٓرغ ًٌ َّ‬
‫‪ٌٛٝ‬ح حُز‪٤‬ض ٓٔخكظ‪ ٚ‬هٔٔ‪ٓ ٕٞ‬ظَ َٓرغ ًـِء ك‪ ٬‬ط٘خهغ ر‪ٜٔ٘٤‬خ‬
‫‪.‬‬
‫‪-8‬جُو َّ‪ٞ‬ز ‪ٝ‬جُلِؼَ ‪ :‬ك‪٘٤‬زـ‪ ٢‬إٔ ‪ٌٗٞ٣‬خ آخ رخُو ّ‪ٞ‬س أ‪ ٝ‬رخُلؼَ ‪ ،‬كِ‪ ٞ‬هِ٘خ‬
‫‪ٓ :‬لٔي ٓ‪٤‬ض أ‪ ١‬رخُو ّ‪ٞ‬س ‪ٓٝ‬لٔي ُ‪ ْ٤‬رٔ‪٤‬ض أ‪ ١‬رخُلؼَ ك‪ ٬‬ط٘خهغ‬
‫ر‪ٜٔ٘٤‬خ ‪ٝ ،‬أ‪٣‬ؼخ ً ُ‪ ٞ‬هِ٘خ ً َّ ؽل ٍَ ٓـظ‪ٜ‬ي أ‪ ١‬رخُو ّ‪ٞ‬س ‪ َّ ًٝ‬ؽل ٍَ ؿ‪َ٤‬‬
‫ٓـظ‪ٜ‬ي أ‪ ١‬رخُلؼَ كِ‪ ْ٤‬ر‪ٜٔ٘٤‬خ ط٘خهغ‪.‬‬
‫جُ‪ٞ‬قىز جُطحْؼس‪:‬‬
‫‪ٌٛ‬ح ًِّ‪ ٚ‬رخُ٘ٔزش اُ‪ ٠‬حُ‪ٞ‬كيحص حُؼّٔخٕ ‪٘ٛٝ ،‬خى ‪ٝ‬قىز ضحْؼس‬
‫هللا طؼخُ‪ ٠‬ػِ‪ٝ ٚ٤‬هزِ‪ٜ‬خ‬ ‫ًًَ‪ٛ‬خ ٓ‪ ّ٬‬طيٍح حُش‪َ٤‬حُ‪ٍ ١‬ػ‪ٞ‬حٕ ّ‬
‫جُك َْٔ ? كَُدّ هؼ‪٤‬ظ‪ٓ ٖ٤‬ظليط‪ٖ٤‬‬ ‫ؿٔ‪ ٍٜٞ‬حُٔ٘طو‪ٝ ٢ٛٝ ٖ٤٤‬قىز َ‬
‫ك‪ ٢‬ؿٔ‪٤‬غ حُ‪ٞ‬كيحص حُؼّٔخٕ ‪ٌُٜٔ٘ٝ‬خ ٓوظِلظخٕ ٖٓ ٗخك‪٤‬ش حُلَٔ ‪.‬‬
‫ك‪٘٤‬زـ‪ ٢‬إٔ ‪ ٌٕٞ٣‬حُلَٔ ك‪ ٢‬حُوؼ‪َّ٤‬ظ‪ ٖ٤‬كٔ‪ ً٬‬أ َّ‪٤ُٝ‬خ ً أ‪ ٝ‬شخ‪٣‬ؼخ ً‬
‫‪ ٝ ٢‬حُـِث‪ْ٤ُ ٢‬‬ ‫ط٘خػ‪٤‬خ ً ‪ ،‬ك‪ ٬‬ط٘خهغ ر‪ ٖ٤‬ه‪ُ٘ٞ‬خ حُـِث‪ ٢‬ؿِث ٌ‬
‫رـِث‪ ٢‬ك‪٤‬غ أٗ٘خ ٗؼ٘‪ ٢‬ك‪ ٢‬حُوؼ‪َّ٤‬ش ح‪ ٠ُٝ٧‬رخُلَٔ ح‪ ٝ ٢ُٝ٧‬ك‪٢‬‬
‫حُوؼ‪َّ٤‬ش حُؼخٗ‪٤‬ش رخُلَٔ حُشخ‪٣‬غ ‪ٝ‬هي ٓ ََّ طلظ‪ًُ َ٤‬ي كَحؿغ ‪.‬‬

‫جإلنطالف ‪:‬‬
‫هِ٘خ رؤَّٗ‪٫ ٚ‬ري إٔ ‪ ٌٕٞ٣‬ر‪ ٖ٤‬حُوؼ‪٤‬ظ‪ ٖ٤‬اهظ‪٬‬ف كظ‪ ٠‬طٌ‪ٗٞ‬خ هؼ‪٤‬ظ‪ٖ٤‬‬
‫ٓظ٘خهؼظ‪ٝ ، ٖ٤‬ح‪٩‬هظ‪٬‬ف ‪ ٌٕٞ٣‬ك‪ ٢‬ػ‪٬‬ػش أٓ‪-1: ٍٞ‬جٌُْ ‪-2‬جٌُ‪٤‬ق‬
‫‪-3‬جُؿ‪ٜ‬س ‪.‬‬
‫أٓح جٌُْ ‪ :‬ك‪٤‬ؼ٘‪ ٠‬أَّٗ‪ ٚ‬اًح ًخٕ أك ُي‪ٔٛ‬خ ًِّ‪٤‬خ ً ك‪٘٤‬زـ‪ ٢‬إٔ ‪ ٌٕٞ٣‬ح‪٥‬هَ‬
‫ؿِث‪٤‬خ ً ‪.‬‬
‫أٓح جٌُ‪٤‬ق ‪ :‬ك‪٤‬ؼ٘‪ ٠‬أَّٗ‪ ٚ‬اًح ًخٕ أكي‪ٔٛ‬خ ٓ‪ٞ‬ؿزخ ً ك‪٘٤‬زـ‪ ٢‬إٔ ‪ٌٕٞ٣‬‬
‫ح‪٥‬ه َُ ٓخُزخ ً ‪.‬‬
‫‪164‬‬
‫أ ّٓح جُؿ‪ٜ‬س ‪ :‬ك‪ ٢ٜ‬طَطزؾ روظ‪ٞ‬ص حُوؼخ‪٣‬خ حُٔ‪ٞ‬ؿَّ‪ٜ‬ش حُظ‪ ٢‬أشَٗخ‬
‫حُ‪ٜ٤‬خ ٓخروخ ً ‪ٝ‬طلظ‪ِٜ٤‬خ َُِٔحكَ ح‪٥‬ط‪٤‬ش اٗشخء ّ‬
‫هللا طؼخُ‪.٠‬‬
‫جُ٘ط‪٤‬ؿس ‪:‬‬
‫‪٣‬ظلون حُظ٘خهغ ر‪:ٖ٤‬‬
‫جُق‪:‬جُٔ‪ٞ‬ؾرس جٌُِ‪٤‬س ‪ٝ‬جُٓحُرس جُؿُت‪٤‬س‪.‬‬
‫أٓػِس‪:‬‬
‫ً َُّ ِْٓٓ ٓإٌٖٓ ٗو‪٤‬ؼ‪ٜ‬خ ذؼ‪ ٝ‬جُِْٔٓ ُ‪ ّ٤‬ذٔإٖٓ‪.‬‬
‫ذؼ‪ ٖٓ ٝ‬ػِ‪ٜ٤‬ح ُ‪ ّ٤‬ذلح ٍٕ‬ ‫ُ‬ ‫ً َُّ ٖٓ ػِ‪ٜ٤‬ح كح ٍٕ ٗو‪٤‬ؼ‪ٜ‬خ‬
‫ّ ذٔح ًٓرص ٌ‪٘٤ٛ‬س ٗو‪٤‬ؼ‪ٜ‬خ ذؼ‪ ٝ‬جُ٘ل‪ ِٞ‬ذٔح ًٓرص‬ ‫ً َُّ ٗل ٍ‬
‫ُ‪ٓ٤‬ص ذٍ‪٘٤ٛ‬س‪.‬‬
‫خ‪:‬جُٔ‪ٞ‬ؾرس جُؿُت‪٤‬س ‪ٝ‬جُٓحُرس جٌُِ‪٤‬س‪.‬‬
‫أٓػِس‪:‬‬
‫ذؼ‪ ٝ‬جُ٘حِ أضو‪٤‬حء ٗو‪٤‬ؼ‪ٜ‬خ ال ٖة ٖٓ جُ٘حِ ذأضو‪٤‬حء‬
‫ذؼ‪ ٝ‬جُط‪ ٍ٤‬أْ‪ٞ‬و ٗو‪٤‬ؼ‪ٜ‬خ ال ٖة ٖٓ جُط‪ ٍ٤‬ذأْ‪ٞ‬و‬
‫ذؼ‪ ٝ‬جُؼِ‪ٓ ّٞ‬ل‪٤‬ىزٌ ٗو‪٤‬ؼ‪ٜ‬خ ال ٖة ٖٓ جُؼِ‪ٓ ّٞ‬ل‪٤‬ىز‬
‫‪ٝ‬ػِ‪:ٚ٤‬‬
‫كِ‪ً ٞ‬خٗظخ ٓ‪ٞ‬ؿزظ‪ ٖ٤‬أ‪ٓ ٝ‬خُزظ‪ُ ٖ٤‬ـخُ إٔ طظيهخ ٓؼخ ً ًو‪ُٞ‬ي ‪:‬ذؼ‪ٝ‬‬
‫جُٗحػٍ ئٗٓحٕ ‪ٖ َُّ ً ٝ‬حػٍ ئٗٓحٕ ‪ ٝ‬ح‪٣‬ؼخ ً الٖة ٖٓ جٌُحكٍ‬
‫ذِْٔٓ ‪ ٝ‬ذؼ‪ ٝ‬جٌُحكٍ ُ‪ ّ٤‬ذِْٔٓ‪.‬‬
‫‪ً ُٞٝ‬خٗظخ ًِ‪٤‬ظ‪ُ ٖ٤‬ـخُ إٔ طٌٌرخ ٓؼخ ً ًو‪ُٞ‬ي ‪ ٍٍ ٤٠ َُّ ً :‬أْ‪ٞ‬و ‪ ٝ‬ال‬
‫ٖة ٖٓ جُط‪ ٍ٤‬ذأْ‪ٞ‬و ‪ٝ‬أ‪٣‬ؼخ ً ً َُّ كو‪ ٍٍ ٤‬ؾح‪ ٝ ٌَ ٛ‬ال ٖة ٖٓ جُلو‪ٍ٤‬‬
‫ذؿح‪.ٍَ ٛ‬‬
‫‪ ٌٙٛٝ‬ح‪ٓ٧‬ؼِش طٌل‪ ٢‬ك‪ ٢‬هَم حُوخػيس حُؼخ َّٓش‬
‫انحجَّخ‬
‫و‬
‫هٍئخ تأليفها‬

‫انحجَّخ‬
‫ط٘ؤْ ؽَم ح‪ٓ٫‬ظي‪ ٍ٫‬اُ‪ ٠‬ػ‪٬‬ػش أهٔخّ ‪: ٢ٛ‬‬
‫‪-1‬جُطٔػ‪. َ٤‬‬
‫‪-2‬جالْطوٍجء ‪.‬‬
‫‪166‬‬
‫‪-3‬جُو‪٤‬حِ ‪.‬‬
‫ض‪٤ٞٞ‬ف ‪:‬‬
‫جُطٔػ‪ًُٝ :َ٤‬ي ك‪ٔ٤‬خ ًخٕ حٌُ‪٘٣ ٖٛ‬ظوَ ٖٓ ؿِث‪ ٢‬اُ‪ ٠‬ؿِث‪ ٢‬آهَ‬
‫ح‪ٓ ٖٓ ٝ‬ظزخ‪ ٖ٣‬اُ‪ٓ ٠‬ظزخ‪ ٖ٣‬آهَ كخُٔ‪ َ٤‬حٌُ‪ ٠٘ٛ‬ك‪ ٢‬حُظٔؼ‪ٌٕٞ٣ َ٤‬‬
‫أكو‪٤‬ح ًٌ ‪.‬‬
‫جالْطوٍجء ‪ًُٝ:‬ي ك‪ٔ٤‬خ ًخٕ حٌُ‪٘٣ ٖٛ‬ظوَ ٖٓ ؿِث‪ ٢‬اُ‪٢ًِ ٠‬‬
‫‪ٝ‬رؼزخٍس أهَ‪ ٖٓ ٟ‬هخص اُ‪ ٠‬ػخّ كخُٔ‪ َ٤‬حٌُ‪ ٢٘ٛ‬ك‪ ٢‬ح‪ٓ٫‬ظوَحء‬
‫‪ٚ ٌٕٞ٣‬ؼ‪ٞ‬و‪٣‬ح ً أ‪ ٟ‬إٔ حٌُ‪٘٣ ٖٛ‬ظوَ ٖٓ ٓٔظ‪ٓ ٟٞ‬لي‪ٝ‬ى اُ‪٠‬‬
‫ٓٔظ‪ ٟٞ‬أػِ‪ٝ ٠‬رؼزخٍس حهَ‪ " ٍٞٔٗٓ " ٖٓ ٟ‬اُ‪ٖ " ٠‬حَٓ " ‪.‬‬
‫جُو‪٤‬حِ ‪ًُٝ :‬ي ك‪ٔ٤‬خ ُ‪ً ٞ‬خٕ حٌُ‪٘٣ ٖٛ‬ظوَ ٖٓ ًِ ٍّ‪ ٢‬حُ‪ ٠‬ؿِث‪ ٢‬أ‪ٝ‬‬
‫ٖٓ ػخّ اُ‪ ٠‬هخص كخُٔ‪ َ٤‬حٌُ‪ ٠٘ٛ‬ك‪ ٢‬حُو‪٤‬خّ ‪٤ُُٝٗ ٌٕٞ٣‬ح ً أ‪١‬‬
‫ٖٓ ح‪ً٫‬زَ اُ‪ ٠‬ح‪٫‬طـَ ح‪ " ٖٓ ٝ‬حُشخَٓ " اُ‪" ٠‬حُٔشٔ‪."ٍٞ‬‬
‫ض٘ر‪: ٚ٤‬‬
‫إ حُو‪٤‬خّ حُٔ٘طو‪٣ ٠‬وظِق ػٖ حُو‪٤‬خّ حُزخؽَ حٌُ‪ٔ٣ ٟ‬ظويٓ‪ ٚ‬أر‪ٞ‬‬
‫ك٘‪٤‬لش ‪ ٝ‬أطزخػ‪ ٚ‬ك‪ ٢‬ح‪ٓ٫‬ظ٘زخؽ حُلو‪ٝ، ٢ٜ‬حُٔوظ‪ٞ‬ى ٖٓ ًُي حُو‪٤‬خّ‬
‫‪ ٞٛ‬حُظٔؼ‪ َ٤‬حُٔ٘طو‪. ٢‬‬
‫ػ َّْ ‪ :‬إ حُزلغ ػٖ حُوؼخ‪٣‬خ ُْ ‪ ٌٖ٣‬ا‪ٓ ّ٫‬ويٓش ُِزلغ ػٖ حُو‪٤‬خّ‬
‫ًٔخ ًخٕ حُزلغ ػٖ حٌُِ‪٤‬خص حُؤٔش ٓويٓ‪ُِ ٚ‬زلغ ػٖ حُٔؼَف ‪.‬‬
‫ضؼٍ‪٣‬ق جُو‪٤‬حِ ‪:‬‬
‫{ ‪ ٞٛ‬ه‪ٓ ٍٞ‬إُق ٖٓ ه‪ٟ‬ح‪٣‬ح ٓط‪ِْٔ ٠‬ص ُُّ ػ٘‪ًُ ٚ‬جض‪ ٚ‬ه‪ ٍٞ‬آنٍ‬
‫} ‪٣ ٫ٝ‬ول‪ٓ ٠‬خ ‪ٔ٣‬ظلخى ٖٓ ‪ٌٛ‬ح حُظؼَ‪٣‬ق ‪ ٞٛٝ‬حٕ حُو‪٤‬خّ ‪ٞٗ ٞٛ‬ع‬
‫ٖٓ حُلٌَ ك‪٤‬غ ػَك٘خ حُلٌَ ٓخروخ ً رؤٗ‪٬ٓ ٚ‬كظش حُٔؼِ‪ُ ّٞ‬ظلظ‪َ٤‬‬
‫حُٔـ‪.ٍٜٞ‬‬
‫أ‪٤ٔٛ‬ط‪:ٚ‬‬
‫إ حُو‪٤‬خّ ‪ٔ٣‬ظؼَٔ ك‪ ٢‬حًؼَ حُؼِ‪ ّٞ‬كظ‪ ٠‬حُظـَ‪٣‬ز‪٤‬ش رَ ‪ ٫‬طوِ‪ٞ‬‬
‫طـَرش ٖٓ ه‪٤‬خّ هل‪ ٢‬كو‪ٔ٤‬ش حُو‪٤‬خّ طٔخ‪ ٟٝ‬ه‪ٔ٤‬ش ؿٔ‪٤‬غ حُؼِ‪، ّٞ‬‬
‫‪ٓ ٝ‬غ حٌٗخٍ‪ٞٓ ٙ‬ف ط‪ٜ‬ظِ ه‪ٞ‬حػي ًخكش حُؼِ‪ ّٞ‬حُزشَ‪٣‬ش ‪ ،‬هظ‪ٞ‬طخ ً‬
‫حُلِٔلش ك‪٤‬غ حػٔظٔخى‪ٛ‬خ ػِ‪ ٠‬حُو‪٤‬خّ أًؼَ ٖٓ ٓخثَ حُؼِ‪ٝ ، ّٞ‬أٓخ‬
‫حُٔ٘طن ك‪ُٜ ٌٕٞ٣ ٬‬خ ك‪٘٤‬ج ٌٍ ه‪ٔ٤‬ش أط‪ًُٝ ً٬‬ي‪:‬‬
‫‪٣ َّٚٗ٧‬ؼظٔي ػِ‪ ٠‬حُو‪٤‬خّ ك‪ ٢‬اػزخص ٓلَىحط‪. ٚ‬‬
‫إ حًؼَ ه‪ٞ‬حػي حُٔ٘طن طَطزؾ رخُو‪٤‬خّ كٔغ ػيّ حػظزخٍ حُو‪٤‬خّ‬ ‫َّ‬
‫طلوي طِي حُو‪ٞ‬حػي ٓ‪ٞ‬ػ‪ٞ‬ػ‪٤‬ظ‪ٜ‬خ ‪.‬‬
‫قو‪٤‬وس جُو‪٤‬حِ‪:‬‬
‫حُو‪٤‬خّ ‪ٞٗ ٞٛ‬ع ٖٓ ح‪٫‬ػٔخٍ حٌُ‪ٝ ٚ٤٘ٛ‬أِٓ‪ٞ‬د ٖٓ أٓخُ‪٤‬ذ حُلٌَ‬
‫حٌُ‪ ٖٓ ٟ‬ه‪ٌ٘٘ٔ٣ ُٚ٬‬خ طزي‪ٓ َ٣‬ـ‪ ٍٍ ٜٞ‬اُ‪ٓ ٠‬ؼِ‪ ٞٛٝ ، ّٞ‬جُكؿس‬
‫حُظ‪ ٢ٛ ٢‬أكي ٓلخ‪ٞٓ ٝ ٍٝ‬حػ‪٤‬غ ػِْ حُٔ٘طن ‪.‬‬
‫جُلٌٍ‪:‬‬
‫هي شَك٘خ ٓخروخ ً كو‪٤‬وش حُلٌَ ‪ٝ‬ر‪َّ٘٤‬خ َٓحكِ‪ ٚ‬حُؤٔش ‪َٟٗ ٌُٖ ٝ ،‬‬
‫ٖٓ حُ‪ ُّ٬‬ك‪ٌٛ ٢‬ح حُيٍّ حٕ ٌَٗٔ حُزلغ حُٔخرن رًٌَ حُلؼخُ‪ّ٤‬خص‬
‫‪ٝ‬حُؼِٔ‪٤‬خص حٌُ‪٤٘ٛ‬ش ك٘و‪ ٍٞ‬إ ً‪ ٖٛ‬ح‪ٔٗ٫‬خٕ ‪ٔ٣‬خٍّ حُؼِٔ‪٤‬خص‬
‫حُٔظِِٔٔش حُظخُ‪٤‬ش ‪:‬‬
‫‪-1‬طوزُّ َُ حُظ‪ ٍٞ‬حُٔوظِلش ٖٓ حُوخٍؽ ‪ًُٝ‬ي ٖٓ ه‪ ٍ٬‬حُل‪ٞ‬حّ‬
‫حُؤٔش شؤٕ آُش حُظظ‪ ٢ٛٝ ، َ٣ٞ‬كخُشٌ " ئٗلؼحُ‪ " ٚ٤‬كوؾ‪.‬‬
‫‪-2‬جُطًًحٌ‪ٌ٣ ٫:‬ظل‪ ٠‬حٌُ‪ ٖٛ‬رخَُٔكِش ح‪ ٠ُٝ٫‬حُظ‪ ٢ٛ ٢‬طوِ‪ٖ٣‬‬
‫حُٔؼِ‪ٓٞ‬خص كوؾ رَ ‪ٔ٣‬ظَٔ ك‪ ٢‬ػِٔ‪٤‬خط‪ًُٝ ٚ‬ي ربرَحُ حُظ‪ٍٞ‬‬
‫حٌُ‪٤٘ٛ‬ش حُٔوِ‪ٝ ٚٗٝ‬اظ‪ٜ‬خٍ‪ٛ‬خ ‪ٌٛٝ‬ح ٓخ ‪ " ٠ٔٔ٣‬جُطًًحٌ " أ‪" ٝ‬‬
‫جًًٍُ " كخُوخؽَحص حٌُ‪٤٘ٛ‬ش طَطزؾ رؼؼ‪ٜ‬خ رزؼغ ‪ً ٝ‬ؤٗ‪ٜ‬خ‬ ‫ُ‬

‫‪168‬‬
‫كِوخص ِِٓٔش ٓظظِش رؼؼ‪ٜ‬خ رزؼغ كزٔـَى ٓلذ كِوش ‪ٝ‬حكيس‬
‫ٓ٘‪ٜ‬خ ٓ‪ٞ‬ف طظزؼ‪ٜ‬خ ٓخثَ حُلِوخص ‪ٌٛٝ ،‬ح ٓخ ‪َ٣‬طِن ػِ‪ ٚ٤‬ػِٔخء‬
‫إٔ " جٌُالّ ‪٣‬ؿٍ جٌُالّ "‬ ‫حُ٘لْ " ضىجػ‪ ٠‬جُٔؼحٗ‪ٌُٜٝ " ٠‬ح ه‪َّ َ٤‬‬
‫‪ ٌٙٛٝ‬حَُٔكِش ُ‪ٔ٤‬ض ًخ‪ ٠ُٝ٧‬رَ ‪ٞٗ ٠ٛ‬ع " كؼَ " ‪ْ " ٝ‬ؼ‪" ٢‬‬
‫ؿخ‪٣‬ش ٓخ ‪٘ٛ‬خى إٔ ‪ٌٛ‬ح حُلؼَ ‪ ٌٕٞ٣‬ػِ‪ ٠‬حُظ‪ ٍٞ‬حُٔـظٔؼ‪ ٚ‬ك‪٢‬‬
‫حٌُ‪ٔٓ ٖٛ‬زوخً‪.‬‬
‫‪-3‬جُطؿُتس ‪ ٝ‬جُطًٍ‪٤‬د‪ :‬كل‪ ٌٙٛ ٠‬حَُٔكِش ٓ‪ٞ‬ف ‪٣‬ـِء حٌُ‪ٖٛ‬‬
‫حُظ‪ ٍٞ‬حٌُخِٓش أ‪٣ ٟ‬ؤٔ‪ٜ‬خ ‪٣ٝ‬لِِ‪ٜ‬خ اُ‪ ٠‬أؿِحء ٓوظِلش ‪.‬‬
‫جُطؿُتس حٌُ‪ ٚ٤٘ٛ‬ػِ‪ ٠‬أهٔخّ‪:‬‬
‫جُق‪ :‬طـِث‪ ٚ‬ط‪ٍٞ‬س ‪ٝ‬حكيس حُ‪ ٠‬ط‪ٓ ٍٞ‬وظِلش ًٔخ ُ‪ ٞ‬ؿِء حٌُ‪ٖٛ‬‬
‫ؿْٔ ح‪ٔٗ٫‬خٕ اُ‪ ٠‬أؿِحث‪ ٚ‬حُٔوظِلش‪.‬‬
‫طـِث‪ ٚ‬ط‪ٍٞ‬س ‪ٝ‬حكي‪ ٙ‬حُ‪ٓ ٠‬ؼخٗ‪ٓ ٠‬وظِلش ًٔخ ُ‪ ٞ‬ػََّك٘خ حُوؾ‬
‫رؤٗ‪٤ًٔ ":ٚ‬س ٓط‪ِٛ‬س يجش ذؼى ‪ٝ‬جقى " كوي كِِ٘خ ٓخ‪٤ٛ‬ش حُوؾ حُ‪٠‬‬
‫حؿِحء ػ‪٬‬ػش ‪َّ٤ًٔ( ٢ٛٝ‬ش ‪ٓ ،‬ظظِش ‪ً ،‬حص رؼي ‪ٝ‬حك ٍي) ػِٔخ ً رؤٗ‪ٚ‬‬
‫ُ‪ ْ٤‬ك‪ ٢‬حُوخٍؽ ح‪ ٫‬شت ‪ٝ‬حكي ‪ ٫‬أش‪٤‬خء ٓظؼيىس ‪.‬‬
‫جُطًٍ‪٤‬د ‪ ُٚٝ‬أهٔخّ‬
‫ٓ٘‪ٜ‬ح طًَ‪٤‬ذ ط‪ٓ ٍٞ‬وظِل‪ ٚ‬رؼؼ‪ٜ‬خ ٓغ رؼغ ًظًَ‪٤‬ذ ؿْٔ‬
‫ّ ٓغ ٍأّ اٗٔخ ٍٕ‪.‬‬ ‫كَ ٍ‬
‫ض٘ر‪:ٚ٤‬‬
‫حُل‪ِٞٔ٤‬ف ‪٣‬ـِء ‪٣ٝ‬لَِ ‪ًَ٣ٝ‬ذ حُٔؼخٗ‪ ٢‬حُٔوظِلش ‪ٝ ،‬حُشخػَ‬
‫‪ٝ‬حَُٓخّ ‪٣‬ـ ِِّء ‪ًِّ َ٣ٝ‬ذ حُظ‪ ٍٞ‬حُٔوظِل‪.ٚ‬‬
‫‪-4‬جُطؿٍ‪٣‬ى ‪ٝ‬جُطؼٔ‪ : ْ٤‬كخُظـَ‪٣‬ي ‪ ٞٛ‬طلٌ‪٤‬ي حٓ‪٤ً٘ٛ ٍٞ‬ش ٓوظِل‪ٚ‬‬
‫رؼؼ‪ٜ‬خ ػٖ رؼغ ًظلٌ‪٤‬ي حُؼيى ػٖ حُٔؼي‪ٝ‬ى حُٔ‪، ُٚ ُّ٬‬‬
‫‪ٝ‬حُظؼٔ‪ٍ ٞٛ ْ٤‬كغ ٓٔظ‪ ٟٞ‬حُظ‪ ٍٞ‬حٌُ‪٤٘ٛ‬ش حُـِث‪ٝ ٚ٤‬ؿؼِ‪ٜ‬خ ًِ‪٤‬شً‬
‫‪ٝ‬هي شَك٘خ ًُي ك‪ٓ ٢‬زلغ حٌُِ‪ٝ ٠‬حُـِث‪.٠‬‬
‫‪-5‬جُلٌٍ ‪ٝ‬جالْطىالٍ ‪ ٞٛٝ :‬أ‪ ْٛ‬ػِٔ‪٤‬خص حٌُ‪٣ٝ ٖٛ‬ؼ٘‪ٍ ٢‬رؾ أٓ‪ٍٞ‬‬
‫ٓؼِ‪ٓٞ‬ش ُظلظ‪ َ٤‬أَٓ ٓـ‪ ٍٜٞ‬ك‪ٞٗ ٜٞ‬ع ٖٓ حُظِح‪ٝ‬ؽ ‪ ٝ‬حُظ٘خَٓ‬
‫ك‪ ٢‬ػخُْ ح‪٫‬كٌخٍ‪.‬‬
‫كحُٓإجٍ ‪:ٞٛ‬حٗ‪ٌ٘٘ٔ٣ َٛ ٚ‬خ رخُلؼَ حٕ ٌٗظٔذ ٓؼِ‪ٓٞ‬خص ؿي‪٣‬ي‪ٙ‬‬
‫ٖٓ ه‪ٍ ٍ٬‬رؾ حُٔؼِ‪ٓٞ‬خص حُٔٔزوش حُٔوِ‪ٗٝ‬ش ك‪ ٢‬حٌُ‪ ٖٛ‬؟‬
‫حُـ‪ٞ‬حد ‪ٗ :‬ؼْ‬
‫‪ُٝ‬ظ‪ٞ‬ػ‪٤‬ق حُٔوظ‪ٞ‬ى ًٌَٗ ٓؼخ‪ ً٫‬ك٘و‪ٗ:ٍٞ‬لَع إٔ ُي‪٘٣‬خ هْٔ‬
‫هزؼخص ‪ ،‬ػ‪٬‬ػش ٓ٘‪ٜ‬خ ر‪٤‬ؼخء ‪ٝ‬حػ٘ظخٕ كَٔحء ‪ٝ ،‬ػؼ٘خ ػ‪٬‬ػش ٖٓ‬
‫حُؤٔش ػِ‪ٍ ٠‬أّ ػ‪٬‬ػش ٍؿخٍ رؼي إٔ شيىٗخ أػ‪ٝ ، ْٜ٘٤‬أهل‪٘٤‬خ‬
‫حػ٘ظ‪ٜ٘ٓ ٖ٤‬خ ‪ٛ ،‬ئ‪٫‬ء حَُؿخٍ ؿخُٔ‪ ٕٞ‬ػِ‪ ٍْ َِّٓ ٠‬طَط‪٤‬زخ ً ٖٓ ح‪ٓ٫‬لَ‬
‫حُ‪ ٠‬ح‪٫‬ػِ‪ٓ َٕٝ٣ ٫ ْٛٝ ٠‬خ ػِ‪ٍ ٠‬إ‪ًٔ ْٜٓٝ‬خ أَّٗ‪ٔٔ٣ ٫ ٚ‬ق‬
‫ُ‪ٝ ٍٝ٨‬حُؼخٗ‪ ٢‬حٕ ‪٘٣‬ظَح ٖٓ ك‪ٞ‬ه‪ٜٔ‬خ ػِ‪ ٠‬حُ َيٍؽ ح‪٧‬ػِ‪ ، ٠‬ػْ ٗلظق‬
‫حػ‪ٔٗٝ ْٜ٘٤‬ؤٍ ػٖ ُ‪ ٕٞ‬حُوزؼش حُظ‪ ٠‬ػِ‪ٍ ٠‬إ‪ٗٝ ْٜٓٝ‬زيأ ٖٓ‪:‬‬
‫جُػحُع ‪ٔٗٝ..‬ؤُ‪ٓ ٚ‬خ ‪ ُٕٞ ٞٛ‬هزؼظي ؟ كزؼي حُ٘ظَ حُ‪ ٠‬طي‪٣‬و‪ٚ٤‬‬
‫حُؼخٗ‪ٝ ٢‬ح‪ ٍٝ٧‬حُـخُٔخٕ طلظ‪٣ ٚ‬لٌَ هِ‪٣ٝ ً٬٤‬و‪ :ٍٞ‬ال أوٌ‪. ١‬‬
‫‪ ٝ‬أ ّٓح جُػحٗ‪ ٠‬رؼي حٕ ‪٘٣‬ظَ حُ‪ ٠‬ح‪ ٍٝ٧‬حٌُ‪ ٞٛ ١‬طلظ‪٣ٝ ٚ‬ل ٌَِّ هِ‪ً٬٤‬‬
‫إ هُزَّؼظ‪ ٢‬ر‪٤‬ؼخء ‪.‬‬
‫‪٣‬و‪َّ ٍٞ‬‬
‫‪ ٝ‬أ ّٓح جأل‪ ٍٝ‬ك‪٤‬و‪ ٢ٛ ٍٞ‬كَٔحء ‪.‬‬
‫كخُٔئحٍ ‪ ٞٛ‬أَّٗ‪ٍ ٚ‬ؿْ ػيّ ٍإ‪٣‬ش حُؼخٗ‪ٝ ٢‬ح‪ٓ ٍَّٝ ٧‬خ ػِ‪ٍ ٠‬أٓ‪ٜٔ‬خ‬
‫ً‪٤‬ق حٓظطخػخ ٓؼَكش ُ‪ ٕٞ‬هزؼظ‪ٜٔ‬خ ى‪ ٕٝ‬حُؼخُغ ‪ٓٝ ،‬خ ‪ٞٛ‬‬
‫ح‪ٓ٩‬ظي‪ ٍ٫‬حٌُ‪ ١‬ط‪ ٬َّٓٞ‬ر‪ُِٞ ٚ‬ط‪ ٍٞ‬اُ‪ٌٛ ٠‬ح حُؼِْ ؟‬
‫‪171‬‬
‫أه‪: ٍٞ‬‬
‫أ ّٓح جُػحُع كوخٍ ‪ ٫‬أىٍ‪ َّٚٗ٧ ١‬ػ٘يٓخ ٗظَ اُ‪ ٠‬طخكز‪ ُْ ٚ٤‬طٌٖ‬
‫‪ ٕ٧‬اكيح‪ٔٛ‬خ ًخٗض ر‪٤‬ؼخء‬ ‫هزؼظ‪ٜٔ‬خ ىُ‪ ً٬٤‬ػِ‪ ٠‬ش‪ٍ ٢‬ء أط‪َّ ً٬‬‬
‫‪ٝ‬ح‪٧‬هَ‪ ٟ‬كَٔحء ك‪ٞ‬حكيس ٖٓ حُؼ‪٬‬ػش حُزخه‪٤‬ش كَٔحء ‪ٝ ،‬حػ٘ظخٕ‬
‫ر‪٤‬ؼخء ‪ ،‬ك‪٣ ٬‬يٍ‪ٓ ١‬خ ػِ‪ٍ ٠‬أٓ‪ ٚ‬أَ ‪ ٢ٛ‬حُلَٔحء أّ حُز‪٤‬ؼخء ؟‬
‫ٗؼْ ك‪ ٢‬ط‪ٍٞ‬س ‪ٝ‬حكيس ًخٕ ربٌٓخٗ‪ٓ ٚ‬ؼَكش ُ‪ ٕٞ‬هزؼظ‪ًُٝ ٚ‬ي ك‪ٔ٤‬خ‬
‫ُ‪ً ٞ‬خٗض ُ‪ ٕٞ‬هزؼظ‪ ٢‬طخكز‪ ٚ٤‬كَٔح‪ٝ‬حٕ كزطز‪٤‬ؼش حُلخٍ طٌ‪ٕٞ‬‬
‫هزؼظ‪ ٚ‬ر‪٤‬ؼخء‪.‬‬
‫‪ٝ‬أ ّٓح جُػحٗ‪ ٢‬كٔـَى ٓخ ٓٔغ ٖٓ طخكز‪ ٫ ٚ‬أىٍ‪ ١‬ػِْ َّ‬
‫رؤٕ ٓخ‬
‫ػِ‪ٍ ٠‬أٓ‪ ٝ ٚ‬طخكز‪ ٚ‬ح‪ٔ٤ُ ٍٝ٧‬ظخ كَٔح‪ٝ‬ط‪ٝ ٖ٤‬ا‪٤ً ّ٫‬ق ‪٣‬و‪٫ ٍٞ‬‬
‫أىٍ‪ ، ٟ‬كبًحً ا ّٓخ هزؼظ‪ٝ ٚ‬طخكز‪ ٚ‬ح‪ ٍَّٝ ٧‬ر‪٤‬ؼخ‪ٝ‬طخٕ أ‪ ٝ‬أكيح‪ٔٛ‬خ‬
‫ر‪٤‬ؼخء ‪ٝ‬ح‪٧‬هَ‪ ٟ‬كَٔحء ‪ ٌُٖٝ‬ك‪٤‬غ شخ‪ٛ‬ي هزؼش ح‪ ٍَّٝ ٧‬كَٔحء‬
‫إٔ ٓخ ػِ‪ٍ ٠‬أٓ‪ ٚ‬ر‪٤‬ؼخء ‪.‬‬ ‫ػَف ‪ٝ‬رخُظؤً‪٤‬ي َّ‬
‫إٔ ػِٔ‪ ٚ‬كظَ ٖٓ ه‪ ٍ٬‬ػِٔ‪ٔٓ ٖ٤‬زو‪: ٖ٤‬‬ ‫‪ٝ‬جُكح‪َّ َٚ‬‬
‫جُق‪ :‬إ هزؼظ‪ٝ ٚ‬هزؼش ح‪ٔ٤ُ ٍٝ٫‬ظخ كَٔح‪ٝ‬ط‪ًُٝ ٖ٤‬ي ٖٓ ه‪ٍ٬‬‬
‫ٓٔخع (‪ ٫‬أىٍ‪ ٖٓ )١‬حُؼخُغ ‪.‬‬
‫إ هزؼظ‪ ٚ‬ح‪ ٍَّٝ ٧‬كَٔحء ‪.‬‬
‫رؤٕ حُظ‪ ٢‬ػِ‪ٍ ٠‬أٓ‪٫ ٚ‬ري ‪ٝ‬إٔ طٌ‪ ٕٞ‬كَٔحء ‪ٝ‬‬ ‫‪ٝ‬أ ّٓح جأل َّ‪ ٍٝ‬ػِْ َّ‬
‫ًُي ٖٓ ه‪ ٍ٬‬ػِٔ‪:ٖ٤‬‬
‫‪ ٖٓ-1‬ه‪ ٍٞ‬حُؼخُغ ‪ ٫‬أىٍ‪ ١‬ػِْ أَّٗ‪ ٌٖٔ٣ ٫ ٚ‬إٔ طٌ‪ ٕٞ‬هزؼظ‪ٝ ٚ‬‬
‫طخكز‪ٔٛ٬ً ٚ‬خ كَٔح‪ٝ‬ط‪.ٖ٤‬‬
‫‪ ٖٓ-2‬ه‪ ٍٞ‬حُؼخٗ‪ ٢‬ك‪٤‬غ هخٍ َّ‬
‫إ هزؼظ‪ ٚ‬ر‪٤‬ؼخء ‪.‬‬
‫ك‪ٌٜ‬ح حُٔؼخٍ ٓغ رٔخؽظ‪ٞ٣ ٚ‬طِ٘خ اُ‪ ٠‬أَّٗ‪ ٌُِٖٛ ٚ‬إٔ ‪ٌ٣‬شق ٓـ‪ً٫ٜٞ‬‬
‫ٓخ ٖٓ ؿ‪ َ٤‬ح‪ٓ٩‬ظؼخٗش رخُٔشخ‪ٛ‬يس رَ ٖٓ ه‪ ٍ٬‬حُو‪٤‬خّ ‪ٝ‬حُظـِثش ‪ٝ‬‬
‫حُظلِ‪. َ٤‬‬
‫إٔ ً‪ ٚ٘ٛ‬ك‪ٓ ٢‬ؼَ ‪ ٌٙٛ‬حُٔ‪ٞ‬حٍى ‪ُ٣‬ش ٌَِّ‬ ‫كٔغ حُظؤَٓ ‪٣‬ؼَف ح‪ٔٗ٩‬خٕ َّ‬
‫إٔ حُو‪٤‬خٓخص‬ ‫ه‪٤‬خٓخص ٓ٘طو‪َّ٤‬ش ٓظؼيىس كل‪ٌٛ ٢‬ح حُٔؼخٍ ٗشخ‪ٛ‬ي َّ‬
‫حٌُ‪٤٘ٛ‬ش حُظِّ‪ ٢‬أؿَح‪ٛ‬خ حَُؿَ حُؼخٗ‪:٢ٛ ٢‬‬
‫ُ‪ً ٞ‬حٗح قٍٔج‪ٝ‬ض‪ُٔ ٖ٤‬ح هحٍ جُػحُع ال أوٌ‪ ٌَُّٚ٘ٝ ١‬هحٍ كِ‪ٓ٤‬طح‬
‫قٍٔج‪ٝ‬ض‪( ٖ٤‬ه‪٤‬حِ ئْطػ٘حت‪)٢‬‬
‫إٔ هزؼش ح‪ ٝ ٍٝ٧‬حُؼخٗ‪ٔ٤ُ ٢‬خ كَٔح‪ٝ‬ط‪.ٖ٤‬‬ ‫‪ٝ‬حُ٘ظ‪٤‬ـش اُ‪ ٠‬ح‪َّ ٕ٥‬‬
‫إٔ ُ‪ ٕٞ‬هزؼظ‪ٝ ٢‬طخكز‪ ٢‬ح‪ٔ٤ُ ٍٝ٧‬ظخ كَٔح‪ٝ‬ط‪ ٖ٤‬كب ّٓخ‬ ‫ٓخىحّ َّ‬
‫ً‪ٔٛ٬‬خ ر‪٤‬ؼخ‪ٝ‬طخٕ ‪ٝ‬ا ّٓخ أكيح‪ٔٛ‬خ ر‪٤‬ؼخء ‪ ٝ‬ح‪٧‬هَ‪ ٟ‬كَٔحء ‪.‬‬
‫إٔ حُظ‪ ٠‬ػِ‪ٍ ٠‬أّ ح‪ٍَّٝ ٧‬‬ ‫‪ٔ٤ُ ٌُٖٝ‬ظخ ر‪٤‬ؼخ‪ٝ‬ط‪ َّٚٗ٧( ٖ٤‬شخ‪ٛ‬ي َّ‬
‫كَٔحء)‬
‫جُ٘ط‪٤‬ؿس ئ َّٕ أكيح‪ٔٛ‬خ ر‪٤‬ؼخء ‪ٝ‬ح‪٧‬هَ‪ ٟ‬كَٔحء‪.‬‬
‫ٖٓ ٗخك‪٤‬ش أهَ‪ ٟ‬ا ّٓخ هزؼظ‪ ٢‬ر‪٤‬ؼخء ‪ٝ‬هزؼش ح‪ ٍَّٝ ٧‬كَٔحء ‪ٝ‬ئ ّٓح‬
‫هزؼظ‪ ٢‬كَٔحء ‪ٝ‬هزؼش ح‪ ٍَّٝ ٧‬ر‪٤‬ؼخء ‪ ٌُٖ ،‬هزؼش ح‪ ٍَّٝ ٧‬كَٔحء‬
‫جُ٘ط‪٤‬ؿس ئ َّٕ هزؼظ‪ ٢‬ر‪٤‬ؼخء‪.‬‬
‫‪ٝ‬أٓخ حُو‪٤‬خٓخص حٌُ‪٤٘ٛ‬ش حُظ‪ ٢‬أؿَح‪ٛ‬خ حَُؿَ ح‪ ٍَّٝ ٧‬ك‪:٢ٜ‬‬
‫ُ‪ً ٞ‬خٗض هزؼظ‪ ٝ ٢‬هزؼش حُؼخٗ‪ٔٛ٬ً ٢‬خ كَٔح‪ٝ‬طخٕ ُْ ‪٣‬وَ حُؼخُغ ال‬
‫أوٌ‪. ١‬‬
‫‪ ٌُٖٝ‬هخٍ ‪ ٫‬أىٍ‪١‬‬
‫جُ٘ط‪٤‬ؿس ئَّٕ ‪ٔٛ‬خ ُ‪ٔ٤‬ظخ كَٔح‪ٝ‬ط‪( ٖ٤‬ه‪٤‬خّ آظؼ٘خث‪)٢‬‬

‫‪172‬‬
‫كٔخىحّ أَّٗ‪ٜٔ‬خ ُ‪ٔ٤‬ظخ كَٔح‪ٝ‬ط‪ ٖ٤‬كب ّٓخ ً‪ٔٛ٬‬خ ر‪٤‬ؼخ‪ٝ‬طخٕ ‪ٝ‬آخ‬
‫أكيح‪ٔٛ‬خ ر‪٤‬ؼخء ‪ٝ‬حُؼخٗ‪٤‬ش كَٔحء‬
‫ٌُٖ ً‪ٔٛ٬‬خ ُ‪ٔ٤‬ظخ ر‪٤‬ؼخ‪ٝ‬ط‪ً ُٞ َّٚٗ٧ ٖ٤‬خٗظخ ًٌُي ُٔخ حٓظطخع‬
‫حُؼخٗ‪ ٢‬إٔ ‪٣‬ؼَف ُ‪ ٕٞ‬هزؼظ‪ٝ ٚ‬أَّٗ‪ٜ‬خ ر‪٤‬ؼخء ‪.‬‬
‫جُ٘ط‪٤‬ؿس ئكيح‪ٛ‬خ كَٔحء ‪ٝ‬حُؼخٗ‪٤‬ش ر‪٤‬ؼخء (ه‪٤‬خّ آظؼ٘خث‪) ٢‬‬
‫غ َّْ ‪٣‬و‪:ٍٞ‬‬
‫ا ّٓخ هزؼظ‪ ٢ٛ ٢‬كَٔحء ‪ٝ‬هزؼش طي‪٣‬و‪ ٢‬ر‪٤‬ؼخء أ‪ ٝ‬حُؼٌْ ‪.‬‬
‫‪ً ُٞ ٌُٖٝ‬خٗض هزؼظ‪ ٢‬ر‪٤‬ؼخء ُٔخ ػَف حُؼخٗ‪َّ ٢‬‬
‫إٔ هزؼظ‪ ٚ‬ر‪٤‬ؼخء ‪.‬‬
‫جُ٘ط‪٤‬ؿس ئ َّٕ هزؼظ‪ٔ٤ُ ٢‬ض ر‪٤‬ؼخء رَ ‪ ٢ٛ‬كَٔحء‪.‬‬
‫ض٘ر‪:ٚ٤‬‬
‫إ حُو‪٤‬خٓخص حُؼ‪٬‬ػش حُظ‪ ٢‬أؿَح‪ٛ‬خ حُؼخٗ‪ ٢‬طشظَٔ ػِ‪ٓ ٠‬ويٓش ‪ٝ‬حكيس‬ ‫َّ‬
‫ٓؼظٔيس ػِ‪ ٠‬حُٔشخ‪ٛ‬يس ‪ ٝ‬أ ّٓخ رخُ٘ٔزش اُ‪ ٠‬ه‪٤‬خٓخص ح‪ ٫ ٍَّٝ ٧‬ى‪ٍٝ‬‬
‫ُِٔشخ‪ٛ‬يس أط‪. ً٬‬‬
‫أهٓحّ جُو‪٤‬حِ‪:‬‬
‫‪٘٣‬وْٓ جُو‪٤‬حِ ئُ‪ ٠‬هٓٔ‪:ٖ٤‬‬
‫‪-1‬جالهطٍجٗ‪ ٞٛٝ :٠‬ؿ‪ َ٤‬حُٔظَف ك‪ٓ ٢‬ويٓخط‪ ٚ‬رخُ٘ظ‪٤‬ـش ‪٫ ٝ‬‬
‫ر٘و‪٤‬ؼ‪ٜ‬خ‪.‬‬
‫ٓػحٍ‪ :‬شخٍد حُؤَ كحْن‪ ًَٝ ....‬كحْن طَُ ُّى ش‪ٜ‬خىط‪ ...ٚ‬كشخٍد‬
‫حُؤَ طَُ ُّى ش‪ٜ‬خىط‪ٚ‬‬
‫‪-2‬جالْطػ٘حت‪ ٞٛٝ :٠‬حُٔظَف ك‪ٓ ٢‬ويٓخط‪ ٚ‬رخُ٘ظ‪٤‬ـش أ‪ ٝ‬ر٘و‪٤‬ؼ‪ٜ‬خ‪.‬‬
‫ٓػحٍ‪ :1‬إ ًخٕ هخُ ٌي كحْوح ًٌ ك‪٣ ٬‬ـ‪ ُٞ‬حكظَحٓ‪ٌُٚ٘ .....ٚ‬‬
‫كحْن‪...‬ك‪٣ ٬‬ـ‪ ُٞ‬حكظَحٓ‪.ٚ‬‬
‫ٓػحٍ‪ً ُٞ: 2‬خٕ ك‪ٜ٤‬خ آُ‪ٜ‬ش ح‪ ٫‬هللا ُلٓىضح‪ ُْٝ...‬ضلٓىج‪..‬كِ‪ ْ٤‬ك‪ٜٔ٤‬خ‬
‫آُ‪ٜ‬ش ا‪ ٫‬هللا‪.‬‬
‫ػِ‪ ٠‬ػ‪ٞ‬ء حُٔؼخُ‪ٗ ٖ٤‬و‪ ٍٞ‬حٕ حُو‪٤‬خّ ح‪ٓ٫‬ظؼ٘خث‪٣ ٠‬ظٌ‪ٖٓ ٕٞ‬‬
‫ٓويٓظ‪ ٖ٤‬حكي‪ٛ‬خ طٌ‪ ٕٞ‬هؼ‪٤‬ش شَؽ‪ٞٓ ٚ٤‬حء ٓظظِش حّ ٓ٘لظِش‬
‫‪ٝ‬حُؼخٗ‪٤‬ش طٌ‪ ٕٞ‬آظؼ٘خء ‪ ٌٕٞ٣ ٞٛٝ ،‬ػِ‪ ٠‬حٗلخء حٍرؼ‪:ٚ‬‬
‫حُق‪ :‬آظؼ٘خء حُٔويّ (ا‪٣‬ـخرخ ً أّ ِٓزخً) ‪.‬‬
‫آظؼ٘خء حُظخُ‪( ٢‬ا‪٣‬ـخرخ ً أّ ِٓزخً) ‪.‬‬

‫انقٍبس اإلقتشاًَ‬
‫حُو‪٤‬خّ ح‪٫‬هظَحٗ‪ ٠‬طخٍس ‪٣‬ظؤُق ٖٓ كِٔ‪٤‬خص كوؾ ك‪( ٠ٔٔ٤‬كِٔ‪٤‬خً)‬
‫‪ٝ‬أهَ‪٣ ٟ‬ظؤُق ٖٓ شَؽ‪٤‬خص كوؾ أ‪ ٝ‬شَؽ‪٤‬ش ‪ٝ‬كِٔ‪ ٚ٤‬ك‪٠ٔٔ٤‬‬
‫(شَؽ‪٤‬خً)‬
‫ًو‪ُ٘ٞ‬ح ‪ًِٔ :‬خ ًخٕ حُٔخء ؿخٍ‪٣‬خ ً ًحٕ ٓؼط‪ٔٛ‬ح ً‪ًِٔٝ....‬خ ًحٕ‬
‫ٓؼط‪ٔٛ‬ح ً ًخٕ ‪٘٣ ٫‬ـْ رٔ‪٬‬هخس حُ٘ـخٓش ‪ ...‬كٌِٔخ ًخٕ حُٔخء ؿخٍ‪٣‬خ ً‬
‫ًخٕ ‪٘٣ ٫‬ـْ رٔ‪٬‬هخس حُ٘ـخٓش (‪ٝ‬حُٔ‪٬‬كع ك‪ٌٛ ٢‬ح حُٔؼخٍ َّ‬
‫إٔ‬
‫حُٔويٓظ‪ ٖ٤‬شَؽ‪٤‬ظخٕ ٓظظِظخٕ)‬
‫‪ًٝ‬و‪ُ٘ٞ‬ح ‪ :‬ح‪ًِٔ ْٓ٩‬شٌ ‪ ....‬حٌُِٔش ا ّٓخ ٓز٘‪َّ٤‬ش أ‪ٓ ٝ‬ؼَرش‪....‬كخ‪ْٓ٩‬‬
‫ا ّٓخ ٓز٘‪ ٢‬أ‪ٓ ٝ‬ؼَدٌ (‪ٝ‬حُٔ‪٬‬كع ك‪ٌٛ ٢‬ح حُٔؼخٍ إٔ حُٔوي َّٓش ح‪٠ُٝ٧‬‬
‫كِٔ‪٤‬ش ‪ ٝ‬حُٔو َّيٓش حُؼخٗ‪٤‬ش شَؽ‪َّ٤‬ش ٓ٘لظِش )‪.‬‬

‫االقتشاَى انحًهً‬
‫حُو‪٤‬خّ ح‪٫‬هظَحٗ‪٫ ٢‬ري ‪ٝ‬إٔ ‪٣‬شظَٔ ػِ‪ٓ ٠‬ويٓظ‪ٔٛ ٖ٤‬خ ‪٘٣‬ظـخٕ‬
‫حُٔطِ‪ٞ‬د ‪ٝ‬أ‪٣‬ؼخ ً ‪٫‬ري إٔ طشظَٔ حُٔويٓظخٕ ػِ‪ ٠‬كي‪ٝ‬ى ػ‪٬‬ػش‬
‫َ‬
‫ٗظؼََّف ػِ‪ٜ٤‬خ ٖٓ ه‪ ٍ٬‬حُٔؼخٍ حُظخُ‪:٢‬‬

‫‪174‬‬
‫هخُ ٌي َٓطٌذ حٌُز‪َ٤‬س ‪َٓ ًَُّٝ...‬طٌذ حٌُز‪َ٤‬س كخٓن ‪....‬كوخُي‬
‫كخٓن ‪.‬‬
‫كحُكى‪ٝ‬و جُػالغس ‪:٢ٛ‬‬
‫‪-1‬كي ٓظٌٍَ ٓشظَى ر‪ٜٔ٘٤‬خ (َٓطٌذ حٌُز‪َ٤‬س) ‪.‬‬
‫‪-2‬ك ٌّي ‪٣‬وظض رخ‪( ٢ُٝ٫‬هخُ ٌي) ‪.‬‬
‫‪-3‬ك ٌّي ‪٣‬وظض رخُؼخٗ‪٤‬ش (كخٓ ٌ‬
‫ن) ‪.‬‬
‫‪ٝ ًَٝ‬حكي ٖٓ حُلي‪ٝ‬ى حُؼ‪٬‬ػش ‪٣‬طِن ػِ‪ٜ٤‬خ حْٓ ‪:٠ٛٝ‬‬
‫حُق‪ :‬حُلي ح‪ٓٝ٫‬ؾ ح‪ ٝ‬حُ‪ٓٞ‬ؾ ‪ ٞٛٝ‬حُلي حُٔشظَى ‪٠َّٔ ٔ٣ٝ‬‬
‫(جُ‪ٞ‬جْطس ك‪ ٢‬جإلغرحش)‪.‬‬
‫حُلي ح‪٫‬طـَ ‪ ٞٛٝ‬حُٔ‪ٞ‬ػ‪ٞ‬ع ك‪ ٢‬حُ٘ظ‪٤‬ـش ‪ٝ‬حُٔويٓش حُٔشظِٔش ػِ‪ٚ٤‬‬
‫طٔٔ‪ٚ( ٠‬ـٍ‪)ٟ‬‬
‫حُلي ح‪ً٫‬زَ ‪ ٞٛٝ‬حُٔلٔ‪ ٍٞ‬ك‪ ٢‬حُ٘ظ‪٤‬ـش ‪ٝ‬حُٔويٓش حُٔشظِٔش ػِ‪ٜ٤‬خ‬
‫طٔٔ‪ً( ٠‬رٍ‪)ٟ‬‬

‫{جُو‪٤‬حِ جإلهطٍجٗ‪}٢‬‬
‫جألٌٖحٍ جألٌذؼس‬
‫‪٘٣‬ؤْ حُو‪٤‬خّ ح‪٩‬هظَحٗ‪( ٠‬ربػظزخٍ ‪ٝ‬ؿ‪ٞ‬ى حُل ّي ح‪ٓٝ٧‬ؾ ك‪ ٢‬حُظـَ‪ٟ‬‬
‫‪ ٝ‬حٌُزَ‪ )ٟ‬اُ‪ ٠‬ط‪ ٝ ٍٞ‬أشٌخٍ أٍرؼش ًٔخ ‪-:٢ِ٣‬‬
‫‪-1‬جٌَُٗ جأل ّ‪ٍٝ‬‬
‫‪ ٌٕٞ٣‬حُل ّي حُ‪ٓٞ‬ؾ ك‪ٓ ٚ٤‬لٔ‪ ً٫ٞ‬ك‪ ٢‬حُظـَ‪ٞٓ ٝ ٟ‬ػ‪ٞ‬ػخ ً ك‪٢‬‬
‫حٌُزَ‪.ٟ‬‬
‫‪ٓ‬ػحٍ‪-:‬‬
‫‪٣ ِْٔٓ ًَ‬ؼظوي رخُوَإٓ(طـَ‪.)ٟ‬‬
‫‪٣ ٖٓ ًَٝ‬ؼظوي رخُوَإٓ ‪٣‬ؼظوي رخُ‪ٞ‬كيس ر‪ ٖ٤‬حُِٔٔٔ‪ً(ٖ٤‬زَ‪.)ٟ‬‬
‫‪ ‬كٌَ ِْٓٔ ‪٣‬ؼظوي رخُ‪ٞ‬كيس ر‪ ٖ٤‬حُِٔٔٔ‪ٗ(ٖ٤‬ظ‪٤‬ـش)‪.‬‬
‫كخُل ّي ح‪ٓٝ٧‬ؾ ‪( ٞٛٝ‬جُٔؼطوى ذحُوٍإٓ) هي ‪ٝ‬هغ ٓلٔ‪ ً٫ٞ‬ك‪٢‬‬
‫حُظـَ‪ٞٓٝ ٟ‬ػ‪ٞ‬ػخ ً ك‪ ٢‬حٌُزَ‪. ٟ‬‬
‫كِ‪ ٞ‬طيهض حُٔويٓظخٕ طٌ‪ ٕٞ‬حُ٘ظ‪٤‬ـش أ‪٣‬ؼخ ً رخُزيح‪ٛ‬ش طخىهش ك‪٬‬‬
‫ٗلظخؽ اًحً اُ‪ ٠‬حهخٓش حُزَ‪ٛ‬خٕ ‪٩‬ػزخص طلّش حُشٌَ ح‪.ٍّٝ ٧‬‬
‫ٓػحٍ آنٍ‪-:‬‬
‫إ هللا طؼخُ‪ٓ ٠‬ـََّى ؿ‪ َ٤‬ؿٔٔخٗ‪( ٢‬حُظـَ‪)ٟ‬‬ ‫َّ‬
‫*‪ٓ ًَُّٝ‬ـََّى ؿ‪ َ٤‬ؿٔٔخٗ‪ٝ ٢‬حؿ ٌي رٌحط‪ُِ ٚ‬ل‪٤‬خس‬
‫(حٌُزــَ‪)ٟ‬‬
‫*كخّلل طؼخُ‪ٝ ٠‬حؿ ٌي رٌحط‪ُِ ٚ‬ل‪٤‬خس (حُ٘ظ‪٤‬ــــش)‬
‫ٍٖ‪ ٠ٝ‬جٌَُٗ جال‪-:ٍٝ‬‬
‫‪ -1‬ج‪٣‬ؿحخ جُ‪ٛ‬ـٍ‪ :ٟ‬كِ‪ً ٞ‬خٗض ٓخُزش ‪ ٌٕٞ٣ ٫‬حُو‪٤‬خّ ٓ٘ظـخ ً ‪.‬‬
‫إٔ حُلٌْ حُ‪ٞ‬حهغ ػِ‪ ٠‬ح‪ٓٝ٧‬ؾ ك‪٢‬‬ ‫‪ٝ‬يُي‪ٗ ٫ َّٚٗ٧ :‬ؼِْ ك‪٘٤‬ج ٌٍ َّ‬
‫حُٔويٓ‪ ٚ‬حُؼخٗ‪٤‬ش (حٌُزَ‪٬٣ َٛ )ٟ‬ه‪ ٢‬ح‪٧‬طـَ ك‪ ٢‬هخٍؽ ح‪ٓٝ٧‬ؾ أّ‬
‫‪ ٫‬؟ ‪ٝ‬ك‪٤‬غ حكظٔخٍ ح‪ ٖ٣َٓ٫‬ك‪٘٣ ٬‬ظؾ حُو‪٤‬خّ أط‪ ٫ ً٬‬ح‪٣٩‬ـخد ‪٫ٝ‬‬
‫حُِٔذ ًٔخ ُ‪ ٞ‬هِ٘خ‪:‬‬
‫‪ ٫‬شت ٖٓ حُلـَ ر٘زخص (طـَ‪)ٟ‬‬
‫‪ٗ ًَٝ‬زخص ٗخّ (ًزَ‪)ٟ‬‬
‫كبٗ‪٘٣ ٫ ٚ‬ظؾ ح‪٣٩‬ـخد (ًَ كـَ ٗخّ) ‪ ُٞٝ‬أريُ٘خ رخُظـَ‪ ٟ‬ه‪ُ٘ٞ‬خ (‪٫‬‬
‫شت ٖٓ ح‪ٔٗ٫‬خٕ ر٘زخص)‬
‫ر٘خّ) ‪.‬‬
‫كخٗ‪٘٣ ٫ ٚ‬ظؾ حُِٔذ (‪ ٫‬شت ٖٓ ح‪ٔٗ٫‬خٕ ٍ‬

‫‪176‬‬
‫‪٤ًِ -2‬س جٌُرٍ‪ :ٟ‬كِ‪ً ٞ‬خٗض ؿِث‪٘٣ ٫ ٚ٤‬ظؾ حُو‪٤‬خّ ‪ًُٝ‬ي ‪ ٚٗ٫‬ك‪٘٤‬ج ٌٍ‬
‫ُْ ‪٣‬ظٌٍَ حُلي ح‪ٓٝ٧‬ؾ ‪ ٖٓ ٚٗ٫ ،‬حٌُٖٔٔ حٕ ‪ٌٛ ٌٕٞ٣‬ح حُزؼغ‬
‫ؿ‪ٓ َ٤‬خ ‪ٞٓ ٞٛ‬ؿ‪ٞ‬ى ك‪ ٢‬حُظـَ‪.ٟ‬‬
‫كِ‪ ٞ‬هِ٘خ‪:‬‬
‫‪ٓ ًَ‬خء ٓخثَ (طـَ‪)ٟ‬‬
‫‪ٝ‬رؼغ حُٔخثَ ‪ِ٣‬ظ‪ٜ‬ذ رخُ٘خٍ(ًزَ‪)ٟ‬‬
‫كبَّٗ‪٘٣ ٫ ٚ‬ظق (رؼغ حُٔخء ‪ِ٣‬ظ‪ٜ‬ذ رخُ٘خٍ)‬
‫جُ‪ ٌٞٛ‬جالٌذؼ‪ ٌَُِٗ ٚ‬جال‪-:ٍٝ‬‬
‫‪ٞٓ -1‬ؿزظ‪٤ًِ ٖ٤‬ظ‪٘٣ ٖ٤‬ظؾ ٓ‪ٞ‬ؿز‪٤ًِ ٚ‬ش‪-:‬‬
‫ًَ هَٔ ٌَٓٔ(طـَ‪ ٌَٔٓ ًَٝ )ٟ‬كَحّ(ًزَ‪ )ٟ‬كٌَ هَٔ‬
‫كَحّ(ٗظ‪٤‬ـش)‬
‫‪ٞٓ-2‬ؿز‪٤ًِ ٚ‬ش ‪ٓٝ‬خُز‪٤ًِ ٚ‬ش ‪٘٣‬ظؾ ٓخُز‪٤ًِ ٚ‬ش‪-:‬‬
‫ًَ هَٔ ٌَٓٔ(طـَ‪ ٫ )ٟ‬شت ٖٓ حٌَُٔٔ ر٘خكغ(ًزَ‪ )ٟ‬ك‪٬‬‬
‫شت ٖٓ حُؤَ ر٘خكغ(ٗظ‪٤‬ـش)‪.‬‬
‫‪ٞٓ-3‬ؿز‪ ٚ‬ؿِث‪ٞٓٝ ٚ٤‬ؿز‪٤ًِ ٚ‬ش ‪٘٣‬ظؾ ٓ‪ٞ‬ؿز‪ ٚ‬ؿِث‪٤‬ش‪-:‬‬
‫رؼغ حُٔخثِ‪ ٖ٤‬كوَحء(ًزَ‪ ًَُّٝ )ٟ‬كو‪ٔ٣ َ٤‬ظلن حُظيهش (ًزَ‪)ٟ‬‬
‫كزؼغ حُٔخثِ‪ٔ٣ ٖ٤‬ظلن حُظيهش(ٗظ‪٤‬ـش)‬
‫‪ٞٓ-4‬ؿز‪ ٚ‬ؿِث‪٤‬ش ‪ٓٝ‬خُز‪٤ًِ ٚ‬ش ‪٘٣‬ظؾ ٓخُز‪ ٚ‬ؿِث‪٤‬ش‪-:‬‬
‫رؼغ حُٔخثِ‪ ٖ٤‬حؿ٘‪٤‬خء(طـَ‪ ٫ٝ )ٟ‬ؿ٘‪ٔ٣ ٢‬ظلن حُظيهش‬
‫(ًزَ‪ )ٟ‬كزؼغ حُٔخثِ‪ٔ٣ ٫ ٖ٤‬ظلن حُظيه‪ٗ(ٚ‬ظ‪٤‬ـش)‪.‬‬
‫جٌَُٗ جُػحٗ‪-:٢‬‬
‫ك‪ٔ٤‬خ ُ‪ٝ ٞ‬هغ حُلي حُ‪ٓٞ‬ؾ ٓلٔ‪ ً٫ٞ‬ك‪ ٢‬حُٔويٓظ‪-:ٖ٤‬‬
‫ٓؼخٍ‪-:‬‬
‫‪ٓ ِْٔٓ ًَ‬ؼظوي رخُوَإٓ(طـَ‪)ٟ‬‬
‫‪٣ ٖٓ ًَٝ ‬ويّ حُ٘خٍ ‪٣ ٫‬ؼظوي رخُوَإٓ(ًزَ‪)ٟ‬‬
‫ك‪ ٬‬شت ٖٓ حُِٔٔٔ‪٣ ٖ٤‬ويّ حُ٘خٍ(ٗظ‪٤‬ـش)‬
‫ٍٖ‪-:ٚ٠ٝ‬‬
‫‪-1‬حهظ‪٬‬ف حُٔويٓظ‪ ٖ٤‬ك‪ ٢‬حٌُ‪٤‬ق (ح‪٣٩‬ـخد ‪ٝ‬حُِٔذ)‬
‫‪٤ًِ-2‬ش حٌُزَ‪ٟ‬‬
‫كِ‪ً ٞ‬خٗض حُٔويٓخص ٓ‪ٞ‬ؿزظ‪ ٖ٤‬ح‪ٓ ٝ‬خُزظ‪ ٖ٤‬أ‪ً ٝ‬خٗض حٌُزَ‪ ٟ‬ؿِث‪ٚ٤‬‬
‫‪٘٣ ٫‬ظؾ حُو‪٤‬خّ‬
‫ٓؼخٍ‪ ًَ -:‬حٗٔخٕ ك‪ٞ٤‬حٕ(طـَ‪ ًَٝ )ٟ‬كَّ ك‪ٞ٤‬حٕ(ًزَ‪)ٟ‬‬
‫‪ٝ‬أ‪٣‬ؼخ ً ‪ ٫‬شت ٖٓ ح‪ٔٗ٫‬خٕ ٓـظَ (طـَ‪ ٫ٝ )ٟ‬شت ٖٓ حُلٔخّ‬
‫رٔـظَ(ًزَ‪)ٟ‬‬
‫جٌَُٗ جُػحُع‪-:‬‬
‫ك‪ٔ٤‬خ ُ‪ً ٞ‬خٕ حُلي ح‪ٓٝ٧‬ؾ ٓ‪ٞ‬ػ‪ٞ‬ػخ ً ك‪ ٢‬حُٔويٓظ‪.ٖ٤‬‬
‫ٍٖ‪-:ٚ٠ٝ‬‬
‫‪ -1‬ح‪٣‬ـخد حُظـَ‪ٟ‬‬
‫‪٤ًِ -2‬ش اكي‪ ٟ‬حُٔويٓظ‪ٖ٤‬‬
‫جٌَُٗ جٍُجذغ‪-:‬‬
‫ك‪ٔ٤‬خ ُ‪ً ٞ‬خٕ حُلي ح‪ٓٝ٧‬ؾ ٓ‪ٞ‬ػ‪ٞ‬ػخ ً ك‪ ٢‬حُظـَ‪ٓٝ ٟ‬لٔ‪ ً٫ٞ‬ك‪٢‬‬
‫حٌُزَ‪( ٟ‬ػٌْ حُشٌَ ح‪ ٞٛٝ )ٍٝ٫‬أرؼي ح‪٫‬شٌخٍ ٖٓ حٌُ‪ٖٛ‬‬
‫‪ٝ‬شَ‪ٝ‬ؽ‪ ٚ‬كب ّٓخ إٔ طٌ‪-:ٕٞ‬‬
‫‪ ٬ً -1‬حُٔويٓظ‪ٞٓ ٖ٤‬ؿزظخٕ ‪.‬‬
‫‪ٝ -2‬حُظـَ‪٤ًِ ٟ‬ش‪ .....‬أ‪-:ٝ‬‬
‫‪ -1‬حهظ‪٬‬ف حُٔويٓظ‪ ٖ٤‬ك‪ ٢‬ح‪٣٩‬ـخد ‪ٝ‬حُِٔذ‬
‫‪ -2‬أكي‪ ٟ‬حُٔويٓظ‪٤ًِ ٖ٤‬ش‪.‬‬
‫‪178‬‬
‫‪‬ض٘ر‪-:ٚ٤‬‬
‫إ حُ٘ظ‪٤‬ـش ىحثٔخ ً طظزغ أهْ حُٔويٓظ‪ ٖ٤‬كخُـِث‪٤‬ش أهْ ٖٓ حٌُِ‪َّ٤‬ش ‪ٝ‬‬ ‫َّ‬
‫حُٔخُزش أهْ ٖٓ حُٔ‪ٞ‬ؿزش‪.‬‬
‫‪ ٝ‬ه‪ َ٤‬ك‪ ٢‬ر‪٤‬خٕ ح‪٫‬شٌخٍ ح‪ٍ٫‬رؼش‪-:‬‬
‫أ‪ ١ْٝ‬جًٍ قَٔ ‪٣‬حكص وٌ ذٍ ‪ٚ‬ـٍج ‪ ٝ‬ذحَ‬
‫(ُ‪ٝ ٞ‬هغ ح‪ٓٝ٧‬ؾ ٓلٔ‪ ً٫ٞ‬ك‪ ٢‬حُظـَ‪ٝ ٟ‬أ‪٣‬ؼخً)‬
‫‪ٞٝ‬غ ذ‪ً ٚ‬رٍج ًٍكص ٌَٖ ٗهٓط‪ٖٔ ٖ٤‬حٌ‬
‫(‪ٝٝ‬هغ ٓ‪ٞ‬ػ‪ٞ‬ػخ ً ك‪ ٢‬حُٔزَ‪ُ ٟ‬ػ َّي‪ ٙ‬شٌ‪ ً٬‬أ َّ‪)ً٫ٝ‬‬
‫قَٔ ذ‪ ٍٛ ٚ‬و‪ ٝ‬و‪ٞٝ ّٝ‬غ ذ‪ٍٛ ٚ‬و‪ّْٞ ٝ‬‬
‫(‪ٝ ُٞٝ‬هغ ٓلٔ‪ ً٫ٞ‬ك‪ٜٔ٤ًِ ٢‬خ كخُؼخٗ‪ٞٓٝ ٢‬ػ‪ٞ‬ػخ ً كخُؼخُغ)‬
‫ٌجذغ جٌٖحٍ ٌج ػٌّ ٗهٓط‪ٖٔ ٖ٤‬حٌ‬
‫(ٍحرغ ح‪٧‬شٌخٍ ػٌْ حُشٌَ ح‪)ٍَّٝ ٧‬‬
‫‪ٝ‬ح‪٣‬ؼخً‪:‬‬
‫ٓـٌد ج‪ ٍٝ‬ن‪ً ٖ٤‬د غحٗ‪ٓٝ ٠‬ؾ ًح‪...ّْٞ ٖ٣‬وٌ ؾ‪ٜ‬حٌّ ٓ‪ً ٖ٤‬م ‪٣‬ح‬
‫ن‪ً ٖ٤‬ح‪ ٠ٍٖ ٖ٣‬وجٕ‬
‫‪ٝ‬حَُٓ‪ ُٞ‬ك‪ ٢‬حُز‪٤‬ض طؼ٘‪ٞٓ = ّ -:٠‬ؿزش ؽ= طـَ‪ ٟ‬ى= ًِ‪٤‬ش خ=‬
‫ًزَ‪ ٟ‬ل=حهظ‪٬‬ف حُٔويٓظ‪ ٖ٤‬ك‪ ٢‬ح‪٣٩‬ـخد ‪ٝ‬حُِٔذ ‪ =ٖ٣‬حُٔويٓظخٕ‬
‫ج‪=ٖ٣‬حكي‪ ٟ‬حُٔويٓظ‪ٖ٤‬‬
‫أْثِس ‪-:‬‬
‫‪ٓ.1‬ح ‪ ٢ٛ‬جُ‪ٟ‬حذطس جُط‪ ٖٓ ٢‬نالُ‪ٜ‬ح ‪٘٣‬وْٓ جُو‪٤‬حِ جإلهطٍجٗ‪٠‬‬
‫أٌٖحٍ أٌذؼس ؟‬
‫‪ٓ.2‬ح ‪ ٞٛ‬جٌَُٗ جأل ّ‪ ٍٝ‬؟ ئٍٖق‪ٓٓ ٚ‬طؼ‪٘٤‬ح ً ذٔػحٍ ؟‬
‫‪ٓ.3‬ح ‪ ٠ٍٖٝ ٢ٛ‬جٌَُٗ جال‪ ٍٝ‬؟ ‪ُٔٝ‬حيج ؟‬
‫‪.4‬أيًٍ جُ‪ ٌٞٛ‬جالٌذؼ‪ ٌَُِٗ ٚ‬جال‪ٓ ٍٝ‬غ يًٍ أٓػِس ؟‬
‫‪ٓ.5‬ح‪ ٞٛ‬جٌَُٗ جُػحٗ‪ٓٝ ، ٢‬ح‪ ٚ٠ٍٖٝ ٢ٛ‬؟‬
‫‪ٓ.6‬ح‪ ٞٛ‬جٌَُٗ جُػحُع ‪ٓٝ ،‬ح‪ ٚ٠ٍٖٝ ٢ٛ‬؟‬
‫‪ٓ.7‬ح‪ ٞٛ‬جٌَُٗ جٍُجذغ ‪ٓٝ ،‬ح‪ ٚ٠ٍٖٝ ٢ٛ‬؟‬
‫‪ٓ.8‬ح يج ٗؼ٘‪ ٖٓ ٢‬أنّ جُٔوىٓط‪ ٖ٤‬؟‬

‫انصُبػبد‬

‫انخًش‬

‫‪181‬‬
‫انصُبػبد انخًش‬
‫ضٔ‪٤ٜ‬ى‪:‬‬
‫‪٣‬شظَٔ حُو‪٤‬خّ ػِ‪ٓ ٠‬خىس ‪ ٝ‬ط‪ٍٞ‬س ‪ٓٝ ،‬خ طويّ ًخٕ ‪َ٣‬طزؾ رظ‪ٍٞ‬س‬
‫حُو‪٤‬خّ أ‪٤ٛ ١‬جش طؤُ‪٤‬ل‪ ، ٚ‬كِ‪ٍٝ ٞ‬ػ‪٤‬ض طِي حُشَحثؾ ‪ًٝ‬خٗض ٓ‪ٞ‬حى‪ٙ‬‬
‫طخىهش ًخٕ حُو‪٤‬خّ ٓ٘ظـخ ً ‪.‬‬
‫كٔخىس حُو‪٤‬خّ ‪ٓ ٠ٛ‬ويٓخص حُو‪٤‬خّ ( حٌُزَ‪ ٝ ٟ‬طـَ‪ ) ٟ‬ك‪٢‬‬
‫أٗلٔ‪ٜ‬خ ٓغ هطغ حُ٘ظَ ػٖ طلش طؤُ‪٤‬ل‪ٜ‬خ ٓغ رؼغ ‪ ،‬كزلٔذ‬
‫حهظ‪٬‬ك‪ٜ‬خ ٖٓ ٗخك‪ ٚ٤‬حُظِٔ‪ ْ٤‬رظيه‪ٜ‬خ ‪ٝ‬ػيّ طيه‪ٜ‬خ ‪ٝ‬رلٔذ‬
‫حهظ‪٬‬ف حُٔويٓخص ‪ٗٝ‬ظخثـ‪ٜ‬خ ‪ٝ‬حُـَع ٖٓ طؤُ‪٤‬ل‪ٜ‬خ ‪٘٣‬ؤْ حُو‪٤‬خّ‬
‫اُ‪: ٠‬‬
‫جُرٍ‪ٛ‬حٕ‬
‫جُؿىٍ‬
‫جُهطحذس‬
‫جُٗؼٍ‬
‫جُٔـحُطس‬
‫‪ٝ‬هزَ ر‪٤‬خٕ ًَ ‪ٝ‬حكيس ٓ٘‪ٜ‬خ ‪٘٣‬زـ‪ٓ ًًَ ٠‬ويٓش ك‪ٓ( ٍٞ‬رحوب‬
‫جاله‪ٓ٤‬س)‬
‫‪ ٢ٛٝ‬ػِ‪ ٠‬غٔحٗ‪٤‬س أ‪٘ٚ‬حف ‪:‬‬
‫‪٣‬و‪٤٘٤‬حش ‪ٓ -‬ظ٘‪ٗٞ‬حش ‪ٌٜٞٗٓ -‬جش ‪٤ٔٛٝ -‬حش ‪َِّٔٓٓ -‬حش ‪-‬‬
‫ٓور‪ٞ‬الش ‪ٗٓ -‬رَّ‪ٜ‬حش ‪ٓ -‬ه‪٤‬الش‪.‬‬
‫{ جُ‪٤‬و‪٤٘٤‬حش }‬
‫‪ ٠ٛٝ‬ح‪ ٍٞٓ٫‬حُظ‪ ٠‬طشظَٔ ػِ‪ ٠‬ح‪٫‬ػظوخى حُـخُّ حُٔطخرن ُِ‪ٞ‬حهغ‬
‫حٌُ‪٣ ٫ ٟ‬لظَٔ حُ٘و‪٤‬غ أط‪٣ ٫ٝ ً٬‬زظ٘‪ ٠‬ػِ‪ ٠‬حُظوِ‪٤‬ي ‪ ٝ ،‬ػِ‪ٚ٤‬‬
‫ُ‪ ْ٤‬حُـ‪ َٜ‬حًَُٔذ (ػيّ حُؼِْ ‪ٝ‬ػيّ حُؼِْ رؼيّ حُؼِْ) ‪ ٫ٝ‬حُظٖ‬
‫‪ ٫ٝ‬حُظوِ‪٤‬ي ٖٓ حُ‪٤‬و‪. ٖ٤‬‬
‫ػ َّْ َّ‬
‫إ حُوؼخ‪٣‬خ حُ‪٤‬و‪٤٘٤‬ش ط٘ؤْ اُ‪ : ٠‬ذى‪٤ٜ٣‬س ‪ ٝ‬جًطٓحذ‪َّ٤‬س‬
‫‪ٝ‬أط‪ ٍٞ‬حُوؼخ‪٣‬خ حُ‪٤‬و‪٤٘٤‬ش ‪ ٠ٛ‬حُزي‪٤ٜ٣‬خص ‪ ٠ٛٝ‬ػِ‪ٓ ٠‬ظش أٗ‪ٞ‬حع‪:‬‬
‫‪-1‬جأل‪ّ٤ُٝ‬حش‪ ٠ٛٝ :‬هؼخ‪٣‬خ ‪٣‬ظيِّم ر‪ٜ‬خ حُؼوَ ٌُحط‪ٜ‬خ أ‪ ١‬ري‪ٓ ٕٝ‬زذ‬
‫هخٍؽ ػٖ ًحط‪ٜ‬خ ٓؼخٍ ًُي‬
‫( جُ‪ٞ‬ؾ‪ٞ‬و ٓ‪ٞ‬ؾ‪ٌ ٞ‬و )‪.‬‬
‫‪-2‬جُٔٗح‪ٛ‬ىجش‪ٝ :‬طٔٔ‪ ٠‬حُٔلٔ‪ٓٞ‬خص ‪ ٠ٛٝ‬حُوؼخ‪٣‬خ حُظ‪٣ ٠‬لٌْ‬
‫ر‪ٜ‬خ حُؼوَ ر‪ٞ‬حٓطش حُلّْ ‪ٝ‬حُلْ ػِ‪ ٠‬هٔٔ‪:ٖ٤‬‬
‫جُق‪ :‬ظح‪ ٞٛٝ :ٍٛ‬هٔٔش حٗ‪ٞ‬حع ‪ :‬حُزظَ ‪ٝ‬حُٔٔغ ‪ٝ‬حٌُ‪ٝ‬م ‪ٝ‬حُشْ‬
‫‪ٝ‬حُِْٔ ‪ٝ ،‬هؼخ‪٣‬خ‪ٛ‬خ طٔٔ‪ ٠‬كِّٔ‪٤‬خص ٓػحُ‪ٜ‬ح ( جُّٗٔ ٓ‪٤ٟ‬ثس ) (‬

‫‪182‬‬
‫‪ ًٙٛ‬جُ٘حٌ قحٌز ) ( ‪ًٛ‬ج جُػٍٔز قِ‪ٞ‬ز ) (‪ ًٙٛ‬جُ‪ٌٞ‬وز ‪٤٠‬رس‬
‫جٍُجتكس )‪.‬‬
‫ذح‪ٝ :ٖ٠‬هؼخ‪٣‬خ‪ ٙ‬طٔٔ‪ٝ ٠‬ؿيحٗ‪٤‬خص ٓؼخٍ‪( :‬أٗح أنحف) (أٗح أكٌٍ ‪،‬‬
‫أضأُْ ‪ ،‬أؾ‪ٞ‬ع)‬
‫‪-3‬جُطؿٍذ‪٤‬حش‪ :‬أ‪ ٝ‬حُٔـَرخص ‪ ٠ٛٝ‬حُوؼخ‪٣‬خ حُظ‪٣ ٠‬لٌْ ر‪ٜ‬خ حُؼوَ‬
‫ر‪ٞ‬حٓطش طٌٍَ حُٔشخ‪ٛ‬يس رخ‪٩‬كٔخّ ٓؼخٍ‪ٗ ًَ ( :‬حٌ قحٌز ) (‬
‫جُؿْٓ ‪٣‬طٔىو ذحُكٍجٌز ) ‪.‬‬
‫إٔ ٓؼَ ‪ ٌٙٛ‬حُوؼخ‪٣‬خ طؼظٔي ػِ‪ٓ ٠‬زيأ حُؼِ‪َّ٤‬ش حَُحٓوش ك‪٢‬‬‫‪ٝ‬ال‪٣‬هل‪َّ ٠‬‬
‫ً‪ ٖٛ‬ح‪ٔٗ٫‬خٕ حُظ‪ ٠‬طشٌَ ًزَ‪ ٟ‬حُو‪٤‬خّ حُول ّ‪.٢‬‬
‫‪-4‬جُٔط‪ٞ‬جضٍجش‪ ٠ٛٝ :‬هؼخ‪٣‬خ طٌٖٔ حُ‪ٜ٤‬خ حُ٘لْ ٌٓ‪ٗٞ‬خ ً ‪ٓ ٍِٝ٣‬ؼ‪ٚ‬‬
‫حُشي ‪٣ٝ‬لظَ حُـِّ حُوخؽغ ‪ًُٝ ،‬ي ر‪ٞ‬حٓط‪ ٚ‬اهزخٍ ؿٔخػش‬
‫‪ٔ٣‬ظ٘غ ط‪ٞ‬حؽئ‪ ْٛ‬ػِ‪ ٠‬حٌٌُد ‪ٔ٣ٝ‬ظ٘غ حطلخم هطؤ ‪ ْٛ‬ك‪ ٢‬ك‪ْٜ‬‬
‫حُلخىػش‪ٓ .‬ؼخٍ‪ (:‬جُؼِْ ذ‪ٞ‬ؾ‪ٞ‬و جُرِىجٕ جُ٘حت‪٤‬س جُط‪ٗٗ ُْ ٠‬ح‪ٛ‬ى‪ٛ‬ح)‬
‫(‪ٝ‬جُؼِْ ذُ٘‪ ٍٝ‬جُوٍإٓ جٌٍُ‪ ْ٣‬ػِ‪ ٠‬جُ٘ر‪ٝ( )"٘" ٢‬جُؼِْ‬
‫ذ‪ٞ‬ؾ‪ٞ‬و ذؼ‪ ٝ‬جالْٓ جُٓحذوس ج‪ ٝ‬جالٖهح٘)‪.‬‬
‫‪-5‬جُكىْ‪٤‬حش‪ ٠ٛٝ :‬هؼخ‪٣‬خ ٓزيأ حُلٌْ ر‪ٜ‬خ كيٌّ ٖٓ حُ٘لْ ه‪١ٞ‬‬
‫ؿ ّيحً ‪ٓ ٍِٝ٣‬ؼ‪ ٚ‬حُشي ‪ٌ٣ٝ‬ػٖ حٌُ‪ ٖٛ‬رٔؼٔ‪ٜٗٞ‬خ‪.‬‬
‫ٓػحٍ‪( :‬قٌٔ٘ح ذإٔ جُؤٍ ‪ٍَٛٝ‬ز ‪ٝ‬ػطحٌو ‪ْٝ‬حتٍ جٌُ‪ٞ‬جًد‬
‫جُٓ‪٤‬حٌز ٓٓطٔى ٗ‪ٌٛٞ‬ح ٖٓ ٗ‪ ٌٞ‬جُّٗٔ)‬
‫‪-6‬جُلطٍ‪٣‬حش‪ ٢ٛٝ :‬حُوؼخ‪٣‬خ حُظ‪ ٠‬ه‪٤‬خٓخط‪ٜ‬خ ٓؼ‪ٜ‬خ ك‪ ٬‬طلظخؽ اُ‪٠‬‬
‫ؽِذ ‪ٝ‬كٌَ رَ رٔـَى طظ‪ ٍٞ‬حُٔطِ‪ٞ‬د ‪٣‬لظَ حُظظي‪٣‬ن‬
‫ٓؼخٍ‪(:‬قٌٔ٘ح ذإٔ جالغ٘‪ ٖ٤‬نّٔ جُؼٍٗز) ك‪ٌٜ‬ح ‪ ٝ‬إ ًخٕ ‪٣‬لظخؽ‬
‫اُ‪ ٠‬ه‪٤‬خّ ‪ ٌُٚ٘ٝ‬كخػَ ك‪ ٢‬حٌُ‪٣ ٫ ٖٛ‬لظخؽ اُ‪ًٔ ٠‬ذ ‪ٗٝ‬ظَ‪.‬‬
‫{جُٔظ٘‪ٗٞ‬حش}‬
‫‪ ٠ٛٝ‬حُوؼخ‪٣‬خ حُظ‪٣ ٠‬ؼظوي ر‪ٜ‬خ حػظوخىحً ؿ‪ َ٤‬ؿخُّ رٔؼ٘‪ ٠‬أَّٗ‪َُ٣ ٚ‬ؿَّق‬
‫‪ ٢‬أ‪ ٝ‬ح‪٩‬ػزخص ٓغ طـ‪ ِ٣ٞ‬حُطَف‬ ‫ك‪ٜ٤‬خ أكي ؽَك‪ ٢‬حُوؼ‪٤‬ش ‪،‬حُ٘ل ُ‬
‫ح‪٥‬هَ‪ٓ .‬ؼخٍ‪( :‬كالٌٕ ‪٣‬طٌِْ ػِ َّ‪( )٢‬اًح ًخٕ ‪ٔ٣‬خٍُّ ػي َّ‪ٝ‬ى)‬
‫{جُٔٗ‪ٌٜٞ‬جش}‬
‫‪ٝ‬طٔٔ‪( ٠‬جًُج‪٣‬ؼحش) أ‪٣‬ؼخ ً ‪ ٢ٛٝ‬هؼخ‪٣‬خ حشظ‪َٜ‬ص ر‪ ٖ٤‬حُ٘خّ ‪ًٝ‬حع‬
‫حُظظي‪٣‬ن ر‪ٜ‬خ ػ٘ي ؿٔ‪٤‬غ حُؼو‪٬‬ء أ‪ ٝ‬حًؼَ‪ٓ ْٛ‬ؼخٍ‪ (:‬جُؼىٍ قٖٓ ‪ٝ‬‬
‫هر‪٤‬ف ) (جُٗؿحػس قٓ٘س ‪ٝ‬جُؿرٖ هر‪٤‬ف) (‪٘٣‬رـ‪ ٠‬جٕ ٗكطٍّ‬ ‫ٌ‬ ‫جُظِْ‬
‫جُوحوّ ذحُو‪٤‬حّ) (ال ‪٘٣‬رـ‪ ٠‬جٕ ِٗرّ ُرحِ جُٗ‪ٍٜ‬ز) ( ‪ٝ‬ال ‪٘٣‬رـ‪٠‬‬
‫جٕ ٗأًَ ك‪ ٢‬قحٍ جُٔٗة ك‪ ٢‬جُطٍ‪٣‬ن جُؼحّ) (‪ٝ‬جُكٌْ ذإٔ ضٌٍجٌ‬
‫جُلؼَ جُ‪ٞ‬جقى ٓ َِّٔ)‬
‫‪ٝ‬ػِ‪ ٠‬ػ‪ٞ‬ء ‪ ٌٙٛ‬ح‪ٓ٫‬ؼِش ٗؼِْ رؤٕ حُٔش‪ٍٜٞ‬حص ُ‪ٔ٤‬ض ػِ‪ٗ ٠‬ل‪ٞ‬‬
‫‪ٝ‬حكي رَ ‪ٓ ٠ٛ‬ظ٘ ِّ‪ٞ‬ػش هي كظَ‪ٛ‬خ حُٔ٘طو‪ ٕٞ٤‬ك‪:٢‬‬
‫جُ‪ٞ‬جؾرحش جُور‪ ٝ ٍٞ‬جُطأو‪٣‬رحش جُ‪ٛ‬الق‪٤‬س ‪ ٝ‬جُهِو‪٤‬حش ‪ٝ‬‬
‫جالٗلؼحُ‪٤‬حش ‪ ٝ‬جُؼحوجش ‪ ٝ‬جالْطوٍجت‪٤‬حش‬
‫‪1‬‬
‫‪ٝ‬شَف ًَ ٓ٘‪ٜ‬خ رخُظلظ‪٣ َ٤‬طِذ ك‪ٓ ٢‬لِ‪ٚ‬‬
‫{جُ‪َّ٤ٔٛٞ‬حش}‬
‫‪ٝ‬حُٔوظ‪ٞ‬ى ر‪ٜ‬خ حُوؼخ‪٣‬خ حُ‪َّ٤ٔٛٞ‬ش حُظَكش ‪ ٢ٛٝ ،‬هؼخ‪٣‬خ ًخًرش ا‪٫‬‬
‫إٔ حُ‪٣ ْٛٞ‬وؼ‪ ٠‬ر‪ٜ‬خ هؼخ ًء شي‪٣‬ي حُو‪ٞ‬س ك‪٣ ٬‬وزَ ػ َّي‪ٛ‬خ ‪ٓٝ‬خ ‪٣‬وخرِ‪ٜ‬خ‬
‫كظ‪ٓ ٠‬غ ه‪٤‬خّ حُزَ‪ٛ‬خٕ ػِ‪ ٠‬ه‪٬‬ك‪ٜ‬خ ٓؼخٍ‪( :‬جالْط‪٤‬كحٔ ٖٓ‬
‫جُظالّ ‪ٝ‬جُه‪ٞ‬ف ٓ٘‪ٝ ٚ‬جُه‪ٞ‬ف ٖٓ جُٔ‪ّ٤‬ص)‬
‫{جُِٔٓٔحش}‬

‫__________________________‬
‫‪1‬‬
‫راجع منطق المظفر ص ‪ 294‬إلى ‪299‬‬
‫‪184‬‬
‫‪ ٠ٛٝ‬هؼخ‪٣‬خ كظَ حُظٔخُْ ر‪٘٤‬ي ‪ٝ‬ر‪ ٖ٤‬ؿ‪َ٤‬ى ػِ‪ ٠‬حُظِٔ‪ ْ٤‬رؤٗ‪ٜ‬خ‬
‫طخىهش ٓ‪ٞ‬حء ًخٗض طخىه‪ ٚ‬ك‪ٗ ٢‬لْ ح‪ َٓ٫‬ح‪ً ٝ‬خًر‪ ٚ‬ح‪ٓ ٝ‬شٌ‪ًٞ‬ش‪.‬‬

‫{جُٔور‪ٞ‬الش}‬
‫‪ ٠ٛٝ‬هؼخ‪٣‬خ ٓؤه‪ًٞ‬س ٖٓٔ ‪ٞ٣‬ػن رظيه‪ ٚ‬طوِ‪٤‬يحً آخ ‪ٔٓ َٓ٧‬خ‪١ٝ‬‬
‫ًخُشَح‪٣‬غ ‪ٝ‬حُٖٔ٘ حُٔؤه‪ًٞ‬س ػٖ حُ٘ز‪( ٢‬ص) ‪ٝ‬ح‪ٓ٫‬خّ حُٔؼظ‪ّٞ‬‬
‫ػِ‪ ٚ٤‬حُٔ‪ٝ ّ٬‬آخ ُِٔ‪٣‬ي ػوِ‪ٝ ٚ‬هزَط‪ً ٚ‬خُٔؤه‪ًٞ‬حص ٖٓ حُلٌٔخء‬
‫‪ٝ‬حُؼِٔخء ‪.‬‬
‫{جُٔٗرّ‪ٜ‬حش}‬
‫‪ ٠ٛٝ‬هؼخ‪٣‬خ ًخًرش ‪٣‬ؼظوي ر‪ٜ‬خ ‪ٜٗ٧‬خ طشز‪ ٚ‬حُ‪٤‬و‪٤٘٤‬خص أ‪ ٝ‬حُٔش‪ٍٜٞ‬حص‬
‫ك‪ ٢‬حُظخ‪ٞٓ ٖٓ ٢ٛٝ " .َٛ‬جو جُٔـحُطس " ًٔخ ُ‪ً ٞ‬خٕ حُِلع‬
‫ٓشظًَخ ً ح‪ٓ ٝ‬ـخُحً كخشظز‪ ٚ‬حُلخٍ ك‪. ٚ٤‬‬
‫{جُٔه‪٤‬الش}‬
‫‪ ٠ٛٝ‬هؼخ‪٣‬خ ُ‪ ٖٓ ْ٤‬شؤٗ‪ٜ‬خ حٕ ط‪ٞ‬ؿذ طظي‪٣‬وخ ً ح‪ ٫‬حٗ‪ٜ‬خ ط‪ٞ‬هغ ك‪٢‬‬
‫حُ٘لْ طو‪٬٤‬ص طئى‪ ٟ‬اُ‪ ٠‬حٗلؼخ‪٫‬ص ٗلٔ‪ٞٓ ٠ٛٝ ٚ٤‬حى ط٘خػش‬
‫حُشؼَ‪..‬‬
‫أقضبو األقٍضه ثحضت انًبدح‬
‫‪ ٠ٛٝ‬هٔٔ‪ًٔ ٚ‬خ ٓ ََّ ‪ٝ‬حُٔزذ ك‪ ٢‬كظَ‪ٛ‬خ ًٌُي ‪:ٞٛ‬‬
‫إٔ حُو‪٤‬خّ‪ :‬ئٓح ‪٣‬ل‪٤‬ي طظي‪٣‬وخ ً‬
‫أ‪٣ ٝ‬ل‪٤‬ي ؿ‪ َ٤‬طظي‪٣‬ن (جُٗؼٍ)‬
‫‪ٝ‬حٌُ‪٣ ٟ‬ل‪٤‬ي حُظظي‪٣‬ن آخ ‪٣‬ل‪٤‬ي طظي‪٣‬وخ ً ؿخُٓخ ً‬
‫ح‪٣ ٝ‬ل‪٤‬ي طظي‪٣‬وخ ً ؿ‪ َ٤‬ؿخُّ (جُهطحذس)‬
‫‪ٝ‬حٌُ‪٣ ٟ‬ل‪٤‬ي طظي‪٣‬وخ ً ؿخُٓخ ً آخ ‪٣‬ؼظزَ حٕ ‪ ٌٕٞ٣‬كوخ ً‬
‫أ‪٣ ٫ ٝ‬ؼظزَ حٕ ‪ ٌٕٞ٣‬كوخ ً (جُؿىٍ)‬
‫‪ٓٝ‬خ ‪٣‬ؼظزَ حٕ ‪ ٌٕٞ٣‬كوخ ً آخ ‪ ٞٛ‬كن ‪ٝ‬حهؼخ ً (جُرٍ‪ٛ‬حٕ)‬
‫أ‪ ٌٕٞ٣ ٫ ٝ‬كوخ ً ‪ٝ‬حهؼخ ً (جُٔـحُطس)‬
‫انجشهبٌ‬
‫ضؼٍ‪٣‬ل‪ ٞٛ " :ٚ‬ه‪٤‬حِ ٓإُق ٖٓ ‪٣‬و‪٤٘٤‬حش ‪٘٣‬طؽ ‪٣‬و‪٘٤‬ح ً ذحًُجش‬
‫ج‪ٞ‬طٍجٌجً "‪.‬‬
‫أهٓحّ جُرٍ‪ٛ‬حٕ‪:‬‬
‫ُٔ‪ -2 ٢‬اّٗ‪٢‬‬
‫جُرٍ‪ٛ‬حٕ جُِٔ‪:٠‬‬
‫حٕ ‪ ٌٕٞ٣‬حُلي ح‪ٓٝ٫‬ؾ ػِش ُؼز‪ٞ‬ص ح‪ً٫‬زَ ُ‪٨‬طـَ ٓؼخٍ‪ًٙٛ( :‬‬
‫جُكى‪٣‬ىز جٌضلؼص قٍجٌض‪ٜ‬ح‬
‫‪ ًَٝ‬قى‪٣‬ىز جٌضلؼص قٍجٌض‪ٜ‬ح ك‪ٓ ٢ٜ‬طٔىوز ك‪ ًٜٙ‬جُكى‪٣‬ىز‬
‫ٓطٔىوز)‬
‫جُرٍ‪ٛ‬حٕ جإلٗ‪:٢‬‬
‫حٕ ‪ ٌٕٞ٣‬حُلي ح‪ٓٝ٫‬ؾ ٓؼِ‪ً٨ُ ً٫ٞ‬زَ ك‪ٝ ٢‬ؿ‪ٞ‬ى‪ ٙ‬ك‪ ٢‬ح‪٫‬طـَ‬
‫‪٫‬ػِش (ػٌْ حُِٔ‪)٠‬‬
‫ٓؼخٍ‪ ًٙٛ( :‬جُكى‪٣‬ىز ٓطٔىوز ‪ ًَٝ‬قى‪٣‬ىز ٓطٔىوز ٍٓضلؼ‪ ٚ‬وٌؾ‪ٚ‬‬
‫قٍجٌض‪ٜ‬ح ك‪ ًٜٙ‬جُكى‪٣‬ىز ٍٓضلؼس وٌؾس قٍجٌض‪ٜ‬ح )‬
‫جُرٍ‪ٛ‬حٕ جُِٔ‪ٝ ٠‬جُؼَِ جالٌذؼس‪:‬‬
‫‪٣ ٫‬ول‪ ٠‬حٕ حُؼِش ك‪ ٢‬حُزَ‪ٛ‬خٕ حُِٔ‪ ٠‬طشَٔ حُؼَِ ح‪ٍ٫‬رؼش‪:‬‬
‫جُؼِس جُلحػِ‪ٓ( :ٚ٤‬خ ٓ٘‪ ٚ‬حُ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى) ٓؼخٍ‪ٚ ُْ " :‬حٌ جُهٗد ‪٣‬طل‪ٞ‬‬
‫ػِ‪ ٠‬جُٔحء؟ ك‪٤‬وحٍ‪ :‬ألٕ جُهٗد غوِ‪ ٚ‬جُ٘‪ٞ‬ػ‪ ٠‬أنق ٖٓ غوَ‬
‫جُٔحء جُ٘‪ٞ‬ػ‪ٝ " ٠‬ح‪٣‬ؼخ ً ٓخ طويّ ك‪ٓ ٢‬ؼخٍ طٔيى حُلي‪٣‬ي رخُلَحٍس‬

‫‪186‬‬
‫جُؼِس جُٔحو‪ٓ( :ٚ٣‬خ ك‪ ٚ٤‬حُ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى) ٓؼخٍ‪٣ ُْ " :‬لٓى جُك‪ٞ٤‬جٕ ؟ ألَّٗ‪ٚ‬‬
‫ًٍٓد ٖٓ جأل‪ٞ‬ىجو‬
‫جُؼِس جُ‪ٓ(:ٚ٣ٌٞٛ‬خ ر‪ ٚ‬حُ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى) ٓؼخٍ‪ً ُْ " :‬حٗص ‪ ًٙٛ‬جُُج‪٣ٝ‬س‬
‫هحتٔس ؟ ك‪٤‬ؿحخ ‪ :‬ألٕ ‪ِٞ‬ؼ‪ٜٔ٤‬ح ٓطؼحٓىجٕ "‬
‫جُؼِس جُـحت‪٤‬س‪ٓ( :‬خ ُ‪ ٚ‬حُ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى) " ُْ أٗٗأشَ جُر‪٤‬ص ؟ ٌُ‪ ٠‬جٌْ٘‪ٚ‬‬
‫" " ُْ جٌَْ هللا جٍُْ‪ ٍٞ‬ذى‪ ٖ٣‬جُكن؟ ك‪٤‬ؿحخ ‪٤ُ:‬ظ‪ ٍٜٙ‬ػِ‪٠‬‬
‫جُى‪" ًِٚ ٖ٣‬‬
‫انجذل‬
‫ضؼٍ‪٣‬ل‪ ":ٚ‬جُؿىٍ ‪٘ٚ‬حػس ضٔ ٌِّٖ جالٗٓحٕ ٖٓ ئهحٓس جُكؿؽ‬
‫جُٔإُلس ٖٓ جُِٔٓٔحش ج‪ٌ ٝ‬وِّ‪ٛ‬ح قٓد جالٌجوز ‪ ٖٓٝ‬جالقطٍجَ‬
‫ػٖ ُُ‪ ّٝ‬جُٔ٘حه‪ٟ‬س ك‪ ٢‬جُٔكحكظس ػِ‪ ٠‬جُ‪ٞٞ‬غ " ‪ٌٙٛٝ‬‬
‫حُظ٘خػش ُ‪ٜ‬خ ؿ‪ٞ‬حٗذ ػي‪٣‬يس ‪ٓ ٫‬ـخٍ ُِلي‪٣‬غ ػ٘‪ٜ‬خ ‪ٜ٘ٛ‬خ ك٘ظٌظل‪٢‬‬
‫رٔ٘خظَس ح‪ٓ٩‬خّ حَُػخ ػِ‪ ٚ٤‬حُٔ‪ٓ ّ٬‬غ حُـخػِ‪٤‬ن حُ٘ظَحٗ‪ {: ٢‬غْ‬
‫هحٍ ػِ‪ ٚ٤‬جُٓالّ ُ‪٣ ٚ‬ح ٗ‪ٍٛ‬جٗ‪ ٝ ٢‬هللا ئّٗح ُ٘إٖٓ ذؼ‪ ٠ٓ٤‬جًُ‪١‬‬
‫آٖٓ ذٔكٔى ‪ ٠ِٚ‬هللا ػِ‪ٝ ٚ٤‬آُ‪ٓ ٝ َِّْْٝ ٚ‬ح ٗ٘وْ ػِ‪ ٠‬ػ‪ٓ٤‬حًْ‬
‫ٖ‪٤‬ثح ئالّ ‪ٞ‬ؼل‪ ٝ ٚ‬هِس ‪٤ٚ‬حٓ‪ٚ ٝ ٚ‬الض‪ ٚ‬هحٍ جُؿحغِ‪٤‬ن أكٓىش ‪ٝ‬‬
‫هللا ػِٔي ‪ٞ ٝ‬ؼلص أٍٓى ‪ٓ ٝ‬ح ً٘ص ظ٘٘ص ئالّ أٗي أػِْ أ‪َٛ‬‬
‫جإلْالّ هحٍ جٍُ‪ٞ‬ح ػِ‪ ٚ٤‬جُٓالّ ‪٤ً ٝ‬ق يجى هحٍ جُؿحغِ‪٤‬ن ٖٓ‬
‫ه‪ُٞ‬ي ئٕ ػ‪ً ٠ٓ٤‬حٕ ‪ٞ‬ؼ‪٤‬لح هِ‪ َ٤‬جُ‪٤ٛ‬حّ هِ‪ َ٤‬جُ‪ٛ‬الز ‪ٓ ٝ‬ح أكطٍ‬
‫ػ‪ٓٞ٣ ٠ٓ٤‬ح ً ه‪ ٝ ّ١‬ال ٗحّ ذِ‪ َ٤‬ه‪ٓ ٝ ١‬ح َجٍ ‪ٚ‬حتْ جُى‪ ٍٛ‬هحتْ‬
‫جُِ‪ َ٤‬هحٍ جٍُ‪ٞ‬ح ػِ‪ ٚ٤‬جُٓالّ كِٖٔ ًحٕ ‪ ٢ِٛ٣ ٝ ّٞٛ٣‬هحٍ‬
‫‪1‬‬
‫كهٍِ جُؿحغِ‪٤‬ن ‪ ٝ‬جٗوطغ }‬
‫__________________________‬
‫‪1‬بحار األنوار ج ‪ 11‬ص ‪ 313‬روايو ‪ 1‬باب ‪19‬‬
‫‪-3‬انخطبثخ‬
‫ضؼٍ‪٣‬ل‪ٜ‬ح‪٘ٚ ٠ٛ":‬حػس ػِٔ‪ ٚ٤‬ذٓرر‪ٜ‬ح ‪ ٌٖٔ٣‬جه٘حع جُؿٔ‪ ٌٜٞ‬ك‪٢‬‬
‫جالٍٓ جًُ‪٣ ٟ‬ط‪ٞ‬هغ ق‪ ٍٞٛ‬جُط‪ٛ‬ى‪٣‬ن ذ‪ ٚ‬ذوىٌ جالٌٓحٕ"‬
‫‪٘٣ٝ‬زـ‪ُِ ٠‬وط‪٤‬ذ إٔ ‪ٔ٣‬ظؼ‪ ٖ٤‬رؤٓ‪ ٍٞ‬طل‪٤‬ي حُظٖ ػِ‪ ٠‬ح‪٫‬هَ ًو‪ُٚٞ‬‬
‫(جًٌُجخ ْ‪ٞ‬ف ‪٣‬لط‪ٟ‬ف)(‪ٝ‬جالٗٓحٕ جُهحتق ال ‪ ٌٖٔ٣‬جٕ ‪ٞ٣‬كن)‬
‫انشؼش‬
‫ضؼٍ‪٣‬ل‪ً ٞٛٝ ":ٚ‬الّ ٓه‪ٓ َ٤‬إُق ٖٓ أه‪ٞ‬جٍ ٓ‪َٗٝٞ‬س ٓطٓح‪٣ٝ‬س‬
‫ٓولحز "‬
‫كخُظشز‪ٜ٤‬خص ‪ٝ‬ح‪ٓ٫‬ظؼخٍحص ‪ٝ‬حٌُ٘خ‪٣‬خص ‪ ٠ٛ‬حُٔٔظلخىس ك‪ ٢‬حُشؼَ ‪ٕ٧‬‬
‫‪ ٌٙٛ‬حُظظ‪َ٣ٞ‬حص حُو‪٤‬خُ‪ ٢ٛ ٚ٤‬حُظ‪ ٠‬طؼ‪ َ٤‬ح‪٫‬كخٓ‪ ْ٤‬ك‪ ٢‬ح‪ٔٗ٫‬خٕ‪.‬‬
‫انًغبنطخ‬
‫ضؼٍ‪٣‬ل‪ٜ‬ح‪ ًَ ٞٛٝ" :‬ه‪٤‬حِ ضٌ‪ٗ ٕٞ‬ط‪٤‬ؿط‪ٗ ٚ‬و‪ٟ‬ح ً ُ‪ٞٞ‬غ ٖٓ‬
‫جال‪ٞٝ‬حع" ‪ْ" ٠ٔٓ٣ٝ‬لٓطس" ‪ٗٓ" ٝ‬حؿرس" ‪ٓٝ‬ؼَكش كٖ‬
‫حُٔلخُطش ًٔؼَكش حُٔٔ‪ٝ ّٞ‬حُٔ‪ٌَٝ٤‬رخص ‪ٝ‬ح‪٥‬كخص حُٔؼَس‬
‫إ حُٔـخُط‪ُٜ ٚ‬خ ػ‪٬‬ػش ػشَ ٗ‪ٞ‬ػخ ً ‪ٝ‬ط٘ؤْ أ‪٣‬ؼخ ً اُ‪ُ ٠‬لظ‪٤‬ش‬ ‫ػ َّْ َّ‬
‫‪ٓٝ‬ؼ٘‪َّ٣ٞ‬ش ‪ٝ‬طلظ‪ِٜ٤‬خ ‪٣‬طِذ ك‪ٓ ٢‬لِِّ‪. ٚ‬‬

‫أْثِس ضطؼَِّن ذحُ‪٘ٛ‬حػحش جُهٔٓس‪:‬‬


‫‪ٓ-1‬خ ‪ ٞٛ‬حُلَم ر‪ ٖ٤‬ط‪ٍٞ‬س حُو‪٤‬خّ ‪ٓٝ‬خىط‪ ٚ‬؟‬
‫‪ٓ-2‬خ ‪ ٢ٛ‬حُظ٘خػخص حُؤْ ؟‬
‫‪-3‬أًًَ ٓزخى‪١‬ء ح‪٧‬ه‪ٔ٤‬ش ‪.‬‬
‫‪188‬‬
‫ٓخ ‪ ٢ٛ‬حُ‪٤‬و‪ّ٤٘٤‬خص ؟‬
‫‪-5‬ػَِّف ح‪ّ٤ُٝ٧‬خص ؟‬
‫‪ٓ-6‬خ ‪ ٢ٛ‬حُٔشخ‪ٛ‬يحص ؟ أًًَ أهٔخّ حُلْ ٓغ ًًَ أٓؼِش ‪.‬‬
‫‪ٓ-7‬خ ‪ ٢ٛ‬حُظـَر‪٤‬خص أًًَ أٓؼِش ٌُُي ؟‬
‫ٓخ ‪ ٢ٛ‬حُٔظ‪ٞ‬حطَحص ؟ أًًَ أٓؼِش ُ‪ٜ‬خ ‪.‬‬
‫‪-9‬ػَِّف حُليٓ‪٤‬خص ٓغ ًًَ أٓؼِش ؟‬
‫‪ ٢ٛ‬حُلطَ‪٣‬خص ‪ ،‬أًًَ ٓؼ‪ُٜ ً٬‬خ ؟‬
‫ٓخ ‪ ٢ٛ‬حُٔؼ٘‪ٗٞ‬خص ؟‬
‫ػَِّف حُٔش‪ٍٜٞ‬حص ٓغ ًًَ أٓؼِش‪.‬‬
‫ٓخ ‪ ٢ٛ‬حُ‪٤ٔٛٞ‬خص أًًَ أٓؼِش ُ‪ٜ‬خ؟‬
‫ػَِّف ً‪ ٖٓ ً٬‬حُٔوز‪٫ٞ‬ص ‪ ٝ‬حُٔشز‪ٜ‬خص ‪ٝ‬حُٔو‪٬٤‬ص ‪.‬‬
‫‪-15‬ػَِّف حُزَ‪ٛ‬خٕ ‪ٝ‬أًًَ هٔٔ‪ ٚ٤‬؟‬
‫ٓخ ‪ ٢ٛ‬حُؼَِ ح‪ٍ٧‬رؼش ؟‬
‫ػَِّف حُـيٍ ؟‬
‫‪ٓ18‬خ ‪ ٢ٛ‬حُوطخرش ؟ أًًَ ٓؼخ‪ُٜ ً٫‬خ ؟‬
‫‪-19‬ػَِّف حُشؼَ ‪ٝ‬أًًَ ٓؼخ‪. ُٚ ً٫‬‬
‫ٓخ ‪ ٢ٛ‬حُٔـخُطش؟‬
‫ئٗط‪ٜ‬ص جُى‪ٌٝ‬ز جُػحٗ‪٤‬س ك‪ ٢‬ضحٌ‪٣‬م ‪ٓ 28‬كٍّ ‪97-6-4 1418‬‬
‫ٌخ جُؼحُٔ‪ ٖ٤‬ئذٍج‪ ْ٤ٛ‬جألٗ‪ٛ‬حٌ‪١‬‬ ‫‪ٝ‬جُكٔى هلل ِّ‬

You might also like