You are on page 1of 10

İktisat İşletme ve Finans İnceleme- Araştırma

İnceleme- Araştırma
Turizm bölgelerinde fiyat rekabet gücünün
belirleyenleri: Marmaris-Fethiye turizm
bölgelerinin karşılaştırmalı analizi
Necla Ayaş*
Cem Mehmet Baydur**

Abstract .Determinants of the price competitive advantage of tourism destination: A


comparative analysis of Marmaris and Fethiye
The price competitiveness of tourism destinations is important especially for inbound
tourists. Price competitiveness index (PCI) is affected from local prices and exchange rates,
other things are being equal.
In this article, PCI is tested at the local level. However, it can also be used for international
comparisons.
Price competitiveness is a relative and dynamic concept thus, it can change with respect
to place and time. For this reason, Marmaris and Fethiye Destinations were selected and
compared with the help of PCI. For making a comparison with resopect to time dimension,
stabilization programs(pre- and after) were taken into consideration.
In the study, price competitive advantage indeces were calculated for Marmaris and Fethiye.
The calculated index values are %5.2 for Fethiye and %3.9 for Marmaris. This result
indicate that Fethiye is %25 more competitive than Marmaris. Our comparison analysis on
the basis of time shows that both regions have become more competitive over time and prices
have declined. Furthermore,variables such as service quality, monthly average income of
tourists and reasons for their preference for Turkey are considered in the analysis.
Keywords: Price advantage, competitive advantage of tourism destinations, regional
tourism development
Özet
Çalışma özellikle yerel turistler açısından turizm sektöründe fiyat rekabet gücünün
belirleyenlerini araştırmaktadır. Bu amaçla oluşturulan fiyat rekabet endeksi(FRE) belirli
varsayımlar yapılarak yerel fiyatlar ve döviz kurlarına göre belirlenmektedir. Çalışmada
turistlerin motivasyonlarının ve turistik ürün tercihlerinin aynı olduğu varsayılmıştır.
FRE yerel düzeyde incelenmiştir. Ancak uluslar arası piyasalarda rakipler karşısında
bölgenin rekabetçi konumunun belirlenmesinde de kullanılabilir. Makalenin amacı yerel
düzeyde bir karşılaştırma yapmak olduğundan uluslar arası piyasalar ile karşılaştırma
yapılmamaktadır.
Fiyat rekabet gücü göreli ve dinamik bir kavramdır. Dolayısıyla yer ve zamana göre
değişmektedir. Bu nedenle Muğla iline bağlı Marmaris ve Fethiye turistik bölgeleri araştır-
ma alanı olarak seçilmiş ve FRE yardımıyla karşılaştırılmıştır. Zaman yönünden karşılaştır-
mada ise 2001 istikrar programı temel alınmıştır.
Çalışmada Fethiye ve Marmaris için Fiyat rekabet gücü endeksi hesaplanmıştır. En-
deks Fethiye için %5.2, Marmaris için %3.9 çıkmış, Fethiye’nin Marmaris’e göre fiyatlar
yönünden %25 daha rekabetçi olduğu belirlenmiştir. Zaman yönünden değerlendirmede ise
her iki turizm bölgesinin de zaman içinde fiyat rekabet gücü kazandığı, yani turistik ürün ve
hizmetler yönünden ucuzladığı ortaya çıkmıştır. Diğer yandan uygulamada hizmet kalitesi,
turistlerin aylık ortalama gelir düzeyi, Türkiye’yi tercih nedenleri gibi ölçütler açısından
karşılaştırmaya da yer verilmiştir.

*Yrd. Doç. Dr.Karaelmas Ün. İ.İ.B.F. İktisat Bölümü


**Yrd.Doç.Dr.Muğla Ün. İ.İ.B.F.
20.yıl Ağustos 2005 122
İktisat İşletme ve Finans İnceleme- Araştırma

I-Giriş fiyat ve kalite yönünden değerlendirmeleri


Geçmiş yıllarda tarım ve sanayi sek- istenmiş, bu veriler doğrultusunda bölgenin
törleri ekonomik gelişmede öncü sektörler uluslar arasındaki göreli rekabet üstünlüğü
olarak görülmüştür Ancak 1950’li yıllardan ile uluslar arası rekabet gücünde zamanla
itibaren ekonomik refah düzeyinin yüksel- ortaya çıkan değişim değerlendirilmiştir.
mesinde turizm sektörünün önemli bir rol Bölgelerin rekabet gücünü ölçebilmek
oynadığı görülmektedir. 1970 ve 1980’li için Fiyat Rekabet Endeksi (FRE) yöntemi
yıllarda batı ekonomilerinin gelişmesi, kullanılmıştır. Bu yöntem somut verilere
genel refah düzeyindeki iyileşmeler ve ki- dayandığı için daha gerçekçi görülmesine
şilerin boş zamanlarının artması, hizmetler ve verilere ulaşmanın kolay olmasına bağlı
sektörünün ülke ekonomilerindeki göreli olarak kullanılan en yaygın yöntemlerden
payını yükseltmiştir. Hizmetler sektörünün biridir.
tüm alt sektörleriyle birlikte turizm sektö- İhtiyaç duyulan bilgilere ulaşmada
ründe de hızlı bir değişim ve gelişme süreci doğrudan ve dolaylı anket yöntemi kulla-
ortaya çıkmıştır. nılmıştır. Özellikle kesit analizi için gere-
Günümüzde dünya katma değerinin ken güncel bilgilere ulaşmada doğrudan
%10’undan fazlasına sahip olan turizm anket yöntemi kullanılarak turistlerden
sektörünün katkısı yalnızca ekonomik bilgi sağlanmıştır. Zaman yönünden bir
gelişmeyle sınırlı kalmamakta, yaşam biçi- değerlendirme için dolaylı anket yönte-
mini, toplumsal yapıyı ve yaşam kalitesini mine başvurularak; daha önce turistlere
etkileyen sosyo-kültürel gelişmeyi de des- uygulanan anketlerden, turizm işletme bü-
teklemektedir. Ekonomik, sosyal ve kültü- rolarından, otel restorant gibi turistik ürün
rel katkılarının anlaşılmasına paralel olarak sunan birimlerden bilgi edinilmiştir. Her iki
akademik ve politik alanda sektöre olan ilgi bölgede turistlerin yoğun olarak bulunduğu
artmış, rekabet gücünün belirlenmesine yerel pazarlar, dolmuş durakları, plaj, otel
ve geliştirilmesine yönelik çalışmalar hız kafeterya, lokanta gibi kalabalık yerlerde
kazanmıştır. Bu makale turizm sektörünün rast gele seçilen turistlere bizzat anket uy-
fiyat yönünden rekabet gücünü ölçmeye gulanmıştır. Örnek kitlenin seçiminde “Ba-
yönelik bir model önerilmekte ve tüketici- sit Rassal Örnekleme ile Ana Kütle Oranını
ler açısından turizm hizmetinin maliyetini Tahmin Yöntemi”nden yararlanılmış ve is-
yükselten unsurlar üzerinde durulmaktadır. tatistiki hesaplama hataları olasılığına karşı
Yüksek maliyetler turistlere yüksek fiyatlar örnek kütle hesaplanandan birkaç tane fazla
olarak yansımakta ve turizm bölgesinin alınmıştır.
seçilmesinde önemli bir belirleyici olarak Fethiye’de 60, Marmaris’te 100 turiste
ortaya çıkmaktadır. anket uygulanmıştır. Turistlerin harcama
Çalışmada araştırma bölgesi olarak bütçesi içinde önemli bir oranı kapsayan
Muğla’nın Marmaris ve Fethiye turistik konaklama ücretini belirleyebilmek için
bölgeleri seçilmiştir. Bu bölgelerin rekabet farklı kategorilerde olmak üzere Fethiye-
gücü fiyatlar yönünden karşılaştırılmıştır. ’de 27 (3 beş yıldızlı, 1 dört yıldızlı, 10
Yöntem döviz kuru farklılıklarına göre üç yıldızlı, 13 tane de motel ve pansiyon),
uluslar arası piyasalarda karşılaştırma yap- Marmaris’te ise 40 (4 beş yıldızlı, 7 dört
maya olanak sağlamakla birlikte, çalışmada yıldızlı, 15 üç yıldızlı ve 15 motel ve pan-
yerel rekabet gücünün belirlenmesi üzerin- siyon) otelden gecelik konaklama ücretleri
de durulmaktadır. Uluslar arası ve dinamik alınmıştır. Konaklama ücretleri ayrıca
karşılaştırma turistlere yöneltilen uygun Turizm İl Müdürlüklerinin belirlediği üc-
sorular yardımıyla yapılmıştır. Turistlere; retlerle karşılaştırılarak ücret farklılıkları
bölgeyi gittikleri diğer ülkelerle, Türkiye’- giderilmiştir. Turizm eğlence fiyatlarının
ye daha önce gelenlerden de geçmiş yıllarla belirlenmesinde Fethiye’de 10, Marmaris’-
20.yıl Ağustos 2005 123
İktisat İşletme ve Finans İnceleme- Araştırma

te 15 turizm işletme bürosunun fiyat bilgi- döviz kurları ise hem yerel hem de uluslar
lerinden yararlanılmıştır. Gıda ve içki fiyat- arası piyasalarda rekabet gücünün önemli
larının belirlenmesinde Fethiye’de 25 tane( bir tanımlayıcısı olarak ortaya çıkmaktadır.
5 lüx restoran, 10 tane normal restaorant ve III-Turizm Sektöründe Fiyat Reka-
fast food kafe, 10 tane bar), Marmaris’te 35 bet Gücünün Unsurları
tane ( 7 lüx restaurant, 13 normal restaorant Fiyat farklılıkları, döviz kurlarında-
ve fast food kafe, 15 tane bar) restorant, ki değişmeler, turizm sektöründe hizmet
fast food kafe ve barın menülerinden çeşitli kalitesi ve müşteri memnuniyeti, turizm
ürünlerin fiyatları alınarak ortalama fiyat sektöründe ve tamamlayıcı sektörlerde ve-
belirlenmiştir. Giyim ve hediyelik eşya fi- rimlilik düzeyi ve tamamlayıcı faaliyetlerin
yatlarının belirlenmesinde ise turistlerin en kalite ve çeşitliliği, turistik bölgenin özgün
çok alışveriş yapmayı tercih ettikleri semt çekiciliklerinin tümü yerel halkın tutumu
pazarlarından yararlanılmıştır. Bunun için rekabet gücü ile ilgili unsurlardır(Hassan,
Fethiye ve Marmaris’te yerel pazarların 2000:241). Ancak fiyat yönünden rekabet
kurulduğu günler belirlenip, Fethiye’de 25, gücü; tercihleri aynı olan turistlere aynı ni-
Marmaris’te 35 yerel satıcıdan turistlerin telikteki malları en düşük maliyetle sunma
en çok talep ettikleri ürünlerin fiyatı alına- yeteneği olarak tanımlandığı için, diğer un-
rak ortalama fiyat belirlenmiştir. surlar sabit sayılmış ve yerel fiyat farklılık-
Makalenin amacı, Marmaris ve Fet- ları ve döviz kuru farklılıkları fiyat rekabet
hiye turistik bölgelerinin fiyat rekabet gücünün belirlenmesinde temel alınmıştır.
endeksi yardımıyla rekabet güçlerini kar- Farklı bölgelerdeki benzer nitelikte
şılaştırmaktır. Bunun için turistlerin aynı hizmet sunan işletmeler arasındaki fiyat
veya benzer motivasyonla seyahat ettikleri farklılıklarının belirlenmesi, turizm böl-
ve tercihlerinin benzer olduğu ve bu piyasa gelerinin yerel düzeyde karşılaştırılmasına
dilimine yönelen turizm bölgelerinin ben- olanak sağlamaktadır. Bu açıdan yerel
zer turistik ürün sundukları varsayılmıştır. turistler için oluşturulan harcama sepetini
II-Turizm Sektöründe Fiyat Reka- en düşük maliyetle sunan işletmelerin
bet Gücü daha rekabetçi olduğu söylenebilir. Dola-
Turizm bölgesinin piyasadaki başarısı, yısıyla ülke içinde bölgelerin fiyat rekabet
rekabet gücü tarafından belirlenmektedir. gücünün temelinde yerel fiyat farklılıkları
Bir bölgenin turizm gelirlerini sürdüre- bulunmaktadır.
bilmesi ve arttırabilmesi, turistik ürün Fiyatlar ülkeler ve bölgeler arasında
sunmadaki rekabet üstünlüğüne bağlıdır(B- bir çok nedenden dolayı farklı olabilir. Ör-
riassoulis, and Straaten,1995:123). Fiyat neğin paket tur düzenleyen bir işletmenin
yönünden rekabet gücü ise benzer tercihler, öz kaynakları daha sağlam ise daha düşük
benzer seyahat motivasyonu ve benzer mal- kâr marjı ile yani daha düşük bir fiyatla tur
lar söz konusu olduğunda önem kazanmak- pazarlayabilir. Bölgesel nedenlerden veya
tadır. Bu durumda bölgenin rekabet gücünü malın doğasından kaynaklanan bir çok
ve çekiciliğini fiyatlar ve kur avantajı oluş- faktör tek fiyat kanunun piyasalarda ortaya
turmaktadır(Dwyer, Forsyth, And Prasada, çıkmasına engel olabilir. Fiyat rekabeti ras-
2000:230). Buna göre turizm bölgesinin yonel turisti motive eden önemli bir eko-
fiyat yönünden rekabet gücü “benzer ter- nomik değerdir. Son zamanlarda yapılan
cihli tüketicilere turistik ürünü rakip turizm çalışmalar, turizm bölgeleri arasındaki fiyat
piyasalarına göre daha düşük fiyatlardan farklılıklarının turistlerin gezi tercihleri
sunabilme yeteneği” olarak tanımlanmak- üzerinde etkili olduğunu vurgulamaktadı-
tadır. Dolayısıyla belirli kalitedeki ürünler r(Dwyer, Forsyth, And Prasada, 2000:232).
açısından turist tercihlerinin aynı olduğu Yerel düzeyde rekabet gücü farklılık-
varsayıldığında fiyatlar yerel piyasalarda, larının bir diğer unsuru da bölgeye gelen
20.yıl Ağustos 2005 124
İktisat İşletme ve Finans İnceleme- Araştırma

turist kitlesinin milliyetine bağlı olarak turistler için daha önemlidir Yerel fiyatlar
kullandığı para biriminin değerine göre ve kurlara bağlı olarak hesaplanan fiyat
değişebilir. Dolayısıyla aynı bölgenin farklı rekabet endeksi, turizm bölgesinin fiyat
ülkelerden gelen turistler için fiyat rekabet yönünden rekabet gücündeki gelişmenin
gücü farklı olmaktadır. Özellikle Euro’nun yönünü ve değişikliğin kaynağını göster-
Avrupa Birliğinin para birimi olarak yay- mektedir. Endeks; turizm bölgeleri arasın-
gın bir şekilde kullanılmaya başlamasıyla, da fiyat farklılıklarına göre bir karşılaştır-
bölgenin Avrupa Birliğinden gelen turistler ma yapma olanağı sunarken, uluslar arası
ile diğer ülkelerden gelenler açısından fiyat turizm piyasaları ile de kur farklılıklarına
rekabeti farklılaşmaktadır. Örneğin 1 Euro göre karşılaştırma olanağı vermektedir.
ile harcama sepetinden alınabilecek mal ve Fiyat rekabet endeksi benzer tercih-
hizmet oranları ile 1 ABD Doları veya 1 İn- � lere sahip turistlerin harcamaları içindeki
giliz Sterlininin alabileceği mal ve hizmet değişik kalemlerin ağırlıklarına göre he-
oranları farklıdır. Bu nedenle; bölgenin, saplanmaktadır. Harcama kalemlerinin her
para birimine göre harcama sepetinden en birinin turistin tatil bütçesindeki payı ile
fazla mal ve hizmet alabilen ülke vatandaş- turistik ürünün ortalama fiyatı çarpılarak
ları açısından çekiciliği yüksek olan bölge- turistin satın alma gücü paritesi (SAGP)
lerin daha rekabetçi olduğu söylenebilir. bulunmaktadır. SAGP’nin turist açısından
Döviz kurlarındaki farklılık, temel- anlamlı olabilmesi için kur değişmelerinin
de ülkeler arası enflasyon farklılığından ������������� ���� ��������
de dikkate alınması��������� ������Daha
gerekir. �������������
sonra kur����� ���� ����
��������� ������� ����������� ��������� ������ ����� ����� ������
kaynaklanmaktadır. Ancak döviz kurlarını düzeyi hesaplamaya dahil edilerek. Bölge-
��������������� ��������� ������� ���������� �������� ���������
etkileyen çok sayıda değişken olduğundan, nin uluslar arası piyasalardaki rekabet gücü
�������������������������������������������������������������������
döviz kurları denge değerlerinden uzakla- fiyat yönünden değerlendirilebilmektedir.
���������������������������������������������������������������������
şarak ülkenin rekabetçi konumunu boza- Buna göre rekabet endeksi şu şekilde he-
��������������������������������������������������������������������
bilmektedir (Yağcı,2001:31-33,Obsfeld&- saplanabilir.
Rogof,1995:6-30). Dolayısıyla bölgesel ���������
fiyat farklılıkları yanında ülkenin makro � ����� �� ������������ � ���� �����������������������
ekonomik koşullarına bağlı olarak belirle- ����
nen kurlar da rekabet gücünün önemli bir Fiyat rekabet endeksi bölgenin fiyat
belirleyicisidir. ������ ��������
rekabet gücü�������� ���������
yönünden ������ ��������
durumunu ����� �������
göster-
���������������� ������� ��������������� ����������� ������ ������
Fiyat rekabet gücünün temel belir- mektedir. Endeks değerlerindeki farklılık,
����������������������������������������������������������������
leyicileri fiyat ve döviz kuru farklılıkları fiyat yönünden rekabet gücündeki farklı-
����������� ���������� ��������� ��������� ������� ��� �������
olmakla birlikte bölgenin pazarlanmasın- laşmayı ortaya koymaktadır. FRE’nin kul-
����������� �������������� ����� ������ ���������� ������ �������� ���
daki ve yerel ve uluslar arası piyasalarda ����� ����lanımında bazı kısıtlar
������ ���������� ���� ���bulunmakla
������ ����������birlikte,
���������� ������ �
tanıtılmasındaki başarı da turizm bölgesi- bölgenin turizmde göreli ve mutlak üstün-
�����������������������������������������������������������������������
nin rekabet gücü açısından önemli görül- ��������lüğünü
���������� göstermeye yaramaktadır.
���������� �������� SAGP
�������� ���������������� ����
mektedir(Crouch, 1999:147)). Bunun ya- ��������� yerel fiyatlara��������
������ �������� bağlı ������
olmakla beraber
�������� ������reka-
������ ��������
nında anket sonuçlarına göre ortaya çıkan bet gücü hem yerel fiyatlara hem de döviz
������������������������������������������������������������������
bir diğer ilginç nokta ise özellikle uluslar kurlarına bağlıdır. Düşük yerel fiyatlar yerli
������������������������������������������������������������������
arası piyasalarda Türk halkının turiste karşı��������turistler
������ açısından bir çekicilik unsuru
������� ���������������������� oluş-
����� ��������� �������
tutumu rakiplere karşı önemli bir üstünlük tururken, döviz kuru farklılıkları yabancı
���������������������������
sağlamaktadır. turistler açısından rekabet gücünün sürdü-
IV-Turizm Sektörü İçin Fiyat Reka- rülmesinde
������������� önemlidir. Gerek fiyatlar
���������� ���������genel���������������
bet Endeksi �����������������������������������������
düzeyi, gerekse döviz kurları temel makro
Aynı yada benzer motivasyonlarla se- ekonomik değişkenler olduğundan, turizm
yahat eden, tercihleri aynı olan turistler açı- ���������������������������������������������������������
bölgelerinin fiyat rekabet gücü uygulanan
sından fiyat önemli bir belirleyici olmakta- ������������ ��������� ������
ekonomik ������
istikrar ��������� ���������
politikalarından ������ �������� �
önemli
dır. Bu, özellikle düşük gelir grubundaki ���� ���������� ����������� �������� �������
derecede etkilenmektedir. Bu bağlamda ���������� ����������� ����
����������� ������� ���������� ����� ������ ��������� ��������� ��� �
20.yıl
���������� ������ ���������� ������ Ağustos 2005
�������������� 125
������ ����������� ��������
������ ���������������� ������� ��� �������� ������������ ���������
�������� ������� ������� ������� ��������������������������������
��������� ��������� �������� �������� ����� ���������� �������������
�������������������������������������������������������
İktisat İşletme ve Finans İnceleme- Araştırma

bölgenin rekabet gücünün doğru olarak hizmet eder. Bu gelişme ülke içindeki böl-
değerlendirilebilmesi için istikrar politika- geler açısından değerlendirildiğinde; fiyat
larının da dikkate alınması gerekir. istikrarı, fiyat mekanizmasının daha etkin
V-Türkiye’de Uygulanan İstikrar çalışarak, kaynakların en verimli alanlarda
Politikalarının Turizm Sektörünün Fiyat kullanılmasını sağlamakta ve büyümeye
Rekabet Gücüne Etkileri yardımcı olmaktadır(TCMB,2002:1-10,
Makro ekonomik istikrar çok boyutlu Yılmaz, Alper ve Akçay, 2002: 30-35).
bir kavramdır. Dar anlamda fiyat istikrarı- Bu çalışma açısından fiyat istikrarı ile
na karşılık gelen makro ekonomik istikrar kur istikrarı turizm sektöründe fiyat rekabet
geniş anlamda fiyat istikrarı ile birlikte; gücünün temel unsurlarını oluşturmaktadır.
� ��
ekonominin düzenli olarak büyümesi, istih- Bu unsurlarda meydana gelen değişmeler
damın artması, ödemler dengesinin olumlu rekabet gücünü doğrudan etkilemektedir.
gelişmesi gibi diğer ekonomik amaçları da Örneğin 1987-2002 yılları arasında yapılan
içermektedir. Çalışmada fiyat istikrarı te- bir ampirik çalışmaya göre reel kurların
mel alınmaktadır. Fiyat istikrarı; fiyatlarda değerlenmesi Türkiye’nin dış ticaret açı-
meydana gelen dalgalanmaların üretim ve sından %-2,5 olumsuz gelişmesine neden
tüketim kararlarını etkilemeyecek kadar
��������������� ����������� ��� ��������� olmuştur.
���������Türkiye 2000����������������
����������� yılında enflasyonu
önemsiz olması durumu olarak tanımlan-
��������������������������������������� düşürmek ve fiyat istikrarı sağlamak için
maktadır(Svenson,2003:1-15).Büyüme, kur çapasına dayalı bir program uygulama-
��� �������� ���������� ������ ���������� ���� ���� ���������� ������� �����������
istihdam �������������������������������������������������������������������������������
sağlama, ödemler dengesi gibi ya başlamıştır. Bu program sonucunda kur
amaçların ������
sağlanmasına katkısından
����������� dolayı���������
�������� ������� değerlenmiş, fiyatlar
���������������� genel ����������
�������� düzeyi yeterince
fiyat istikrarı üzerinde
�������� önemle
��������� durulmaktadır.
�������� düşmediği
���� �������� ���������� �����için
�����Türkiye
��������� fiyat rekabet gücü-
�������������
������������
Örneğin ���� ��������
fiyatlardaki ����������
istikrar, kur is-������nü ��������
önemli������������ ������ ����������
ölçüde kaybederek, 12 milyar
�������� ����� �������� ����������� ��������� ��� ������ ���������� ��������� ����� ����
tikrarını da beraberinde getirerek ülkenin dolarlık bir cari işlemler dengesizliği
�����������������������������������������������������������������������������
göreceli üstünlüğünün doğru bir şekilde or- vermiştir(Keyder,2001:1-18). Kur değişik-
����������������������������������������������������������������������������������
taya çıkmasını sağlayabilir.
������� Bu şekilde
������� ������� kay-
������������ liklerinin
��� ������� rekabet
���������gücü üzerindeki
���� ����� etkisini
���������
������������� ����������������������������� ���� ������������������ �������� �����
nakların ülkeler arasında etkin dağılımına gösteren bir
��������������������������������������������������������������
grafik aşağıda verilmiştir.

���������������������������������������������������������

���
���
���
�����������

��
������
��
��
��

�� ��
�� ��

� �

� �

�� ��
� ��

�� �

�� ��

�� �

� ��
� ��

� ��

�� ��
�� �
���


���
��

��
��



��

��

��

��

��

��
��

��
��
��

��
��


�����

����������������������������������������������������������������������������������������
�����������������������������������������������������������������������������������������
����������������������������������������������������������������������������������������������
�������������������������

126 ����� ��������� ����� ����� ���� ����� ������� ������ ������� ��������
20.yıl Ağustos 2005�������
�������� ������������ ��� ������� ������ �������� ������������ ���� ������� �������
����������� ������������ ���������� ��������� �������� �������� �������������� �����
������� ������� ������

�����������������������������������

�����������������������������������������������
İktisat İşletme ve Finans İnceleme- Araştırma
������ �������������� ������ ����������� ������ ������� ����������
����������������� ������� ��������� ��� ����������� �������� ����� ���� �����������
Grafik 1’de görülüğü �������������
gibi reel kur������ �������
formül�������
yardımıyla
�������hesaplanmıştır.
���������� ����Genelde
���� ������ �������
2000 yılına kadar 100’ün ��������
üzerine çıka- bu yöntemde ana kütle
�������� ����������� ���������� ������� tahmin oranı ���������������
����������� en
rak değerlenmiş bu yıldan sonra yaşanan
�������� yüksek
��� ��������� değer �������
���� ������ olan 0.25 alınmaktadır.
������ ��� �������N������
ana ����� ����
devalüasyon ile 100’ün altına düşmüştür.��
�������������� � ���� kütle
������ büyüklüğünü,

������������� � � � örnekleme
� ����������oranının
��������� ����������
Dolayısıyla çalışmada bölgesel rekabet
������������������������varyansını ������������������������������������������
göstermektedir(Newbold,
������ ������� 2002:
gücünün belirleyicisi olan yerel fiyatlar
���� �������� ���� ���� ����� ������
859-864). %95 ����������
güven aralığı, ���������������
örneklem��� ��������
ile kurlar makro istikrar politikalarının bir
sonucu olarak görülebilir. Bölgesel reka- oranının da iki yanında %10 dan daha fazla
bet unsurları yerel fiyatların oluşmasında uzamaması istenmektedir. Bu bilgiler doğ-
önemli bir rol oynasa bile ülkenin makro rultusunda örneklem büyüklüğü Fethiye ve
Marmaris
açıdan istikrasızlığı, bu etkinlik farkının or-�������������� için ����������
��������� aşağıdaki�������� gibi hesaplanmış-
��� ��������� ����� ���������
����������������
tır.
taya çıkmasına engel olabilir. Örneğin kur-
ların TL karşısında değerlenmesi, bölgenin ����� � � ���� �
rekabet gücünün uluslar arası piyasalara

yansımasına engel olabilir. � � � ������ �


VI-Marmaris ve Fethiye Turistik �

Bölgelerinin Fiyat Rekabet Gücü Yö- ���� �


nünden Karşılaştırılması �� ��������������
� � � ��� �� � ����
Fethiye ve Marmaris bölgeleri fiyat �

rekabeti açısından karşılaştırılmak istendi-


��������
ğinden örnekler bu iki bölgeden seçilmiştir. � ������� � � �� ���������������
��� � ���������� � � ����
Anketin yapılacağı örneklem büyüklüğünü
belirlemek için her iki bölgeye gelen hafta-
���������
lık Turist sayısı Muğla İl Turizm Müdürlü- � �������� � � �� �������������
ğünden öğrenilmiştir. Ana kütle olarak bir ���� � ���������� � � ����
haftada gelen turist sayısının alınmasının
nedeni bölgeye gelen turistlerin büyük bir Formül sonuçları dikkate alınarak
����������������������������������������������������������������
���� ������� �������� ������
Fethiye’de toplam ���������������
60, Marmariste’de�������� ������� 100 �������� ������
çoğunluğunun haftalık turlardan yararlan-�������� ������� �������� ���������� ����� ������� ��� ������ ����� ������������
kişiye birebir anket uygulanmıştır. Yapılan
malarıdır. Muğla iline deniz ve hava yolu��������������������������������������������������������������� ����������
Ankete katılan turistlerin %80’ini Avrupa
ile gümrük kapısından geçen turistlerin��������������������������������������������������������������������������
bölgelere göre haftalık dağılımı tablo Birliği vatandaşı iken %20’si de diğer ülke
1’deki gibidir. vatandaşlarından
������ �������� �������� oluşmaktadır. Bu sonuç
������� ������������� �������� ����� ���
����������� ������ ���������� ���������� �������� ������� ��������������� ��� �������
tamamen tesadüfidir. Ancak iki bölgenin
Hava limanlarından giriş yapanların���� �������� ������ ������������ ������� ���������� ��������������� ��������
hangi ilçeye gittikleri bilinemediğinden����������� fiyat������rekabet gücünün
������������ hesaplanmasında
������� ������������ ��������� ���� ������ ���
Euro’nun baz alınması bu sonuçla bağlan-
sadece Marmaris ve Fethiye’yi ziyaret eden���������������
ana kütlelerden faydalanarak örnek sayısı tılıdır.
���������������������������������������������������
Fiyat rekabet gücünün benzer moti-
“Basit Rassal Örnekleme ile Ana kütle Ora-
nını Tahmin” yöntemi kullanarak aşağıdaki � vasyonla seyahat eden ve aynı tercihlere
���������������� ������ ������� ������������
�������������
Tablo 1: Muğla İline Deniz ve Hava Gümrük Kapılarından Giriş Yapan������� �����
Turistlerin Sayısı �������
Gümrük Kapısı 2003* ������ ����������
Haftalık
Bodrum ���������19365 ����� �����968 ���� �����
Marmaris �������� 19066 ��� ��� 953 �� ��
Fethiye 1859 92
Datça 1255
��������������������������� 62
Milas 1263 63
Dalaman Hava Limanı 140212 7010
Milas-Bodrum Hava Limanı 76150 3807
Toplam 259192 12959
*2003 Yılının ilk beş ayını kapsar
Kaynak: Muğla İli Turizm Müdürlüğü, 17/06/2003
20.yıl Ağustos 2005 127
İktisat İşletme ve Finans İnceleme- Araştırma

sahip turistler açısından anlamlı olduğu be- Bölgelerin fiyat yönünden rekabet
lirtilmişti. Bu nedenle her iki bölgeye gelen güçleri FRE yardımıyla belirlenmiş ve
turistlerin tercih nedenleri incelenmiştir. her iki bölge için hesaplanan FRE yoluyla
Marmaris ve Fethiye’ye gelen turistlerin bölgelerin rekabet güçleri karşılaştırılmış-
tercih nedenlerini gösteren bir tablo aşağıda tır. FRE’nin hesaplanmasında kullanılan
verilmektedir. SAGP için dikkate alınan harcama grupla-
Tablo 2’de görüldüğü gibi iki bölge- rının tanımlanmasında, bu konuda yapılan
ye gelen turistlerin geliş nedeni ortaktır. çalışmalardan yararlanılmıştır. Bu çalışma-
Ağırlıklı olarak tarih ve deniz gibi nedenler da dört mal grubu temel alınmıştır. Bunlar
iki bölgeye gelen turistlerin %80-100’lük konaklama, gıda ve içki, tur ve giyim gru-
motivasyon kaynağını oluşturmaktadır. bundan oluşmaktadır Harcama gruplarının
Ancak Marmaris’e gelen turistlerin tercih- tatil bütçesi içindeki ağırlığı ile her kalem
lerinin %54’ünü deniz-kum-güneş ağırlıklı için ortalama turistik ürün fiyatı çarpılarak
turizm oluştururken, %27’sini tarihi ve SAGP bulunmuştur. Hesaplamalar sonucu
doğal güzellikler oluşturmakta, %19’unun elde edilen değerleri gösteren bir tablo aşa-
tercih nedeni ise yerel halkın olumlu tutu- ğıda verilmiştir.
mu olmaktadır. Fethiye’ye gelen turistlerin Tablo 3’de de görüldüğü gibi turistik
önemli bir bölümünün (%60) tercih nede- harcamalar içinde en ağırlıklı kalemi ko-
nini deniz-kum-güneş gibi doğa kaynak- naklama harcama grubu oluşturmaktadır.
larının çekiciliği oluşturmaktadır. Ancak Bu kalemin Marmaris için tatil bütçesi
Fethiye’ye gelenlerin %40 gibi ağırlıklı içindeki ortalama ağırlığı yaklaşık % 41
bir bölümünün tercih nedeni ise Fethiye- iken Fethiye’de %51,2 dir. Gıda ve içki için
’nin tarihi ve doğal güzelliklerinin olduğu yapılan harcamalar ikinci sırada yer almak-
görülmektedir. Bunda özellikle Saklıkent, tadır. Bu grubun Marmaris ve Fethiye’ye
Ölüdeniz gibi tarihi ve doğal oluşumların gelenlerin tatil bütçeleri içindeki ağırlığı
etkili olduğu düşünülmektedir. ise sırasıyla %18.2 ve %13.3’tür.
Tablo 2:Turistlerin Türkiye’yi Tercih Nedenleri(%)
Doğal ve Tarihi Deniz- Sağlık- Yerel Halkın
Çekicilikler Kum ve Spor Tutumu
Güneş Tesisleri
Marmaris 27.0 54.0 0.0 19.0
Fethiye 40 60 0 0
Kaynak: Araştırma Verileri
Tablo 3: Marmaris ve Fethiye Turizm Bölgelerinin Fiyat Rekabeti Açısından Karşılaştırılması
Harcama Grupları
Otel Gıda-içki Tur Giyim
Marmaris Her Bir 62500 25500 24000 38750
Harcama Grubunun
Ortalama Fiyatı
Fethiye Her Bir Harcama 42000 8333 25300 34680
Grubunun Ortalama
Fiyatı
Marmaris İçin Harcama 40.9 18.2 29.1 11.8 100
Gruplarının Ağırlık
Katsayıları (%)
Fethiye İçin Harcama 51.2 13.3 24.3 9.2 100
Gruplarının Ağırlık
Katsayıları (%)
Kaynak: Araştırma Verileri
20.yıl Ağustos 2005 128
������ ����� ��� ���������� ����� ��������� ����������� ������� ��� ����������
������� ���������� �������� ������ ����������������� ��� �������� ��������� �����
����������������������������������������������������������������������������������
����� ��� ����� ����� �������� ����������� ������� ������� ���� ������������ ��� �������
��������� ��� ����������� ����������� ������ ���������� ��������� ��������� ���� ����������
��������������������� İktisat İşletme ve Finans İnceleme- Araştırma

�������������������������������������������������������������������������
��������������������������������������������������������������������������������
Turistik bölgelerde önemli bir harca- Fethiye’de ise %5.2’si satın alınabilmekte-
���������������������������������������������������������������������������������
ma grubu da bölgenin tarihi ve doğal gü- dir. Dolayısıyla Fethiye’nin yerel fiyatlar
������� ���� ������������ ��� �������� ��������� ��������� ��������� ������������
zelliklerini görmek için düzenlenen
��������������������������������������������� turlara açısından Marmaris’e göre yaklaşık %25
yapılan ödemelerden oluşmaktadır. Turist- daha ucuz veya %25 daha fazla rekabetçi
lerin yerel
���������� çevreyi
����� �������� görmek
�������� ��� �����için yaptıkları
������������ olduğu söylenebilir.
��������� ����������
geziler için
������ ����������� harcamaları
���������� üçüncü
������ �������������� sırada���yer
����������� ���������� ����� Çalışmada amaç uluslar arası bir kar-
almaktadır.
������� ������ �������� ���Bu��������
harcama grubunun
���������������� ortalama
������ ������������ �����şılaştırma
��� yapmak değil, bölgelerin rekabet
��������ağırlığı
������ �������� ��������� ���������
Marmaris’te %29.1��������� ������������ ������ güçlerinin
iken Fethiye’de ����� karşılaştırılması amaçlandığı için
����������� ����� ������������� ������ ������ ������������� ����������� uluslar ���� arası rekabet gücü konusu üzerinde
%24.3’ e düşmektedir.
����������� ��������� ��� �������� ������������� ������ �������� �����
Bilindiği gibi ülkemiz tekstil ve fazla durulmamaktadır. Ancak rekabet gücü
����������������������������������������������������������������������������
deri ürünlerinde göreceli üstünlüğe sahip özellikle uluslar arası piyasalarda büyük
olduğundan turistler kendi ihtiyaçlarını
���������������������������������������������������������������������� önem taşıdığından, bölgelerin uluslar arası
karşılamak ve hediyelik eşya olarak giyim piyasalardaki konumu hakkında değerlen-
grubuna da harcama
�������������� ������ yapmaktadırlar.
����� Anket �������
����� ������ dirme yapmaya yarayacak bilgileri elde
sonuçlarına göre bu gurubun tatil bütçesi
�������� etmeye yönelik sorulara da yer verilmiştir.
��������������
içindeki ortalama � �
ağırlığı �
Marmaris’te� � Bu açıdan İspanya ve Yunanistan gibi rakip
��������������������
%11.8 iken Fethiye’de %9.2 bulunmuştur. Akdeniz ülkeleriyle göreli üstünlüğünü be-
��������������������� ������� ����� ����� ����� ������lirlemek için, bu ülkeleri ziyaret edenlerden
Tablo 3’den yararlanarak
����������������������
hesaplanan FRE ������
������ ����� ����� �����
yardımıyla Marmaris ve Fethiye bölgele- karşılaştırma yapmaları istenmiş, özellikle
�������������������� İspanya’ya karşı hem fiyat hem de kalite
rinin fiyat
��������������������� rekabet gücü karşılaştırılabilir.
açısından önemli bir üstünlüğünün olduğu
Bu şekilde oluşturulan bir tablo aşağıda
ortaya çıkmıştır.
verilmiştir.
��������������������������������
Rekabet gücü hem göreli hem de dina-
� mik bir kavramdır. Bölgelere göre farklılaş-
����
����� �� ������������ �������� � ���� � ��� �������� tığı gibi zamanla da değişebilmektedir. Bu
����� nedenle rekabet gücünde zamanla ortaya

çıkan gelişmeyi belirlemek için daha önce
���� Türkiye’yi ziyaret eden turistlerden turistik
����� �� ������������ ������� � ���� � ��� �����������
����� ürün fiyatlarındaki gelişmenin yönü sorul-
muş ve sonuçlar aşağıda verilmiştir.
��������������������������������� Özellikle Tur acentaları, otel sahipleri
ve yerel esnaf ile görüşüldüğünde rekabet
Denklem 4 ve 5 de 1 Euro’nun satın yönünden geçen yıla göre(2002) fiyatların
alma gücü yukarıdaki dört harcama grubu- nominal olarak gerilediği dile getirilmiştir.
na göre Marmaris ve Fethiye için hesap- Bunun yanında 2000 yılı istikrar programı
lanmıştır. 1 Euro ile bu dört turistik ürün ile aşırı değerli hale gelen TL’nin devalüas-
grubundan meydana gelen sepetin, Mar- yona uğraması Türkiye’nin ve bu bölgelerin
maris’te yaklaşık %4’ü satın alınabilirken, rekabet güçlerini önemli ölçüde arttırmıştır.
Tablo 4: Marmaris ve Fethiye Turizm Bölgelerinin Ortalama Fiyatları
Harcama Grubu Otel Gıda Tur Giyim Toplam
ve İçki
Marmaris İçin
Ortalama Satın Alma
Gücü Paritesi (SAGP) 6981 4636 4579 41765
25568
Fethiye İçin Ortalama 21504 6147 1108 3190 31950
Ortalama Satın Alma
Gücü Paritesi (SAGP)
Kaynak: Araştırma Verileri
20.yıl Ağustos 2005 129
İktisat İşletme ve Finans İnceleme- Araştırma

Hem fiyatların hem de Euro’nun TL karşı- çıkmıştır. hizmetteki kalite farklılığının her
sında değer kazanması Türkiye’nin rekabet iki bölgeye gelen turistlerin gelir farklılı-
gücünü arttırmıştır savı tablo 5 tarafından ğından kaynaklandığı söylenebilir. Bunun
da desteklenmektedir. için turistlerin gelir yapısı incelenmiş ve
Anket sonuçlarına göre her iki bölgede sonuçlar tablo olarak aşağıda verilmiştir.
de fiyatların ucuzladığını söyleyenler örnek Görüldüğü gibi Marmaris’e göre Fet-
kütlenin yaklaşık %50 oluşturmaktadır hiye’yi tercih eden turistlerin ortalama ay-
Turizm hizmet kalitesi açısından tu- lık gelirleri %40 daha fazladır. Dolayısıyla
ristlerin iki bölgeden memnuniyetlerinin Fethiye’yi daha zengin bir turist grubu
sonuçları tablo 6’da verilmiştir. Tablodan ziyaret etmekte ve daha kaliteli ürünlerden
görüldüğü gibi Fethiye bölgesinde ele alı- yararlanmaktadır.
nan örnek kütle hizmet kalitesinden mem- VII-Sonuç
nun olduğunu belirtmiştir. Marmaris’de Bu çalışmada Fethiye ve Marmaris
ise hizmet kalitesini olumlu bulanlar örnek bölgelerinin fiyat rekabet gücü karşılaştı-
kütlenin %90’ını oluşturmaktadır. Bu ko- rılmıştır. İki bölgeyi fiyat yönünden karşı-
nuda ankete katılan turistlerden verilen hiz- laştırabilmek için değişik harcama kalem-
metin kalitesini tanımlamaları istendiğinde lerinin tatil bütçesindeki ağırlıkları bizzat
tablo 6’daki sonuçlar ortaya çıkmıştır. anket uygulanarak hesaplanmıştır. Kur
Tabloda her iki bölgenin de turizm düzeyi elde edilen Ortalama Satın Alma
hizmet kalitesi açısından yüksek bir değere Gücü Paritesine bölünerek fiyat rekabet
sahip olduğu görülmektedir. Ancak Fethiye endeksi elde edilmiştir. Bu endekse göre
turizm hizmet kalitesi açısından Marmari- 1 Euro SAGP’sine göre hesaplanan sepetin
s’e göre daha üstündür. Fethiye’ye gelen %3,9’unu Marmaris’te satın alabilirken
turistlerin % 80’i turizm hizmet kalitesini aynı para birimi Fethiye’de aynı sepetin
çok iyi bulurken % 20’si de iyi bulmaktadır. %5,2 sini alabilmektedir. Dolayısıyla Fet-
Bunun nedeni bölgedeki yetişmiş insan gü- hiye’nin Marmaris’e göre %25 daha ucuz
cünden kaynaklanmaktadır. Fethiye Muğla olduğu saptanmıştır.
üniversitesine bağlı Ali Koçman Turizm Dinamik ve Uluslar arası karşılaştır-
Meslek Yüksek Okulu, bölgenin kaliteli mada fiyat rekabet endeksi hesaplamak
eleman ihtiyacını önemli ölçüde karşı- yerine Fethiye ve Marmaris’e daha önce
lamaktadır. Marmaris açısından verilen gelmiş ve Türkiye dışında, özellikle Akde-
hizmetin kalitesinin iyi olduğu görülmekle niz’deki Ülkeleri ziyaret etmiş turistlerden,
birlikte Fethiye’den geri olduğu ortaya bölgeyi geçmiş yıllara ve diğer ülkelere

Tablo 5: Bölgelerin Daha Önceki Yıllara Göre Fiyatlardaki Gelişme (%)


Ucuzlamış Değişmemiş Pahalılaşmış
Marmaris 45.4 18.0 36.6
Fethiye 50 16.6 33.4
Kaynak: Araştırma Verileri
Tablo 6: Turistlerin Hizmet Kalitesi Hakkındaki Düşünceleri
Çok İyi İyi Orta Kötü
Marmaris 9.0 81.6 9.0 0.0
Fethiye 80 20 0 0
Kaynak: Araştırma Verileri
Tablo 7: Turistlerin Aylık Ortalama Gelir Düzeyi ($)
Marmaris’e Gelen Turistlerin Aylık Ortalama Gelir Düzeyi 1624
Fethiye’ye Gelen Turistlerin Aylık Ortalama Gelir Düzeyi 2393
Kaynak: Araştırma Verileri
20.yıl Ağustos 2005 130
İktisat İşletme ve Finans İnceleme- Araştırma

göre fiyat açısından karşılaştırmaları is- Sonuç olarak kum deniz ve güneş ağır-
tenmiştir. Buradan çıkan sonuca göre, iki lıklı bir müşteri portföyüne sahip olan iki
bölgenin fiyat rekabet gücünün hem geçmiş bölgede fiyat rekabet gücü, uzun dönemde
yılara göre hem de diğer ülkelere göre arttı- bölgelerin turizm gelirlerinden aldıkları pa-
ğı sonucuna ulaşılmıştır. Özellikle Bölgesel yın belirlenmesinde önemli rol oynamakta-
tur operatörlerinin, yerel rekabetten dolayı dır. Mal ve hizmet fiyatı, rekabet gücünün
fiyatlarını geçen yıllara göre indirdikleri belirlenmesinde rolü olan değişkenlerden
yönündeki açıklamalarının da anket veri- yalnızca biridir. Fiyatlar ile turizm talebi
leriyle aynı doğrultuda olması her iki böl- arasında diğer mal ve hizmetlerde olduğu
genin fiyat rekabet gücünün önceki yıllara gibi ters bir bağlantı bulunmakta, fiyatlar
ve diğer ülkelere göre geliştiği sonucunu düştüğünde turizm talebi artmaktadır. An-
destekler niteliktedir. cak turizm arzı diğer mal ve hizmetlerin
Bölgelerin fiyat rekabet gücünün ge- arzından farklılık göstermekte ve belirli
lişmesinde Türkiye’de 2001 Şubat ayında
kapasiteye kadar arttırılabilmekte, aşırı arz
kurların dalgalanmaya bırakılmasının da
çevresel kirlenme ve doğal kaynakların aşırı
önemli bir etkisi bulunmaktadır. Son dö-
nemlerde TL/ Euro kurunun Euro lehine kullanımına neden olmaktadır. Dolayısıyla
gelişmesi Fethiye ve Marmaris bölgelerinin bu durumda turizmden sağlanan gelirin
rekabet güçlerinin gelişiminde önemli rol artması fiyatlardan çok hizmet kalitesinin
oynamıştır. Her iki bölgeye gelen müşteri- yükseltilmesi, tarihi ve doğal turistik kay-
lerin milliyet profilinin hemen hemen aynı nakların çekiciliğinin arttırılması, turizm
olması, yerel fiyat rekabet gücü üzerindeki sektörüyle bağlantılı gıda, hediyelik eşya
kur farklılıklarının önemini ortadan kaldır- ve tekstil sektöründe gelir talep esnekliği
maktadır. Dolayısıyla bölgelerin rekabet yüksek ürünlerin sunulabilmesine bağlıdır.
gücünün fiyat yönünden farklı çıkmasında Ancak çalışmanın amacından dolayı bu ko-
yerel fiyatların etkili olduğu görülmüştür. nuya girilmemiştir.
KAYNAKÇA

Briassoulis, H. and Straaten, J.(1995), Tourism and Envirenment, Regional Economic and Policy
Issues, Kluwer Academic Publishers, Boston.
CoccossiS H., tourism and sustainablity: Perspective İmplications. İçinde G.K. Briestly, J.A.Eswards and
H. Coccossis(Editörler) Sustainable Toyrism? European Experiences Wallingford:CAB International, 1996.
Crouch, G., “Tourism, Competitiveness, and Social Prosperity”, Journal of Business Research 44 (1999),
ss.137-152.
David L. and Beyers P., William B., “The Creation of Competitive Adventage by Producer Service
Establishment”, Economic Geography; Worcester, (Jan 1999): 1-20
Dwyer L., Forsyth P. and Prasada R., “Destination Price Competitiveness: Exchange Rate Changes Versus
Domestic Inflation”, Journal of Travel Research, Vol. 40, (February 2000), ss 228-336.
Hassan, S., “Determinants of Market Competitiveness in an Environmentally Sustainable Tourism
Industry”, Journal of Travel Research, Vol. 38, (Feb. 2000), ss.239-245.
Keskiner A. Baldemir, E., Devalüasyon ve Bazı Makro Ekonomik Değişkenlerin Dış Ticaret Üzerine
Etkisinin Panel Veri Yöntemiyle İncelenmesi: 1987 2001 Arasında Türkiye, Almanya, İtalya, Hollanda,
İngiltere, ABD Arasındaki Dış Ticaret Örneği:1-10. IV.Ulusal Ekonometri Sempozyumu,2001,Ankara.
Keyder, N. “2001 Şubat Krizi”, İşletme Finas Dergisi, Haziran 2001,ss1-18.
Newbold, P., İşletme ve İktisat için İstatistik, Çev: Mit Şenesen, Literatür Yayınları No:44, 2000:859-864.
Obsfeld, M. and Rogof, K., “The Mirage of Fixed Exchange Rates”, NBER Working Paper, No:5191, 1995,ss1-15.
Svenson, L, “Monetary Poicy and Stabilization”, NBER Working Paper, No:9486, 2003,ss1-15.
Yağcı, F., “Choice of Exchange Rate Regimes for Developing Contries”, World Bank Africa Region
Working Paper, Number 16, 2001, ss.31-33
Yılmaz, K., Alper, C. Ve Akçay, A., Enflasyon ve Büyüme Dinamikleri, Yayın No:Tüsiad-T/2002-12/341,
İstanbul, 2002, ss.30-35.
www.tcmb.gov.tr/2002 Yılı Para Politikası/30 Nisan 2002:1-10.
20.yıl Ağustos 2005 131

You might also like