6. Dužina trofaznog voda je l = 360 km.

Vod je opterećen na kraju aktivnom snagom 125

MW pri faktoru snage cosϕ = 1 i složenom naponu 220 kV. Parametri voda su:
R1 = 0.084 Ω/km
C1 = 0.0086 μF/km
f = 50 Hz
L1 = 0.00134 H/km
G1 = 0 1/Ωkm
a) Odrediti linijski napon, struju i snagu na početku voda.
b) Odrediti parametre egzaktnog i približnog ekvivalentnog Π kola.

RJEŠENJE:

ω = 2π f
Z 1 = R1 + jω L1 = 0.084 + j 0.421 = 0.43/ 78.72° Ω / km
Y 1 = G1 + jωC1 = j 2.71 ⋅10−6 = 2.71⋅10−6 / 90°1/ Ωkm

U 1 = U 2 chγ l + Z c I 2 shγ l
I 1 = Y c U 2 shγ l + I 2 chγ l

γ = Z 1Y 1 = 1.08 ⋅10−3 / 84.36°

Z1
Zc = = 398/ − 5.64° Ω
Y1

Poznati su uslovi na kraju voda,

U 2 = U 2 / 0° I 2 = I 2 / 0°
P
I2 = = 0.328/ 0° kA
3U cos ϕ
220
U2 = / 0° = 127/ 0° kV
3
kao što se vidi u pitanju su fazne vrijednosti.
Sada su napon i struja na početku voda, na osnovu poznatih uslova na kraju

U 1 = (127 + j 50.4 ) = 127/ 21.67° kV

I 1 = ( 0.304 + j 0.126 ) = 0.326/ 22.5° kA

sh (α + j β ) = shα ⋅ cos β + jchα ⋅ sin β

ch (α + j β ) = chα ⋅ cos β + jshα ⋅ sin β

Linijska vrijednost napona je,

U1l = 3U 1 = 237/ 21.67° kV
ϕ1 = 21.67 − 22.5 → cos ϕ1 = 0.9998 ≈ 1 (ugao između struje i napona na početku voda )

P1 = 3U1l I1 cos ϕ1 = 3 ⋅ 237 ⋅ 0.326 ⋅1 = 134 MW

Q1 = 3U1l I1 sin ϕ1 = 3 ⋅ 237 ⋅ 0.326 ⋅ 0.02 = −2 MVAr (ukoliko se ne zanemari malo odstupanje cosϕ od 1)

b) egzaktno “Π” kolo,

I 1, S1 ZΠ I 2, S2

YΠ YΠ
U1 U2
2 2

ZΠ = Zcsh γ l= ( 29.2+j148 ) = 151/ 78.92°

YΠ γl
= Y c th = 0.000505 / 89.87° 1/ Ω
2 2

Ako se u određivanju hiperbolnih funkcija (koje figurišu u prethodnim izrazima),

korišćenjem njihovog razvoja u redove
( γl)3 ( γl)5 ( γl)7 n ( γl) 2k +1
sh γl = γl + + + + ... = ∑
3! 5! 7! k = 0 (2k + 1)!

( γl) 2 ( γl) 4 ( γl)6 n ( γl) 2k

ch γl = 1 +
2!
+
4!
+
6!
+ ... = ∑ (2k)!
k =0

pođe od uslova da je za sve realne vodove ispunjeno

Z1 ⋅ Y1 〈〈 1

onda za vodove dužine ispod 500 km greška iznosi oko 0,2% ako se iz razvoja u redove
usvoje samo prva tri člana, a ona nije veća od 0,5% ako se usvoje samo prva dva člana.
Pritom greška naglo opada sa opadanjem dužine voda.
Stoga je za praktične svrhe, u izrazima za napon i struju dovoljno koristiti samo pra dva
člana. Ako dužina voda nije veća od 150 km, može se zanemariti i drugi član, a da tačnost
rezultata bude potpuno zadovoljavajuća.
U ovom slučaju vod se zamjenjuje približnom Π šemom sa vrijednostima koncentrisanih
parametara:

ZΠ = Z = l ⋅ Z1 = 155/ 78.75° Ω
YΠ Y Y
= = l ⋅ 1 = 0.000488/ 90° 1/ Ω
2 2 2
7. U dijelu EES-a predstavljenom na slici, potrošač u čvoru 2. ima konstantnu snagu, a
potrošač u čvoru 3 ima konstantnu impedansu. Uz pretpostavku da je napon na sabirnicama 1
konstantan, odrediti napon na sabirnicama 2. Zanemariti poprečnu komponentu napona.

RJEŠENJE:

Kako je rešeno u zadatku, potrošač treba ekvivalentirati konstantnom impedansom, pa je

U p 32
Z p3 = Rp3 = = 605 Ω
Pp 3
Vod se evivalentira “I” šemom, i to samo rednom reaktansom što se vidi iz zadatih podataka.

Z 12 = jX 12 = j 40 Ω
Z 13 = jX 13 = j 24 Ω
Z 23 = jX 23 = j 24 Ω

Ako se nacrta zamjenska šema za dio sistema sa prethodne slike dobija se

Kako bi se odredio napon na sabirnicama 2, potrebno je pojednostaviti gornju šemu, a prvi

korak je transfiguracija označene zvijezde u trougao. Dobija se,

j 24 ⋅ 605
Z 10 = j 24 + 605 + = (1210 + j 24 ) Ω
j 24
j 24 ⋅ 605
Z 20 = j 24 + 605 + = (1210 + j 24 ) Ω
j 24
j 24 ⋅ j 24
Z 12 = j 24 + j 24 + = ( −0.952 + j 48 ) Ω
605
a šema je sada,

Paralelnim vezivanjem j40 i Z12 dobija se Z e = ( −0.197 + j 21.82 ) Ω , pa je šema

U zadatku se traži napon na sabirnicama 2. Lako je uočiti sa prethodne slike da treba koristiti
izraz za određivanje napona kratkog voda (“I” šeme) sa poznatim uslovima na jednom od
krajeva. Međutim, u ovom slučaju, poznati su djelimično uslovi na oba kraja (napon na
početku i snaga na kraju), pa je potrebno postaviti jednačinu po nepoznatom naponu U2.

Ako se posmatra napon U1 kao nepoznata, a U2 kao poznata veličina dobija se:

U 22 U 22 R20 + jX 20 R20 X
S 20 = = = U 2 2 + j 202 U 2 2
Z 20
*
R20 − jX 20 R20 + jX 20 Z 20 2
Z 20
'' ⎛ R ⎞ ⎛ X ⎞
S 12 = S p 2 + S 20 = ⎜ Pp 2 + 202 U 2 2 ⎟ + j ⎜ Q p 2 + 202 U 2 2 ⎟ = P12 '' + jQ12 ''
⎝ Z 20 ⎠ ⎝ Z 20 ⎠

Primjenivši izraz za napon na početku (U1) na osnovu poznatih uslova na kraju (U2 i snaga S2)
dobija se,
P '' R + Q12 '' X e P '' X − Q12 '' Re
U1 = U 2 + 12 e + j 12 e
U2 U2
Međutim, u zadatku je rečeno da se zanemaruje poprečna komponenta pada napona (u ovom
slučaju kompleksni dio prethodnog izraza), pa je

⎛ R20 ⎞ ⎛ X ⎞
⎜ Pp 2 + 2
U 2 2 ⎟ Re + ⎜ Q p 2 + 202 U 2 2 ⎟ X e
U1 = U 2 + ⎝ ⎠ ⎝ ⎠
Z 20 Z 20
U2
Zamjenivši sve poznate veličine u prethodni izraz dobija se kvadratna jednačina
1.0002 ⋅ U 2 2 − 115U 2 + 642.778 = 0
U 21 = 109 kV U 22 = 5.9 kV

Od dva dobijena rješenja samo jedno je prihvatljivo, a to je prvo, pa je

U2 = 109.1 kV

8. Posmatra se trofazni sistem koga čine izvor G, vod V i potrošač P. Snaga potrošača je 40
MW i 30 MVAr, a napon na sabirnicama 2 je 110 kV. Parametri približne Π šeme voda su :
Z = (18 + j28) Ω Y/2 = jB/2 = j 3.8 10-4 1/Ω
Odvodnost kroz izolaciju i usljed korone zanemariti.
Odrediti tokove aktivnih i reaktivnih snaga u elementima sistema, kao i naponske prilike na
početku voda.

RJEŠENJE:

Ako se formira zamjenska šema,

Kao što se vidi iz zadatka, potrošač se modeluje konstantnom snagom. Generator nije
potrebno ekvivalentirati jer se zadatkom traži samo napon i snaga u čvoru 1 (početak voda).
Vod je ekvivalentiran Π šemom, čiji su parametri dati zadatkom.
Zadatkom se traži napon na početku voda, a da bi se on proračunao potrebno je prethodno
odrediti snagu S12’, a ona je
''
S 12 = P12 '' + jQ12 '' = S 2 + S 20
B 7.6 ⋅10−4
S 20 = P20 + jQ20 = − jU 2 2 = − j1102 = −4.6 MVAr
2 2
S 12 = ( 40 + j 25.4 ) MVA
''

Gubitak snage u rednoj impedansi je,

P12 ''2 + Q12 ''2
ΔS z = Z = ( 3.34 + j 5.2 ) MVA
U 22
S12 ' = S12 '' + Δ S z = ( 43.34 + j 30.6 ) MVA
Da bi se odredilo S10 potrebno je poznavati U1, pa je

P12 '' R + Q12 '' X P '' X − Q12 '' R 40 ⋅18 + 25.4 ⋅ 28 40 ⋅ 28 − 25.4 ⋅18
U 1 = U2 + + j 12 = 110 + +j = 123.2/ 2.8° kV
U2 U2 110 110

Sada je
−4
B 2 7.6 ⋅10
S 10 = P20 + jQ20 = − jU12 = − j (123.2 ) = −5.77 MVAr
2 2
S 1 = S 10 + S12 ' = ( 43.34 + j 24.83) MVA

9. Potrošač P napaja se preko dva 35 kV voda. Na početku voda V2 (sabirnica 3) održava se

napon na 37 kV, a faktor snage na cosϕ3 = 0.8 ind. Na potrošačkim sabirnicama vlada napon
U2 = 35 kV, a opterećenje potrošača je 10 MVA pri cosϕp = 0.6 ind.
Odrediti napon, aktivnu i reaktivnu snagu na početku voda V1 (sabirnice 1).
Vrijednosti parametara vodova su: R1 = 0.2 Ω/km i X1 = 0.4 Ω/km.
Ostali parametri mogu se zanemariti.

RJEŠENJE:

Za rješavanje ovog zadatka nije potrebno ekvivalentirati generatore i transformatore u

sistemu, što se može zaključiti i iz ne zadavanja njihovih parametara. Potrošač se
ekvivalentira konstantnom snagom, a vodovi „I“ šemom,

Rv1 = R1 Lv1 = 7 Ω Rv 2 = 8 Ω
X v1 = X 1 Lv1 = 14 Ω X v 2 =16 Ω

Kako bi se odredio napon na početku voda v1, potrebno je prethodno proračunati snagu na
kraju tog voda (napon je poznat na tom mjestu) čime bi se stekli uslovi za primjenu izraza za
napon na početku kratkog voda sa pozantim uslovima na kraju. U tu svrhu prvo je potrebno
proračunati snagu S3 jer bi onda proračunom tokova snaga u sistemu došli do svih potrebnih
podataka za određivanje svih nepoznatih veličina traženih ovim zadatkom.

Prilikom određivanja snage S3 uočava se da su poznati moduli napona u čvorovima 2 i 3, kao

i faktori snage. Ako se napiše izraz za nepoznati napon na kraju voda v2

P3 Rv2 + Q3 X v2 P3 X v2 − Q3 Rv2
U 2 = U3 − −j (#)
U3 U3

Uočavaju se P3 i Q3 kao nepoznate, a i fazni stav napona U2 nije poznat. Međutim, iz

definicije zadatka je poznat faktor snage u čvoru 3, pa slijedi
 Q3 1 − cos 2 ϕ
tgϕ3 = = = 0.75 → Q3 = 0.75 P3 (*)
P3 cos ϕ

Kako su poznate efektivne vrijednosti napona, izraz (#) se može napisati i na sljedeci način,
2 2
⎛ P3 Rv2 + Q3 X v2 ⎞ ⎛ P3 X v2 − Q3 Rv2 ⎞
U 2 = ⎜U 3 −
2
⎟ +⎜ ⎟
⎝ U3 ⎠ ⎝ U3 ⎠
zamjenivši jednačinu (*) u prethodni izraz, nakon potrebnih transformacija i zamjenom
poznatih veličina dobija se,

500 P32 − 40 ⋅ 37 2 ⋅ P3 + (37 4 − 352 ⋅ 37 2 ) = 0

Kao rješenje kvadratne jednačine dobijaju se:

P3 = 3.73 MW i P3 = 105.793MW

Kako je drugo rješenje preveliko za ekonomično napajanje potrošača od 10 MVA, ono se

odbacuje pa se dobija da je Q3 = 2.8 MVA

Ako se snage označe prema sljedećoj slici onda je

S 32 = S 3 − Δ S v2
P32 + Q32
Δ S v2 = ( Rv2 + jX v2 ) = ( 0.14 + j 0.28 ) MVA
U 32
S 32 = ( 3.59 + j 2.52 ) MVA

Kako je snaga potrošača data

S p = 10 ( cos ϕ p + j sin ϕ p ) = ( 6 + j8 ) MVA

Sada je snaga koja dolazi od generatora iz čvora 1

S 12 = S p − S 32 = ( 2.41 + 5.48 ) MVA

Kako su poznati uslovi na kraju voda v1, može se odrediti napon na početku

P12 Rv1 + Q12 X v1 P12 X v1 − Q12 Rv1

U 1 = U2 + +j = 37.67/ − 0.2°
U2 U2
Snaga u čvoru 1 je

S 1 = S 12 + Δ S v1
P12 2 + Q12 2
Δ S v1 = Z v1 = ( 0.2 + j 0.41) MVA
U 22
S 1 = ( 2.61 + j 5.89 ) MVA

Na kraju, ostalo je da se proračunaju fazni stavovi napona u čvorovima. Ako se uzme napon
čvora 3 po faznoj osi onda je fazni stav napona u čvoru 2

P3 X v2 − Q3 Rv2
−
U3
ϕU = arctg = −1.65°
2
P3 Rv2 + Q3 X v2
U3 −
U3
sada je fazni stav napona U1

ϕU = −0.2 + ( −1.65 ) = −1.86 pa je napon U1 = 37.67/-1.86° .

1