You are on page 1of 27

‫هْٔ حالىحٍس حَُ‪٣‬خ‪٤ٟ‬ش‬

‫ورقخ دراسيخ ػٍ‬


‫االدارح ثبنًشبركخ‬
‫اػذاد انجبحث‬
‫دمحم جًبل ػجذ انحكيى دمحم اثراهيى‬
‫اخصبئي ريبضي ثبإلدارح انؼبيخ نرػبيخ انطالة‬

‫اشراف‬
‫ا‪.‬و‪.‬د ‪ /‬نجُي يحًىد سُىسي‬
‫استبر يسبػذ ثقسى االدارح انريبضيخ‬
‫كهيخ انترثيخ انريبضيخ‬
‫جبيؼخ انًُيب‬
‫اإلدارح ثبنًشبركخ ‪:‬‬
‫يقذيخ ‪:‬‬
‫حإلىحٍس هي‪ٔ٣‬ش هيّ حإلٗٔخٕ ؿ‪ٜ‬ي ‪٣‬زٌٍ ىحهَ ٓـٔ‪ٞ‬ػش أ‪ ٝ‬ؿٔخػخص ‪٣‬لظخؽ اُ‪ ٠‬اىحٍس ‪ٝ ،‬طيػ‪ٞ‬‬
‫حُلخؿش ُإلىحٍس ػ٘يٓخ طظـٔغ أػيحى ٖٓ حُزَ٘ كخإلىحٍس طَٓ‪ ٠‬اُ‪ ٠‬حالٓظويحّ حألٓؼَ ُإلٌٓخٗخص حُٔظخكش ‪،‬‬
‫‪ٝ‬كظ‪ ٠‬طلون حإلىحٍس أ‪ٛ‬يحك‪ٜ‬خ الري ٖٓ حالٓظؼخٗش رؼ٘خ‪ َٛ‬أٓخٓ‪٤‬ش أ‪ٜٔٛ‬خ حُؼ٘‪ َٜ‬حُزَ٘‪ٝ . ٟ‬اًح ٗظَٗخ ك‪٠‬‬
‫‪ٝ‬ح هغ ك‪٤‬خط٘خ ٗـي أٗ٘خ ٌٓ٘ هِو٘خ ٗؼ‪ٗٝ ٖ٤‬ظؼِْ ‪ٗٝ‬ؼَٔ ‪ٗٝ‬و‪ٝ ٠٠‬هض حُلَحؽ ٖٓ هالٍ ط٘ظ‪ٔ٤‬خص ٓؼ‪٘٤‬ش ‪،‬‬
‫‪ٝ‬رخُظخُ‪ٝ ٢‬ؿ‪ٞ‬ى حُظ٘ظ‪ٔ٤‬خص ُ‪ ْ٤‬هخ‪َٛ‬ح ً ػِ‪ ٠‬ػ‪َٜٗ‬خ حُلخُ‪ ٢‬كو‪ ، ٢‬رَ أٗ‪ٜ‬خ ُ‪ٝ‬ؿيص ٌٓ٘ ظ‪ ٍٜٞ‬حُٔـظٔؼخص‬
‫ك‪ ٠‬حُؼ‪ ٍٜٞ‬حُوي‪ٔ٣‬ش اال إٔ حالهظالف طًَِ ك‪ً ٢‬ؼَس ‪ٝ‬طؼوي طِي حُظ٘ظ‪ٔ٤‬خص ك‪ ٠‬حُؼ‪ َٜ‬حُلي‪٣‬غ ٓٔخ أُو‪٠‬‬
‫حُ‪ٞ٠‬ء ػِ‪ ٠‬أ‪٤ٔٛ‬ش حإلىحٍس حُٔظط‪ٍٞ‬س حُظ‪ ٢‬طٔظويّ حألٓخُ‪٤‬ذ حُؼِٔ‪٤‬ش حُلي‪٣‬ؼش ألؿَ ط٘ظ‪ ْ٤‬حالٓظلخىس ٖٓ‬
‫حُٔ‪ٞ‬حٍى حُٔظخكش ُِ‪ ٍٞٛٞ‬اُ‪ ٠‬حأل‪ٛ‬يحف حُٔليىس ُِٔ٘ظٔش ‪.‬‬
‫كخُٔ٘خًٍش ‪ ٢ٛ‬حٗظ‪ٜ‬خؽ أِٓ‪ٞ‬د ُِظ٘خ‪ ٍٝ‬ر‪ ٖ٤‬حَُث‪َٓٝ ْ٤‬إ‪ًُٝ ٚ٤ٓٝ‬ي ُِزلغ ػٖ كَ حُٔ٘خًَ‬
‫حُظ‪ ٌٖٔ٣ ٢‬إٔ طؼظَ‪ ٝ‬حُٔ٘ظٔش ‪ٝ ،‬طلَٔ حُٔ٘خًٍش ك‪ ٢‬أك٘خث‪ٜ‬خ ٓؼ٘‪ ٠‬حُؼالهخص حإلٗٔخٗ‪٤‬ش ‪ٝ‬حكظَحّ‬
‫حُؼخِٓ‪ٓٝ ٖ٤‬لخ‪ُٝ‬ش حالٓظلخىس رآٍحث‪٣ٝ ْٜ‬ئًي‪ ٕٝ‬إٔ حُٔ٘خًٍش طوِن حالُظِحّ ٖٓ هزَ حُؼخَٓ ‪٘ٛٝ‬خ كَم ر‪ٖ٤‬‬
‫حإلُِحّ ‪ٝ‬حالُظِحّ ‪ ،‬اً إٔ حإلُِحّ ‪٣‬ظْ ٖٓ هالٍ حُو‪ٞ‬س حُو‪٣َٜ‬ش ‪ ،‬ر‪ٔ٘٤‬خ حالُظِحّ ‪٣‬ظْ ٖٓ هالٍ حالهظ‪٤‬خٍ ٖٓ‬
‫هزَ حُؼخَٓ ‪ٔٓ ،‬خ ‪٣‬يكغ حُؼخَٓ اُ‪ ٠‬حالُظِحّ ه‪٤‬خٍح ً ‪ٞ١ٝ‬حػ‪٤‬ش ػِ‪ ٠‬حُظ٘ل‪ ٞٛٝ ٌ٤‬حألَٓ حٌُ‪ ٖٔ٠٣ ٟ‬ؿي‪٣‬ش‬
‫حُظ٘ل‪ ٖٓ ٌ٤‬هزَ حُؼخِٓ‪ ٖ٤‬ك‪٤‬غ إٔ ٓـَى ؿِ‪ ّٞ‬حُٔي‪ٓ َ٣‬غ َٓإ‪ٝ ٚ٤ٓٝ‬حُظ٘خ‪ٓ ٍٝ‬ؼ‪ٝ ْٜ‬حكظَحّ كٌَ‪ْٛ‬‬
‫‪ٝ‬طـخٍر‪ٝ ْٜ‬هزَحط‪َٓٝ ْٜ‬حًِ‪٘ٓٝ ْٛ‬خػَ‪ٞٓ ، ْٛ‬ف طلون حُٔ٘لؼش حُٔ٘ظًَش ٌَُ ٖٓ حَُث‪ْ٤‬‬
‫‪َٓٝ‬إ‪ًٌُٝ ٚ٤ٓٝ‬ي حُٔ٘ظٔش ‪ٌُُ ،‬ي ‪٣‬ـذ َٓحػخس حٗظَحى حُؼخِٓ‪ ٖ٤‬ك‪ ٢‬حَُأ‪ ، ١‬كخُظ٘ظ‪ ْ٤‬حُ٘خؿق ‪ ٞٛ‬حٌُ‪ٟ‬‬
‫‪٠٣‬غ ٗ‪ٜ‬ذ ػ‪ ٚ٤٘٤‬حُؼخِٓ‪ ٖ٤‬حٌُ‪٣ ٖ٣‬وغ ػِ‪ ْٜ٤‬آػخٍ حُظـ‪ َ٤‬كظ‪٣ ٠‬ظل‪ٜٞٔ‬ح حُٔٔظـيحص ‪٣ٝ‬ظؼخِٓ‪ٓ ٕٞ‬ؼ‪ٜ‬خ رٌلخءس‬
‫‪ٝ‬حهظيحٍ ‪)ٕ22 : ٕ22 ,0ٓ( .‬‬
‫اًح ًخٕ حإلٓالّ هي ػي حُ٘‪ٓ ٍٟٞ‬زيأ ٖٓ ٓزخىث‪ ٚ‬حألٓخٓ‪٤‬ش ك‪ ٠‬اىحٍس حُلٌْ كبٕ حإلىحٍس‬
‫حُٔؼخ‪َٛ‬س حػظزَص أِٓ‪ٞ‬د حُٔ٘خًٍش اكي‪ٓ ٟ‬و‪ٓٞ‬خص ‪ٝ‬ه‪ٜ‬خث‪ ٚ‬حُٔ٘ظٔش ‪ٝ .‬طو‪ ّٞ‬كٌَس حُٔ٘خًٍش ك‪٠‬‬
‫حُؼَٔ ػِ‪ ٠‬أٓخّ إٔ حُؼخِٓ‪ ٖ٤‬ك‪ ٠‬حُظ٘ظ‪٘٣ ْ٤‬ؼَ‪ ٕٝ‬رخَُؿزش ك‪ ٠‬حإلٓ‪ٜ‬خّ ك‪ ٠‬طلي‪٣‬ي أ‪ٛ‬يحف حُظ٘ظ‪، ْ٤‬‬
‫رل‪٤‬غ طٌٔ٘‪ ْٜ‬حُٔ٘خًٍش ك‪ٓ ٠‬ـخٍ أػٔخٍ ‪ٜٓٝ‬خّ حُظ٘ظ‪ٝ ْ٤‬رٔخ ‪٣‬ظؼِن رٔ‪ٜ‬خُل‪ ْٜ‬حُ٘و‪٤ٜ‬ش ‪ٝ ،‬إٔ ‪ٌٙٛ‬‬
‫حُٔ٘خًٍش طٔخػي ػِ‪ ٠‬اهخٓش حُؼالهخص حإلٗٔخٗ‪٤‬ش حُط‪٤‬زش ‪ٝ ،‬طو‪٣ٞ‬ش حُ٘ؼ‪ ٍٞ‬رخالٗظٔخء ُِظ٘ظ‪ ْ٤‬حٌُ‪٣ ٟ‬ؼَٔ‬
‫ك‪)ٕٕ ,ٕ2(.ٚ٤‬‬
‫‪٣ٝ‬ئًي حُزخكغ إٔ ىٓظ‪ٍٗٞ‬خ حإلُ‪ ٠ٜ‬ر‪ ٚ‬حُؼي‪٣‬ي ٖٓ حُ٘‪ٞ‬ح‪ٛ‬ي ‪ٝ‬حُٔ‪ ٍٞ‬حُظ‪ ٠‬طيٍ ‪ٝ‬طلغ ػِ‪ٍَٟٝ ٠‬س‬
‫‪ٝ‬أ‪٤ٔٛ‬ش حُٔ٘خًٍش ‪.‬‬
‫‪ -‬ه‪ ٍٞ‬هللا طزخٍى ‪ٝ‬طؼخُ‪ٝ " ٠‬أَٓ‪ ٍٟٞٗ ْٛ‬ر‪( " ْٜ٘٤‬حُ٘‪)ٖ2 ، ٍٟٞ‬‬
‫‪ًٌُٝ -‬ي ك‪ ٠‬ه‪ ُٚٞ‬طؼخُ‪ٗٝ" ٠‬خ‪ ٍْٛٝ‬ك‪ ٠‬حألَٓ " (آٍ ػَٔحٕ ‪)ٔ٘2 ،‬‬
‫ً‬
‫‪ِ١ -‬ذ حُ٘ز‪ ٠ٓٞٓ ٠‬ػِ‪ ٚ٤‬حُٔالّ ٖٓ هللا ػِ ‪ٝ‬ؿَ " ‪ٝ‬أؿؼَ ُ‪َ٣ُٝ ٠‬ح ٖٓ أ‪ٛ ٠ِٛ‬خٍ‪ٕٝ‬‬
‫أه‪ ، ٠‬حٗيى ر‪ ٚ‬أٍُ‪ٝ ، ٟ‬حًَٗ‪ ٚ‬ك‪ ٠‬أَٓ‪)ٖٕ-ٕ2 ، ٚ١( " ٟ‬‬

‫‪ًٌُٝ‬ي ٓ٘ش ٗز‪٘٤‬خ حُـِ‪ َ٤‬دمحم رٖ ػزي هللا ملسو هيلع هللا ىلص ٍٓوض حُٔزخىة حألهاله‪٤‬ش ُِـٌْ ٖٓ هالٍ حُظ٘خ‪ٍٝ‬‬
‫ٓغ ‪ٛ‬لخرظ‪ٝ ٚ‬اَٗحً‪ ْٜ‬ك‪ ٠‬أٓ‪ ٍٞ‬حُي‪ُٝ‬ش ًخُٔ‪٤‬خٓش ‪ٝ‬حُلَد ‪ٓ ،‬غ أٗ‪ٓ ٚ‬ؼ‪ ٖٓ ّٜٞ‬حُوطؤ ‪ ،‬كوي ًخٕ‬
‫‪٣‬لخ‪ٜ٣ٝ ٍْٛٝ‬ـ‪ُِ ٠‬ـٔ‪٤‬غ ‪.‬‬

‫يفهىو انًشبركخ ‪:‬‬


‫‪٣‬ؼظزَ ٓل‪ ّٜٞ‬حُٔ٘خًٍش كٖ ٖٓ ك٘‪ ٕٞ‬حُو‪٤‬خىس حُظ‪ ٠‬طؼظٔي ػِ‪ ٠‬حإلىٍحى حُِٔ‪ُِ ْ٤‬ؼالهخص حإلٗٔخٗ‪٤‬ش‬
‫‪ ٠ٛٝ‬أ‪٠٣‬خ ‪ِ٤ٓٝ‬ش ٗخؿلش ‪ٜٔٓٝ‬ش ‪ٝ‬أِٓ‪ٞ‬د رخٍع ُِ‪٣‬خىس كخػِ‪٤‬ش حُوَحٍحص ‪ٝ‬هز‪ُٜٞ‬خ ٖٓ حَُٔإ‪. ٖ٤ٓٝ‬‬
‫‪٣ٝ‬وظِق حُزخكؼ‪ٝ ٕٞ‬حُ ٌُظَّخد ك‪ ٍٞ‬طلي‪٣‬ي ٓل‪ ّٜٞ‬حُٔ٘خًٍش ‪ٌٛٝ‬ح حالهظالف ٓخ ‪ ٞٛ‬اال ٗظ‪٤‬ـش‬
‫الهظالف ك‪ ٠‬حُلِٔلخص ‪ٝ‬حُؼوخثي حالؿظٔخػ‪٤‬ش ‪ٝ‬حالهظ‪ٜ‬خى‪٣‬ش ‪ٝ‬حالؿظ‪ٜ‬خىحص ًٔخ أٗ‪ٌٜ٘ٔ٣ ٚ‬خ إٔ طوِن حُـ‪ٞ‬‬
‫حُ٘لٔ‪ٝ ٠‬حُٔ‪ٞ‬هق حُٔالثْ حٌُ‪٣ ٟ‬للِ حُؼخِٓ‪ ٖ٤‬ػِ‪ ٠‬رٌٍ أه‪ ٠ٜ‬ؿ‪ٜ‬ي‪ُ ْٛ‬ظلو‪٤‬ن أػِ‪ٔٓ ٠‬ظ‪ُ ٟٞ‬إلٗظخؽ ًٔخ‬
‫‪ٌٜ٘ٔ٣‬خ حُظ‪ٞ‬ك‪٤‬ن ر‪ٜٓ ٖ٤‬خُق ‪ٍٝ‬ؿزخص حُؼخِٓ‪ٜٓٝ ٖ٤‬خُق حُظ٘ظ‪ ْ٤‬هالٍ ط‪٤ٓٞ‬غ حُي‪ ٍٝ‬حٌُ‪٣ ٟ‬و‪ ّٞ‬ر‪ٚ‬‬
‫حَُٔإ‪)ٕٔ2 ,00( . ٖ٤ٓٝ‬‬

‫‪٘ٛٝ‬خى ٖٓ ‪ َٟ٣‬إٔ ‪ٌٛ‬ح حُٔل‪َٓ ّٜٞ‬طز‪ ٢‬ر‪ٍَٝ٠‬س إٔ ‪ٜ٣‬زق حَُٔإ‪ ٖ٤ٓٝ‬أكي أ‪َ١‬حف ػِٔ‪٤‬ش‬
‫طلي‪٣‬ي حأل‪ٛ‬يحف ُِٔئٓٔش ‪ٝ‬ط٘ل‪ٌٛ٤‬خ ‪ٝ‬أٓخُ‪٤‬ذ طو‪ٜٔ٣ٞ‬خ ‪ٌٛٝ ،‬ح ‪٣‬ظطِذ هيٍس ٖٓ حُؼخِٓ‪ ٖ٤‬ػِ‪ ٠‬حُو‪٤‬خّ رؼِٔ‪٤‬خص‬
‫حُظوط‪ ٢٤‬حُٔ٘خٓزش حُٔٔظٔيس ٖٓ رَحٓؾ طيٍ‪٣‬ز‪٤‬ش ٓ٘خٓزش ُِ‪٣‬خىس ًلخءط‪ ْٜ‬ك‪ٌٛ ٠‬ح حُٔـخٍ ‪ٔٓٝ .‬خ ٓزن‬
‫هِ‪ٜ‬ض حُزخكؼش اُ‪ ٠‬إٔ ٓل‪ ّٜٞ‬حُٔ٘خًٍش ٖٓ حُٔلخ‪ً ْ٤ٛ‬حص حأل‪٤ٔٛ‬ش ىحهَ حُٔئٓٔخص حَُ‪٣‬خ‪٤ٟ‬ش ُٔخ ‪٘٣‬ظؾ‬
‫ػ٘‪ٜ‬خ ٖٓ ك‪ٞ‬حثي ٓ٘ظًَش ُِٔ٘ظٔش ‪ٝ‬حُؼخِٓ‪ ٖ٤‬ر‪ٜ‬خ ػِ‪ ٠‬كي ٓ‪ٞ‬حء ‪ٝ ،‬ططز‪٤‬ن ‪ٌٛ‬ح حُٔل‪ ّٜٞ‬رٔئٓٔخط٘خ‬
‫حَُ‪٣‬خ‪٤ٟ‬ش ‪٣‬ظ‪٤‬ق طلو‪٤‬ن أ‪ٛ‬يحف حُٔئٓٔخص حَُ‪٣‬خ‪٤ٟ‬ش رلخػِ‪٤‬ش ‪ًٝ‬لخءس ٖٓ ؿ‪ٜ‬ش ‪ ٖٓٝ ،‬ؿ‪ٜ‬ش أهَ‪٘٣ ٟ‬زغ‬
‫ٍؿزخص حَُٔإ‪٣ٝ ٖ٤ٓٝ‬لون ‪ٞٔ١‬كخط‪ ْٜ‬رخُظطز‪٤‬ن حُ‪ٜ‬ل‪٤‬ق ‪ٝ‬حُٔٔ٘‪ٜ‬ؾ ُؼِٔ‪٤‬ش حُٔ٘خًٍش ‪.‬‬

‫أهذاف انًشبركخ ‪:‬‬


‫ط‪ٜ‬يف حُٔ٘خًٍش إٔ ‪ٜ٣‬زق حُؼخَٓ ك‪ ٠‬حُٔ٘ظٔش ُ‪ٓ ْ٤‬ـَى أىحس ‪٣‬و‪٠‬غ ُؼِٔ‪٤‬خص اىحٍ‪٣‬ش طوِ‪٤‬ي‪٣‬ش‬
‫‪٣‬ـ‪ٗ َٜ‬ظخثـ‪ٜ‬خ ‪ٝ ،‬ال ‪ٔ٣‬ظل‪٤‬ي ٖٓ حالٓظ‪٤‬خُحص حُظ‪ ٠‬طلوو‪ٜ‬خ ٓخى‪٣‬ش أ‪ٓ ٝ‬ؼ٘‪٣ٞ‬ش ‪ ،‬رَ ٓ‪ٜ‬يٍح ً ٖٓ ٓ‪ٜ‬خىٍ‬
‫حُٔئٓٔش هخرالً ُِظط‪ٝ َ٣ٞ‬حُظلٔ‪ٜ٤ُ ٖ٤‬زق أًؼَ طؤ‪٤ٛ‬الً ‪ٝ‬ىحػٔخ ً ُإلىحٍس ‪ًٌُٝ‬ي حُٔوخٍرش ر‪ ٖ٤‬أ‪ٛ‬يحف‬
‫حُؼخِٓ‪ٝ ٖ٤‬أ‪ٛ‬يحف حُٔئٓٔش ‪ ُٞٝ‬ؿِث‪٤‬خ ً ‪.‬‬

‫ًٔخ إٔ حُٔ٘خًٍش ط‪ٜ‬يف اُ‪ ٠‬ر٘خء ر‪٤‬جش ‪ٛ‬ل‪٤‬ش ‪٘ٗٝ‬طش ‪ ،‬هخىٍس ػِ‪ ٠‬حُظـي‪٣‬ي ‪ٞٓٝ‬حؿ‪ٜ‬ش حُظلي‪ٟ‬‬
‫‪ٝ‬كَ حٌُٔ٘الص ‪ٞٓٝ‬حًزش حُؼ‪ٝ ، َٜ‬اُ‪ ٠‬حالٓظلخىس ٖٓ ‪١‬خهخص ‪ٝ‬حريحػخص حُٔظخكش ‪ٝ‬طلؼ‪ِٜ٤‬خ ٖٓ أؿَ‬
‫طلو‪٤‬ن أ‪ٛ‬يحف حُٔ٘ظٔخص ‪.‬‬

‫‪ٝ‬طؼِ‪ٓ ِ٣‬زيأ حالُظِحّ ػٖ ‪٣َ١‬ن طؼِ‪ٗ ِ٣‬ؼ‪ ٍٞ‬حُٔ٘خًٍ‪ ٖ٤‬رؤٕ حأل‪ٛ‬يحف حُ٘‪ٜ‬خث‪٤‬ش أل‪ ٟ‬ػَٔ ‪٠ٛ‬‬
‫أ‪ٛ‬يحك‪ ْٜ‬حُظ‪ٔ٣ ٠‬ؼ‪ُ ٕٞ‬ظلو‪٤‬و‪ٜ‬خ ‪ٝ‬ط٘ٔ‪٤‬ش حُ٘ؼ‪ ٍٞ‬رخُٔٔج‪٤ُٞ‬ش ٖٓ هالٍ ؿؼَ ًَ كَى ٓٔج‪ ٍٞ‬ػٖ طلو‪٤‬ن ‪ٌٙٛ‬‬
‫حأل‪ٛ‬يحف ‪ٝ ،‬اُ‪ٍ ٠‬كغ حَُ‪ٝ‬ف حُٔؼ٘‪٣ٞ‬ش حألَٓ حٌُ‪٣ِ٣ ٟ‬ي ٖٓ كخػِ‪٤‬ش حُٔ٘ظٔش ‪.‬‬

‫أثؼبد انًشبركخ ‪:‬‬


‫إ حُٔ٘خًٍش ٓل‪٣ ّٜٞ‬ظ‪ ٖٔ٠‬رؼي‪ٓ ٖ٣‬وظِل‪ ٖ٤‬ك‪٤‬غ ‪ َ٤٘٣‬حُزؼي حأل‪ ٍٝ‬اُ‪ ٠‬ططز‪٤‬ن ٓزخىة ؿي‪٣‬يس‬
‫طئْٓ ػوالٗ‪٤‬ش حهظ‪ٜ‬خى‪٣‬ش ٓالثٔش َُ٘‪ ١ٝ‬حُٔئٓٔش حُؼ‪٣َٜ‬ش ‪٣ٍَٟٝٝ‬ش إلٗـخك‪ُٝ ٚ‬ظِز‪٤‬ش ٓطخُذ‬
‫حُٔ‪ٜ‬خُق حَُث‪٤ٔ٤‬ش ك‪ ٠‬حُٔئٓٔش ‪ٞٓ ،‬حء طؼِن حألَٓ رخُٔيٍحء أ‪ ٝ‬رخُٔ‪ٞ‬ظل‪ ، ٖ٤‬أٓخ حُزؼي حُؼخٗ‪ ٠‬ك‪ َ٤٘٤‬اُ‪٠‬‬
‫اػخىس ‪٤ٛ‬خؿش حالٍطزخ‪١‬خص حُٔ‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ىس ر‪ ٖ٤‬أٌٗخٍ حُٔ‪٤‬طَس ػِ‪ ٠‬ػالهخص حأل‪َ١‬حف حُٔظ‪ٞ‬حؿيس رخُٔئٓٔش ‪،‬‬
‫‪ٝ‬أ‪ٛ‬زق حُٔيٍحء ‪٘٣‬ظَ‪ ٕٝ‬اُ‪ ٠‬حُٔ٘خًٍش ػِ‪ ٠‬أٗ‪ٜ‬خ ُ‪ٜ‬خ ‪١‬خرؼ‪ٓ ٖ٤‬ظٔ‪ٓٝ ٖ٣ِ٤‬ظٌخِٓ‪ ٖ٤‬ك‪ً ٠‬حص حُ‪ٞ‬هض حأل‪ٍٝ‬‬
‫اٗٔخٗ‪ ٠‬ه‪٣ ٠ٔ٤‬ؼط‪ ٠‬حالػظزخٍ ‪ٝ‬حأل‪٤ٔٛ‬ش ُإلٗٔخٕ ‪ٝ ،‬حُؼخٗ‪ ٠‬اٗظخؿ‪ ٠‬ألٕ حُلَ‪٤ٟ‬ش حُظ‪ ٠‬طٔظ٘ي اُ‪ٜ٤‬خ ‪٠ٛ‬‬
‫أػظْ ٓ‪ٜ‬يٍ ُإلٗظخؽ ك‪ ٠‬حُٔٔظوزَ ‪ ٞٛ‬هيٍحص حإلٗٔخٕ حُلٌَ‪٣‬ش ‪ٝ‬حإلىحٍ‪٣‬ش ‪ٝ‬حُظ٘ظ‪٤ٔ٤‬ش ‪)2ٓ ،٘( .‬‬

‫‪٘ٛ ٖٓٝ‬خ ‪٣‬ظ‪٠‬ق ُِزخكغ أٗ‪٣ ٚ‬ظطِذ ط‪ٞ‬ك‪ َ٤‬حَُ٘‪ٝ ١ٝ‬حُظَ‪ٝ‬ف حُٔالثٔش ُظلو‪٤‬ن حالٓظويحّ حألٓؼَ‬
‫ُإلىحٍس رخُٔ٘خًٍش ىحهَ ٓئٓٔخط٘خ حَُ‪٣‬خ‪٤ٟ‬ش ُٔخ ط‪ٞ‬كَ‪ ٖٓ ٙ‬كَ‪ُ ٙ‬ظؼي‪ َ٣‬رؼ‪ ٞ‬حالٗلَحكخص ‪ُٔٝ ،‬خ‬
‫‪٣‬ظ‪ٞ‬كَ ك‪ ٠‬ه‪ٜ‬خث‪ ٚ‬حألكَحى ٖٓ ٓزخىٍحص ‪ٝ‬حريحػخص طٔخ‪ ْٛ‬ك‪ ٠‬طلٔ‪ ٖ٤‬حألىحء حإلىحٍ‪ ٟ‬رخُٔئٓٔخص ‪،‬‬
‫‪ٝ‬طـ‪ َ٤٤‬حُِٔ‪ٞ‬ى ‪ٝ‬حُظٌ‪٤‬ق ٓغ ٓٔظـيحص حُؼ‪ٝ َٜ‬طلو‪٤‬ن حُلخػِ‪٤‬ش ك‪ ٠‬حطوخً حُوَحٍحص ٓٔخ ‪٣‬يكغ حُٔئٓٔخص‬
‫حَُ‪٣‬خ‪٤ٟ‬ش ػِ‪ ٠‬حُويٍس ػِ‪ ٠‬حُظ٘خكٔ‪٤‬ش ىحهَ ر‪٤‬جش ؿي‪٣‬ي‪ ٙ‬طلَ‪ ٝ‬طلي‪٣‬خط‪ٜ‬خ ‪.‬‬
‫أَىاع انقيبدح ثبنًشبركخ ‪:‬‬
‫‪ِ٣‬و‪ٜٜ‬خ " أكٔي ٓخ‪ )ٔ22ٗ( " َٛ‬ك‪ ٠‬حألٗ‪ٞ‬حع حُظخُ‪٤‬ش ‪:‬‬
‫حُ٘‪ٞ‬ع حأل‪: ٍٝ‬‬
‫ً‬
‫‪٣ٝ‬ؼزَ ‪ٌٛ‬ح حُ٘ٔ‪ ٢‬ػٖ هخثي ٓظِٔ‪ ٢‬ؿيح ‪٣‬و‪ ّٞ‬الطوخً حُوَحٍ ر٘لٔ‪ ٚ‬ػْ ‪٣‬ؼِ٘‪ ٚ‬ػِ‪ ٠‬حَُٔإ‪٠ٌُ ٖ٤ٓٝ‬‬
‫‪٣‬و‪ٞٓٞ‬ح رخُظ٘ل‪٣ ٞٛٝ ، ٌ٤‬لَ‪ٍ ٝ‬هخرش ُ‪٤ٜ‬وش ػِ‪َٓ ٠‬إ‪ ٚ٤ٓٝ‬أػ٘خء أىحث‪ُِ ْٜ‬ؼَٔ ‪ٝ ،‬ال ‪٣‬ظَى كَ‪٣‬ش‬
‫حُظ‪َٜ‬ف ك‪ ٠‬حُطَ‪٣‬وش حُظ‪٣ ٠‬ئى‪ ٕٝ‬ر‪ٜ‬خ حُؼَٔ ‪.‬‬
‫حُ٘‪ٞ‬ع حُؼخٗ‪: ٠‬‬
‫‪٣‬ؼزَ ػٖ هخثي ٓظِٔ‪٣ ٢‬و‪ ّٞ‬رخطوخً هَحٍحط‪ ٚ‬ر٘لٔ‪٣ ٌُٚ٘ٝ ، ٚ‬لخ‪ ٍٝ‬اه٘خع حَُٔإ‪ ٖ٤ٓٝ‬ر‪ٜ‬خ ٌُ‪٠‬‬
‫‪٣‬و‪ ٕٞٓٞ‬رخُظ٘ل‪٣ ٞٛٝ ، ٌ٤‬لَ‪ٍ ٝ‬هخرش ػِ‪َٓ ٠‬إ‪ ٚ٤ٓٝ‬أػ٘خء أىحث‪ُِ ْٜ‬ؼَٔ ‪٣ٝ ،‬و‪ ّٞ‬رظ‪ٞ‬ؿ‪ ْٜٜ٤‬رخٓظَٔحٍ ‪،‬‬
‫‪ٝ‬ال ‪٣‬ظَى ُ‪ ْٜ‬اال هيٍح ً ‪ٟ‬ج‪٤‬الً ٖٓ حُلَ‪٣‬ش ك‪ ٠‬أِٓ‪ٞ‬د أىحء حُؼَٔ ‪.‬‬
‫حُ٘‪ٞ‬ع حُؼخُغ ‪:‬‬
‫‪ٝ‬ك‪ٌٛ ٠‬ح حُ٘ٔ‪٣ ٢‬و‪ ّٞ‬حُوخثي رخطوخً حُوَحٍ ػْ ‪٘٣‬خه٘‪ٓ ٚ‬غ َٓإ‪ ٌُٚ٘ٝ ٚ٤ٓٝ‬ال ‪ ٌٕٞ٣‬ػِ‪ ٠‬حٓظؼيحى‬
‫ُظـ‪ٌٛ َ٤٤‬ح حُوَحٍ ‪٣ ٞٛٝ ،‬ؼظزَ هخثي ٓظِٔ‪ ٢‬اُ‪ ٠‬كي ٓخ ‪ ٞٛٝ ،‬أ‪٠٣‬خ ً ‪٣‬لَ‪ٍ ٝ‬هخرش ػِ‪َٓ ٠‬إ‪ ٚ٤ٓٝ‬أػ٘خء‬
‫أىحث‪ُِ ْٜ‬ؼَٔ ‪ ٌُٚ٘ٝ ،‬ال ‪٣‬ظَى ُ‪ ْٜ‬هيٍح ً ٖٓ كَ‪٣‬ش حُظ‪َٜ‬ف ك‪ ٠‬أِٓ‪ٞ‬د أىحء حُؼَٔ ‪.‬‬
‫حُ٘‪ٞ‬ع حَُحرغ ‪:‬‬
‫‪٣‬ؼظزَ ‪ٌٛ‬ح حُ٘ٔ‪ ٢‬حُو‪٤‬خى‪ ٢ٓٝ ٢ٔٗ ٟ‬ر‪ ٖ٤‬حُ٘ٔ‪ ٢‬حُي‪ٞٔ٣‬هَح‪ٝ ٠١‬حُ٘ٔ‪ ٢‬حُٔظِٔ‪ ، ٢‬ك‪٤‬غ ‪٣‬و‪ ّٞ‬حُوخثي‬
‫رخهظَحف حُوَحٍ ػْ ‪٘٣‬خه٘‪ٓ ٚ‬غ َٓإ‪ ٌٕٞ٣ٝ ٚ٤ٓٝ‬ػِ‪ ٠‬حٓظؼيحى‪ُ ٙ‬ظـ‪ َٙ٤٤‬اًح ططِذ حألَٓ ًُي ‪٣ ٞٛٝ ،‬ظَى‬
‫َُٔإ‪ ٚ٤ٓٝ‬هيٍح ً ٓؼو‪ٞ‬الً ٖٓ كَ‪٣‬ش حُظ‪َٜ‬ف ك‪ ٠‬أىحء ػِٔ‪٣ ٌُٚ٘ٝ ْٜ‬و‪ ّٞ‬ربػطخث‪ ْٜ‬رؼ‪ ٞ‬حُظ‪ٞ‬ؿ‪ٜ٤‬خص أػ٘خء‬
‫ٓٔخٍٓظ‪ُِ ْٜ‬ؼَٔ ‪.‬‬
‫حُ٘‪ٞ‬ع حُوخْٓ ‪:‬‬
‫‪٣‬ظ‪ٌٛ ٖٔ٠‬ح حُ٘ٔ‪ ٢‬ىٍؿش أػِ‪ ٖٓ ٠‬حُي‪ٔ٣‬وَح‪٤١‬ش ك‪٤‬غ ‪٣‬و‪ ّٞ‬حُوخثي رؼَ‪ ٝ‬حٌُِٔ٘ش ُِ٘وخٕ ‪ٝ‬طِو‪٠‬‬
‫حالهظَحكخص ٓغ حَُٔإ‪ ٖ٤ٓٝ‬رو‪ٓ ٜٙٞ‬خ ‪ ٌٖٔ٣‬حطوخً‪ ٖٓ ٙ‬هَحٍ ‪ ،‬ػْ ‪٣‬و‪ ٞٛ ّٞ‬رخطوخً حُوَحٍ ‪٣ ٞٛٝ‬ظَى‬
‫َُِٔإ‪ ٖ٤ٓٝ‬كَ‪٣‬ش أًزَ ك‪ ٠‬حُظ‪َٜ‬ف أػ٘خء أىحث‪ُ ْٜ‬ؼِٔ‪ٓ ْٜ‬غ اػطخء رؼ‪ ٞ‬حُظ‪ٞ‬ؿ‪ٜ٤‬خص ‪ٝ‬حُظيهَ اًح ُِّ‬
‫حألَٓ ‪.‬‬
‫حُ٘‪ٞ‬ع حُٔخىّ ‪:‬‬
‫‪٣‬ظ‪ٌٛ ٖٔ٠‬ح حُ٘ٔ‪ ٢‬ىٍؿش أػِ‪ ٖٓ ٠‬حُي‪ٔ٣‬وَح‪٤١‬ش ‪ ،‬ك‪٤‬غ ‪٣‬و‪ ّٞ‬حُوخثي رؼَ‪ ٝ‬حٌُِٔ٘ش ‪٘ٓٝ‬خه٘ظ‪ٜ‬خ‬
‫ٓغ حَُٔإ‪ ، ٖ٤ٓٝ‬ػْ ‪٣‬ل‪ ْٜٟٞ‬ك‪ ٠‬حطوخً حُوَحٍ ‪ ٞٛٝ‬ال ‪٣‬ظيهَ ك‪ ٠‬أِٓ‪ٞ‬د أىحء حَُٔإ‪ُ ٖ٤ٓٝ‬ؼِٔ‪ ْٜ‬اال ك‪٠‬‬
‫كخالص حُ‪ٍَٝ٠‬س ك‪٤‬غ ‪ٔٔ٣‬ق ُ‪ ْٜ‬رلَ‪٣‬ش أًؼَ ك‪ ٠‬أىحء حُؼَٔ ‪.‬‬
‫حُ٘‪ٞ‬ع حُٔخرغ ‪:‬‬
‫‪٣‬ؼزَ ‪ٌٛ‬ح حُ٘ٔ‪ ٢‬ػٖ هخثي ٓظٔ‪٤‬ذ ى‪ٞٔ٣‬هَح‪ُ ٠١‬يٍؿش أٗ‪٣ ٚ‬ظَى حٌُِٔ٘ش َُِٔإ‪٠ٌُ ٖ٤ٓٝ‬‬
‫‪٘٣‬خه٘‪ٛٞ‬خ ‪٣ٝ‬ظوٌ‪ ٕٝ‬حُوَحٍ ر٘ؤٗ‪ٜ‬خ ‪ٌٛٝ ،‬ح حُوخثي ‪٣‬ل‪ِٓ ٝٞ‬طخط‪َُِٔ ٚ‬إ‪ُ ٖ٤ٓٝ‬يٍؿش إٔ ػِٔ‪٤‬ش حطوخً حُوَحٍ‬
‫طٌ‪ًَِٓ ٕٞ‬س ك‪٣ ٠‬ي حَُٔإ‪٣ ٞٛٝ ، ٖ٤ٓٝ‬ظَى َُٔإ‪ ٚ٤ٓٝ‬كَ‪٣‬ش حُظ‪َٜ‬ف ك‪ ٠‬أىحث‪ُ ْٜ‬ؼِٔ‪ٝ ٚ‬ال ‪٣‬ظيهَ اال‬
‫ٗخىٍح ً ‪ٍٝ‬رٔخ ‪ ٌٕٞ٣‬طيهِ‪ ٚ‬ك‪ ٌَٗ ٠‬إٔ ‪٣‬طِذ حُؼِْ رٔخ كيع ‪)ٖٕ0 : ٖٕ٘ ,ٗ( .‬‬

‫انًتغيراد انًإثرح ػهً اإلدارح ثبنًشبركخ ‪:‬‬


‫إ طط‪ٓ ٍٞ‬ل‪ ّٜٞ‬حإلىحٍس رخُٔ٘خًٍش ‪ٓٝ‬لخ‪ُٝ‬ش حُٔ٘ظٔخص ُظطز‪٤‬و‪ٓ ٚ‬خ ‪ ٞٛ‬اال ٗظخؽ ُؼيى ٖٓ‬
‫حُٔظـ‪َ٤‬حص ‪:‬‬
‫‪ٗ -‬ظَس حُٔخٌُ‪ُِٔ ٖ٤‬ئٓٔش ‪ٝ‬حهظ٘خػ‪ ْٜ‬رـي‪ٝ ٟٝ‬كخثيس حُٔ٘خًٍش ‪.‬‬
‫‪ٝ -‬ؿ‪ٞ‬ى ىٍؿش ػخُ‪٤‬ش ٖٓ حُؼوش ر‪ ٖ٤‬حُؼخِٓ‪ ٖٓ ٖ٤‬ؿ‪ٜ‬ش ‪ٝ‬ر‪ ٖ٤‬حإلىحٍس ٖٓ ؿ‪ٜ‬ش ‪.‬‬
‫‪ٝ -‬ؿ‪ٞ‬ى َٓإ‪ُ ٖ٤ٓٝ‬ي‪ ْٜ٣‬حَُؿزش أ‪ٓ ٝ‬ئ‪ٛ‬الص ُِ‪ٞ‬ه‪ٞ‬ف اُ‪ ٠‬ؿخٗذ حإلىحٍس ك‪ ٍْٓ ٠‬حُٔ‪٤‬خٓخص‬
‫‪ٝ‬حطوخً حُوَحٍحص ‪.‬‬
‫‪ -‬اػَحء حُوَحٍحص رٔؼِ‪ٓٞ‬خص ‪ٝ‬هزَحص ٓظ٘‪ٞ‬ػش طٔخػي ػِ‪ ٠‬حهظ‪٤‬خٍ أك‪ َ٠‬حُزيحثَ ‪ٝ‬أًؼَ‪ٛ‬خ‬
‫ٓالثٔش ُٔظطِزخص حُٔ‪ٞ‬هق ‪)ٔ2٘ , ٙٓ ( .‬‬
‫‪ َٟ٣ٝ‬حُزخكغ إٔ ٓ٘خًٍش حألكَحى ك‪ ٠‬حُو‪٤‬خىس حإلىحٍ‪٣‬ش ُ‪ ٚ‬أ‪٤ٔٛ‬ش ك‪ ٠‬ط‪٤ٓٞ‬غ هخػيس حُٔ٘خًٍش ك‪٠‬‬
‫‪٘ٛ‬غ حُوَحٍحص ‪ ،‬هخ‪ٛ‬ش ك‪ٔ٤‬خ ‪٣‬ظؼِن رخُوَحٍحص حُظ‪ ٠‬طئػَ ػِ‪ ٠‬حُؼخِٓ‪ ٖ٤‬ىحهَ حُٔئٓٔش ‪ًُٝ‬ي ُ‪ٔ٠‬خٕ‬
‫طلو‪٤‬ن ػيس ِٓح‪٣‬خ ٓؼَ حُظؼخ‪ٝ ٕٝ‬حالُظِحّ ‪ٝ‬حُظوِ‪ ٖٓ َ٤‬حُ‪َٜ‬حػخص ىحهَ حُٔئٓٔش ‪ٝ ،‬أًخد حُؼخِٓ‪ٖ٤‬‬
‫هزَحص أًؼَ ٓٔخ ‪٣‬ئى‪ ٟ‬اُ‪٣ُ ٠‬خىس ًلخءط‪ٝ ْٜ‬كخػِ‪٤‬ظ‪٘٣ٝ ْٜ‬ؼٌْ ا‪٣‬ـخر‪٤‬خ ً ػِ‪ ٠‬حُٔئٓٔش ‪.‬‬

‫ػُبصر اإلدارح ثبنًشبركخ ‪:‬‬


‫‪ ‬حإلىحٍس ‪.‬‬
‫‪ ‬حَُٔإ‪. ٖ٤ٓٝ‬‬
‫‪ ‬حُٔ‪ٞ‬هق ٗلٔ‪. ٚ‬‬
‫اإلدارح ‪:‬‬
‫إ حُٔ٘خًٍش حُلؼخُش طظ‪ٞ‬هق أ‪ٝ‬الً ػِ‪ٓ ٠‬ي‪ ٟ‬حٓظؼيحى حإلىحٍس ُِؼَٔ ػِ‪ ٠‬ؿؼَ حُٔ٘خًٍش أَٓح ً‬
‫‪ٝ‬حهؼ‪٤‬خ ً ‪ٝ‬كو‪٤‬وش ِٓٔ‪ٓٞ‬ش ٖٓ هالٍ حكظَحٓ‪ٜ‬خ ‪ٝ‬طوزِ‪ٜ‬خ ُٔخ ‪٘٣‬ظؾ ػٖ طِي حُـ‪ٜٞ‬ى حُٔ٘ظًَش ر‪ ٖ٤‬هَحٍحص أ‪ٝ‬‬
‫ٓ‪٤‬خٓخص ‪ٝ ،‬ػِ‪ًُ ٠‬ي ك‪٤‬ـذ ػِ‪ ٠‬حُو‪٤‬خىحص حإلىحٍ‪٣‬ش إٔ طظلِ‪ ٠‬ر‪ٜ‬لخص حُو‪٤‬خىس حألٓخٓ‪٤‬ش ‪ٝ‬إٔ طئٖٓ‬
‫رٔلخ‪ ْ٤ٛ‬حُو‪٤‬خىس حُـٔخػ‪٤‬ش ‪ٝ‬أ‪٤ٔٛ‬ش حُٔ٘خًٍش ‪ٓٝ‬ل‪ٜٜٓٞ‬خ حُلو‪٤‬و‪ًُ ، ٠‬ي إٔ حٌُؼ‪ ٖٓ َ٤‬حُو‪٤‬خىحص ط‪ٜ‬ظْ رٌَ٘‬
‫حُٔ٘خًٍش أًؼَ ٖٓ ح‪ٛ‬ظٔخٓ‪ٜ‬خ رٔ‪ٟٞ‬ؼ‪٤‬ظ‪ٜ‬خ ‪ٓٝ‬ي‪ ٟ‬كؼخُ‪٤‬ظ‪ٜ‬خ ‪ٝ ،‬حُلو‪٤‬وش ك‪ًُ ٠‬ي إٔ حُو‪٤٠‬ش حألٓخٓ‪٤‬ش ُ‪ٔ٤‬ض‬
‫ٓـَى ٓ٘خًٍش ‪ ،‬رَ إٔ حُٔ٘خًٍش ًحط‪ٜ‬خ طويّ ػيس أ‪ٛ‬يحف حؿظٔخػ‪٤‬ش ‪ٗٝ‬لٔ‪٤‬ش ‪ ،‬كبٕ ُْ طئى‪ ٟ‬اُ‪ٌٛ ٠‬ح كويص‬
‫‪ٝ‬ظ‪٤‬لظ‪ٜ‬خ رَ ٍرٔخ أىص اُ‪ ٠‬ػٌْ حُٔو‪ٜٞ‬ى ٓ٘‪ٜ‬خ ‪ًٔ ،‬خ ك‪ ٠‬حُلخالص حُظ‪٣ ٠‬يػ‪ ٞ‬ك‪ٜ٤‬خ حَُث‪َٓ ْ٤‬إ‪ٚ٤ٓٝ‬‬
‫ُِٔ٘خه٘ش ‪ ٌُٚ٘ٝ‬ال ‪ٔ٣‬ظـ‪٤‬ذ أل‪ٓ ٖٓ ٟ‬وظَكخط‪ٝ ْٜ‬ك‪ ٠‬حُ٘‪ٜ‬خ‪٣‬ش ‪٣‬ـزَ‪ ْٛ‬ػِ‪ ٠‬حُظِٔ‪ ْ٤‬رَأ‪ ، ٚ٣‬أ‪ ٝ‬ك‪ ٠‬حُلخالص‬
‫حُظ‪ٔ٣ ٠‬ظويّ ك‪ٜ٤‬خ أِٓ‪ٞ‬د ىكغ حَُٔإ‪ ٖ٤ٓٝ‬ػٖ ‪٣َ١‬ن ؿَّ حألكٌخٍ ك‪ ٠‬أً‪ٛ‬خٗ‪ ْٜ‬رطَم ؿ‪ِٓ َ٤‬ل‪ٞ‬ظش ‪،‬‬
‫كظ‪ ٠‬أٗ‪٣ ْٜ‬ظويٓ‪ ٕٞ‬رٔخ ك‪ٜ٤‬خ رؼي ًٔخ ُ‪ً ٞ‬خٗض أكٌخٍ‪ ْٛ‬حُ٘و‪٤ٜ‬ش ‪ ،‬أ‪ ٝ‬ك‪ ٠‬حُلخالص حُظ‪٣ ٠‬يػ‪ ٞ‬ك‪ٜ٤‬خ‬
‫حَُث‪َٓ ْ٤‬إ‪ُِ٘ٔ ٚ٤ٓٝ‬خًٍش ك‪ٌ٘ٓ ٠‬الص ال طوغ ك‪ ٠‬كي‪ٝ‬ى ِٓطخط‪ٝ ٚ‬ك‪ٓ ٠‬ؼَ ‪ ٌٙٛ‬حُلخالص ‪ ،‬كبٕ‬
‫حَُٔإ‪٣ ٖ٤ٓٝ‬يًٍ‪ ٕٞ‬رؼي ك‪ ٖ٤‬إٔ حُٔ٘خًٍش ‪ٓ ٠ٛ‬ـَى ‪ٍٞٛ‬س ‪ٝ‬ال طؼ٘‪٤ٗ ٠‬جخ ً ٖٓ ك‪٤‬غ حُـ‪ٝ َٛٞ‬ك‪ٌٙٛ ٠‬‬
‫حُلخُش هي طِ‪٣‬ي حُٔوخ‪ٓٝ‬ش ٖٓ ؿخٗز‪. ْٜ‬‬
‫انًرؤوسيٍ ‪:‬‬
‫‪٣‬ـذ إٔ طظ‪ٞ‬كَ ُي‪ ٟ‬حَُٔإ‪ ٖ٤ٓٝ‬حُويٍحص ‪ٝ‬حالٓظؼيحىحص حُالُٓش ُِٔ٘خًٍش ك‪ ٠‬حطوخً حُوَحٍحص ‪،‬‬
‫‪ٌٛٝ‬ح ‪٣‬ظطِذ ٓ٘‪ ْٜ‬حُ٘ظَس حُؼخٓش ُِٔ٘٘ؤس ًٌَ ‪ ،‬رل‪٤‬غ ‪٣‬ظؼي‪ٓ ٟ‬ل‪ ْٜٜٓٞ‬حإل‪١‬خٍ حُ‪٤٠‬ن حٌُ‪ ٟ‬طِٔ‪ ٚ٤‬ػِ‪ْٜ٤‬‬
‫طو‪ٜٜ‬خط‪ٌٛ ، ْٜ‬ح ك‪٠‬الً ػٖ ‪ٍَٟٝ‬س ط‪ٞ‬حكَ حَُؿزش ك‪ ٠‬طلَٔ ٓٔج‪٤ُٞ‬ش حُٔ٘خًٍش ‪ٌٛٝ‬ح ‪٣‬ظطِذ ط‪ٞ‬حكَ‬
‫حالٓظؼيحى حٌُ‪ٝ ٠٘ٛ‬حُ٘لٔ‪ُِ٘ٔ ٠‬خًٍش ُي‪ ٟ‬حَُٔإ‪ٍَٟٝٝ ، ٖ٤ٓٝ‬س ٗؼ‪ ٍْٛٞ‬رؤٗ‪ٜٔٓ ْٜ‬خ هخُ‪ٞ‬ح أ‪ ٝ‬كٌَ‪ٝ‬ح‬
‫كبٕ ًَِٓ‪ ْٛ‬أ‪ ٝ‬ى‪ ٍْٛٝ‬ك‪ ٠‬حُؼَٔ ُٖ ‪٣‬ظؤػَ ًؼ‪َ٤‬ح ً ‪ٍَٟٝٝ‬س طيٍ‪٣‬ز‪ ْٜ‬ػِ‪ ٠‬حُٔ٘خًٍش ‪ٝ‬حُ‪ٜ‬يف ٓ٘‪ٜ‬خ ‪ًٔ ،‬خ‬
‫‪٣‬ـذ إٔ ‪٣‬ظ‪ٞ‬حكن ًَ َٓإ‪ٓ ّٝ‬غ ‪ٝ‬ظ‪٤‬لظ‪ ٚ‬كظ‪ ٠‬طو‪ ٟٞ‬ػ٘ي‪ ٙ‬حَُؿزش ك‪ ٠‬حَُه‪ ٠‬ر‪ٜ‬خ ‪ ٖٓٝ‬ػْ حإلىالء رآٍحث‪ٚ‬‬
‫حُٔو‪٤‬يس ُظلٔ‪ ٖ٤‬أىحث‪ٜ‬خ ‪ٍٝ‬كغ ًلخءط‪ٜ‬خ ‪ًٌُ ،‬ي كبٗ‪ ٖٓ ٚ‬حألٓ‪ ٍٞ‬حُ‪ٜ‬خٓش ‪ٍَٟٝ‬س إٔ طَطز‪ٗ ٢‬ظخّ ٓ٘خًٍش‬
‫حَُٔإ‪ ٖ٤ٓٝ‬ر٘ظخّ ؿ‪٤‬ي ُِل‪ٞ‬حكِ ‪ ٌٖٔ٣‬ططز‪٤‬و‪٣ٝ ، ٚ‬ـذ إٔ طٌ‪٘ٛ ٕٞ‬خى ٓزَ ؿ‪٤‬يس ُالط‪ٜ‬خٍ ‪ٔ٣‬ظط‪٤‬غ‬
‫حَُٔإ‪ ٖ٤ٓٝ‬ػٖ ‪٣َ١‬و‪ٜ‬خ حالٗظَحى ك‪ ٠‬حُؼِٔ‪٤‬ش حإلىحٍ‪٣‬ش كظ‪ ٠‬طٌ‪ ٕٞ‬حُٔ٘خًٍش كؼخُش ‪.‬‬
‫انًىقف َفسه ‪:‬‬
‫إ ٌَُ ٓ‪ٞ‬هق ‪٣‬ظٔ‪ ِ٤‬رو‪ٞ‬ح‪ ٙ‬طئػَ ػِ‪ِٞٓ ٠‬ى حُٔي‪ٝ َ٣‬حَُٔإ‪ٓ ٖ٤ٓٝ‬ؼخ ً ‪ ٖٓٝ‬ر‪ ٌٙٛ ٖ٤‬حُ‪٠‬ـ‪١ٞ‬‬
‫حُ‪ٜ‬خٓش حُٔئػَس ػِ‪ٞٗ ْٜ٤‬ع حُظ٘ظ‪ٝ ْ٤‬حٌُِٔ٘ش ًحط‪ٜ‬خ ‪.‬‬
‫كخُٔ٘ظٔخص ًخألكَحى ُ‪ٜ‬خ ه‪ٜٔ٤‬خ ‪ٝ‬طوخُ‪٤‬ي‪ٛ‬خ حُظ‪ ٠‬طئػَ كظٔخ ً ػِ‪ِٞٓ ٠‬ى ٖٓ ‪٣‬ؼِٔ‪ ٕٞ‬ر‪ٜ‬خ كال ٗي إٔ‬
‫ٓل‪ ّٜٞ‬حإلىحٍس حُؼِ‪٤‬خ ُِٔي‪ َ٣‬حٌُقء ٖٓ ٗؤٗ‪ ٚ‬إٔ ‪٣‬يكغ حُٔي‪ َ٣‬ك‪ ٠‬حطـخ‪ٓ ٢ٔٗ ٙ‬ؼ‪ ٖٓ ٖ٤‬أٗٔخ‪ ١‬حُِٔ‪ٞ‬ى‬
‫حإلىحٍ‪ٝ ، ٟ‬رخإل‪ٟ‬خكش اُ‪ًُ ٠‬ي كبٕ ٓ٘خًٍش حَُٔإ‪ ٖ٤ٓٝ‬طظؤػَ رزؼ‪ ٞ‬حُٔظـ‪َ٤‬حص ٓؼَ كـْ ‪ٞٗٝ‬ع‬
‫‪ٝ‬كيحص حإلٗظخؽ ‪ٝ ،‬حُظ‪٣ُٞ‬غ حُــَحك‪ٓٝ ، ٠‬ي‪ٓ ٟ‬خ طلوو‪ ٚ‬حُٔ٘ظٔش ٖٓ اٗزخع ُلخؿخص حألٖٓ ‪ٝ‬حالٓظوَحٍ‬
‫ُي‪ ٟ‬حُؼخِٓ‪ًٔ ، ٖ٤‬خ إٔ حُطَ‪٣‬وش حُٔالثٔش ُٔٔخٍٓش حُٔ٘خًٍش حإلىحٍ‪٣‬ش طظ‪ٞ‬هق ػِ‪ ٠‬ظَ‪ٝ‬ف حٌُِٔ٘ش‬
‫حَُٔحى ىٍحٓظ‪ٜ‬خ ‪ ،‬ك‪٤‬غ إٔ ‪٘ٛ‬خى كخالص ‪ ٖٓ ٌٕٞ٣‬حُٔل‪ َ٠‬ك‪ٜ٤‬خ ‪ٝ‬كوخ ً ُطز‪٤‬ؼش حُٔ‪ٞ‬هق حُوخثْ إٔ ط٘خهٖ‬
‫حٌُِٔ٘ش ػِ‪ ٠‬أْٓ حٗلَحى‪٣‬ش‪)ٗ٘,ٖٗ( .‬‬

‫‪ َٟ٣‬حُزخكغ حطلخهخ ً ُٔخ ٓزن إٔ حُظط‪ ٍٞ‬حٌُ‪ٜٗ ٟ‬يط‪ ٚ‬حإلىحٍس حُلي‪٣‬ؼش ‪ٝ‬حُظطو‪ ٍٞ‬حُظٌ٘‪ُٞ‬و‪ٞ‬ؿ‪ٔٗٝ ٠‬و‪ٞ‬‬
‫ه‪ ْ٤‬ؿٔخػ‪٤‬ش كي‪٣‬ؼش أى‪ ٟ‬اُ‪ ٠‬طؼوي حُي‪ ٍٝ‬حٌُ‪٣ ٟ‬و‪ ّٞ‬ر‪ ٚ‬حُٔي‪ٍَٟٝٝ َ٣‬س ططز‪٤‬ن ٓزيأ حُٔ٘خًٍش ر‪ٜ‬لش ػخٓش‬
‫‪ٝ‬حطوخً حُوَحٍحص ر‪ٜ‬لش هخ‪ٛ‬ش ‪ٌٛ‬ح ٓخ ‪٣‬ؼُِ ٖٓ ٓ‪ٞ‬هق حُٔ٘ظٔش ‪٣ٝ‬لون أ‪ٛ‬يحك‪ٜ‬خ رٌَ٘ أَٓع ‪ٝ‬أىم‪.‬‬

‫‪ "ًٌَ٣‬ػِ‪ ٠‬أكٔي " (ٖٕٓٓ) إٔ حُٔ٘خًٍش ‪ ٠ٛ‬حُٔز‪َُ َ٤‬كغ حَُ‪ٝ‬ف حُٔؼ٘‪٣ٞ‬ش ُِؼخِٓ‪ٝ ٖ٤‬اُ‪٠‬‬
‫حٍطزخ‪ ْٜ١‬رخُؼَٔ ‪ٝ‬اُ‪ٗ ٠‬ؼ‪ ٍْٛٞ‬رخالٗظٔخء ‪ٝ‬حُ‪ٞ‬الء ُِٔ٘ظٔش حُظ‪٣ ٠‬ؼِٔ‪ ٕٞ‬ك‪ٜ٤‬خ ‪ٝ‬طو‪ ّٞ‬ػِ‪ ٠‬أٓخّ إٔ ٌَُ‬
‫‪ٝ‬حكي ٖٓ حُؼخِٓ‪١ ٖ٤‬خهخط‪ٞٓٝ ٚ‬ح‪ٛ‬ز‪ٝ ٚ‬هيٍحط‪ ٚ‬حُوالهش حُظ‪ ٌٖٔ٣ ٠‬إٔ طٔظـَ ُٔ‪ِٜ‬لش حُؼَٔ ‪ِٜٓٝ‬لش‬
‫حُؼخِٓ‪)ٗٙ,ٖٕ(. ٖ٤‬‬

‫انًشبركخ فً اتخبر انقراراد ‪:‬‬


‫‪ -‬حٗيٓخؽ حألكَحى ػوِ‪٤‬خ ً ‪ٝ‬ػخ‪١‬ل‪٤‬خ ً ك‪ٞٓ ٠‬حهق حُـٔخػش ٓٔخ ‪٘٣‬ـؼ‪ ْٜ‬ػِ‪ ٠‬حُٔٔخ‪ٔٛ‬ش ك‪ ٠‬طلو‪٤‬ن أ‪ٛ‬يحك‪ٜ‬خ‬
‫‪ٝ‬طلٔال ُٔٔج‪٤ُٞ‬خص حُٔ٘‪ ١ٞ‬ر‪ٜ‬خ ‪ ،‬ك‪ ٠ٜ‬طِي حُظ‪ ٠‬طٔؼَ طلخػأل ‪٘ٓ ٝ‬خًٍش آٍحء ػيى ٓؼ‪ ٖٓ ٖ٤‬حألكَحى‬
‫حُؼخِٓ‪ ٖ٤‬ك‪ ٠‬حُٔئٓٔش رل‪٤‬غ ‪٣‬ؼٌْ ًُي ٍ‪ٝ‬ف حُظؼخَٓ حُي‪ٔ٣‬وَح‪ ٠١‬ك‪ ٠‬حُؼَٔ حُـٔخػ‪ُِٔ ٠‬ئٓٔش ‪.‬‬
‫‪ ٞٛ -‬اَٗحى حَُٔإ‪ٝ ٖ٤ٓٝ‬حُٔ٘لٌ‪ ٖ٣‬ك‪ ٠‬حطوخً حُوَحٍحص حإلىحٍ‪٣‬ش حُٔوظِلش ‪ٝ‬حُٔظؼِوش رخُظوط‪ُِ ٢٤‬ؼَٔ‬
‫‪ٝ‬ط٘ظ‪ ْ٤‬حُـ‪ٜٞ‬ى ألىحث‪ٝ ٚ‬ط٘ل‪ ٌ٤‬حَُهخرش ػِ‪ٌٛ ٠‬ح حُظ٘ل‪. ٌ٤‬‬
‫‪ -‬اػطخء ًخكش أكَحى حُظ٘ظ‪ ْ٤‬كَ‪ٛ‬ش حُٔٔخ‪ٔٛ‬ش ك‪ ٠‬حطوخً حُوَحٍحص ٖٓ هالٍ طزخىٍ ح‪ٍ٥‬حء ‪ٝ‬حالٓظلخىس‬
‫ٖٓ حُوزَحص ‪ٝ‬كن أْٓ ‪ٝ‬ه‪ٞ‬حػي ٓ‪ٟٞٞ‬ػ‪٤‬ش طئى‪ ٟ‬اُ‪ ٠‬طلو‪٤‬ن أ‪ٛ‬يحف حألكَحى ٖٓ ؿ‪ٜ‬ش ‪ٝ‬أ‪ٛ‬يحف‬
‫حُٔئٓٔش حُظ‪٘٣ ٠‬ظٔ‪ ٕٞ‬اُ‪ٜ٤‬خ ٖٓ ؿ‪ٜ‬ش أهَ‪. ٟ‬‬

‫طجيؼخ يشبركخ انؼبيهيٍ فً اتخبر انقراراد ‪:‬‬


‫إ حُٔ٘ظٔخص حُي‪ٔ٣‬وَح‪٤١‬ش ط٘خٍى ًَ ٖٓ ‪٣‬ظؤػَ رخُوَحٍ ك‪ ٠‬ػِٔ‪٤‬ش اػويحى‪ٝ ٙ‬حطووخً‪٘ٛٝ , ٙ‬وخ طٌٔوٖ‬
‫حُلِٔلش حُلو‪٤‬و‪٤‬ش ُٔزيأ حُو‪٤‬خىس حُـٔخػ‪٤‬ش حُظو‪ ٢‬طلظو‪ ٢‬رؤ‪٤ٔٛ‬وش ٓظِح‪٣‬ويس كو‪ ٠‬حُو٘ظْ حإلىحٍ‪٣‬وش ‪ ،‬ك‪ٜ٘‬وخى ٓ‪٤‬وِحص‬
‫ػي‪٣‬وويس طظَطووذ ػِوو‪ ٠‬اٗووَحى حُـٔخػووش كوو‪ ٠‬حطوووخً حُوووَحٍ ‪ ،‬كٌِٔووخ حُىحص ح‪ٍ٥‬حء ًووخٕ حُوووَحٍ أهووَد اُوو‪٠‬‬
‫حُ‪ٜٞ‬حد ‪ًِٔٝ‬خ حٗظًَض حُـٔخػوش كو‪ ٠‬حطووخً حُووَحٍ ًخٗوض أهويٍ ػِو‪ ٠‬ك‪ٜ‬وْ ‪ٛ‬يكو‪ًٝ ,ٚ‬خٗوض أًؼوَ طؤ‪٤٣‬ويح ً ُو‪ٚ‬‬
‫‪ٝ‬طلٔٔخ ً ُظ٘ل‪ٝ ٌٙ٤‬هي أػزظوض حُيٍحٓوخص حُظو‪ ٠‬ػِٔوض ػِو‪ ٠‬ػويى ًز‪٤‬وَ ٓوٖ حألٗظٔوش حإلىحٍ‪٣‬وش كو‪ ٠‬أَٓ‪ٌ٣‬وخ إ‬
‫حُؼخِٓ‪ ٖ٤‬حٌُ‪٘٣ ٖ٣‬ظًَ‪ ٕٞ‬رخٗظظخّ ‪ٝ‬كخػِ‪٤‬ش ك‪ٍٓ ٠‬وْ حُٔ‪٤‬خٓوش ُِوطو‪ ٢‬حإلىحٍ‪٣‬وش ُِٔ٘ظٔوش أًؼوَ كٔخٓوش ٓوٖ‬
‫ؿ‪. َْٛ٤‬‬
‫‪٣ٝ‬ؼي كظق حُٔـخٍ أٓخّ حُؼخِٓ‪ُِ٘ٔ ٖ٤‬خًٍش ك‪٘ٛ ٠‬غ حُوَحٍحص ٓ‪ٜ‬يٍح ً ٖٓ ٓ‪ٜ‬خىٍ حُيػْ‬
‫حُٔؼ٘‪ ُْٜ ١ٞ‬حألَٓ حٌُ‪٣ ٟ‬ـؼِ‪٘٣ ْٜ‬ؼَ‪ ٕٝ‬رو‪ٔ٤‬ظ‪ٝ ْٜ‬اٗٔخٗ‪٤‬ظ‪ٔ٣ٝ ْٜ‬خػي‪ ْٛ‬ػِ‪ ٠‬حالؿظ‪ٜ‬خى ك‪َ١ ٠‬ف حألكٌخٍ‬
‫حُظ‪ٗ ٖٓ ٠‬ؤٗ‪ٜ‬خ طلٔ‪َ١ ٖ٤‬م حُؼَٔ ‪ٝ‬حُلي ٖٓ حُ‪َٜ‬حػخص ‪ًٔ ،‬خ طئٖٓ حُٔ٘خًٍش ِٓ‪٣‬يح ً ٖٓ حالٗٔـخّ ك‪٠‬‬
‫ؿ‪ ٞ‬حُؼَٔ ‪٘ٛ ٖٓٝ‬خ ٗـي ح‪ٛ‬ظٔخّ حإلىحٍس رخُؼخِٓ‪ٝ ٖ٤‬ه‪٠‬خ‪٣‬خ‪٘ٓٝ ْٛ‬خًٍظ‪ ْٜ‬ك‪ ٠‬ػِٔ‪٤‬ش ‪٘ٛ‬غ حُوَحٍ ‪ٞ٣‬كَ‬
‫ٓ٘خهخ ً ‪ٛ‬ل‪٤‬خ ً ‪ٔ٣‬خ‪ ْٛ‬ك‪ ٠‬ا‪١‬الم حُطخهخص حٌُخٓ٘ش ‪ٝ‬طلَ‪َٛ٣‬خ ُي‪ ٟ‬حُؼخِٓ‪ ٖ٤‬اُ‪ ٠‬أه‪ ٠ٜ‬حُلي‪ٝ‬ى ًٔخ إ‬
‫ُِٔ٘خًٍش ك‪٘ٛ ٠‬غ حُوَحٍحص طؤػ‪ َ٤‬ه‪ ٟٞ‬ػِ‪ ٠‬حَُ‪ٟ‬خ ػٖ حُؼَٔ ‪ٝ‬طٌَ٘ كخكِح ً ٓؼ٘‪٣ٞ‬خ ً ا‪٣‬ـخر‪٤‬خ ً ‪ٝ‬طؼَٔ‬
‫ػِ‪ٍ ٠‬كغ حَُ‪ٝ‬ف حُٔؼ٘‪٣ٞ‬ش ُِؼخِٓ‪. ٖ٤‬‬
‫ػالقخ فريق انؼًم ثُظبو انًشبركخ فً انقرار ‪:‬‬
‫‪٣‬ؼي كَ‪٣‬ن حُؼَٔ ٗٔ‪ًٞ‬ؿخ ً ٖٓ ٗٔخًؽ حُٔ٘خًٍش حُظ‪ ٠‬طئػَ ك‪ٗ ٠‬ـخف ػَٔ حُٔ٘ظٔش ‪ٝ‬طٔ‪ ْٜ‬ك‪٠‬‬
‫طلو‪٤‬ن أ‪ٛ‬يحك‪ٜ‬خ ‪ٝ‬كَ حٌُٔ٘الص حُظ‪ ٠‬ط‪ٞ‬حؿ‪ ٚ‬حُٔ٘ظٔش ٗظ‪٤‬ـش حُظؼو‪٤‬ي ك‪ ٠‬ر‪٤‬جش حُؼَٔ ك‪٤‬غ أ‪ٛ‬زلض ػِٔ‪٤‬ش‬
‫كَ ‪ ٌٙٛ‬حٌُٔ٘الص ر‪ٍٜٞ‬س كَى‪٣‬ش ؿ‪ً َ٤‬خك‪ٔٓ ٠‬خ حهظ‪ ٠٠‬حُظًَ‪ ِ٤‬ػِ‪ ٠‬حُٔ٘خًٍش ٖٓ هالٍ كَ‪٣‬ن حُؼَٔ‬
‫ُلَ ‪ ٌٙٛ‬حٌُٔ٘الص ‪٣ٝ ،‬ؼظٔي ػَٔ كَ‪٣‬ن حُؼَٔ ػِ‪ٛ ٠‬لش حُٔ٘خًٍش ك‪٤‬غ ‪٣‬و‪ ّٞ‬كَ‪٣‬ن حُؼَٔ رخُٔ٘خًٍش‬
‫حٌُخِٓش ُظ٘و‪ ٚ٤‬حٌُِٔ٘ش رخٌَُ٘ حُيه‪٤‬ن ‪ ،‬اً ط‪ٞ‬كَ حُٔ٘خًٍش حُويٍس ػِ‪ ٠‬طلي‪٣‬ي حُلَ‪٣‬ن ألػٔخُ‪ٝ ٚ‬حهظ‪٤‬خٍ‬
‫حُ‪ٓٞ‬خثَ حُظ‪ ٠‬طٔخػي‪ ٙ‬ػِ‪ ٠‬حُ٘ـخف ك‪ ٠‬ط٘ل‪ٌٛ٤‬خ ٌُح أًي إٔ حُٔ٘خًٍش طؼَٔ ػِ‪ ٠‬اٗؼخٍ أػ‪٠‬خء حُلَ‪٣‬ن رؤٕ‬
‫ُي‪ ْٜ٣‬حُويٍس ك‪ ٠‬ط٘و‪٘ٓ ٚ٤‬خًَ حُٔ٘ظٔش ‪ٝ‬إٔ ُي‪ ْٜ٣‬حُويٍس ػِ‪ٟٝ ٠‬غ كِ‪ُٜ ٍٞ‬خ ‪ٔ٣‬ظوِ‪ٔٓ ٚ‬خ طويّ إٔ‬
‫حُٔ٘خًٍش طٔٔق ك‪ ٠‬طلي‪٣‬ي ‪١‬ز‪٤‬ؼش ػَٔ حُلَ‪٣‬ن ‪ٝ‬طٔخػي‪ ٙ‬ك‪ ٠‬حُظلي‪٣‬ي حُيه‪٤‬ن ٌُِٔ٘الص ‪ٝ‬حُظًَ‪ٗ ِ٤‬ل‪ ٞ‬كَ‬
‫‪ ٌٙٛ‬حٌُٔ٘الص ‪)٘,0٘( .‬‬

‫‪ ٖٓٝ‬هالٍ ٓخ ٓزن ‪ َٟ٣‬حُزخكغ إٔ ٓ٘خًٍش حُؼخِٓ‪ ٖ٤‬أ‪ ٝ‬حَُٔإ‪ ٖ٤ٓٝ‬ك‪ ٠‬حطوخً حُوَحٍ ‪٣‬ؼط‪٢‬‬
‫ُ‪ ْٜ‬ه‪ٔ٤‬ش ًز‪َ٤‬س ك‪ ٠‬حُٔ٘ظٔش ‪ٝ‬ط٘ؼَ‪ ْٛ‬إٔ ُ‪ ْٜ‬ىحكؼ‪٤‬ش ُإلٗـخُ ‪ٝ‬حإلريحع ‪ًٌُٝ‬ي ُالرظٌخٍ ًٔخ ‪٘٣‬ـؼ‪ ْٜ‬ػِ‪٠‬‬
‫حُؼَٔ ُظلو‪٤‬ن أ‪ٛ‬يحف حُٔ٘ظٔش ًٔخ ‪٣‬لون ُِؼخَٓ ٍ‪ٟ‬خ‪ ٙ‬ػٖ ػِٔ‪ ٚ‬كبٕ ٓ٘خًٍش حُؼخَٓ أ‪ ٝ‬حَُٔإ‪ ّٝ‬ك‪٠‬‬
‫ػِٔ‪٤‬ش حطوخً حُوَحٍ ‪٘٣‬ؼَ حُؼخَٓ رؤٕ ُ‪ ٚ‬ى‪ٝ ٍٝ‬ه‪ٔ٤‬ش ًز‪َ٤‬س ك‪ ٠‬طِي حُؼِٔ‪٤‬ش ًٔخ ‪ٔ٣‬ظط‪٤‬غ حُٔي‪ َ٣‬أ‪ ٝ‬حُوخثي‬
‫حُ‪ ٍٞٛٞ‬اُ‪ ٠‬حُوَحٍ حُ‪ٜ‬خثذ ‪ٝ‬حُ‪ٜ‬ل‪٤‬ق ‪ٝ‬حٌُ‪٣ ٟ‬ويّ ؿٔ‪٤‬غ حال‪َ١‬حف ‪ٝ ،‬إٔ أ‪٢ٗ ْٛ‬ء رخُ٘ٔزش ُِؼخَٓ‬
‫‪ٝ‬حُٔي‪ ٞٛ َ٣‬طلو‪٤‬ن ٍ‪ٟ‬خ‪ ْٛ‬ػٖ حُؼَٔ حٌُ‪٣ ٟ‬ويّ حُٔ٘ظٔش ر‪ٜ‬لش ػخٓش ‪ٝ‬حُؼخَٓ ر‪ٜ‬لش هخ‪ٛ‬ش ‪ٝ .‬إٔ‬
‫ىٍؿخص حُٔ٘خًٍش طوظِق رخهظالف أٗٔخ‪ ١‬حُِٔ‪ٞ‬ى حإلىحٍ‪ُِٔ ٟ‬ي‪( َ٣‬حأل‪ٝ‬ط‪ٞ‬هَح‪ ، ٠١‬حُي‪ٞٔ٣‬هَح‪)٠١‬‬
‫‪ٝ‬حهظالف ىٍؿش طؼوي حُٔ٘خًَ حُظ‪ ٠‬طظطِذ ٖٓ حُٔي‪ َ٣‬اَٗحى حَُٔإ‪ ٖ٤ٓٝ‬ك‪ ٠‬كِ‪ٜ‬خ ‪ٝ‬حُٔ٘‪ٜ‬ـ‪٤‬ش أ‪ ٝ‬حُلِٔلش‬
‫حُظ‪ َ٤ٔ٣ ٠‬ػِ‪ٜ٤‬خ حُٔي‪ َ٣‬ك‪ ٠‬اَٗحى َٓإ‪ ٚ٤ٓٝ‬ك‪ ٠‬كَ حُٔ٘خًَ ىٍؿخص حُٔ٘خًٍش ك‪ ٠‬حُ٘ٔ‪٢‬‬
‫حأل‪ٝ‬ط‪ٞ‬هَح‪ٔ٣ ٠١‬ظويّ حُٔي‪ِٓ َ٣‬طظ‪ ٚ‬حَُٓٔ‪٤‬ش ًؤىحس ُِظلٌْ ‪ٝ‬حُ‪٠‬ـ‪ ٢‬ػِ‪ ٠‬حَُٔإ‪ ٖ٤ٓٝ‬إلؿزخٍ‪ ْٛ‬ػِ‪٠‬‬
‫أىحء حُؼَٔ ‪٘ٛٝ .‬خى ػالع أٗٔخ‪ُِٔ ١‬ي‪ َ٣‬حأل‪ٝ‬ط‪ٞ‬هَح‪ ٠١‬طوظِق رخهظالف ىٍؿش حُ‪٠‬ـ‪ ٢‬حُظ‪ٔ٣ ٠‬خٍٓ‪ٜ‬خ‬
‫حُٔي‪ َ٣‬ػِ‪َٓ ٠‬إ‪ِٞٓ ، ٚ٤ٓٝ‬ى أ‪ٝ‬ط‪ٞ‬هَح‪ٓ ٠١‬ظطَف ك‪ ٠‬حٓظزيحى‪٣‬ظ‪( ٚ‬حُٔظِٔ‪ / ٢‬حُٔظلٌْ) ال ‪ٞ٣‬ؿي أ‪ٟ‬‬
‫ٓظخ‪ُِ٘ٔ َٛ‬خًٍش ك‪ ، ٚ٤‬حُِٔ‪ٞ‬ى حأل‪ٝ‬ط‪ٞ‬هَح‪( ٠١‬حُ‪ٜ‬خُق ‪ /‬حُو‪ ٢ٓٝ )َِّ٤‬ك‪ٗ ٠‬يط‪ ٚ‬ر‪ ٖ٤‬حال‪ٝ ٍٝ‬حُؼخُغ ‪،‬‬
‫حُِٔ‪ٞ‬ى حأل‪ٝ‬ط‪ٞ‬هَح‪ ( ٠١‬حُٔظؼخَٓ ‪ /‬حُِّزن ) ؿ‪ٓ َ٤‬ظطَف ‪ ٞٛٝ ،‬حألهَد ُِِٔ‪ٞ‬ى حُي‪ٞٔ٣‬هَح‪ ، ٠١‬ىٍؿخص‬
‫حُٔ٘خًٍش ك‪ ٠‬حُ٘ٔ‪ ٢‬حُي‪ٞٔ٣‬هَح‪٘ٛ ، ٠١‬خى ػالهخص اٗٔخٗ‪٤‬ش ِٓ‪ٔ٤‬ش ر‪ ٖ٤‬حُٔي‪ٝ َ٣‬حَُٔإ‪ٝ ٖ٤ٓٝ‬هِن حُظؼخ‪ٕٝ‬‬
‫ر‪ٝ ْٜ٘٤‬اَٗحً‪ ْٜ‬ك‪ ٠‬حطوخً حُوَحٍحص ‪ ٌٖٔ٣ٝ ،‬حُو‪ ٍٞ‬ر‪ٜ‬لش ػخٓش إٔ ىٍؿخص حُٔ٘خًٍش ك‪ ٠‬حطوخً حُوَحٍ‬
‫ك‪ ٠‬ظَ حُ٘ٔ‪ ٢‬حُي‪ٞٔ٣‬هَح‪ ٠١‬طزي‪ٝ ٝ‬حٓؼش ٖٓ ك‪٤‬غ ٓي‪ ٟ‬كَ‪٣‬ش حَُٔإ‪ٝ ٖ٤ٓٝ‬ى‪ ٍْٛٝ‬ك‪ ٠‬حطوخً حُوَحٍ ‪.‬‬

‫‪٘ٛ‬خى هْٔ أٗٔخ‪ُ ١‬يٍؿخص حُٔ٘خًٍش ك‪ ٠‬حطوخً حُوَحٍ ك‪ ٠‬ظَ حُ٘ٔ‪ ٢‬حُي‪ٞٔ٣‬هَح‪: ٠١‬‬
‫حُٔي‪٣ َ٣‬ظ‪٤‬ق هيٍح ً رٔ‪٤‬طخ ً ٖٓ حُلَ‪٣‬ش َُِٔإ‪ ٖ٤ٓٝ‬ك‪ ٠‬حُٔ٘خًٍش ‪٣ ،‬و‪ ّٞ‬حُٔي‪ َ٣‬رطِذ ػَ‪ٝ‬‬ ‫ٔ‪-‬‬
‫حالهظَحكخص ‪ٝ‬حُ٘‪ٜ‬خثق ػْ ‪٣‬و‪ ّٞ‬حُٔي‪ َ٣‬ر٘لٔ‪ ٚ‬رخطوخً حُوَحٍ حُٔ٘خٓذ ‪.‬‬
‫حطٔخع ٓي‪ ٟ‬حُلَ‪٣‬ش حُٔظخكش َُِٔإ‪ ، ٖ٤ٓٝ‬ك‪٤‬غ ‪٠٣‬غ حُٔي‪َُٔ َ٣‬إ‪ ٚ٤ٓٝ‬كي‪ٝ‬ى ‪ ٌٖٔ٣‬حطوخً حُوَحٍ‬ ‫ٕ‪-‬‬
‫ك‪ ٠‬ا‪١‬خٍ‪ٛ‬خ ‪.‬‬
‫كَ‪ٛ‬ش ٓلي‪ٝ‬ىس ُِٔ٘خًٍش ك‪٘ٛ ٠‬غ حُوَحٍ ( حُٔي‪٣ َ٣‬ظوٌ حُوَحٍ ) ‪٣ ٌُٖٝ‬و‪ ّٞ‬رظؼَ‪٣‬ق حَُٔإ‪ٖ٤ٓٝ‬‬ ‫ٖ‪-‬‬
‫رخألٓزخد ‪ٝ‬حُظَ‪ٝ‬ف حُظ‪ ٠‬أىص اُ‪ ٠‬حطوخً حُوَحٍ ‪ ٌُٖٝ‬ال ‪٣‬و‪ ّٞ‬رظ٘ل‪ ٌٙ٤‬اال رؼي حُظؤًي ٖٓ ٓ‪ٞ‬حكوش ؿٔ‪٤‬غ‬
‫حَُٔإ‪. ٖ٤ٓٝ‬‬
‫كَ‪ٛ‬ش أًزَ ُِٔ٘خًٍش ك‪٘ٛ ٠‬غ حُوَحٍ ‪ ٌُٖٝ‬ك‪َٓ ٠‬كِش حُظ٘ل‪ٝ ٌ٤‬حُظطز‪٤‬ن (حُٔي‪٣ َ٣‬ظوٌ حُوَحٍ) ػْ‬ ‫ٗ‪-‬‬
‫‪٣‬ظ‪٤‬ق َُِٔإ‪ ٖ٤ٓٝ‬حُٔ٘خًٍش ك‪٣َ١ ٠‬وش ط٘ل‪ ٌ٤‬حُوَحٍ ‪.‬‬
‫أه‪ ٠ٜ‬هيٍ ٖٓ حُلَ‪٣‬ش َُِٔإ‪ ( ٖ٤ٓٝ‬حَُٔإ‪٣ ّٝ‬ظوٌ حُوَحٍ ) ‪٣ٝ‬و‪ ّٞ‬حُٔي‪ َ٣‬رخػظٔخى‪. ٙ‬‬ ‫٘‪-‬‬

‫يٍ هى انًؼُيىٌ ثبنًشبركخ ؟‬


‫حالط‪ٜ‬خٍ ػ٘‪ٛ َٜ‬خّ ك‪ ٠‬ك‪٤‬خس حالٗٔخٕ ‪ ،‬ك‪ًٌُ ٜٞ‬ي رخُ٘ٔزش ُِٔ٘ظٔش حً ‪٣‬ؼظزَ حُطخهش حُٔلًَش‬
‫ُـٔ‪٤‬غ ٗظٔ‪ٜ‬خ ‪ ،‬ك‪٤‬غ أٗ‪ ٚ‬ػٖ ‪٣َ١‬ن حالط‪ٜ‬خٍ ر‪ ٖ٤‬حالكَحى ك‪ ٠‬حُٔ٘ظٔش ‪ٟٝ ٌٖٔ٣‬غ حألٓخُ‪٤‬ذ حإلىحٍ‪٣‬ش ك‪٠‬‬
‫ٓـخٍ حُ‪ٞ‬حهغ حُلؼِ‪ ٠‬كخُؼَٔ حإلىحٍ‪ ٟ‬ك‪ ٠‬كو‪٤‬وظ‪ِِٔٓ ٞٛ ٚ‬ش ٓظ‪ِٜ‬ش ٖٓ ػِٔ‪٤‬خص حالط‪ٜ‬خٍ حُٔظٌٍَس‬
‫‪ٝ‬حُٔٔظَٔس ‪ٝ‬حُٔليىس ‪ٝ ،‬طظ‪ٞ‬هق كؼخُ‪٤‬ش حُؼالهخص حإلٗٔخٗ‪٤‬ش رخُٔ٘ظٔش ‪ٔٓٝ‬ظ‪٣ٞ‬خص حألىحء ‪ٝ‬حالٗـخُ ُِلَى أ‪ٝ‬‬
‫حُـٔخػش أ‪ ٝ‬حُٔ٘ظٔش ػِ‪ ٠‬ىٍؿش كؼخُ‪٤‬ش حالط‪ٜ‬خٍ ر‪ٜ‬خ ‪.‬‬

‫‪ َ٤٘٣ٝ‬ىٍ‪ ٖ٣ٝ‬اُ‪ ٠‬إٔ حالط‪ٜ‬خٍ حإلىحٍ‪ ٞٛ ٟ‬حٌُ‪٣ ٟ‬ظْ ىحهَ حُٔ٘ظٔخص ‪ٝ‬حٌُ‪ٜ٣ ٟ‬يف اُ‪ٟٔ ٠‬خٕ‬
‫حٗٔ‪٤‬خد حُٔؼِ‪ٓٞ‬خص ‪ٝ‬حألكٌخٍ رؤه‪ ٠ٜ‬ىٍؿش ٖٓ حُٔٔظ‪٣ٞ‬خص حإلىحٍ‪٣‬ش حُٔوظِلش اُ‪ ٠‬حَُٔإ‪ٝ ٖ٤ٓٝ‬حٗظوخٍ‬
‫ٍؿغ حُ‪ٜ‬ي‪ٛ ٖٓ ٟ‬ئالء حَُٔإ‪ ٖ٤ٓٝ‬اُ‪ ٠‬حُٔٔظ‪٣ٞ‬خص حإلىحٍ‪٣‬ش حُٔوظِلش ‪.‬‬

‫‪ٝ‬حالط‪ٜ‬خٍ حإلىحٍ‪ٓ ْ٤ُ ٟ‬ـَى طزخىٍ ك‪ ٠‬حُٔؼخٗ‪ٝ ٠‬حُٔؼِ‪ٓٞ‬خص ‪ ٌُٖٝ‬طزخىٍ ‪٣‬ئى‪ ٟ‬اُ‪ ٠‬أػٔخٍ‬
‫ٓظ‪ٞ‬هؼش طظ‪ َٜ‬رطز‪٤‬ؼش حُؼالهخص حُظ٘ظ‪٤ٔ٤‬ش ‪ٝ‬حإلىحٍ‪٣‬ش ‪)ٙٓ ,ٖ2( .‬‬
‫يهبرح انقبئذ فً استخذاو أسبنيت انًشبركخ ‪:‬‬
‫ًًَ دمحم ٓ٘ي‪ ٍٝ‬ؿخُ‪ٗ ٟ‬والً ػٖ أكٔي ‪ٛ‬وَ ػخٗ‪٣ ، ٍٞ‬ظطِذ حٓظويحّ أٓخُ‪٤‬ذ حُٔ٘خًٍش ط‪ٞ‬حكَ‬
‫ٓ ‪ٜ‬خٍحص هخ‪ٛ‬ش ُي‪ ٟ‬حُوخثي ٓؼَ ٓ‪ٜ‬خٍحص ط٘و‪ ٚ٤‬حُٔ‪ٞ‬حهق حُظ‪ُِ٘ٔ ٌٕٞ٣ ٠‬خًٍش ر‪ٜ‬خ ؿي‪ٝ ، ٟٝ‬طلي‪٣‬ي‬
‫ٓٔظ‪ ٟٞ‬حُٔ٘خًٍش حٌُٖٔٔ ط‪ٞ‬ك‪ًٌُٝ ، َٙ٤‬ي ً‪٤‬ل‪٤‬ش حُل‪ ٍٜٞ‬ػِ‪٘ٓ ٠‬خًٍش كؼخُش ٖٓ حَُٔإ‪ ٖ٤ٓٝ‬طَكغ ٖٓ‬
‫ًلخءس حُوَحٍ حٌُ‪ ٟ‬أٓ‪ ْٜ‬ك‪ ٚ٤‬حَُٔإ‪ٝ ، ٖ٤ٓٝ‬ط٘ٔ‪ ٖٓ ٠‬هز‪ٌُٜ ُْٜٞ‬ح حُوَحٍ ‪ ،‬ػِ‪ٓ ٠‬ز‪ َ٤‬حُٔ٘خًٍش‬
‫حُـٔخػ‪٤‬ش حُظ‪٣ ٠‬و‪ ّٞ‬ك‪ٜ٤‬خ حُوخثي ري‪ ٍٝ‬حُٔ٘ٔن ك‪ ٠‬حالؿظٔخػخص حُظ‪ ٠‬طؼوي ُ‪ٌٜ‬ح حُـَ‪ ، ٝ‬إ ٓ‪ٜ‬خٍس حُوخثي‬
‫ك‪ ٠‬اىحٍس حالؿظٔخع ‪ٝ ،‬ك‪ ٠‬ط٘ـ‪٤‬غ حألكَحى ػِ‪ ٠‬اريحء ٍأ‪ ْٜ٣‬رلَ‪٣‬ش ‪ٝ ،‬ىكغ حُٔ٘خه٘ش ك‪ ٠‬حالطـخ‪ٛ‬خص‬
‫حُٔؼَٔس ‪ٝ ،‬حُظ‪ٞ‬ك‪٤‬ن ر‪ ٖ٤‬ح‪ٍ٥‬حء حُٔظؼخٍ‪ٟ‬ش ‪ٝ ،‬حٓظٔخُش حألؿِز‪٤‬ش ‪ٝ‬حألهِ‪٤‬ش ك‪ ٠‬حُـٔخػش ػِ‪ ٠‬طل‪ ْٜ‬رؼ‪ْٜ٠‬‬
‫حُزؼ‪ٌٛ ًَ ، ٞ‬ح ‪٣‬لظخؽ ُٔ‪ٜ‬خٍحص ‪ٝ‬هزَحص ‪٘٣‬زـ‪ ٢‬إٔ ‪٣‬ل‪ُٛٞ‬خ حُوخثي ‪ٝ‬ري‪ٜٗٝ‬خ ال ‪٣‬ظ‪ٞ‬هغ إٔ طؼَٔ‬
‫حؿظٔخػخص حُٔ٘خًٍش ػٖ ٗظخثؾ ح‪٣‬ـخر‪٤‬ش ‪)ٕٖٗ : ٕٕٗ ,ٕٔ(.‬‬

‫شروط تحقيق انًشبركخ انفؼبنخ ‪:‬‬


‫‪ " ًٌَ٣ٝ‬أكٔي ‪ٛ‬وَ " (‪ )ٔ220‬حَُ٘‪ ١ٝ‬حُٔليىس ُلؼخُ‪٤‬ش حُٔ٘خًٍش ‪ٝ‬حُظ‪٘٣ ٠‬زـ‪ ٢‬أهٌ‪ٛ‬خ ك‪٠‬‬
‫حُلٔزخٕ ػ٘ي طوَ‪ َ٣‬ىٍؿش ‪٣َ١ٝ‬وش حُٔ٘خًٍش حُٔ٘خٓزش ‪:‬‬
‫ـ إٔ ‪ِٔ٣‬ي حُوخثي ِٓطخص ‪ٛٝ‬الك‪٤‬خص ك‪ٓ ٠‬ـخالص ‪ٛ‬خٓش ‪:‬‬
‫كظ‪ُِ ٌٖٔ٣ ٠‬وخثي إٔ ‪َ٘٣‬ى َٓإ‪ ٚ٤ٓٝ‬ك‪ ٠‬ػِٔ‪٤‬ش حُوَحٍ كالري إٔ ‪ٔ٣‬ظِي حُِٔطش ‪ٝ‬حُ‪ٜ‬الك‪٤‬ش‬
‫ُ‪ٜ٘‬غ هَحٍحص ًحص أ‪٤ٔٛ‬ش ‪َ٘٣ ٢ٌُٝ‬ى حُوخثي َٓإ‪ ٚ٤ٓٝ‬ك‪ ٚ٤‬الري ‪ٝ‬إٔ ‪٣‬وغ ‪ٓ ٖٟٔ‬خ ‪ِٔ٣‬ي حُ‪ٜ‬الك‪٤‬ش‬
‫‪ٝ‬حُِٔطش ر٘ؤٗ‪ٔ٣ ٢ٌُٝ ٚ‬ظط‪٤‬غ إٔ ‪٣‬لَى كٔخٓ‪ُِ٘ٔ ْٜ‬خًٍش كالري ‪ٝ‬إٔ ‪ٌٛ ٌٕٞ٣‬ح حٌُ‪ ًَْٜ٘٣ ٟ‬ك‪ٚ٤‬‬
‫‪٣‬ل‪ ٟٞ‬ؿي‪ٝ ٟٝ‬أ‪٤ٔٛ‬ش ‪.‬‬
‫‪ -‬أال ‪ٜ٘٣‬غ حُوَحٍ طلض ‪ٟ‬ـ‪ ٢‬حَُٔػش ‪٤ٟٝ‬ن حُ‪ٞ‬هض ‪:‬‬
‫ال ط٘خٓذ حُٔ٘خًٍش ظَ‪ٝ‬ف حُط‪ٞ‬حٍة ‪ٝ‬حألُٓخص كل‪ ٌٙٛ ٠‬حُظَ‪ٝ‬ف ‪ ٌٕٞ٣‬ػخَٓ حُِٖٓ ِٓـؤ‬
‫‪ٝ‬طٌ‪ ٕٞ‬حَُٔػش ك‪٘ٛ ٠‬غ حُوَحٍ أكي ػ‪ٞ‬حَٓ ٗـخك‪ ، ٚ‬كخُز‪٢‬ء حُ٘ٔز‪ ٢‬حٌُ‪ ٟ‬طظ‪ٜ‬ق ر‪ ٚ‬حُوَحٍحص حُظ‪٠‬‬
‫ط‪ٜ٘‬ؼ‪ٜ‬خ حُٔ٘خًٍش ‪ ،‬طـؼَ حُٔ٘خًٍش أًؼَ ٓ٘خٓزش ػ٘يٓخ ال طٌ‪ ٕٞ‬حَُٔػش ك‪٘ٛ ٠‬غ حُوَحٍ ‪ٓ ٖٟٔ‬ؼخ‪َ٤٣‬‬
‫حُلؼخُ‪٤‬ش ‪.‬‬
‫‪ -‬ط‪ٞ‬حكَ حُوزَس ‪ٝ‬حُٔؼَكش ُي‪ ٟ‬حَُٔإ‪: ٖ٤ٓٝ‬‬
‫‪ ٌٕٞ٣‬إلَٗحى حَُٔإ‪ ٖ٤ٓٝ‬آػخٍح ً ا‪٣‬ـخر‪٤‬ش ػ٘يٓخ ‪٤٠٣‬ق ‪ٛ‬ئالء حَُٔإ‪ ٖٓ ٖ٤ٓٝ‬حُوزَس ‪ٝ‬حُٔؼَكش‬
‫‪ٝ‬حُٔؼِ‪ٓٞ‬خص ٓخ ال ‪ٓ ٌٕٞ٣‬ظ‪ٞ‬حكَ ُي‪ ٟ‬حَُث‪ ْ٤‬رلٌْ ػيّ حكظٌخً‪ ٚ‬ر‪ٞ‬حهغ حُٔٔخٍٓش ‪ٝ‬رٔ‪٤‬يحٕ حُظطز‪٤‬ن‬
‫‪ٝ‬طِىحى كَ‪ٛ‬ش آ‪ٜ‬خّ حَُٔإ‪ ٖ٤ٓٝ‬روزَحط‪ٓٝ ْٜ‬ؼِ‪ٓٞ‬خط‪ ْٜ‬ػ٘يٓخ طِىحى ‪ٛ‬ؼ‪ٞ‬رش ‪ٝ‬ؿٔ‪ ٝٞ‬حٌُِٔ٘ش ‪،‬‬
‫كخُٔ٘خًٍش طؼظزَ أكي حُ‪ٓٞ‬خثَ حُظ‪ ٌٖٔ٣ ٠‬إٔ ‪ٔ٣‬ظويٓ‪ٜ‬خ حَُث‪ُ ْ٤‬ظزٔ‪ ٢٤‬حٌُِٔ٘ش ‪ٝ‬اؿالء ؿٔ‪ٜٟٞ‬خ ‪.‬‬

‫‪ٍ -‬ؿزش حَُٔإ‪ ٖ٤ٓٝ‬ك‪ ٠‬حُٔ٘خًٍش ‪:‬‬


‫ال ‪ ٌٖٔ٣‬إٔ طظلون حُٔ٘خًٍش ٓخ ُْ ‪٣‬ظ‪ٞ‬حكَ ُي‪ ٟ‬حَُٔإ‪ ٖ٤ٓٝ‬حُيحكؼ‪٤‬ش ‪ٝ‬حَُؿزش ُِظؼخ‪ٓ ٕٝ‬غ حَُث‪ْ٤‬‬
‫ك‪٘ٛ ٠‬غ حُوَحٍ ‪ٝ ،‬هي ‪٠٣‬ؼق ٖٓ ‪ ٌٙٛ‬حُيحكؼ‪٤‬ش ػيى ٖٓ حُؼ‪ٞ‬حَٓ ٓؼَ ٓ٘خػَ حٌَُح‪٤ٛ‬ش حُظ‪ ٠‬هي ‪٣‬لِٔ‪ٜ‬خ‬
‫حَُٔإ‪َُ ٕٞٓٝ‬ث‪ ْٜٔ٤‬أ‪ُ ٝ‬ؼيّ ٍؿزظ‪ ْٜ‬ك‪ ٠‬طزي‪٣‬ي ‪ٝ‬هظ‪ٝ ْٜ‬ؿ‪ٜ‬ي‪ ْٛ‬ك‪ٔ٤‬خ ‪٣‬ؼوي ٖٓ حؿظٔخػخص ‪ٝ ،‬حػظوخى‪ ْٛ‬رؤٗ‪ٚ‬‬
‫ال ؿي‪ٓ ٖٓ ٟٝ‬وظَكخط‪ ْٜ‬ألٕ حَُث‪٣ ُٖ ْ٤‬ؼ‪َٛ٤‬خ ك‪ ٠‬حُ٘‪ٜ‬خ‪٣‬ش أ‪ ١‬ح‪ٛ‬ظٔخّ ‪ ،‬أ‪ ٝ‬ػيّ حٓظؼيحى‪ُ ْٛ‬ظلَٔ‬
‫حُٔٔج‪٤ُٞ‬ش ‪ ،‬أ‪ ٝ‬ػيّ حهظ٘خػ‪ ْٜ‬رخأل‪ٛ‬يحف حُظ‪ٔ٣ ٠‬ؼ‪ ٠‬حُوَحٍ ُظلو‪٤‬و‪ٜ‬خ ‪ ،‬أ‪ٟ ٝ‬ؼق ِٗػخص حالٓظوالُ‪٤‬ش ‪ٝ‬حُؼوش‬
‫رخُ٘لْ ُي‪. ْٜ٣‬‬

‫‪ -‬ػوش حُوخثي ك‪ ٠‬ؿي‪٘ٓ ٟٝ‬خًٍش حَُٔإ‪: ٖ٤ٓٝ‬‬


‫ٌُ‪ ٢‬طلون حُٔ٘خًٍش آػخٍح ً ح‪٣‬ـخر‪٤‬ش كالري إٔ ‪٣‬ؼُِ‪ٛ‬خ حػظوخى حُوخثي ك‪ ٠‬كؼخُ‪٤‬ش ٓ٘خًٍش َٓإ‪، ٚ٤ٓٝ‬‬
‫كخَُث‪ ْ٤‬حٌُ‪ ٟ‬ال ‪٣‬ؼظوي إٔ َٓإ‪ٔ٣ ٚ٤ٓٝ‬ظٌِ‪ ٕٞ‬حُٔؼَكش ‪ٝ‬حُوزَس أ‪ ٝ‬حُٔزخىأس أ‪ ٝ‬حالرظٌخٍ أ‪ ٝ‬حُلٔخّ‬
‫‪ٝ‬حَُؿزش ‪ ،‬ال ‪٘٣‬ظظَ إٔ ‪ٔ٣‬ؤُ‪ ْٜ‬حُؼ‪ ٕٞ‬ك‪٘ٛ ٠‬غ حُوَحٍحص ‪ٌُٜ ،‬ح كبٕ أٓخُ‪٤‬ذ حُٔ٘خًٍش طئط‪ ٠‬ػٔخٍ‪ٛ‬خ‬
‫ػ٘يٓخ ‪ٔ٣‬خٍٓ‪ٜ‬خ ٍث‪٣ ْ٤‬ظلْٔ ُ‪ٜ‬خ ‪٣ٝ ،‬ؼظوي ك‪ ٠‬ؿي‪ٝ‬ح‪ٛ‬خ ‪٘٣ٝ ،‬وَ اُ‪َٓ ٠‬إ‪ ٚ٤ٓٝ‬ػوظ‪ ٚ‬ك‪ ٠‬هيٍحط‪ْٜ‬‬
‫‪ٝ‬ىحكؼ‪٤‬ظ‪. ْٜ‬‬

‫‪ٜٓ -‬خٍس حُوخثي ك‪ ٠‬حٓظويحّ أٓخُ‪٤‬ذ حُٔ٘خًٍش ‪:‬‬


‫‪٣‬ظطِذ حٓظويحّ أٓخُ‪٤‬ذ حُٔ٘خًٍش ط‪ٞ‬حكَ ٓ‪ٜ‬خٍحص هخ‪ٛ‬ش ُي‪ ٟ‬حُوخثي ٓؼَ ٓ‪ٜ‬خٍحص ط٘و‪ٚ٤‬‬
‫حُٔ‪ٞ‬حهق حُظ‪ُِ٘ٔ ٌٕٞ٣ ٠‬خًٍش ر‪ٜ‬خ ؿي‪ٝ ، ٟٝ‬طلي‪٣‬ي ٓٔظ‪ ٟٞ‬حُٔ٘خًٍش حٌُٖٔٔ ط‪ٞ‬ك‪ًٌُٝ ، َٙ٤‬ي ً‪٤‬ل‪٤‬ش‬
‫حُل‪ ٍٜٞ‬ػِ‪٘ٓ ٠‬خًٍش كؼخُش ٖٓ حَُٔإ‪ ٖ٤ٓٝ‬طَكغ ٖٓ ًلخءس حُوَحٍ حٌُ‪ ٟ‬أٓ‪ ْٜ‬ك‪ ٚ٤‬حَُٔإ‪ٝ ، ٖ٤ٓٝ‬ط٘ٔ‪٠‬‬
‫ٖٓ هز‪ٌُٜ ُْٜٞ‬ح حُوَحٍ ‪ ،‬ػِ‪ٓ ٠‬ز‪ َ٤‬حُٔ٘خًٍش حُـٔخػ‪٤‬ش حُظ‪٣ ٠‬و‪ ّٞ‬ك‪ٜ٤‬خ حُوخثي ري‪ ٍٝ‬حُٔ٘ٔن ك‪٠‬‬
‫حالؿظٔخػخص حُظ‪ ٠‬طؼوي ُ‪ٌٜ‬ح حُـَ‪ ، ٝ‬إ ٓ‪ٜ‬خٍس حُوخثي ك‪ ٠‬اىحٍس حالؿظٔخع ‪ٝ ،‬ك‪ ٠‬ط٘ـ‪٤‬غ حألكَحى ػِ‪٠‬‬
‫اريحء ٍأ‪ ْٜ٣‬رلَ‪٣‬ش ‪ٝ ،‬ىكغ حُٔ٘خه٘ش ك‪ ٠‬حالطـخ‪ٛ‬خص حُٔؼَٔس ‪ٝ ،‬حُظ‪ٞ‬ك‪٤‬ن ر‪ ٖ٤‬ح‪ٍ٥‬حء حُٔظؼخٍ‪ٟ‬ش ‪ٝ ،‬حٓظٔخُش‬
‫حألؿِز‪٤‬ش ‪ٝ‬حألهِ‪٤‬ش ك‪ ٠‬حُـٔخػش ػِ‪ ٠‬طل‪ ْٜ‬رؼ‪ ْٜ٠‬حُزؼ‪ٌٛ ًَ ، ٞ‬ح ‪٣‬لظخؽ ُٔ‪ٜ‬خٍحص ‪ٝ‬هزَحص ‪٘٣‬زـ‪ ٢‬إٔ‬
‫‪٣‬ل‪ُٛٞ‬خ حُوخثي ‪ٝ‬ري‪ٜٗٝ‬خ ال ‪٣‬ظ‪ٞ‬هغ إٔ طؼَٔ حؿظٔخػخص حُٔ٘خًٍش ػٖ ٗظخثؾ ح‪٣‬ـخر‪٤‬ش ‪)ٙٓ ,ٔ2(.‬‬
‫‪ٜٔٓٝ‬خ ًخٗض ىٍؿش حُٔ٘خًٍش كبٕ حُوخثي حُي‪ٞٔ٣‬هَح‪٣ ٠١‬ؼظٔي ػِ‪ ٠‬اَٗحى َٓإ‪ ٚ٤ٓٝ‬ػِ‪ٓ ٠‬خ‬
‫‪ ٠ٔٔ٣‬رٔئطَٔحص أ‪ُ ٝ‬وخءحص كَ حٌُِٔ٘ش حُظ‪ ٠‬طٔظ‪ٜ‬يف حُظ٘خ‪ٝ ٍٝ‬طزخىٍ ح‪ٍ٥‬حء ر‪ ٖ٤‬حُوخثي ‪َٓٝ‬إ‪ٚ٤ٓٝ‬‬
‫ك‪ ٍٞ‬حٌُٔ٘الص حُٔؼَ‪ٟٝ‬ش ‪٘ٓٝ‬خه٘ش حَُٔإ‪ ُٚ ٖ٤ٓٝ‬ك‪ٔ٤‬خ ‪٣‬زي‪ ٖٓ ُْٜ ٝ‬كِ‪ٝ ٍٞ‬طوي‪ ْ٣‬حالهظَحكخص ك‪ٍٞ‬‬
‫كِ‪ٜ‬خ‪ٓٝ ،‬ؼَ ‪ ٌٙٛ‬حُِوخءحص طظ‪٤‬ق ُِوخثي كَ‪ٛ‬ش ال‪١‬الع َٓإ‪ ٚ٤ٓٝ‬ػِ‪ ٠‬رؼ‪ ٞ‬حألٓ‪ ٍٞ‬ػٖ ‪٣َ١‬ن طِ‪٣ٝ‬ي‪ْٛ‬‬
‫رخُٔؼِ‪ٓٞ‬خص حُ‪ٜ‬خٓش حُٔظؼِوش رؼِٔ‪ًٔ ، ْٜ‬خ طظ‪٤‬ق حُلَ‪ٛ‬ش َُِٔإ‪ُ ٖ٤ٓٝ‬ظزخىٍ حُٔؼِ‪ٓٞ‬خص ك‪ٔ٤‬خ ر‪ ْٜ٘٤‬ػٖ‬
‫ٗ٘خ‪١‬خط‪ٝ ْٜ‬طزخىٍ ح‪ٍ٥‬حء ك‪ٔ٤‬خ ر‪ ْٜ٘٤‬ك‪ ٍٞ‬حُٔ٘خًَ حُظ‪ ٠‬ط‪ٞ‬حؿ‪ ْٜٜ‬ك‪ ٠‬حُؼَٔ ‪ٝ‬هي ‪٣‬ظَطذ ػِ‪ ٌٙٛ ٠‬حُِوخءحص‬
‫إٔ ‪٣‬ل‪ ٝٞ‬حُوخثي َٓإ‪ِٓ ٚ٤ٓٝ‬طش كَ حُٔ٘خًَ حُظ‪ ٠‬ط‪ٞ‬حؿ‪ًٔ ْٜٜ‬ـٔ‪ٞ‬ػش ‪٣ٝ‬لِٔ‪ ْٜ‬رخُٔوخرَ ٓٔج‪٤ُٞ‬ش‬
‫حالهظ‪٤‬خٍ ر‪ ٖ٤‬حُزيحثَ حُٔظخكش الطوخً حُوَحٍ حُ٘‪ٜ‬خث‪٣ٝ ، ٢‬ظ‪ٞ‬هق ٗـخف ٓؼَ ‪ ٌٙٛ‬حُِوخءحص ػِ‪ٓ ٠‬ي‪ ٟ‬ط٘ـ‪٤‬غ‬
‫حُوخثي َُٔإ‪ُ ٚ٤ٓٝ‬ظوي‪ ْ٣‬حهظَحكخط‪ٝ ْٜ‬ح‪ٍ٥‬حء حُظ‪٣ ٠‬ويٓ‪ٜ‬خ َٓإ‪ٔ٘٣ٝ ٙٞٓٝ‬ز‪ٜ‬خ اُ‪ٗ ٠‬و‪ ، ٜٚ‬الٕ اىٍحى‬
‫حَُٔإ‪ٌُُ ٖ٤ٓٝ‬ي ك‪ٔ٤‬خ رؼي ‪٣‬ـؼِ‪٘٣ ْٜ‬ظَ‪ ٕٝ‬اُ‪ٓ ٠‬ؼَ ‪ ٌٙٛ‬حُِوخءحص ػِ‪ ٠‬اٗ‪ٜ‬خ ‪ِ٤ٓٝ‬ش ُِٔ٘خًٍش حُِحثلش‬
‫حُظ‪ٔ٣ ٠‬ظ‪ٜ‬يف حُوخثي ٖٓ ‪ٍٝ‬حث‪ٜ‬خ حُل‪ ٍٜٞ‬ػِ‪ٞٓ ٠‬حكوش َٓإ‪)ٖٔٔ ,ٕٙ( . ٚ٤ٓٝ‬‬

‫انشروط انالزيخ نُجبح اإلدارح ثبنًشبركخ ‪:‬‬


‫‪ " ًٌَ٣‬ػِ‪ ٠‬ػزي حُ‪ٛٞ‬خد " (٘‪ )ٔ22‬إٔ ‪٘ٛ‬خى ػيس حكظ‪٤‬خ‪١‬خص أ‪ ١َٝٗ ٝ‬الري إٔ طَحػ‪ٜ٤‬خ‬
‫حإلىحٍس ػ٘ي ططز‪٤‬و‪ٜ‬خ ألِٓ‪ٞ‬د حإلىحٍس رخُٔ٘خًٍش ‪ًُٝ‬ي كظ‪ ٠‬طل‪ َٜ‬ػِ‪ ٠‬حُلخثيس حَُٔؿ‪ٞ‬س ٓ٘‪ٜ‬خ ُِؼَٔ‬
‫‪ٝ‬حُؼخِٓ‪ ٖ٤‬ك‪ٍٞٛ ٠‬س اٗظخؽ ٍك‪٤‬غ ‪ًٝ‬لخءس ػخُ‪٤‬ش ‪ٝ‬اٗزخع ُِلخؿخص حُ٘لٔ‪٤‬ش ‪ٝ‬حٌُ‪٤٘ٛ‬ش ‪ٝ‬حالؿظٔخػ‪٤‬ش ُألكَحى‬
‫‪ٝ‬ك‪ٔ٤‬خ ‪ ٠ِ٣‬أ‪ ٌٙٛ ْٛ‬حَُ٘‪: ١ٝ‬‬
‫‪ ‬طلي‪٣‬ي حأل‪ٛ‬يحف ريهش ‪ٟٞٝٝ‬ف ‪ٝ‬حإلٗلخم ػِ‪ٜ٤‬خ ‪ٝ‬حَُؿزش ك‪ ٠‬طلو‪٤‬و‪ٜ‬خ رٔٔظ‪٣ٞ‬خص ٍك‪٤‬ؼش ك‪ ٠‬حالٗـخُ‬
‫‪ٝ‬ط‪ٞ‬حكَ حُؼوش ‪ٝ‬حُظؼخ‪ ٕٝ‬ر‪ ٖ٤‬حأل‪َ١‬حف حُٔٔج‪ُٞ‬ش ػٖ طلو‪٤‬و‪ٜ‬خ ‪.‬‬
‫إٔ طيٍّ حإلىحٍس ‪١‬ز‪٤‬ؼش حُؼَٔ ؿ‪٤‬يح ً ‪ٝ‬طليى حُ٘‪ٞ‬حك‪ ٢‬حُظ‪ُِ ٌٖٔ٣ ٠‬ؼخِٓ‪ ٖ٤‬إٔ ‪٘٣‬خًٍ‪ٞ‬ح ك‪ٜ٤‬خ ‪ٝ‬رؤ‪٣‬ش‬ ‫‪‬‬
‫ىٍؿش ٖٓ حُٔ٘خًٍش ‪ ،‬حطوخً حُوَحٍ أ‪٣َ١ ٝ‬وش ط٘ل‪ ٌٙ٤‬أ‪ ٝ‬كَ حٌُٔ٘الص حُظ‪ ٠‬طؼظَ‪ ٝ‬ط٘ل‪. ٌٙ٤‬‬
‫إٔ طؼَٔ حإلىحٍس ػِ‪ ٠‬ط‪ٞ‬حكن حُلَى ٓغ ‪ٝ‬ظ‪٤‬لظ‪ ٚ‬كظ‪ ٠‬طو‪ ٟٞ‬ػ٘ي‪ ٙ‬حَُؿزش ك‪ ٠‬حَُه‪ ٠‬ر‪ٜ‬خ ‪ ٖٓٝ‬ػْ‬ ‫‪‬‬
‫حإلىالء رآٍحث‪ ٚ‬حُٔل‪٤‬يس ُظلٔ‪ ٖ٤‬أىحث‪ٜ‬خ ‪ٍٝ‬كغ ًلخءط‪ٜ‬خ ‪.‬‬
‫إٔ طزلغ حإلىحٍس ى‪ٝ‬حكغ ػخِٓ‪ٜ٤‬خ ‪ٝ‬ط‪ٞ‬كَ حُٔ٘خًٍش أل‪ُٝ‬جي حٌُ‪٣ ٖ٣‬و‪ ٟٞ‬ػ٘ي‪ ْٛ‬ىحكغ اػزخص حٌُحص‬ ‫‪‬‬
‫‪ٝ‬ىحكغ حالٗـخُ ‪ٝ‬حُظل‪. َ٤ٜ‬‬
‫إٔ طظلون ٖٓ ؿي‪٣‬ش حُؼخِٓ‪ٍٝ ٖ٤‬ؿزظ‪ ْٜ‬ك‪ ٠‬حُٔ٘خًٍش ‪ٝ‬حُويٍ ‪ٝ‬حُـ‪ٜ‬ي حٌُ‪٣َ٣ ٖ٣‬ي‪ ٕٝ‬إٔ ‪ٜٞٔٔ٣‬ح ر‪ٚ‬‬ ‫‪‬‬
‫ك‪ ٠‬ػِٔ‪٤‬ش حُٔ٘خًٍش ‪ٝ‬حُ٘‪ٞ‬حك‪ ٢‬أ‪ ٝ‬حُو‪٠‬خ‪٣‬خ حُظ‪َ٣ ٠‬ؿز‪ ٕٞ‬ك‪ ٠‬حُٔ٘خًٍش ك‪ٜ٤‬خ ‪.‬‬
‫إٔ طـٌد ح‪ٛ‬ظٔخّ حُؼخِٓ‪ ٖ٤‬رخُٔ٘خًٍش ‪ٝ ،‬طٔي‪ ْٛ‬رخُظيٍ‪٣‬ذ حُؼِٔ‪ ٢‬حُٔ٘ظْ ػِ‪ ٠‬حُ‪ٞ‬ظخثق حُظ‪٠‬‬ ‫‪‬‬
‫‪٣‬ئى‪ٜٗٝ‬خ ‪ٝ ،‬ػِ‪ ٠‬حُٔ٘خًٍش حُز٘خءس ‪َ١ٝ‬م حالٓظلخىس ٓ٘‪ٜ‬خ ‪.‬‬
‫إٔ طٔي‪ ْٛ‬رخُٔؼِ‪ٓٞ‬خص حٌُخك‪٤‬ش حُظ‪ ٠‬طٌٔ٘‪ ٖٓ ْٜ‬حُظلٌ‪ َ٤‬حُٔ‪ٟٞٞ‬ػ‪ ٖٓٝ ٢‬ػْ حُٔ٘خًٍش حال‪٣‬ـخر‪٤‬ش ‪،‬‬ ‫‪‬‬
‫‪٣ٝ‬ظطِذ ًُي طلٔ‪ٗ ٖ٤‬ظْ حُٔؼِ‪ٓٞ‬خص ‪ٝ‬طو‪٣ٞ‬ش ٗزٌش حالط‪ٜ‬خالص ر‪ ٖ٤‬حَُإٓخء ‪ٝ‬حَُٔإ‪ٖ٤ٓٝ‬‬
‫‪ٝ‬حُِٓالء‬
‫إٔ طًَ٘‪ ْٜ‬ك‪ ٠‬حُو‪٠‬خ‪٣‬خ حُظ‪ ٠‬طؼ‪ َ٤‬ح‪ٛ‬ظٔخٓ‪ٝ ْٜ‬طْٔ ٓ‪ٜ‬خُل‪ ْٜ‬حُلخُ‪٤‬ش ‪ٝ‬حُٔٔظوزِ‪٤‬ش ‪ٝ‬ط٘خٓذ‬ ‫‪‬‬
‫هيٍحط‪ٝ ْٜ‬طو‪ٜٜ‬خط‪ٜٓٝ ْٜ‬خٍحط‪. ْٜ‬‬
‫إٔ ط٘ؼَ حُؼخِٓ‪ ٖ٤‬رـي‪٣‬ظ‪ ْٜ‬ك‪ ٠‬حُٔ٘خًٍش ‪ ،‬كظ‪ٜ‬ـ‪ُٔ ٢‬خ ‪٣‬و‪ٝ ُٕٞٞ‬ط٘خه٘‪ ْٜ‬ك‪ٝ ٚ٤‬طزخىُ‪ ْٜ‬حُلـؾ‬ ‫‪‬‬
‫حُٔئ‪٣‬يس ‪ٝ‬حُٔؼخٍ‪ٟ‬ش ‪ٝ‬طؤهٌ رخالهظَحكخص حُٔل‪٤‬يس حُؼِٔ‪٤‬ش ‪ٝ‬طلَٔ أٓزخد ٍك‪ ٞ‬حالهظَحكخص ؿ‪َ٤‬‬
‫حُٔل‪٤‬يس أ‪ ٝ‬ؿ‪ َ٤‬حُؼِٔ‪٤‬ش ‪.‬‬
‫إٔ ط٘ؼَ حُؼخِٓ‪ًٌُ ٖ٤‬ي رٔٔج‪٤ُٞ‬ظ‪ ْٜ‬ػٖ ط٘ل‪ٓ ٌ٤‬خ حٗظًَ‪ٞ‬ح ك‪ ٖٓ ٚ٤‬أٓ‪ٝ ٍٞ‬طِِٓ‪ ْٜ‬رخُٔٔظ‪٣ٞ‬خص‬ ‫‪‬‬
‫حُظ‪ ٠‬حطلو‪ٞ‬ح ػِ‪ٜ٤‬خ ‪ٝ‬ط٘ـ‪٤‬غ حٌُ‪٣ ٖ٣‬لوو‪ ٌٙٛ ٕٞ‬حُٔٔظ‪٣ٞ‬خص ‪ٝ‬طؼخُؾ حٌُ‪٣ ُْ ٖ٣‬لوو‪ٛٞ‬خ رؼي ىٍحٓش‬
‫حألٓزخد ‪٣ٝ‬ظطِذ ًُي ط‪٤ٓ ْ٤ٜٔ‬خٓش ػِٔ‪٤‬ش ُِظو‪ ْ٤٤‬حُلؼخٍ ألىحء حُؼخِٓ‪ٝ ٖ٤‬ه‪٤‬خّ ٗظخثؾ أػٔخُ‪ْٜ‬‬
‫رٔوخ‪ٟٞٞٓ ْ٤٣‬ػ‪٤‬ش ػخىُش ‪.‬‬
‫إٔ طـؼَ حُؼخِٓ‪٣ ٖ٤‬ل‪ ٕٜٞٔ‬إٔ حُٔ٘خًٍش ‪ٝ‬حؿذ ًٔخ أٗ‪ٜ‬خ كن ‪ٝ‬أٗ‪ٜ‬خ طظ‪ ٖٔ٠‬أٓخٓخ ً ٓ‪ِٜ‬لش‬ ‫‪‬‬
‫حُٔ٘ظٔش اُ‪ ٠‬ؿخٗذ ٓ‪ٜ‬خُل‪. ْٜ‬‬
‫إٔ طزلغ ٗظخثؾ حُٔ٘خًٍش ٖٓ ‪ٝ‬هض ‪٥‬هَ ‪ٝ‬طو‪ٓ ْ٤‬خ كووظ‪ ٖٓ ٚ‬ك‪ٞ‬حثي ‪ٓٝ‬خ ‪ٛ‬خىكظ‪ٓ ٖٓ ٚ‬ؼ‪ٞ‬هخص‬ ‫‪‬‬
‫كظ‪ ٠‬طظوٌ حُلِ‪ ٍٞ‬حُٔالثٔش ُ‪ ٌٜٙ‬حُٔؼ‪ٞ‬هخص ‪ٝ ،‬ط‪٠‬غ ٖٓ حألٓخُ‪٤‬ذ ٓخ ‪ٗ ٖٔ٠٣‬ـخف حُٔ٘خًٍش ك‪٠‬‬
‫حُٔٔظوزَ‬
‫ٓٔخ ٓزن ُو‪ ٚ‬حُزخكغ اُ‪ ٠‬حالكظ‪٤‬خ‪٤١‬خص حُظ‪٣ ٠‬ـذ حطوخً‪ٛ‬خ ػ٘ي ٓ٘خًٍش حألكَحى ك‪ ٠‬حُوَحٍحص‬
‫‪:‬‬
‫ٔ‪ -‬حَٗحى حُؼخِٓ‪ ٖ٤‬ك‪ ٠‬حُٔ‪ٟٞٞ‬ػخص حُظ‪ ٠‬طيهَ ك‪ٗ ٠‬طخم ػِٔ‪ٝ ، ْٜ‬حُظ‪ ٌِٕٞٔ٣ ٠‬هيٍحص ‪ٜٓٝ‬خٍحص‬
‫طٌٔ٘‪ ٖٓ ْٜ‬حُٔٔخ‪ٔٛ‬ش ك‪ٜ٤‬خ ‪.‬‬
‫ٕ‪ -‬ط‪٤ٜ‬جش حُٔ٘خم حُ‪ٜ‬خُق ‪ٝ‬حُٔالثْ ٖٓ حُ‪َٜ‬حكش ‪ٝ‬حُظلخ‪ٝ ، ْٛ‬ط‪ٞ‬ك‪ َ٤‬حُز‪٤‬خٗخص ‪ٝ‬حُٔؼِ‪ٓٞ‬خص حُالُٓش كظ‪٠‬‬
‫‪ ٌٖٔ٣‬حألكَحى ٖٓ ىٍحٓظ‪ٜ‬خ ‪ٝ‬طلِ‪ِٜ٤‬خ ‪ٝ‬طلي‪٣‬ي حُزيحثَ ػِ‪ ٠‬أٓٔ‪ٜ‬خ ‪.‬‬
‫ٖ‪ -‬اػطخء حُلَ‪ٛ‬ش حُٔ٘خٓزش ُؼِٔ‪٤‬ش حُٔ٘خًٍش ‪ٓ ،‬ؼَ أهٌ ح‪ٍ٥‬حء حُظ‪٣ ٠‬يُ‪ ٠‬ر‪ٜ‬خ حألكَحى اًح ًخٗض ٓالثٔش‬
‫‪ًٝ‬حص كخثيس ػِٔ‪٤‬ش ‪٣ٝ‬ظَطذ ػِ‪ ٠‬ططز‪٤‬و‪ٜ‬خ ٗظخثؾ ح‪٣‬ـخر‪٤‬ش ‪.‬‬
‫كٌُي ٖٓ أ‪ ْٛ‬حُ‪ٓٞ‬خثَ حُظ‪ ٠‬طٔخػي حإلىحٍس ػِ‪ ٠‬طِز‪٤‬ش ى‪ٝ‬حكغ ‪ٍٝ‬ؿزخص حَُٔإ‪ٝ ٖ٤ٓٝ‬طلل‪ِ٤‬‬
‫هيٍحط‪ٝ ْٜ‬طلِٔ‪ ْٜ‬ؿِء ٖٓ حُٔٔج‪٤ُٞ‬ش ر٘خ ًء ػِ‪ٍ ٠‬ؿزخط‪ ْٜ‬ك‪ ٠‬حُٔ٘خًٍش حُالُٓش كظ‪٣ ٠‬ظٌٖٔ حألكَحى ٖٓ‬
‫ىٍحٓظ‪ٜ‬خ ‪ٝ‬طلِ‪ِٜ٤‬خ ‪ٝ‬طلي‪٣‬ي حُزيحثَ ػِ‪ ٠‬أٓخٓ‪ٜ‬خ ‪.‬‬
‫‪ٝ‬حُٔ٘خًٍش ك‪ ٠‬حإلىحٍس ُ‪ٔ٤‬ض ى‪ٝ‬حء ٌَُ ىحء ‪ ٖٓٝ‬حُوط‪ٍٞ‬س إٔ طؼِن حإلىحٍس ػِ‪ٜ٤‬خ ‪ٝ‬كي‪ٛ‬خ ًؼ‪َ٤‬ح ً‬
‫ٖٓ ح‪ٓ٥‬خٍ ‪ ،‬اً أٗ‪ٜ‬خ ٓ‪٤‬خٓش ‪ٝ‬حكيس ٖٓ ‪٤ٓ ٖٟٔ‬خٓخص أهَ‪ً ٟ‬ؼ‪َ٤‬س ‪٣ ،‬ظ‪ٞ‬هق ٗـخك‪ٜ‬خ ػِ‪ ٠‬رو‪٤‬ش‬
‫حُٔ‪٤‬خٓخص ‪ٝ‬كؼخُ‪٤‬ظ‪ٜ‬خ ‪ ،‬كال طـي‪ ١‬حُٔ٘خًٍش ٗ‪٤‬جخ ً اًح ًخٕ حُؼخَٓ ؿ‪ٍ َ٤‬ح‪ ٝ‬ػٖ ػِٔ‪ ٚ‬أ‪ ٝ‬اًح ‪ٝ‬ؿي‬
‫حُٔ‪ٞ‬ظق ك‪ٝ ٠‬ظ‪٤‬لش ال طظ٘خٓذ ٓغ هيٍحط‪ ٚ‬أ‪ٓ ٝ‬ئ‪ٛ‬الط‪ًٔ ، ٚ‬خ ال ‪ ٌٖٔ٣‬إٔ ٗظ‪٘ٓ ٍٜٞ‬خًٍش كؼخُش ى‪ٕٝ‬‬
‫طيٍ‪٣‬ذ حُؼخِٓ‪ٝ ٖ٤‬طيٍ‪٣‬ذ حَُٔ٘ك‪ ، ٖ٤‬أ‪ ٝ‬ى‪ٝ ٕٝ‬ؿ‪ٞ‬ى ٗظخّ ٓ‪ٟٞٞ‬ػ‪ُ ٢‬ظو‪ ْ٤٤‬ؿ‪ٜٞ‬ى حُؼخِٓ‪)ٕٔ٘ ،ٕ( . ٖ٤‬‬

‫درجبد اإلدارح ثبنًشبركخ ‪:‬‬


‫‪ٝ‬ك‪ٌٛ ٠‬ح حُ‪ٜ‬يى ‪ " ًٌَ٣‬أكٔي ‪ٛ‬وَ " (‪ )ٔ220‬إٔ ‪٘ٛ‬خى ىٍؿخص ٓظلخ‪ٝ‬طش ٖٓ حُٔ٘خًٍش ‪ٌٖٔ٣‬‬
‫ُِوخثي أ‪ ٝ‬حُٔي‪ َ٣‬إٔ ‪٣‬ظ‪٤‬ل‪ٜ‬خ َُٔإ‪ٝ ، ٚ٤ٓٝ‬طظؤػَ ‪ ٌٙٛ‬حُيٍؿخص رخألِٓ‪ٞ‬د أ‪ ٝ‬حُطَ‪٣‬وش حُظ‪ٔ٣ ٠‬ظويٓ‪ٜ‬خ حُوخثي‬
‫أ‪ ٝ‬حُٔي‪ َ٣‬ك‪٤ٛ ٠‬خؿش هَحٍحط‪ٝ ٚ‬إٔ ‪ ٌٙٛ‬حُيٍؿخص رخػظزخٍ‪ٛ‬خ طٔؼَ أٗٔخ‪ٓ ١‬وظِلش ٖٓ حُو‪٤‬خىس أ‪ ٝ‬حإلىحٍس ‪،‬‬
‫‪ٝ‬طظلخ‪ٝ‬ص ك‪ٔ٤‬خ ‪٣‬ظخف ُِوخثي ٖٓ ِٓطخص ‪ٓٝ‬خ ‪٣‬ظ‪ٞ‬كَ َُِٔإ‪ ٖٓ ٖ٤ٓٝ‬كَ‪٣‬خص ‪ٗٝ‬ؼَ‪ ٌٙٛ ٖٓ ٌَُ ٝ‬حُيٍؿخص‬
‫أ‪ ٝ‬حألٗٔخ‪ ١‬ك‪ٔ٤‬خ ‪: ٠ِ٣‬‬
‫ٔ‪٘ٛ -‬غ حَُث‪ُِ ْ٤‬وَحٍ ػْ طزِ‪٤‬ـ‪َُٔ ٚ‬إ‪: ٚ٤ٓٝ‬‬
‫‪٣‬و‪ ّٞ‬حَُث‪٘ٛ ْ٤‬خ ر‪ٜ٘‬غ حُوَحٍ ٓ٘لَىح ً ػْ ‪٣‬زِـ‪َُٔ ٚ‬إ‪ٝ ٚ٤ٓٝ‬ال طلظ‪ ٟٞ‬ػِٔ‪٤‬ش حُظزِ‪٤‬ؾ ػِ‪ ٠‬أ‪٣‬ش‬
‫ٓلخ‪ُٝ‬ش ٖٓ هزَ حَُث‪َُ٘ ْ٤‬ف أٓزخد حُوَحٍ أ‪ ٝ‬اه٘خػ‪ ْٜ‬ر‪ ٚ‬أ‪ ٝ‬حٓظٔخُظ‪ُ ْٜ‬وز‪. ُٚٞ‬‬
‫ٕ‪٘ٛ -‬غ حَُث‪ُِ ْ٤‬وَحٍ ػْ َٗف ُٔزٍَحط‪: ٚ‬‬
‫‪٘ٛ‬خ ال ‪ٌ٣‬ظل‪ ٠‬حَُث‪ ْ٤‬رٔـَى اػالّ حَُٔإ‪ ٖ٤ٓٝ‬رخُوَحٍ ‪ٝ‬اٗٔخ ‪٣‬لخ‪ ٍٝ‬إٔ ‪٣‬ز‪٤‬غ حُوَحٍ ُ‪ ْٜ‬رؤٕ‬
‫‪َ٘٣‬ف ٓزٍَحط‪ٓٝ ٚ‬الرٔخط‪ٔ٣ٝ ٚ‬ظٔ‪ُ ِْٜ٤‬و‪٣ ٞٛٝ ، ُٚٞ‬ؼَٔ اُ‪ ٠‬حُظول‪٤‬ق ٖٓ ‪ٝ‬حهغ حٗلَحى‪ ٙ‬رخُوَحٍ ه‪ٞ‬كخ ً ٖٓ‬
‫حكظٔخالص ٓوخ‪ٓٝ‬ش حَُٔإ‪ُِ ٖ٤ٓٝ‬وَحٍ ‪ٝ‬ػيّ طؼخ‪ ْٜٗٝ‬ك‪ ٠‬ط٘ل‪ ٌٙ٤‬رؤٕ ‪٣‬زٍَ ُ‪ ْٜ‬أٓزخر‪٣ٝ ٚ‬ز‪ِ٤ٔٓ ُْٜ ٖ٤‬حط‪. ٚ‬‬
‫ٖ‪٘ٛ -‬غ حَُث‪ُِ ْ٤‬وَحٍ ػْ ىػ‪ٞ‬ط‪ ٚ‬إلؿَحء ك‪ٞ‬حٍ ك‪: ُٚٞ‬‬
‫‪٣‬و‪ ّٞ‬حَُث‪ ْ٤‬ك‪ ٌٙٛ ٠‬حُلخُش رؼي ‪٘ٛ‬ؼ‪ُِ ٚ‬وَحٍ رلظق ك‪ٞ‬حٍ ٓغ حَُٔإ‪٣ ٖ٤ٓٝ‬ظؼَف ػِ‪٠‬‬
‫حٓظلٔخٍحط‪ ْٜ‬ر٘ؤٕ حُوَحٍ ‪ٝ‬آػخٍ‪َ٣ ٞٛٝ ٙ‬ى ػِ‪ ٌٙٛ ٠‬حالٓظلٔخٍحص ٓلخ‪ٝ‬الً اُحُش ٓوخ‪ٝ‬ك‪ٓٝ ْٜ‬لخ‪ٝ‬الً حُظؤًي‬
‫ٖٓ ك‪ٝ ْٜٜٔ‬حٓظ‪٤‬ؼخر‪ٝ ْٜ‬اه٘خػ‪ ْٜ‬رخُوَحٍ ‪.‬‬
‫ٗ‪٘ٛ -‬غ حَُث‪ُِ ْ٤‬وَحٍ ٓزيث‪ٓ ٢‬غ طَى حُٔـخٍ ٓلظ‪ٞ‬كخ ً إلٌٓخٗ‪٤‬ش طـ‪: َٙ٤٤‬‬
‫‪٣‬و‪ ّٞ‬حَُث‪٘ٛ ْ٤‬خ رخُٔزخىأس رظ٘و‪ ٚ٤‬حٌُِٔ٘ش ‪ٝ‬طلي‪٣‬ي ػيى ٖٓ ريحثَ حُلِ‪ٝ ٍٞ‬طلي‪٣‬ي أٗٔذ ‪ٌٙٛ‬‬
‫حُلِ‪ ٍٞ‬حُوَحٍ حُٔزيث‪ٝ ، ٢‬ك‪ ٠‬ػَ‪ُ ٟٚ‬ألَٓ ػِ‪َٓ ٠‬إ‪٣ ٚ٤ٓٝ‬ظ‪٤‬ق ُ‪ ْٜ‬إٔ ‪ٔ٣‬خٍٓ‪ٞ‬ح طؤػ‪َ٤‬ح ً ػِ‪ ٠‬حُوَحٍ‬
‫حُ٘‪ٜ‬خث‪ ٖٓ ، ٢‬هالٍ ٓخ ‪٣‬يُ‪ٞ‬ح ر‪ ٖٓ ٚ‬آٍحء ‪ٝٝ‬ؿ‪ٜ‬خص ٗظَ أ‪ٓ ٝ‬ؼخٍ‪ٟ‬ش ُ‪ٌٜ‬ح حُوَحٍ حُٔزيث‪ ٢‬هي طيكغ حَُث‪ْ٤‬‬
‫اُ‪ ٠‬طؼي‪ َ٣‬حُوَحٍ أ‪ ٝ‬حهظ‪٤‬خٍ ؿ‪ ٖٓ َٙ٤‬حُزيحثَ ‪ ٌُٖ ،‬حَُث‪٘ٛ ْ٤‬خ ُ‪ِٓ ٚ‬طش حُزض حُ٘‪ٜ‬خث‪ ٢‬ك‪ ٠‬حألَٓ ‪ٝ‬طلي‪٣‬ي‬
‫ٓخ اًح ًخٕ حُوَحٍ حُٔزيث‪٤ٓ ٢‬ؼيٍ أّ ال ‪.‬‬

‫٘‪ -‬ػَ‪ٍ ٝ‬ث‪ٌُِِ٘ٔ ْ٤‬ش ‪ٝ‬ىػ‪ٞ‬ط‪ ٚ‬حَُٔإ‪ُِ ٖ٤ٓٝ‬ظويّ رٔوظَكخص ‪ٝ‬كِ‪: ٍٞ‬‬
‫‪٣‬ؼَ‪ ٝ‬حَُث‪ ْ٤‬ك‪ ٌٙٛ ٠‬حُلخُش حٌُِٔ٘ش ٓلَ حُوَحٍ ػِ‪ ٠‬حَُٔإ‪ٔ٣ٝ ٖ٤ٓٝ‬ؤُ‪ ْٜ‬إٔ ‪٘٣‬و‪ٜٛٞ‬خ‬
‫‪٣ٝ‬ليى‪ٝ‬ح أٓزخر‪ٜ‬خ ‪٣ٝ‬وظَك‪ٞ‬ح كِ‪ٞ‬الً ُ‪ٜ‬خ ‪٘ٛٝ‬خ ‪٣‬ظ‪٤‬ق حَُث‪ ْ٤‬ك‪٠‬الً ػٖ ‪ٌٛ‬ح َُِٔإ‪ ٖ٤ٓٝ‬كَ‪ٛ‬ش إٔ ‪٣‬و‪ٞٔ٤‬ح‬
‫ٓوظِق حالهظَحكخص ‪ٝ‬حُلِ‪ ٍٞ‬حُٔؼخٍ‪ٟ‬ش ‪٣ٝ‬وظخٍ حَُث‪ ْ٤‬رؼي ًُي حُلَ أ‪ ٝ‬حُوَحٍ ٖٓ ر‪ٓ ٖ٤‬خ ػَ‪ٟٚ‬‬
‫ػِ‪ ٚ٤‬حَُٔإ‪ ٖٓ ٖ٤ٓٝ‬ريحثَ ‪ٝ‬حهظَحكخص ‪.‬‬
‫‪ -ٙ‬طلي‪٣‬ي حَُث‪ٌُِِ٘ٔ ْ٤‬ش ‪ٝ‬ال ه‪ٞ٤‬ى ػِ‪ ٠‬كِ‪ٜ‬خ ‪ٝ‬طل‪ ٞ٣ٞ‬حألَٓ َُِٔإ‪ُِ ٍُِٞٛٞ ٖ٤ٓٝ‬وَحٍ ٖٓ‬
‫هالٍ ٓ٘خًٍظ‪ٓ ٚ‬ؼ‪: ْٜ‬‬
‫‪٣‬و‪ ّٞ‬حَُث‪ ْ٤‬ك‪ ٌٙٛ ٠‬حُلخُش رظلي‪٣‬ي حٌُِٔ٘ش ‪ٝ‬طلي‪٣‬ي حإل‪١‬خٍ ‪ٝ‬حُلي‪ٝ‬ى حُظ‪٘٣ ٠‬زـ‪ ٢‬إٔ ‪ِ٣‬ظِّ ر‪ٜ‬خ‬
‫حُلَ حٌُ‪٣ ٟ‬ظْ حُ‪ ٍٞٛٞ‬اُ‪ٓ ٞٛٝ ٚ٤‬خ ‪٘٣‬خٍى حَُٔإ‪ ٖ٤ٓٝ‬ك‪ ٠‬ػِٔ‪٤‬ش ‪٘ٛ‬غ حُوَحٍ ُ‪ ٖٓ ْ٤‬هالٍ ػَ‪ٟٚ‬‬
‫َُأ‪ٝ ، ٚ٣‬اٗٔخ ٖٓ هالٍ ٓ٘خًٍظ‪ٓ ٚ‬ؼ‪ ْٜ‬ك‪ ٠‬حُٔ٘خه٘ش ‪ٝ‬حُٔيح‪ُٝ‬ش ‪ٝ ،‬ه‪٤‬خٓ‪ ٚ‬ري‪ ٍٝ‬حُٔ٘ٔن ك‪ ٠‬حؿظٔخػخص‬
‫حُٔ٘خه٘ش حُظ‪٣ ٠‬ؼوي‪ٛ‬خ ٓؼ‪. ْٜ‬‬
‫‪ -0‬طل‪ ٞ٣ٞ‬حألَٓ َُِٔإ‪ُ ٖ٤ٓٝ‬ظ٘و‪ ٚ٤‬حٌُِٔ٘ش ‪ٝ‬حُ‪ ٍٞٛٞ‬اُ‪ ٠‬هَحٍ ‪:‬‬
‫‪٣‬و‪ ّٞ‬حَُث‪٘ٛ ْ٤‬خ رظل‪ ٞ٣ٞ‬حألَٓ رٌخِٓ‪َُِٔ ٚ‬إ‪ ٖ٤ٓٝ‬ريءح ً ٖٓ طلي‪٣‬ي حٌُِٔ٘ش أ‪ ٝ‬حٌُٔ٘الص‬
‫‪ٝ‬ط٘و‪ٜٜ٤‬خ ‪ ،‬اُ‪ ٠‬طلي‪٣‬ي ريحثَ حُلِ‪ ٍٞ‬ػْ حُ‪ ٍٞٛٞ‬اُ‪ ٠‬حُوَحٍ حُ٘‪ٜ‬خث‪ ، ٢‬ك‪ٌٜ‬ح حُظل‪٣ ٞ٣ٞ‬ظ‪ًَ ٖٔ٠‬‬
‫َٓحكَ ‪٘ٛ‬غ حُوَحٍ ‪ ٌٕٞ٣ٝ ،‬حُوَحٍ حٌُ‪ َٜ٣ ٟ‬اُ‪ ٚ٤‬حَُٔإ‪ٜٗ ٖ٤ٓٝ‬خث‪٤‬خ ً ‪٣ٝ ،‬و‪ ّٞ‬حَُث‪ ْ٤‬ػخىس ر‪ٟٞ‬غ‬
‫حإل‪١‬خٍ أ‪ ٝ‬حُلي‪ٝ‬ى حُظ‪ٜ٘٣ ٠‬غ حُوَحٍ ك‪ ٠‬ىحثَط‪ٜ‬خ ‪ٝ ،‬هي ‪٘٣‬خٍى حَُث‪ ْ٤‬ك‪ ٠‬حؿظٔخػخص حُٔيح‪ُٝ‬ش ‪ٝ‬حُٔ٘خه٘ش‬
‫ٌُ‪٣ ٢‬ؼوي‪ٛ‬خ حَُٔإ‪ٝ ٕٞٓٝ‬هي ال ‪٘٣‬خٍى ‪ ،‬كبٕ ٗخٍى ك‪ ٌٙٛ ٠‬حالؿظٔخػخص كبٕ ى‪٣ ٍٙٝ‬وظ‪ َٜ‬ػِ‪٠‬‬
‫حُظ٘ٔ‪٤‬ن ‪ٝ‬حُظ‪ٞ‬ك‪٤‬ن ر‪ ٖ٤‬حالطـخ‪ٛ‬خص ‪ٝ‬ح‪ٍ٥‬حء حُٔوظِلش ‪ٓ ْ٤ُٝ‬لخ‪ُٝ‬ش كَ‪ ٝ‬حَُأ‪ ١‬أ‪ ٝ‬حُظؤػ‪ َ٤‬ػِ‪٠‬‬
‫حَُٔإ‪. ٖ٤ٓٝ‬‬

‫وجهبد انُظر انًإيذح وانًؼبرضخ نهقيبدح ثبنًشبركخ ‪:‬‬


‫‪٘٣‬ووو‪ً َ٤‬وووالً ٓوووٖ " أحًدددذ صدددقر يُيدددر ئثدددراهيى " (٘‪ )ٔ22‬أٗووو‪ ٚ‬روووَ‪ ٟ‬حُوووزؼ‪ ٞ‬إٔ حٗوووظَحى‬
‫حَُٔإ‪ ٖ٤ٓٝ‬ك‪٘ٛ ٠‬غ حُوَحٍ ربطخكش حُلَ‪ٛ‬ش ُ‪ٔ٣ ٢ٌُ ْٜ‬خٍٓ‪ٞ‬ح هيٍح ً ٖٓ حُظؤػ‪ َ٤‬ك‪ٌٛ ٠‬ح حُ٘ؤٕ ‪َ٣ ،‬كغ ٖٓ‬
‫ٓٔظ‪ٍٟ ٟٞ‬خ‪٣ِ٣ٝ ْٛ‬ي ٓوٖ ىحكؼ‪٤‬وظ‪ُ ْٜ‬وألىحء ‪٣ٝ ،‬وَ‪ ٟ‬آهوَ‪ ٕٝ‬إٔ ُِٔ٘وخًٍش ٓٔوخ‪ٝ‬ة ‪ٝ‬ػ‪٤‬و‪ٞ‬د ‪ٝ‬إٔ ‪٘ٛ‬وخى‬
‫ظَ‪ٝ‬كخ ً ‪ٝ‬كي‪ٝ‬ىح ً الٓظويحٓ‪ٜ‬خ ‪.‬‬

‫ػذو انًشبركخ فً اإلدارح ‪:‬‬


‫إ ػيّ ٓ٘خًٍش حُؼخِٓ‪ ٖ٤‬ك‪ ٠‬حُٔٔظ‪٣ٞ‬خص حإلىحٍ‪٣‬ش حُٔوظِلش ك‪ ٠‬حُظوط‪٘ٛٝ ٢٤‬غ حُوَحٍحص ‪ٔ٣‬خ‪ْٛ‬‬
‫ك‪ٝ ٠‬ؿ‪ٞ‬ى كـ‪ٞ‬س ر‪ ٖ٤‬حُو‪٤‬خىس حإلىحٍ‪٣‬ش ‪ٝ‬حُٔ‪ٞ‬ظل‪ ٖ٤‬ك‪ ٠‬حُٔٔظ‪٣ٞ‬خص حُيٗ‪٤‬خ ‪ٝ ,‬رخُظخُ‪٣ ٠‬ئى‪ ٟ‬اُ‪ٟ ٠‬ؼق‬
‫حُ٘ؼ‪ ٍٞ‬رخُٔٔج‪٤ُٞ‬ش ‪ٝ‬حُؼَٔ حُـٔخػ‪ُ ٠‬ظلو‪٤‬ن أ‪ٛ‬يحف حُٔ٘ظٔش ‪ٌٛٝ ,‬ح ‪٣‬ئى‪ ٟ‬اُ‪ ٠‬طيٗ‪ٔٓ ٠‬ظ‪ ٟٞ‬حألىحء ُي‪ٟ‬‬
‫‪ٛ‬ئالء حُٔ‪ٞ‬ظل‪ُ٘ ٖ٤‬ؼ‪ ٍْٛٞ‬رؤٗ‪٘٣ ُْ ْٜ‬خًٍ‪ٞ‬ح ك‪ٟٝ ٠‬غ حأل‪ٛ‬يحف حُٔطِ‪ٞ‬د اٗـخُ‪ٛ‬خ أ‪ ٝ‬ك‪ ٠‬حُلِ‪ٍٞ‬‬
‫ُِٔ٘خًَ حُظ‪ٞ٣ ٠‬ؿ‪ٜٜٗٞ‬خ ك‪ ٠‬حألىحء ‪ٝ ,‬هي ‪٣‬ؼظزَ‪ ٕٝ‬أٗلٔ‪ ٖ٤ٜ٘ٔٓ ْٜ‬ك‪ ٠‬حُٔ٘ظٔش ‪.‬‬

‫اآلثبر االيجبثيخ نهًشبركخ ‪:‬‬


‫‪٣‬ووَ‪ٓ ٟ‬ئ‪٣‬ووي‪ ٝ‬حُٔ٘ووخًٍش اٗ‪ٜ‬ووخ طَكووغ ٓووٖ ٓٔووظ‪ٍٟ ٟٞ‬ووخ حَُٔإ‪ٓٝ‬وو‪ٝ ٖ٤‬طِ‪٣‬ووي ٓووٖ ىحكؼ‪٤‬ووظ‪ُ ْٜ‬ووألىحء‬
‫حألٓزخد ح‪٥‬ط‪٤‬ش ‪:‬‬
‫‪ -‬طلون حُٔ٘خًٍش طل‪ ْٜ‬حَُٔإ‪ُِ ٖ٤ٓٝ‬وَحٍ ‪ٝ‬هز‪ٝ ، ُٚ ُْٜٞ‬رخُظخُ‪ ٢‬ك‪ ٢ٜ‬طئى‪ ٟ‬اُ‪ ٠‬اُحُوش ٓووخ‪ٝ‬ك‪ ، ْٜ‬رٔوخ‬
‫‪٠٣‬ؼق ٖٓ ٓوخ‪ٓٝ‬ظ‪ ْٜ‬حُٔلظِٔش ُِوَحٍ ‪ ،‬كٔخ هي ‪٘٣‬ؼَ ر‪ ٚ‬حَُٔإ‪ ٖٓ ٖ٤ٓٝ‬هِن ر٘ؤٕ ح‪٥‬ػخٍ حُظ‪ٌٔ٣ ٠‬وٖ‬
‫إٔ طظَطذ ػِ‪ ٠‬هَحٍ ٓوخ ‪٣ ،‬ظزويى ٓوٖ هوالٍ حٓظ‪٠٤‬وخف حألٓوَ ‪ٝ‬حُظؼوَف ػِو‪١ ٠‬ز‪٤‬ؼوش حُووَحٍ ‪ٝ‬ح‪٥‬ػوخٍ‬
‫حُٔظَطزش ػِ‪. ٚ٤‬‬
‫‪ -‬طوئى‪ ٟ‬حُٔ٘ووخًٍش اُوو‪٣ُ ٠‬ووخىس حُظووِحّ حَُٔإ‪ٓٝ‬وو‪ ٖ٤‬رظ٘ل‪٤‬ووٌ حُوووَحٍ ‪ٝ‬كٔخٓوو‪ُٜ ْٜ‬ووٌح حُظ٘ل‪٤‬ووٌ ‪َٓٝ ،‬ؿووغ ‪ٛ‬ووٌح‬
‫حالُظِحّ ‪ٝ‬حُلٔخّ ‪ٗ ٞٛ‬ؼ‪ ٍٞ‬حَُٔإ‪ ٖ٤ٓٝ‬ػ٘يٓخ ‪٘٣‬خًٍ‪ٞ‬ح ك‪ ٠‬حُوَحٍ ٓ٘خًٍش كو‪٤‬و‪٤‬ش رؤٕ ‪ٛ‬وٌح حُووَحٍ‬
‫هَحٍ‪ ، ْٛ‬ألٗ‪٤ُٝ ٚ‬ي ٓ٘خًٍظ‪ٝ ْٜ‬آ‪ٜ‬خٓ‪. ْٜ‬‬
‫‪ -‬طلون حُٔ٘خًٍش حٓظ‪٤‬ؼخد حَُٔإ‪ ٖ٤ٓٝ‬أل‪ٛ‬ويحف حُووَحٍ ‪ٝ‬طل‪ٜٜٔ‬وْ ُزَٗوخٓؾ ط٘ل‪٤‬وٌ‪ٝ ٙ‬رخُظوخُ‪ ٢‬ك‪ٜ‬و‪ ٢‬ط‪ٔ٤‬وَ‬
‫حُظ٘ل‪ ٌ٤‬حُلؼخٍ ُِوَحٍ ‪ٝ‬حُظطز‪٤‬ن حَُٕٔ ُ‪. ٚ‬‬
‫ً‬ ‫ً‬
‫‪ -‬طٌٖٔ حُٔ٘خًٍش ٖٓ طؼَ‪٣‬ق حَُٔإ‪ ٖ٤ٓٝ‬طؼَ‪٣‬لخ ‪ٛ‬ل‪٤‬لخ ػِ‪ ٠‬حُل‪ٞ‬حكِ حال‪٣‬ـخر‪٤‬ش ‪ٝ‬حُِٔز‪٤‬ش حَُٔ٘‪١ٝ‬ش‬
‫رخألىحء حُلؼخٍ ‪ ،‬كخُٔ٘خًٍش طظ‪٤‬ق ُ‪ ٌٙٛ ْٜ‬حُٔؼِ‪ٓٞ‬خص ‪ٝ‬طظ‪٤‬ق حإلؿخرش ػِ‪ ٠‬طٔخإالط‪ ْٜ‬ر٘ؤٕ ٗظْ حُؼ‪ٞ‬حد‬
‫‪ٝ‬حُؼوخد حُظ‪ ٠‬طٔظويٓ‪ٜ‬خ حُٔ٘ظٔش ‪ ٠ٛٝ‬رٌُي طِ‪٣‬ي ٖٓ ىحكؼ‪٤‬ظ‪ُ ْٜ‬ألىحء حُلؼخٍ‬
‫‪ -‬طظ‪٤‬ق حُٔ٘خًٍش اٗزخع حُلخؿخص حُؼِ‪٤‬خ ُألكَحى ‪ٝ‬حُظ‪ ٠‬طظٔؼَ ك‪ ٠‬حالٓظوالٍ ‪ٝ‬حُ٘وؼ‪ ٍٞ‬رخٌُحط‪٤‬وش ‪ٝ‬حالٗـوخُ‬
‫‪ ،‬ك‪٠‬الً ػٖ ‪ٌٛ‬ح كخُٔ٘خًٍش طـؼَ حُؼَٔ أًؼَ اػخٍس ‪ٝ‬اٗزخػخ ً ‪.‬‬
‫‪ -‬ػ٘وويٓخ طووظْ حُٔ٘ووخًٍش ٓووٖ هووالٍ أٓووِ‪ٞ‬د ‪٣‬ؼظزووَ‪ ٙ‬أكووَحى حُـٔخػووش ٓ٘ووَ‪ٝ‬ػخ ً ٓؼووَ حؿظٔخػووخص حُٔ٘خه٘ووش‬
‫‪ٝ‬اىحٍس حُٔ٘خه٘ش رؤِٓ‪ٞ‬د ى‪ٞٔ٣‬هَح‪ٝ ٠١‬كظق كَ‪ٛ‬ش ُِلو‪ٞ‬حٍ حُلوَ كوبٕ حُـٔخػوش هوي طٔوخٍّ ‪ٟ‬وـ‪١ٞ‬خ ً‬
‫ُٔوخ‪ٓٝ‬ظ‪. ُٚ ْٜ‬‬
‫‪ -‬طٌٖٔ حُٔ٘خًٍش حُـٔخػ‪٤‬ش ٖٓ ُ‪٣‬خىس كوَ‪ ٙ‬حُظؼوخ‪ ٕٝ‬رو‪ ٖ٤‬حألكوَحى ُلوَ حُٔ٘وٌالص حُٔ٘وظًَش ‪٣ُٝ‬وخىس‬
‫حُل‪ ْٜ‬حُٔظزخىٍ ‪ٝ‬ط‪ َ٤ٔ٤‬كَ‪ ٙ‬حُظ٘ٔ‪٤‬ن ر‪ًٌُٝ ، ْٜ٘٤‬ي طو‪٣ٞ‬ش ‪ٝ‬ط٘ٔ‪٤‬ش ٍ‪ٝ‬ف حُلَ‪٣‬ن ‪.‬‬
‫‪َُِ ٌٖٔ٣ -‬ث‪ ْ٤‬إٔ ‪ٔ٣‬ظويّ حُٔ٘خًٍش ك‪ ٠‬رؼ‪ ٞ‬حُلخالص ً‪ِ٤ٓٞ‬ش ُِظلخ‪ٝ ٝٝ‬حُٔٔوخ‪ٓٝ‬ش ‪ُٝ‬الطلوخم ػِو‪٠‬‬
‫حُظ٘خُالص حُٔظزخىُش ر‪ٝ ٚ٘٤‬ر‪َٓ ٖ٤‬إ‪. ٚ٤ٓٝ‬‬
‫‪ُِ٘ٔ ٌٖٔ٣ -‬خًٍش إٔ طٔ‪ ْٜ‬ك‪٣ُ ٠‬خىس ًلوخءس حُووَحٍ ػ٘ويٓخ ‪ِٔ٣‬وي حَُٔإ‪ٓٝ‬و‪ٓ ٖ٤‬وٖ حُوزوَس ‪ٝ‬حُٔؼِ‪ٓٞ‬وخص‬
‫‪ٝ‬حُيٍح‪٣‬ش ر‪ٞ‬حهغ حُٔٔخٍٓش ٓخ هي ال ‪ٓ ٌٕٞ٣‬ظخكخ ً َُِث‪ ، ْ٤‬كبًح حٓظطخع حُوَث‪ ْ٤‬إٔ ‪ٔ٣‬وظٔ‪َٓ َ٤‬إ‪ٓٝ‬و‪ٚ٤‬‬
‫ك‪ ٠‬إٔ ‪٣‬ظؼخ‪ٞٗٝ‬ح ؿٔ‪٤‬ؼخ ً ُِ‪ ٍٞٛٞ‬اُ‪ ٠‬هَحٍحص أك‪٠‬وَ ‪ ،‬كوبٕ ٓـٔوغ حُوزوَس ‪ٝ‬حُٔؼِ‪ٓٞ‬وخص حُوٌ‪٣ ٟ‬ظو‪ٞ‬حكَ‬
‫ٖٓ هالٍ حُٔ٘خًٍش ‪ ٌٖٔ٣‬إٔ ‪ ْٜٔ٣‬ك‪٣ُ ٠‬خىس ًلخءس حُوَحٍ ‪)ٙ٘ : ٙٗ ,ٔ2( .‬‬

‫اآلثبر انسهجيخ نهًشبركخ ‪:‬‬


‫‪ٓ َٟ٣‬ؼخٍ‪ ٟٞ‬حُٔ٘خًٍش إٔ ‪٘ٛ‬خى أػخٍح ً ِٓز‪٤‬ش طظَطذ ػِ‪ ٠‬حُٔ٘وخًٍش ‪ٝ‬إٔ ‪٘ٛ‬وخى كوي‪ٝ‬ىح ً ُلخػِ‪٤‬وش‬
‫حٗظَحى حَُٔإ‪ ٖ٤ٓٝ‬ك‪٘ٛ ٠‬غ حُوَحٍحص ‪ ،‬رٔخ ‪ٞ٣‬ؿذ حُلٌٍ ك‪ ٠‬ططز‪٤‬و‪ٜ‬خ ‪ٝ‬طظٔؼَ ‪ ٌٙٛ‬ح‪٥‬ػخٍ ك‪ ٠‬حالط‪: ٠‬‬
‫‪ -‬طٔظـَم حُوَحٍحص حُظ‪ ٠‬ط‪ٜ٘‬غ رطَم ى‪ٔ٣‬وَح‪٤١‬ش ‪ٝ‬طؼظٔي ػِو‪ ٠‬حُٔ٘وخًٍش ‪ٝ‬هظوخ ً أ‪١‬و‪ ٍٞ‬ػوٖ طِوي حُظو‪٠‬‬
‫ط‪ٜ‬وو٘غ حٗلَحى‪ ٣‬وخ ً ر‪ٞ‬حٓووطش حُووَث‪ُ ، ْ٤‬ووٌُي كووخٕ أٓووخُ‪٤‬ذ حُٔ٘ووخًٍش ال ط‪ٜ‬ووِق كوو‪ ٠‬كووخالص حُطوو‪ٞ‬حٍة‬
‫‪ٝ‬حألُٓخص حُظ‪ ٠‬طظطِذ هَحٍحص َٓ‪٣‬ؼش ‪.‬‬
‫‪ -‬هوي ‪٣‬ووئى‪ ٟ‬اٗووَحى حُوَث‪َُٔ ْ٤‬إ‪ٓٝ‬وو‪ ٚ٤‬كوو‪ٓ ٠‬ـووخٍ ٓؼو‪ ٖ٤‬اُوو‪٣ُ ٠‬ووخىس ‪ٔ١‬و‪ٞ‬ف ‪ٝ‬حطٔووخع حَُٔإ‪ٓٝ‬وو‪ ٖ٤‬اُوو‪٠‬‬
‫حُٔ٘خًٍش ك‪ٓ ٠‬ـوخالص أهوَ‪ ٟ‬ال ط٘خٓوذ ‪١‬ز‪٤‬ؼظ‪ٜ‬وخ اٗوَحً‪ ْٜ‬ك‪ٜ٤‬وخ ‪ٝ ،‬ر‪ٜ‬وٌح هوي ‪٣‬ـوي حُوَث‪ٗ ْ٤‬لٔو‪ ٚ‬كو‪٠‬‬
‫ٓ‪ٞ‬هق ِٗحع ٓغ َٓإ‪ ٚ٤ٓٝ‬اًح ٓخ كخ‪ ٍٝ‬ا‪٣‬وخف ‪ٞٔ١‬ك‪ُِ٘ٔ ْٜ‬خًٍش ك‪ٓ ٠‬وظِق حُوَحٍحص ‪.‬‬
‫‪ -‬هي طظَى حُٔ٘خًٍش حٗطزخػخ ً ُي‪ ٟ‬حَُٔإ‪ ٖ٤ٓٝ‬رؤٕ حَُث‪٣ ْ٤‬ؼ‪ٜ‬ي إلَٗحً‪ٗ ْٜ‬ظ‪٤‬ـوش هِوش هزَطو‪ٟٝ ٚ‬وؼق‬
‫ٓزخىث‪ٟٝ ، ٚ‬ؼق ػوظ‪ ٚ‬روَحٍحط‪ ، ٚ‬كبًح طٌ‪ُ ٕٞ‬ي‪ ٟ‬حَُٔإ‪ ٖ٤ٓٝ‬حٗطزخػخ ً ر‪٠‬وؼق حُوَث‪ ، ْ٤‬كوخٕ هيٍطو‪ٚ‬‬
‫ػِ‪ ٠‬حُظؤػ‪ َ٤‬ػِ‪ ْٜ٤‬ط‪٠‬ؼق ‪ٝ‬طظوِ‪. ٚ‬‬
‫‪ -‬اًح ُووْ طظوو‪ٞ‬حكَ حُوزووَس ‪ٝ‬حُٔ‪ٜ‬ووخٍس حٌُخك‪٤‬ووش ُووي‪ ٟ‬حَُٔإ‪ٓٝ‬وو‪ ، ٖ٤‬أ‪ ٝ‬اًح ُووْ ‪٣‬ظوو‪ٞ‬حكَ ُووي‪ ْٜ٣‬حال‪ٛ‬ظٔووخّ حٌُووخك‪٠‬‬
‫رخٌُِٔ٘ش ٓلَ حُيٍحٓش ‪ ،‬أ‪ ٝ‬اًح ًخٗوض أ‪ٛ‬ويحك‪ٓ ْٜ‬ظؼخٍ‪ٟ‬وش ٓوغ أ‪ٛ‬ويحف حُوَث‪ ْ٤‬أ‪ ٝ‬أ‪ٛ‬ويحف حُٔ٘ظٔوش ‪،‬‬
‫كخٕ اَٗحً‪ ْٜ‬ك‪٘ٛ ٠‬غ حُوَحٍ هي ‪٣‬ئى‪ ٟ‬اُ‪ ٠‬حٗولخ‪ً ٝ‬لخءس ‪ٌٛ‬ح حُوَحٍ ‪.‬‬
‫‪ -‬طئى‪ ٟ‬حُٔ٘خًٍش اُ‪ٞ٤ٗ ٠‬ع حُٔٔج‪٤ُٞ‬ش ‪ٝ‬حُو‪ٛ ٠‬وؼ‪ٞ‬رش طلي‪٣‬وي ٓوٖ ‪ٔ٣‬وظلن حُؼ٘وخء ‪ٓٝ‬وٖ ‪ٔ٣‬وظلن حُِو‪، ّٞ‬‬
‫كخُوَحٍ حٌُ‪٣ ٟ‬ظوٌ ك‪ ٠‬ا‪١‬خٍ حُـٔخػش ًؼ‪َ٤‬ح ً ٓخ ‪٣‬ل‪ ٟٞ‬ىٍؿوش ػخُ‪٤‬وش ٓوٖ حُٔـخُكوش ‪ٝ‬حُٔووخ‪َ١‬س ٗظ‪٤‬ـوش‬
‫ٗ‪ٞ٤‬ع حُٔٔج‪٤ُٞ‬ش ‪ٝ ،‬ػ٘يٓخ ‪ ٌٕٞ٣‬حُووَحٍ حُٔظووٌ ‪ٛ‬و‪ ٞ‬ك‪ٜ‬و‪ِ٤‬ش ‪ٗٝ‬ظخؿوخ ً ُٔ٘وخًٍش أًؼوَ ٓوٖ كوَى طلي‪٣‬وي‬
‫ٗ‪٤ٜ‬ذ ًَ كَى ٖٓ حُٔٔج‪٤ُٞ‬ش ُظلي‪٣‬ي حُؼ‪ٞ‬حد أ‪ ٝ‬حُؼوخد حٌُ‪ٔ٣ ٟ‬ظلو‪ٜ٣ ٚ‬زق أَٓح ً ‪ٛ‬ؼزخ ً‬
‫‪٣ -‬ظ‪ٞ‬هق ٗـخف حُٔ٘خًٍش حُظ‪ ٠‬طظْ ك‪ٍٞٛ ٠‬س ؿٔخػ‪٤‬ش ػِ‪ٜٓ ٠‬خٍس حَُث‪ ْ٤‬ك‪ ٠‬اىحٍس حالؿظٔخػخص حُظو‪ ٠‬طؼووي‬
‫‪ِٔ٣‬وي حُوَث‪ْ٤‬‬ ‫رـَ‪ ٝ‬ط٘و‪ ٚ٤‬حٌُِٔ٘ش ‪ٝ‬حٓظؼَح‪ ٝ‬حُزيحثَ ‪ٝ‬طو‪ ْ٤٤‬حُلِ‪ ، ٍٞ‬كل‪ ٠‬حُلخالص حُظو‪ ٠‬هوي‬
‫حُ‪ٛٞ‬و‪ ٍٞ‬اُ‪ٜ٤‬وخ رخُٔ٘وخًٍش‬ ‫حُٔ‪ٜ‬خٍحص حُالُٓش إلىحٍس ‪ ٌٙٛ‬حالؿظٔخػخص ‪ ،‬كخٕ ح‪٥‬ػخٍ ‪ٝ‬حُ٘ظخثؾ حُظو‪٣ ٠‬وظْ‬
‫حُٔ٘لَى ‪)ٕٗٓ :ٕٖ2 ,ٔ2( .‬‬ ‫هي طٌ‪ ٕٞ‬أٓ‪ٞ‬أ ٖٓ طِي حُظ‪٣ ٠‬ظْ حُ‪ ٍٞٛٞ‬اُ‪ٜ٤‬خ رؤِٓ‪ٞ‬د حُوَحٍ‬

‫تأثير اإلدارح ثبنًشبركخ ػهي انجىاَت انًختهفخ ‪:‬‬


‫طلٖٔ ٖٓ حَُهخرش حُوخٍؿ‪٤‬ش ‪ٝ‬حُيحهِ‪٤‬ش ‪ ،‬طَكغ ٓٔظ‪ ٟٞ‬حُؼالهخص حإلٗٔخٗ‪٤‬ش ر‪ ٖ٤‬حُؼخِٓ‪ٓ ٖ٤‬غ‬
‫رؼ‪ٝ ، ْٜ٠‬ر‪ ٖ٤‬حُؼخِٓ‪ٝ ٖ٤‬حإلىحٍس ‪ُ ،‬إلىحٍس رخُٔ٘خًٍش أػَ ًز‪ َ٤‬ػِ‪ٍ ٠‬كغ حَُ‪ٝ‬ف حُٔؼ٘‪٣ٞ‬ش ُِؼخِٓ‪ٖ٤‬‬
‫‪ًٌُٝ‬ي ػِ‪ٔٓ ٠‬ظ‪ ٟٞ‬أىحث‪ٝ ْٜ‬طؼظزَ ٖٓ حُي‪ٝ‬حكغ حُلي‪٣‬ؼش ُِؼَٔ ‪ ،‬طٔخػي ًؼ‪َ٤‬ح ً ك‪ ٠‬حطوخً حُوَحٍحص ‪.‬‬
‫‪ٝ‬ر٘خء ػِ‪ ٚ٤‬كظلو‪٤‬ن أ‪ٛ‬يحف حإلىحٍس ‪٣‬ؼظٔي ػِ‪ٓ ٠‬زيأ أٓخٓ‪٣ ٠‬و‪ ّٞ‬ػِ‪ٟٔ ٠‬خٕ طؼخ‪ ٕٝ‬حُؼخِٓ‪ٖ٤‬‬
‫رخُٔ٘٘ؤس ٓغ حإلىحٍس ‪٣ٝ ،‬ؼظزَ ٓل‪ ّٜٞ‬حُٔ٘خًٍش ك‪ ٠‬حإلىحٍس أ‪ ٝ‬حإلىحٍس رخُٔ٘خًٍش ٖٓ أكيع أٌٗخٍ‬
‫حإلىحٍس ‪ٝ‬أٓخُ‪٤‬ذ حال‪ٛ‬ظٔخّ رخُؼ٘‪ َٜ‬حُزَ٘‪ ٌٖ٣ ُْٝ ، ٟ‬حال‪ٛ‬ظٔخّ ر‪ٌٜ‬ح حألِٓ‪ٞ‬د رخُٔ‪ٜ‬خىكش رَ ٗظ‪٤‬ـش‬
‫ُِظط‪ ٍٞ‬حُظو٘‪ٝ ٠‬حإلىحٍ‪ٝ ٟ‬حالؿظٔخػ‪ ٠‬حٌُ‪ٜٗ ٟ‬ي‪ ٙ‬ػ‪َٜٗ‬خ حُلخُ‪ ، ٠‬ػال‪ٝ‬س ػِ‪ ٠‬حٗظ٘خٍ ٓلخ‪ْ٤ٛ‬‬
‫حُي‪ٔ٣‬وَح‪٤١‬ش ك‪ً ٠‬خكش حُٔـخالص ‪.‬‬
‫‪٣ٝ‬ؤط‪ ٢‬حُ٘ٔ‪ ٢‬حُظ٘خًٍ‪ ٠‬ك‪ ٠‬حإلىحٍس ػِ‪ ٠‬حُ٘و‪ ٖٓ ٞ٤‬حألٗٔخ‪ ١‬حُِٔط‪٣ٞ‬ش ك‪ ٠‬حإلىحٍس ‪ ،‬ك‪ٌٜ‬ح حُ٘ٔ‪٢‬‬
‫ٖٓ حإلىحٍس رخُٔ٘خًٍش ‪٘٣‬ظَ اُ‪ ٠‬حُؼخِٓ‪ ٖٓ ٖ٤‬هالٍ حُ٘ظَ اُ‪ ٠‬أػٔخُ‪ً ْٜ‬خكش ‪ٓ ْ٤ُٝ ،‬ـَى ٓ٘لٌ‪ٖ٣‬‬
‫ُِظؼِ‪ٔ٤‬خص حُظ‪ ٠‬ط‪ٜ‬يٍ ٖٓ حُٔٔظ‪٣ٞ‬خص حُؼِ‪٤‬خ ك‪ ٠‬حُ‪ َّٜ‬حإلىحٍ‪ ٟ‬رخُٔ٘ظٔش ‪ٝ ،‬اٗٔخ ًؤٗوخ‪ ٙ‬هخىٍ‪ ٖ٣‬ػِ‪٠‬‬
‫طلَٔ حُٔٔج‪٤ُٞ‬ش ‪ٝ‬حُٔ٘خًٍش ك‪ ٠‬حُظ‪ٜ‬ي‪ٌُِ٘ٔ ٟ‬الص ‪ٟٝٝ‬غ حُلِ‪ ٍٞ‬حُٔ٘خٓزش ُ‪ٜ‬خ ‪ٝ‬حُٔٔخ‪ٔٛ‬ش ك‪ٟٝ ٠‬غ‬
‫حُوط‪ٝ ٢‬حُٔ‪٤‬خٓخص اًح ٓ٘ل‪ٞ‬ح حُلَ‪ٛ‬ش ‪ٝ‬ط‪ٞ‬كَ حإلىحٍس رخُٔ٘خًٍش أ‪ ٝ‬حُ٘ٔ‪ ٢‬حُظ٘خًٍ‪ ٠‬حُٔ٘خم حُٔئٓٔ‪٠‬‬
‫حإل‪٣‬ـخر‪ ٠‬حٌُ‪٣ ٟ‬يكغ ك‪ ٠‬حطـخ‪ ٙ‬طلل‪ ِ٤‬حُطخهخص حإلريحػ‪٤‬ش ُي‪ ٟ‬حُؼخِٓ‪ ٖ٤‬ك‪ ٠‬حُٔئٓٔش ‪)ٕ٘,0ٓ( .‬‬

‫أسبنيت اتخبر انقرار فً انًُظًبد انريبضيخ ‪:‬‬


‫ٔ‪ -‬حطوخً حُوَحٍ ٖٓ هالٍ حُ‪ٜ‬الك‪٤‬خص ى‪٘ٓ ٕٝ‬خه٘ش ٓـٔ‪ٞ‬ػش حُؼَٔ حُٔؼ٘‪٤‬ش ‪ ٠ٛٝ‬حُوَحٍحص حُظ‪ ٠‬هي‬
‫‪٣‬ل‪ ٝٞ‬أػ‪٠‬خء ٓـِْ اىحٍس حالطلخى أكي أػ‪٠‬خء‪ ٙ‬ك‪ ٠‬حطوخً‪ٛ‬خ رخَُؿْ ٖٓ ً‪ٜٗٞ‬خ هخٍؿش ػٖ ٗطخم‬
‫ِٓطخط‪ٝ ٚ‬حهظ‪ٜ‬خ‪ٛ‬خط‪ٝ ٚ‬طظ‪ َٜ‬هخ‪ٛ‬ش ك‪ ٠‬حُٔ‪ٞ‬حهق حُطخٍثش حُظ‪ ٠‬طلظخؽ اُ‪ ٠‬حطوخً هَحٍ ك‪. ٍٟٞ‬‬
‫ٕ‪ -‬حطوخً حُوَحٍ ٖٓ هالٍ حُ‪ٜ‬الك‪٤‬خص رؼي ٓ٘خه٘ش ٓـٔ‪ٞ‬ػش حُؼَٔ ٓؼَ حُوَحٍحص حُظ٘ـ‪٤ِ٤‬ش حُوخ‪ٛ‬ش‬
‫رظؼ‪ ٖ٤٤‬حألؿ‪ِٜ‬س حُل٘‪٤‬ش ‪ٝ‬حإلىحٍ‪٣‬ش أ‪ٍ ٝ‬كغ حَُٔطزخص ‪ٝ‬حُظ‪ٜ٣ ٠‬يٍ‪ٛ‬خ حٌُٔظذ حُظ٘ل‪ُ ٌٟ٤‬الطلخى‬
‫حَُ‪٣‬خ‪. ٠ٟ‬‬
‫ٖ‪ -‬حطوخً حُوَحٍ ٖٓ هالٍ ُـ٘ش ٓ٘خًٍش ‪ٛ‬ـ‪َ٤‬س ‪ً ٠ٛٝ‬خُوَحٍحص حُظ‪ ٠‬طظوٌ ٖٓ هالٍ حُِـخٕ حُلَػ‪٤‬ش‬
‫حُظخرؼش ُٔـِْ حإلىحٍس ٓؼَ ُـ٘ش حُٔٔخروخص ًظلي‪٣‬ي ٓ‪٤‬ؼخى ٓزخٍحس أ‪ُ ٝ‬ـ٘ش حُلٌخّ ًوَحٍحص هخ‪ٛ‬ش‬
‫رظَه‪٤‬ش حُلٌخّ ‪)ٔ2,٘ٓ( .‬‬

‫انؼىايم انًإثرح ػهً اتخبر انقرار ‪:‬‬


‫ٔ‪ -‬ىهش ‪ٝ‬ط‪ٞ‬حكَ حُٔؼِ‪ٓٞ‬خص حُالُٓش الطوخً حُوَحٍ ‪ًِٔ :‬خ ُحىص حُٔؼِ‪ٓٞ‬خص حُيه‪٤‬وش ‪ٝ‬حُلي‪٣‬ؼش ُٔظوٌ حُوَحٍ‬
‫ًِٔخ ٓخػي‪ًُ ٙ‬ي ػِ‪ ٠‬طلي‪٣‬ي ػيى ًز‪ ٖٓ َ٤‬حُزيحثَ ُلَ حٌُِٔ٘ش ‪ٝ‬ط‪ٞ‬هغ حُ٘ظخثؾ حُظ‪ ٠‬طظزغ ًَ ري‪َ٣‬‬
‫‪ ٖٓٝ‬ػْ حطوخً حُوَحٍ ‪.‬‬
‫ً‬
‫ٕ‪ٝ -‬طوظِق ٗ‪ٞ‬ػ‪٤‬ش حُٔؼِ‪ٓٞ‬خص حُٔطِ‪ٞ‬رش الطوخً حُوَحٍ طزؼخ ُِٔٔظ‪ ٟٞ‬حإلىحٍ‪ ٟ‬حٌُ‪٣ ٟ‬ظْ ك‪ ٚ٤‬حطوخً حُوَحٍ‬
‫‪ ،‬كخإلىحٍس حُؼِ‪٤‬خ طلظخؽ ٓؼِ‪ٓٞ‬خص ٗخِٓش ألؿَح‪ ٝ‬حُظوط‪ َ٣ٞ١ ٢٤‬حألؿَ ‪ٝ ،‬حإلىحٍس حُ‪ٓٞ‬ط‪ ٠‬طلظخؽ‬
‫ٓؼِ‪ٓٞ‬خص ٓ‪ٓٞ‬ؼش ٖٓ أؿَ أؿَح‪ ٝ‬حُظوط‪ٝ ٢٤‬حَُهخرش ‪ٝ ،‬حإلىحٍس حُيٗ‪٤‬خ طلظخؽ ٓؼِ‪ٓٞ‬خص طل‪٤ِ٤ٜ‬ش‬
‫ألؿَح‪ ٝ‬حَُهخرش ر‪ٜ‬لش ػخٓش ‪.‬‬
‫ٖ‪ -‬ىٍؿش ًًخء ‪ٝ‬طؼِْ ‪ٝ‬هزَس ٓظوٌ حُوَحٍ ‪ًِٔ :‬خ ًخٕ حُٔي‪٣ َ٣‬ظٔظغ ريٍؿش ػخُ‪٤‬ش ٖٓ حًٌُخء ‪ٝ‬حُظؼِ‪ْ٤‬‬
‫‪ٝ‬حُوزَس ‪ًٌُٝ ،‬ي طظ‪ٞ‬حكَ ك‪ ٚ٤‬حُٔ‪ٜ‬خٍحص حُؼِٔ‪٤‬ش ‪ٝ‬حُؼِٔ‪٤‬ش حُالُٓش ًخٕ أًؼَ هيٍس ػِ‪ ٠‬طلي‪٣‬ي حٌُِٔ٘ش‬
‫ٓٔخ ‪٣‬ـؼِ‪ ٚ‬أًؼَ هيٍس ‪ًٝ‬لخءس ػِ‪ ٠‬حطوخً حُوَحٍ حُٔالثْ ‪.‬‬
‫ٗ‪ -‬حُو‪ٜ‬خث‪ ٚ‬حُ٘و‪٤ٜ‬ش ُٔظوٌ حُوَحٍ ‪ :‬طظؤػَ حُوَحٍحص حُظ‪٣ ٠‬ظوٌ‪ٛ‬خ حُوخثي حإلىحٍ‪ ٟ‬ك‪ ٠‬أؿِذ حألك‪٤‬خٕ‬
‫رخُٔٔخص حُِٔ‪٤ًٞ‬ش ‪ٝ‬حُ٘و‪٤ٜ‬ش ُ‪ ٚ‬هخ‪ٛ‬ش ػ٘ي طلي‪٣‬ي‪ٌُِِ٘ٔ ٙ‬ش ‪ٝ‬حطوخً هَحٍ ر٘ؤٗ‪ٜ‬خ ‪.‬‬
‫٘‪ -‬طؤػ‪ َ٤‬حُؼ‪ٞ‬حَٓ حُؼخ‪١‬ل‪٤‬ش ‪ :‬طِؼذ حُؼ‪ٞ‬حَٓ حُؼخ‪١‬ل‪٤‬ش ى‪ٍٝ‬ح ً ‪ٛ‬خٓخ ً ك‪ ٠‬حطوخً حُوَحٍحص ر‪ٜ‬لش ػخِٓش ‪ٝ‬ك‪٠‬‬
‫َٓكِش طلي‪٣‬ي حٌُِٔ٘ش ر‪ٜ‬لش هخ‪ٛ‬ش ‪٣ٝ ،‬ـذ ػِ‪ٓ ٠‬ظوٌ حُوَحٍ حالُظِحّ رخُٔ‪ٟٞٞ‬ػ‪٤‬ش ‪.‬‬
‫‪ -ٙ‬ح‪٥‬ػخٍ حُِٔ‪٤ًٞ‬ش ُِوَحٍ ػِ‪ ٠‬حَُٔإ‪ : ٖ٤ٓٝ‬ك‪٤‬غ إٔ حُوَحٍ حٌُ‪٣ ٟ‬ظوٌ الري إٔ ‪٣‬ـي هز‪ٞ‬الً ٖٓ‬
‫حَُٔ إ‪ ٖ٤ٓٝ‬كظ‪ ٌٖٔ٣ ٠‬ط٘ل‪ ٌٙ٤‬رؤػِ‪ ٠‬ىٍؿش ٖٓ حٌُلخءس ‪ٝ‬حُلخػِ‪٤‬ش ‪ٝ‬كظ‪ ٌٖٔ٣ ٠‬حُل‪ ٍٜٞ‬ػِ‪ ٠‬طؤ‪٤٣‬ي‬
‫‪ٝ‬الري ٖٓ حَٗحً‪ ْٜ‬ك‪ ٠‬حطوخً حُوَحٍ كظ‪٣ ٠‬ؤط‪ ٠‬ر٘ظخثؾ ح‪٣‬ـخر‪٤‬ش كؼخُش ‪.‬‬

‫يؼىقبد اتخبر انقرار فً انًُظًبد انريبضيخ ‪:‬‬


‫ٔ‪ -‬حُٔ٘خًَ ‪ٝ‬حُٔؼ‪ٞ‬هخص حإلىحٍ‪٣‬ش ‪:‬‬
‫‪ -‬حًَُِٔ‪٣‬ش حُ٘ي‪٣‬يس ‪ٝ‬ػيّ حُظل‪. ٞ٣ٞ‬‬
‫‪ -‬حُز‪َٝ٤‬هَح‪٤١‬ش ‪ٝ‬طؼوي حالؿَحءحص ‪.‬‬
‫‪ -‬ػيّ ‪ٟٞٝ‬ف حُ‪ٟٞ‬غ حُظ٘ظ‪ُ ٠ٔ٤‬ألؿ‪ِٜ‬س حإلىحٍ‪٣‬ش ‪.‬‬
‫‪ -‬ػيّ ط‪ٞ‬كَ حُٔؼِ‪ٓٞ‬خص حُالُٓش الطوخً حُوَحٍ ‪.‬‬
‫‪ -‬حُظوط‪ ٢٤‬ؿ‪ َ٤‬حُِٔ‪. ْ٤‬‬
‫ٕ‪ -‬حُٔ٘خًَ ‪ٝ‬حُٔؼ‪ٞ‬هخص حُز‪٤‬ج‪٤‬ش ‪:‬‬
‫‪ -‬ػيّ حٓظوَحٍ حألٗظٔش حُٔ‪٤‬خٓ‪٤‬ش‬
‫‪ -‬حُٔ‪ٞ‬حٍ‪٣‬غ حالؿظٔخػ‪٤‬ش ‪ٓٝ‬خ ‪َ٣‬طز‪ ٢‬ر‪ٜ‬خ ٖٓ ػخىحص ‪ٝ‬طوخُ‪٤‬ي‬
‫‪ -‬ؿٔ‪ٝ ٝٞ‬ؿٔ‪ٞ‬ى حألٗظٔش ‪ٝ‬حُِ‪ٞ‬حثق‬
‫‪ -‬ػيّ حالٓظلخىس ٖٓ حُظويّ حُؼِٔ‪ٝ ٠‬حُظٌ٘‪ُٞٞ‬ؿ‪ ٠‬ك‪ٓ ٠‬ـخٍ حإلىحٍس‬
‫ٖ‪ -‬حُٔ٘خًَ ‪ٝ‬حُٔؼ‪ٞ‬هخص حُ٘خرؼش ٖٓ ‪ٟٝ‬غ حُو‪٤‬خىحص حإلىحٍ‪٣‬ش ‪:‬‬
‫‪ -‬ػيّ ط‪ٞ‬كَ حٌُ‪ٞ‬حىٍ ‪ٝ‬حُو‪٤‬خىحص ٖٓ حٌُلخءحص‬
‫‪ -‬ػيّ ٓالٓش ‪َ١‬م ‪ٝ‬أٓخُ‪٤‬ذ حهظ‪٤‬خٍ حُو‪٤‬خىحص حإلىحٍ‪٣‬ش‬
‫‪ -‬ػيّ ط‪ٞ‬كَ حالٓظوَحٍ حُ‪ٞ‬ظ‪٤‬ل‪ٝ ٠‬حال‪ٔ١‬ج٘خٕ حُ٘لٔ‪ُِ ٠‬و‪٤‬خىحص حإلىحٍ‪٣‬ش‬
‫‪ -‬ػيّ ح‪ٛ‬ظٔخّ حُو‪٤‬خىحص رخألٓخُ‪٤‬ذ حٌُٔ‪٤‬ش الطوخً حُوَحٍ‬
‫‪ -‬حػظٔخى حُو‪٤‬خىحص حإلىحٍ‪٣‬ش ػِ‪ ٠‬حُوزَس ‪ٝ‬حالٓظ٘خٍس حألؿ٘ز‪٤‬ش‬

‫إ حُٔ٘خًٍش ُ‪ٔ٤‬ض ‪ٛ‬يكخ رلي ًحط‪ٜ‬خ‪ ،‬رَ إٔ أ‪٤ٔٛ‬ظ‪ٜ‬خ طٌٖٔ ك‪ ٠‬ػالهخط‪ٜ‬خ رخُؼَٔ ‪٤ًٝ‬ل‪٤‬ش أىحء‪ ٙ‬ك‪٠ٜ‬‬
‫طؼ‪٤‬ي ط٘ظ‪ ْ٤‬حُؼَٔ ‪ ٠ٛٝ‬ر‪ٌٜ‬ح طؼ‪٤‬ي حًظ٘خف حُؼخَٓ ًبٗٔخٕ ُ‪ ٚ‬ػوَ ‪ ٌٖٔ٣‬إٔ ‪٣‬زيع ‪٣ٝ‬ط‪ ٍٞ‬اًح ‪ٝ‬ؿيح‬
‫ُظَ‪ٝ‬ف حُٔ‪ٞ‬حط‪٤‬ش ٌُُي ‪ .‬كخإلىحٍس رخُٔ٘خًٍش طوِن ‪ ٌٙٛ‬حُظَ‪ٝ‬ف ‪ٝ ،‬رخُظخُ‪ ٠‬ك‪ِ٤ٓٝ ٠ٜ‬ش ‪٣‬ظْ ٖٓ هالُ‪ٜ‬خ‬
‫طلو‪٤‬ن أ‪ٛ‬يحف ًَ ٖٓ حُٔ٘ظٔش ‪ٝ‬حُؼخَٓ ػِ‪ ٠‬كي حُٔ‪ٞ‬حء ‪ ،‬كزخُٔ٘خًٍش ‪٘٣‬ـغ حُؼَٔ حُـٔخػ‪٣ٝ ٠‬و‪ ّٞ‬ػِ‪٠‬‬
‫أٓخٓ‪ ٖٓٝ ، ٚ‬حُٔؼِ‪ ّٞ‬إٔ حإلٗٔخٕ ‪َ٣‬ؿذ ك‪ ٠‬حالٗظٔخء اُ‪ٓ ٠‬ـٔ‪ٞ‬ػش ػَٔ ‪ٗ ٞٛ ٌٕٞ٣‬ـٔ‪ٜ‬خ‪ ٞٛٝ ،‬رٌُي‬
‫‪٣‬وِن ه٘‪ٞ‬حص ُِظؼز‪ َ٤‬حُلَ ‪ًٔ ,‬خ ‪٣‬ظٔظغ حُؼخَٓ ك‪ ٠‬ظِ‪ ٚ‬رخالٓظوالُ‪٤‬ش ‪ٝ‬طلَٔ ٓٔج‪٤ُٞ‬ش ػِٔ‪ٓ ٚ‬ظوٌح ً ‪ٛ‬لش‬
‫ٓ٘لٌ ‪ َ٤ٔٓٝ‬ك‪ ٠‬إٓ ‪ٝ‬حكي‪ ،‬ك‪٣ ٜٞ‬وِن ٓل‪ ٢٤‬طلل‪٣ ِٟ٤‬يكغ اُ‪ ٠‬حُٔزخىٍس ‪ٝ‬حإلريحع ‪.‬‬

‫‪ٝ‬رؼي حال‪١‬الع ‪ٝ‬حُزلغ ط‪ َٛٞ‬حُزخكغ اُ‪ ٠‬حٕ كِٔلش حالىحٍس رخُٔ٘خًٍش طٌٖٔ ك‪٘ٓ ٠‬خًٍش‬
‫حُؼخِٓ‪ ٖ٤‬ك‪ ٠‬حطوخً حُوَحٍحص حُظ‪ ٠‬طلون ٗظخثؾ ح‪٣‬ـخر‪٤‬ش ك‪ ٠‬حٗـخُ ‪ٝ‬طلو‪٤‬ن حال‪ٛ‬يحف حُظ٘ظ‪٤ٔ٤‬ش ُِٔئٓٔش‬
‫ريٍؿ‪ ٚ‬ػخُ‪٤‬ش ٖٓ حُلخػِ‪٤‬ش ‪ٝ‬حٌُلخءس ‪ٝ ،‬ط‪ِٛٞ‬ض حُزخكؼش ُٔل‪ ّٜٞ‬حؿَحث‪ُِ٘ٔ ٠‬خًٍش ػِ‪ ٠‬حٗ‪ٜ‬خ طلخػَ حُؼخَٓ‬
‫(حَُٔإ‪ٓ )ّٝ‬غ ؿٔخػش حُؼَٔ ( كَ‪٣‬ن حُؼَٔ ) رطَ‪٣‬و‪ ٚ‬ح‪٣‬ـخر‪ ٚ٤‬ط٘ـؼ‪ ٚ‬ػِ‪ ٠‬حُٔٔخػيس ك‪ ٠‬طلو‪٤‬ن ح‪ٛ‬يحف‬
‫كَ‪٣‬ن حُؼَٔ ‪ٝ‬حُٔ٘خًٍش ك‪ ٠‬طلَٔ حُٔٔج‪٤ُٞ‬ش ‪.‬‬

‫‪ٗٝ‬ظَ ُي‪ ٍٝ‬حُٔ٘خًٍش ك‪ ٠‬حُؼِٔ‪٤‬ش حإلىحٍ‪٣‬ش ‪ٝ‬هخ‪ٛ‬ش ك‪ ٠‬حطوخً حُوَحٍحص ‪َ١ ،‬كض حُزخكؼش حٌُؼ‪َ٤‬‬
‫ٖٓ ح‪ٍ٥‬حء ك‪ٗ ٍٞ‬ظخثؾ ػِٔ‪٤‬ش حُٔ٘خًٍش ‪ٝ‬حٌُؼ‪ ٖٓ َ٤‬حالٓخُ‪٤‬ذ ‪٤ًٝ‬ل‪٤‬ش حٓظويحّ حالِٓ‪ٞ‬د حالك‪٤ًٝ َ٠‬ق‬
‫ٗـي ٖٓ حالىحٍس رخُٔ٘خًٍش كَ‪ُ ٚٛ‬ظو‪ ْ٤٤‬حالىحء ‪ٝ‬كَ حٌُؼ‪ ٖٓ َ٤‬حٌُٔ٘الص حإلىحٍ‪٣‬ش حُظ‪ ٠‬ط‪ٞ‬حؿ‪ ٚ‬حُٔ٘ظٔش‬
‫‪ًٔ .‬خ ‪٣‬ـذ حُظًَ‪ ِ٤‬ػِ‪ ٠‬حػخٍ ‪ ٌٙٛ‬حُؼِٔ‪٤‬ش ‪ٝ‬ىٍحٓش ؿي‪ٝ‬ح‪ٛ‬خ ‪.‬‬
‫ارتجبط االتصبل ثبنًشبركخ ‪:‬‬
‫ال ٗي إٔ حالط‪ٜ‬خٍ حُلؼخٍ ‪ٓ ٞٛ‬لظخف ٗـخف أ‪٘ٓ ٟ‬ظٔش ‪ ،‬كبًح ٗظَٗخ ك‪ُ٘ٞ‬خ ُ‪ٞ‬ؿيٗخ حُؼخُْ أٗز‪ٚ‬‬
‫روَ‪٣‬ش ‪ٛ‬ـ‪َ٤‬س ‪٘ٓ ،‬لظلش أًٍخٗ‪ٜ‬خ ‪ٝ‬أؿِحء‪ٛ‬خ ‪ٌُُٝ ،‬ي ٓؼض أؿِذ حُٔ٘ظٔخص حإلىحٍ‪٣‬ش اُ‪ ٠‬اطوخٕ حٓظويحّ‬
‫طِي حُظو٘‪٤‬خص حُلي‪٣‬ؼش ‪ٓٝ‬لخ‪ُٝ‬ش طؤٓ‪ ٖ٤‬حٓظويحٓ‪ٜ‬خ ً‪ِ٤ٓٞ‬ش كؼخُش ك‪ ٠‬طلٔ‪ ٖ٤‬أىحء حُؼخِٓ‪ٔٓٝ ٖ٤‬خػيط‪ ْٜ‬ػِ‪٠‬‬
‫اٗـخُ ٓ‪ٜ‬خٓ‪ٝ ْٜ‬أػٔخُ‪ ْٜ‬رٌلخءس ‪ٝ‬كخػِ‪٤‬ش ‪.‬‬
‫حطلن حُزخكغ ٓغ حَُ٘ٔ ‪ٝ‬آهَ‪ ٕٝ‬إٔ حُؼِٔ‪٤‬خص حإلىحٍ‪٣‬ش طَطٌِ ػِ‪ ٠‬طزخىٍ حُٔؼِ‪ٓٞ‬خص ‪ٝ‬حُز‪٤‬خٗخص ‪،‬‬
‫‪٣ٝ‬لظخؽ ط‪ٞ‬ؿ‪ ٚ٤‬حُؼخِٓ‪ُ ٖ٤‬ظلو‪٤‬ن أ‪ٛ‬يحف حُٔ٘ظٔخص اُ‪ ٠‬حُظلخ‪ ْٛ‬حُٔظزخىٍ ر‪ ٖ٤‬حَُإٓخء ‪ٝ‬حَُٔإ‪ ٖ٤ٓٝ‬رٌَ٘‬
‫‪ ٖٔ٠٣‬ط‪ٞ‬ؿ‪٤ًِٞٓ ٚ٤‬خط‪ ْٜ‬رٔخ ‪٣‬ظ‪ٞ‬حكن ٓغ حأل‪ٛ‬يحف حُظ٘ظ‪٤ٔ٤‬ش ‪ ،‬كوي حٓظيػ‪ًُ ٠‬ي حٓظَٔحٍ حالط‪ٜ‬خٍ‬
‫ُظ‪ٞ‬ؿ‪ٝ ْٜٜ٤‬ط٘ظ‪ٓٝ ْ٤‬ظخرؼش أػٔخُ‪)ٖ0٘ ,ٖٕ( . ْٜ‬‬

‫‪ٓ ٞٛٝ‬خ ‪٣‬ؼٌْ أ‪٤ٔٛ‬ش حالط‪ٜ‬خالص ً‪ِ٤ٓٞ‬ش كؼخُش ك‪ ٠‬طط‪ َ٣ٞ‬أىحء حُؼخِٓ‪ٝ ٖ٤‬طالك‪ ٠‬حألهطخء‬
‫‪ٝ‬حُِٔز‪٤‬خص ‪ٝ‬ػالؽ حٌُٔ٘الص ‪ٔٓ ،‬خ ‪٣‬ظَطذ ػِ‪ٍ ٚ٤‬كغ ٓٔظ‪ ٟٞ‬حألىحء ‪ٝ‬طوِ‪ ٚ٤‬حألهطخء اُ‪ ٠‬أىٗ‪ ٠‬كي‬
‫ٌٖٓٔ ‪.‬‬
‫‪ " َ٤٘٣‬ػِ‪ ٠‬ػزي حُ‪ٛٞ‬خد " (٘‪ )ٔ22‬اُ‪ ٠‬إٔ حُٔ٘خًٍش ك‪ ٠‬حإلىحٍس رزٔخ‪١‬ش كيع ر‪َ١ ٖ٤‬ك‪ ٖ٤‬أ‪ٝ‬‬
‫ػيس أ‪َ١‬حف ك‪ ٍٞ‬ه‪٤٠‬ش ٓؼ‪٘٤‬ش أ‪ٌِ٘ٓ ٝ‬ش هخثٔش أ‪ٓ ٝ‬ظ‪ٞ‬هؼش ‪ٝ‬طي‪ ٍٝ‬ك‪ٌٛ ٠‬ح حُلي‪٣‬غ أه‪ٞ‬حٍ ‪٣‬ظلن رؼ‪ٜ٠‬خ‬
‫‪٣ٝ‬ظؼخٍ‪ ٝ‬رؼ‪ٜ٠‬خ ‪ِ٣ٝ‬و‪ ٠‬رؼ‪ٜ٠‬خ ػ٘ي ٗوطش ٓؼ‪٘٤‬ش ‪٣ٝ‬ظلَم رؼ‪ٜ٠‬خ ػ٘ي ٗوطش أهَ‪ٌٌٛٝ ٟ‬ح كظ‪٣ ٠‬ظْ‬
‫حُ‪ ٍٞٛٞ‬اُ‪ ٠‬كَ حُو‪٤٠‬ش أ‪ ٝ‬حٌُِٔ٘ش حُٔؼَ‪ٟٝ‬ش ‪ ،‬كخُٔ٘خًٍش إً حط‪ٜ‬خٍ ‪ٝ ،‬حالط‪ٜ‬خٍ ػزخٍس ػٖ طزخىٍ‬
‫حُٔؼِ‪ٓٞ‬خص ‪ٝ‬حُلوخثن ‪ٝ‬ح‪ٍ٥‬حء ‪ٝ‬حألكٌخٍ ‪ٝ ،‬طؼظزَ حُٔؼِ‪ٓٞ‬خص ‪ ٖٟٔ‬حُٔيهالص حُالُٓش ُِؼَٔ ٗؤٗ‪ٜ‬خ‬
‫حُٔيهالص حألهَ‪ً ٟ‬خألٓ‪ٞ‬حٍ ‪ٝ‬حُوخٓخص ‪ٝ‬ح‪٥‬الص ‪ٝ ،‬طظ‪ٞ‬هق ؿ‪ٞ‬ىس حُٔ٘ظؾ ػِ‪ ٠‬ؿ‪ٞ‬ىس حُوخٓش ‪ ،‬كبًح ًخٗض‬
‫حُٔؼِ‪ٓٞ‬خص ‪ٛ‬ل‪٤‬لش ‪ٝ‬ىه‪٤‬وش ‪ٝ ،‬اًح طْ ط ‪ِٜ٤ٛٞ‬خ رخُويٍ حُالُّ ‪ٝ‬ك‪ ٠‬حُ‪ٞ‬هض حُٔالثْ ‪ٝ ،‬اًح طْ ك‪ٜٜٔ‬خ ٖٓ‬
‫ؿخٗذ حأل‪َ١‬حف حُٔؼ٘‪٤‬ش ًخٗض حُ٘ظ‪٤‬ـش كٔ٘ش ك‪ٍٞٛ ٠‬س هَحٍ كَ ِٓ‪. ْ٤‬‬
‫‪٣ٝ‬ظ٘خ‪ ٍٝ‬حالط‪ٜ‬خٍ ٖٓ ُح‪٣ٝ‬ش حألٗوخ‪ ٙ‬حٌُ‪٣ ٖ٣‬ـظٔؼ‪ ٕٞ‬رـَ‪ ٝ‬حُٔ٘خًٍش ك‪ ٠‬حإلىحٍس ‪٠٣ٝ‬غ‬
‫َٗ‪ٍَٟٝ َٟ٣ ٖ٤١‬س ط‪ٞ‬حكَ‪ٔٛ‬خ ك‪ ٠‬حُٔ٘خٍى كظ‪ ٠‬طٌ‪٘ٓ ٕٞ‬خًٍظ‪ ٚ‬ؿي‪٣‬يس ‪ٝ‬كؼخُش ‪ٝ ،‬أٓخ ‪ٌٛ‬حٕ حَُ٘‪١‬خٕ‬
‫ك‪ٜٔ‬خ إٔ ‪ ٌٕٞ٣‬حُٔ٘خٍى ٓظليػخ ً ؿ‪٤‬يح ً ‪ٜ٘ٓٝ ،‬ظخ ً ؿ‪٤‬يح ً ‪ٝ ،‬حٌُ‪٣ ٟ‬يػ‪ ٙٞ‬اُ‪ٟٝ ٠‬غ ‪ ٖ٣ٌٛ‬حَُ٘‪ٓ ٞٛ ٖ٤١‬خ‬
‫ٗالكظ‪ ٚ‬ك‪ ٠‬رؼ‪ ٞ‬حالؿظٔخػخص أ‪ً ٝ‬ؼ‪ٜ٘ٓ َ٤‬خ ‪ ،‬كوي طـي إٔ ؿٔ‪٤‬غ حألٗوخ‪٣ ٙ‬ظٌِٔ‪ ٕٞ‬ك‪ٝ ٠‬هض ‪ٝ‬حكي كال‬
‫‪ٔٔ٣‬غ أكي أكيح ً أ‪ ٝ‬إٔ ٗو‪ ٖٓ ٖ٤ٜ‬حُٔـظٔؼ‪٣ ٖ٤‬ظٌِٔخٕ ك‪ٟٞٞٓ ٠‬ع ‪ ،‬ر‪ٔ٘٤‬خ ‪٣‬ظٌِْ ٗو‪ٜ‬خٕ آهَحٕ ك‪٠‬‬
‫ٓ‪ٟٞٞ‬ع آهَ ‪٣ٝ ،‬و‪ٗ ٝٞ‬و‪ٜ‬خٕ أ‪ ٝ‬ػالػش آهَ‪ ٕٝ‬ك‪ ٠‬كٌخ‪٣‬ش ٓوخُلش ‪ ،‬أ‪ ٝ‬إٔ ٗو‪ٜ‬خ ً ‪٣‬وخ‪١‬ذ‬
‫حُلخ‪ ٖ٣َٟ‬ر‪ٜٞ‬ص ال ‪ٌ٣‬خى ‪ٔٔ٣‬غ أ‪ ٝ‬إٔ ‪ٝ‬حكيح ً ٖٓ حُٔـظٔؼ‪٘٣ ٖ٤‬ظَ ٖٓ ٗخكٌس حُلـَس ‪٣ٝ‬ظخرغ ٓخ ‪٣‬ليع‬
‫هخٍؿ‪ٜ‬خ ‪ٝ‬ال ‪ ٠ُٞ٣‬حالؿظٔخع كو‪ ٖٓ ٚ‬ك‪ ٍٞ٠‬حٌُ‪ ٖٛ‬رَ ك‪ ٍٞ٠‬حُزيٕ ‪ٌٛ ،‬ح رخإل‪ٟ‬خكش اُ‪ ٠‬حألهطخء‬
‫حُ٘خثؼش ُالط‪ٜ‬خٍ ر‪ ٖ٤‬حُ٘خّ ‪ً ،‬ؼيّ حإلُٔخّ رٔؼخٗ‪ ٠‬حٌُالّ أ‪ ٝ‬حإلٗ‪ٜ‬خص ُٔخ ‪ٞ٣‬ى حُ٘و‪ ٚ‬أ‪٣ ٝ‬ظ‪ٞ‬هغ إٔ‬
‫‪ٔٔ٣‬ؼ‪ٝ ٚ‬ا‪ٔٛ‬خُ‪ُٔ ٚ‬خ ‪٣‬ـذ إٔ ‪ٔٔ٣‬ؼ‪ ٚ‬أ‪ٞٓ ٝ‬ء ك‪ ْٜ‬حُلي‪٣‬غ أ‪ ٝ‬حُوِ‪ ٢‬ر‪ ٖ٤‬حُلوخثن ‪ٝ‬ح‪ٍ٥‬حء ‪ٝ ،‬ؿ‪ًُ َ٤‬ي ٖٓ‬
‫حألهطخء حإلٗٔخٗ‪٤‬ش حُظ‪ ٠‬الري ٖٓ حُظ٘ز‪ُٜ ٚ٤‬خ ‪ٝ‬ػالؿ‪ٜ‬خ هزَ إٔ ط‪ٜ‬زق ٓؼ‪ٞ‬هخ ً ًز‪َ٤‬ح ً ُِ‪ٜ‬يف حَُٔحى رِ‪ٞ‬ؿ‪ٖٓ ٚ‬‬
‫ػِٔ‪٤‬ش حالط‪ٜ‬خٍ ‪ٝ‬طزخىٍ حُٔؼِ‪ٓٞ‬خص (‪)ٔ2٘ ,ٗ0‬‬

‫أَىاع االتصبل ‪:‬‬


‫ط‪ٜ٘‬ق أٗ‪ٞ‬حع حالط‪ٜ‬خٍ ط‪٤ٜ٘‬لخص ٓظؼيىس ك‪ٜ٘‬خى حالط‪ٜ‬خٍ حٌُظخر‪ٝ ٠‬حالط‪ٜ‬خٍ حُ٘ل‪ ٟٞ‬أ‪ ٝ‬حالط‪ٜ‬خٍ‬
‫حُٔزخَٗ ‪ٝ‬ؿ‪ َ٤‬حُٔزخَٗ أ‪ ٝ‬حالط‪ٜ‬خٍ حَُٓٔ‪ٝ ٠‬ؿ‪ َ٤‬حَُٓٔ‪ ٠‬أ‪ ٝ‬حالط‪ٜ‬خٍ حُِلظ‪ٝ ٠‬ؿ‪ َ٤‬حُِلظ‪ٝ . ٠‬ػِ‪٠‬‬
‫حَُؿْ ٖٓ طؼيى ٓٔٔ‪٤‬خص أٗ‪ٞ‬حع حالط‪ٜ‬خٍ ىحهَ حُز‪٤‬جش حُظ٘ظ‪٤ٔ٤‬ش اال أٗ‪ٜ‬خ طؼظٔي حػظٔخىح ً أٓخٓ‪٤‬خ ً ػِ‪ ٠‬حٌُظخرش‬
‫أ‪ ٝ‬حُٔلخىػش أ‪ ٝ‬حَُٓ‪ٝ ُٞ‬حُلًَخص حُـٔي‪٣‬ش ‪ٞٓٝ .‬ف ‪٣‬ظْ حُظًَ‪ ِ٤‬ػِ‪ ٠‬أًؼَ‪ٛ‬خ ٗ‪ٞ٤‬ػخ ً ‪.‬‬
‫أوالً ‪ :‬االتصبل انرسًً ‪:‬‬
‫‪ ٞٛٝ‬أِٓ‪ٞ‬د حالط‪ٜ‬خٍ حٌُ‪٣ ٟ‬و‪٠‬غ ُِو‪ٞ‬حػي ‪ٝ‬حإلؿَحءحص حُظ‪٣ ٠‬وَ‪ٛ‬خ حُظ٘ظ‪ ْ٤‬حَُٓٔ‪ ٖٓٝ ٠‬ػَْ‬
‫كبٗ‪٣ ٚ‬ؼٌْ أٗٔخ‪ ١‬حُِٔ‪ٞ‬ى ‪ٝ‬حُؼالهخص ‪ٝ‬حألى‪ٝ‬حٍ حُظ‪ ٠‬طليى‪ٛ‬خ حُ‪٤ٜ‬خًَ حُظ٘ظ‪٤ٔ٤‬ش حَُٓٔ‪٤‬ش ُِٔ٘ظٔش ‪٘٣ٝ .‬ؤْ‬
‫حالط‪ٜ‬خٍ حَُٓٔ‪ ٠‬اُ‪ ٠‬ػالػش أهٔخّ ‪: ٠ٛ‬‬
‫‪ ‬االتصبل انرأسً انهبثط ‪ ٞٛٝ :‬حالط‪ٜ‬خٍ حٌُ‪٣ ٟ‬زيأ ٖٓ حألػِ‪ ٠‬اُ‪ ٠‬حألٓلَ أ‪٣ ٟ‬زيأ ٖٓ‬
‫حألػِ‪َٓ ٠‬طزش كظ‪ َٜ٣ ٠‬اُ‪ ٠‬حألهَ َٓطزش ك‪ ٠‬حُ‪ ٌَ٤ٜ‬حُظ٘ظ‪. ٠ٔ٤‬‬
‫‪ ‬االتصبل انرأسً انصبػذ ‪ ٞٛٝ :‬حالط‪ٜ‬خٍ حٌُ‪٣ ٟ‬زيأ ٖٓ حألٓلَ اُ‪ ٠‬حألػِ‪ ٠‬أ‪٣ ٟ‬زيأ ٖٓ‬
‫حألهَ َٓطزش كظ‪ َٜ٣ ٠‬اُ‪ ٠‬حألػِ‪َٓ ٠‬طزش ك‪ ٠‬حُ‪ ٌَ٤ٜ‬حُظ٘ظ‪. ٠ٔ٤‬‬
‫‪ ‬االتصبل األفقً ‪ ٞٛٝ :‬حالط‪ٜ‬خٍ حٌُ‪٣ ٟ‬ليع ر‪ ٖ٤‬حُٔٔظ‪٣ٞ‬خص حإلىحٍ‪٣‬ش ًحص حُٔٔظ‪ٟٞ‬‬
‫حإلىحٍ‪ ٟ‬حُ‪ٞ‬حكي ٖٓ حُ٘خك‪٤‬ش حُظ٘ظ‪٤ٔ٤‬ش ‪.‬‬

‫ثبَيب ً ‪ :‬االتصبل غير انرسًً ‪:‬‬


‫‪ ٞٛ‬أِٓ‪ٞ‬د حط‪ٜ‬خُ‪٘٘٣ ٠‬ؤ ر‪ ٖ٤‬حألكَحى ك‪ ٠‬حُٔ٘ظٔش ر‪ٜ‬لش طِوخث‪٤‬ش ‪ .‬ك‪٤‬غ ال طلٌٔ‪ ٚ‬حُوَحث‪٢‬‬
‫حُظ٘ظ‪٤ٔ٤‬ش ‪ٝ‬حُو‪ٞ‬حػي ‪ٝ‬حإلؿَحءحص حُٔؼٔ‪ ٍٞ‬ر‪ٜ‬خ ك‪ ٠‬حُٔ٘ظٔش ‪ ٞٛٝ .‬رٌُي ‪٣‬ؼزَ ػٖ حُظلخػَ حالؿظٔخػ‪ ٠‬ر‪ٖ٤‬‬
‫حُٔ‪ٞ‬ظل‪ ٖ٤‬ىحهَ حُٔ٘ظٔخص ‪ٝ‬حالط‪ٜ‬خٍ ؿ‪ َ٤‬حَُٓٔ‪ ُٚ ٠‬رؼ‪ ٞ‬حُِٔز‪٤‬خص ًٌَٗ ٓ٘‪ٜ‬خ ٓخ ‪: ٠ِ٣‬‬
‫‪٤ٟ ‬خع حُ‪ٞ‬هض الٗ‪َٜ‬حف حُٔ‪ٞ‬ظل‪ ٖ٤‬ػٖ حألػٔخٍ حُٔ‪ًِٞ‬ش اُ‪. ْٜ٤‬‬
‫‪ ‬حٓظويحّ ‪ٌٛ‬ح حالط‪ٜ‬خٍ ك‪ ٠‬ؿ‪ِٜٓ َ٤‬لش حُٔ٘ظٔش ‪.‬‬
‫‪ ‬طل٘‪ ٠‬حُ٘خثؼخص ‪ٝ‬حُالٓزخالس ر‪ ٖ٤‬حُٔ‪ٞ‬ظل‪. ٖ٤‬‬
‫ثبنثب ً ‪ :‬االتصبل انهفظً ‪:‬‬
‫‪٣‬ؼظٔي ‪ٌٛ‬ح حُ٘‪ٞ‬ع ٖٓ حالط‪ٜ‬خٍ ػِ‪ ٠‬حُِـش ٓ‪ٞ‬حء ًخٕ ػٖ ‪٣َ١‬ن حٌُظخرش ًبػيحى حُظوخٍ‪َ٣‬‬
‫‪ٝ‬حًٌَُٔحص ‪ٝ‬حطوخً حُوَحٍحص ‪ ،‬أ‪ ٝ‬حُٔلخىػش ًبػطخء حأل‪ٝ‬حَٓ ‪ٝ‬حُظ‪ٞ‬ؿ‪ٜ٤‬خص ُِٔ‪ٞ‬ظل‪. ٖ٤‬‬
‫‪ٞٗ ًٌَ٣ٝ‬ػخٕ آهَحٕ ٖٓ حالط‪ٜ‬خٍ ‪ٔٛٝ‬خ ‪-:‬‬
‫حالط‪ٜ‬خٍ حٌُظخر‪ٝ ، ٠‬حالط‪ٜ‬خٍ حُ٘ل‪. ٟٞ‬‬
‫ويٍ يًيساد االتصبل انكتبثً يب يهً ‪:‬‬
‫ٔ) حٓظويحٓ‪ًٞ ٚ‬ػ‪٤‬وش إلػزخص حُ‪ٞ‬هخثغ ‪ٝ‬حألكيحع ‪.‬‬
‫ٕ) حٓظويحٓ‪ِ٤ًٓٞ ٚ‬ش ُِظؼز‪ َ٤‬ػٔخ طَ‪٣‬ي ه‪ ُٚٞ‬ريهش ‪.‬‬
‫ٖ) آٌخٗ‪٤‬ش حَُؿ‪ٞ‬ع اُ‪ًَٔ ٚ٤‬ؿغ ‪ٝ‬ػخثو‪. ٠‬‬
‫ٗ) ‪ٓ ٌٕٞ٣‬ـي‪٣‬خ ً ك‪ ٠‬كخالص حُوـَ ٖٓ ٓوخرِش حُـ‪. َ٤‬‬
‫٘) ا‪ٜ٣‬خٍ حَُٓخُش ُ٘و‪ ُْ ٚ‬طٔظطغ أ‪ ٝ‬ال طَ‪٣‬ي حُ‪ ٍٞٛٞ‬اُ‪. ٚ٤‬‬
‫أيب االتصبل انشفىي فًٍ خصبئصه يب يهً ‪:‬‬
‫ٔ) ‪٣‬ؼط‪ٔٓ ٠‬خكش أًزَ ُِٔ٘خه٘ش ‪ٝ‬حُظلخػَ ‪.‬‬
‫ٕ) ‪٣‬ظٔ‪ ِ٤‬رخَُٔػش ‪ٝ‬هِش حُظٌِلش ‪.‬‬
‫ٖ) ‪ ٖٓ ْٖ ٌِ َٔ ُ٣‬حُظؼَف ػِ‪ ٠‬حُلخُش حُ٘لٔ‪٤‬ش ُِطَف ح‪٥‬هَ ‪.‬‬
‫ٗ) ‪٣‬ؼظٔي ػِ‪ ٠‬حُٔ‪ٜ‬خٍحص حُلَى‪٣‬ش ك‪ ٠‬حُلي‪٣‬غ ‪ٝ‬حالط‪ٜ‬خٍ ‪)ٔ ,2ٓ( .‬‬

‫راثؼب ً ‪ :‬االتصبل غير انهفظً ‪:‬‬


‫‪٣‬طِن ػِ‪ٌٛ ٠‬ح حُ٘‪ٞ‬ع ٖٓ حالط‪ٜ‬خٍ ( ُـش حُـْٔ ) الػظٔخى‪ ٙ‬ػِ‪ ٠‬حَُٓ‪ٝ ُٞ‬حُلًَخص حُـٔي‪٣‬ش ‪،‬‬
‫‪ ٞٛٝ‬حط‪ٜ‬خٍ ٓالُّ ُالط‪ٜ‬خٍ حُِلظ‪ٝ ٠‬ال ‪ ٌٖٔ٣‬حالٓظـ٘خء ػ٘‪ ٚ‬ألٗ‪٘٣ ٚ‬وَ ُ٘خ ٍٓخثَ ٓ‪ٜٔ‬ش ط٘‪ َ٤‬اُ‪٠‬‬
‫أ‪ٟٝ‬خع ٗلٔ‪٤‬ش ٓؼ‪٘٤‬ش ‪ ،‬كَكغ ‪ٞٛ‬ص حُٔي‪٣ َ٣‬يٍ ػِ‪ ٠‬ؿ‪٠‬ز‪ٝ ٚ‬حكَٔحٍ ‪ٝ‬ؿ‪ ٚ‬حُٔ‪ٞ‬ظق ‪٣‬يٍ ػِ‪ ٠‬هـِ‪ٚ‬‬
‫‪ٝ‬حرظ ٔخٓش حُِٓ‪ َ٤‬طيٍ ػِ‪ ٠‬كَكش ‪ .‬أٓخ ػز‪ ّٞ‬حَُٔحؿغ ك‪٤‬يٍ ػِ‪ ٠‬هِو‪ٝ ٚ‬ػيّ ٍحكظ‪ًٔ . ٚ‬خ إٔ حالط‪ٜ‬خٍ‬
‫ؿ‪ َ٤‬حُِلظ‪ ٌٕٞ٣ ٠‬أًؼَ كؼخُ‪٤‬ش ٖٓ حالط‪ٜ‬خٍ حُِلظ‪ ٠‬ك‪ ٠‬كخالص ٓؼ‪٘٤‬ش ٓؼَ ‪ :‬ػ٘يٓخ ال ‪ٔ٣‬ظط‪٤‬غ حُلي‪٣‬غ‬
‫رٔزذ حُو‪ٞ‬ف أ‪ ٝ‬حَُٔ‪٣‬ش أ‪ ٝ‬حَُٔ‪ ٝ‬أ‪ ٝ‬طٌ‪ ٕٞ‬رؼ‪٤‬يح ً ‪ٝ‬ال ‪ ٌٖٔ٣‬إٔ ‪ٞٛ َٜ٣‬طي اُ‪ ٠‬حُطَف ح‪٥‬هَ ‪.‬‬
‫‪ٝ‬حالط‪ٜ‬خٍ ؿ‪ َ٤‬حُِلظ‪ ُٚ ٠‬ػالهش ٓزخَٗس رخُو‪ ْ٤‬حُٔخثيس ك‪ ٠‬حُٔـظٔغ ك‪ٜ٘‬خى ٍٓ‪ٝ ُٞ‬كًَخص ؿٔي‪٣‬ش ُ‪ٜ‬خ‬
‫ٓؼخٕ ‪ٝ‬حكيس ك‪ ٠‬ؿٔ‪٤‬غ حُٔـظٔؼخص ‪)ٕٔ٘ ،ٙ0( .‬‬‫ٍ‬
‫ثُبء شجكبد االتصبل ثبنًُظًبد ‪:‬‬
‫‪٣‬ظْ ر٘خء ٗزٌخص حالط‪ٜ‬خٍ ك‪ ٠‬حُٔ٘ظٔخص كٔذ حُو‪ ْ٤‬حُظ٘ظ‪٤ٔ٤‬ش حُٔخثيس ك‪٘ٓ ًَ ٠‬ظٔش ‪ًٔ .‬خ إٔ‬
‫ألٗٔخ‪ ١‬حُٔي‪٤ًِٞٓٝ ٖ٣َ٣‬خط‪ ْٜ‬ى‪ٍٝ‬ح ً ٍث‪٤ٔ٤‬خ ً ك‪ ٠‬ػِٔ‪٤‬ش حهظ‪٤‬خٍ حُ٘ٔ‪ ٢‬حالط‪ٜ‬خُ‪ ٠‬حَُٔؿ‪ٞ‬د ‪ .‬كزؼ‪ٜ٠‬خ ‪٣‬ويّ‬
‫أؿَح‪ ٝ‬حًَُِٔ‪٣‬ش ‪ٝ‬حُزؼ‪ ٞ‬ح‪٥‬هَ ‪ ًَِ٣‬ػِ‪ ٠‬ػيّ طوط‪ ٠‬هط‪ ١ٞ‬حُِٔطش ‪ٝ .‬أٗٔخ‪ ١‬أهَ‪ ٟ‬طـؼَ‬
‫حالط‪ٜ‬خٍ ر‪ ٖ٤‬حُٔ‪ٞ‬ظل‪ٓ ٖ٤‬لظ‪ٞ‬كخ ً ‪ ٖٓٝ .‬أٓؼِش ‪ ٌٙٛ‬حُ٘زٌخص ٓخ ‪: ٠ِ٣‬‬
‫ٔ‪ -‬شجكخ انًحىر واألضالع فً ئطبر انذراجخ ( ًَط انؼجهخ ) ‪:‬‬
‫طويّ ‪ ٌٙٛ‬حُ٘زٌش ٖٓ ٗزٌخص حالط‪ٜ‬خٍ حًَُِٔ‪٣‬ش ‪ ،‬كخَُث‪ ْ٤‬حٌُ‪ٔ٣ ٟ‬ؼَ ٓل‪ ٍٞ‬حُيٍحؿش ‪٣‬ظلٌْ‬
‫رؼِٔ‪٤‬ش حالط‪ٜ‬خٍ ‪ٝ‬حُٔؼِ‪ٓٞ‬خص ٓغ رو‪٤‬ش حَُٔإ‪ ٖ٤ٓٝ‬حٌُ‪ٔ٣ ٖ٣‬ؼِ‪ ٕٞ‬حأل‪ٟ‬الع ‪ٝ‬ال ‪ٔ٣‬ظط‪٤‬غ أ‪ٞٓ ٟ‬ظق ٓ٘‪ْٜ‬‬
‫إٔ ‪٣‬ظ‪ َٜ‬رِٓالث‪ ٚ‬اال ػٖ ‪٣َ١‬ن حَُث‪ ْ٤‬حٌُ‪٣ ٟ‬وزغ ك‪ ٠‬حُٔل‪ ٖٓٝ . ٍٞ‬ػ‪ٞ٤‬د ‪ٌٛ‬ح حُ٘‪ٞ‬ع ر‪ ٌٜٙ‬حُ٘زٌش أٗ‪ٚ‬‬
‫رط‪٢‬ء ‪ٝ‬ال ‪٣‬ظ‪٤‬ق ر٘خء ػالهخص ‪ٝ‬ى‪٣‬ش ٓغ رو‪٤‬ش حُٔ‪ٞ‬ظل‪. ٖ٤‬‬
‫‪ -2‬انشجكخ انًتسهسهخ ( ًَط انسهسهخ ) ‪:‬‬
‫طلون ‪ ٌٙٛ‬حُ٘زٌش ٖٓ ٗزٌخص حالط‪ٜ‬خٍ ٓزيأ ػيّ طوط‪ ٠‬هط‪ ١ٞ‬حُِٔطش ‪ ،‬كخالط‪ٜ‬خٍ ك‪ٌٙٛ ٠‬‬
‫حُ٘زٌش ‪٣‬ؼظٔي ػِ‪ ٠‬هط‪ ١ٞ‬حُ‪٤ٜ‬خًَ حُظ٘ظ‪٤ٔ٤‬ش ُِٔ٘ظٔش كخُٔ‪ٞ‬ظق ‪٣‬ـذ ػِ‪ ٚ٤‬إٔ ‪٣‬وظ‪ َٜ‬ك‪ ٠‬حط‪ٜ‬خالط‪ ٚ‬ػِ‪٠‬‬
‫ٍث‪ ٚٔ٤‬حُٔزخَٗ ‪ٝ‬حَُث‪ ْ٤‬حُٔزخَٗ ‪٣‬و‪ ّٞ‬رخالط‪ٜ‬خٍ رَث‪ٌٌٛٝ ٚٔ٤‬ح ‪ ٖٓٝ .‬ػ‪ٞ٤‬د ‪ ٌٙٛ‬حُ٘زٌش إٔ حالط‪ٜ‬خٍ‬
‫‪٣‬ظؼَ‪ُ ٝ‬إلػخهش ‪ًٔ ،‬خ طظؼَ‪ ٝ‬حُٔؼِ‪ٓٞ‬خص أ‪٠٣‬خ ً ُِظ٘‪ٝ ٚ٣ٞ‬حُظلَ‪٣‬ق ‪ٝ‬حُظَٗ‪٤‬ق ‪ٝ‬ؿ‪َٛ٤‬خ ٖٓ حُؼِٔ‪٤‬خص‬
‫حُِٔز‪٤‬ش‬
‫‪ -3‬انشجكخ انًفتىحخ أو انُجًيخ ( ًَط انُجًخ ) ‪:‬‬
‫طُؼَي حُ٘زٌش حُٔلظ‪ٞ‬كش أك‪ َ٠‬أٗ‪ٞ‬حع حُ٘زٌخص ك‪ ٠‬حالط‪ٜ‬خٍ ‪ ،‬ك‪٤‬غ ‪٣‬ظٔخ‪ ٟٝ‬ؿٔ‪٤‬غ حُٔ‪ٞ‬ظل‪ ٖ٤‬ك‪٠‬‬
‫حُل‪ ٍٜٞ‬ػِ‪ ٠‬حُٔؼِ‪ٓٞ‬خص ‪ًٔ .‬خ طظ‪٤‬ق ُـٔ‪٤‬غ حُٔ‪ٞ‬ظل‪ٍ ٖ٤‬إٓخء ‪َٓٝ‬إ‪ ٖ٤ٓٝ‬طزخىٍ حُٔؼِ‪ٓٞ‬خص ‪ٝ‬اؿَحء‬
‫حالط‪ٜ‬خالص ك‪ٔ٤‬خ ر‪ ْٜ٘٤‬ى‪ ٕٝ‬ه‪ٞ٤‬ى ‪)ٖٖ,ٔ٘٘( .‬‬

‫يؼىقبد االتصبل ‪:‬‬


‫طوظِق ٓؼ‪ٞ‬هخص حالط‪ٜ‬خٍ رخهظالف ٓ‪ٜ‬خىٍ‪ٛ‬خ كوي طٌ‪ ٕٞ‬كَى‪٣‬ش طظؼِن رخألكَحى ‪ٝ‬هي طٌ‪ ٕٞ‬ط٘ظ‪٤ٔ٤‬ش‬
‫طظؼِن رخألٗظٔش أ‪ ٝ‬حُٔ٘ظٔخص ‪ٝ‬هي طٌ‪ ٕٞ‬ر‪٤‬ج‪٤‬ش طظؼِن رخُز‪٤‬جش حُوخٍؿ‪٤‬ش ‪ٝ .‬ال ٗي إٔ ٓؼَكش ‪ ٌٙٛ‬حُٔؼ‪ٞ‬هخص‬
‫طؼَٔ ػِ‪ ٠‬حُلي ٖٓ طؤػ‪َٛ٤‬خ حُِٔز‪ ٠‬ػِ‪ ٠‬ػِٔ‪٤‬ش حالط‪ٜ‬خٍ ‪ٝ .‬طٌٖٔ إٔ ٗ٘‪ َ٤‬اُ‪ٜ٤‬خ ػِ‪ ٠‬حُ٘ل‪ ٞ‬حُظخُ‪: ٠‬‬
‫‪ -1‬يؼىقبد فرديخ ‪:‬‬
‫‪ ‬طزخ‪ ٖ٣‬حإلىٍحى ر‪ ٖ٤‬حألكَحى ‪.‬‬
‫‪ ‬حُظ‪ٞ‬ه‪٤‬ض حُٔ‪٤‬ت ُالط‪ٜ‬خٍ ‪.‬‬
‫‪ ‬حالطـخ‪ٛ‬خص حُِٔز‪٤‬ش ُي‪ ٟ‬حُ ُٔ َْ َِٓ طـخ‪ٗ ٙ‬لٔ‪ ٚ‬أ‪ ٝ‬حُٔ‪ٟٞٞ‬ع أ‪ ٝ‬حُ ُٔ ْٔظَوُ ِزَ ‪ً :‬خالٗط‪ٞ‬حء‬
‫‪ٝ‬ػيّ اَٗحى ح‪٥‬هَ‪ ٖ٣‬رخُٔؼِ‪ٓٞ‬خص ‪ٝ‬حُ‪٠‬ـ‪ ٢‬ػِ‪ ٠‬حُٔ‪ٞ‬ظل‪ٝ ٖ٤‬ػيّ حالٓظٔخع اُ‪ . ْٜ٤‬حهظ‪٤‬خٍ‬
‫ه٘خس حط‪ٜ‬خٍ ؿ‪٘ٓ َ٤‬خٓزش ُِٔ‪ٟٞٞ‬ع ‪.‬‬
‫‪ ‬حُو‪ ٍٜٞ‬ك‪ ٠‬حُٔ‪ٜ‬خٍحص حُلَى‪٣‬ش ًخُ‪٠‬ؼق ك‪ٜٓ ٠‬خٍحص حٌُظخرش ‪ٝ‬حُوَحءس ‪ٝ‬حُلي‪٣‬غ‬
‫‪ٝ‬حُظلخ‪ٝ ٝٝ‬حإل‪ٛ‬ـخء ‪.‬‬
‫‪ ‬حألكٌخٍ حُٔيًٍش ٓٔزوخ ً ػِ‪ ٠‬حػظزخٍ أٗ‪٣ ٚ‬ؼَف حَُٓخُش ٖٓ هزَ ‪.‬‬
‫‪ ‬ا‪ٔٛ‬خٍ حُظـٌ‪٣‬ش حَُٔطيس ‪.‬‬
‫‪ -2‬يؼىقبد تُظيًيخ ‪:‬‬
‫‪ً ‬ؼَس حُظـ‪َ٤٤‬حص حُظ٘ظ‪٤ٔ٤‬ش ‪.‬‬
‫‪ ‬حُظًَ‪ ِ٤‬ػِ‪ ٠‬حُِـخٕ ك‪ ٠‬أىحء حألػٔخٍ ‪.‬‬
‫‪ ‬ه‪ ٍٜٞ‬حُ‪ ٌَ٤ٜ‬حُظ٘ظ‪ ٠ٔ٤‬ػٖ طـط‪٤‬ش ؿٔ‪٤‬غ حُٔٔظ‪٣ٞ‬خص حإلىحٍ‪٣‬ش ‪.‬‬
‫‪ ‬حُ٘و‪ ٚ‬ك‪ ٠‬حٓظويحّ حُظو٘‪٤‬ش حُلي‪٣‬ؼش ًخُلخٓذ ح‪ٝ ٠ُ٥‬حإلٗظَٗض ‪ٝ‬ؿ‪َٛ٤‬خ ‪.‬‬
‫‪ ‬حطٔخع ٓـخٍ حَُهخرش ػِ‪ ٠‬ػيى ًز‪ ٖٓ َ٤‬حُٔ‪ٞ‬ظل‪ ٖ٤‬أ‪ ٝ‬حإلىحٍحص ‪.‬‬
‫‪ ‬طؼيى حألى‪ٝ‬حٍ حُ‪ٞ‬ظ‪٤‬ل‪٤‬ش ُِٔي‪. َ٣‬‬
‫‪ٞٓ ‬ء حألٓخُ‪٤‬ذ حُ٘و‪٤ٜ‬ش ُِٔي‪. َ٣‬‬

‫‪ -3‬يؼىقبد ثيئيخ ‪:‬‬


‫‪ ‬طؼيى حُِـخص ىحهَ حُظ٘ظ‪. ْ٤‬‬
‫‪ ‬حٓظويحّ حُِ‪ٜ‬ـخص حُٔلِ‪٤‬ش ٖٓ هزَ حُٔ‪ٞ‬ظل‪. ٖ٤‬‬
‫‪ ‬حهظالف ٗظخّ حُو‪ ْ٤‬ر‪ ٖ٤‬حُ ُٔ َْ َِٓ ‪ٝ‬حُ ُٔ ْٔظ َ ْو ِزَ ‪ ( .‬حُ‪ ْٜٔ‬حُؼخ‪١‬ل‪) ٠‬‬
‫‪ ‬رُ ْؼي َٓحًِ حُظ٘ل‪ ٌ٤‬ػٖ ًَِٓ حطوخً حُوَحٍحص ‪.‬‬
‫‪ ‬ا‪ٔٛ‬خٍ حُ٘٘خ‪ ١‬حالؿظٔخػ‪. ٠‬‬
‫‪ٓ ‬زخُـش أؿ‪ِٜ‬س حَُهخرش حُٔوظِلش ك‪ِ١ ٠‬ذ حُٔؼِ‪ٓٞ‬خص ‪)ٔ٘ٙ ،ٙ0( .‬‬

‫‪ٝ‬هي هْٔ " ػخىٍ ػزي حُٔٔ‪٤‬غ " (ٖٕٔٓ) ٓؼ‪ٞ‬هخص حالط‪ٜ‬خٍ حالىحٍ‪ ٟ‬اُ‪ ٠‬أٍرؼش أهٔخّ ‪:‬‬
‫حُٔؼ‪ٞ‬هخص حإلىحٍ‪٣‬ش ‪ٝ‬طظ‪ : ٖٔ٠‬ؿ‪٤‬خد حُظوط‪ ٢٤‬حالٓظَحط‪٤‬ـ‪ ٠‬حُالُّ ُظط‪ٗ َ٣ٞ‬ظْ حالط‪ٜ‬خٍ ‪ ،‬ػيّ اطخكش‬
‫حإلىحٍس كَ‪ٛ‬ش ُِل‪ ٍٜٞ‬ػِ‪ ٠‬حُٔؼِ‪ٓٞ‬خص حال ُؼيى ٓلي‪ٝ‬ى ٖٓ حُؼخِٓ‪ ، ٖ٤‬ه‪ ٍٜٞ‬حالىحٍس ك‪َٓ ٠‬حػخس‬
‫حُلَ‪ٝ‬م حُلَى‪٣‬ش ر‪ ٖ٤‬حُؼخِٓ‪ ، ٖ٤‬ػيّ هز‪ ٍٞ‬رؼ‪ ٞ‬حَُإٓخء ‪ٍ٥‬حء ‪ٓٝ‬وظَكخص َٓإ‪ ، ٚ٤ٓٝ‬حُو‪ ٍٜٞ‬ك‪٠‬‬
‫ػيحُش حالىحٍس ك‪ٓ ٠‬ؼخِٓش حالكَحى ‪ٝ‬حالهظ‪٤‬خٍ حُوخ‪١‬ت ُ‪ِ٤ٓٞ‬ش حالط‪ٜ‬خٍ ٖٓ هزَ حالىحٍس ‪.‬‬
‫حُٔؼ‪ٞ‬هخص حُظ٘ظ‪٤ٔ٤‬ش ‪ٝ‬طظ‪ : ٖٔ٠‬حالٗظ٘خٍ حُــَحك‪ٝ ٠‬طؼيى ٓ‪ٞ‬حهغ حُؼَٔ ‪ٛ ،‬ؼ‪ٞ‬رش حالط‪ٜ‬خٍ رخُٔي‪ َ٣‬حُؼظْ‬
‫حال ػٖ ‪٣َ١‬ن حَُث‪ ْ٤‬حُٔزخَٗ ‪ٝ ،‬حًَُِٔ‪٣‬ش حُ٘ي‪٣‬يس ك‪ ٠‬حُؼَٔ ‪ٝ‬ؿ‪٤‬خد حُٔ‪٤‬خٓش حُ‪ٞ‬ح‪ٟ‬لش ُ٘ظخّ‬
‫حالط‪ٜ‬خالص ك‪ ٠‬حُٔ٘ظٔش ‪.‬‬
‫ٓؼ‪ٞ‬هخص ٓظؼِوش رخُؼخِٓ‪ٟ : ٖ٤‬ؼق ط٘ـ‪٤‬غ حُٔؼِ‪ٓٞ‬خص حَُٔطيس ‪ٝ‬ح‪ٔٛ‬خُ‪ٜ‬خ‪.‬‬

‫أسبنيت االتصبل انفؼبل ‪:‬‬


‫ٔ‪ -‬حهظ‪٤‬خٍ ه٘خس حالط‪ٜ‬خٍ حُٔ٘خٓزش ر٘خ ًء ػِ‪ ٠‬حػظزخٍحص ٓؼ‪٘٤‬ش ٓؼَ ‪ :‬حأل‪٤ٔٛ‬ش ‪ٝ‬حُلـْ ‪ٝ‬ىٍؿش‬
‫حَُٔ‪٣‬ش ‪ٝ‬حُؼالهش ٓغ حُطَف ح‪٥‬هَ ‪.‬‬
‫ٕ‪ -‬طـ٘ذ حًَُِٔ‪٣‬ش ك‪ ٠‬حُؼَٔ ‪ٝ‬حٗظ‪ٜ‬خؽ ٓزيأ طل‪ ٞ٣ٞ‬حُ‪ٜ‬الك‪٤‬خص ‪.‬‬
‫ٖ‪ -‬حهظ‪٤‬خٍ حُ‪ٞ‬هض حُٔ٘خٓذ ُالط‪ٜ‬خٍ ‪.‬‬
‫ٗ‪ -‬حٓظويحّ حألِٓ‪ٞ‬د حُ‪٣َٜ‬ق ‪ٝ‬حُٔزخَٗ ‪.‬‬
‫٘‪ -‬طـ٘ذ حُٔ‪ٜ‬طِلخص حُ‪ٜ‬ؼزش حُٔظو‪ٜٜ‬ش ‪.‬‬
‫‪ -ٙ‬ط٘ٔ‪٤‬ش ٓ‪ٜ‬خٍحص حالط‪ٜ‬خٍ ‪ٝ‬حإل‪ٛ‬ـخء ػٖ ‪٣َ١‬ن حُظيٍ‪٣‬ذ ‪.‬‬
‫‪ -0‬حالٓظلخىس ٖٓ حألؿ‪ِٜ‬س حُلي‪٣‬ؼش ك‪ٓ ٠‬ـخٍ حالط‪ٜ‬خالص ‪.‬‬
‫‪ٓ -2‬ظخرؼش ٗظخثؾ حالط‪ٜ‬خٍ ‪ٝ‬حطوخً حإلؿَحءحص حُظ‪ٜ‬ل‪٤‬ل‪٤‬ش ‪)ٙ ,ٕٓ( .‬‬

‫‪ً ًٌَ٣‬الً ٖٓ " دمحم ٓ٘‪ٓ ، َ٤‬لَ دمحم " (ٗ‪ )ٔ22‬إٔ حالط‪ٜ‬خٍ ‪ ٞٛ‬حُؼِٔ‪٤‬ش حُ‪ٜ‬خىكش اُ‪ٗ ٠‬وَ ‪ٝ‬طزخىٍ‬
‫حُٔؼِ‪ٓٞ‬خص ر‪َ١ ٖ٤‬ك‪ ٠‬حالط‪ٜ‬خٍ ىحهَ حُظ٘ظ‪ ْ٤‬أ‪ ٝ‬هخٍؿ‪ ٚ‬رخٓظويحّ ‪ِ٤ٓٝ‬ش أ‪ٓٝ ٝ‬خثَ ٓؼ‪٘٤‬ش هالٍ ا‪١‬خٍ‬
‫ٓ‪ٞ‬هل‪٣ ٠‬ـٔغ ر‪ٜٔ٘٤‬خ رـَ‪ ٝ‬طلو‪٤‬ن حُظلخػَ ‪ٝ‬حُظلخ‪ ْٛ‬حُٔظزخىٍ ٗل‪ ٞ‬طلو‪٤‬ن ‪ٛ‬يف ٓؼ‪ًٔ ، ٖ٤‬خ ‪٣‬ئًي " ًٔخٍ‬
‫ىٍ‪ ، ٖ٣ٝ‬آٔخػ‪ َ٤‬كخٓي " (ٕٓٓٓ) طزَُ أ‪٤ٔٛ‬ش حالط‪ٜ‬خالص ًؼِٔ‪٤‬ش أٓخٓ‪٤‬ش ‪ٝ‬ك‪٣ٞ٤‬ش ػِ‪ ٠‬ؿخٗذ ً‪ٜٗٞ‬خ‬
‫ػِٔ‪٤‬ش ٓٔظَٔس ال طوق ػ٘ي ‪ٝ‬هض أ‪َٓ ٝ‬كِش ٓؼ‪٘٤‬ش ‪ٝ‬اٗٔخ طٔظَٔ ‪ٞ١‬حٍ ك‪٤‬خس حُٔ٘ظٔش ‪ٝ‬ر‪ٜ‬خ طٔظَٔ ك‪٤‬خس‬
‫حُٔ٘ظٔش ٗخر‪٠‬ش ‪ ٞٛٝ‬ػ٘‪َٜ‬ح ً أٓخٓ‪٤‬خ ً ‪٣‬ظوَِ ؿٔ‪٤‬غ حُؼِٔ‪٤‬خص حإلىحٍ‪٣‬ش ‪٣ ٞٛٝ‬ؼظزَ ك٘خ ً ‪ ًَ ٌِٚ٘٣‬اىحٍ‪ٟ‬‬
‫رطَ‪٣‬وظ‪ ٚ‬حُوخ‪ٛ‬ش (‪)٘ٓ,ٕٙ( )ٕٙ ,ٙ0‬‬

‫وظبئف االتصبل ‪:‬‬


‫‪ٟٞ٣‬ق " دمحم ‪ )ٔ222( " َٟٔ٣‬إٔ حالط‪ٜ‬خٍ ‪ٔ٣‬ظويّ ُظلو‪٤‬ن ػيس ‪ٝ‬ظخثق ك‪ ٠‬حُٔئٓٔخص‬
‫‪ٝ‬حُٔ٘ظٔخص ‪: ٠ٛ‬‬
‫‪ -‬حٓظوزخٍ ‪ٗٝ‬وَ حَُٓخُش ٖٓ ‪َ١‬ف أ‪ ٝ‬ؿخٗذ اُ‪ ٠‬آهَ ‪.‬‬
‫‪ -‬حٓظوزخٍ حُٔؼِ‪ٓٞ‬خص ‪ٝ‬حالكظلخظ ر‪ٜ‬خ ‪.‬‬
‫‪ -‬طلِ‪ َ٤‬حُٔؼِ‪ٓٞ‬خص ‪ٝ‬حُز‪٤‬خٗخص حُٔظخكش ‪ٝ‬حُ‪ ٍٞٛٞ‬اُ‪ٗ ٠‬ظخثؾ ؿي‪٣‬يس ‪.‬‬
‫‪ -‬حُظؤػ‪ َ٤‬ك‪ ٠‬حُؼِٔ‪٤‬خص حُلٔ‪ُٞٞ٤‬ؿ‪٤‬ش ىحهَ حُـْٔ ‪ٝ‬طؼي‪ِٜ٣‬خ ‪.‬‬
‫‪ -‬حُظؤػ‪ َ٤‬ػِ‪ ٠‬حألٗوخ‪ٝ ٙ‬ط‪ٞ‬ؿ‪. ْٜٜ٤‬‬
‫‪ٝ‬طزَُ ‪ٝ‬ظخثق حالط‪ٜ‬خٍ ‪ٝ‬أ‪٤ٔٛ‬ظ‪ُِٔ ٚ‬ئٓٔخص ‪ٝ‬حُٔ٘ظٔخص ‪ٝ‬طلو‪٤‬ن حإلىحٍس حالٓظَحط‪٤‬ـ‪٤‬ش ٖٓ‬
‫هالٍ ٓٔخ‪ٔٛ‬ظ‪ ٚ‬حُلؼخُش ك‪ ٠‬حُؼِٔ‪٤‬خص حإلىحٍ‪٣‬ش حألٓخٓ‪٤‬ش ‪ٝ‬طلو‪٤‬ن حالٗٔ‪٤‬خر‪٤‬ش ر‪ ٖ٤‬ه٘‪ٞ‬حط‪ٜ‬خ حُٔوظِلش ‪٠ٛٝ‬‬
‫حُظوط‪ ٢٤‬ـ حُظ٘ظ‪ ْ٤‬ـ حُظ‪ٞ‬ؿ‪ٝ ٚ٤‬حإلَٗحف ـ حَُهخرش ‪)ٗٓ ،ٗٓ( .‬‬
‫‪ٝ‬حالط‪ٜ‬خٍ ‪٣‬لون ُِلَى اٗزخػخص ‪ٝ‬كخؿخص ٓوظِلش ٗظ‪٤‬ـش حٗظَحً‪ ٚ‬ك‪ ٠‬حُؼِٔ‪٤‬ش حالط‪ٜ‬خُ‪٤‬ش‬
‫‪ٝ‬حالط‪ٜ‬خٍ ًٔخ أ‪ٟٝ‬ل٘خ ٗٔن ك‪٤‬خس ‪ٝ‬أٓخّ حُل‪٤‬خس حالؿظٔخػ‪٤‬ش كال ‪ٔ٣‬ظط‪٤‬غ كَى إٔ ‪٣‬ل‪٤‬خ ك‪٤‬خس ٓ‪٣ٞ‬ش ري‪ٕٝ‬‬
‫إٔ ‪٣‬ظ‪ٓ َٜ‬غ ٗلٔ‪٣ٝ ٚ‬ظ‪ٞ‬ح‪ٓ َٛ‬غ ح‪٥‬هَ‪ٝ ٖ٣‬ال ‪ُِ ٌٖٔ٣‬ـٔخػخص إٔ طَٓ‪ٗ ٠‬ظخٓخ ً حؿظٔخػ‪٤‬خ ً رـ‪ِ٤ٓٝ َ٤‬ش‬
‫ٓظلن ػِ‪ٜ٤‬خ ُالط‪ٜ‬خٍ ‪.‬‬
‫‪٘ٛٝ‬خى ػالهش ‪ٝ‬ػ‪٤‬وش ر‪ٗ ٖ٤‬ـخف حُلَى ك‪ ٠‬طلو‪٤‬ن أ‪ٛ‬يحك‪ ٖٓ ٚ‬حالط‪ٜ‬خٍ ‪ٝ‬ر‪ ٖ٤‬كخػِ‪٤‬ش ػِٔ‪٤‬ش حالط‪ٜ‬خٍ‬
‫‪٘ٛٝ‬خ طو‪ " ٍٞ‬ؿ‪ٜ٤‬خٕ ٍٗظ‪ " ٠‬إ حُ‪٠‬ؼق حٌُ‪ٞ٘٣ ٟ‬د ػِٔ‪٤‬ش حالط‪ٜ‬خٍ أ‪ ٝ‬حُلَ٘ ك‪ٜ٤‬خ هي ‪َ٣‬ؿغ اُ‪ ٠‬أكي‬
‫ٓزز‪ : ٖ٤‬حأل‪ٟ : ٍٝ‬ؼق هيٍحط٘خ ٗظ‪٤‬ـش ُؼـِٗخ ػٖ طلي‪٣‬ي ‪ٛ‬يك٘خ ‪ٝ ،‬حُؼخٗ‪ٞٓ : ٠‬ء ك‪ٜ٘ٔ‬خ ُِ‪ٜ‬يف حُلو‪٤‬و‪٠‬‬
‫ٖٓ ٓٔخ‪ٔٛ‬ظ٘خ ك‪ ٠‬ػِٔ‪٤‬ش حالط‪ٜ‬خٍ ‪)ٖٓ ,ٕ2( .‬‬

‫ػُبصر ػًهيخ االتصبل ‪:‬‬

‫ٌَٗ (ٕ)‬
‫ػ٘خ‪ َٛ‬ػِٔ‪٤‬ش حالط‪ٜ‬خٍ‬

‫ٔ‪ -‬حََُٔٓ ‪ ٞٛٝ :‬حُلَى حٌُ‪٣ ٟ‬و‪ ّٞ‬ربٍٓخٍ حَُٓخُش ‪.‬‬


‫ٕ‪ -‬حُٔٔظوزَ ‪ ٞٛٝ :‬حُلَى حٌُ‪٣ ٟ‬و‪ ّٞ‬رظِو‪ ٠‬حَُٓخُش ‪.‬‬
‫ٖ‪ -‬ؿَ‪ ٝ‬حالط‪ٜ‬خٍ ‪ٝ :‬هي ‪ً ٌٕٞ٣‬حط‪٤‬خ ً ٓ‪ٞ‬ؿ‪ٜ‬خ ً إلٗزخع كخؿش ‪.‬‬
‫ٗ‪ٓ -‬لظ‪ ٟٞ‬أ‪ٍٓ ٝ‬خُش حالط‪ٜ‬خٍ ‪ٌٛٝ :‬ح حُٔلظ‪ٓ ٌٕٞ٣ ٟٞ‬ؼِ‪ٓٞ‬خص ‪ٝ‬كوخثن أ‪ٜٓ ٝ‬خٍحص ‪.‬‬
‫٘‪ٝ -‬حٓطش حالط‪ٜ‬خٍ ‪ ٌٙٛٝ :‬حُ‪ِ٤ٓٞ‬ش هي طٌ‪ٗ ٕٞ‬ل‪٣ٞ‬ش أ‪ٌٓ ٝ‬ظ‪ٞ‬رش أ‪٤ٌِٗ ٝ‬ش أ‪ٔٓ ٝ‬ؼ‪٤‬ش أ‪ًَٓ ٝ‬زش ‪.‬‬
‫‪ -ٙ‬ه٘خس حالط‪ٜ‬خٍ ‪.‬‬
‫‪ -0‬حُظـٌ‪٣‬ش حَُؿؼ‪٤‬ش (ٖٓ‪)ٖٗ,‬‬
‫طؤ‪٤٣‬يح ً ُٔخ ٓزن ‪٣‬ئًي حُزخكغ ػِ‪ ٠‬إٔ ٓ‪ٜ‬خٍحص حالط‪ٜ‬خٍ طز٘‪ ٢‬ػِ‪ ٠‬حُٔٔظ‪ ٟٞ‬حإلىحٍ‪ ٟ‬حٌُ‪ٟ‬‬
‫‪ٔ٣‬ظٌِ‪ٜ‬خ حُؼخَٓ ‪ٝ‬ػِ‪٣ ٚ٤‬ظطِذ ‪٘ٛ‬خ ٓ٘‪ ٚ‬إٔ ‪ ٌٕٞ٣‬ػِ‪ٔٓ ٠‬ظ‪ ٖٓ ٟٞ‬حُظل‪ , َ٤ٜ‬اً ‪٣‬ـذ ػِ‪ ٚ٤‬إٔ ‪٣‬لَٔ‬
‫‪٣ٝ‬لَِ ‪٣ٝ‬و‪ ْ٤‬حُٔؼِ‪ٓٞ‬خص حَُٔحى ا‪ٜ٣‬خُ‪ٜ‬خ اُ‪ ٠‬حالكَحى حَُٔإ‪٘٣ٝ ، ٖ٤ٓٝ‬ظو‪ ٠‬حألِٓ‪ٞ‬د أ‪ ٝ‬حُطَ‪٣‬وش حُٔ٘خٓزش‪.‬‬
‫أهًيخ انتقييى اإلداري فً انًجبل انريبضً ‪:‬‬
‫‪ِ٣‬ؼذ حُوخثي حإلىحٍ‪ ٟ‬ك‪ ٠‬حُٔـخٍ حَُ‪٣‬خ‪ ٠ٟ‬ى‪ ْٜٓ ٍٝ‬ك‪ ٠‬ط٘ٔ‪٤‬ن ‪ٝ‬طوط‪ٝ ٢٤‬ط٘ظ‪ ْ٤‬حُؼَٔ حإلىحٍ‪ٟ‬‬
‫رـٔ‪٤‬غ ؿ‪ٞ‬حٗز‪ ٖٓ ٚ‬أؿَ طلو‪٤‬ن ‪ٛ‬يف حُٔئٓٔش أ‪ ٝ‬حُـٔخػش أ‪ ٝ‬حُٔ٘ظٔش حَُ‪٣‬خ‪٤ٟ‬ش ‪ٝ‬طلي‪٣‬ي ِٓ‪ٞ‬ى ح‪٥‬هَ‪ٖ٣‬‬
‫‪ٝ .‬ىكؼ‪ ْٜ‬رَؿزش ‪ٛ‬خىهش ٗل‪ ٞ‬طلو‪٤‬ن ‪ٝ‬حُِٔطش حُظ٘ل‪٣ٌ٤‬ش ك‪ ٠‬حُي‪ُٝ‬ش ‪ٌٛٝ .‬ح ‪٣‬ظطِذ طو‪ُ ْ٣ٞ‬ـٔ‪٤‬غ ٓلخ‪َٛ‬‬
‫‪ ٌٙٛ‬حُِٔطخص حالىحٍ‪٣‬ش ُ‪ٔ٠‬خٕ حَُهخرش ‪ٝ‬حالَٗحف ػِ‪ ٠‬أىحء حُؼخِٓ‪ٝ ٖ٤‬حُوخىس حَُ‪٣‬خ‪ ٖ٤٤ٟ‬ك‪ ٠‬حأل‪ٛ‬يحف‬
‫‪ "َٟ٣ٝ‬دمحم كٖٔ ػال‪ " ٟٝ‬رؤٗ٘خ ‪٣‬ـذ إٔ ٗ‪٠‬غ ٓلَ حالػظزخٍ إٔ َٓحطذ حُو‪٤‬خىس ك‪ٓ ًَ ٠‬ئٓٔش أ‪ٝ‬‬
‫حَُ‪٣‬خ‪٤ٟ‬ش ‪ ٞٛ‬حٌُ‪٣ ٟ‬ليى‬ ‫ؿٔخػش ٍ‪٣‬خ‪٤ٟ‬ش ٓظؼيىس ك‪ ٠‬ا‪١‬خٍ أٗ‪ٞ‬حع حُظ٘ظ‪ ْ٤‬حُوخ‪ ٙ‬رخُٔئٓٔش أ‪ٝ‬‬
‫طَط‪٤‬ذ حُـ‪ٜٞ‬ى ‪ٝ‬ط٘ٔ‪٤‬و‪ٜ‬خ‪ ،‬حٕ حُ‪ ٌَ٤ٜ‬حُظ٘ظ‪ٝ ٠ٔ٤‬طلي‪٣‬ي حُؼالهخص ‪ٝ‬حُٔٔظ‪٣ٞ‬خص ‪ٝ‬طؤ‪ ْ٤‬حالػٔخٍ ‪ٝ‬ط‪٣ُٞ‬غ‬
‫حالهظ‪ٜ‬خ‪ٛ‬خص ًِ‪ٜ‬خ ٓليىس رو‪ٞ‬حٗ‪ُٞٝ ٖ٤‬حثق ٍٓٔ‪٤‬ش ٓؼظَف ر‪ٜ‬خ ٖٓ حُِٔطش حُظَ٘‪٣‬ؼ‪٤‬ش ‪ ٌٙٛ‬حُٔئٓٔخص‬
‫‪ٝ‬هِن ٓ٘خم ‪ٛ‬خُق ُِؼالهخص حالٗٔخٗ‪٤‬ش حَُ‪٣‬خ‪٤ٟ‬ش ‪ٌٛٝ‬ح ري‪ٍٝ‬س ٓ‪٤‬للِ حىحء حالػٔخٍ رٌلخءس ‪ٝ‬كؼخُ‪٤‬ش ػخُ‪٤‬ش‬
‫‪)٘2،ٔ0(.‬‬
‫قبئًخ انًراجغ‬
‫أوالً ‪ :‬انًراجغ انؼرثيخ ‪:‬‬
‫حُ٘‪٤‬ن حُيح‪ : ٟٝ‬طلِ‪ َ٤‬حألْٓ حُ٘ظَ‪٣‬ش ُٔل‪ ّٜٞ‬حألىحء ‪ٓ ،‬ـِش حُزخكغ ‪ ،‬ػيى ‪، ٕٓٔٓ/ٕٓٓ2‬‬ ‫ٔ‪-‬‬
‫ؿخٓؼش حُـِحثَ ‪. ّٕٓٔٔ ،‬‬
‫حُؼ‪٤‬خٗ‪ ٠‬ػ٘‪ :َٜ‬حإلىحٍس رخُٔ٘خًٍش ٍ‪ٛ‬خٕ حُٔٔظوزَ ك‪ ٠‬حُٔئٓٔش حُـِحثَ‪٣‬ش ‪ ،‬هْٔ ػِْ حالؿظٔخع ‪،‬‬ ‫ٕ‪-‬‬
‫ؿخٓؼش ػ٘خرش ‪. ّٔ220 ،‬‬
‫حُٔـِْ حُو‪٣َُِ ٢ٓٞ‬خ‪ٟ‬ش ‪ :‬حُلٔخى ‪ٝ‬حُٔوخُلخص ك‪ ٠‬حالطلخىحص ‪ٝ‬حألٗي‪٣‬ش حُٔ‪٣َٜ‬ش ‪ ،‬حُٔ‪ٞ‬هغ حَُٓٔ‪٢‬‬ ‫ٖ‪-‬‬
‫ُِٔـِْ ‪. ّٕٕٓٔ ،‬‬
‫ارَح‪ ْ٤ٛ‬حُـَٔ‪ : ٟ‬حُٔ‪٤‬خٓخص حإلىحٍ‪٣‬ش ‪٘ٓٝ‬خًٍش حُؼخِٓ‪ٓ ، ٖ٤‬ـِش حالهظ‪ٜ‬خى‪ٓ ، ١‬ئٓٔش حأل‪َٛ‬حّ ‪،‬‬ ‫ٗ‪-‬‬
‫حُؼيى ٖٗٗ ‪ٓ ،‬زظٔزَ ٖ‪. ّٔ22‬‬
‫ا‪ٔ٣‬خٕ ػٌَٔ كخ‪ : ٟٝ‬ر٘خء كَ‪٣‬ن حُؼَٔ ‪ٝ‬ػالهظ‪ ٚ‬رخُٔ٘خًٍش ك‪٘ٛ ٠‬خػش حُوَحٍ (ىٍحٓش ططز‪٤‬و‪٤‬ش ك‪٠‬‬ ‫٘‪-‬‬
‫حًَُ٘ش حُؼخٓش ُِ‪ٜ٘‬خػخص حُ‪ٍٞ‬ه‪٤‬ش) ‪ ،‬حُٔؼ‪ٜ‬ي حُظو٘‪ ، ٢‬ؿخٓؼش حُز‪َٜ‬س ‪. ّٕٓٓ2 ،‬‬
‫ا‪ٔ٣‬خٕ ٓ‪ٜ‬طل‪ٓ ٠‬لل‪ٞ‬ظ ‪ :‬ػالهش أرؼخى آظَحط‪٤‬ـ‪٤‬ش حُٔ٘ش ٓ‪٤‬ـٔخ رٌَ ٖٓ حألىحء ‪ٝ‬حَُ‪ٟ‬خ حُ‪ٞ‬ظ‪٤‬ل‪، ٢‬‬ ‫‪-ٙ‬‬
‫ٍٓخُش ٓخؿٔظ‪ َ٤‬ؿ‪ٍٞ٘٘ٓ َ٤‬س ‪٤ًِ ،‬ش حُظـخٍس ‪ ،‬ؿخٓؼش ػ‪. ّٕٓٓ2 ، ْٔٗ ٖ٤‬‬
‫أكٔي حُٔ‪٤‬ي ًَى‪ٓ : ٟ‬ي‪٘ٓ ٟ‬خًٍش حُؼخِٓ‪ ٖ٤‬ك‪ ٢‬حُوَحٍحص حإلىحٍ‪٣‬ش ك‪ ، َٜٓ ٢‬رلغ ٓويّ ُؤْ‬ ‫‪-0‬‬
‫حُيٍحٓخص حُؼِ‪٤‬خ ‪٤ًِ ،‬ش طـخٍس ‪ ،‬ؿخٓؼش ر٘‪ٜ‬خ ‪. ّٕٓٓ2 ،‬‬
‫أكٔي ؿؼلَ ػ‪ ٠ٔ٤‬ارَح‪ : ْ٤ٛ‬اىحٍس حالٗطزخػخص ‪ٝ‬حُو‪ٞ‬ف حُ‪ٞ‬ظ‪٤‬ل‪ًٔ ٢‬ليى‪ ٖ٣‬ألىحء حُؼخِٓ‪ ٖ٤‬حُ‪٤ٜ‬جش‬ ‫‪-2‬‬
‫حُؼخٓش ُلٔخ‪٣‬ش حُؼَ‪ٝ‬س حُزلَ‪٣‬ش ‪ٝ‬حُز‪٤‬ج‪٤‬ش ‪ٝ‬حُل‪٤‬خس حُلطَ‪٣‬ش رٌِٔٔش حُزلَ‪ٍٓ ، ٖ٣‬خُش‬
‫ٓخؿٔظ‪ َ٤‬ؿ‪ٍٞ٘٘ٓ َ٤‬س ‪٤ًِ ،‬ش حُظـخٍس ‪ ،‬ؿخٓؼش ػ‪. ّٕٓٓ2 ، ْٔٗ ٖ٤‬‬
‫أكٔي ٓؼ‪٤‬ي أكٔي ‪ :‬اىحٍس حالطلخىحص حَُ‪٣‬خ‪٤ٟ‬ش ‪ٓ ،‬ـِش حُظَر‪٤‬ش حَُ‪٣‬خ‪٤ٟ‬ش ‪ ،‬حُٔـِي حُلخى‪ ١‬ػَ٘ ‪،‬‬ ‫‪-2‬‬
‫حُؼيى حَُحرغ ‪٤ًِ ،‬ش حُظَر‪٤‬ش حَُ‪٣‬خ‪٤ٟ‬ش ‪ ،‬ؿخٓؼش رـيحى ‪. ّٕٕٓٓ ،‬‬
‫أكٔي ٓ‪٤‬ي ٓ‪ٜ‬طل‪ : ٠‬اىحٍس حُٔ‪ٞ‬حٍى حُزَ٘‪٣‬ش ٓ٘ظ‪ ٍٞ‬حُوَٕ حُلخى‪ٝ ١‬حُؼَ٘‪ ، ٖ٣‬ىحٍ حُلٌَ حُؼَر‪٢‬‬ ‫ٓٔ‪-‬‬
‫‪ ،‬حُوخ‪َٛ‬س ‪. ّٕٓٓٓ ،‬‬
‫أكٔي ‪ٛ‬خُق حٌَُٔ ‪ ،‬دمحم ػ‪٣ٍ ٠ٔ٤‬خ‪ ٝ‬حُـَحىحص ‪ :‬ىٍحٓش حػَ حٓظويحّ ٗظْ حُٔؼِ‪ٓٞ‬خص حإلىحٍ‪٣‬ش‬ ‫ٔٔ‪-‬‬
‫ػِ‪ ٠‬أىحء حُؼخِٓ‪ ٖ٤‬ك‪ ٠‬ؿخٓؼش حُلٔ‪ ٖ٤‬رٖ ‪١‬الٍ ٖٓ ‪ٝ‬ؿ‪ٗ ٜٚ‬ظَ حُؼخِٓ‪ ، ٖ٤‬ؿخٓؼش‬
‫حُلٔ‪ ٖ٤‬رٖ ‪١‬الٍ ‪. ّٕٓٓ2 ،‬‬
‫أكٔي ‪ٛ‬وَ ػخٗ‪ : ٍٞ‬حُِٔ‪ٞ‬ى حإلٗٔخٗ‪ ٠‬ك‪ ٠‬حُٔ٘ظٔخص ‪ ،‬ىحٍ حُٔؼَكش حُـخٓؼ‪٤‬ش ‪ ،‬حإلٌٓ٘يٍ‪٣‬ش ‪،‬‬ ‫ٕٔ‪-‬‬
‫‪. ّٔ220‬‬
‫أكٔي ٓخ‪ َٛ‬ػزي‪ : ٙ‬حُِٔ‪ٞ‬ى حُظ٘ظ‪ٓ ٢ٔ٤‬يهَ ر٘خء حُٔ‪ٜ‬خٍحص‪ ًَِٓ ،‬حُظ٘ٔ‪٤‬ش حإلىحٍ‪٣‬ش ‪٤ًِ ،‬ش حُظـخٍس‪،‬‬ ‫ٖٔ‪-‬‬
‫ؿخٓؼش حإلٌٓ٘يٍ‪٣‬ش ‪. ّٔ220 ،‬‬
‫أكٔي ٓلٖٔ ػزي حُٔ٘ؼْ ‪ :‬حإلىحٍس رخُٔ٘خًٍش ًٔيهَ ُظلٔ‪ٔٓ ٖ٤‬ظ‪ ٟٞ‬أىحء حُؼخِٓ‪ ٖ٤‬رٔي‪٣َ٣‬خص‬ ‫ٗٔ‪-‬‬
‫حُ٘زخد ‪ٝ‬حَُ‪٣‬خ‪ٟ‬ش ر٘ٔخٍ حُ‪ٜ‬ؼ‪٤‬ي ‪ٍٓ ،‬خُش ٓخؿٔظ‪ َ٤‬ؿ‪ٍٞ٘٘ٓ َ٤‬س ‪٤ًِ ،‬ش حُظَر‪٤‬ش‬
‫حَُ‪٣‬خ‪٤ٟ‬ش ‪ ،‬ؿخٓؼش حُٔ٘‪٤‬خ ‪. ّٕٕٓٔ ،‬‬
‫أكٔي دمحم ػزي حُلٌْ ػزي حُزخٓ‪ : ٢‬ىٍحٓش طلِ‪٤ِ٤‬ش ُ‪ٞ‬حهغ حُظٌٔ‪ ٖ٤‬حُ‪ٞ‬ظ‪٤‬ل‪ًٔ ٢‬يهَ ُظلٔ‪ ٖ٤‬حألىحء‬ ‫٘ٔ‪-‬‬
‫حإلىحٍ‪ُ ١‬ي‪ ٟ‬حُؼخِٓ‪ ٖ٤‬ك‪ ٢‬حُٔـخٍ حَُ‪٣‬خ‪ٍٓ ، ٢ٟ‬خُش ىًظ‪ٍٞ‬ح‪ ٙ‬ؿ‪ٍٞ٘٘ٓ َ٤‬س ‪٤ًِ ،‬ش‬
‫حُظَر‪٤‬ش حَُ‪٣‬خ‪٤ٟ‬ش ‪ ،‬ؿخٓؼش حُٔ٘‪٤‬خ ‪. ّٕٕٓٔ ،‬‬
‫أكٔي دمحم ؿ٘‪ٓ : ْ٤‬يحهَ اىحٍ‪٣‬ش ٓؼخ‪َٛ‬س ُظلي‪٣‬غ حُٔ٘ظٔخص ‪ٌٓ ،‬ظزش ًِ‪٤‬ش حُظـخٍس ‪ ،‬ؿخٓؼش‬ ‫‪-ٔٙ‬‬
‫حُٔ٘‪ٍٜٞ‬س ‪. ّٕٓٓٗ ،‬‬
‫أى‪ ْٛ‬أكٔي كئحى حَُ٘ر‪ : ٠٘٤‬طو‪ ْ٣ٞ‬ى‪ ٍٝ‬اىحٍس حُٔ‪ٞ‬حٍى حُزَ٘‪٣‬ش ك‪ ٠‬طلٔ‪ ٖ٤‬حألىحء رٔ٘٘آص حُظ‪٤ٜ٘‬غ‬ ‫‪-ٔ0‬‬
‫حُـٌحث‪ٍٓ ، ٢‬خُش ىًظ‪ٍٞ‬ح‪ ٙ‬ؿ‪ٍٞ٘٘ٓ َ٤‬س ‪ ،‬أًخى‪٤ٔ٣‬ش حُٔخىحص ُِؼِ‪ ّٞ‬حإلىحٍ‪٣‬ش ‪. ّٕٓٓ٘ ،‬‬
‫أٓخٗ‪ ٢‬ه٘ي‪ : َ٣‬حُٔـظٔغ حُٔيٗ‪ ٢‬ك‪ ٠‬حُؼخُْ حُؼَر‪ ، ٢‬ىٍحٓش ُِـٔؼ‪٤‬خص حأل‪٤ِٛ‬ش حُؼَر‪٤‬ش ‪ ،‬ىحٍ‬ ‫‪-ٔ2‬‬
‫حُٔٔظوزَ ‪ ،‬حُوخ‪َٛ‬س ‪. ّٔ22ٗ ،‬‬
‫أٓـي أكٔي ػِ‪ ٠‬هخ‪ : َ١‬ط‪ٝ ْ٤ٜٔ‬ر٘خء ٓو‪٤‬خّ ُِٔ‪٤ًٞ‬خص حُٔ‪ٞ‬ح‪٘١‬ش حُظ٘ظ‪٤ٔ٤‬ش ‪ٝ‬ػالهظ‪ٜ‬خ رخُويٍس‬ ‫‪-ٔ2‬‬
‫ػِ‪ ٠‬حطوخً حُوَحٍ ُي‪ ٟ‬حُو‪٤‬خىحص حإلىحٍ‪٣‬ش ك‪ ٠‬حُٔـخٍ حَُ‪٣‬خ‪ٍٓ ، ٢ٟ‬خُش ىًظ‪ٍٞ‬ح‪ ٙ‬ؿ‪َ٤‬‬
‫ٓ٘٘‪ٍٞ‬س ‪٤ًِ ،‬ش حُظَر‪٤‬ش حَُ‪٣‬خ‪٤ٟ‬ش ‪ ،‬ؿخٓؼش حُٔ٘‪٤‬خ ‪. ّٕٖٓٔ ،‬‬
‫أٗ‪ٝ ٍٞ‬ؿي‪ ٟ‬ػِ‪ ٠‬حُ‪َ١ : َ٤ًٞ‬م اىحٍس حُٔ٘خكٔخص حَُ‪٣‬خ‪٤ٟ‬ش ‪ ،‬حُ‪ٜ‬لخ ُِطزخػش ‪.ّٕٖٓٓ ، ٔ١ ،‬‬ ‫ٕٓ‪-‬‬
‫أٗ‪ٝ ٍٞ‬ؿي‪ ٟ‬ػِ‪ ٠‬حُ‪ ، َ٤ًٞ‬كٔ‪ ٖ٤‬دمحم ػزي حُلِ‪َ١ : ْ٤‬م اىحٍس حُٔ٘خكٔخص حَُ‪٣‬خ‪٤ٟ‬ش ‪ ،‬ىحٍ حَُٔ‪ٝ‬س‬ ‫ٕٔ‪-‬‬
‫ُِطزخػش ‪. ّٕٕٓٔ ،‬‬
‫رٔ‪ ٠ٗٞ٤‬حُزَحىػ‪ٛ : ٠‬ي‪٣‬و‪ ٠‬حُٔي‪ٝ َ٣‬حُظل‪ ، ٞ٣ٞ‬حُ٘خَٗ رٔ‪٤‬ي ‪ ،‬حُيه‪. ّٔ222 ، َٜٓ ، ٠‬‬ ‫ٕٕ‪-‬‬
‫ر‪ُ ٖ٤ًٔٞ‬ؼِ‪ٗ : ٠‬ظخّ طو‪ ْ٣ٞ‬أىحء حُٔ‪ٞ‬ظل‪ ٖ٤‬ك‪ ٠‬حُ‪ٞ‬ظ‪٤‬لش حُؼخٓش رخُـِحثَ ‪ ،‬ىٍحٓش ٓ‪٤‬يحٗ‪٤‬ش طلِ‪٤ِ٤‬ش ‪،‬‬ ‫ٖٕ‪-‬‬
‫ٍٓخُش ٓخؿٔظ‪ َ٤‬ؿ‪ٍٞ٘٘ٓ َ٤‬س ‪ ،‬حُـخٓؼش حألٍىٗ‪٤‬ش ‪ ،‬ػٔخٕ ‪ ،‬حألٍىٕ ‪. ّٕٓٓٔ ،‬‬
‫ؿٔخٍ دمحم ػِ‪ : ٠‬حُلي‪٣‬غ ك‪ ٠‬حإلىحٍس حَُ‪٣‬خ‪٤ٟ‬ش ‪ ،‬ىحٍ حُلٌَ حُؼَر‪ ، ٢‬حُوخ‪َٛ‬س ‪. ّٕٓٓ2 ،‬‬ ‫ٕٗ‪-‬‬
‫كٔخّ حُي‪ ٖ٣‬ػ‪ ٝٞ‬دمحم ‪ :‬حُِٔ‪ٞ‬ى حُو‪٤‬خى‪ٝ ١‬ػالهظ‪ ٚ‬رخُٔ‪ٜ‬خٍحص حإلىحٍ‪٣‬ش ُٔيٍر‪ًَ ٢‬س حُ‪٤‬ي ‪ٍٓ ،‬خُش‬ ‫ٕ٘‪-‬‬
‫ٓخؿٔظ‪ َ٤‬ؿ‪ٍٞ٘٘ٓ َ٤‬س ‪٤ًِ ،‬ش حُظَر‪٤‬ش حَُ‪٣‬خ‪٤ٟ‬ش ‪ ،‬ؿخٓؼش حُِهخُ‪٣‬ن ‪.ّٕٓٓ0 ،‬‬
‫كِٔ‪ ٢‬حُٔ٘‪ ، َٟ٤‬ػ‪ٜ‬خّ ري‪ : ٟٝ‬حإلىحٍس ك‪ ٠‬حُٔ‪٤‬يحٕ حَُ‪٣‬خ‪ ، ٢ٟ‬ؿـٕ ‪ ،‬حٌُٔظزش حألًخى‪٤ٔ٣‬ش ‪ ،‬حُوخ‪َٛ‬س‬ ‫‪-ٕٙ‬‬
‫‪. ّٔ22ٔ ،‬‬
‫هخُي دمحم ػزي حَُكٖٔ ‪ :‬ػالهش كَم حإلىحٍس حٌُحط‪٤‬ش رٌَ ٖٓ حألىحء ‪ٝ‬حَُ‪ٟ‬خ حُ‪ٞ‬ظ‪٤‬ل‪ ٢‬رخُظطز‪٤‬ن ػِ‪٠‬‬ ‫‪-ٕ0‬‬
‫‪٤ٛ‬جش ط٘ظ‪ٞٓ ْ٤‬م حُؼَٔ رٌِٔٔش حُزلَ‪ٍٓ ، ٖ٣‬خُش ٓخؿٔظ‪ َ٤‬ؿ‪ٍٞ٘٘ٓ َ٤‬س ‪٤ًِ ،‬ش حُظـخٍس‬
‫‪ ،‬ؿخٓؼش ػ‪. ّٕٓٓ0 ، ْٔٗ ٖ٤‬‬
‫ٍكخد ػِ‪ ٠‬أٓ‪ ٖ٤‬ػؼٔخٕ ٗ‪ٓ : َٜ‬ظطِزخص اىحٍس حالط‪ٜ‬خٍ حُلؼخٍ رخُـ‪ٞ‬ىس حُ٘خِٓش ُظلون أ‪ٛ‬يحف‬ ‫‪-ٕ2‬‬
‫حالطلخى حُٔ‪ُِٔ َٟٜ‬زخكش ‪ٍٓ ،‬خُش ٓخؿٔظ‪ َ٤‬ؿ‪ٍٞ٘٘ٓ َ٤‬س ‪٤ًِ ،‬ش حُظَر‪٤‬ش حَُ‪٣‬خ‪٤ٟ‬ش ‪،‬‬
‫ؿخٓؼش حُِهخُ‪٣‬ن ‪. ّٕٓٓ2 ،‬‬
‫ٍٍ‪٣‬ذ هللا دمحم ‪ٝ :‬حهغ حُٔ٘خًٍش ك‪٘ٛ ٠‬خػش حُوَحٍ ُي‪ ٟ‬أػ‪٠‬خء ‪٤ٛ‬جش حُظيٍ‪ ْ٣‬ك‪ ٠‬حُـخٓؼخص ‪،‬‬ ‫‪-ٕ2‬‬
‫ىٍحٓش ٓ‪٤‬يحٗ‪٤‬ش ‪ ،‬حُٔـِش حُؼَر‪٤‬ش ُ‪ٔ٠‬خٕ ؿ‪ٞ‬ىس حُظؼِ‪ ْ٤‬حُـخٓؼ‪ ، ٢‬حُؼيى ٔٔ ‪ ،‬ؿخٓؼش‬
‫‪َٛٝ‬حٕ ‪ ،‬حُـِحثَ ‪. ّٕٖٓٔ ،‬‬
‫ٓخُْ رٖ ٍحٗي رٖ كٔ‪٤‬ي حُ٘خٓٔ‪ : ٠‬طؤػ‪ َ٤‬طل‪ ٞ٣ٞ‬حُِٔطش ػِ‪ ٠‬حألىحء حإلىحٍ‪ ١‬رخُظطز‪٤‬ن ػِ‪٠‬‬ ‫ٖٓ‪-‬‬
‫‪ُٝ‬حٍس حُظَر‪٤‬ش ‪ٝ‬حُظؼِ‪ ْ٤‬رِٔط٘ش ػٔخٕ ‪ٍٓ ،‬خُش ٓخؿٔظ‪ َ٤‬ؿ‪ٍٞ٘٘ٓ َ٤‬س ‪ ،‬أًخى‪٤ٔ٣‬ش‬
‫حُٔخىحص ُِؼِ‪ ّٞ‬حإلىحٍ‪٣‬ش ‪ ،‬حُوخ‪َٛ‬س ‪. ّٕٓٓٗ ،‬‬
‫ٓؼي‪٣‬ش ‪ٓٞ٣‬ق حَُ٘هخ‪ ، ٟٝ‬ػِ‪ ٠‬ػزي ٍر‪ ٚ‬كٔ‪ : ٖ٤‬طط‪ َ٣ٞ‬حألىحء حالىحٍ‪ ٟ‬رـخٓؼ‪ ٚ‬حُٔ٘‪ٍٜٞ‬س‬ ‫ٖٔ‪-‬‬
‫رخٓظويحّ أِٓ‪ٞ‬د كَ‪٣‬ن حُؼَٔ ‪ٍٓ ،‬خُش ٓخؿٔظ‪ َ٤‬ؿ‪ٍٞ٘٘ٓ َ٤‬س ‪٤ًِ ،‬ش حُظَر‪٤‬ش حَُ‪٣‬خ‪٤ٟ‬ش ‪،‬‬
‫ؿخٓؼش حُٔ٘‪ٍٜٞ‬س ‪. ّٕٓٓ0 ،‬‬
‫ٓؼ‪ٞ‬ى رٖ دمحم حَُ٘ٔ ‪ :‬حُِٔ‪ٞ‬ى حإلىحٍ‪ ، ١‬ػٔخىس ٗج‪ ٕٞ‬حٌُٔظزخص ‪ ،‬ؿخٓؼش حُِٔي ٓؼ‪ٞ‬ى ‪ ،‬حَُ‪٣‬خ‪، ٝ‬‬ ‫ٕٖ‪-‬‬
‫ٖ‪. ّٔ22‬‬
‫ٓؼ‪٤‬ي دمحم حُؼَر‪ : ٢‬ى‪ ٍٝ‬رخكغ حُؼالهخص حُؼخٓش ك‪ َ٘ٗ ٠‬حُظَ‪٣ٝ‬ق حَُ‪٣‬خ‪ ٢ٟ‬رخُٔئٓٔخص حإلٗظخؿ‪٤‬ش ‪،‬‬ ‫ٖٖ‪-‬‬
‫ٍٓخُش ٓخؿٔظ‪ َ٤‬ؿ‪ٍٞ٘٘ٓ َ٤‬س ‪٤ًِ ،‬ش حُظَر‪٤‬ش حَُ‪٣‬خ‪٤ٟ‬ش ‪ ،‬ؿخٓؼش أٓ‪. ّٕٖٓٓ ، ١ٞ٤‬‬
‫ٓ‪ٜ‬خّ ٓ‪٤‬ي دمحم ‪ :‬ط‪ٝ ْ٤ٜٔ‬ر٘خء ٓو‪٤‬خّ ُإلػالّ حٌُ٘ل‪ُٔٔ ٢‬ج‪ ٢ُٞ‬حُؼالهخص حُؼخٓش ‪ٝ‬حإلػالّ ك‪٠‬‬ ‫ٖٗ‪-‬‬
‫ؽ‪.ّ.‬ع ‪ٍٓ ،‬خُش ٓخؿٔظ‪ َ٤‬ؿ‪ٍٞ٘٘ٓ َ٤‬س ‪٤ًِ ،‬ش حُظَر‪٤‬ش حَُ‪٣‬خ‪٤ٟ‬ش ‪ ،‬ؿخٓؼش حُٔ٘‪٤‬خ ‪،‬‬
‫‪. ّٕٓٓ2‬‬
‫ٓ‪٤‬ي حُ‪ٜٞ‬حٍ‪ : ٟ‬حإلىحٍس ‪ٝ‬حأل‪ٝ ٍٞٛ‬حألْٓ حُؼِٔ‪٤‬ش ُِوَٕ حُـٕٔ ‪ٌٓ ،‬ظزش ػ‪ ، ْٔٗ ٖ٤‬حُوخ‪َٛ‬س ‪،‬‬ ‫ٖ٘‪-‬‬
‫ّٕٓٓٓ ‪.‬‬
‫ػخىٍ كٖٔ ٓ‪٤‬ي ‪ ،‬أكٔي ػِٓ‪ ٠‬آخّ ‪ٓ :‬ويٓش ك‪ ٠‬حإلىحٍس حُؼخٓش ‪ٝ‬حإلىحٍس حَُ‪٣‬خ‪٤ٟ‬ش ‪، ٔ١ ،‬‬ ‫‪-ٖٙ‬‬
‫حُٔئٓٔش حُؼَر‪٤‬ش ُِؼِ‪ٝ ّٞ‬حُؼوخكش ‪. ّٕٕٓٔ ،‬‬
‫ػزي حُلل‪٤‬ع ػِ‪ ٠‬كٔذ هللا ‪ ،‬ػ‪ٓ ٠ٔ٤‬خُْ ػِ‪ : ٠‬أػَ حُز‪٤‬جش حُيحهِ‪٤‬ش ُِٔ٘ظٔش ك‪ ٠‬حُٔ٘خًٍش‬ ‫‪-ٖ0‬‬
‫حُٔؼَك‪٤‬ش ُِؼخِٓ‪ ٖ٤‬ىٍحٓش ك‪ ٠‬هطخع حُويٓخص حُؼخٓش ‪ٓ ،‬ـِش حُؼِ‪ٝ ّٞ‬حُظٌ٘‪ُٞٞ‬ؿ‪٤‬خ ‪ ،‬حُؼيى‬
‫ٕٔ ‪ ،‬ؿخٓؼش حُٔ‪ٞ‬ىحٕ ‪. ّٕٕٓٓ ،‬‬
‫ػزي حَُكٖٔ ط٘‪ : ٍٟٞ‬حُظ٘ٔ‪٤‬ش حإلىحٍ‪٣‬ش ‪ٝ‬حإل‪ٛ‬الف حإلىحٍ‪ ، ١‬حُل‪ٞ‬حٍ حُٔظٔيٕ ‪ ،‬حُؼيى ٕٔٗٔ ‪،‬‬ ‫‪-ٖ2‬‬
‫ؿ٘‪٤‬ق ‪. ّٕٓٓٙ ،‬‬
‫ػزي حَُك‪ ْ٤‬ىٍ‪ٓ : ٖ٣ٝ‬ويٓش اُ‪ ٠‬ػِْ حالط‪ٜ‬خٍ ‪ ، ٔ١ ،‬ػخُْ حٌُظذ ‪ ،‬حُوخ‪َٛ‬س ‪. ّٕٕٓٔ ،‬‬ ‫‪-ٖ2‬‬
‫ػزي حُؼِ‪ ِ٣‬رٖ دمحم حُؤ‪ : ْ٤‬حُٔ٘خًٍش ك‪٘ٛ ٠‬غ حُوَحٍحص حإلىحٍ‪٣‬ش ‪ٝ‬ى‪ٍٛٝ‬خ ك‪ ٠‬حُلـي ٖٓ حُظـ‪َ٤٤‬‬ ‫ٓٗ‪-‬‬
‫حُظ٘ظ‪ٝ ٖٓ ٢ٔ٤‬ؿ‪ٜ‬ش ٗظَ حُ‪٠‬زخ‪ٝ ١‬حُؼخِٓ‪ ٖ٤‬رَثخٓش حُلَّ حُ‪ٍٓ ، ٢٘١ٞ‬خُش ٓخؿٔظ‪َ٤‬‬
‫ؿ‪ٍٞ٘٘ٓ َ٤‬س ‪ ،‬ؿخٓؼش ٗخ‪٣‬ق حُؼَر‪٤‬ش ُِؼِ‪ ّٞ‬حألٓ٘‪٤‬ش ‪. ّٕٓٔٔ ،‬‬
‫ػزي هللا أكٔي دمحم ػزخّ حٌُ٘يٍ‪ : ٟ‬أػَ حُؼيحُش حُظ٘ظ‪٤ٔ٤‬ش ػِ‪ ٠‬كخػِ‪٤‬ش حألىحء حُ‪ٞ‬ظ‪٤‬ل‪ ٢‬رخُظطز‪٤‬ن ػِ‪٠‬‬ ‫ٔٗ‪-‬‬
‫أػ‪٠‬خء ‪٤ٛ‬جش حُظيٍ‪ ْ٣‬رـخٓؼش حٌُ‪٣ٞ‬ض ‪ٍٓ ،‬خُش ٓخؿٔظ‪ َ٤‬ؿ‪ٍٞ٘٘ٓ َ٤‬س ‪٤ًِ ،‬ش حُظـخٍس ‪،‬‬
‫ؿخٓؼش ػ‪. ّٕٖٓٓ ، ْٔٗ ٖ٤‬‬
‫ػزي حُِٔ‪٤‬ي ٓ‪ٞٛٞ‬ىس ‪ :‬حألىحء ر‪ ٖ٤‬حٌُلخءس ‪ٝ‬حُلخػِ‪٤‬ش ٓل‪ٝ ّٜٞ‬طو‪٤ًِ ، ْ٤٤‬ش حُلو‪ٞ‬م ‪ٝ‬حُؼِ‪ ّٞ‬حالهظ‪ٜ‬خى‪٣‬ش‬ ‫ٕٗ‪-‬‬
‫‪ ،‬ؿخٓؼش دمحم ه‪ َ٠٤‬رٌَٔ‪ٓ ، ٙ‬ـِش حُؼِ‪ ّٞ‬حإلٗٔخٗ‪٤‬ش ‪ ،‬حُؼيى حأل‪ٞٗ ، ٍٝ‬كٔزَ ّٕٔٓٓ ‪.‬‬
‫ػِ حُي‪ ٖ٣‬دمحم أكٔي ‪ :‬ه‪٤‬خّ حألىحء حإلىحٍ‪ُ ١‬ي‪ ٟ‬حُوخىس حإلىحٍ‪ ٖ٤٣‬ك‪ ٠‬حطوـخً حُوَحٍ ك‪ ٠‬حالطلخىحص‬ ‫ٖٗ‪-‬‬
‫حَُ‪٣‬خ‪٤ٟ‬ش ‪ٍٓ ،‬خُش ٓخؿٔظ‪ َ٤‬ؿ‪ٍٞ٘٘ٓ َ٤‬س ‪٤ًِ ،‬ش حُظَر‪٤‬ش حَُ‪٣‬خ‪٤ٟ‬ش ‪ ،‬ؿخٓؼش كِ‪ٞ‬حٕ ‪،‬‬
‫ّٕٕٓٓ ‪.‬‬
‫ػالء أكٔي ك‪ : ٢ٜٔ‬ط‪ ٌَ٤ٛ ْ٤ٜٔ‬ط٘ظ‪ُ ٢ٔ٤‬الطلخىحص حَُ‪٣‬خ‪٤ٟ‬ش حأل‪ُٔٝ‬ز‪٤‬ش حُٔ‪٣َٜ‬ش ‪ٝ‬ى‪ ٍٙٝ‬ك‪٢‬‬ ‫ٗٗ‪-‬‬
‫طلٔ‪ ٖ٤‬حألىحء حإلىحٍ‪ٍٓ ، ١‬خُش ٓخؿٔظ‪ َ٤‬ؿ‪ٍٞ٘٘ٓ َ٤‬س ‪٤ًِ ،‬ش حُظَر‪٤‬ش حَُ‪٣‬خ‪٤ٟ‬ش ‪ ،‬ؿخٓؼش‬
‫كِ‪ٞ‬حٕ ‪. ّٕٓٔٗ ،‬‬
‫ػِ‪ ٠‬حُِٔٔ‪ : ٠‬ى‪ ٍٝ‬حُؼالهخص حإلٗٔخٗ‪٤‬ش ك‪ ٠‬اكيحع حُظـ‪٤‬ذ حإلىحٍ‪ٓ ، ١‬ـِش حإلىحٍس ‪ ،‬حُٔـِي حُؼخٖٓ‬ ‫٘ٗ‪-‬‬
‫‪٤ًِ ،‬ش حُظـخٍس ‪ ،‬ؿخٓؼش ػ‪. ّٔ22ٔ ٞ٤ُٞ٣ ، ْٔٗ ٖ٤‬‬
‫ػِ‪ ٠‬أكٔي ػِ‪ : ٠‬حُؼالهخص حإلٗٔخٗ‪٤‬ش ‪ٝ‬ى‪ٍٛٝ‬خ حُلؼخٍ ك‪٘ٓ ٠‬ظٔخص حألػٔخٍ ‪٤ًِ ،‬ش حُظـخٍس ‪،‬‬ ‫‪-ٗٙ‬‬
‫ر‪ٍٓٞ‬ؼ‪٤‬ي ‪ ،‬ؿخٓؼش ه٘خس حُٔ‪. ّٕٖٓٓ ، ْ٣ٞ‬‬
‫ػِ‪ ٠‬دمحم ػزي حُ‪ٛٞ‬خد ‪ :‬حُِٔ‪ٞ‬ى حالٗٔخٗ‪ ٠‬ك‪ ٠‬حإلىحٍس ‪ٌٓ ،‬ظزش ػ‪ ، ْٔٗ ٖ٤‬حُوخ‪َٛ‬س ‪. ّٔ22٘ ،‬‬ ‫‪-ٗ0‬‬
‫ػَٔ ٓلٔ‪ٞ‬ى ػزي هللا ‪ :‬طو‪ٓ ْ٤٤‬ي‪ٓ ٟ‬الثٔش حُؼوخكش حُظ٘ظ‪٤ٔ٤‬ش ُظطز‪٤‬ن ٗظخّ اىحٍس حُـ‪ٞ‬ىس حُ٘خِٓش‬ ‫‪-ٗ2‬‬
‫رخُٔٔظ٘ل‪٤‬خص حُـخٓؼ‪٤‬ش رخُوخ‪َٛ‬س حٌُزَ‪ٍٓ ، ٟ‬خُش ٓخؿٔظ‪ َ٤‬ؿ‪ٍٞ٘٘ٓ َ٤‬س ‪٤ًِ ،‬ش حُظـخٍس ‪،‬‬
‫ؿخٓؼش ػ‪. ّٕٖٓٓ ، ْٔٗ ٖ٤‬‬
‫ػَٔ‪ ٝ‬دمحم أكٔي ػ‪ٞ‬حى ‪ًٞٔٗ :‬ؽ ٓوظَف ُِٔ‪٤ًٞ‬خص حُٔ‪ٞ‬ح‪٘١‬ش حُظ٘ظ‪٤ٔ٤‬ش " ىٍحٓش ططز‪٤‬و‪٤‬ش ػِ‪٠‬‬ ‫‪-ٗ2‬‬
‫حُٔٔظ٘ل‪٤‬خص حُلٌ‪٤ٓٞ‬ش رخُوخ‪َٛ‬س حٌُزَ‪ٍٓ ، ٟ‬خُش ىًظ‪ٍٞ‬ح‪ ٙ‬ؿ‪ٍٞ٘٘ٓ َ٤‬س ‪٤ًِ ،‬ش حُظـخٍس ‪،‬‬
‫ؿخٓؼش ػ‪. ّ ٕٓٓٗ ، ْٔٗ ٖ٤‬‬
‫كئحى كخ‪٣‬ي كئحى حَُٗ‪٤‬ي‪ : ٟ‬أػَ حٓظويحّ طٌ٘‪ُٞٞ‬ؿ‪٤‬خ حُٔؼِ‪ٓٞ‬خص ػِ‪ ٠‬كخػِ‪٤‬ش حألىحء حُ‪ٞ‬ظ‪٤‬ل‪ ٢‬رخُظطز‪٤‬ن‬ ‫ٓ٘‪-‬‬
‫ػِ‪ ٠‬ر‪٤‬ض حُظٔ‪ َ٣ٞ‬حٌُ‪٣ٞ‬ظ‪ٍٓ ، ٠‬خُش ٓخؿٔظ‪ َ٤‬ؿ‪ٍٞ٘٘ٓ َ٤‬س ‪٤ًِ ،‬ش حُظـخٍس ‪ ،‬ؿخٓؼش ػ‪ٖ٤‬‬
‫ْٗٔ ‪. ّ ٕٓٓٙ ،‬‬
‫ه‪ ٠٠‬ك‪ ُٟٞ‬هِق ‪ :‬ه‪٤‬خّ حألىحء حإلىحٍ‪ ١‬إلىحٍ‪ ١‬حألٗي‪٣‬ـش حَُ‪٣‬خ‪٤ٟ‬ـش ٖٓ ‪ٝ‬ؿ‪ٜ‬ـش ٗظَ حُٔيٍر‪، ٖ٤‬‬ ‫ٔ٘‪-‬‬
‫ؿخٓؼش حُوخىٓ‪٤‬ش ‪. ّٕٖٓٔ ،‬‬
‫ًَ‪ٓ ْ٣‬لٔ‪ٞ‬ى حُلٌ‪ : ْ٤‬حُٔؼ‪ٞ‬هخص حإلىحٍ‪٣‬ش حُظ‪ ٠‬ط‪ٞ‬حؿ‪ ٚ‬حالطلخى حُٔ‪٘٣َُِ َٟٜ‬ش حُطخثَس ‪ٍٓ ،‬خُش‬ ‫ٕ٘‪-‬‬
‫ٓخؿٔظ‪ َ٤‬ؿ‪ٍٞ٘٘ٓ َ٤‬س ‪٤ًِ ،‬ش حُظَر‪٤‬ش حَُ‪٣‬خ‪٤ٟ‬ش ‪ ،‬ؿخٓؼش ‪٘١‬طخ ‪. ّٕٓٓ٘ ،‬‬
‫ًٔخٍ حُي‪ ٖ٣‬ػزي حَُكٖٔ ‪ ،‬دمحم ‪ٛ‬زل‪ ٠‬كٔخٗ‪ : ٖ٤‬حُـ‪ٞ‬ىس ‪ٝ‬حُؼ‪ُٔٞ‬ش ك‪ ٢‬اىحٍس أػٔخٍ حَُ‪٣‬خ‪ٟ‬ش‬ ‫ٖ٘‪-‬‬
‫رخٓظويحّ أٓخُ‪٤‬ذ اىحٍ‪٣‬ش ٓٔظليػ‪ ، ٔ ١ ، ٚ‬ىحٍ حُلٌَ حُؼَر‪ ، ٢‬حُوخ‪َٛ‬س ‪. ّٕٓٓٙ ،‬‬
‫ًٔخٍ ىٍ‪ ، ٖ٣ٝ‬آٔخػ‪ َ٤‬كخٓي ػؼٔخٕ ‪ :‬حُظ٘ظ‪ٔ٤‬خص ك‪ ٠‬حُٔـخٍ حَُ‪٣‬خ‪ ، ٠ٟ‬ىحٍ حُٔؼخىس ُِطزخػش ‪،‬‬ ‫ٗ٘‪-‬‬
‫حُوخ‪َٛ‬س ‪. ّٕٓٓٓ ،‬‬
‫ًٔخٍ ىٍ‪ ، ٖ٣ٝ‬دمحم حُلٔخكٔ‪ َ٤ٜٓ ، ٠‬حُٔ‪ٜ٘‬يّ ‪ :‬حإلىحٍس حَُ‪٣‬خ‪٤ٟ‬ش ‪ ،‬حألْٓ ‪ٝ‬حُظطز‪٤‬وخص ‪ ،‬حُ‪٤ٜ‬جش‬ ‫٘٘‪-‬‬
‫حُٔ‪٣َٜ‬ش حُؼخٓش ٌُِظخد ‪ ،‬حُوخ‪َٛ‬س ‪. ّٔ22ٙ ،‬‬
‫ٓخُٕ ػزي حُ‪ٜ‬خى‪ ٟ‬أكٔي ‪ ،‬طلٔ‪ ٖ٤‬ػزي حٌَُ‪ : ْ٣‬طو‪ ْ٤٤‬حألىحء حإلىحٍ‪ُِ ١‬و‪٤‬خىحص ك‪٤ًِ ٢‬خص حُظَر‪٤‬ش‬ ‫‪-٘ٙ‬‬
‫حَُ‪٣‬خ‪٤ٟ‬ش ٖٓ ‪ٝ‬ؿ‪ٜ‬ش ٗظَ حُظيٍ‪ٓ ، ٖ٤٤ٔ٣‬ـِش ػِ‪ ّٞ‬حُظَر‪٤‬ش حَُ‪٣‬خ‪٤ٟ‬ش ‪ ،‬حُؼيى حأل‪، ٍٝ‬‬
‫ؿخٓؼش رخرَ ‪. ّٕٓٓ٘ ،‬‬
‫دمحم حَُر‪٤‬ن ‪ :‬حُؼ‪ٞ‬حَٓ حُٔئػَس ػِ‪ ٠‬كخػِ‪٤‬ش حألىحء حُ‪ٞ‬ظ‪٤‬ل‪ُِ ٠‬و‪٤‬خىحص حألٓ٘‪٤‬ش ‪ ،‬ىٍحٓش ططز‪٤‬و‪٤‬ش ػِ‪٠‬‬ ‫‪-٘0‬‬
‫حُ‪٠‬زخ‪ ١‬حُيحهِ‪ ٖ٤٤‬ك‪ ٠‬ه‪٤‬خىس أٖٓ حُٔ٘٘ؤس ‪ٝ‬حُو‪ٞ‬س حُوخ‪ٛ‬ش ألٖٓ حُطَم ‪ ،‬ىٍحٓش ٓخؿٔظ‪َ٤‬‬
‫ؿ‪ ٍٙٞ٘٘ٓ َ٤‬أًخى‪٤ٔ٣‬ش ٗخ‪٣‬ق ُِؼِ‪ ّٞ‬حألٓ٘‪٤‬ش ‪ ،‬حَُ‪٣‬خ‪. ّٕٓٓٗ ، ٝ‬‬
‫دمحم أكٔي ٓ٘ي ػط‪٤‬ش ‪ :‬طو‪ ْ٣ٞ‬حألىحء حالىحٍ‪َُِٝ٘ٔ ٟ‬ع حُو‪ ٠ٓٞ‬إلػيحى حُ٘خٗج‪ٍٓ ، ٖ٤‬خُش ٓخؿٔظ‪، َ٤‬‬ ‫‪-٘2‬‬
‫ؿخٓؼش ىٓ‪٤‬خ‪. ّٕٕٓٔ ، ١‬‬
‫دمحم كٖٔ ػال‪ٌُٞٞ٤ٓ : ٟٝ‬ؿ‪٤‬ش حُو‪٤‬خىس حَُ‪٣‬خ‪٤ٟ‬ش ‪ ًَِٓ ، ٔ١ ،‬حٌُظخد َُِ٘٘ ‪ ،‬حُوخ‪َٛ‬س ‪ّٔ222 ،‬‬ ‫‪-٘2‬‬
‫‪.‬‬
‫دمحم كٔ‪ ٖ٤‬حَُكخػ‪ : ٠‬حإلىحٍس رخُٔ٘خًٍش ‪ٝ‬أػَ‪ٛ‬خ ػِ‪ ٠‬حُؼخِٓ‪ٝ ٖ٤‬حإلىحٍس ‪ ،‬ؿخٓؼش ٓخٗض ًِ‪ٔ٤‬خْٗ‬ ‫ٓ‪-ٙ‬‬
‫حُؼخُٔ‪٤‬ش ‪ ،‬رَ‪٣‬طخٗ‪٤‬خ ‪. ّٕٓٓ2 ،‬‬
‫دمحم ٗل‪٤‬ن ‪ :‬حُِٔ‪ٞ‬ى حإلٗٔخٗ‪ٝ ٠‬كٖ حُو‪٤‬خىس ‪ٝ‬حُظؼخَٓ ٓغ حُ٘زخد ‪ٓ ،‬ئٓٔش ىحٍ حُ٘ؼذ ُِ‪ٜ‬لخكش‬ ‫ٔ‪-ٙ‬‬
‫‪ٝ‬حُطزغ ‪ٝ‬حَُ٘٘ ‪ ،‬حُوخ‪َٛ‬س ‪. ّٕٓٓٓ ،‬‬
‫دمحم ػزي حُؼظ‪ ، ْ٤ٔٗ ْ٤‬دمحم ‪ِ١‬ؼض أر‪ ٞ‬حُٔؼخ‪ٍ : ٠١‬إ‪٣‬ش ٓوظَكش ُإلىحٍس رخُٔ٘خًٍش ك‪٠‬‬ ‫ٕ‪-ٙ‬‬
‫حُٔئٓٔخص حَُ‪٣‬خ‪٤ٟ‬ش ‪ٍٓ ،‬خُش ٓخؿٔظ‪ َ٤‬ؿ‪ٍٞ٘٘ٓ َ٤‬س ‪٤ًِ ،‬ش حُظَر‪٤‬ش حَُ‪٣‬خ‪٤ٟ‬ش ‪ ،‬ؿخٓؼش‬
‫حُٔ٘‪ٍٜٞ‬س ‪. ّٕٓٓ2 ،‬‬
‫دمحم ػِ‪ ٠‬دمحم حُٔخُّ ‪ :‬أػَ ططز‪٤‬ن حإلىحٍس حُٔلظ‪ٞ‬كش ػِ‪ ٠‬حَُ‪ٟ‬خ ‪ٝ‬حألىحء حُ‪ٞ‬ظ‪٤‬ل‪ ، ٠‬ىٍحٓش ططز‪٤‬و‪٤‬ش‬ ‫ٖ‪-ٙ‬‬
‫ػِ‪ٓ ٠‬ئٓٔش حُٔ‪ٞ‬حٗ‪ٝ ٠‬حُـٔخٍى ك‪ ٠‬ىر‪ٍٓ ، ٠‬خُش ٓخؿٔظ‪ َ٤‬ؿ‪ٍٞ٘٘ٓ َ٤‬س ‪٤ًِ ،‬ش حُظـخٍس‬
‫‪ ،‬ؿخٓؼش ػ‪. ّٕٓٓ2 ، ْٔٗ ٖ٤‬‬
‫دمحم ػ‪٤‬ي ًُ‪ ٠‬ػِ‪ : ٠‬طو‪ٜٓ ْ٣ٞ‬خٍحص حالط‪ٜ‬خٍ ُي‪ٓ ٟ‬ي‪َٓ َٟ٣‬حًِ حُ٘زخد ‪ٝ‬ػالهظ‪ٜ‬خ رٌلخءس حألىحء ‪،‬‬ ‫ٗ‪-ٙ‬‬
‫ٍٓخُش ٓخؿٔظ‪ َ٤‬ؿ‪ٍٞ٘٘ٓ َ٤‬س ‪٤ًِ ،‬ش حُظَر‪٤‬ش حَُ‪٣‬خ‪٤ٟ‬ش ُِز٘‪ ، ٖ٤‬ؿخٓؼش كِ‪ٞ‬حٕ ‪ّٕٖٓٓ ،‬‬
‫‪.‬‬
‫دمحم ٓـي‪٤ٓ ٟ‬ي ‪ :‬ط‪ٓ ٍٜٞ‬وظَف ُِٔ‪٤‬خٓخص حإلىحٍ‪٣‬ش ُِـخٕ حُلٌخّ رخالطلخى حُٔ‪ٌَُ َٟٜ‬س حُ‪٤‬ي ك‪٠‬‬ ‫٘‪-ٙ‬‬
‫‪ٟٞ‬ء ٓزخىة حُل‪ًٔٞ‬ش ‪ٍٓ ،‬خُش ٓخؿٔظ‪ َ٤‬ؿ‪ٍٞ٘٘ٓ َ٤‬س ‪٤ًِ ،‬ش حُظَر‪٤‬ش حَُ‪٣‬خ‪٤ٟ‬ش ‪ ،‬ؿخٓؼش‬
‫أٓ‪. ّٕٓٓ2 ، ١ٞ٤‬‬
‫دمحم ٓ٘‪ ٍٞ‬ؿخُ‪٘ٓ ٟ‬ي‪ : ٍٝ‬ى‪ ٍٝ‬حإلىحٍس رخُٔ٘خًٍش ك‪ ٠‬اػـيحى حٌُ‪ٞ‬حىٍ حإلىحٍ‪٣‬ـش حُٔٔظوزِ‪٤‬ش رٔي‪٣َ٣‬ش‬ ‫‪-ٙٙ‬‬
‫حُ٘زخد ‪ٝ‬حَُ‪٣‬خ‪ٟ‬ش رٔلخكظش حُـَر‪٤‬ش ‪ٍٓ ،‬خُش ٓخؿٔظ‪٤ًِ ، َ٤‬ش حُظَر‪٤‬ش حَُ‪٣‬خ‪٤ٟ‬ش ‪ ،‬ؿخٓؼش‬
‫أٓ‪. ّٕٓٓ2 ، ١ٞ٤‬‬
‫دمحم ٓ٘‪ َ٤‬كـخد ‪ٓ ،‬لَ دمحم ‪ٛٝ‬ز‪ : ٠‬حُٔيحهَ حألٓخٓ‪٤‬ش ُِؼالهخص حُؼخٓش حُٔيهَ حالط‪ٜ‬خُ‪ ، ٠‬ىحٍ‬ ‫‪-ٙ0‬‬
‫حُلـَ َُِ٘٘ ‪ٝ‬حُظ‪٣ُٞ‬غ ‪ ،‬حُوخ‪َٛ‬س ‪. ّٔ22٘ ،‬‬
‫ٓلٔ‪ٞ‬ى ػزي حُٔو‪ٜٞ‬ى ‪ :‬ى‪ ٍٝ‬حإلىحٍس رخُٔ٘خًٍش ك‪ ٠‬اػيحى حٌُ‪ٞ‬حىٍ حإلىحٍ‪٣‬ـش حُٔٔظوزِ‪٤‬ش رـخٓؼش ػ‪ٖ٤‬‬ ‫‪-ٙ2‬‬
‫ْٗٔ ‪ٍٓ ،‬خُش ىًظ‪ٍٞ‬ح‪ ٙ‬ؿ‪ٍٞ٘٘ٓ َ٤‬س ‪٤ًِ ،‬ش حُظـخٍس ‪ ،‬ؿخٓؼش ػ‪. ّٕٖٓٓ ، ْٔٗ ٖ٤‬‬
‫ٓلٔ‪ٞ‬ى ػزي حُٔو‪ٜٞ‬ى ‪ٝ‬آهَ‪ : ٕٝ‬اىحٍس حألػٔخٍ ‪ٓ ،‬خًح ‪٣‬ؼَٔ حُٔي‪ َ٣‬ك‪٘ٓ ٠‬ظٔخص حألػٔخٍ ‪ٌٓ ،‬ظزش‬ ‫‪-ٙ2‬‬
‫ًِ‪٤‬ش حُظـخٍس ‪ ،‬ؿخٓؼش ‪٘١‬طخ ‪. ّٕٓٓٙ ،‬‬
‫ٓلٔ‪ٞ‬ى دمحم حُٔ‪٤‬ي ‪ :‬طٌٔ‪ ٖ٤‬حُٔ‪ٞ‬ظل‪ ، ٖ٤‬رلغ َٓؿؼ‪ ، ٠‬حُٔـِش حُؼِٔ‪٤‬ش ُالهظ‪ٜ‬خى ‪ٝ‬حُظـخٍس ‪ ،‬حُؼيى‬ ‫ٓ‪-0‬‬
‫ٗ ‪ ،‬ؿخٓؼش ػ‪ ، ْٔٗ ٖ٤‬أًظ‪ٞ‬رَ ٕٔٓٓ ّ ‪.‬‬
‫َٓ‪ٝ‬حٕ ػزي حُلٔ‪٤‬ي ارَح‪ : ْ٤ٛ‬اىحٍس حُزط‪ٞ‬الص ‪ٝ‬حُٔ٘خكٔخص حَُ‪٣‬خ‪٤ٟ‬ش ‪ ، ٔ١ ،‬حُيحٍ حُؼِٔ‪٤‬ش ‪،‬‬ ‫ٔ‪-0‬‬
‫حُوخ‪َٛ‬س ‪. ّٕٕٓٓ ،‬‬
‫ٓ٘ظ‪ ٠ٜ‬ػزي حُظخ‪َٛ‬س ٓلٖٔ ‪ٝ :‬حهغ حألىحء حإلىحٍ‪ُ ١‬ي‪ٍ ٟ‬إٓخء حألهٔخّ ك‪٤ًِ ٢‬خص حُظَر‪٤‬ش رـخٓؼش‬ ‫ٕ‪-0‬‬
‫رـيحى ٖٓ ‪ٝ‬ؿ‪ٜ‬ش ٗظَ حُظيٍ‪ٓ ، ٖ٤٤ٔ٣‬ـِش ًِ‪٤‬ش حُظَر‪٤‬ش ‪ ،‬حُؼيى حَُحرغ ‪ ،‬حُٔـِي حُؼخٗ‪، ٢‬‬
‫ؿخٓؼش رـيحى ‪. ّٕٓٔٔ ،‬‬
‫ٓ‪ٜ‬خ ٓلٔ‪ٞ‬ى دمحم ‪ :‬رَحٓؾ ٓوظَكش ُظلٔ‪ ٖ٤‬أىحء حُؼخِٓ‪ ٖ٤‬ربىحٍس حُ٘٘خ‪ ١‬حَُ‪٣‬خ‪ ٠ٟ‬رخألٗي‪٣‬ش رٔلخكظش‬ ‫ٖ‪-0‬‬
‫ ؿخٓؼش‬، ‫ش ُِز٘خص‬٤ٟ‫خ‬٣َُ‫ش ح‬٤‫ش حُظَر‬٤ًِ ، ‫ٍس‬ٞ٘٘ٓ َ٤‫َ ؿ‬٤‫ ٍٓخُش ٓخؿٔظ‬، ‫ش‬٣ٍ‫حالٌٓ٘ي‬
. ّٕٓٔٗ ، ‫ش‬٣ٍ‫حإلٌٓ٘ي‬
.ّٕٓٔٗ ، ‫َس‬ٛ‫ حُوخ‬، ‫غ‬٣‫ ًَِٓ حٌُظخد حُلي‬، ٔ١ ، ‫ حُٔلظَف‬١ٍ‫ حإلىح‬: ‫َ كخٓي‬٤‫ آٔخػ‬٠‫ٗخؿ‬ -0ٗ
‫ـخص‬٣ٞ‫ٖ حُٔٔظ‬٤‫ــش ر‬٤‫ـ‬٤‫ش حطوخً حُوَحٍحص حالٓظَحط‬٤ِٔ‫ ػ‬٠‫د حُٔ٘خًٍش ك‬ِٞٓ‫ أ‬: ّ‫ ػزخ‬٠٤‫ل‬٣ َٛ‫ٗخ‬ -0٘
‫ش‬٤‫ش حُظَر‬٤ًِ ، ‫ش‬٣ٍ‫ رٔلخكظش حإلٌٓ٘ي‬َٟ‫ش حٌُز‬٤ٟ‫خ‬٣َُ‫ش ح‬٣‫ش حُٔوظِلش رخألٗي‬٣ٍ‫حإلىح‬
. ّٕٓٓٗ ، ‫ش‬٣ٍ‫ ؿخٓؼش حإلٌٓ٘ي‬، ‫ش ُِز٘خص‬٤ٟ‫خ‬٣َُ‫ح‬
ِّٞ‫ ٓـِش حُؼ‬٠ٔ‫حألىحء حُٔ٘ظ‬ٝ َٔ‫ٖ حُٔٔظ‬٤ٔ‫خص حُظل‬٤٘‫ طو‬: ‫ٍ دمحم‬ٜٞ٘ٓ ٠ِ‫ ػ‬، ‫ي‬٤‫ِٗحٍ ػزي حُٔـ‬ -0ٙ
. ّٕٓٓ2 ٞ٤ٗٞ٣ ، ٍٝ‫ حُؼيى حأل‬، ‫ش‬٣‫خى‬ٜ‫حالهظ‬ٝ ‫ش‬٣ٍ‫حإلىح‬
َُِ٘٘ ‫ ىحٍ حُؼوخكش‬، 2١ ، ‫ن‬٤‫حُظطز‬ٝ ‫ش‬٣َ‫ٖ حُ٘ظ‬٤‫ش ر‬٣ٍ‫ حطوخً حُوَحٍحص حإلىح‬: ٕ‫حف رٖ ٓخُْ ً٘ؼخ‬ٞٗ -00
. ّٕٓٓ2 ، ٕ‫ ػٔخ‬، ‫غ‬٣ُٞ‫حُظ‬ٝ
‫ ٍٓخُش‬، ‫ش‬٤ٟ‫خ‬٣َُ‫ش إلىحٍس حُؼالهخص حُؼخٓش رخالطلخىحص ح‬٤ٔ٣ٞ‫ ىٍحٓش طو‬: ‫ٓق‬ٞ٣ ٍ‫ ؿٔخ‬٢ٗ‫خ‬ٛ -02
. ّٕٓٓ0 ، ‫خ‬٤ُ٘ٔ‫ ؿخٓؼش ح‬، ‫ش‬٤ٟ‫خ‬٣َُ‫ش ح‬٤‫ش حُظَر‬٤ًِ ، ‫ٍس‬ٞ٘٘ٓ َ٤‫َ ؿ‬٤‫ٓخؿٔظ‬
‫ٓخص‬ِٞ‫ ًَِٓ حُٔؼ‬، َُ٘٘‫ اىحٍس ح‬، ‫ش‬ٟ‫خ‬٣َُ‫ح‬ٝ ‫ش ُِ٘زخد‬ٛ‫جخص حُوخ‬٤ُٜ‫ٕ ح‬ٞٗ‫ هخ‬: ‫ُحٍس حُ٘زخد‬ٝ -02
. ّ ٕٓٓٔ ، ‫ن‬٤‫ػ‬ٞ‫حُظ‬ٝ
٠‫ِ ك‬٤ٔ‫ حُٔظ‬ٍٟ‫ش ًٔيهَ ُيػْ حألىحء حإلىح‬٣ٍ‫ش حُويٍحص حالرظٌخ‬٤ٔ٘‫ ط‬: ‫ي‬٤‫م ٓؼ‬َُٝٓ َٟ‫كخء ك٘ـ‬ٝ -2ٓ
‫ش حُظـخٍس‬٤ًِ ، ‫ٍس‬ٞ٘٘ٓ َ٤‫َ ؿ‬٤‫ ٍٓخُش ٓخؿٔظ‬، ‫َس‬ٛ‫٘ش حُوخ‬٣‫ش رٔي‬ٛ‫خص حُوخ‬٤‫اىحٍس حُٔٔظ٘ل‬
. ّٕٓٓ2 ، ْٔٗ ٖ٤‫ ؿخٓؼش ػ‬،

: ‫ انًراجغ األجُجيخ‬: ً ‫ثبَيب‬


2ٔ- Elc, Meral et al: " Effects Of Quality Culture And Corporate Ethical
Values On Employee Work Attitudes And Job Performance
In Turkey " An Integrative Approach, Total Quality
management & Business Excellence, ٕٓٓ2
2ٕ- Desmond Yuen, Antecedents of Budgetary Participation
Enhancing " Employees " Job performance Managerial, A
auditing Journal, Vol. ٕٕ I SS Ue, ٕٓٓ0 : 00
2ٖ- Desmond Yuen, Antecedents of Budgetary participation
Enhancing "Employees Job Performance Managerial,
Auditing Journal, Vol: ٕٕ, I SS UE, ٘, ٕٓٓ0
2ٗ- Paul F. Rotenberry Philip J.Moberg, Assessing the impact of Job
involvement on performance management Research News,
Volume:Issue: ٖ, ٕٓٓ0
2٘- Gory, P.& Rastogi, R " New Model of Job Design motivating
Employees, performance " Journal of management
Development, Vol. ٕ٘ , No. ٙ, ٕٓٓ٘
2ٙ- Wheelen,T.L and Hunger, D.J 'ٕٕٓٓ', Strategic management and
business policy (EighthEd), prentice Hall, New Jersy.
20- Michel & Michagil: follower ship, The Eddence of leader ship, the
R, Vol. ٕ2, No. ٔ, June, U.S.A, ٕٓٓٓ
22- Lee & Chries: follower ship, The Essence of leadership, The R Vol
ٕ2, NO ٔ, June,U.S.A,ٔ22٘.
22- Janet & Gegel: Yes,The Leader must change, A study of new
mexico University,ٔ22ٗ.
2ٓ- Stier & William: sport management Alternative career pathism
physical Education, Clearing house on teaching and teacher
Education, Washington, Dc, ٔ22ٖ
2ٔ- Mclntyre, M: Leadership development, The R. Q, vol ٖٖ,
ٙmay,ٔ22ٔ.
2ٕ- Stephen Axley: training for leaders, journal of physical Education,
ٔ22ٓ.
2ٖ- Journal of Energy Technologies and Policy www.iiste.org ISSN
ٕٕٕٗ-ٖٕٖٕ (Paper) ISSN ٕٕٕ٘-ٓ٘0ٖ Online Vol.ٖ, No.ٔٔ, –
Special Issue for International Conference on Energy,
Environment and Sustainable Economy.

: ‫ يراجغ شجكخ انًؼهىيبد انذونيخ‬: ً ‫ثبنثب‬


2ٗ- http://www.emss.gov.eg
2٘- hhh://www.almualem.Net/almualem./popup.php?actio
2ٙ- http://vb.arabsgate.com/showthread.php?tahmedkordy
20- http://www.annajah.net/modules/news/article
22- http://www.baldrigeineducation.org/overview
22- http://www.alriyadh.com/٘0ٕ٘ٙٙ
ٔٓٓ- http://www.hrdiscussion.com
ٔٓٔ- http://www.iraqacad.com
ٕٔٓ- http://www.abahe.co.uk
ٖٔٓ- researchgate.net/publication/ٕٙ2ٕٕٔ٘ٗٗ_mqdmt_fy_aladart_alry
adyt_Introduction_to_Sports_Management

You might also like