Tugas Basa Jawa

PAHARGYAN

Kelompok 5 / XII MIPA 6

1. Dewi Nawang Wulan (05)

2. Dimas Addien Pradipta (08)
3. Hanifah Istri Jauhari (16)
4. Hevita Putri Risky N A (18)
5. Isnanda Feby Nur A (23)
6. Putri Perbowo Mukti (29)

SMA N 2 KLATEN
2015

1
Daftar isi

A. Pengertian

Upacara temantenan adat jawa yaiku salah sijining upacara sakral adat jawa kang gadhahi sarentetan

upacara lan tata cara kang sampun pakem.  Upacara temantenan  niki nglambangake  panggihan
antawis temanten wadon lan temanten lanang kang dilambangake kaya ta ratu lan raja.

B. Sarentetan upacara manten adat jawa:

1. Nontoni

Adat nontoni yaiku salah sijine tata cara jawa kanggo keluwarga kang gadhahi putra lanang badhe
ngresakaken mantu kang dadi incerane kanggo putrane,gampangane kang arep disuwun dadi garwane
putrane nganti pangajab putrane mulya.

Wonten 3 prekawis kang dadi tetimbangan :  bibit,bebet,bobot

 Bibit

Saka keluwarga kang kados pundi. Supados saged gawe keluwarga uga sae.

 Bebet

Saka watak lare, supados saged laras kang padha bebrayan.  Mula pangajabe saged padha ngabekti
antara siji lan sijine. Supados kauripane mboten saged ewah.

 Bobot

Saka kapinteran, saka derajat.

2. Lamaran

Upacara kang lumaku lan saksampunipun angsal sisik melik lare istri dadi inceranipun pertela dereng 
dipunwengku lanang.

3. Asok tukon 

Temanten lanang maringi ubarampe kanggo keluwarga temanten wadon yekti marang tanggel jawab
tiyang sepuh. Dene asok tukon kathahipun didadike siji karo lamaran. Asok tukon padha karo srah-
srahan.

4. Paningset lan srah-srahan

Calon temanten lanang maringi ubarampe sak kebetahanipun kanggo nglakoni pahargyan temanten.
Paningsetan (pangikat) yaiku upacara nyerahake ubarampe kanggo pangikat calon temanten lanang
marang calon temanten wadon. Ubarampe paningset kang diajukake tiyang sepuh lanang kanggo
keluwarga wadon kalebu :

a. Kain bathik truntum

2
Ing wangun saka latar ireng karo kembang kesebar gadhahi arti lintang ing wayah wengi. Artine uripe
manungsa mboten saged dipisahke saka timbal walike urip , kaya ta padhang – peteng, pinter –
bodho ,sugih – mlarat . Nalika nemu pepeteng bakal nyuwun pepadhang , kaya ta lintang-lintang ing
wayah wengi.

b. Cincin

Kanggo tanda tresna kalih manungsa bakaledadi ikatan welas asih kang salawas-lawase ,kejaba mung
saka pangwaose Allah SWT.

c. Kasemekan

Kasemekan yaiku sandhangan kang wonten ing jero awak (daleman) . Ubarampe uga gadhahi arti
panggawe kang sopan utawa sae , kang mlajeng ing rabi banjur karo etika.

d. Stagen

Stagen yaiku kain kang digawe ambane 12 cm lan dawane  44.5 m, kanggo nangsuli nalika ngagem
batik. Stagen gadhahi arti kiyat muga-muga saged nandhang saliring lelaku utawa kiyat ing sedaya
kahanan wonten griya.

e. Bebed sindur

Bebed sindur yaiku sawerni bebed rimong utawa selendang werna abang lan putih. Werni abang
gadhahi arti wadon lan putih gadhahi arti kang dikarepke gadhahi putra.

f. Jeram gulung utawa jeram bali

Gadhahi arti besanan kalih pengantin. Pangangkahipun yaiku dekne kabeh saged nglaksanake
kewajibane.

g. Sekul tunggil

Sekul kang dibentuk dadi bulatan kang dibutuhke yaiku sakathah kalih buah. Sekul tunggil
nggambarake kekarepan kang sampun tunggil-gilik lebet dijodokake putra kang kebak raos tanggel
jawab.

h. Rosan wulung

Rosan wulung yaiku rosan kang arupa abang tuwa. Rosan niki gadhahi arti raos legi kang dadi pangajab
menawa ing lebet keluwarga mangke badhe salajeng nyagedaken keuripan kang sarwa manis lan
salajeng gadhahi watak wicaksana.

i. Pisang ayu uga kengken ayu

Ubarampe niki arupa pisang ratu setangkep. Pisang ratu dipileh amarga ratu yaiku satiyang kang
kelenggahane dhuwur uga luhur. Kekarepane, pasangan niki benjing saged gadhahi kelenggahan kang
dhuwur. Jarwane kengken ayu yaiku benjing karukunan uga kesarengan badhe salajeng wonten lebet
nyarungani keuripan berkeluwarga.

j. Pangiring paningset

3
Pangiring niki ngrupikake kepepakan sari ubarampe kang baken. Bentuk saka pangiring paningset
yaiku pikantuk bumi kersa barang kanggo kebetahan estri. Sacawis pamepak paningset :

 Sapasang angsa utawa ayam urip, kajengipun jodo kaping kalih mempelai lestantun.
 Kalih buah krambil gading utawa krambil cengkir (enem), dadi arti landhep manahan.
 Kalih batang rosan wulung, dadi simbol kekekahan manah.
 Badhe-badhe jampi, kaya ta : jahe,kunyit, kencur, empon-empon, dadi simbol kesarasan
kanggo kaping kalih mempelai.

5. Pasang tarub

Ngrupikake tradisi gawe ‘bleketepe’ utawa anyaman ron krambil kanggo didadike atap

utawa pangeyup resepsi manten. Tatacara niki mendhet wucalan  Ki Ageng  Tarub, salah siji
leluhur ratu-ratu Mataram. Ditumindakake  amarga  griya Ki Ageng alit dadi mboten saged ngewrat
sedaya tamu, dadine tamu kang dipunnjawa  dieyupi karo payon niki,ruang  kang dikanggoke
kanggo para tamu agung kang wiyar uga saged ndhusun sedaya tamu. Lajeng payon saka ron krambil
niki kanaman ‘tarub’,  asalipun saka asma tiyang kang gawe.  Tatacara masang tarub  yaiku bapak 
minggah tangga sawegaken ibu nyepengi tangga karo mbantu nyukakake ‘bleketepe’. Tatacara niki
gadhahi jarwa gotong royong kaping kalih tiyang sepuh kang dadi pangayom keluwarga. 

Salajengipun menapa wae ubarampe kanggo gawe tarub :

 Gawe kajang utawa tratak.

Cagak saka deling ampel utawa wulung (pring), lan payon kagawe kepang, wonten dhuwur
diwenehi asma “bleketepe”, pinggiring tratak dipunrengga janur kuning kapasang mlengkung.

 Tetuwuhan

Kapasang ing ngajeng utawa wonten mlebet. Tetuwuhan niki saka pisang raja, cengkir gading,
tebu  wulung, pari lan cantel, ron  kluwih, ron kruton lan ron ringin. Tetuwuhan niki gadhahi jarwa,
salah sijine pangajab saka kang gadhahi gawe.

 Werdinipun Pisang raja

Kapilih kang sepuh, wonten kalih tundhun kang gadhahi jarwa pangajab para putra supados
gadhahi watak/sipat kados raja kang berbudi bawa laksana, lan tansah pitados tiyang kathah mawi
tansah mranani, kejawa saka niki muga uripe lare kados dene pisang “rila pejah yen sampun
wonten wohipun”.

 Pari wulu

Kalih unting utawa cantel jarwane sang pinanganten kathah rejeki, mboten kekirangan.

 Klapa gading 2 janjang

Jarwa nalika temantenan saged urip ing papan pundi, mawi saged migunani uripe mligi brayatipun
sumrambah tiyang sanes.

4
  Tebu wulung 2 batang

Kapasang kiwa tengen regol wau pinangka tolak bala, nanging uga gadhahi jarwa mantepe manah
anggene gadhahi kersa. Kejawa saka niki pangajabe pengantin ing nalika uripe mung pados manise
kemawon.

 Ron keluwih

Supados nalika wingking uripe saged tansah linangkung , mawi uripe saged kecekapan.

 Ron ringin

Supados uripe saged dadi payungging keluwarga, sumrambah  dateng masyarakat sakiwa tengene.

 Ron kroton / puring

Kejawa dadi tolak bala marang roh lembut kang badhe ngganggu keslametane mawi badhe
njugaraken sesambetane bebrayan.

6. Siraman

Kanggo ngresikake jiwa  calon temanten lan kanggo penghormatan terakhir tiyang sepuh kang ngurusi
larene. Upacara niki diselenggarakake sedina sadurunge ijab qobul lan ditumindakake wonten griya
piyambak-piyambak calon temanten.

Wonten pitu pitulungan kang dianggep pitu tiyang sae utawa wigati. Banyune campuran saka
kembang setaman lan dipendhet saka pitu sumur kang gadhahi jarwa kauripan kang sinebut Banyu
Perwitosari. Acara siraman diwiwiti dening para pini sepuh calon temanten lan dipungkasani dening
pemaes banjur mecah kendi.
Salajengipun menapa wae ubarampe kanggo siraman :

 Ajang banyu saka perunggu.

 Kembang setaman yaiku kembang kaya ta mawar, melati, cempaka, kenanga kang diparingke
banyu.
 Aroma saka gangsal werna kanggo sabun.
 Shampo tradisional saka awu merang, santan, lan banyu asam jawa.
 Gayung saka lulang krambil kanggo mendhet banyu.
 Lelenggahan kanggo panggonan lenggah.
 Kain putih.
 Klambi batik.
 Kendi.
 Sesajen.
Sesajen dianggep wigati kaya ta :
 Tumpeng Robyong, sekul kuning kang ngagem pernak-pernik.
 Tumpeng Gundhul, sekul kuning kang mboten ngagem pernak-pernik.
 Panganan kaya ta pithik, tahu, endhog.
 Buah kaya ta gedhang,jeruk,lan liyane.
 Krambil enom.
 Pitu rupa jenang.
 Panganan pasar kaya ta lemper, cendol, lan liyane.

5
  Siji pithik jago
 Kembang Telon kaya ta kenanga, melati, cempaka.
Sarentetan acara siraman :

 Temanten lanang utawa wadon karo dikancani pinisepuhe.

 Temanten mlampah wonten panggonan siraman.
 Ana tiyang kang nggawa klambi batik, anduk lan liyane.
 Temanten lenggah lan nyuwun donga.
 Diwiwiti karo bapak banjur ibu.
 Banyu diparingke wonten dhuwur tangane lan temanten kumur kaping telu.
 Banjur banyu diparingke wonten dhuwur sirah, rupa, kuping, gulu, tangan lan sikil kaping telu.
 Sakwise pinisepuhe banjur ditumindakake karo sekawan tiyang kang wigati.
 Tiyang kang keri yaiku pemaes utawa tiyang kang dianggep paling wigati.
 Sakwise siraman yaiku  pecah kendi kang ditumindakake karo ibu temanten wadon.

7. Paes/ Ngerik 

Sakwise siraman, ditumindakake acara paes yaiku dadi lambang supados mbecik awak lair lan

batin. Paes yaiku dandan anyar kang nembe urutan ngalub-alubi (taksih ngarep). Niki
ditumindakake wonten kamar calon temanten wadon lan dikancani karo ibu pini sepuh.

Karo ibu ningali calon temanten dipaes, para ibu pini sepuh maringi restu mawa
nyuwun doa supados upacara raben mlampah kang lancar lan khidmat. Muga-muga
kalih temanten mangke wanci gadhah keluwarga lan lumaku ing kauripan
saged rukun lan diparingi lare lan rejeki. 

8. Sengkeran

Sakwise calon temanten wadon dihaluh-halubi utawa digawe cengkorong

paes nuli ‘disengker’ utawa dipingt,artine mboten saged medal saka griya.  Niki kanggo njaga
keslametane. Pamingitan niki dhisik ditumindakake sajrone seminggu utawa paling sithik 3 dina. ing
lebet acara niki, calon temanten wadon saben bengi dilulur lan saged gadhahi sanjang kang kathah
yaiku babagan kepriye dadi satiyang bojo, ibu ing lebet lumaku kauripan lan ngancani bojo,
mawa ngatur griyatangga.

9. Dodol Dawet 

Wanci calon temanten digawe cengkorong paes, pini sepuh saka calon temanten

numindakake tatacara dodol dawet (adol dawet). Dawet  dadi pasuguhan lan dipendhet jarwa
saka cendol kang gadhahi wujud bunder, artine kekarepan pini sepuh calon temanten kanggo
njodokake larene. 
Kanggo tiyang kang badhe tumbas dawet kesebut kudu mbayar nganggo kreweng sanes nganggo
dhuwit. Niki nunjukake menawa kauripan tiyang asale saka bumi. Kang ngladeni panuku yaiku ibu,
kang nrima dhuwite yaiku bapak lan kang tumbas yaiku sedulur-sedulure. Niki mulang marang lare
dekne sedaya kang rabi kudu ngerti babagan kepriye nggoleki nafkah kanggo keluwarga.

10. Midodareni

6
Tembung midodaren asale saka basa jawa yaiku widodari utawa bidadari. Acara niki gadhahi jarwa yen
bengi sakdurunge acara temantenan, sedaya para widadari mendhet saka suwarga kanggo aweh
pengestu uga kanggo pralambang yen benjing wonten acara utama, temanten wadonne bakal ayu
kaya widodari.
Wonten acara niki temanten wadon mboten metu saka kamar wiwit jam 6 sore nganti tengah wengi
lan dikancani karo sedulur-sedulur wadonne sinambi aweh nasihat. Rangkeyan acara wengi midodaren
niki beda saben daerah, kadhang wonten kang dibarengake karo acara peningsetan lan srah srahan.

11. Nyantri

Sajrone acara midodareni, calon temanten lanang mboten saged nemoni calon temanten wadon.
Calon temanten lanang mung ngombe banyu putih lan mboten angsal ngrokok. Sakdurunge keluwarga
calon temanten lanang lunga saka griya calon temanten wadon, pinisepuh calon temanten lanang
bakal nitipake lare lanange marang keluwarga calon temanten wadon. Calon temanten lanang mboten
mantuk nanging nginep wonten griyane wadon, supados benjing calon temanten lanang saged
didandani lan kanggo keamanan calon temanten lanang. Nanging calon temanten lanang mboten
saged nemoni calon temanten wadon.

12. Ijab qobul

Acara nalika temanten lanang ngucapke janji bebojoan karo temanten wadon, lan disekseni  tiyang
kathah supados saged sah. Acara ijab qobul biasane ditumindakake saka tiyang kantor urusan agama
dadine sarat lan rukun ijab qobul sah miturut agama lan disekseni karo tiyang pencatet sipil kang
nyatet rabine wonten catetan pemerintah.

13. Panggih

Sak rampunge acara ijab qobul (akad nikah)ditumindakake acara panggih, ing acara niki kembang
mayang digowo metu saka griya lan didelehake wonten ing prapatan cedhak griya, tujuane kanggo
ngusir roh jahat. Sakwise iku temanten wadon panggih karo temanten lanang kanggo nerusake acara
liyane.

14. Liron kembang mayang

Kekalih calon temanten tukar kembang mayang, gadahi teges manunggalaken cipta,rasa, lan karsa
kanggo sareng-sareng mujudaken kabahgyan karo kawilujengan.
15. Gantal (mbalang suruh)
Godhong suruh digulung alit ditaleni bolah putih kang diuncalake karo piyambak-piyambak temanten,
kanthi pangajab mugi sedaya godha bakal musna keno uncalane kuwi.
16. Ngidak endhog
Temanten lanang ngidak endhog pitik nganti pecah kagem simbol seksual kekalih temanten sampun
pecah pamore. 

17. Sikile temanten lanang diwijiki karo temanten wadon

Wijik nganggo banyu kembang setaman gadhahi arti supados winih kang dikasilake resik saka
tindakane kang reged.

7
 18. Ngunjuk toya degan
Banyu degan dianggep kanggo lambang banyu kauripan, banyu kang suci lan banyu manikem.

19. Dikepyok nganggo kembang warna warni

Gadhahi arti supados keluwarga kang dibina saged raos suka lair lan batin.

20. Mlebet ing pasangan

Jarwane temanten kang sampun dados pasangan urip kudu siap nindakake kewajibane.
21. Pupuk
Ibu temanten putri ngusap-usap sirah mantu lanang sakathah kaping telu kaliyan
toya kembang setaman minangka tandha ikhlas nampa dadi bageane kulawarga.
22. Sindur

Sindur utawa isin mundur, tegese mboten cepet gela ngadepi tantangan  kauripan. Lumampah alon-
alon kanthi nyampirake kain sindur, minangka tandha temanten wis ditampa dadi kulawarga.
Selendang kang warnane abang lan putih kang nglambangake persatuan saka bapak lan ibu.
23. Timbangan
Bapak saka temanten wadon lenggah wonten ing antarane pasangan temanten lanang, suku kang kiwa
dilenggahi temanten wadon.  Isine pacelathon singkat antarane bapak lan ibu temanten wadon. Kalih
temanten lenggah wonten ing pangkonane bapake temanten wadon, gadhahi arti katresnane tiyang
sepuh marang lare lan mantu soho besan.
24. Kacar-kucur
Temanten lanang ngucuraken asile dhumateng temanten wadon kang awujud arta receh lan
kelengkapane. Gadhahi arti temanten badhe tanggung jawab maringi nafkah dhateng keluwarga.
25. Dulangan
Temanten lanang lan temanten wadon pada dedulangan wonten jarwane tutur adilinuwih
dilambangkake nganggo sanga tumpeng kang gadhahi jarwa:
a.       Tumpeng tunggarana : supados eling dhumateng Gusti.
b.      Tumpeng puput : wanton piyambak.
c.       Tumpeng bedhah Negara : nyatuni lanang lan wadon
d.      Tumpeng sangga langit : bekti dhumateng tiyang sepuh
e.       Tumpeng kidang soka : dados ageng lan alit.
f.       Tumpeng pangapit :  raos seneng lan duka saka Gusti kang Maha Kuwaos
g.      Tumpeng manggada : ing donya mboten wonten kang abadi.
h.      Tumpeng pangruwat : kudu bekti dhumateng para sepuh.
i.        Tumpeng kesawa : wejangan supados sregep makarya.
26. Sungkeman

8
Sungkeman ungkapan bektos dhumateng tiyang sepuh, lan nyuwun donga pangestu. Carane jongkok,
nyepeng dengkulipun tiyang sepuh temanten wadon, diwiwiti saka temanten wadon didherekake
temanten lanang, banjur dhumateng tiyang sepuh temanten lanang.
27. resepsi
Resepsi dadi puncak acara temantenan. Sejatine acara niki gadhahi jarwa upacara selametan, selamet
amarga inti acarane yaiku ijab qobul sampun rampung diltumindakake. Wonten acara niki, pasangan
temanten nerima ucapan selamat saka kerabat, kanca uga kabeh kang teka.

C. Bedanipun acara temantenan jogja lan solo

NO GAGRAK YOGYA GAGRAK SOLO KATRANGAN

1 Nontoni Nontoni Ngresakake mantu kang dadi incerane kanggo

putrane,ngenalke calon temanten kang sampun
dijodohake, uga kanggo silaturahmi marang
keluwarga calon besan.

2 Lamaran Lamaran Upacara kang katindakan lan sampun angsal sisik

melik lare istri dados incerane cetha dereng 
diwengku kakung.

3 Asok tukon Asok tukon Temanten lanang maringake ubarampe  marang

keluwarga temanten wadon kanggo ganti tanggel
jawab tiyang sepuh.

4 Srah srahan Srah srahan Calon temanten lanang maringke  ubarampe sak
ragat kang bakal kanggo nindakake pahargyan
temanten.

5 Tarub Tarub Salah sijine adat  dadi sarana tolak bala.

6 Siraman Siraman Kanggo ngresikake jiwa  calon temanten lan

kanggo penghormatan terakhir tiyang sepuh kang
ngurusi larene. Upacara niki diselenggarakake
sedina sadurunge ijab qobul lan ditumindakake
wonten griya piyambak-piyambak calon temanten.
Solo wonten temanten wadon lan temanten putra
di bopong dening bapak calon temanten. Jogya
wonten mecah kendhi.

7 Midodareni,nyantri Midodareni Temanten wadon mboten metu saka kamar wiwit

jam 6 sore nganti tengah wengi lan dikancani karo
sedulur-sedulur wadonne sinambi aweh nasihat.
Ing yogya wonten nyantri utawa temanten lanang
dititipake marang keluwarga temanten wadon.

8 Ijab Ijab Acara nalika temanten lanang ngucapke janji

9
 bebojoan karo temanten wadon, lan disekseni 
tiyang kathah supados saged sah.

9 Panggih Panggih Kembang mayang digawa metu saka griya lan

diparingne wonten prapatan cedhak ngomah
banjur disrempetake marang temanten lanang.

10 resepsi resepsi Upacara pahargyan sak wise ijab qobul

ditindakake.

10
Kesimpulan

Lampiran

Lamaran

Asok tukon

Srah - srahan

11
 Tarub Siraman

Dodol dawet Midodareni

Ijab Qobul

12
 Gantal (mbalang suruh)

Ngidak endhog lan diwijiki Sindur

Timbangan Kacar – kucur

13
Dhulangan

Sungkeman

Resepsi

14