Professional Documents
Culture Documents
((آُِ ٌْ٤وً ٚظخد ه ْ٤رؼ٘ٞحٕ ( أٛٝخّ ػٌحد حُوزَ ) ُِٔٔظ٘خٍ أكٔي ػزيٓ ٙخٓ ٞٛٝ َٛلٌَ حٓ١َٜٓ ٢ٓ٬
هخٍ ك ٚ٤حُٔٔظ٘خٍ أكٔي ػزيٓ ٙخ َٛإٔ ػٌحد حُوزَ ٗٝؼٞ٣ ٫ ٚٔ٤ؿي ك ٢حُوزَ ػ٘يٓخ ٞٔ٣ص حٔٗ٫خٕ ٝهي حٓظٜ٘ي
رخ٣٫خص حُوَآٗ٤ش ٝح٫كخى٣غ حُٜل٤لش حُٔظلوش ٓغ حُوَإٓ حٌَُ ْ٣كوي أػزض رخُيُ َ٤حُوخ١غ ٖٓ ًظخد هللا إٔ حُوزَ ٫
ٞ٣ؿي ر ٚكٔخد ٝإٔ حُلٔخد ك ٢ح٫هَس كًِ ٞخٕ ك ٢حُوزَ ػٌحد أٗ ٝؼٓ ْ٤خ كخثيس ّٞ٣حُلٔخد ك ٢ح٧هَس كؼٌحد
حُوزَ ُٝ ُٚ ْ٤ؿٞى ك ٢ح ّ٬ٓ٫حُٜل٤ق ٝحٗٔخ ح٫كخى٣غ حُٟٔٞٞػش ٝحُ٠ؼ٤لش حُظ ٢ىٓض كً ٢ظذ ح٫كخى٣غ
هئ٣خ ٓ ٢ٛزذ حُِٝرؼش كٓ ًَ ٢خ ٣ليع ٖٓ طو٣ٞق حُٞػخظ ُِ٘خّ رٌٜح حُؼٌحد كظ٣ ٢وخف حُ٘خّ ٝطٜ٘خع
ٝ٫حَٓٝ ْٛطٌ ُْٜ ٕٞهيحٓش ًؤٗ ْٜحُٜش طؼزي ٖٓ ى ٕٝهللا طؼخُ ٢ك ٢حًٝ ٍٝ٧خٗض حُٜ٘خ٣ش إٔ حُ٘خّ حٗ٘ـِض
رخُؼٌحد ٝطًَض حُيٗ٤خ ري ٕٝحُؼَٔ ٓغ إٔ هللا حُؼيٍ ٝحُلن ٣ ٫ٝؼٌد حُ٘خّ َٓط ٖ٤كخُ٘ؼ ْ٤أ ٝحُؼوخد أ ٝحُؼل ٞػٖ
حُ٘خّ ٓئؿَ ك ٢ح٥هَس ٌٌٛح ٣وً ٍٞظخد هللا طؼخُ ٌُٖٝ ٢ػزيس ح٫كخى٣غ حُٟٔٞٞػش ٝحُو ٜٚحُٞح٤ٛش ٖٓ ٢ٛ
طٔت ُ ّ٬ٓ٪حُل٘٤ق ُٜٗٝ ٬٤خٍح ٝحُوٛ٬ش كٌٛ ٢ح حٌُظخد حُو ْ٤ح٫ىُش حُيحٓـش رؼيّ ٝؿٞى ػٌحد أٗ ٝؼ ْ٤ك ٢حُوزَ
ٝأٗخ حُلٔخد ُِ٘خّ ّٞ٣حُو٤خٓش كوٝ ٢حُـ٘ش ٝحُ٘خٍ رخ٫هَس كو ْ٤ُٝ ٢ك ٢حُوزَ ٝحُِٓ ٌْ٤وٌٛ ٚح حٌُظخد حُوٖٓ ْ٤
أٓظخًٗخ حُٔلظَّ أكٔي ػزيٓ ٙخٓٝ َٛؼ ٚطوَ٣ؾ ح٫كخى٣غ حُ٠ؼ٤لش رٔ٘يٛخ كظٗ ًَ ٌٕٞ٣ ٢ت ٓٞػن ٝرخُيُٖٓ َ٤
حُوَإٓ ٝأُِٓ ٌْ٤وً ٚظخد أٛٝخّ ػٌحد حُوزَ ٖٓ ٓٞهغ ( ٓ٘ظي٣خص حُؼِْ ٝحُؼِٔخء ٗزخد حُؼَد )
ًظخد أٛٝخّ ػٌحد حُوزَ
طؤُ٤ق :حُٔٔظ٘خٍ ٝحُٔلٌْ حُي ٢ُٝأكٔي ػزيٓ ٙخ َٛحُٔلخٓ.٢
طوي ْ٣حٓ٧ظخً حُيًظ/ٍٞأكٔي ػزي حَُك ْ٤حُٔخ٣ق
أٓظخً حُؼو٤يس ٝحُلِٔلش رـخٓؼش حٝ َُٛ٧هطَ ٝأّ حُوَ.ٟ
رْٔ هللا ٝحُلٔي هلل ٝحُ٬ٜس ٝحُٔ ّ٬ػِ ٍٍٞٓ ٠هللا ٠ِٛهللا ػِٝ ِْٓٝ ٚ٤رؼي:ـ
ٓٔخ ٘٣زـ ٢إٔ ٗئًي ػِ :ٚ٤إٔ هللا ٓزلخٗٝ ٚطؼخُ ٠هِن حُ٘خّ ٓظلخٝط ٖ٤ك ٢حُٔٞحٛذ ٝحُؼوِ٤خصٌُُٝ ،ي ؿخءص
كًَخط ْٜك ٢حُل٤خس حُيٗ٤خ طو٠غ ُٔؼخ َ٤٣حُٔٞحٛذ ٝحُٔ٘ق حُظٛٝ ٢زٜخ هللا ٌُٜح ًٝحى.
ٝحُٔٔظ٘خٍ/أكٔي ػزيٓ ٙخ٣ َٛظٔظغ رٔ٘ق ٓ٘لٜخ هللا ا٣خٛخٞٓٝ ،حٛذ ًزَ٤سٌُُ ،ي طـيٓ ٙظِٔ٤ح كًِٔ ٢خطٓٝ ٚخ
ٌ٣ظذ ،كخُلٌَ ٝحٌُِٔش كو٤وظخٕ ٓظُٓ٬ظخٕ ك ٢ك٤خطٌُُ ،ٚي ؿخءص ًِٔخط ٚكٓ ٢ئُلخطٓ ٚؼخُْ ٓ٤٠جش ػِ٣َ١ ٠ن
طٜل٤ق ٓخ أكٔي ٙحُيٍٝٞٓ ٖٓ َٛػخص ٘ٓٝخٛؾ أَٟص رخُؼوخثئ٣ ٞٛٝ ،ظِي ١خهخص ا٬ٛك٤ش ٣زٌُٜخ ىٓٝخ ٧ؿَ
حٓ٧ش.
َّ ُ
ٝاًح ًخٕ ٘ٛخى ًؼ ٖٓ َ٤حٌُظخد ىػٞح اُ ٠اٗوخً حٓ٧ش ٖٓ ٛٝيس حُظوِق ٝؿزخٍ حُـ ،َٜكبٕ حُٔئُق ُ ٚػزوَ٣ش
ك ٌَّس ك ٢ػَٓ ٝلخ ْ٤ٛحُظٜل٤ق رٔخ ٔ٣ظِي ٖٓ ٓٛٞزش كَ٣يس ٝػطخء ٓظٔ.ِ٤
ٝه٤٠ش ػٌحد حُوزَ ُِٔ ْٛ ٫ظخؿَ ٖ٣رخُي ٖ٣اًًَٛ ٫خًٝ ،ؤٜٗخ ػَٔ اٗظخؿ ٢طلظوَ ر ٚحٓ٧شًُٝ ،ي ٍؿْ
طؼخٍٜٟخ ٓغ ٓزخىة حٝ ّ٬ٓ٩ى٫٫ص ح٣٥خص حُوَءحٗ٤شٌُُ ،ي ؿخء حُٔ َئَُّق حُٔخػَ ٫ؿظؼخع ؿٌ ٍٝحُٔلخْ٤ٛ
حُٔـِ١ٞش ٝهِغ أُٜٞٛخ ٝىٝحكؼٜخ حُ٘لٔ٤ش ٝحُلٌَ٣شٔٓ ،ظٔيح هٞط٣َٛ ٖٓ ٚق ًظخد هللاًٝ ،ظذ حُٔليػ ٖ٤ك ٢حُـَف
ٝحُظؼيٓ ،َ٣غ ػيّ أٛخٍ ى ٍٝحُؼوَ حُو ْ٣ٞك ٢حٓظوَحؽ ح٧ىُش.
كخٌُظخد حُٔخػَ أىحس ر٘خء ًحص ك ٍٜٞػ٬ػشِٓٝ ،لن ر ٚطوَ٣ؾ ُزؼ ٞأكخى٣غ ٖٓ ػٌحد ِٓػ ّٞرخُوزَٞٓ ،حء
ٓخ ٍٝى ٜٓ٘خ رٌظذ حُٜلخف أٔٓ ٝخ حٗظ َٜحُو ٍٞر ٚػِ ٠أُٔ٘ش حُيػخس ،ك ٬٠ػٖ طٜل٤ق رؼ ٞطلَ٣لخص حُظلَٔ٤
ٌُظخد هللا.
كخُل َٜح ٍٝ٧طلض ػ٘ٞحٕٞٓ :ص ر ٬ػٌحد رخُوزَ (طوي ْ٣أ.)٢ُٞٛ
ٝحُل َٜحُؼخٗ ٢طلض ػ٘ٞحٕ ٖٓ :حُٞكخس كظ ٠كٔخد ح٥هَس.
ٝحُل َٜحُؼخُغ رؼ٘ٞحٕ :طل٘٤ي كـؾ أٜٗخٍ كٌَس ػٌحد حُوزَ.
ٝحُٔ٬كع إٔ حُل ٍٜٞحُؼ٬ػش طِٔ٤ص رخُظٞػ٤ن ٝحُظ٘و٤ذ ٓٔخ أػط ٠حُيٍحٓش هٞس ٝػٔوخ.
ُٝؼَ طِي حُيٍحٓش طٞؿي ك ٢حُ٘خّ حُٞػٝ ٢حُظؼَ٣ق روطٍٞس حٓ٫ظؼٔخٍ حُٔ٘لَف ٝحُ٘خً ُزؼٓ ٞو٫ٞص
ح٧هيٓٝ ،ٖ٤ػِٜخ طؼ٤ي اُ ْٜ٤حُ٘و٤ٜش ح٤ٓ٬ٓ٩ش حُظٍ ٢رخٛخ ٍٓ ٍٞهللا ك ٢حُٜلخرش حٜ١٧خٍ ،حًٌُ ٖ٣خٗٞح ٣ظلخػِٕٞ
ٓغ حٌُ ٕٞرخُوَءحٌٕٞٗٞ٣ ُْٝ ،ح ٣لخ ُٕٞٝه ٖٓ َٜرخٌُُ ٕٞظؤ٬٣ٝط ْٜػٖ حُوَءحٕ .أ.ى/أكٔي ػزي حَُك ْ٤حُٔخ٣ق
ٓويٓش حُٔئُق:
رْٔ هللا حُلز٤ذ ،حَُكٖٔ حَُك ْ٤حٌَُ ،ْ٣كٌٔ٘ ٓ٘ٞحص هَ َِض ٝأٗخ أُطخرغ ٝأُٗخٍى كًَش طط َ٣ٞحُوطخد حُي٢٘٣
حُظٗ ٢لٖ ك ٢أْٓ حُلخؿش اُٜ٤خًُٝ ،ي ٗظَح ُٔخ َٛٝاُ ٚ٤أَٓ حُ َّيػٞس ٝحُ ُّيػَخس رز٬ىٗخ.
ُٝوي ٗخًٍض كًُ ٢ي رٔئُلخص ػي٣يس ٜٓ٘خ ًُظُذ:
(ٔ) ٤ً( -ق ًخٕ ُهُِوُ ُٚحُوَءحٕ .
(ٕ) ٝ -آ٘ٓ٬خ ٝحُظَحع .
(ٖ) ٍٝ ًُٞ٘ ٝ -كٔخص ٖٓ حُوَءحٕ.
َؿ َْ حٌُؼٜ٘ٓ َ٤خ اُُ ٠ـخص ٓظؼيىس َُ٘ٗٝ ،ص رخُؼخُْ ػٖ ٣َ١ن ٝرٌؼ ٖٓ َ٤حُ ُوطَذ حُٔ٘زَ٣شٝ ،حُٔوخ٫ص حُظ ٢طُ ِ
أؿِٜس اػ٤ٓ٬ش ٓوظِلشٗٝ ،خًٍض ٝكخَٟص رزؼ ٞحُٔئطَٔحص حُي٤ُٝش حَُحػ٤ش ٬ٛ٩ف حُيػٞس.
ٝأكٔي هللا إٔ ٝكو٘ ٢رَكٔظُِ ٚوَٝؽ ٖٓ طَ َي ُّٖ٣حَٗ٩حى ٝحُزيع ،اُ ٠طي ٖ٣حُوَءحٕ ٝحُ َِٔ٘ق ٝ ،إٔ ٛيحُٖٗٔ ٢
٣ؼ ٢٘ٗٞ٘٤روٞس ً ٢أهط ٞروطٞحص حَُٗخى ٌَٗٝ ،هخٝٝ ٙحؿذ ُو٘خس حُٔل ٍٞحُل٠خث٤ش ٜٓ٩خٜٓخ ك َ٘ٗ ٢حُلوخثن
ٝط٘ َ٣ٞحُ٘ؼٞدٝ ،رٌَ حُظويٝ َ٣حُؼَكخٕ أُهيّ حُلخٍّ حُ٘ز َ٤حٌُٝ ١هق هِق ٌٛح حٌُظخد ٝأٌَٗٞٛٝ ،ٙ
حٓ٧ظخً/ػزي حُلظخف ػٔخًًَُ ،ي حُـ٘ي ١حٌُ ١طَح ٙهِق ًَ ح٧ػٔخٍ ًَٝ ،ح٫ؿظٜخىحص ُٓؼ٘٤خ ٓٝئحٍُح ،ك ٜٞحٌُ١
رٌٍ حُـٜي حً٧زَ ك ٢حُظوَ٣ؾ حُلو٧ ٢ٜكخى٣غ ػٌحد حُوزًَٔ ،خ ٗظٞؿ ٚرخٌَُ٘ ُٓ٨ظخً /ارَح ْ٤ٛػ٤خى ُٔٔخٔٛخطٚ
ك ٢حُظ٣ٜٞذ حُِـ.١ٞ
ٝػِ ٠حُوخٍة إٔ ٣ؼِْ إٔ حُظوَ٣ؾ حُلو٨ُ ٢ٜكخى٣غ حُٞحٍىس ػٖ ػٌحد حُوزَ ٍٝػ ٢ك ٚ٤إٔ ٔٓ ٌٕٞ٣ظٔيح ٖٓ
ًظذ ػِٔخء حُلي٣غٝ ،طْ ططز٤ن ٜٓ٘ـ ْٜرؤٕ حُـَف ٓويّ ػِ ٠حُظؼيٝ ،َ٣هي ٜ٣يّ حُوخٍة ٖٓ أكخى٣غ ٣ظ٘خُٜٝخ
حُ٘خّ ً ُٔ ََِّٔٔخص ٣ئٓ٘ ٕٞرٜخ رٔ٘٤خ طُٔؼَِّ ػ ٖ٤حُٜيحّ ٓغ حُوَءحٕ ك ٬٠ػٖ كٔخى ٓ٘يٛخ.
ٝحٌُظ٤ذ حُٔخػَ ٤٠٣ق طَ٘ َُّٞػًخ َُٔٔ٤س ا٬ٛف حُيػٞس ك ٢أَٓ حٓظللَ ح٫ػظوخى ك ،ٚ٤كظٛ ٠خٍ حُ٘خّ ٣ظؼ ًَّٕٝٞ
ٖٓ ػٌحد حُوزَ ك٬ٛ ٢ط ،ْٜرٔ٘٤خ َٗ ٫ػ٤ش ٝ ٫ٝؿٞى ٌُُي حُؼٌحد حَُٔٔك ٢حًُٔ ٞٛٝ ،ّٞٛٞظخد هي ٔ٣ظؼ٢ٜ
ػِ ٠ؿ َ٤حُزخكؼ ٖ٤طويٓ َ٣خ رُٝ ،ٚوي كَٛض إٔ ٓ ٌٕٞ٣خ حٗظ٤ٜض اُٞٓ ٚ٤ػوخ رؤىَُّش ٖٓ حُوَءحٕ ٝحُُّٔ٘ش حُ٘ز٣ٞش
حُٜل٤لش ٖٓٝ ،حُؼوَ ٞٛٝ ،إ ًخٕ ٛخىٓخ ُٔؼظويحص حٌُؼ ٖ٣َ٤ا ٫إٔ حُزخكؼ ٖ٤ػٖ حُلن ٫ري إٔ ٣و٠ؼٞح ُ ،ٚري٫
ٖٓ حُوٞ٠ع ٍُٔٝٞػخص حَٗ٩حى رخهلل ٝحُؼزخىس رطو ّٞر ٬ػِْٝ ،حُظ ٢ىأر٘خ ػِٜ٤خ كلخظخ ٓ٘خ ػِ ٠طَحع ٗظًِ٘ٚ ٚ
هًَ٤ح ٗٝويٓ ٚر ٬طٔل.ٚ٤
ُٝوي ىأد حُِٔٔٔ ٕٞػِ ٠ػيّ حُظلٌ َ٤كٔ٤خ رؼ ٚك٘٤خ ػٔخثْ حُٔخٌُ٘٘ ،٢ٟخ رؼي إٔ طؼِٔ٘خ حُوَحءس ٝحٌُظخرش ظِِ٘خ
ػِٓ ٠ؼظويٗخ رو ٍٜٞكٌَٗخ ،كظ ٠حٓظ٤وظ٘خ ػِٓ ٠ظو٣ ٖ٤ٜٜو ُٕٞٞرَٟخع حٌُزٝ ،َ٤هظَ حَُٔطيٝ ،هظَ طخٍى
حُ٬ٜسٜ١ٝ ،خٍس ر ٍٞحُ٘زٝ ،٢حُظيح ١ٝرؤرٞحٍ ح٩رَ.
ٝطَحٗخ ٝهي طـٔيٗخ ػ٘ي ٍإ٣ش ح٧هيُٓ ٖ٤ظلًٔ َ٤ظخد هللا ،طِي حَُإ٣ش حُظٗ ٢خرٜخ أه ٖٓ ١٬حَٓ٩حث٤ِ٤خص،
ٍٝٝح٣خص ٓوخُلش ٌُظخد هللا طؤػَ رٜخ حُٔلَٔ ،ٕٝكَٜٗخ ٌُٗ ٌِّد آ٣خص حُوَءحٕ ٌُٓش َٓ٣ٝخص حُُّٔ٘ش ،ك ٢حُٞهض حٌُ١
ٗ ٫ؼظَف كُٔ ٚ٤ـظٜي رخؿظٜخىٞٓ ،حء أًخٕ ٓظوًٜٜخ أّ ؿٓ َ٤ظوٝ ،ٜٚرَػ٘خ ك ٢هٌف حُٔـظٜي ٖ٣رٌَ حُٓٞخثَ
ٝحُ َٔ ٌَ َّٓخص.
َٗٛٝخ ُٗ َٔـِّي حُُّٔ٘ش حُ٘ز٣ٞش حُو٤ُٞشَٗٝ ،كؼٜخ ػِ ٠حُوَءحٕ ػِٔ٤خٝ ،إ ً٘خ ٗؼظ٘ٗ ٢ظَ٣خ ٝه٤ُٞخ رؤٓزو٤ش حُوَءحٕ،
ٛٝخٍ طلٔ َ٤أثٔظ٘خ ٣٥خص ًظخد هللا ٣و٠غ ُؼوخكظ ْٜحَُٝحث٤ش ػٖ حُلي٣غ حُ٘زٝ ،١ٞػظَّٔ٘خ حُ٘زَٞ ُٗ ُْٝ ٢هَِّ هللا،
َٗٛٝخ كَٓخٗخ ُُِّٔ٘ش حُو٤ُٞش ،رٔ٘٤خ ُْ ٗٔظظَ رخُوَءحُٕٝ ،لظ٘خ حُظيرَ ك٣ ُْٝ ،ٚ٤زن ُ٘خ ٓ٘ ٚا ٫رؼ ٞحُٔطخُؼش،
ٗظٖ رٜخ أٗ٘خ ػِ ٠حُلن ،ك٘ٔؤٍ هللا إٔ ٜ٣ي٘٣خ هزَ إٔ ِٗوخ.ٙ
ٝطـيٗخ ك ٖ٤طزَُ ر٘٘٤خ ىٍحٓش طظٜخىّ ٓغ ٓخ أُل٘٤خ ػِ ٚ٤آرخءٗخ ٗٔؼ ٠روٞس ُظؤً٤ي حُ َِّ َهْ حُويًٝ ْ٣ؤٜٗخ ٓزخٍُس رٖ٤
أٓش رؤًِٜٔخ ٖٓ ؿخٗذٝ ،أكي ح٘ٛ٧خّ حُٔ٘زًٞس رخُ٠لش ح٧هٌَُُ ،ٟي ًِ٘ٗ ٚذ ك٘٤خ كٌَ ػٌحد حُوزَ ٝؿٖٓ َٙ٤
حُوَحكخصٌُُ ،ي أ٤ٛذ رؤهٞطٝ ٢أر٘خث ٢حُِٔٔٔ ٖ٤ارخٕ ط٘خ َٓ٨ُ ُْٜٝإٔ َُ٘٣لِّ ٌُٝح رؼيحُش ٟٞٞٓٝػ٤ش ٓخ أَٓ ْٛهللا
روُٚٞ
د *)).حَُِٓ.ٔ1 : ي ْْ ُٛأُُُٞ ْٝح ْحُْ َ٧زَخ ِ
هللاُ َٝأَُُ ْٝجِ َ
((حَُّ ٌِْٔ َ٣ َٖ٣ظَ ِٔؼُْ َٕٞحُوَ ٍَ ْٞكََ٤ظَّزِؼُ َٕٞأَكْ ََٔ٘ ُٚأَُُ ْٝجِيَ حَُّ ٌَِٛ َٖ٣يَحَّ ُْ ُٛ
ٝإ ٓخ طْ رؼ ٚك٘٤خ ٖٓ ً٘ٗٞخ ؿٓ َ٤ئ ٖ٤ِٛـ ٝرخُظخُ ٢ؿ َ٤أُِ َٛلٌَ ك ٢ى ٖ٣هللا ـ ٓخ ٞٛاٞٗ ٫ع ٖٓ طٌٌ٣ذ
حُوَءحٕ ،كخهلل ػِ ٝؿَ ُ٘ ََ َّٔ ٣خ حُوَءحٕ ،رٔ٘٤خ ٗو ٍٞرٜؼٞرظٝ ٚػيّ آٌخٕ ك ٜٚٔأُ ٫ظوٝ ،ٜٚهللا أَٓٗخ رظيرَ
حُوَءحٕ ٝحُظلٌَ ٝحُظؼوَ ك ،ٚ٤رٔ٘٤خ ٗلٖ ٗٔظ٘غ ٌُٓش ٓيٓٓٞخص ارِ٤ٔ٤ش ٍُػض ك٘٤خ ٛز ١ٞحُٜٔش طـخً ٙظخد هللا.
رَ ٍأ٣ض حُ٘خّ ٣ ٫ ْٛٝيًٍ ٕٞإٔ حُوطخد حُوَءحُِٗ٘ ٢خّ ؿٔ٤ؼخ ػِ ٠حهظ٬ف ُـخط ،ْٜكزخهلل ػِ ٌْ٤اًح ٓخ ًخٕ
أ َٛحُِـش حُؼَر٤ش ٌٛح كخُ ...ْٜكٔخًح ٌٕٞ٣كخٍ رخه ٢ح٧ؿ٘خّ حُٔوخ١ز ٖ٤رخُوَءحٕ أ٠٣خ!!ٗ ٫ ،ي أٗ٘خ رلخؿش
ٓخٓش ُ٘٘ل ٞؿزخٍ حُ َِّ َهْ حُوي ْ٣حٌُ ١أِ٘ٔٛخ رً ٚظخد هللا ،كظًَ٘خ ػوُ٘ٞخ ٜٗزخ ٥هَُ ٖ٣ؼوٞى هِضُ٘ٝ ،ظيرَ ؿٔ٤ؼخ
ر ٬حٓظؼ٘خء ًظخد هللا ،ك٘لٖ ٓؤٓ ٍٕٝٞرٌُي رَٓ ٬حء ،رَ َََُّٙ ٔ٣هللا ُ٘خ.
٫ٝري ٖٓ اػ٬ء ًظخد هللا ٝآ٣خط ٚػِ ٠حَُٔ٣ٝخص ٝحُوٝ ٜٚح٧هٜٛٞخص حُظٔٗ ٢ظوٜ٘ٓ ٢خ أٓ ٍٞطي٘٘٣خ ،كٜٔٔخ
طٍٜٗٞخ ىٍؿش ٛلظٜخ ،كُِٜ ْ٤خ إٔ ط٘خكْ حُوَءحٕ ا ٫ػ٘ي هِٞد أًَٗض رخهللُ٘ٝ ،ؼِْ إٔ أ َٛحُِٖٓ حُويً ْ٣خٗٞح
ٍؿخُِٓ ٫خٗٝ ،ْٜهللا ُْ ٣ـؼَ كوزش ُٓ٘٤ش رـٍ َ٤ؿخٍ ،ك٘لٖ ٍؿخٍ حًُ ْٛٝ ّٞ٤خٗٞح أٓ٤خى حٝ ْٓ٧أؿيحىٗخٌَُٝ ،
ٓ٘خ حُلَٛش ٍُ ٌٕٞ٤ؿَ ػ َٜٙر ٬طٔ٤ي أ٤ٓ ٝخىس ٖٓ أكي.
حُٔئُق
أكٔي ػزيٓ ٙخَٛ
حُل َٜح:ٍٝ٧
ٓٞص ر ٬ػٌحد رخُوزَ.
طوي ْ٣أ:٢ُٞٛ
ٓويٓش ُٓ٫ش ُل ْٜأ ٍٞٛحٔ٣٩خٗ٤خص:
ُؼَ حٌُؼ ٖ٣َ٤ـ إ ُْ طٌٖ ح٧ؿِز٤ش ـ ط٘ـَ كٌَ ْٛحُيحٍ ح٥هَس ٓٝخ ٌٕٞ٣كٜ٤خ ٖٓ أكيحعُٝ ،وي أىٍى رؼٞ
حُ ُّيػخس ُٝغ حُ٘خّ رٌُي ح ،َٓ٧كؤكخٟٞح ٝأٜٓزٞح ٝحؿظَكٞح ٖٓ ؿغ حُظَحع ٝأٟخػٞح حُٔٔٛٝ ،ٖ٤خٍٝح ٣يكؼٕٞ
رؼِٓ ّٞخ أٍِٗ هللا رٜخ ٖٓ ِٓطخُِٕ ٣ٝ ،ؿُّ ٕٞرٜخ ك ٢أىٓـش حُ٘خّٝ ،رخص أٓخًُ ٖ٤١ي حُلٌَ ػ٘ي حُؼخٓش ْٛأَٛ
حُيٝ ٖ٣حُظيٝ ،ٖ٣أٛزق ٖٓ ٣ؼِف ُلً٘خ ؿُ َ٤ل٘ٓ ْٜـَٓخٝ ،طَح٘٣ ْٛؼظًٌَ٘ٓ ٚٗٞح ُُِّٔ٘ش أك٤خٗخٝ ،هَءحٗ٤خ أك٤خٗخ
أهَُِٔ ٌَ٘ٓ ٞٛٝ ،ٟؼِ ٖٓ ّٞحُي ٖ٣رخٍَُٝ٠س ػ٘ي آهٌَُُ ،ٖ٣ي ٓخؽ حُ٘خّ ك ٢أٝكخٍ ٣و ٍٞرٜخ رؼٞ
حُٔظو ٖ٤ٜٜهزَ حُؼخٓش٣ٝ ،ظَه ٕٜٞك ٢حُوٌف رٓ ٬زخ٫س.
ٝأٍ ٖٓ ٟحُ ِْٔٓ ٌَُ ١ٍَٝ٠إٔ ٣ؼِْ إٔ حٓ٫ظي ٍ٫ػِ ٠ح٧كٌخّ حَُ٘ػ٤ش حُظ٣ ٢ـذ حٔ٣٩خٕ رٜخ ٫ري إٔ ٘٣زغ
ٖٓ ٗ ٚهطؼ ٢حُؼزٞصٝ ،ا ٫كٌ٤ق ٓظ٘زغ أكٌخّ ِِّ٣حٔ٣٩خٕ رٜخ ٖٓ ه ٜٙٞٗ ٍ٬ظ٘٤ش حُؼزٞص؟ َٛٝ ،طَى هللا
حُؼوخثي ٝحٔ٣٩خٗ٤خص ُظلٔ َ٤حُلوٜخء؟.
ٜٙٞٗٝحُوَءحٕ حٌَُ ْ٣هطؼ٤ش حُؼزٞص ًِٜخ ٌُٖ ،رخُ٘ٔزش ُيُ٫ش ح٣٥خص كٜٔ٘خ آ٣خص هطؼ٤ش حُيُ٫شٝ ،أهَٟ
ظ٘٤ش حُيُ٫ش ،كخٌُ ٖ٣هخٓٞح رظؤ ٜٙٞٗ َ٣ٝظ٘٤ش حُيُ٫ش ٖٓ حُوَءحٕ حٌٍَُٛٝٞٛٝ ْ٣خ أكٌخٓخ ُؼٌحد رخُوزَ ،اٗٔخ
هخُلٞح أْٓ حُلوٝ ٚحُظلٔٝ َ٤حُؼو٤يس ،كوي ًخٕ ٖٓ حُٔظؼ ٖ٤ػِٓ٫ ْٜ٤ظ٘زخ ١أ ١كٌْ ٣ظٞؿذ حٔ٣٩خٕ ر ،ٚإٔ ٌٕٞ٣
ًُي ٖٓ ه ٜٙٞٗ ٍ٬حُوَءحٕ هطؼ٤ش حُيُ٫ش ٞٛٝ ،ح َٓ٧ؿ َ٤حُٔٞؿٞى رخُ٘ٔزش ُؼٌحد حُوزَٝ ،رٔخ ٔ٣ظ٘غ ٓؼٚ
حٓ٫ظ٘زخ.١
كٖٔ حُ٘ ٜٙٞهطؼ٤ش حُؼزٞص هطؼ٤ش حُيُ٫ش ،ه ُٚٞطؼخُ:٠
ص ػُ َّْ اَُِ َْ٘٤خ طَُْ َؿؼٍُٞٓ .)* َٕٞس حُؼٌ٘زٞص آ٣ش ٍهْ.)٘5 ْ ًَحثِوَشُ ْحُ َِٔ ْٞ
( ًَُُّ َٗ ْل ٍ
ك ٚٗ٨هَءحٕ ،ك ٜٞهطؼ ٢حُؼزٞص٘ٗ٧ٝ ،خ ػِ٣ ٠و ٖ٤رؤٕ ٘ٛخى ٓٞطًخ ٓلظ ًٔخ ٚ٤ِ٣رؼغ ٓئًي ،كلًُ ٢ي هطؼ٤ش
حُيُ٫ش ،كٔ٣ ٬خٍ ١كًُ ٢ي حُ٘ ٚاً ٫خكَ.
ٖٓٝحُ٘ ٜٙٞهطؼ٤ش حُؼزٞص ٌُٜ٘خ ظ٘٤ش حُيُ٫ش ،ه ُٚٞطؼخُ:٠
د*))ٍٞٓ .س ؿخكَ آ٣ش ٍهْ ((حَُّ٘خ ٍُ ْ ُ٣ؼ َََ َُٕٟٞػَِ َْٜ٤خ ُؿ ُي ًّٝح َٝػ ًَِّ٘٤خ َ َّ َْٞ٣ٝطَوُ ُّ ٞحَُّٔخ َػشُ أَ ْى ِهُِٞح آ ٍَ كَِْ ػَ َٕ ْٞأَ َٗ َّي ْحُ َؼ ٌَح ِ
. )ٗٙ( :
ك ٚٗ ٜٞهطؼ ٢حُؼزٞص ٚٗ٧هَءحٕ ٞٛٝ ،ظِّ٘ ٢حُيُ٫ش ٘ٗ٧خ حهظِل٘خ ك ٢طؤ ،ِٚ٣ٝك٘لٖ ٗ ٫ؼِْ ٌَٗ حُؼَ٫ٝ ٝ
ٓخ اًح ًخٕ ٣ؼ٘ ٢ػٌحد حُوزَ أّ ٣ؼ٘ ٢حرظ٬ءحص ىٗ٣ٞ٤ش ػْ ٜ٤ِ٣خ أٗي حُؼٌحد رخ٥هَس ،أَ ًَُ ٌٕٞ٣ ٝي حٍ٥ َٓ٧
كَػ ٕٞكؤً ٢خ ٣يٍ رٌُي حُ٘ ،ٚأّ أٗٔ٘٣ ٚلذ ػِ ٠حُ٘خّ ؿٔ٤ؼخ؟ُٝ ،ظِي ح٫هظ٬كخص ر٘٘٤خ ك ٚٗ ٜٞظ٘٢
حُيُ٫ش ،كُٔ٣ ٬ظ٘ز ٚ٘ٓ ٢كٌُْ أ٣خٗٓٝ ،ُِِّٓ ٢ؼَ ه ُٚٞطؼخُ:٠
َ ْ ُ ُ
غ كَبِٗ َٔخ ٌَ٘٣غ َػََِٗ ٠ل ِٔ ِ ْٖ َٓ َٝ ٚأ ْٝكَ ٠رِ َٔخ ػَخَ َٛي َّ م أَ ِْ ٣ي ْْ ِٜ ٣كَ َٖٔ ٗ ٌَ َ
َّ هللاَ ُ َ٣ي َّ
هللاِ كََ ْٞ ي اَِّٗ َٔخ ُ٣زَخِ٣ؼَُّ َٕٞ
((اِ َّٕ حَُّ ٌُِ٣ َٖ٣زَخِ٣ؼَُ َٗٞ
َظًٔ ٤خ*))ٍٞٓ.س حُلظق آ٣ش ٍهْ ٓ )ٔٓ( : هللاَ كَ َُْٔ ٤ئطِ ِٚ ٤أَؿْ ًَح ػ َِػَِ َّْ ُٚ٤
كٔ٣ ٬ظط٤غ أكي ٓؼَكش ٌَٗ َٓٝحى ًِٔش ٣ي هللاٌُُ ،ي ك ٚٗ ٜٞظ٘ ٢حُيُ٫ش.
أٓخ حُُّٔ٘ش حُ٘ز٣ٞش حُو٤ُٞش كٌِٜخ ظ٘٤ش حُؼزٞص ٝظ٘٤ش حُيُ٫شٓ ٞٛٝ ،خ حطلن ػِ ٚ٤أ َٛحُؼِْ ؿٔ٤ؼخ ر ٬ه٬ف ر،ْٜ٘٤
ك ٌٖٔ٤حُؼَٔ رٜخ ٌٖٔ٣ ٫ ٌُٖ ،حٓظوَحؽ حٔ٣٩خٗ٤خص ٜٓ٘خ ٕ٧ ،ح٧كٌخّ حُظ٣ ٢ـذ حٔ٣٩خٕ رٜخ ٫ري إٔ ط٘زغ ٖٓ
٣و ،ٖ٤كُٔ٣ ٬ظوَؽ حُ٤و ٖٓ ٖ٤ظ٘ ٢أريًحٝ ،ػًُِ ٠ي كـٔ٤غ أكخى٣غ ػٌحد حُوزَ ك ٬٠ػٖ ًٜٗٞخ ِٓلوش ػِ٠
حَُٓ٤ٓ( ٍٞؤط ٢ر٤خٗ ،)ٚك ٌٖٔ٣ ٬ح٫ػظٔخى ػِٜ٤خ ك ٢حٓظ٘زخ ١كٌْ ٣ئٖٓ ر ٚحَُٔء.
٣ ٫ٝو ُٖٞهخثَ رخُو ٍٞحُٔٔـٞؽ ،رؤٕ حُُّٔ٘ش حُو٤ُٞش ُٓ ٌَ ِِّٔش ُِوَءحٕٝ ،إٔ ٘ٛخى أكخى٣غ طُوٍَ ػٌحد حُوزَ ،ا ٫إ
ًخٕ ٣ظٖ حُ٘و ٚرخُوَءحٕ ،أ٣ ٝظٖ رؤٕ ٍٓ ٍٞهللا – ػِ ٚ٤حُ٬ٜس ٝحُٔ٣ - ّ٬وخُق ٓخ طٍِ٘ ػِ ٖٓ ٚ٤هَءحٕ،
ٜخ هَءحٗ٤خٓٝ ،خ ُْ طُوخُق ه ْ٣ٞحُؼوَ أٝ ًُٝي ُ ْ٤رظٌٌ٣ذ ُُِّٔ٘ش حُو٤ُٞش حُظُ٣ ٢ل َ٠حُؼَٔ رٜخ ٓخ ُْ طُوخُق َٗ ًّ
ح٧ه٬مً ،خَُٟخع حُِٔػَُِ ّٞؿَ حٌُز ،َ٤أ ٝحُظيح ١ٝرؤرٞحٍ ح٩رَ ٝؿًُ َ٤ي ٓٔخ ػِن رٜخ.
َِٜش ُٜخ ك ٢ٜحُٞؿ ٚحُؼُِٔ ٢ظ٘لً ٌ٤ظخد هللاٝ ٖٓ ٢ٛٝ ،ك ٢حُٔٔخء، أٓخ حُُّٔ٘ش حُؼِٔ٤ش حُ٘خٍكش ُِلَحثٝ ٞحُ ُٔلَ ِّ
٢ٛٝػ٘يٗخ كَ٠٣ش ٔ٤ُٝض َُّٓ٘ش ٢ٛٝ ،كو ٢حُ ُٔز٘٤ش ر٤ؤُ ٖ٤خ أؿِٔ ٚحُوَءحٕ رٞك ٖٓ ٢حُٔٔخء ،رٔخ ٣ؼ٘ ٢إٔ حُٞك٢
كٌٛ ٢ح حُ٘ؤٕ طْ طز ٚ٘٤٤رخُٞك.٢
ُٔٝض ريػخ ٖٓ حُٔلٌَٝ ٖ٣حُزخكؼ ٖ٤أ ٝحُلوٜخء حٌُ ٖ٣هخُٞح ٓؼ ٢رؼيّ ٝؿٞى ػٌحد حُوزَ ٗ ٫ٝؼْٛٝ ،ٚٔ٤
ؿَٜٔس ،رَ هخٍ رٌُي أؿَِّش ٖٓ ػِٔخث٘خ ْٜ٘ٓ ،كِ٤٠ش حُ٘٤نٓ /لٔي ٓظ ٢ُٞحُ٘ؼَح٘ٛ ٌُٖ ،١ٝخى ٖٓ ٤ُِ٘ ٍَٕٝٔ٣ن
أٗ٤خء ٣ٝطٔٔ ٕٞأُهَ ،ٟكِوي ًًَ كِ٤٠ظًُ ٚي رٔـِش كٞحء رخُؼيى ٕٖٔ رظخٍ٣ن ٖٔ ٔ61ٕ/ٕ/حُٜللش ٍهْ:
(ٖٔ) ،كوخٍ [ :إً كٞ٣ ٬ؿي ػٌحد رخُوزَ ٌُٖٝػٍَٝ ٝإ٣ش كوُٞٔ ٢هق حٔٗ٩خٕ ٖٓ ػٌحد أٗ ٝؼًٔ ،]ْ٤خ
ًًَ ٙأ٠٣خ ربٛيحٍ أهزخٍ حُ ّٞ٤كً ٢ظ٤ذ رخْٓ (حُيحٍ ح٥هَس)ٝ ،هخٍ رؤٗٞ٣ ٫ ٚؿي ُٖٓ رخُوزَٝ ،أطلن ٓغ حُ٘٤ن
كٔٓ ٢ؤُش ػيّ ٝؿٞى ػٌحد أ ُٖٓ ٝرخُوزَٝ ،أهظِق ٓؼ ٚكٔ٤خ حٗظ ٠ٜاُ ٚ٤ه ٖٓ ُٚٞػٍَٝ ٝإ٣ش ٓٞهق حٔٗ٩خٕ
رخُوزَ ،كلو٤وظ ٚاٗٓ ٚخػش هَٝؽ حَُٝف ٣يٍى حٌُخكَ كو٤وش ًلَٛٝ ٙيم ٍٓخُش حُ٘زٞس.
ًٔخ ًًَ ٙحٓ٧ظخًٓ/لٔي ػزي حُٔ٘ؼْ َٓحى رٌظخر( ٚػٌحد حُوزَ اكي ٓ ٍ٬ٟٝزًٝ ،)ٖ٤ظخد (ٗلخء حُٜيٍ ر٘ل٢
ػٌحد حُوزَ) ُِيًظ /ٍٞآٔخػًٝ ،ٍٜٞ٘ٓ َ٤ظخد (حٓظلخُش ػٌحد حُوزَ) ُٓ٨ظخً/اٜ٣خد كٖٔ ػزيًِٜٝ ،ٙخ َٓحؿغ
ٌُظخر٘خ حُٔخػَٓ ٌُٖ ،خًح ٗؤُِٜ ٍٞلو ٖ٤حٌُ٣ ٖ٣لِ ُْٜ ٞحُظَ٣ٝؾ ُلٌَ حُؼٌحد هزَ حُلٔخدٝ ،اٌٗخٍ ٣َٛق
حُوَءحٕ؟!!.
إ ٓخ ٍٝػ٘خ ٖٓ ٙطؤ٬٣ٝص رؼ ٞحُٔخىس حُٔلَٔٝ ٖ٣حُ ُّيػخس ػٖ ٝؿٞى ػٌحد هزَ ُ ْ٤ا ٫ؿٜيًح رًَ٘٣خ أهطؤ ُْٝ
ُ٣يٍى حُٜٞحدٝ ،أٓخ ح٧كخى٣غ حُ٘ز٣ٞش حُٞحٍىس ر٘ؤٕ ٝؿٞى ػٌحد هزَ كِ ْ٤كٜ٤خ كي٣غ ٝحكي ٛل٤ق حُٔ٘ي ٍؿْ
ٍٝٝىٛخ رٌظذ حُٜلخف (ًُٝي ػِٓ ٠و٤خّ ػِْ حُـَف ٝحُظؼيًُٝ ،)َ٣ي ك ٬٠ػٖ طٜخىّ ٓظ ٕٞطِي حَُٝح٣خص ٓغ
ٗ ٜٙٞآ٣خص حُوَءحٕ حٌَُ ْ٣رٔخ ُ٣زطِٜخُٝ ،وي طٜيً ٟؼ ٖٓ َ٤ػِٔخء حُُّٔ٘ش ُظِي ح٧كخى٣غ رخُظلِٝ َ٤حٓظوَؿٞح
ػِِٜخ ـ َٓ٤ى طل ِٚ٤ٜـ ٌُٖ حُ٘خّ ٝحُيػخس ٣زو ٕٞىٓٝخ رؤك٠خٕ ٓخ أُلٞح ػِٓٝ ،ٚ٤خ ًُي اٗ ٖٓ ٫ظخؽ ػيّ حُوَحءس،
ٝطوي ْ٣حُوي ْ٣ر٘ظَ٣ش (ٌٛح ٓخ أُل٘٤خ ػِ ٚ٤آرخءٗخ).
ُٝوي ط٘ٞع ٛـَ حُُِِٔٔٔ ٕٞوَءحٕ ،كٜ٘خى ٖٓ ٛـَ حُِلع رؼيّ حُوَحءس٘ٛٝ ،خى ٖٓ ٛـَ حُٔؼ٘ ٠رؼيّ طيرَ،ٙ
٘ٛٝخى ٖٓ ٛـَ حُٜيف حُوَءحٗ ٢رؼيّ ط٘لٛٝ ٌ٤خ٣خٝ ٙأٝحًَُٓ ًَ ،ٙي ك ٬٠ػٖ ٛـَ حٌُخكَ ُٚ ٖ٣رٛٞلً ٚظخد
ػو٤يسٝ ،حٍطٔ ٠حُـٔ٤غ ك ٢أٝى٣ش ٖٓ ًظخرخص حُزَ٘ ٍٝٝح٣خط ْٜكظ ٠ظ َٜحُلٔخى ك ٢حُزَ ٝحُزلَ رٔخ ًٔزض أ٣ي١
حُ٘خّ ،رخُزؼي ػٖ ًظخد هللاٌُُ ،ي كخٌُظخد أىحس ط٘زٟ ٚ٤ي حٌُلَ رآ٣خط.ٚ
رَ ُوي طََّ٤َٜؾ حُ٘ؼ ٍٞطـخ ٙحُوَءحٕ ،كظ ٠ؿؼِ ٚحُ٘خّ ًظخرخ ٞٛ٫ط٤خٝ ،ؿؼًِ ٙٞظخرخ ٣ظًٌَ ٚٗٝرخُـ٘خثِ ٝحُوز،ٍٞ
كِْ َ ُ٣ل ٌِّ ُٔ ٙٞك ٢أكٌخٍٝ ْٛك٤خط ،ْٜكظ ٫ ٠طـي أكي ْٛا٘٣ ٫زَ ١رخٓ٫ظٜ٘خى رخُلي٣غ حُ٘ز ١ٞك ٢أهٞحُ ،ٚرٔ٘٤خ طـي
آ٣خص حُوَءحٕ رؼ٤يس ػٖ كٌَٞ٘ٓٝ ٙحُ.ٚ
ٝطَ ٟحُ٘خّ اًح ٓخ ك ٌََّٝح رخُوَءحٕ ؿؼِٞح ٖٓ ًُظُذ حُٔلَٔٓٝ ٖ٣خث ٢رٝ ْٜ٘٤ر ٖ٤هللاٝ ،كًُ ٢ي طؤً٤ي ُٔٞحص
حُوَءحٕ ك ٢هِٞر ،ْٜرَ طَحٝ ْٛهي حٓظ٘ؼٞح طوَ٣زخ ػٖ حُظٔلُ ٍٞظيرَ حُوَءحٕ ،رٔ٘٤خ ٣ظٔلُ ٍٕٝٞوَحءس ؿٜي
حُٔخرو ٖ٤ر ٬كٌَ ٓ٘ ْٜكًٝ ،ٚ٤ؤٕ ٓؼخٗ ٢ح٣٥خص طٞهلض ػ٘ي ؿٜي حُٔخروٝ ٖ٤ػو ٞٛٝ ،ُْٜٞح َٓ٧حٌُ ١ؿؼَ حُيٍد
حُؼِٔٓ٧ ٢ش ح ّ٬ٓ٩حُلخُ٤ش كٝ ٢ح ٍى ٝىٓظٍٛٞخ ـ حُوَءحٕ ـ رٞح ٍىٍٍ آهَ.
أؿ٘ش ك ٢رطٕٞ َّ ٝطَ ٟحُ٘خّ ٫طُيٍى ػٖ ك٤خطٜخ ك ٢ػخُْ حُ ٌٍَّ ٗ٤جخًٔ ،خ ُ٣ ٫يًٍ٤ٗ ٕٞجخ ػٖ ك٤خطِ ْٛٝ ْٜ
أُٜٓخط ٌُْٜ٘ ،ْٜطَٓٔٞح ٓٔظوزِ ْٜك ٢هز ٖٓ ٍْٛٞه٣َٝٓ ٍ٬خص ٓخ أٍِٗ هللا رٜخ ٖٓ ِٓطخٕ.
ُٝوي طِٗٞض رؼ ٞحُؼوٝ ٍٞحٗظوض ٖٓ ًظخد هللا ٓخ ٣لُِٜ ٞخٝ ،طؤُٝظ ٚػِ ٠أٗ ٚػٌحد هزَٝ ،طًَض رخُٔوخرَ
٣َٛق ح٣٥خص حُظ ٢طئًي ػيّ ٝؿٞى ،ٙكظٔززٞح ك ٢ا ٍ٬ٟحٓ٧ش ،رَ ك ٢حُٔو ١ٞكَّٞ ُٛ ٢س حُظٌٌ٣ذ ٌُظخد هللا ،رَ
ىٓٞح حُظؼ ٖٓ ًٞػٌحد حُوزَ حُٔزظيع ىحهَ ِٞٛحص حُ٘خّ رخْٓ حُُّٔ٘ش حُ٘ز٣ٞشٝ ،حُُّٔ٘ش رَ٣جش ٖٓ ًُي حُظؼ ًٞحُيه.َ٤
ٞٓٝف ٗٞحُ ٢رخَُ٘ف ه ٍ٬حُل َٜحُؼخٗ ٖٓ ٢طِي حُيٍحٓش ً٤ق طَى ٓ٘خ َ٤ٛحُيػخس حٌُؼ ٖٓ َ٤حُي٫ثَ
حُٞحٟلش ػٖ ػيّ ٝؿٞى َٓكِ٤ش أ ُٖٓ ٝىحهَ حُوز ،ٍٞكخٍطٔٞح ك ٢أٝى٣ش حُ ،ْٛٞكظ ٠حٓظللَ َٗٝ ْٛحٗظَ٘
ًخُ٘خٍ ك ٢حُ ْ٤ٜ٘رـٔي حٓ٧ش٤ٓٝ ،ؼزض ُِوخٍة ط٘خهً ٞخكش أكخى٣غ ػٌحد حُوزَ ٓغ آ٣خص ًظخد هللا٤ٓٝ ،ظلون
حٓ ٖٓ َٓ٧جخص ح٧ىُش حُوَءحٗ٤ش حُٞحٟلش ٖٓ ْ٤ُٝ ،ه ٍ٬طؤ٬٣ٝط ْٜحُلخٓيس ٣٥ظ ٖ٤أ ٝػ٬ع طٍٜٝٞح رخُ ْٛٞأٜٗخ
حُؼٌحد حُِٔػُِ٘ ْ٤ُٝ ،ّٞؼ ْ٤حُِٔػ ّٞرخُوزَ أ ١ىُ ٖٓ َ٤حُوَءحٌُُٕ ،ي حٗظ َٜػٌحد حُوزَ ٘٣ ُْٝظٗ َٜؼ.ٚٔ٤
حُُّٔ٘ش حُ٘ز٣ٞش حُو٤ُٞش ًٍٝخثِ حُٜيح٣ش:
إ ح٧كخى٣غ حُ٘ز٣ٞش حُو٤ُٞش ٓلَ ه٬ف ٝؿيٍ ًزًٔ ٢ٛٝ ،َ٤خ ٣و ٍٞػِٔخء حُلي٣غ ظ٘٤ش حُؼزٞص ٝظ٘٤ش
ْ ظ٘٤ش ٖٓ حُلي٣غ حُ٘ز ،١ٞأ ٝػِ ٠أْٓ طؤ٤ِ٣ٝش ُٔظؤ٣٦ُ ٖ٤ُٝخص حُيُ٫ش ،أكٔظُز٘ ٠حُؼوخثي ٝحٔ٣٩خٗ٤خص ػِ ٠أُ ُٓ ٍ
ظ٘٤ش حُيُ٫ش رخُوَءحٕ؟.
إ ك َٜحُوطخد ك ٢ح َٓ٧إٔ حُلي٣غ حُ٘ز ١ٞإ ُْ ٣ظلن ٓغ ٓخ ؿخء رٌظخد هللا ك ٌٖٔ٣ ٬حُلٌْ رٜلظ ٚكظ٠
ٝإ هَؽ حُزوخٍ ١ر٘و ٖٓ ٜٚهزَٝٝ ٙهق رـخٗذ حُلي٣غ ٔ٣خٗي ،ٙكوي ٗ٘ؤ كٖ طلوٜٓٝ َ٤خىٓش حُوَءحٕ رخْٓ
(كي٣غ ٛل٤ق)ٓ ٞٛٝ ،خ ٔٔ٣ ٫ق ر ٚأ ١ػخهَ ؿ ٍٞ٤ػِ ٠ىٝ ،ٚ٘٣أٍح ٙاَٗحًخ ٜ٣خكذ أ٣خٕ أُٝجي حُٔوخُلٖ٤
ُِوَءحٕ.
ُ
ٝرٌُي حُٜٔطِق (كي٣غ ٛل٤ق)ٝ ،رزؼ ٞحُؼِ ّٞحُٟٞؼ٤ش ،طٔض حُلظ٤خ رط٬م حُٜخٍُ ُٝٝحؽ حُٔخُفٖٓٝ ،
حُُّٔ٘ش حُٜل٤لش ػ٘ي ْٛاٍٟخع حَُٔأس َُِؿَ حٌُزٝ ،َ٤أٛزق ُِوزَ ػٌحد ٝكٔخد ٓ٘ٔٞد ُِ٘ز٨ُٝ ٢كخى٣غ،
ٝأهٌ رٌُي حُؼٌحد حُ٘٤ن حُـِحُ ٢حُوي ْ٣كً ٢ظخر ٚاك٤خء ػِ ّٞحُيٝ ،ٖ٣حرٖ ط٤ٔ٤ش كً ٢ظخر ٚحُؼو٤يس حُٞحٓط٤ش.
ٓٝخ أًٍُ ٟي ا ٫طِٔطخ ٖٓ حُ ُّيػخس ػِ ٠ػو٤يس أ َٛحُوزِشٝ ،طِٔطًخ أ٠٣خ ػِ ٠حُوَءحٕ ،ك٤غ أٛزق كٔخد
ح٥هَس ٣و ٚهللا ٝحُوَءحٕٛٝ ،خٍص حُيػٞس اُ ٠هللا رخُوظخٍ ًٔخ طَُ٣ي َُِٓ٘٘ ْٜحُِٔ٣لش ،ري ٖٓ ٫حُلٌٔش ٝحُٔٞػظش
حُلٔ٘شٝ ،ري ٖٓ ٫طَى حُ٘خّ ٖٓ ٗخء كِ٤ئٖٓ ٗ ٖٓٝخء كٌِ٤لًَٔ ،خ أَٓ هللا كً ٢ظخرٝ ،ٚؿؼِٞح َُِِّىس كيًح ُِٛ٣وٕٞ
ر ٚحٗ٧لْ ر٘ٓ ٬ي ٖٓ ػِْ هٝ ،ْ٣ٞحُوظَ ػ٘يُ ْٛظَى حُ٬ٜسُِِٗٝ ،خ ٝؿًُ ًَ ،َْٛ٤ي كؼِ ٙٞرخْٓ حُ ُّٔ٘ش حُ٘ز٣ٞش
حُزَ٣جش ٓ٘.ْٜ
ُِ ٌٖٔ٣ٝوخٍة حٌُٔ٣ ١ظط٤غ حُوَٝؽ ٖٓ َٗٗوش حُـٔٞى حُلٌَٝ ١حٍُٔٝٞػخص إٔ ٣ـي حُلو٤وش رظَ َؼوُّـِ٣٥ ٚخص
ًظخد هللا ٝطَلَٞٓٝ ِٚٔ ُّٜحُٗظ ٚر ٖ٤ح٧هٞحٍٝ ،رٌُي ٗ ٖٔٓ ٌٕٞ٣لٌَّٝح ه ُٚٞطؼخُ:٠
د*)) آ٣ش ٍهْٖٓ).ٔ1 هللاُ َٝأَُُ ْٝجِيَ ْْ ُٛأُُُٞ ْٝح ْحُْ َ٧زَخ ِ
((حَُّ ٌِْٔ َ٣ َٖ٣ظَ ِٔؼُْ َٕٞحُوَ ٍَ ْٞكََ٤ظَّزِؼُ َٕٞأَكْ ََٔ٘ ُٚأَُُ ْٝجِيَ حَُّ ٌَِٛ َٖ٣يَحَّ ُْ ُٛ
ٍٓٞس حَُِٓ.
كؤٗض ىٓٝخ ٌُِٓق رؤٕ طٞحُٕ رؼوِي رٓ ٖ٤خ ُ٣وخٍ ٓٝخ ٣ظْ حَُّٜ٘ذ رٝ ٚح٫كظَحء رخٌٌُد أ ٝحُ ،ٍ٬٠رخْٓ ٓخ
٣طِو ٕٞػِ ٚ٤أٗ ٖٓ ٚحُيٝ ،ٖ٣كن ح٫هظ٤خٍ ٝحُٔٞحُٗش ر ٖ٤ح٧هٞحٍ أَٓ ٝحؿذ ػِِٔٔٓٝ ِْٔٓ ًَ ٠شٜٔٓ ،خ هَِّض
ىٍؿش ػوخكظ.ٚ
ٝا٣خى إٔ طٔظٔغ ٩كي رؼ ٞحُيػخس رؤٕ ُِؼوَ كيٝىًحٝ ،أٗ٣ ٫ ٚلن ُي حُظلٌ َ٤ا ٫اًح ىٍٓض رخٝ َُٛ٧كي،ٙ ُّ
ي إٔ طؼَف أكٖٔ حٌُ ٖٓ ّ٬أٓٞأ حٌُٝ ،ّ٬رخُظخُ ٢كِٖ طَُ٘لٌِّ ٓخ أَٓى هللا كبٗ ٚإ ًخٕ حًٌُ َٓ٧ي كِٔض ر ٌَُٔ٘ظِ َ
رٍٔٞس حَُِٓ ،أّ طَحى طظ ٍٜٞإٔ حٌُ٘٤ٓ ٖ٣لًٌُ ٕٝي حُظٌِ٤ق ْٛحٝ ٕٞ٣َُٛ٧رؼ ٞأٛلخد حُِِّل ٠كو!٢؟ ،أٝ
إٔ حُوَءحٕ ٣ظٞؿ ٚرخُوطخد ُِٔظؼِٔ ٖٓ ٖ٤حُؼَد٣ ٫ٝ ،لن ُٗ٪ـِ ِ٤أ ٝح ٖ٤٤ٓ٧إٔ ٞ٣حُٗٞح رٓ ٖ٤خ ٣وخٍ ُ!ْٜ؟.
اٗ٘ ٢أ٤ٛذ رٌَ ٖٓ طؼَِّْ حُوَحءس ٝحٌُظخرش إٔ َ٣ه ٢ر٘لٔ ٚكٌَ٣خ ٖٓ ه ٍ٬ط٘ل ٌ٤ح َٓ٧ح( ٢ُٜ٩حهَأ)٤ُٝ ،ؼِْ
حُِْٔٔ إٔ ىػٞس حُ٘زً ٢خٗض ػزَ طٝ٬ط ُِٚ٘ ٚحُوَءحٗ ٢ر ٬طَ َُِّ٣ي ،كِْ َ٘٣ ٌٖ٣ف ًَُِٔ٘ ٖ٤حٝ ّ٬ٓ٩حُوَءحٕ ،
رَ ًخٗٞح ٣ ْٛل ٜٚٗٞٔرٔخ َََُّٙ َٔ٣هللا ُِ٘خّ ُل ْٜحُ٘ ٚحُوَءحٗ:٢
(( ََُٝوَ ْي َٗ َََّْٔ٣خ ْحُوَُْ إَٓ ُِِ ٌِّ ًْ َِ كََّ ُّٓ ِٖٓ ََْٜي ًِ ٍَ*))ٍٞٓ.س حُؤَ ح٣٥خص ٍهْ ٓٗ. )ٔ5،ٕٕ،ٖٕ،
ْ
ًٝخٗٞح ٣ئٓ٘ ، ٕٞأ٣ ٝؼخٗي ٕٝحُلن رؼي ٓخ طزً ٖ٤ؤٗٔخ ٔ٣خه ٕٞاُ ٠حُٔٞصَُ ٣(( :ـخ ِىَُُٗٞيَ كِ ٢حُ َل ِّ
ن رَ ْؼ َي َٓخ طَزَََّٖ٤
ص ََ٘٣ ْْ ُٛٝظٍَُُٞٓ.))* َٕٝس حٗ٧لخٍ آ٣ش ٍهْ. )ٙ(: ًَؤََّٗ َٔخ َٔ ُ٣خهُ َٕٞاَُِْ ٠حُ َِٔ ْٞ
كٗ َٜـلي حُلن ٓؼِْٜ؟.
ٝهَءحٗ٘خ َُٓ٘ ٍَِّ ٌَُ حُزَ٘٣شٞٓ ،حء أًخٗٞح ػَرًخ أ ٝػـ ًٔخ ٌَُٝ ،حُطخهخص حُلٌَ٣ش ٝحُؼوخك٤شٛ ٌَُ َٙٔ٣ٝ ،ئ٫ء
ُ ٕٝ َُّٜػِ ٠ه ٍٜٞأىٓـظ٘خ كظ ٠ػٖ أىٓـش حًَُٔ٘ ٖ٤ح٧ؿ٬ف أ٣خّ ٜٓي ٝؿ ٌُٖ ،َْٛ٤حُـَ٣ذ إٔ أًؼَ ىُػخط٘خ ِ ٣
حُيػٞسٝ ،هخٓٞح رـَّ ًُي ك ٢حُ٘خّ ك ٬طٌخى طـي ٖٓ ٣وزَ ى٘٣خ اَ ُٓ ٖٓ ٫ؼ َّٔ ْْٝ ،طَ ٟحُ٘خّ طوخف إٔ طُلَ ٌَِّْٛٝ ،
٣ـؼَِٓ ٕٞؿؼ٤ظ ْٜك ٢طلٔ َ٤حُوَءحٕ ُِطزَٝ ١حُوَ١زٝ ٢حرٖ ًؼٝ َ٤ؿ ٖٓ َْٛ٤ح٧هيٓ ،ٖ٤رؼي إٔ ُٜ٘٣خ ُْٜ
حُٔظوٍ ،ٕٜٜٞؿْ ط٤و٘ ٖٓ ْٜط٘زغ طِي حُظلخٓ َ٤رخَٓ٩حث٤ِ٤خصٝ ،طـي حُ٘خّ طَك ٞأهٌ حُؼِْ ٖٓ رخكغ ٓؼخَٛ
٣لي ٙٝح٩هُ ٙ٬ي ٖ٣ح ٞٛٝ ،ّ٬ٓ٩أكي أ ْٛأٓزخد كٔخى أَٓٝ ،ْٛطٞهق طويِٓٝٗٝ ،ْٜف آهَ ْٜ٘ٓ ٖ٣اُ ٠ى٣خٗخص
أهَ.ٟ
٘٤ُٝظَ حُوخٍة اُ ٠ه ٍٞحُ٘٤ن ِٗظٞص ـ َ٣كٔ ٚهللا ـ ك ٢كٌْ ح٧كخى٣غ حُ٘ز٣ٞش رخُ٘ٔزش ُِؼوخثي ،ك َٟ٤كِ٤٠ظٚ
إٔ حُؼوخثي ٫طؼزض ا ٫رخُيُ َ٤حُؼوِ ٢حٌَُٔ َِِٓ ١ض ٓويٓخطٝ ،ٚحٗظٜض ك ٢أكٌخٜٓخ اُ ٠حُلْ أ ٝحٍَُٝ٠س ٕ٧حُؼوخثي
ٓز٘خٛخ حُ٤وٝ ،ٖ٤حُ٤وٓ ٖ٤ز ِٚ٤حُؼوَ ٝحُ٘ظَ حُٜل٤ق ،أ ٝحُيُ َ٤حُ٘وِ ٞٛٝ ٢حُوَءحٕ حٌَُ ْ٣حُٔلٌْ حُيُ٫ش ،أ ٝحُُّٔ٘ش
حُٜل٤لش حُٔظٞحطَس حُٔلٌٔش ك ٢ىُ٫ظٜخًُٝ ،ي ٗخىٍ حُٞؿٞى ك ٢ح٧كخى٣غ( .حَُٔؿغٍٓ :خُش حُيًظٍٞحس حُوخٛش
رخُيًظ/ٍٞػزي حُؼِ ِ٣ػِص ػزي حُلٌٓ ْ٤لٔٞى ٟٞٞٓٝػٜخ حُ٘٤ن ِٗظٞص ٜ٘ٓٝـ ٚك ٢حُظلٔٝ ،َ٤أَٗف ػِٜ٤خ
حُيًظٓ /ٍٞلٔي ػزي حُٔ٘ؼْ حُو٤ؼٍ ٢ث ْ٤هْٔ حُظلٔ َ٤رٌِ٤ش أ ٍٞٛحُي ٖ٣رخُوخَٛس ػخّ .)ٔ616
ًٌَ٣ٝحُ٘٤نٓ /لٔٞى ٓلٔي هطخد حُٔزٌ ٢ـ َ٣كٔ ٚهللا ـ ٞٛٝحَُث ْ٤حُؼخّ حٓ٧زن ُِـٔؼ٤خص حَُ٘ػ٤ش
رٔ ،َٜرَ ٞٛأٓ ٍٝئْٓ ُٜخٝ ،أ ٍٝآخّ َٛ٧حُُّٔ٘ش رٔ ،َٜك٤غ ًًَ رخُـِء حً ٖٓ ٍٝ٧ظخر( ٚحُي ٖ٣حُوخُ)ٚ
رخُٜللش حَُحرؼش ٓخ [ :٢ِ٣إ كي٣غ ح٥كخى ٌ٣ ٫لُ ٢ظٌ ٖ٣ٞػو٤يس ٣طٔجٖ حَُٔء اُٜ٤خ ٣ٝؼِن أُِٓ ّٞ٣ ٚوخء هللا
ػِٜ٤خٍٝ ٕ٧ ،حس ح٥كخى ُٞٔ٤ح ٓؼٔ٤ُٝ ٖ٤ٜٓٞض أهزخٍٓ ْٛظٞحطَس حُٔؼ٘ ْٛٝ ،٠رَ٘ ُٞٔ٤ح أٗز٤خء ٝرخُظخُ ٢كبٗٚ
٣ـ ُٞػِ ْٜ٤حُ٘ٔ٤خٕٝ ،ك٘٤جٌ ٛ ٌٕٞ٣ ٫يهٓ ْٜؼِٓٞخ رَ ٓظ٘ٗٞخ ،كؼزض إٔ هزَ حُٞحكي ٓظ٘ٝٝ ،ٕٞؿذ إٔ ٫
٣ـ ُٞحُظٔٔي ر ٚك ٢حُؼوخثي].
إ كٌَس ػٌحد حُوزَ ٓخٗيٛخ حُ ُٔ َِ ِّ ٖٓ ٍٕٝٝح٧هيٓ ٖ٤رؤكخى٣غ ٗٔزٛٞخ ُِ٘ز ٢حُوخطْٝ ،هخُٞح كي٣غ ٛل٤ق،
ٝحٌُ ٖٓ ٖ٣رؼي ْٛطؤػَٝح رظِي ح٧كخى٣غ حُِٔ٣لش ُلز ٍٍٞٓ ْٜهللا ،كظؤُٞٝح رـ َ٤كن رؼ ٞح٣٥خص حُوَءحٗ٤ش،
ٝطٍٜٛٝٞخ طيػْ ًُي حُِ٣ق حُِٔػ ّٞػٖ ػٌحد حُوزَٝ ،رٌٜح حٗظَ٘ حُِ٣ق ك ٢طلًٔ َ٤ظخد هللا أ٠٣خ.
رَ ٓ٤ـي حُوخٍة طوَ٣ؾ ح٧كخى٣غ حُٔ٘ٔٞرش ًٍُٝح ُِ٘زٝ ،٢هي ٟٝؼظٜخ رٜ٘خ٣ش حٌُظخدٝ ،حٗظَى ك ٢طوَ٣ؾ
رؼٜ٠خ ؿٔخػش أٜٗخٍ حُُّٔ٘ش ْ ََ َ٘ َٗٝطَٜخ رٔـِظٜخ حُٔٔٔخس (حُظٞك٤ي) رخُؼيى حُٜخىٍ كٞٗ َٜٗ ٢حٍ ُؼخّ ٖٓٗٔٛـ
(ٓزظٔزَ ،)ٕٓٓ6طِي ح٧كخى٣غ حُظ ٢طظليع ػٖ إٔ حُوزَ ٍٟٝش ٖٓ ٍ٣خ ٝحُـ٘ش أ ٝكلَس ٖٓ كلَ حُ٘خٍٝ ،ػٖ
َّٔ ٟش حُوزَٝ ،ػٖ طل ُّيع حُوزَ ٓغ حُٔ٤ضٝ ،ؿٔ٤ؼٜخ ٓؼُِٞش حُٔ٘ي ك ٬٠ػٖ حُٔظٖٝ ،ػٔٓٞخ كخ٣ ٫ َٓ٧لظخؽ
ُظوَ٣ؾ ح٧كخى٣غ ٕ٧ ،ؿٔ٤غ ٍٝح٣خص ػٌحد حُوزَ ُٓوخُِلش ُٓوخَُلش ٣َٛلش ٌُظخد هللآ ٞٛٝ ،خ ٓ٘ز ٚ٘٤رخُلَٜ
حُؼخُغ ٖٓ حٌُظخد ،ك ٬٠ػٖ ِٓلن طوَ٣ؾ ح٧كخى٣غ رآهَ حٌُظخد.
ٌُٖ ٣ ٫ـذ إٔ ْ َ٣ل َْٜحُوخٍة إٔ حُـٔخػش طظزٍ٘ ٠أ ٢٣ك ٢ػيّ ٝؿٞى ػٌحد رخُوزَ ،كؤٗخ أهظِق ٓؼ ْٜكً ٢ؼَ٤
ٓٔخ حٗظٜض اُ ٚ٤كظخٝ ْٜ٣ٝأكٌخٍ ْٛحُوخٛشٝ ،إ ً٘ض أكَٔ حُظويُ َ٣زؼ٘ٓ ٞخ٣وٝ ْٜأطزخػ٘ٛٝ ،ْٜخى طوَ٣ؾ أ٠٣خ
ٍُطُذ حَُؿخٍ حُظٟٝ ٢ؼٜخ أثٔش أ َٛحُُّٔ٘ش٤ُ ،ظ٠ق إٔ حًِٚ َٓ٧ ٧كخى٣غ ٛل٤ل ٢حُزوخٍٝ ٖٓ ِْٔٓٝ ١حهغ ى ُ
٣وغ ر ٖ٤حُظيُٝ ْ٤حٓ٩لخف ٝحُُٝ ،ْٛٞؼِ ٚرؼ ٞآَحث٤ِ٤خط٘خ حُظٗ ٢لخكع ػِٜ٤خ رظَحػ٘خ ٣َٗ ٫ٝي ط٣ٜٞز.ٚ
أًًَ ًُي ٖٓ رخد أٓخٗش حُؼَ ٝحُؼٌُُِٔ ،٢ي ٌ٣ل٤ي إٔ طٌٛ ٕٞخكذ هَحءس كً ٢ظخد هللا ،كخُي ٫ ٖ٣طُ َل ِّيىَٙ
ُل٤ش حُِٔل٤ش ٫ٝ ،ػٔخٓش أُ٣َٛشٔٓ ٫ٝ ،زلش حُٜٞك٤ش ٫ٝ ،ؿ ٖٓ َْٛ٤حُلَم ح٤ٓ٬ٓ٩ش ،اٗٔخ كيى ٙحُٞك٢
حُٔٔخ ١ٝكً ٢ظخد ٣ ٫ؤط ٚ٤حُزخ ٖٓ َ١ر٣ ٖ٤ي ٖٓ ٫ٝ ٚ٣هِلٝ ،ٚطـي ٍٝح٣خط ْٜػٖ ٍٓ ٍٞهللا ٝهي كخطٜخ ٓخ كخطٜخ،
ٝط٘خه ٞأُٜٝخ ٓغ آهَٛخٓٝ ،غ حُوَءحٕٓٝ ،غ ٌٛح ك٘٣ ٫ ْٜظ٘٣ ٫ٝ ٕٜٞظز.ٕٜٞ
ٝأٓخ ٓخ ٍَُُِّٚٗٝٝ َِ ُ٣ػْ ُ٣ظزؼ ٚٗٞرو:ُْٜٞ
((َٓ َٝ ...خ آطَخ ًُ ُْ حُ ََُّٓ ٍُ ٞكَ ُو ٌَُٓ َٝ ُٙٝخ ََٜٗخً ْْ َػ٘ ُٚكخٗظَُٜٞح ٍٞٓ.))*...س حُلَ٘ آ٣ش ٍهْ. )5(:
َ ْ ُ
كٔخ أٍح ٙا ٫حٓظـُ ٫٬زٔخ١ش حُ٘خّ ٝػيّ ح٬١ػٓ ،ْٜغ طؤ٣ٝـَ كخٓـي ُٔؼ٘ٓ ٠خ ٍِٗ ٖٓ حُلنٝ ،طٜـٍٞ
ٓ٘لـَف ُٜٔٔش حُ٘ز.٢
ٝأرٔٓ ٢خ ٌٖٔ٣إٔ َٗ٠د ر ٚحُٔؼَ كٌٛ ٢ح حُ٘ؤٕ ُ٤ل ٜٚٔحُ٘خّ [ :إٔ ُِلٌٓٞش إٔ طؤَٓ ٝطٔ٘غُِ ٌُٖ ،طز٤ذ
إٔ ،] ٠ٜ٘٣ٝ ٢ٛٞ٣كٌِٔش (ٓخ آطخًْ)ًِٔٝ ،ش (ٓٝخ ٜٗخًْ) ُٔ٤ض أكٌخٓخ ٢ٛٝ ،طوظِق ػٖ ه ُٚٞطؼخُ( :٠إ هللا
٣ؤًَْٓ)ٝ ،ه ٫ٝ( ُٚٞطوُٞٞح)ٝ ،ه ُٚٞطؼخُ( ٠كَٓض ػِٝ ،)ٌْ٤ؿًُ َ٤ي ٖٓ حٝ٧حَٓ ٝحؿزش حُظ٘ل ،ٌ٤أ ٝحُٔ٘غ حُِِّٔ
ُِؼزخى.
ْ ُ ُ ُ
((َٓ ٝ...خ آطَخً ُْ حُ ََُّٓ ٍُ ٞكَوٌَٓ َٝ ُٙٝخ ََٜٗخً ْْ َػ٘ ُٚكَخٗظَُٜٞح ))*...اٗٔخ ٣ؼ٘ٛٝ ٢خ٣خ– ٙ ُ َ ٓؼًُ٘ ٠ي إٔ ه ُٚٞطؼخُ:٠
ػِ ٚ٤حُ٬ٜس ٝحُٔ ، -ّ٬ك ٬٠ػٖ إٔ أَٓ طِي ح٣٥ش ٣لٌ ٢ػٖ ط٣ُٞغ حُل٢ء ٝػيّ ح٫ػظَح ٝػِ ٢هٔٔش ٍٍٓٞ
هللا ُِٜلخرش ك ٞٛٝ ،ٚ٤أَٓ هخٍؽ ح١٩خٍ حُٔخػٍَٝ ،حؿغ (أٌٛ ٖٓ )5٘ٙ ٍٝح حٌُظخد ٖٓ ٌُٖ .أٍحى ػ٘ ٚحُِٔ٣ي،
ٝػٖ ٓؼ٘ٓٝ( ٠خ ٘٣طن ػٖ حُ ،)ٟٜٞكَِ٤ؿغ اًُ ٠ظخر٘خ ( ً٤ق ًخٕ ُهُِوُ ُٚحُوَءحٕ) كز ٚحُِٔ٣ي.
حُوزَ ٝأٛٝخٓٔ٤ُ ٚض ٖٓ حٔ٣٩خٗ٤خص:
ٖٓٝرٓ ٖ٤خ حرظِ٘٤خ ر ٚإٔ ًَ ٖٓ ٓٔغ ًِٔش ٖٓ ٗ٤و ٚك٣ ٜٞظَْٓ حٌُلَ ك ٖٔ٤هخٍ رـَٛ٤خًُٝ ،ي ٖٓ حٗظ٘خٍ
حُـ َٜري ٖ٣هللاًٝ ،ؼَس حٓظلٞحً أثٔش حُزيع ػِ ٠كٌَ حُ٘خّٝ ،طؼطَ حُؼوَ ػٖ حُؼَٔ ،كخٔ٣٩خٗ٤خص ًَ ًَ ََٛخ هللا ك٢
ًظخرٝ ٚكيىٛخ ٖٓ ْ٤ُٝ ،رٜ٘٤خ ػٌحد حُوزَ أٗ ٝؼٝ ،ٚٔ٤كًُ ٢ي ٣وٍ ٍٞر٘خ طزخٍى ٝطؼخُ:٠
م رَ ْ َٖ٤أَ َك ٍي ِّٖٓ ِٗ ٍَ اَُِ ٍَّْ ِٖٓ ِٚ ٤رِّ ِْ َٝ ٚحُ ُٔ ْئ ُِٓ٘ ٌَّ ًُ َٕٞآ ََٖٓ رِ ّ
خهللِ َ٦َٓ ٝثِ ٌَظِ ًُِ َٝ ٚظُزِ ُِٗ َ٫ ِٚ ُِِٓ ٍُ َٝ ٚلََِّ ُ ُ
((آ ََٖٓ حُ ََُّٓ ٍُ ٞرِ َٔخ أ ِ
ٍٞٓ.))*َُ٤ٜس حُزوَس آ٣ش ٍهْ. )ٕ1٘(: ْ
ي حُ َٔ ِ َ
ي ٍَرََّ٘خ َٝاُِ َْ ٤ ٞح َٓ ِٔ ْؼَ٘خ َٝأَْ ١ؼَ٘خ ؿل ََحَٗ َ
ْ ُ َ ٍُّ ُِِٓ َِٝ ٚهَخُُ ْ
٣ٝو ٍٞطؼخُ:٠
ٍَِٗ ِٖٓ هَ ْز َُ ٌَْ َ٣ َٖٓ ٝلَُْ ١أ َ َ َّ
د حُ ٌِ َ ْ َ َّ
د حُ ٌَِ ٍَ َِٗ ١ػَِٝ ِٚ ٍَُُِٞٓ ٠حُ ٌِظَخ ِ َّ ((َ٣خ أََُّٜ٣خ حَُّ ٌِ َٖ٣آ َٓ٘ٞح آ ِٓ٘ٞح رِخهللِ ََٝ ِٚ ٍَُُِٞٓ ٝحُ ٌِظَخ ِ
ْ ّ ْ ُ ْ ُ
ً٫َ٬ٟرَ ِؼ٤يًح*))ٍٞٓ.س حُ٘ٔخء آ٣ش ٍهْ. )ٖٔٙ(: َ ََّ ٟ ح٥ه َِ كَوَ ْي َ خهللِ ََ٬َٓ ٝثِ ٌَظِ ًُِ َٝ ٚظُزِ ِْ َٝ ِٚ ُِِٓ ٍُ َٝ ٚحُِ ِّ َْٞ٤
رِ ّ
كظٌِْ ٢ٛحٔ٣٩خٗ٤خص حُٞحٍىس رٌظخد هللا ر ٬طؼو٤ي ٖٓ ْ٤ُٝ ،رٜ٘٤خ ػٌحد حُوزَ حُِٔػٗٝ ّٞؼ ٚٔ٤حُٔـز.ٕٞ
ٝرخُُّٔ٘ش حُ٘ز٣ٞش ٫طَ ٟأػَح ُؼٌحد حُوزَ كٔ٤خ ٣ـذ حٔ٣٩خٕ ر ،ٚكل ٢ك َّٜحُظٌَٓ - ١كي٣غ ٍهْ- . )ٖ5ٖ1( :
هخٍ :هخٍ ػَٔ رٖ حُوطخدً٘ :خ ػ٘ي ٍٓ ٍٞهللا – ػِ ٚ٤حُ٬ٜس ٝحُٔ - ّ٬كـخءٍ ٙؿَ ٗي٣ي ر٤خ ٝحُؼ٤خد ٗي٣ي
ٓٞحى حُ٘ؼَ َُٟ٣ ٫ ،ػِ ٚ٤أػَ حُٔلَ٣ ٫ٝ ،ؼَك٘ٓ ٚخ أكي كظ ٠أط ٠حُ٘ز – ٢ػِ ٚ٤حُ٬ٜس ٝحُٔ ، -ّ٬كؤُِم ًٍزظٚ
رًَزظ ،ٚػْ هخٍ٣ :خ ٓلٔي ٓخ حٔ٣٩خٕ؟ هخٍ :إٔ طئٖٓ رخهلل ٬ٓٝثٌظًٝ ٚظزٝ ٍِٚٓٝ ٚحُ ّٞ٤ح٥هَ ٝحُويٍ ه،َٙٗٝ َٙ٤
هخٍ كٔخ ح ،ّ٬ٓ٩هخٍ ٜٗخىس إٔ ٫اُ ٚا ٫هللا ٝإٔ ٓلٔيح ٍٓٝ ،ُٚٞاهخّ حُ٬ٜسٝ ،ا٣ظخء حًُِخس ٝكؾ حُز٤ضّٞٛٝ ،
ٍٓ٠خٕ .هخٍ :كٔخ ح٩كٔخٕ؟ هخٍ :إٔ طؼزي هللا ًؤٗي طَح ،ٙكخٕ ُْ طٌٖ طَح ٙكبَٗ٣ ٚحى......
ٞٛٝح َٓ٧حٌُ ١كيى حٔ٣٩خٗ٤خص طل ٬٤ٜرخُوَءحٕ ٝرخُُّٔ٘ش ،كِ ٖٓ ْ٤رٜ٘٤خ ػٌحد حُوزَ ،كظٌِْ ٛ ٢ٛيح٣ش
حُوَءحٕ ٝحُُّٔ٘ش ك ٢أَٓ كٌُْ ػٌحد حُوزَ ٝحٔ٣٩خٕ ر ٚأ ٝػيّ حٔ٣٩خًُٕٝ ،ي كظ٘٣ ٫ ٠لَف ُؿٌَّ ٓلظ ٕٞرلُظخص ٖٓ
رؼ ٞحُوَحءحص ،أٜٗ ٝخىس ػِٔ٤ش ك َٜػِٜ٤خ رِ َ٤ك٘٤زَ ١رٜخ ٔ٣ٝظوَؽ ٗؼٞطخ رخٌُلَ ٜ٣ـ ٞرٜخ حُٔوخُلَُ ٖ٤أ.ٚ٣
هٛ٬ش حُل:َٜ
ٌُُي ٣ـذ ػِ ٠حُِْٔٔ إٔ ٣ـؼَ ُِوَءحٕ حُ٘ٔ٤ٜش كٔ٤خ ٣و ٚحٔ٣٩خٗ٤خص ٝحُؼوخثي ٚ٤ِ٣ٝ ،حُُّٔ٘ش حُٔظٞحطَس حُظ٢
٘٣وِٜخ ؿٔخػش ِٓٔٔش ػٖ ؿٔخػش ِٓٔٔش أهَ ،ٟكٔ٤ظل َ٤ػِ ٠حُـٔ٤غ طٞحكو ْٜػِ ٠حٌٌُد ،كظٓ ٌٕٞ٣ ٠خ ٣ئٖٓ رٚ
٫ؿيحٍ كٗ ٫ٝ ٚ٤يٝ ،إٔ ٔ٣ظيٍ رؼي ًُي رؼوِ ٚػِٓ ٠خ حٓظوًِ ٖٓ ٜٚظخد َُّ٘ٓ ٝش ٓظٞحطَس ،كخٔ٣٩خٕ ٌٕٞ٣رخُؼوَ،
ٝحُؼو٤يس ٔ٣ظيٍ رٜخ حُؼوَ حُو ٖٓ ْ٣ٞه ٍ٬حٌُظخد ٝحُُّٔ٘ش حُٔظٞحطَس ،كزٌُي حُٜ٘ؾ ٣ؼزض أ٣خٕ حَُٔء ٖٓ هٍ٬
َٓؿؼ٤ش ٍ٘٤ٛش ،كخُٔوطخص طٌ ٖٓ ٕٞهٛ ٍ٬خكذ حُؼوَ حُؼخٝ ،َ١حُُّٔ٘ش حُ٘ز٣ٞش رٌظذ حُلي٣غ ٜ٣ ٫ق
حٓظوَحؽ كٌْ ػوخثيٜ٘ٓ ١خ ٝكيٛخٜٗ٧ ،خ أكخى٣غ آكخىٝ ،هي ٓزن ًًَ ٍأ ١أثٔش حُُّٔ٘ش ك ٢كٌْ أكخى٣غ ح٥كخى
(ٍحؿغ .)ٔ5ٙ
كٌ ٢طوق ػِ ٠كو٤وش أَٓ ػٌحد حُوزَ ٗٝؼ٫ ٚٔ٤ري إٔ طيٍّ رخُظٔل ٚ٤أػٔخٍ حُيحٍ ح٥هَس ٝأكٞحُٜخ ًِٜخ،
ٝػِ٤ي َٓحؿؼش ٓؼخٗ ٢آ٣خص ًظخد هللا َٓٝحٜٓ٤خ ريهشًٔ ْ٤ُٝ ،خ ٣لؼَ رؼ ٞحُيػخس ك٤وظطؼ ٕٞآ٣ش ٝحكيس ٖٓ
ٓ٤خهٜخٔ٣ ،ظيُ ٕٞرظؤ٬٣ٝط ْٜحُٔ٘لَكش ػٜ٘خ ُظًِ٤ش أكٌخٍ ْٛحَُٔ٠٣ش ريحء طؼظٝ ْ٤طوي ْ٣حَُٝح٣ش ػِ ٠كٔخد ح٣٥ش.
حُل َٜحُؼخٗ ٖٓ : ٢حُٞكخس كظ ٠كٔخد ح٥هَس:
أ:٫ٝحُٞكخس ٝهَٝؽ حَُٝف (حُٔٞص ٝحُٞكخس):
َٟ٣حٌُؼ َٕٝ٤إٔ حٔٗ٩خٕ ٣ظٌٍٝ ٖٓ ٕٞف ٝؿٔي َٕٝ٣ٝ ،إٔ حٔٗ٩خٕ كٞٔ٣ ٖ٤ص طوَؽ ٍٝك ،ٚك٤وُٕٞٞ
ٛؼيص ٍٝك ٚاُ ٠رخٍثٜخ ْٛٝ ،رٌُي حُٔلُ٣ ّٜٞوَؿ ٕٞحَُّ٘لْ ٖٓ كٔخرخط ٖٓٝ ،ْٜؿ َ٤حُٔوز ٍٞإٔ ٗظ ٍٜٞإٔ
حَُّ٘لْ ٢ٛحَُُّ ٝفًُٝ ،ي ٍُٝٞى حٌُِٔظ ٖ٤رخُوَءحٕ (حُ٘لْ ٝحَُٝف)ُٜ ًٍَُّ ٝ ،خ ٓؼ٘خٛخ حُ ُٔظَلََِّىٝ ،اًح ًخٕ ٘ٛخى كٌَ
َٟ٣رؤٕ ه ٍٞحَُٔ ٠ُٞػ َِّ ٝؿَ :
خؿ ِيٍٞٓ.))* َٖ٣س ٙآ٣ش ٍهْ. )5ٕ(: ٝك ٢كَوَؼُٞح َُِ َٓ ُٚ ض كِِ ٍُّ ِٖٓ ِٚ ٤ ((كَبِ ًَح َٓ َّ٣ْ ٞظََُٗٝ ُٚلَ ْو ُ
٣ؼ٘ ٠إٔ هللا ٗلن ك٤ٓ ٢يٗخ آىّ ٖٓ ٍٝكٓ ٚزلخٗٝ ٚطؼخُ ،٠كبٗ ٚاكي ًزًُٝ ،َ٤ي إٔ حُٔظظزغ ٌُِٔش ٍٝف ٘ٛخ
ٝرخ٣٥خص حُٔخروش َٟ٣رٔخ ٣ ٫يع ٓـخُِ٘ ٫ي ،أٜٗخ طؼ٘ ٢حُؼِْ ٝحُؼوَ ٝحُٔ٘طن ٝح٧ىحء حُ٬اٍحى٧ ١ؿِحء حُـْٔ،
ٌُٖ ٫طؼ٘ ٢أريًح إٔ رخٔٗ٩خٕ ٍٝف هللا ٓزلخٗ ٚـ طؼخُ ٠هللا ػٖ ًُي ػِٞح ًزَ٤ح ـ كخهلل أُُٞٔ٣ ٫ ٢ص ٞٛٝ ،حٍٝ٧
كِ ْ٤هزِ٢ٗ ٚء ٝ ٫ٝحكيٌٗٞٓ ْ٤ُٝ ،خ ٖٓ أؿِحء (ؿٔي ٗٝلْ ٍٝٝف) ،رَ ٞٛحُل ٢حُٞحكي ح٧كي ؿَ ؿ.ُٚ٬
ٌُُي ٫ري إٔ أٛلذ حُوخٍة اُ ٠هَحءس رظيرَ ُزؼٔٓ ٞخ ٍٝى ػٖ حُ٘لْ رخُوَءحًُٕٝ ،ي كٔ٤خ :٢ِ٣ـ
ٔـ ٣و ٍٞطؼخُ:٠
ح٥ه ََ ِس ُٗ ْئطِ ِِٚ حد ٞ
ِ َ َ َ ػ ْ
ى َ ُ ٣ ٖٓ ٝ خ ٜ ْ
٘
َ ِِ ِ َ َ َ ٓ ٚ ط ْ
ئ ُ ٗ خ ٤ ْ
ٗ ُّ
ي حُ حد ِ َ َ ٞ َ ػ ىْ َُ ٣ ٖ ٓ ٝ
َ َ ً ٬ َّ
ؿ ئ
ُّ َ ٓ ًخ ر َخ ظ ً
ِ هللا ٕ
ِ ِِ ِ ً ْ ب ر َّ ٫ ا ٞصَ ٔ
ُ َ ط ْٕ َ أ (( ََٓ ٝخ ًَخَٕ َُِ٘ ْل ٍ
ْ
ِٓ َْٜ٘خ َََ٘ٓ ٝـْ ِِ ١حُ َّ٘خ ًِ ٍَِٞٓ.))* َٖ٣س آٍ ػَٔحٕ آ٣ش ٍهْ. )ٔٗ٘(:
٣ؼ٘ ٢إٔ حُ٘لْ ٢ٛحُظ ٢طٔٞص .
ٕـ ٣ٝو ٍٞطؼخُ:٠
خٍ َٝأُ ْى ِه ََ ْحُ َـَّ٘شَ كَوَ ْي كَخ َُ َٓٝخ ْحُ َلَ٤خسُ ِ َّ ٘ حُ َِٖ ػ فَ ِِ كْ ُ
ُ ٖ ٔ َ
َ ِ َ ِ َ ك ش ٓ خَ ٤ و ْ
حُ ّ ْٞ َ ٣ ْْ ُ
ً ٍُٞ
َ ؿ ُ أ َٕ ْٞ َّ ك ٞ ْ ًَآثِوَشُ َ ِ َ ِ َ َ
ُ ط خ ٔ َّ ٗ ا ٝ ص ْٞ ٔ ْ
حُ (( ًَُُّ َٗ ْل ٍ
ٍُٞٓ.))*ٍٝس آٍ ػَٔحٕ آ٣ش ٍهْ. )ٔ1٘(: ع حُـَ ِ ُ ْ حُ ُّي َْٗ٤خ آَِ َّ٫ظَخ ُ
كـٔخع حُز٘يٍ ٖ٣هْ٣ .]ٕٝٔ[ :ؼ٘ ٢إٔ حَُّ٘لْ ٢ٛحُظ ٢طٔٞص.
ٖـ ٣ٝوٓ ٍٞزلخٗ:ٚ
ن ٌَ ٤ِٜ َٗ ٝي*))ٍٞٓ.س م آ٣ش ٍهْ. )ٕٔ(: ْ َّٓ َؼَٜخ َٓخثِ ٌ خءص ًَُُّ َٗ ْل ٍ (( ََ ٝؿ ْ
ٗـ ٣ٝو ٍٞطؼخُ:٠
َّ٤ٟشً*))ٍٞٓ.س حُلـَ آ٣ش ٍهْ. Coolٕ-ٕ5(: حَ٤ٟشً ََّْٓ ِ ط َٔجَِّ٘شُ*حٍْ ِؿ ِؼ ٢اٍََُِ ٠رِّ ِي ٍَ ِ ((َ٣خ أََّ٣ظَُٜخ حَُّ٘ ْلُْ ْحُ ُٔ ْ
كـٔخع حُز٘ي٣ ]ٖٗٝ [:ٖ٣ؼ٘ ٢إٔ حُ٘لْ ٢ٛحُظ٣ ٢زَ٘ٛخ هللا رخُطٔؤٗ٘٤ش ٢ٛٝحُظ ٢طٌٛذ آُ ٚ٤زلخٗٝ ٚطؼخُ.٠
٘ـ ٣ٝو ٍٞطؼخُ:٠
َّكٍٞٓ.))*ٌْ ٤س ٓٞ٣ق آ٣ش ِ ٍ ٌٍ ٞ ُ ل ؿَ ِّ٢ ر ٍ َّ
ٕ ا
ِ ِ َ َ َِ َ َ ِ َ ٢ ِّ ر ٍ ْ ك ٍ خ ٓ َّ ٫ ا ء ُّٞ ٔ خُ ر ٌ س
َ َّ َ ِ خٍ ٓ َ ٧ ْ ْ
ل َّ ٘ حُ ٕ َّ (( ََٓ ٝخ أُرََُِّ ٟء َٗ ْل ِ ِ
ا ٢ ٔ
ٍهْ. )ٖ٘(:
كٌُي ٣ؼ٘ ٢إٔ حُ٘لْ ٢ٛحُظ ٢طؼٝ ،٠ٜإٔ ٖٓ حُٔلخٓي ُ ّٞحٔٗ٩خٕ ٗلٔٓٝ ٚلخٓزظٜخ هزَ ُوخء هللا.
ٙـ ٣ٝو ٍٞؿَ ٝػ:٬
ْ حَُِّ َّٞح َٓ ِش*))ٍٞٓ.س حُو٤خٓش آ٣ش ٍهْ. )ٕ(: (( َ ٫ٝأُ ْه ِٔ ُْ رِخَُّ٘ ْل ِ
كخُ٘لْ ٢ٛحُظ ٢طُؼ٤ي حَُّ٘ظََ ك٤ًِٞٓ ٢خطٜخ.
5ـ ٣ٝوٓ ٍٞزلخٗ:ٚ
ض*))ٍٞٓ.س حُظٌ َ٣ٞآ٣ش ٍهْ. )5(: (( َٝاِ ًَح حُُّ٘لَُ ِّٝ ُُ ُّٞؿ ْ
أ ١ػخىص حُ٘ل٨ُ ّٞؿٔخى حُزخُ٤ش ػ٘ي حُزؼغ ،رؼي اػخىس طٌ٘٤ٛ َ٤خًِٜخ حُـٔي٣ش ػْ اك٤خثٜخ رخَُّ٘لْ.
ٌٌٛٝح َٗ ٖٓ ٟح٣٥خص حُٔخروخص إٔ حَُّ٘لْ ٢ٛحُظ ٢طٔٞص ٢ٛٝ ،حُظ ٢طُزؼغ ٢ٛٝ ،حُظ ٢طُِٝؽ رؤؿٔخىٛخ ّٞ٣
حُو٤خٓش ٢ٛٝ ،حُظ٘٣ ٢خىٜ٣خ هللا ٢ٛٝ ،حُظ ٢طَؿغ اُ ٠هللاٌٌٛٝ...ح.
ٝهللا َهَِوَ٘خ ٖٓ ٗلْ ٝحكيس ،كوخٍ:
غ ِٓ َْ٘ٔ ُٜخ ٍِ َؿخًَ ً٫ؼًَِ٤ح ََٔ ِٗٝخء َٝحطَّوُٞحْ ن ِٓ َْٜ٘خ ََُ ْٝؿَٜخ َٝرَ َّ َ
حك َي ٍس َٝهَ ِ َ ْ َِ ٝ ٞح ٍَرَّ ٌُ ُْ حَُّ ٌَِ ١هِوٌْ ِّٖٓ ٗل ٍ
ْ َّ ُ َ َ ((َ٣خ أََُّٜ٣خ حَُّ٘خُّ حطَّوُ ْ
هللاَ حَُّ ٌِ ١طَ َٔخءُُ َٕٞرِ َِٝ ٚحَ ٍْ٧كخ َّ اِ َّٕ هللاَ ًَخَٕ َػَِ ٍَْ ْْ ٌُ ٤هِ٤زًخ*))ٍٞٓ.س حُ٘ٔخء آ٣ش ٍهْ. )ٔ(: ّ َ ّ
ٝهللا أُٗ ًَ ْٜلْ ٣َ١ن حُلـ٣َ١ٝ ٍٞن حُظو ،ٟٞكوخٍ ٓزلخٗ:ٚ
ٍَُٛٞخ َٝطَ ْو َٞحَٛخ*))ٍٞٓ.س حُْ٘ٔ آ٣ش ٍهْ. Cool-5(: ْ ََٓ ٝخ َٓ َّٞحَٛخ*كَؤ َ ََُْٜٔ َٜخ كُـ َ (( َْ َٗٝل ٍ
ٝحَُّ٘ ْلْ ٢ٛحُظ ٢طـؼِي طظلَى حُلًَخص حٍ٩حى٣شٝ ،رـَٛ٤خ طٌ ٕٞر ٬طَ َؼوَُّٝ ،اًح ٓخص حرٖ آىّ حِٗٔوض ٓ٘ٚ
ٗلٔٔ٤ُٝ ٚض ٍٝكًُٝ ،ٚي ٖٓ ه ُٚٞطؼخُ:٠
َ ٠٠ػَِ َْٜ٤خ ْحُ َٔ ْٞصَ َْ َُ ِٓ َُْ٣ٝحْ ُ٧ه ََ ٟاَُِ٠ َ َ ه ٢ ِ ظ َّ ُح ي ُ ْٔ ِك َْٞٓ َٖ٤طَِٜخ َٝحَُّظِِ ْ َ ِ َ ِ ُ ْ َُ ٢
ٔ ُ ٤ َ ك خ ٜ ٓ َخ ٘ ٓ ٢ ك ض ْ ٔ َ ط ْ ((هللاُ َ٣ظَ َٞكَّْ ٠حَٗ٧لُ َ َّ
ص ُوََ٣ ٍّ ْٞظَلٌٍََُٞٓ.))* َٕٝس حَُِٓ آ٣ش ٍهْ. )ٕٗ(: َّ ِّ ي ََ٣٥خ ٍ أَ َؿ ٍَ ُٓ َٔ ًّٔ ٠اِ َّٕ كَِ ًُِ ٢
َ
٘ٓ ًَ َٟ٣ ٢ٌُٝخ ػِٔٝ ،ٚطظْ ٓلخٓزظ٤ُٝ ،ٚيٍى ٓٞهل ،ٚكبٗ ٚك ٖ٤طو ّٞحُو٤خٓش٣ ،ؼ٤ي هللا ُٗ ٚلٔ ٚاُ ٠ؿٔي،ٙ
كظ ٠طؼَٔ أؿِٜس حُـْٔ ٝأػ٠خإَ٣ٝ ،ٙلُْ حٔٗ٩خٕ ْ ُ٣ٝي ٍِىٝ ،كًُ ٢ي ٣و ٍٞهللا طؼخُ:٠
ض*))ٍٞٓ .س حُظٌ َ٣ٞآ٣ش ٍهْ. )5(: (( َٝاِ ًَح حُُّ٘لَُ ِّٝ ُُ ُّٞؿ ْ
أ٣ ١ظْ طِ٣ٝؾ حُ٘ل ّٞرؤؿٔخىٛخ َٓس أهَ ٟػ٘ي حُزؼغ.
ٖٓ اؿٔخُ ٢حُز٤خٕ حُٔخرن َٗ ٟإٔ ٗلٔي حُظ ٢ر ٖ٤ؿ٘ز٤ي طلظخؽ ٓ٘ي حُؼ٘خ٣ش ٢ً ،ط٘وٌٛخ ٝؿٔيى ٖٓ ػٌحد أُْ٤
ّٞ٣حُو٤خٓشٝ ،طٔظٞىػٜخ ٗؼًٔ ٤خ ػظًٔ ٤خ ٝأريً٣خٗ ٫ٝ ،ؤٕ َُِٝف رخٌُُ ،َٓ٧ي ٣و ٍٞطؼخُ:٠
هللاِ ََْٓ ِؿ ُؼ ٌُ ْْ َؿ ِٔ٤ؼًخ كََُ٘٤زِّجُ ٌُْ رِ َٔخ ًُ٘ظُ ْْ ََّ ٟاِ ًَح ح ْٛظَ َي ْ٣ظُ ْْ اَُِّ ٠ ٞح َػَِ ْ ْْ ٌُ ٤أَٗلُ َٔ ٌُ ْْ َ َّٖٓ ًُْ َُُّ٠َ٣ َ٫ ((َ٣خ أََُّٜ٣خ حَُّ ٌِ َٖ٣آ َُٓ٘ ْ
طَ ْؼ ٍَُِٔٞٓ.))* َٕٞس حُٔخثيس آ٣ش ٍهْ. )ٔٓ٘(:
أٓخ حَُٝف ك ٢ٜحُلطَس ح٤ِٛ٧ش حُظ ٢كطَ هللا حُ٘خّ ػِٜ٤خ (هٞف ،كَفٓ ،ؼَكش كطَ٣ش ُ٤ٗ٨خء ٝأٛٝخكٜخ
حٓ٧خٓ٤ش) ٢ٛٝ ،كًَش حُـٔي ؿ َ٤حٍ٩حى٣ش ًخُظ٘لْ ٝكًَش حُوِذ ،كؤٗض ط٘خّ ٗٝلٔي ػ٘ي هللا ،رٔ٘٤خ ؿٔ٤غ
أؿِٜطي ٝأػ٠خثي حُل٣ٞ٤ش طؼَٔ ،كظٌِْ ٢ٛكطَس هللا ك ٢ؿٔيىٝ ،طِي حُلطَس حُؼِٔ٤ش ٝحُؼِٔ٤ش حٓ٧خٓ٤ش طُٔٔ٠
حَُٝفٝ .حَُٝف ٢ٛحُظٓ ٢ززض ٓـٞى حُٔ٬ثٌش ٥ىّ –ػِ ٚ٤حُ٬ٜس ٝحُٔ ٖٓ ٢ٛٝ ،-ّ٬أَٓ هللا ،أ ٖٓ ١ػخُْ
ح ًٖ(َٓ٧كٌٗ ٫ٝ ،)ٌٕٞ٤خى ٗلوًٜٜ٘ ٖٓ ٚخ ا ٫هِ ٌُٖ ،٬٤حٗ٫ظزخٝ ،ٙح٫هظ٤خٍٝ ،حُٞكخسًُ ًَ ،ي ٖٓ هٜخثٚ
حَُّ٘ ْلْ.
ٝحَُٝف رخُ٘ٔزش ُٔٗ٪خٕ ًخُطخهش حٌَُٜرخث٤ش رخُ٘ٔزش ُ٨ؿِٜس حٌَُٜرخث٤ش ،ك ٢ٜطَٔ ١ك٤ي ُظٌ ٕٞؿخِٛحٌُٜ٘ ،خ
٫طُلٌْ ا ٖٓ ٫هٓ ٍ٬لظخف ٞٛٝحَُّ٘لْ حُظ ٢طـؼَ ٍُ٪حىس ً٤خًٗخ ك ٢طَٜكخص حُؼزي ،كُِ ٌٖٔ٤ؼزي إٔ ٣وطغ ط٤خٍ
حُل٤خس ربٍحىط( ٚر٘لٔ )ٚرخٗ٫ظلخٍ٣ ،ؼًُ٘ ٢ي إٔ حُ٘لْ ُٜخ ٓ٤طَس ػِ ٠حَُٝف ٝحُـٔيٝ ،ؿؼَ هللا هخًُٗ ٕٞي ك٢
ًظخد ،كٌ٘ٔ٤ي ٤ٛخٗش ٗلٔي ٝؿٔيى ٍٝٝكيٌ٘ٔ٣ٝ ،ي أ٠٣خ طزي٣ي حُـٔ٤غٝ ،طٌِْ ٢ٛكَ٣ش ح٫هظ٤خٍ حُظ٘ٓ ٢لٜخ
هللا ُي.
رٔ٘٤خ حَُٝف حُظ٣ ٢ؼظوي رٜخ حُ٘خّٝ ،حُظ٣ ٢و ٍٞػٜ٘خ ٍر٘خ ٓزلخٗٝ ٚطؼخُ:٠
ٝف هُ َِ حَُُّ ُ ٝف ِٓ ْٖ أَ ْٓ َِ ٍَرَِّٓ َٝ ٢خ أُٝطِ٤ظُْ ِّٖٓ ْحُ ِؼ ِْ ِْ اِ َّ٫هٍَِِٞٓ.))*ً٬٤س حَٓ٩حء آ٣ش ي ػ َِٖ حَُُّ ِ ٔـ (( ََْٔ٣ٝؤََُُ َٗٞ
ٍهْ. )1٘(:
ً َ َّ ْ ْ ُ ُ
كًٔ ٢ٜخ ًًَٗخ حُو ٟٞحُٔلًَش ٫اٍحى٣خ ُِـٔي ،أٓخ هٓ ُٚٞزلخَٗٓ َٝ ( :ٚخ أٝطِ٤ظْ ِّٖٓ حُ ِؼِ ِْ اِ ٫هِِ )٬٤ك ٢ٜطؼ٘٢
ػِٔ٘خ ًَُِّٞٓ ،ٚحء أًخٕ ػٖ حَُٝف أ ٝػٖ ؿَٛ٤خ ،كؼِٔ٘خ ؿٔ٤ؼخ ك ٢ػٔ ٚٓٞهِ ْ٤ُٝ ،َ٤ح َٓ٧إٔ هللا ٣طَف
ؿٟٔٞخ ػٖ حَُٝف رٌحطٜخ.
ٌُِٔٝش حَُٝف ٓؼخٕ أهَ ،ٟك٤غ ٣و ٍٞحُٔ ٠ُٞػِ ٝؿَ:
ٍٞٓ.))* ٖ٤س حُ٘ؼَحء آ٣ش خٕ ػ َََرِ ٍُّّٓ ٢زِ ٍي ُِظَ ٌُْ َِٖٓ َٕٞحُ ُٔ٘ ٌِ ٍِ * َٖ٣رِِِ َٔ ٍ ٍَ رِ ِ ٚحَُُّ ُ ٝف ْحَ * ُٖ٤ِٓ َ٧ػَِ ٠هَ ِْزِ َ ٕـ ((َِٗ َ
ٍهْ. )ٔ6٘-ٔ6ٖ(:
كخَُٝف ٘ٛخ ؿزَ.َ٣
َٞ ٛحرًخ *))ٍٞٓ.س ٛلًّخ ََّ٣ ٫ظَ ٌََِّ ُٔ َٕٞاِ َّ ْٖ َٓ ٫أَ ًَِٕ َُ ُٚحَُكْ َُٖٔ َٝهَخ ٍَ َ ٖ ـ ٣ٝو ٍٞطؼخَُ٣ َّ َْٞ٣(( :٠وُ ُّ ٞحَُُّ ُ ٝف َْ ٝحُ َٔ َ٬ثِ ٌَشُ َ
حُ٘زؤ آ٣ش ٍهْ. ٖ(:
ك٤ؼًُ٘ ٢ي إٔ حَُُّ ٝف ٓظٌ ٕٞأكي حُٜ٘ٞى ػِ ٠حُؼزي ّٞ٣حُو٤خٓش.
هللاَ ًََ ََُْٞٝ ٍََُُُٚٞٓ ٝخُٗٞح آرَخءْْ ُٛ خهللِ َْ ٝحُْ ِّ َْٞ٤حِ ٥ه َِ َٞ ُ٣ح ُّىَ ْٖ َٓ َٕٝكخ َّى َّ ٗـ ٣ٝو ٍٞؿَ ٝػ ٫ (( :٬ط َِـ ُي هًَٓ ْٞخ ُْ ٣ئ ُِٓ٘ َٕٞرِ َّ
ص طَـْ َِِٖٓ ١ َّ ُ ْ
ُٝف ُِّٓ٘٣َٝ ُٚي ِهَِ ْْ ُٜؿ٘خ ٍ ْ َ
حَٔ ٣٩خَٕ َٝأَ َّ٣ي ُْٛرَِ ٍ ْ ُ ُ
َذ كِ ٢هِٞرِ ِِ ُْ ٜ ي ًَظ َ أَ ْٝأَ ْرَ٘خء ْْ ُٛأَ ْٝاِ ْه َٞحَٗ ْْ ُٜأَ ْٝػ َََِ٘ ٤طَ ْْ ُٜأَُُ ْٝجِ َ
ْ
د هللاِ ُْ ُٛحُ ُٔ ْلِِلٍُٞٓ.))* َٕٞس َّ َ َّ
ي ِك ِْدُ هللاِ أ َ ٫اِ َّٕ ِك ِْ َ ُ
هللاُ َػ ٍَُْٟ٘ٞ َٝ ْْ ُٜح َػ ْ٘ ُٚأَُ ْٝجِ َ َّ ٢َ ٟ طَلْ ظَِٜخ ْحَْٜٗ َ٧خ ٍُ هَخُِ ِي َٖ٣كَِٜ٤خ ٍَ ِ
حُٔـخىُش آ٣ش ٍهْ)ٕٕ(:
أ ١إٔ حُظؤ٤٣ي رخَُٝف ُِ ٌٕٞ٣ؼزخى حُٔئٓ٘ ٖ٤ى ٕٝح٥هَ.ٖ٣
ُٝوي هٔ٘خ رخ٫كظلخء رخُ ّٞ٤حٍ٧رؼُٞ ٖ٤كخس ٓٞطخٗخ ،ظ٘خ ٓ٘خ إٔ حٍٝ٧حف طٍِ٘ اُ ٠أك٘٤ش هزٍٛٞخ كًُ ٢ي حُ،ّٞ٤
ٝطَِ َّ٣ي آهَ ،ٕٝكظٍٜٝٞح حٍٝ٧حف طٍِ٘ ًَ ّٞ٣هِٔ٤ُٝ ْ٤ش حُـٔؼشٝ ،رخ٧ػ٤خى ،ػِ ٠أك٘٤ش هزٍٛٞخٌُُ ،ي كْٜ
ُّ ُ٘ ٣ي ٕٝحَُِّكخٍ ُِ٣خٍس حُوز ٍٞك ٢طِي حُٓ٧خٕ ٝحٝ٧هخصٓٝ ،خ ًُي اُ ٫ظـِ٤زُ ْٜي ٍٝحَُٝف ػِ ٠ى ٍٝحُ٘لْ ك٢
حٌُ٤خٕ حُزَ٘ ٞٛٝ ،١ػٌْ حُلو٤وش حُٞحٍىس رٌظخد هللا ػٖ حُ٘لْ ٝحَُٝف.
َٓكِش هَٝؽ حُ٘لْ ٖٓ حُـٔي:
رؼي إٔ ػِٔ٘خ رؤٕ حُ٘لْ ٢ٛحُظ ٢طوَؽ ٖٓ حُـٔي ٘٣ٝظؾ ػٖ ًُي حُٔٞص ُِـٔيٝ ،حُٞكخس ُِ٘لْ٣ ٌُٖ ،زو٠
ٓئحٍ َٛ :طوَؽ ٗلْ حٌُخكَ ٝطـخىٍ حُيٗ٤خ ًٔخ طوَؽ ٗلْ حُٔئٖٓ؟ٗ ٫ ،ي إٔ ٖٓ ػخٕ ُيٗ٤خ ٙر ٬ى ٖ٣ؿًٖٔ َ٤
ػخٕ ريُ ٚ٘٣لٖٔ ىٗ٤خ ،ٙكٖٔ ًخٕ ٣ؼ ٖ٤رخُيُِٝ ٖ٣ي ًٌَ٣ٝ ٖ٣هللا ًؼَ٤ح كبٗ ٖٓ ٌٕٞ٣ ٚحُٔزَ٘ ٖ٣حُٔطٔج٘،ٖ٤
كظوَؽ ٗلٔٝ ٚطـخىٍ حَُىحء حُط( ٢٘٤حُـٔي) رُٜٔٞش ٔ١ٝؤٗ٘٤شٝ ،كًُ ٢ي ٣و ٍٞطزخٍى ٝطؼخُ:٠
ٝ*١ح ْى ُهَِِ ٢ؿَّ٘ ِظٍٞٓ .))*٢س َّ٤ٟشً*كَخ ْى ُهِِ ٢كِِ ٢ػزَخ ِى َ حَ٤ٟشً ََّْٓ ِ ط َٔجَِّ٘شُ*حٍْ ِؿ ِؼ ٢اٍََُِ ٠ر ِِّي ٍَ ِ ((َ٣خ أََّ٣ظَُٜخ حَُّ٘ ْلُْ ْحُ ُٔ ْ
حُلـَ آ٣ش ٍهْ. )ٖٓ-ٕ5(:
كظوَؽ ٍٝكِٜٓ ٚش ٝكًُ ٢ي ٣و ٍٞطؼخُ:٠
أٓخ حٌُخكَ حٌُ٣ ُْ ١ئٖٓ رخهلل ًٝظز ،ٍِٚٓٝ ٚكبٗ٣ ٚلِع ٤ٜ٣ٝق ك ٖ٤طل َٙ٠حُٞكخس ،ك٤غ ٣و ٍٞطؼخُ:٠
ض ًَ َّ ٬اََِّٜٗخ ًَِِ َٔشٌ َٞ ُٛهَخثَُِِٜخ َِٖٓ ٝ ٛخُِلًخ كَِٔ ٤خ ط َََ ًْ ُ َُ َُ*ٕٞؼِِّ ٢أَ ْػ َٔ َُ َ ص هَخ ٍَ ٍَدِّ حٍْ ِؿؼ ِ (( َكظَّ ٠اِ ًَح َؿخء أَ َك َيْ ُْ ُٛحُ َُٔ ْٞ
ٍََ ٝحثِ ِ ْٜرََْ َُ ٌم اَُِْ ُ٣ ِّ َْٞ٣ ٠ز َؼؼٍُٞٓ .))* َٕٞس حُٔئٓ٘ ٕٞآ٣ش ٍهْ.)ٔٓٓ-66(:
ًُٝي ٣ ٌٖ٣ ُْ ٚٗ٧طٔجٖ اُِ ٫يٗ٤خ ٝػ٘خَٛٛخٝ ،طٌٓ ٕٞخػش ح٫كظ٠خٍ ٢ٛأَٓ ٍٝحطذ طًٌَٓ ٙخ ًخٕ ٣وخٍ ُ،ٚ
٘٣ٝؼَ كٜ٘٤خ رٌٔحم حُٔٞصًٔ ،خ كؼَ كَػٜ٤ٛ ٌُٖ ،ٕٞخص ُ ٚإٔ ٣ؼٞى ،كخُلَٛش طٌَُٔ ٕٞس ٝحكيس ،كٌحى هُٚٞ
ص ؿََْ هًخ). خُػَخ ِطؼخَُٝ ( :٠حَُّ٘ ِ
ٝكٗ ٢ؤٕ ٝكخس حُٔئٖٓ ٝحٌُخكَ ٝاهَحؽ حُٔ٬ثٌش ُِ٘لْ ٖٓ حُـٔي ٣و ٍٞطؼخُ:٠
ص َٗ ْ٘طًخ *)) ٍٞٓ.س حُ٘خُػخص آ٣ش ٍهْ. )ٕ-ٔ(: خٗطَخ ِ ص ؿََْ هًخ * َٝحَُّ٘ ِ خُػَخ ِ (( َٝحَُّ٘ ِ
ػْ ُ٣زؼؼ٣ ْٛٝ ٕٞؼِٔ ٕٞإ ًخٗض ُٗ٘طض ٗل ْٜٓٞأُِٗ ٝػض ٓ٘ ،ْٜكخٌُخكَ ٣و:ٍٞ
م ْحُ َُْٔ ٍَُِٓٞٓ.))* َٕٞس ْ٣آ٣ش ٍهْ. )ٕ٘(: ((هَخُُٞح َ٣خ َََِ٘٣ْ ٝخ َٖٓ رَ َؼؼََ٘خ ِٖٓ ََّْٓ هَ ِيَٗخ ٌَ َٛح َٓخ ََ ٝػ َي حََُّكْ َُٖٔ ََ ٝ
َ ٛي َ
ٝحٌُخكَ ٣ؼَف أ٠٣خ رٔٞء ٓ َٙ٤ٜكٞٔ٣ ٖ٤ص ٖٓ حُٔ٬ثٌشُ٣ ٫ ٌُٚ٘ ،ؼٌد ٣ ٫ٝؼَف طلخٓ َ٤ٛوؼي ٖٓ ٙحُ٘خٍ
ًٔخ ِ٣ػْ رٌُي ٖٓ ُػًُْٝ ،ي ٖٓ ه ُٚٞطؼخُ:٠
ُٞح أَٗلُ َٔ ٌُ ُْ ْحُ َّ َْٞ٤طُـْ َِ َ َٕ ْٝػ ٌَ َ
حد ٞح أَ ِْ ٣ي ْْ ِٜ ٣أَ ْه َِؿ ْ
خٓطُ ْص َْ ٝحُ َٔ٦ثِ ٌَشُ رَ ِص ْحُ َِٔ ْٞ(( ََُْٞٝ ...ط َََ ٟاِ ًِ حُظَّخُِ ُٔ َٕٞكَِ ٢ؿ َٔ ََح ِ
ن ًَ٘ٝظ ْْ ػَٖ آَ٣خطِ ِ ٚطَ ْٔظٌَزٍَُِٞٓ. ))* َٕٝس حٗ٧ؼخّ آ٣ش ٍهْ6ٖ : . )6ٖ(:؛ ْ ْ ُ ُ هللاِ َؿ ْْ ََ ٤حُ َل ِّ
ُ ٕٞرِ َٔخ ًُ٘ظُ ْْ طَوَُ َُُٕٞٞػَِّ ٠ ْحُِ ٜ
كٌُِي ك٘٣ ٜٞخى ّٞ٣ ١حُزؼغ ٣ٝو٣ :ٍٞخ ِ٘٣ٝخ ٖٓ رؼؼ٘خ ٖٓ َٓهيٗخ ٚٗ٧ ،ػِْ ٣و٘٤خ رؤٕ حُو٤خٓش حُؼخٓش ّٞ٣ ٢ٛ
حُـِحء.
ػخٗ٤خ :ط٘٤٤غ حُـ٘خُس:
ُٔخًح هخّ ٍٓ ٍٞهللا ُِـ٘خُس؟ َٛٝ ،طُ ٌَِِّْ حُـ٘خُس حُ ُٔ٘٤ؼٝ ٖ٤طو٣( ُْٜ ٍٞخ ِٜ٣ٝخ أ ٖ٣طٌٛز ٕٞرٜخ)ٝ ،ه ُْٜٞػٖ
حُـ٘خُس حُظ ٢طٌ٧ ٕٞكي حُٜخُل ٖ٤كبٜٗخ طو ٍٞـ ٝكن ُػٔ ْٜـ (أَٓػٞح ر ،٢أَٓػٞح رٝ ،٢هللا ُ ٞػِٔظْ ٓخ أٓخٓ٢
َٓ٧ػظْ)ٝ ،ؿؼِٞح ًَ ًُي أكخى٣غ ٔ٘٣زٜٗٞخ ُٔ٤يٗخ حُ٘زٓ ٢لٔي – ػِ ٚ٤حُ٬ٜس ٝحُٔ.- ّ٬
َّ
ٝأٜٓزٞح كُ ٢ؿَٔ ٝطٌل ٖ٤حُٔ٤ض ٝحػظزَٔٛٝخ ٖٓ حُُّٔ٘شٝ ،أػـذ ًَ حُؼـذ ٌُٕٞ ،حُ َّيكٖ ٝحُ ٌَلَٖ كُ٘ٓ ٚ٤ش،
ٝك ٚ٤كَٝ ،ٝكٝ ٚ٤حؿذٝ ،أًٍُ ًَ ٟي ٖٓ طؼو٤يحص حُلوٜخءٍٝ ،كخ٤ٛش كٌَ٣ش ك ٢ؿٓ َ٤خ ٓزذ ٫ ٢ٌُ٘ ،أػ٘٢
اُـخء حُظٌلٝ ٖ٤حُ ُـًَٔ٘ ٌُٖ ،ض أٝى إٔ ًًَ ٌٕٞ٣ح َٓ٧رخهظٜخى ٓ٬ثْ ُِٟٔٞٞع.
َ
ٝهخُٞح رٍَٝ٠س إٔ طٌ ٕٞؿُؼغ حُ٘ٔخء ك ٢ؿخٗذٝ ،ؿؼغ حَُؿخٍ ك ٢حُـخٗذ ح٥هَ ،أكَظًَُُ ٟي ٕ٧حُـْ٘
ٓٞؿٞى رخُوزَ ك٘ٓ ٢طو ،ْٜأّ أٗٞٗ ٚع ٖٓ حُلـخد رؼي حُٔٞص؟ُٔٝ ،ض رٜيى ىػٞس ُيٓؾ حُـؼغ ٢ٌُ٘ ،أػ٘ ٢إٔ
ًُي هي ٌٕٞ٣ػوخكش طل ْ٤ُٝ َ٤٠ػِْ طؤ ٫ٝ ،َ٤ٛكَٓش ك ٫ٝ ٚ٤طلِٝ ،َ٤هي ٌٕٞ٣ ٫ػِْ رخ.َٛ٧
كطَُُم ُؿَٔ حُٔ٤ض ٝط٘ٞع حً٧لخٕٝ ،اكَحى أرٞحد رخُلوُِ ٚـ٘خثِٓ ،غ حٜٓ٩خد حُ ُٔ ِٔق كًُ ٢ي٣ ٫ ،ويّ ك٢
ٓ٣ ٫ٝ َٙ٤ٜئهَ ٜٓٔخ كؼَ حٍُٞػش ،ك ٬أٍُِ ٟظؼخُ ْ٤حُلو٤ٜش أ٣ش هٔ٤ش كًُ ٢ي حُ٘ؤٕ ،ا ٫ك ٢أ٤ٟن حُليٝى،
كخُ٘خّ ٞٔ٣ط ٌ٘ٓ ٕٞآ٫ف حُٔ٘ ٖ٤هزَ ٍٓخُش ٓ٤يٗخ ٓلٔي – ػِ ٚ٤حُ٬ٜس ٝحُٔ٣ٝ ، - ّ٬ظْ طـٔٝ ِْٜ٤طٌل ْٜ٘٤ىٕٝ
َٗٝ ١ٝحؿزش ٔٓ ٫ٝظلزش ٫ٝ ،طٌُِّق كًُ ٢ي ح َٓ٧ا ٫ػ٘ي حٌُ ٖ٣طٍٜٝٞح ًُي ػِ ًٔخ ٝطو ،ٟٞرٔ٘٤خ ْٛكٍ ٢كخ٤ٛش
حُو٘ ٍٞحُؼوخك٤ش.
ٝه٤خّ ٍٓ ٍٞهللا – ػِ ٚ٤حُ٬ٜس ٝحُُِٔ - ّ٬ـ٘خُس اٗٔخ ٞٛه٤خّ اؿُ ٍ٬ويٍ هللا رخُٔٞص ،كٓ ٖ٤ؼخ٘٣ش ٍكِش
حَُّ٘لْ أُٓ ٠ظوَٛخٍٝ ،كِش حُـٔي أُٓ ٠ظوََ٣ ٙح٣ ٙو٘٤خَ٣ٝ ،حَُ٘ٓ ٙلَّ ًٌحٌُُ ،ي ك٣ ٜٞو ًِٚٝ ّٞه٘ٞع ٓ٘خٓذ ُِٔوخّ،
ٌُُي كوي هخّ – ػِ ٚ٤حُ٬ٜس ٝحُُٔ - ّ٬ـ٘خُس ٜٞ٣ىًٔ...١خ ًُ ١َٝ٣ي ٖٓ ٍٝح.ٙ
ٌُٖ حُـ٘خُس ٫طُ ٌَِِّْ أكيًحٔ٤ُٝ ،ض ٓ٘١ٞش رخٌُ ّ٬أٝ ،٬ٛاًح ًخٗض طظٌِْ كٔٔ٣ ٬ؼٜخ أكي ،كًُِ ْ٤ي اٍُ ٫حػش
حُ ْٛٞحٌُ ٫ ١كخثيس ٓ٘ ٞٛٝ ،ٚحٌُ ١أٗ٘ؤ ٙكوٜخء طِ َ٣ٝح٧كخى٣غ ،كظ ٌٕٞٗ ٠ؿٔ٤ؼخ َٓ ٠ٟرخُٝ ْٛٞحُؼظٝ ،ٚهٔ٘خ
حُذٍَ ٍٍََ ٙػِ ٠أٗ ٚأكخى٣غ ٗز٣ٞش ،كظ٘٣ ٫ ٠لي حُ٘خّ ػ٘.ٚ ٗلٖ رظ٣ٍٞغ ح٧ؿ٤خٍ ًُي َ
ػخُؼخ :حُوزـَ ٝػـٌحر ٚحُِٔػ:ّٞ
ٓزن ُ ٢حٌُظخرش ػٖ ًُي ح َٓ٧كً ٢ظخر٘خٍٝ ًُٞ٘( :كٔخص ٖٓ حُوَءحٕ) ،طلض ػ٘ٞحٕ حُِْٔٔ ٝحٛٝ٧خّ ،كٌٖٔ٤
حَُؿٞع آُ ٢ٌُ٘ ،ٚ٤ؤػ َ٤حُـيٍ حُؼوِٝ ٢حُلو ٢ٜك ُٚٞك ٢حُطَف حُٔخػَ:
ُوي حًظٔذ حٌُؼ ٖٓ َ٤حُ ُّيػخس َُٜٗس ر ٬كن ،ا ٖٓ ٫ؿً َٜؼ ٖٓ َ٤حُ٘خًُّٝ ،ي رؼي إٔ ٓلوٞح أٛيحف حُوَءحٕ
ٝآ٣خط ٚرظؤ٬٣ٝط ْٜػٖ ٝؿٞى ػٌحد رخُوزَٝ ،ؿٔؼٞح أٓٞح١ ٫خثِش ٖٓ ٓئُلخص ُ ْٜػٖ ًُي حُؼٌحد حَُٔٔك٢
حُِٔػًٝ ،ّٞؼَص ٓئُلخط ْٜرخطـخٝ ٙؿٞى ػٌحد ُِوزَٝ ،حٗؼيٓض طوَ٣زخ ٓئُلخط ْٜػٖ ٗؼ ْ٤حُوزَٓٝ ،خػي ػَِ٘ٗ ٠
طِي حُلٌَس حَُّ٘ ٌِيَس ؿ َٜحُِٔٔٔ ٖ٤ريٝ ْٜ٘٣كويحٗ ْٜطيرَ حُوَءحٕٝ ،حٗؼيحّ حُظلٌَ ك ٢ى ٖ٣هللاٝ ،حػظٔخى حُ٘خّ ػِ٠
رؼ ٖٓ ٞكجش حُٔلظٌَ ٖ٣حُٔٔٔخس رخُٔظوٓ ،ٖ٤ٜٜغ ٝؿٞى ُ٣ق رخُظَحع أكوي حُ٘خّ حطِحٗ ْٜحُلٌَ٣ ُْٝ ،١وق
ح َٓ٧ػ٘ي ٌٛح حُلي ،رَ طْ حُطؼٖ ػِ ٠ى٘٣ ٖٓ ًَ ٖ٣زْ رز٘ض ٗلش ٣و ٍٞرؼيّ ٝؿٞى ػٌحد هزَٝ ،أهخّ ٓيٗش
حُؼٌحد ػِ ٠حٗ٩ظَٗض ح٧ػخؿ٤ذ ،كوخٓٞح رظ َ٣ٜٞأٍ٣ ٝظٜخػي ٜٓ٘خ ىهخٕ ،كوخُٞح اٗ ٚػٌحد حُوزٍَٛٝ ،يٝح ُٚ
حُٔ٤ٓٞو ٠حُظ٣َ٣ٜٞش ٝحُظؼ ًٞحٌُٜ٣ ١خكزٛ ٚيٞٛ ٟص ُِ ّٝحَُػذ ٝح٩ؿ.ٍ٬
٘ٓ ٖٓٝزٌَٛ ١ح ،أىػُ ٞؼيس ٓ٘خظَحص طِ٤لِ٤ٗٞ٣ش ػِ٘٤ش ػخٓش ػِ ٠حُٜٞحء ٓزخَٗس ُٔٞحؿٜش أٓخ ٖ٤١ػٌحد حُوزَ
ٖٓ حُٔظوًُٝ ،ٖ٤ٜٜي ٖٓ هَٓ ٍ٬ؿؼ٤ش حُوَءحٕ ٝحُُّٔ٘شَ ُ٧ ،هِِّ ٚحُِٔٔٔ ٖٓ ٖ٤طِي حُ ُوَحكش حُٔٔظ٘زطش رؼوٍٞ
هَؿض ػٖ ٓ٣ٞش حُوَءحٕ اُ ٠رلزٞكش ٍٝح٣خص ىَّٜٓخ حُ٘٤طخٕٝ ،أىػ ٞح٩ػ ٖ٤٤ٓ٬رخُٔؼخٗٝش ك ٢حُطَف ح٩ػ٢ٓ٬
ُظِي حُٔ٘خظَحص حُظ ٢أٍؿ ٞإٔ طُوُٜ ٜٚخ ػ َّيس كِوخص ُظز٤خٕ كو٤وش حُظيٝ ٖ٣ح٫ػظوخى كًُ ٢ي حًُٝ ،َٓ٧ي ػٖ٤
ٜٓٔش ح٩ػُ ّ٬ظ٘ َ٣ٞحُ٘خّ كظ٣ ٠ل٤وٞح ٖٓ ُٓويٍِّ ح٩كي حُٜٔٔ٘ؾ.
ُٔٝض أىٍ٤ً ١ق حٓظٔخؿٞح ٝؿٞى ػٌحد هزَ حُلٔخد؟ٓٝ ،خ كخثيس ُٕٝح٧ػٔخٍ ّٞ٣حُو٤خٓش؟ٝ ،هللا ٣و:ٍٞ
خٍ َكزَّ ٍش ِّٓ ْٖ هَ َْ ى ٍٍَ أَطَ َْ٘٤خ رَِٜخ ًََ ٝلَ ٠رَِ٘خ
ظَِ ُْ َٗ ْلٌْ َٗ ْ٤جًخ َٝإِ ًَخَٕ ِٓ ْؼوَ َحُْ َٖ٣حُوِ ْْٔ ِّ َْٞ٤ُِ َ٢حُوَِ٤خ َٓ ِش كَ َ ٬طُ َُْ ٠غ ْحُ َٔ َِ ٞ
(( ََ ٗٝ
خٓزٍِٞٓ. ))* َٖ٤س حٗ٧ز٤خء آ٣ش ٍهْ. )ٗ5(: َك ِ
رٔخ ٣ؼ٘ ٢إٔ حُؼيٍ ٌٕٞ٣كٜ٘٤خ.
ُٔٝخًح ٓظـخىٍ ًَ ٗلْ ػٖ ٗلٜٔخ ّٞ٣حُو٤خٓش
ْ
ْ َّٓخ َػ َِِٔض َُ٣ َ٫ ْْ ُٛٝظَِ ٍُٔٞٓ . ))* َٕٞس حُ٘لَ آ٣ش ْ ْ طُ َـخ ِى ٍُ ػَٖ َّٗ ْل َِٜٔخ َٝطُ َٞكََّٗ ًَُُّ ٠ل ٍ
ْ (( َّ َْٞ٣طَؤْطِْ َٗ ًَُُّ ٢ل ٍ
ٍهْ. )ٔٔٔ(:
أ ٌٕٞ٣رؼي حُؼٌحد ؿيحٍ ٌٕٞ٣ َٛٝ ،حُزؼغ كخ ً٬ٛر ٖ٤ػٌحرٖ٤؟ ،أًٔ ٢ٛخ ٣و٣ٌٓ ٍٞغ حُظِلخُ (كخَٛ
ٞٗٝح.!!)َٛ
َِّٜف رٚ ٓٝخ كخثيس حُٜ٘ٞى ػِ ٠حُؼزي ١خُٔخ طْ ط٘ل ٌ٤حُؼٌحد ٓٔزوخ؟ُٔٝ ،خًح ٛخٕ أَٓ ػٌحد حُوزَ ػِ ٠هللا كِْ َ ُ٣
كٔ٤خ ََّٛف؟ َٛٝ ،طًَُ ٚـٔخػش حُلوٜخء كؤ٤ُ ٢ظ٘زطٙٞ؟ُٔٝ ،خًح ُٓ ِّٔ َ ّٞ٣ ٢حُو٤خٓش ر ّٞ٤حُلٔخد ١خُٔخ ٘ٛخى ػٌحد
هزَ حُلٔخد؟.
ٓٝخًح ر٘ؤٕ حُٜيهش حُـخٍ٣ش؟ ،أُٖ طِ٣ي ك ٢كٔ٘خص ٛخكزٜخ رؼي ٓٞط٣ٝ ٚـَ ١أؿَٛخ ُٚ؟ٓٝ ،خًح ر٘ؤٕ حُزيع
ٝأٛلخرٜخ؟ٝ ،كظ٘ش حُ٘خّ ُظ٘و ٚ٤هللا ،أُٖ ٣ِ٣ي ًؼَس حُؼَٔ رٜخ أٛلخرٜخ رؼي ٓٞط ْٜآػخٓخ كٞم ح٥ػخّ؟ ،كَٜ
ٓ٤ظؼٌر ٕٞى ٕٝإٔ ُٔ٣ظٌَٔ ك َٜأػٔخُْٜ؟.
ُ
ُٔٝخًح ٔ٣ظؼوَ أٛلخرٜخ أَٓ حُزؼغ ٣ٝو ُٕٞٞاًٗ ْٜخٗٞح ك ٢كخُش ٍُهخى؟(( .هَخُٞح َ٣خ َََِ٘٣ْ ٝخ َٖٓ رَ َؼؼََ٘خ ِٖٓ ََّْٓ هَ ِيَٗخ ٌَ َٛح
م ْحُ َُْٔ ٍَُِٓٞٓ .))* َٕٞس ْ٣آ٣ش ٍهْ ٕ٘) . َ ٛي َ َٓخ ََ ٝػ َي حََُّكْ َُٖٔ ََ ٝ
إ كظَس حَُهخى طؼ٘ ٢كظَس ؿ٤خد ػٖ حُٞػٝ ٢ح٩ىٍحى ،ك ْٜك٣ ٖ٤و ُٕٞٞرؤٗ ْٜهخٓٞح ٖٓ َٓهي ْٛكوي هخٓٞح ٖٓ
ُٓزخص ٫اىٍحى ك.ٚ٤
ُ َ ْ ْ ُ ُ
ٝآهَُ٣ ٕٝؤٔ ٕٞرؤٕ كظَس حُوزَ ََّٓص ػًِٝ ،ْٜ٤ؤٜٗخ ٓخػش ٝحكيس( َ َّ َْٞ٣ٝطَو ُّ ٞحَُّٔخ َػش ُ٣و ِٔ ُْ حُ ُٔـْ َِ َُٓٓ َٕٞخ ُزِؼٞح
َؿ َْٓ ََ ٤خ َػ ٍش ًَ ٌَُِيَ ًَخُٗٞح ُْ ٣ئكَ ٌٍُٞٓ . ))* َٕٞس حَُ ّٝآ٣ش ٍهْ. )٘٘(:
أَََّٓص ػِٞ٘ٓ ْٜ٤حص ػٌحد حُوزَ ٝىًٝ ٍٙٞٛؤٜٗخ ٓخػش ٝحكيس؟ ،أّ أًٗ ْٜخٗٞح رلخُش ٍُهخى ُٓٝزخص ٣ ٫يًٍٕٞ؟.
ٝك ٖ٤طٔؤٍ حُٔ٬ثٌش ر٘ ٢ح ْٗ٩ػـٖ ٓـ ُ َّيس ٌٓٞػ ْٜك ٢ح ٍٝ٧كبُٗ٣ ْٜوَيٍِّٜٗٝخ ر ّٞ٤أ ٝرؼٓٝ ،ّٞ٣ ٞخ ًُي ا٫
ُظٞهق َٓ ٍٝحُِٖٓ رؼي حُٔٞصَٓٝ ،ػظ ٚهزِٜخٝ ،كًُ ٢ي ٣و ٍٞطؼخُ:٠
َُّْٞ ٬٤ َّ ْ َّ
خٍ إِ ُزِؼظُ ْْ اِ ٫هَِِ ً ْ َ
ْ ٍّ َْٞ٣ ٞكَخْٓؤٍْ حُ َؼخ ِّى* َٖ٣هَ َ َ ٝػ َي َى ِِٓ٘ * َٖ٤هَخُُٞح َُزِ ْؼَ٘خ ًٓ َْٞ٣خ أَ ْٝرَؼ َ ((هَخ ٍَ ًَ ْْ َُزِ ْؼظُ ْْ كِْ ٢حِ ٍَْ٧
أََّٗ ٌُ ْْ ًُ٘ظُ ْْ طَ ْؼَِ ٍُٔٞٓ .))*** َٕٞس حُٔئٓ٘ ٕٞآ٣ش ٍهْ.)ٔٔٗ-ٕٔٔ(:
ك َٜطَٔ ٓ٘ٞحص حُؼٌحد َٓ٣ؼش ػِ ٠حُٔؼٌرٔ٣ ٫ٝ ٖ٤ظؼوِٜٗٞخ؟.
ًُ ًَٝي حُِ٣ق حٌُ ١ك٘ٞح ر ٚأىٓـظ٘خ ٣يك ٚ٠هللا حٌُ٣ ٫ ١ؼخهذ حُ٘خّ ا ّٞ٣ ٫حُو٤خٓش ،رَ ٣ئهَ ْٛػٔيًح ٌُُي
حُٝ ،ّٞ٤كًُ ٢ي ٣وٍ ٍٞر٘خ:
ْٜخٍُ*)) ٍٞٓ .س ارَح ْ٤ٛآ٣ش َه َُ ٍّ َْٞ٤ُِ ْْ ُٛطَ ْ٘ َو ُٚكِ ِٚ ٤حَ٧ر َ هللاَ ؿَخكَِ ً٬ػ َّٔخ ْ َ٣ؼ َٔ َُ حُظَّخُِ ُٔ َٕٞاَِّٗ َٔخ ُ٣ئ ِّ (( َ َ٫ٝطَلْ َٔزَ َّٖ ّ
ٍهْ. )ٕٗ(:
كٌِ ْٜطْ طؤهٝ ّٞ٤ُ َْٛ٤حكي رؼ ّٞ٣ ٞٛ ،ٚ٘٤حُو٤خٓشٓٞ٣ ْ٤ُٝ ،خ هزِ.ٚ
ُٔٝخًح ٣ظٔ٘ ٠حٌُخكَ إٔ ٌٕٞ٣طَُحرخ؟َ ،ءاًح ٓخ ًخٕ َ ُ٣ؼ ٌَّد ك ٢هزَ ٙأك٤ظٔ٘ ٠إٔ ٣ؼٞى َٓس أهَ ٟاُ ٠حُظَحد؟ ،أّ
إٔ أٛلخد كٌَس ػٌحد حُوزَ ٓ٤وََّٓ ُٕٞٞس حٗ ٚػٌحد رظَحد حُوزَ؟ََّٓٝ ،س أهَ٣ ٟو ُٕٞٞرؤٗ ٚػٌحد رخُزَُم،
ََّٓٝس ٣و ُٕٞٞرؤٗ ٚػٌحد ٣وغ ػِ ٠حُـٔيٝ ،آهَ٣ ْٜ٘ٓ ٕٝو ُٕٞٞرؤٗ٣ ٚوغ ػِ ٠حَُّ٘ ْلْ ٝحُـٔي ٓؼخ٘ٛٝ ،ق ػخُغ
٣و ٍٞرؤٕ حُؼٌحد ٣وغ ػِ ٠حَُّ٘ ْلْ كوٓٝ ،٢غ ًُي ٣ظٔ٘ ٠حٌُخكَ إٔ ٣ؼٞى اُ ٠حُظَحد ،رَ ٌٕٞ٣ٝطَُحرًخ:
٘ض طُ ََحرًخ*))ٍٞٓ .س حُ٘زؤ آ٣ش ض َ٣يَحَ٣َٝ ُٙوُْ ٍُ ٞحُ ٌَخكِ َُ َ٣خ َُ ْ٤ظَُِ٘ ًُ ٢ ((اَِّٗخ أَٗ ٌٍَْ َٗخ ًُ ْْ َػ ٌَحرًخ هَ َِ٣زًخ َ٘٣ َّ َْٞ٣ظُ َُ ْحُ ََْٔ ُء َٓخ هَ َّي َٓ ْ
ٍهْ. )ٗٓ(:
ك٤خ طَُ َٛ ٟرؼي إٔ ٣ؼِْ حٌُخكَ كو٤وش ٓٞء ػِٔ٣ ٚظٔ٘ ٠إٔ ٣ؼٞى اُ ٠ػٌحد حُظَحد ،أّ آُُ ٠زخص حُظَُحد ،رَ
٣َ٣ ٞٛي إٔ ٘٣وِذ ُ ٌٕٞ٤طَُحرخ!!ٓٝ ،خ ًُي اُ٣ ُْ ٚٗ٧ ٫ؼخ ٖ٣رخُظَحد أ ١ػٌحد.
ُٔٝخًح ٣ظؼـذ ٖٓ طَ ََِّٔ َْ ًظخر ٚر ٖٓ ٚ٘٤ٔ٤أٗٗ ٚـخ ٖٓ ػٌحد هللا؟ ،أُْ ٘٣ ٌٖ٣ؼْ ك ٢هزًَٔ ٙخ ِ٣ػٕٔٞ؟ُٔٝ ،خًح
ٖٓ ٍُٞٞ٣طَ ََِّٔ َْ ًظخر ٚر٘ٔخُ٣ٝ ٚو ٍٞرؤْٗ َ٣ ُْ ٚي ٍِ كٔخر ٚا ّٞ٣ ٫حُو٤خٓش؟ َٛ ،ػـِٗخ ػٖ اىٍحى حُظ٘خه ٞر ٖ٤حُ٘ٚ
ٝرٓ ٖ٤خ ٗؼظوي؟٤ٓ(.. ،ؤط ٢طلًُ َ٤ٜي ٫كوخ).
ُٔٝخًح ُ٣زَيٍِّ هللا ؿِٞى حُ٘خّ ك ٢ؿٌٝ٤ُ ْٜ٘هٞح حُؼٌحد رٔ٘٤خ ُ٣ ٫زيُٜخ ك ٢حُوزَ؟ٛ ،ـَ ػٌحد حُوزَ ٌٕٞ٣رـَ٤
٣َ١ن حُـِي ،أٓخ ػٌحد ؿ ْٜ٘ك ٌٕٞ٤ػٖ ٣َ١ن حُـِي!!ًُ ًَ ،ي ٓظظْ ح٩ؿخرش ػِ ٚ٤رخُيُ ٖٓ َ٤حٌُظخد ٝحُُّٔ٘ش
حُٜل٤لشٝ ،حُؼوَ حُو ٫ ٚٗ٧ ،ْ٣ٞاكٔخّ ٫ٝػٌحد ٫ٝكٔخد رخُوز ،ٍٞحُِ ْٜآ ٫ـَى أٛٝخّ ِٓ٣لش ػِ ٠ىٖ٣
هللا ٫ٝ ،ػِْ ُٖٔ ٣و ُٕٞٞرٌُي ا ٫ػِْ طَى٣ي ٓـِ ١ٞحُظَحع حٌُ ١كٔز ٙٞى٘٣خٓٝ ،خ ٖٓ ٞٛحُي ٖ٣ك٢ٗ ٢ء ٫ٝ
ر ٖٓ ُٚ ٚ٤ٜػِْ.
ٍحرؼخ:حُٔـٞطٝ ٠حُٔٔغ:
ٖٓٝرٓ ٖ٤خ حرظِ٘٤خ ر ٚػِ ٠أ٣ي ١أىػ٤خء حُُّٔ٘ش ٓٝـخٗ ٖ٤حُِ٣ق ػِ ٠حُ٘زٟٞٞٓ ،٢ع طٔٓ ٍٜٞخع حُٔٞط٠
ُِٔ ّ٬ػِ٘ٛٝ ،ْٜ٤خى ٖٓ ٍٝٞ١ح حُٟٔٞٞع ،كـؼِ٘ٓ ٙٞخؿخس ُِٔٞط ،٠رٔ٘٤خ ٣و ٍٞحُوَءحٕ ؿٌٛ َ٤حٌُُ ،ي ٓؤَٓى
ح٣٥خص ُو٣ ّٞؼوِ ٕٞكوًُٝ ،٢ي كٔ٤خ :٢ِ٣
ه ُٚٞطؼخُ:٠
ٍُٞٓ . ))*ٍٞس كخ َ١آ٣ش ِ زُ و ْ
حُ ٢ ِ ك ٖ ٓ
َّ غ
ٍ ٔ
ِ ْ
ٔ ٔ
ُ ِ ر ٗضََ أ خ ٓ
َ ٝ
َ خء َ
٘ َ ٣ ٖ ٓ
َ غ ُ ِٔ ْ
ٔ ُ ٣ َ َّ
هللا َّ
ٕ ِ ا ُ
حصَٞ ٓ
ْ َ ْ
ح٧ ٫َ ٝ
َ خء َ ٤ كْ َ ح٧ْ ١ (( ََٓ ٝخ ْٔ َ٣ظ َِٞ
ٍهْ. )ٕٕ(:
ٝحُٔٔغ ٝػيّ حُٔٔغ ؿ َ٤حُ ،ْٜٔكؼيّ حُٔٔغ ٣ؼ٘ ٢طؼطَ اىٍحى حٞٛ٧حص ٍؿْ ٓٓ٬ش أؿِٜس حُٔٔغ
ٝٝؿٞىٛخ.
ٝه ُٚٞؿَ ٗؤٗ:ٚ
َّ
((اَِّٗيَ َ ٫طُ ْٔ ِٔ ُغ حُ َٔ ْٞطَ ٫َ َٝ ٠ط ْٔ ِٔ ُغ حُ َّْ ُّٜحُ ُّيػَخء اًِح َ ُْٞٝح ُٓ ْيرِ َِ . ))* َٖ٣حَُ٘ٔ آ٣ش ٍهْ. )1ٓ(:
َ ُ ْ
ٌُٖ أثٔش ػٌحد حُوزَ ُ٣ليىٓ ٕٝؼ٘ ٠طِي ح٣٥خص أٜٗخ ػٖ حٌُخكَ ٖ٣كو ٞٛٝ ،٢ح َٓ٧حَُٔىٝى ػِ ٚ٤رؤٕ حُظ٘زٚ٤
ك ٢حُز٬ؿش إٔ َ٠ُ٣د حُٔؼَ ر٘٢ء ٛخىم ٝٝحٟقُٟٞٔ ،غ ٘٣ز ٌُٖٝ ٜٚأهَ ٟٓ٘ٞٝ ٚكخ ،كخُ ُٔ٘ز ٚرٌٕٞ٣ ٚ
أه ٖٓ ٟٞحُٔ٘ز ،ٚكبًح َٟد هللا ٓؼ ٬ػٖ حٌُخكَ ٖ٣رؤٗٔٔ٣ ٫ ْٜؼ ّ٬ً ٕٞحَُٓ ،ٍٞكبٕ حُٔؼَ ٫ري إٔ ٌٕٞ٣
ٛخىهخٝ ،حُٔؼ٘ ٠إٔ حٌُلخٍ ٓؼَ حُٔٞط ٠كخُٜ٘لخٕ ٔٔ٣ ٫ؼخٕ٣ٝ ،ؼًُ٘ ٢ي إٔ ٓٔغ حُٔٞط ٠أًؼَ حٓظلخُش.
ك َٜرؼي ًُي ٗـي ٖٓ ٣ظ ٕٞٔٛٞإٔ حُٔٞطٔٔ٣ ٠ؼ ٕٞهَع حُ٘ؼخٍ ٝحُٔٔ٘٣ٝ ،ّ٬زًُ ٕٞي ُِ٘ز ،٢اٗ ٢أٍحْٛ
ٌِّ ٌَ ُ٣ر ٕٞرآ٣خص ًظخد هللا ٌُٓش حُٝ ٍ٬٠ح٩كي ،كٖٔ حُؼـذ إٔ ٣ؼَٔ حُٔٔغ ى ٕٝرخه ٢أػ٠خء حُٔ٤ض.
رَ ُوي ؿؼِٞح ٖٓ أ َٛح ّ٬ٓ٩رؼ٠خ ٖٓ حُٔـخً٣ذ حٌُ٘٣ ٖ٣خؿ ٖٓ ٕٞرخُوز ،ٍٞكِٔخًح ٫طٔؤُ ٕٞأٗلٌْٔ ػٖ
اىٍحى حُٔ٤ظ ٖ٤أٞٓ ٞٛؿٞى ك ٢حُٔٔغ كو٢؟ ،أّ ٞٛرخُز َٜأ٠٣خ! ٞٛ َٛٝ ،اىٍحى ُِٔ ّ٬ى ٕٝرخه ٢حٌُّ٬؟ٓٝ ،خ
كخثيطُْٜ ٚ؟ ،اٗ ٢أًٍُ ٟي حُٜ٘ؾ ٖٓ روخ٣خ حُٞػ٘٤ش حُظً ٢خٗض طُِزْ حُٔٞط ٠أكِ ٠حُلَِٝ ،ط٠غ رـٞحٍ ْٛحُ ُلِِ ّ٢
ٝحُطؼخّ حٗظظخٍح ُو٤خٓٞٓ ٖٓ ْٜطَٓ ْٜس أهَ ٟرٌحص حٌُٔخٕ ،كٔخ ٞٛآ ٫لخُٝش طؼظُ ْ٤يٝ ٍٝهٔ٤ش حُـٔي كظ ٠رؼي
حُٞكخس.
إ هللا ٣ـؼَ رَُهخ (كخث )ً٬ر ٖ٤ح٧ك٤خء ٝحٞٓ٧حص ،كٔٔ٣ ٬غ ٌٛح ػٖ ًحى٘٣ ٫ٝ ،ؼَ حٞٓ٧حص رخ٧ك٤خءٞٛٝ ،
ٓخ ُٓ٘ز ٚ٘٤رظِي حُ ّيٍحٓش طلض ػ٘ٞحٕ (حُٔٞط ٠ـ حُِٖٓ ـ حُ٘ؼٛ )ٍٞللش ٖٓ ٘6حٌُظخدٝ ،هللا طؼخُ٣ ٠و:ٍٞ
ض ًَ َّ ٬اََِّٜٗخ ًَِِ َٔشٌ َٞ ُٛهَخثَُِِٜخ ٍََ َٝ ِٖٓ ٝحثِ ِ ْٜرََْ َُ ٌم اَُِْ ُ٣ ِّ َْٞ٣ ٠ز َؼؼُ . ))* َٕٞحُٔئٓ٘ ٕٞآ٣ش ٛخُِلًخ كَِٔ ٤خ ط َََ ًْ ُ ((َُ َؼِِّ ٢أَ ْػ َٔ َُ َ
ٍهْ. )ٔٓٓ(:
كخٌُ ُِِّٕٞٔٔ٣ ٖ٣ػِ ٠حُٔٞط ٠رِػْ إٔ حٞٓ٧حص َ٣ى ٕٝحُٔ ّ٬أ٣ ٝؼَك ٕٞحُِحثَ ،ُْٜ ٖ٣كٜئ٫ء كُٔٝ ،ْٛٝ ٢خًح
٣ ٫ؼَٔ ر َٜحُٔٞط ٠أ٠٣خ؟ ،رَ ٔ٣ؼَ ًُي ح٫ػظوخى ٗٞػخ ٖٓ حُٞػ٘٤ش ك ٢رؼ ٞح٧كٞحٍ.
هخٓٔخ٘٣ :وطغ حُـِحء رخُٔٞص ا ٖٓ ٫ػ٬ع:
ٝاٗ٘خ ٗوَأ ه ٍٞحُٔ ٠ُٞػِ ٝؿَ:
(( َٖٓ ًَخَٕ ُ ٣َُِ ٣ي ْحُ ِؼ َِّسَ كََِِِّ ِْ ٚحُ ِؼ َِّسُ َؿ ِٔ٤ؼًخ اُِ َْ َْٜ٣ ِٚ ٤ؼ ُي حُ ٌَِِ ُْ حُطِّ٤ذُ َٝحُ َؼ َٔ َُ حَُّٜخُِ ُق ََْ٣ك ُؼَٝ ُٚحُ ٌِ ٌََُْٕٝٔ َ٣ َٖ٣حُ َِّّٔ٤جَخ ِ
ص ُ َّ َ ْ َّ ْ َ
ي َ٣ َُٞ ٛزٍُٞٓ . ))*ٍُٞس كخ َ١آ٣ش ٍهْ. )ٔٓ(: ََُ ْْ ُٜػ ٌَحدٌ َٗ ِيٌ ٣ي َ َُ ٌْ َٓ ٝأَُُ ْٝجِ َ
كٌُي ٣ؼ٘ ٢إٔ حٌُ ّ٬حُط٤ذ َ٣طلغ اُ ٠هللا كٍٞح ٌُٖ ،حُؼَٔ حُٜخُق َُ٣كغ طيٍ٣ـ٤خ ٝرٜلش ٓٔظَٔس ًِٔخ أكخى
حُ٘خّ.
كٖٔ أهخّ ٓٔـيح ٖٓٝ ،أهخّ ِٓـؤ ُ٣٨ظخّ ٖٓٝ ،طزَع ُلو َ٤رٜيهشٍ ٖٓٝ ،رَّ ٠أ٫ٝى ٙكؤكٖٔ طَر٤ظ ٖٓٝ ،ْٜطَى
ػِٔخ ُ٘٣ظلغ ر ًَ ،ٚأُٝجي ٝؿ ٖٔٓ َْٛ٤طٜٔ٘ـٞح رخُؼَٔ حُٜخُق ،طٜؼي كٔ٘خص أػٔخُ ْٜك٣ ٖ٤و ٕٞٓٞرٜخًِٔٝ ،خ
حٓظلخى حُ٘خّ ٝحُٔـظٔغ ٜٓ٘خ ٞٛٝ ،ػَٔ ٣ـَ ١ػٞحر ٚكظ ٠رؼي ٓٞص ٛخكز ،ٚكبٕ ًخٕ حُٔ٤ض هي ه ََّٜر ٚػِٔٚ
كبٗ٣ ٚـي ػٞحد ٛيهظ ٚحُـخٍ٣ش ُ٣يًٍ ،ٚأ ٝػِٔ ٚحٌُ٘٣ ١ظلغ حُ٘خّ ر٣ ،ٚوَؿ ٖٓ ٚىحثَس حُٔو ٖ٣َٜاُ ٠ىحثَس حٌُٖ٣
أٗؼْ هللا ػٌٌِٛٝ ْٜ٤حٌُُ ،ي كخُؼَٔ حُٜخُق َ٣طلغ أػَ٣ٍٝ ٙيح ٍ٣ٝيح ًِٔخ أكخى حُ٘خّ.
ٝكٗ ٢ؤٕ طٞحُ ٢حُلٔ٘خصٝ ،حٓظَٔحٍ ٓ٠خػلش حُؼٞحد٣ ،و ٍٞهللا طؼخُ:٠
٠خ َػقُ َُ ْْ ََُُٜٝ ْْ ُٜأَؿْ ٌَ ًَ ٍَِٞٓ . ))*ٌْ ٣س حُلي٣ي آ٣ش هللاَ هََْ ًٟخ َك ًَٔ٘خ َ ُ٣ ص َٝأَ ْه ََُٟٞح َّ ِّ ٜيهَخ ِ ِّ ٜيهِْ َٝ َٖ٤حُ ُٔ َّ ((اِ َّٕ ْحُ ُٔ َّ
ٍهْ.ٔ(:
ٍٍٞٓٝهللا – ػِ ٚ٤حُ٬ٜس ٝحُٔ٣ - ّ٬و ٍٞكٔ٤خ ٍٝح ِْٔٓ ٙرٌظخد حُ٤ٛٞش كي٣غ ٍهْ [:)ٖٔٙٔ( :اًح ٓخص
حٔٗ٩خٕ حٗوطغ ػ٘ ٚػِٔ ٚا ٖٓ ٫ػ٬ػش :اٛ ٖٓ ٫يهش ؿخٍ٣ش .أ ٝػِْ ٘٣ظلغ ر .ٚأُٝ ٝي ٛخُق ٣يػ ،]ُٚ ٞرٔخ ٣ؼ٘ ٢إٔ
ح٧ؿَ ٣لظٔذ ُٜخكذ حُؼَٔ حُٜخُق رؼي ٓٞط ،ٚكٌ٤ق ُ٣ؼٌد روزَُ٫ٝ ٙحُض أػٔخُ ٚطُ ْؼ َُِٜٔٝ ،خ كٞحثي ُِ٘خّ،
ٝػِ ٠أ ١أٓخّ ٝرؤٓ ١ويحٍ ٓ٤ظ٘ؼْ؟ٓٝ ،خًح ٓ٘لؼَ ك ٢كٔ٘خص ٛيهظ ٚحُـخٍ٣ش أ ٝػِٔ ٚحٌُ٘٣ ١ظلغ ر ٚحُ٘خّ أٝ
ُٝي ٙحُٜخُق حٌٍُ ١رخ ٙكؤكٖٔ طَر٤ظ ٚك٣ ٜٞيػُٚ ٞ؟!.
ٝأٛلخد حُزيع حٌُ ٖ٣كظ٘ٞح حُ٘خَُّّٞ٘ٓ ٖٓٝ ،ح ًَُٓ٘٘خ ٓ٤جش ػَٔ حُ٘خّ رٜخ ،كؤََّٟص حُؼزخى ٝحُز٬ى ،أُٝجي
طُ٠خػق ُ ْٜحُ ٌُُّٗٞد ًِٔخ ػَٔ حُ٘خّ رزيػ ،ْٜكٌ٤ق ٓ٤ظْ ػوخرٓٝ ْٜخ ُحُض َٗٔٓ ٍْٛٝظللِش ك ٢حُيٗ٤خ ٍؿْ
ٓٞطْٜ؟ٝ ،هللا ـ طؼخُ ٠ـ ٣و:ٍٞ
َ ْ
ُ َُِْٜٗٞ٠رِ َـِ َِْ ٤ػِ ٍْ أَٓ َ٫خء َٓخ ٍٞٓ. ))* ٍَُِِٕٝ َ٣س حُ٘لَ ُّ َّ
َحٍ حُ ٌِِ ٣ َٖ٣ ٞح أََُ ْٝح ًٍََ ْْ ُٛخ َِِٓشً َّ َْٞ٣حُوَِ٤خ َٓ ِش َ ْٖ ِٓ ٝأِ ُ ْٝ
َ ْ ((َُِ٤لْ ُِِٔ ْ
آ٣ش ٍهْ. )ٕ٘(:
ً
كخٗظَ ـ ٍكٔي هللا ـ ُظؼز( َ٤أَُ ْٝح ًٍَ ْْ ٛخ ِِٓش) ،اٗ٣ ٚؼ٘ ٢إٔ حٌُٗٞد ٫طٌظَٔ ا ّٞ٣ ٫حُو٤خٓش ،ك٤ٓ َٜظؼٌرَٕٞ َ ُ َ
رخُوزَ ػِ ٠أٗ٤خء ى ٕٝأهَٟ؟ٓٝ ،خًح ٣ظٖ ٓيٗش ػٌحد حُوزَ هزَ حًظٔخٍ حُلٔخد؟ ،أِ٣ ٫حُ ٖ٣َٜٓ ٕٞػِ٠
ٝؿٞى حُؼٌحد حُِٔػ ّٞرخُوزَ؟.
ٗٝؼ ْ٤حُوزَ حُِٔػ٣ ّٞـذ إٔ ٌٕٞ٣رويٍ ،كٗ ٌٕٞ٣ َٜؼ ْ٤حُوزَ ر ٬كٔخد؟٣ َٛ ،ظٔخ ٟٝحُـٔ٤غ ك ٢حُ٘ؼْ٤؟،
ٓٝؤَٟد حُٔؼَ رَٓ ٍٞهللا – ػِ ٚ٤حُ٬ٜس ٝحُٔ ، - ّ٬كبٗ٘خ إ أك٘٤ٜخ ػيى حُِٔٔٔ ٖ٤حٌُ ٖ٣طٞك ٢ػٍٍ٘ٞٓ ْٜ
هللاٌُ ،خٕ ًُي حُؼيى ٞٛكظّ ٖٓ ٚحُؼٞحد حٌُٓ ١ظظْ ٌٓخكؤط ٚػِ ٌُٖ ،ٚ٤ػِ٘٤خ اكٜخء ػيى حُِٔٔٔ ٖ٤كظ ٠ه٤خّ
حُٔخػش ْٜٗ٧ػَٔس ؿٜيًٝ ٙلخك ،ٚكٗ ٬ي إٔ ؿِحء ٌٕٞ٤ٓ ٙأػظْٛ ًٌُْٝ ،ؼٞى حُؼَٔ حُٜخُق ٍ٣ٝيح ٍ٣ٝيح.
ٓخىٓخٓ :ـئحٍ حُِٔـٌ:ٖ٤
َ
ٓٝئحٍ حٌُِٔ ٖ٤حٌُ ١طؤ َّ ٍٝر ٚحُ ُٔل َُِّٔ ٕٝه ُٚٞطؼخُ:٠
هللاُ حُظَّخُِ ِْٔ َ٣َٝ َٖ٤ل َؼ َُ ّ
هللاُ َٓخ َ٘ َ٣خء *)) . ض كِْ ٢حُ َلَ٤خ ِس حُ ُّي َْٗ٤خ َٝكِ ٢حِ ٥ه ََ ِس َِ ٣ٝ
ُّ َُّ٠ ٞح رِ ْخُوَ ٍِ ْٞحُؼَّخرِ ِ
هللاُ حَُّ ٌِ َٖ٣آ َُٓ٘ ْ
ِّض ّ
((ُ٣ؼَز ُ
ٍٓٞس ارَح ْ٤ٛآ٣ش ٍهْ. )ٕ5(:
كظٍٜٝٞح أٗٓ ٚئحٍ حٌُِٔ ٖ٤رخُوزَ ،كوخٓٞح ربٗ٘خء حُىٝحؽ ك ٢حُٔئحٍٓ ،ئحٍ رخُوزَٓٝ ،ئحٍ ّٞ٣حُو٤خٓشُٔٝ ،ض
ط ٍٜٞأٛلخد حٛٝ٧خّ ٝحُؼٌحد؟. ُّ أىٍٓ ١خ كخثيس ٓئحٍ ٘٣ظ ٢ٜاُ ٠ػٌحد ُٓ َلظَّْ أ ٝاُٗ ٠ؼَ ُٓ ْ٤لظَّْ رخُوزَٝ ،كن
إ ٓ٤يٗخ كِه٤خٍ ُْ ُٔ٣ؤٍ ك ٢هزَٝ ٙهي ٓخص ٓخثش ٓ٘ش ػْ رؼؼ ٚهللا ُُِ٘ ٌٕٞ٤خّ آ٣ش ،ك ٞٛ َٜآ٣ش ٓ٘وٛٞش؟ ،إ
ػيّ ٓئحُ ٚك ٢هزَ٠٣ ٙغ حَُٝح٣خص حُوخٛش رٞؿٞى ُٖٓ ٓٝئحٍ ٝؿٞحد ك ٢حُوزَ رٔؤُم ٗي٣يٍ(،حؿغ طوَ٣ؾ
ًُي حُلي٣غ رٜ٘خ٣خص حٌُظخد .]ٖٖٔٙٝٔ٘[ٙ
َٛٝط ٍٜٞأٛلخد ٓل ّٜٞحُٔئحٍ رخُوزَ إٔ اؿخرش حُٔ٤ض حٌُ ١كوي حُل٤خس ٓظُ َـ ٖٓ َِّ٤ػِٔ ٚحٞٓ٧ى أ ٝح٧رٞ٤
ٗ٤جخ!!ُِ ٌُٖٔ٣ َٛ ،لخٓن إٔ ٣ـ٤ذ اؿخرش ٛل٤لش؟ َٛٝ ،اًح أؿخد اؿخرش ٛل٤لش كٔ٤ظـَٙ٤ٜٓ َ٤؟ٝ ،اًح ُْ
٣ظـ َٙ٤ٜٓ َ٤كٔخًح ٣ل٤ي حُٔئحٍ؟ َٛٝ ،طِي حَُٝح٣خص حُٔزظيػش ٢ٛحُظ ٢طُ َللِِّ حُ٘خّ ُٔ٣٪خٕ رخهلل!؟.
أػظوي إٔ َٓٔك٤ش حٓ٧جِش حُؼ٬ػش (ٖٓ ٍري ؟ ٓخ ى٘٣ي ؟ ٖٓ حَُؿَ حُٔزؼٞع كٌْ٤؟) ًخٗض ط٘طِ ٢ػِ ٠أر٘خء
حٌُٜ٘ ْٓ٧خ ٫طل ٢رو٘خػش ػو ٍٞأ َٛحُٝ ،ّٞ٤إٔ ح٧كخى٣غ حُٔ٘ٔٞؿش رَ٘٣خ ٞٔ٘ٓٝرش ًٍُٝح ُِ٘ز ٢كٌٛ ٢ح حَٓ٧
ُٔ٤ض ا ٫طًَِ٣ٝح ٓ٤لخٓذ أٛلخر ٚرـَٔ٣ش حٌٌُد ػِ ٠هللا – ٍُٚٞٓٝػِ ٚ٤حُ٬ٜس ٝحُٔ٫ٝ ، - ّ٬ري إٔ حَٓ٧
ػَُ ٝػِ ٠حُزوخٍ ِْٔٓٝ ١كِْ ٣ـِ٤ح.ٙ
ٝػزخٍس كٔخد حٌُِٔ ٖ٤حٍُٜٔ٘ٞس ػِ ٠أُٔ٘ش حُ٘خّ ٝ ٫ؿٞى ُٜخ ك ٢أٍ ٝحُٞحهغٓٝ ،خ اٗخػش حٌُِٔٝ ٖ٤كٔخرْٜ
ـ ٝكن ه ْٜٜٜـ آ ٫ـَى ٓئحٍ طوَ٤ُ ١َ٣وٍَ ًَ ٓ٤ضٍ [ ،رَّ ُٚـ ٝى ٚ٘٣ـ ٗٝز ،]ٚ٤كؤ ٖ٣حُلٔخد كٌٛ ٢حٌُٖ ،
ٓٞحُ ُي ٖ٣هللا ٘٣زؼن ٖٓ كو ْٜٜػٖ حُيحٍ ح٥هَسُٝٝ ،ؼ ْٜحُٔٔٔ ٠رؼٌحد ٍ ىُػخس ػٌحد حُوزَ طٌٔ٘ٞح ٖٓ اٗ٘خء ىٖ٣
حُوزَٝ ،أٛزق ٜٓ٘خؿ( ٞٛ ْٜحُظي ٖ٣حُ٘ؼز ،)٢كخٓظللِض كٌخ٣ش كٔخد حٌُِٔ ٖ٤حُظ٘ٓ ٫ ٢ي ُٜخ ٖٓ حُٞحهغ أٝ
حَُ٘عٓ ٞٛٝ ،خ ٓ٤ظْ طز٤خٗ.ٚ
ٝطزؼخ ُوَحكش حُٔئحٍ رخُوزَ ،كوي ًخٕ ٖٓ حُطز٤ؼ ٢إٔ ٘٘٣ؤ كو ٚحُظِو٤ُِٔ ٖ٤ضٝ ،أريع ك ٢حُظِو ٖ٤أُٗخّ ًٌَُّ
ٔ٣ظؼَ ٝر٠خػظ ٚحُٔ٘زؼوش ٖٓ طو٣ِٓ ٟٞلش ٫طٔظ٘ي اُ ٠ػِْ ٛل٤ق ٫ٝكٌَ هٝ ،ْ٣ٞآهَٔ٣ ٕٝظـِز ٕٞرخُظِوٖ٤
أٓٞحٍ حٌُِٔ ٖٓ ٖ٤ٓٞأهخٍد حُٔٞطٓٝ ،٠خ حُظِو ٖ٤آ ٫ل ٞه٤خٍ ٖٓ أٗوخ ٙأٍح ٖٓ ْٛحَُٔٗ ٠ٟلٔ٤خ ْٛٝ ،ك٢
أٗي حُلخؿش ُؼ٬ؽ ٗلٔ ٢ػخؿَُٝ ،وي كظ٘ٞح حُ٘خّٝ ،أِٟٞح حٓ٧ش٣ ْٛٝ ،و ٕٞٓٞربٓٔخع حُٔ٤ض أًٍٓٞح ٓ٠لٌش،
ِ٣ٝػٔ ٕٞرؤٗٔٔ٣ ٚغ ٣ٝؼ.٢
ٌ٣ ُْٝظق أُٝجي حُٔ ٍَٕٝٝ٠ػٜز٤خ ٝكٌَ٣خ رٌُي ،رَ طَح٣ ْٛلِٔ ٕٞحُ٘خّ ػِ ٠حُـِ ّٞػ٘ي حُوزَ رؼي طٔخّ
حُيكٖ ،رِػْ إٔ حُٔ٤ض ٣ؤطْ٘ ر ، ْٜأ ٝهَ كظ ٠طؤطْ٘ ر ْٜحُـؼش٣ٝ ،و ُٕٞٞإ ٓزذ ًُي ح٫ثظ٘خّ طول٤ق ٍٞٛ
ٓئحٍ حٌُِٔ٤ُِٔ ٖ٤ضِ٣ٝ ،ػٔ ٕٞطِي حُلخُش حَُٔ٤ٟش أٜٗخ كي٣غ ه ٍَُٞٓ ٢ُٞهللا – ػِ ٚ٤حُ٬ٜس ٝحُٔ ، - ّ٬رَ
كيىٝح ٝهظًخ ٌُِٔغ ٞٛٝ ،هيٍ ٓخ طٌُرق حُـِ( ٍٝحُـَٔ حُٜـُٞ٣ٝ )َ٤ع ُلٜٔخ.
ػْ كَٜ٘٣ ٖ٤كِ٣ ٕٞػٔ ٕٞرٔٔخع حُٔ٤ض ُوَع ٗؼخُ ،ْٜأٍأ٣ض ح٩هَحؽ حَُٔٔك ٢حُ٘خرغ ٖٓ أَٓحٗ ٝلٔ٤ش
ٝريع أُُٜوض رخُيٓٝ ٖ٣خ ٚ٘ٓ ٢ٛك٢ٗ ٢ء!؟.
ٝرخُٔ٘خٓزش أًًَ كي٣ؼخ ٔ٘٣زُِ٘ ٚٗٞز ٢كً ٖ٤خٗض ٝكخس ارَحٗ ْ٤ٛـَ حَُٓ ،ٍٞك٤غ ٓخص ١ل٤ٍٟ ٬ؼخ كؤٍٝى حرٖ
كـَ رٌظخد حُـ٘خثِ رخُلي٣غ ٍهْ ) ٖٔٔٙ ( :هُٔ :ُٚٞخ طٞك ٢ارَحُ ْ٤ٛحى حٔٓ٩خػ٣َ١ ٖٓ ٢ِ٤ن ػَٔ ٝرٖ
َُٓٝم ػٖ ٗؼزش رٔ٘ي ،ٙػٖ ٍٓ ٍٞهللا – ػِ ٚ٤حُ٬ٜس ٝحُٔ ُٚٝ - ّ٬أ٠٣خ ٖٓ ٣َ١ن ٓؼخً ،ػٖ ٗؼزش رٔ٘يٙ
ػٖ حُ٘ز – ٢ػِ ٚ٤حُ٬ٜس ٝحُٔ - ّ٬ك ٖ٤طٞك ٢حر٘ ٚارَح ْ٤ٛه[ :ُٚٞإ َُُٟٓ ٚؼًخ ك ٢حُـ٘ش] ،ك٣ َٜظ ٍٜٞأكي
حُؼو٬ء إٔ حُطلَ حٌُٓ ١خص ٔ٣ ُْٝظٌَٔ حَُٟخػش َٓ ُ٤ؼ ِّٖ٤هللا َُٟٓ ٚؼش رخُـ٘ش ٓ٫ظٌٔخٍ ٗٔٙٞ؟ ،كٔخ رخٍ ٖٓ
ٓخص َ ُ٤ٓ َٛ ٍِٞ٘ٓ ٞٛٝؼ ِّٖ٤هللا ُ١ ٚز٤زخ رخُـ٘ش ٣يحٚ٣ٝ؟ٌُُ َٛٝ ،ي ٗـي ٖٓ ط٤ٜق ػِ٤ٓ ٠ض ُٜخ طو٣ [ :ٍٞخ ُِ٢
ض ْ ِٗٝل َٔ ْي ك ٢حُوَع ٣خ كز٤ز ]٢ػٔ ٠إٔ ٣ؼط ٚ٤هللا هَػًخ ك ٢حُـ٘ش. ُٓ ْ
ٔٓٝؤُش ح٫ػظٔخى ػِ ٠حُلي٣غ حُ٘ز ١ٞك ٢حٔ٣٩خٗ٤خص ،ػخٍٜٟخ ًؼ ٖٓ َ٤حُؼِٔخء ٗظَح ُظ٘٤ش ػزٞص حُلي٣غ
حُ٘زٜٔٓ ١ٞخ ًخٗض ىٍؿش ٛلظٓ( ٚزن ر٤خٗ ٚرخُل َٜحٓٝ ،)ٍٝ٧غ ًُي كوي حٓظـَ أٛلخد حُيٓخثْ كُز٘خ ٍَُٓٞ
هللا ،كـؼِٗٞخ ٗٔظو ٢ى٘٘٣خ ٖٓ ح٧كخى٣غ ٝطٞحٍ ٟح٫ػظٔخى ػِ ٠طيرَ حُوَءحٕ ٍؿْ ط َ٤ٔ٤هللا هَحءطٝ ،ٚكَ٤ٟش
طيرَ.ٙ
إ طؼز٤ض هللا حٌُ ٖ٣آٓ٘ٞح رخُو ٍٞحُؼخرض ك ٢حُل٤خس حُيٗ٤خ ٌٕٞ٣كخٍ ك٤خط ٌٕٞ٣ٝ ،ْٜحُظؼز٤ض رخُوَءحْٕ٤ُٝ ،
رٌظخد آهَ ٓٞحٝ ،ٙرخٔ٣٩خٕ ر ٬اُ ٚا ٫هللا ك ٢حُل٤خس حُيٗ٤خٝ ،ػ٘خ َٛحٔ٣٩خٗ٤خص رخُل٤خس ٍٝىص رخٌُظخد ٝحُُّٔ٘ش
ػِٓ ٠ز َ٤حُل َٜك ٌٖٔ٣ ٬اٟخكش طَٛخص اُٜ٤خٝ ٫ٝ ،ؿٞى ٓ٧جِش حُ ْٛٞحٌٌُٔٝرش حُظ ٢طَٜ٣ٝخ أٓخ َ٤١ح،ٖ٤ُٝ٧
كخٌُ ٖ٣طٍٜٝٞح حُظؼز٤ض ٓئحٓٞٛٞٓ ٫خ رخُوزَ ػِ ْٜ٤اػخىس َٓحؿؼش ًظخد هللا ى ٕٝإٔ ٣ظؤػَٝح رَٔ٣ٝخط ْٜحُظ٢
٣ظٜ٘ٗٞخ أكخى٣غ ٗز٣ٞش ،كِ ْ٤رخُوزَ ٓئحٍ ٫ٝؿٞحد ،ك ٬٠إٔ حُوزَ ٖٓ ٓ٘خٍُ ح٥هَس ٖٓ ْ٤ُٝحُل٤خسٍٝ(.ى
طل٘٤ي ًُي رخُل َٜحُؼخَٗ٤ٓٝ ٖٗ ٙ ٢ى رخُل َٜحُؼخُغ طلض ػ٘ٞحٕ طل٘٤ي كُـؾ أٜٗخٍ كٌَس حُؼٌحد رخُوزَ رز٘ي
كــ ٖٓ ْٜحُوَءحٕ طلض ٍهْٛ )٘( :ـ(ٕٓٝ )1خ رؼيٛخ).
ٓخرؼخ :حُزؼغ ٝطِٔ ْ٤حُ ٌُظُذ....
٘ٓٝظ٘خ ٍٝح َٓ٧ػِٝ ٠ؿ:ٖ٤ٜـ
حُٞؿ ٚح :ٍٝ٧حُزؼغ:
ٖٓ رٓ ٖ٤خ ً٘ل ٚحُوَءحٕ ٖٓ ُ٣ق ػٌحد حُوزَ حُِٔػٓ ،ّٞخ ٣ئًي ػيّ َٓكِ٤ش حُوزَٝ ،كًُ ٢ي ٣و ٍٞـ طؼخُ ٠ـ
ػٖ حُزؼغ:
َْ ُ ُ
ص حُ ٌِ ََ ًُٝ ١رٌِ ْْ ػ َّْ اٍَُِ ٠رٌِّ ْْ ط َؿؼٍُٞٓ . ))* َٕٞس حُٔـيس آ٣ش ٍهْ. )ٔٔ(: َ ُ ُ ِّ َّ ْ ُ َ َّ
ٔ ـ ((هُ َ٣ظ ََٞكخًْ َِّٓي حُ َِٔ ْٞ
ُ َْ
ٕ ـ ٣ٝو ٍٞطؼخُ:٠
ًَُِ ٍٞيَ ْ ُّ َْٞ٣حُ َِ ٞػِ ٤ي*))ٍٞٓ.س [ م ] آ٣ش ِ حُُّٜ ٢ ك نَ
َ ِ ِ لُ ٗ ُ*ٝ ي٤ َل
ِ ط ُ ٚ ْ
٘ ٓ
ِ ٘ضَ ُ
ً خ ٓ ي ًَُ ِّ
ن ل ْ
خءص َٓ ٌْ ََسُ َ َ َ ِ َ ِ ِ ْٞ
خُ ر ص ٔ ْ
حُ (( ََ ٝؿ ْ
ٍهْ.)ٕٓ-ٔ6(:
أ ٖٓ ١حُٔٞص اُ ٠حُزؼغ كٍٞح رَٓ ٬كِ٤ش.
ٖ ـ ٝه ُٚٞطؼخُ:٠
((حَُّ ٌِ َٖ٣طَظ ََٞكَّخْ ُْ ُٛحُ َٔ٦ثِ ٌَشُ ِّ٤َ١زَِ٣ َٖ٤وَُ ٌّ ٬َٓ َُُٕٞٞػَِ ْ ُْ ٌُ ٤ح ْى ُهُِْ ٞح ْحُ َـَّ٘شَ رِ َٔخ ًُ٘ظُ ْْ طَ ْؼ ٍَُِٔٞٓ . ))* َٕٞس حُ٘لَ آ٣ش
ٍهْ. )ٖٕ(:
كٜخ ٢ٛح٣٥ش حُؼخُؼش طُـوٍَ أٗ ٖٓ ٚحُٞكخس اُ ٠ىحٍ حُٔٓ ّ٬زخَٗس ،كٖٔ ٔ٣ض طوْ ػِٝ ٚ٤ػِ ًَ ٠حُو٬ثن حُو٤خٓش
حُؼخٓش كًٍٞح ى ٕٝارطخءٝ ،ى ٕٝكظَس ٌٔ٣غ كٜ٤خ رخُوزَٓ ٞٛٝ ،خ َٓ٤ى طل ِٚ٤ٜطلض ػ٘ٞحٕ [حُٔٞط .٠حُِٖٓ.
حُ٘ؼ ،]ٍٞك ٌٖٔ٤حَُؿٞع اٍُ( ٚ٤حؿغ .) ٘6 ٙ
ٖٓٝى٫ثَ ػيّ ٝؿٞى ػٌحد رخُوزَ أٗ ٚك ٖ٤حُزؼغ ٣لِق حٌُلخٍ ٣ٝؤٔ ٕٞهلل ُِيكخع ػٖ ٓٞهل ،ْٜأ٣ظْ ًُي
حُوَ َْٔ ُٗ٧خّ طؼٌرٞح أّ ُٖٔ ُْ ٣ؼخٞ٘٣ح أ ١ػٌحد؟ٝ ،كًُ ٢ي ٣وٓ ٍٞزلخٗ:ٚ
هللاُ َؿ ِٔ٤ؼًخ كََ٤لْ ِِلَُٔ ًَ َُُٚ َٕٞخ َ٣لْ ِِلَُ٣َٝ ْْ ٌُ َُ َٕٞلْ َٔزُ َٕٞأَََّٗ ْْ ُٜػٍَِ ٢ْ َٗ ٠ء أَ َ ٫اَِّْٗ ُْ ُٛ ْْ ُٜحُ ٌَخ ًِرٍُٞٓ . ))* َٕٞس ((ْ َ٣ َّ َْٞ٣ز َؼؼَُّ ُْ ُٜ
حُٔـخىُش آ٣ش ٍهْ. Coolٔ(:
ُٜٚهللا ػِ٘٤خ ٖٓ ٗزؤ حٌُخكَ ،ٖ٣ك٤غ ًخٗٞح ٌِّ ٌُ٣ر ٕٞرخُزؼغ ٝرٞؿٞى ك٤خس ٖٓٝأىُش ػيّ ٝؿٞى ػٌحد رخُوزَٓ ،خ ه َّ
أهَ ٟرؼي حُٔٞص ،كًِ ٞخٕ حُ٘ز ٢ك َّيػَ ُْٜػٖ ٝؿٞى ػٌحد رخُوز ٌَٙٝٗ٧ ٍٞأ٠٣خ ،ك٤غ ٣و ٍٞطؼخُ:٠
((اِ َّٕ َٛئ َُ٫ء ََُ٤وُ* َُُٕٞٞاِ ْٕ ِ ٢َ ٛاِ َّ َْٞٓ ٫طَظَُ٘خ ْحَٓ َٝ ٠َُُٝ٧خ َٗلْ ُٖ رِ ُٔ٘ َ٘ ٍَِٞٓ . ))* َٖ٣س حُيهخٕ آ٣ش ٍهْ. )ٖ٘-ٖٗ(:
ٓٝخًح ٣ظٖ أٛلخد كٌَس ػٌحد حُوزَ ك ٢حُزؼغ؟ ٞٛ َٛ ،كظَس ٍحكش ر ٖ٤ػٌحد حُوزَ ٝػٌحد ح٥هَس؟َٛٝ ،
ٖٓ ٓخص ٌٓ٘ ػَ٘س آ٫ف ٓ٘ش ٓخروش ػِ ٠حُو٤خٓش ،أٓٞأ كظخ ٖٓٔ ٓخص هزَ حُو٤خٓش ر ّٞ٤أ ٝكظٜٓٞ٣ ٠خ؟ ،أ ٌٕٞ٣ك٢
ًُي أٞٗ ١ع ٖٓ حُؼيحُش؟ ،رَ ُوي حًظ٘ق ك ٢ػخّ ٌَ٤ٛ ٕٓٓ6ػظٔٔٗ٩ ٢خٕ ًخٕ ٢٘ٔ٣ػِ ٠ح ٍٝ٧هزَ أٍرؼش
ٓٝ ٖ٤٣٬أٍرؼٔخثش أُق ٓ٘ش ٝأٓٔخ ٙحُؼِٔخء آٍىًٝ ،١خٗٞح هي حًظ٘لٞح هزِٜخ ك ٢ػخّ ٗ ٬ٌ٤ٛ ٔ65ػظٔ٤خ أٓٔٙٞ
ُ ،٢ٓٞػَٔ ٙػ٬ػش ٜٓٗٝ ٖ٤٣٬ق ِٓ ٕٞ٤ػخّ ،كً َٜخٕ آٍى٣ ٢ُٓٞٝ ١ظؼٌرخٕ ٌٓ٘ ٓ ٖ٤٣٬حُٖٔ٘٤؟ ،أَ١م ٌٛح
حُٔؼخٍ حُلو٤و٤ُِٜ ٢خًَ حُزَ٘٣ش كظ٣ ٠ل٤ن حُِٔٔٔ ٖٓ ٕٞحُ٘ظَ٣خص حُلٌَ٣ش حُٔطل٤ش حُظ ٢رَػٞح كٜ٤خ.
حُٞؿ ٚحُؼخٗ :٢طِٔ ْ٤حُ ٌُظُذ ٛ٧لخرٜخ:
ٖٓٝر ٖ٤حَُ٠رخص حُوخٔٛش حُظٞ٣ ٢ؿٜٜخ حُوَءحٕ ٛ٧لخد كٌَس ػٌحد حُوزَ ٓٔؤُش طِٔ ْ٤حٌُظذ ،ك٤غ َ٘٣ف
حُوَءحٕ ٣ٝئًي ػيّ ٓزن حُزؼغ رؤ ١ػٌحد ٗ ٫ٝؼ ْ٤رخُوزٍَ ٫ٝ ،إ٣ش ٓوؼي ٖٓ حُـ٘ش ٖٓ ٫ٝحُ٘خٍ.
ٝطيرَ كًُ ٢ي هٍ ٍٞر٘خٝ ،حرلغ ػٖ َٓ حُلَكش حُؼخٍٓش حُظ ٢ط٤ٜذ حٌُ ١طَ ََِّٔ َْ ًظخر ٚر ،ٚ٘٤ٔ٤ك٤غ ًخٕ
٣ظ ٍٜٞإٔ هللا ُٓ َؼ ٌِّرَٗ ٌُٚ٘ ،ُٚـخ رٌؼَس ٓخ ٝؿي رٜلخثل ٖٓ ٚػٞحدٌُُ ،ي ك٣ ٜٞو:ٍٞ
م ِك َٔخرِ*ْٚ٤كَ َٞ ُٜكِِ ٢ػٍ ٘٤شَ ((كَؤ َ َّٓخ َٓ ْٖ أُٝطِ ًَِ ٢ظَخرَ ُٚرِ ِٚ ِ٘٤ِٔ َ٤كََ٤وَُٛ ٍُ ٞخ ُإ ُّ ح ْه ََإُٝح ًِظَخرِ*ْٚ٤اِِّٗ ٢ظَ٘ ُ
َ٘ض أٍَِّٗ ٬َ ُٓ ٢
َّحٍ َ٤ٟش*كَِ ٢ؿَّ٘ ٍش ػَخٍُِ َ٤ش*)) ٍٞٓ .س حُلخهش آ٣ش ٍهْ. )ٕٕ-ٔ6(: ٍ ِ
ٝكَكظ ٚحُؼخٍٓش رؼي حُٔلخؿؤس ،طيٍ ػِ ٠أٗ٣ ُْ ٚظ٘ؼْ ك ٢هزَٔ٣ ُْٝ ،ٙزن إٔ ٍأٓ ٟوؼي ٖٓ ٙحُـ٘ش ٖٓ ٫ٝحُ٘خٍ،
أّ طََُٜ ٟخ طلَٔ٤ح آهَ ػ٘ي حُٔٗ ٖ٣ٍَٝ٠لٔ٤خ ٝػوِ٤خ؟ٔٗ...،ؤٍ هللا ُ ْٜحُ٘لخء.
ٖٓٝأٝطً ٢ظخر ٚر٘ٔخَُِّ ُٜ٣ ٚف ك ٖ٤طَ ََِّٔ َْ ًظخر ٚرؤْٗ َ٣ ُْ ٚي ٍِ كٔخر ٚا ّٞ٣ ٫حُو٤خٓشٝ ،كًُ ٢ي ٣و ٍٞطؼخُ:٠
ض ْحُوَخ ِ
َ٤ٟشَ*)) . (( َٝأَ َّٓخ َٓ ْٖ أُٝطِ ًَِ ٢ظَخرَ ُٚرِ ِ٘ َٔخُِ ِ ٚكََ٤وَُ٣ ٍُ ٞخ َُ ْ٤ظَِ٘ ْْ َُ ٢أُٝصَ ًِظَخرِ ْْ ََُٝ *ْٚ٤أَ ْى ٍِ َٓخ ِك َٔخرَِ٣*ْٚ٤خ َُ ْ٤ظََٜخ ًَخَٗ ِ
ٍٓٞس حُلخهش آ٣ش ٍهْ. )ٕ5-ٕ٘(:
إ ٓوخُ٣ ٚئًي أٗ٣ ُْ ٚظؼٌد روزَ٣ ُْٝ ،ٙؼِْ كٔخر ٚا ّٞ٣ ٫حُو٤خٓشٔ٣ ُْٝ ،زن ُ ٚإٔ ٍأٓ ٟوؼي ٖٓ ٙحُ٘خٍ رخُوزَ
ًٔخ ِ٣ػٔ ،ٕٞأّ طَ ٟحُل ٠ٟٞحُلٌَ٣ش ُٜ ٌٕٞ٣خ طلٔ َ٤آهَ ٝطوظِْ حُطَم ُظو٣َٛ ٞ٣ٞق ٓؼخٗ ٢حُوَءحٕ
ٝحٓظزيحُٜخ ػٖ ٣َ١ن طؤ٬٣ٝص رَ٘٣ش ٣٥خص ظ٘٤ش حُيُ٫ش ُِ ٍٞٛٞآُ ٠ؼظويحط ْٜحُ٘خًس.
ٝأٛلخد ح٧ػَحف حٌُ ٖ٣هخٍ ػ٘ ْٜأٛلخد حُظلخٓ َ٤اٗ ْٜحٌُ ٖ٣طٔخٝص كٔ٘خطٓ ْٜغ ٓ٤جخط ،ْٜطَُ ٟأ٣ؼٌر ْٜهللا
ك ٢حُوز ٍٞأّ ٘٣ؼْ ػِْٜ٤؟ ،أٓخ إٓ ُ٘خ إٔ ٗ٘ظَ ُ ٍٞٓ٨ر٘ٔ٤ُٞش ٟٞٞٓٝػ٤ش؟.
ٝرؼي ًُي طٌَٓ ٕٞكِش حُٔـخىُش ،كٌ ٌَّ ُ٣ـخىٍ ىكخػًخ ػٖ ٗلٔ ،ٚػٔ ٠إٔ ٣وَؽ اُ ٠ىحثَس حٓ٧خٕٝ ،كًُ ٢ي
٣و ٍٞؿَ ٝػ:٬
ْ
ْ َّٓخ َػ َِِٔض َُ٣ َ٫ ْْ ُٛٝظَِ ٍُٔٞٓ . ))* َٕٞس حُ٘لَ آ٣ش ْ ْ َّ ْ
ْ طُ َـخ ِى ٍُ ػَٖ َّٗل َِٜٔخ َٝطُ َٞكَٗ ًَُُّ ٠ل ٍ (( َّ َْٞ٣طَؤْطَِٗ ًَُُّ ٢ل ٍ
ْ
ٍهْ. )ٔٔٔ(:
كبًح ًخٕ هي ٍأٓ ٟوؼي ٖٓ ٙحُ٘خٍ ًٔخ ٣و ٍٞأٛلخد َٓٔك٤ش ػٌحد حُوزَ كل ٌٕٞ٣ ْ٤حُـيحٍ؟!.
ٖٓٝحُزي ٢ٛإٔ ٣لِع أُٗخّ ٌُٓ ًَ ٕٞخ ٗو٠ظ ٖٓ ٚكٌَس طٌِْ حُـ٘خُسٝ ،ػٌحد حُوزَٝ ،ؿًُ َ٤ي ٖٓ أػٔخٍ
حُيحٍ ح٥هَس ًًٌٍٓٞح رٌظخد ٛل٤ق حُزوخٍٝ ١ؿ ٖٓ َٙ٤حُٜلخف ػِ ٠أٗ ٚأكخى٣غ ٛل٤لش َُٓ ٍٞهللا ،كٌ٤ق ٣ظْ
طٌٌ٣ذ ًظذ حُٜلخف ٗٝؼظٔي ًظخد ٓلخّ ٘٣ظـَ رخُوخٗ ُٚ ْ٤ُٝ ٕٞىٍح٣ش حُ ُٔ َليِّػٝ ٖ٤ػِْ كوٜخء حُٔٞص ٝحُؼٌحد؟.
ٝح٩ؿخرش ػٖ ًُي حُظؼـذ َ٤ٔ٣س ،اً ً٤ق ؿؼَ هللا ٖٓ حُزيٍ ٝػخس ح٧ؿ٘خّ ٝح٧ؿ٬ف ٛلخرش ٝكوٜخء؟َٛٝ ،
طٞهلض ٍكٔظ ٚك ٢حُٜيح٣ش ػ٘ي حُٜلخرش ٝح٧ثٔش ح٧ػّ٬؟ٝ ،أ ٖ٣حُٔظؼـذ ٖٓ ه ُٚٞطؼخُ ٠رٍٔٞس حُزوَس:
هللاُ رِ ٌَُِّ َٗ ٍْ ٢ء َػٍِِٞٓ . ))*ٌْ ٤س حُزوَس آ٣ش ٍهْ . )ٕ1ٕ( : هللاُ َّ ٝ هللاَ ََ ُ٣ٝؼِِّ ُٔ ٌُ ُْ ّ
ٞح ّ (( َٝحطَّوُ ْ
رٔخ ٣ؼ٘ ٢أٗي ًِٔخ حطو٤ض هللا ٛيحى.
ص حَُّ٘ ِؼ ٍِٞٓ . ))*ْ٤س ْ َ
ص ِ ْٜ َ٣يٍَ ْْ ِٜ ٣رُّ ْْ ُٜرِبَِٔ ٣خِٗ ِ ْْ ٜطَـْ َِ ِٖٓ ١طَلْ ظِ ِ ُْ ٜحَٜٗ٧خ ٍُ كَِ ٢ؿَّ٘خ ِ ٞح حَُّٜخُِ َلخ ِ ٞح ََ ٝػ ُِِٔ ْ ((اِ َّٕ حَُّ ٌِ َٖ٣آ َُٓ٘ ْ
ْٗٞ٣آ٣ش ٍهْ . )6( :
كؤ ٖ٣حُٔؼخٛي حُي٤٘٣ش ًٝظزٜخ حً٧خى٤ٔ٣ش ٖٓ حُٜيح٣ش؟ ،إ حٔ٣٩خٕ ٝحُظؤٛ ٟٞخ أٓخّ حُٜيح٣شٓٝ ،خ حُٔؼخٛي حُي٤٘٣ش ُ
ا ٫ػٞحَٓ ٓٔخػيس ُٖٔ أٍحى حُٜيح٣شٌٛٝ ،ح ٛ َٓ ٞٛيح٣ش حُٜلخرش ٖٓٝرؼيٓ ٖٔٓ ْٛخٍٝح ػِٜٗ ٠ؾ ٗز ،ْٜ٤أػ٘٢
رٌُي إٔ ح٩ه ٙ٬ك ٢ػزخىس هللا ػِٔ٤خ اٗٔخ ٞٛأٓخّ حُٜيح٣ش ُٖٔ أٍحىٛخٞٓ ،حء أًخٕ ٓظوًٜٜخ أّ ٞٓٝ ،٫حء
أًخٕ ٣ؼَف حُوَحءس ٝحٌُظخرش أّ ٝ ،٫ا ٫كٔخًح ٜ٘٣غ حُٔـٝ ٍٞؿ ٖٓ َْٛ٤حُِٔٔٔ ٖٓ ٖ٤ؿ َ٤حُؼَد ْٛٝ ،أٟؼخف
ػيى حُؼَد حُِٔٔٔ ،ٖ٤أُٞٔ٤ح رٜٔظيٖ٣؟! ،أٍ ٟإٔ ػِ٘٤خ َٓحؿؼش حٌُؼ ٖٓ َ٤طٞؿٜخط٘خ ُظ٘٠زًٝ ٢ظخد هللا.
ٝحُٜيح٣ش طٌٖٔ كً ٢ظخد هللا حٌُ ١طَ ََ ًَ ُٚحُ٘خّ ٍٝكِٞح ػ٘ ٚاُ ٠حُُّٔ٘ش حُ٘ز٣ٞش حُٜل٤لش ٝحُٔؤ٤ش ،حُظ٣ ُْ ٢ظؼٜي
هللا رللظٜخ ،كوخُٞح رؤٕ كوٜخء حُُّٔ٘ش كلظٛٞخ ًؤكٓ َ٠خ ٌٕٞ٣حُللع ،ك ْٜك٣ٍ ٢خف طٌٛذ ر ْٜرؼ٤يح ػٖ ًظخد هللا
كظِٟٞ ٠ح حُٔز ْٜٗ٧ ،َ٤طًَٞح ًِٔخص هللا أًُِ ٠خص ؿ َ٤هللا:
هللاِ َٝآَ٣خطِ ُِْ ٣ ٚئ ٍُِٓ٘ٞٓ . ))* َٕٞس حُـخػ٤ش آ٣ش ٍهْ . )ٙ( : غ رَ ْؼ َي َّن كَزِؤََ ِّ١ك ِيٍ ٣ ي رِ ْخُ َل ِّ هللاِ َٗ ْظَُِٛٞخ َػَِ َْ ٤ خص َّ ((طِ ِْيَ آُ َ٣
ٝه ُٚٞطؼخُ:٠
حهظَِ٬كًخ ًَؼًَِ٤ح*)) ٍٞٓ .س حُ٘ٔخء آ٣ش ٍهْ . )1ٕ( : هللاِ َُ ََ ٞؿي ْ
ُٝح كِْ ِٚ ٤ ((أَكََ٣ َ٬ظَ َيرََُّْ َٕٝحُوَُْ إَٓ ًََ َُْٞٝخَٕ ِٓ ْٖ ِػ٘ ِي َؿّ َِْ ٤
ػخٓ٘خ :حُـٓٞ٣ٝ ّٞ٤ـجٌ:
إ حُوَءحٕ كٍٞ٣ ٖ٤ى ًِٔش ( حُ ) ّٞ٤أًِٔ ٝش ( ٓٞ٣جٌ ) ،كبٗٔخ ٣ؼ٘ ٢ك ٢ؿخُذ ح ّٞ٣ َٓ٧حُو٤خٓش٣ ُْٝ ،ؼٖ أريًح
ّٞ٣حُٞكخس ّٞ٣ ٫ٝحُِ٘ ٍٝاُ ٠حُوزَٝ ،هللا ـ طؼخُ ٠ـ ٣ئًي إٔ أؿ ٍٞحُ٘خّ ًُٓٞٞش اُ ّٞ٣ ٠حُو٤خٓش ُِ ْ٤ُٝوزَٝ ،ك٢
ًُي ٣وٓ ٍٞزلخٗ:ٚ
خٍ َٝأُ ْى ِه ََ ْحُ َـَّ٘شَ كَوَ ْي كَخ َُ َٓٝخ ْحُ َلَ٤خسُ َّ كْ ُ َ ْ
ُ َّ َْٞ٣ ْْ ًٍٞحُوَِ٤خ َٓ ِش ك َٖٔ ُ ِِ َف ػ َِٖ حُ٘ ِ ُ ُ َّ
ص َٝاِٗ َٔخ ط َٞك َٕ ْٞأؿ َُ َّ ْ ُ
ْ ًَآثِوَش حُ َِٔ ْٞ (( ًَُُّ َٗ ْل ٍ
ٍُٞٓ . ))*ٍٝس آٍ ػَٔحٕ آ٣ش ٍهْ . )ٔ1٘( : ع حُ ُـَ ِ ْ حُ ُّي َْٗ٤خ آَِ َّ٫ظَخ ُ
كٌٌُ٣ َٜد أٛلخد ػٌحد حُوزَ ٓؼَ٘ٝ ( :٠اَِّٗ َٔخ طُ َٞكَّ َٕ ْٞأُؿُْ َّ َْٞ٣ ْْ ًُ ٍَ ٞحُوَِ٤خ َٓ ِش) ،ك٣ ْٜظ ٍٕٜٝٞكيٝع ًُي ّٞ٣
حُٔٞص ّٞ٣ ْ٤ُٝحُو٤خٓشٓٝ ،خ ّٞ٣حُو٤خٓش ػ٘ي ْٛآ ٫ـَى حٓظٌٔخٍ ُٔخ رخُوزَ ٖٓ ٗؼ ْ٤أ ٝػٌحدٝ ،أطؼـذ ٖٓ ػيّ
كُٔ ْٜٜٔؼًِ٘ٔ ٠ش ( َٝاَِّٗ َٔخ) ،اٜٗخ طل٤ي ك َٜحُـِحء ك ّٞ٣ ٢حُو٤خٓش كو.٢
إ هللا ََ َّٔ َ٣حُوَءحٕ ٌُِحًَ ،ٖ٣كِٔ٘خ رلخؿش اُ ٠كَّٜخٓش ٖٓ ٓظوٗ ُٖٝ ،ٖ٤ٜٜوخف طٜي٣يحط ْٜأٗ٘خ ٓ٘يهَ ؿْٜ٘
إ ُْ ٗٞهق طلٌَٗ٤خ ٗٝؼظٔي ػِ ،ْٜ٤اُٗ٣ ْٜويُِّٓ٘ ٕٞخ ر٠خػش حُزََِ ٚكظًٍٝ ٌٕٞٗ ٠حٍ٘٣خ ٖٓ حُزَُِٜخءٝ ،أٍ ٟأٗ ٚطْ ُْٜ
ٓخ أٍحىٝح كؼ ٬اٗ ٖٓ ٫لَ ٓ٘خ هِ.َ٤
إ هللا ـ طؼخُ ٠ـ ٣و:ٍٞ
ْ َّٓخ ً َٔزَض َُ٣ ٫ ْْ ٛٝظِ ٍُٔٞٓ . ))* َٕٞس حُزوَس آ٣ش ٍهْ :َ ْ َ ُ ْ َ ْ َ ُ َّ ُ ّ َ
ٞح ًٓ َْٞ٣خ طَُْ َؿؼُ َٕٞكِ ِٚ ٤اُِ ٠هللاِ ػ َّْ ط َٞكٗ ًَُّ ٠ل ٍ
ُ (( َٝحطَّوُ ْ
(ٔ. )ٕ1
أ٣وظِق حُ ّٞ٤حٌُ ١طٞك ٠كٗ ًَ ٚ٤لْ ٓخ ًٔزض ٖٓ ٗو٥ ٚهَ؟ ،كؤٗخ حُٝ ،ّٞ٤أٗض ؿيح ٞٛٝ ،رؼي ؿي؟ ،رٔ٘٤خ
٣وٍَ حُوَءحٕ أٗٝ ّٞ٣ ٚحكي ّٞ٣ ٞٛ ،حُو٤خٓش (٘ ٔ1آٍ ػَٔحٕ) ،أّ إٔ ُ٣ق حُ ُٔظٔ٘٘ٝ ٖ٤ؿٔٞى ْٛحُلٌَ٣ ،١طـ٠
ػِ٘٤خ ٝػِ ٠حُوَءحٕ ٝآ٣خطٚ؟؛ أّ طَح ْٛكِ٘ٞح ك ٢طزئًِ َ٣خص حُوَءحٕ ،كخٓظزيُ ٙٞرِ٣ق ك ٢حُُّٔ٘ش.
٣ٝو ٍٞؿَ ٗؤٗ:ٚ
ن َْ َ٣ٝؼَِ ُٔ َٕٞأَ َّٕ ََّ
هللا هللاُ ِىْ ُْ َُٜ٘٣حُ َل َّ
(( َّ َْٞ٣طَ ُْ٘ َٜي َػَِ ْ ْْ ِٜ ٤أَ ُْ َِٔ٘ظَُٝ ْْ ُٜأَ ِْ ٣يَٝ ْْ ِٜ ٣أٍَْ ُؿُِ ُْٜرِ َٔخ ًَخُٗٞح ْ َ٣ؼ ََُِٔٓ َْٞ٣ * َٕٞجِ ٌٍ َٞ ُ٣كَِّّ ُْ ِٜ ٤
ن ْحُ ُٔزٍِٞٓ .))* ُٖ٤س حٍُ٘ٞآ٣ش ٍهْ . )ٕ٘-ٕٗ( : ْ َٞ ُٛحُ َل ُّ
كٔخًح ٣و ٍٞحُ ُٔظٔ٘٘ ٕٞرَُّ٘ٓ ٬ش ك ٢ه ُٚٞطؼخُٝ ٠طلي٣ي ّٞ٤ُ ٙحُو٤خٓش ُٔٔؤُش ٜٗخىس أػ٠خء حُظخُْ ػِٝ ،ٚ٤طٞك٤ش
ن) ٣ َٛلظخؽ حُ َٓ٧لٜخٓش ٖٓ حُٔظو ٖ٤ٜٜأ ٖٓ ٝحُِٔظلٖ٤؟. هللاُ ِىْ ُْ َُٜ٘٣حُ َل َّحُ٘خّ أُؿُ ٍْٛٞكٚ٤؟ (َٓ َْٞ٣جِ ٌٍ َٞ ُ٣كَِّّ ُْ ِٜ ٤
٤ًٝق ٓ٤ظؼٌد حٔٗ٩خٕ ك ٢هزَِ٣ ٫ٝ ٙحٍ ٘ٛخى طؼِ٤ن ُِل َٜر ٖ٤حُ٘خّ رؼ ْٜ٠حُزؼ ٞاُ ّٞ٣ ٠حُو٤خٓش،
كَِرٔخ طٌ٘ٛ ٕٞخى ُِٔ٤ض كوٞم ُْ طُيٍؽ ُٝ ،ٚهي طٌ ٕٞػِ ٚ٤أُٝحٍ٣ٝ ،ئًي حُوَءحٕ إٔ ًُي حّٞ٣ ٌٕٞ٣ َٓ٧
حُو٤خٓش ْ٤ُٝك ّٞ٣ ٢آهَ ،ك٤و ٍٞطؼخُ:٠
((هللاُ َ٣لْ ٌُ ُْ رَ ْْ َّ َْٞ٣ ْْ ٌُ َ٘٤حُوَِ٤خ َٓ ِش كَِٔ ٤خ ًُ٘ظُ ْْ كِ ِٚ ٤ط َْوظَِِلٍُٞٓ . ))* َٕٞس حُلؾ آ٣ش ٍهْ . )ٙ6( : َّ
أّ إٔ َِٓ٤ٗٞ٤حص ػٌحد حُوزَ ٓ ٌَٕٝ٘٤حٓظويحّ حُؼوَ ٖٓ أؿَ ٓٞحى أكخى٣غ ًُظِزَض رٔيحى ح٩كٔخى ٝح٩كي؟.
٣ٝئًي حُوَءحٕ إٔ ٓ َ٤ٜحُ٘خّ ٓئؿَ اُ ّٞ٣ ٠حُو٤خٓش ،ك٤و ٍٞطؼخُ:٠
ى َٓخ ْ ُّ َْٞ٣حُلََٓ َْٞ٣ ٌَ ٣ْ َٝ * َِ ْٜجِ ٌٍ ُِّ ِْ ُٔ ٌَ ٌِّرٍِٞٓ .))* َٖ٤س حَُٔٓ٬ص آ٣ش ض * ُِْ ِّ َْٞ٤حُلََٓ َٝ * َِ ْٜخ أَ ْى ٍَح َ ٍّ َْٞ٣ ١أُؿِّ َِ ْ ((ِّ ٧
ٍهْ . )ٔ٘-ٕٔ( :
ك َ٤ٜٓ َٜحُ٘خّ ٓئؿَ ُ ّٞ٤هزَ حُو٤خٓش ػ٘ي أٛلخد كٌَس ػٌحد حُوزَ ٗٝؼٚٔ٤؟ ،أّ طَحٌ٣ ْٛلَ ٕٝرآ٣خص
ًظخد هللا ُٜخُق ٍٓٝٞػخط ْٜحُزَ٘٣ش حُِٔ٣لش!! ،رٔ٘٤خ هللا حُـِ٣ َ٤و ٍٞأ٠٣خ:
ٜخٍُ*)) ٍٞٓ .س حرَح ْ٤ٛآ٣ش هللاَ ؿَخكَِ ً٬ػ َّٔخ ْ َ٣ؼ َٔ َُ حُظَّخُِ ُٔ َٕٞاَِّٗ َٔخ َ ُ٣ئ ِّه َُ ٍّ َْٞ٤ُِ ْْ ُٛطَ ْ٘ َو ُٚكِ ِٚ ٤حْ َ٧ر َ (( َ َ٫ٝطَلْ َٔزَ َّٖ ّ
ٍهْ . )ٕٗ( :
كٔخ ٍأٓ ١يٗش ػٌحد حُوزَ ٝأٗ٤خػ ْٜك ٢إٔ هللا ٣ئهَ حُلٔخد اُ ّٞ٣ ٠حُو٤خٓش طلي٣يح ٓٞ٣ ْ٤ُٝخ هزًِٔ ٚخ
ِ٣ػٕٔٞ؟.
ٝحُ٘خّ ٓ٤وظ ْٜرؼ ْٜ٠حُزؼ ٞأٓخّ هللا ّٞ٣حُو٤خٓش ،كبًح طوِ٘٤خ ػٌحد حُوزَ حُٔ ّٞٛٞأٗ ٚكو٤وش ٝحهؼش ،كلْ٤
ٓ ٌٕٞ٤ح٫هظٜخّ أٓخّ هللا ّٞ٣حُو٤خٓش؟ٝ ،كًُ ٢ي ٣و ٍٞطؼخُ:٠
ٍَٞٓ .))* َُٕٞٔ ٜس حَُِٓ آ٣ش ٍهْ . )ٖٔ-ٖٓ( : ِّض َٝاَِِّّٗ٤َّٓ ُْٜظُ* َٕٞػُ َّْ اِٗ َّ ٌُ ْْ ْ َّ َْٞ٣حُوَِ٤خ َٓ ِش ِػ٘ َي ٍَرِّ ٌُ ْْ ط َْوظ ِ((اَِّٗيَ ٌَٓ ٤
كخُل َٜر ٖ٤حُلن ٝحُزخٝ ،َ١ر ٖ٤حُٜخُل ٖ٤ك ٢حُـ٘ش ٝحُظخُٔ ٖ٤ك ٢حُ٘خٍ ّٞ٣ ٌٕٞ٣حُو٤خٓش.
ٝهي ػَٔص ٍٓٞس حَُٔٓ٬ص رظٌَحٍ ه ُٚٞطؼخَُٓ َْٞ٣ ٌَ ٣ْ َٝ ( :٠جِ ٌٍ ُِّ ِْ ُٔ ٌَ ٌِّرِ) َٖ٤؛ كخُ ٌٕٞ٣ َ٣ٞكو ّٞ٣ ٢حُو٤خٓشٞٛٝ ،
حُٔليى رِلع (َٓ َْٞ٣جِ ٌٍ).
٣ٝوـ ٍٞطؼخُ:٠
((َٓ َْٞ٣جِ ٌٍ ُ َْٜ٣ي ٍُ حَُّ٘خُّ أَ ْٗظَخطًخ ُِّ ََْٝ ُ٤ح أَ ْػ َٔخََُٓ َْٞ٣ * ْْ ُٜجِ ٌٍ ُ َْٜ٣ي ٍُ حَُّ٘خُّ أَ ْٗظَخطًخ ُِّ ََْٝ ُ٤ح أَ ْػ َٔخَُْ َ٣ َٖٓ َٝ *ْْ ُٜؼ ََْٔ ِٓ ْؼوَخ ٍَ ًَ ٍَّ ٍس
َٗ ًَّح ٍٞٓ .))* ََُٙ َ٣س حُُُِِش آ٣ش ٍهْ . Cool-ٙ( :
كَإ٣ش ٝطلي٣ي حُٔ ّٞ٣ ٌٕٞ٣ َ٤ٜحُو٤خٓش ،كٌُي ٓؼًِ٘ٔ ٠ش (َٓ َْٞ٣جِ ٌٍ) ك ٢ؿخُذ أَٓ ٍٝٝىٛخ.
خٍ حَُّظًُِ٘ ٢ظُْ ِ َّ ٘ حُ ًَّ ٟح ََٗٝوُ َٖ٣ٌِ َُِِّ ٍُ ٞظََِ ُٔٞح ًُٝهُٞح َ َ
حد ٌَ ػ ْْ َّٗ ٞلؼًخ ََ ٫َ ٝ ُِ ْْ ٌُ ٠زَؼ ٍ ي رَ ْؼ ُ ٣ٝوٓ ٍٞزلخٗ(( :ٚكَ ْخُُ ِِْٔ َ٣ ٫َ َّ َْٞ٤
رَِٜخ طُ ٌَ ٌِّرٍُٞٓ . ))* َٕٞس ٓزؤ آ٣ش ٍهْ . )ٕٗ( :
كظٌٝم حُ٘خٍ ٌٕٞ٣رٌُي حُٝ ،ّٞ٤حُظٌٝم أ ٍٝأ ١أَٓ ك ٚ٤ا١ؼخّ أ ٝطـَعٞٓ ،حء أًخٕ اٍحى٣خ أّ اٍؿخٓ٤خّٞ٣ٝ ،
حُي ٞٛ ٖ٣حُ ّٞ٤حُٔٞػٞى ُِ٘خّ ؿٔ٤ؼخٞٓ ،حء أًخٗٞح ٖٓ كجش حُٔ٘ؼٔ ٖ٤أّ ٖٓ حُٔؼٌر ،ٖ٤ك٤غ ٣و ٍٞطؼخُ:٠
ْـٍُِٞٓ .))* َٕٞس خٍ ْ ُ٣لظًَُُ٘ٝ * َٕٞهُٞح كِ ْظَ٘ظَ ٌُ ْْ ٌَ َٛح حَُّ ًٌُِ٘ ١ظُْ رِ ِ ٚطَ ْٔظَؼ ِ َِّ ْْ ُٛ َّ َْٞ٣ * ٖ٣ػَِ ٠حَُّ٘ ِ ((َْٔ٣ؤَُُ َٕٞأََّ٣خَٕ ُّ َْٞ٣حُي ِ
حٌُحٍ٣خص آ٣ش ٍهْ . )ٔٗ-ٕٔ( :
كًِ ٞخٗٞح ٓزن طؼٌ٣زٓ ْٜخ هخٍ ُ ْٜهللا ّٞ٣حُو٤خٓش:
ْـُِ.) َٕٞ (ٌَ َٛح حَُّ ًٌُِ٘ ١ظُْ رِ ِ ٚطَ ْٔظَؼ ِ
َّ
ٖٓٝأىُش كٔخى ه ُْٜٞػِ ٠إٔ حُٔ٤ض ٣ؼَ ٝػِ ٚ٤ػِٔ ٚروزَٝ ٙأٗ٣ ٚطِغ ػِٓ ٠وؼي ٖٓ ٙحُـ٘ش أ ٝحُ٘خٍٓ ،خ
ًًَٗخ ٖٓ ٙططخ َ٣حٌُظذ ٝأػزظ٘خ ر ٚػيّ ٓؼَكش ًَ اٗٔخٕ ٓ َٙ٤ٜا ٫رؼي إٔ ِ٣وً ٠ظخر٤٠ٗ ٌُٖ ،ٚق ُ ٌٜٙح٧ىُش
حُؼوِ٤ش أىُش ٖٓ ٣َٛق آ٣خص ًظخد هللا ،ك٤غ هَأص كً ٢ظخد هللا إٔ حُؼزي ٣ ٫ؼَف اكٜخء ٓخ ػِٔ ٚا ٫رؼي إٔ
طَُ٘٘ حُٜلخثق {حٌُظذ} ًُٝي ٖٓ ه ُٚٞطؼخُ ٠رٍٔٞس حُظٌ:َ٣ٞ
ْ ْ ْ ْ ُ
ض * َٝاِ ًَح ْحُ َـ ِلِّ ُٓ ُْ ٤ؼ ََص * َٝاًِح حُ َـ٘ش أُُِلَض * َػِِ َٔض َٗلٌْ َّٓخ
ُ َّ ْ َ ْ ص * َٝاِ ًَح حُ َّٔ َٔخء ًُ ِ٘طَ ْ (( َٝاِ ًَح حُُ ُّٜلقُ ُٗ ِ٘ ََ ْ
ص *))ٍٞٓ .س حُظٌ َ٣ٞآ٣ش ٍهْ . )ٔٗ-ٔٓ( : ْ ََ ٠أَكْ َ
كلًُ ٢ي ىُ َ٤ىحٓؾ ػِ ٠طَط٤ذ ح٧كيحعٝ ،إٔ حُٔٞط٣ ٫ ٠ؼِٔ ٕٞكو٤وش أَٓ ْٛا ٫رؼي إٔ ٣ظِٔٔٞح حُٜلخثق،
ٝرؼي ك ٍٞ٠حُـ٘ش ٝحُ٘خٍ.
ٔٓ.ظ٘خٍ أكٔي ػزيٓ ٙخ...َٛ
ٝػِٔض ٖٓ ٍٓٞس حٗ٫لطخٍ أ٠٣خ إٔ ػِْ حٔٗ٩خٕ رؼِٔ ٌٕٞ٣ ٚرؼي ه٤خّ حُٔخػش ٝرؼؼَس حُوزًُٝ ،ٍٞي ٖٓ هُٚٞ
طؼخُ:٠
ْ
ض َٗلٌْ َّٓخ ص * َػِِ َٔ ْ ُ ْ
ص * َٝاِ ًَح حُوزُ ٍُ ٞرُ ْؼؼِ ََ ْ ُ ْ
ص * َٝاِ ًَح حُزِ َلخ ٍُ ك ِّـ ََ ْ ْ
ص * َٝاِ ًَح حُ ٌَ َٞح ًِذُ حٗظَؼَ ََ ْ ((اِ ًَح حُ َّٔ َٔخء حٗلَطَ ََ ْ
ص *)) ٍٞٓ .س حٗ٩لطخٍآ٣ش ٍهْ . )٘-ٔ( :حٗ٫لطخٍ ٖٓ ( ٔ – ٘). ض َٝأَ َّه ََ ْ هَ َّي َٓ ْ
كِٖ ٣وق حٔٗ٩خٕ ػِ ٠كٔخرخط َٙ٤ٜٓٝ ٚهزَ ًُي حُظٞه٤ض ،أ ١رؼي حُو٤خٓش حُؼخٓش ٝحُزؼغ َ٘ٗٝحُٜلق،
كٌ٤ق ر٣ ْٜو ُٕٞٞرؤٕ حُٔ٤ض ٣ؼِْ ٓوؼي ٖٓ ٙحُـ٘ش أ ٝحُ٘خٍ كٞٓ ٖ٤طٝ ٚك ٢هزَٙ؟ٗ ٫ ،ي رؤٗ ٚحٓظ٘ظخؽ ك ٢ؿَ٤
ٓلِ٣ٝ ٚظٜخىّ ٓزخَٗس ٓغ ًظخد هللا.
كؼ٤ذ ػِ ٠حُؼوٝ ٍٞحٓ٧وخم إٔ ط٘ظو ٖٓ ٢آ٣خص هللا ٓخ طظؤ ٍٝر ٚػٌحد حُوزَ حُٔ ،ّٞٛٞرٔ٘٤خ طظَى ٣َٛق
ح٣٥خص حُظ ٢طوٍَ رؤٕ ّٞ٣حُل ّٞ٣ ٞٛ َٜحُلٔخد ٞٛٝحُ ّٞ٤حُٔٞػٞى ٓٞ٣ ْ٤ُٝخ هزِ.ٚ
أطَى طِي حُظؼِ٤وخص ٝحٓ٧جِش ُ٤ظلٌَ حُ٘خّ ؿٔ٤ؼخ ،كؼ٤ذ ػِ٘٤خ إٔ َٗ ْؼَِْ هللا ٝٝؿٞىٝ ٙػظٔظ ٚرخُؼوَ ،ػْ ٗظٞهق
ػخؿِ ٖ٣ػٖ حُظلٌَ رٌحص حُؼوَ كٔ٤خ ٖٓ ٌٕٞ٣ى ٖ٣هللا ،أٗ ٝط٤غ ٖٓ ٣ل َِّ ُٓ ٕٞػِ٘٤خ حٓظويحّ حُؼوَ رخػظزخٍ إٔ
ػوُ٘ٞخ هخَٛس٣ ٫ٝ ،ـذ إٔ طٌٓ ٕٞؼِٓٞخط٘خ حُي٤٘٣ش ٓـَى ٍٓٝٞػخص ُـٜي حُٔخرو ٖ٤ر ٬ػوَ ٓ٘خ ٫ٝطٔل.ٚ٤
ًٔخ أٗ٣ ٫ ٚـ٧ ُٞكي ٜٓٔخ ُٓٞض ُٗ ٚلٔ ٚأٗ ٚػخُْ أ ٝكو ،ٚ٤إٔ ٔ٣ظو ٢ػِٔ ٖٓ ٚآ٣ش أ ٝآ٣ظ ٖ٤أ ٝػ٬ع ٖٓ ًظخد
هللا ٣ظؤٍ ْٜ٘ٓ ٍٝأ٣خ ك ٢أكي ٓٔخثَ حُؼو٤يس أ ٝحٔ٣٩خٗ٤خص ًؼٌحد حُوزَ ،رٔ٘٤خ ٣ظَى رخه ٢ح٣٥خص حُظ ٢طئى ٟاُ٠
ػٌْ ٓخ ط َٛٞاُ ،ٚ٤أ٣ ٝظلي ٟآ٣خص حُوَءحٕ رٔخ ُٚ ٚ٣َٝ٣حُويٓخء ٖٓ أكخى٣غ ٔ٘٣زٜٗٞخ ٍُٝح َُٓ ٍٞهللا ،ػْ ٫
٣وق ر ٚح َٓ٧ػ٘ي ٌٛح حُٜز ١ٞرَ ٣ئُق حٌُظذ ِ٣ٝو ٢حُٔلخَٟحص رؼِٔ ٚحُوخ َٛحٌُ ١ؿلي ر ٚآ٣خص ٖٓ ًظخد هللا،
ٓٞحء أًخٕ ًُي حُـلي ػٖ ٓ ٜٞأ ًَٔ ٝأ ٝطوِ٤ي ُ٨هيٓ ٖ٤ر ٬ػوَ أ ٝطٔل.ٚ٤
ن هللا حُ ّٞ٤ح٥هَ: طخٓؼخُٔ :خًح هَ َِ َ
ًًَ هللا ـ ٓزلخٗٝ ٚطؼخُ ٠ـ ًِٔش ( ّٞ٣حُو٤خٓش) ٓظَٓ ٖ٤س كٓ ٢ظ ٖ٤آ٣ش ٖٓ آ٣خص حٌُظخد حٌَُ٘ٓٝ ،ْ٣ظ٘خ٘ٛ ٍٝخ
رؼ ٞح٣٥خص حُٞحٍىس ػٖ ٓزذ هِن هللا ٌُُي حًُُٝ ،ّٞ٤ي كٔ٤خ :٢ِ٣
ٔ ـ ٣و ٍٞطؼخُ:٠
َْٝ ٢حَُّ ٌَِٖ٣ ص رِ ْخُؤِ ِٞح حَُّٜخُِ َلخ ِ ٞح ََ ٝػ ُِِٔ ْ ١حَُّ ٌِ َٖ٣آ َُٓ٘ ْ ن ػُ َّْ ِ ُ٣ؼُ ٤يَ٤ُِ ُٙـْ ِِ َ هللاِ َكوًّخ اَِّْٗ َ٣ ُٚزيَأُ ْحُو َِْ َ ((اَُِ ِْ ََْٓ ِٚ ٤ؿ ُؼ ٌُ ْْ َؿ ِٔ٤ؼًخ َْ ٝػ َي ّ
ٞح ٌْ َ٣لٍَُُٞٓ . ))* َٕٝس ْٗٞ٣آ٣ش ٍهْ . )ٗ( : ُٝح َََُ َٗ ْْ ُٜحدٌ ِّٓ ْٖ َك ِٔ ٍَ َٝ ْ٤ػ ٌَحدٌ أَُِ ٌْ ٤رِ َٔخ ًَخُٗ ْ ًَلََ ْ
ٕـ ٣ٝو ٍٞطؼخُ:٠
ظَِ ُْ َٗ ْلٌْ َٗ ْ٤جًخ َ ٫ٝطُـْ َِ َٕ ْٝآَِ ٫خ ًُ٘ظُ ْْ طَ ْؼ ٍَُِٔٞٓ . ))* َٕٞس ْ٣آ٣ش ٍهْ . )٘ٗ( : ((كَ ْخُ ٫َ َّ َْٞ٤طُ ْ
ٖ ـ ٣ٝوٓ ٍٞزلخٗ:ٚ
خٍ َٝأُ ْى ِه ََ ْحُ َـَّ٘شَ كَوَ ْي كَخ َُ َٓٝخ ْحُ َلَ٤خسُ ِ َّ ٘ حُ َٖ ِ ػ ف
َ ِ
ِ كْ ُُ ٖٔ َ ك ش
َ ِ َ ِ َٓ خَ ٤ و ْ
حُ ّ ْٞ َ ٣ ْ ْ ُ
ً ٍ
َ ُٞ
ؿ ُ أ َٕ ْٞ َّ ك ْ ًَآثِوَشُ ْحُ َ ِ َ ِ َ َ
ُٞ ط خ ٔ َّ ٗ اٝ ص ْٞ ٔ (( ًَُُّ َٗ ْل ٍ
ٍُٞٓ . ))* ٍٝس آٍ ػَٔحٕ آ٣ش ٍهْ . )ٔ1٘( : ع حُـَ ِ ُ ْ حُ ُّي َْٗ٤خ آَِ َّ٫ظَخ ُ
ٗ ـ ٣ٝو ٍٞؿَ ؿ:ُٚ٬
ُ ْ
((هللاُ َ٣لْ ٌُ ُْ رَ ْ َّ َْٞ٣ ْْ ٌُ َ٘٤حُوَِ٤خ َٓ ِش كَِٔ ٤خ ً٘ظ ْْ كِ ِٚ ٤طَوظِِلٍٞٓ . ))* َٕٞس حُلؾ آ٣ش ٍهْ . )ٙ6( :
َ ُ ُ ْ َّ
كؤ ٖ٣حُؼٌحد هزِ ،ٚاًح ًخٕ ّٞ٣ ٞٛحُٞكخء رخ٧ؿ ّٞ٣ٝ ،ٍٞحُل ّٞ٣ٝ ،َٜحُلٌْ؟.
ّٞ٣ ٞٛٝػخّ ػِ ٠حُو٬ثن ؿٔ٤ؼخٓ ٖٓ ٌَُ ْ٤ُٝ ،خص ه٤خٓظًٔ ٚخ َّ ٣يػ ٕٞك ٢ػِ ْٜٓٞحُ ُٔ َؼوَّيَس ،ك٣ ْٜوُٕٞٞ
رخُو٤خٓش حُوخٛشٝ ،حُو٤خٓش حُؼخٓش ُِّٝ ،ح٩ريحع ُ٘ َ٤حُيٍؿخص حُؼِٔ٤ش حُؼِ٤خ ك ٢حُلٖ حَُٔٔك ٢حُ ُٔؼوي حٌُ٫ ١
حٗ٠زخ ُٚ ١ػِ٣َٗ ٠ؼش ٝ ٫ٝحهغ.
ػخَٗح :حُٔـٞطٝ ٠حُـِٖٓ ٝحُ٘ؼ:ٍٞ
ٝحُٔٞط ُٖٓ ٫ ٠ػ٘ي ،ْٛكخُِٖٓ ُ ٚأٗٞحٓ ١ظزخ٘٣ش ٓخ ر ٖ٤حٌُٔ ٕٞحُِلظ ٞٛٝ ٢رخُوزَٜ٘ٓٝ ،خ ٓخ ٔ٣خٓ ١ٝخ
ٗؼِٔ( ُٖٓ ٖٓ ٚحُٓ ٕٗ ّٞ٤خػش)ٜ٘ٓٝ ،خ ٓخ ٔ٣خ ١ٝأُق ٟؼقٜ٘ٓٝ ،خ ٓخ ٔ٣خ ١ٝهٔٔ ٖ٤أُق ٟؼقٝ ،ػًُِ ٠ي
كٖٔ ٔ٣ض طوْ ػِ ٚ٤حُو٤خٓش حُؼخٓش كٍٞح٘٤ُ ،ؼَ كٜ٘٤خ أًٗ ٚخٕ رلخُش ٍهٞىٜٔٓٝ ،خ َٓ ػِ ،ُٖٓ ٖٓ ٚ٤كِٖ ٘٣ؼَ ر،ٚ
ٝكًُ ٢ي ٣و ٍٞهللا حُؼظ:ْ٤
ق ََٓ٘ ٍش ِّٓ َّٔخ طَ ُؼ ُّيٍٞٓ .))* َٕٝس حُلؾ ي ًَؤ َ ُْ ِ هللاُ َْ ٝػ َيَٝ ُٙاِ َّٕ ًٓ َْٞ٣خ ِػ٘ َي ٍَرِّ َ د َُْ ٣ َُٖٝوِِقَ َّ ي رِ ْخُ َؼ ٌَح ِ ْـَُِ َٗٞ ْٔٔ َ٣َٝ (( .ظَؼ ِ
آ٣ش ٍهْ . )ٗ5( :
ٕ(( .طَ ْؼ َُ ُؽ ْحُ َٔ٬ثِ ٌَشُ َٝحَُُّ ُ ٝف اَُِ ْ ِٚ ٤كًَِ ٍّ َْٞ٣ ٢خَٕ ِٓ ْويَح ٍَُ ُٙه ْٔ ِٔ َٖ٤أَ ُْقَ ََٓ٘ ٍش *)) ٍٞٓ .س حُٔؼخٍؽ آ٣ش ٍهْ . )ٗ( :
ٝىُ َ٤آهَ أٓٞهً ٖٓ ٚظخد هللا ،إ حُل٤خس هي طٔ َ٤ري رٔ٘٤خ طظٞهق ػ٘ي آهَ ،ٖ٣كوٜش أ َٛحٌُٜق حًٌٍُٔٞس
رخُوَءحٕ ٝحُظ ٢طُز٤ً ٖ٤ق أٗ ْٜهٞ٠ح ك٘ٓ ٖٓ6 ٚ٤ش ُْٝ ،طظـ َ٤أٌٗخُ ،ْٜرٔ٘٤خ طـَ٤ص حُل٤خس هخٍؽ حٌُٜقٝ ،طـَ٤
حُِٔيٝ ،طـَ٤ص حُ ُؼ ْٔ٬ص حُظً ٢خٗٞح ٣ظؼخِٓ ٕٞرٜخٌٞٗٞ٣ ُْٝ ،ح ُٔ٤ظط٤ؼٞح حُؼ ٖ٤ىحهَ حُٔـظٔغ حُـي٣ي ،كؤٓخط ْٜهللا.
ُٜٚهللا ؿَ ؿ ُٚ٬ػِ٘٤خ ػٖ ٓ٤يٗخ كِه٤خٍ حٌُ ١أٓخطٝ ٞٛ ٚكٔخٍٓ ٙخثش ٓ٘ش ،ػْ ٝىُ َ٤آهَ رخُوَءحٕٓ ٞٛٝ ،خ ه َّ
رؼؼ٤ً ٚ٣َ٤ُ ٚق َ٤ٔ٣حُِٖٓ رؤٗ٤خء َ٤ٔ٣ ٫ٝ ،ػِ ٠أٗ٤خء أهَ ،ٟكؤٍح ٙحُلٔخٍ ٝهي طلَِ ٛٝخٍ ٍُكَخطخ ،ػْ أػخى
هللا طٌَٓ ٚ٘٣ٞس أهَٝ ٟأك٤خ ٙأٓخّ ػ ،ٚ٤٘٤رٔ٘٤خ حُطؼخّ حًٌُ ١خٕ ٣لِٔ٣ ُْ ٚظلَِ رَٔٓ ٍٝخثش ػخّ ،كٌُي ىُ َ٤آهَ
ػِ ٠إٔ حٞٓ٧حص ُٖٓ ٫ػ٘يٝ ،ْٛإٔ هللا ؿَ ؿُ٣ ُٚ٬ـَ ١حُِٖٓ ػِ٘٣ ٖٓ ٠خءُٞ٣ٝ ،هل ٚػٖ ٖٓ ٘٣خء٣ٝ ،ـؼِٚ
أٟؼخكخ ٓ٠خػلش ُٖٔ ٘٣خء.
أٔ٣ ٫ؤٍ كوٜخء حُؼٌحد أٗلُٔٔ ،ْٜخًح أٍٝى هللا ٓئحٍ (ًْ ُزؼظْ) َٛ٧حٌُٜقٓٝ ،ؤٍ ٓ٤يٗخ كِه٤خٍ (ًْ ُزؼض)،
كٌخٕ حُـٞحد ك ٢حُلخُظٓٞ٣( ٖ٤خ أ ٝرؼ ،)ّٞ٣ ٞأ ١طٔخٝص حُٔخثش ٓ٘ش حُظ ٢ه٠خٛخ حُ٘ز ٢ك ٢حُٔٞصٓ ،غ حُؼ٬ػٔخثش
ٓ٘ش حُظ ٢ه٠خٛخ أ َٛحٌُٜق ٗ٤خّ ،رٔخ ٣يٍ ػِ ٠كويحٕ حُ٘ؼ ٍٞرخُٔٞص ٝرخُ٘.ّٞ
ٝكًُ ٢ي ٣و ٍٞطؼخُ:٠
َخّ ػ َُّْ ّ َ ّ
َُٜٗٝخ هَخ ٍَ أٗ َُ٣ ٠لْ ِ٤ـَٛ ٢ـَ ٌِ ِ ٙهللاُ رَ ْؼ َي َٓ ْٞطَِٜخ كَؤ َٓخطَ ُٚهللاُ ِٓجَشَ ػ ٍَّ َ خَ٣ٝش َػُِ ٠ػَ ِ َ ٌ ((أًََ ْٝخَُّ ٌَِ ََّ َٓ ١ػَِ ٠هََْ ٍ َ٣ش ََ ٢َ ِٛ ٝه ِ
َخّ كَخٗظَُْ اََُِ َ١ ٠ؼخ ِٓيَ َََ َٗ ٝحرِيَ َُ ْْ َ٣ظَ ََّٔ٘ َْٝ ٚحٗظَُْ ْ ٍّ َْٞ٣ ٞهَخ ٍَ رََ َُّزِ ْؼضَ ِٓجَشَ ػ ٍ ض ًٓ َْٞ٣خ أَ ْٝرَؼ َ خٍ ًَ ْْ َُزِ ْؼضَ هَخ ٍَ َُزِ ْؼ ُ رَ َؼؼَ ُٚهَ َ
َ ّ َ َ َ َ َ َ َ َ ْ ُ ُ ُ
خّ َٝحٗظَْ اُِ ٠حُ ِؼظ ِخّ ًَ ْ٤قَ ٗ٘ َِِ٘ٛخ ػ َّْ ٌََُٗٔٛٞخ ُلْ ًٔخ كِ َّٔخ طَزَ ُُٚ ََّٖ٤هخ ٍَ أ ْػِ ُْ أ َّٕ هللاَ َػِ٠ َ َ ُ َّ
ي آَ٣ش ُِ٘ ِ ِّ ً َ
ى ََُِ٘ٝـْ َؼِ َ خٍ َاَُِِ ٠ك َٔ ِ
ًُ َِّ َٗ ٍْ ٢ء هَ ِيٍٞٓ . ))* ٌَ ٣س حُزوَس آ٣ش ٍهْ . )ٕ٘6( :
كٔخ ًخٕ ُ٤ظزٓ ٖ٤خ كيع ُ ٚا ٫رؼي ر٤خٕ هللا ُٓٝ ،ٚخ ٗؼَ رَٔٓ ٍٝخثش ػخّ ػِ٤ٓ ٞٛٝ ٚ٤ض.
٤ٓٝيٗخ كِه٤خٍ ٌٛح آ٣ش ُِ٘خّ ُو ُٚٞطؼخُ:٠
خّ) ،ك ٜٞآ٣ش ُ٘خ ُ٘ؼظزَُٝ ،وي رلؼض ٍٓٞس حُزوَس ك ٢ح٣٥خص ( )ٕٕٙٓٝ٘6ٕٝ٘1ػٖ حُزؼغ ي آَ٣شً َُِِّّ٘ ِ (َُِ٘ٝـْ َؼَِ َ
َ
ٝاػخىس ح٧ك٤خء ٖٓ حُٔٞصٝ ،ريأص رو ُٚٞطؼخُ( ٠أُْ طَ) كٔ٣ ٜٞؤُ٘خ ؿٔ٤ؼخ إٔ ٗئٖٓ رٔخ ٍآ٤ٓ ٙيٗخ كِه٤خٍ ٖٓ
حُٔظزخ٘٣خص حُؼ٬ػش (ٗلٔ ٝ ٚحُلٔخٍ ٝحُطؼخّ) ،كوي ٝؿي ٗلٔٝ ٚهي َٓص ػِٓ ٚ٤خثش ٓ٘ش ٤ٓ ٞٛٝض ًؤٜٗخ ّٞ٣أٝ
رؼًٔ ،ّٞ٣ ٞخ أٗ ُْ ٚطظـٓ٬ٓ َ٤ل٣ ُْٝ ،ٚظْ حٗ٩ؼخّ ػِ ٚ٤ك ٢هزَ٣ ُْٝ ،ٙظْ طؼٌ٣ز ٚأ٠٣خ ًٌَ٣ ُْٝ ،حُوَءحٕ ٗ٤جخ
ػٖ حُوزَ حٌُ ٞٛ ١ر ٖ٤حُل٤خس ٝحُزؼغ.
ٝحٗظَ اُ ٠ه ٍٞهللا ٘٣ ٞٛٝظوَ ري ٖٓ ٌَٓحص حُٔٞص اُ ٠حُزؼغ ٓزخَٗس:
ًُِ ٍٞيَ ُّ َْٞ٣حُ َِ ٞػِ ٤ي*)) ٍٞٓ .س [ م ] آ٣ش ْ َ ي َٓخ ًُ٘ضَ ِٓ ْ٘ ُٚط َِلُ ٤ي * َُٗٝلِ َن كِ ٢حُِ ُّٜ ن ًَُِ َ ص رِ ْخُ َل ِّ ءص َٓ ٌْ ََسُ ْحُ َِٔ ْٞ (( ََ ٝؿخ ْ
ٍهْ . )ٕٓ-ٔ6( :
ٝػًُِ ٠ي كبٕ ٖٓ ٞٔ٣ص ٘٣وطغ حُِٖٓ ػ٘ي ،ٙكٌَٓ ٖٓ ٜٞس حُٔٞص اُ ّٞ٣ ٠حُو٤خٓش ٓزخَٗسٝ ،رٔـَى إٔ ٞٔ٣ص
طو ّٞػِ ٚ٤حُو٤خٓش حٌُزَ ،ٟك٤زؼؼ ٚهللا ٓغ رخه ٢حُو٬ثن ُِلٔخد ،أػخًٗخ هللا ٖٓ كٔخرٝ ،ٚطـخ ُٝػٖ ُ٫ط٘خ...آٓ.ٖ٤
ٝحُيُ َ٤ػِ ٠إٔ حُٔٞط٣ ٫ ٠ؼِٔ٤ٗ ٕٞجخ ٓٔخ ٣ليع ػِ ٠حٔٔ٣ ٫ٝ ٍٝ٧ؼٓ ٕٞخ ٗو٘٣ ٫ٝ ٍٞؼَ ٕٝرخُٞهض،
٣زَُ كٓ ٢ؼخُ ،ٖ٤ح ٍٝ٧ه ٍٞػ – ٠ٔ٤ػِ ٚ٤حُ٬ٜس ٝحَُُٔ -ّ٬ر ٚؿَ ؿ:ُٚ٬
ض كِ ْْ ِٜ ٤كََِ َّٔخ طَ َٞكَّ ْ٤ظًَُِ٘٘ ٢ضَ
٘ض َػَِ ْ٤ِٜ َٗ ْْ ِٜ ٤يًح َّٓخ ُى ْٓ ُ هللاَ ٍَرٍَِّ َٝ ٢رَّ ٌُ ْْ َُ ًُ ٝ ُٝح ّ ض َُ ْْ ُٜآَِ َّ٫خ أَ ََْٓ طَِ٘ ٢رِ ِ ٚأَ ِٕ ح ْػزُي ْ (( َٓخ هُ ِْ ُ
٤ذ َػَِ َْٝ ْْ ِٜ ٤أٗضَ َػٍَِ ٢ْ َٗ َِّ ًُ ٠ء َٗ ٌِ ٤ٜي *)) ٍٞٓ .س حُٔخثيس آ٣ش ٍهْ . )ٔٔ5( : َ أَٗضَ حُ ََّهِ َ
ٖٓٝحُوَءحٕ ٝحُُّٔ٘ش حُ٘ز٣ٞش ٓخ ٣يٍ ػِ ٠إٔ حُ٘ز٣ ٫ ٢ؼِْ ٓخ ٣لؼِ ٚحُ٘خّ رؼيًُٝ ،ٙي ُٞؿٞى حُزَُم حُلخثَ رٖ٤
ىحٍ حُيٗ٤خ ٝحُيحٍ ح٥هَس ،كزخُوَءحٕ ه ُٚٞطؼخُ:٠
َٓ َٝ ٢خ أََٗخ اِ َُّّٓ ٌَ ٣ٌِ َٗ ٫زِ ٌ
ٖ٤ ٘ض رِ ْيػًخ ِّٓ ْٖ حَُُّ ٓ َُِ ََٓ ٝخ أَ ْى ٍَِٓ ١خ ْ ُ٣ل َؼ َُ رِ ٫َ َٝ ٢رِ ٌُ ْْ اِ ْٕ أَطَّزِ ُغ اِ ََّٓ ٫خ َ ُٞ٣ك ٠اُِ ََّ (( هَُْ َٓخ ًُ ُ
*))ٍٞٓ .س أ٧كوخف آ٣ش ٍهْ . )6( :
ٝرخُُّٔ٘ش حُ٘ز٣ٞش ،ك٤غ ٍ ٟٝحٓ٩خّ أكٔي ر ُٔ َْٔ٘ ِي ،ٙػٖ كخٔ١ش حَُِٛحءٔٓ - :ؼظ – ٚػِ ٚ٤حُ٬ٜس ٝحُٔ٣ -ّ٬و:ٍٞ
{ أٜ٣خ حُ٘خّ رٔ٘٤خ أٗخ ػِ ٠حُل ٝٞؿ٢ء رٌْ َُُٓح ،كظلَهض رٌْ حُطَم ،ك٘خى٣ظٌْ أِٞٔٛ ٫ح اُ ٠حُطَ٣ن،
ك٘خىحٗ٘ٓ ٢خى ٖٓ رؼي ،١كوخٍ :اٗ ْٜهي ريُٞح رؼيى كوِض :أٓ ٫لوخ أٓ ٫لوخ }،
أ ٫طيٍ طِي حَُٝح٣ش ػِ ٠ػيّ ٓؼَكظ – ٚػِ ٚ٤حُ٬ٜس ٝحُٔ - ّ٬ح٧كيحع رؼي ٓٞطٚ؟!.
ٝرؼي إٔ ًًَص ٌُْ رخ٣٥ش ٝحُلي٣غ ٓخ ٣يٍ ػِ ٠ػيّ ٓؼَكش حُ٘ز ٢رٔخ ٣ليع رؼيٝ ،ٙػيّ ٓؼَكظ ٚحُـ٤ذ ،ا ٫ك٢
كيٝى ٓخ أِ١ؼ ٚهللا ػِ ٚ٤رخُوَءحٕٗ ،ـي أٛلخد حُزيع حٍُِٔٝس ٣و ُٕٞٞرؤٕ حُ٘ز٣ ٢ؼِْ ٌَٗ ػٌحد أ َٛحُوز،ٍٞ
٣ٝؼِْ رخُـَحثْ حُظ ٢حٍطٌزٛٞخًُٝ ،ي ٖٓ ه ُْٜٞرخُلي٣غ [ :اٜٗٔخ ٣ؼٌرخٕ ٓٝخ ٣ؼٌرخٕ كً ٢ز ،َ٤رِ ٠اٌُٗ ٚز ،َ٤كؤٓخ
أكئٛخ كٌخٕ ٔ٣ ٫ظزَة ٖٓ رٝ ،ُٚٞأٓخ ح٥هَ كٌخٕ ٢٘ٔ٣ر ٖ٤حُ٘خّ رخُ٘ٔٔ٤ش ] ،ػْ ٟٝغ ػِ ٠هزَٔٛخ ػٞىح
أه َ٠رؼي إٔ ٗوٜٗ ٚلٔٗٝ ،ٖ٤زٞح اُ ٚ٤حُو ٍٞاٗ٣ ٚولق ػٜ٘ٔخ ٓخ ُْ ٤٣زٔخٍ ،ؿْ إٔ ٍٝحس ح٧كخى٣غ ُػٔٞح ػ٘ٚ
حُو [ :ٍٞإ حُٔٞط٣ ٠ؼٌر ٕٞك ٢هز ٍْٛٞػٌحرخ طٔٔؼ ٚحُزٜخثْ ]ٝ ،إٔ ًُي حُؼٌحد ٔٔ٣ ٫ؼ ٚحٝ ْٗ٩حُـخٕ [ ٍحؿغ
كٔخى طِي حَُٝح٣خص رآهَ حٌُظخد ].
أَكَُٔ ٣ ْْ ُٜزُّ ٕٞحُ٘ز – ٢ػِ ٚ٤حُ٬ٜس ٝحُٔ - ّ٬رظِي ح٧كخى٣غ أّ أٗ٣ ٫ ْٜلٓ ٕٜٞٔخ ٣و ٜٚٗٞػِ ٠حُ٘خّ ،أّ
ٓ٤و ُٕٞٞرخُو٤ٜٛٞش ُِ٘ز ٢كظ٣ ٠زٍَٝح كو ْٜٜحٌُ٘ٓ ٫ ١ي ٓٔخُٚ ١ٝ؟ ،رٔ٘٤خ ٘٣خكٔ ٕٞرً ٚظخد هللا.
ٝػًُِ ٠ي كظؼز( َ٤ك٤خس حُزَُم) طؼز َ٤هخ١ت ٫ ٚٗ٧ ،ك٤خس رخُزَُم ،اٗٔخ ٞٛكخ َٛر ٖ٤حُل٤خس ٔٓٝظٞىع
حُٔٞط ٠حٌُ ٚ٤ٔٔ٣ ١حُؼخٓش رخُزَُم ََٖٓ َُ ٫ ٞٛٝ ،كٝ ،ٚ٤طو ّٞحُو٤خٓش حُؼخٓش ػِ ٖٓ ًَ ٠ك ٚ٤ىكؼش ٝحكيس رٔـَى
ٓٞطي أٗضٝ ،هي طٌ ٖٓ ٕٞح٧ك٤خء (ﯧ).
كخى ١ػَ٘ :حُ٘ـ َّ ْلْ ٝح٩ىٍحى:
٤ُٝؼِْ حُِْٔٔ إٔ ٝؿٞى حَُّ٘ ْلْ ٓ ٞٛزذ ٓٔخػ٘خ حٞٛ٧حص ٍٝإ٣ظ٘خ ُ٤ٗ٨خء ٝاىٍحى حُٔلٔٓٞخص ،كخُ٘لْ ٢ٛ
ْ َّ
ُٓلَِّى حُل٤خس رخٌُ٤خٕ حُزَ٘ٝ ،١رـَٛ٤خ ٔٔٗ ٫غ ٗ ٫ٝ َٟٗ ٫ٝلوٗ ٫ٝ ٚلٌُُْ ،ي كبٕ ٖٓ ٓٔخص ّٞ٣حُو٤خٓش إٔ
طُ َِ َّٝؽ حُ٘ل ّٞرخ٧ؿٔخىًُٝ ،ي ٖٓ ه ُٚٞطؼخُ:٠
ض*))ٍٞٓ .س حُظٌ َ٣ٞآ٣ش ٍهْ . )5( : (( َٝاِ ًَح حُُّ٘لَُ ِّٝ ُُ ُّٞؿ ْ
كخُزؼغ ٣ؼ٘ ٢اػخىس حُ٘ل ٌَ٤ُِٜ ّٞحُزَُ٘ ١ظؼٌُُ ،٢ي كبٕ هللا طؼخُ٣ ٠و:ٍٞ
َّٓ ٬٤خ طَ ْ٘ ٌٍَُُٞٓ .))* َٕٝس حُِٔي آ٣ش ٍهْ . )ٕٖ( : ٜخ ٍَ َْ ٝحْ َ٧كجِ َيسَ هَِِ ً
((هَُْ َٞ ُٛحَُّ ٌِ ١أَٗ َ٘ؤ َ ًُ ْْ ََ ٝؿ َؼ ََ َُ ٌُ ُْ حُ َّٔ ْٔ َغ َْ ٝحْ َ٧ر َ
٣ ْٛٝظ ٍٕٜٝٞإٔ حُٔ٤ض ٣ظؤً ٟرـخٍ ٙحُٔيكٓ ٕٞؼ ٚرٌحص حُوزَ اًح ٓخ ًخٕ ًُي ح٧ه ٖٓ َ٤حُؼٜخسٔ٣ٝ ،ظيُٕٞ
ٞح رِ ََرِّ ٌُ ْْ كَآ ََّٓ٘خ ٍَرََّ٘خ كَخ ْؿلَِْ ََُ٘خ ًُُٗٞرََ٘خ ًََ ٝلَِّْ َػَّ٘خخٕ أَ ْٕ آ ُِٓ٘ ْ ِ َٔ ٣٪ ػًُِ ٠ي رو ُٚٞطؼخٍَُّ (( :٠رََّ٘خ اََِّٗ٘آ َٓ ِٔ ْؼَ٘خ َُٓ٘خ ِىً٣خ َُ٘٣خ ِىِ ُِ ١
حٍ*)) ٍٞٓ .س آٍ ػَٔحٕ آ٣ش ٍهْ . )ٔ6ٖ( : َِّٓ٤جَخطَِ٘خ َٝط ََٞكََّ٘خ َٓ َغ حْ ٧ر ََ ِ
حٍ*) طؼ٘ٝ ٢حىك٘خ ٓغ ح٧رَحٍ ،رٔخ ٣ؼ٘ ٢طؤً ١حُٔ٤ض رـخٍ حُٔٞء، َّ
ك٣ ْٜظ ٍٕٜٝٞه ُٚٞطؼخَُٝ ( :٠طَ َٞكَ٘خ َٓ َغ حْ ٧ر ََ ِ
ٓٝؼخىط ٚرـخٍ حُٜ٘خء ٞٛٝ ،ح َٓ٧حُٔوخُق َُٔٓ ٠ح٣٥شٝ ،رٔخ ٣ؼ٘ ٢حُِػْ ربىٍحى حُٔوز ٖٓ ٖ٣ٍٞحُٔٞط.٠
ٝطل٘٤ي ًُي رؤٕ ح٣٥ش ىػخء ٖٓ حٌُ ٖ٣آٓ٘ٞح إٔ ٣ـلَ ُ٣ٝ ْٜلَ٘ ّٞ٣ ْٛحُو٤خٓش ٓغ ح٧رَحٍ ،كٌٌُْ ٓ ٞٛؼ٘٠
(ٝطٞك٘خ) ْ٤ُٝ ،أ٠٣خ ٓؼ٘خ( ٙأٓظ٘خ) ،كو ٍٞػ:٠ٔ٤
ُ َّ َ َ ُ ُ َ َ ُ ُ ُ
هللاَ ٍَرٍَِّ َٝ ٢رٌَّ ْْ ًَ٘ٝض َػِ ْ٤ِٜ ٗ ْْ ِٜ ٤يًح َّٓخ ى ْٓض كِ ْْ ِٜ ٤كِ َّٔخ طَ َٞك ْ٤ظًَِ٘٘ ٢ضَ ُٝح ّ ض َُ ْْ ُٜآَِ َّ٫خ أَ ََْٓ طَِ٘ ٢رِ ِ ٚأَ ِٕ ح ْػزُي ْ (( َٓخ هُ ِْ ُ
٤ذ َػَِ َْٝ ْْ ِٜ ٤أٗضَ َػٍَِ ٢ْ َٗ َِّ ًُ ٠ء َٗ ٌِ ٤ٜي *))ٍٞٓ .س حُٔخثيس آ٣ش ٍهْ )ٔٔ5( : َ أَٗضَ حُ ََّهِ َ
كِٔخ ؿؼِض رٝ ٢٘٤ر ْٜ٘٤كخؿِ حُٔٞصٝ ،كًُ ٢ي ٣و ٍٞكِ٤٠ش حُ٘٤نٓ/لٔي ٓظ ٢ُٞحُ٘ؼَح ١ٝك ٢هٞح[ :َٙ١أ١
حهظْ ُ٘خ ٓزلخٗي ٌٛح حُوظخّ ٓغ ح٧رَحٍ].
ٝطَٓ ٢أ٠٣خ ًِٔش (ٝطٞك٘خ) ُٔؼ٘ ٠حُٔلخٓزش ،أٝ ١كخٓز٘خ كٔخد ح٧رَحٍ حٌُ ٖ٣طظـخ ُٝػٖ ٓ٤جخطٝ ْٜطـِْٜ٣
رؤكٖٔ ٓخ ػِٔٞحًُٝ ،ي ُوٓ ُٚٞزلخٗٝ ٚطؼخُ:٠
د رِوَِ ٤ؼ ٍش َ٣لْ َٔزُ ُٚحُظَّ ْٔإُٓ َٓخء َكظَّ ٠اِ ًَح َؿخءِ َ٣ ْْ َُ ُٙـ ْي٤ْ َٗ ُٙجًخ ََ َٝ ٝؿ َي َّ
هللاَ ِػ٘ َي ُٙكَ َٞكَّخُٙ (( َٝحَُّ ًٌَِ َٖ٣لََُٝح أَ ْػ َٔخََُُ َٔ ًَ ْْ ُٜح ٍ
د*)) ٍٞٓ .س حُ٘ ٍٞآ٣ش ٍهْ )ٖ6( : هللاُ َٓ َُِ ٣غ ْحُ ِل َٔخ ِ
ِك َٔخرََّ َٝ ُٚ
ٌُٜ٘خ ُٔ٤ض ًحص ػ٬هش رخُوزَ ٫ٝح٩ىٍحى ك ٚ٤أريح ،رٔخ ٣يٍ ػِ ٠كٔخى ٓخ ٢َٓ٣اُ ٚ٤حُظؤ َ٣ٝح٥هَ ٝأٛيحرٚ
ٝحٓظ٘ظخؿخط ،ٚك ٬اىٍحى رخُوزَ.
ػخٗ ٢ػَ٘ :حُؼٌحد ٝأٗٞحػ١ٝ ٚز٤ؼظ:ٚ
ٝهللا ٣ٌ٣ن أ َٛحُٔؼ َ٤حُؼٌحد رخ٩كٔخّ حُلؼِ ٢حُٔخىٌُُ ،١ي ك ٜٞرؼي إٔ ِّٝ َُِ٣ؽ أؿٔخىٓ ْٛغ ٗل٣ٝ ْٜٓٞيهِْٜ
حُ٘خٍ ،كبًِٗٔ ٚخ ٗ٠ـض ؿِٞى ْٛريُٜخ رـِٞى ؿي٣يسٌٝ٤ُ ،هٞح ح٩كٔخّ رلَحٍس ؿ ،ْٜ٘رٔخ ٣ؼٍَٟ٘ٝ ٢س طٞحكَ
حُٔ٬ٛٞص حُؼٜز٤ش ر ٖ٤حُـِي ٝحُٔن ٩ىٍحى حُؼٌحدٝ ،كًُ ٢ي ٣و ٍٞطؼخُ:٠
حد اِ َّٕ هللاَّ ض ُؿُُِ ٞى ْْ ُٛرَ َّي َُْ٘خُ ْْ ُٛؿِٞىًح َؿ َََْٛ ٤خ ٌَُِٝ٤هٞح حُ َؼ ٌَ َ
ْ ْ ُ ُ ُ ََ ٠ـ ْ ُٝح رِآَ٣خطَِ٘خ َٓ ْٞفَ َُٗٗ ْْ ِٜ ٤ِِ ْٜخًٍح ًَُِّ َٔخ ٗ ِ ((اِ َّٕ حَُّ ًٌَِ َٖ٣لََ ْ
ًَِِ ٣ح َك ًٌِٔ ٤خ*))ٍٞٓ .س حُ٘ٔخء آ٣ش ٍهْ . )٘ٙ( : ًَخَٕ ػ ِ
كٖٔ ؿٌٛ َ٤ح حُظزي٘ٛ ٌٕٞ٣ ُٖ َ٣خى اكٔخّ ٞٛٝ ،أَٓ ؿٓ َ٤ظٞكَ ُِٔٞط ٠ك ٢هز.ٍْٛٞ
ُٞٔ ٜح كٍَِ ٢رِّ ِ ْْ ٜكَخَُّ ًٌَِ َٖ٣لََُٝح حهظَ َخٕ ْ حٕ هَِ َٔ ْٜ ٝىُ َ٤آهَ ػِ ٠إٔ حُؼٌحد ٓ ٌٕٞ٣خى٣خ ٞٛٝ ،ه ُٚٞطؼخُِ ٌَ َٛ(( :٠
ُْ ُْ ِٜ ٓٝحُ َل ِٔ َُ َٜ ُْٜ٣*ُْ ٤رِ َِٓ ٚخ كِ ٢رُطُْ َٝ ْْ ِٜ ِٗٞحُ ُـُِٞىُ* ََّٓ َُُْٜٝوَخ ِٓ ُغ ِْٖٓ م ٍُإ ِ ٜذُّ ِٖٓ كَِ ْٞ خٍ َ ُ٣ ض َُ ْْ ُٜػَِ٤خدٌ ِّٖٓ َّٗ ٍ هُطِّ َؼ ْ
٣ن))ٍٞٓ .س حُلؾ آ٣ش ٍهْ )ٕٕ-ٔ6( : ْ ُ
َك ِيٍ ٣ي* ًَُِّ َٔخ أ ٍَحىُٝح إٔ ْ َ٣و َُؿُٞح ِٓ َْٜ٘خ ِٓ ْٖ َؿ ٍّْ أ ِػ٤يُٝح كَِٜ٤خ ًَُٝ ٝهُٞح َػ ٌَ َ َ َ
حد حُ َل َِ ِ
ٗؼْ إ ٘ٛخى ػٌحر ،ٖ٤أكئٛخ ك ٢حُل٤خس حُيٗ٤خ ٞٛٝ ،ػٌحد حُوِٝ ،١حُؼخٗ ٢ـ ٞٛٝحٗ٧ن ـ رخ٥هَسْ٤ُ ٌُٖ ،
ٖٓ رٜٔ٘٤خ ػٌحد حُوزَ حُِٔػًُٝ ،ّٞي ٖٓ ه ُٚٞطؼخُ:٠
م*))ٍٞٓ .س حَُػي آ٣ش ٍهْ . )ٖٗ( : ح ٝ
ِّ َٖ ِ ِ َ ٍ ٖ ٓ ّ
هللا ٓ ُْ ٜ َ ُ خ ٓ ن َ َٝ ح٥ه ََ ِس أَ َٗ ُّ
ِ (( ََُّ ْْ ُٜػ ٌَحدٌ كِْ ٢حُ َلَ٤خ ِس حُ ُّي َْٗ٤خ ََ َُٝؼ ٌَحدُ
٣ٝو ٍٞطؼخُ ٠ػٖ ػٌحد حُيٗ٤خ:
١كِْ ٢حُ َلَ٤خ ِس حُ ُّي َْٗ٤خ ََ َُٝؼ ٌَحدُ ْحِ ٥ه ََ ِس أَ ْه َِٟ ِ ْ
َ ِ ِ و حُ ْ حد َ
ٌ ػ
َ ْ ُ ٜ َ و
ٍ ِ َ ٍ ِ ْ ٣ ٌ ُ ِّ٘ ُ ص خ ٔ ل َّ ٗ َّخّ ٣َ أ ٢ ِ ٛ
ك ًح
َ َ َْٛ ((كَؤٍَْ َٓ َِْ٘خ َػَِ ْ٣ٍِ ْْ ِٜ ٤لًخ َ
ٍٞٓ . ))* ََُٕٜٝس كِٜض آ٣ش ٍهْ . )ٔٙ( : ََ ُ٘٣ ٫َ ْْ ُٛٝ
د َٝطَ ٌْلََُُٕٝ َخ
َِ ِ ِ ِظ ٌ ْ
حُ ْٞ ؼ ز ر َٕٞ ُ ٘ ٓ
ِ ئ ْ ُ ظَ كَ أ ((... طؼخُ:٠ ُوُٚٞ حُل٤خس؛ كخٍ ٌٕٞ٣ٝ هِ١ ٜ٣ٝخكزٚ ٓخى٣خ، كخُؼٌحد
ّ
د ََٓ ٝخ هللاُ رِـَخكِ ٍَ َ ْ َ َ ْ
١كِ ٢حُ َلَ٤خ ِس حُ ُّيَٗ٤خ َ َّ َْٞ٣ٝحُوَِ٤خ َٓ ِش ُّ ََ ُ٣ى َٕٝاُِ ٠أ َٗ ِّي حُ َؼٌح ِ ْ ْ ْ
ي ٌِٓ٘ ْْ اِِ ٫هِ ٌ َّ ُ َ ْ
ْ ٞكَ َٔخ َؿَِحء َٖٓ َ٣ل َؼ َُ ًُِ َ رِزَؼ ٍ
َػ َّٔخ طَ ْؼ ٍَُِٔٞٓ . ))* َٕٞس حُزوَس آ٣ش ٍهْ . )1٘( :
كخُؼٌحد حُيٗ٣ ١ٞ٤وغ ػِ ٠ح٧ك٤خء ٖٓٝ ،ر ٚ٘٤حُوٌُِِ ١خكَٝ ،ٖ٣حُٔؼ٘٤ش حُ٘٠ي ُٖٔ أػَ ٝػٖ ًًَ هللا.
أٓخ ٖٓ ٣ظ ٍٕٜٝٞػٌحد حُوزَ ٓؼ٘٣ٞخ كو ٢ك ْٜك ٢أٛٝخّ ٖٓ حُٔطل٤ش ٕ٧ ،حُؼٌحد حُٔؼ٘٣ ١ٞلظخؽ أ٠٣خ اُ٠
اىٍحى ،كٌ٤ق رخُـٔي ٝهي حِٗٔوض ٓ٘ ٚحُ٘لْٝ ،أٛزق ؿؼش ر ٬كَحى ،كبٗي إ ؿٔٔظ ٚرخُٔخء كِٖ ٘٣ؼَ رـَٔ
حُٔخءٝ ،إ ُِ ٟـ َ٢ػِ ٚ٤رخُوزَ كِٖ ٘٣ؼَٝ ،إ طًَظ ٚك ٢ؿَكش كٔ٤لش كِٖ ٔ٣ؼي ،كٌ٤ق ر٣ ْٜو ُٕٞٞرؤٕ حُـٔي
ُ٣يٍى حُؼٌحد حُٔؼ٘ ١ٞحُِٔػّٞ؟.
رَ ٘٣ ْٛخه ٕٞ٠أٗلٔ ْٜكٓ ٢ؼ٘٣ٞش حُؼٌحد ،اً حٕ طل٬٤ٜص حَُُٔرخص ٝحُؼؼزخٕ حُ٘ـخع ح٧هَع ٝكظق حُطخهخص
اُ ٠حُ٘خٍ ُ٤ؤطٜٓٞٔٓ ٖٓ ٚ٤خ ٝك٤خطٜخ ٝػوخٍرٜخ رخُوزًَُ ًَ ،ي ػٌحد ٓخى ١طْ طل٘٤ي ،ٙك ٬٠ػٖ ػيّ ٝؿٞى آُ٤خص
ح٩ىٍحى حُظٓ ٢ظؼٞى ُظِي حُـؼغ ّٞ٣حُو٤خٓشُ ،ظٌٝم حُؼٌحد ،أُ ٝظ٘ؼَ رخُ٘ؼ.ْ٤
ٝك٤غ إ حُؼٌحد حٓ ٢ُٜ٩خىٞٓ ١حء أًخٕ ػٌحرخ رخُيٗ٤خ أ ٝرخ٥هَسٝ ،ك٤غ إ حُٔخىس (حُـٔي) ٓؼيٓٝش روخٕٗٞ
حُل٘خء حُٔخى ١رخُٔٞص ،كبٕ حُؼٌحد رخُوزَ ؿٞٓ َ٤ؿٞى ُؼيّ طِحٝؽ حٗ٧لْ رخ٧ؿٔخى ،كِٖ ٣ظْ ح٩كٔخٌّٛٝ ،ح حَٓ٧
(اكٔخّ حُٔٞط ٞٛ )٠حٌُ ١ؿؼَ ح٣ ٖ٤٣َُٛ٧ول ٕٞكخث ٬أٓخّ هخٗ ٕٞطـ َ٤٤ح٧ػ٠خءٌُُ ،ي طـي ح٧ك٤خء ٓ٘خ ٣ز٤ؼٕٞ
أػ٠خء.ْٛ
ػخُغ ػَ٘ :حٌٌُد كظ ٠رخُو٤خٓش:
إ حُٔئحٍ ُٕٝٝح٧ػٔخٍ ٓٝـخىُش ًَ ٗلْ ػٖ ٗلٜٔخٝ ،ه٤خّ حُٜ٘ٞى ػِ ٠حُؼزي رٞحؿزخطًُ ًَ ،ْٜي ٖٓ آُ٤خص
ّٞ٣حُو٤خٓشٝ ،طِي ح٤ُ٥ش إ ٓزو٘خٛخ رؼٌحد حُوزَ حٌُُٔ ّٞٛٞخٗض ًَ أػٔخٍ ح٥هَس طٔؼ٤ِ٤ش ٛخرطش ٓؼِٓٞش ٗظخثـٜخ
ِٓلخ ،رَ ًٌد حُ٘خّ ّٞ٣حُو٤خٓش ػٔ ٠إٔ ٣ظوِٜٞح ٖٓ ػٌحد هللا ُ٤ئًي ك ٢ؿ٬ء ػيّ ٝؿٞى ػٌحد هزَٓٝ ،ؤَٓى
ح٧ىُش حُوَءحٗ٤ش ػٖ ًَ ٓخ ًًَص كٔ٤خ :٢ِ٣
هللاَ َػِِ ٌْ ٤رِ َٔخ ًُ٘ظُ ْْ ٔ ـ ((حَُّ ٌِ َٖ٣طَظ ََٞكَّخْ ُْ ُٛحُ َٔ٬ثِ ٌَشُ ظَخُِ ِٔ ٢أَٗلُ ِٔ ِ ْْ ٜكَؤ َ ُْوَ ُْ ٞح حُ ََِّٔ َْ َٓخ ًَُّ٘خ َٗ ْؼ َٔ َُ ِٖٓ ٍُٓ ٞء رََِ ٠اِ َّٕ ّ
طَ ْؼ ٍَُِٔٞٓ .))* َٕٞس حُ٘لَ آ٣ش ٍهْ . Coolٕ( :
ٞح أَ ًَْ ََ ُٗ َٖ٣آ ُإ ًُ ُْ حَُّ ًٌُِ٘ َٖ٣ظُ ْْ ط َِْ ُػ ُٔ* َٕٞػُ َّْ َُ ْْ طَ ٌُٖ كِ ْظَ٘ظُ ْْ ُٜاِ َّ٫إَٔ ٕـ (( ََٗ َّ َْٞ٣ٝلْ ُ٘ ََُ ْْ ُٛؿ ِٔ٤ؼًخ ػُ َّْ َٗوُ َٖ٣ٌِ َُِِّ ٍُ ٞأَ ْٗ ََ ًُ ْ
َ ََّ ٟػَّ٘ٓ ُْٜخ ًخٗٞح َ٣لظٍََُٞٓ . ))* َٕٝس حٗ٧ؼخّ آ٣ش ْ ْ ُ َ ْ ُ
ُٞح َػَِ ٠أٗل ِٔ َِ َٝ ْْ ٜ َ هللاِ ٍَرَِّ٘خ َٓخ ًَُّ٘خ ُٓ ْ٘ َِ ًِ* َٖ٤حٗظَُْ ًَ ْ٤قَ ًَ ٌَر ْ ٞح َّ ٝهَخُُ ْ
ٍهْ . )ٕٗ-ٕٕ( :
ْ ُ
((حَُْ ٗ َّ َْٞ٤وظِ ُْ َػِ ٠أك َٞح َِٝ ْْ ِٜ ٛطٌِ َُٔ٘خ أِ ٣يَٝ ْْ ِٜ ٣طَٜ٘ي أ ُؿِ ْْ ُٜرِ َٔخ ًخٗٞح ِٔ ٌَ٣زٍُٞٓ .))* َٕٞس ْ٣آ٣ش ٍهْ . )ٙ٘( :
ُ َ ٍْ َ ُ ْ َ ْ َ ِّ َ ُ ْ َ َ ٖـ ْ
ُ
ٗ ـ (( َّ َْٞ٣طَ ُْ٘ َٜي َػَِ ْ ْْ ِٜ ٤أُ َِٔ٘ظَُٝ ْْ ُٜأ ِْ ٣يَٝ ْْ ِٜ ٣أٍْ ُؿِ ُْٜرِ َٔخ ًَخُٗٞح ْ َ٣ؼ ٍَِٔٞٓ .))* َٕٞس حُ٘ ٍٞآ٣ش ٍهْ . )ٕٗ( : ُ َ َ ْ َ
ٍحرغ ػَ٘ :حُِٔ٤حٕ ٝحُٞؿ ٙٞحُز٠٤خء:
ُٕٝح٧ػٔخٍ ٖٓ ر ٖ٤أػٔخٍ ح٥هَس ،ك٤غ ٣و ٍٞطؼخُ:٠
خٍ َكزَّ ٍش ِّٓ ْٖ هَ َْ ى ٍٍَ أَطَ َْ٘٤خ رَِٜخ ًََ ٝلَ ٠رَِ٘خ ظَِ ُْ َٗ ْلٌْ َٗ ْ٤جًخ َٝإِ ًَخَٕ ِٓ ْؼوَ َ حُْ َٖ٣حُوِ ْْٔ ِّ َْٞ٤ُِ َ٢حُوَِ٤خ َٓ ِش كَ َ ٬طُ ْ َُ ٠غ ْحُ َٔ َِ ٞ(( ََ ٗٝ
خٓزٍِٞٓ .))* َٖ٤س حٗ٧ز٤خء آ٣ش ٍهْ . )ٗ5( : َك ِ
كٔخ كخثيس ًُي حُِٔ٤حٕ ١خُٔخ طليى ٓ َ٤ٜحُؼزي رخُوزَ؟!.
ِ٤ٓٝحٕ ّٞ٣حُو٤خٓش ٌٕٞ٣رؼي ك َٜأػٔخٍ ًَ اٗٔخٕ ٝطيٜ٘٣ٝخ رٌظذ ٣ظِٜٔٔخ أٞٓ َٛهق حُزؼغ ،آخ رؤٔ٣خْٜٗ
أ ٝر٘ٔخثِ ْٜأٍٝ ٖٓ ٝحء ظ٣ٝ ،ٍْٜٛٞظِٔ٤ٓ ِ٤حٕ حُو٤خٓش رؤِٗ٤ٓ ٚحٕ هٔٓ ٫ ٢ـخِٓش ك٧ ٚ٤كي٘ٛٝ ،ـُ ٖٓ ٚيٕ
هٞحػي أٜٓٔخ حَُكٖٔ ،كخُلٔ٘ش ك ٚ٤رؼَ٘ أٓؼخُٜخٝ ،هللا ٠٣خػق ُٖٔ ٘٣خءٝ ،حُٔ٤جش ك ٚ٤رٔؼوخٍ ٝحكي.
ٝرؼي حٗظٜخء ًخكش أػٔخٍ حُلٔخد ٝرؼي حُِٔ٤حٕ طزٝ ٞ٤ؿٝ ٙٞطٔٞى أهَ ٞٛٝ ،ٟأَٓ ٣يٍ ػِ ٠رِٝؽ كـَ
كوخثن ًخٗض ؿخثزش كظ ٠ػٖ أٛلخرٜخٝ ،كًُ ٢ي ٣و ٍٞطؼخُ:٠
ْ
حد رِ َٔخ ًُ٘ظُ ْْ ْ ْ ُ ُ ْ َ
ص ُٝؿُ ْْ ُُٜٛٞأًلََْ طُْ رَ ْؼ َي أَِ ٣خِٗ ٌُ ْْ كٌَٝهٞح حُ َؼ ٌَ َ (( َّ َْٞ٣طَ ْزُٝ َُّٞ٤ؿَُٝ ٌٙٞطَٔ َُّْ ٞى ُٝؿُ ٌٙٞكَؤ َ َّٓخ حَُّ ٌِ َٖ٣ح ْٓ ََّ ٞى ْ
هللاِ ْْ ُٛكَِٜ٤خ َهخُِ ُيٍٞٓ .))* َٕٝس آٍ ػَٔحٕ آ٣ش ٍهْ -ٔٓٙ( : َّض ُٝؿُ ْْ ُُٜٛٞكَلٍَِ ٢كْ َٔ ِش ّ طَ ٌْلََُُٝ * َٕٝأَ َّٓخ حَُّ ٌِ َٖ٣ح ْرْ ٠َ٤
. )ٔٓ5
٣ٝو ٍٞطؼخُ:٠
ْْ كَِ ٢ؿْ َٓ َْ ََّٜ٘ؼ ًُٔ ِْ ُِّ ٟٞظَ ٌَز ٍَِِّٞٓ .))* َٖ٣س آ٣ش ٍهْ : هللاِ ُٝؿَُّ َٞ ْٔ ُّٓ ُُْٜٛٞىسٌ أَََُ ٤ ُٞح َػََِّ ٠ ((ْ َّ َْٞ٣ٝحُوَِ٤خ َٓ ِش ط َََ ٟحَُّ ٌٌَِ ًَ َٖ٣ر ْ
َ
(ٓ. )ٙ
ٝػًُِ ٠ي ٣ظليى كَ٣ن حُ٘ؼ ْ٤رخُِ ٕٞح٧رٝ ،ٞ٤كَ٣ن حُـل ْ٤رخُِ ٕٞحٞٓ٧ىًُٝ ،ي اٌ٣حٕ رزيء حُيه ٍٞك٢
َٓكِش ط٘ل ٌ٤حُـِحء حٌُ ٫ ١طٞؿي َٓكِش هزِ ،ٚا ٫ح٩كي ٝحُ ٍ٬٠حُٔٔٔ ٠ػٌحد حُوزَ حُِٔػ.ّٞ
هخْٓ ػَ٘ :حُٜـَح ١حُٔٔظوْ٤
حَُٜح ١ؿَٔ ػِ ٠ؿُ٣ ْٜ٘طِذ ٖٓ حُوِن ػز ،ٍٙٞكؤ ١كخثيس َُِٜح ١حُٔٔظو ْ٤ك ٢ح٥هَس اًح ًخٕ حُ٘خّ
ٓ٤ظؼٌر ٕٞػٌحرخ ٓخى٣خ ك ٢هز ٍْٛٞهزَ ػزًُ ٍٞي حَُٜحٝ ،١أ ٍٝحُؼٌحد حُٔخى ١رِػٔ ْٜإٔ ٠٣ـ ٢حُوزَ ػِ٠
حُـؼش ٟـطش طوظِق كٜ٤خ أ٬ٟػٝ ،ٚؿًُ َ٤ي ٖٓ َٛحم.
كٔٔخ ٍٝح ٙحُزوخٍ ١كٛ ٢ل٤ل ٚرخد { ٝؿٓٞ٣ ٙٞجٌ ٗخَٟس اٍُ ٠رٜخ ٗخظَس } رخُلي٣غ ٍهْ )5ٓٓٓ( :ػٖ
أرَ٣َٛ ٢س [ :إٔ حُ٘خّ هخُٞح ٣خ ٍٓ ٍٞهللا ٍ َٟٗ َٛر٘خ ّٞ٣حُو٤خٓش كوخٍ َ٠ُ٣ٝ......د حَُٜح ١ر ٖ٤ظ ١َٜؿْٜ٘
كؤً ٕٞأٗخ ٝأٓظ ٢أ٣ ٖٓ ٍٝـِٛ٤خ ،]......كٔٞف َٗ٠د حُٔؼَ كٔ٤خ :٢ِ٣ـ
ك٤خ طَٓ ٟخ كخٍ ٍؿَ ًخٕ ٣ظؼٌد ك ٢هزَ ٙأٍرؼ ٖ٤أُق ٓ٘ش ٓؼ٬؟٤ً ،ق ٓ ٌٕٞ٤كخُ٣ ٞٛٝ ٚؼزَ حَُٜح١
حُٔٔظوٝ ْ٤طلظ ٚؿٗ ٫ ْٜ٘ي أٗ ٖٓ ١ٜٞ٤ٓ ٚحَُػذ حٌُ ١ػخٔٗ ٖ٣خًؽ ٓ٘ٞ١ ٚحٍ طِي ح٧كوخد رخُوزَ ،كٔخ كخثيس
ًُي حَُٜح١ ١خُٔخ ىه ٍٞؿ ْٜ٘أَٓ ٓلظْ؟.
ٝحُ٘خّ ؿٔ٤ؼخ ٓظؼزَ ػًُِ ٠ي حَُٜح ١حَُٔٝ٠د ػِ ٠ؿٔ٣ ُٖٝ ،ْٜ٘ظط٤غ أكيح إٔ ٘٣وٌ ٗلٔ ،ٚا ٫إ أٗوٌٙ
هللا ٖٓ ًُ ٍٞٛي حَُٜحٝ ،١كًُ ٢ي ٣و ٍٞطؼخُ:٠
ّ َّ َّ
ً٤٠خ*ػ َّْ َُٗ٘ـِّ ٢حُ ٌِ َٖ٣حطوَٞح َّ ٍُ ٌَ َٗٝحُظخُِ ِٔ َٖ٤كَِٜ٤خ ِؿؼًِ٤خ*))ٍٞٓ .س َّ ُ ّ ْ
ي َك ْظ ًٔخ َّٓو ِ حٍ ُىَٛخ ًَخَٕ َػٍََِ ٠رِّ َ (( َٝإِ ِّٓ٘ ٌُ ْْ اِِ َٝ ٫
َٓ ْ٣آ٣ش ٍهْ . )5ٕ-5ٔ( :
كؼ ٌٙٛ ًَ ّ٬ح٩ؿَحءحص ١خُٔخ طْ حُؼٌحد هزِٜخ٤ٓٝ ،ظْ رؼيٛخ؟ًُٝ ،ي كخثيس إٔ طو ٍٞربهٝ ٙ٬طَ٠ع (حٛيٗخ
حَُٜح ١حُٔٔظو )ْ٤كظٜ٣ ٠ي٣ي هللا ُ٣ٝلزذ اُ٤ي حٔ٣٩خٕ ّٚ٘٣َِ ُ٣ٝك ٢هِزي ك ٢حُيٗ٤خ كظٔظو٤ًِٞٓ ْ٤خطي ػِٜ٘ٓ ٠خؽ
هللا ،ك ٌٕٞ٤كًُ ٢ي ٗـخطي ػِ ٠حَُٜح ّٞ٣ ١حُو٤خٓش ،كخَُٜح ١حُٔٔظو ْ٤ُ ْ٤طٔؼ٤ِ٤ش ،اٗٔخ ػٌحد حُوزَ ٞٛحُظٔؼ٤ِ٤ش
حُٜخرطش حُظ ٢هخّ رظؤُ٤لٜخ رَ٘ هللا أػِْ ر.ْٜ
ٝرؼي كوي ًًَص ُي هٔٔش ػَ٘ ر٘يحٝ ،رٌَ ر٘ي أًؼَ ٖٓ ىُ َ٤ػِ ٠ػيّ ٝؿٞى ػٌحد رخُوزَ ،رَ ىُِض رؼيّ
ٝؿٞى ُٖٓ رخُوزَ أٝ ،٬ٛػيّ ٓؼَكش حُٔٞطٍ ٫ٝ ٠إ٣ظُٔ ْٜوؼي حُ٘خٍ أ ٝحُـ٘ش ،ك٘ٓ َٜـلي ٓجخص ح٧ىُش حُظ٫ ٢
طلظخؽ ا ٫هَحءس ٝحػ٤ش٧ ،ؿَ ٓخ ًٓ ٚهللا ك٘٤خ كٗ ٖ٤وٌٛ( :ٍٞح ٓخ أُل٘٤خ ػِ ٚ٤آرخءٗخ)ٌُُ ،ي كبٕ ُ ٢إٔ أًًَُ أ٢ِٛ
ٝحُ٘خّ أؿٔؼ ٖ٤رو ُٚٞطؼخُ:٠
ص َّ
هللاِ طُ ْظَِ٠ خ ٣ آ غ
ُ ٔ
ٍ ِ ٍ َ َ َ ِ ْ
ٔ ٣ * ْ٤ ػَ أ خى َّ كَ أ َ
ِّ ُ
ٌ ِّ ُ َ
ٌ ْ
٣ *ٝ
َ َُٕٞ ٘ ٓ ُئ ْ
ِ َ َ ِِ ِ٣ ٚ ط خ ٣ آٝ َّ
هللا ي
َ ؼْ ر غ
َِ ٍ َ ٣ يك ١ ِّ َ ؤ زَ ك ِّ
ن ل ْ
هللاِ َٗ ْظَُِٛٞخ َػَِ ِ َ ِ
خُ ر يَ ْ
٤ خص َّ ي آُ َ ٣ ((طِ ِْ َ
د أُِ ٍٍٞٓ .))*ْ٤س حُـخػ٤ش آ٣ش ٍهْ . Cool-ٙ( : َ َ ِّ َّ َ
ُْٔ ُٓ َُّٜظٌَزًَِح ًَؤٕ ُ ْْ ْ َٔ ْٔ َ٣ؼَٜخ كَزََْ٘ ُٙرِ َؼٌح ٍ ْ َػَِ ْ ِٚ ٤ػُ َّْ ِ ٣
٣ ٫ٝظٖ٘ ُؿـ ٌَ ٓلظ ٕٞرز٠خػظ ٚحُوئ٣ش إٔ طِي ح٣٥خص حُٔخروش ُِٗض ك ٢حٌُخكَ ،ٖ٣كبٕ طِي ٓ٤ٜزش أهَ ٟإٔ
ٗظ ٍٜٞرؤٕ ٘ٛخى آ٣خص طلٌْ ك٤خط٘خ ٝآ٣خص طلٌْ ك٤خطٝ ،ْٜآ٣خص طْ طـٔ٤يٛخ ٝطؼط َ٤كؼخُ٤ظٜخ رخْٓ حُ٘خٓن
ٝحُٔ٘ٔٞم ىحهَ ًظخد هللاٝ ،آ٣خص ُٔ٘خٓزخص هخٛشٝ ،آ٣خص ٗٔوظٜخ أكخى٣غ ٓلظَحسٝ ...ؿًُ َ٤ي ٖٓ ػِ ّٞح٩كي،
ٌٌٛٝح ٗلطْ ٜٓ٘ـ٤ش حُوَءحٕ رؼي إٔ ػـِ حُ٘٤طخٕ ػٖ طلَ٣ل ،ٚكٌَ ًُي ٖٓ رؼ ٞحُلٌَ حُوي ْ٣حُٞحؿذ ػِ٘٤خ
ط٣ٜٞز.ٚ
حُل َٜحُؼخُغ
طل٘٤ي كُـؾ أٜٗخٍ كٌَس حُؼٌحد رخُوزَ
ك ّٞ٣ ٢ح٧كي حُٔٞحكن حٞٗ ٖٓ ٍٝ٧كٔزَ ُؼخّ ٬٤ٓ ٕٓٓ6ى ،١ىػظ٘ ٢ه٘خس حُٔل ٍٞحُل٠خث٤ش ُزَٗخٓؾ ٣يػ٠
(َٟد ٗخٍ) ًٝخٕ ٓؼ ٢حٓ٧ظخً حُيًظ/ٍٞأكٔي ػزي حَُك ْ٤حُٔخ٣ق (ٓويّ ٌٛح حٌُظخد)ٝ ،كٞٓ ٢حؿٜظ٘خ حػ٘خٕ ٖٓ
حُٔظو ٖ٤ٜٜرخُؼٌحدًٝ ،خٕ ٟٓٞٞع حُلِوش (ػٌحد حُوزَ كو٤وش أّ ه٤خٍ؟) ٖٓٝ ،حُزي ٢ٛإٔ َٗكض ٝؿٜش
ٗظًٍَ ٢ٓٝ ١خّ ٖٓ حَُٜحم ٝحُزٌخء ػِ ٠حُُّٔ٘ش حُ٘ز٣ٞش حُٜٔيٍس ْ٘٣ ُْٝ ،أكي هطز ٢حُوٜٓٞش إٔ ٘٣ؼظ٘٢
ٝحُيًظ/ٍٞأكٔي حُٔخ٣ق رؤٗ٘خ هَءحٗ٤خٕ ًْٝ ،رٌ٤ض رؼيٛخ ػِ ٠كخٍ حٌُؼ ٖٓ َ٤حُٔظو ،ٖ٤ٜٜك٤غ طٔض ٓيحه٬ص
ٖٓ أٓخطٌس ٘ٛؼظ٘ٓ ْٜخٛؾ ٟخُش ،طئًي ٝؿٞى ًُي حٍُ ،ْٛٞؿْ ارَحُُِ ١يُ َ٤طِ ٞحُيُُٝ ،َ٤وي حٗظٜض حُلِوش رؤٕ
حهظ٘غ ًَ ٖٓ رخٓ٫ظيًٝ ،ٞ٣ؼ ٖٓ َ٤حُٔ٘خٛي ٖ٣ـ رؼي حً٩حػش ـ رؼيّ ٝؿٞى ًُي حُؼٌحد حُٔٓٝ ،ّٞٛٞخ ُُض أ٤ٛذ
رخ٩ػ ّ٬حُٔٔخٔٛش ُ٩حُش ؿ٘خٝس ًُي ح٩كي ػٖ حُ٘خّ.
ُٝوي طؤًي ُ ٢إٔ رؼ ٞحُٔظو ٖ٤ٜٜهي حٗٞٔ٠ح اُ ٠هخكِش طلَ٣ق حُوَءحٕ ربٔٛخُ ،ٚكَٔس ٠٣خ ٚٗٞٛرخُُّٔ٘ش
٣ٝـِِّزٜٗٞخ ػَِٓٝ ،ٚ٤س ٣و ُٕٞٞرؤٕ كٗ ٚ٤خٓ ًوخ ً ٞٔ٘ٓٝهخ ،كٟٞؼٞح رؼِٔ ْٜـ حُٔٔٔ ٠رخُ٘خٓن ٝحُٔ٘ٔٞم رٌظخد هللا ـ
ًؼَ٤ح ٖٓ آ٣خص حُوَءحٕ رؼ٬ؿش حُظـٔ٤ي ،ك ٌٜٙآ٣ش طظِ ٠كوُٝ ٢حٍ كٌٜٔخٝ ،طِي ًخٗض هَءحٗخ كخٗوَٟض ٫ٝطظِ٠
ٌُٖ رو ٠كٌٜٔخ (كي٣غ حُ٘٤ن ٝحُ٘٤وش اًح ُٗ٤خ كخٍؿٔٔٛٞخ حُزظش)ٝ ،آ٣خص أهَ٣ ٟظؤُٜٗٞٝخ ٝكن َٓحى حُلي٣غ
حُ٘ز ١ٞحُٔيٓٝ ،ّٞر٠غ ًِٔخص ٖٓ آ٣ش ٣ظوٌٜٗٝخ ٓ٘يًح ُٜيّ ًظخد هللآ ،ؼَ ٓخ ٣ظؤ ٖٓ ُٚٗٞٝه ُٚٞطؼخُ ٠رخُوَءحٕ
ك ٢ؿِء ٖٓ آ٣شٓٝ( :خ آطخًْ حَُٓ ٍٞكوٌ ،)ٙٝرٔ٘٤خ ٌَٕٝ٘٣ػِ ٠ح٥هَ ٖ٣ه ٫( ُْٜٞطوَرٞح حُ٬ٜس) ٍؿْ أٜٗخ
ؿِء ٖٓ آ٣ش أ٠٣خ ،ك٣ ْٜطٞػ ٕٞحُ٘ ٜٙٞحُوَءحٗ٤ش ُٜٞح ْٛك ٢حَُٝح٣خص حُٔيٓٓٞش ػِ ٠حُ٘ز٣ ٫ٝ ،٢طَف ُْٜ
ؿلٖ ،كوي أٓي ْٛحُ٘٤طخٕ رٔيى ٖٓ ػ٘ي.ٙ
ٝهَحكخص ػٖ حُٔٞطٝ ٠هيٍحط ْٜحُوخٍهش رؼي حُٞكخس رؼِش إٔ ر َْٜٛأٛزق كي٣يًح رٔـَى حُٞكخسٓ ،غ ػيّ آٌخْٜٗ
حُظلَهش ك ٢حُٔؼ٘ ٠ر ٖ٤حَُإ٣ش ٝحُ٘ظَ ٝحُزٝ ،َٜحُِػْ رؤٕ حُٔٞطٔٔ٣ ٠ؼ٣ٝ ٕٞز َٕٜٝأك٘ٓ َ٠خٝ ،ػيّ هيٍس
أُٝجي حُٔظو ٖ٤ٜٜط ٍٜٞحهظ٬ف َٓ ٍٝحُِٖٓ ر ٖ٤ح٧ك٤خء ٝأ َٛحُوز ٖٓ ٍٞحُٔٞطٝ ،٠هٌف ٢ٓٝحٌُ ّ٬رخٌُلَ
ٝحُلٔن ٝه٬ك ،ٚكلِٗض أٗي حُلِٕ ػِ ٠أُٝجي حُؼِٔخءٞٓ ،حء ك٤ً ٢خٗ ْٜحُؼِٔ ،٢أ٤ً ٝخٗ ْٜحُؼوخك ،٢ك ٬٠ػٖ
حُؼوِٝ ،٢أٓلض ػِ ٠كخٍ حُيػٞس ٢ٛٝرؤ٣يٛ ١ئ٫ء ٢ًِ ٌُٖ ،أَٓ إٔ أٓخ ْٛك ٢ط٣ٜٞذ أكٌخٍ.ْٛ
ٞٓٝف أط٘خ ٍٝكٌٛ ٢ح حُل َٜطزََ٣حطٝ ْٜطؤ٬٣ٝط ْٜحُلخٓيس ػٖ حُوزَٓٝ ،خ ٣ؼظزَ ٚٗٝكـش ُ ْٜكٔ٤خ :٢ِ٣ـ
أ :٫ٝكــ ٖٓ ْٜحُوَءحٕ:
٣لظؾ أٜٗخٍ كٌَس ػٌحد حُوزَ رظؤ٬٣ٝص ػٖ كٓ ْٜليٝى ُُ ْٜزؼ ٞآ٣خص ٓؼيٝىس ٖٓ حُوَءحٕٝ ،أكخى٣غ ٓخ
أٍِٗ هللا رٜخ ٖٓ ِٓطخٕ ،ك ْٜػٝ٬س ػِ ٠كويحٗ ٚٗ ١٧ ْٜهَءحٗ ٢هطؼ ٢حُيُ٫ش كًُ ٢ي حٍ[ َٓ٧حؿغ ٓؼ٘٠
حٛط٬ف (هطؼ ٢حُيُ٫ش) رخُل َٜح ،]ٍٝ٧ك٣ ْٜظؤ ُٕٞٝحُ٘ ٜٙٞحُوَءحٗ٤ش ِٕٝٞ٣ٝأػ٘خهٜخ ًُ٤خُ ،ظظٞحثْ ٓغ ػوخكظْٜ
حَُٝحث٤ش حُٔيهُٞش ػِ ٠حُلي٣غ حُ٘زٔ٘ٓٝ ،١ٞظؼَ ٝأىُظ ْٜرخُظٔل ٚ٤كٔ٤خ :٢ِ٣ـ
ٔ ـ ك٣ ْٜلظـُّ ٕٞروٓ ُٚٞزلخٗٝ ٚطؼخُ:٠
د*))ٍٞٓ .س ؿخكَ آ٣ش ٍهْ َ ْ َّ َ َ َْ ْ َ
((حَُّ٘خ ٍُ ْ ُ٣ؼ َََ َُٕٟٞػَِ َْٜ٤خ ُؿ ُي ًّٝح َٝػ ًَِّ٘٤خ َ َّ َْٞ٣ٝطو ُّ ٞحَُّٔخ َػش أى ِهِٞح آ ٍَ كِ ػَ َٕ ْٞأٗي حُ َؼٌح ِ
ُ ُ ُ َ
. )ٗٙ( :
ٌُٖ طؤَٓ ِْٜ٣ٝىٝى ػِ ْٜ٤رؤٕ أَٓ حُؼَ ٝػِ ٠حُ٘خٍ ٣و ٚآٍ كَػ ٕٞكو ،٢كٌٔخ ًخٗٞح ُٓظَلَ َِّ ِى ٖ٣ك ٢حٌُلَ،
ًخٕ ُ ْٜطَلََُّ ى ٓو ٜٙٞرؼي حُٔٞص ٌٙٛٝ ،ح٣٥ش طلًٌ َ٤ٜٓ ٢خكَ ٖ٣كٌ٤ق ٗٔلزٜخ ػِ ًَ ٠حُِٔٔٔٝ ،ٖ٤طِي
ح٣٥ش ٖٓ ح٣٥خص هطؼ٤ش حُؼزٞص ٌُٜ٘خ ظ٘٤ش حُيُ٫ش ،ك ٌٖٔ٣ ٬حٓظوَحؽ أكٌخّ ٜٓ٘خ٤ُ ،ظْ طؼٜٔٔ٤خ ًلو٤وش أ٣خٗ٤ش ٫
طوزَ حُـيٍ كُٜٞخ.
أ ـ كآٍ كَػُ٣ ٕٞؼَ ٕٟٞػِ ٠حُ٘خٍ ٫ٝ ،طُؼَ ٝحُ٘خٍ ػِ ٫ٝ ،ْٜ٤طٍِ٘ ُ ْٜك ٢هزًُ ٌٕٞ٣ٝ ،ٍْٛٞي ػِ٠
كظَط ٖ٤كوٓ ٖٓ ٢ؼَ كظَحص حُيٗ٤خ {حُـيٝ ٝحُؼُ٘ٝ ،}٢ؼَ حُٔؼَٜ٘٘٣ ٠ف اُ ٠ىٝحّ حُؼٌحد٘٣ ٫ ٌُٖ ،طزن حَٓ٧
ػِ ٠حُزَ٘٣ش ػٔٓٞخ ٫ٝ ،ػِ ٠حُِٔٔٔ ٖ٤هٜٛٞخ ٕ٧ح٣ َٓ٧و ٚحٌُخكَ ٖٓ ٖ٣آٍ كَػ ٕٞكوٝ ،٢ػٌحرْٜ
ٓؼ٘ٓ ْ٤ُٝ ١ٞخى٣خًُٝ ،ي ُ٣ ْٜٗ٧ؼَ ٕٟٞػِ ٠حُ٘خٍ٣ ٫ٝ ،يهِٜٗٞخٓٝ ،يس ًُي حُؼَٓ ٢ٛ ٝيس ٌٓٞػ ْٜرخُوزَ،
ُ ٢ٛٝلظش أٓ ٝـَى ُلظخصًٔ ،خ ًًَٗخ ٘6ٙطلض ػ٘ٞحٕ (حُٔٞط/٠حُِٖٓ /حُ٘ؼ.)ٍٞ
د ـ رٔ٘٤خ ٣ـي حُزخكغ إٔ ػٌحد حُٔؼٌر ٖ٤رخُيٗ٤خ كخٍ حُل٤خس ٓخى ،١كٔ٘ ٖٓ ْٜأُؿَمُ ٖٓ ْٜ٘ٓٝ ،هٔق رٚ
ح ٖٓ ْٜ٘ٓٝ ،ٍٝ٧حرظِ ٢رخُ٠لخىع ٝحُيّ ك٤ٓ ٢خ ٙحَُ٘دٌٌٛٝ ،ح.
ؽ ـ ٝرخ٥هَس أ٠٣خ ٌٕٞ٣حُؼٌحد ٓخى٣خ رخ٩كَحمٝ ،رٔوخٓغ ٖٓ كي٣يٝ ،حٌُِ٣ ٖ٣ػٔ ٕٞػٌحد حُوزَ ٍٜٚٗٝٞ٣
ٓخى٣خ ،كـؼِٞح ٌَُ ًٗذ ػوخرًخ ،كٔ٘ ٖٓ ْٜطَٟن حُٔ٬ثٌش ٍأٓ ٚرخ٧كـخٍ٠٣ ٖٓ ْٜ٘ٓٝ ،ـ ٢ػِ ْٜ٤حُوزَ كظ٠
طوظِق أ٬ٟػ ْٜك ْٛٝ ،ٚ٤ؿٔ٤ؼخ َٜ٣هَٛ ٕٞحهخ طٔٔؼ ٚحُزٜخثْ ٌٌٛٝح ،كؤٛلخد ًُي حُٔ٘٤خٍ ٞ٣حَُٔٔك٫ ٢
٣ظلوٓ ٕٞغ ح٣٥ش حُظ ٢طُز ٖ٤إٔ حُؼٌحد ٓؼ٘ٓ ٚٗ٧ ،١ٞـَى ػَ ٝػِ ٠حُ٘خٍ ُلظَط٤ٓٞ٣ ٖ٤خ ،ك ْٜرٌُي هخُلٞح حُ٘ٚ
حٌُ٣ ١لظـ ٕٞر.ٚ
ٝرٌُي طٌ ٕٞح٣٥ش طٗ ٍٜٞؤٕ ٓوٗ٧ ٜٙٞخّ رؤػ ،ْٜ٘٤ك٘٣ ٬طزن ح َٓ٧ػِ ٠حُزَ٘٣ش ًِٜخ ٕ٧ ،ح َٛ٧ك٢
ػٌحد هللا ك ٢حُيٗ٤خ أ ٝح٥هَس ٓ ٌٕٞ٣خى٣خ ٓ ْ٤ُٝؼ٘٣ٞخ ٌٖ٣ ُْٝ ،هللا ُ٤ظَى حُِٔ َٓ٧ظؤ.ٖ٤ُٝ
ى ـ ٝىُِ٘٤خ أٗ ٚػٌحد هخ٘٣ ٫ٝ ٙطزن ػِ ٠حُزَ٘٣ش ؿٔؼخء إٔ هللا ٓزلخٗ ٚأؿَ ٟحُظلَِ ػِٓ ٠وِٞم (كٔخٍ
ٓ٤يٗخ كِه٤خٍ)٘ٓٝ ،غ آهَ ٖٓ حُظلَِ (١ؼخّ ٓ٤يٗخ كِه٤خٍ)ٝ ،ىُ َ٤آهَ ٞٛػيّ ٍإ٣ش ٓ٤يٗخ كِه٤خٍ ُؼٌحد أٝ
ٗؼ ْ٤روزَٞ١ ٙحٍ ٓخثش ٓ٘ش َٓص ػِ٤ٓ ٞٛٝ ٚ٤ضٝ ،ىُ َ٤ػخُغ ُٓ ٞٛٝظؼش حٌُ ٖ٣هظِٞح كٓ ٢ز َ٤هللا ٖٓ ى ٕٝحُ٘خّ
ؿٔ٤ؼخ.
ٛـ ـ ٝٝؿ ٚآهَ ٖٓ ٝؿ ٙٞطل٘٤ي ىُ٫ش ح٣٥ش ،إٔ هللا ٣و ٍٞػٖ آٍ كَػ ٕٞك ٢آ٣ش أهَ:ٟ
د*))ٍٞٓ .س آٍ ػَٔحٕ هللاُ َٗ ِيُ ٣ي ْحُ ِؼوَخ ِ ُٞح رِآَ٣خطَِ٘خ كَؤَ َه ٌَّ ُْ ُٛ
هللاُ رِ ٌُُٗٞرِ ِّ َٝ ْْ ٜ آٍ كَِْ ػََٝ َٕ ْٞحَُّ ٌِ ِٖٓ َٖ٣هَ ْزِِ ٌَِّ ًَ ْْ ٜر ْ د ِ (( ًَي َْأ ِ
آ٣ش ٍهْ .)ٔٔ( :
هللاُ رِ ٌُُٗٞرِ ِ )ْْ ٜكؼَ ٓخ٤ٓ ٌُٚ٘ ،ٝليع ك ٢حُلو٤وش رخُٔٔظوزَ ك ٖ٤طو ّٞحُٔخػشٔٓ ،خ ٣ؼ٘ ٢إٔ كو( :ُٚٞكَؤ َ َه ٌَّ ُْ ُٛ
ُِوَءحٕ طؼزَ٤حط ٚحُٔٞك٤ش رخُلِع ك َ٤ٜٓ ًٌَ٣ ٖ٤حٌُخكَ.ٖ٣
ٝػًُِ ٠ي كظؼٔٝ َْٛ٤ٜٓ ْ٤طؼٔ ْ٤حُؼٌحد ٝطٓ َٙ٣ٜٞخى٣خ ػِ ًَ ٠حُزَ٘ أك٤خٗخ ،رٔ٘٤خ طَحَ٣ ْٛىىَٓ ٕٝس
أهَ٣ ٟو ُٕٞٞرؤٕ ػٌحد حُوزَ ٓؼ٘ٝ ،١ٞأٗٓ ٚـَى ػَٓ ٝوؼي حُ٘خٍ أ ٝحُـ٘ش ػِ ٠حُٔ٤ض ،كبٕ ًُي ُ٣ ٫ؼزَِّ ػٖ
حُ٘ ٚحُوَءحٗ ٢هيٍ ٓخ َ ُ٣ؼزَِّ ػٖ ه٤خٍ ٝطوز ٢كو.٢ٜ
ٝـ ٫ٝري إٔ ٗؼِْ إٔ ٘ٛخى حٓظؼ٘خءحص ،كٌٔخ حٓظؼ٘ ٠هللا حٌُ ٖ٣هُظِٞح كٓ ٢ز َ٤هللا رخُ٘ؼٝ ْ٤حُل٤خس رٌَ٘ ُٓؼ،َّٖ٤
كوخٍ ػ٘:ْٜ
هللاُ ِٖٓ كَِٚ ِِ ْ٠ هللاِ أَ ْٓ َٞحطًخ رََْ أَكْ َ٤خء ِػ٘ َي ٍَرِّ َُِ َُْ٣ ْْ ٜهُ * َٕٞكَ َِ ِك َٖ٤رِ َٔآ آطَخّ ُْ ُٛ ّ َ٤ ز
ِ ِ َِ ِ ٓ ٢ ك ْ
ٞح ُ ِظُ ه َٖ٣ ٌَّ
(( َ َ٫ٝط َ َ ِ
ُح َّ
ٖ ز ٔ َلْ
ُ
ف َػِ َْ٣ ْْ ُٛ َ٫َٝ ْْ ِٜ ٤لْ َِ ٍٗٞٓ . ))* َٕٞس آٍ ػَٔحٕ آ٣ش ٍهْ : َ َّ َ ْ ْ ُ ْ
َْٔ َ٣ٝظَز َُِْ٘ َٕٝرِخَُّ ٌَِ َِ٣ ْْ ُ َٖ٣لوٞح رِ ِ ْٖ ِّٓ ْٜهَِلِ ِ ْْ ٜأَ ٫هٌ ْٞ
َ
(. )ٔ5ٓ-ٔٙ6
كوي حٓظؼ٘ ٠آٍ كَػ ٕٞرؼٌحد ؿ َ٤رخه ٢حُ٘خّ ٞٛٝ ،حُؼَ ٝػِ ٠حُ٘خٍ كظَط٤ٓٞ٣ ٖ٤خ ٖٓ ٓؼَ أ٣خٓ٘خ ٌُٖ ،كٌْ
ػٔ ّٞحُ٘خّ ٓي ٕٝرؼٔ ّٞحُوَءحٕ ،أٓخ حُلجخص حُٔٔظؼ٘خس كُ٣ ٬وخّ ػِٜ٤خ.
ٕـ ًٔخ أٗ٣ ْٜلظـ ٕٞرٞؿٞى ػٌحد هزَ كُ٣ ٖ٤لَ َُِّٔ ٕٝه ُٚٞطؼخُ:٠
د ْحًْ َ٧زَ َِ َُ َؼَِِّ ََْ٣ ْْ ُٜؿؼٍُٞٓ .))* َٕٞس حُٔـيس آ٣ش ٍهْ . )ٕٔ( : د ْحْ َ٧ىَُٗ ٠ىْ َٕٝحُ َؼ ٌَح ِ (( َ٣ٌِ َُُ٘ٝوََّْ٘ َِٖٓ ْْ ُٜحُ َؼ ٌَح ِ
ًِٔٝخص حُؼٌحد ح٧ىٗٝ ٠حُؼٌحد حً٧زَ حًٌٍُٔٞس رخ٣٥ش ٫طؼ٘ ٠إٔ ػٌحد حُوزَ ٞٛحُؼٌحد ح٧ىٗٝ ٠ػٌحد
ح٥هَس ٞٛحً٧زَ ،رَ طؼ٘ ٢إٔ هللا ََٓ٣حُؼٌحد ك ٢حُيٗ٤خ كخٍ حُل٤خس هزَ إٔ ٣ظؼٌد حُ٘خّ ك ٢ح٥هَسُ ،ؼَ حُ٘خّ
َ٣ؿؼ ٕٞػٔخ ْٛكٌُُ ،ٚ٤ي ًًَُص ًِٔش { َُ َؼَِِّ ََْ٣ ْْ ُٜؿؼُ }* َٕٞرٜ٘خ٣ش ح٣٥ش ،كبٕ ح َٓ٧إ ًخٕ ٣ؼ٘ ٢حُٔٞص ٓخ ًخٕ
ٌُِٔش { َُ َؼَِِّ ََْ٣ ْْ ُٜؿؼُٓ }* َٕٞؼ٘ ٫ ٚٗ٧ ،٠أكي ٞٔ٣ص ػْ َ٣ؿغ ٢ٛٝ ،آ٣ش طيٍ ػَِٓ ٠حهزش هللا ُِؼزخىٝ ،ىكؼْٜ
٬ٛ٩ف أٗلٔ ْ٤ُٝ ،ْٜرٜخ ٓخ ٣يٍ ػِ ٠ػٌحد هزَ.
َط٤جَخطِ ِ ْْ ٜأُ ْؿ َِهُٞح كَؤ ُ ْى ِهُِٞح َٗخًٍح كَِ َْْ ٖـ ِ٣ٝػٔ ٕٞحُو ٍٞرؼٌحد حُوزَ ٣ ْٛٝلَٔ ٕٝه ٍٞهللا ػٖ حٌُخكََّٔ ِٓ (( :ٖ٣خ ه ِ
ٜخًٍح*))ٍٞٓ .س ٗٞف آ٣ش ٍهْ . )ٕ٘( : هللاِ أَٗ َ َُّ ٕٝ ِ َ٣ـيُٝح َُ ِّٖٓ ُْٜى ِ
كوخُٞح اٗ ْٜرٔـَى حُٔٞص ىهِٞح حُ٘خٍ كًُ ٌٕٞ٤ي ك ٢حُوزَٓٝ ،خ أًٍُ ٟي ا ٖٓ ٫طؼطَ ك ْٜكو٤وش حُِٖٓ رؼي
حُٔٞصٝ ،ػيّ ك ْٜحُوَءحٕ ،كخُٔ٤ض رٔـَى إٔ ٞٔ٣ص ٣ـي حُو٤خٓش حُؼخٓش كٍٞحٓٝ ،خ ًُي اُ ٫ظٞهق حُِٖٓ ػ٘ي
حُٔٞطٝ ،٠ػًُِ ٠ي ك٣ ٜٞيهَ حُـ٘ش أ ٝحُ٘خٍ كٍٞحٝ ،كن أ٣خٗٝ ٚػِٔ ،ٚكٌحًْ طلًِٔٔ َ٤ش (كَؤ ُ ْى ِهُِٞح َٗخًٍح ).ػٔٓٞخ .
ٌٛح ك ٬٠ػٖ إٔ حُوَءحٕ حٌَُ ُٚ ْ٣أِٓٞر ٚك ٢ػَ ٝح ،ٍٞٓ٧ك٣ ٜٞظٌِْ ػٖ ىه ٍٞحُـ٘ش ٝىه ٍٞحُ٘خٍ ًلؼَ
ٓخٍ ٝؿْ أٗ٣ ُْ ٚلٖ رؼي ٚٗ٧ ٌُٖ ،كظٔ ٢كبًٗ ًٌَٙ٣ ٚلؼَ ٓخ٤ُ ٝئًي كظٔ٤ش كيٝػٝ ،ٚكظٔ٤ش مٍََ ـيٍََ ٍ هللا ك.ٚ٤
كٌٌُي كَف حُلخء حٌُٜ٣ ١خكذ ًِٔش (كؤُىهِٞح) اٗٔخ ُ٤ئًي إٔ حُٔخػش هَ٣ذٝ ،إٔ هللا َٓ٣غ حُلٔخدٝ ،إٔ
حٗؼيحّ ٝؿٞى حُِٖٓ رخُوزَ ٣ؼ٘ ٢إٔ ًَ ٖٓ ٞٔ٣ص ٣ـي حُو٤خٓش حُؼخٓش طو ّٞػِ ٚ٤كٍٞح٘ٗ٧ ،خ ؿٔ٤ؼخ ٓ٘ٔٞص َٔ٣ ُٖٝ
ػِٓ ٚ٤خ َٓ ػِ٘٤خ ٖٓ أُٓ٘ش.
ٌُٖ ٖٓ حٌُ٘ ًٝحُلٌَ ١إٔ ُٔ٣ظ٘ز ٖٓ ٢ح٣٥ش كٌُْ ُْ َ٣ى رخُوَءحٕ آ ٫خ ٣وخُل٫ٝ ،ٚري ٓ٫ظوَحؽ كٌْ ٖٓ
حُوَءحٕ إٔ ٣يٍى حَُٔء ًَ ٓخ ؿخء رخُوَءحٕ ػٖ ًُي ح ،َٓ٧كٜ٣ ٬ق إٔ طٔظوطغ آ٣ش ٖٓ ًظخد هللا ُظوَؽ ػِ٠
حُ٘خّ رلٌْ ٍٝى ٓخ ٣وخُل ٚرخُوَءحٕ أ٠٣خ ،كبٕ ًُي ٤ٜ٣ذ حٓظ٘ظخؿي رخُؼٞحٍ.
َ َ
٘ٛٝخى ٖٓ ًٛذ اُ ٠إٔ ًِٔش (ٗخٍح) حُظٍٝ ٢ىص رخ٣٥ش ٫طؼ٘ ٢حُ٘خٍ حُٔؼَٝكش ٜٗ٧خ ٗخٍ ُٓ َـَِّٜش ٝؿَ ُٓ َ٤ؼ ََّكش،
٢ٛٝطؼ٘ ٢أٗ ْٜرؼي اؿَحه ْٜىهِٞح كٛٞش حُزًَخٕ حٌُ ١حٗلـَ ،ك٤غ ٣و ٍٞطؼخُ:٠
ْ ُ َ
ي ِ َ َ َ َ َ ِ َٖ َ َ َ ْٞ
ٓ آ ٖ ٓ ٝ ٍ و ْ
حُ ٚ ْ
٤ َ ِػ نز ٓ ٖ ٓ َّ ٫ ا (( َكظَّ ٠اِ ًَح َؿخء أَ ْٓ ََُٗخ َٝكَخ ٍَ حُظَُّّ٘ ٍُ ٞهُ َِْ٘خ حكْ َِْٔ كَِٜ٤خ ِٖٓ ًٍَُّ ََُ ْٝؿْ ِْٖ ٤حػََ٘ٝ ِْٖ ٤أَ َْ َِٛ
ََٓ ٝآ آ ََٖٓ َٓ َؼ ُٚاِ َّ٫هٍَِِٞٓ . ))* ٌَ ٤س ٞٛى آ٣ش ٍهْ . )ٗٓ( :
كخُظ٘ ٞٛ ٍٞحُزًَخٕٝ ،هي ًخٗض رِيس ٗٞف ػِٓ ٠خكَ حُزلَٝ ،كيع كٜ٤خ ٓؼَ ٓخ كيع ُٔي٘٣ش طٔٗٞخٓ ،٢كِٔخ
حٗلـَ حُزًَخٕ ػخٍ حُزلَ ٝأٓطَص حُٔٔخء ،كخُظو ٠حُٔخء ػِ ٠أَٓ هي هُ ِيٍْ ٝ ،هٌكض حٞٓ٧حؽ رـؼؼ ْٜحُـخٍهش اُ٠
كٛٞش ًُي حُزًَخٕ حُؼخثَ ،رٔ٘٤خ ٗـخ ٓ٤يٗخ ٗٞف ٖٓٝآٓ٘ٞح ٖٓ حُـَم رخُطٞكخٕ ًٌُٝي ٖٓ حُلَم رخُزًَخٕ.
ٗـ ٖٓٝرٓ ٖ٤خ ٣لظـ ٕٞر٩ ٚػزخص ػٌحد حُوزَ ،طؤُ ِْٜ٣ٝو ُٚٞطؼخُ(( :٠أَ َُْٜخ ًُ ُْ حُظَّ ٌَخػُ َُ * َكظَّ ٍُُْ ٠طُ ُْ ْحُ َٔوَخرِ ََ *
َُ * ٖ٤ظ َََ ُْ َّٕ ٝحُ َـ ِل * َْ ٤ػُ َّْ َُظ َََ ََُّٜٗٝخ َػ ْْ َٖ٤حَُ٤وِ ِ
ٖ٤ ً َْٞٓ ٬فَ طَ ْؼَِ ُٔ * َٕٞػُ َّْ ًَ َْٞٓ ٬فَ طَ ْؼَِ ُٔ َُْٞ ٬ًَ * َٕٞطَ ْؼَِ ُِٔ َٕٞػ ِْ َْ ْحَُ٤وِ ِ
* ػُ َّْ َُظُْٔؤَُُ َّٖ َٓ َْٞ٣جِ ٌٍ ػ َِٖ حَُّ٘ ِؼ ٍِٞٓ .))* ْ٤س حُظٌخػَ آ٣ش ٍهْ . Cool-ٔ( :
كظٍٜٝٞح ُ٣خٍس حُٔوخرَ طؼ٘ ٢ػٌحد حُوزَٝ ،طٍٜٝٞح حُٞػ٤ي حًٌُٔ ٍٞرؼيٛخ ٣ؼ٘ ٢ػٌحد هزَ ٞٛٝ ،ه٤خٍ ُْ
َ٣ى رخُوَءحٕ ٫ٝكظ ٠ظ ٍ٬ػ٘.ٚ
كِ٣خٍس حُٔوخرَ حُٞحٍىس رخ٣٥ش ٝحُٞػ٤ي رؼيٛخ ٣ؼ٘ ٢حُؼٌحد ّٞ٣حُو٤خٓش رؼي حُٔٞص ْٜٗ٧ ،أُٜظ ْٜحُيٗ٤خ ُٝهخٍكٜخ،
ٌُُي ك ْٜك ٍِٕٝٝ٣ ٖ٤حُوز٘٣ٝ ٍٞوطغ ػِٔ ْٜرخُٔٞص ،كبٗٞٓ ْٜف ٣ؼِٔٓ ٕٞخ ٣ل٤ن ر ٖٓ ْٜػٌحد هللا ّٞ٣حُو٤خٓش
٫ٝطؼ٘ ٢رلخٍ ػٌحد حُوزَ حُِٔػ.ّٞ
كخُٔئٓ٘ ٕٞكخٍ ك٤خطٞ٣ ْٜه٘ ٕٞرٞؿٞى حُـل ْ٤كن حُ٤وٌُُ ،ٖ٤ي كِ٣ ْٜظِٓ ٕٞرظؼخُ ْ٤حُي ْٛٝ ،ٖ٣حُ٘خؿّٞ٣ ٕٞ
حُو٤خٓش ،أٓخ حٌُ ٖ٣أُٜخ ْٛحُظٌخػَ ٖٓٔ ٣ ٫ئٌٌٓ٘٣ٝ ٕٞر ٕٞرلٔخد ح٥هَس كٔٞف َٕٝ٣حُـل ْ٤ػ ٖ٤حُ٤و ،ٖ٤رؼي إٔ
ٍِٝٝ٣ح حُوزٝ ،ٍٞطؼز َ٤حُِ٣خٍس ٣ؼ٘ ٢إٔ حُوزَ ٓـَى ُ٣خٍس َٓ٣ؼش ٌٕٞ٣ ،رؼيٛخ ػٌحد حُـل ،ْ٤كؤ ٖ٣كَف (حُلخء)
حٌُ ١أهخّ ػِ ٚ٤حُٔلَٔ ٕٝطلُٔ َْٛ٤ل٣ٍٞش حُؼٌحد رخُوزَ رآ٣ش هٞٗ ّٞف؟ ،اٗ٘ٛ ٚخ ٣وٞٓ( ٍٞف طؼِٔ ٫ ،)ٕٞأٍٟ
طؤ٬٣ٝط ْٜآ ٫ل ٞه٤خٍ رؼي إٔ طؤػَص طلَٔ٤حط ْٜرظِي حَُٝح٣خص حُٔيٓٓٞش ػِ ٠حُ٘ز.٢
٘ـ ٖٓٝرٓ ٖ٤خ ٣لظـ ٕٞر ٚه ُٚٞطؼخُ:٠
هللاُ َٓخ َ٘ َ٣خء *)) . هللاُ حُظَّخُِ ِْٔ َ٣َٝ َٖ٤ل َؼ َُ ّ ُّ َُّ٠ ح٥ه ََ ِس َِ ٣ٝ ض كِْ ٢حُ َلَ٤خ ِس حُ ُّي َْٗ٤خ َٝكِِ ٢ ٞح رِ ْخُوَ ٍِ ْٞحُؼَّخرِ ِ هللاُ حَُّ ٌِ َٖ٣آ َُٓ٘ ْ ِّض ّ
((ُ٣ؼَز ُ
ٍٓٞس ارَح ْ٤ٛآ٣ش ٍهْ . )ٕ5( :
كوخُٞح اٗ ٚطؼز٤ض هللا حُٔٞط ٖٓ ٠حُِٔٔٔ ٖ٤رخُو ٍٞحُؼخرض (حُٜ٘خىط )ٖ٤ك ٢هز ٍْٛٞكٓ ٖ٤ئحٍ حٌٌُِٔٛٝ ،ٖ٤ح حُوٍٞ
َٓىٝى ػِ ٚ٤رٔخ :٢ِ٣ـ
أ ـ إٔ حُوزَ ُ ٖٟٔ ٖٓ ْ٤حُل٤خس حُيٗ٤خ٘ٓ ٖٓ ٌُٚ٘ ،خٍُ حُيحٍ ح٥هَسًٔٝ ،خ إٔ ُِـٔي هزَح رخُظَحد كبٕ ُِ٘لْ
هزَح ػ٘ي هللاٝ ،رٌُي كخ٣٥ش ٫طؼ٘ ٢حُٔئحٍ حُِٔػ ّٞرخُوزَ.
د ـ إٔ حُظؼز٤ض كخٍ حُل٤خس ٌٕٞ٣رخُوَءحٕ حٌَُ ،ْ٣ك ٜٞحُو ٍٞحُؼخرض رخُل٤خس حُيٗ٤خًُٝ ،ي ٖٓ ه ٍٞهللا ٓزلخٗ:ٚ
ى ٍََ ٝطَّ َِْ٘خ ُٙطََْ طٍِٞٓ . ))* ٬٤س حُلَهخٕ ي ُُِ٘ؼَزِّضَ رِ ِ ٚكُئَح َى َ حك َيسً ًَ ٌَُِ َ (( َٝهَخ ٍَ حَُّ ًٌَِ َٖ٣لََُٝح ََُ ٍَ ِِّ ُٗ ٫ ْٞػَِ ْْ ِٚ ٤حُوَُْ إُٓ ُؿ َِْٔشً َِ ٝ
آ٣ش ٍهْ . )ٖٕ( :
ؽ ـ ٝه ُٚٞؿَ ٗؤٗ:ٚ
يص طََْ ًَُٖ اَُِ ْ٤ْ َٗ ْْ ِٜ ٤جًخ هٍَِِٞٓ.))* ً٬٤س حَٓ٩حء آ٣ش ٍهْ . )5ٗ( : ى َُوَ ْي ًِ َّ (( َ٫ َُْٞٝإَٔ ػَزَّ ْظَ٘خ َ
َ
ىـ ٣ٝو ٍٞطؼخُ:٠
ٞح َُٛٝيًَٝ ٟرُ ْ٘ ٍََٞٓ.))* َٖ٤ِٔ ِِ ْٔ ُٔ ِْ ُِ ٟس حُ٘لَ آ٣ش ٍهْ : ن ُُِ٤ؼَزِّضَ حَُّ ٌِ َٖ٣آ َُٓ٘ ْ ي رِ ْخُ َل ِّ ُّ ِٖٓ ٍَّرِّ َ ((هَُْ َٗ ََُُِّ ٍُٝ ُٚف ْحُوُي ِ
(ٕٓٔ) .
ٙـ ٝهٓ ُٚٞزلخٗٝ ٚطؼخُ:٠
ن َِ َْٞٓ ٝػظَشٌ َْ ُٔ ِْ ُِ ََٟ ًْ ًِ ٝئ َِِٖٓ٘٤ ى كَِٛ ٢ـ ٌِ ِْ ٙحُ َل ُّ ى ََ ٝؿخء َ ِّض رِ ِ ٚكُئَح َى َ (( ًَُ ٝـَّٗ ًّ٬وَُ ُّٚػَِ ْ٤يَ ِٓ ْٖ أَٗزَخء حَُُّ ٓ َُِ َٓخ ُٗؼَز ُ
*))ٍٞٓ.س ٞٛى آ٣ش ٍهْ . )ٕٔٓ( :
كٜخ ٞٛحُظؼز٤ض حٌُ ١هٍَ ٙهللا ٌُِ ٖ٣آٓ٘ٞح رخُل٤خس حُيٗ٤خ ٌٕٞ٣ ٫ ،ا ٫رخُوَءحٕ ٌٕٞ٣ٝ ،كخٍ حُل٤خس أ ،٫ٝكٜٞ
حُزَ٘ ٖ٤ُِِٔٔٔ ٟك ٢حُيٗ٤خ ،كخُٔئٖٓ حٌُحًَ ٛ ٌٕٞ٣خكذ هِذ ٓطٔجٖ ٞٛٝ ،ك ٖ٤حُٔٞص ٓ ٌٕٞ٣طٔج٘خ ُوُٚٞ
طؼخُ:٠
َّ٤ٟشً*))ٍٞٓ.س حُلـَ آ٣ش ٍهْ . Coolٕ-ٕ5( : حَ٤ٟشً ََّْٓ ِ ط َٔجَِّ٘شُ *حٍْ ِؿ ِؼ ٢اٍََُِ ٠ر ِِّي ٍَ ِ ((َ٣خ أََّ٣ظَُٜخ حَُّ٘ ْلُْ ْحُ ُٔ ْ
ًٔخ ٣ؼزض هللا حُٔئٓ٘ ٖٓ ٖ٤حُلِع حً٧زَ ّٞ٣طو ّٞحُٔخػش ،ر ٬اُ ٚا ٫هللا.
أٓخ حَُٝح٣ش حُظًًَٛ ٢خ حُظٌَٓٝ ١ؿٝ َٙ٤حُظ ٢طًٌَ ًٍُٝح ػٖ حُ٘ز ٢أٗ ٚهخٍ إ حُظؼز٤ض ٌٕٞ٣ػ٘ي ٓئحٍ
حٌُِٔ ٖ٤رخُوزَ ،كٔ٤ُ ٢ٜض ر٘٢ء ُظؼخٍٜٟخ ٓغ ٗ ٜٙٞحُوَءحٕٝ ،حَُٝح٣ش حُظًًَٛ ٢خ حٓ٩خّ ِْٓٔ كٛ ٢ل٤لٚ
رَهْ )٘ٔٔ1( :رخد :ػَٓ ٝوؼي حُٔ٤ض ٖٓ حُـ٘ش أ ٝحُ٘خٍ ػِ ًًَٝ ،ٚ٤كٜ٤خ حُظؼز٤ض رخُو ٍٞك ٢حُوزَ كلٜ٤خ ٓيُْ،
(ٍحؿغ حُظوَ٣ؾ ٖٓ .)ٖٔ٘ٙ
ُٝوي ًًَ هللا ًِٔش (حُوزَ) رخُوَءحٕ ػٔخَٗٓ ٢حصًِٔ ًًَٝ ،ش (ػٌحد) ٓخثظٝ ٖ٤هْٔ ٓٝظَٓ ٖ٤س ُْ ٣وَٕ رٜ٘٤خ
ٝر ٖ٤حُوزَ أريًح.
ٙـ ٣ٝلظـ ٕٞرو ُٚٞطؼخُ:٠
خم َ٫طَ ْؼَِ َُٔٗ ْْ ُٜلْ ُٖ َٗ ْؼَِ َُٔ َُ٘ٓ ْْ ُٜؼ ٌِّرُُِْٜ َ ل ِّ ٘ حُ ٠ َ ِػَ ْ
ُٝح ىَ َ ٓ
َ ش ِ َ ٘ ٣ ي
ِ ٔ
َ ْ
حُ َ ِ ْ
ٛ َ أ ٖ ْ ٓ
ِ ٝ
َ َٕٞ ُ وِ ك َخ ٘ ٓ
ُ د ِ ح (( ََ ْٖ َّٔ ِٓ ٝك َِّٖٓ ٌُْ َُ ْٞحْ َ٧ػ ََ
َظ ٍٍٞٓ.))* ْ٤س حُظٞرش آ٣ش ٍهْ . )ٔٓٔ( : دػ ِ َّٓ ََّطَ ِْٖ ٤ػُ َّْ ُّ ََ ُ٣ى َٕٝاََُِ ٠ػ ٌَح ٍ
ك٤ظ ٍٕٜٝٞهَ َُ٘ٓ ( :ُٚٞؼٌرََُّ َّٓ ُْٜطَ )ِْٖ ٤إٔ ح ٠ُٝ٧ػٌحد حُوزَ ٝحُؼخٗ٤ش ػٌحد ح٥هَس. ِّ
ُٔٝض أىٍُٔ ١خًح ُْ ٣يٍ روِي ْٛه ُٚٞطؼخُ:٠
د ْحً٧زَ َِ ُ َؼِِ ََْ٣ ْْ ُٜؿؼُ.))* َٕٞ َّ َ ْ َ د ْحْ َ٧ىَُٗ ٠ىْ َٕٝحُ َؼ ٌَح ِ ((٣ٌِ َُُ٘ٝوََّْ٘ َِٖٓ ْْ ُٜحُ َؼ ٌَح َِ
ٍٓٞس حُٔـيس آ٣ش ٍهْ . )ٕٔ( :
د ْحًْ َ٧زَ َِ َُ َؼَِِّ ََْ٣ ْْ ُٜؿؼٍُٞٓ.))* َٕٞس حُٔـيس آ٣ش ٍهْ . )ٕٔ( : د ْحْ َ٧ىَُٗ ٠ىْ َٕٝحُ َؼ ٌَح ِ (( َ٣ٌِ َُُ٘ٝوََّْ٘ َِٖٓ ْْ ُٜحُ َؼ ٌَح ِ
ٝه ُٚٞطؼخُ:٠
ََّ ٠ػٍٞٓ.))* َٕٞس حٗ٧ؼخّ آ٣ش ٍهْ : ُ َّ َ
ََّ٠حء ُ َؼَِ٣ ْْ ُٜظَ َ ْ
ي كؤهٌََٗخ ْْ ٛرِخُزَؤ َٓخء َٝحُ َّ ْ ُ ْ َ َ َ ُ
(( ََُٝوَ ْي أٍَْ ََِٓ٘آ اُِ ٠أ َٓ ٍْ ِّٖٓ ه ْزِِ َ
َ
(ٕٗ) .
كخُزؤٓخء ػٌحدٝ ،حَُ٠حء ػٌحد ،ػْ َ٣ى ٕٝاُ ٠ػٌحد ّٞ٣حُو٤خٓشًٝ ،ؼٓ ٖٓ َ٤ؼَ طِي ح٣٥خص حُظ ٢طؼزض إٔ
رخُيٗ٤خ أٗٞحع ٖٓ حُؼٌحد ٣٩وخظ ُِ٘خّ ٖٓ ؿلِظًُٝ ،ْٜي ٖٓ ٍكٔش هللا ،ك ٬٠إٔ َٓط + ٖ٤ػٌحد ح٥هَس =ٖ،
َٛٝػٌحد حُوزَ ٣لظٔذ رَٔطٖ٤؟ ،ك ٬٠إٔ طِي ح٣٥ش ( َُٓ٘ َؼ ٌِّرََُّ َّٓ ُْٜطَ )ِْٖ ٤هِ٤ض ك ٢حُٔ٘خكو ،ٖ٤ك٣ ٬ـ ُٞه٤خٜٓخ
ػِ ٠حُِٔٔٔ ،ٖ٤كزٌٜح ٌٗ ٕٞكَٔٗخ حُوَءحٕ رخُوَءحٕ ٌُٖ ،هَ ك ٢طلَ٣ق حُوَءحٕ ٓخ ط٘خء.
كخُِْٔٔ حُٔٞكي ٔ٣ ٫ظو ٢حُؼوخثي ا٣َٛ ٖٓ ٫ق آ٣خص ًظخد هللا حُوطؼ٤ش حُيُ٫ش ٢ٛٝ ،كٟٞٞٓ ٢ػ٘خ رخُٔجخص،
أٓخ ٖٓ ٣ظؤ ُٕٞٝرؼ ٞآ٣خص ٓؼيٝىس ٖٓ ًظخد هللا ػِ ٠أٜٗخ ػٌحد هزَ ُظؤػَ ْٛرخ٧كخى٣غ حُو٤ُٞش ح٧كخى٣ش ،كٜٞ
ك ٬٠ػٖ حُلٔخى حُٜٔ٘ـ ،٢كٗ ٜٞزٌ ٣٥خص ًظخد هللآٝ ،خ ًخٕ هللا ُ٠٤غ حُؼوخثي طلض ٍكٔش حؿظٜخى حُلوٜخء ،أٛخرٞح
أ ٝأهطجٞح ،أٓخ ح٧كخى٣غ حُو٤ُٞش كَٔكزخ رٜخ كٔ٤خ ػيح حُؼوخثي ٝحُليٝى ٝحُظلَٓٝ ْ٣وخُلش ًظخد هللا.
ُٜوَض رخُُّٔ٘ش: ػخٗ٤خَٔٓ :ك٤ش حُؼٌحد ًٔخ أُ ِ
رخُزيح٣ش ٫ري ُ ٢إٔ أٗ ٙٞإٔ ح ّ٬ٓ٩هي ه ٠٠ػِ ٠ح٘ٛ٧خّ حُلـَ٣ش كٜ٘غ حُ٘خّ أ٘ٛخٓخ أهَ ٟأِ١وٞح ػِٜ٤خ
ػٞحرض حٓ٧ش٣ٝ ،خ ُ٤ض طِي حُؼٞحرض طظٞحكن ٓغ ٓخ ؿخء رٓ ٚلٔي – ػِ ٚ٤حُ٬ٜس ٝحٌُُٔ٘ ، - ّ٬ي طـي ٖٓ رٜ٘٤خ
ٔ٘ٛخ ٣يػ ٚٗٞأٛق ًظخد رؼي ًظخد هللا ك ْٜػِ٣ ٚ٤ؼٌل ٕٞأًؼَ ٖٓ طؼزي ْٛرخُوَءحُٕٔٝ ،ض أىٍ٤ً ١ق ٖٓ ٌٕٞ٣
ػٞحرظٝ ْٜأٛق ًظزٓ ْٜخ ػؾ رَٝح٣خص حُٔئُٝ ٖ٤أٛلخد حٛٝ٧خّ ٝؿ٤ٓ( َْٛ٤ؤط ٢طز٤خٕ ًُي رِٔلن طوَ٣ؾ
أؿَِّش حُ ُّيػخس ٓ٘ٔ٣ ٫ ْٜخ ِٕٝ٣ر ٖ٤حُوَءحٕ ٝر ٖ٤حَُٝح٣ش ػٖ حُ٘ز ٢ك٢ حَُٝح٣خص حُٔ٘ٔٞرش ٍُٝح ُِ٘ز ،)٢رَ طـي ِ
حُؤ٤ش ٝحٓ٫ظي ،ٍ٫رَ ُ٣ويِّٓ ٕٞحَُٝح٣ش ػِ ٠ح٣٥ش ك ٢حٛ٫ظٔخّ ٝحُ٤وٝ ٖ٤حُؼَٔٓٝ ،خ أًٍُ ٟي ا ٫اَٗحًخ رخهلل ،كَٜ
ٖٓ ػٞحرض حٓ٧ش إٔ ٠٣خٛ ٢ٛل٤ق حُزوخًٍ ١ظخد هللا ٔ٣ٝظٌَٔ أكٌخّ حُوَءحٕ رؤهخٗٓ ْ٤خ أٍِٗ هللا رٜخ ٖٓ
ِٓطخٕ؟ َٛٝ َٛ ،ر٘خ طؼظٍٝ ْ٤ح٣خص ًًَٛخ ٝحكي ػٖ ٝحكي ُ٘طـ ٠رٜخ ػِ ٠كٌْ هللا ٝآ٣خطٚ؟ ،كؤ ١ىٗ ٖ٣لٖ ػِٚ٤
ٓخ ىحٓض كخُ٘خ ًٌُي؟!.
ُٝوي ؿٔؼض ُِوخٍة هطٞكخ أػزض رٜخ رؼ٠خ ٖٓ ُ٣ق ٓيٓٓٞخص حُُّٔ٘ش حُزَ٘٣ش حُِٔػٓٞش ٟٝؼظٜخ رٜ٘خ٣ش حٌُظخد
طلض ػ٘ٞحٕ( :رلغ كوٓ ٢ٜغ َٓى ٝطوَ٣ؾ ُ٨كخى٣غ حُِٔػٓٞش ػٖ حُوزَ ٝػٌحرٓٝ ٔٓ5ٙ ٚخ رؼيٛخ) كٌٖٔ٤
حَُؿٞع اُٜ٤خ.
كظَح ْٛهي حٓظـَهٞح كَٔٓ ٢ك٤ش ػٌحد حُوزَٝ ،حرظيػٞح ٌَُ ُ٣ق ٍٝح٣ش ٗٔزٛٞخ رٜظخٗخ ُِ٘ز – ٢ػِ ٚ٤حُ٬ٜس
ٝحُٔ ، - ّ٬كوخُٞح رٞؿٞى ٌِٓٔ٣ ٖ٤ؤ ٕ٫حُؼزي ٓـَى ىه ُٚٞحُوزَ ػٖ ٍرٝ ٚىٗٝ ٚ٘٣زٝ ،ٚ٤طـي أثٔش ػٌحد حُوزَ
َٜ٣ه٣ٝ ٕٞظلي ٕٝحُٔؼخٍ ٖ٤ٟرظِي حَُٝح٣ش حُؼـ٤زش ،رَ ِٕٝٞ٣ٝػ٘ن ح٣٥ش :
هللاُ حُظَّخُِ ِْٔ َ٣َٝ َٖ٤ل َؼ َُ ّ
هللاُ َٓخ َ٘ َ٣خء ُّ َُّ٠ ض كِْ ٢حُ َلَ٤خ ِس حُ ُّي َْٗ٤خ َٝكِِ ٢
ح٥ه ََ ِس َِ ٣ٝ ٞح رِ ْخُوَ ٍِ ْٞحُؼَّخرِ ِ
هللاُ حَُّ ٌِ َٖ٣آ َُٓ٘ ْ
ِّض ّ
((ُ٣ؼَز ُ
*))ٍٞٓ.س ارَح ْ٤ٛآ٣ش ٍهْ . )ٕ5( :
٣ٝلَٜٔٗٝخ ػِ ٠أٜٗخ طوٓ ٚئحٍ حٌُِٔ ٖ٤حُِٔػٍ ،ّٞؿْ أٗ٣ ْٜو ُٕٞٞرؤٕ حُوزَ أ٘ٓ ٍٝخٍُ ح٥هَس ،رٔ٘٤خ
٣و ُٕٞٞرؤٕ حُظؼز٤ض رخُو ٍٞحُؼخرض ك ٢حُيٗ٤خ ٌٕٞ٣رخُوزَ ،ك َٜحُوزَ ٖٓ حُيٗ٤خ أّ ٖٓ ح٥هَس؟ ٓ٨ُٝق طـي حُظيٖ٣
حُ٘ؼز٣ ٢ي ٖ٣رخُ٫ٞء ٌُُي ح٩كي (ٍحؿغ طوَ٣ؾ كي٣غ حٌُِٔ ٖٓ ٖٔ٘ ٙ َ٤ٌٗٝ ٌَ٘ٓ ٖ٤حٌُظخد).
ٝهخُٞح رؤٕ حُوزَ ٠٣ـ ٢ػِ ٠حُٔ٤ض كظ ٠طوظِق ك ٚ٤أ٬ٟػ ،ٚأ ١طظلَى أ٬ٟع هل ٜٚحُٜيٍُ ١ظٌٕٞ
حُٓ ٠٘ٔ٤لَ حُٝ ،َُٟٔ٤حُٓ َُٟٔ٤لَ حُ ،٠ُ٘ٔ٤رٔخ ٣ؼ٘ٝ ٢ؿٞى اكٔخّ ُِـؼش ،ك ٬٠ػٖ ُػٔ ْٜربىٍحى حُـؼغ
ٝ ،ُِّٕٞ ٜهخُٞح ٔٓٝخػِ٣ ُٖٔ ْٜو ٢حُٔ ّ٬ػِٝ ،ْٜ٤هخُٞح رؼؼزخٕ حٓٔ ٚحُ٘ـخع ح٧هَعَ٠٣ ،د حًٌُ ٖ٣خٗٞح َ ُ٣ ٫
رَُٔرخص حُلي٣ي َ٠٣د رٜخ حُٔ٬ثٌش أُٝجي حُٔٞط ٠ك٤ظـِـِ ٕٞأٓلَ ٓخكِ ٖ٤رخُوزَ ،ػْ ٣ؼٞى ٖٓ ٕٝحٍٝ٧
حُٔخرؼش ُ٤ؼٞى حُٔ٬ثٌش ػِ ْٜ٤رؼٌحد حَُُٔرخص َٓس ػخٗ٤ش ٝػخُؼش ٌٌٛٝح.
ٝهخُٞح رِٔي َٟٓ٣ ًََّ ٞن ٍء ّٝحًٌُ ٖ٣خٗٞح ٣ظظؼخهِ ٕٞػٖ حُ٬ٜس حٌُٔظٞرش (ٓـَى طؼخهَ كوٝ ،)٢هخُٞح ر٘ٔخء
ٛيٌُُ٘ ٍٖٛٝل ٖٜطِي حُٜيٝ ٍٝحُ٘ؼ٨ُ ٍٞؿخٗذٝ ،هخُٞح رَٜحم أَٛ ص ٖٓ ٗؼٝ ٍٖٛٞأُهَ٣خص ٖٓ ُ ُٓ َؼَِّوَخ ٍ
حُوزٔٔ٣ ٍٞؼ ًَ ٚحُو٬ثن ا ٫حٝ ْٗ٩حُـخٕٝ ،هخُٞح رؼٌحد هخُِِٗ ٙخس ٝحُِٝحٗٔ٣ٝ ٢ظـ َ٤حُوزَ ٖٓ ٗظٖ ٍ٣ل،ْٜ
ٝهخُٞح رظوط٤غ حُٔ٬ثٌش ُ٘ٔ٧ش هطزخء حُلظ٘ش.
٘ٛ ٌٖ٣ ُْٝخى ػٌحد رخُوزَ ػ٘يُِ ْٛلخًْ حُظخُُْ ٫ٝ ،وظِش أ َٛر٤ض حُ٘زٞس ١ٍُِٝٔ ٫ٝ ،حٗ٫ظوخرخص٫ٝ ،
ػٌحد ػ٘يٛ٧ ْٛلخد ح٧ؿٌ٣ش حَُٔٔ٘١شٌُُ ،ي أٍٓ ًَ ٟخ ٓزن َٓٔك٤ش طْ ًظخرش ٓ٘٤خٍٛٞ٣خطٜخ رَ٘٣خ ٖٓٔ ْٛ
ى ٕٝحٗ٧ز٤خء ،رؼي ػ َٜحُوِلخء حَُحٗي ،ٖ٣كظُ٣ ٠لظٖ حُ٘خّٝ ،أٍح ْٛهي كُظ٘ٞح كؼ ،٬ك ٬طٌخى طَِٔٔٓ ٟخ ا٣ ٫ئٖٓ
رٌُي حُٝ ،ْٛٞؿؼِٞح ٓ٘خ ٓـٔٞػش ٖٓ حَُٔٗ ٠ٟلٔ٤خ.
ُٝوي حٛظٔٞح ربكٔخى ؿِء ٖٓ ٓ٘خؿخس حُؼزي َُر ٚك ٢حُ٬ٜس رؼي إٔ هخُٞح رخُظؼ ٖٓ ًٞػٌحد حُوزَ رٜ٘خ٣ش حُظٜ٘ي
رٌَ ٬ٛسٝ ،هخُٞح اٗ ٖٓ ٚحُُّٔ٘شٝ ،هخُٞح رخُظؼٌُٞٔ ٚ٘ٓ ًٞف حُْ٘ٔٝ ،رخُظؼ ٖٓ ًٞػٌحد حُوزَ ػٔٓٞخٓٝ ،خ ٢ٛا٫
َُّٓ٘ش حُو٤خٍٝ ،طويُ ْ٣ظَحع حٞٓ٧حص ر٘ٓ ٬ي َٗػ ،٢ا ٖٓ ْٜٗ٧ ٫ح٧هيٓ.ٖ٤
ٝهخُٞح رخُٔ٤ض حٌُ٣ ١ئً٣ ٖٓ ١ـِْ ػِ ٠هزَٝ ،ٙهخُٞح رلظق ١خهش رخُوزَ ُِٔ٤ض؛ ُ٤ؤط٣ٍ ٖٓ ٚ٤ق حُ٘خٍ
َٛ٣َُٜٓٝخ ٗٝظٖ ٍحثلظٜخٝ ،هخُٞح رٔوِٞم ٣وَؽ ػِ ٠حُٔ٤ض ك ٢هزَ٣ ٙو( :ُٚ ٍٞأرَ٘ رؤٓٞأ َٓ ّٞ٣ػِ٤ي ٌٓ٘
ُٝيطي أٓي)ٝ ،إٔ حُٔ٤ض ٤ٜ٣ق ٣ٝو٣( :ٍٞخ ٍدِّ ٫طوْ حُٔخػش) ،أ ٫طَٓ ٟؼ ٢ح٩هَحؽ حَُٔٔك٢؟!!ُِٝ ،ؼـذ
كٌَ ًُي ُْ َ٣ى ٫رخُوَءحٕ ٫ٝرخُزوخٍ ٌُٚ٘ ،ِْٔٓ ٫ٝ ١حُظي ٖ٣حُ٘ؼز ٢حٌُ ١ؿَٓ ٚىػخس ح ٍ٬ٟ٩رخْٓ ح.ّ٬ٓ٩
ُٔٝض أىٍُٔ ١خًح ُْ ٣وَ أكي حٗ٧ز٤خء رؼٌحد حُوزَ ك ٢أ٣َٗ ١ؼش أً ٝظخد ٓٔخ١ٝ؟ٝ ،إ ًخٗٞح ٗٔزٞح ًٍُٝح
ُ٘ز٘٤خ حُو ٍٞرؤٕ حُٜٞ٤ى طُ َؼ ٌَّد ك ٢هزًٝ ،ٍْٛٞؤٕ حُؼخُْ حٗل َٜك ٢حُٜٞ٤ى٣ش ٝحٌٓ ٢ًَ٘ٓٝ ّ٬ٓ٩ش كو ،٢كً َٜخٕ
حُٔٞط٣ ٫ ٠ؼٌر ٕٞك ٢هز ٍْٛٞكظ ٠ؿخء ح ّ٬ٓ٩رٌُي حُؼٌحد؟ ،أٝطْ ُٜن ػٌحد حُوزَ رخٗ ٕ٧ ّ٬ٓ٩ز٘٤خ ٗز٢
حَُكٔش!!؟ ،أَ ًَُ ٝي ٣ظزغ ٜٓ٘ؾ طول٤ق حَُ٘حثغ!؟ ،أّ حُظـِ٤ع ػِ ٠حُ٘خّ كظٓ ُٞٝ ٠ؼ٘٣ٞخ٤ًٝ ،ق ٌٕٞ٣حُؼٌحد
هزَ حُلٔخد؟.
ٜزَخٍ كٓ ٌٕٞ٣ َٜزذ ًُي ٝك٠٣ ٖ٤غ أ َٛحَُِٔ ح٧هَ ٟحُِ ٍٞٛػِ ٠حُوز ،ٍٞرٔ٘٤خ ٗ٠غ ٗلٖ ػِٜ٤خ ٗزخص حُ َّ
ػِ٘ٓٞخ حُلظَّخًش ػٖ ػٌحد حُوزٍَٝ ،كٔش ٓ٘خ ػِٓ ٠خ حهظ ٚرٞٓ ٚطخٗخ ٖٓ ٟ٘ي حُوزَ ٝػٌحرٚ؟ٝ ،أ ٖ٣كوٜخء حُؼٌحد
ٖٓ ٗؼ ْ٤حُوزَ؟ ،أّ إٔ حُؼٌحد رخُوز ٍٞؿط٢ٗ ًَ ٠ء كظ ٠اٗ٘خ ٗ ٫يػ ٞر ٚك٬ٛ ٢ط٘خًٝ ،ؤٗ٢ٗ ٚء ِٓٞٛى.
ٖٓ ريع ٝؿَحثذ حُ ُّيػخء ُِٔ٤ض:
ٓٔخ ٘٣ظٜـ ٚحُ ُٔ َّيػ ٕٞرخُُّٔ٘ش ٖٓ ريػ ْٜحُٔوِ١ٞش ٝحُٔ٘ٔٞرش ًٍُٝح ُِ٘زٔٓ ،٢ؤُش حُيػخء ُِٔ٤ض ،كخُيػخء ُِٔٞط٠
أَٓ ٓلٔٞى هخٛش ٖٓ ح٧هخٍد ٝحُٜخُل ٖٓ ٌُٖ ،ٖ٤ؿ َ٤حُٔظ ٍٜٞإٔ ٗ٘وَ ػ٘ ْٜحُيػخء ػِ ٠حُٔ٤ض رلٔزخٕ أٗٚ
ىػخء ُٝ ،ٚرلٔزخٕ أٗ ٖٓ ٚحُُّٔ٘ش.
كٖٔ ٓؤػٍٞحط ْٜك ٢حُيػخء [ :حُِ ْٜحؿلَ ُٝ ٚحٍكٔٝ ،ٚػخكٝ ٚحػق ػ٘ٝ ،ٚأًَّ ُٗ َُُِٓٝٝ ،ُٚغ ُٓيْهَ َِٝ ،ُٚحؿِٔٚ
رخُٔخء ٝحُؼِؾ ٝحُزَ ََ ْىَٗٝ ،وِّ ِ ٖٓ ٚحٌُٗٞد ًٔخ َُ٘٣وَّ ٠حُؼٞد ح٧ر ٖٓ ٞ٤حُ َيَْْٗ ]ٌٛٝ ،ح حُيػخء ٣و ُٚٗٞٞكظ ٠ك٬ٛ ٢س
حُـ٘خُس.
ك ٖٓ َٜحٌُٖٔٔ إٔ ٗـَٔ أكي ح٧ك٤خء رخُؼِؾ ا ٫إ ً٘خ ٗٔظٜيف أًح ،ٙكٔخ رخُ٘خ رخُيػخء رٌُي ُِٔ٤ض؟ٗٝ ،يػٞ
أ٠٣خ رؤٕ ٣ـِٔ ٚرخُزَ ََىٗ ٫ ،ي أٗ٘خ ٌَٗ ،ٚٛا ٫إ هخٍ ُ٘خ ػِٔخء حُظزَ َ٣ػِٔخ ٖٓ ػِ ْٜٓٞحُـ٤ٜٔ٘ش حُظ ٢طٔظلٖٔ
ًُيٝ ،ط٘ٔزُِ٘ ٚز – ٢ػِ ٚ٤حُ٬ٜس ٝحُٔ.- ّ٬
ُوي ٍأ٣ظ ْٜكُ ٢ؿَٔ حُٔ٤ض ٣ـِٔ ٚٗٞرٔخء كخطَٓ ٞٛ ٫ ،خهٖ ٞٛ ٫ٝرخٍى ،أك٘لؼَ ًُي رٔ٘٤خ ٗيػ ٞهللا ؿَ ؿُٚ٬
ػِ ٚ٤رؤٕ ٣ـِٔ ٚرخُؼِؾ حُزخٍى؟! ،أّ إٔ حُيػخء ٓو َٛ٧ ٜٚحُز٬ى حُلخٍس كو ،٢أٓخ أ َٛحُز٬ى حُزخٍىس ك٘لٖ ٗيػٞ
ُ ْٜرـٔٓ ٍٞخهٖ!؟.
ٝىػخء آهَ ٖٓ ح٧ىػ٤ش حُؼـ٤زش حُظٓ ٢خهٗٞخ اُٜ٤خ رو[:ُْٜٞحُِ ْٜأريُ ٚىحًٍح هًَ٤ح ٖٓ ىحٍٝ ٙأ ٬ٛهًَ٤ح ٖٓ أِٚٛ
ٝأىهِ ٚحُـ٘ش ٝأػٌ ٖٓ ٙػٌحد حُوزَ ٖٓٝػٌحد حُ٘خٍ].
كٌٜح حُيػخء ر ٚط٠خى ٓغ حُيػخء رٌظخد هللا حُوخثَ:
ْ ُ ْ َ َّ ُ
حؿ َِّ٣ٍِّ ًَٝ ْْ ٜخطِ ِ ْْ ٜاِٗيَ أٗضَ حُ َؼ ِِ ِ٣حُ َل ٌُِْ ٤ ْ َ
َ ِٛق ِٓ ْٖ آرَخثِ َِٝ ْْ ٜأُ َِ ٝ َ ص َػ ْي ٍٕ حَُّظَِٝ ٢ػَيطََّ َٖٓ َٝ ُْٜ (( ٍَرََّ٘خ َٝأَ ْى ِه َِْ ْْ ُٜؿَّ٘خ ِ
*))ٍٞٓ.س ؿخكَ آ٣ش ٍهْ . Cool( :
أٖٓ ىػٞح ريػخء حُوَءحٕ حٌُ ٫ ١حٓظزيحٍ كُِٜ ٚ٤خُلٝ ٖ٤حُٜخُلخص ٖٓ أُٝحؿ٘خ ،أّ ٓ٘يػ ٞرخٓظزيحُٜٔٓ ْٜخ
ًخٕ ٬ٛك ْٜرؤُٝحؽ هَ٤ح ْٜٓ٘؟!٘ٗ٧ ،خ ًًٍٞح ٝاٗخػخ ٗلذ حُظزي.!!َ٣
ُوي هَزِ ََ هللا حُيػخء حُوَءحٗ٣ ُْٝ ،٢وزَ ىػخء حُُّٔ٘ش حٍُِٔٝس ،كؤىهَ حُِٝؿش حُٜخُلش ٝحُِٝؽ حُٜخُق حُـ٘ش
حؿ َِّ٣ٍِّ ًُ َٝ ْْ ٜخطِ َِٝ ْْ ٜحُ ََٔ٬ثِ ٌَشُ ْ َ٣ي ُهَُِ َٕٞػَِ ِْْٜ ٤ َ َِٛق ِٓ ْٖ آرَخثِ َِٝ ْْ ٜأَ ُْ َِ ٝ خص َػ ْي ٍٕ ْ َ٣ي ُهََُِٜٗٞخ ََ ْٖ َٓ ٝ ((ؿَّ٘ ُٓؼًخ ،ك٤غ هخٍ ٓزلخَٗ :ٚ
د *))ٍٞٓ.س حَُػي آ٣ش ٍهْ )ٕٖ( : ِّٖٓ ًَُِّ رَخ ٍ
كؤُـ ٠رٌُي ٗظخّ حٓ٫ظزيحٍ حٞٛ٧ؽ حٌُ٣ ١ظَحهُٜٞ٘ ٚحص أُٝجي حُيػخس.
ًْٝأٍ ٖٓ ٟهَِِّش ك٤خء حُ َّيحػ ٖ٤رٌٜح حُيػخء َُؿَ أ ٝحَٓأس ه٤٠خ ٗلزٜٔخ رٔ٘٤خ حُِٝؽ حُل ،٢أ ٝحُِٝؿش حُل٤ش،
ٔٔ٣غ أ ٝطٔٔغ ٌٛح حُيػخء (إٔ ٣زيُ ٚهللا ُٝؿخ هَ٤ح ٓ٘ ٚأٜ٘ٓ ٝخ)ٓٝ ،طِٞد ٖٓ أٜٔ٣خ حُظؤٓ ٖ٤ػِ ،ٚ٤ك َٜكًُ ٢ي
أ ١طؼوَ!؟.
ٖٓٝأىػ٤ظ ْٜحُظَّ ٣ ٢يػ ٕٞأٜٗخ ٖٓ حُٔؤػٍٞحص ه[ :ُْٜٞحُِ ْٜحؿؼَ هزٍَٟٝ ٙش ٖٓ ٍ٣خ ٝحُـ٘ش ٫ٝ ،طـؼِٚ
ُك ْل ََسً ٖٓ ُكلََ حُ٘خٍ].
كٖٔ هخٍ رؤٕ حُوزَ ٍٟٝش َٛٝ ،طظ٘ؼْ حُـُؼغ؟ َٛٝ ،طظؼٌد حُـُؼغ ك ٢كُلَ؟٣ ُْٝ ،وَ أكي ٖٓ حُزَ٘ ؿَْٛ٤
ً ٫ٝظخد ٓٔخ ١ٝرؤٕ حُ٘خٍ ػزخٍس ػٖ ُكلََ ،إ حُوَءحٕ ٣و ٍٞرؤٕ حُ٘خٍ ٝحٓؼشً ؿيًحًُٝ ،ي ٖٓ ه ُٚٞطؼخَُٝ (( ٠هُ َِ
ن ِٖٓ ٍَّرِّ ٌُ ْْ كَ َٖٔ َٗخء كَ ُِْْ ٤ئ ِٖٓ ََٗ َٖٓ ٝخء كَ ٌِْْ َ٤لَُْ اَِّٗخ أَ ْػظَ ْيَٗخ ُِِظَّخُِ َِٔٗ َٖ٤خًٍح أَ َكخ َ١رِ ََِ ُٓ ْْ ٜح ِىهَُٜخ َٝإِ ْٔ َ٣ظَ ِـ٤ؼُٞح ُ٣ـَخػُٞح ْحُ َل ُّ
خءص َُْٓ طَلَوًخ *))ٍٞٓ.س حٌُٜق آ٣ش ٍهْ . )ٕ6( : ْ حُ َّ٘ ََحدُ َْ َٓ ٝ ْ ْ
رِ َٔخء ًَخُ ُٔ ١ِٞ ْ٘ َ٣ َِْ ٜحُ ُٞؿُ َٙٞرِ ْج َ
كخُوَءحٕ ٣وٍَ رؤٕ حُ٘خٍ َُٓحىم ٟوْ ًَ ْ٠٣حُ ُٔؼٌر َٕ٣ٝ ،ٖ٤ػِٓ ْٜ٤خء حُ٘خٍ ٝ ١ٞ٘٣ؿ ،ْٜٛٞرٔ٘٤خ حٌُٖ٣
٣ظِػٔ ٕٞحُل ٠ٟٞك ٢حُُّٔ٘ش حُ٘ز٣ٞش حُٔطَٜس ٣و ُٕٞٞرؤٕ حُ٘خٍ ػُزخٍس ػٖ ُكلََ ،كؤ ١حُٜ٘ـ٘ٗ ٖ٤ظٜؾ؟! ،أّ ٗوق
ُ٘٘ظظَ ػِٔخء حُظزَ٤ُ َ٣زٍَٝح ُ٘خ ٓز ٬٤ؿي٣يًح ُو٤زش أَٓ حٓ٧ش كظ ٠ك ٢كٖ حًٌَُ ٝحُيػخء.
ٝحُ٘خٍ ُٜخ ٓزؼش أرٞحد ،ك٘ٛ َٜخى ٓزؼش أرٞحد ُٔـَى ُكلََ؟ ،إ حُوَءحٕ ٣وٍَ إٔ ىه ٍٞحُ٘خٍ ٌٕٞ٣رخ٧كٞحؽ
ٝحٝ ،ْٓ٧كًُ ٢ي ًِ٣ ٚو ٍٞطؼخُ:٠
د ِّٓ٘ ْْ ُٜؿُِ ٌء َّٓؤٍُٞٓ.))*ٌّ ٞس حُلـَ آ٣ش ٍهْ -ٖٗ( : ْ ْ ْ ُ
د ٌُ َِّ رَخ ٍ ِّ (( َٝاِ َّٕ َؿِ َْٞٔ َُ َْ ََّٜ٘ػ ُي ْْ ُٛأَؿْ َٔ ِؼَُٜ * َٖ٤خ َٓ ْز َؼش أ ْر َٞح ٍ
َ ُ َ
ٗٗ) .
َض أُ ْهظََٜخ َكظَّ ٠اِ ًَح ح َّىح ٍَ ًُٞحْ
ض أُ َّٓشٌ َُّ َؼ٘ ْ خٍ ًَُِّ َٔخ َى َهَِ ْ َّ
ْٗ كِ ٢حُ٘ ِ حِ ٩ ْ ُ َ ْ َ ْ َ ُ
(( هخ ٍَ حىهِٞح كِ ٢أ َٓ ٍْ هي َهِض ِٖٓ ه ْزٌِِْ ِّٖٓ حُ ِـِّٖ َِ ٝ ْ ُ ُ ْ َ
ْق ََُٝـ ٌِٖ َّ٫طَ ْؼَِ َُٕٔٞ ٟؼ ٌخٍ هَخ ٍَ ُِ ٌٍَُّ ِ ِ َّ ٘ حُ َٖ ِّٓ خً ل ْ
ؼ ٟ ِ ًخ ر حٌَ ػ
َ ْ
ْ ٜ
ِ ِ ط َُِّٟٗٞخ كَآ ض أُ ْه ََحٍَ ْْ َُٛ٫ُٝ٧ ْْ ُٛرََّ٘خ َٛـئُ٫ء أَ َ كَِٜ٤خ َؿ ِٔ٤ؼًخ هَخَُ ْ
*))ٍٞٓ.س ح٧ػَحف آ٣ش ٍهْ Coolٖ( :
(( ََٗ َّ َْٞ٣ٝلْ ُ٘ َُ ِٖٓ ًُ َِّ أُ َّٓ ٍش كَ ْٞؿًخ ِّٓ َّٖٔ ٌِّ ٌَ ُ٣دُ رِآَ٣خطَِ٘خ كَُ َُُٞ٣ ْْ ُٜػٍٞٓ.))* َٕٞس حَُ٘ٔ آ٣ش ٍهْ . )1ٖ( :
إ حَُٔى حُٔخرن ُُ ١ً ٌَُ ٍِّٞ ٜ٣ذ إٔ حُ٘خٍ ٝأكٞحؽ حُيحهِ ٖ٤كٜ٤خ ٖٓ حٔ٤ُ ْٓ٧ض طِي حُللَ حُ٤٠وش ،اٗٔخ
حُوطذ ؿَِ ٝح َٓ٧أػظْ.
ٗؼْ ٘ٛخى أٓخًٖ ٤ٟوش رخُ٘خٌٍُٜ٘ ،خ أَٓ ػخٍٝ ،ٝكًُ ٢ي ٣وٍ ٍٞر٘خَٝ (( :اِ ًَح أُ ُْوُٞح ِٓ َْٜ٘خ َٓ ٌَخًٗخ َ
ِّ٤ٟوًخ ُٓوَ َََِّٖٗ٤
ي ػُزًٍُٞح *))ٍٞٓ.س حُلَهخٕ آ٣ش ٍهْ . )ٖٔ( :
َىػَ ْٞح َُ٘ٛخُِ َ
ٌُُي كلوٜخء ح٧كخى٣غ ٣ ٫ظز ٕٞ٘٤حُوَءحٕ ،كو ُٚٞطؼخُ ٠رؤ ٍٝح٣٥ش (ٝاًح) طؼ٘ ٢أٜٗخ كخُش ػخٍٟشٝ ،هللا ٞٛحٌُ١
٣ؼِْ ٌَٗ حُ٘خٍٜٗ٧ٝ ،خ ٖٓ حُـ٤ذ كخُ٘ز٣ ٢ؼِْ رٞؿٞىٛخ ٌُ٘٣ ٫ ٚؼِْ ٌِٜٗخ طلي٣يح ا ٫رٔخ طٍِ٘ ػِ ٖٓ ٚ٤هَءحٕ،
ٝػًُِ ٠ي ٌٕٞ٣كو ٚحُ ُللََ ك ٢ؿٓ َ٤لِ.ٚ
ٝأٛيُ ١لوٜخء حُؼٌحد حٌُ ُْٜ ْٛ ٫ ٖ٣ا ٫طَ٣ٝغ حُ٘خّ ٖٓ هللا ،أٗ ٚاًح ٓخ ًخٗض حُ٘خٍ حُظ٣ ٢ظٌِٔ ٕٞرخٜٓٔخ ًحص
أرٞحد ٓزؼشٝ ،رٜخ أٓخًٖ ٤ٟوش ،كبٕ حُـ٘ش ُٜخ ػٔخٗ٤ش أرٞحدٝ ،ػَٜٟخ ًؼَ ٝحُٔٔخٝحص ٝح ،ٍٝ٧أ ١أٜٗخ
طَ٘ٔ ٓؼش حٌُ ٕٞحَُٔثٝ ٢ؿ َ٤حَُٔثًُٝ ،٢ي ٍ ٕ٧كٔش هللا أػظْ ٖٓ ؿ٠زٝ ،ٚكًُ ٢ي ٣و ٍٞطؼخُ:٠
خهللِ ًََُِ ِٚ ُِِٓ ٍُ ٝيَ ٝأُ ِػ َّي ْ
ص َُِِّ ٌِ َٖ٣آ َُٓ٘ٞح رِ َّ ٝحُ َّٔ َٔخء َْ ٝحِ ٍَْ٧ (( َٓخرِوُٞح اَُِْ َٓ ٠ـلِ ََ ٍس ِّٖٓ ٍَّرِّ ٌُ ْْ ََ ٝؿَّ٘ ٍش َػَْ ُ
َٜٟخ ًَ َؼَْ ِ
هللاُ ًُْ ٝحُلَْ َِ ْ٠حُ َؼ ِظ ٍِٞٓ.))* ْ٤س حُلي٣ي آ٣ش ٍهْ . )ٕٔ( : هللاِ ُْ ٣ئطَِ٘ َ٣ َٖٓ ِٚ ٤خء ََّ ٝ
كََّ َُ ْ٠
ٛيم أ ٫ ٝطٜيم ٖٓ أكخى٣غ حُٜل٤لٝ ٖ٤كو ٚحُزؼٞ
ٓزن ًًَٝص إٔ ًؼَ٤ح ٖٓ حُيػخس ٣و ُٕٞٞرو َٜأىٓـظ٘خ ك ٢إٔ ٗل ْٜحُوَءحٕ أٗ ٝيٍى حُلي٣غٝ ،اٗ ٢أٓظٜ٘ي
ًَ هخٍة ػِٗ ٠لٔ ٚإٔ ٣وَأ ٓؼ ٢رؼ ٞأػخؿ٤ذ حُٜل٤ل( ٖ٤حُزوخٍ )ِْٔٓٝ ١ػٖ حُوزَ ًُٝي ٓٔخ :٢ِ٣ـ
كلٛ ٢ل٤ق ِْٓٔ ًظخد ٛلخص حُٔ٘خكوٝ ٖ٤أكٌخٓ ،ْٜكي٣غ ٍهْ .)ٕ55ٖ( :كيػ٘خ أر ٞرٌَ رٖ أر٤ٗ ٢زش َ٤ُٛٝ
رٖ كَد ٝأكٔي رٖ ػزيس حُ٠زٝ ٢حُِلع ٫رٖ أر٤ٗ ٢زش هخٍ حرٖ ػزيس أهزَٗخ ٝهخٍ ح٥هَحٕ كيػ٘خ ٓل٤خٕ رٖ ػ٘٤٤ش
ػٖ ػَٔ ٝأٗٔٓ ٚغ ؿخرَح ٣و :ٍٞأط ٠حُ٘ز – ٢ػِ ٚ٤حُ٬ٜس ٝحُٔ - ّ٬هزَ ػزي هللا رٖ أُرَ ّ ،٢كؤهَؿ ٖٓ ٚهزَ،ٙ
كٟٞؼ ٚػًٍِ ٠زظٗٝ ،ٚ٤لغ ػِ٣ٍ ٖٓ ٚ٤وٝ ،ٚأُزٔ ٚهٔ ،ٜٚ٤كخهلل أػِْ.
ٝرٌظخد ك٠خثَ حُٜلخرش كي٣غ ٍهْ .)ٕٗٓٓ( :كيػ٘خ أر ٞرٌَ رٖ أر٤ٗ ٢زش ،كيػ٘خ أر ٞأٓخٓش ،كيػ٘خ ػز٤ي هللا
ػٖ ٗخكغ ػٖ رٖ ػَٔ هخٍُٔ :خ طٞك ٢ػزي هللا رٖ أُرَ ّ ٢رٖ ِٓ ٍٞؿخء حر٘ ٚػزي هللا رٖ ػزي هللا اُ ٍٍٞٓ ٠هللا – ػِٚ٤
حُ٬ٜس ٝحُٔ - ّ٬كٔؤُ ٚإٔ ٣ؼط ٚ٤هٔ ٜٚ٤إٔ ٌُ٣لٖ ك ٚ٤أرخ ٙكؤػطخ ٙػْ ٓؤُ ٚإٔ ٢ِٜ٣ػِ ٚ٤كوخّ ٍٓ ٍٞهللا – ػِٚ٤
حُ٬ٜس ٝحُٔ ٢ِٜ٤ُ - ّ٬ػِ ٚ٤كوخّ ػَٔ كؤهٌ رؼٞد ٍٓ ٍٞهللا كوخٍ ٣خ ٍٓ ٍٞهللا أط ٢ِٜػِٝ ٚ٤هي ٜٗخى هللا إٔ
ط ٢ِٜػِ ،ٚ٤كوخٍ ٍٓ ٍٞهللا اٗٔخ ه ٢َٗ٤هللا كوخٍ { :حٓظـلَ ُ ْٜأ ٫ ٝطٔظـلَ ُ ْٜإ طٔظـلَ ُٓ ْٜزؼَٓ ٖ٤س }،
ٓٝؤُ٣ي ػِٓ ٠زؼ ٖ٤هخٍ اٗ٘ٓ ٚخكن ك ٠ِٜػِ ٍٍٞٓ ٚ٤هللا ٝأٍِٗ هللا ػِ ٝؿَ { ٫ٝط َٜػِ ٠أكي ٓ٘ٓ ْٜخص
أريح ٫ٝطوْ ػِ ٠هزَ.} ٙ
ٝأ٠٣خ رٌحص حُظَه ْ٤رٌحص ٛل٤ق ِْٓٔ [ ٕٓٓٗ ] ٝكيػ٘خٓ ٙلٔي رٖ حُٔؼ٘ٝ ٠ػز٤ي هللا رٖ ٓؼ٤ي هخ :٫كيػ٘خ
٣ل ٞٛٝ ٠٤حُوطخٕ ػٖ ػز٤ي هللا رٌٜح ح٘ٓ٩خى كٓ ٢ؼ٘ ٠كي٣غ أر ٢أٓخٓش ُٝحى هخٍ كظَى حُ٬ٜس ػِ.ْٜ٤
أٜٗيم حَُٝح٣ش ٍهْ )ٕ55ٖ( :حُظ ٢طؼزض ػيّ ٬ٛس حُ٘ز ٢ػِ ٠حُٔ٘خكن ػزي هللا رٖ أُر ،٢أّ ٜٗيم حَُٝح٣ش
ٍهْ. )ٕٗٓٓ( :حُظ ٢طؼزض أٗ ٠ِٛ ٚػِٚ٤؟ٔٛ٬ًٝ ،خ رٜل٤ق ِْٓٔ.
ٝكٛ ٢ل٤ق حُزوخٍ ١ػٖ ًحص حُٟٔٞٞع رخد { حٓظـلَ ُ ْٜأ ٫ ٝطٔظـلَ ُ ْٜإ طٔظـلَ ُٓ ْٜزؼَٓ ٖ٤س كِٖ
٣ـلَ هللا ُ ،} ْٜكي٣غ ٍهْ .)ٖٗ6ٖ( :كيػ٘خ ػز٤ي رٖ آٔخػ َ٤ػٖ أر ٢أٓخٓش ػٖ ػز٤ي هللا ػٖ ٗخكغ ػٖ رٖ ػَٔ
ٍ ٢ٟهللا طؼخُ ٠ػٜ٘ٔخ هخٍُٔ :خ طٞك ٢ػزي هللا ؿخء حر٘ ٚػزي هللا رٖ ػزي هللا اُ ٍٍٞٓ ٠هللا – ػِ ٚ٤حُ٬ٜس ٝحُّٔ٬
-كٔؤُ ٚإٔ ٣ؼط ٚ٤هٌٔ٣ ٜٚ٤لٖ ك ٚ٤أرخ ٙكؤػطخ ٙػْ ٓؤُ ٚإٔ ٢ِٜ٣ػِ ٚ٤كوخّ ٍٓ ٍٞهللا ُ ٢ِٜ٤كوخّ ػَٔ كؤهٌ
رؼٞد ٍٓ ٍٞهللا كوخٍ ٣خ ٍٓ ٍٞهللا ط ٢ِٜػِٝ ٚ٤هي ٜٗخى ٍري إٔ ط ٢ِٜػِ ٚ٤كوخٍ ٍٓ ٍٞهللا – ػِ ٚ٤حُ٬ٜس
ٝحُٔ - ّ٬اٗٔخ ه ٢َٗ٤هللا كوخٍ { حٓظـلَ ُ ْٜأ ٫ ٝطٔظـلَ ُ ْٜإ طٔظـلَ ُٓ ْٜزؼَٓ ٖ٤س } ٓٝؤُ٣ي ػِ ٠حُٔزؼٖ٤
هخٍ اٗ٘ٓ ٚخكن هخٍ ك ٠ِٜػِ ٍٍٞٓ ٚ٤هللا كؤٍِٗ هللا { ٫ٝط َٜػِ ٠أكي ٓ٘ٓ ْٜخص أريح ٫ٝطوْ ػِ ٠هزَ.}ٙ
ٝرخُلي٣غ ٍهْ .)ٖٗ6ٗ( :كيػ٘خ ٣ل ٠٤رٖ رٌ َ٤كيػ٘خ حُِ٤غ ػٖ ػوٝ َ٤هخٍ ؿ َٙ٤كيػ٘ ٢ػو َ٤ػٖ رٖ ٜٗخد
هخٍ أهزَٗ ٢ػز٤ي هللا رٖ ػزي هللا ػٖ حرٖ ػزخّ ػٖ ػَٔ رٖ حُوطخد ٍ ٢ٟهللا طؼخُ ٠ػ٘ ٚأٗ ٚهخٍ ُٔخ ٓخص ػزي
هللا حرٖ أُر ٢رٖ ِٓ ٍٞىػ ٍٍٞٓ ُٚ ٢هللا – ػِ ٚ٤حُ٬ٜس ٝحُٔ ٢ِٜ٤ُ - ّ٬ػِ ٚ٤كِٔخ هخّ ٍٓ ٍٞهللا ٝػزض اُ ٚ٤كوِض
٣خ ٍٓ ٍٞهللا أط ٢ِٜػِ ٠رٖ أرٝ ٢هي هخٍ ٓٞ٣خ ًٌح ًٌٝح ًٌٝح هخٍ :أػيى ػِ ٚ٤ه ُٚٞكظزْٔ ٍٓ ٍٞهللا ٝهخٍ أهَ
ػ٘٣ ٢خ ػَٔ كِٔخ أًؼَص ػِ ٚ٤هخٍ اٗ ٢هَ٤ص كخهظَص ُ ٞأػِْ أٗ ٢إ ُىص ػِ ٠حُٔزؼ٣ ٖ٤ـلَ ُُِ ٚىص ػِٜ٤خ
هخٍ ك ٠ِٜػِ ٍٍٞٓ ٚ٤هللا ػْ حَٜٗف كِْ ٌٔ٣غ اَ٤ٔ٣ ٫ح كظُِٗ ٠ض ح٣٥ظخٕ ٖٓ رَحءس { ٫ٝط َٜػِ ٠أكي
ٓ٘ٓ ْٜخص أريح } اُ ٠ه ْٛٝ { ُٚٞكخٓو } ٕٞهخٍ كؼـزض رؼي ٖٓ ؿَأط ٢ػِ ٍٍٞٓ ٠هللا – ػِ ٚ٤حُ٬ٜس ٝحُٔ- ّ٬
ٝهللا ٍُٚٞٓٝأػِْ.
رٔ٘٤خ ٝك ٢رخد { ٫ٝط َٜػِ ٠أكي ٓ٘ٓ ْٜخص أريح ٫ٝطوْ ػِ ٠هزَ } ٙكي٣غ ٍهْ .)ٖٗ6٘( :كيػ٘ ٢ارَحْ٤ٛ
رٖ حٌٍُٔ٘ كيػ٘خ أْٗ رٖ ػ٤خ ٝػٖ ػز٤ي هللا ػٖ ٗخكغ ػٖ حرٖ ػَٔ ٍ ٢ٟهللا طؼخُ ٠ػٜ٘ٔخ أٗ ٚهخٍ ُٔخ طٞك ٢ػزي
هللا رٖ أُر ٢ؿخء حر٘ ٚػزي هللا رٖ ػزي هللا اُ ٍٍٞٓ ٠هللا – ػِ ٚ٤حُ٬ٜس ٝحُٔ - ّ٬كؤػطخ ٙهٔٝ ٜٚ٤أَٓ ٙإٔ ٌ٣ل٘ٚ
ك ٚ٤ػْ هخّ ٢ِٜ٣ػِ ٚ٤كؤهٌ ػَٔ رٖ حُوطخد رؼٞر ٚكوخٍ ط ٢ِٜػِ٘ٓ ٞٛٝ ٚ٤خكن ٝهي ٜٗخى هللا إٔ طٔظـلَ ُ ْٜهخٍ
اٗٔخ ه ٢َٗ٤هللا أ ٝأهزَٗ ٢كوخٍ { حٓظـلَ ُ ْٜأ ٫ ٝطٔظـلَ ُ ْٜإ طٔظـلَ ُٓ ْٜزؼَٓ ٖ٤س كِٖ ٣ـلَ هللا ُ } ْٜكوخٍ
ٓؤُ٣ي ٙػِٓ ٠زؼ ٖ٤هخٍ ك ٠ِٜػِ ٍٍٞٓ ٚ٤هللا ٘٤ِٛٝخ ٓؼ ،ٚػْ أٍِٗ هللا رخُوَءحٕ:
خٓوٍُٞٓ.))* َٕٞس خهللِ ََٓ َٝ ِٚ ُِ ٍَُٞٓ ٝخطُ ْ
ٞح َ ْْ ُٛٝكَ ِ َ َِّٜػَِ ٠أَ َك ٍي ِّٓ َّْ٘ٓ ُْٜخصَ أَرَيًح َ َ٫ٝطَوُ ْْ َػَِ َ ٠هَز َِْ ِ ٙاًََِّٗ ْْ ُٜلََ ْ
ُٝح رِ ّ (( َ َ٫ٝطُ َ
حُظٞرش آ٣ش ٍهْ . )1ٗ( :
رٔخ ٣ؼ٘ ٢إٔ حُ٘ز ٢هي ٠ِٛحُـ٘خُس ػٍِ ٠أّ حُ٘لخم رخُٔي٘٣ش.
٣ َٛو٘غ حُوخٍة ـ ٜٓٔخ ًخٕ ػوًِ ٚزَ٤ح أٛ ٝـَ٤ح ـ إٔ ٣و ٍٍٞٓ ّٞهللا ربهَحؽ ؿؼش ٓ٘خكن أٛ ٝلخر٤ُ ،٢ظلَ
ك ٚ٤ك٤ظزَِ ؿٔي حُٔ٤ض رَ٣ن ٍٓ ٍٞهللا؟ ٫ َٛٝ ،ري اًح ٓخ أهَؿ ٖٓ ٚهزَ ٙإٔ ٠٣ؼ ٚػًٍِ ٠زظ ٚ٤حَُ٘٣لظ– ٖ٤
ػِ ٚ٤حُ٬ٜس ٝحُٔ!- ّ٬؟٤ًٝ ،ق ٣ؼط ٠حُ٘ز ٢هٔ ٜٚ٤أِ٣ ٝزْ حُٔ٤ض هٔ ٜٚ٤رٔ٘٤خ ٖٓ حُُّٔ٘ش إٔ ٌٕٞ٣حٌُلٖ ر٬
هٔ ٚ٤أ ٝػٔخٓش؟! .كًُ َٜي حُِٔٔي حُِٔػ ّٞكؼِ ٍَُٞٓ ٚهللا ٖٓ ر ٖ٤ح٧كٌخّ حُظ٣َ٣ ٢ي أ َٛحُٖٔ٘ إٔ ٗظْ١٬
كٜ٤خ ،أّ ٓخًح ٣َ٣ي٘ٓ ٕٝخ إٔ ٗلْٜ؟.
٤ًٝق طٌ ٕٞح٣٥ش رٍٔٞس حُظٞرش:
خهللِ َّ َٝ ِٚ ٍَُُِٞٓ ٝ
هللاُ ي رِؤًَََّٗ ْْ ُٜلََ ْ
ُٝح رِ ّ ((ح ْٓظَ ْـلَِْ َُ ْْ ُٜأَ َ٫ ْٝطَ ْٔظَ ْـلَِْ َُ ْْ ُٜإِ طَ ْٔظَ ْـلَِْ َُْ َٓ ْْ ُٜز ِؼََّ َٓ َٖ٤سً كََِٖ ْ َ٣ـلِ ََ ّ
هللاُ ََُ ًَُِ ْْ ُٜ
خٓوٍِٞٓ.))* َٖ٤س حُظٞرش آ٣ش ٍهْ )1ٓ( : ِ ْٜ َ٣ َ٫يْ ١حُوَْ َّ ْٞحُلَ ِ
ػْ ٣و ٍٍٞٓ ّٞهللا ُ ٢ِٜ٤ػِ ٚ٤حُـ٘خُس ،طَٓ ٟخًح ٓ٤و ٍٞك٬ٛ ٢طٚ؟ ،أُٖ ٔ٣ظـلَ ُٚ؟ ،أّ رٔخًح ٓ٘٤خؿٍ ٢رٚ
ك ٢طِي حُ٬ٜس٤ًٝ ،ق ط٘ ٠ٜح٣٥ش ػٖ حٓ٫ظـلخٍ رٔ٘٤خ ٞ٣ؿ ٚػَٔ رٖ حُوطخد حُ٘زُ ٢ؼيّ حُ٬ٜس ١خُٔخ إٔ حُٔ٘٢ٜ
ػ٘ ٚحٓ٫ظـلخٍ كو!٢؟.
أٍ ٟإٔ ػِْ أٓزخد حٌُِ٘ٞ٘ٓ ٍٝى ك ٢ؿخُزٓٝ ،ٚخ ٍ ٖٓ ١ٝأكخى٣غ ٔ٣خٗي ٕٝرٜخ طِي حُٜٔٞ٘ػخص حَُٝحث٤ش
اٗٔخ ٢ٛاكي حكظَح ٙحُزؼ ٞػِ ٠هللا .ٍُٚٞٓٝ
ٖٓٝؿٔخع أكخى٣غ حُزوخٍ ِْٔٓٝ ١ػٖ أَٓ ػزي هللا رٖ أُر ٫ ٢طؼِْ إ ًخٕ ٍٓ ٍٞهللا ٠ِٛػِ ٚ٤حُـ٘خُس أّ ُْ
ٝ ،َٜ٣رٔ٘خٓزش ٓٞص ٍأّ حُ٘لخم رخُٔي٘٣ش حٍُٔ٘ٞس ُٔخًح ُْ ٣ظٌِْ حُ٘ز – ٢ػِ ٚ٤حُ٬ٜس ٝحُٔ٤ٗ - ّ٬جخ أ ًٌَ٣ ٝػٖ
ػٌحد حُوزَ كٗ ٢ؤٕ ػزي هللا رٖ أر ٢رٖ ٍِٓٞ؟ ،أُْ ٢٘ٔ٣ ٌٖ٣ر ٖ٤حُ٘خّ رخُ٘ٔٔ٤ش ًٌحى حٌُُ ١ػْ ر٣ ٚظؼٌد ك٢
هزًَ ٚٗ٧ ٙخٕ ٢٘ٔ٣ر ٖ٤حُ٘خّ رخُ٘ٔٔ٤ش؟ َٛٝ ،طْ ىك٘ ٚرٔوزَس ٝكي ٙأّ ىكٖ رخُزو٤غ؟ ،أًًَ ًُي ُٖٔ ٍِٕٝٝ٣
حُزو٤غ ػِ ٠أٗٓ ٚيكٖ ُِٜخُل٣ٝ ،ٖ٤ظٔ٘ ٕٞإٔ ٣يك٘ٞح رخُزو٤غ ظ٘خ ٓ٘ ْٜإٔ ٖٓ ؿخ ٍٝحُٔؼ٤ي ٔ٣ؼي َٛٝ ،كٌَ أكي
حُٔظٔ٘٘ ٖ٤رَُّ٘ٓ ٬ش ػٔخ اًح ًخٕ حُٜخُل ٖٓ ٕٞحُٜلخرش ٣ظؤًٓ ٖٓ ٕٝـخٍٝس حُٔ٘خكو ٖ٤رٔيكٖ ٝحكيًُٝ ،ي ٝكن كوٚ
ٖٓ ٣ظلَ ٕٝإٔ ُ٣يك٘ٞح ٢ٓٝحُٜخُل٣ٝ ٖ٤ظًُ ٍٕٜٝٞي ٖٓ حُلو.ٚ
ٝأٍ ٟإٔ ًًَ ٓؼَ طِي ح٧كخى٣غ ىػٞس ُِظلخ َ٣ػِ ٠أٝحَٓ هللا ،أًخٕ ٍٓ ٍٞهللا ٣ ٫ؼَف َٓٓ ٠ح٣٥ش حُوَءحٗ٤ش
حُظ ٢ط٘ ٠ٜػٖ حٓ٫ظـلخٍ ُِٔ٘خكوٝ ٖ٤حًَُٖٔ٘٤؟ ،أ٣ ٌٖ٣ ُْ ٝؼِْ ٓؼ٘ { ٠إ طٔظـلَ ُٓ ْٜزؼَٓ ٖ٤س كِٖ ٣ـلَ هللا
ُ } ْٜأٜٗخ طؼُ٘ٓ ٢طِن حٌُؼَس؟ ٖٓٝ ،حٌُ ١أػِْ حُلوٜخء رؼي ًُي رٌٜح حُٔؼ٘٠؟ (أٜٗخ طؼ٘ٓ ٢طِن ًؼَس حٓ٫ظـلخٍ
ٜٓٔخ رِؾ حُؼيى)ٌُُ ،ي كبٕ ٟٝغ طِي حَُٝح٣خص ٝأٓؼخُٜخ اٗٔخ ٣ؼزَ ػٖ كظ٘ش ُؼو ٍٞحُؼو٬ء ٖٓ حُِٔٔٔ.ٖ٤
إ ًؼًَ٤ح ٖٓ كوٜخء حُِٔٔٔ ٖ٤كٔ٘٤خ ٣وخُل ٕٞرؼٓ ٞخ ؿخء ٖٓ ٍٝح٣خص رخُزوخٍ ،ِْٔٓٝ ١كبٗ٣ ْٜو ٕٞٓٞرٌُي
ى ٕٝإٔ ٣طَف ُ ْٜؿلٖٞٔ٣ٝ ،ه ٖٓ ٕٞأػخظْ حُٔزٍَحص ٓخ ٞٔ٣هٝ ،ٕٞاًح ٓخ هخُق أكي ؿ َْٛ٤أٛـَ ٛـَ٤س
رظِي حٌُظذ كبَٗ٣ ْٜؿٔ ٚٗٞربٌٗخٍ حُُّٔ٘شٝ ،ؿَٛ٤خ ٖٓ أكخػُٓ ٝ ِْٜ٤زخر ْٜحُٔ٘.ٍٜٞ
ٝىػ٘ ٢أٓٞم ُي حُٔؼَ ،كوي ٍ ٟٝحُ٘٤وخٕ حُزوخٍ ِْٔٓٝ ١رٜل٤لٜٔ٤خ (ِْٓٔ ف ٍهْ.)ٖٕ٘-ٕ٘6( :
ٝحُزوخٍ ١ف ٍهٍْ ٝ .)ٕٔٙ٘( :هٍْ ٝ .)ٖٕٙ5( :هْٝ( .)ٗٔ55( :ؿَٔٛ٤خ ًؼٓ )َ٤خ ٣ل٤ي طلٌ َ٣حُ٘زٖ٤ُِِٔٔٔ ٢
إٔ ٣ظوٌٝح هز ٍٞحٗ٧ز٤خء ٝحُٜخُلٔٓ ٖ٤خؿي ٠ٜٗٝ ،ػٖ طـٜٜ٤ٜخ ٟٝٝغ ٍْٛٞٛػِٜ٤خٝ ،ؿًُ َ٤يٕ٧ ٌُٖ ،
طِي حَٟ٧كش طٔظـِذ حُلَؽ حُٔخى ١حُيُٗ ١ٞ٤زؼ ٞحُ ُِٔظٜو ٖ٤رٜخ كوي رخًٍٜخ رؼ ٞأٓخ ٖ٤١حُلوٜخءٝ ،ؿؼِٞح
ٌُِ٘ ٍٝحُٔٔ٘ٞكش ُٜخ كٜٜخ هخٗ٤ٗٞش ُِزؼ٣ ٞوظٜٔٔٗٞخ ٍؿْ أٗق ٓخ ؿخء رخُٜل٤لٝ ،ٖ٤هخُٞح طزََ٣ح ٧كؼخُ ْٜإٔ
ٗ ٢ٜحُ٘ز ٢كًُ ٢ي حُ٘ؤٕ ٗ ٢ٜطِ٘ ٢ٜٗ ْ٤ُٝ ،ٚ٣طلَ ،ْ٣ك٤ٜ٘جخ َٓ٣جخ ُٖٔ كٌح كٌٝ ْٛٝحؿظَف رـَكظٝ ،ْٜحٓظٔظغ
رلو.ْٜٜ
ٔٓٝخ ٣ئٓق ُ ٚإٔ حُ٘٤طخٕ ك٣ ٖ٤جْ ٝأػٞحٗ ٚإٔ ٣يّ رخُوَءحٕ ٓيٓٓٞخطُ ،ٚـؤ اُ ٠حُُّٔ٘ش ُ٘٤لغ كٜ٤خ ٓٔ،ٚٓٞ
٣لٔي رٜخ حُؼوخثي ،ػْ ىػخ حُ٘خّ ُظؼظ ْ٤حُُّٔ٘شٌُُ ،ي طـي ػوخكش حُ٘خّ ٝهي حٛظٔض رخُ ُّٔ٘ش ػِ ٠كٔخد حُوَءحٕ،
ٝطٍٜٝٞح ك ٢حُ٘زَُِّ٘ٓ ٢ػخ ،ك٣ ْٜوخُل ٕٞرٌُي حُوَءحٕ ،رَ ٣ٝؼٔي ٕٝآُ ٠ؼَ كؼَ حٌُخكَٝ ،ٖ٣كًُ ٢ي ًِ٣ ٚوٍٞ
ٜآثِ َُ ِٖٓ ٍَّرِّ ٌُ ْْ َُٛٝيًٍَّٟ ِٖٓ ٢رَِّٛ ٢ـ ٌَح رَ َ ٞك ٠اَُِ َّ ؿَ ؿَٝ (( :ُٚ٬اِ ًَح َُ ْْ طَؤْطِ ِ ْٜرِآٍ َ٣ش هَخُُ ْ
ٞح َُ َ٫ ْٞحؿْ ظَزَ ْ٤ظََٜخ هَُْ اَِّٗ َٔخ أَطَّزِ ُغ َٓخ َ ِ٣
ٍََ ٝكْ َٔشٌ ُِّوَُْ ٣ ٍّ ْٞئ ٍُِٓ٘ٞٓ.))* َٕٞس ح٧ػَحف آ٣ش ٍهْ . )ٕٖٓ( :
كظَح٣ ْٛو ُٕٞٞرَؿْ حُِٗخس حُٔلٝ ،ٖ٤ٜ٘روظَ طخًٍ ٢حُ٬ٜس ػٔيحٝ ،رؼٌحد حُوزَٝ ،ؿًُ َ٤ي ٖٓ حُٖٔ٘
حُٔلظَحس ،طٔخٓخ ًٔخ كؼَ حُٜٞ٤ى ك ٖ٤حٛظٔٞح رخُظِٔٞى (ًظخد ح٧كخى٣غ ػ٘ي )ْٛػِ ٠كٔخد حُظٍٞحس ٫ٝ ،ك٫ٝ ٍٞ
هٞس ا ٫رخهلل.
ٓٝخ ًخٕ هللا ُ٠٤غ ٗ٢ء ٣ـذ حٔ٣٩خٕ ر ٚك٣ ٢ي حَُٝحس ٝحُٔلَٟٔٞ٣ ٫ٝ ٖ٣لٜخ ا ٫ػِ ٠أ٣ي ٢ُٝ ،ْٜ٣إٔ
أطٔخءٍ ٓخ كخٍ حُِٔٔٔ ٖ٤روخٍس آٓ٤خ ْٛٝأٟؼخف ػيى حُؼَد٤ً ،ق ٓ ٌٕٞ٤أ٣خُٗ ْ٤ُٝ ْٜي ْٜ٣طلخٓٓ َ٤لَٔ٘٣خ
ًٝظخرخص حَُٝحس؟ ،كِ ْ٤ػ٘ي ْٛا ٫حُوَءحٕ ،رٔ٘٤خ ٗلٖ ٗ٘خى ١رخٓظٌٔخٍ حُوَءحٕ رخُُّٔ٘ش ،رٔخ ٣ؼ٘ ٢حكظ٤خؽ حَٛ٧
ُِلَعٝ ،حكظ٤خؽ حٌَُ ُِـِءٝ ،حكظ٤خؽ حُٔللٞظ رللع هللا ُـ ٞٛ ٖٔٓ َٙ٤ى ،ٚٗٝرَ ٘ٛخى ٖٓ ططخٝ ٍٝهخٍ رؤٕ
حُوَءحٕ ٣لظخؽ ُُِّٔ٘ش أًؼَ ٖٓ حكظ٤خؽ حُُّٔ٘ش ُِوَءحٕٓٝ ،خ أًٍُ ٟي ا ٍ٬ٟ ٖٓ ٫طِي حٌُٔحٛذ.
ًٔخ إٔ أػ ّ٬حُوَحكخص ك ٖ٤طَكَف ػِ ٠ػو ٍٞحُِٔٔٔ ٫ ٖ٤طَكَف ػِٜ٤خ ا ٖٓ ٫هٍٝٞٓ ٍ٬ػخص أَٟص
رخُِٔٔٔ ٖ٤أًؼَ ٓٔخ ٗلؼظ ،ْٜكزظِي حٍُٔٝٞػخص طوخطَ حُِٔٔٔٝ ٕٞكظ٘ٓٞ٣ ٠خ ٌٛح ،كِْ ٣ظَى ٍٓ ٍٞهللا ِٓٔٔخ ٓ٘٤خ
ٝآهَ ٗ٤ؼ٤خ ،اٗٔخ ٢ٛأٓٔخء ٗظ٘٤غ ُٜخ ُ٘لظَم ٗٝظزخؿٗٝ ٞظوخ ْٛرؼي ٓٞص ٍٓ ٍٞهللا:
ض ِٖٓ هَ ْزِِ ِ ٚحَُُّ ُٓ َُ أَكَبِٕ َّٓخصَ أَ ْٝهُظِ ََ حٗوََِ ْزظُ ْْ َػَِ ٠أَ ْػوَخرِ ٌُ ْْ ََ٘٣ َٖٓ ٝوِِذْ َػِ ََ ٠ػوِزَ ْ ِٚ ٤كِٖ
َ َ َ َ (( ََٓ ٝخ ُٓ َل َّٔ ٌي اِ ٌٍ ٍَُٞٓ َّ٫هَ ْي َهَِ ْ
هللاُ حُ َّ٘خ ًِ ٍَِٞٓ.))* َٖ٣س آٍ ػَٔحٕ آ٣ش ٍهْ . )ٔٗٗ( : هللاَ َٗ ْ٤جًخ ََ٤َٓ ٝـْ ِِّ ١ ّ ََّ ٠ ُ َ٣
ٝأهٜٛٞش ػٌحد حُوزَ ُٖ ٠َٟ٣ر٘لٜ٤خ ٖٓ كِٜٞح ػِٜٗ ٠خىحص ؿخٓؼ٤ش ػِ٤خ ٖٓ هُٜ٬خٝ ،اٌُ ٫خٗض
ٜٗخىحط ْٜرخِ١ش ،ك٣ ْٜيحكؼ ٕٞػٖ ً٤خٗخص ىٗ٣ٞ٤ش ٝى٤ٗٝش ط٘ظ ٢ٜربكٔخى ػوخثي حُِٔٔٔ.ٖ٤
ٝهي ٍٝى رخُلي٣غ [ ىع ٓخ ٣َ٣زي آُ ٠خ ٣َ٣ ٫زي ] ،كبٕ ٓؼًُ٘ ٠ي إٔ ٣لظخ ١حُِْٔٔ ُ٘لٔ ،ٚهخٛش كٗ ٢ؤٕ
حُؼو٤يس ،كطخُٔخ ُْ َ٣ى ٗ٣َٛ ٚق رخُوَءحٕ ـ ٗ ٚر ٬طؤُٔ َ٣ٝظؤ ٍٝـ كبٕ ٖٓ حُلٌٔش أ ٫أػظوي ك ،ٚ٤كِٖ ٣لخٓز٘٢
هللا رٔوظ ٠٠حُزوخًٍٔ ،ِْٔٓٝ ١خ إٔ حهظ٬ك( ْٜحُزوخٍ ١ػٖ ِْٓٔ ػٖ ؿَٔٛ٤خ) ٓٝخ ٌٓض ػ٘ ٚأكيٝ ْٛأٍٝىٙ
ح٥هَٗ ٫ ،ؤٕ ٧كي ر ٚكٔ٤خ ٣و ٚحُؼوخثي ٝحٔ٣٩خٗ٤خص ،اٗٔخ ٓ٤لخٓز٘خ ؿٔ٤ؼخ ػِ ٠ح٩ه ٙ٬رٔوظ٣َٛ ٠٠ق
ٗ ٜٙٞحُوَءحٕ ْ٤ُٝ ،رٔخ ٣ـ ُٚ ٙٞحُزؼٔ٤ُ ٞظوَؿ٣ٝ ٙٞو ُٕٞٞرؤٗ ٚػو٤يس ،أ ٝرؤٗ ٚكَحّ ،كٔخ ٟٝغ هللا ًُي
ر٤ي رَ٘ ،كظ ٠إ ًخٗٞح أٗز٤خء ْ٤ُٝ ،كًُ ٢ي طٔلُُِّ٘ٔ ٚ٤ش ًٔخ ٣لُِِ ٞزؼ ٞإٔ ُِ٣ح٣ي ٌُٖ ،ح َٓ٧أَٓ طؤ َ٤ٛكو٢ٜ
ٍٞٓ٧حُؼوخثي ٝحٔ٣٩خٗ٤خصٝ ،طَط٤ذ ُ٣ُٞٝ٨خص؛ كٖٔ ح٧ىد طوي ْ٣حُوَءحٕ ػِ ٠حُُّٔ٘ش ٖٓٝ ،ح٧ىد ٝحٔ٣٩خٕ أ٫
ٗظ ْٛٞحُ٘و ٚكً ٢ظخد هللا.
ٝػٞىس اُ ٠أَٓ حُلِوش حُظِ٤لِ٤ٗٞ٣ش رو٘خس حُٔل ٍٞػٖ اٌٗخٍُ ١ؼٌحد حُوزَ ،كِوي طٜي ٟرؼيٛخ ؿٜخرٌس حُُّٔ٘ش
ُ٣ َٓ٨يحكؼٓٝ ،ٕٞخ ًخٕ ْٜٜٔ٣ا ٫حُيكخع ػٖ َٝٛك ْٜحُظ٤ٗ ٢يٛٝخ ػٖ هٔ٤ش ٓٝي ٟحٓ٫ظي ٍ٫رخُُّٔ٘ش حُو٤ُٞش،
أٓخ ٟٓٞٞػ٤ش ح َٓ٧كوي ًخٗٞح أرؼي حُ٘خّ ػ٘ ،ٚرَ طًَٞح ًخكش ح٣٥خص حُوَءحٗ٤ش حُظ ٢حٓظيُِض رٜخ ك ٢ػيّ ٝؿٞى
ػٌحد أٗ ٝؼ ْ٤رخُوزََ٣ ُْٝ ،ىٝح ػِٜ٤خٝ ،ىػ٘ ٢أَٓى ُي ٓخ هخُ ٚأكي ٛئ٫ء حُـٜخرٌس رو٘خس حَُكٔش ّٞ٣حٍ٧رؼخء
حُٔٞحكن ُٔٔ ،ٕٓٓ6/ٔٔ/ظيٍى ً٤ق أَٗى ٛئ٫ء ٍٓ ٍٞهللا رخهلل ك ٢حُلٌْ ،أ ٝػِ ٠ح٧هَ ً٤ق ٣ئُ ٕٞػِ٠
حُ٘خّ ٣ٝظ َٕٜٝأٗ٤خء ٣ٝول ٕٞأهَ.ٟ
كوي هخٍ ٣ ٞٛٝلخ ٍٝحُظؼَ ٞ٣ربٓٓ ٢ٓ٬خ ٣ [:٢ِ٣و ٍٞحٓ٩خّ حًُ٘ٞخٗ ٢كً ٢ظخر ٚاٍٗخى حُلل :ٍٞإ ػزٞص
كـ٤ش حُُّٔ٘ش ٝحٓظوُٜ٬خ رظَ٘٣ؼخص ح٧كٌخّ ٍَٟٝس ى٤٘٣ش٣ ٫ٝ ،وخُق ًُي ا ٫ ٖٓ ٫كع ُ ٚك ٢ح.] ّ٬ٓ٩حٗظ.٠ٜ
أٍأ٣ض طؼز [ َ٤حٓظو ٍ٬حُُّٔ٘ش رظَ٘٣ؼخص ح٧كٌخّ ] ،كبٕ ًخٕ ٣وٜي حُُّٔ٘ش حُؼِٔ٤ش ك٘لٖ ٓؼ ٌٕٞ٣ٝ ،ٚكٌٙٛ ٢
حُلخُش َ٠٣د حٌُ ّ٬رؼ ٚ٠رزؼ٤ُٝ ٞلٗ ٖٓ ْٜخء ٓخ ٗخءٝ ،إ ًخٕ ٣وٜي حُُّٔ٘ش حُو٤ُٞش كوي أٓ٘ي َُٓ ٍٞهللا
ٜٓٔش ُْ ََُٓ٣رٜخ ،كٔخ ًخٕ ٍٓ ٍٞهللا َُٓ٘ػخ ،اٗٔخ ًخٕ ٓزِـخ ٓٝز٘٤خ ٝرَ٘٤ح َ٣ٌٗٝح:
هللاُ ْ َ٣ؼَِ ُْ َٓخ طُ ْز ُيَٓ َٝ َٕٝخ طَ ٌْظُ ٍُٔٞٓ.))* َٕٞس حُٔخثيس آ٣ش ٍهْ . )66( : ؽ َّ ٝ ُ ٍٞاِْ َّ٫حُزَُ َ٬ (( َّٓخ َػَِ ٠حُ ََّٓ ِ
خّ َٓخ ُٗ ِِّ ٍَ اَُِ َْ ََُٝ ْْ ِٜ ٤ؼََِّ٣ ْْ ُٜظَلَ ٌٍََُّٞٓ.))* َٕٝس حُ٘لَ َّ ٘ ُِ
َ ِ َ َِّٖ ِ ِ٤ زُ ظ ُ َ ْ
ً ِّ
ٌ حُ ي ْ
٤
ِ َ َ ُا َخ ٘ ْ
َُِ َٗ أِٝ ََُ ر ُّ
حُِ ٝ ْ
ٝهخٍ طؼخُ (( :٠رِ َ ِ َ
ص َخ ِّ٘ ٤ ز خُ
آ٣ش ٍهْ . )ٗٗ( :
كٌ٤ق رؼي طِي ح٣٥خص ٗو ٍٞرؤٕ حُُّٔ٘ش حُو٤ُٞش طٔظوَ رخ٧كٌخّ حٔ٣٩خٗ٤ش؟ ،أ ١طٌٗ ٕٞخٗجش ُلٌْ ٣و٠غ ُ ٚحُ٘خّ
ك ٢أ٣خْٜٗ؟!.
ٌٛح ك ٬٠ػٖ إٔ ػٌحد حُوزَ ُ ْ٤كٌٔخ طَ٘٣ؼ٤خ كظ٣ ٠وًُ ٍٞي حُ٘٤ن حُ٘ٓ َ٤ٜوخُش حٓ٩خّ حًُ٘ٞخٗ،٢
٠٣ٝؼٜخ رـٟٞٓ َ٤ؼٜخ ،كؼٌحد حُوزَ ه٤٠ش أ٣خٗ٤ش ٔ٤ُٝض كٌٔخ رلَ٠٣ش ُ٘ٓ ٫ٝش ،كخُلخًْ ُ ٚإٔ َُِّ٘٣ع ٖٓ
ح٧كٌخّ ٓخ ٣ل ٢رِٜٔلش حُؼزخى ،كٌ٤ق ٌَٗ٘ ًُي ػِ ٠أهٞحٍ حَُٓ – ٍٞػِ ٚ٤حُ٬ٜس ٝحُٔ - ّ٬؟ٔ٣٪ُ ٌُٖ ،خٗ٤خص
ٗؤٕ آهَ ػـِ حُ٘٤ن ػٖ اىٍحً.ٚ
ًٔخ ػـِ حُ٘٤ن حُ٘ َ٤ٜػٖ اىٍحى حُلَم ر ٖ٤حُ٘ظَ ٝحَُإ٣ش ٝحُز ،َٜكِْ ٣لَم ر ًْٝ ،ْٜ٘٤أٗلوض ػِٝ ٚ٤ػِ٠
ػوِٝ ٚهي ػـِ ػٖ اىٍحى ط٘خهٓ ٞوخُٝ ،ٚػـِ ػٖ ً٘ق اَٗحً ٚحٌُ ١أٝهؼ ٚر ٚارِ ،ْ٤كوي هخٍ ٗو ٬ػٖ ٗ٤وٚ
رٖ حُو ْ٤كٓ ٢ؼَ ًًَٙ ٝأٗٞحع حُُّٔ٘ش حُ٘ز٣ٞش ،رؤٕ [ ٘ٛخى ُٓ٘ش ٓٞؿزش ُٔخ ٌٓض حُوَءحٕ ػٖ ا٣ـخر ،ٚأٓ ٝلَٓش
ُٔخ ٌٓض حُوَءحٕ ػٖ طلَ ٫ٝ... ] ٚٔ٣ك ٫ٝ ٍٞهٞس ا ٫رخهللٜ٣ ٫ ٖٓٝ ،يم كؼِ ٚ٤رظٔـ َ٤رَٗخٓؾ (ؿزَٔ٣ َ٣ؤٍ
ٝحُ٘ز٣ ٢ـ٤ذ) رو٘خس حَُكٔش ،كَِ٤ؿغ اُ٤ُ ٚ٤يٍى كـْ حَٗ٩حى ُٖٔ ِ٣ػْ حُٞكيحٗ٤ش ٝحُلٌْ هللٝ ،طٌِْ حُ٘ َ٤ٜكو َّيّ
حُؼِْ ػِ ٠حُؼوَ٣ ُْٝ ،يٍى إٔ حُؼِْ ٗظخؽ حُؼوَ ،كٔخ ُٔ ٌٖٔ٣ـ٘ ٕٞإٔ ٌٕٞ٣ػخُٔخ ٌُٖ ،حُؼٌْ ٛل٤قٝ ،رَٖٛ
ػِٓ ٠وخُ ٚكًُ ٢ي رؤٕ هلل حْٓ (حُؼِٞ٣ ٫ٝ ،)ْ٤ؿي هلل حْٓ ( ٠ٔٔ٣حُؼخهَ)ٔٓ ٞٛٝ ،خ ٣ـؼَ حٔٗ٩خٕ ٘٣لن ػِٓ ٠ؼَ
طِي حُؼو ٍٞحُ٘وِ٤ش حُظ ٫ ٢طظلَى ػٖ أهٞحٍ ٝؿٜي ح٧ؿيحى ٖٓ حُِٔق ،رَ طَح ٙكوي حُٜيح٣ش ٣ ٞٛٝلَف رخُؼِْ.
ٝطٌِْ ػٖ إٔ حُ٘وَ ٍَٟٝس ٩ىٍحى حُلو ٌٖٔ٣ ٫ ٌُٖ ،ٚحً٫ظلخء رخُؼوَ ٩ىٍحى حٝ ،ٍٞٓ٧أٝحكوٓ ٌُٖ ٚغ
حُظؼي ٕ٧ ،َ٣حُوَءحٕ ٓ٘وُ٘ ٍٞخ ٓٝغ ًُي أَٓٗخ ٍر٘خ إٔ ٗظلٌَ ٗٝؼَٔ ػوُ٘ٞخ ك١ٝ ،ٚ٤خُٔخ أػِٔ٘خ حُؼو ٍٞك ٢حُوَءحٕ
كِٔخًح ُٗ ٫ؼَٔ حُؼو ٍٞرخُُّٔ٘ش حُ٘ز٣ٞش حُو٤ُٞش حُظ٣ ُْ ٢ظؼٜي هللا رللظٜخٝ ،حُظ ٢حهظِق ٍٝحطٜخ؟ ،كٌٜح ػزض ػ٘يٙ
حُلي٣غ ٌُ٘٣ ُْ ٚؼزض ػ٘ي ح٥هٌَٛٝ ،ح كي٣غ كٖٔٝ ،آهَ كٖٔ ٛل٤قٝ ،ػخُغ ٛل٤قٍٝ ،حرغ ٟؼ٤ق،
ٝهخْٓ ََٓٓٓٝ ،ؼِ ٍٞآُ ٠ظٞٗ ٖ٤ػخ ،كٌ٤ق ٌٕٞ٣حُٔوظِق ك ٖٓ ٚ٤حٔ٣٩خٗ٤خص؟٤ًٝ ،ق ٗظؼزي هللا رلٖٔ
ٛٝل٤ق ٟٝؼ٤ق أًُ ٌٕٞ٣ي ٖٓ حٔ٣٩خٗ٤خص حُٞحؿزش!؟.
٣ ٫ ْٛٝوُ ُٕٞٞي أريًح إٔ حُزوخٍ ِْٔٓٝ ١كًًَ ٖ٤ح كي٣غ [ :طًَض كٓ ٌْ٤خ إ طٌٔٔظْ ر ُٖ ٚطِٞ٠ح رؼي١
أريحً ،ظخد هللا ]ًٌَ٣ ُْ ،ح أريًح ًِٔش (٘ٓٝظ )٢حُظ٣ ٢لُِ ٞيػخط٘خ حُو ٍٞرٜخ ٗو ٬ػٔخ حٗلَى رٓ ٚخُي ،اٗ ٢أٍحْٛٝ ْٛ
ُ٣لٔي ٕٝػو ٍٞحُ٘خّ ٘ٔ٣ٝؼ ٕٞأىٓـظ ْٜإٔ ط٘طِن ٖٓ ٛٝخ٣ظٝ ْٜػوخُ ْٜحُِؼٝ ،ٖ٤أٍح٣ ْٛؼِكُ ٌُْ ٕٞل٘خ ك ٢حُيٖ٣
٣َ٣ ٫ٝي ٌُْ ٕٝإٔ طٔٔؼٞح ؿ.َٙ٤
ٍٝأ٣ظ٣ ٞٛٝ ٚؤًِ ٍٞش حُل٤خس حُزَُه٤ش ،إ ٛئ٫ء ح٤ٗ٧خم ػزؼٞح رٔؼخًِٗٔ ٢خص حُوَءحٕ هخٍؽ حَ١ُ٧
ُِٕٞٛك ٢حُ٘خّ ًِٔش ك٤خس حُزَُم ،رٔ٘٤خ ٞ٣ ٫ؿي ٗ٢ء حٓٔ ٚحُزَُم ٣ل٤خ ٝحُٟٔٞٞػ٤ش حُوَءحٗ٤ش٣ ْٜٗ٧ ،ئ ِّ
حُ٘خّ ك ،ٚ٤كخُزَُم ٞٛحُلخثَ ٝحُلخٌٓ ْ٤ُٝ ،َٛخٗخ ٌٗٛذ اُٗٝ ٚ٤ؼ ٖ٤ك ٚ٤رٌٜح حُ ،ْٓ٫و ُٚٞطؼخُ:٠
ض ًَ َّ ٬اََِّٜٗخ ًَِِ َٔشٌ َٞ ُٛهَخثَُِِٜخ ٍََ َٝ ِٖٓ ٝحثِ ِ ْٜرََْ َُ ٌم اَُِْ ُ٣ ِّ َْٞ٣ ٠ز َؼؼٍُٞٓ.))* َٕٞس ٛخُِلًخ كَِٔ ٤خ طَ ََ ًْ ُ (( َُ َؼِِّ ٢أَ ْػ َٔ َُ َ
حُٔئٓ٘ ٕٞآ٣ش ٍهْ . )ٔٓٓ( :
٣ٝو ٍٞطؼخُ:٠
خٕ *))ٍٞٓ.س حَُكٖٔ آ٣ش ٍهْ . )ٕٓ( : ٌ
((رَ َْٔ َُٜ٘٤خ رََْ َُم ْ َ٣ ٫ز ِـِ َ٤
ٔ٣ ُٖٝؼل٘ ٢حُٞهض ٫ٝحُٜللخص ٧طظزغ ٌٛح حُ٘٤ن ٝأٓؼخُ ٚك ٢طُ ََّٛخطَُِِ ْٜى ػِٜ٤خ ٌُٖ ،ػِحث ٢إٔ طٌٓ٬ط ٚـ
ٝهي ٓٔؼ ٙٞـ ٓ٤وَءً ٕٝظخرٌٛ ٢حٓٞ٣ٝ ،خ ٓخ ٓ٤ل٤و ٖٓ ٕٞاؿٔخءس حُٔويٍ حٌُٟٝ ١ؼ ٚكوٜخء ؿ َٜحُ٘خّ ك٢
حُ٘خّ ،كٔخ ًخٕ ُٜئ٫ء إٔ ٌٞٗٞ٣ح كوٜخء ا ٫رـً َٜؼ ٖٓ َ٤حُ٘خّ ٝطٞهق ػو ُْٜٞػٖ حُؼَٔ ،ك ْٜكوٜخء رخُٜيكش،
ِ٣ٝػٔ ٕٞرؤٗ٘خ ٗؼخى ١حُ٘وَ ،رٔ٘٤خ ٗلٖ ٌّٗ ٖٓ طٞهق ػٖ طط َ٤ٜحُٔ٘و ٍٞحُزَ٘ ١حٌُ ٌٖٔ٣ ١طط٘ٗٝ ،َٙ٤ٜخى ١إٔ
٣ظْ حُظط َ٤ٜرخُؼوَ ٝآُ٤خص حُ.ّٞ٤
ٝحٌُ٘٣ ٖ٣خى ٕٝرٌَ كو ٚحُِٔق٣ٝ ،ئػٔ ٖٓ ًَ ٕٞكخٗ ٍٝوي كو ٚح٬ٓ٧ف ْٛ ،ك ٢حُلو٤وش ُٞٔ٤ح رلوٜخء ،كخُلوٚ٤
ٔ٣ ٖٓ ٞٛظ٘ز ٢ح٧كٌخُّ٣ٝ ،ؼَٔ حُؼوَ ،أٓخ ٛئ٫ء كٓ ْٜـَى َٗوََِش ُظَحع رٌَ ٓخ كٜٔٓٝ ،ٚ٤خ ًخٕ ٓخ كْٜٜٔ٣ ٫ٝ ،ٚ٤
ْٛٝكًُ ٢ي حُٜي َ٣ا ٫إٔ ٌٞٗٞ٣ح ػِ ٠كو ٚحُِٔقًٝ ،ؤٕ حُِٔق ْٛأ َٛحُؼٜٔش رٔ٘٤خ ٗلٖ ُٗ َٔؼَِّ حُوط٤جش كٗ ٢ظَ
ٝػوٛ ٍٞئ٫ء حُ٘خهِ ٖ٤ر ٬طؼوَ.
رلغ كو:٢ٜ
ٓغ َٓى ٝطوَ٣ؾ ُ٨كخى٣غ حُِٔػٓٞش
ػٖ حُوزَ ٝػٌحرٚ
رخُزيح٣ش أٝى إٔ ٣ؼِْ حُوخٍة إٔ ٌٛح حُـِء ٖٓ حُيٍحٓش ُٖٔ طؼ َّٞى حُ ُٔيحٍٓش حُلو٤ٜش ،كخُؼٞحّ ٝحٌُ ُْٜ َّْ ٛ ٫ ٖ٣ا٫
حُطؼٖ ك ٢ؿٜي ح٥هَ ٖ٣ر ٬ػِْ ا ٖٓ ٫هِٞد ٤١زش ٌِٜٗٞٔ٣خ ،هي ٣ـيٛ ٕٝؼٞرش ك ٢طظزغ ٝطٌٝم ٝاىٍحى هٔ٤ش
حُٔؼخٗ ٢حُؼِٔ٤ش حُٞحٍىس رٌُي حُـِء ٌُٖ ،كٔذ حُـٔ٤غ إٔ ٣ظزغ أكٖٔ حُؤً ٍٞخ أَٓ هللا ؿَ ك ٢ػ.ٙ٬
ُٝوي حػظيٗخ ػِ ٠ط٘خه ٞحَُٝح٣خص حُٔ٘ٔٞرش َُٓ ٍٞهللا – ػِ ٚ٤حُ٬ٜس ٝحُٔٝ ، - ّ٬حػظيٗخ ػِ ٠حهظ٬كخص أثٔش
حُلي٣غ ٝحُلوٍٝ ،ٚؿٔ٣ ٖٓ ْٜو ٍٞرظ٘خه ٞرؼ ٞح٧كخى٣غ ٓغ حُوَءحٕ رؼيّ حُيٍح٣ش ٝرخُو ٍٜٞحُؼٌُُِٔ ،٢ي أٗوَ
ُِوخٍة حٌَُ ْ٣رؼ٠خ ٖٓ كو ْٜٜرو ٜٙٞح٧كخى٣غ حُٞحٍىس رؼٌحد حُوزَ ،ػْ طوَ٣ـًخ ُزؼ ٞح٧كخى٣غ حُٞحٍىس
رخُٜل٤ل( ٖ٤حُزوخٍ ٖٓ ،)ِْٔٓٝ ١ه ٍ٬ػِْ حُـَف ٝحُظؼي َ٣حٌُ٘٣ ١ظٜـ ٚأثٔش ػِْ حُلي٣غ٤ُ ،وق حُوخٍة ػِ٠
كو٤وش ٝأٓ َٛخ ٣ؼظ٘و ٖٓ ٚكٌَ.
ٌُٖ أٟٝق رخُزيح٣ش إٔ حُلي٣غ حُ٘زٜٔٓ ١ٞخ ٛلض ىٍؿظٜٔٓٝ ،ٚخ طْ طي ٚ٘٣ٝرٌظذ حُٜلخف ،ك٣ ٬ئهٌ ر٫ٝ ٚ
٣ؼظٔي ػِٓ٫ ٚ٤ظوَحؽ أكٌخّ حٔ٣٩خٕ ٝحُؼوخثيٝ ،هي أٟٝل٘خ ًُي رخُل َٜح ٖٓ ٍٝ٧طِي حُيٍحٓشًٔ ،خ إٔ كوٜخء
حُلي٣غ حػظٔيٝح ُٜلش حُلي٣غ إٔ ٘ٓ ٌٕٞ٣يٛ ٙل٤لخ ،ك ْٜرٌُي ٣لٌٔ ٕٞػِٛ ٠لش حُٔظٖ ٞٛٝ ،ح َٓ٧حُٔوخُق
ُِٔ٣ٞش حُلٌَ٣ش ،اً حٕ ٛلش حُٔوُٞش ٢ٛحُظ ٢طُزٛ ٖ٤يم حُوخثَ ٔ٤ُٝض َٜٗس حَُح ١ٝرخُٜيم ٢ٛحُظ ٢طـؼِ٘خ
ٗلٌْ ٛيم ًَ ٓوُٞش طٜيٍ ػ٘ ٌُٖ ،ٚحػظٔخى حٓ٧ش ػٌْ ًُي حُٜ٘ؾ ىٍٞٛح أكوي حٌُؼ٘ٓ ٖٓ َ٤خٛـ٘خ حَُٗخى.
٫ٝري إٔ ٗؼِْ إٔ حُظ ٍٜٞحُوَءحٗ ٞٛ ٢أٛيم طُٔ ٍٜٞخ ٣ليع رخُل٤خس ٓٝخ ٣ليع رخُٔٔخص ٝرؼي٤ُٝ ،ٙؼن ًَ
ٓ٘خ ٣ٝؼ٤ي أ٣خٗ ٚرخ٣٥ش حٌَُٔ٣ش حُظ ٢هخٍ طؼخُ ٠كٜ٤خ:
ْ َ ُ
د ِٖٓ َٗ ٍْ ٢ء ػُ َّْ اٍََُِ ٠رِّ ِْْ ٜ
ِ َِخ ظ ٌ حُ ٢ ِ ك َخ ٘ َّ١
َ َ ك خ ٓ
َّ ْ ُ
ٌ ُ ُخَ ؼ ٓ أ ْ ٓ أ َّ
َ١ َ٫َٝ ٝخثِ ٍَ ِ َ٣ط َُ ٤رِ َـَ٘خ َ ِ ِ َ ٌ ْ
٫ ا ٚ ْ
٤ ك ((َٓ ٝخ ِٖٓ ىَآرَّ ٍش كِ ٢حِ ٍَْ٧ َ
ُ٣لْ ٍََُ٘ٞٓ.))* َٕٝس حٗ٧ؼخّ آ٣ش ٍهْ . Coolٖ( :
ٝح٣٥ش حٌَُٔ٣ش:
َ٘٤ْ ٜخًِ ُٙظَخرًخ *))ٍٞٓ.س حُ٘زؤ آ٣ش ٍهْ . )ٕ6( : (( ٍَ ٢ْ َٗ ََّ ًُ ٝء أَكْ َ
٘ٛ ْ٤ُٝخى ًظخد رؼي ًظخد هللا ٌٖٔ٣ح٫ػظٔخى ػِ ٚ٤كٗ ٢ؤٕ حُؼوخثيٝ ،هللا ػِ ٝؿَ ُْ ٣ـؼَ حٔ٣٩خٗ٤خص ُٓ َـََِّٜش
ٔ٣ظ٘زطٜخ ٖٓ ٔ٣ظ٘زطٜخ ٣ٝـِٜٜخ ٖٓ ٣ـِٜٜخ٣ ُْٝ ،ظًَٜخ َُٓ٤ُ ُٚٞزٜ٘٤خ ك ٢ػِْ حُلي٣غ حٌُ – ٠ٜٗ ١ػِ ٚ٤حُ٬ٜس
ٝحُٔ - ّ٬حُٜلخرش ػٖ ًظخرظ ٞٛٝ ،ٚحُ٘ز ٢حُٜخىم حُوخثَ٣ ٖٓ[:ؼٖ ٌْٓ٘ رؼي ١كٔ َٟ٤حهظ٬كخ ًؼَ٤ح]ٞٛٝ ،
حُوخثًٌَ ٖٓ[ :د ػِٓ ٠ظؼٔيح كِ٤ظزٞأ ٓوؼي ٖٓ ٙحُ٘خٍ]ٝ ،هي هخٍ هللا طؼخُُِٜ ٠لخرش ُِ٘ٝخّ ؿٔ٤ؼخ:
ض ِٖٓ هَ ْزِِ ِ ٚحَُُّ ُٓ َُ أَكَبِٕ َّٓخصَ أَ ْٝهُظِ ََ حٗوََِ ْزظُ ْْ َػَِ ٠أَ ْػوَخرِ ٌُ ْْ ََ٘٣ َٖٓ ٝوَِِذْ َػَِ ََ ٠ػوِزَ ْ ِٚ ٤كََِٖ (( ََٓ ٝخ ُٓ َل َّٔ ٌي اِ ٌٍ ٍَُٞٓ َّ٫هَ ْي َهَِ ْ
هللاُ حُ َّ٘خ ًِ ٍَِٞٓ.))* َٖ٣س آٍ ػَٔحٕ آ٣ش ٍهْ . )ٔٗٗ( : هللاَ َٗ ْ٤جًخ ََ٤َٓ ٝـْ ِِّ ١ ّ ََّ ٠ُ َ٣
ٝكٔ٤خ ٗ ٢ِ٣زيأ حُظؤٝ َ٤ٛحُظوَ٣ؾ ُ٨كخى٣غ حُ٘ز٣ٞش حُظ ٢ىٗٝض رؼي ٝكخط – ٚػِ ٚ٤حُ٬ٜس ٝحُٔ - ّ٬رٔخثش
ٝهٔٔ٘ٓ ٖ٤ش ٌُٖ رؼي َٗف ٓ َٓ٧ؼ.َ٠
حُـظيُ٤ـْ
ُٔض أىٍ٤ً ١ق حٓظٔخؽ كوٜخء ػِْ حُلي٣غ ٝحػظٔيٝح ٍٝح٣خص حُٔئُ ،ٖ٤رَ ٟٝٝؼٞح ٍٝح٣خطٖٟٔ ْٜ
حُٜلخف ٣ٝو ُٕٞٞػٖ أكي ْٛأٛق ًظخد رؼي ًظخد هللا ،ك ٌٕٞ٣ َٜحُظيٍُٝٝ ْ٤ح٣خط ٚأٛق حٌُّ٬؟!.
ٝحُظيُ ْ٤ك ٢حُِـش ٜٓيٍ حُلؼَ (ىُْ)٣ٝ ،وخٍ ىُْ حُزخثغ أً ١ظْ ػ٤ذ ِٓؼظٝ ،ٚأٓ ِٚٛؤه ٖٓ ًٞحُوي٣ؼش ،أٝ
حُظِٔش حُظٜ٣ ٫ ٢ظي ٖٓ ١كٜ٤خ اُ ٠حُٜٞحد.
ِّ
ٓٝؼ٘ ٠حُظيُ ْ٤ك ٢ػِْ حُلي٣غ [ ٞٛاهلخء ػ٤ذ ك ٢ح٘ٓ٩خى ُظلٔ ٖ٤ظخٝ ،]َٙٛحُٔيُْ ٞٛحَُح ١ٝحٌُ٣ ١لؼَ
ًُيٝ ،حُٔي ٍٍََ ٍّّ ٞٛحُلي٣غ حٌُ ١ك ٚ٤طيًُ ٖٓٝ ،ْ٤ؼَس حُٔئُ ٖ٤ك ٢حَُؿخٍ حٌُ ٖ٣طْ ٗوَ حُلي٣غ حُ٘ز١ٞ
ػ٘ ْٜكوي هٔٔ ٚكوٜخء حُلي٣غ اُ ٠أٗٞحع ُظلٍٔٞٛ ٖ٤س حُزؼٌ٣ٝ ،ٞل٤ي إٔ طؼِْ إٔ حرٖ كـَ هي ٘ٛق حُزوخٍ١
رخُٔيُْٗ ٚٗ٧ ،وَ حُلي٣غ ػٖ ٓـخ َ٤ٛكوخٍ كٛ ٢ل٤ل( ٚػٖ ك ًٌَ٣ ُْٝ )ٕ٬حْٓ كٌٛ ٕ٬حٓٝ ،غ ًُي ُِٝؼـذ
إٔ ٣و ّٞحُلوٜخء رظلل٤ظ٘خ أٗ ٚأٛق ًظخد رؼي ًظخد هللا.
ٝهي هخٍ رؼ ٞكوٜخء حُلي٣غ إ حُظيُ ٞٛ ْ٤حٌٌُدٝ ،هي هْٔ حُلوٜخء حُظيُ ْ٤اُ ٠أٗٞحع ًؼَ٤س ٣ـٔؼٜخ هٔٔخٕ
ٍث٤ٔ٤خٕ ٔٛخ:
طيُ ْ٤ح٘ٓ٩خى :طيُ ْ٤حُ٘ٞ٤م:
ٝهي حٓظوزل ٚػِٔخء حُلي٣غٝ ،أٌَٗ ٙٝر٘يس ػِ ٠حُٔئُٝ ،ٖ٤أٗي هزلخ ػ٘ي ْٛطيُ ْ٤حُظٔ٣ٞش ٞٛٝ ،كَع ٖٓ
طيُ ْ٤ح٘ٓ٩خىٝ ،طـي أكخى٣غ ػٌحد حُوزَ ٝهي ػـَّض رخُٔئُ.ٖ٤
٣ُِٔٝي ٖٓ حُٔؼِٓٞخص ػٖ حُظيُٝ ْ٤حُٔئُ ٌٖٔ٣ ٖ٤حَُؿٞع اًُ ٠ظذ حُوط٤ذ حُزـيحى ١حُٔظٞك ٠ػخّ ٖٗٙ
ٛـٝ ،اًُ ٠ظخد أكٔي رٖ ػِ ٢رٖ كـَ حُؼٔو ٢ٗ٬حُٔظٞك٘ٓ ٠ش ٕ٘ٛ 1ـ كً ٢ظخر ٚطؼَ٣ق أ َٛحُظوي ْ٣رَٔحطذ
حُٔٞٛٞك ٖ٤رخُظيًُٝ ،ْ٤ظخد ػزي حَُكٖٔ رٖ أر ٢رٌَ حُ٘ َ٤ٜرخُٔ ٢١ٞ٤طيٍ٣ذ حَُح ١ٝكَٗ ٢ف طوَ٣ذ
حُ٘ٞحًٝ ،١ٝظخد ٓويٓش حرٖ حُ٬ٜف ُٔئُل ٚحرٖ حُ٬ٜف (أر ٞػَٔ ٝػؼٔخٕ) طلو٤ن حُيًظٍٞس ػخث٘ش ػزي حَُكٖٔ
١زؼش ىحٍ حُٔؼخٍف ػخّ ٔٔٗٔٛـ.
كٌْ ٍٝح٣ش حُ ُٔيُِّْ :
حهظِق حُؼِٔخء كٍٝ ٍٞح٣ش حُٔيُْ ( طيُ ْ٤ح٘ٓ٩خى ) ػِ ٠ػ٬ػش أهٞحٍ :
حُو ٍٞحٍ : ٍٝ٧ى هزَ حُٔيُْ ٓطِوخًٞٓ ،ح ٌء َٛف رخُٔٔخع أَٜ٣ ُْ ٝف ،أ ٝىُْ ػٖ حُؼوخص أ ٝػٖ حُ٠ؼلخء،
ٞٛٝه ٍٞرؼ ٞأٛلخد حُلي٣غ ٝكَ٣ن ٖٓ حُلوٜخءٓ ٞٛٝ ،خ أطز٘خ ٙكً ٢ظخرٌٛ ٢ح .
حُو ٍٞحُؼخٗ :٢هز ٍٞهزَٓ ٙطِوًخَٛ ،ف رخُٔٔخع أَٜ٣ ُْ ٝفٝ ،هخٍ ر ٚؿَٔ ٖٓ ٍٜٞ
هزَ ٍٝح٣ش حَُٔحٓ َ٤ك٢
حُلي٣غ .
حُو ٍٞحُؼخُغ :حُظل :َ٤ٜطُوزَ اًح َٛف رخُٔٔخع أٓ ٝخ ٣وٓ ّٞوخٓٝ ،ٚا ٫كظَى ٍٝح٣ظٝ ،ٚهخٍ رٌُي حُ٘خكؼ٢
ٝحُوط٤ذ حُزـيحىٝ ١حرٖ حُ٬ٜف ٝأر ٞحُلٖٔ حرٖ حُوطخٕ ٝحُ٘ٝ ١ٝٞحرٖ كـَ ٖٓٝؿخء رؼي ٞٛٝ ،ٙحٌُ ١ػِٚ٤
حُؼَٔ ك ٢ػَٜٗخ.
ٝاُ٤ي كٔ٤خ ٢ِ٣رخهش ٖٓ حَُٝح٣خص حُٔ٘ٔٞرش ًٍُٝح ُٔ٤ي حُؼوِ – ٖ٤ػِ ٚ٤حُ٬ٜس ٝحُٔٝ - ّ٬حُظ ٢ىهِض ػِ ٠حٓ٧ش
كخػظ٘وض كو ٚحُوز ٍٞك ٢أكٌخٍٛخٝ ،طًَض ًظخد ٍرٜخ ٧ؿَ طِي حَُٝح٣خصٝ ،هخٓض رظؤ ٜٙٞٗ َ٣ٝرؼ ٞح٣٥خص
ُظظ٘خؿْ ٓغ ٍٝح٣خص حُؼٌحد٤ُٝ ،ظو َ٤حُوخٍة أٗ ٚطْ ك َٜح٧كخى٣غ ػٖ كو ٚحُوزٝ ٍٞحُٔ٘ٔٞرش ٍُٝح ُِ٘ز ٢كٞؿيص
ًٔخ :٢ِ٣ـ
ػيى أكخى٣غ ػٌحد حُوزَ ك ٢حُ ٌُظُذ حُظٔؼش:
أٍٝ - ٫ٝح٣خص ػٌحد حُوزَ كٜ٘ٓ ٢ق حُزوخٍٝ ١ػيىٛخ (ٕٖ) ٍٝح٣ش :
ػخٗ٤خ ٍٝ -ح٣خص ػٌحد حُوزَ كُٜ٘ٓ ٢ق ِْٓٔ ٝػيىٛخ (ٖٖ) ٍٝح٣ش :
ػخُؼخ ٍٝ -ح٣خص ػٌحد حُوزَ كٜ٘ٓ ٢ق حُظٌَٓٝ ١ػيىٛخ (ٍٔٝ Coolح٣ش :
ٍحرؼخ ٍٝ -ح٣خص ػٌحد حُوزَ كٜ٘ٓ ٢ق حُ٘ٔخثٝ ٢ػيىٛخ (ٍٝ )ٙ5ح٣ش :
هخٓٔخ – ٍٝح٣خص ػٌحد حُوزَ ر ُٜٔ٘ق أر ٢ىحٝى ٝػيىٛخ (٘ٔ)ٍٝح٣ش :
ٓخىٓخ ٍٝ -ح٣خص ػٌحد حُوزَ كُٜ٘ٓ ٢ق حرٖ ٓخؿش (ٗٔ) ٍٝح٣ش :
ٓخرؼخ ٍٝ -ح٣خص ػٌحد حُوزَ كُٜ٘ٓ ٢ق أكٔي رٖ ك٘زَ (ٗٔٔ) ٍٝح٣ش :
ػخٓ٘خ ٍٝ -ح٣خص ػٌحد حُوزَ كُٜ٘ٓ ٢ق ٓخُي ٝػيىٛخ (ٗ) ٍٝح٣خص كو٢
طخٓؼخ ٍٝ -ح٣خص ػٌحد حُوزَ كٜ٘ٓ ٢ق حُيحٍٓٝ ٢ػيىٛخ (ٗ) ٍٝح٣خص:
أ ْٛحُ٘ظخثؾ حُظ ٢هِ ٚاُٜ٤خ ػِٔخء حُلي٣غ
أ : ً٫ٝحُظيُ١ ْ٤ؼ ٌٖ ك ٢حَُٔ ٫ ١ٝك ٢حَُح. ١ٝ
ػخٗ٤خ ً :أكخى٣غ حُٔئُ ٖ٤كٛ ٢ل٤ق حُزوخٍ ١ؿ١ َ٤خػ٘ش ك ١َٗ ٢حُٜلش ًُٝ ،ي ٕ٧حكظٔخٍ حٗ٫وطخع هي
ُحٍ ،آخ ربػزخص حُظ٣َٜق رخُٔٔخع ُِٔيُْ حُٔؼ٘ؼٖ حٌُ ٫ ١طُوزَ ٍٝح٣ظ ٚا ٫رٌُي ،أٓ ٝخ ٣وٓ ّٞوخّ حُظ٣َٜق
رخُٔٔخع ٖٓ حػظزخٍحص هز ٍٞػ٘ؼ٘ش حُٔيُْ .
ػخُؼخ ً ٍٝ :ح٣خص حُٔئُ ٖ٤كٛ ٢ل٤ق حُزوخٍ ١ط٘ؤْ اُ ٠هٔٔ: ٖ٤
حُؤْ ح : ٍٝ٧أكخى٣غ حُٔئُ ٖ٤حٌُ ٫ ٖ٣ط َ٠ػ٘ؼ٘ظٓ ْٜطِوخ ً ً ٢ٛٝ ،خُظخُ: ٢
حَُٔطزش ح : ٠ُٝ٧ػيى حَُٝحس ٍ ٔ1 :ح٣ٝخ ،ػيى حُـَٝح٣خص ٍٝ ٔ1ٙٓ :ح٣ش .
حَُٔطزش حُؼخٗ٤ش :ػيى حَُٝحس ٍ ٕٔ :ح٣ٝخ ،ػيى حَُٝح٣خص ٍٝ ٖٓٓٙ :ح٣خص
حُؤْ حُؼخٗ : ٢أكخى٣غ حُٔئُ ٖ٤حٌُ ٫ ٖ٣طُوزَ أكخى٣ؼ ْٜحُٔؼ٘ؼ٘ش ا ٫اًح ؿخء َٜٓكخ ً رٜخ رخُٔٔخع أ ٝرخػظزخٍحص
طوٓ ّٞـوخّ حُظ٣َٜق رخُٔٔخعً ٢ٛٝ ،خُظخُ: ٢
حَُٔطزش حُؼخُؼش :ػيى حَُٝحس ٍ ٕٖ :ح٣ٝخ ،ػيى ح٧كخى٣غ حَُٜٔف كٜ٤خ رخُٔٔخع ٘ٗ5 :كي٣ؼخ ،ػيى ح٧كخى٣غ
حُٔؼ٘ؼٖ كٜ٤خ 56ٙ :كي٣ؼخٔٗ ،زش ح٧كخى٣غ حُٔؼ٘ؼ٘ش ٓ ، % ٘6.ٕ5 :ـٔٞع ح٧كخى٣غ ٖٖٔٗ :كي٣ؼخ .
حَُٔطزش حَُحرؼش :ػيى حَُٝحس ٍٝ ٙ :حس ،ػيى ح٧كخى٣غ حَُٜٔف كٜ٤خ رخُٔٔخع ٖ5كي٣غ ،ػيى ح٧كخى٣غ
حُٔؼ٘ؼٖ كٜ٤خ ٕٙ :كي٣ؼخٔٗ ،زش ح٧كخى٣غ حُٔؼ٘ؼ٘ش ٓ ، % ٗٔ.ٕٙ :ـٔٞع ح٧كخى٣غ ٍٝ ٖٙ:ح٣ش .
ٍحرؼخ ً ٔٗ :زش أٛلخد حَُٔطزظ ٖ٤حٝ ٠ُٝ٧حُؼخٗ٤ش حٌُ ٫ ٖ٣ط َ٠ػ٘ؼ٘ظٓ ْٜطِوخ ً ( ٖ ٖٓ ) % ٘5.ػيى حُٔئُٖ٤
كٛ ٢ل٤ق حُزوخٍ. ١
هخٓٔخ ً ٓ :ـٔٞع حُٔئُ ٖ٤كٛ ٢ل٤ق حُزوخٍ ًَ ٖٓ ١حَُٔحطذ ( ٓ Coolٙئُخ ،ػِٔخ رؤٕ ػيى حُٔئُٖ٤
ً ً
حٌُ ًًَْٛ ٖ٣حُلخكع رٖ كـَ (ٕ٘ٔ) ٓئُخ ً ،أٓ ١خ ٗٔزظ% ( . ٗٗ.5 ( ٚ
ٞٓٝف أَٓى ُي رؼ٠خ ٖٓ طِي حُ َِّٝح٣خص حُظ ٢حٗظَٜص ػِ ٠أُٔ٘ش حُيػخس ٝحُؼخٓش ػِ ٠حُٔٞحءُ ،ظؼِْ ٖٓ أ١
ٓـظَف ٣ـظَف ىػخط٘خ ػِ٤ًٝ ،ْٜٓٞق ٣ظْ ا ٍ٬ٟحٓ٧ش رخْٓ (كي٣غ ٛل٤ق)َٓٝ ،كن رٌَ كي٣غ ٍٝحطٝ ٚىٍؿظٚ
ٖٓ حُ٠ؼق أ ٝحُٟٞغًُٝ ،ي ٓٔخ :٢ِ٣ـ
ٔـ أريأ رٔخ ريأ ر٤ٗ ٚن ٓليػ ٢حُؼ َٜحُلي٣غ ،حُ٘٤نٓ/لٔي ٗخ َٛحُ٧زخٗ ٢ـ َ٣كٔ ٚهللا ـ كً ٢ظخرِِٔٓ ٚش
ح٧كخى٣غ حُ٠ؼ٤لش ٝحُٟٔٞٞػشٝ ،هي ىٗٝض ح٧كخى٣غ رؤٍهخٜٓخ ًِٔٝخطٜخ رخٌُظخدًُٝ ،ي كٔ٤خ :٢ِ٣ـ
ٖٟٞٞٓ ( - ٘ٙع )
[حىك٘ٞح ٓٞطخًْ ٢ٓٝهٛ ّٞخُل ،ٖ٤كبٕ حُٔ٤ض ٣ظؤً ٟرـخٍ حُٔٞء ًٔخ ٣ظؤً ٟحُل ٢رـخٍ حُٔٞء].
) ٌَ٘ٓ ( - 6ٙٙ
[ٖٓ ؿِْ ػِ ٠هزَ ٣ز ٍٞػِ ٚ٤أ٣ ٝظـ ١ٞكٌؤٗٔخ ؿِْ ػِ ٠ؿَٔس ] ( ٌَٓ٘ رٌٜح حُِلع) ٝهي ٍ ١ٝػٖ أر٢
َ٣َٛس َٓكٞػخ رِلع [ ٣ ٕ٧ـِْ أكيًْ ػِ ٠ؿَٔس كظلَم ػ٤خر ٚكظوِ ٚاُ ٠ؿِي ٙه ٖٓ ُٚ َ٤إٔ ٣ـِْ ػِ٠
هزَ] ٍٝحٝ ِْٔٓ ٙأٛلخد حُٖٔ٘ ا ٫حُظٌَٓٝ ١حُطلخٝ ١ٝؿَٔٛ٤خ.
ٕٔٓٔ ( -رخ) َ١
[ ٖٓ ُحٍٗ ٢رؼي ٓٞط ٢كٌؤٗٔخ ُحٍٗ ٢ك ٢ك٤خط.] ٢
) ٌَ٘ٓ ( - ٔٔٗ5
[ اًح ٍَٓص ػِ٣ ( ْٜ٤ؼ٘ ٢أ َٛحُوز ) ٍٞكوَ :حُٔ ّ٬ػِ٣ ٌْ٤خ أ َٛحُوز ٖٓ ٍٞحُِٔٔٔٝ ٖ٤حُٔئٓ٘ ٖ٤أٗظْ ُ٘خ ِٓق
ٗٝلٖ ٌُْ طزغٝ ،اٗخ إ ٗخء هللا رٌْ ٫كو .ٕٞكوخٍ أر٣ :ٖ٣ٍُ ٞخ ٍٓ ٍٞهللا أٔٔ٣ ٝؼٕٞ؟ ،هخٍٔٔ٣ٝ :ؼ٫ ٌُٖٝ ٕٞ
ٔ٣ظط٤ؼ ٕٞإٔ ٣ـ٤زٞح أ ٫ ٝطَ٣ ٠ٟخ أرخ ٍُ ٖ٣إٔ َ٣ى ػِ٤ي ( رؼيى ) ٖٓ ْٛحُٔ٬ثٌش؟].
ٟ ( - ٔٔٙٙؼ٤ق ) [ٖٓ ٓخص كوي هخٓض ه٤خٓظٟ ( . ] ٚؼ٤ق ).
ٕٟٞٞٓ ( - ٔ51ع )
[حطوٞح حُز ،ٍٞكبٗ ٚأٓ ٍٝخ ٣لخٓذ ر ٚحُؼزي ك ٢حُوزَ].
ٟٓٞٞٓ ( - ٗ66ع )
[ٓخ ٣ؤط ٢ػٌِٛ ٠ح حُوزَ ٖٓ ّٞ٣ا٘٣ ٞٛٝ ٫خى ١رٜٞص ِ١ن ًُن ٣ :خ رٖ آىّ ً٤ق ٗٔ٤ظ٘ ٢؟ أُْ طؼِْ أٗ ٢ر٤ض
حُٞكيس ٝر٤ض حُـَرش ٝر٤ض حُٞك٘ش ٝر٤ض حُيٝى ٝر٤ض حُ٤٠ن آٝ ٖٓ ٫ؼ٘ ٢هللا ػِ ٚ٤؟ حُوزَ آخ ٍٟٝش ٖٓ
ٍ٣خ ٝحُـ٘ش أ ٝكلَس ٖٓ كلَ حُ٘خٍ].
ٟ٘ ( - ٗٓ1ؼ٤ق )
[ ًزَٝح ػِٞٓ ٠طخًْ رخُِٝ َ٤حُٜ٘خٍ أٍرغ طٌزَ٤حص ]
" -إ حُٔ٤ض ٣ؼٌد رزٌخء أ ِٚٛػِٝ " ٚ٤كٍٝ ٢ح٣ش " :حُٔ٤ض ٣ؼٌد ك ٢هزَ ٙرٔخ ٗ٤ق ػِ." ٚ٤
أهَؿ ٚحُ٘٤وخٕ ٝأكٔي ٖٓ كي٣غ حرٖ ػَٔٝ ،حَُٝح٣ش ح٧هَٝ ُِْٔٔ ٟأكٔي ٍٝٝح ٙحرٖ كزخٕ كٛ ٢ل٤لٚ
(ٕٗ ٖٓ )5كي٣غ ػَٔحٕ رٖ كٗ ٖ٤ٜل ٞحَُٝح٣ش ح.٠ُٝ٧
٘٣ ٖٓ " - 5ق ػِ٣ ٚ٤ؼٌد رٔخ ٗ٤ق ػِ ّٞ٣( ٚ٤حُو٤خٓش) "
(ٔ) كٌٛ ٢ح حُلي٣غ ر٤خٕ إٔ حُزٌخء حًٌُٔ ٍٞك ٢حُلي٣غ حٌُ ١هزِ ْ٤ُ ،ٚحَُٔحى رٓ ٚطِن حُزٌخء ،رَ رٌخء هخٛخ
ٞٛٝحُ٘٤خكشٝ ،هي أٗخٍ اٌُٛ ٠ح كي٣غ ػَّ حُٔظويّ ك ٢حَُٝح٣ش حُؼخٗ٤ش ٞٛٝ ،ه " :ُٚٞرزؼ ٞرٌخء."...
ػْ إ ظخٌٛ َٛح حُلي٣غ ٝحٌُِ ٖ٣هزِ٣ ٚٗ٧ ،ٌَ٘ٓ ٚظؼخٍٓ ٝغ رؼ ٞأ ٍٞٛحَُ٘٣ؼش ٝهٞحػيٛخ حُٔوٍَس ك٢
ٓؼَ ه ُٚٞطؼخُ ٫ٝ " :٠طٍِ ٝحٍُس ٍُٝأهَٝ ،"ٟهي حهظِق حُؼِٔخء ك ٢حُـٞحد ػٖ ًُي ػِ ٠ػٔخٗ٤ش أهٞحٍ،
ٝأهَرٜخ اُ ٠حُٜٞحدٍ(....حؿغ ح٫هظ٬كخص رخَُٔؿغ حًٌُٔ ،ٍٞػْ حٗظَ َٛطٌ ٕٞح٫هظ٬كخص ك ٢حُؼوخثي ُيٍؿش
ػٔخٗ٤ش أهٞحٍ َٛٝ ،طٜق رٌُي ػو٤يس؟!!!).
ٕـ ػْ أط٘خ ٍٝرخٌُظخرش كٔ٤خ َٓ ٢ِ٣ى ٓخ َٗ٘طٓ ٚـِش حُظٞك٤ي حُ٘خ١وش رخْٓ ؿٔخػش أٜٗخٍ حُُّٔ٘ش حُٔلٔي٣ش ،رخُؼيى
حُٜخىٍ كٞٗ َٜٗ ٢حٍ ُؼخّ ٖٓٗٔ ٛـَ٣شٓ ،زظٔزَ ّٕٓٓ6حُؼيى ٍهْٛ )ٗ٘ٗ( :ـ (ًُٖ٘ٝ )٘ٙ -ي كٔ٤خ :٢ِ٣ـ
ٍٝح٣ش ٗيحء حُوزَ ً٤ٓٞ٣خ ػِ ٠حرٖ آىّ :
ٗٞح َٛكٌٛ ٢ح حُظلٌ َ٣طوي ْ٣حُزلٞع حُؼِٔ٤ش حُلي٣ؼش ُِوخٍة حٌَُُ ْ٣ز٤خٕ كو٤وش ٌٙٛحُوٜش حُظ ٢حٗظَٜص ػِ٠
أُٔ٘ش حُوٜخٝ ٙحُٞػخظٔٓٝ ،خ ُحىٛخ َٜٗس حُظليع رٜخ ػ٘ي ط٘٤٤غ حُـ٘خثِٝ ،اُ ٠حُوخٍة حٌَُ ْ٣طوَ٣ؾ ٝطلو٤ن
ٌٙٛحُوٜش (هٜش ٗيحء حُوزَ ً٤ٓٞ٣خ ػِ ٠حرٖ آىّ).
أٓ :ً٫ٝظٖ حُوٜش
١ػٖ أرَ٣َٛ ٢س ٍ ٢ٟهللا ػ٘ ٚهخٍ [هَؿ٘خ ٓغ ٍٓ ٍٞهللا ك ٢ؿ٘خُس كـِْ اُ ٠هزَ ٜٓ٘خ ،كوخٍ ٓخ ٣ؤط٢ ٍ َُِ ٝ
حُٞكْ يَسٝ ،ر٤ض
ن ٣خ حرٖ آىّ ً٤ق ٗٔ٤ظ٘ ،٢أُْ طؼِْ أٗ ٢ر٤ض َ ِ
ٍ ًٍَُ نِ
ِ َ ١ رٜٞص ٘٣خى١ ٞٛٝ ا٫ ّٞ٣ ٖٓ حُوزَ ٌٛح ػِ٠
حُـَرشٝ ،ر٤ض حُٞك٘شٝ ،ر٤ض حُيٝىٝ ،ر٤ض حُ٤٠ن آَّٝ ٖٓ ٫ؼ٘ ٢هللا ػِ ]ٚ٤ػْ هخٍ حُ٘ز [ :٢حُوزَ ٍٟٝش ٖٓ
ٍ٣خ ٝحُـ٘ش ،أ ٝكلَس ٖٓ كلَ حُ٘خٍ ] حٛـ.
ػخًٗ٤خ :حُظوَ٣ؾ
أهَؿ ٚحُطزَحٗ ٢ك ٢ح ٢ٓٝ٧ف هخٍ كيػ٘خ ٓٔؼٞى رٖ ٓلٔي حَُِٓ ٢هخٍ كيػ٘خ ٓلٔي رٖ أٞ٣د رٖ ُٓ َْ٣ٞي هخٍ
كيػ٘خ أر ٢هخٍ كيػ٘خ حُٝ٧حػ ٢ػٖ ٣ل ٠٤رٖ أرً ٢ؼ َ٤ػٖ أرِٔٓ ٢ش ،ػٖ أرَ٣َٛ ٢س هخٍ ًًَٝحُوٜش.
ػخُؼًخ :حُظلو٤ن
ٌٙٛحُوٜش ٝح٤ٛشٝ ،حُوزَ حٌُ ١ؿخءص رٟٞٞٓ ٚع ٖٓٝحُـَحثذ حُ٘ٔز٤ش ك٤غ هخٍ حٓ٩خّ حُطزَحٗ ٢ك٢
«حُٔؼـْ حٌٛ َٝ٣ ُْ« »٢ٓٝ٧ح حُلي٣غ ػٖ حُٝ٧حػ ٢ا ٫أٞ٣د رٖ ٓ٣ٞي طلَى ر ٚحر٘ »ٚحٛـ.
ض ٗٔظ٘ظؾ ٖٓ ه ٍٞحٓ٩خّ حُطزَحٗ ٢إٔ ك ٢حُوزَ ؿَحرظٔٗ ٖ٤ز٤ظٖ٤ هُ ِْ ُ
ح ٠ُٝ٧حُوزَ ؿَ٣ذ ػٖ حُٝ٧حػ َٙٝ٣ ُْ ٢ػ٘ ٚا ٫أٞ٣د رٖ ٓ٣ٞي
حُؼخٗ٤ش ٌٛٝح حُوزَ أً٠٣خ ؿَ٣ذ ػٖ أٞ٣د رٖ ٓ٣ٞي طلَى ر ٚػ٘ ٚحر٘ٓ ٚلٔي ٌٙٛٝ .حُـَحرش حُِٔىٝؿش ٢ٛأٓخّ
حُٟٞغ ك ٌٙٛ ٢حُوٜش ،ك٤غ رًُ َّٖ٤ي حٓ٩خّ حرٖ كزخٕ كً ٢ظخر« ٚحُٔـَٝك »ٖ٤كوخٍ «ٓلٔي رٖ أٞ٣د رٖ ٓ٣ٞي
حَُِٓ ١َٝ٣ ٢ػٖ أر ٚ٤ػٖ حُٝ٧حػ ٢ح٤ٗ٧خء حُٟٔٞٞػش ٣ ٫لَ ح٫كظـخؽ ر ٫ٝ ٚحَُٝح٣ش ػ٘ »ٚحٛـ.
هِض ٝحُٟٔٞٞع حٛط٬كًخ ٞٛحٌٌُد حُٔوظِن حُٜٔٞ٘ع حُٔ٘ٔٞد اُ ٍٍٞٓ ٠هللا ٍٝ ،طزظ َٗ ٞٛ« ٚح٧كخى٣غ
حُ٠ؼ٤لش ٝأهزلٜخ ٌُُي ٗـي إٔ ٌٛح حُوزَ َِٓٔٔ رخُؼَِ.
حُؼِش حٓ :٠ُٝ٧لٔي رٖ أٞ٣د رٖ ٓ٣ٞي حَُِٓ ٢كوي أٍٝى ٙحٓ٩خّ حٌُٛز ٢ك« ٢حُِٔ٤حٕ» ٝهخٍ ٓلٔي رٖ أٞ٣د رٖ
ٓ٣ٞي حَُِٓ ٢ػٖ أرٝ ٚ٤ؿٟ َٙ٤ؼل ٚحُيحٍهط٘ٝ ،٢هخٍ حرٖ كزخٕ ٫طلَ حَُٝح٣ش ػ٘ ٚهخٍ أرٍُ ٞػش ٍأ٣ظ ٚهي أىهَ
كً ٢ظذ أر ٚ٤أٗ٤خء ٟٓٞٞػشٝ ،أٍٝى ٙحٓ٩خّ حُيحٍهط٘ ٢كً ٢ظخر« ٚحُ٠ؼلخء ٝحُٔظَ »ٖ٤ًٝص ٝهخٍ ٓلٔي رٖ
أٞ٣د رٖ ٓ٣ٞي حَُِٟٓ ٢ؼ٤قٝ ،أٍٝى ٙحُلخكع رٖ كـَ كُٔ« ٢خٕ حُِٔ٤حٕ» هخٍٓ« :لٔي رٖ أٞ٣د رٖ ٓ٣ٞي
حَُِٓ ٢ػٖ أرٝ ٚ٤ؿٟ َٙ٤ؼل ٚحُيحٍهط٘ٝ ٢هخٍ حرٖ كزخٕ ٫طلَ حَُٝح٣ش ػ٘ ٚهخٍ أرٍُ ٞػش ٍأ٣ظ ٚأىهَ كً ٢ظذ
أر ٚ٤أٗ٤خء ٟٓٞٞػش»
هِض ٝرٌٜح ٌٕٞ٣حُلخكع رٖ كـَ هي أهَ ه ٍٞحٓ٩خّ حٌُٛز ٢كٓ ٢لٔي رٖ أٞ٣د رٖ ٓ٣ٞي حَُِٓ ،٢ػْ ُحى حُلخكع
رٖ كـَ ػِ ٚ٤رؤٕ ٗوَ ه ٍٞحٓ٩خٓ ٖ٤حُلخًْ ٝأرٗ ٢ؼ ْ٤كٓ ٢لٔي رٖ أٞ٣د رٖ ٓ٣ٞي «هخٍ حُلخًْ ٝأرٗ ٞؼٍٟٝ ْ٤
ػٖ أر ٚ٤أكخى٣غ ٟٓٞٞػش» .
حُؼِش حُؼخٗ٤ش :أٞ٣د رٖ ٓ٣ٞي أرٔٓ ٞؼٞى حَُِٓ٢
هخٍ حٓ٩خّ حُؼو ٢ِ٤ك« ٢حُ٠ؼلخء حٌُز »َ٤أٞ٣د رٖ ٓ٣ٞي أرٔٓ ٞؼٞى حَُِٓ ٢كيػ٘خ ػزي هللا رٖ ٓلٔي حَُٔ١ُٝ
هخٍ كيػ٘خ أكٔي رٖ ػزي هللا رٖ ر٘ َ٤حَُٔ ١ُٝهخٍ كيػ٘خ ٓل٤خٕ رٖ ػزي حُِٔي هخٍ ٓٔؼض حرٖ حُٔزخٍى ٣و ٍٞأٞ٣د
رٖ ٓ٣ٞي حٍِْ ِّ رِ ِ.ٚ
هخٍ حٓ٩خّ حُزوخٍ ١ك« ٢حُظخٍ٣ن حٌُز »َ٤ص أٞ٣د رٖ ٓ٣ٞي ُ ْ٤رؼوش
ٝأهَ ٌٙٛح٧هٞحٍ حٓ٩خّ حٌُٛز ٢ك« ٢حُِٔ٤حٕ» ٝهخٍ «أٞ٣د رٖ ٓ٣ٞي حَُِٓ ٢أرٔٓ ٞؼٞى ٟؼل ٚأكٔي ٝؿ،َٙ٤
ٝهخٍ حُ٘ٔخث ْ٤ُ ٢رؼوشٝ ،هخٍ حرٖ ٓؼ ْ٤ُ ٖ٤ر٘٢ءٝ ،هخٍ حرٖ حُٔزخٍى حٍّ رٝ ،ٚهخٍ حُزوخٍ٣ ١ظٌِٔ ٕٞك »ٚ٤حٛـ.
حُؼِش حُؼخُؼش :طيُ٣ ْ٤ل ٠٤رٖ أرً ٢ؼَ٤
هخٍ حُلخكع رٖ كـَ ك« ٢حُظوَ٣ذ» ٣ل ٠٤رٖ أرً ٢ؼ َ٤حُطخث ْٛ٫ٞٓ ٢أر َٜٗ ٞحُٔ٤خٗ٣ ٢يُْ ََٓ٣ٝحٛـ.
ٝأٍٝى ٙحُلخكع رٖ كـَ أً٠٣خ ك١« ٢زوخص حُٔئُ »ٖ٤حَُٔطزش حُؼخٗ٤ش ٍهْ ٝهخٍ ٣ل ٠٤رٖ أرً ٢ؼ َ٤حُٔ٤خٖٗٓ ٢
ٛـخٍ حُظخرؼ ٖ٤كخكع ًٓ٘ ٍٜٞؼ َ٤حٍٓ٩خٍ ٣ٝوخٍ ُْ ٜ٣ق ُٔٓ ٚخع ٖٓ ٛلخرٛٝٝ ٢ل ٚحُ٘ٔخث ٢رخُظيُ ْ٤حٛـ.
ٝأٍٝى ٙحٓ٩خّ حُٔ ٢١ٞ٤ك« ٢أٓٔخء حُٔئٍُ »ٖ٤هْ ٝهخٍ «٣ل ٠٤رٖ أرً ٢ؼ ٍٜٞ٘ٓ َ٤رخُظيُ ًًَٙ ْ٤حُ٘ٔخث»٢
حٛـ.
هِض ٝرخَُؿٞع اُ ٠حُٔ٘ي ٗـي إٔ ٣ل ٠٤رٖ أرً ٢ؼ َ٤ػ٘ؼٖ َٜ٣ ُْٝف رخُٔٔخعُٝ ،وي ر ٖ٤حُلخكع رٖ كـَ ك٢ ُ ْ ُ
َٗف حُ٘وزش حُ٘ٞع كٌْ حُظيُ ْ٤كوخٍ «كٌْ ٖٓ ػزض ػ٘ ٚحُظيُ ْ٤اًح ًخٕ ػي ً٫إٔ ُ٣ ٫وزَ ٓ٘ ٚآ ٫خ َٛف كٚ٤
رخُظلي٣غ ػِ ٠حٛ٧ق» حٛـ.
رٌٜح حُظلو٤ن ٣ظز ٖ٤إٔ هٜش «ٗيحء حُوزَ ً٤ٓٞ٣خ ػِ ٠حرٖ آىّ» هٜش ٝح٤ٛش ٝهزَٛخ طخُق َِٓٔٔ رخُؼَِ ٖٓ
حُٟٞخػٝ ٖ٤حُٔظَٝ ٖ٤ًٝحُٔئُ.ٖ٤
ٍحرؼًخ٣َ١ :ن آهَ طخُق ٌُحص حُوٜش
٘ٛخى ٣َ١ن آهَ طخُق ؿخءص ر ٚأًؼَ ؿَٔ ٌٙٛحُوٜش حُٞح٤ٛش
ٍُ ١ٝػٖ أرٓ ٢ؼ٤ي ػٖ ٍٓ ٍٞهللا هخٍ [ُْ ٣ؤص ػِ ٠حُوزَ ٌّ ٞ٣ا ٫طٌِْ ك ٚ٤ك٤و ٍٞأٗخ ر٤ض حُـَرشٝ ،أٗخ ر٤ض
إ ً٘ضَ َ َ٧كذَّ َٖٓحُٞكيسٝ ،أٗخ ر٤ض حُظَحدٝ ،أٗخ ر٤ض حُيٝى ،كبًح ىكٖ حُؼزي حُٔئٖٓ هخٍ ُ ٚحُوزَ َٓكزًخ ٝأ ،ً٬ٛأ َٓخ ْ
٢كٔظَ٤٘ٛ ٟؼ ٢ري هخٍ ك٤ظٔغ َُّ َٓ ٚي ر٣ٝ َٜٙلظق ُ ٚرخد ٢٘ٔ٣ػِ ٠ظ ١َٜاُ ّ ،٢كبًح ٤ُٝظي حَُٛٝ ّٞ٤ص اُ َّ
اُ ٠حُـ٘ش
ٝاًح ىكٖ حُؼزي حُلخؿَ أ ٝحٌُخكَ هخٍ ُ ٚحُوزَ َٓ ٫كزًخ ٫ٝأ ،ً٬ٛأٓخ إ ً٘ض ٧رـ ٢٘ٔ٣ ٖٓ ٞػِ ٠ظ١َٜ
٢كٔظَ٤٘ٛ ٟؼ ٢ري هخٍ كِ٤ظجْ ػِ ٚ٤كظ ٠طِظو ٢ػِٝ ٚ٤طوظِق أ٬ٟػ ،ٚهخٍ هخٍ ،٢كبً ٤ُٝظي حَُٛٝ ّٞ٤ص اُ َّ اُ َّ
ٍٓ ٍٞهللا رؤٛخرؼ ٚكؤىهَ رؼٜ٠خ ك ٢ؿٞف رؼ ،ٞهخٍُ٣ٝ :وَٓ ُٚ َُّٞ ٤زؼ ٕٞطً٘٘٤خ ُٞ ،إٔ ٝحكيًح ٜٓ٘خ ٗلن ك٢
حٓ ،ٍٝ٧خ أٗزظض ٗ٤جًخ ٓخ رو٤ض حُيٗ٤خ ،ك٣ٝ ٜٚ٘٘٘٤ويٗ٘ ٚكظُ٣ ٠ل ٢٠ر ٚحُلٔخد هخٍ ٍٓ ٍٞهللا (اٗٔخ حُوزَ ٍٟٝش
ٖٓ ٍ٣خ ٝحُـ٘ش أ ٝكلَس ٖٓ كلَحُ٘خٍ)]
هخًٓٔخ :طوَ٣ؾ ٌٛح حُطَ٣ن ُِوٜش :
ٌٛح حُطَ٣ن أهَؿ ٚحٓ٩خّ حُظٌَٓ ١ك« ٢حُٖٔ٘» ٗخًَ ف هخٍ كيػ٘خ ٓلٔي رٖ أكٔي رٖ َٓ ُّي ،َْٚ٣ٝكيػ٘خ حُوخْٓ رٖ
حُلٌْ حُؼَُٗ ٢كيػ٘خ ػز٤ي هللا رٖ حُ٤ُٞي حَُّٛٞخك ٢ػٖ ػط٤ش ػٖ أرٓ ٢ؼ٤ي َٓكٞػًخ.
ٓخىًٓخ :حُظلو٤ن :
رؼي إٔ أهَؽ حٓ٩خّ حُظٌٌَٓٛ ١ح حُوزَ هخٍ «ٌٛح كي٣غ ؿَ٣ذ ٗ ٫ؼَك ٚاٌٛ ٖٓ َّ٫ح حُٞؿ »ٚحٛـ.
هِض ه ٍٞحٓ٩خّ حُظٌٌَٓٛ« ١ح كي٣غ ؿَ٣ذ ٣ؼ٘ ٢أٗ ٚؿٛ َ٤ل٤ق ًٔخ ٞٛحٛط٬ك ٚكٔ٘٤خ ٣لَى حُلي٣غ رٌٜح
حُٛٞق «ؿَ٣ذ» رو٬ف ٓخ اًح هخٍ «كي٣غ ٛل٤ق ؿَ٣ذ» أ ٝكي٣غ «كٖٔ ؿَ٣ذ» ًٔخ ٓ ٞٛؼِ ّٞػ٘ي أَٛ
حُؼِْ.
هِض ٝهي ٣وغ ك ٢رؼ ٞحُ٘ٔن «ٌٛح كي٣غ كٖٔ ؿَ٣ذ ٗ ٫ؼَك ٚاٌٛ ٖٓ ٫ح حُٞؿ »ٚحٛـٌُُٝ ،ي رؼي إٔ ٗوَ
حُ٘٤ن حُ٧زخٍٗ ٢كٔ ٚهللا ٌٙٛحُؼزخٍس حُٔ٘ٔٞرش اُ ٠حٓ٩خّ حُظٌٍَٓ ١كٔ ٚهللا ك« ٢حُ٠ؼ٤لش» هخٍ «ٝأََّٗ ُٚ ٠حُلٖٔ
ٝػط٤ش ٟؼ٤ق ٓيُْ ٝحُٛٞخكٟ ٢ؼ٤ق ؿيًحٝ ،ر ٚأػِ ٚحٌٍُٔ٘ ١كوخٍ ٝ ٞٛٝح ٍ »ٙحٛـ.
هِض ٌُُي حػظٔيص ػِ ٠هللا ٝكي ،ٙػْ ١زؼش حُ٘٤ن أكٔي ٗخًَ ٓليع حٍُ٘ َ٤كٔ ٚهللا ٌُظخد حُٖٔ٘ ُٓ٪خّ
حُظٌَٓٝ ،١حٌُ ١هخٍ كٓ ٢ويٓظٝ[ :ٚحٌُ ١حػظٔيطَٔ ُٗ ٖٓ ٚن حٌُظخد حُٔوط١ٞش ٝحُٔطزٞػش ٓزغ ٗٔن ٝهخٍ ُٝوي
حطزؼض ك ٢طٜل٤ق ًظخد حُظٌٌَٓٛ ١ح أٛق هٞحػي حُظٜل٤ق ٝأىهٜخٝ ،حؿظٜيص ك ٢اهَحؽ ٗٛ ٜٚل٤لًخ ًخٓ،ً٬
ػِٓ ٠خ ك ٢ح ٍٞٛ٧حُظٛٝ ٢لض ٖٓ حٟطَحد ٝحهظ٬فٝ ،ػِ ٠أٗ٣ ُْ ٚوغ ُٔٗ ٚ٘ٓ ٢وش ٜ٣قُّ إٔ طٔٔ٠
«أ »ً٬ٛرلنً ،ؤٕ طٌ ٕٞهَ٣زش ٖٓ ػٜي حُٔئُق ،أ ٝطٌ ٕٞػخرظش حُوَحءس ٝحٓ٧خٗ٤ي ،ػِٞ٤ٗ ٠م ػوخص ٓؼَٝك،ٖ٤
ٓ ٌُٖٝـٔٞع ح ٍٞٛ٧حُظ ٢ك٣ ٢ي٣ ١وَؽ كٜ٤خ ٗ ٚأهَد اُ ٠حُٜلش ٖٓ أٝ ١حكي ٜٓ٘خ ُْٝ ،أًظذ ك ٚ٤كَكًخ
ٝحٔ١ج٘خٕ] حٛـ.
ٍ ٝحكيًح ا ٫ػٖ ػزض ٣ٝوٝ ٖ٤رؼي رلغ
هِض ٌُُي هخٍ حٓ٩خّ حُؼَحهٍ ٢كٔ ٚهللا ك« ٢طوَ٣ؾ ح٩ك٤خء» «أهَؿ ٚحُظٌَٓٝ ١هخٍ ؿَ٣ذ» ػْ هخٍ ك ٚ٤ػز٤ي
هللا رٖ حُ٤ُٞي حُٛٞخكٟ ٢ؼ٤ق .هِض ٝرٌٜح ػزض ُ ٢ر٤و ٖ٤ه ٍٞحُظٌَٓ ١ػٖ ٌٛح حُوزَ ٌٛح كي٣غ ؿَ٣ذ ٗ ٫ؼَكٚ
اٌٛ ٖٓ ٫ح حُٞؿ ٖٓٝ ،ٚطلو٤ن حٓ٩خّ حُؼَحه ٖٓٝ ٢حُؼَِ حُظخَٛس حُظ ٢رٜخ طٜزق حُوٜش ٖٓ ٌٛح حُطَ٣ن ٝح٤ٛش .
حُؼِش ح :٠ُٝ٧ػز٤ي هللا رٖ حُ٤ُٞي حُٛٞخك.٢
كٓ« ٢ئح٫ص ػؼٔخٕ رٖ ٓؼ٤ي حُيحٍٓٓ٪ُ »٢خّ ٣ل ٠٤رٖ ٓؼ ٖ٤حُٔئحٍ ٓؤُظ ٚػٖ ػز٤ي هللا رٖ حُ٤ُٞي حَُّٛٞخك ٢؟
كوخٍ ُ ْ٤ر٘٢ء ،هخٍ حٓ٩خّ حُؼو ٢ِ٤ك« ٢حُ٠ؼلخء حٌُز« »َ٤ػز٤ي هللا رٖ حُ٤ُٞي حُٛٞخك ٢ك ٢كي٣ؼ٘ٓ ٚخً٫ ،َ٤
٣ظخرغ ػًِ ٠ؼ ٖٓ َ٤كي٣ؼٝ »ٚهخٍ كيػ٘خ أكٔي رٖ ٓلٔٞى ،هخٍ كيػ٘خ ػؼٔخٕ رٖ ٓؼ٤ي ،هِض ُ٤ل ٠٤رٖ ٓؼ ٖ٤ػز٤ي هللا
رٖ حُ٤ُٞي حُٛٞخك٢؟ هخٍ ُ ْ٤ر٘٢ء .
هخٍ حٓ٩خّ حُ٘ٔخث ٢كً ٢ظخر« ٚحُ٠ؼلخء ٝحُٔظَ »ٖ٤ًٝص «ػز٤ي هللا رٖ حُ٤ُٞي حُٛٞخكٓ ٢ظَٝى حُلي٣غ» .
هِض ٌٛٝح حُٜٔطِق ُٓ ٚؼ٘خٙ
هخٍ حُلخكع رٖ كـَ كَٗ« ٢ف حُ٘وزش» «ًخٕ ٌٓٛذ حُ٘ٔخث ٢إٔ ٣ ٫ظَى كي٣غ حَُؿَ كظ٣ ٠ـظٔغ حُـٔ٤غ
ػِ ٠طًَ».ٚ
هخٍ حٓ٩خّ حرٖ كزخٕ ك« ٢حُٔـَٝك« »ٖ٤ػز٤ي هللا رٖ حُ٤ُٞي حُٛٞخك ٖٓ ٢أ َٛحٌُٞكش ٖٓ ُٝي حُٛٞخف رٖ
ػخَٓ حُؼـِٝ ٢حْٓ حُٛٞخف ٓخُي ٍ ٟٝػ٘ ٚأِٜٛخ ٌَ٘ٓ ،حُلي٣غ ؿيًح ١َٝ٣ ،ػٖ حُؼوخص ػطخء ٝؿٓ َٙ٤خ ٘٣ ٫زٚ
كي٣غ ح٩ػزخص كظ ٠اًح ٓٔؼٜخ حُٔٔظٔغ ٓزن اُ ٠هِز ٚأًٗ ٚخُٔظؼٔي ُٜخ كخٓظلن حُظَى» حٛـ.
ٗٝوَ حٓ٩خّ حٌُٛز ٢ك« ٢حُِٔ٤حٕ» أهٞحٍ ٛئ٫ء ح٧ثٔش ٝأهَٛخ ُٝحى ػِٜ٤خ كوخٍ «ػز٤ي هللا رٖ حُ٤ُٞي حُٛٞخك،٢
ػٖ ػط٤ش حُ َؼ ْٞكٝ ٢ػطخء رٖ أرٍ ٢رخف ٍٟٝ ،ػؼٔخٕ رٖ ٓؼ٤ي ػٖ ٣ل ْ٤ُ ٠٤ر٘٢ءٝ ،هخٍ أكٔي ُ٣ ْ٤لٌْ
حُلي٣غ ٌ٣ظذ كي٣ؼُِٔ ٚؼَكشٝ ،هخٍ أرٍُُ ٞػش ٝحُيحٍهط٘ٝ ٢ؿَٔٛ٤خ ٟؼ٤ق»
ٝهخٍ حرٖ كزخٕ ١َٝ٣ػٖ حُؼوخص ٓخ ٘٣ ٫ز ٚكي٣غ ح٧ػزخص كظٔ٣ ٠زن اُ ٠حُوِذ أٗ ٚحُٔظؼٔي ُ ٚكخٓظلن حُظَى
ٝهخٍ حُ٘ٔخثٝ ٢حُلٓ ّ٬ظَٝى
حُؼِش حُؼخٗ٤ش :ػط٤ش حُؼٞك٢
هخٍ حٓ٩خّ حرٖ كزخٕ ك« ٢حُٔـَٝك« »ٖ٤ػط٤ش رٖ ٓؼي حُؼٞك٤ً٘ »٢ظ ٚأر ٞحُلٖٔ ٖٓ أ َٛحٌُٞكش ١َٝ٣ ،ػٖ
أرٓ ٢ؼ٤ي حُوئٍٓ ،١غ ٖٓ أرٓ ٢ؼ٤ي حُويٍ ١أكخى٣غ كِٔخ ٓخص أرٓ ٞؼ٤ي ؿؼَ ٣ـخُْ حٌُِز٣ٝ ٢ل َ٠هٜٜٚ
كبًح هخٍ حٌُِز ٢هخٍ ٍٓ ٍٞهللا رٌٌح ،ك٤للظً٘ٝ ٚخ ٙأرخ ٓؼ٤ي ١َٝ٣ٝػ٘ ،ٚكبًح ه ٖٓ ُٚ َ٤كيػي رٌٜح ؟ ك٤و ٍٞكيػ٘٢
أرٓ ٞؼ٤ي ك٤ظ ٕٞٔٛٞأٗ٣َ٣ ٚي أرخ ٓؼ٤ي حُويٍٝ ١اٗٔخ أٍحى ر ٚحٌُِز ،٢ك٣ ٬لَ ح٫كظـخؽ رً ٫ٝ ،ٚظخرش كي٣ؼ ٚا٫
ػِٝ ٠ؿ ٚحُظؼـذ حٛـ.
ض ٝأٍٝى ٙحُلخكع رٖ كـَ ك١« ٢زوخص حُٔئُ »ٖ٤حَُٔطزش حَُحرؼش ٍهْ هخٍ «ػط٤ش رٖ ٓؼي حُؼٞك ٢طخرؼ٢ هُ ِْ ُ
ٓؼَٝفٟ ،ؼ٤ق حُللع ٓ٘ ٍٜٞرخُظيُ ْ٤حُوز٤ق» حٛـ .
هِض ٝحَُٔطزش حَُحرؼش ٖٓ حُٔئُ ٖ٤رَّٜ٘٤خ حُلخكع رٖ كـَ كٓ ٢ويٓش ًظخر١« ٚزوخص حُٔئُ »ٖ٤ك٤غ هخٍ
«حَُحرؼش ٖٓ حطلن ػِ ٠أٗ٣ ٫ ٚلظؾ ر٘٢ء ٖٓ كي٣ؼ ْٜا ٫رٔخ َٛكٞح ك ٚ٤رخُٔٔخع ٌُؼَس طيُ ْٜٔ٤ػِ ٠حُ٠ؼلخء
ٝحُٔـخً َ٤ٛزو٤ش رٖ حُ٤ُٞي» حٛـ .
ٝكٌٛ ٢ح حُوزَ ٗـي إٔ ػط٤ش حُؼٞك ٢كٞم أٗٓ ٚظَٝى ٫طلَ حَُٝح٣ش ػ٘ ،ٚا ٫ػِٓ ٠ز َ٤حُظؼـذٗ ،ـي ٙأً٠٣خ
ٓ٘ ٍٜٞرخُظيُ ْ٤حُوز٤ق َٜ٣ ُْٝف ك ٌٙٛ ٢حَُٝح٣ش حُظ ٢ؿخءص رٜخ ٌٙٛحُوٜش رخُٔٔخع ٌُٚ٘ٝػ٘ؼٖ ك٣ ٬وزَ
كي٣ؼ ،ٚكخُٔ٘ي ػٖ ػط٤ش ػٖ أرٓ ٢ؼ٤ي.
ٝرٌٜح طٜزق حُوٜش ٖٓ ٌٛح حُطَ٣ن أً٠٣خ ٝح٤ٛش ُٔخ كٜ٤خ ٖٓ ٓظَٓٝ ٖ٤ًٝئُ.ٖ٤
ٌُُي هخٍ حٌٍُٔ٘ ١ك« ٢حُظَؿ٤ذ ٝحُظَ٤ٛذ» «ٍٝح ٙحُظٌَٓٝ ١حُِلع ُٝ ٚحُزٜ٤ؤٛ٬ً ٢خ ٖٓ ٣َ١ن ػز٤ي هللا
رٖ حُ٤ُٞي حُٛٞخكٝ ٞٛٝ ٢ح ٍ ٙػٖ ػط٤ش ٞٛٝحُؼٞك ٢ػٖ أرٓ ٢ؼ٤ي» .
ٗٝوَ ًُي حُ٘٤ن حُ٧زخٍٗ ٢كٔ ٚهللا ًٔخ ر٘٤خ آٗلًخ ٝكٌْ ػِ ٠حُوٜش رؤٜٗخ ٟٓٞٞػش ك« ٢حُ٠ؼ٤لش» ف.
ٝرٌٜح ٣ظز ٖ٤إٔ ٌٛح حُطَ٣ن رٔخ كٓ ٖٓ ٚ٤ظَٓٝ ٖ٤ًٝئُ٣ِ٣ ٫ ٖ٤ي حُوٜش اً٘ٛٝ ٫خ ػِ.ٖٛٝ ٠
ٌٛح كظ٣ ٫ ٠ظٓ ْٛٞظ ٌْ ٛٞإٔ حُلي٣غ حُ٠ؼ٤ق ٣و ١ٞرؼ ٚ٠رؼً٠خ٣ ٫ٝ ،يٍ ١إٔ ٌٛح حٌُ ْ٤ُ ّ٬ػِ ٠ا٬١ه،ٚ
ٝاُ ٠حُوخٍة حٌَُ ٌٙٛ ْ٣حُوخػيس حُظٗ ٢وِٜخ حُلخكع حٓ٩خّ حرٖ ًؼٍ َ٤كٔ ٚهللا ك ٢حهظٜخٍ ػِ ّٞحُلي٣غ.
«هخٍ حُ٘٤ن أر ٞػٍَٔٝٝ ٖٓ ِِّ٣ ٫ ٝى حُلي٣غ ٖٓ َ١م ٓظؼيىس إٔ ٌٕٞ٣كًٔ٘خ ؛ ٕ٧حُ٠ؼق ٣ظلخٝص كٔ٘ٚ
ٓخ ٍِٝ٣ ٫رخُٔظخرؼخص ٣ؼ٘٣ ٫ ٢ئػَ ً ٚٗٞطخرؼًخ أٓ ٝظزٞػًخًَٝ ،ح٣ش حٌٌُحرٝ ٖ٤حُٔظَ »ٖ٤ًٝحٛـ .
هِض ٌٙٛٝحُوخػيس ٣ـذ إٔ ٣ؼ ٞػِٜ٤خ ١خُذ ٌٛح حُؼِْ رخُ٘ٞحؿٌ
ً
ٝرظطز٤وٜخ ٗـي إٔ حُوٜش ٝح٤ٛش ٟ ٍِٝ٣ ٫ٝؼلٜخ رَ ِ٣ىحى ٟؼلخ ػِٟ ٠ؼقٌُُٝ ،ي هخٍ حٓ٩خّ أر ٞػَٔ ٝرٖ
حُ٬ٜف ٍكٔ ٚهللا ك« ٢ػِ ّٞحُلي٣غ» «ُٟ ًَ ْ٤ؼق ك ٢حُلي٣غ ٍِٝ٣رٔـ٤جٝ ٖٓ ٚؿ ،ٙٞرَ ًُي ٣ظلخٝص،
كٖٔ ًُي ٟؼق ٍِٝ٣ ٫ر٘لًُ ٞي ُوٞس حُ٠ؼق ٝطوخػي ٌٛح حُـخرَ ػٖ ؿزَٓٝ ٙوخٓٝظًُٝ ٚي ًخُ٠ؼق حٌُ١
٘٘٣ؤ ٖٓ ً ٕٞحَُحٓ ١ٝظًٔ ٜخ رخٌٌُد ،أ ًٕٞ ٝحُلي٣غ ٗخ ًًح ٌٙٛٝ ،ؿِٔش طلخِٜ٤ٛخ طيٍى رخُٔزخَٗس ٝحُزلغ كخػِْ
ًُي كبٗ ٖٓ ٚحُ٘لخثْ حُؼِِ٣س» ح ٛ.ـ.
ػخُؼخ :طوَ٣ؾ أكخى٣غ ًظذ حُٜلخف:
أـ ٛل٤ق حُزوخٍ١
ُ ُ
رخُزيح٣ش أٝى إٔ أًًَ إٔ حُظوَ٣ؾ حُٞحٍى حٓظويّ كً ٚ٤ظذ حَُؿخٍ حُٔيٗٝش رٔؼَكش أثٔش حُلي٣غٝ ،روخٛش ًظخد
حرٖ كـَ [طؼَ٣ق أ َٛحُظوي ْ٣رَٔحطذ حُٔٞٛٞك ٖ٤رخُظيُٝ[ ،]ْ٤حُٔٞٓٞػش حُلي٣ؼ٤ش]ًٔ ،خ أٗ ٖٓ ٚحُؼًٔ َ٤ظخرش
حُظوَ٣ـخص ٌُخكش ح٧كخى٣غ حُٞحٍىس رٌَ ًظذ حُٜلخف ٌُٖ حٗظو٘٤خ ٜٓ٘خ ٓخ ٍأ٘٣خ أٗ ٚحُٔل٤ي ُِوخٍةٝ ،هٔ٘خ رخهظٜخٍ
ح َٓ٧رٍٜٞس ٫طٔٔق رخ١٩خُش حُٔٔـٞؿشٓ ،غ طٌَحٍ ٌَٗٗخ ٌَُ ٖٓ ٓخٝ ْٛروخٛش حٓ٧ظخً حٌُز /َ٤ػزي حُلظخف
ػٔخًَٗٝ ،زيأ رؤٗ َٜح٧كخى٣غ حُٞحٍىس رٜل٤ق حُزوخٍ ١ػٖ ػٌحد حُوزَ ٝػيىٛخ ٕٖ ٍٝح٣ش حٗظو٘٤خ ٜٓ٘خ ٓخ :٢ِ٣ـ
(ٔ)كـي٣غ حُـَ٣يس
٢ٛٝحَُٝح٣ش حُظ٣ ٢ل٘ي ُٜخ حُ٘خّ ح٤ٔٛ٧ش ك٤غ ٍ ١ٝإٔ حُ٘ز – ٢ػِ ٚ٤حُ٬ٜس ٝحٍُٔ - ّ٬أ ١هزًَح كوخٍ إ رٚ
حػ٘ ٖٓ ٖ٤حُٔٞطُ٣ ٠ؼٌرخٕ ،كؤٓخ أكئٛخ كٌخٕ ٣ ٫ظِ٘ ٖٓ ٙحُزٔ٣ ٫( ٍٞظ٘ـٝ )٢أٓخ ح٥هَ كٌخٕ ٢٘ٔ٣ر ٖ٤حُ٘خّ
رخُ٘ٔٔ٤شٝ ،أهٌ ؿَ٣يس ٗٝوٜخ ٜٗلٟٝٝ ٖ٤غ ًَ ٗن ٜٓ٘خ ػِ ٠هزَ ًَ ٜٓ٘ٔخٝ ،هخٍ ػَُِّ٣ ٚولق ػٜ٘ٔخ ٓخ ُْ ٤٣زٔخ،
ٝطِي حَُٝح٣ش ٍٝىص رخُٜل٤ل ُْٝ ،ٖ٤طوَ ٖٓ حُؼَِ كٔ٤ًِٜ ٢خ.
ٝطِي حَُٝح٣ش ٍٝىص رَهْٝ )ٕٓ6( :رٜخ ػؼٔخٍٕٝ :طزظ ٚػوش كخكع ُ ٚأٛٝخّٝ ،حٓٔ ٚػؼٔخٕ رٖ ٓلٔي رٖ حرَحْ٤ٛ
رٖ ػؼٔخٕ ٤ً٘ٝظ ٚأر ٞحُلٖٔ ،كظ ٍٜٞأٛق ًظخد رؼي ًظخد هللا ٘٣وَ ػٖ ٖٓ ُ ٚأٛٝخّ.
ٍٝٝىص حَُٝح٣ش طلض ٍهْ (ٕٔٔ) ٝرَهْ (ٍٖٕٝٔ5هْ )ٕٔ16رٌظخد حُظؼ ٖٓ ًٞػٌحد حُوزَ ك ٢حٌُٔٞف ،
ًٝظخد ػٌحد حُوزَ ٖٓ حُـ٤زش ٝحُزٝ ،ٍٞر ْٜؿٔ٤ؼخ (ح٧ػٖٔ) ٍٝطزظ ٚػوش كخكع ٌُ٘٣ ٚيُْ ٞٛٝأ ْٛحَُٝحس
ٝأٗ َْٜٛكٌٛ ٢ح حُلي٣غ ك ٢أًؼَ حٌُظذٝ ،حٓٔٔ٤ِٓ ٚخٕ رٖ َٜٓحٕ ٤ً٘ٝظ ٚأرٓ ٞلٔيٝ ،هخٍ ػ٘ ٚحٌُٛزٓ :٢خ ٗؤٞح
ػِ ٚ٤ا ٫حُظيُ٣ ٞٛٝ ْ٤يُْٝ ،هخٍ ػ٘ ٚحرٖ حُٔزخٍى اٗٔخ أكٔي كي٣غ حٌُٞكش أر ٞآلن ٝح٧ػٖٔٝ ،هخٍ ػ٘ ٚأكٔي
رٖ ك٘زَ :ك ٢كي٣غ ح٧ػٖٔ حٟطَحد ًؼٝ ،َ٤هخٍ ػ٘ ٚأ٠٣خ اًٗ ٚخٕ ١َٝ٣ػٖ أْٗ ٓغ إٔ ٍٝح٣ظ ٚػٖ أْٗ
ٓ٘وطؼش ٓ ٚٗ٧خ ٓٔغ ٖٓ أْٗٝ ،هخٍ ػ٘ ٚحرٖ حُٔي :٢٘٣ح٧ػٖٔ ًخٕ ًؼ َ٤حُٓٝ ،ْٛٞخ ه َ٤ك ٚ٤ػٔٓٞخ ٤٠٣ن رٚ
حُٔوخّ ٌُٖ ٌٗظل ٢رٌُي حُويٍ ،كؤ ٖ٣أ َٛحُٜلخف ٖٓ حُـَ٣يس؟!.
ٝحَُٝح٣ظخٕ ٍهٍْٝ )٘٘6ٕ(:هْ (٘ . )٘٘6كٜٔ٤خ ػز٤يس رٖ كٔ٤ي ٝهي أٍٝى كٜٔ٤خ حرٖ كـَ أٗٛ ٚيٝم ٍٝرٔخ
أهطؤ.
ٝرؼي :كوي ًخٗض طِي ٓض ٍٝح٣خص ػٖ ٟٓٞٞع حُـَ٣يس ٝحُؼٌحد ٖٓ حُزٝ ٍٞحُ٘ٔٔ٤ش رخُوزَٓ ًٌُْٝ ،خ أٍٝىٙ
ػِْ حَُؿخٍ ك ٢حَُؿخٍ ،ك َٜطٜق ػو٤يس ٝأ٣خٕ رٌُي حُظيُٝ ْ٤حٛٝ٧خّ ٝحُوطؤ؟!.
(ٕ) ٝػٖ حَُٝح٣ش حُظ ٢طِػْ رؤٕ [حُٔ٤ض ك ٢هزَ٣ ٙؼٌد رٔخ ٤٘٣ق ػٍِٝ ]ٚ٤ىص حَُٝح٣ش ٍهًْ ) ٕٔٔٓ( :ظخد
حُـ٘خثِ رخد حُظؼ ٖٓ ًٞػٌحد حُوزَ ك ٢حٌُٔٞف كٓ ٚ٤ؼ٤ي رٖ حُٔٔ٤ذ ٍٝطزظ ٚػوش كخكع ًؼ َ٤حُظيُٝ ْ٤حُوِ،٢
ٝهخٍ ػ٘ٓ ٚلٔي رٖ ٓؼ٤ي :ػوش حهظِ ٢آهَ ػَٔ ،ٙكِٔض أىٍ ١ػٗ ّ٬ظَى ًظخد هللا ،أٗظًَ٧ ٚؿَ ٖٓ ٣وِٖٓٝ ٢
٣يُْٓٝ ،خ أٓٔ٘٤خ ٙكي٣غ ٛل٤ق ٫ٝ ،ك ٫ٝ ٍٞهٞس ا ٫رخهلل.
(ٖ) ٝػٖ ىػخء حُ٘ز ٢رخُظؼ ٖٓ ًٞػٌحد حُوزَ ٍٝى حُلي٣غ ٍهْٝ )ٕٔ11( :ك٘ٛ ٚ٤خٍّٝ :طزظ ٚػوش ٝهي ٍُٓ٠
رخُويٍ ٘ٛ ٞٛٝخّ رٖ أر ٢ػزي هللا رٖ ٓ٘زَٝ ،ك٣ ٚ٤لٝ ٢أرَ٣َٛ ٞس :ػوش ػزض ٌُ٘٣ ٚيُْ .ََٓ٣ٝ
ًٌُٝي حُلي٣غ ٍهْ )ٖٖٗ1( :ػٖ ٗلْ حُٟٔٞٞع ،كٛ ٚ٤خٍ ٕٝرٖ ٓ ٠ٓٞأر ٞػزي هللا ح٧ػٍٝ ٍٞطزظ ٚػوش ا٫
أٗ ٠ٍُٓ ٚرخُويٍ.
ٝحُلي٣غ ٍهْ )٘6ٔٔ( :ػٖ ٗلْ حُٟٔٞٞع ،ك ٚ٤ػز٤يس رٖ كٔ٤ي :حَُطزش ٛيٝم ٍٝرٔخ أهطؤٝ ،ك ٚ٤ػزي حُِٔي
رٖ ػٔ :َ٤حَُطزش ػوش ػخُْ طـ َ٤كلظٍٝ ٚرٔخ ىُْ ،كٜ٣ َٜق طز٘ ٢كٌَس حُظؼ ٖٓ ًٞػٌحد حُوزَ؟.
(ٗ) ٝرخُلي٣غ ٍهًْ )ٖٙ1ٔ( :ظخد حُٔـخُ ١رخد هظَ أر ٢ؿ َٜإٔ حُ٘ز ٢هخّ ػِ ٠حُوِ٤ذ ٞٓ ًَِّْٝط ٠حًَُٖٔ٘٤
رؼي إٔ هُظِٞح ،كل ٚ٤أر ٞأٓخٓشٍٝ :طزظ ٚػوش ٍٝرٔخ ٣يُْٝ ،ك٘ٛ ٚ٤خّ ٞٛٝ :ػوش ٍٝرٔخ ٣يُْ٘ٛ ٞٛٝ ،خّ رٖ ػَٝس رٖ
حُِر َ٤رٖ حُؼٞحّ ٝأٌَٗ ٙحٌُٛزٝ ٢حرٖ هطخٕ.
(٘) ٝرخُلي٣غ ٍهْ ٖٓ )٘116( :إٔ حُ٘ز ٢هخٍ ػٖ حُٔٞط ٠اٗ٣ ْٜؼٌر ٕٞػٌحرخ طٔٔؼ ٚحُزٜخثْ ،كل ٚ٤ػؼٔخٕ رٖ
أر٤ٗ ٢زشٍٝ :طزظ ٚػوش كخكع ُٚٝأٛٝخّ.
ٝرؼي كٌخٕ ًُي طوَ٣ؾ ػيى )ٖٔ(:كي٣ؼخ ٍٝىص رٜل٤ق حُزوخٍ ٖٓ ١اؿٔخٍُٝ ٖٕ ٢ح٣ش ًِٜخ طـٔؼٜخ حُؼَِ
ٝكن َٓحؿغ ػِٔخء حُلي٣غ ٝ ،رخه ٢حَُٝح٣خص طلَٔ ؿٔ٤ؼخ ك٤١ ٢خطٜخ حُؼَِ ٌُٖ ُ٤٠ن حُٔوخّ حًظل٘٤خ رٌٜح حُويٍ،
أٓخ ػِْ حُظزَ َ٣حٌُٔ٣ ١ظلٖٔ حُٔئُٝ ٖ٤أٛلخد حٛٝ٧خّ ٝؿ ٢ٔٔ٣ٝ ،َْٛ٤ه ُْٜٞرخُٜل٤ق ،ك١ ٬خهش ُ٘خ رـيحٍ
ٓغ أٛلخر)ٔٓ1(.ٚ
د ـ ٛل٤ق ِْٓٔ
ٖٓ حُزي ٢ٛإٔ ًٌَ٣حٓ٩خّ ِْٓٔ كٛ ٢ل٤لٍٝ ٚح٣ش حُـَ٣يس حُٔخرن ًًَٛخ (ٝ )ٕٖٔٙطْ طل٘٤ي حُو ٍٞكٜ٤خ رؤٕ
كٜ٤خ ػؼٔخٕ ٝح٧ػٖٔٓٝ ،خ ٍ ١ٝػٖ ػِِٜٔخ ًخٕ أػظْ ٖٓ حهظٜخٍحط٘خ ،ك ٌٖٔ٤حَُؿٞع أًُ ،ٚ٤خ ٓزن ًًَٗٝخ إٔ
حُطَم حُ٠ؼ٤لش ٣ ٫و ١ٞرؼٜ٠خ رؼ٠خٝ ،إٔ ٍٝٝىٛخ ٖٓ َ١م ٓوظِلش َ ُ٣ ٫لِّٜٔ٘خ رخٍَُٝ٠س ،رَ ٌٖٔ٣إٔ ٣ئًي
ٟؼلٜخ (ٍحؿغ أهٞحٍ أثٔش حُلي٣غ كًُ ٢ي .)ٕٕٔ&ٕٔٔ ٙ
ٝػيى ٍٝح٣خص ػٌحد حُوزَ رٜل٤ق ِْٓٔ (ٖٖ) ٍٝح٣شٜ٘ٓ :خ ػيى (ٍٝ )ٕ6ح٣ش ٓطؼٗٞش ك٘ٓ ٢يٛخٜ٘ٓٝ ،خ ػيى
(ٗ) ٍٝح٣خص كو٘ٓ ٢يٛخ ؿٓ َ٤طؼ ٕٞكٓ ٌُٖ ،ٚ٤ظٜٗٞخ ؿٔ٤ؼخ طظٜخىّ ٓغ ًظخد هللاٝ ،اُ٤ي طوَ٣ؾ ُزؼٜ٠خ كٔ٤خ
:٢ِ٣ـ
د ْحُوَز َِْ: حَُٝح٣ش ٍهْ )6ٕٔ( :كً ٢ظخد حُٔٔخؿي ٞٓٝحٟغ حُ٬ٜس ِ،رخد حٓظلزخد حُظؼَ ٖٓ ًٞػ ٌَح ِ
حٕ َك َّيػََ٘خ حرُْٖ (( َك َّيػََِ٘ٛ ٢خ ٍُ ُٕٝرُْٖ َٓ ِؼٍ ٤ي ََ ٝكَْ ََِٓشُ رُْٖ َ٣لْ َ َٝ ٠َ٤ػ َُْٔ ٝرُْٖ َٓ َّٞح ٍى هَخ ٍَ َكَْ ََِٓشُ أَ ْهزَ َََٗخ َٝهَخ ٍَ ْح٥هَ ََ ِ
هللاِ – ػِٚ٤ َُّ ٍٞ ْض ٍَٓ َ د ػ َْٖ ُك َٔ ِْ ٤ي ر ِْٖ َػ ْز ِي حََُّكْ َٔ ِٖ ػ َْٖ أَرََِ ٣ْ ََ ُٛ ٢سَ هَخ ٍَ َٓ ِٔؼ ُ ذ أَ ْهزَ ََِٗ ُُُْٗٞ٣ ٢ػ َْٖ حر ِْٖ َِٜٗخ ٍ ٍَ ْٛ ٝ
د حُوز َِْ*)) .َ ْ َ ْ ُ
ي ْٔ َ٣ظ ِؼَ ِٖٓ ٌ٤ػٌح ِ َ َ
حُ٬ٜس ٝحُٔ - ّ٬رَ ْؼ َي ًُِ َ
*** ر٤خٗخص حَُح ١ٝحُٔـَٝف ك ٌٙٛ ٢حَُٝح٣ش :أَرََِ ٣ْ ََُ ٛ ٞسَ [ :حٗظَ ر٤خٗخط ٚك ٢حُلي٣غ ٍهْ .)ٕٔ11( :حٌُ١
ٍٝح ٙحُزوخٍ ١كٌٛ ٢ح حُزلغ .ؿخء كً ٢ظخد ٓ َ٤أػ ّ٬حُ٘ز٬ءًٝ ،ٙٓ1/ ٕ :ظخد حرٖ ػٔخًَ [ طخٍ٣ن ىٓ٘ن ]،
١زؼش اك٤خء حُظَحع ٔٗ [ :ٕٙٙ/5ؼزش ٣و :ٍٞأرَ٣َٛ ٞس ًخٕ ُ٣يُْٝ. !...هخٍ حرٖ ػزي حُزَ كً ٢ظخر ٚحٓ٫ظ٤ؼخد
[... " :] 5ٔ6-5ٔ1 ٙحهظِق ك ٢حٓٔ ٚحهظ٬كخ ًؼَ٤ح ٣ ٫لخ ١ر٠٣ ٫ٝ ٚز ٢ك ٢حُـخ٤ِٛش ٝح٘ٛٝ".... ّ٬ٓ٩خى
ىُ ٖٓ َ٤حُزوخٍ .١ػِ ٠طيُ ْ٤أرَ٣َٛ ٢س حٌُ ١أِْٓ ٝػخ َٛحُ٘ز ٢ػ٬ع ٓ٘ٞحص ٝطٔؼش أٗ َٜكو ،٢ػْ طٞك٢
حُ٘ز –٢ػِ ٚ٤حُ٬ٜس ٝحُٔ. - ّ٬
ٍ ِْٔٓ ٟٝحَُٝح٣ش ٍهْ )6ٕٗ( :كً ٢ظخد حُٔٔخؿي ٞٓٝحٟغ حُ٬ٜسِ ،رخدٓ :خ ٔ٣ظؼخً ٓ٘ ٚك ٢حُ٬ٜس ((
ذ َك َّيػََ٘خ ٤غ هَخ ٍَ أَرٍُ ٣ْ ََ ًُ ٞ د َؿ ِٔ٤ؼًخ ػ َْٖ ٍَ ًِ ٝ ذ َ َُ ٤ْ َُُٛ ٝرُْٖ َكَْ ٍ َْٝ ٢ُّ ِٔ ٠حرُْٖ ُٗ ََٔٝ ٍَْ ٤أَرٍُ ٣ْ ََ ًُ ٞ َك َّيػََ٘خ َٗ َُ ْٜرُْٖ َػِِ ٍّْ ٢حُ َـَ ٜ
َ٤ػَْٖ َ َ ْ ُ َ ْ َ َ
َطَّ٤ش ػَٖ ُٓ َل َّٔ ِي ر ِْٖ أرِ ٢ػَخثِ٘ش ػَٖ أرََِ ٣ْ ََ ٛ ٢سَ َٝػَٖ َ٣لْ ٠َ٤ر ِْٖ أرًِ ٢ؼِ ٍ َ ْ َ ٌَ ٤ًِ ٝغ َك َّيػََ٘خ ْحَُ َْٝ٧ح ِػ ُّ ٢ػ َْٖ َكَّٔخَٕ ر ِْٖ ػ ِ
أَرَِٔ ََِٓ ٢شَ ػ َْٖ أَ ِرََ ٣ْ ََ ُٛ ٢سَ هَخ ٍَ هَخ ٍَ ٍَُٓ ٍُ ٞهللاِ – ػِ ٚ٤حُ٬ٜس ٝحُٔ - ّ٬اِ ًَح طَ ََ٘ َّٜي أ َك ُي ًُ ْْ كَِْٔ َ٤ظَ ِؼٌ رِخهللِ ِٓ ْٖ أٍْ رَ ٍغ َ٣وٍُُ ٞ
َ َّ ْ ْ َ َّ
َّخٍ*)) . ٤ق حُ َّيؿ ِ ص َ َِّ َٗ ْٖ ِٓ ٝكِ ْظَ٘ ِش ْحُ َٔ ِٔ ِد ْحُوَز َِْ َ ْٖ ِٓ ٝكِ ْظَ٘ ِش ْحُ َٔلْ َ٤خ َْ ٝحُ َٔ َٔخ ِ د َؿَ ْٖ ِٓ َٝ َْ ََّٜ٘ػ ٌَح ِي ِٓ ْٖ َػ ٌَح ِ حَُِّ َّْ ُٜاِِّٗ ٢أَػُ ًُ ٞرِ َ
*** ر٤خٗخص حَُح ١ٝحُٔـَٝف ك ٌٙٛ ٢حَُٝح٣ش :
أرََ ٣ْ ََُ ٛ ٞسَ [ :حٗظَ ر٤خٗخط ٚك ٢حُلي٣غ ٍهْ .)ٕٔ11( :حٌٍُٝ ١ح ٙحُزوخٍ ١كٌٛ ٢ح حُزلغَ٣ * ] .لْ ٠َ٤ر ِْٖ أَرِ٢
: َ٤ػوش ػزض ٌُ٘٣ ٚيُْ ِْٔٓ ٍٟٝ . ََٓ٣ٝرَهْ )ٗ6ٓٓ( :كً ٢ظخد :حًٌَُ ٝحُيػخء ٝحُظٞرش ٝحٓ٫ظـلخٍ، ًَؼِ ٍ
رخد :رَخد حُظَّ َؼ َُّٓ َِّ َٗ ْٖ ِٓ ًِ ٞخ ُػ ِٔ ََ ََٓ ََِّٗ ْٖ ِٓ ٝخ َُ ْْ ْ ُ٣ؼ ََْٔ .؟.
هللاِ َك َّيػََ٘خ اِ ْر ََح ِ ُْ ٤ٛرُْٖ ٓ ٍَُ ٣ْ ٞي حَُّ٘ َو ِؼ َُّ ٢ك َّيػََ٘خ حك ِي رُْٖ َُِ٣خ ٍى ػ َْٖ ْحُ َل َٔ ِٖ ر ِْٖ ُػزَ ِْ ٤ي َّ ((ك َّيػََ٘خ هُظَ ْ٤زَشُ رُْٖ َٓ ِؼٍ ٤ي َك َّيػََ٘خ َػ ْز ُي ْحُ َِ ٞ َ
َ َ َ َ
هللاِ ر ِْٖ َٓ ْٔؼٍُ ٞى هخ ٍَ ًَخَٕ ٍَُٓ ٍُ ٞهللاِ – ػِ ٚ٤حُ٬ٜس ٝحُٔ - ّ٬اًِح أ ْٓ َٔ ٠هخ ٍَ أ ْٓ َٔ َْ٘٤خ َّ َ َػ ْز ُي حََُّكْ َٔ ِٖ رُْٖ َ ٣ِِ َ٣ي ػ َْٖ َػ ْز ِي َّ
حُِرَ ُْ ٤ي أَََّٗ ُٚكلِعَ ػ َْٖ اِ ْر ََح ِ َْ ٤ٛكٌَِ َٛ ٢ح ي َُ ُٚهَخ ٍَ ْحُ َل َُٖٔ كَ َل َّيػَُِّ٘ ٢ هللاُ َٝكْ َيَ ٣َِ َٗ ٫َ ُٙ هلل َْ ٝحُ َل ْٔ ُي ِ َّهللِ َ ٫اَُِ َٚاِ ََّّ ٫ ي ِ َّ ِ َٝأَ ْٓ َْٔ ٠حُ ُٔ ِْ ُ
َ َ
ي ِٖٓ ٗ َِّ ِٙ ٌِ َٛحُِ ِْ ِ٤ش ََٓ َِّٗٝخَّ َ ْ ُ َ
ي َه ْ ِٙ ٌِ َٛ ََ ٤حُِ ِْ ِ٤ش َٝأػُ ًٞرِ َ َ َّ ُ َ َ َّ
ي َ َُُٚٝحُ َل ْٔي ََ َٞ ٛٝػٍِ ٢ْ ٗ َِّ ً ٠ء ه ِي ٌَ ٣حُِ َّْ ُٜأْٓؤُ َ َ َ ُ َ ُ ُ ْ َُْ ُٚحُ ُٔ ِْ ُ
د كِ ٢حُوَز َِْ*)) . ْ خٍ ََ ٝػ ٌَح ٍ د كِ ٢حَُّ٘ ِ ي ِٓ ْٖ َػ ٌَح ٍ َ
ي ِٓ ْٖ حُ ٌَ َٔ َِ َِ ُٞٓٝء حُ ٌِزَ َِ حُِ َّْ ُٜاِِّٗ ٢أػُ ًُ ٞرِ َ َّ ْ ْ َ
رَ ْؼ َيَٛخ حُِ َّْ ُٜاِِّٗ ٢أػُ ًُ ٞرِ َ َّ
*** ر٤خٗخص حَُح ١ٝحُٔـَٝف ك ٌٙٛ ٢حَُٝح٣ش :
حك ِي رُْٖ َُِ٣خ ٍى :حَُطزش :ػوش – ك ٠كي٣ؼ ٚػٖ ح٧ػٖٔ ٝكيٓ ٙوخٍ ْٜٓ ،ؿيح إٔ طؼَف -أٜ٣خ حُوخٍة * َػ ْز ُي ْحُ َِ ٞ
حٌَُ ٖٓ - ْ٣ح٧ػٖٔ؟ ٝهي ٓزن ًًَ.ٙ
ِْٔٓ ٍٟٝٝحَُٝح٣ش ٍهْ )ٗ6ٓٔ( :كً ٢ظخد :حًٌَُ ٝحُيػخء ٝحُظٞرش ٝحٓ٫ظـلخٍ ،رخد :رَخد حُظَّ َؼ َُّٓ ََِّٗ ْٖ ِٓ ًِ ٞخ
هللاِ ػ َْٖ اِ ْر ََح ِ َْ ٤ٛر ِْٖ ُػ ِٔ ََ ََٓ ََِّٗ ْٖ ِٓ ٝخ َُ ْْ ْ ُ٣ؼ ََْٔ .؟َ ((.ك َّيػََ٘خ ػ ُْؼ َٔخُٕ رُْٖ أَرِ٤ْ َٗ ٢زَشَ َك َّيػََ٘خ َؿ َِ ٌَ ٣ػ َْٖ ْحُ َل َٔ ِٖ ر ِْٖ ُػزَ ِْ ٤ي َّ
هللاِ – ػِ ٚ٤حُ٬ٜس ٝحُٔ - ّ٬اِ ًَح أَ ْٓ َٔ ٠هَخ ٍَ أ ْٓ َٔ َْ٘٤خ
َ هللاِ هَخ ٍَ ًَخَٕ َٗزِ َُّّ ٢ ٓ ٍَُ ٣ْ ٞي ػ َْٖ َػ ْز ِي حََُّكْ َٔ ِٖ ر ِْٖ َ ٣ِِ َ٣ي ػ َْٖ َػ ْز ِي َّ
ي َْ َُُٚٝحُ َل ْٔ ُي ََ َٞ ُٛٝػًََُِِّ ٠ ي َُ ُٚهَخ ٍَ أ ٍَح ُٙهَخ ٍَ كِْ َُُٚ َّٖ ِٜ ٤حُ ُٔ ِْ ُ ُ هللاُ َٝكْ َيَ ٣َِ َٗ ٫ ُٙ هلل َْ ٝحُ َل ْٔ ُي ِ َّهللِ ٫اَُِ َٚاَِّ ٫ ي ِ َّ ِ َٝأَ ْٓ َْٔ ٠حُ ُٔ ِْ ُ
َ َّ
َٗ ٍْ ٢ء هَ ِيٍَ ٌَ ٣دِّ أْٓؤُيَ هَ َْٓ ََ ٤خ كِ ِٙ ٌِ َٛ ٢حُِ ِْ ِ٤ش َٝهَ َْٓ ََ ٤خ رَ ْؼ َيَٛخ َٝأػُ ًٞرِيَ ِٖٓ َٗ َِّ َٓخ كِ ِٙ ٌِ َٛ ٢حُِ ِْ ِ٤ش ََٓ َِّ َٗ ٝخ رَ ْؼ َيَٛخ ٍَدِّ
ْ ُ َ َ َّ ُ َ َ
ي أَ ًْ٠٣خ د كِْ ٢حُوَ ْز َِ َٝاِ ًَح أَ ْٛزَ َق هَخ ٍَ ًَُِ َ خٍ ََ ٝػ ٌَح ٍ د كِ ٢حَُّ٘ ِ ي ِٓ ْٖ َػ ٌَح ٍ ي ِٓ ْٖ ْحُ ٌَ َٔ َِ َِ ُٞٓٝء ْحُ ٌِزَ َِ ٍَدِّ أَػُ ًُ ٞرِ َ أَػُِ ًُ ٞر َ
ي ِ َّهللِ*)) . أَ ْٛزَلْ َ٘خ َٝأَ ْٛزَ َق ْحُ ُٔ ِْ ُ
*** ر٤خٗخص حَُح ١ٝحُٔـَٝف ك ٌٙٛ ٢حَُٝح٣ش :ػُؼ َٔخُٕ رُْٖ أرِ٤ْ َٗ ٢زَشَ :حَُطزش :ػوش كخكع ُٚٝأٛٝخّ .؟. َ ْ
د ْحُوَز َِْ َٝحُظَّ َؼ ُّ ُْٚ٘ ِٓ ًِ ٞحَُٝح٣ش ٍهْ : ص َػ ٌَح ِ خٍ َػَِ َْٝ ِٚ ٤اِ ْػزَخ ِ ض ِٓ ْٖ ْحُ َـَّ٘ ِش أَ ْٝحَُّ٘ ِ ْ َٓ ٝو َؼ ِي ْحُ َِٔ ِّ٤ ٍ ِْٔٓ ٟٝرَخد َػَْ ِ
((ك َّيػََ٘خ َ٣لْ ٠َ٤ (ٕٔٔ٘) كً ٢ظخد :حُـ٘ش ٛٝلش ٗؼٜٔ٤خ ٝأِٜٛخ ،رخد :ػَٓ ٝوؼي حُٔ٤ض ٖٓ حُـ٘ش أ ٝحُ٘خٍ ػَِ :ٚ٤
ُّٞد َك َّيػََ٘خ حرُْٖ ُػََِّ٤شَ هَخ ٍَ َٝأَ ْهزَ َََٗخ َٓ ِؼٌ ٤ي ْحُـ ََُُّ١َِْ ٣ ُّٞد َٝأَرُ ٞرَ ٌْ َِ رُْٖ أَرِ٤ْ َٗ ٢زَشَ َؿ ًِٔ ٤ؼخ ػ َْٖ حر ِْٖ ُػََِّ٤شَ هَخ ٍَ حرُْٖ أََ ٣ رُْٖ أََ ٣
ض هَخ ٍَ أرُِ َٓ ٞؼٍ ٤ي َ ْْ ُٝأْٗ َٜي ْٖ ِٓ ُٙحُ٘زِ ِّ – ٢ػِ ٚ٤حُ٬ٜس ٝحُّٔ٬ َّ ْ َ َ َ َ
١ػ َْٖ َُ ِْ ٣ي ر ِْٖ ػخرِ ٍ ػ َْٖ أَرََِ ْ٠َٗ ٢سَ ػ َْٖ أرِِ َٓ ٢ؼٍ ٤ي حُو ْي ٍِ ِّ
ُ ْ َ
َّخٍ َػَِ ٠رَ ْـَِ ٍش َََُٗٝ ُٚلْ ُٖ ض هَخ ٍَ رَ َْٔ َ٘٤خ حَُّ٘زِ ُّ – ٢ػِ ٚ٤حُ٬ٜس ٝحُٔ - ّ٬كَِ ٢كخثِ ٍُِ ٢زَِ٘ ٢حَُّ٘ـ ِ َ ْٖ ٌِ ََُٝ -ك َّيػَُِ٘ ٣ْ َُ ِٚ ٤ي رُْٖ ػَخرِ ٍ
َْفُ َص طُ ِْوَِٝ ِٚ ٤اًِح أهزُ ٌَ ِٓظش أ ْٝهَ ْٔ َٔش أ ْٝأٍْ رَ َؼش هخ ٍَ ًٌَح ًَخَٕ َ٣و ٍُ ٞحُـ ََُ ُّ١َِْ ٣كوخ ٍَ َٓ ْٖ َ٣ؼ ِ
َ َ ْ ُ َ َ ٌ َ َ ٌ َ ٌ َّ ْ َ َ َص رِ ِ ٚكَ ٌَخى ْ َٓ َؼ ُٚاِ ًْ َكخى ْ
ُ خد ْ ِٙ ٌِ َٛحْ َ٧هز َُِ كَوَخ ٍَ ٍَ ُؿ ٌَ أََٗخ هَ َ أََ ْٛل َ
ٍَُٛٞخ خٍ اِ َّٕ ْ ِٙ ٌِ َٛحَّٓ ٧شَ طُ ْزظََِ ٠كِ ٢هُز ِ حى كَوَ َ حِ ََ ْٗ ٩ خٍ كَ َٔظََٓ ٠خصَ َٛئ َُِ ٫ء هَخ ٍَ َٓخطُٞح كِِ ْ ٢
خهللِ ِْٖٓ خٍ طَ َؼ ًَُّٝ ٞح رِ َّ َ َ َ ْ َ
د حُوز َِْ حُ ٌِ ١أ ْٓ َٔ ُغ ِٓ٘ ُٚػ َّْ أهزَ ََ َػِ َْ٘٤خ رِ َٞؿْ ِ ِٚ ٜكو َ ُ ْ َ َّ َ ْ كََِ ٫َ ْٞأَ ْٕ ٫طَيَحك٘ٞح ُ َيػَ ْٞص هللاَ إٔ َ ِٔ ْٔ ُ٣ؼٌ ْْ ِٖٓ َػٌح ِ
َ ْ ُ ْ َ َّ ُ َ ُ َ َ
د حُوَز َِْ هَ َ
خٍ ْ َّ
د حُوَز َِْ هَخُُٞح َٗؼُ ًُ ٞرِخهللِ ِٓ ْٖ َػ ٌَح ِ ْ خٍ طَ َؼ ًَُّٝ ٞح رِخهللِ ِٓ ْٖ َػ ٌَح ِ َّ خٍ كَوَ َ د حَُّ٘ ِ خهللِ ِٓ ْٖ َػ ٌَح ِ خٍ هَخُُٞح َٗؼُ ًُ ٞرِ َّ د حَُّ٘ ِ َػ ٌَح ِ
خهللِ ِْٖٓ خهللِ ِٓ ْٖ ْحُلِظ َِٖ َٓخ ظََْٜ٘ ِٓ ََ َٜخ ََٓ ٝخ رَطََٖ هَخ ٍَ طَ َؼ ًَُّٝ ٞح رِ َّ خهللِ ِٓ ْٖ ْحُلِظ َِٖ َٓخ ظََْٜ٘ ِٓ ََ َٜخ ََٓ ٝخ رَطََٖ هَخُُٞح َٗؼُ ًُ ٞرِ َّ طَ َؼ ًَُّٝ ٞح رِ َّ
َّخٍ)) . خهللِ ِٓ ْٖ كِ ْظَ٘ ِش حُ َّيؿ ِ َّخٍ هَخُُٞح َٗؼُ ًُ ٞرِ َّ كِ ْظَ٘ ِش حُ َّيؿ ِ
*** ر٤خٗخص حَُح ١ٝحُٔـَٝف ك ٌٙٛ ٢حَُٝح٣ش :
ُّٞد :حَُطزش ٛ :يٝم ٍرٔخ أهطؤ .؟.؟.!. * حرُْٖ أََ ٣
* َٓ ِؼٌ ٤ي ْحُـ ََُ : ُّ١َِْ ٣حَُطزش :ػوش حهظِ ٢هزَ ٓٞط. ٚ؟.!.
ِْٔٓ ٍٟٝٝحَُٝح٣ش ٍهْ )٘ٔٔ1( :كً ٢ظخد :حُـ٘ش ٛٝلش ٗؼٜٔ٤خ ٝأِٜٛخ ،رخد :ػَٓ ٝوؼي حُٔ٤ض ٖٓ
حُـ٘ش أ ٝحُ٘خٍ ػِ.ٚ٤
(( َك َّيػََ٘خ أَرُ ٞرَ ٌْ َِ رُْٖ أرِ٤ْ َٗ ٢زَش ََ ُٓ ٝل َّٔ ُي رُْٖ حُ ُٔؼَ٘ٝ ٠أرُ ٞرٌَ َِ رُْٖ َٗخكِ ٍغ هخُٞح َكيػَ٘خ َػ ْز ُي حََُّكْ َٔ ِٖ ْ َ٣ؼ٘ َٕٞح ْرَٖ َٓ ِْ ٜيٍّ١
ُ َ َّ ُ َ ْ َ َّ َ ْ َ َ
ض كِْ ٢حُ َلَ٤خ ِس حُ ُّي َْٗ٤خ َٝكِ٢ هللاُ حَُّ ٌِ َٖ٣آ َُٓ٘ٞح رِ ْخُوَ ٍِ ْٞحُؼَّخرِ ِ ِّض َّ د ُ٣ؼَز ُ َخُ ٍ ػ َْٖ ُٓ ْلَ٤خَٕ ػ َْٖ أَرِ ِٚ ٤ػ َْٖ هَ ْ٤ؼَ َٔشَ ػ َْٖ ْحُزَ ََح ِء ر ِْٖ ػ ِ
د ْحُوَز َِْ*)) . ض كَِ ٢ػ ٌَح ِ ْحِ ٥ه ََ ِس هَخ ٍَ َٗ ََُِ ْ
*** ر٤خٗخص حَُح ١ٝحُٔـَٝف ك ٌٙٛ ٢حَُٝح٣ش ُٓ * :لَ٤خَٕ :حَُطزش :ػوش كخكع ٍٝرٔخ ىُْ .؟.!.؟ٓ ٞٛٝ .!.ل٤خٕ ْ
رٖ ٓؼ٤ي رٖ َٓٔٝم ٔٗٝز ٚحُؼ١ ٖٓ ١ٍٞزوش ًزخٍ ح٧طزخع ٤ً٘ٝ ،ظ ٚأر ٞػزي هللا ،أهخّ رخٌُٞكش ٓٝخص ك ٢حُزَٜس
ػخّ ٔٛٔٙـ
* َه ْ٤ؼَ َٔشَ :حَُطزش :ػوش ٝ ، ََٓ٣حََُٔٓ كي٣ؼٟ ٚؼ٤ق ًٔخ هخٍ حُ٘ ١ٝٞكً ٢ظخر [ ٚحُظوَ٣ذ . ].
ؽ ـ ٍٝح٣ش ٌَٓ٘ ٝ َ٤ٌٗٝحُٔئحٍ رخُوزَ:
ٖٓ ؿَحثذ حُظي ٖ٣حُ٘ؼز ٢حُزؼ٤ي ػٖ ى ٖ٣هللآ ،خ ٣ظ٘خهِ ٚحُيػخس ٝطخرؼ ْٜك ٚ٤حُِٔٔٔ ٖٓ ،ٕٞهٜش ٌَٓ٘ ،َ٤ٌٗٝ
ٓٝخ ٞ٣حًذ طِي حُوَحكش ٖٓ طِو ٖ٤حُٔ٤ض (رخػظزخٍ أٗٞٔ٣ ٚص أٓ ٖٓ ٫ؼٝ ٚرًٔ َٜٙخ ِ٣ػٔٝ ،)ٕٞطِي حُوَحكش
ًٔخ أٍٝىٛخ حُظٌَٓ ١ـ ٍكٔ ٚهللا ـ رخُلي٣غ ٍهْ .)66ٔ( :كً ٢ظخد :حُـ٘خثِ ػٖ ٍٓ ٍٞهللا رخد ٓخ ؿخء ك ٢ػٌحد
حُوزٍَٞٗ ،ىٛخ كٔ٤خ :٢ِ٣ـ
ن ػ َْٖ َٓ ِؼِ ٤ي ر ِْٖ أَرِ٢ ْل َ ق ْحُزََ ُّ١َِ ْٜك َّيػََ٘خ رِ ْ٘ َُ رُْٖ ْحُ ُٔلَ ََِّ ٠ػ َْٖ َػ ْز ِي حََُّكْ َٔ ِٖ ر ِْٖ آِ َ (( َك َّيػََ٘خ أَرَُٔ ََِٓ ٞشَ َ٣لْ ٠َ٤رُْٖ هَ َِ ٍ
ِّض أَ ْٝهَخ ٍَ أَ َك ُي ًُ ْْ أَطَخِ ٌَ ََِٓ ُٙ
خٕ هللاِ – ػِ ٚ٤حُ٬ٜس ٝحُٔ - ّ٬اِ ًَح هُزِ ََ ْحُ َُٔ ٤ ١ػ َْٖ أَرََِ ٣ْ ََ ُٛ ٢سَ هَخ ٍَ هَخ ٍَ ٍََُّٓ ٍُ ٞ َٓ ِؼٍ ٤ي ْحُ َٔ ْوز َُِ ِّ
ُ
َٓ ِٕ ٫ٞخ ًُ ْ٘ضَ طَو ٍُ ٞكٌَِ َٛ ٢ح حُ ََّؿ َُِ كََ٤وَٓ ٍُ ٞخ ًَخَٕ َ٣وَُٞ ٛ ٍُ ٞ ُ ُ ُ
خٕ ُ٣وَخ ٍُ َِ ٧ك ِي َِٔ ٛخ حُ ُٔ ْ٘ ٌَ َُ َٝحَ ٥ه َُ حَُّ٘ ٌِ َُ ٤كََ٤و َ ْ ْ َ َحٕ أَ ُْ ٍَهَ ِ أَ ْٓ َٞى ِ
ِٕ ٫ٞهَ ْي ًَُّ٘خ َٗ ْؼَِ ُْ أََّٗيَ طَوٌَُ َٛ ٍُ ٞح ػُ َّْ ْ ُ٣ل َٔ ُق َُ ُٚكِ٢ هللاُ َٝأَ َّٕ ُٓ َل َّٔيًح َػ ْز ُي ٍَُُُُٚٞٓ َٝ ُٙكََ٤وُ َ هللاِ َ ٍَُُُُٚٞٓ ٝأَ ُْٗ َٜي أَ ْٕ َ ٫اَُِ َٚاِ ََّّ ٫ َػ ْز ُي َّ
ِ َٓ ًََْٞ٘ ْْ َٗ ِٕ ٫ٞش ُ ْ ُ َ َ ُ
هَز َِْ ِْ َٓ ٙزؼٍَُ ًِ َٕٞحػًخ كِْ َٓ ٢ز ِؼ َٖ٤ػ َّْ َُُٚ ٍُ َّٞ َُ٘٣كِ ِٚ ٤ػ َّْ ُ٣وَخ ٍُ َُ ْْ َٗ ُٚكََ٤و ٍُ ٞأٍْ ِؿ ُغ اَُِ ٠أ ْ ٢ِِٛكَؤهزِ َُ ْْ ُٛكََ٤و َ ُ ُ
خَّ َّ ٘ حُ ُ
ْض ؼ ٔ
خٍ َ ِٓ هللاُ ِٓ ْٖ ََٓ ْ٠ـ ِؼ ًَُِِ ٚيَ َٝاِ ْٕ ًَخَٕ َُٓ٘خكِوًخ هَ َ ُ ّٝحَُّ ٌُِٞ٣ ٫َ ١هِظُ ُٚاِ َّ ٫أَ َكذُّ أَ ْ ِٚ ِِٛاَُِ َْ ِٚ ٤كظَّْ َ٣ ٠ز َؼؼََّ ُٚ ْحُ َؼَ ِ
ْ ٝحُظَجِ َِٔ ٢ػَِ ْ ِٚ ٤كَظ َِْظَجِ ُْ َػَِ ْ ِٚ ٤كَظ َْوظَِِقُ كَِٜ٤خ ي كَُ٤وَخ ٍُ ُِ ِْ ٍَْ٨ ي طَوَُ ًَُِ ٍُ ٞ ِٕ ٫ٞهَ ْي ًَُّ٘خ َٗ ْؼَِ ُْ أََّٗ َ ض ِٓ ْؼَِ ٫َ ُٚأَ ْى ٍِ ١كََ٤وُ َ َ٣وُ َُُٕٞٞكَوُ ِْ ُ
ّ
ض َٝحر ِْٖ َػزَّخ ٍ َ
ي َٝكِ ٢حُزَخد ػ َْٖ َػِِ ٍِّ ٣ْ ََُٝ ٢ي ر ِْٖ ػخرِ ٍ ْ أَُ ٬َ ْٟػ ُٚكَ ََِ َ٣ ٬ح ٍُ كَِٜ٤خ ُٓ َؼٌرًخ َكظْ َ٣ ٠ز َؼؼ ُٚهللاُ ِٓ ْٖ ََٓ ْ٠ـ ِؼ َِ ًُِ ٚ
َ َّ َ َّ َّ
ْ ََ ٝؿخرِ ٍَ َٝػَخثِ َ٘شَ َٝأَرِِ َٓ ٢ؼٍ ٤ي ًُُِّ َْٝٝ ٍَ ْْ ُٜح ػ َْٖ حَُّ٘زِ ِّ – ٢ػِ ٚ٤حُ٬ٜس ٝحُٔ- ّ٬ ُّٞد َٝأََٗ ٍ د َٝأَرِ ٢أََ ٣ خُ ٍ َْ ٝحُزَ ََح ِء ر ِْٖ َػ ِ
ََ٣ذٌ *) . د ْحُوَز َِْ هخ ٍَ أرُِ ٞػَ ٠َٔ ٤ك ِي٣غ أرََِ ٣ْ ََ ٛ ٢سَ َك ِي٣غ َك َٖٔ ؿ ِ
ٌ ٌ ُ َ ُ َ َ كَِ ٢ػ ٌَح ِ
• ر٤خٗخص حَُح ١ٝحُٔـَٝف ك ٌٙٛ ٢حَُٝح٣ش :
ن :حَُطزش ٛ :يٝم ٍٓ ٢رخُويٍ .؟.!. • َػ ْز ِي حََُّكْ َٔ ِٖ ر ِْٖ اِ ْٓ َل َ
: ١ػوش طـ َ٤هزَ ٓٞط ٚرؤٍرغ ٓ٘ٝ .ٖ٤ك ٚ٤أرََِ ٣ْ ََ ُٛ ٞسَ ٝهي ٓزن ر٤خٗ.ٚ َ • َٓ ِؼِ ٤ي ر ِْٖ أَرِِ َٓ ٢ؼٍ ٤ي ْحُ َٔوز َُِ ِّ
ْ
ى ـ ٍٝح٣خص حُؼؼزخٕ حُ٘ـخع ح٧هَع:
ٓٔخ ٣يُي ػِ ٠هِ ٢حُيػخس ٝطٔ٤ذ حُظي ٖ٣حُ٘ؼز ،٢أٗي طـي٣ ْٛظًُ ٍٕٜٝٞي حُؼؼزخٕ حٌُ٣ ١طِو ٕٞػِ ٚ٤حْٓ
حُ٘ـخع ح٧هَع أٗ ٖٓ ٚر ٖ٤ػ٘خ َٛػٌحد حُوزَ ،رٔ٘٤خ ٝ ٫ؿٞى ٌُُي ح٧هَع رٌظذ حُلي٣غ ًؼٌحد هزٌَُٚ٘ ،
ًٌٓ ٍٞػِ ٠أٗ ٖٓ ٚر ٖ٤حُـ٤ز٤خص حُظ ٢طليع ّٞ٣حُو٤خٓش ك ٢ؿ ٖٓٝ ،ْٜ٘حُزي ٢ٛإٔ ٣يحكغ ٖٓ ٗخُٞح ٜٗخىحص
حُيًظٍٞحس ٝحُٔخؿٔظ َ٤ػٖ ٜٗخىحط ْٜحُظ ٢كِٜٞح ػِٜ٤خ ٖٓ ه ٍ٬ػِْ ٓلظَ ،ٟك ٜٞطٔخٓخ ًؼِْ ٍٟخع حٌُز َ٤حٌُ١
طْ طؤُ٤ق حٌُظذ ك ٚ٤ػِ ٠أٗ ٖٓ ٚحُٜلخفٓٝ ،خ أًٍُ ٟي ًِ ٚا ٫ػِْ حُِ٣ق ػِ ٍٍٞٓ ٠هللا ٝحُي ٖ٣حُو،ْ٣ٞ
٠٣خٛج ٕٞر ٚحُوَءحٕ ٣ٝلَك.ٚٗٞ
ُٝؼِي طؼـذ اًح ػِٔض إٔ ٍٝح٣ش ًُي حُؼؼزخٕ ًٌٍٓٞس رٌظذ حُٜلخف حُظٔؼش ػيح حُظٌَٓٝ ،١اُ٤ي طوَ٣ؾ
ُزؼ ٖٓ ٞطِي حَُٝح٣ش رٌظذ حُٜلخف:ـ
ٍ ٟٝحُزوخٍ ١حَُٝح٣ش ٍهْ )ٗٔ66( :كً ٢ظخد :طلٔ َ٤حُوَإٓ ،رخد َ٣ َ٫َٝ :لْ َٔزَ َّٖ حَُّ ٌِْ َ٣ َٖ٣ز َوُِ َٕٞرِ َٔآ آطَخُّ ُْ ُٛ
هللا
هللاُ رِ َٔخ ّ َٝ ٝ ص َٝحِ ٍَْ٧ خٝح ِ حع حُ َّٔ َٔ َ ٞح رِ ِْ َّ َْٞ٣ ٚحُوَِ٤خ َٓ ِش َّ ِ ٝهللِ ُِٓ ََ ٤ ِٖٓ كََ َٞ ُٛ ِٚ ِِ ْ٠ه ًَْ٤ح َُّ ْْ ُٜرََْ ُ٤َٓ ْْ َُُّٜ ٌَّ َٗ َٞ ُٛطَ َّٞهَُٓ َٕٞخ رَ ِوُِ ْ
طَ ْؼ ََُِٔ َٕٞهزِ.ٌَ٤
ق
ٛخُِ ٍ َ
َخٍ ػ َْٖ أرِ ِٚ ٤ػ َْٖ أرَِ ٢ َ َّ
َ ِٔ َٓ َ٤غ أرَخ حَُ٘ َِ ْ٠ك َّيػَ٘خ َػ ْز ُي حََُّكْ َٔ ِٖ َٞ ُٛحرُْٖ َػ ْز ِي هللاِ ر ِْٖ ِىٍ ٘٣ َ َّ َ َّ
(( َك َّيػََِ٘ ٢ػ ْز ُي هللاِ رُْٖ ُِٓ٘ ٍ
هللاُ َٓ ًخ ٫كََِ ْْ ُ٣ئَ ِّى َُ ًَخطَُٓ ُٚؼِّ ََ ََُٓ ُٚخَُُ ُٗ ُٚـخػًخ هللاِ – ػِ ٚ٤حُ٬ٜس ٝحُٔ ْٖ َٓ - ّ٬آطَخَّ ُٙ ػ َْٖ أَرََِ ٣ْ ََ ُٛ ٢سَ هَخ ٍَ هَخ ٍَ ٍََُّٓ ٍُ ٞ
َ َخٕ ُ٣طَ َّٞهُْ َّ َْٞ٣ ُٚحُوَِ٤خ َٓ ِش َ٣ؤهٌ رَِِِٓ ِِْ ٜظَ ْْ َ٣ ِٚ ٤ؼِ٘ ٢رِ ِ٘ ْيه َْ٣ ِٚ ٤و ٍُ ٞأَٗخ َٓخُ َ
َ ْ
َ ْ
ى ػ َّْ ط ََ ِٙ ٌِ َٛ ٬حَ٣٥ش ََ٣ ٫َ ٝلْ ِٔزَ َّٖ ُ ُ ْ
ي أَٗخ ًَِ٘ َ ُ ُ َ ُ ُ أَ ْه ََ َع َُ َُ ُٚرِ٤زَظ ِ
آه َِ ْحِ َ٣٥ش*)) . هللاُ ِٓ ْٖ كَ ِٚ ِِ ْ٠اَُِِ ٠ حَُّ ٌَِ٣ َٖ٣زْوَ ُِ َٕٞرِ َٔخ آطَخَّ ْْ ُٛ
* ر٤خٗخص حَُح ٟٝحُٔـَٝف :
َخٍ :حَُطزش ٛيٝم ُ٣وطت .؟.!. ٍ ٘ ٣ ى ِ ْٖ
هللاِ ر ِ * َػ ْز ُي حََُّكْ َٔ ِٖ رُْٖ َػ ْز ِي َّ
* أَرََِ ٣ْ ََ ُٛ ٞسَ :حَُطزش ُٓ ::يُْ!!ٝ .حُؼـ٤ذ أٗ ٚؿخء كً ٢ظخد ٓ َ٤أػ ّ٬حُ٘ز٬ءًٝ ،ٙٓ1/ ٕ :ظخد حرٖ ػٔخًَ
[ طخٍ٣ن ىٓ٘ن ]١ ،زؼش اك٤خء حُظَحع ٔٗ [ :ٕٙٙ/5ؼزش ٣و :ٍٞأرَ٣َٛ ٞس ًخٕ ُ٣يُْٝ. ] ...هخٍ حرٖ ػزي حُزَ ك٢
ًظخر ٚحٓ٫ظ٤ؼخد [... " : ] 5ٔ6-5ٔ1 ٙحهظِق ك ٢حٓٔ ٚحهظ٬كخ ًؼَ٤ح ٣ ٫لخ ١ر٠٣ ٫ٝ ٚز ٢ك ٢حُـخ٤ِٛش
ٝح٘ٛٝ ،ّ٬ٓ٩خى ىُ ٖٓ َ٤حُزوخٍ .١ػِ ٢طيُ ْ٤أرَ٣َٛ ٢س !!ُِ ُِِّٓ ٞٛ .ـٔ ٍٜٞرخػظزخٍ أٗ ٚأٛق ًظخد رؼي
ًظخد هللأً .خ ِ٣ػٔ... ٕٞ؟ٝ.!.اُ٤ي حَُٝح٣ش حُظ ٢طئًي إٔ [أرِخ ََ ٣ْ ََ ُٛسَ ] ٓيُْ .
َ َ
هخٍ حُزوخٍ ١حُلي٣غ ٍهْ )ٔ56ٔ( :طَه ْ٤كظق حُزخٍ ١كً ٢ظخد حُ ّٜٞحُٜخثْ ٜ٣زق ؿ٘زخ َ { :ك َّيػَ٘خ أرُٞ
ع ر ِْٖ ٍِ َ٘ ٛخّ أَ َّٕ أَرَخَ ُٙػ ْز َي حََُّكْ َٔ ِٖ خٍ ِ ١هَخ ٍَ أَ ْهزَ ََِٗ ٢أَرُ ٞرَ ٌْ َِ رُْٖ َػ ْز ِي حََُّكْ َٔ ِٖ ر ِْٖ ْحُ َل ِ حُِ ِّْ َِ ٛ خٕ أَ ْهزَ َََٗخ ُٗ َؼْ٤ذٌ ػ َْٖ ُّ ْحُِ َٔ َ٤
هللاِ – ػِ ٚ٤حُ٬ٜس ٝحًَُٔ - ّ٬خَٕ ْ ُ٣ي ٍِ ًُْ ُٚحُلَـْ َُ َُ َُٞ ٛٝؿُ٘ذٌ ِْٖٓ أَ ْهزَ ََ ََْٓ َٝحَٕ أَ َّٕ ػَخثِ َ٘شَ َٝأُ َّّ ََِٓ َٔ ٚأَ ْهزَ ََطَخ ُٙأَ َّٕ ٍََُّٓ ٍَ ٞ
خهللِ َُظُوَ َِّػ ََّٖ رَِٜخ أَرَخ ََ ٣ْ ََ ُٛسَ ََٝ ََْٓ ٝحُٕ َٓ َْٞ٣جِ ٌٍ َػَِ٠ ع أُ ْه ِٔ ُْ رِ َّ خٍ ِ خٍ ََْٓ َٝحُٕ ُِ َؼ ْز ِي حََُّكْ َٔ ِٖ ر ِْٖ ْحُ َل ِ أَ ْ ِٚ ِِٛػُ َّْ ْ َ٣ـظ َِٔ َُ ََٝ ُّ َُٜٞ٣ٝهَ َ
َض َِ٧رََِْ ٣ََُ ٛ ٢سَ َُ٘ٛخُِيَ أٍَْ ٌٝ ي َػ ْز ُي حََُّكْ َٔ ِٖ ػُ َّْ هُ ِّي ٍَ ََُ٘خ أَ ْٕ َٗـْ ظَ ِٔ َغ رِ ٌِْ ١حُ ُلَِ ْ٤لَ ِش ًََ ٝخٗ ْ ْحُ َٔ ِيِ َ٘٣ش كَوَخ ٍَ أَرُ ٞرَ ٌْ ٍَ كَ ٌَ ََِ ًَُِ َٙ
ي كَ ٌَ ًَ ََ هَ ٍَ ْٞػَخثِ َ٘شَ َٝأ ُِّّ ْ
٢كِ ْْ َُ ِٚ ٤أً ًَُْ َ َُ َُٙ ْ َ
ي أ ًَْٓح ََٝ ََْٓ ٫ َُْٞٝحُٕ أه َٔ َْ َػَِ َّ َ كَوَخ ٍَ َػ ْز ُي حََُّكْ َٔ ِٖ َِ٧رََِ ٣ْ ََ ُٛ ٢سَ اًَِِّٗ ٢ح ًِ ٌَ َُ َ
هللاِ ر ِْٖ ُػ َٔ ََ ػ َْٖ أَرََِ ٣ْ ََ ُٛ ٢سَ ًَخَٕ حَُّ٘زِ ُّ– ٢ خٍ َّٔ َٛخ ٌّ َٝحرُْٖ َػ ْز ِي َّ ّ َ َُّٖ ٛٝأَ ْػَِ ُْ َٝهَ َ ََِٓ َٔشَ كَوَخ ٍَ ًَ ٌَُِيَ َك َّيػَِْ٘ ٢حُلَ َُ ْ٠رُْٖ َػزَّخ ٍ
ّ. ط َِ َْ ٝح ٍُ َّٝ َ٧أ َْٓ٘ ُي } ٓٝؼًُ٘ ٠ي إٔ حٌُ ١هخٍ ٌُٛ ٚح حٌُ : ّ٬حُلَ َُ ْ٠رُْٖ َػزَّخ ٍ
ْ َ ػِ ٚ٤حُ٬ٜس ٝحَُٔ٣ - ّ٬ؤْ ُٓ َُ رِ ْخُلِ ْ
:ْ٤ُٝػَخثِ َ٘شَ َٝأُ َّّ ََِٓ َٔشَ [!!!؟] ٝ .حٓ٧ؼِش ػِ ٢طيًُ ٚٔ٤ؼَ٤س .!.كٔ٤خ ٍٝح ٙرـٔ٤غ ًظذ حَُٔ٣ٝخص.
ُِْٔٓ ٍٟٝٝحَُٝح٣ش ٍهْ )ٔٙ٘ٓ( :كً ٢ظخد:حًُِخس ،اػْ ٓخٗغ حًُِخس.
هللاِ ػ َْٖ حَُّ٘زِ ِّ– ٢ حُِرَ َِْ ٤ػ َْٖ َؿخرِ َِ ر ِْٖ َػ ْز ِي َّ هللاِ ر ِْٖ ُٗ ََٔ ٍَْ ٤ك َّيػََ٘خ أَرَِ ٢ك َّيػََ٘خ َػ ْز ُي ْحُ َٔ ِِ ِي ػ َْٖ أَرُِّ ٢ (( َك َّيػََ٘خ ُٓ َل َّٔ ُي رُْٖ َػ ْز ِي َّ
خع هََْ ه ٍََ َ ْ َ ْ ُ َّ َّ َ ػِ ٚ٤حُ٬ٜس ٝحُٔ - ّ٬هَخ ٍَ َٓخ ِٓ ْٖ َ
ذ اِرِ ٍَ َ ٫َ ٝرَو ٍَ ََ ٫َ ٝؿ٘ ٍَْ ََ ُ٣ ٫ئىَِّ ١كوَٜخ اِ ٫أه ِؼ َي َُٜخ َّ َْٞ٣حُوَِ٤خ َٓ ِش رِو ٍ خك ِ ِ ٛ
هللاِ ْْ كَِٜ٤خ َٓ َْٞ٣جِ ٌٍ َؿ َّٔخ ُء ٍََ ٌُْٞٔ َٓ ٫َ ٝسُ ْحُوََْ ِٕ هُ َِْ٘خ َ٣خ ٍََُّٓ ٍَ ٞ حص ْحُوََْ ِٕ رِوََْ َِٜٗخ ََُ ٤ ق رِ ِظ ِْلَِٜخ َٝطَ ْ٘طَ ُلُ ًَ ُٚ حص حُظِّ ِْ ِ طَطَ ُئُ ًَ ُٙ
ذ
خك ِ ِ ٛ ْ
َ٤هللاِ ََ ِٖٓ ٫ٝ َ َّ ْ
ََٓ ٝخ َكوَُّٜخ هخ ٍَ اََِ ١حم كلْ َِِٜخ َٝاِػَخ ٍَس ىَُ َِٛٞخ ََ ٤َِ٘ٓ ٝلظَٜخ ََ ٝكِزَُٜخ َػِ ٠حُ َٔخ ِء ََ ٝك ْٔ ٌَ َػِ َْٜ٤خ كَِٓ ٢زِ ِ
َ َ َ ُ ْ ُ َ ُ ْ َ
َّ
َذ ََ٣ َُٞ ٛٝلَُِّ ِٓ ُْ٘٣َٝ ُٚوَخ ٍُ ٌَ َٛح َٓخُُيَ حُ ٌِ١ ٛخ ِكزََ ُٚك ْ٤ؼُ َٔخ ًََ ٛ خٍ ََ ُ٣ ٫ئىًَِّ َُ ١خطَ ُٚاِ َّ ٫طَ َل َّْ َّ َْٞ٣ ٍَ ٞحُوَِ٤خ َٓ ِش ُٗ َـخػًخ أَ ْه ََ َع ْ َ٣ظزَ ُغ َ َٓ ٍ
ُْ ٠حُل َُ*)) . لْ َ ْ ْ
َُٜٔ ٠خ ً َٔخ َ٣و َ َ ْ َ ْ َ
ًُ ْ٘ طز َُ رِ ِ ٚكبًِح ٍَأ ٟأٗ ٫ ُٚرُي ِٓ٘ ُٚأىه ََ َ َ٣ي ُٙكِ ٢كِ ِٚ ٤ك َـ َؼ ََ َ٣و َ
َ ْ َّ َ َّ َ َ َ َ ْوَ َ ضَ
حُِرَ : َِْ ٤حَُطزش ٛ :يٝم ا ٫أٗٚ * ر٤خٗخص حَُح ٟٝحُٔـَٝف َ * :ػ ْز ُي ْحُ َِِٔ ِي :حَُطزش :ػوش ٍرٔخ أهطؤ .؟ * . !.أرُُّ ٞ
َ
٣يُْ .؟ٓ ٞٛٝ .!.لٔي رٖ ِْٓٔ رٖ طيٍّ ٔٗٝز ٚحٓ٧ي٤ً٘ٝ ١ظ ٚأر ٞحُِر.َ٤
طؼِ٤نٝ :أًظل ٢رٌٜح حُويٌٍ٣ٝ ،ل ٢إٔ أ٣خ ٖٓ حٌُ ٖ٣هخّ حُٔلون رظـَ٣لً ْٜخٕ َٓؿؼ ٚكًُ ٢ي ًُظُذ حَُؿخٍ حُظ٢
ٗ٤يٛخ ػِٔخء حُلي٣غ ،كٌ٤ق ٗؤٖٓ حُٔئُٝ ٖ٤أٛلخد حٛٝ٧خّ ٖٓٝطْ ٍٓ ْٜ٤رخُويٍ ٝأٛلخد ح٧هطخء ػِ٠
ى٘٘٣خ ،هخٛش ٝإٔ ػِٔخء حُلي٣غ هيٓٞح حُـَف ػِ ٠حُظؼي٤ًٝ ،َ٣ق َٜ٣ف ُِٔيُْ رخُٔٔخع؟ ،ػْ ً٤ق ٗو ٍٞرؼي
ًَ ًُي أٛق ًظخد رؼي ًظخد هللا؟!ٗٝ ،و ٍٞهخٍ ٍٓ ٍٞهللا ٗو ٬ػ٘ ،!!ْٜكٔخ ٢ٛاٍٝ ٫ح٣خص حَُٝحس ـ ٝحكي كو٢
ػٖ ٝحكي كو ٢ـ حٌُ ِْٔ٣ ُْ ٖ٣أكي ٖٓ ْٛحُـَف رٔ٘٤خ ٣ظوٌ حٍُِٔٔٔٝ ٕٞح٣خط ْٜأ٣خٕ ٝػوخثي!!.
ً٘ ًْٝض ٓظؤُٔخ ٝأٗخ أًظذ ػٖ ٗ٤ن حَُٝحس أرَ٣َٛ ٞس أٗٓ ٚيُْ ٢ٌُ٘ ،أٗوَ ُِوخٍة ٓخ ىٗٝظً ٚظذ ح٧هيٖٓٓ ٖ٤
حُؼوخص ٝحُٔؼظٔي ٖ٣ك ٢ػِْ حُلي٣غ ٝػِْ حَُؿخٍ ٖٓ أ َٛحُُّٔ٘شٌُُ ،ي كبٗ ٢كٔ٘٤خ حٗظ٤ٜض ٝرؼ ٞأًخرَ حُؼِٔخء
حٌُ ٖ٣أطلن ٓؼ ْٜػِ ٠ػيّ ح٫ػظٔخى ػٍِٝ ٠ح٣خص حُلي٣غ حُ٘ز ١ٞك ٢حُؼوخثي ٝحٔ٣٩خٗ٤خص ٝحُـ٤ز٤خص ،كبٕ ًُي أػزض
ُي ٖ٣حَُٔء (ٍحؿغ ٝ ،)ٔ5&ٔٓٙكوخ هخٍ طؼخُ:٠
ي َُ ََكْ َٔشً َُِ ََٟ ًْ ًِ ٝوَُْ ٣ ٍّ ْٞئ ٍُِٓ٘ٞٓ.))* َٕٞس حُؼٌ٘زٞص َخد ْ ُ٣ظََِ ٠ػَِ َْ ِ ِ ِ ْْ ِٜ ٤
ًَُ ٢ ك َّٕ ا ي ْحُ ٌِظ َ ((أَ ٌَْ َ٣ ْْ َُٝلِ ِ ْْ ٜأََّٗخ أَ ْ
ََُِٗ٘خ َػَِ َْ ٤
آ٣ش ٍهْ . )٘ٔ( :
٣ٝو ٍٞطؼخُ:٠
ص هللاَِّ َ
خى أػِ ٍُ َٔ ْٔ َ٣ * ْ٤غ آَ٣خ ِ َّ َ ُ ِّ ُ َّ
غ رَ ْؼ َي هللاِ َٝآَ٣خطِ ِْ ُ٣ ٚئ ِٓ٘ ٌَُِّ ٌَ ٣ْ َٝ * َٕٞأك ٍ َ ١ك ِيٍ ٣ َ
ن كَزِؤ ِّ ْ
ي رِخُ َل ِّ َ ُ ْ
خص هللاِ َٗظَِٛٞخ َػِ َْ ٤َّ ي آُ َ ٣ ((طِ ِْ َ
ُ
د أَُِ ٍَٝ * ْ٤اِ ًَح َػِِ َْ ِٓ ْٖ آَ٣خطَِ٘خ َٗ ْ٤جًخ حطَّ َو ٌََٛخ ًٝ ُِ ُٛح أَُ ْٝجِيَ َُْْ ُٜ ُْٔ ُٓ َُّٜظَ ٌْزًَِح ًَؤَٕ َُّ ْْ ْ َٔ ْٔ َ٣ؼَٜخ كَزَ َِّْ٘ ُٙرِ َؼ ٌَح ٍ طُ ْظََِ ٠ػَِ ْ ِٚ ٤ػُ َّْ ِ ٣
ٍٞٓ.))* ٖ٤س حُـخػ٤ش آ٣ش ٍهْ . )6-ٙ( : َػ ٌَحدٌ ُّٓ ٌِ ٜ
ٝأ٤ٛذ رخُيػخس ٝأٛلخد حُزلغ كً ٢ظخد هللا ،أ ٌٕٞ٣ ٫طلٌُٔ َْٛ٤ظخد هللا ٓؼظٔيح ػِ ٠حُلي٣غ حُو٢ُٞ
حُٔوخُق ُِوَءحٕ ،كَِرٔخ كظق ػِ٘٤خ ًُي حُٜ٘ؾ حٌُؼ ٖٓ َ٤حُز٣٬خ ٝحُلظٖٝ ،أ٤ٛذ ر ْٜإٔ ٣لخٓزٞح أٗلٔ ْٜهزَ إٔ
٣ظِٔظٞح رخ٥هَ ،ٖ٣كبًح ًخٗٞح ٣ئٓ٘ ٕٞرؤٕ حُ٘ز ٢هخٍُ[:ؼٖ هللا ُٝحٍحص حُوزٝ ٍٞحُٔظوٌ ٖ٣ػِٜ٤خ حُٔٔخؿي ٝحَُٔؽ]،
ٖٓ ٝػَ ٝٝحُيٗ٤خ. ك٣ ٬وخُلٞح ٓخ ٣ئٓ٘ ٕٞر ٖٓ ٚأؿَ ػـ َ ََ ٍ
ٝأٜٗق حُ٘زخد أٝٞ٠٘٣ ٫ح هِق ًَ ؿي٣ي ٫ٝ ،كظ ٠طلض ُٞحء ٓ٘و٫ٞص ح٧هيٓ ،ٖ٤اً ٫ري ػِ ٖٓ ْٜ٤طلؼَ٤
ػو ُْٜٞكٔ٤خ ٔٔ٣ؼ ٕٞأ٣ ٝوَء٣ ٫ٝ ،ٕٝـٌَْٗ ًؼَس حُٔخىٍٝ ٖ٣حُٜخٌُ ،ٖ٤كِوي هخٍ طؼخُ:٠
خهللِ اٍِٞٓ.))* ًَُٕٞ َِ ْ٘ ُّٓ َُْٛٝ َّ٫س ٓٞ٣ق آ٣ش ٍهْ . )ٔٓٙ( : (( ََٓ ٝخ ُْ ٣ئ ُِٖٓ أَ ًْؼَ َُ ْْ ُٛرِ ّ
٣ٝو ٍٞطؼخُ:٠
ْ َّ َّ َّ
َ٤هللاِ إِ َ٣ظزِؼُ َٕٞاِ ٫حُظ َّٖ َٝاِ ْٕ ْْ ُٛاَِ٣ ٫و ٍَُٞٓ.))* َُٕٞٛس َّ ّ ى ػَٖ َٓزِ ِ َُ ِٞ٠ ُّ ِ ٣ٝ (( َٝإِ طُ ِط ْغ أًَؼ ََ َٖٓ كِ ٢حِ ٍْ٧
َ َ ْ
حٗ٧ؼخّ آ٣ش ٍهْ )ٔٔٙ( :
٣ٝو ٍٞطؼخُ:٠
هللاَ َػَِ ٌْ ٤رِ َٔخ ْ َ٣ل َؼٍُِٞٓ.))* َٕٞس ْٗٞ٣آ٣ش ٍهْ : ن َٗ ْ٤جًخ اِ َّٕ ّ (( ََٓ ٝخ َ٣ظَّزِ ُغ أَ ًْؼَ َُ ْْ ُٛاِ َّ٫ظًَّ٘خ اَ َّٕ حُظَّ َّٖ ْ ُ٣ َ٫ـِْ٘ َِٖٓ ٢حُ َل ِّ
(. )ٖٙ
هـخطٔـش ٝطِوٚ٤
*ٝرؼي طوَ٣ؾ ح٧كخى٣غ :كً٘ َٜض طظٖ رؤٕ كي٣غ [اٗٔخ حُوزَ ٍٟٝش ٖٓ ٍ٣خ ٝحُـ٘ش أ ٝكلَس ٖٓ كلَ
حُ٘خٍ] كي٣غ ٟٓٞٞع؟.
*ً٘ َٛٝض طظٖ إٔ كي٣غ [ٖٓ ٓخص كوي هخٓض ه٤خٓظ ] ٚكي٣غ ٟؼ٤ق؟.
*ً٘ َٛٝض طظ ٍٜٞرؤٕ ُِ٘ز ٢كن حُظلِٝ َ٤حُظلَ ْ٣كٔ٤خ ٌٓض ػ٘ ٚحُوَءحٕ ًٔخ ٣و ٍٞرٌُي أٗ٤خم حُِٔل٤ش
٣ٝظزؼ ْٜكًُ ٢ي حُٜٞك٤ش؟.
*ً٘ َٛٝض طظو َ٤رؤٕ حُؼؼزخٕ حُ٘ـخع ح٧هَع حُِٔػٝ ّٞحُ٘ٝ ٫ ،َ٤ٜؿٞى ُ ٚرخُوزٝ ،ٍٞأٗ ٚرـٝ ْٜ٘أٗ٫ ٚ
ػ٬هش ُ ٚرظَى حُ٬ٜس؟.
* َٛٝطيرَص حُوَءحٕ أريًح ك ٖ٤هَأص ٓوخٍ هللا ك ٢ططخ َ٣حٌُظذ ٝحُؼ٬هش ر ٖ٤حُٔلٖٔ ٝحُٔٔ٢ء كٜ٤خ ٝرٖ٤
ػٌحد ِٓػ ّٞرخُوزَ؟ ،رَ ػيّ ٝؿٞى ػَُٔ ٝوؼي حٔٗ٩خٕ ٖٓ حُـ٘ش أ ٝحُ٘خٍ ػ٘ي حُٞكخس؟.
* ٖٓٝأٜٔ٣خ ػَكض حُلَم ك ٢ح٩كٔخّ كٓ ٖ٤ـخىٍس حُ٘لْ ُِـٔي ر ٖ٤حٌُخكَ ٝحُِْٔٔ ٖٓ حُوَءحٕ أّ حُ ُّٔ٘ش؟.
* َٛٝكٌَص ٓٞ٣خ ك ٢ه ٍٞهللا ُٔ٤يٗخ كِه٤خٍ حٌُ ١أٓخط ٚهللا ٓخثش ػخّ ػْ رؼؼُِ ٚل٤خس كوخٍ ُُ٘ٝ( :ٚـؼِي آ٣ش
ُِ٘خّ) ،كٔخ آ٣ظ ٚرخُ٘ٔزش ُي؟٤ًٝ ،ق أٗٗ َ٣ ُْ ٚؼ ْ٤هزَ؟٤ًٝ ،ق َٓص ٓ٘ٞحص حُٔٞص ػًِِ ٚ٤لظش؟.
* َٛٝطٍٜٞص أريًح رؤٕ حُ٘٤نٓ/لٔي ٓظ ٢ُٞحُ٘ؼَح ١ٝأٌَٗ ٝؿٞى ػٌحد هزَ حُلٔخد؟ٝ ،أٗ ٚهخٍ رخٗؼيحّ
حُِٖٓ رخُوزَ!؟.
*ً٘ َٛٝض طؼِْ إٔ ػٌحد حُوزَ أَٓ أ٣خٗ٣ ٫ ٢ظًَ ٚهللا ٜٗزخ ٫ؿظٜخىحص حُلوٜخء حُظ ٢هي ط٤ٜذ ٝهي طوطت؟.
اًح ًخٗض اؿخرخطي ًِٜخ د ( )٫أ ٫( ٝأىٍ )١كوْ رَٔحؿؼش ٗلٔي ٝحٛظٔخٓخطي ٓٝؼظويحطي ك ٢ى٘٣ي حّ٬ٓ٩
حُؼظٝ ،ْ٤أػي طيرَ ىٓظ ٍٙٞحُو( ْ٣ٞحُوَءحٕ حٌَُٝ ،)ْ٣هللا أٓؤٍ حُٔـلَس ٝحُٜيح٣ش ٝحُظوٌُْٝ ٢ُ ٟٞ
أؿٔؼ....ٖ٤آٓ.ٖ٤
٤ُٝؼِْ حُـٔ٤غ إٔ ٟٓٞٞع ػٌحد حُوزَ ُ ْ٤رٟٔٞٞع ؿ ْٜٓ َ٤ـ ًٔخ ٣و ُٕٞٞـ كبٕ ؿ٘ي ارِ ْ٤حُِؼ٫ ٖ٤
٣َ٣ي٘ٓ ٕٝخ إٔ ٗلظق حُ٘خٍ ػِ ٠أٓ ٖٓ ١ـخٗٔ ْٜحُظ ٢ىحٕ ُ ْٜحٓ٫ظوَحٍ رٜخ ٕ٧ ،حُ٘٤طخٕ ٔ٣ؼي رظي ٖ٣حَٗ٩حى رخهلل
حٌُ٣ ١يكؼ ٕٞحُ٘خّ اُ.ٚ٤
ٝإ ٓ٘ظـؼخط ْٜحُلو٤ٜش حُظًٍٞ٘ ٢ح اُٜ٤خ ٝىكؼٞح حُ٘خّ ىكؼخ ٗ٫ظٜخؽ ٗظخثـٜخ ٖٓ ٢ٛأ ْٛػ٘خ َٛكٔخى ٜٗؾ أَٓ
ٌٙٛحٓ٧ش ٓغ ٍرٜخٝ ،رخُظخُ٤ٟ ٢خع ىٜ٘٣خ ٝىٗ٤خٛخ ٢ٛٝ ،طِي حُظ٣ ٢طِن ػِٜ٤خ رؼ ْٜ٠حُٔؼِ ٖٓ ّٞحُيٖ٣
رخٍَُٝ٠س٣ٝ ،و ٍٞػٜ٘خ آهَ ٕٝػٞحرض حٓ٧ش ٝحُظ ٢طٌٖٔ ػ٘خَٛٛخ كٓ ٢زخٍُس حُوَءحٕ رخُُّٔ٘ش حُ٘ز٣ٞش ،ك٤وٍٞ
أٗ٤خه ْٜػِ ٠حُٜٞحء ٓزخَٗس [ :إ ػزٞص كـ٤ش حُُّٔ٘ش ٝحٓظوُٜ٬خ رظَ٘٣ؼخص ح٧كٌخّ ٍَٟٝس ى٤٘٣ش٣ ٫ٝ ،وخُق
ًُي ا ٫ ٖٓ ٫كع ُ ٚك ٢ح.] ّ٬ٓ٩
٣ٝو٘ٛ [ :ُٕٞٞخى ُٓ٘ش ٓٞؿزش ُٔخ ٌٓض حُوَءحٕ ػٖ ا٣ـخر ،ٚأُٓ ٝل َِّٓش ُٔخ ٌٓض حُوَءحٕ ػٖ طلَٞٛٝ ] ٚٔ٣
ٓخ ٣طِو ٕٞػِ ٚ٤حُُّٔ٘ش حُٔ٘٘جش ُِظلِٝ َ٤حُظلَ ،ْ٣ك ْٜرٌُي ً ٌَٕٝ٘٣لخ٣ش ٗ ٜٙٞحُوَءحٕ٣ٝ ،يٍٓٝ ٕٞح٣خطْٜ
حُِٔ٣لش ُٔ٠خٛخس ًظخد هللا ك ٢حُلٌْ طلض حْٓ (كي٣غ ٛل٤ق) ك ٢ٜػ٘يٝ ْٛحؿزش حُ٘لخً ٣ ٫ظـخِٜٛخ ا ٫كخٓن.
٣ ٖٓ ْٜ٘ٓٝو [ :ٍٞحُُّٔ٘ش هخ٤ٟش ػِ ٠حُوَءحٕ ٝهخ٤ٟش كٗٝ ،ٚ٤خٓوش ُِوَءحٕ كٔ٤خ حٗظٜض اُ ٖٓ ٚ٤أكٌخّ ] .
ي ٍّ ٍّٓ ٕٞحُلَع ك ٢حَٛ٧؟٤ًٝ ،ق ُ٣ل ٌِّٔ ٕٞحَُٝحث٤خص حُزَ٘٣ش ك٢ ًُ ًَٝي ٖٓ حَٗ٩حى رخهلل ،كٌ٤ق ُ٣ل ّ
حُٞك ٢حُٔٔخ١ٝ؟٤ًٝ ،ق ٣وِط ٕٞح ٍٞٓ٧ػِ ٠حُ٘خّ ٣ٝو ُٕٞٞرؤٕ حُُّٔ٘ش حُ٘ز٣ٞش ٝكٔٓ ٢خ١ٝ؟ ،ك ٢ٜػ٘يْٛ
ٝك ٢رٟٞ ٬حرٗ .٢ؼْ حُُّٔ٘ش حُؼِٔ٤ش كٔ٤خ ٣و ٚحُلَحث ٞط٘لُِٞ ٌ٤ك ٢رخُٞكٌُٜ٘ ،٢خ ُٔ٤ض ٝك٤خ كَ٘٣ ٖ٤د
حُٔخء ؿخُٔخ حُوَكٜخء ػِ ٠ىكؼخص ػ٬ع ٫ٝ ،ك٣ ٖ٤ظيح ٟٝرخُلـخٓش ٫ٝ ،ك٣ ٖ٤ؼوٗ ٚؼَ ٙأ٣ ٝطِن ُل٤ظ ،ٚكٌَ
ًُي ًخٕ ٖٓ ػخىحص هٝ ٚٓٞرَ٘٣ظ – ٚػِ ٚ٤حُ٬ٜس ٝحُٔ٣ ْٛٝ ، - ّ٬ظٜ٘ٗٞخ ٖٓ ٛخ٫ص حٌُٔخٍ حُلن رٔ٘٤خ ٢ٛ
رٖٔ٘ أُ ً٬ٛؼزي ٣لذ إٔ ٣ظز٘ ٠حٌُٔخٍ حُلن٣ٝ ،ظؤٓ ٠رَٓ ٍٞهللا – ػِ ٚ٤حُ٬ٜس ٝحُٔ.- ّ٬ ٍ ُٔ٤ض
أٓخ حُُّٔ٘ش حُو٤ُٞش ح٧كخى٣ش حُٜٔيٍٝ ،ؿ َ٤حُٔللٞظش رللع هللا كٔ٤ُ ٢ٜض ٝك٤خُٔ ،خ كٜ٤خ ٖٓ ر٣٬خ حَٓ٩حث٤ِ٤خص
ٍُٝح٣خ ْٛكظ٘ٓٞ٣ ٠خ ٌٛحُٝ ،وي طؤػَ حُٔلَٔ ٕٝرٜ٘ؾ طِي حُٖٔ٘ حُِٔػٗ ّٞوخثٜخ ،كٔخُٞح ك ٢طلٔ َ٤حُوَءحٕ ٝكن ٓخ
ؿخء رخُُّٔ٘ش حُو٤ُٞش ٍؿْ ٓخ كٜ٤خ ،كـخءص طلَٔ٤حطٝ ْٜهي حهظِ ٢رٜخ حُٔل ّٜٞحَُٝحث.٢
ٌ٣ ُْٝظق أُٝجي حٌُ٣ ٖ٣طِو ٕٞػِ ٠أٗلُٔ ْٜوذ (ِٓل٤ش) رٌُي ،رَ طِػٔٞح حُـِظش ٝحُلظخظش ٓغ ٓوخُل٫ٝ ،ْٜ٤
ػـذ إ ٍأ٣ض كؤ٣ ٫ ْٜٜظ٘ي اُٜ٘ٓ ٠خؽ ػِٔ ٢هيٍ حٓظ٘خى ٙػِ ٠طوِ٤ي أكٌخٍ حُِٔق ٝأطزخػٍ ْٜؿْ ٟٞٝف
حُوَءحٕٓٝ ،وخُلظُِ ْٜلطَس حُٔ٣ٞش ُِؼوَٝ ،ؿؼِٞح ًُي ح٫طزخع ٓظؼطَ حُؼوَ ٖٓ ػٞحرض حٓ٧ش.
رَ ُوي ؿؼِٞح ٌَُ ٓؼِ٠ش طزََ٣ح ٌَُٝ ،ط٘خهَٗ ٞكخ ،كٌ٣ ُْ ْٜظلٞح رو ُْٜٞرؤٕ حُُّٔ٘ش ٗخٍكش ٣ ْٛٝؼ٘ ٕٞرٌُي
حُُّٔ٘ش حُو٤ُٞش ٌُٖ ،طـيَ٘٣ ْٛكٜٗٞخ ُٔخ كٜ٤خ ٖٓ ط٘خه٣ ٫ ٞظٔغ حُٔـخٍ ُِو ٝٞك ،ٚ٤ك ٬٠ػٖ ط٘خه ٞرؼٜ٠خ
ٓغ حُوَءحٕ ،كٌؤٕ حُ٘خٍكش طلظخؽ ُ٘خٍف.
ٌُُي ٫طؼـذ ك٣ ٖ٤وَؿ ٕٞؿلخكَ ٣يحكؼ ٕٞػٖ ٝؿٞى ػٌحد حُوزَٝ ،هظخٍ حُ٘خّ كظ٣ ٠وُٞٞح ٫اُ ٚا ٫هللا،
ٍٟٝخع حٌُزُٝ ،َ٤زخّ حُ٘وخد َُِٔأس َٕٜٝ٣ٝ ،ػِ ٠اُٜخم كٌْ حُِٗخ رخَُٔأس حُٔظؼطَسٝ ،هظَ حَُٔطيٝ ،طخٍى
حُ٬ٜسٝ ،ؿًُ َ٤ي ٖٓ ٞ٘ٛف حُـِظش ٝحُزيع.
ٝك ٖ٤طًَ٘خ٣ ْٛؼزؼ ٕٞرخ٧كٌخّ ،ططخُٝض ُٓ٘ظُ ْٜظٔٔي رظ٬ر٤ذ حٔ٣٩خٗ٤خص ٝحُؼوخثي ،كوخُٞح رؼٌحد حُوزًَٝ ،لَ ُ
طخٍى حُ٬ٜس ٝؿًُ َ٤ي ٖٓ ح٩كي حُٔزٝ ،ٖ٤كِٔٞح حُ٘خّ رٔخ ٓٝ ٖٓ ٌِٕٞٔ٣خثَ حطٜخٍ ؿٔخ ١َ٤ٛػِ ٠حٗظٜخؿ،ٚ
ٌُٖ ٫ري ٖٓ ىكخع ػٖ ى ٖ٣هللا ٌٛ ٢ٓٝح حَٗ٩حى ،ك٣ ْٜلِِ٣ٝ ٕٞلَٓ٠٣ٝ ،ٕٞؼ ٕٞح٧كٌخّ حٔ٣٩خٗ٤ش رخْٓ حُُّٔ٘ش
حُ٘ز٣ٞش حُزَ٣جش ٓ٘.ْٜ
٫ٝري ٖٓ حٌُلَ أ ٫ٝرو ُٚٞطؼخُ:٠
ٜخ ٍُ *))ٍٞٓ.س ارَح ْ٤ٛآ٣ش ٍهْ هللاَ ؿَخكَِ ً٬ػ َّٔخ ْ َ٣ؼ َٔ َُ حُظَّخُِ ُٔ َٕٞاَِّٗ َٔخ ُ٣ئَ ِّه َُ ٍّ َْٞ٤ُِ ْْ ُٛطَ ْ٘ َو ُٚكِ ِٚ ٤حْ َ٧ر َ (( َ َ٫ٝطَلْ َٔزَ َّٖ ّ
. )ٕٗ( :
َّ
ٝػِ٘٤خ إٔ ٌٗلَ رآ٣خص طِْٔ حٌُظذٝ ،رٌَ ًِٔش طلَٔ ًِٔش (ٓٞ٣جٌ) رٌظخد هللا ،هزَ إٔ ٗو ٍٞرؤٗ ٚأه ََّٞ٤ُ ُْٛ
هزَ ّٞ٣حُو٤خٓشٝ ،ػٌر ْٜرخُوزَ ٌْٜ٘ٔ٣ َٛٝ ،إٔ ٣ـيٝح ُ٘خ ٓوَؿخ ٗظؼَِ ر ،ٚكٔ٣ ٖ٤ؤُ٘خ هللا ػٖ ؿلٞىٗخ رظِي
ح٣٥خص؟ ،كزٔخًح ٗـ٤ذ ّٞ٣حُؼَ ٝػِ ٠هللا كٔ٣ ٖ٤ؤُ٘خ ػٖ ػِٔ٘خ ٓخًح كؼِ٘خ رٚ؟ ،أٗو ُٚ ٍٞرؤٕ حُُّٔ٘ش هخ٤ٟش ػِ٠
حُوَءحٕٝ ،رؤٜٗخ ٓٞؿزش ُٔخ ٌٓض حُوَءحٕ ػٖ ا٣ـخرٝ ،ٚإٔ ٛل٤ق حُُّٔ٘ش أٝػن ٖٓ حُوَءحٕ؟ ،أػِٖ ٌُْ رؤًٗ ٢لَص
رلوٛ ٚئ٫ء ُٖٝأً ٕٞأريًح ؿخكيًح رٌِٔخص هللا ،كٌٔخ ٓزن ٝأػِ٘ض رخُظِ٤لِ ٕٞ٣رؤٗ ٢طًَض طِي حَُ٘حًّ ٖٓ حُُّٔ٘ش
ٝحُ٘٤ؼش ٝحُوَءحٗٝ ٖ٤٤ؿ ٖٓ َْٛ٤حُٔظٝ ،ٖ٤ٔ١٬هٍَص إٔ أ٤١غ هللا ٝأًِٔٔٓ ٕٞخ ٍرخٗ٤خ ط٘لٌ٤ح ُو:ُٚٞ
هللاِ ََُٝـ ٌِٖ ًُْ ُٗٞ
ٞح ُّ ٕٝ ٞح ِػزَخىًح ُِّ ِٖٓ ٢ى ِ خّ ًُْ ُٗٞ
َخد َْ ٝحُ ُل ٌْ َْ َٝحُُّ٘زُ َّٞسَ ػُ َّْ َ٣وُِ َُِِّ٘ ٍَ ٞ
هللاُ ْحُ ٌِظ َ
(( َٓخ ًَخَٕ ُِزَ َ٘ ٍَ إَٔ ُْ ٣ئطِّ َُٚ٤
َخد َٝرِ َٔخ ً٘ظ ْْ طَ ْي ٍٍُُٓٞٓ.)) َٕٞس آٍ ػَٔحٕ آ٣ش ٍهْ . )56( : ُ ُ ٍَرَّخِٗ َٖ٤ِّ٤رِ َٔخ ًُ٘ظُ ْْ طُ َؼِِّ ُْٔ َٕٞحُ ٌِظ َ
َٓى ٛخّ ُزؼ ٞآ٣خص طيٍ ػِ ْٛٝ ٠ػٌحد حُوزَ
ٓٝؤَٓى طزخػخ ُٖٔ ٣َ٣ي حُز٤خٕ ،رؼً٠خ ٖٓ آ٣خص ًظخد هللا ،طل٤ي كظٔ٤ش طؤؿ َ٤كٔخد َ٤ٜٓٝحُ٘خّ ُّٞ٤
حُو٤خٓش ،رٔخ ٣ؼ٘ ٢إٔ ًَ ٖٓ ٣و ٍٞرـًُ َ٤ي كٌِّ ٌُٓ ٜٞد رٔجخص ح٧ىُش ٖٓ حُوَءحًٌٕ ،ح ٖٓ ١ِٞ٣ػ٘ن رؼ ٞح٣٥خص
ُ٤ظ ٍٜٞرٜخ حُؼٌحد حًَُٔذ ريٓخؿ ٖٓ ٚه ٍ٬ػوخكظ ٚحَُٝحث٤ش حُ ُٔ٘يَّٓش ػِ ٠حُُّٔ٘شًُٝ ،ي كٔ٤خ :٢ِ٣ـ
ْٜخ ٍُ *))ٍٞٓ.س ارَح ْ٤ٛآ٣ش ٍهْ َه َُ ٍّ َْٞ٤ُِ ْْ ُٛطَ ْ٘ َو ُٚكِ ِٚ ٤حَ٧ر َ هللاَ ؿَخكَِ ً٬ػ َّٔخ ْ َ٣ؼ َٔ َُ حُظَّخُِ ُٔ َٕٞاَِّٗ َٔخ ُ٣ئ ِّ(( َ َ٫ٝطَلْ َٔزَ َّٖ ّ
. )ٕٗ( :
ك ٢ٛ ٌٜٙح٣٥ش حُؼُٔيس ٝحُظ ٢أُؤٜخ ك ٢كْ ًَ ٖٓ ٣و ٍٞرؤٕ ٘ٛخى ػٌحرًخ هزَ ّٞ٣حُو٤خٓش٫ ٚٗ٧ ،ري ٝإٔ ٌٕٞ٣
ٌُٓ ٌِّرخ ر ٌٜٙح٣٥ش أٓٝ ،ً٫ٝظؤ ٫ٝرخُزخ َ١رٔخ ِ٣ػٔ ٖٓ ٚػٌحد.
ْ ْ ُ ص َٝاَِّٗ َٔخ طُ َٞكَّ َٕ ْٞأُؿ َ
خٍ َٝأ ْى ِه ََ حُ َـَّ٘شَ كَوَ ْي كَخ َُ َٓٝخ حُ َلَ٤خسُُْ َّ َْٞ٣ ْْ ًُ ٍٞحُوَِ٤خ َٓ ِش كَ َٖٔ ُُكْ ِِ َف ػ َِٖ حَُّ٘ ِ ْ ًَآثِوَشُ ْحُ َِٔ ْٞ (( ًَُُّ َٗ ْل ٍ
ٍُٞٓ.))* ٍٝس آٍ ػَٔحٕ آ٣ش ٍهْ . )ٔ1٘( : ع ْحُ ُـَ ِ حُ ُّي َْٗ٤خ آَِ َّ٫ظَخ ُ
كٌِٔش (ٝاٗٔخ) طؼ٘ ٢إٔ حُـِحء ٌٕٞ٣ ٫ا ّٞ٣ ٫حُو٤خٓش.
ْ َّٓخ ًَ َٔزَض َُ٣ َ٫ ْْ ُٛٝظِ ٍُٔٞٓ.))* َٕٞس حُزوَس آ٣ش ٍهْ : َ ْ ْ هللاِ ػُ َّْ طُ َٞكَّْ َٗ ًَُُّ ٠ل ٍ ٞح ًٓ َْٞ٣خ طَُْ َؿؼُ َٕٞكِ ِٚ ٤اَُِّ ٠ (( َٝحطَّوُ ْ
(ٔ. )ٕ1
كخُظوٛ ٟٞيكٜخ ّٞ٣حُو٤خٓش ٓٞ٣ ْ٤ُٝخ هزِ ٕ٧ ،ٚحُلٔخد ّٞ٣ ٌٕٞ٣حُو٤خٓش.
(( َّ َْٞ٣طَ ُْ٘ َٜي َػَِ ْ ْْ ِٜ ٤أَ ُْ َِٔ٘ظَُٝ ْْ ُٜأَ ِْ ٣يَٝ ْْ ِٜ ٣أٍَْ ُؿُِ ُْٜرِ َٔخ ًَخُٗٞح ْ َ٣ؼ ٍَُِٔٞٓ.))* َٕٞس حُ٘ ٍٞآ٣ش ٍهْ . )ٕ٘-ٕٗ( :
(( ََٓ َْٞ٣ ٌَ ٣ْ ٝجِ ٌٍ ُِّ ِْ ُٔ ٌَ ٌِّرٍِٞٓ.))* َٖ٤س حَُٔٓ٬ص آ٣ش ٍهْ . )ٔ٘( :
أٓٞ٣( ١جٌ) كو٣ ،٢ؼ٘ ّٞ٣ ٢حُو٤خٓش ػِٔخ رؤٕ ح٣٥ش ح٧هَ٤س ٖٓ ٍٓٞس حَُٔٓ٬ص طٌٍَص ٓٔ َٓحص رٌحص
حٍُٔٞسٝ ،ربؿٔخُ ٢اكي ٟػَ٘س َٓس رخُوَءحٕ.
خٍ ًَ ٍَّ ٍس َٗ ًَحّ ْ
*ْ َ٣ َٖٓ ٝؼ ََْٔ ِٓؼوَ َ ((َٓ َْٞ٣جِ ٌٍ ُ َْٜ٣ي ٍُ حَُّ٘خُّ أَ ْٗظَخطًخ ُِّ ََْٝ ُ٤ح أَ ْػ َٔخَُ*ْْ ُٜكَ َٖٔ ْ َ٣ؼ ََْٔ ِٓؼوَخ ٍَ ًَ ٍَّ ٍس َه ًَْ٤ح َ ََُٙ َ٣
ْ
ٍٞٓ.))*ََُٙ َ٣س حُُُِِش آ٣ش ٍهْ . Cool-ٙ( :
كَإ٣ش ح٧ػٔخٍ ٝحُـِحء طٌ ّٞ٣ ٕٞحُو٤خٓشٜٓٞ٣ٝ ،خ كو.٢
ض َٗ ْلٌْ َّٓخ ض* َػِِ َٔ ْ ص* َٝاِ ًَح ْحُ َـَّ٘شُ أُ ُُِْلَ ْ ض* َٝاِ ًَح ْحُ َـ ِلِّ ُٓ ُْ ٤ؼ ََ ْ *ٝاِ ًَح حُ َّٔ َٔخء ًُ ِ٘طَ ْ ص َ (( َٝاِ ًَح حُُ ُّٜلقُ ُٗ ِ٘ ََ ْ
ص*))ٍٞٓ.س حُظٌ َ٣ٞآ٣ش ٍهْ . )ٔٗ-ٔٓ( : ْ ََ ٠ أَكْ َ
كخُؼِْ ّٞ٣ ٌٕٞ٣حُو٤خٓش ّٞ٣ ْ٤ُٝحُٔٔخص.
ض َٗ ْلٌْ َّٓخ هَ َّي َٓضْ ص* َػِِ َٔ ْ ص* َٝاِ ًَح ْحُوُزُ ٍُ ٞرُ ْؼؼِ ََ ْ ص* َٝاِ ًَح ْحُزِ َلخ ٍُ كُ ِّـ ََ ْ ص* َٝاِ ًَح ْحُ ٌَ َٞح ًِذُ حٗظَؼَ ََ ْ ((اِ ًَح حُ َّٔ َٔخء حٗلَطَ ََ ْ
ص*))ٍٞٓ.س حٗ٫لطخٍ آ٣ش ٍهْ . )٘-ٔ( : َٝأَ َّه ََ ْ
٣ؼ٘ ٢ـ َٓس أهَ ٟـ إٔ حُؼِْ رٔخ طْ ٖٓ كٔ٘خص ٤ٓٝجخص ّٞ٣ ٌٕٞ٣حُو٤خٓش ْ٤ُٝػ٘ي حُٔٞص ًٔخ ِ٣ػْ حُزؼ.ٞ
*َٓ َْٞ٣ ٌَ ٣ْ ٝجِ ٌٍ ُِّ ِْ ُٔ ٌَ ٌِّرِ* َٖ٤أََُ ْْ ُٗ ِْ ِِٜي ح* َٖ٤َُِّٝ ٧ػُ َّْ ُٗ ْظزِ ُؼُْ ُٜ ض*ُِْ ِّ َْٞ٤حُلََٓ َٝ *َِ ْٜخ أَ ْى ٍَحىَ َٓخ ْ ُّ َْٞ٣حُلََ َِ ْٜ (( ٍّ َْٞ٣ ِّ١٧أُؿِّ َِ ْ
ي َٗ ْل َؼ َُ رِ ْخُ ُٔـْ َِ َِٓٓ َْٞ٣ ٌَ ٣ْ َٝ * َٖ٤جِ ٌٍ ُِّ ِْ ُٔ ٌَ ٌِّرٍِٞٓ.))* َٖ٤س حَُٔٓ٬ص آ٣ش ٍهْ . )ٔ6-ٕٔ( : ح٥ه ََِ ٌَُِ ًَ * َٖ٣ ِ
كٌَ ٖٓ هخٍ رؤٕ حُ٘خّ ٓظؼٌد رخُوزَ كٌٌُٓ ٜٞد رؤٕ ح٧ؿَ حُٔلخٓز ٢اٗٔخ ّٞ٤ُ ٌٕٞ٣حُو٤خٓشٓ ٞٛٝ ،خ هٍَ ٙهللا ِّ
رآ٣خص ٍٓٞس حَُٔٓ٬صٝ ،ح٬ٛ٩ى حُٞحٍى رخ٣٥ش ٣ؼ٘ ٢حُٔٞص ،ػْ رؼي ٌٕٞ٣ ٙحٌٌُُِٔ َ٣ٞر ّٞ٣ ٖ٤حُو٤خٓش.
خ*َٓ ْٞ٣ ٌَ ٣ْ ٝجِ ٌٍص َٝأَ ْٓوَ َْ٘٤خ ًُْ َّٓخء كُ ََحطً َ حٓ ََٗ ٢خ ِٓ َوخ ٍ ًِ ٝلَخطًخ*أَكْ َ٤خء َٝأَ ْٓ َٞحطًخ* ََ ٝؿ َؼ َِْ٘خ كَِٜ٤خ ٍَ َِ ٝ ((أََُ ْْ َٗـْ َؼ َِ حَ ٍْ٧
ُِّ ِْ ُٔ ٌَ ٌِّرٍِٞٓ.))* َٖ٤س حَُٔٓ٬ص آ٣ش ٍهْ . Coolٕ-ٕ٘( :
كخً ٍٝ٧لخطخ ُ٨ك٤خء ٝحٞٓ٧حص ػِ ٠حُٔٞحء ٌُٖ حُؼٌحد ـ أ ٝحُ٘ؼ ْ٤ـ ٓٞ٣( ٌٕٞ٣جٌ) أ ّٞ٣ ٌٕٞ٣ ١حُو٤خٓش،
ٓٞ٣ ْ٤ُٝخ هزِ.ٚ
ْـٍِٞٓ.))* َٕٞس ُ َ ْ َ ُ ُ َّ َ
خٍ ُ٣لظً٘ٝ* َٕٞهٞح كِظ٘ظٌ ْْ ٌَٛح حُ ًٌِ٘ ١ظْ رِ ِ ٚطٔظؼ ِ ُ َ َ ْ ُ ُ ُ َ ْ َّ َ ُ
َِّ ْْ ٛ َّ َْٞ٣*ٖ٣ػِ ٠حُ٘ ِ ((َْٔ٣ؤَُُ َٕٞأََّ٣خَٕ ُّ َْٞ٣حُي ِ
حٌُحٍ٣خص آ٣ش ٍهْ . )ٔٗ-ٕٔ( :
أًخٕ حٌُلخٍ ٔ٣ظؼـِ ٕٞػٌحد ّٞ٣حُو٤خٓش ٣ ٫ ْٛٝيٍ٤ٗ ٕٝجخ ػٖ ػٌحد حُوزَ ،أّ أًٗ ْٜخٗٞح ٣ؼِٔ ٕٞرٚ
ٛٝخىهٞح ػِ ،ٚ٤رٔ٘٤خ ًٌرٞح رؼٌحد ح٥هَس؟ ،أ ٖ٣ػوَ حُؼو٬ء؟.
ٍَٞٓ.))* َُٕٞٔ ٜس حَُِٓ آ٣ش ٍهْ . )ٖٔ-ٖٓ( : ِّض َٝاَِِّّٗ٤َّٓ ُْٜظُ * َٕٞػُ َّْ اَِّٗ ٌُ ْْ ْ َّ َْٞ٣حُوَِ٤خ َٓ ِش ِػ٘ َي ٍَرِّ ٌُ ْْ ط َْو ِ
ظ ي ٌَٓ ٤ ((اَِّٗ َ
ُ ْ
((هللاُ َ٣لْ ٌ ُْ رَ ْ َّ َْٞ٣ ْْ ٌَ٘٤حُوَِ٤خ َٓ ِش كَِٔ ٤خ ً٘ظ ْْ كِ ِٚ ٤طَوظَِِلٍٞٓ.))* َٕٞس حُلؾ آ٣ش ٍهْ . )ٙ6( : ُ ُ ْ ُ ُ َّ
كخُلٌْ ر ٖ٤حُ٘خّ كٔ٤خ ٣وظ ّٞ٣ ٌٕٞ٣ ٕٜٞٔحُو٤خٓش.
ِّ ُ ُ
خٍ حُظًِ٘ ٢ظْ رَِٜخ ط ٌٌَرَُٕٞ ُ َّ َّ
حد حُ٘ ِ ًَّ ٟح ََٗٝوُ َٖ٣ٌِ ُِِ ٍُ ٞظِ ُٔٞح ًٝهٞح َػٌ َ
َ ُ ُ َ َ َّ ْْ َّٗ ٞلؼًخ ََ ٫ٝ ُِ ْْ ٌُ ٠زَؼ ٍ ي رَ ْؼ ُ ((كَ ْخُُ ِِْٔ َ٣ ٫ َّ َْٞ٤
*))ٍٞٓ.س ٓزؤ آ٣ش ٍهْ . )ٕٗ( :
َّ
كٌِٔش (كخُ )ّٞ٤طؼ٘ ّٞ٣ ٢حُو٤خٓش كوٝ ،٢طٌٝم حُ٘خٍ ٜٓٞ٣ ٌٕٞ٣خ ُٖٔ ،هلض ٓٞحُ.ٚ٘٣
ظَِ ُْ َٗ ْلٌْ َٗ ْ٤جًخ َ ٫ٝطُـْ َِ َٕ ْٝآَِ ٫خ ًُ٘ظُ ْْ طَ ْؼ ٍَُِٔٞٓ.))* َٕٞس ْ٣آ٣ش ٍهْ . )٘ٗ( : ((كَ ْخُ ٫ َّ َْٞ٤طُ ْ
كٌِٔش (كخُ )ّٞ٤طؼ٘ ّٞ٣ ٢حُو٤خٓش ٝحُـِحء ٌٕٞ٣ ٫آٜٞ٣ ٫خ.
٘ض طُ ََحرًخ *))ٍٞٓ.س حُ٘زؤ آ٣ش ْ
ض َ٣يَحَ٣َٝ ُٙو ٍُ ٞحُ ٌَخكِ َُ َ٣خ َُ ْ٤ظَُِ٘ ًُ ٢ ُ ((اَِّٗخ أَٗ ٌٍَْ َٗخ ًُ ْْ َػ ٌَحرًخ هَ َِ٣زًخ َ٘٣ َّ َْٞ٣ظُ َُ ْحُ ََْٔ ُء َٓخ هَ َّي َٓ ْ
ٍهْ . )ٗٓ( :
كخُؼٌحد حُوَ٣ذ حٌُ ١طْ اٌٗحٍ حُ٘خّ ر ٞٛ ٚػٌحد ّٞ٣حُو٤خٓش ْ٤ُٝ ،ر ّٞ٤حُٔٔخص ػٌحدٝ ،حٗظ٤خم حٌُخكَ
ُ ٌٕٞ٤طَحد ٣يٍ ػِ ٠ػيّ ٝؿٞى أكيحع ػٌحد رخُظَحد.
ُ َُِْٜٗٞ٠رِ َـِ َِْ ٤ػِ ٍْ أَٓ َ٫خء َٓخ ٍٞٓ.))* ٍَُِِٕٝ َ٣س حُ٘لَ َ ْ ُّ َحٍ حَُّ ٌِِ ٣ َٖ٣ َحًٍَ ْْ ُٛخ َِِٓشً ْ َّ َْٞ٣حُوَِ٤خ َٓ ِش َ ْٖ ِٓ ٝأَِ ُ ْٝ ٞح أََ ُ ْٝ ((َُِ٤لْ ُِِٔ ْ
آ٣ش ٍهْ . )ٕ٘( :
٣ؼ٘ ٢إٔ حُلٔخد ُ٣ ٫ـِن رخُٔٞص ،رَ ٫طِحٍ أُٝحٍ ٝكٔ٘خص طُِٞٔ َٜطٝ ٠كن أػٔخُ.ْٜ
ٞح ْحُ َـَّ٘شَ رِ َٔخ ًُ٘ظُ ْْ طَ ْؼ ٍَُِٔٞٓ.))* َٕٞس حُ٘لَ آ٣ش ٍهْ : ((حَُّ ٌِ َٖ٣طَظَ َٞكَّخْ ُْ ُٛحُ َٔ٦ثِ ٌَشُ ِّ٤َ١زَِ٣ َٖ٤وَُ ٌّ ٬َٓ َُُٕٞٞػَِ ْ ُْ ٌُ ٤ح ْى ُهُِ ْ
(ٕٖ) .
٣ؼ٘ ٖٓ ٢حُٞكخس اُ ٠حُـ٘ش ٓزخَٗس ًُٝي ٗ٫ؼيحّ حُِٖٓ رخُوزَ٣ ٫ٝ ،ؼ٘ ٢ػٌحد حُوزَ ًٔخ ٣ظ٘.ٕٞ
م ِك َٔخرِ * ْٚ ٤كَ َُٞ ٜكِِ ٢ػٍ َ٘ ٤ش ٍ ِ
َّحٍ َ٤ٟش َ٘ض أٍَِّٗ ٬َ ُٓ ٢ ((كَؤ َ َّٓخ َٓ ْٖ أُٝطِ ًَِ ٢ظَخرَ ُٚرِ ِٚ ِ٘٤ِٔ َ٤كََ٤وَُٛ ٍُ ٞخ ُإ ُّ ح ْه ََإُٝح ًِظَخرِ * ْٚ ٤اِِّٗ ٢ظَ٘ ُ
* كَِ ٢ؿَّ٘ ٍش ػَخٍُِ َ٤ش *))ٍٞٓ.س حُلخهش آ٣ش ٍهْ . )ٕٕ-ٔ6( :
خَ٤ٟشَ ض ْحُوَ ِ ((ٝأَ َّٓخ َٓ ْٖ أُٝطِ ًَِ ٢ظَخرَ ُٚرِ ِ٘ َٔخُِ ِ ٚكََ٤وَُ٣ ٍُ ٞخ َُ ْ٤ظَِ٘ ْْ َُ ٢أُٝصَ ًِظَخرِ ْْ ََُٝ * ْٚ ٤أَ ْى ٍِ َٓخ ِك َٔخرَِ٣ * ْٚ ٤خ َُ ْ٤ظََٜخ ًَخَٗ ِ َ
*))ٍٞٓ.س حُلخهش آ٣ش ٍهْ . )ٕ5-ٕ٘( :
م ِك َٔخرِ ٖٓٝ ،)* ْٚ ٤أهٌ َ٘ض أٍَِّٗ ٬َ ُٓ ٢ ٣ؼ٘ ٢إٔ ٖٓ أٝطً ٢ظخر ٚرِ٣ ُْ ٚ٘٤ٔ٤ن أٗ ١ؼ ْ٤رخُوزَٝ ،آ ٫خ هخٍ (اِِّٗ ٢ظَ٘ ُ
ًظخر ٚر٘ٔخُ٣ ُْ ٚيٍ ٓٞهل ٖٓ ٚحُلٔخد ا ّٞ٣ ٫حُو٤خٓشٝ ،آ ٫خ هخٍ ( َ ْْ َُٝأَ ْى ٍِ َٓخ ِك َٔخرِ ،)* ْٚ ٤رٔخ ٣يٍ ػِ ٠ػيّ
ٓؼَكظُ ٚلٔخرٓٝ ٚوؼي ٙا ٫رؼي إٔ طِْٔ ًظخر٣ٝ ،ٚؼ٘ ٢أ٠٣خ أٗ٣ ُْ ٚظؼٌد روزَ.ٙ
ُظِ ٍُٔٞٓ.))* َٕٞس حُ٘لَ آ٣ش ٍهْ : َ ض َْ ٣ َ٫ ْْ ُٛٝ ْ َّٓخ َػ َِِٔ ْ ْ طُ َـخ ِى ٍُ ػَٖ َّٗ ْل َِٜٔخ َٝطُ َٞكَّْ َٗ ًَُُّ ٠ل ٍ (( َّ َْٞ٣طَؤْطِْ َٗ ًَُُّ ٢ل ٍ
(ٔٔٔ) .
كل ٌٕٞ٤ٓ ْ٤حُـيحٍ ١خُٔخ طْ حُؼٌحد حُِٔػ ّٞرخُوزَ ٔ٤ٓٝظٌَٔ رؼٌحد ؿْٜ٘؟! َٛ ،حُـيحٍ ٝحُِٔ٤حٕ ٝحَُٜح١
ٝطٌِْ ح٣٧يٝ ١حٍ٧ؿَ ٝؿًُ َ٤ي طٔؼ٤ِ٤ش؟!.
ًَُِ ٍٞيَ ْ ُّ َْٞ٣حُ َِ ٞػِ ٤ي *))ٍٞٓ.س [ م ]آ٣ش ِ حُُّٜ ٢ ك
َ ِ ِ َ
ن ل ُ ٗ ٝ * يُ ٤ َل
ِ ط ُ ٚ ْ
٘ ٓ ِ ٘ضَ ي َٓخ ًُ ن ًَُِ َص رِ ْخُ َل ِّ
خءص َٓ ٌْ ََسُ ْحُ َِٔ ْٞ (( ََ ٝؿ ْ
ٍهْ . )ٕٓ-ٔ6( :
أٌَٓ ٖٓ ١حص حُٔٞص اُ ٠حُو٤خٓش ٓزخَٗسٝ ،حُٞػ٤ي ُٓ ْ٤خػش حُٔٞص ٌُ٘ ّٞ٣ ٚحُو٤خٓش.
أٓخ ه ٍٞحٌُخكَ ٖ٣ك ٖ٤حُزؼغ:
((هَخُُٞح َ٣خ َََِ٘٣ْ ٝخ َٖٓ رَ َؼؼََ٘خ ِٖٓ ََّْٓ هَ ِيَٗخٍٞٓ.))*...س آ٣ش ٍ ْ٣هْ . )ٕ٘( :
ك ٜٞأَٓ ٘٣لٝ ٢ؿٞى ػٌحد حُوزَ حُِٔػً ْٜٗ٧ ،ّٞخٗٞح رلخُش ٍهخىٝ ،حَُهخى ٓخ ٞٛآ ٫زخص ٗ ٫ؼ ٍٞك ،ٚ٤أٓخ
ه٣ ُْٜٞخ ِ٘٣ٝخ كً ْٜٗ٨خٗٞح ٌٌُٓر ٖ٤رخُزؼغٝ ،كٞؿجٞح رخُزؼغ كو٤وش ٝحهؼشٌُُ ،ي كوي ػِٔٞح ٓٞء ٖٓٓ َْٛ٤ٜ
ٍِٓ ْٜأ ٖٓٝحُيػخس حُٔوِ ،ٖ٤ٜكوخُٞح ٓوُٞظ٣( ْٜخ ِ٘٣ٝخ).
ٝأٓخ ٓخ ٣لظـ ٕٞر ٖٓ ٚػٌحد ٓ ّٞٛٞرخُوزَ ػٖ آ٣ش آٍ كَػ ٕٞك ٢ٜطو ٚآٍ كَػ ٕٞكؤ٤ُٝ ،٢ض رخُوزَ
حٝ ،٢ٍٟ٧طَحٔ٣ ْٛلز ٕٞػِ٘٤خ ػٌحرخ ٓو ٍ٥ ٜٚكَػ ،ٕٞأٞٗ ٍ٥ ٝف ك ٢كـظ ْٜرخ٣٥ش حُٞحٍىس ػ٘ ْٜأ٠٣خ:
ٜٗخًٍح *))ٍٞٓ.س ٗٞف آ٣ش ٍهْ . )ٕ٘( : هللاِ أَ َ َُّ َٕٝط٤جَخطِ ِ ْْ ٜأُ ْؿ َِهُٞح كَؤ ُ ْى ِهُِٞح َٗخًٍح كََِ ْْ ِ َ٣ـيُٝح َُ ِّٖٓ ُْٜى ِ (( ِٓ َّٔخ ه ِ
ػْ ٣لَٗ٤ٜٓ ِٕٜٞخ ك ٢ح٥هَس ،كوي ًخٕ ٖٓ حُٔ٘طن ١خُٔخ ؿؼِٞح ٓ َ٤ٜحُِْٔٔ ٔ٤ٟٔش ُٔ َ٤ٜحٌُخكَ رخُوزَ،
كٌخٕ ػِ ْٜ٤أ٣ ٫لِٜٞح ًُي حُٔ ّٞ٣ َ٤ٜحُو٤خٓش ٖٓٝ ،أٗزؤ ْٛرٌُي حُلَٜ؟ٓ ،خ أٍح ْٛا ٫رؤٗ ِٕٝٞ٣ ْٜػ٘ن ح٣٥خص
ُ٤لِٜٞح ػِ ٠طؤ٤٣ي ًٓ ٖٓ ُْٜ ّٞٛٞظخد هللا ػٖ ػٌحد رخُوزَ طْ طًَ٤ز ٚرؤىٓـظ ْٜر ُّٔ٘ش ِٓ٣لش.
ٝحُٔٞطٔٔ٣ ٫ ٠ؼ ٕٞريُ٫ش ٗ٣َٛ ٜٙٞلش رٌظخد هللا رخ٣٥خص أٍهخّ 1ٓ [ :حَُ٘ٔ& ٕٕ كخ ٕ٘ & َ١حَُّٝ
] ،كٖٔ ٣َ٣ي طٌٌ٣ذ حُوَءحٕ كِ٤لؼَ٤ُٝ ،ؼظوي ٓخ ٗخء ُ ٚارِ ْ٤إٔ ٣ؼظوي.
ٝحُ٘ز٣ ٫ ٢ؼِْ حُـ٤ذ ر٘ ٚح٣٥خص:
ي اِ ْٕ ْذ َ ٫ٝأَهُ ْْ ٌُ َُ ٍُ ٞاٌِِّٗ ََِٓ ٢ هللاِ َ ٫ٝأَ ْػَِ ُْ ْحُ َـَ ٤ آ٣ش ٍهٍْٞٓ ٖٓ )٘ٓ(:س حٗ٧ؼخّ(( :هَُ َّ٫أَهُِ ْْ ٌُ َُ ٍُ ٞػ٘ ِيَ ١هَِآثُِٖ ّ
َُ ٤ٜأَكَ َ٬طَظَلَ ٌََُّ.))* َٕٝ ٢هَُْ ْٔ َ٣ ََْٛظ َِ ١ٞحْ َ٧ػ َْٔ َٝ ٠حُزَ ِ أَطَّزِ ُغ آَِ َّ٫خ َ ُٞ٣ك ٠اَُِ َّ
ْ
٘ض أ ْػَِ ُْ حُ َـَ ٤
ْذ َ ُ ّ
ًَ ٟح آَِ ٫خ َٗخء هللاُ َُ ً َُْٞٝ َّ ّ ي َُِ٘ل َِٔٗ ٢لؼًخ ََ َ٫ٝ ْ ْ َ َّ ُ
ٝآ٣ش ٍهٍْٞٓ ٖٓ )ٔ11(:س ح٧ػَحف(( :هَ ٫أ ِِْٓ ُ
ص َِٖٓ ْحُوَ َٓ َٝ َِْ ٤خ َٓ َِّٔ٘ َ ٢حُُُّٔ ٞء اِ ْٕ أََٗخْ اَِٝ ٌَ ٣ٌِ َٗ َّ٫رَ ُِِّ٘ ٌَ ٤وَُْ ٣ ٍّ ْٞئ ُِٓ٘.))* َٕٞ ْٓ َ٫ظَ ٌْؼََْ ُ
ُٝح اَِِّٗ َٓ ٢ؼٌُْ ِٗ ٍَ َػَِ ْ ِٚ ٤آَ٣شٌ ِّٖٓ ٍَّرِّ ِ ٚكَوَُْ اَِّٗ َٔخ ْحُ َـْ٤ذُ ِ ّهللِ كَخ ْٗظَ ِظَ ْ ((َ٣ٝوُ َ٫ َُْٞ َُُٕٞٞأُ ٝآ٣ش ٍهٍْٞٓ ٖٓ )ٕٓ(:س َ :ْٗٞ٣
ِ
َِّٖٓ ْحُ ُٔ٘ظ َِظ َِ.))* َٖ٣
ُ
ي َ ٫ٝأهٍُ ٞ َ َ َ ِّ
ْذ َ ٫ٝأه ٍُ ٞاٌِٗ َِٓ ٢ ُ َ َ ْ َ ْ َ َ ّ
ٝآ٣ش ٍهٍْٞٓ ٖٓ)ٖٔ(:س ٞٛى ٫َٝ (( :أهِ ْْ ٌُ ٍُ ٞػ٘ ِيَ ١هَِآثُِٖ هللاِ َ ٫ٝأػِ ُْ حُ َـَ ٤ ُ َ ُ َ َ
هللاُ أَ ْػَِ ُْ رِ َٔخ كِ ٢أَٗلُ ِٔ ِ ْْ ٜاِِّٗ ٢اِ ًًح َُّ َِٖٔ حُظَّخُِ ِٔ.))* َٖ٤ هللاُ َه ًَْ٤ح ّ ٍَ ١أَ ْػُْ ٣ َُٖ ْْ ٌُ ُُ٘٤ئطِّ ُْ َُٜ٤ َُِِّ ٌِ َٖ٣ط َِْى ِ
َ ْ
ْذ اِ ٫هللاُ ََٓ ٝخ ُ َ٘٣ؼَُ َٕٝأَّ٣خََّٕ َّ ٝحُـَ ٤َ ْ ص َٝحِ ٍْ٧ َ ْ َ
ٝآ٣ش ٍهٍْٞٓ ٖٓ)ٙ٘(:س حَُ٘ٔ(( :هَ ْ َ٣ ٫ؼِ ُْ َٖٓ كِ ٢حُ َّٔ َٔخ َٝح ِ َّ ُ
ْ ُ٣ز َؼؼُ.))* َٕٞ
٘ض رِ ْيػًخ ِّٓ ْٖ حَُُّ ٓ َُِ ََٓ ٝخ أَ ْى ٍَِٓ ١خ ْ ُ٣ل َؼ َُ رِ ٫َٝ ٢رِ ٌُ ْْ اِ ْٕ أَطَّزِ ُغ آَِ ٫خ ٝآ٣ش ٍهٍْٞٓ ٖٓ)6(:س ح٧كوخف(( :هَُْ َٓخ ًُ ُ
.))* ٖ٤ َٓ َٝ ٢خ أََٗخ آُِّ ٌَ ٣ٌِ َٗ٫زِ ٌ َ ُٞ٣ك ٠اَُِ َّ
ُظ َِ َُ ٜػََِ ٠ؿ ْ٤زِ ِ ٚأَ َكيًح *)). ذ كَ َْ ٣ ٬ ِ ْ
٤ ـَ ْ
حُ ْ
ُِ َُخ ػ (( حُـٖ: ٍٓٞس )ٖٓ ٕٙ ٍهْ(: ٝآ٣ش
[ ٓ٘ حٗ٧ؼخّ ٔ11 ٝح٧ػَحف ٞٛ ٖٔ ٝ ْٗٞ٣ ٕٓ ٝى ٙ٘ ٝحَُ٘ٔ 6 ٝح٧كوخف ] ،أٓخ ٓخ ٣لظـ ٕٞر ٖٓ ٚإٔ
هللا هخٍ رآ٣ش ٍهٍْٞٓ ٖٓ .)ٕٙ( :س حُـٖ رؤُٗ٣ ٚطِغ رؼ ٞحََُٓ ػِ ٠رؼ ٞحُـ٤ذ ،ك٘ؼْٓ ٌُٖ ،خ أِ١ؼ ٚػِٖٓ ٚ٤
حُـ٤ذ ٝحٍى رٌظخد هللا ٖٓ ه ُٚٞطؼخُ:٠
ٝهي طٌٍَ ًُي حُٔؼ٘ ٠رخُوَءحٕ رخ٣٥خص:
ي ََٓ ٝخ ًُ٘ضَ َُ َي ْ ْْ ِٜ ٣اِ ًْ ُِْ ٣وُ ٕٞأَ ْه ْْ َُٜٓ َ٬أَْْ ُُّٜ٣ ٞك ِٚ ٤اََُِ ٤ ذ ُٗ ِ ي ِٓ ْٖ أَٗزَخء ْحُ َـ ِْ ٤ آ٣ش ٍهٍْٞٓ ٖٓ)ٗٗ(:س آٍ ػَٔحَٕ ًَُِ (( :
َ.))* َُٕٞٔ ٜ ٌْ َ٣لُ َُ ََْٓ َٓ َٝ َْ َ٣خ ًُ٘ضَ َُ َي ْ ْْ ِٜ ٣اِ ًْ ْ َ٣وظ ِ
ي ِٖٓ هَز َِْ َٛـ ٌَح ي َٓخ ًُ٘ضَ طَ ْؼَِ َُٜٔخ أَٗضَ َ َ٫ٝهََ ُٓ ْٞ ٞكَٜ٤خ اَُِ َْ ٤ ذ ُٗ ِ ي ِٓ ْٖ أَٗزَخء ْحُ َـ ِْ ٤ ٝآ٣ش ٍهٍْٞٓ ٖٓ)ٗ6(:س ٞٛى(( :طِ ِْ َ
كَخ ْٛزَِْ اِ َّٕ ْحُ َؼخهِزَشَ ُِ ِْ ُٔظَّوِ.))* َٖ٤
ُٞح أَ ْٓ ََْْ َُٛٝ ْْ ُٛ ي ََٓ ٝخ ًُ٘ضَ َُ َي ْ ْْ ِٜ ٣اِ ًْ أَؿْ َٔؼ ْ ٞك ِٚ ٤اَُِ َْ ٤ ذ ُٗ ِ ي ِٓ ْٖ أَٗزَخء ْحُ َـ ِْ ٤ ٝآ٣ش ٍهٍْٞٓ ٖٓ)ٕٔٓ(:س ٓٞ٣قَ ًَُِ (( :
.))* ٌََُُٕٝ ْٔ َ٣
ك٣ ٬ـٓ ٌَُ ُٞوظخٍ إٔ ٣و ُٚ َ٤ك٤وظخٍ رخُ٘ز٣ٝ ٢ظٖ أٗ ٚػِ ٠ى ٖ٣رٔ٘٤خ هي هَؽ ٓ٘ ٚى ٕٝإٔ ٣يٍٕ٧ ،١
كوَ٠٣ ْٜٜد حُوَءحٕ رؼ ٚ٠رزؼُ٣ ْٛٝ ٞلٔي٘٣ ٫ ٌُٖٝ ٕٝؼَ.ٕٝ
ٓٝخ ٣ظٝ ٖٓ ٍٜٚٗٝٞؿٞى ُٖٓ رخُوزَ ٌٕٞ٣ك ٚ٤حُؼٌحد حُٔ ّٞٛٞأ ٝحُ٘ؼ ْ٤حُٔظ٘ ٕٞكوي طْ ٗل ٚ٤رً٘ ٜٙٞظخد
هللا ٌٖٔ٣ٝحَُؿٞع اُ ٖٓ ٘6ٙ ٚ٤حٌُظخد طلض ر٘ي [حُٔٞط ٠ـ حُِٖٓ ـ حُ٘ؼ.]ٍٞ
ٌٛح اُ ٠ؿٓ َ٤خ ٗظِ ٙٞح ٕ٥ػٖ أرُٜ ٞذ ٗٝو:ٍٞ
ذ*))ٍٞٓ.س حُٔٔي آ٣ش ٍهْ )ٖ( :أ ٠ِٜ٤ٓ ١حُ٘خٍ رخُٔٔظوزَٓٝ ،خ ٗظِٗٝ ٙٞظ٘ ٚػٖ أرٞ (( ََٓٗ ٠َِ َْٜ٤خًٍح ًَحصَ ٍَُ َٜ
رٌَ حُٜي٣ن ٗٝوَأ ح:ٕ٥
(( ََ ُ٤َٓ ٝـَّ٘زَُٜخ ْحْ َ٧طوٍَٞٓ.))*٠س حُِ َ٤آ٣ش ٍهْ . )ٔ5( :
ٍٞٓ.))*٠ٟس حُِ َ٤آ٣ش ٍهْ . )ٕٔ( : َْٞٔ ََُٝ ((ٝفَ َ ََْ٣
أٓ ١ظظْ طِي حُ٘ـخس ًُٝي حَُٟخ رخُٔٔظوزَ.
ٝرؼي :كظِي ًخٗض ػِّ٘٤ش هٞحٜٓخ أًؼَ ٖٓ ٓخثش آ٣ش ٢ٛٝ ،طٌل٣َ٣ ُٖٔ ٢ي إٔ ٣ظٜيُ ٟلٌَ حٛٝ٧خّ ٝحَٗ٩حى
ٝحُظ٘خهٝ ،ٞػِ٣ ٖٓ ًَ ٠و ٍٞرؼٌحد حُوزَ إٔ ُ٣زَُ ُ٘خ ُكـَّش ٗلظؾ رٜخ أٓخّ هللا ٗوَؽ رٜخ ٖٓ طٌٌ٣ذ ًَ طِي
ح٧ىُش حُوطؼ٤ش حُؼزٞص ٝحُوطؼ٤ش حُيُ٫ش ،حُظ ٫ ٢ط٘ ٜٞأٓخٜٓخ طََُّٛخص ٣و ٍٞهخثِٜ٤خ رؤٜٗخ (كي٣غ ٛل٤ق) كِْ ٌٖ٣
ٍٓ ٍٞهللا – ػِ ٚ٤حُ٬ٜس ٝحُٔ - ّ٬اٗ ٫زً ٢خٕ ُم ٍُُُوُ ُٚحُوَءحٕ ٣ ُْٝوخُل ٚأريًحًٌُ ....ي ٫ط٘ ٜٞأٓخٜٓخ
طؤ٬٣ٝص ٖٓ كوٜخء ُٓ ٝلَّٔ٣٥ ٖ٣خص ٓؼيٝىس ٖٓ ًظخد هللا ِٕٝٞ٣رٜخ حُلوخثن ،ك ٫ ٢ٜطُ َٔؼَِّ ا ٫أٛٝخّ ٗل ّٞطؤػَص
رَٝح٣خص ظ٘٤ش حُؼزٞص ٝظ٘٤ش حُيُ٫شًٝ ،خٕ ػِ ْٜ٤إٔ ٣ؼِٔٞح رؤٕ حُ٘ ٚحُوَءحٗ ٢حُوطؼ ٢حُيُ٫ش كخًْ ػِ ٠حُ٘ٚ
حُظ٘ ٢حُيُ٫شٝ ،كخًْ ػِ ٠حُلي٣غ حُ٘ز.١ٞ
ٝأهَ٤ح أُ َِّٛف رؤٗ٣ ٚط٤ذ ُ ٢إٔ أؿي ٗلٌُٔ٘ٓ ٢زًخ ُِيكخع ػٖ ًظخد هللا ػٖ إٔ أٟخٍع رخُُّٔ٘ش حُو٤ُٞش آ٣خط ٚؿَ
ؿٝ ، ُٚ٬أػـذ ٌُْ أٜ٣خ حُٔيحكؼ ٕٞػٖ ًَ ٓخ ٍٝى رٜل٤ق حُزوخٍ ١رٔ٘٤خ ٫طؼِٔ ٕٞكظٓ ٠ـَى حْٓ ًُي
حٌُظخد ،كؤٗظْ طظ ٍٕٜٝٞرؤًٗ ٚظخد أكخى٣غ ه٤ُٞش َُٓ ٍٞهللا ،كٌٌٜح طْ ك٘ ٞح٧ىٓـش ٖٓ ىُػخس حُـلِش ٌُٖ ،إ
حِ١ؼظْ ػِ ٠حُلو٤وش ُلِػظْ ،كً ٜٞظخد ر ٚأهٞحٍ ٓ٘ٔٞرش ُِ٘ز٣َٝٓٝ ،٢خص ػٖ أكٞحُ٣ ُْ ٚوَ ٞٛكٜ٤خ ٗ٤جخ،
ٝأكٞحٍ طٔض ك ٢أ٣خٓ٘ٓ ٌٖ٣ ُْ ٚخًٍخ كٜ٤خ ،كٌٌٜح حْٓ حٌُظخد( :حُـخٓغ حُٜل٤ق حُٔٔ٘ي ٖٓ كي٣غ ٍٓ ٍٞهللا
ٝ ُٚ٘٘ٓٝأ٣خًٓ ٞٛٝ .)ٚظخد ٛل٤ق كٓ ٢ـٔٞػٝ ٚإ ًخٕ ٣ ٫وِ ٖٓ ٞحُؼَِ.
أٍأ٣ظْ ًْ طظ٘٤ؼُٔ ٕٞخ ٫طؼِٕٔٞ؟ ًْٝ ،طوٌٛ( ُٕٞٞح ٓخ أُل٘٤خ ػِ ٚ٤آرخءٗخ) ٝأٗظْ ٫ط٘ؼَٕٝ؟!ُ ،ؼٌِْ ؿٔ٤ؼخ ـ
ٖ٣َٜطـخ ٙػوخثي طُ ٕٝ َُّٜػِٜ٤خ ٝأٗظْ ٫طُزَٕٜٝ؟! ،رَ ٝطئٓ٘ ٕٞك٢ ا ٫حُ٘لَ حُوِ َ٤ـ أىًٍظْ ًْ ً٘ظْ ُٓو ِّ
طَ ََ ُّهٝ ٚر ٬طٔل ٚ٤روزَ ر ٚػٌحد ٓٝئحٍ ِٓػٝ ،ّٞهخٗخ هللا ٝا٣خًْ ٓٞء حُٔٝ ،َ٤ٜطخد ػِ٘٤خ ُ٘ظٞدٝ ،أىهِ٘خ
ؿٔ٤ؼخ ؿَّ٘ش حَُٟٞحٕ ك ٜٞحَُكٖٔ حَُك ْ٤ؿَ ؿ.ُٚ٬
حُٜيف ٖٓ حٌُظخد:
ُؼَ حُوخٍة ٣ظؼـذ إٔ ٞٓ ٌٕٞ٣هغ حُٜيف ٖٓ حٌُظخد رٜ٘خ٣ش حُٔطخف ٢ٌُ٘ ،أٍىص ٟٝغ ك ٍي ُِٔظٌٌ٘ ،ٖ٤ك٤غ
أؿ َّ ٖٓ
ٟٝؼض ٌُٜ٘٘ٓ ًْٜٞخؿخ ُ٣زَُ ُ ْٜرؼ٠خ ٖٓ هز٤جش ٗل ْٜٓٞرٜ٘خ٣ش حٌُظخد ـ إ ِٞٛٝح ُٜ٘خ٣ظ ٚـ كخُٜيف َ
إٔ َٜ٣اُ ٚ٤أ َٛحُ٘ي ك ًَ ٢طؼوَ.
أريأ أ ٫ٝرًٌَ أ٤ٔٛش ح ،َٓ٧كؼٖ ٓي ٟأ٤ٔٛش ٓ٘خه٘ش حُٟٔٞٞع ،ك ٜٞػِ ٠حُٔٔظ ٟٞحُ٘وٜٗ ٢ٜيف ٓ٘ٚ
حُ٘ ٜٝٞرظيرَ حُِْٔٔ ٣٥خص ًظخد هللا ٝػيّ طٌٌ٣زٜخ طلض ١ٝؤس ٓؼظويحص ٍٓٝٞػش ٓظٜخىٓش ٓغ ٣َٛق ٓجخص
ح٣٥خص ،رٔخ ٣ؼ٘ ٢طط َ٤ٜػو٤يس حُِْٔٔٛ ٞٛٝ ،يف ؿِٜ٣ ِْٔٓ ٌَُ َ٤يف حُ٘ـخس ُ٘لٔ.ٚ
ٝػِ ٠حُٔٔظ ٟٞحُؼخّٜٗ ،يف إٔ ٌٕٞ٣ؿِ٘٤خ كـَ ػؼَس كٝ ٢ؿ ٚحُلو ٚح٩رِ ٢ٔ٤إٔ ٘٣ظَ٘ ر ٖ٤حًٌُِٔٔٔ ،ٖ٤ح
اُحُش حُظ٘خه٠خص حُظ ٢أٗ٘ؤٛخ حُلو ٚحُوي ْ٣ك ٢ػو٤يس حُِٔٔٔ ٕ٧ ،ٖ٤طِي حُظ٘خه٠خص ـ إ حٓظَٔص ـ ٓظٌٓ ٕٞززخ ك٢
هَٝؽ رؼ ٞح٧ؿ٤خٍ حُظخُ٤ش ٖٓ حُِّٔش ،هخٛش ٝإٔ حُؼو ٍٞطظط٣َٓ ٍٞؼخٝ ،اىٍحًٜخ ُْ ٣ؼي ًـلِش حُـَٜٔس ٖٓ أَٛ
ح ْٓ٧حًٌُ ٖ٣خٗٞح ِّ ُٔ٣ ٫لٓ ُٕٜٞخ ُ٣وخٍ ُ.ْٜ
ٟٓٞٞػخص حٌُظخد
َِٓٔٔ حُٟٔٞٞع ٍهْ حُٜللش
ٔ طويٓ٨ُ ْ٣ظخً حُيًظ/ٍٞأكٔي حُٔخ٣قٔ .
ٕ ٓويٓش حُٔئُق حُٔٔظ٘خٍ/أكٔي ػزيٓ ٙخٖ .َٛ
ٖ حُل َٜحٞٓ ٍٝ٧ص ر ٬ػٌحد رخُوزَ طوي ْ٣أ5 ٢ُٞٛـ ٕٕ
ٗ ٓويٓش ُٓ٫ش ُل ْٜأ ٍٞٛحٔ٣٩خٗ٤خص 1 .
٘ حُ َُّٔ٘ش حُ٘ز٣ٞش حُو٤ُٞش ًٍٝخثِ حُٜيح٣شٔٗ .
ٙحُوزَ ٝأٛٝخٓٔ٤ُ ٚض ٖٓ حٔ٣٩خٗ٤خصٕٓ .
5حُل َٜحُؼخٗ ٖٓ ٢حُٞكخس كظ ٠كٔخد ح٥هَس ٖٕـ ٕ5
1أ:٫ٝحُٞكخس ِٞ١ٝع حَُٝف ٕٗ .
6ػخٗ٤خ :ط٘٤٤غ حُـ٘خُسٖٔ .
ٓٔ ػخُؼخ:حُوزـَ ٝػـٌحرٖٖ . ٚ
ٔٔ ٍحرؼخ:حُٔـٞطٝ ٠حُٔٔغٖ1 .
ٕٔ هخٓٔخ٘٣:وطغ حُـِحء رخُٔٞص ا ٖٓ ٫ػ٬عٗٓ .
ٖٔ ٓخىٓخٓ :ـئحٍ حُِٔـٌٕٗ . ٖ٤
ٗٔ ٓخرؼخ:حُزؼغ ٝطِٔ ْ٤حُ ٌُظُذٗٙ .
٘ٔ ػخٓ٘خ :حُـٓٞ٣ٝ ّٞ٤ـجٌٕ٘ .
ن هللا حُ ّٞ٤ح٥هَ ٘1 . ٔٙطخٓؼخُٔ :خًح َهَِ َ
ٔ5ػخَٗح:حُٔـٞطٝ ٠حُـِٖٓ ٝحُ٘ؼ٘6 .ٍٞ
ٔ1كخى ١ػَ٘ :حُ٘ـ َّ ْلْ ٝح٩ىٍحى ٙٗ .
ٔ6ػخٗ ٢ػَ٘ :حُؼٌحد ٝأٗٞحػ١ٝ ٚز٤ؼظٙٙ .ٚ
ٕٓ ػخُغ ػَ٘ :حٌٌُد كظ ٠رخُو٤خٓش ٙ1 .
طخرغ :كٟٞٞٓ َّٜػخص حٌُظخد
ٕٔ ٍحرغ ػَ٘ :حُِٔ٤حٕ ٝحُٞؿ ٙٞحُز٠٤خءٙ6 .
ٕٕ هخْٓ ػَ٘:حُٜـَح ١حُٔٔظو5ٓ . ْ٤
ٖٕ حُل َٜحُؼخُغ طل٘٤ي كُـؾ أٜٗخٍ كٌَس حُؼٌحد رخُوزَ ٖ 5ـ ٓٓٔ
ٕٗ أ:٫ٝكــ ٖٓ ْٜحُوَءحٕ 5٘ .
ُٜوَض رخُُّٔ٘ش1٘ . ٕ٘ ػخٗ٤خَٔٓ :ك٤ش حُؼٌحد ًٔخ أُ ِ
ٖٓ ٕٙريع ٝؿَحثذ حُ ُّيػخء ُِٔ٤ض16 .
ٛ ٕ5يم أ ٫ ٝطٜيم ٖٓ أكخى٣غ حُٜل٤لٝ ٖ٤كو ٚحُزؼ6ٗ .ٞ
ٕ1رلغ كوٓ ٢ٜغ َٓى ٝطوَ٣ؾ ُ٨كخى٣غ حُِٔػٓٞش ػٖ حُوزَ ٝػٌحرٔٓ5 .ٚـٔٗٔ
ٕ6حُظئُٔٓ .ْ٤
ٖٓ كٌْ ٍٝح٣ش حُٔئُْٔٔ .
ٖٔ ػيى أكخى٣غ ػٌحد حُوزَ ك ٢حُ ٌُظُذ حُظٔؼشٕٔٔ .
ٕٖ أ ْٛحُ٘ظخثؾ حُظ ٢هِ ٚاُٜ٤خ ػِٔخء حُلي٣غٖٔٔ .
ٖٖ طوَ٣ـخص حُ٘٤نٓ/لٔي ٗخ َٛحُ٧زخٗٔٔٗ .٢
ٖٗ طوَ٣ـخص ٓـِش حُظٞك٤ي حُ٘خ١وش رخْٓ ؿٔخػش أٜٗخٍ حُُّٔ٘ش حُٔلٔي٣شٔٔ5 .
ٖ٘ أ ـ طوَ٣ؾ أكخى٣غ ٖٓ ٛل٤ق حُزوخٍٕٔٙ .١
ٍٝ ٖٙح٣ش حُـَ٣يسٕٔ5 .
ٖ5د ـ طوَ٣ؾ أكخى٣غ ٖٓ ٛل٤ق ِْٖٓٔٔٔ .
ٖ1ؽ ـ ٍٝح٣ش ٌَٓ٘ ٍٝٝ َ٤ٌٗٝح٣ش حُؼؼزخٕ حُ٘ـخع ح٧هَعٖٔ٘ .ـٖٔٙ
ٖ6هخطٔش ٝطِؤٖٗ .ٚ٤
ٗ كٟٞٞٓٝ َّٜػخص حٌُظخد ٔ٘ٙـٔ٘5
طْ رلٔي هللا ٍٝػخ٣ظٝ ٚطٞك٤و ّٞ٣ ٚحُـٔؼش ٕٓٓ6/ٔٔ/ٕ5حُٔٞحكن حُؼخَٗ ٖٓ ً ١حُلـش ٖٓٗٔ.
هللاِ ََٓ ٝخ أََٗخْ َِٖٓ ح ُْ ُٔ ْ٘ َِ ًٍِٞٓ.))* َٖ٤س
ٍ ََ ٤ٜس أََٗخْ َ ِٖ َٓ ٝحطَّزَ َؼِْ٘ ُٓ َٝ ٢ز َلخَٕ ّ ((هَُْ َٛـ ٌِ َِٓ ٙزِ ٢ِِ٤أَ ْىػُ ٞاَُِّ ٠
هللاِ َػَِ ٠رَ ِ
ٓٞ٣ق