Električne instalacije i osvjetljenje

Projekat I

Električne instalacije slabe struje

1
2
Električne instalacije se izvode u stambenim
objektima, poslovnim prostorima, industriji,
poljoprivrednim dobrima, gradilištima itd. Postoje
sljedeće vrste instalacija: elektroenergetske,
gromobranske, telekomunikacione i signalne.
Elektroenegetske instalacije se izvode kako bi se
osiguralo napajanje potrošača električnom
energijom.
Gromobranska instalacija se postavlja u cilju zaštite
ljudi i objekata od štetnog djelovanja atmosferskog
električnog pražnjenja.

3
 Električne instalacije slabe struje služe za
napajanje i povezivanje telekomunikacijskih
uređaja, uređaja za daljinsko upravljanje, mjerenje i
dr.
 Instalacije slabe struje generalno se dijele na:
■ telekomunikacione instalacije i
■ signalne instalacije.

Kod električnih instalacija slabe struje smatramo da

se napon kreće do 50 V. Definišu se kao instalacije
za prenos električne energije malih snaga ili kao
električne instalacije za prenos signala. Prenos
signala može se vršiti jednosmjernom ili
naizmjeničnom strujom (u širokom opsegu
frekvencija) 4
Telekomunikacione instalacije omogućavaju prenos podataka.
Postoje sljedeće vrste telekomunikacionih instalacija: telefonske instalacije,
instalacije interfona, instalacije zajedničkih radio i TV antena, instalacije interne
televizije, instalacije razglasa, instalacije računarskog sistema, instalacije video
nadzora, instalacije centralnog sistema časovnika itd.
U signalne instalacije spadaju: instalacije električnog zvona, instalacije
protivpožarnog sistema, instalacije protivprovalnog sistema i instalacije poziva u
hotelima i bolnicama.
Kao što se vidi, signalne i telekomunikacione instalacije su srodne i sve češće
dolazi do njihovog integrisanja.
Elektroenergetske i gromobranske instalacije spadaju u grupu instalacija jake struje
dok se telekomunikacione i signalne instalacije ubrajaju u instalacije slabe struje

5
 Električne instalacije slabe struje
-definisane su kao instalacije za prenos električne energije
malih snaga ili kao električne instalacije za prenos signala.
- prenos signala može se vršiti jednosmjernom ili
naizmjeničnom strujom (u širokom opsegu učestanosti)
- najjednostavnije od ovih instalacija su:
- interfonske instalacije,
- telefonske instalacije i
- RTV instalacije.
Dojava požara, dojava CO2, video nadzor, kontrola pristupa,
instalacije sistema protivprovalne zaštite, sistemi zaštite
artikala, računarske mreže, instalacije sistema automatike, ....
6
INTEGRISANI BMS(Building Management System)
Propisi dijele telekomunikacione sisteme u tri grupe:
■ sistem za prenos poruka sa manjim frekventnim opsegom
(električna zvonca, interfoni),
■ sistemi za prenos poruka sa većom komplikovanošću
prenosa,
■ sistemi za zaštitu života i imovine (protivpožarni,
protivpoplavni, detekcija CO...).

7
Razlike između prve i druge grupe se ogledaju u stepenu
komplikovanosti i načinu korišćenja.

Što se tiče treće grupe nju definišu propisi: u pogledu

priključivanja, povezivanja, održavanja i napajanja. Kod
napajanja ovih uređaja, propisi nalažu dvostruko napajanje iz
dva energetsko nezavisna sistema. Propisano je paralelno
korišćenje dva nezavisna izvora (prilikom prekida jednog,
opterećenje preuzima drugi, bez prekida). Kao osnovni
energetski izvor najčešće koriste niskonaponsku mrežu, a
kao pomoćni, akumulatorske baterije čiji kapacitet mora da
iznosi 60 časova.

8
Električne instalacije slabe struje
- skup električnih provodnika i drugih električnih i
neelektričnih komponenti, razmještenih tako da
omogućavaju siguran i kvalitetan prenos električnih
signala.
- kvalitet prenos signala u ovim instalacijama određuje
se slabljenjem njegove snage, odnosno slabljenjem
jačine struje i veličine napona, za razliku od električnih
instalacija “jake struje”, gdje se kvalitet prenosa
definisao samo slabljenjem napona jer je jačina struje u
čitavom kolu bila ista.
1 P1 P1
a  ln Np   10 log dB 
2 P2 P2
9
10
 Električne instalacije slabe struje
- do slabljenja struje u ovim instalacijama dolazi zbog manjih
vrijednosti poprečnih impedansi izolovanih električnih
provodnika i drugih električnih komponenti prema okolini.
- aktivni dio impedanse je manji zbog slabije električne
izolacije, čto je posledica nižeg napona, a reaktivni zbog viših
učestanosti električnih signala.
- u instalacijama “slabe struje” koriste se dvije vrste vodova:
- simetrični vodovi - dva izolovana provodnika, niža
frekvencija signala
- nesimetrični vodovi – jedan izolovani provodnik (odlazni,
dok je povratni provodnik uzemlj.),
viša frekvencija signala
-Optički kablovi – više optičkih vlakana napravljenih od
stakla ili plastike; singlmodna ili multimodna 11
 Električne instalacije slabe struje
- Simetrični vod,koji se sastoji od dva izolovana provodnika, ili
jedne parice, može da se koristi kao pojedinačan vod ili je više
takvih parica upredeno i obrazuju kabl. Nesimetričan vod se
uvijek koristi kao pojedinačan.
Za potrebe navedenih instalacija koriste se sledeći vodovi:
-Simetrični vod izrađen u vidu jedne parice TI 20 2x0,6(0,8)mm
telefonski instalacioni vod koji se uvlači u cijevi ili kanale jer
osim izolacije od polietilena (2) nema dodatnih zaštitnih slojeva
(0)
-Simetričani vodovi (parice) smještene pod zajednički omotač u
jednom kablu TI 44 n x 2 x 0,6(0,8)mm telefonski instalacioni
kabl izrađen od više parica izolovanih između sebe polietilenom
(4) ispod zajedničkog omotača takođe od polietilena (4)
12
-Nesimetrični vod izrađen kao koaksijalni kabl RF75-5-1/Ei
13
Za razliku od energetskih vodova,
telekomunikacioni vodovi se označavaju po
prečniku žile u mm a ne po površini presjeka mm2.
Primjer: TK59GM 5 × 4 × 0,6 mm

14
15
16
Telekomunikacione instalacije se izrađuju za prenos poruka
koje mogu biti u obliku digitalnih (računari, teleprinteri,video-
signali, alarmni sistemi itd.), ili analognih signala (govor,
muzika i sl.)
Pod pojmom telekomunikacione instalacije u užem smislu
podrazumjevamo telekomunikacionu instalaciju unutar
zatvorenog prostora, namijenjenu za priključak na mjesnu
telekomunikacionu mrežu.
Telekomunikaciona instalacija je raspoređena unutar nakog
zatvorenog prostora: porodične kuće, stambene zgrade,
stana, poslovnog objekta ili poslovnog prostora i slično.
Početak telekomunikacione instalacije je na mjestu
koncentracije telekomunikacionih vodova*. To je mjesto
gdje/đe završava dovod iz mjesne telekomunikacione mreže,
a počinje razvod unutar objekta. Završetak
telekomunikacione instalacije nalazi se na priključnoj kutiji. 17
Blok šema telekomunikacione instalacije

18
Standardni instalacioni materijal telekomunikacionih
instalacije obuhvata sledeće:
■ telekomunikacione kablove i provodnike,
■ instalacione cijevi,
■ ormare i kutije,
■ pribor za nastavljanje i završavanje kablova, provodnika i
cijevi,
■ materijal za izradu podne instalacije
■ materijal za izradu instalacije iznad maltera.

19
Telefonski razvod u zgradi 20
Ako se telefonske instalacije vode paralelno s drugim instalacijama,
moraju se zadržati minimalni razmaci :
■ od drugih TK instalacija 10 cm;
■ od električne instalacije 20 cm.

Postavljanje instalacija:
1.telefonska instalacija,
2.signalna instalacija,
3.energetska instalacija

21
22
Telefonske instalacije

23
24
25
26
27
Principijelna šema sistema strukturiranog kabliranja

28
Na prethodnoj slici dat je primjer složenog strukturiranog
sistema koji ujedinjuje računarsku mrežu sa telefonskom
mrežom, kućnom telefonskom centralom.
Telefonska centrala je dalje integrisana sa interfonskim
sistemom kontrole pristupa, kao i sa Access point* uređajima i
GSM Gateway* uređajem. Mogućnosti ovakvih sistema su
ogromne. Na primjer, obično se na računarski svič
strukturirane mreže povezuje svič sistema video nadzora, što
automatski pruža vezu na internet, praćenje snimka sa
udaljene lokacije preko mobilnog telefon, itd.

29
Strukturirano kabliranje
Savremene računarske mreže se u najvećem broju slučajeva realizuju po
principu „strukturiranog kabliranja”, što znači da se radni prostor objekta dijeli
na radna mesta do kojih se sprovodi par signalnih UTP kablova za prenos
podataka i govora. Signalni kablovi se sastoje od 4 bakarne „uporedene
parice” (Twisted Pair). Radno mjesto se projektuje sa najmanje jednim
dvostrukim signalnim priključkom na svakih 6 do 8 m2 korisne radne površine.
Kablovi tipa SFTP klase 6, trasiraju se prvo od pojedinih modularnih RJ-45
utičnica (2-modulne) do odgovarajućeg PATCH panela u Tk ormaru, a zatim u
zavisnosti za šta je priključni RJ-45 modul namijenjen, vrši se povezivanje
PATCH panela na VOICE panel (TTF dio strukturne mreže), ili na SWITCH –
HUB (kompjuterski
dio strukturne mreže). Sistem je koncipiran tako da svaka od navedenih
utičnica, može biti ili TT ili kompjuterska utičnica, u zavisnosti kako je
manipulant sistema izvršio prespajanje na PATCH panelu (da li je spojni kabal
spojio na VOICE panel ili SWITCH HUB). Kompjuterske i TT jedinice u mreži
su vezane na centar za kontrolu njihovog rada (ADSL ruter, patch panel,
inteligentni switching hub, voice panel....) u okviru glavnog Tk ormara,
smještenog na pogodnom mjestu. 30
Sistem strukturiranog kabliranja se sastoji od horizontalnih i
vertikalnih kablovskih trasa. Spratni kabinet pokriva dio horizontalne
površine, poštujući tehničko ograničenje trase od najviše 90 m
dužine, tako da se zavisno od arhitekture objekta postavlja jedan ili
više spratnih kabineta, TT ormara, po spratnoj osnovi. Kabinet je
razvodni orman u kome se koncentrišu kablovske trase i smješta
odgovarajuća aktivna mrežna oprema. Vertikalne trase povezuju
spratne kabinete. I horizontalne i vertikalne kablovske trase se izvode
u formi zvijezde, da bi se obezbijedilo da u slučaju prekida pojedine
trase ostatak sistema radi.
Za ispravan rad mreže potrebno je da se kablovski sistem (kablovi i
priključni elementi) formira od komponenti koje zadovoljavaju
tehničke standarde. Za rad Fast Ethernet mreže (prenos podataka
brzinom od 100 Mbps), potrebno je da svi elementi zadovoljavaju
zahtjeve minimalno kategorije 5 (cat 5). Kategorija elemenata pasivne
instalacije je najčešće 5, 5e ili 6, što znači da je instalacija u stanju da
prenosi podatke brzinom od 100, 125 i 250 Mbps.
31
Za slučaj upotrebe mobilnih telefona, ili novih tipova
„inteligentnog televizora“, kao i za upotrebu prenosnih
računara kao što su lap top, palm top računari, tableti, itd.,
predviđena je i upotreba „akses point“ uređaja, sa kojim se
dobija WIFI mreža. Konfiguracija rješenja je takva da
ravnopravno komuniciraju aparati
povezani žičanom mrežom, i oni na bežičnoj mreži. Access
Point uređaj ima istu funkciju kao svič (switch) u LAN mreži.
Njegov posao je da mrežne pakete prosljeđuje između
klijenata. Za neke namjene koriste se i Access Point uređaji
koji rade kao ruteri, ali to najčešće nije neophodno. AP je
nezavisan uređaj, potrebna mu je antena i napajanje i on će
raditi sav posao potreban da mreža funkcioniše.

32
Osnovne osobine jednostavnog Access Point uređaja su:
■ mogućnost istovremene komunikacije sa više uređaja, i do
30 klijent sistema*;
■ mogućnost komuniciranja u radijusu preko 100 m (bez
zapreka, što značajno pada pri prostiranju kroz zidove i slične
prepreke, ali tipično ne manje od 30 m);
■ ugrađeni sistemi enkripcije, ali, ipak, postoji potreba za
striktnom disciplinom upotrebe passworda;
■ u stanju su da se sprežu sa novom generacijom kućne
elektronike (na primjer, „pametni TV aparati“ koji imaju
integrisan WI-FI adapter mogu na bilo kojem mjestu u objektu
da primaju stream HD filmova sa interneta, a uz dodatnu
kameru i da ostvaruju video pozive i slično).
33
Access Point – uređaj koji je čvorište bežične računarske
mreže.
GSM Gateway – uređaj koji se instalira u kućnu telefonsku
centralu i omogućava svim lokalima da dijele GSM liniju po
cijeni GSM saobraćaja bez tarifiranja rominga fiksna mreža-
mobilna mreža.

34
35
Instalacija zvona

36
 INTERFONSKE INSTALACIJE

Interfoni su uređaji koji služe za govornu komunikaciju

unutar jedne zgrade.
Savremeni interfoni imaju ugrađene mini kamere i monitore
koji omogućavaju vizuelnu kontrolu ulaza. U kombinaciji sa
interfonom koriste se i električne brave za vrata.

Posebnu pažnju svakako treba posvetiti izboru kablova

prilikom izvođenja interfonske instalacije, pod izborom
svakako ne podrazumijevamo samo kvalitet kablova, nego i
tehničke zahtjeve koje pred nas postavlja sam proizvođač
uređaja.

37
38
Električna šema interfonske instalacije

39
40
41
Interfonski sistem sa mogućnošću otključavanja brave

42
INSTALACIJA ZAJEDNIČKOG ANTENSKOG SISTEMA (ZAS)

                                                                                              

                                                                                                                       
         

43
Zajednički antenski sistemi se dijele prema signalima koje
primaju na:
■ ZAS za prijem zemaljskih signala,
■ kombinovani ZAS za prijem zemaljskih i satelitskih signala.

ZAS za prijem zemaljskih signala ima mnogo varijanti, zavisno

od veličine objekta i želja investitora. Projektuje se za frekventni
opseg od 5 do 860 MHz.
Kombinovani ZAS za prijem zemaljskih i satelitskih signala se
tipično izvodi za frekventni opseg od 5 do 2150 MHz.

44
Električne RTV razvodne instalacije

45
46
47
 PROTIVPOŽARNE ELEKTRIČNE INSTALACIJE

Protivpožarne električne instalacije su sistemi za rano

otkrivanje požara, preduzimanje mjera protiv širenja požara i
u nekim slučajevima gašenja požara.
Protivpožarne električne instalacije zasnivaju svoj rad na
određenom broju detektora požara koji su razmješteni po
objektu.
Ukoliko dođe do požara, detektor požara reaguje i šalje signal
u protivpožarnu centralu.
Centrala može uključiti određene uređaje kako bi spriječio
širenje požara kao što je: zatvaranje otvora za dovod
vazduha, zatvaranje protivpožarnih pregradnih vrata,
aktiviranje sistema prskalica koje vrše gašenje požara.
48
Da bi se obezbijedila funkcionalnost protivpožarne instalacije
i u slučaju ispada mrežnog napajanja, potrebno je
obezbijediti napajanje pomoću akumulatorskih baterija ili
dizel električnih agregata.
Veoma važno je da detektori požara imaju što manje
takozvanih „lažnih reagovanja“.

49
Blok-dijagram funkcija protivpožarnih instalacija
50
Instalacije protivpožarne zaštite

51
Detektori požara mogu biti ručni i automatski. Izgled ručnog
javljača požara dat je na slici. Ručni javljač požara je
konstruisan tako da se iza staklene pregrade nalazi taster.
Kada se slomi staklo pregrade, taster se otvori i formira se
signal koji ide ka centrali.

52
Automatski detektori požara su napravljeni tako da pri pojavi
požara automatski aktiviraju kontakt i stvaraju signal koji ide ka
protivpožarnoj centrali.
U zavisnosti od načina aktiviranja, razlikujemo sljedeće
automatske detektore:
■ jonizujući javljač dima,
■ optički javljač dima,
■ optički javljač plamena,
■ javljači brze promjene temperature,
■ javljači maksimalne temperature i
■ javljači ugljen monoksida (ne spada u detektore požara, ali se
često koristi u sprezi sa njima). 53
Jonizujući javljač dima radi na
sljedećem principu:
■ pojava dima u jonizujućoj komori
izaziva promjenu stepena
jonizacije,
■ elektronika detektuje promjenu
stepena jonizacije i aktivira izlazni
relej.
Jonizujući javljač dima se postavlja
tamo gdje se pretpostavlja da se Jonizujući javljač dima
kao prva pojava požara očekuje
dim. Spoljašnji izgled jonizujućeg
javljača dima prikazan je na slici.
54
Optički javljač dima se
postavlja tamo gdje se
pretpostavlja da se kao prva
pojava požara očekuje
neprovidni dim. Optički
detekiori dima reaguju
naročito brzo na pretežno
velike čestice dima u početnoj
fazi požara. Optički javljači
dima uvijek u svom sastavu
Optički javljač dima
posjeduju izvor svjetlosti.
Izgled optičkog javljača dima
dat je na slici
55
Optički javljač plamena radi na
principu detekcije zračenja u
infracrvenom dijelu spektra.
Infracrveno zračenje je
dominantno u spektru zračenja
plamena. Optički javljač ne
reaguje na vidljivu svjetlost.
Postavlja se tamo gdje se
očekuje pojava plamena
prilikom nastajanja požara. Optički javljač plamena
Izgled optičkog javljača plamena
dat je na slici
56
Javljači brze promjene temperature nazivaju se još i
termodiferencijalni javljači i detektuju brzinu porasta
temperature u vremenu.
Princip rada ovih javljača je sljedeći: upoređuju promjene
izlaznih signala sa dva mjerna pretvarača. Kada razlika
između ova dva signala pređe zadatu vrijednost, stvara se
signal dojave požara.
Ovaj javljač se postavlja na mjestima gdje se prilikom požara
očekuje velika promjena temperature. Šematski prikaz
termodiferencijalnog javljača sa termistorom prikazan je na
slici a, dok je na slici b prikazan njegov spoljašnji izgled.

57
a) šematski prikaz termodiferencijalnog javljača
b) izgled termodiferencijalnog javljača

58
Javljači maksimalne temperature rade na principu detekcije
temperature veće od zadate.
Prema evropskim normama granična vrijednost reagovanja
iznosi od 54 do 57°C, dok se u praksi granična temperature
reagovanja kreće od 10 do 30°C iznad sobne temperature.
Izgled javljača maksimalne temperature dat je na slici

Javljač maksimalne temperature 59

Javljači ugljen monoksida se postavljaju na mjestima gdje se
može očekivati pojava ovoga gasa. Ugljen monoksid je
produkt nepotpunog sagorijevanja, bez boje i mirisa. Nastaje
kao posljedica nepotpunog sagorijevanja čvrstih, tečnih i
gasovitih gorivih materijala i mogu da se nagomilaju u
stanovima, kućama, hotelskim sobama, i sl.
Uslovi nastanka ugljen monoksida su:
■ blokirani ili loše projektovani dimovodni kanali i loša
ventilacija,
■ izduvni gasovi automobila, generatora, upotreba roštilja,
■ u hotelskim sobama: kvar peći, bojlera i sl.

60
Presjek (a) i spoljašnji izgled (b) javljača ugljen monoksida
prikazan je na slici.

Propisi nalažu postojanje dva nezavisna sistema za detekciju

požara i povišene koncentracije ugljen monoksida, jer do
povećanja njegove koncentracije može doći i bez požara. 61
Višekriterijumski javljač požara

62
 Klasična organizacija petlji protivpožarnih javljača

Sirena Centralni uređaj ASA neuronski ASA neuronski ASA optički ASA termički
FDS221 FC2020 detektor detektor detektor detektor
Spratni pano FDOOTC241 FDOOT241-9 FDO241 FDT241

LaserFOCUS

Podnožje sa sirenom
FDSB291 FDnet500 ASA linijski detektor
FDL241-9

4 I/Os

XC10 Kombinovana Radio gejtvej Ručni javljač Ulazno izlazni ASA detektor Video požarni
(Povezan preko sirena i bljeskalica FDCW221 FDM223 modul plamena kontroler
FDCIO222) FDS229 FDCIO222 FDF241-9 FDV241

63
 Skladište rastvora Tuševi Laboratorija Hemijska
laboratorija

Hodnik Hodnik

Kancelarija Kancelarija

C-LINE S-LINE Radionica

 Optimalna detekcija za svaku aplikaciju

Požarni detektori 64
65
 PROTIVPROVALNE ELEKTRIČNE INSTALACIJE

Protivprovalne električne instalacije ne mogu da spriječe

neovlašten ulazak u objekat, već služe za rano detektovanje
neovlaštenog ulaska u objekat i pravovremeno signalisanje
alarma vlasniku, dojavnom centru firme za obezbjeđenje ili
policiji.

66
Pojmovnik alarmnih sistema
Zona – Zonama se smatra određeni dio prostora unutar
štićenog objekta kojima se zasebno upravlja i u kojem se nalazi
jedan ili više detektora. Prilikom detekcije događaja sistem
prepoznaje alarmni signal sa određene zone, i isto prikazuje na
displeju. Svakoj zoni mogu se dodijeliti i zasebne šifre i nivoi
ovlašćenja korisnika.
Adresabilni sistem – Noviji sistemi u slučaju alarma mogu
razlikovati pojedine detektore unutar zone. To znači da sistem
tačno prikazuje broj i lokaciju detektora koji je aktivirao alarm.
Na taj način je znatno olakšana intervencija u slučaju požara,
kao i održavanje u slučaju kvarova.

67
Dojava – Kod dojave alarma na dojavni centar firme za
obezbjeđenje ili policije, alarmna centrala šalje podatke u
posebnom digitalnom obliku i pri tom operater dobija kompletnu
informaciju događaja sa brojem objekta, aktiviranom zonom ili
drugim tipom događaja i tačnim datumom i vremenom. Kod
dojave na privatne brojeve telefona, korisnik uglavnom primi
samo informaciju o aktiviranju alarma.
PIR detektor – Detektor koji u svrhu detekcije pokreta koristi tzv.
Pasivnu infracrvenu tehnologiju koja omogućava detekciju
isijavanja tjelesne toplote. PIR detektori pokrivaju određeni
prostor, te ukoliko se uđe u takvo detekciono polje, detektor
aktivira alarm. Izgled PIR detektora prikazan je na slici a, dok je
polje reagovanja prikazano na slici b na sledećem slajdu.

68
69
PET imun – Naziv je za tehnologiju koja se koristi u prostorima
u kojima postoji rizik od lažnog aktiviranja alarma od strane
životinja. Takvi detektori uglavnom primjenjuju tehnologiju koja
prepoznaje veličinu životinje, odnosno težinu prema količini
isijane toplote, i do određene granice na primjer do 30 kg ne
aktivira alarm. PET imun detektor i njegovo polje reagovanja
prikazani su na slici.

PET imun detektor 70

Dualni detektor – U otežanim uslovima rada koriste se
detektori koji koriste dvije odvojene tehnologije detekcije,
uglavnom standardnu PIR (infracrvenu) tehnologiju i
mikrotalase. Kako bi se postigla veća pouzdanost, alarmnom
situacijom se smatra tek kada obje tehnologije istovremeno
potvrde i kretanje u prostoru i isijavanje toplote tijela.
Alarmne centrale kao ključni dio sistema koji obezbjeđuje
integraciju i funkcionalnost svih elemenata sistema i upravljaju
svim relevantnim informacijama.
Signalizacija alarma vrši se lokalno putem sirena i telefonskom
dojavom na programirane privatne telefonske brojeve ili na
dojavni centar neke firme za obezbjeđenje.
71
a) dualni detektor, b) dualni PET imun detektor

Spoljašnji izgled alarmnih centrala 72

Instalacija protivprovalne zaštite

73
74
75
76
Nadam se da je prethodna
priča bila korisna i puno
uspjeha u budućoj
projektantskoj karijeri

77