SAKRAMENTLER

Doç. Dr. Cengiz BATUK

© prof. dr. cengiz batuk

 Sakrament (Sacramentum)
• Sakrament «SIR» gizem anlamına gelmektedir. Bu yüzden
Hıristiyan gizemleri denir.
• Sacramentum Latince kutsal anlamında «sacer» teriminden
türetilmiş ve «Kutsalın İşareti» anlamına gelmektedir.
• Sacramentum (GİZEM) Tanrı’nın insanlara lütfunu
sunduğu görünür ve duyulur bir olay olarak kabul edilir.
• Sakrament Hıristiyan inananların kutsallaşması için İsa-
Mesih tarafından tesis edilen alametleri ifade eder.
• «İnsanı takdis eden kutsal şeyin işareti.» Thomas Aquinas
© prof. dr. cengiz batuk
 Sakrament (Sacramentum)
• Hıristiyanlığa göre sakrament tanrının kutsamasını,
merhametini, lütfunu iştirak eden inananlara ulaştıran
veya görünmeyen gerçekliği temsil eden görünen bir
semboldür.
• Gizem/ Sakrament Tanrı’nın görünmez etkinliğinin
görünür bir işaretidir.
• Bir Hıristiyan gizemsel/sakramental bir etkinliğe
katıldığı zaman, kendisine Tanrı’nın kurtarıcı lütfunu
bağışlayan Dirilmiş İsa Mesih’le karşılaştığına inanır.
© prof. dr. cengiz batuk
© prof. dr. cengiz batuk
 Sakrament
Nedir?
• Kutsal bir işaret
• İsa Mesih tarafından
tesis edilmiş
• Lütfun verilmesi

© prof. dr. cengiz batuk

 7 Sakrament
1. Vaftiz,
2. Komünyon (Mass, evharist),
3. Konfirmasyon
4. Tevbe,
5. Evlilik,
6. Rahip Takdisi/ataması,
7. Hasta Takdisi/Yağlaması

• Protestanlar Vaftiz ve Evharist dışındakileri kabul etmezler.

© prof. dr. cengiz batuk
 7 Sakrament

Ruhbanlık Konfirmasyon
Vaftiz

Barışma/Tevbe Evharist Evlilik Yağlanma

© prof. dr. cengiz batuk

 Sakramentler
• Sakramentlerin sayısı kiliseden kiliseye farklılık gösterir.
• Katoliklere göre 7’dir.
• Ortodokslar 7 ile sınırlandırmayı doğru kabul etmemekle
birlikte 7 sakramenti büyük/ana sakramentler olarak aynen
kabul ederler.
• Protestanlar 2 Sakramenti (Vaftiz ve Evharisti) kabul
ederler.
• Doğu kiliseleri bazı sakramentleri temel sakramentlerden
saymaz. Örneğin Ermeni Kilisesi Yağlanmayı temel
sakramentler arasında kabul etmez.
© prof. dr. cengiz batuk
 VAFTİZ (Baptism)
• Vaftizde biri fiziki diğer manevi iki unsur vardır. Fiziki unsur olan
su, manevi temizliği ve İsa-Mesih ile özdeşleşmek suretiyle yeni bir
yaşama başlangıcı sembolize etmek için kullanılır.
• Bizzat kendisi de Vaftizci Yahya tarafından vaftiz olan İsa’nın
döneminden beri uygulanan vaftiz sakramenti ilk dönemlerde
genel olarak ırmak veya göllerde ifa edilmekteydi.
• Daha sonra Kilise içlerinde yapılan vaftiz havuzlarında
bu sakrament yerine getirilmeye başlandı.
• Vaftiz adayı önce üç defa suya batırılır sonra da
Baba, Oğul ve Kutsal Ruh adına takdis edilerek
vaftiz işlemi sona erdirilir.
© prof. dr. cengiz batuk
© prof. dr. cengiz batuk
 vaftiz
• Vaftiz sakramentini yerine getiren kişi İsa-Mesih’i takip
edeceği ve Kiliseye katılacağı konusunda açık bir taahhütte
bulunur.
• Vaftiz aynı zamanda İsa-Mesih’e iman etmenin bir
göstergesidir.
• Vaftiz esnasında aynı zamanda Kilise de vaftiz olan kişiyi iman
yolculuğunda yalnız bırakmayıp devamlı destekleyeceği
konusunda gizli bir yükümlülük altına girer.
• Vaftiz’de suya girmek ölümü sudan çıkmak dirilmeyi ifade
eder.

© prof. dr. cengiz batuk

© prof. dr. cengiz batuk
 Vaftiz

• Bebek vaftizi mi? Yetişkin vaftizi mi?

• Anabaptistler bebek vaftizine karşı çıkar ve ergenlikte
yapılması gerektiğini söylerler.
• Vaftiz olmak asli günah ve diğer tüm günahlardan
arınmayı ifade eder.
• Vaftiz Yahudilikteki Brit-mila’(sünnet)nın karşılığıdır.

© prof. dr. cengiz batuk

• «Bu nedenle gidin, bütün ulusları öğrencilerim
olarak yetiştirin; onları Baba, Oğul ve Kutsal
Ruh’un adıyla vaftiz edin; size buyurduğum her
şeye uymayı onlara öğretin. İşte ben, dünyanın
sonuna dek her an sizinle birlikteyim.”» (Matta
28:19-20)
© prof. dr. cengiz batuk
© prof. dr. cengiz batuk
 Evharist / Komünyon (Mass)

© prof. dr. cengiz batuk

 • Tüm Hıristiyanlar
Evharist tarafından kabul edilen
ikinci sakramenttir.
• Komünyon, Rabbin Son
Akşam Yemeği (Supper),
Aşayı Rabbani, Evharist
ve Ekmek-Şarap ayini de
denir.
• Bu sakrementin fiziki
unsurları ekmek ve
şaraptır.

© prof. dr. cengiz batuk

 • «Yemek sırasında İsa
eline ekmek aldı,
şükredip ekmeği böldü
ve öğrencilerine verdi.
“Alın, yiyin” dedi, “Bu
benim bedenimdir.”
Sonra bir kâse alıp
şükretti ve bunu
öğrencilerine vererek,
“Hepiniz bundan için”
dedi. “Çünkü bu benim
kanımdır, günahların
bağışlanması için
birçokları uğruna akıtılan
© prof. dr. cengiz batuk antlaşma kanıdır.»
(Matta 26: 26-28)
 Konfirmasyon / Güçlendirme Ayini

• Vaftiz olan kişinin yağla takdis edilerek kendisine Kutsal

Ruhun bahşedilmesi uygulaması olan konfirmasyon
sakramenti Doğu Ortodoksları tarafından vaftizden hemen
sonra Roma Katolikleri tarafından ise vaftiz olan kişinin 7 ila
14©yaşları arasında icra edilir.
prof. dr. cengiz batuk
© prof. dr. cengiz batuk
 Tevbe / Günah İtirafı

• İşlenen günahların rahibe itirafı ve rahibin de kendisine itiraf

edilen günahları Kilisenin kendine verdiği yetkiyle Baba, Oğul
ve Kutsal Ruh adına resmi olarak bağışlaması uygulamasıdır.
© prof. dr. cengiz batuk
• «İsa yine onlara, “Size esenlik olsun!” dedi. “Baba
beni gönderdiği gibi, ben de sizi gönderiyorum.”
Bunu söyledikten sonra onların üzerine üfleyerek,
“Kutsal Ruh’u alın!” dedi. “Kimin günahlarını
bağışlarsanız, bağışlanmış olur; kimin
günahlarını bağışlamazsanız, bağışlanmamış
kalır.”» (Yuhanna 20:21-23)

© prof. dr. cengiz batuk

 • Papaza günah
itirafı esnasında
İsa’nın hazır
bulunduğuna
© prof. dr. cengiz batuk inanılır.
© prof. dr. cengiz batuk
• Katolik Kilisesine göre Tevbe/Günah İtirafında 3 unsur
bulunur:
• 1. Pişmanlık
• 2. Günah İtirafı
• 3. Kefaret: Kişi işlediği günahın cezasını bu dünyada ya da
Araf ’ta ödeyecektir. Bu yüzden Mücrim kişi rahibin
verdiği cezayı yerine getirmelidir.
• Endüljans belgesi ise dünyevi cezayı ödemesinin karşılığı
olarak verilirdi.
© prof. dr. cengiz batuk
 Evlilik Sakramenti

• Dünyaya yeni bir Hıristiyan gelmesine

imkân verecek bir müessese olmasından
dolayı evlilik kilise tarafından sakrament
seviyesine çıkarılmıştır. Böyle bir
evlilikten doğan çocuk yeni bir
Hıristiyan ailenin oluşmasını temin
ederek Îsâ Mesîh’in yeryüzündeki
varlığının devamına katkıda
bulunacaktır.
© prof. dr. cengiz batuk
 • Evlilik ritüeli mahalli geleneklerden
dolayı kiliseden kiliseye farklılık
göstermekle birlikte bu ritüelin temel
amacı evlenecek çiftleri kutsamaktır.
• Rahip gözetiminde kilisede icra edilen
evlilik töreni kutsal kitaptan okunan
parçalar, tarafların birbirlerini eş
olarak kabulü ve rahibin de bu evliliği
kabul ettiğine dair beyanı ile sona erer.
• Hıristiyanlık’ta evliliğin hayat boyu
süren bir taahhüt olduğu kabul edilir.
• Bu sebeple Katolik ve Ermeni
kiliseleri boşanmaya kesinlikle izin
vermezler; Ortodoks kiliselerinde ise
Evlilik Sakramenti
© prof. dr. cengiz batuk
boşanma belirli şartlara bağlanmıştır.
«İsa şu karşılığı verdi: “Kutsal Yazılar’ı okumadınız mı? Yaradan başlangıçtan
‘İnsanları erkek ve dişi olarak yarattı’ ve şöyle dedi: ‘Bu nedenle adam annesini
babasını bırakıp karısına bağlanacak, ikisi tek beden olacak.’ 6 Şöyle ki, onlar artık iki
değil, tek bedendir. O halde Tanrı’nın birleştirdiğini, insan
ayırmasın.” (Matta 19:4-6)

• «Ey kocalar, Mesih kiliseyi nasıl sevip onun uğruna

kendini feda ettiyse, siz de karılarınızı öyle sevin.
Mesih kiliseyi suyla yıkayıp tanrısal sözle temizleyerek
kutsal kılmak için kendini feda etti. Öyle ki, kiliseyi
üzerinde leke, buruşukluk ya da buna benzer bir şey
olmadan, görkemli biçimde kendine sunabilsin. Amacı
kilisenin kutsal ve kusursuz olmasıdır. Aynı biçimde
kocalar da karılarını kendi bedenleri gibi sevmelidir.
Karısını seven kendini sever.»
(Efeslilere 5:25-28)
© prof. dr. cengiz batuk
 Rahip Ataması /
Takdisi (Ruhbanlık)

• Bu sakrament
Hıristiyan din
adamlarının özel bir
törenle resmi olarak din
adamı olarak atanması
ve bu şekilde
kutsanması ritüelidir.

© prof. dr. cengiz batuk

 Ruhbanlık / Rahip Takdisi

• Din adamlarının tayini, görevlendirilmesi ve

fonksiyonlarının belirlenmesine yönelik olan kutsal
ruhbanlık sakramenti, Hıristiyan misyonunun İsa tarafından
havârilere devredilmesi geleneğine kadar götürülür.
• Ruhbanlık sırrının Yeni Ahid’deki zeminine delil olarak
Mesîh’in insan ve Tanrı arasında ara bulucu pozisyonu
gösterilir.
• Kilisenin başı olan Mesîh yetkilerini havârilere, havâriler de
din adamlarına aktarır.
© prof. dr. cengiz batuk
• «Bu nedenle, kardeşler, aranızdan Ruh’la
ve bilgelikle dolu, yedi saygın kişi seçin.
Onları bu iş için görevlendirelim. Biz ise
kendimizi duaya ve Tanrı sözünü
yaymaya adayalım.» (Elçilerin İşleri 6:3-4)

© prof. dr. cengiz batuk

© prof. dr. cengiz batuk
• Mesîh’in temsilcisi olarak seçilen din görevlileri üç rütbe altında
toplanabilir.
• 1. Piskopos (Bishop). Üç temel rütbeden en büyüğüdür.
Antakyalı Ignatius’un ifadesine göre piskopos “babanın canlı
sûreti gibidir”. Piskoposlar görev bölgesinin en önemli yetkilileri
olup buralarda dini öğreten, âyinleri yöneten ve dinî hizmetler
veren yüksek rütbeli din adamlarıdır.
• 2. Rahip veya Papaz (Priest). Piskoposların altında bir statüye
sahip olan rahipler, piskoposların yetkilerini devrettiği konularda
dinî görevleri yerine getirirler.
• 3. Diyakos (Deacon, Diacre = papaz yardımcısı). Tanrı
kelamını okuyup yayma faaliyetinde bulunur.
• (Papa, Patrik, Başpiskopos, Arşimandrit, Monsenyör, Kardinal
vb. tüm diğer ünvanlar Kilise hiyerarşisi içinde özel görevlere
tekabül eder. Ancak gizemsel/sakramental anlam taşımazlar.)
© prof. dr. cengiz batuk
 Son/Hasta Yağlama
(Takdisi)

• Yedinci ve son sakrament olan hasta takdisi ritüeli Roma

Katolik ve Doğu Ortodoksları tarafından farklı olarak
uygulanmaktadır.
• Roma Katolikleri ölümü artık kaçınılmaz olan hastaları önce
iman ikrarına ve tevbe etmeye davet eder ardından da özel
bir yağla kutsar.
• Doğu Ortodoksları ise sadece ölmek üzere olan hastaları
değil tüm hastaları rahatlatmak ve iyileşmelerini sağlamak
için dua ve yağla onları kutsamak suretiyle bu sakramenti
yerine getirir.
© prof. dr. cengiz batuk
• "İçinizden biri hasta mı, kilisenin ihtiyarlarını
çağırtsın; Rab’bin adıyla üzerine yağ sürüp onun
için dua etsinler. İmanla edilen dua hastayı
iyileştirecek ve Rab onu ayağa kaldıracaktır. Eğer
hasta günah işlemişse, günahları bağışlanacaktır. Bu
nedenle, şifa bulmak için günahlarınızı birbirinize
itiraf edin ve birbiriniz için dua edin. Doğru kişinin
yalvarışı çok güçlü ve etkilidir." (Yakup 5:14-16).

© prof. dr. cengiz batuk

© prof. dr. cengiz batuk
© prof. dr. cengiz batuk
 ibadetler

© prof. dr. cengiz batuk

 Günlük ve Yıllık İbadetler

• İbadetler genellikle TOPLU olarak Kilise’de yapılır.

• Toplu ibadette Rahip yönetiminde dua ve ilahiler
okunur ve vaaz dinlenir.
• İbadetlerde DUA ve İLAHİler önemli bir yer tutar.
• Bireysel dua ve ibadette söz konusudur.
• Her Kilisenin kendine özgü LİTURJİK (dua)
metinleri ve belirli liturji takvimi sözkonusudur.
• Ortodoks Kilise’de ikonolar önünde ibadet edilir.
© prof. dr. cengiz batuk
• Süryani Kilisesi hariç secdeli ibadet yoktur.
• Oruç geleneği vardır.
• Günahlardan uzak durmak oruç olarak kabul edilir.
• Yılın belli zamanlarında yemeden içmeden uzak
durularak tutulan oruç vardır.
• Fakat daha çok hayvansal gıdalar gibi bazı gıdalardan
uzak durma şeklinde uygulanır.
© prof. dr. cengiz batuk
 İBADET
• İbadetler genelde toplu olarak Kilise’de yapılır. Bireysel ibadetlerde
vardır.
• İbadetlerde dua ve ilahiler önemli bir yere sahiptir.
• Her kilisenin kendi belirlediği liturji kitapları vardır.
• Kilisede toplu olarak dua ve ilahi okunur, rahibin vaazı dinlenir.
• Bireysel ibadetler dua okuma şeklindedir.
• Ortodoks kilisesinde bireysel ibadetler ikonolara tazim gösterilerek
yapılır. Bu yüzden evlerde de ikonaların bulunduğu bir köşe inşa
edilir.
• Bazı Protestan kiliselerde hareketli ve çoşkulu toplu ibadetler de
yapılır.
• Süryanilerde dua ve secde içeren bir ibadet vardır.
© prof. dr. cengiz batuk
 İBADET
• Erkekler ve kadınlar ibadet esnasında karışıktır. Bazı doğu
kiliselerinde erkekler önde kadınlar arkada durur.
• İbadet/dua sabah ve akşam vakitlerinde yapılır. Süryanilerde öğle de
(3 vakit) eklenmiştir.
• Oruç genel günahlardan uzak durmak olarak kabul edilir.
• Ortaçağda yiyip içmekten uzak durma şeklinde de uygulanmıştır.
Günümüzde daha çok hayvansal gıdalardan uzak durmak ya da
komünyon öncesi olduğu gibi birkaç saat bir şey yemeden durmak
gibi uygulanmaktadır.
• Cenaze merasimi evde, kilisede ve mezarlıkta olmak üzere 3 aşamalı
olarak düzenlenir.
• Cenaze defnedilir. İstisnai olarak yakılma da görülmektedir.
• Ceset önce tabutta sergilenir, kilisede evharist ayini düzenlenir ve
sonrasında defnedilir.
© prof. dr. cengiz batuk
 Kutsal Gün ve Festivaller

• Epifani/Teofani: 6 Ocak’ta kutlanır.

• İsa'nın doğumundan 12 gün sonra kutlanmasına atfen
Onikinci gün bayramı olarak da anılır. Kutlamaların nedenine
dair Hristiyan mezhepleri arasında farklılıklar vardır. Katoliklik
ve Protestanlıkta doğudan gelen üç müneccimin bebek İsa'yı
ziyaret etmesini anarlar. Ortodokslukta Ürdün Nehri'nde
İsa'nın vaftiz olması anılır. Ortodokslukta üç müneccimin
ziyareti ise 6 Ocak'ta kutlanır.
• Easter/Paskalya: İsa’nın dirilişi anısına 22 Mart – 25
Nisan
© prof. dr. cengiz batuk
 Kutsal Gün ve Festivaller

• Noel / Kristmas: Doğu Kiliselerinde 6/7 Ocak’ta

Katoliklerde 25 Aralık’ta kutlanır.
• İsa'nın doğumu anılır.
• Advent: Kasım Aralığın ilk Haftası
• İsa’nın Göğe Yükselişi: 30 Nisan – 3 Haziran
• Pentakost / Beyaz Pazar: Kutsal Ruh’un inişi
anısına 10 Mayıs – 13 Haziran
© prof. dr. cengiz batuk
 Kilise
• Kilise
• Kurum olarak
• Mabed Olarak
• Ruhban Hayatı ve Manastır
• Kiliseler de doğuya dönük olarak yapılır.

Mesih’in bedeni olarak kilise, Mesihle bir olmanın ifadesidir.

Bir açıdan mesih kilisenin başıdır. Diğer bir açıdan ise kilise Mesih’in
eşidir (gelin-güvey/damat).
Kutsal Ruh kiliseyi kutsar.
Görünen kilise olan cemaat, görünmeyen göksel Kudüs olarak tanrısal
krallığa yönelik Mesih sırrını ifade etmektedir.
© prof. dr. cengiz batuk
 Hıristiyan Sembolleri
• Haç : İsa’nın üzerinde idam edildiği artı (+) şeklindeki iki ağaç
parçası. Hıristiyan sanatında İsa’nın çarmıha gerilerek öldürülmesi
anımsatan çok çeşitli haç şekilleri yapılmıştır. Bunların bazısında haçın
kolları eşitken bazısında ise eşit değildir.
• Chi-Rho: Yunanca büyük harf CH sesini veren X ve R sesini veren
P’den oluşan bir monogram. Bu monogram ilk Hıristiyan imparatoru ve
ilk emperyal Kilise ile ilintilendirilmektedir. X ve P harfleri Yunanca
Mesih anlamında kullanılan ilk iki Yunanca harftir.
• IHS: İsa’nın Yunanca isminin ilk üç büyük harfinden oluşan
kısaltılmış şekli.
• IHC: İsa’nın Latince adının ilk üç harfinden oluşan kısaltılmış şekli.
• INRI: İsa çarmıha gerildiğinde çarmıhın üzerine yazılan
“Yahudilerin Kralı Nasıralı İsa” ifadesinin Latincesinin kısaltılmış şekli.
• Güvercin: Hıristiyan ikonografyasında Kutsal Ruhu temsil
etmektedir.
• Balık: Sıklıkla evharistle ilintili olarak İsa için kullanılan erken
dönem Hıristiyan sembolü.
• Kuzu: Hıristiyanlar İsa’yı insanlığın günah için kendini kurban
© prof. dr. cengiz batuk
eden fısıh kuzusu olarak görmektedir.