ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ

Προγράμματα Συμπληρωματικής Εκπαίδευσης

Με τη χρήση καινοτόμων μεθόδων εξ αποστάσεως εκπαίδευσης

1763 - ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ GIS ΣΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

1
© Copyright 2016, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Π. Ε. Πετράκης.
Η έντυπη, ηλεκτρονική και γενικά κατά οποιοδήποτε τρόπο αναπαραγωγή, δημοσίευση
ή χρησιμοποίηση όλου ή μέρους του υλικού έργου αυτού, απαγορεύεται χωρίς την
έγγραφη έγκριση του κατόχου των πνευματικών δικαιωμάτων του έργου.

2
Το παρόν έντυπο αποτελεί τμήμα του εκπαιδευτικού υλικού του μαθήματος “Εφαρμογές
GIS στο Περιβάλλον”. Αποτελεί απαραίτητο συμπλήρωμα του ηλεκτρονικού υλικού που
βρίσκεται στην πλατφόρμα και αναπόσπαστο κομμάτι της εκπαιδευτικής διαδικασίας.
Στην πρώτη διδακτική ενότητα παρουσιάζεται ο ρόλος των ΓΣΠ στην παρακολούθηση,
μελέτη και διαχείριση του φυσικού περιβάλλοντος ενώ παράλληλα αναδεικνύεται η
χρησιμότητά τους στην μελέτη σύνθετων περιβαλλοντικών προβλημάτων μέσω της
παρουσίασης, μέσα από τη σχετική βιβλιογραφία, τριών αντιπροσωπευτικών μελετών
περιπτώσεων (case studies) για την περιοχή της Ελλάδας.
Στην δεύτερη διδακτική ενότητα θα πραγματοποιηθεί μια εφαρμογή των ΓΣΠ για το
αστικό περιβάλλον. Στο πρώτο μέρος της εφαρμογής θα αναλυθούν οι αλλαγές στις
χρήσεις γης στο λεκανοπέδιο της Αττικής την περίοδο 2006 - 2012. Θα υπολογιστεί, για
παράδειγμα, η έκταση των περιοχών που μετατράπηκαν από βλάστηση σε δομημένη
περιοχή. Για το σκοπό αυτό, θα χρησιμοποιηθούν ελεύθερα δεδομένα χρήσεων γης
από το Ευρωπαϊκό πρόγραμμα Urban Atlas και το ελεύθερο λογισμικό QGIS. Στο
δεύτερο μέρος η ανάλυση θα επικεντρωθεί στην πυκνότητα δόμησης του Ν. Αττικής το
2012, και πιο συγκεκριμένα, θα πραγματοποιηθεί ποσοτική ανάλυση των εκτάσεων με
πυκνότητα δόμησης άνω του 80% σε επίπεδο Δήμων.
Η τρίτη διδακτική ενότητα αποσκοπεί στη διαχείριση διαφορετικών ειδών δεδομένων
μέσω των συστημάτων γεωγραφικών πληροφοριών και στην αποτύπωσή τους σε
χάρτη. Η ενότητα ασχολείται με την εισαγωγή, την επεξεργασία και την αποτύπωση
δεδομένων καμένων εκτάσεων (π.χ. δασών καθώς και δασικών, χορτολιβαδικών,
γεωργικών και άλλων εκτάσεων) για το έτος 2016 σε μορφή υπολογιστικών φύλλων.
Τη συγγραφή του συγκεκριμένου εκπαιδευτικού υλικού πραγματοποίησε ο κ. Καρτάλης
Κωνσταντίνος, εξωτερικός συνεργάτης του Προγράμματος Συμπληρωματικής εξ
Αποστάσεως Εκπαίδευσης του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών.

3
 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ 1. Ο ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ GIS ΣΤΗ ΜΕΛΕΤΗ, ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΟΥ
ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ...................................................................................................................... 5
ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ................................................................................................. 7
ΥΠΟΕΝΟΤΗΤΑ 1. ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ................................................................ 8
ΥΠΟΕΝΟΤΗΤΑ 2. ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ - ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΙΣ ΜΕΛΕΤΗΣ (CASE
STUDIES) ............................................................................................................................... 9
ΣΥΝΟΨΗ .............................................................................................................................. 22

ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ 2. ΕΦΑΡΜΟΓΗ GIS ΓΙΑ ΤΟ ΑΣΤΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ............................. 23

ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ............................................................................................... 25
ΥΠΟΕΝΟΤΗΤΑ 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ ............................................................................................... 26
ΥΠΟΕΝΟΤΗΤΑ 2. ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΣΤΟ ΑΣΤΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ .............................................. 29
ΣΥΝΟΨΗ .............................................................................................................................. 52

ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ 3. ΕΦΑΡΜΟΓΗ GIS ΓΙΑ ΤΟ ΦΥΣΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ............................ 53

ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ............................................................................................... 55
ΥΠΟΕΝΟΤΗΤΑ 1. ΠΡΟΣΘΗΚΗ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ ΣΕ ΑΡΧΕΙΟ SHAPEFILE.............................. 56
ΥΠΟΕΝΟΤΗΤΑ 2. ΑΠΟΤΥΠΩΣΗ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ ΣΕ ΧΑΡΤΗ ................................................ 65
ΣΥΝΟΨΗ .............................................................................................................................. 85

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ................................................................................................................... 86

4
 ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ

Προγράμματα Συμπληρωματικής Εκπαίδευσης

Με τη χρήση καινοτόμων μεθόδων εξ αποστάσεως εκπαίδευσης

1763 - ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ GIS ΣΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ 1. Ο ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ GIS ΣΤΗ ΜΕΛΕΤΗ, ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ

ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ

5
6
Εισαγωγικές Παρατηρήσεις
Η πρώτη υποενότητα κάνει μια εισαγωγή στη διαχείριση περιβάλλοντος με τη χρήση
των ΓΣΠ.
Η δεύτερη υποενότητα ασχολείται μέσω case studies με την παρακολούθηση
περιβάλλοντος, και συγκεκριμένα με τη χρήση ΓΣΠ για την ανάλυση δασικών
πυρκαγιών, την εξαγωγή υδρογραφικού δικτύου, και την προσομοίωση αέριας
ρύπανσης στην ευρύτερη περιοχή του αεροδρομίου Ελ. Βενιζέλος.

7
 ΥΠΟΕΝΟΤΗΤΑ 1. ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ

Η διαχείριση του περιβάλλοντος είναι σε σημαντικό βαθμό, χωρική διαδικασία. Τα

δεδομένα που χρησιμοποιούνται για τη μελέτη του φυσικού περιβάλλοντος
προϋποθέτουν τη γνώση τόσο της ακριβούς θέσης τους στο χώρο όσο και των
ιδιοτήτων που τα χαρακτηρίζουν. Για αρκετά χρόνια οι ερευνητές κατασκεύαζαν
ιδιόχειρους χάρτες ώστε να τοποθετήσουν πάνω σε χάρτη τις παρατηρήσεις τους.
Σήμερα αυτοί οι χάρτες έχουν εξελιχθεί σε σύγχρονα εργαλεία (ΓΣΠ) μελέτης των
χωρικών συνδέσεων μεταξύ των διαφόρων παραμέτρων.
Αυτή η νέα προοπτική θέτει τις βάσεις για μια ουσιαστική αλλαγή στην
παρακολούθηση και διαχείριση του περιβάλλοντος, καθώς από τη φυσική περιγραφή
του γεωγραφικού χώρου, μεταβαίνουμε στη συνδυαστική, πολυπαραμετρική και
πολυεπίπεδη ερμηνεία των χαρτογραφικών δεδομένων με τελικό στόχο τη λήψη
εμπεριστατωμένων αποφάσεων σε χωρική βάση.
Η ανάγκη για την πολυπαραμετρική και πολυεπίπεδη ερμηνεία των δεδομένων
προκύπτει από τη συχνά πολύπλοκη αλληλεξάρτηση των οικοσυστημικών λειτουργιών
αλλά και από την επίσης πολύπλοκη σχέση που αναπτύσσεται μεταξύ της κατάστασης
του φυσικού περιβάλλοντος και των ανθρωπογενών επιδράσεων.

1.1. Διαχείριση περιβάλλοντος με τη χρήση των ΓΣΠ

Για την παρακολούθηση της κατάστασης του φυσικού περιβάλλοντος

χρησιμοποιούνται πολλές πηγές δεδομένων (επίγειοι αισθητήρες, εναέριες λήψεις,
τηλεπισκόπηση, κ.α.), επιτρέποντας κατά αυτό τον τρόπο την ολοκληρωμένη μελέτη της
τρέχουσας κατάστασης και των αλλαγών που εξελίσσονται ή έχουν ήδη προκύψει σε
σύγκριση με μία πρότερη κατάσταση.
Ενδεικτικά, η χρήση των ΓΣΠ βοηθά στη συνδυαστική ανάλυση και οπτικοποίηση των
δεδομένων που είναι αναγκαία για τη μελέτη του φυσικού περιβάλλοντος για
περιπτώσεις όπως:
¾ κίνδυνος και επιπτώσεις πλημμυρικών φαινομένων,
¾ κίνδυνος και επιπτώσεις δασικών πυρκαγιών,
¾ πιέσεις σε οικοσυστήματα και προστατευόμενες περιοχές,
¾ διαχείριση παράκτιων ζωνών και νησιωτικών περιοχών,
¾ ποιότητα λιμνών και ποταμών,

8
 ¾ εξάπλωση παρασίτων και εισβολή νέων ειδών φυτών, κ.α.
Τα αποτελέσματα που προκύπτουν από την μελέτη και παρακολούθηση του φυσικού
περιβάλλοντος και τα οποία χρησιμοποιούνται σε ένα ευρύ φάσμα δραστηριοτήτων
της περιβαλλοντικής διαχείρισης μεταξύ άλλων περιλαμβάνουν:
¾ την απεικόνιση περιβαλλοντικών παραμέτρων σε χάρτες,
¾ την απεικόνιση της συγκέντρωσης ρύπων και της χωροχρονικής τους κατανομής,
¾ διαχειριστικά σχέδια για προστατευόμενες περιοχές,
¾ χάρτες επικινδυνότητας από πυρκαγιές,
¾ σχέδια για την αντιμετώπιση περιβαλλοντικών κινδύνων (λ.χ. πυρκαγιών,
πλημμυρών),
¾ χάρτες υδρολογικών λεκανών και υδρογραφικών δικτύων και
¾ χάρτες χρήσεων γης και των αλλαγών τους.
Όσον αφορά τις προστατευόμενες περιοχές ειδικότερα, τα ΓΣΠ χρησιμοποιούνται στη
παρακολούθηση και διαχείριση των δασικών και υδατικών πόρων όπως και για τη
μελέτη της ευαισθησίας του φυσικού περιβάλλοντος. Τέλος, τα ΓΣΠ δύναται να
χρησιμοποιηθούν στον χωροταξικό σχεδιασμό και τις μελέτες περιβαλλοντικών
επιπτώσεων όταν για παράδειγμα μελετάται η θέση ενός αιολικού πάρκου σε σχέση με
τις απαιτήσεις της μελέτης περιβαλλοντικών επιπτώσεων ή όταν χωροθετείται ένα έργο
υποδομής (λ.χ. φράγμα) σε προστατευόμενη περιοχή.

ΥΠΟΕΝΟΤΗΤΑ 2. ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ - ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΙΣ

ΜΕΛΕΤΗΣ (CASE STUDIES)

Στην παρούσα υποενότητα παρουσιάζονται οι δυνατότητες παρακολούθησης και

διαχείρισης του φυσικού περιβάλλοντος της Ελλάδας με τη χρήση ΓΣΠ.
Παρουσιάζονται, μετά από σχετική βιβλιογραφική αναζήτηση και αξιολόγηση, τρεις
αντιπροσωπευτικές περιπτώσεις μελέτης που αφορούν:
(α) την ανάλυση κινδύνου από δασικές πυρκαγιές,
(β) την εξαγωγή και αποτύπωση του υδρογραφικού δικτύου, και
(γ) την αποτύπωση της αέριας ρύπανσης στην περιοχή του αεροδρομίου Ελ.
Βενιζέλος.

9
2.1 Ανάλυση δασικών πυρκαγιών

Κατά τη διάρκεια των τελευταίων δεκαετιών καταγράφηκε ταχεία ανάπτυξη των

οικιστικών ενοτήτων μέσα ή κοντά σε δασικές περιοχές. Οι δασικές πυρκαγιές που
συμβαίνουν στη ζώνη μίξης δασών-κατοικιών είναι ίσως η σοβαρότερη απειλή για το
φυσικό περιβάλλον, ενώ είναι προφανές ότι μπορεί να απειλήσουν την ασφάλεια των
πολιτών αλλά και να καταστρέψουν έργα υποδομών και περιουσίες. Μια
ενδιαφέρουσα εφαρμογή των ΓΣΠ στη μελέτη του παραπάνω προβλήματος
παρουσιάστηκε στο 17ο Πανελλήνιο Δασολογικό Συνέδριο (Πλατανιατάκη κ.α., 2015).
Η περιοχή μελέτης ήταν η περιοχή της Σταμάτας Αττικής η οποία βρίσκεται
βορειοανατολικά της Αθήνας και καλύπτεται κυρίως από μεσογειακή βλάστηση με
θάμνους και εκτάσεις πευκοδάσους. Εξαιτίας της αστικής επέκτασης της Αθήνας, η
περιοχή άλλαξε σταδιακά χαρακτήρα, από αγροτικό σε περιαστικό, ενώ ενισχύθηκε
σημαντικά η οικιστική ανάπτυξη.
Με τη χρήση δεδομένων από μία πολύ υψηλής χωρικής ευκρίνειας δορυφορική εικόνα
Quickbird χαρτογραφήθηκαν η καύσιμη ύλη και όλες οι κατοικίες της περιοχής, ενώ
μετρήθηκε για την κάθε µια ξεχωριστά η απόστασή της από το κοντινότερο σημείο
όπου υπάρχει βλάστηση. Μέσω της εισαγωγής των παραπάνω δεδομένων στο ΓΣΠ και
της προσομοίωσης της εξάπλωσης μίας πυρκαγιάς μέσω εξειδικευμένου
προγράμματος1 εκτιμήθηκε ο κίνδυνος από δασική πυρκαγιά για κάθε κατοικία
ξεχωριστά.
Όπως προέκυψε από τα αποτελέσματα των προσομοιώσεων (Εικόνα 1) για διάφορες
συνθήκες καύσης (ήπιες-μέσες-ακραίες), κατά τη διάρκεια ήπιων συνθηκών καύσης,
434 κτίσματα (12,5% επί του συνόλου) είναι σε άμεσο κίνδυνο. Αντίστοιχα, στην
περίπτωση των μέσων συνθηκών καύσης 760 κτίσματα (21,8% επί του συνόλου)

1Τα εξειδικευμένα προγράμματα προσομοίωσης πυρκαγιών (π.χ. FlamMap) ενσωματώνουν τις εξισώσεις
μαθηματικών μοντέλων διάδοσης δασικών πυρκαγιών και μετεωρολογικών παραμέτρων μέσα από χωρική
πληροφορία (υψόμετρο, κλίση, έκθεση κ.λπ.) και καθιστούν δυνατή την προσομοίωση και χωρική
απεικόνιση της συμπεριφοράς των δασικών πυρκαγιών με ικανοποιητική ακρίβεια και σε πολύ υψηλή
ανάλυση.
10
κινδυνεύουν από τη δασική πυρκαγιά. Τέλος στην περίπτωση ακραίων συνθηκών
καύσης, 888 σπίτια (25,5% επί του συνόλου) αντιμετωπίζουν άμεση απειλή
καταστροφής από τη δασική πυρκαγιά. Το 60,2 % των υπόλοιπων οικημάτων και
κτισμάτων δεν αναμένεται να επηρεαστούν από τη δασική πυρκαγιά σε καμία από τις
τρεις διαφορετικές συνθήκες καύσης (Εικόνα 1).
Όπως παρατηρείται στην Εικόνα 1 κάθε κτίσμα κατηγοριοποιείται ξεχωριστά ανάλογα
την έκθεση του σε κίνδυνο. Μια τέτοια πληροφορία είναι χρήσιμη σε όλους τους φορείς
που είναι υπεύθυνοι για την ασφάλεια των πολιτών αλλά και στους ίδιους τους
ιδιοκτήτες των κτισμάτων.

Εικόνα 1. Αποτελέσματα προσομοιώσεων για διάφορες συνθήκες καύσης

Πηγή: Πλατανιατάκη κ.α., 2015

Η αρχική δορυφορική εικόνα (Α) και ανάλυση απειλής από δασικές πυρκαγιές στους
οικισμούς της περιοχής μελέτης κάτω από τις τρεις διαφορετικές συνθήκες καύσης (Β:
ήπιες / Γ: μέσες / Δ: ακραίες).

11
2.2 Εξαγωγή υδρογραφικού δικτύου

Η κίνηση του νερού πάνω στη γήινη επιφάνεια καθορίζεται κατά κύριο λόγο από τη
μορφολογία του εδάφους. Ως εκ τούτου η χρήση ψηφιακών μοντέλων αναγλύφου
(digital terrain models – DTMs)2 είναι αναγκαία για τον καθορισμό υδρολογικών
λεκανών και την αυτόματη εξαγωγή των υδρογραφικών δικτύων.
Ο όρος καταβύθιση (depression) χρησιμοποιείται για να περιγράψει περιοχές ενός
Ψηφιακού Μοντέλου Αναγλύφου (ΨΜΑ) και αφορά ένα ή περισσότερα εικονοστοιχεία
που περικλείονται από υψηλότερα υψόμετρα (Νικολακόπουλος κ.α., 2015). Τέτοιες
περιοχές μπορεί να είναι λίμνες ή άλλες εδαφικές ανωμαλίες που οφείλονται είτε σε
γεωλογικά αίτια όπως οι κατολισθήσεις ή σε ανθρώπινες δραστηριότητες εξορύξεις,
εκσκαφές κ.ά. Και στις δύο περιπτώσεις το μέγεθος αυτών των καταβυθίσεων είναι
αρκετά μεγάλο και ξεπερνά συνήθως το μέγεθος του ενός ή δύο εικονοστοιχείων
(Εικόνα 2).

2 Το ανάγλυφο της γήινης επιφάνειας αναπαρίσταται συνήθως με τη μορφή ισοϋψών καμπυλών, σκίασης,
κ.ά. Ανάλογα με τον τρόπο αναπαράστασης, είναι δυνατή η εξαγωγή ποσοτικών αποτελεσμάτων για το
υψόμετρο. Η διαχείριση του αναγλύφου σε ψηφιακό περιβάλλον, γίνεται μέσω των Ψηφιακών Μοντέλων
Αναγλύφου (Digital Terrain Models – DTMs).
12
 Εικόνα 2. Ψηφιακό Μοντέλο Αναγλύφου με μορφή σκιασμένου αναγλύφου

Πηγή: Νικολακοπουλος κ.α., 2015

Στο κέντρο της περιοχής παρατηρείται μία μικρή καταβύθιση (ενιαία γκρι επιφάνεια) που
αφορά εικονοστοιχεία τα οποία έχουν μικρότερο υψόμετρο από τα γειτονικά που τα
περικλείουν.

Στην εικόνα 3 μπορείτε να δείτε πώς μεταφράζεται η εικόνα 2 σε μορφή ψηφιδωτού.

Εικόνα 3. Ψηφιακό Μοντέλο Αναγλύφου με μορφή ψηφιδωτού

13
Στο κέντρο του πίνακα υπάρχει μία καταβύθιση. Οι τιμές του υψομέτρου τεσσάρων
εικονοστοιχείων είναι 2 ενώ των περιφερειακών είναι 3 ή 4.
Πηγή: Νικολακόπουλος κ.α., 2015

Η διεύθυνση ροής υπολογίζεται σε κάθε κεντρικό εικονοστοιχείο ενός πίνακα 3x3. Η τιμή
του κεντρικού εικονοστοιχείου συγκρίνεται με τις τιμές των 8 εικονοστοιχείων που το
περιβάλουν (Εικόνα 4). Ο τελικός χάρτης (ψηφιδωτό) περιέχει διευθύνσεις ροής (βόρεια,
βορειανατολική κ.λπ.).

Εικόνα 4. Τελικός Χάρτης

α) Αρχικό Ψηφιακό Μοντέλο Αναγλύφου

β) Πίνακας κλίσεων του Ψηφιακού Μοντέλου Αναγλύφου και
γ) Διευθύνσεις ροής
Πηγή: Νικολακόπουλος κ.α., 2015

Σε ένα επόμενο στάδιο υπολογίζεται αθροιστικά ο αριθμός των εικονοστοιχείων που

αποστραγγίζονται σε κάθε ένα εικονοστοιχείο. Ο τελικός πίνακας περιέχει τιμές που
αντιστοιχούν στο συνολικό άθροισμα των εικονοστοιχείων που συγκεντρώνουν το
νερό τους σε ένα και μοναδικό εικονοστοιχείο (Εικόνα 5). Πρακτικά δηλαδή μία τιμή
εικονοστοιχείου 5 σημαίνει ότι το νερό από πέντε άλλα εικονοστοιχεία θα συγκεντρωθεί
στο συγκεκριμένο εικονοστοιχείο. Όσο μεγαλύτερη είναι η τιμή του εικονοστοιχείου τόσο
μεγαλύτερης τάξης κλάδος αναμένεται να περνάει από αυτό το εικονοστοιχείο.

14
 Εικόνα 5. Τελικός χάρτης αθροιστικής ροής

α) Αρχικό Ψηφιακό Μοντέλο Αναγλύφου

β) διευθύνσεις ροής
γ) υπολογισμός αθροιστικής ροής και
δ) τελικός χάρτης αθροιστικής ροής.
Πηγή: Νικολακόπουλος κ.α., 2015

Ο αλγόριθμος εξαγωγής υδρογραφικού δικτύου από το χάρτη αθροιστικής ροής

παράγει ένα βασικό υδρογραφικό δίκτυο. Ο τελικός χάρτης απεικονίζει τα
εικονοστοιχεία που ανήκουν σε κάθε κλάδο υδρογραφικού δικτύου. Για τη σωστή
λειτουργία του αλγορίθμου ο χρήστης καλείται να ορίσει μία τιμή κατωφλίου που
αντιστοιχεί στη κατώτατη τιμή (με βάση το χάρτη αθροιστικής ροής) που πρέπει να έχει
ένα εικονοστοιχείο ώστε να θεωρηθεί ότι ανήκει στο υδρογραφικό δίκτυο. Όσο
υψηλότερη τιμή κατωφλίου οριστεί τόσο λιγότεροι κλάδοι θα υπάρχουν στο
υδρογραφικό δίκτυο (Εικόνα 6).

15
 Εικόνα 6. Υδρογραφικό δίκτυο

α) Υδρογραφικό δίκτυο με τιμή κατωφλίου 500. Με μαύρο χρώμα οι τιμές True και με
κίτρινο οι τιμές False
β) Υδρογραφικό δίκτυο με τιμή κατωφλίου 100.
Πηγή: Νικολακόπουλος κ.α., 2015

Η παραπάνω διαδικασία εφαρμόστηκε για την εξαγωγή του υδρογραφικού δικτύου της
λεκάνης του Σελινούντα ποταμού στην Αχαΐα (Nikolakopoulos et al., 2014).
Χρησιμοποιήθηκαν ελεύθερα δεδομένα Ψηφιακού Μοντέλου Αναγλύφου από το
πρόγραμμα ASTER GDEM (Εικόνα 7).

16
 Εικόνα 7. Ψηφιακό Μοντέλο Αναγλύφου από ελεύθερα δεδομένα ASTER GDEM

Πηγή: Nikolakopoulos et al., 2014

Τα αποτελέσματα της παραπάνω εργασίας όσον αφορά το υδρογραφικό δίκτυο της

υδρολογικής λεκάνης του Σελινούντα ποταμού απεικονίζονται στην Εικόνα 8.

17
 Εικόνα 8. Το υδρογραφικό δίκτυο όπως εξήχθη από τα ελεύθερα δεδομένα ASTER
GDEM

Nikolakopoulos et al., 2014

2.3 Προσομοίωση αέριας ρύπανσης στην ευρύτερη περιοχή του

αεροδρομίου Ελ. Βενιζέλος

Οι ρύποι που σχετίζονται με τις αερομεταφορές είναι τα οξείδια του αζώτου (NOx), τα
οξείδια του θείου (SOx), οι υδρογονάνθρακες (HC), οι πτητικές οργανικές ουσίες (VOC)
και τα αιωρούμενα σωματίδια (PM 10, PM 2.5).
Απογραφές εκπομπών (emission inventories) σε συνδυασμό με αριθμητικά μοντέλα
διασποράς και διάχυσης των ρύπων στο ατμοσφαιρικό οριακό στρώμα, επιτρέπουν τη
χωροχρονική εκτίμηση της κατανομής των συγκεντρώσεων των ρύπων σε συνάρτηση
με τις επικρατούσες κατά περίπτωση μετεωρολογικές συνθήκες. Η χρήση ΓΣΠ
διευκολύνει την οπτικοποίηση των εκτιμήσεων σε συνδυασμό μάλιστα με
υποστηρικτικές πληροφορίες, όπως οικισμοί στην περιοχή, οδικό δίκτυο, κ.α.

18
Στη μελέτη περίπτωσης που επελέγη από τη βιβλιογραφία, καταγράφονται οι
εκπεμπόμενοι ρύποι για το αεροδρόμιο Ελ. Βενιζέλος (Theophanides &
Anastassopoulou, 2009).
Η μεθοδολογία που ακολουθήθηκε περιλαμβάνει αρχικά την εισαγωγή τοπογραφικών
δεδομένων (ακτογραμμές, οδικά δίκτυα, χρήσεων γης, κτλ.) ώστε να οριστεί το
γεωγραφικό και τοπογραφικό περιβάλλον της περιοχής μελέτης με ακρίβεια σε
περιβάλλον ΓΣΠ (Εικόνα 9). Σε 2ο επίπεδο, εισάγονται οι ακριβείς θέσεις των πηγών
εκπομπής των ρύπων:
¾ Η κυρία πηγή είναι οι εκπομπές από τα αεροπλάνα (κατά την απογείωση,
προσγείωση και τροχοδρόμηση) στην ατμόσφαιρα από το έδαφος μέχρι και το
ύψος των 1000 μ.,
¾ Οι εκπομπές από τον εξοπλισμό τεχνικής υποστήριξης στο έδαφος όπως
βυτιοφόρα, φορτοεκφορτωτές και γενικά από όλες τις εργασίες που
υποστηρίζουν ένα αεροσκάφος,
¾ Οι εκπομπές από τα οχήματα για τη μεταφορά επιβατών και προϊόντων
προς/από το αεροδρόμιο. Σε αυτά περιλαμβάνονται αυτοκίνητα Ι.Χ., λεωφορεία,
τραίνα, φορτηγά κτλ. και
¾ Οι εκπομπές από τη λειτουργία των κτιρίων του αεροδρομίου αλλά και των
εμπορικών κέντρων που κατασκευάστηκαν στην ευρύτερη περιοχή.

19
 Εικόνα 9. Τοπογραφικά δεδομένα των διαδρόμων απογείωσης/ προσγείωσης και
τροχοδρόμησης του αεροδρομίου Ελ. Βενιζέλος

Πηγή: Theophanides & Anastassopoulou, 2009

Τα παραπάνω δεδομένα συνδυάσθηκαν σε περιβάλλον ArcGIS με τα αποτελέσματα

μοντέλου υπολογισμού της διασποράς των ρύπων και τα αποτελέσματα
απεικονίζονται ενδεικτικά στις Εικόνες 10-11 για τα οξείδια του αζώτου και τις πτητικές
οργανικές ενώσεις αντίστοιχα. Όπως παρατηρείται η εξαγωγή και αποτύπωση των
αποτελεσμάτων σε εικόνα του Google Earth επιτρέπει την άμεση αναγνώριση της
σημαντικής διασποράς των ρύπων σε περιοχές σε απόσταση από το αεροδρόμιο
καθώς και την αναγνώριση της διαφοροποιημένης επιβάρυνσης των περιοχών αυτών.

20
Εικόνα 10. Διασπορά ΝΟχ εξαιτίας του αεροδρομίου

Πηγή: Theophanides & Anastassopoulou, 2009

21
 Εικόνα 11. Διασπορά VOC εξαιτίας του αεροδρομίου

Πηγή: Theophanides & Anastassopoulou, 2009

Σύνοψη
Μετά το τέλος της μελέτης της διδακτικής ενότητας μάθατε:
• τη χρησιμότητα των ΓΣΠ στην παρακολούθηση, μελέτη και διαχείριση του φυσικού
περιβάλλοντος, καθώς και
• μελέτες περιπτώσεων στις οποίες χρησιμοποιούνται τα ΓΣΠ.

22
 ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ

Προγράμματα Συμπληρωματικής Εκπαίδευσης

Με τη χρήση καινοτόμων μεθόδων εξ αποστάσεως εκπαίδευσης

1763 - ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ GIS ΣΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ 2. ΕΦΑΡΜΟΓΗ GIS ΓΙΑ ΤΟ ΑΣΤΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

23
24
Εισαγωγικές Παρατηρήσεις
Στην παρούσα διδακτική ενότητα θα αναφερθούμε στην εφαρμογή των ΓΣΠ για το
αστικό περιβάλλον, με ιδιαίτερη αναφορά στο ευρωπαϊκό πρόγραμμα Urban Atlas και
τη χρήση του για τη χαρτογράφηση των χρήσεων γης για την ευρύτερη περιοχή των
Αθηνών αλλά και για όλη την περιοχή της Αττικής.

25
 ΥΠΟΕΝΟΤΗΤΑ 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Πάνω από το 70% του πληθυσμού της Ευρώπης ζει στις πόλεις, ποσοστό που
αναμένεται να αυξηθεί σε περίπου 80% μέχρι το 2030 (ΕΕΑ, 2012). Οι πόλεις αποτελούν
κέντρα οικονομικής δραστηριότητας, καινοτομίας και απασχόλησης.

1.1 ΓΣΠ στο αστικό περιβάλλον

Οι δραστηριότητες που λαμβάνουν χώρα στις πόλεις έχουν επιπτώσεις:

¾ στην αξιοποίηση γης (χρήσεις γης, αστική επέκταση),
¾ στην κατανάλωση ενέργειας (μεταφορές, θέρμανση, βιομηχανία),
¾ στο περιβάλλον (αέρας, νερό, θόρυβος, απόβλητα) και
¾ στην ποιότητα ζωής (πρόσβαση σε οικονομικά προσιτή στέγαση, πρόσβαση σε
χώρους πρασίνου, κ.λ.π.).
Σύμφωνα με τα παραπάνω, η λειτουργία των πόλεων είναι σε σημαντικό βαθμό μια
«ζωντανή» διαδικασία που περιλαμβάνει τις αλλαγές στις χρήσεις γης και την
αξιοποίηση της γης, όπως αυτές προκύπτουν από την κατασκευή έργων υποδομής και
από την αστική επέκταση (urban expansion). Στη βάση αυτή, για τη μελέτη,
παρακολούθηση και διαχείριση του αστικού περιβάλλοντος χρησιμοποιούνται
δεδομένα χρήσης ή κάλυψης γης3.
Το Ευρωπαϊκό πρόγραμμα Urban Atlas παρέχει ελεύθερα δεδομένα χρήσεων γης για
όλες τις αστικές περιοχές της Ευρώπης με πληθυσμό πάνω από 100.000 κατοίκους. Τα
δεδομένα αυτά παράχθηκαν από δορυφορικές εικόνες πολύ υψηλής χωρικής
ανάλυσης με το τελικό αποτέλεσμα να είναι η λεπτομερής χαρτογράφηση των αστικών
περιοχών και η κατηγοριοποίηση τους σε 27 τάξεις χρήσης γης. Στην Εικόνα 1
παρουσιάζεται ο χάρτης χρήσεων γης για όλη την περιοχή της Αττικής.

3Ο όρος κάλυψη γης αναφέρεται μόνο στην επιφάνεια της γης και χαρακτηρίζει την εικόνα της εξωτερικής
εμφάνισης. Η χρήση γης είναι μια περιγραφή για την κοινωνικοοικονομική δραστηριότητα και για το πώς οι
άνθρωποι χρησιμοποιούν το έδαφος.
26
 Εικόνα 1. Χρήσεις γης στο νομό Αττικής με βάση το Urban Atlas

Η λεπτομερής χαρτογράφηση των χρήσεων γης μέσω του Urban Atlas φαίνεται ακόμα
καλύτερα αν εστιάσουμε στο τετράγωνο της Εικόνας 1 που περιλαμβάνει την ευρύτερη
περιοχή των Αθηνών (Εικόνα 2). Κάθε χρωματική απεικόνιση αντιπροσωπεύει μια
διαφορετική κατηγορία χρήσης γης, σύμφωνα με τη σχηματική απεικόνιση της Εικόνας
3.

27
Εικόνα 2. Χρήσεις γης για την ευρύτερη περιοχή των Αθηνών

28
 Εικόνα 3. Κατηγορίες χρήσεων γης σύμφωνα με το Urban Atlas

ΥΠΟΕΝΟΤΗΤΑ 2. ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΣΤΟ ΑΣΤΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

Στη παρούσα υποενότητα θα χρησιμοποιηθούν δεδομένα χρήσεων γης από το Urban

Atlas για την περιοχή της Αττικής και θα πραγματοποιηθεί ανάλυση των αλλαγών στη
βλάστηση που προέκυψαν την περίοδο 2006-2012 με τη χρήση του ελεύθερου
λογισμικού QGIS

2.1 Αλλαγές στο ποσοστό της βλάστησης

Στη συγκεκριμένη εφαρμογή θα μελετηθούν οι αλλαγές στο ποσοστό της βλάστησης

την περίοδο 2006-2012.
1ο Βήμα: Άνοιγμα αρχείων shapefile:
¾ Ανοίξτε το QGIS.
¾ Ανοίξτε το shapefile “EL001L1_ATHINA_UA2012.shp” που θα βρείτε στα
συνοδευτικά αρχεία, πατώντας Layer Add Layer Add Vector Layer (Εικόνα
4α) από το κεντρικό μενού ή από το σύντομο μενού, κάνοντας αριστερό κλικ στο

εικονίδιο (Εικόνα 4β).

29
 Εικόνα 4. Άνοιγμα αρχείου shapefile

¾ Στο αναδυόμενο παράθυρο βρείτε τη θέση του αρχείου στον υπολογιστή σας και
πατήστε “Open” χωρίς να αλλάξετε κάποιο άλλο πεδίο (Εικόνα 5).

Εικόνα 5. Παράθυρο διαλόγου Add vector layer

¾ Επαναλάβετε την διαδικασία για τα shapefile

“EL001L1_ATHINA_UA2006_Revised.shp” και
“EL001L1_ATHINA_Change_2006_2012.shp”.

30
 Εικόνα 6. Shapefile EL001L1_ATHINA_UA2012.shp

¾ Τα τρία shapefile αρχεία θα εμφανιστούν όπως στην Εικόνα 6, αλλά με

διαφορετικό ίσως χρώμα. Μπορείτε να αλλάξετε το χρώμα σε ένα vector αρχείο
κάνοντας δεξί κλικ σε αυτό στο Layer Panel και επιλέγοντας στη συνέχεια
Properties Style (Εικόνα 7).

Εικόνα 7. Αλλαγή χρώματος σε vector layer

31
 ¾ Επιλέγοντας τα εικονίδια “Zoom In” και “Zoom out” , μπορείτε να
εστιάσετε σε ένα συγκεκριμένο σημείο του shapefile ή να αντιστρέψετε τη
διαδικασία αυτή αντίστοιχα.
¾ Επιλέγοντας το εικονίδιο “Identify Features” , κάντε κλικ σε ένα πολύγωνο και
δείτε στο παράθυρο “Identify Results” τις πληροφορίες που περιέχονται στο
αρχείο. Εκεί θα βρείτε πληροφορίες σχετικά με τη περιοχή μελέτης (CITIES), τον
κωδικό του πολυγώνου σύμφωνα με τη λίστα της Εικόνας 3 (CODE201), σε τι
χρήση γης αντιστοιχεί το πολύγωνο συμφώνα με τη λίστα της Εικόνας 3
(ITEM201), την περίμετρο (Shp_Lng) και το εμβαδό (Shap_Ar) του επιλεγμένου
πολυγώνου.
¾ Εξοικειωθείτε στη χρήση του λογισμικού με βάση τα παραπάνω. Παρατηρήστε
τυχόν αλλαγές στα δεδομένα του 2012 σε σχέση με του 2006. Εντοπίστε
χαρακτηριστικές περιοχές (π.χ. αεροδρόμιο Ελ. Βενιζέλος) και δείτε τι πληροφορίες
σας δίνονται όταν επιλέξετε το αντίστοιχο πολύγωνο.
2ο Βήμα: Υπολογισμός των αλλαγών στο ποσοστό βλάστησης:
Ως χρήσεις γης που αντιπροσωπεύουν βλάστηση θα θεωρήσουμε τις κατηγορίες με
κωδικό 20000 και 30000 (Εικόνα 3).
¾ Κάνοντας δεξί κλικ στο αρχείο “EL001L1_ATHINA_Change_2006_2012” στο Layer
panel, επιλέξτε “Open Attribute Table” (Εικόνα 8).

Εικόνα 8. Άνοιγμα Attribute Table

32
¾ Επιλέξτε Advanced Filter (Expression) στην κάτω αριστερά περιοχή του Attribute
table (Εικόνα 9).

Εικόνα 9. Επιλογή Advanced Filter

¾ Όπως μπορείτε να δείτε στο Attribute Table, κάθε ένα πολύγωνο έχει το δικό του
κωδικό, για παράδειγμα περιοχές (πολύγωνα-polygons) που αντιπροσωπεύουν
δάση το 2006 (δείτε τη στήλη ITEM2006) κωδικοποιούνται με τον αριθμό 30000
(δείτε τη στήλη CODE2006). Για να επιλέξετε μέσω του Advanced Filter μόνο τα
πολύγωνα που αντιστοιχούν σε βλάστηση, θα πρέπει να εισάγετε την παρακάτω
έκφραση στο αναδυόμενο παράθυρο (Εικόνα 10):

9 Η έκφραση αυτή δίνει την εντολή στο λογισμικό να βρει όλα τα πολύγωνα που
πληρούν και τις δύο παρακάτω προϋποθέσεις:
Α) στη στήλη CODE2006 να έχουν τιμή 20000 ή 30000 και
Β) στη στήλη CODE2012 να έχουν τιμή που να ξεκινά από τον αριθμό 1 (αφού

33
 όλοι οι κωδικοί που αντιστοιχούν σε μη βλάστηση ξεκινούν από τον αριθμό 1,
ενώ ο κωδικός 50000 που αντιστοιχεί σε νερό δεν μας ενδιαφέρει).
Εικόνα 10. Advanced Filter expression

¾ Όλα τα πολύγωνα που πληρούν τα κριτήρια έχουν επιλεγεί. Τώρα για να τα

χρησιμοποιήσετε για περαιτέρω ανάλυση, κάντε κλικ στο κενό ορθογώνιο στην
πάνω αριστερή γωνία του attribute table (Εικόνα 11-κόκκινος κύκλος). Όλες οι
σειρές θα πρέπει να τονιστούν σε σκούρο μπλε. Τώρα μπορείτε να κλείσετε τον
πίνακα κάνοντας κλικ στο σταυρό στην επάνω δεξιά γωνία.
Εικόνα 11. Επιλογή των πολυγώνων βλάστησης

34
¾ Από τη στιγμή που τα πολύγωνα που χρειάζεστε είναι επιλεγμένα, μπορείτε να
υπολογίσετε το άθροισμα των εκτάσεών τους. Για να το κάνετε αυτό, επιλέξετε το
εργαλείο “Basic Statistics” tool (Εικόνα 12).
Vector Analysis Tool Basic Statistics for numeric fields

Εικόνα 12. Basic Statistics

¾ Στο αναδυόμενο παράθυρο επιλέξτε ως input vector layer το layer

“EL001L1_ATHINA_Change_2006_2012”. Ως “field to calculate statistics on”
επιλέξτε αυτό που θα σας δώσει τις πληροφορίες που θέλετε -σε αυτή την
περίπτωση επιλέξτε “Shape Area” ώστε να υπολογιστούν στατιστικά για το
εμβαδό των επιλεγμένων πολυγώνων. Στη συνέχεια, επιλέξτε “OK” (Εικόνα 13).

35
 Εικόνα 13. Basic statistics for numeric fields

¾ Τα αποτελέσματα εμφανίζονται σε αναδυόμενο παράθυρο (Εικόνα 14).

Παρατηρήστε ότι έχουν υπολογιστεί διάφορα στατιστικά όπως: ο αριθμός των
επιλεγέντων πολυγώνων (Count), η ελάχιστη (Minimum value) και μέγιστη
(Maximum value) τιμή των εμβαδών των επιλεγέντων πολυγώνων, το άθροισμα
(Sum) των εμβαδών κ.ά. Σημειώστε ότι τα εμβαδά των περιοχών στο Urban Atlas
αναφέρονται σε τετραγωνικά μέτρα!

36
 Εικόνα 14. Αποτελέσματα Basic statistics

¾ Σύμφωνα με τα αποτελέσματα, η συνολική έκταση βλάστησης που χάθηκε τη

περίοδο 2006-2012 στην Αττική αντιστοιχεί σε 13.159.940,465 τετραγωνικά μέτρα.
Αυτό αντιστοιχεί σε περίπου 13,16 τετραγωνικά χιλιόμετρα ή 13160 στρέμματα. Για
λόγους σύγκρισης η έκταση του πρώην αεροδρομίου του Ελληνικού είναι 5.3
τετραγωνικά χιλιόμετρα ή 5300 στρέμματα.

2.2 Πυκνότητα δόμησης ανά Δήμο

Στην παρούσα εφαρμογή θα εξετάσουμε την πυκνότητα δόμησης για κάθε δήμο του
Νομού Αττικής το 2012 με βάση τα δεδομένα του Urban Atlas για το 2012 και τα όρια
των δήμων (αρχείο “oria_dhmwn_kallikraths”).
¾ Αρχικά διαγράψτε τα ανοιχτά layer της προηγούμενης εφαρμογής πατώντας από

το βασικό μενού Project New ή από το σύντομο επιλέξτε το σύμβολο

¾ Ανοίξτε τα shapefile αρχεία “oria_dhmwn_kallikraths.shp”

“EL001L1_ATHINA_UA2012.shp” που θα βρείτε στα συνοδευτικά αρχεία, κάντε δεξί

37
 κλικ στο layer “EL001L1_ATHINA_UA2012.shp” στο Layer panel και επιλέξτε “Open
Attribute Table” (Εικόνα 15).

Εικόνα 15. Άνοιγμα shapefile EL001L1_ATHINA_UA2012.shp

¾ Στον πίνακα φαίνονται οι κωδικοί ανά κατηγορία. Στην περίπτωση αυτής της
εφαρμογής μας ενδιαφέρει ο κωδικός “11100” στη στήλη CODE2012 που
αντιστοιχεί σε πυκνότητα δόμησης άνω του 80%.
¾ Για να επιλέξετε μόνο τα πολύγωνα αυτά, επιλέξτε Advanced Filter (Expression)
στη κάτω αριστερά περιοχή του Attribute table (Εικόνα 9) και εισάγετε παρακάτω
έκφραση στο αναδυόμενο παράθυρο (Εικόνα 16): (“CODE2012”=’11100’).

Εικόνα 16. Εισαγωγή έκφρασης στο παράθυρο διαλόγου Advanced Filter

38
¾ Όλα τα πολύγωνα που πληρούν τα κριτήρια έχουν επιλεγεί. Τώρα για να τα
χρησιμοποιήσετε για περαιτέρω ανάλυση, κάντε κλικ στο κενό ορθογώνιο στην
πάνω αριστερή γωνία του attribute table (Εικόνα 17-κόκκινος κύκλος). Όλες οι
σειρές θα πρέπει να τονιστούν σε σκούρο μπλε. Τώρα μπορείτε να κλείσετε τον
πίνακα κάνοντας κλικ στο σταυρό στην επάνω δεξιά γωνία.

Εικόνα 17. Επιλογή πολυγώνων πυκνότητας δόμησης άνω του 80 τοις εκατό

¾ Για να υπολογίσουμε την πυκνότητα δόμησης ανά νομό θα πρέπει να

χρησιμοποιήσουμε εργαλεία επεξεργασίας/ανάλυσης μεταξύ των δύο shapefile,
διαδικασία η οποία απαιτεί τα δύο αρχεία να έχουν κοινό Γεωγραφικό Σύστημα
Αναφοράς (Coordinate Reference System). Στην παρούσα εφαρμογή θα
χρησιμοποιήσουμε το σύστημα αναφοράς του αρχείου
“oria_dhmwn_kallikraths.shp”, το οποίο μπορείτε να δείτε κάνοντας δεξί κλικ στο
layer Properties General (Εικόνα 18) και το οποίο έχει κωδικό EPSG:2100.

39
Εικόνα 18. Γεωγραφικό Σύστημα Αναφοράς του αρχείου oria_dhmwn_kallikraths.shp

¾ Για να αλλάξουμε Σύστημα Αναφοράς στο layer “EL001L1_ATHINA_UA2012.shp”

θα χρησιμοποιήσουμε τη διαδικασία της αποθήκευσης του layer, “save as”, μιας
και αυτή δίνει τη δυνατότητα δημιουργίας ενός layer με νέο σύστημα αναφοράς
περιέχοντας μόνο τα πολύγωνα που ικανοποιούν την παραπάνω συνθήκη. Για το
σκοπό αυτό κάντε δεξί κλικ στο layer, επιλέξτε «save as» και συμπληρώστε τα πεδία
στο αναδυόμενο παράθυρο διαλόγου όπως παρακάτω ή σύμφωνα με την
Εικόνα 19.

40
* Στην περίπτωση που το σύστημα αναφοράς με κωδικό EPSG: 2100 δεν

εμφανίζεται στο drop down menu (Εικόνα 20), κάντε κλικ στο εικονίδιο και
πληκτρολογήστε στο αναδυόμενο παράθυρο διαλόγου (Εικόνα 21) στο πεδίο
“Filter”: 2100. Επιλέξτε το σύστημα αναφοράς και πατήστε “OK”.

Εικόνα 19. Παράθυρο διαλόγου save as layer

41
Εικόνα 20. Εύρεση Γεωγραφικού Συστήματος Αναφοράς (drop down menu)

42
 Εικόνα 21. Εύρεση Γεωγραφικού Συστήματος Αναφοράς (παράθυρο διαλόγου)

¾ Μπορείτε να διαγράψετε το layer “EL001L1_ATHINA_UA2012.shp”, είτε επιλέγοντας

το layer και πατώντας το εικονίδιο από το σύντομο μενού του Layer Panel,
είτε πατώντας δεξί κλικ στο layer και επιλέγοντας “Remove” (Εικόνα 22).

43
 Εικόνα 22. Διαγραφή ενός Layer από το Layer Panel

¾ Στο σημείο αυτό τα δύο ανοιχτά layer αποτυπώνουν τα πολύγωνα με πυκνότητα

δόμησης πάνω από 80% (“ATHINA2012_REPROJECTED”) και τους δήμους του Ν.
Αττικής στο ίδιο σύστημα αναφοράς.
¾ Για να αντιστοιχίσουμε τα πολύγωνα του layer “ATHINA2012_REPROJECTED”
στους δήμους της Αττικής θα χρησιμοποιήσουμε τη διαδικασία “Join attributes by
location”, η οποία βρίσκεται στο κεντρικό μενού Vector Data Management
tools Join attributes by location (Εικόνα 23).

Εικόνα 23. Διαδικασία Join attributes by location

44
¾ Στο αναδυόμενο παράθυρο διαλόγου της διαδικασίας “Join attributes by
location” (Εικόνα 24) συμπληρώνετε τα πεδία όπως παρακάτω ή σύμφωνα με την
Εικόνα 24 και πατάτε “RUN”.

Εικόνα 24. Παράθυρο διαλόγου διαδικασίας Join attributes by location

45
¾ Το layer που θα ανοίξει στο layer panel θα έχει άλλη ονομασία από αυτή που του
δώσατε, “Joined layer”, αλλά στο αρχείο σας θα εμφανίζεται με το όνομα που
του δώσατε. Σε αυτό το σημείο κάντε uncheck τα δύο άλλα layer, ώστε να
εμφανίζεται μόνο το “Joined layer” (Εικόνα 25).

Εικόνα 25. Layer μετά τη διαδικασία Join attributes by location

¾ Όπως παρατηρείτε, στο layer αυτό εμφανίζονται μόνο οι δήμοι της Αττικής, χωρίς
να φαίνονται πλέον τα πολύγωνα με πυκνότητα δόμησης άνω του 80%. Η
πληροφορία αυτή, έκταση περιοχής με πυκνότητα δόμησης άνω του 80% ανά
δήμο, πλέον βρίσκεται στο Attribute table του layer και μπορείτε να τη βρείτε πιο

εύκολα χρησιμοποιώντας το εικονίδιο “Identify features” . Στο παράδειγμα της

Εικόνας 26, επιλέξαμε το Δήμο Αθηναίων, ο οποίος σύμφωνα με την καρτέλα
“Identify Results” που βρίσκεται στα αριστερά (Εικόνα27) έχει συνολική έκταση
area: 38914559.84m2 δηλαδή 38.9 km2 και έκταση με πυκνότητα δόμησης άνω του
80% sumShape_L:1277588.304 m2, δηλαδή 1.278 km2. Τα χαρακτηριστικά area και
perimeter αφορούν τη συνολική έκταση και περίμετρο κάθε Δήμου και
προέρχονται από το layer “oria_dhmwn_kallikraths.shp”, ενώ τα χαρακτηριστικά
sumShape_L και sumShape_A αφορούν την έκταση και την περίμετρο των
πολύγωνων με πυκνότητα δόμησης άνω του 80% για το συγκεκριμένο δήμο.
Σημείωση: υπό κανονικές συνθήκες τα sumShape_L και sumShape_A αντιστοιχούν
στην περίμετρο και την έκταση, αλλά διαπιστώθηκε ότι στην έκδοση του QGIS

46
2.18.4 τα αποτελέσματα αντιστρέφονται. Πιθανόν στη δικιά σας έκδοση του
λογισμικού να μην εμφανιστεί το πρόβλημα αυτό. Σε κάθε περίπτωση ελέγξτε τα
αποτελέσματα σας μέσω του παραπάνω παραδείγματος για το Δήμο Αθηναίων,
ώστε να διαπιστώσετε τι εκφράζει η κάθε παράμετρος.

Εικόνα 26. Επιλογή Δήμου Αθηναίων (Identify features)

Εικόνα 27. Καρτέλα Identify Results

47
¾ Στο σημείο αυτό θα υπολογίσουμε το ποσοστό της έκτασης που καλύπτουν οι
περιοχές με πυκνότητα δόμησης άνω του 80%, ώστε να αποτυπώσουμε στη
συνέχεια τους δήμους με βάση το ποσοστό πυκνότητας δόμησης. Για το σκοπό
αυτό, ανοίγετε το Attribute table κάνοντας δεξί κλικ στο layer “Joined layer”. Στη

συνέχεια, κάνετε κλικ στο εικονίδιο “Toggle editing mode” που βρίσκεται
επάνω αριστερά στο Attribute table (Εικόνα 28). Με αυτόν τον τρόπο
ενεργοποιούμε τη λειτουργία επεξεργασίας του layer, ώστε να εισάγουμε μια
καινούρια στήλη που θα περιέχει το ποσοστό της πυκνότητας δόμησης του κάθε
δήμου.

Εικόνα 28. Ενεργοποίηση επεξεργασίας του layer (Toggle editing mode)

¾ Στην πρώτη στήλη του Attribute table (Εικόνα 28) βρίσκεται το όνομα του Δήμου,
στη δεύτερη ο κωδικός του, στην τρίτη και τέταρτη στήλη η έκταση και η
περίμετρός του αντίστοιχα, στην πέμπτη και έκτη η έκταση και η περίμετρος των
πολύγωνων με πυκνότητα δόμησης άνω του 80% που αντιστοιχούν στο δήμο και
στην έβδομη στήλη βρίσκεται το πλήθος αυτών των πολύγωνων. Για να εισάγετε
καινούρια στήλη υπολογίζοντας το ποσοστό της έκτασης με πυκνότητα δόμησης

48
 άνω του 80% για τον κάθε δήμο κάντε κλικ στο εικονίδιο “Open field calculator”

που βρίσκεται στο μενού του πίνακα.

¾ Στο αναδυόμενο παράθυρο διαλόγου συμπληρώστε τα πεδία σύμφωνα με τα
παρακάτω και την Εικόνα 29 και πιέστε “OK” για να δημιουργήσετε μια καινούρια
στήλη με το ποσοστό της έκτασης με πυκνότητα δόμησης άνω του 80% για τον
κάθε δήμο.

9 η οποία υπολογίζει το ποσοστό της έκτασης με πυκνότητα δόμησης άνω του

80% για τον κάθε δήμο, όπου sumShape_L: η έκταση με πυκνότητα δόμησης
άνω του 80% στο δήμο και area: η συνολική έκταση του δήμου.

Εικόνα 29. Παράθυρο διαλόγου Field calculator

49
¾ Στην Εικόνα 30 παρουσιάζεται το attribute table και η καινούρια στήλη με τα
ποσοστά. Για να αποθηκεύσετε τον πίνακα, κάντε κλικ στο εικονίδιο “save edits”

και στη συνέχεια απενεργοποιήστε τη λειτουργία επεξεργασίας του layer

κάνοντας κλικ στο εικονίδιο “Toggle editing mode” .

Εικόνα 30. Προσθήκη στήλης POSOSTA στο Attribute table

¾ Στη συνέχεια, για να αποτυπώσετε τους δήμους με βάση το ποσοστό τους κλείστε
το παράθυρο του attribute table και ανοίξτε το Layer Properties κάνοντας δεξί
κλικ στο “Joined Layer”. Μεταβείτε στην επιλογή “Style” και αλλάξτε τα πεδία με
βάση τα παρακάτω και την Εικόνα 31.

50
 9 και πιέστε “Classify” στην περίπτωση που δεν έχουν δημιουργηθεί οι τάξεις
αυτόματα. Στη συνέχεια πιέστε “OK”.

Εικόνα 31. Παράθυρο διαλόγου Layer Properties (Style, Graduated)

¾ Στην Εικόνα 32 παρουσιάζεται η αποτύπωση των νομών με βάση το ποσοστό

πυκνότητας δόμησης άνω του 80%.

51
 Εικόνα 32. Αποτύπωση των Δήμων με βάση τα ποσοστά

Σύνοψη
Μετά το τέλος της διδακτικής ενότητας μάθατε:
• να χρησιμοποιείτε βασικές λειτουργίες του ελεύθερου λογισμικού QGIS,
• να χρησιμοποιείτε δεδομένα χρήσης γης και να υπολογίζετε διάφορα στατιστικά
σχετικά με τις αλλαγές χρήσεων γης που έχουν καταγραφεί, και
• να ενοποιείτε/αντιστοιχίζετε δεδομένα από διαφορετικά shapefiles με σκοπό την
εξαγωγή σύνθετων πληροφοριών.

52
 ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ

Προγράμματα Συμπληρωματικής Εκπαίδευσης

Με τη χρήση καινοτόμων μεθόδων εξ αποστάσεως εκπαίδευσης

1763 - ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ GIS ΣΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ 3. ΕΦΑΡΜΟΓΗ GIS ΓΙΑ ΤΟ ΦΥΣΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

53
54
Εισαγωγικές Παρατηρήσεις
Η πρώτη υποενότητα είναι αφιερωμένη στη διαχείριση και την εισαγωγή δεδομένων
καμένων εκτάσεων ανά νομό από υπολογιστικά φύλλα και την ενσωμάτωσή τους σε
αρχείο shapefile, το οποίο περιλαμβάνει τα όρια, την έκταση και την ονομασία των
νομών της Ελλάδας. Αυτή η διαδικασία είναι σημαντική, καθώς η εισαγωγή δεδομένων
και η ενσωμάτωσή τους σε shapefile δίνει τη δυνατότητα αποτύπωσης των δεδομένων
σε χάρτη και συνεπώς τη δυνατότητα διαχείρισης, παρακολούθησης και παρουσίασής
τους. Στη δεύτερη υποενότητα θα ασχοληθούμε με τους τρόπους αποτύπωσης των
δεδομένων των καμένων εκτάσεων ανά νομό, και την αποθήκευσή τους σε μορφή
χάρτη με διαφορετικούς τρόπους.

55
 ΥΠΟΕΝΟΤΗΤΑ 1. ΠΡΟΣΘΗΚΗ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ ΣΕ ΑΡΧΕΙΟ SHAPEFILE

Στην πρώτη υποενότητα θα ασχοληθούμε με τον τρόπο εισαγωγής και προσθήκης

δεδομένων σε ένα shapefile και τη διαχείριση shapefile αρχείων.

1.1 Άνοιγμα αρχείου shapefile

Αρχικά θα δούμε τα βήματα για το άνοιγμα αρχείου shapefile:

¾ Ανοίξτε το QGIS
Ανοίξτε το shapefile “nomoi_okxe.shp” που αποτυπώνει τους νομούς της
Ελλάδος και προέρχεται από την ιστοσελίδα του Geodata, πατώντας Layer Add
Layer Add Vector Layer (Εικόνα 1α) από το κεντρικό μενού ή από το σύντομο

μενού, κάνοντας αριστερό κλικ στο εικονίδιο (Εικόνα 1β).

Εικόνα 1. Άνοιγμα αρχείου shapefile

¾ Στο αναδυόμενο παράθυρο βρείτε τη θέση του αρχείου στον υπολογιστή σας και
πατήστε “Open” χωρίς να αλλάξετε κάποιο άλλο πεδίο (Εικόνα 2).

56
 Εικόνα 2. Παράθυρο διαλόγου Add vector layer

¾ Το αρχείο “nomoi_okxe.shp” θα εμφανιστεί όπως στην Eικόνα 3, αλλά με

διαφορετικό ίσως χρώμα. Μπορείτε να αλλάξετε το χρώμα σε ένα vector αρχείο
κάνοντας δεξί κλικ σε αυτό στο Layer Panel και επιλέγοτας στη συνέχεια
Properties Style (Εικόνα 4).

Εικόνα 3. Shapefile: nomoi_okxe

57
 Εικόνα 4. Αλλαγή χρώματος σε vector layer

¾ Επιλέγοντας τη χρήση του κέρσορα “Identify Features” , κάντε κλικ σε ένα

νομό της Ελλάδας και δείτε στο παράθυρο “Identify Results” τις πληροφορίες που
περιέχονται στο αρχείο.
¾ Κάνοντας δεξί κλικ στο αρχείο “nomoi_okxe” στο Layer Panel, επιλέξτε “Open
Attribute Table” (Εικόνα 5). Όπως φαίνεται στην εικόνα, σε αυτόν τον πίνακα
περιέχονται πληροφορίες σχετικά με το όνομα του νομού στα ελληνικά
(NAME_GR) και στα αγγλικά (NAME_ENG), τις πρωτεύουσες των νομών (EDRA),
την περίμετρο (SHAPE_LENG) και το εμβαδό των νομών (SHAPE_AREA) και κάποια
κωδικοποίηση (PARENT, ESYE_ID, POP).

58
 Εικόνα 5. Άνοιγμα Attribute Table

1.2 Άνοιγμα αρχείου .csv

Σε αυτήν την ενότητα θα μάθετε να εισάγεται δεδομένα από αρχεία excel, τα οποία
μπορούν να σχετίζονται με διάφορες παραμέτρους. Στο παράδειγμα που ακολουθεί τα
περιβαλλοντικά δεδομένα αφορούν τις καμένες εκτάσεις στην Ελλάδα ανά νομό για το
έτος 2016 και προέρχονται από το Πυροσβεστικό Σώμα Ελλάδος
¾ Ανοίξτε το αρχείο Fires_2016.csv που περιέχει τις καμένες εκτάσεις ανά νομό για το
2016, πατώντας Layer Add Layer Add Delimited Text Layer από το κεντρικό
μενού (Εικόνα 6α) ή από το σύντομο μενού (Εικόνα 6β), κάνοντας αριστερό κλικ

στο εικονίδιο .

Εικόνα 6. Άνοιγμα αρχείου .csv

59
¾ Στο αναδυόμενο παράθυρο εισάγεται τις παρακάτω επιλογές (Εικόνα 7) και
πατήστε “OK”.

Εικόνα 7. Παράθυρο διαλόγου Add Delimited text Layer

¾ Κάνοντας δεξί κλικ στο layer Fires_2016 και επιλέγοντας το “Open Attribute Table”,
μεταβείτε στο Attribute table αυτού του layer (Εικόνα 8), όπου υπάρχουν
πληροφορίες για τις καμένες εκτάσεις κάθε νομού, χωρίς όμως γεωγραφική
πληροφορία και συνεπώς χωρίς τη δυνατότητα αποτύπωσης σε χάρτη.

60
 Οι πληροφορίες αφορούν τις εκτάσεις που κάηκαν σε στρέμματα και την
κατηγορία στην οποία ανήκουν: Δάση (DASI), Δασική Έκταση (DASIKI_EKTASI),
Άλση (ALSI), Χορτ/κες Εκτάσεις (XORT/KES_EKTASEIS), Καλάμια-Βάλτοι
(KALAMIA_VALTOI), Γεωργικές Εκτάσεις (GEORGIKES EKTASEIS), Υπολείμματα
Καλλιεργειών (YPOLEIMMATA_KALLIERGEIWN), Σκουπιδότοποι (SKOUPIDOTOPOI)
και το όνομα των νομών (NAME_ENG). Επισημαίνεται ότι για πρακτικούς λόγους
(άμεση σύνδεση με την κατηγοριοποίηση που ακολουθεί το Πυροσβεστικό Σώμα),
η ονομασία «Σκουπιδότοποι» διατηρείται και στο υπόλοιπο τμήμα της διδακτικής
ενότητας.

Εικόνα 8. Attribute table του αρχείου Fires_2016

1.3 Ένωση χαρακτηριστικών

Στο σημείο αυτό θα πρέπει να ενσωματώσετε τα δεδομένα των καμένων εκτάσεων στο
“attribute table” του shapefile αρχείου, ώστε να καταχωρηθούν οι καμένες εκτάσεις για
το έτος 2016 στον αντίστοιχο νομό του shapefile και με αυτόν τον τρόπο να μπορούν
στη συνέχεια τα δεδομένα αυτά να αποτυπωθούν σε χάρτη.
¾ Για να το κάνετε αυτό, κάντε δεξί κλικ στο layer “nomoi_okxe” και επιλέξτε την
επιλογή “Properties”.

¾ Στη συνέχεια κάντε κλικ στην επιλογή “Joins” και πατήστε το Add Vector Join
(Εικόνα 9).
61
 Εικόνα 9. Διαδικασία συνένωσης του πίνακα χαρακτηριστικών

¾ Στο αναδυόμενο παράθυρο (Εικόνα 10) επιλέξτε τα παρακάτω στα αντίστοιχα

πεδία και στη συνέχεια πατήστε “OK”.
Join Layer: Fires_2016
Join Field: abc NAME_ENG (η κοινή στήλη μέσω της οποίας πραγματοποιείται η
αντιστοίχιση)
Target field: abc NAME_ENG (η κοινή στήλη μέσω της οποίας πραγματοποιείται η
αντιστοίχιση)

62
 Εικόνα 10. Παράθυρο διαλόγου για τη διαδικασία

¾ Στην καρτέλα “Joins” πατήστε “ΟΚ”, αφού βεβαιωθείτε ότι έχει προστεθεί το
“Fires_2016” (Εικόνα 11).

Εικόνα 11. Διαδικασία Συνένωσης (Joins)

63
¾ Κάνοντας δεξί κλικ στο layer “nomoi_okxe” και επιλέγοντας “Open Attribute
table” ανοίξτε τον ενημερωμένο με τις καμένες εκτάσεις attribute table (Εικόνα
12). Σε αυτόν παρατηρούμε ότι έχουν αντιστοιχιστεί με βάση το όνομα του νομού
οι πληροφορίες σχετικά με τις καμένες εκτάσεις ανά κατηγορία (δάση, δασικές
εκτάσεις, κλπ.), ενώ η κάθε καινούρια στήλη έχει ονομαστεί με βάση τον πίνακα
του αρχείου Fires_2016, προσθέτοντας στην αρχή το όνομα αυτού.

Εικόνα 12. Attribute table μετά τη συνένωση

¾ Στη συνέχεια, επιλέγοντας τη χρήση του κέρσορα “Identify Features” , κάντε

κλικ σε ένα νομό της Ελλάδας και δείτε στο παράθυρο “Identify Results” της
πληροφορίες που έχουν προστεθεί σχετικά με το μέγεθος και το είδος των
καμένων εκτάσεων στον επιλεγμένο νομό. Στο παράδειγμα της εικόνας έχει
επιλεχθεί ο νομός Αττικής. Σε αυτόν το 2016 κάηκαν 8468.55 στρέμματα δάσους,
1494.81 στρέμματα δασικών εκτάσεων, 780.43 Χορτ/κες εκτάσεις, 8 στρέμματα
καλαμιώνων, 776.94 στρέμματα γεωργικών εκτάσεων, 8.63 στρέμματα
υπολειμμάτων καλλιεργειών και 17.76 στρέμματα σκουπιδότοπων (Εικόνα 13).

64
 Εικόνα 13. Πληροφορίες καμένων εκτάσεων για το Ν. Αττικής

ΥΠΟΕΝΟΤΗΤΑ 2. ΑΠΟΤΥΠΩΣΗ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ ΣΕ ΧΑΡΤΗ

Στην υποενότητα αυτή θα αποτυπώσουμε τα δεδομένα των καμένων εκτάσεων στο

χάρτη με τρεις διαφορετικούς τρόπους.

2.1 Χρωματική αποτύπωση ανά κατηγορία

Στην περίπτωση που θέλετε να αποτυπώσετε τους νομούς με βάση τις καμένες εκτάσεις
δάσους, μπορείτε να χρησιμοποιήσετε τη χρωματική κατηγοριοποίηση κάνοντας δεξί
κλικ πάνω στο layer και επιλέγοντας Properties Style.
¾ Στο drop down menu, που αρχικά εμφανίζει την επιλογή “Single Symbol” επιλέξτε
“Graduated” (Εικόνα 14).

65
Εικόνα 14. Παράθυρο διαλόγου Layer Properties επιλογή αποτύπωσης Graduated

¾ Εισάγετε στα πεδία του παράθυρου διαλόγου τις επιλογές που εμφανίζονται στην
Εικόνα 15.
Column: 1.2 Fires_2016_DASI
Symbol: Default
Legend: Default (%1-%2)
Method: Color
Color ramp: επιλέξτε χρώματα
Mode: Equal Interval
Classes: 10
Αφήνοντας τα υπόλοιπα πεδία ως έχουν πατήστε “Classify” και στη συνέχεια
“OK”.
Στην Εικόνα 16 παρουσιάζεται η αποτύπωση των νομών με βάση τις καμένες
εκτάσεις δάσους.
Σημείωση: Αν θέλετε να αποτυπώσετε τους νομούς με βάση τις καμένες δασικές,
χορτ/κές, κλπ. εκτάσεις, επιλέξτε την αντίστοιχη κατηγορία στο πρώτο πεδίο στο
παράθυρο διαλόγου “Column”. Για παράδειγμα, αν θέλετε να αποτυπώσετε του
νομούς με βάση τις καμένες χορτ/κές εκτάσεις, θα επιλέξετε στο πρώτο πεδίο “1.2

66
 Fires_2016_XORT/KES_EKTASEIS”, θα επιλέξετε τα υπόλοιπα πεδία σύμφωνα με το
παραπάνω παράδειγμα και στη συνέχεια θα πατήσετε “Classify” και “OK”.

Εικόνα 15. Παράθυρο διαλόγου Layer Properties συμπλήρωση πεδίων χρωματική

αποτύπωση των καμένων εκτάσεων δάσους

Εικόνα 16. Αποτύπωση καμένων εκτάσεων δάσους ανά νομό

¾ Για να δημιουργήσετε ένα χάρτη με τις καμένες εκτάσεις δάσους και να τον
αποθηκεύσετε ως εικόνα, ανοίξτε το Print Composer (Project New Print
Composer) (Εικόνα 17).

67
 Εικόνα 17. Άνοιγμα Print Composer

¾ Στο αναδυόμενο παράθυρο κάντε κλικ στην επιλογή “OK” χωρίς να εισάγεται
κάποια άλλη πληροφορία.
¾ Στη συνέχεια από το βασικού μενού του Print Composer επιλέξτε Layout Add
map (Εικόνα 18), κρατώντας το αριστερό κλικ πατημένο και ξεκινώντας από την
επάνω αριστερά γωνία, διαγράψτε ένα ορθογώνιο περίπου όσο το φόντο, ώστε
να εμφανιστεί ο χάρτης (Εικόνα 19).

Εικόνα 18. Μενού Print Composer για την προσθήκη στοιχείων

68
 Εικόνα 19. Προσθήκη χάρτη στο Print Composer

¾ Στη συνέχεια, επιλέξτε Layout Add Legend για να προσθέσετε τη λεζάντα του
χάρτη και κρατώντας το αριστερό κλικ πατημένο διαγράψτε την περιοχή όπου
θέλετε να εμφανίζετε η λεζάντα. Στο παράδειγμά μας τοποθετήθηκε πάνω δεξιά
(Εικόνα 20).

Εικόνα 20. Προσθήκη λεζάντας στο Print Composer

¾ Στα δεξιά του χάρτη υπάρχουν τρεις καρτέλες (Composition, Item Properties, Atlas
Generation). Για να αλλάξετε τα στοιχεία της λεζάντας, αφού έχετε επιλέξει το

69
 αντικείμενο “Legend”, κάνοντας αριστερό κλικ στο αντίστοιχο πλαίσιο, μεταβείτε
στην καρτέλα “Item Properties” και πιο συγκεκριμένα στο πεδίο Main
Properties Title και αντικαταστήστε το “Legend” με τον τίτλο “Καμένες Εκτάσεις”.
Στη συνέχεια, αφού καταργήσετε την επιλογή “Auto Update”, μετονομάστε τις
λεζάντες στα ελληνικά, κάνοντας αριστερό κλικ στο πεδίο που θέλετε να αλλάξετε

και πατώντας στην συνέχεια επεξεργασία . Στο αναδυόμενο παράθυρο

μετονομάστε ή διαγράψτε το όνομα και στη συνέχεια πατήστε “OK”. Σε περίπτωση
που στη λεζάντα σας εμφανίζεται το όνομα κάποιου άλλου layer, μπορείτε να το
διαγράψετε επιλέγοντας το πεδίο π.χ. “Fires_2016” και κάνοντας κλικ στο σύμβολο
. Στο τέλος αυτής της διαδικασίας η λεζάντα θα πρέπει να έχει τη μορφή της
Εικόνας 21.
Σημείωση: Για να μπορείτε να επεξεργάζεστε και να αλλάζετε τις ρυθμίσεις ενός
αντικειμένου από την καρτέλα “Item properties”, θα πρέπει να έχετε επιλέξει το
αντικείμενο στον χάρτη και να έχουν επισημανθεί τα όρια του αντικειμένου, όπως
φαίνεται στην εικόνα. Αυτό ισχύει για όλα τα αντικείμενα που προσθέτετε στον
χάρτη.

Εικόνα 21. Μετονομασία λεζάντας στο Print Composer

¾ Επιλέγοντας το χάρτη και μεταβαίνοντας στην καρτέλα “Item Properties”, επιλέξτε

το πεδίο “Frame” κάνοντας το αντίστοιχο κουτί (Εικόνα 22).

70
 Εικόνα 22. Εισαγωγή πλαισίου στο Print Composer

¾ Στο σημείο αυτό αποθηκεύστε τον χάρτη ως εικόνα επιλέγοντας από το μενού του
Print Composer, Composer Save as Image. Επιλέξτε το format εικόνας (στο
παράδειγμα .png), τη θέση και το όνομα αρχείου και πατήστε “OK”. Στο
αναδυόμενο παράθυρο πατήστε “OK” χωρίς να αλλάξετε τις επιλογές.
¾ Στην Εικόνα 23 παρουσιάζεται ο χάρτης των καμένων εκτάσεων δάσους ανά
νομό για το 2016, με το νομό Λέσβου να χαρακτηρίζεται από καμένες εκτάσεις
άνω των 36.000 στρεμμάτων ακολουθούμενος από το νομό Ευβοίας, Αττικής και
νομό Βοιωτίας.
Εικόνα 23. Θεματικός χάρτης καμένων εκτάσεων δάσους

71
2.2 Δημιουργία διαγραμμάτων

Στην περίπτωση που θέλετε να αποτυπώσετε πάνω στο χάρτη των νομών στατιστικά
δεδομένα σχετικά με την έκταση των καμένων εκτάσεων ανά κατηγορία (δάση, δασικές
εκτάσεις, κλπ.) και ανά νομό, το QGIS δίνει τη δυνατότητα να αποτυπώσετε τα ποσοστά
των καμένων εκτάσεων ανά νομό με τη μορφή κυκλικού διαγράμματος.
¾ Για το σκοπό αυτό, μεταβείτε στις ιδιότητες του layer, κάνοντας δεξί κλικ στο layer
του αρχικού χάρτη “nomoi_okxe” και επιλέγοντας “Properties”. Στη συνέχεια,
επιλέξτε την επιλογή Diagrams και ενεργοποιήστε το πεδίο “Show diagrams for this
layer”. Διαλέξτε τύπο διαγράμματος “Diagram type: Pie chart” και κάντε κλικ στην
επιλογή “Attributes” από τη λίστα που εμφανίζεται στο αριστερό μέρος ώστε να
εμφανισθούν οι πληροφορίες που περιλαμβάνονται στον “Attribute table” και οι
κατηγορίες των καμένων εκτάσεων από τις οποίες θα επιλέξετε αυτές που θα
αποτυπώνονται στο κυκλικό διάγραμμα (Εικόνα 24).

Εικόνα 24. Παράθυρο διαλόγου Layer Properties για τη δημιουργία κυκλικών

διαγραμμάτων

¾ Στο σημείο αυτό θα διαλέξουμε από τα διαθέσιμα χαρακτηριστικά (“Available

attributes”) αυτά που θα αποτυπώνονται στο κυκλικό διάγραμμα. Επιλέξτε όλα

72
 όσα αντιστοιχούν στις καμένες εκτάσεις, πατώντας αριστερό κλικ στο
“Fires_2016_DASI” και shift + αριστερό κλικ στο “Fires_2016_SKOUPIDOTOPOI”,
όπως φαίνεται και στην Εικόνα 25.

Εικόνα 25. Επιλογή χαρακτηριστικών προς αποτύπωση στα κυκλικά διαγράμματα

¾ Στη συνέχεια κάνετε κλικ στο σύμβολο για να προσθέσετε τα χαρακτηριστικά

στο δεξί μέρος και μετά κάνετε κλικ στην επιλογή “Apply” (Εικόνα 26). Στην
περίπτωση που θέλετε να αλλάξετε χρώματα στις κατηγορίες, μπορείτε να το
κάνετε σε αυτό το βήμα, πατώντας αριστερό κλικ πάνω στο κάθε χρώμα,
επιλέγοντας στη συνέχεια αυτό που θέλετε και κάνοντας και πάλι κλικ στην επιλογή
“Apply”.

73
 Εικόνα 26. Προσθήκη χαρακτηριστικών και επιλογή χρωμάτων

¾ Στο σημείο αυτό τα διαγράμματα θα έχουν αποτυπωθεί στο χάρτη. Αν το μέγεθος

τους δεν είναι το επιθυμητό, μπορείτε να το αλλάξετε επιλέγοντας από τη λίστα στα
αριστερά το “Size” (Εικόνα 27) και αλλάζοντας το “Fixed size”. Στο παράδειγμα
της εικόνας μειώθηκε από 15mm σε 8mm. (Εικόνα 28).

Εικόνα 27. Αλλαγή μεγέθους κυκλικών διαγραμμάτων

74
 Εικόνα 28. Αποτύπωση κυκλικών διαγραμμάτων ανά νομό

¾ Για να αποθηκεύσετε τα παραπάνω σε χάρτη, προσθέτοντας τη λεζάντα των

καμένων εκτάσεων, τον τίτλο, κλπ., κάντε κλικ στο Project New Print Composer
(Εικόνα 17).
¾ Στο αναδυόμενο παράθυρο κάντε κλικ στην επιλογή “OK” χωρίς να
συμπληρώσετε το πεδίο και στη συνέχεια από το μενού του Print Composer
επιλέξτε Layout Add map (Εικόνα 18).
¾ Κρατώντας το αριστερό κλικ πατημένο και ξεκινώντας από την επάνω αριστερά
γωνία, διαγράψτε ένα ορθογώνιο περίπου όσο το φόντο, ώστε να εμφανιστεί ο
χάρτης των νομών με τα κυκλικά διαγράμματα (Εικόνα 29).
Εικόνα 29. Προσθήκη χάρτη στο Print Composer

75
¾ Επιλέξτε Layout Add Legend για να προσθέσετε τη λεζάντα του χάρτη και
κρατώντας το αριστερό κλικ πατημένο διαγράψτε την περιοχή όπου θέλετε να
εμφανίζετε η λεζάντα. Στο παράδειγμά μας τοποθετήθηκε στην επάνω δεξιά γωνία
(Εικόνα 30).

Εικόνα 30. Προσθήκη λεζάντας στο Print Composer

¾ Στα δεξιά του χάρτη υπάρχουν τρεις καρτέλες (Composition, Item Properties, Atlas
Generation). Για να αλλάξετε τα στοιχεία της λεζάντας, αφού έχετε επιλέξει το
αντικείμενο “Legend”, μεταβείτε στην καρτέλα “Item Properties” και πιο
συγκεκριμένα στο πεδίο Main Properties Title και αντικαταστήστε το “Legend” με
τον τίτλο “Καμένες Εκτάσεις 2016”. Στη συνέχεια, αφού καταργήσετε την επιλογή
“Auto Update”, μετονομάστε τις λεζάντες στα ελληνικά ή διαγράψτε πεδία που δεν
χρειάζεται να παρουσιάζονται στη λεζάντα (nomoi_okxe), κάνοντας αριστερό κλικ

στο πεδίο που θέλετε να αλλάξετε και πατώντας στην συνέχεια επεξεργασία .
Στο αναδυόμενο παράθυρο μετονομάστε ή διαγράψτε το όνομα και στη συνέχεια
πατήστε “OK”. Σε περίπτωση που στη λεζάντα σας εμφανίζεται το όνομα κάποιου
άλλου layer, μπορείτε να το διαγράψετε επιλέγοντας το πεδίο π.χ. “Fires_2016” και
κάνοντας κλικ στο σύμβολο (Εικόνα 31).
Σημείωση: Για να μπορείτε να επεξεργάζεστε και να αλλάζετε τις ρυθμίσεις ενός
αντικειμένου από την καρτέλα “Item properties”, θα πρέπει να έχετε επιλέξει το
αντικείμενο στον χάρτη και να έχουν επισημανθεί τα όρια του αντικειμένου, όπως

76
 φαίνεται στην εικόνα. Αυτό ισχύει για όλα τα αντικείμενα που προσθέτετε στον
χάρτη.

Εικόνα 31. Μετονομασία χαρακτηριστικών λεζάντας

¾ Επιλέγοντας το χάρτη και μεταβαίνοντας στην καρτέλα “Item Properties” επιλέξτε

το πεδίο “Frame” κάνοντας το αντίστοιχο κουτί (Εικόνα 32).

Εικόνα 32. Εισαγωγή πλαισίου στο Print Composer

¾ Στο σημείο αυτό αποθηκεύστε τον θεματικό χάρτη ως εικόνα Composer Save as
Image επιλέγοντας format εικόνας (στο παράδειγμα .png) και θέση και όνομα

77
 αρχείου πατώντας “OK”. Στο αναδυόμενο παράθυρο πατήστε “OK” χωρίς να
αλλάξετε τις επιλογές. Ό θεματικός χάρτης παρουσιάζεται στην Εικόνα 33.

Εικόνα 33. Θεματικός χάρτης ποσοστών καμένων εκτάσεων ανά νομό

2.3 Αποτύπωση δεδομένων που ικανοποιούν μια συνθήκη

Στο σημείο αυτό θα αποτυπώσουμε σε χάρτη τα δεδομένα που ικανοποιούν μια

συνθήκη. Συγκεκριμένα, θα αποτυπώσετε σε χάρτη μόνο τους νομούς στους οποίους
η έκταση των καμένων δασών ξεπερνά τα 100 στρέμματα. Για το σκοπό αυτό, θα
πρέπει να ακολουθήσετε τα εξής βήματα:
¾ Ανοίγετε το attribute table (βλ. προηγουμένως) και επιλέγετε κάτω αριστερά την
επιλογή “Advanced Filter (Expression)” (Εικόνα 34).

78
 Εικόνα 34. Attribute table και επιλογή Advanced Filter (Expression)

¾ Για να εισάγετε την συνθήκη, πληκτρολογείτε την έκφραση (“Fires_2016_DASI”

‘100’), η οποία ζητά την εμφάνιση στο attribute table, των τιμών της στήλης
“Fires_2016_DASI” (Δάση) που είναι πάνω από εκατό στρέμματα, και πατήστε
“OK” (Εικόνα 35).

Εικόνα 35. Προσθήκη συνθήκης

79
¾ Ο πίνακας τώρα εμφανίζει μόνο 19 γραμμές αντί για 50 (όλοι οι νομοί) (Εικόνα
36), δηλαδή μόνο αυτούς που περιλαμβάνουν πάνω από 100 στρέμματα
καμένων δασών.

Εικόνα 36. Attribute table μετά την εισαγωγή της συνθήκης

¾ Στη συνέχεια, κάνοντας κλικ στην επάνω αριστερή γωνία του πίνακα, επιλέγετε
όλους αυτούς του νομούς, ώστε να επισημανθούν πάνω στο χάρτη (με κίτρινο
χρώμα) (Εικόνα 37), (μπορείτε να κλείσετε το παράθυρο του attribute table χωρίς
να χαθούν οι παραπάνω επιλογές).
Εικόνα 37. Επιλογή νομών που ικανοποιούν τη συνθήκη και αποθήκευση

80
¾ Για να αποτυπώσετε μόνο αυτούς τους νομούς σε ένα καινούριο χάρτη, κάντε δεξί
κλικ στο layer “nomoi_okxe” και επιλέξτε “save as” (Εικόνα 37).
¾ Στο αναδυόμενο παράθυρο (Εικόνα 38) επιλέξτε τα παρακάτω και πατήστε “OK”.

Εικόνα 38. Παράθυρο διαλόγου αποθήκευσης ως (save as)

¾ Τώρα θα έχει προστεθεί άλλο ένα layer στο layer panel, με τους νομούς που
περιλαμβάνουν εκτάσεις καμένων δασών πάνω από 100 στρέμματα (Εικόνα 39).

81
 Εικόνα 39. Προσθήκη νέου layer

¾ Για να κρατήσετε και τους υπόλοιπους νομούς ως φόντο, μπορείτε να αλλάξετε το

χρώμα στον αρχικό χάρτη κάνοντας δεξί κλικ στο χάρτη των νομών και
επιλέγοντας Properties Style Fill Transparent fill (Εικόνα 40).

Εικόνα 40. Παράθυρο διαλόγου Layer Properties, αλλαγή χρώματος

¾ Στη συνέχεια, μπορείτε να προσθέσετε στο χάρτη σας το σύμβολο Βορρά-Νότου

και την κλίμακα του χάρτη, επιλέγοντας από το κεντρικό μενού
View Decorations Scale Bar/North Arrow (Εικόνα 41).

82
 Εικόνα 41. Προσθήκη συμβόλου Βορρά-Νότου και κλίμακας χάρτη

¾ Για να τα τοποθετήσετε στο χάρτη όπως στην εικόνα την κλίμακα του χάρτη και το
σύμβολο Βορρά-Νότου, επιλέγετε Enable scale bar και Enable north arrow
αντίστοιχα καθώς και τις υπόλοιπες επιλογές στα αναδυόμενα παράθυρα, όπως
φαίνεται στην Εικόνα 42 και Εικόνα 43 αντίστοιχα.

Εικόνα 42. Παράθυρο διαλόγου κλίμακας χάρτη (Scale Bar)

83
 Εικόνα 43. Παράθυρο διαλόγου συμβόλου Βορρά-Νότου (North Arrow)

¾ Για να αποθηκεύσετε τον χάρτη σας σε μορφή εικόνας επιλέξτε Project Save as
Image (Εικόνα 44) και στη συνέχεια επιλέξτε το όνομα, τη θέση και τη μορφή
εικόνας που θέλετε να αποθηκεύσετε το χάρτη σας. Στο παράδειγμα επιλέχθηκε
μορφή .png (Εικόνα 45).
Σημείωση: Η διαφορά μεταξύ των Project Save as Image και δεξί κλικ στο layer
και επιλογή “save as” που χρησιμοποιήθηκε νωρίτερα είναι ότι η πρώτη
αποθηκεύει ως εικόνα όλα τα ανοιχτά layers του project, ενώ η δεύτερη
αποθηκεύει ως shapefile μόνο το συγκεκριμένο layer.

Εικόνα 44. Αποθήκευση project ως εικόνα

84
 Εικόνα 45. Θεματικός χάρτης νομών (με πάνω από 100 στρέμ. καμένου δάσους)

¾ Μπορείτε να επαναλάβετε τα παραπάνω βήματα για την αποτύπωση των νομών

που χαρακτηρίζονται από κάποια άλλη συνθήκη, αλλάζοντας τις παραμέτρους
στο βήμα 2. Για παράδειγμα, εάν θέλετε να αποτυπώσετε τους νομούς στους
οποίους το 2016 κάηκαν πάνω από 5 στρέμματα σκουπιδότοποι και εκτάσεις με
καλάμια, πληκτρολογήστε:
(“Fires_2016_XORT/KES_EKTASEIS” ’5’) AND (“Fires_2016_SKOUPIDOTOPOI”
’5’)

Σύνοψη
Με την ολοκλήρωση της διδακτικής ενότητας οι εκπαιδευόμενοι έμαθαν:
• τον τρόπο διαχείρισης διαφορετικών δεδομένων,
• την αποτύπωση και παρουσίαση δεδομένων, και
• τη δημιουργία θεματικών χαρτών.

85
 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Ελληνογλωσση
• Νικολακόπουλος, Κ., Κατσάνου, Κ., Λαμπράκης, Ν. 2015. Ψηφιακά μοντέλα
αναγλύφου και Υδρολογία. [Κεφάλαιο Συγγράμματος]. Στο Νικολακόπουλος, Κ.,
Κατσάνου, Κ., Λαμπράκης, Ν. 2015. Υδρολογία με χρήση γεωγραφικών
συστημάτων πληροφοριών και δεδομένων τηλεπισκόπησης. [ηλεκτρ. βιβλ.] Αθήνα:
Σύνδεσμος Ελληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών. κεφ 9.
• Πλατανιανάκη, Αν., Μητσόπουλος, Ι., Ξανθόπουλος, Γ., Μαλλίνης, Γ., Ανάλυση
απειλής από δασικές πυρκαγιές οικισμών που βρίσκονται σε μίξη με δάση στην
Αττική, 2015, πρακτικά 17ου Πανελλήνιου Δασολογικού Συνεδρίου, 4-7 Οκτωβρίου
2015 Αργοστόλι Κεφαλονιάς.
Ξενόγλωσση
• European Environment Agency (EEA), 2012. Climate change, impacts and
vulnerability in Europe 2012. An indicator-based report, EEA Report No 12/2012,
European Environment Agency, Copenhagen, Denmark.
• Nikolakopoulos, K. G., Geniataki, S., & Gianou, S. (2014, November). Suitability of
DSM derived from remote sensing data for automatic drainage extraction. In SPIE
Remote Sensing (pp. 92390I-92390I). International Society for Optics and Photonics.
• Mike Theophanides & Jane Anastassopoulou (2009): Air pollution simulation and
geographical information systems (GIS) applied to Athens International Airport,
Journal of Environmental Science and Health, Part A: Toxic/Hazardous Substances
and Environmental Engineering, 44:8, 758-766

86