(PTTK HTTT) UEH.2022 HKC - Ch4 Thanh Phan DU LIEU

Phân tích, thiết kế HTTT
Thành phần DỮ LIỆU

Ts. Nguyễn An Tế
Khoa Công nghệ thông tin kinh doanh
tena@ueh.edu.vn
BI001 (22C1INF50901001)
Mục tiêu
 Hiểu những khái niệm của một số mô hình DL phổ biến:

mô hình thực thể - mối kết hợp và mô hình hướng đối tượng
 Vận dụng các mô hình để lập sơ đồ quan niệm DL
 Vận dụng các bước phân tích và thiết kế thành phần DL
2
Ts. Nguyễn An Tế (2019) Phân tích, thiết kế HTTT: Thành phần DỮ LIỆU
Nội dung
1. Mô hình dữ liệu
2. Phân tích thành phần dữ liệu
3. Thiết kế thành phần dữ liệu
3
1. Mô hình DL
 Một số mô hình phổ biến
● Mô hình thực thể-mối kết hợp (Entity-Relationship Model)
● Mô hình DL hướng đối tượng (Object-Oriented Data Model)
● Mô hình DL quan hệ (Relational Data Model)
 Công cụ hỗ trợ
● DB Main, PowerDesigner, StarUML, IBM Rational Rose
● …
4
1.1 Mô hình thực thể-mối kết hợp
 Entity-Relationship Model: mô hình hóa DL ở mức quan niệm
● khả năng diễn đạt ngữ nghĩa
● không có ngôn ngữ xử lý DL, không có DBMS
 Các khái niệm cơ bản
● thực thể (entity)
● thuộc tính (attribute)
● loại thực thể (entity type)
● mối kết hợp (relationship)
● loại mối kết hợp (relationship type)
5
1.1 Mô hình ER (tt.)
 Thực thể (entity)
● đối tượng tồn tại khách quan trong thế giới thực
 sinh viên tên là A, giảng viên tên là B, …
 khách hàng C, nhân viên D…
 tượng Phù Đổng Thiên Vương, …
● khái niệm trừu tượng

 trường ĐHKT, khoa CNTTKD, công ty X, …
 thời khóa biểu học kỳ 2 của khoa CNTT, …
 điểm thi môn PTTK HTTT của sinh viên A
 …
6
 Thuộc tính (attribute): thể hiện những đặc trưng của thực thể
● tên thuộc tính (attribute name)
● kiểu DL (data type)
● bản số (cardinality): số lượng giá trị (min-max) mà thuộc tính

có thể lấy tại 1 thời điểm (0-1, 0-5, 0-n, 1-1, 1-n, 4-5, m-n, …)
● thuộc tính khóa
7
 Ví dụ về thuộc tính có bản số (1-1) của sinh viên X
● mã số SV, giới tính, ngày sinh, ...
 Ví dụ về thuộc tính có bản số (0-1) của sinh viên X
● ngày vào đoàn, ...
 Ví dụ về thuộc tính có bản số (0-n) của sinh viên X
● tài khoản Facebook, ...
 Ví dụ về thuộc tính có bản số (1-n) của sinh viên X
● địa chỉ, ...
8
 Bản số của các thuộc tính của xe gắn máy 59C4-070.de
● biển số xe (1-1)
● HĐ bảo hiểm (0-N)
● số bánh xe (1-1)
9
 Loại thực thể (entity type): tập hợp những thực thể cùng loại
(các thuộc tính giống nhau)
● tên loại thực thể
● thuộc tính
● thuộc tính khóa: internal, external
10
 Mối kết hợp (relationship): thể hiện mối quan hệ ngữ nghĩa
giữa các thực thể
● VD: 3 MKH giữa (thực thể) khoa CNTT và các (thực thể)
sinh viên
Sinh viên CQ990410
Khoa CNTT
Sinh viên TT990401
Sinh viên CL990403
11
 Loại mối kết hợp (relationship type): tập hợp những MKH cùng
loại
● tên loại MKH
● [thuộc tính]
● vai trò (role): ý nghĩa của mỗi nhánh
● bậc (degree): số vai trò của loại MKH (2 ngôi, 3 ngôi, …)
12
 Loại mối kết hợp: tập hợp những MKH cùng loại
Loại MKH có thuộc tính
SINH VIEN
ma sv KET QUA MON HOC
co cua
ten sv diem ma mh
0-N 0-N
ngay sinh lan thi ten mh
gioi tinh
13
 QLSV: loại MKH có bản số MAX của các vai trò = 1
14
 QLSV: loại MKH có bản số MAX của 2 vai trò đều = …-N
 QLSV: loại MKH có bản số MAX của 2 vai trò là …-1 và …-N
15
 Những hệ thống ký hiệu khác
16
1.2 Mô hình ER mở rộng (Enhanced ERM)
 Loại MKH đệ qui / phản thân  định nghĩa trên 1 loại thực thể
17
1.2 Mô hình EER (tt.)
 Ví dụ về loại MKH đệ qui / phản thân (cấu trúc cây)
18
 Ví dụ về loại MKH đệ qui (không phải cấu trúc cây)
19
 Mở rộng: các loại MKH tổng quát hóa và chuyên biệt hóa
20
1.3 Mô hình DL hướng đối tượng (HĐT)
 Trừu tượng hóa
Gỉảng
Trừu tượng hóa (Abstraction) viên
HƯỚNG Tính đóng gói (Encapsulation)
ĐỐI
Tính đơn thể (Modularity)
TƯỢNG
Sinh viên
Tính phân cấp (Hierarchy)
Môn học
TKB
21
1.3 Mô hình HĐT (tt.)
 Che giấu cài đặt (“che giấu thông tin”) với NSD
● NSD chỉ biết hình thức giao tiếp (interface),

không biết chi tiết kỹ thuật bên trong
Trừu tượng hóa (Abstraction)
ĐỐI
TƯỢNG
22
 Phân chia một vấn đề phức tạp thành nhiều phần nhỏ hơn để
dễ quản lý
ĐỐI
TƯỢNG
23
Mức trừu tượng CAO
Tài sản
Ngân hàng Chứng khoán Bất động sản

ĐỐI
TƯỢNG Trái phiếu Cổ phiếu

TK tiết kiệm TK thanh toán
Mức trừu tượng THẤP
24
 Đối tượng (object)
● tồn tại khách quan
● trừu tượng
● khái niệm, phương pháp
25
 Đối tượng
● thuộc tính Thuộc tính

Hành vi
● trạng thái
● hành vi
Mã GV: GV005
Tên GV: Nguyễn Văn A

Đối tượng
Ngày sinh: 25/09/1988
Địa chỉ: 59C NDC

Giảng viên A
Đường biên
26
 Lớp (class) biểu diễn cho một nhóm đối tượng có chung:
● thuộc tính
● hành vi
● các mối quan hệ và ngữ nghĩa
 đối tượng là một thể hiện của lớp
Tên lớp
Thuộc tính
Hành vi
Nhóm gỉảng viên

27
 Mối kết hợp hay liên kết (association) ngữ nghĩa giữa classes
28
 Mối liên kết tập hợp (aggregation)
29
 Mối liên kết thành phần (composition): 1 dạng aggregation có

tính sở hữu cao (đối tượng tổng hợp sẽ quản lý việc tạo lập &
hủy bỏ đối tượng thành phần của nó)
4 BANH XE
1..1
XE HOI
1..1
2..4 CUA XE
30
 Tổng quát hóa (generalization)-Chuyên biệt hóa (specialization)
GIANG VIEN
GV CO HUU GV THING GIANG
31
 Sự thừa kế (inheritance): lớp con (subclass) kế thừa các thuộc

tính, hành vi, các mối quan hệ từ lớp cha (superclass)
Những gì được kế thừa?
 Một lớp con có thể:
● bổ sung thuộc tính, hành vi và các mối quan hệ
● định nghĩa lại các hành vi
32
 Kế thừa đơn: lớp con kế thừa từ 1 lớp cha
Lớp cha
Super class
Lớp con
Subclass
33
 Kế thừa bội: lớp con kế thừa từ nhiều lớp cha
Lớp cha
Super class
Lớp con
Subclass
34
 Sử dụng sơ đồ lớp (class diagram)  cách tiếp cận HĐT ?
● sử dụng trong giai đoạn nào ?
● CSDL quan hệ  sơ đồ lớp (lập trình HĐT)
● sơ đồ lớp  CSDL quan hệ
35
Nội dung
1. Mô hình DL
2.1 Chọn lựa mô hình dữ liệu
2.2 Lập sơ đồ quan niệm dữ liệu
2.3 Ràng buộc dữ liệu ở mức quan niệm
36
2.1 Chọn lựa mô hình DL
 Mô hình hóa DL ở mức quan niệm: biểu diễn, thể hiện ngữ
nghĩa của DL
● thế giới thực  máy tính
● phụ thuộc mức độ trừu tượng
37
2.1 Chọn lựa mô hình DL (tt.)
 Thành phần DỮ LIỆU (giới hạn: MIS và TPS)

mức trừu tượng
quan niệm
PHÂN TÍCH sơ đồ quan niệm
(conceptual)
luận lý
sơ đồ logic
(logical)
THIẾT KẾ
tổ chức sơ đồ tổ chức
(organizational) CSDL
vật lý sơ đồ cài đặt

(physical) CSDL
DỮ LIỆU
38
 Sơ đồ quan niệm DL
● trả lời câu hỏi WHAT
 Yêu cầu về chất lượng mô hình hóa
● chính xác
● đầy đủ (trong phạm vi ứng dụng)
● độc lập với môi trường cài đặt
● rõ ràng, dễ hiểu
39
Cách tiếp cận

Công cụ hỗ trợ
Phương pháp
Mô hình hóa
DL
Mô hình DL
40
 Mô hình DL quan hệ
 dễ dàng thiết kế về sau (chuẩn hóa)
 hiệu quả khai thác CSDL về sau
 khả năng diễn đạt ngữ nghĩa: ngôn ngữ quá hình thức
Cách tiếp cận

Phương pháp
Mô hình hóa
DL
Mô hình DL
41
 Mô hình DL HĐT
 khả năng diễn đạt ngữ nghĩa
 phân biệt mức quan niệm và thiết kế
 thiết kế, cài đặt CSDL về sau
Cách tiếp cận

Phương pháp
Mô hình hóa
DL
Mô hình DL
42
 Mô hình ER, EER
 khả năng diễn đạt ngữ nghĩa
 không có DBMS hỗ trợ !
 Tại sao thường hay chọn mô hình ER, EER cho mức QN ?
● khả năng diễn đạt ngữ nghĩa
● dễ dàng t.kế = mô hình quan hệ Cách tiếp cận

Phương pháp
Mô hình hóa
DL
Mô hình DL
43
 Tại sao không chọn mô hình HĐT cho mức QN ?
● phần mềm ứng dụng
● hệ thống thông tin + CSDL
44
2.2 Lập sơ đồ quan niệm DL
 Cách tiếp cận (approach)
● “a way of dealing with something; a way of doing or thinking

about something” (Merriam-Webster)
● nguyên lý cơ sở, nền tảng
● mang tính định hướng
 Phương pháp (method)
● các bước thực hiện
45
2.2 Lập sơ đồ quan niệm DL (tt.)
 Cách tiếp cận
● theo DL
● theo xử lý
● theo kết xuất
● DB-Main, PowerDesigner, StarUML, IBM Rational Rose
● ...
46
2.2 Lập sơ đồ quan niệm DL (tt.)
B1.
B1.
Xác
Xácđịnh
định
các loại TH.THỂ
B2.
B2.
Xác
Xácđịnh
địnhcác
cácloại
loạiMKH
MKH
giữa những loại TH.THỂ
B3.
B3.
Hoàn
Hoànchỉnh
chỉnh
sơ
sơ đồ quanniệm
đồ quan niệmDL
DL
47
2.2 Lập sơ đồ quan niệm DL – B1
 Cách tiếp cận theo DL
● đối tượng quản lý

 HTTT quản lý đơn đặt hàng: hàng hóa
 HTTT quản lý vật tư: vật tư
 HTTT quản lý kinh doanh phòng của khách sạn: phòng
 HTTT quản lý kinh doanh dịch vụ thuê xe du lịch: xe du lịch, loại
xe
48
2.2 Lập sơ đồ quan niệm DL – B1 (tt.)
● chứng từ - công cụ quản lý

 HTTT quản lý đơn đặt hàng: đơn đặt hàng, hóa đơn, tồn kho hàng
hóa, công nợ khách hàng,...
 HTTT quản lý vật tư: phiếu nhập, phiếu xuất,...
 HTTT quản lý kinh doanh dịch vụ thuê xe du lịch: hợp đồng thuê
xe,...
49
● tác nhân
 HTTT quản lý đơn đặt hàng: tác nhân NHÂN VIÊN không phải đối
tượng cần quản lý
 HTTT quản lý vật tư: tác nhân PHÒNG BAN, NHÂN VIÊN không
phải đối tượng cần quản lý
 HTTT quản lý đơn đặt hàng: tác nhân KHÁCH HÀNG cần được
quản lý
 HTTT quản lý nhân sự: tác nhân PHÒNG BAN, NHÂN VIÊN cần
được quản lý
50
● các loại đối tượng trừu tượng

 công nợ
 TKB, môn học, khoa,...
 ...
51
 Cách tiếp cận theo xử lý
● những DL liên quan đến các qui trình xử lý

 Qui trình lập thời khóa biểu liên quan đến: LỚP, GIẢNG VIÊN,
MÔN HỌC, PHÒNG HỌC,...
 Qui trình đặt hàng liên quan đến: ĐƠN ĐẶT HÀNG, HÀNG HÓA,
KHÁCH HÀNG, PHIẾU GIAO HÀNG,...
52
 Cách tiếp cận theo kết xuất
● những DL liên quan đến các kết xuất

 Các báo cáo thống kê: tồn kho hàng hóa, phiếu điểm sinh viên,
lịch phân công giảng dạy,...
53
 Xác định các loại thực thể
● cách tiếp cận theo DL
● cách tiếp cận theo xử lý
● cách tiếp cận theo kết xuất
PHỐI HỢP CÁC PHƯƠNG PHÁP
54
B1.
B1.
Xác
Xácđịnh
định
B2.
B2.
Xác
Xácđịnh
địnhcác
cácloại
loạiMKH
MKH
B3.
B3.
Hoàn
Hoànchỉnh
chỉnh
sơ
đồ quan niệmDL
DL
55
 Phương pháp “vét cạn”
0-N ?-?
?-? ?-?
?-?
?-? ?-?
?-?
?-?
?-?
56
 Cách tiếp cận dựa trên xử lý
● xem xét những loại thực thể liên quan đến cùng 1 xử lý
57
 Phương pháp dựa trên kết xuất
● xem xét những loại thực thể liên quan đến cùng 1 kết xuất
58
B1.
B1.
Xác
Xácđịnh
định
B2.
B2.
Xác
Xácđịnh
địnhcác
cácloại
loạiMKH
MKH
B3.
B3.
Hoàn
Hoànchỉnh
chỉnh
sơ
đồ quan niệmDL
DL
59
 Hoàn chỉnh sơ đồ quan niệm DL
● bảo đảm tính rõ ràng (ngữ nghĩa), không “hiểu ngầm”
● cho phép trùng lắp (nhằm gia tăng mức độ diễn đạt rõ ràng)
60
 Mô tả tính “hiện hành” ở mức quan niệm
 Cài đặt “lịch sử” ở mức thiết kế
61
 Lời giải KHÔNG DUY NHẤT
Cách 1
Cách 2
62
2.3 Ràng buộc DL ở mức quan niệm
 Thể hiện RB trong sơ đồ QNDL: “trong vòng 3 ngày làm việc,

phải giao đầy đủ những mặt hàng mà khách đã đặt”
 Các mô hình (khái niệm, qui tắc, …) có đủ khả năng biểu diễn
thế giới thực vô cùng phong phú ?
63
2.3 Ràng buộc DL ở mức quan niệm (tt.)
 Ý nghĩa
● phương tiện diễn đạt bổ sung ngữ nghĩa cho các sơ đồ QNDL
● sơ đồ QNDL không có RB DL đi kèm ?
 Hình thức thể hiện
● ngôn ngữ tự nhiên
● ngôn ngữ hình thức

biểu diễn
= các khái niệm biểu diễn
của mô hình = RB
64
 Ký hiệu
● loại thực thể: KHACH_HANG
● thuộc tính: hoten
● phép chiếu: KHACH_HANG.hoten, KHACH_HANG[hoten]
● mối kết hợp: r = (e1, e2, …, en)
● loại mối kết hợp: Ton_kho
65
 RB về miền giá trị của thuộc tính
KET_QUA.diem_thi  [0,10]
 RB giữa các thuộc tính trong cùng loại thực thể/loại MKH
DAT_HANG.ngay_dat_hang  DAT_HANG.ngay_giao_du_kien
66
 RB giữa các thực thể trong cùng loại thực thể (hay giữa các
MKH trong cùng loại MKH)
● số lượng sinh viên của một lớp không quá 100

 biểu diễn trên sơ đồ (bản số của loại MKH)
● thuộc tính khóa

 biểu diễn trên sơ đồ
67
 RB giữa các thuộc tính của NHIỀU loại thực thể/loại MKH
● ngày đặt hàng (trong DAT_HANG) phải trước hay bằng ngày
giao hàng (trong GIAO_HANG)
68
 RB giữa các thuộc tính của NHIỀU loại thực thể/loại MKH
● ngày giao hàng (trong GIAO_HANG) không quá 7 ngày kể từ

ngày đặt (trong DAT_HANG)
69
 RB giữa các thực thể trong NHIỀU loại thực thể / giữa các
MKH trong NHIỀU loại MKH
● mỗi chi tiết đặt hàng (trong CTIET_DH) được giao tối đa 2 lần
(trong CTIET_GH)
70
 RB phức tạp trên các thuộc tính, thực thể, MKH của nhiều loại
thực thể, nhiều loại MKH
● tổng số lượng giao ≤ số lượng đặt của 1 mặt hàng
● tổng số lượng giao = số lượng đặt của 1 mặt hàng
71
 RB giữa các loại MKH: phụ thuộc
● sự tồn tại của 1 MKH phụ thuộc vào sự tồn tại của MKH khác
72
 Ví dụ về loại MKH phụ thuộc
● sinh viên chỉ được dự thi khi đã đóng lệ phí thi
73
 RB giữa các loại MKH: đồng đẳng
● một thực thể hoặc KHÔNG tham gia bất kỳ MKH nào, hoặc
phải tham gia TẤT CẢ các MKH
VD: khách hàng nếu mua (sỉ) thì sẽ có công nợ & ngược lại
● quan hệ giữa đồng đẳng và phụ thuộc
74
 Cho ví dụ về loại MKH đồng đẳng
75
 RB giữa các loại MKH: loại trừ nhau
● một thực thể chỉ được tham gia tối đa 1 trong số các MKH
?
≠
76
 So sánh loại MKH loại trừ nhau với loại MKH chuyên biệt hóa
● Giống nhau: không cho phép tham gia đồng thời
● Khác nhau:
Loại MKH loại trừ Loại MKH chuyên biệt hóa
 Có thể không tham gia cả 2 loại MKH  Phải tham gia vào 1 và chỉ 1 loại MKH
 Tối thiểu phải có 2 loại thực thể  Tối thiểu phải có 3 loại thực thể
 Max  1  Max =1
77
 So sánh loại MKH loại trừ nhau với loại MKH chuyên biệt hóa
THANH VIEN
ma tv
≠ D ho tv
ten tv
0-1
0-1
Vai tro GV Vai tro HV
1-1 1-1
GIANG VIEN SINH VIEN

ma gv ma sv
so nam gd
78
 RB giữa các loại MKH: tồn tại bắt buộc
● một thực thể phải tham gia ít nhất 1 trong số các MKH
79
 VD: Các loại MKH tồn tại bắt buộc
● SV phải đăng ký làm luận văn hoặc dự thi tốt nghiệp

≠
80
 RB giữa các loại MKH: chu trình
● VD: chỉ giao những mặt hàng đã đặt
81
Nội dung
1. Mô hình dữ liệu
3.1 Chuyển đổi sơ đồ quan niệm dữ liệu
3.2 Hoàn chỉnh sơ đồ logic dữ liệu
3.3 Ràng buộc dữ liệu ở mức thiết kế
3.4 Kiểm tra ràng buộc trên CSDL
82
3. Thiết kế thành phần DL
 Mục tiêu thiết kế thành phần DL HOW

● cách thức lưu trữ, cập nhật và khai thác DL
 Yêu cầu chất lượng
● chính xác
● đầy đủ
● HIỆU QUẢ
83
3. Thiết kế thành phần DL (tt.)
 Mô hình DL
● mô hình DL quan hệ
 Phương pháp
● áp dụng các quy tắc chuyển đổi từ mô hình ER, EER
● DB-Main, PowerDesigner, StarUML, IBM Rational Rose
● ...
84
3. Thiết kế thành phần DL (tt.)
B1.
B1.
Chuyển
Chuyểnđổiđổi
sơ
sơ đồ quan niệmDL
đồ quan niệm DL
B2.
B2.
Hoàn
Hoànchỉnh
chỉnh
sơ
sơ đồ quanhệ
đồ quan hệDL
DL
B3.
B3.
Mô
Mô tả ràngbuộc
tả ràng buộc
ởởmức
mứcthiết
thiếtkế
kế
85
3.1 Chuyển đổi sơ đồ quan niệm DL
 Quy tắc #1
a) Loại thực thể S  lược đồ quan hệ S’

b) Thuộc tính của S  thuộc tính của S’
c) Khóa của S  khóa của S’
86
3.1 Chuyển đổi sơ đồ quan niệm DL (tt.)
 Lưu ý với thuộc tính đa trị (0-n hay 1-n) trong quy tắc #1:
● tăng kích thước của thuộc tính tương ứng trong S’, hoặc
● tạo thêm lược đồ quan hệ S’’ có khóa chứa khóa của S’
87
 Quy tắc #2
a) Nếu các nhánh của loại mối kết hợp R đều có giá trị max của bản số
là N thì R sẽ được chuyển thành một lược đồ quan hệ R’ gồm các
thuộc tính của loại mối kết hợp này, nếu có, cùng với thuộc tính khóa
của các loại thực thể tham gia vào R.
b) Khóa của lược đồ quan hệ mới gồm khóa của mỗi loại thực thể tham
gia vào loại mối kết hợp.
88
 Quy tắc #3
a) Nếu loại mối kết hợp R mà nhánh A có giá trị bản số max là 1 và
nhánh B còn lại có giá trị bản số max là N thì loại bỏ R và thêm các
thuộc tính khóa của B vào lược đồ quan hệ A’ tương ứng với A (khóa
của B sẽ trở thành khóa ngoại của A).
b) Nếu R có các thuộc tính thì chúng cũng được thêm vào lược đồ
quan hệ A’ tương ứng với A.
89
 Quy tắc #4
Nếu loại mối kết hợp R mà các nhánh đều có giá trị của bản số max là 1
thì áp dụng quy tắc 3 cho một trong các nhánh (tùy chọn).
90
 Quy tắc #5
Nếu có NHIỀU loại mối kết hợp được định nghĩa trên 2 loại thực thể
thì có thể chuyển đổi lần lượt từng loại mối kết hợp và chú ý đặt tên
phân biệt cho các thuộc tính.
91
 Quy tắc #6 (Chuyên biệt hóa – Tổng quát hóa)

Cách 1: Chỉ tạo một lược đồ quan hệ, gồm tất cả những thuộc tính của
các loại thực thể cha và con.
Cách 2: Chuyển đổi mỗi loại thực thể CON thành 1 lược đồ quan hệ,
trong đó khóa của mỗi lược đồ quan hệ này phải chứa thêm các thuộc
tính khóa của lược đồ quan hệ tương ứng với loại thực thể CHA.
92
 Quy tắc #7 (Loại MKH phản thân / đệ qui)

a) Xem như sao chép loại thực thể thành 2 loại thực thể và “mở ra” thành
2 nhánh thông thường; sau đó áp dụng một trong những quy tắc phù hợp
nhưng chỉ tạo ra một lược đồ quan hệ mà thôi.
b) Đối với trường hợp thể hiện cấu trúc cây, sau khi chuyển đổi loại thực
thể thành lược đồ quan hệ thì cần bổ sung thêm một thuộc tính phân cấp
vào lược đồ quan hệ này.
93
3.2 Hoàn chỉnh sơ đồ logic DL
 Thêm, bớt các quan hệ
● VD: PHIEUNHAP, PHIEUXUAT, TONKHO ?
 Thêm, bớt các thuộc tính
● VD: (soluong, dongia, thanhtien) ?
 Kiểm tra các dạng chuẩn
● “đa số” các quan hệ đạt DC3 (tối thiểu)
94
3.3 RB DL ở mức thiết kế
 RB toàn vẹn (integrity constraint): ngữ nghĩa bổ sung
● điều kiện áp đặt lên tất cả dữ liệu (thỏa mãn ở mọi thời điểm)
● CSDL nhất quán: dữ liệu thỏa mãn MỌI ràng buộc toàn vẹn
● CSDL không nhất quán:  RB bị vi phạm (ngữ nghĩa mâu

thuẫn)
 3 yếu tố của RB
● điều kiện
● ngữ cảnh
● tầm ảnh hưởng
95
3.3 RB DL ở mức th.kế – Điều kiện
 Điều kiện: thể hiện ngữ nghĩa / bảo đảm hiệu quả khai thác
● ngôn ngữ tự nhiên (sự nhập nhằng, không rõ ràng)
● ngôn ngữ hình thức
● mã giả (pseudo-code) ?
96
3.3 RB DL ở mức th.kế – Điều kiện (tt.)
 Ví dụ
● Lương của nhân viên thấp hơn lương của người phụ trách
e  NHANVIEN, s  NHANVIEN: (e.phutrach = s.manv)
 (e.luong < s.luong)
● Trưởng phòng phảI làm việc tại phòng mà mình đang quản lý
d  DONVI,
e  NHANVIEN: (e.manv = d.tr_phong)  (e.madv = d.madv)
97
 Biểu diễn điều kiện của RB bằng đại số quan hệ
R= (hay R  )
R1  R2 (hay R1  R2)
với R, R1 và R2 là các quan hệ
 Ví dụ
98
 Biễu diễn khóa K
(R1.K = R2.K) AND (R1.R**  R2.R**)(R1 x R2) = 
với: R1 = R2 = R(S) và R** = R*  K
99
 RB trên 1 quan hệ: liên bộ (điều kiện giữa các bộ)
● Tối đa 10 người tham gia trong một đề án

a  PHANCONG: card( { t  PHANCONG | t.mada = a.mada } ) ≤ 10
Đại số quan hệ:
 Trường hợp đặc biệt: khóa
100
 RB trên NHIỀU quan hệ: giữa những bộ của các quan hệ
● Mỗi phòng có ít nhất 1 nhân viên

d  DONVI, e  NHANVIEN: e.madv = d.madv
 Trường hợp đặc biệt: khóa ngoại
101
 RB trên NHIỀU qhệ: giữa những th.tính của các bộ liên quan
d  DONVI, e  NHANVIEN: (e.manv = d.tr_phong)  (e.madv = d.madv)
NHANVIEN manv honv tennv ... madv
333445555 Ly Nam ... Kth

Bộ 987987987 Tran Hung ... Kth
liên quan
... ... ... ... ...
DONVI madv tendv tr_phong
Mkt Marketing 83244665

Kth Ky thuat 987987987
... ... ...
102
 Chu trình trong lược đồ CSDL
THANNHAN
PHANCONG
manv
mada
NHANVIEN
DEAN
madv
madv
DONVI
VITRI
103
A = (NHANVIEN DONVI DEAN) [manv, mada]
B = PHANCONG[manv, mada]
B  A: NV chỉ tham gia những đề án do phòng mình phụ trách
B = A: NV phải tham gia tất cả đề án do phòng mình phụ trách
104
 Chuyển đổi RB: các mối kết hợp tạo chu trình
105
 RB ở mức thiết kế với quy tắc #1
● thuộc tính NOT NULL
106
● nếu một nhánh có giá trị của bản số min > 0 thì trong phải bổ
sung một ràng buộc liên quan
“Mỗi công trình phải được thực hiện bởi ít nhất 1 nhà NC”
107
● Nếu bản số của nhánh A là (1,1) thì các thuộc tính mới được
thêm vào lược đồ quan hệ tương ứng với A sẽ có đặc tính
NOT NULL
108
 Chuyển đổi RB: mối kết hợp phụ thuộc
109
 Chuyển đổi RB: các mối kết hợp đồng đẳng
110
 Chuyển đổi RB: các mối kết hợp loại trừ nhau
?
≠
111
 Chuyển đổi RB: mối kết hợp bắt buộc tồn tại
112
113
3.3 RB DL ở mức th.kế – Ngữ cảnh
 Ngữ cảnh: các quan hệ mà trên đó RB được định nghĩa

NHANVIEN(manv, honv, tennv, ngaysinh, phai, luong, phutrach, madv)
DONVI(madv, tendv, tr_phong, ngay_nham_chuc)
 Ngữ cảnh: NHANVIEN
 Ngữ cảnh: NHANVIEN, DONVI
114
3.3 RB DL ở mức th.kế – Tầm ảnh hưởng
 Tầm ảnh hưởng: các thao tác cập nhật các quan hệ ngữ cảnh
● thêm dữ liệu
● sửa dữ liệu (thuộc tính không khóa)
● xóa dữ liệu
Thêm Xóa Sửa
Quan hệ 1  
Ngữ cảnh Quan hệ 2 
…
Quan hệ n 
: phải kiểm tra RB

115
3.3 RB DL ở mức th.kế – TAH (tt.)
 RB trên 1 quan hệ: miền giá trị
● Lương tối thiểu là 650 000

e  NHANVIEN: e.luong  650 000
● Vai trò trong một đề án

a  PHANCONG: a.vaitro  {“T”hiet_ke, “L”ap_trinh}
 Lưu ý: bảng TAH giống nhau
Thêm Xóa Sửa
Quan hệ  
116
 RB trên 1 quan hệ: liên thuộc tính (điều kiện trên cùng 1 bộ)
● Thời hạn giao hàng

c  DAT_HANG: c.ngaydh + 7 ≤ c.ngaygiaodk
Thêm Xóa Sửa
DAT_HANG  
117
 RB trên 1 quan hệ: liên bộ
● Tối đa 10 người tham gia trong một đề án

a  PHANCONG: card( { t  PHANCONG | t.mada = a.mada } ) ≤ 10
Thêm Xóa Sửa
PHANCONG   
 Lưu ý: KHÔNG được sửa giá trị thuộc tính khóa
118
 RB khóa ngoại
Thêm Xóa Sửa
Quan hệ CHA 
Quan hệ CON  
119
 Ví dụ
Thêm Xóa Sửa
NHANVIEN  
Thêm Xóa Sửa
NHANVIEN  
DONVI  
120
3.4 Kiểm tra RB trên CSDL
 Kiểm tra RB
● đầy đủ
● hiệu quả
 khi nào phải kiểm tra RB r ?
 vào thời điểm t, phải kiểm tra những RB nào ?
121
3.4 Kiểm tra RB trên CSDL (tt.)
 RB phải được kiểm tra sau mọi thao tác cập nhật CSDL ?
 Bảng tầm ảnh hưởng tổng hợp
Quan hệ 1 Quan hệ 2 Quan hệ n

T X S T X S … … … T X S
RB 1 + + + + + +
RB 2 +
…
RB m + + +
122
 Các hình thức kiểm tra
● Khai báo cấu trúc: PRIMARY KEY, FOREIGN KEY, CHECK

CONSTRAINT, …
● Trigger
● Transaction
123
 Trigger (ECA): hành động (Action) sẽ được tự động thực hiện

khi 1 biến cố (Event) xảy ra và khi 1 điều kiện (Condition)
được thỏa mãn
thêm,
biến cố sửa,
(trước / sau) xóa
giá trị cũ Thực hiện

True
và Điều kiện hành động
giá trị mới
False
END
124
NHANVIEN(manv, honv, tennv, ngaysinh, phai, luong, phutrach, madv)
DONVI(madv, tendv, tr_phong, ngay_nhamchuc)
 Ví dụ: Trưởng phòng phảI làm việc tại phòng mà mình đang
quản lý
● có thể dùng trigger ?
● transaction
125
 Transaction: đơn vị xử lý (chuỗi thao tác)
● hoàn tất (COMMIT): mọi thao tác đều được thực hiện khi tất cả
các RB không bị vi phạm
● không hoàn tất (ROLLBACK): mọi thao tác đều bị hủy bỏ (CSDL
trở về trạng thái ban đầu)
 Khóa chốt (lock) dữ liệu
● lock(A): ngăn cấm các transactions khác cập nhật A (bộ/quan

hệ)  chỉ được đọc
● unlock(A): mở khóa A  các transactions khác có thể cập nhật
126
 Đặc trưng của transaction (ACID)
● Atomicity: mọi thao tác hoặc hoàn tất hoặc bị hủy bỏ hoàn toàn
● Coherence: CSDL chuyển từ trạng thái nhất quán  nhất quán
● Isolation: các transactions khác không thấy những thay đổi trung
gian
● Durability: kết quả của transaction là bền vững
127
Thảo luận
128
Tài liệu tham khảo
 Tài liệu tiếng Anh

Elmasri R., & Navathe S. B., Fundamentals of Database Systems,
7th Edition, Addison-Wesley, 2015.
Valacich J. S. & George J. F., Modern Systems Analysis and Design,

8th Edition, Pearson, 2016.
 Tài liệu tiếng Việt

Đặng Văn Đức, Phân tích thiết kế hướng đối tượng, NXB Giáo dục, 2002.
Nguyễn An Tế, Nguyễn Thúy Ngọc & Nguyễn Kiều Oanh, CSDL: Nhập
môn và thực hành, NXB Khoa Học Kỹ Thuật, 2015.
129

(PTTK HTTT) UEH.2022 HKC - Ch4 Thanh Phan DU LIEU

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

(PTTK HTTT) UEH.2022 HKC - Ch4 Thanh Phan DU LIEU

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Phân tích, thiết kế HTTT

Thành phần DỮ LIỆU

 Hiểu những khái niệm của một số mô hình DL phổ biến:

 Vận dụng các mô hình để lập sơ đồ quan niệm DL

 Vận dụng các bước phân tích và thiết kế thành phần DL

2. Phân tích thành phần dữ liệu

3. Thiết kế thành phần dữ liệu

 Một số mô hình phổ biến

● Mô hình thực thể-mối kết hợp (Entity-Relationship Model)

● Mô hình DL hướng đối tượng (Object-Oriented Data Model)

● Mô hình DL quan hệ (Relational Data Model)

● DB Main, PowerDesigner, StarUML, IBM Rational Rose

 Entity-Relationship Model: mô hình hóa DL ở mức quan niệm

● khả năng diễn đạt ngữ nghĩa

● không có ngôn ngữ xử lý DL, không có DBMS

 Các khái niệm cơ bản

● thực thể (entity)

● thuộc tính (attribute)

● loại thực thể (entity type)

● mối kết hợp (relationship)

● loại mối kết hợp (relationship type)

1.1 Mô hình ER (tt.)

 Thực thể (entity)

● khái niệm trừu tượng

● tên thuộc tính (attribute name)

● kiểu DL (data type)

● bản số (cardinality): số lượng giá trị (min-max) mà thuộc tính

● thuộc tính khóa

1.1 Mô hình ER (tt.)

 Ví dụ về thuộc tính có bản số (1-1) của sinh viên X

● mã số SV, giới tính, ngày sinh, ...

 Ví dụ về thuộc tính có bản số (0-1) của sinh viên X

● ngày vào đoàn, ...

 Ví dụ về thuộc tính có bản số (0-n) của sinh viên X

● tài khoản Facebook, ...

 Ví dụ về thuộc tính có bản số (1-n) của sinh viên X

● địa chỉ, ...

 Bản số của các thuộc tính của xe gắn máy 59C4-070.de

● HĐ bảo hiểm (0-N)

1.1 Mô hình ER (tt.)

● tên loại thực thể

● thuộc tính khóa: internal, external

Sinh viên CQ990410

Sinh viên CL990403

1.1 Mô hình ER (tt.)

● tên loại MKH

● vai trò (role): ý nghĩa của mỗi nhánh

● bậc (degree): số vai trò của loại MKH (2 ngôi, 3 ngôi, …)

Loại MKH có thuộc tính

1.1 Mô hình ER (tt.)

 QLSV: loại MKH có bản số MAX của các vai trò = 1

1.1 Mô hình ER (tt.)

 Những hệ thống ký hiệu khác

1.2 Mô hình EER (tt.)

 Ví dụ về loại MKH đệ qui / phản thân (cấu trúc cây)

 Ví dụ về loại MKH đệ qui (không phải cấu trúc cây)

1.2 Mô hình EER (tt.)

 Trừu tượng hóa

HƯỚNG Tính đóng gói (Encapsulation)

1.3 Mô hình HĐT (tt.)

● NSD chỉ biết hình thức giao tiếp (interface),

Trừu tượng hóa (Abstraction)

HƯỚNG Tính đóng gói (Encapsulation)