ZESZYIY PROBLEMOWE PQSTl;PÓW NAUK ROLNICZYCH 2002 z.

486: 65-72

WYBRANE ENERGETYCZNE WŁAŚCIWOŚCI

BIOMASY WYTŁOKOWEJ 1

Bożena Borycka

Katedra ·1cchnologii i ·niwaroznawstwa, Politechnika Radomska, Radom

Wstęp

Problematyka utylizacji wytłoków owocowych związana jest z ochroną śro­

dowiska przed skażeniami i masą odpadową oraz stratami ekonomicznymi z tytu-
łu niewykorzystanego surowca. Możliwości zagospodarowania wytłoków wynikają
z ich składu chemicznego, a w szczególności z obecności w nich błonnika pokar-
mowego.
W ostatnim dziesięcioleciu nastąpiła w Polsce zmiana struktury przetwórst-
wa owoców i ciągle zwiększa się produkcja soków zagęszczonych (zwłaszcza jabł­
kowych), soków pitnych i napojów owocowych, co powoduje wzrost ilości wytło­
ków owocowych.
Należy też zwrócić uwagę na fakt, że w Polsce nawet najpowszechniejsze
odpady owocowe, jakimi są wytłoki jabłkowe, nie są w pełni zagospodarowane
(ponad 50% ), zaś wytłoki z owoców kolorowych praktycznie w całości są składo­
wane na wysypiskach śmieci (KUMIDER 1996].
Błonnik pokarmowy to substancja złożona z różnych składników tworzących
podstawową część roślinnych ścian komórkowych. TROWELL (1976] mianem tym
określił wszystkie substancje występujące łącznie z wielocukrami ścian komórko-
wych roślin. W ostatnim czasie błonnik stał się poszukiwanym składnikiem w die-
tetyce, ponieważ może wpływać na poprawę jakości żywności (BARTNIKOWSKA
2000; BORYCKA, KlJBIK 2001 ].
Paliwowy kierunek wykorzystania biomasy wytłokowej, tego skądinąd uciąż­
liwego i w praktyce w znacznym stopniu niezagospodarowanego odpadu przemys-
łu owocowo-warzywnego, pojawił się jako odpowiedź na zapotrzebowanie na Od-
nawialne Źródła Energii (OZE) i postawione w literaturze (TOMASIK 2000] tezy
ogłaszające polisacharydy surowcem dwudziestego pierwszego wieku, m.in. jako
źródło energii cieplnej.
Motywacją do podjęcia badań nad energetycznością biomasy wytłokowej był
niewątpliwie aspekt integracji Polski z Unią Europejską. W Białej Księdze UE
założono wzrost udziału energetycznych odnawialnych źródeł (OZE) z 5,5%
obecnie do 12% w 2010 r.

1 Prace; wykonano w ramach projektu badawczego 6P06T 05721.

66 Il Borycka

W Polsce udział OZE szacowany jest obecnie na ok. 2,5% , dlatego też ko-
niccrny jest rozwój w tym zakresie [KARACZUN, KJ\sSENBERc. 2001 ].
„Strategia rozwoju energetyki odnawialnej", przyjc;ta przez Rz,1d RP w
2000 r. i zaakceptowana przez Sejm RP w 2001 r., założyła w krajowym bilansie
energetycznym wzrost energii ze źródeł odnawialnych do 7,5'1/o w 2010 i do 14%
W 2020 r. [KJ\RACZlJN, KASSENBERG 2001 ].
Celem badań była próba wykazania przydatności preparatów wytłokowych z
wybranych owoców do celów energetycznych oraz prezentacja użytec1.ności meto-
dy szacowania energetyczności tych preparatów przy wykorzystaniu encgctycznych
wskaźników fizycznych dla celów gospodarki paliwowej.

Materiał i metody

Materiał doświadczalny

W pracy stosowano nastąpujące rodzaje preparatów błonnikowych:

1. preparat wytłokowy z czarnych porzeczek (Bp) pozyskany z próby przemys-

łowejz ZPOW „Hortex" S.A. w Skrzyńsku koło Przysuchy,
2. preparat wytłokowy z aronii (Ba) pozyskany z. pn1by przemysłowej 1. ZPOW
,,Agriko" w Łc;czycy,
3. preparat wytłokowy z jabłek (Bj) z próby przemysłowej po1.yskany 1. ZPOW
,,Peklowin" w Jaśle.

Metody badań

W celu określenia przydatności

preparatów wytłokowych do dalszych bada11
energetyczności określono skład chemiczny wybranych preparatów. Badania pro-
wadzono na 3-5 próbach wykonywanych w trzech powtórzeniach . Przy oznacza-
niu zawartości całkowitego włókna pokarmowego - TDI; (fota! Dietary hher)
metodą odwoławczą AOAC [PROSKY i in. 1984 ], oznaczano też zawartość białka
popularną metodą Kjeldahla oraz 1.awartość popiołu [Ktn./\s-KREl'.OWSKA 1(J91 j.
Dla oznaczenia pełnego składu chemicznego preparatów błonnikowych określano
zawartość tłuszczu w ekstrakcie eterowym, zalecan:1 przez polsk:i nornH; PN-
73/A-82111 metodą Soxhleta IKUŁAS-KRELOWSKJ\ l <J<J3 j.
Ciepło spalania wyznaczono metmh1 kalorymet ryc1.n:i Ii'.B IE<':, P oP r AWSKA
1997 j. Do wyznaczania wartości energetycznej preparatów błonnikowych zastoso-
wano metodc.; klasyczną - wykorzystujqcą odpowiednie fizyu.ne równowa ż niki
energetyczne. Wartość energetyczną wyliczono popr1.e1. surnc; iloczynów tych
ws kaźników i oznaczonych analitycznie składników odżywczych zawartych w ba-
danym materiale. Do szacowania zawartości wąglowodanów wykorzystano meto-
dyką stosowaną w Instytucie Żywności i Żywienia w Warszawie [Kl ,NACII O WICZ
1997 1, gdzie zawartość sacharydów wylicza sic; ze wzoru:

Mw = 100 - (woda + białko + tłuszcz + popiół + błonnik).

W niniejszym opracowaniu dla celów paliwowych w wylic1.eniach zawarto śc i

w<;glowodanów zastosowano błonnikow~1 poprawkc.;. W obliczeniach uwzglc.;dniono
 WYBRANE FNERGE'IYCZNE Wł.AŚCIWOŚC I BIOMASY WYrł,OKOWEJ 67

błonnik jako materiał wysoce energetyczny, głównie celulozowy, aczkolwiek nte-

strawny, stqd zastosowano wzór:

Mw = 100 - (woda + białko + tłuszcz + popiół) .

Spalenie w bombie kalorymetrycznej I g białek, tłuszczów i wąglowodanów

dostarcza odpowiednio: 23,73; 39,57 i 17,17 kJ.

Wyniki i dyskusja

Pojącie
biomasy w odniesieniu do odpadów wytłokowych jest jak najbar-
dziej słuszne
w myśl określenia jej jako wszelkiej materii organicznej pochodzenia
roślinnego i zwierzącego oraz wszystkich pochodnych, uzyskanych z transformacji
surowców pochodzenia roślinnego i zwierzącego [ROGULSKA, GRZYBEK 2001]. W
tabeli I zaprezentowano materiał badawczy podając jego skład chemiczny, a w
szczególności składniki energetyczne jakimi są przede wszystkim tłuszcze i błon­
nik pokarmowy. Z przedstawionych wyników badań można zauważyć, że prepara-
ty wytłokowe z wybranych do badań owoców kolorowych cechuje podobna i wy-
soka zawartość wysokoenergetycznego błonnika i tłuszczu w porównaniu z jabłko­
wym suszem wytłokowym.

Tabela I; 'fabie 1
Skład chemiczny bł onni ka pokarmowego w preparatach wytlokowych
w g· 100 g- 1 suszu owocowego
Chem ical composition of dictary fibre in pomace preparations in g· 100 g- 1 of dried fruit
Preparaty aroniowe
Preparat jabłkowy Preparat porzeczkowy
Parame tr Aronia prcparations
Apple prcparation Currant prcparation
1'aran1 c tcr
Bj Bpi Bac Bag

50,?il 66,57 69,14 66,46

TDI: (t\OAC 1984)*
±3 ,64 ±0,24 ± 3,64 ±2,39

llial ko: l'rot c in 4,69 12,75 5.65 7,90

(11 X 6,25 )' ±0J7 ±0,04 ±0,37 ± 0,28

Tłuszcz (eks lrakt

6,21 9,13 6,21 7.10
e lt:rowy)*
±0.26 ±0,04 ±0,26 ±0,42
Lot ( et her cx trakt) •

1.(il 3.21 1,63 1,58

Popiół*: A sh *
±0,04 ±0,04 ±0,04 ± 0.12
Błonnik surowy 22.65 22,65 18.55
Raw fihrc ±0,06
-
±0,06 ±0.40
Sucha masa• 92,63 95 ,10 92.63 84,97
Dry mall c r * ±0,18 ±0,52 ±0,18 ±0,19
- Średnia 3--."i prc",h, ± SD (odchylenie standardowe dla 6-JO oznaczeń); Mcan for 3-5 trials,
:!: SD (standard dcviation for 6-10 dctcrrninations)
TDJ-" Całkowite wl(1k110 pokarm owe: 'lbtal dietary liber
Bac - Aronia (drobniejsza frakcja) ; Aronia (fine fraction)
Jlag -- Aronia (grubsza frakcja); Aronia (rough fraclionJ
68 B. Borycka

Dane zawarte w tabeli 1 pozwoliły na określenie niektórych właściwości

energetycznych materiału wytłokowego. Zastosowano w nich tzw. poprawką błon­
nikową, gdyż dane literaturowe (GAWl~CKI, HRYNIEWIECKI 1998] wskazywały na wy-
soką wartość energetyczną celulozy, która stanowi podstawowy składnik błonnika
pokarmowego. Wyliczone wartości energetyczne potwierdzają oczekiwania wyż­
szej energetyczności badanych wytłoków owoców kolorowych w porównaniu z
wytłokowym preparatem jabłkowym.

'fabela 2; 'fabie 2
Wyznaczone wartości energctyczności (E) preparatów wytłokowych
wg wskaźników fizycznych (na podstawie tab. 1)
Dcterrnincd calorific values (E) of 1JOrnacc prcparations according to physical indiccs
E białka E tłuszczu E WGglowodanów L całkowita
Materia! wytlokowy Symbol Protein E Fal E Carbohydratc I•: "fola! F
Pomace Symbol
MJ·kg I

Aronia - drobniejsza frakcja

Bac 1,43 2,65 14,68 18,76
Aronia - fine fraction
Aronia - grubsza frakcja
Bag 2,99 3,31 13,90 19,40
Aronia - rough fraction
Jabłka; Apples Bj 1,18 1,67 15,11 I 7,95
Porzeczka; Black currant Bp 3,17 3,80 12,73 19,70

W tabeli 3 zaprezentowano natomiast wyznaczone kalorymetrycznie wartoś­

ci ciepła
spalania (Cp) badanych preparatów. Wartości te, mimo zastosowania
błonnikowej poprawki, w niewielkim stopniu rM.nią sic.; od wartości szacowanej,
jednakże zachowana została proporcja zmian. Dlatego też wyliczone wartości
mogą być przydatne do wstępnych kwalifikacji paliwowych. Wartości Cp wskazu-
ją, że wszystkie badane materiały mogą być dobrym biopaliwem, ponieważ są
wyższe niż Cp popularnych biomasowych OZE, takich jak: słoma żółta
(18,2 MJ·kg-1) czy nawet zrębki drzewne (19,4 MJ·kg- 1) [PISAREK i in. 2000J.

'fabela 3; labie 3
Właściwości energetyczne preparatów wytłokowych z wybranych owoców
Calorific propertics of pornacc prcparations - sclcctcd fruits
Ciepło spalania su- Srcdnic ciepła
Symbol Wilgotność
szu*; Combustion spalania s.m ; Avcragc
Materia! wyt!okowy próbki Humidity
hcat of dricd fruit • combustion heat
Pomacc materiał Sample
symbol % MJ·kg I

Czarne porzeczki - preparat

Bp I 7,40 20,72 ±0,52 22,38
Black currant prcparation
Czarne porzeczki - susz
Bpll 7,40 22,21 ±1,21 24,00
Dried black currant
Jabłka; Apples Bj 6,48 17,82 ±0,29 19,04
Aronia - drobniejsza frakcja
Aronia - fine fraction Bac 7,57 19,92 ±0,11 21,36

Aronia - grubsza frakcja

Aronia - rough fraction Bag 15,03 19,27 ±0,45 22,67

- średnia 3-5 prób, ± SD (odchylenie standardowe dla 6-10 oznaczeń); mean for 3-5 trials,
± SD (standard deviation for 6-10 detcrminations)
 WYBRANE ENERGEIYCZNE WłAŚCIWOŚCI BIOMASY WYrłDKOWEJ 69

Warto zwrócić uwagą, że np. Cp wytłokowego suszu czarnych porzeczek

stanowi a:i. 75 % Cp wc;gla (PISAREK i in. 2000), a zatem można je nazwać z niewiel-
ką przesadą „zielonym wc;glcm".
Należy podkreślić, że wykorzystanie wytłoków jabłkowych jako biopaliwa
jest w polskich warunkach, przy dużych ich ilościach i coraz większych proble-
mach z zagospodarowaniem jako surowca wtórnego służącego do produkcji pek-
tyn, bardzo korzystne. Podobnie, wariant paliwowej utylizacji, w przypadku wy-
rzucanych na wysypiska stosunkowo wysoce energetycznych wytłoków owoców
kolorowych, byłby bardzo pożądany.
Wprawdzie na początku drogi ku „z.idonym paliwom" konieczne są kosz-
towne inwestycje, m.in. w suszarnie wytłoków i odpowiednio skonstruowane piece
fluidalne, to w dłu:i.szej perspekt:,wie należy spodziewać się tak korzyści ekono-
mic1.11ych z tytułu wykorzystania surowca i uniknięcie kar emisyjnych, jak i global-
nych korzyści ekologicznych.
Należy również przypomnieć, że obecnie Polska inwestuje w OZE ok. 50-
krotnie mniej w porównaniu z Państwami UE. Należy zatem podjąć działania
zmierzające do wzrostu udziału ekologicznych niskoemisyjnych OZE w stosunku
Jo tradycyjnych paliw.
Ponadto warto zauważyć, :i.e przetworzenie odpadów przemysłu owocowo-
warzywnego w surowce wtórne poprzez wydłużenie cyklu produkcyjnego bezpoś­
rednio w zakładzie, mieści sic; w strategii programu Czystszych Produkcji, która
wymaga , aby wszystkie etapy cyklu życiowego produktu lub procesu produkcyjne-
go uwzglc;dnialy cel prewencji lub minimalizacji, przejściowego bądź trwałego ry-
zyka dla zdrowia ludzkiego lub środowiska naturalnego. Sposoby realizacji Cp
były motywacj<I do prób opracowania paliwowego wariantu utylizacji wytłokowych
preparatów owocowych i warzywnych przez poszukiwanie z nich biopaliwa.
Należy też podkreślić, że wykorzystanie do celów energetycznych suszu wy-
tłokowego jako OZE, mieściłoby sic; w koncepcji ogólnej strategii Zintegrowane-
go Systemu Gospodarki Odpadami (ZSGO), którego celem jest efektywne zarzą­
dzania odpadami poprzez optymalizację zuzycia surowców, odpowiedni dobór
technologii oraz ograniczenie ildci odpadów przeznaczanych do składowania
[SZl'/\DT i in. 2001 ]. Wskaźniki energetyczne mogą znaleźć też zastosowanie jako
potencjalne narządzie przydatne też do sporządzania ekobilansów.

Wnioski

1. Wyznaczone wartości ciepła spalania wybranych preparatów wytłokowych

wskazuj<!, że wszystkie badane materiały mogą być dobrym biopaliwem,
ponieważ są wyższe niż ciepła spalania popularnych biomasowych OZE,
takich jak ro.in. słoma żółta czy zrąbki drzewne.
2. Wykor1.ystanic wytłoków jabłkowych jako biopaliwa w polskich warunkach,
przy dużych ich ilościach, jest bardzo korzystne.
3. Wariant paliwowej utylizacji stosunkowo wysoce energetycznych wytłoków
owoców kolorowych (czarnej porzeczki i aronii) byłby bardzo pożądany.
4. Wyliczone przy pomocy wskaźników fizycznych wartości ciepła spalania,
mimo zastosowania błonnikowej poprawki, w niewielkim stopniu różnią sic;
70 B. Borycka

od wartości wyznaczonych kalorymctrycznic, jednakże zachowana została

proporcja zmian. Dlatego też mogą być one przydatne do wstępnych kwali-
fikacji paliwowych.

Literatura

BARTNIKOWSKA E. 2000. The role of dietary fiber in the prevention of lipid metfzabo-
lism disorders, w: Complex carbohydrates in foods. Susan Sungssoo Cho, Leon
Prosky, Mark Drcher, (red.). Marcel Dekkcr INC, New York, Base!: 53-62.
BORYCKA U., KUBIK B. 2001. Diele{yczne preparaty błonnikowe z wybranych wytłoków
owocowych. Mat. konf. nauk. ,,Z~1 ·.vność w początkowym i zaawansowanym okre-
sie życia człowieka". Kraków, 11-12 VI 2001: 47.
GAWĘCKI J., HRYNIEWIECKI L (red.) 1998. Żywienia człowieka. Podstawy nauki o ży­
wieniu. PWN, Warszawa: 513 ss.
KARACZUN Z.M., KASSENBERG A. 2001. Problemy odnawialnych źródeł eneriii w Polsce.
Mat. międzynar. konf. nauk. ,,Odnawialne źródła energii u progu XXI wicku",
Warszawa, 10-11 XII 2001: 31-41.
KutAS-KREŁOWSKA M. 1993. Badania jakości produktów .\pożywczych. PWE, Warsza-
wa: 559 ss.
KUMIDER J. 1996. Utylizacja odpadów przemysłu rolno-.\pożywczego. /1.\pekty towaro-
znawcze i ekologiczne. AE, Poznań: 111 ss.
KUNACHOWICZ H_. 1997. Wybrane metody analityczne i oceny warto.ki odżywczej żyw­
ności . Instytut Zywności i Zywienia, Warszawa: 85 ss.

PISAREK M., ŚMIGIEISKI T., WIŚNIEWSKI G. 2000. Możliwa.ki wykorzystania biomasy do

celów energetycznych w warunkach polskich. Materiały z konferencji naukowej
,,Miscathus". Połczyn Zdrój, 27-29 IX 2000: 27-36.
ROGUISKA M., GRZYBEK A. 2001. Wytwarzanie energii z bioma:,y. Ekopartncr 1:
14-15.
PROSKY L., ASP N.G., FURDA I., DEVRIES J.W., SCIIWF:IZER T.K, llARIAND B.I•: 1984. Deter-
mination of lota! die tary fiber in products, and lota! diets: interlaboralory study. J.
Assoc. Ana!. Chem. 67(6): 1044-1052.
SzPADT E., FRANKE M., JAGER J. 2001. Analiza cyklu życia w 1;0.\71odarce odpadami.
Mat. międzynar. konf. nauk. ,,Problemy recyklingu". Rogów, 27-28 XI 2001:
29-37.
TOMASIK I~ 2000. Polisacharydy surowcem XXI wieku. Przemysł Spożywczy 1: 9-1 O.
TROWF.LL H. 1976. Definition of dietary fiber and hypothesis that il is a protective fac-
tor in certain diseases. Amer. J. Clin. Nutr. 29: 417-425.
ZBIEĆ M., PoPłAWSKA S. 1997. Zastosowanie kalorymetrycznego pomiaru ciepła :,pała­
nia do oznaczania wartości energetycznej żywności. Prace Instytutów i Laborato-
riów Badawczych Przemysłu Spożywczego T 52: 108-117.

Słowa kluczowe: biomasa wytłokowa, źródło energii cieplnej, włókno pokarmo-

we, ciepło spalania, utylizacja wytłoków owoc owych, włókna
wytłokowe z czarnych porzeczek, wytłoki jabłkowe, wytłoki
porzeczkowe
 WYBRANE ENERGETYCZNE WłAŚCIWOŚCI BIOMASY WYrLOKOWEJ 71

Streszczenie

Paliwowy kierunek wykorzystania wytłoków owocowych, uciążliwego i w

praktyce w znacznym stopniu niezagospodarowanego, odpadu przemysłu owoco-
wo-warzywnego pojawił sic; jako odpowiedź na zapotrzebowanie na Odnawialne
Źródła Energii (OZE) w aspekcie integracji Polski z Unią Europejską. Inspiracją
były też postawione w literaturze tezy ogłaszające polisacharydy surowcem dwu-
dziestego pierwszego wicku, m.in. jako źródło energii cieplnej.
Z przeprowadzonych badań wynika, że wytłokowe preparaty błonnikowe z
wybranych owoców i warzyw charakteryzowały sic; stosunkowo wysokimi wartoś­
ciami ciepła spalania (C:p) w porównaniu z innymi typowymi roślinnymi źródłami
energetycznymi ( dla porównania ,:icpło spalania w MJ·kg- 1 - wytłoki porzeczko-
we : zrąbki drzewne, odpowiednio 20,7 : 10,4), co daje nadzieje; na praktyczne
wykorzystanie ich jako potencjalne źródło OZE.

ENERGETIC PROPERTIES OF POMACE BIOMASS

Bożena Borycka
Dcpartmcnt of 'lcchnology and Scicnces of Commodities,
"fochnical University, Radom

Key words: pomacc biomass, beat energy source, dietary fiber, fruit pomacc,
energy valuc, utilization of fruit pomacc, black currant pomacc
fibrc, apple pomacc, aronia pomace

Summary

The problem of utilization of fruit pomace is connected with protccting the

environment against contamination and waste mass. Morcover, the fact that the
raw materiał was not fully utilizcd lcads to cconomic losses. The utilization possi-
bilitics rcsult from its chcmical composition, particularly from the dietary fibre it
contains.
Another trend to utilizc thcsc troublesomc and practically unuscd fruit and
vcgctablc industry wastcs appcarcd as a rcaction to demands for Renewablc
Energy Sourccs (RES) and the prcsented thcses claim that polysaccharidcs com-
prisc a raw materiał in the XXI ccntury, among othcrs, heat energy production.
Poland intcgration with the European Union is undoubtedly a strong motivation
to takc up studies on the cncr6ry possibilities of pomace biomass. It should be
noted that the proportion of RES assumed for the EU member states in the
White Book should incrcasc from the currcnt 5.5% to 12% in 2010 while in Po-
land it is currcntly about 2.5%. Therefore, an increase in RES is required. The
stratc 6ry for the dcvclopment of rcncwable sources of energy accepted by the Po-
lish govcrnmcnt in 2000 assumcd an increasc in energy from renewablc sources
from 7.5'Yo in 2010 to 14% in 2020 of the national energy balance.
72 B. Borycka

Black currant pomace fibre preparations wcrc characterizcd by a low encr-

gctical value of carbohydrates (12.73 MJ·kg-1) and a relativcly high :aluc of fats
(3.80 MJ·kg-1) as compared to apple pomace prcparations (15.11 and 1.67
MJ·kg-1, respcctivcly). Aronia preparations showed a rclatively high encrgetical
value of fals and bio-available carbohydrates 2.65 and 14.68 MJ·kg-1, rcspectivcly.

Dr inż. Bożena Borycka

Katedra Technologii i Towaroznawstwa
Politechnika Radomska
ul. Malczewskiego 31
26-600 RADOM
c-mail: bbozcna@go2.pl