Matematik - 2 Dönem 2022

MATEMATİK 2
YAZARLAR
Gülşen ARSLAN
Çiğdem ÇALIŞKAN
Ayşen AKTAŞ
Özlem YIKILMAZ
Derya ÖZTÜRK
ANKARA 2022
MEB HAYAT BOYU ÖĞRENME GENEL MÜDÜRLÜĞÜ YAYINLARI
AÇIK ÖĞRETİM OKULLARI
Dil Uzmanı
Bülent Kenan ERKAN
Görsel Tasarım
YÜMER
Yayın Üretim Merkezi
Grafik Tasarım Uzmanı

YÜMER
Yayın Üretim Merkezi
Copyright c MEB
Her hakkı saklıdır. MillÎ Eğitim Bakanlığına aittir. Tümü ya da bölümleri izin
alınmadan hiçbir şekilde çoğaltılamaz, basılamaz ve dağıtılamaz.
2
İSTİKLÂL MARŞI
Korkma, sönmez bu şafaklarda yüzen al sancak; Bastığın yerleri toprak diyerek geçme, tanı:
Sönmeden yurdumun üstünde tüten en son ocak. Düşün altındaki binlerce kefensiz yatanı.
O benim milletimin yıldızıdır, parlayacak; Sen şehit oğlusun, incitme, yazıktır, atanı:
O benimdir, o benim milletimindir ancak. Verme, dünyaları alsan da bu cennet vatanı.
Çatma, kurban olayım, çehreni ey nazlı hilâl! Kim bu cennet vatanın uğruna olmaz ki feda?
Kahraman ırkıma bir gül! Ne bu şiddet, bu celâl? Şüheda fışkıracak toprağı sıksan, şüheda!
Sana olmaz dökülen kanlarımız sonra helâl. Cânı, cânânı, bütün varımı alsın da Huda,
Hakkıdır Hakk’a tapan milletimin istiklâl. Etmesin tek vatanımdan beni dünyada cüda.
Ben ezelden beridir hür yaşadım, hür yaşarım. Ruhumun senden İlâhî, şudur ancak emeli:
Hangi çılgın bana zincir vuracakmış? Şaşarım! Değmesin mabedimin göğsüne nâmahrem eli.
Kükremiş sel gibiyim, bendimi çiğner, aşarım. Bu ezanlar -ki şehadetleri dinin temeli-
Yırtarım dağları, enginlere sığmam, taşarım. Ebedî yurdumun üstünde benim inlemeli.
Garbın âfâkını sarmışsa çelik zırhlı duvar, O zaman vecd ile bin secde eder -varsa- taşım,
Benim iman dolu göğsüm gibi serhaddim var. Her cerîhamdan İlâhî, boşanıp kanlı yaşım,
Ulusun, korkma! Nasıl böyle bir imanı boğar, Fışkırır ruh-ı mücerret gibi yerden na’şım;
Medeniyyet dediğin tek dişi kalmış canavar? O zaman yükselerek arşa değer belki başım.
Arkadaş, yurduma alçakları uğratma sakın; Dalgalan sen de şafaklar gibi ey şanlı hilâl!
Siper et gövdeni, dursun bu hayâsızca akın. Olsun artık dökülen kanlarımın hepsi helâl.
Doğacaktır sana va’dettiği günler Hakk’ın; Ebediyyen sana yok, ırkıma yok izmihlâl;
Kim bilir, belki yarın, belki yarından da yakın Hakkıdır hür yaşamış bayrağımın hürriyyet;
Hakkıdır Hakk’a tapan milletimin istiklâl!
Mehmet Âkif ERSOY

GENÇLİĞE HİTABE
Ey Türk gençliği! Birinci vazifen, Türk istiklâlini, Türk Cumhuriyetini,

ilelebet muhafaza ve müdafaa etmektir.
Mevcudiyetinin ve istikbalinin yegâne temeli budur. Bu temel,
senin en kıymetli hazinendir. İstikbalde dahi, seni bu hazineden
mahrum etmek isteyecek dâhilî ve hâricî bedhahların olacaktır. Bir
gün, istiklâl ve cumhuriyeti müdafaa mecburiyetine düşersen, vazifeye
atılmak için, içinde bulunacağın vaziyetin imkân ve şeraitini
düşünmeyeceksin! Bu imkân ve şerait, çok namüsait bir mahiyette
tezahür edebilir. İstiklâl ve cumhuriyetine kastedecek düşmanlar,
bütün dünyada emsali görülmemiş bir galibiyetin mümessili
olabilirler. Cebren ve hile ile aziz vatanın bütün kaleleri zapt edilmiş,
bütün tersanelerine girilmiş, bütün orduları dağıtılmış ve memleketin her
köşesi bilfiil işgal edilmiş olabilir. Bütün bu şeraitten daha elîm ve daha
vahim olmak üzere, memleketin dâhilinde iktidara sahip olanlar gaflet
ve dalâlet ve hattâ hıyanet içinde bulunabilirler. Hattâ bu iktidar sahipleri
şahsî menfaatlerini, müstevlîlerin siyasî emelleriyle tevhit edebilirler.
Millet, fakr u zaruret içinde harap ve bîtap düşmüş olabilir.
Ey Türk istikbalinin evlâdı! İşte, bu ahval ve şerait içinde dahi
vazifen, Türk istiklâl ve cumhuriyetini kurtarmaktır. Muhtaç olduğun
kudret, damarlarındaki asil kanda mevcuttur.
Mustafa Kemal Atatürk

MUSTAFA KEMAL ATATÜRK
Mustafa Kemal ATATÜRK
İÇİNDEKİLER
1. BÖLÜM DENKLEMLER VE EŞİTSİZLİKLER
DENKLEMLER VE EŞİTSİZLİKLERLE İLGİLİ UYGULAMALAR...............11

Oran ve Orantı...................................................................................................11
Doğru Orantı......................................................................................................17
Ters Orantı..........................................................................................................21
Denklem ve Eşitsizlikler ile İlgili Problemler.................................................27
Sayı ve Kesir Problemleri..................................................................................30
Yaş Problemleri..................................................................................................32
Yüzde Problemleri..............................................................................................34
Kâr-Zarar Problemleri.......................................................................................36
Karışım Problemleri..........................................................................................39
Hız-Hareket Problemleri..................................................................................41
1. BÖLÜMÜN ÖZETİ.......................................................................................47
1. BÖLÜM ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME SORULARI..........................48
2. BÖLÜM GEOMETRİ
GEOMETRİ..............................................................................................................52
Üçgenler..............................................................................................................52
Üçgende Açı Özellikleri ile İlgili İşlemler Yapma..........................................54
Üçgen Çeşitleri...................................................................................................60
Üçgende Açı ve Kenar Bağıntıları....................................................................72
Üçgenlerde Eşlik.................................................................................................82
Üçgenlerde Benzerlik........................................................................................87
Üçgende Benzerlik Problemleri.......................................................................104
Üçgenin Yardımcı Elemanları..........................................................................107
Dik Üçgende Pisagor Teoremi..........................................................................132
Öklid Teoremi ...................................................................................................139
Dik Üçgende Dar Açıların Trigonometrik Oranları.....................................148
Özel Üçgenler ile İlgili Uygulamalar...............................................................159
Birim Çember.....................................................................................................162
Üçgende Alan.....................................................................................................169
2. BÖLÜMÜN ÖZETİ.......................................................................................191
3. BÖLÜM VERİ SAYMA VE OLASILIK
VERİ SAYMA VE OLASILIK................................................................................205

Veri.......................................................................................................................205
Bir Veri Grubuna Ait Histogram Grafiği........................................................215
Gerçek Hayat Durumunu Yansıtan Veri Guruplarını Uygun Grafik
Türlerini Çizerek Yorumlama...........................................................................219
Çizgi Grafiği ......................................................................................................219
Sütun Grafiği......................................................................................................223
Daire Grafiği.......................................................................................................223
3. BÖLÜMÜN ÖZETİ.......................................................................................226
CEVAP ANAHTARI.........................................................................................233
SÖZLÜK..............................................................................................................234
SEMBOL VE GÖSTERİMLER........................................................................237
KAYNAKÇA.......................................................................................................238
1. BÖLÜM
DENKLEMLER
VE
EŞİTSİZLİKLER
1. Bölüm Denklemler ve Eşitsizliklerle İlgili Uygulamalar
NELER ÖĞRENECEĞİZ?
Bu bölümü tamamladığımızda;
• Oran ve orantı kavramlarını kullanarak problem çözmeyi,
• Denklemler ve eşitsizliklerle ilgili problemler çözmeyi öğreneceğiz.
Yukarıdaki Konuları Kavramak İçin Neler Yapmalıyız?

• Oran ve orantı kavramlarıyla ilgili araştırma yapınız.
• Denklem ve eşitsizliklere ilgili bilgilerinizi tekrarlayınız.
• Verilen örnekleri çözerek çalışınız.
• Verilen araştırma ve problemleri cevaplayınız.
• Bölüm sonunda verilen ölçme ve değerlendirme sorularını cevaplayınız.
• Öğrendiğiniz konularla ilgili bol örnek çözünüz.
Terimler ve Kavramlar
Oran Orantı
Doğru orantı Ters orantı
Yüzde
10 Matematik 2
DENKLEMLER VE EŞİTSİZLİKLERLE İLGİLİ UYGULAMALAR

Oran ve Orantı
İki çokluğun birbirine bölünerek karşılaştırılmasına oran denir.
a
a ve b iki doğal sayı b ≠ 0 olmak üzere a nın b ye oranı b veya a : b şeklinde gösteri-
lir. '' a nın b ye oranı '' şeklinde okunur.

Bir oranı belirten kesir sadeleştirilir ya da genişletilirse oranın değeri değişmez.
Örneğin;
Ali’nin boyu 165 cm, Efe’nin boyu 175 cm ise Ali’nin boyunun Efe’nin boyuna bö-
lümü bir orandır.
Ali’nin boyu 165 cm 33
Efe’nin boyu = 175 cm = 35 olur.
Oran en sade biçimde yazılmalıdır.
ÖRNEKLER
1- 6 saatte 480 km yol giden bir aracın aldığı yolun geçen süreye oranını
bulalım.
Çözüm
Gidilen Yol = 480 km = 80 km/sa bulunur.
Geçen süre 6 sa
2- Murat 43, Derya 37 yaşında olduğuna göre Derya’nın yaşının Murat’ın yaşına
oranını bulalım.
Çözüm
Derya’nın yaşı 37
= 43 olur.
Murat’ın yaşı
3- Erdem’in 14, Önder’in 16 şekeri vardır. Erdem’in şekerlerinin sayısının Önder’in

şekerlerinin sayısına oranını bulalım.
Çözüm
Erdem’in şeker sayısı 14 7
= 16 = 8 olur.
Önder’in şeker sayısı
Matematik 2 11
ALIŞTIRMALAR
1) Ali’nin kumbarasında 20 TL, Mehmet’in kumbarasında 50 TL vardır. Ali’nin

kumbarasındaki paranın, Mehmet’in kumbarasındaki paraya oranı kaçtır?
2) 27 kişilik bir grubun 15 kişisi kadındır. Gruba 4 evli çift katılırsa erkeklerin sayı-
sının kadınların sayısına oranı kaçtır?
Orantı
İki veya daha fazla oranın eşitliğine orantı denir.

a c
b = d veya a : b = c : d biçiminde gösterilir.
b ve c ye içler, a ve d ye dışlar denir.
a c
b = d = k orantısında k ye orantı sabiti denir.
Örnek
a 2 2a - b
b = 3 ise a + 2b yi bulalım.
Çözüm
a 2
b = 3 ise a = 2k ve b = 3k dır.
Buna göre 2a - b = 2 . 2k - 3k
a + 2b 2k + 2 . 3k
4k – 3k
= 2k + 6k
k
Y 1
= Y = 8 olur.
8k
12 Matematik 2
ALIŞTIRMALAR
x 3 x+y
1- y = 5 ise 2x + 3y kaçtır?
z 4 z-t
2- t = 7 ise z + t kaçtır?
Orantının Özellikleri
a c
1- b = d = k ise a . d = b . c (İçler çarpımı dışlar çarpımına eşittir.)
Örneğin;
1 3 1 3
2 = a orantısında 2 = a ise 1 . a = 2 . 3
a = 6 dır.
a c b d a b d c
2- b = d ise a = c ; c = d ; b = a (Orantıdaki oranlar ters çevrildiğinde oluşan
eşitlik yeni orantı belirtir.)
Örneğin;
2 4 2 3 3 6
3 = 6 ; 4 = 6 ; 2 = 4
a.n c
3- n Œ R – {0} olmak üzere b.n = d = k (Bir orantıda oranlar gelişletilebilir.)
genişletilebilir.)
Örneğin;
x 3 x 3.2 x 6
y = 5 ise y = 5 . 2 & y = 10 olur.
a :m c
4- m Œ R – {0} olmak üzere b : m = d = k (Bir orantıda oranlar sadeleştirilebilir)
Örneğin;
x 2 x 2:2 x 1
y = 4 ise y = 4 : 2 & y = 2 dir.
a c m.a
ma ! n.c
nc = k (Orantıyı oluşturan oran-
5- m≠0 ve n≠0 olmak üzere b = d = k ise mb ! n.d
m.b nd
lar genişletilip toplandığında orantı sabiti değişmez.)
Örneğin;
x z 2x + 3z
x, y, z, t Œ R, y = t = k ise 2y + 3t = k olur. İlk oran 2 ve ikinci oran 3 ile genişletilip
paylar toplanıp paya, paydalar toplanıp paydaya yazıldığında orantı sabiti aynı kalır.
Matematik 2 13
ÖRNEKLER
x x +1
1- 5 = 8 orantısında x i bulalım.
Çözüm
x x +1
5 = 8 (İçler dışlar çarpımı yapalım. )
8 . x = 5 . (x + 1)
8x = 5x + 5
8x − 5x = 5
3x = 5
5
x = 3 olur.
2x + 3y 3
2- x + 2y = 5 olduğuna göre x in y ye oranını bulalım.
Çözüm
2x + 3y 3
x + 2y = 5
5.(2x + 3y) = 3.(x + 2y)

10x + 15y = 3x + 6y
10x − 3x = 6y − 15y
7x = –9y (k Œ R olmak üzere x = – 9k ve y = 7k alınabilir.)
x –9
y = 7 olur.
2a – b
3- 4a = 3b olduğuna göre 2a + 3b nin kaç olduğunu bulalım.
Çözüm
4a = 3b biçimindeki eşitliklerde k ŒR olmak üzere a=3k ve b = 4k alınabilir.
Buna göre 2a - b = 2. 3k – 4k
2a + 3b 2. 3k + 3 . 4k
6k – 4k
= 6k + 12k
2k 1
= 18 k = 9 olur.
14 Matematik 2
x z 2x – nz
4- y = t = k orantısı veriliyor. 2y + 3t = k olduğuna göre n kaçtır? Bulalım.
Çözüm
x z
y = t = k orantısını oluşturan oranlardan birini 2, diğerini 3 ile genişletip toplar-
sak orantı bozulmaz.
x z 2x 3z
y = t = k & 2y = 3t = k
2x + 3z
= 2y + 3t = k olur.
2x + 3z 2x – nz
Bu durumda 2y + 3t = k orantısı ile 2y + 3t = k orantısını karşılaştırırsak
3 = −n Ş n= −3 bulunur.
x –1 y + 2 z + 1
5- 3 = 4 = 2 ve x + y + z = 16 olduğuna göre x kaçtır? Bulalım.
Çözüm
Her orantının bir orantı sabiti olduğundan
x-1 y+2 z+1 yazarız.
3 = 4 = 2 =k
x-1+y+2+z+1
3+ 4+2 =k
16
x+y+z –1 +2+1
9 =k
18
9 = k & k = 2 bulunur.
x –1 x –1
3 = k olduğundan 3 = 2
x – 1 = 6 & x = 7 olur.
x y z
6- 7 = 5 = 3 ve x + y + z = 30 olduğuna göre x kaçtır? Bulalım.
Çözüm
30


x y z x+y +z
1. Yol: 7 = 5 = 3 = k & 7 + 5 + 3 = k
30
15 = k & k = 2 bulunur.
x x
7 = k olduğundan 7 = 2 x = 14 olur.
Matematik 2 15
x y z
2. Yol: 7 = 5 = 3 =k
x _b x + y + z = 30
7 = k & x = 7k bbb
bb
y b 7k + 5k + 3k = 30
= k & y = 5 k `b
5 bb
bb 15 k = 30 ⇒ k = 2 bulunur.
z bb
3 = k & z = 3 k
a x = 7k
x = 7 . 2 ⇒ x = 14 olur.
ALIŞTIRMALAR
13 6
1- 2a – 1 = a orantısında a kaçtır?
5x – y 1 x
2- 3x + 2y = 2 olduğuna göre y kaçtır?
x+y
3- 3x = 8y olduğuna göre x – y kaçtır?
x z 3x + 5z
4- y = t = k ve 3y + nt = k olduğuna göre n kaçtır?
a + 2 b + 3 c –1
5- 2 = 3 = 5 ve a + b + 2c = 27 olduğuna göre b kaçtır?
x y
6- 2 = 3 = z ve 2x + y = 14 olduğuna göre z kaçtır?
16 Matematik 2
Doğru Orantı
x ve y aynı cinsten ölçülebilir iki çokluk olmak üzere x artarken y aynı oranda artı-
yorsa veya x azalırken y aynı oranda azalıyorsa x ve y doğru orantılıdır.
x ile y doğru orantılı ise bölümleri sabittir.
y
k ŒR+ olmak üzere x = k veya y = k . x tir. (Orijinden geçen doğru denklemidir.)
y = k . x in grafiği aşağıdaki gibidir.
y=k.x
Örneğin,
a ile b doğru orantılı ve a = 6 iken b = 15 ise a = 12 iken b = 30 olur.
• x, y ve z sayıları sırası ile a, b ve c sayıları ile doğru orantılı ise
x y z
a = b = c = k biçiminde gösterilir.
Örneğin;
45 TL üç kardeşe 2, 3 ve 4 ile doğru orantılı olarak paylaştırılırsa;
a b c
2 = 3 = 4 =k
a = 2k, b = 3k, c = 4k olur.
2k + 3k + 4k = 45
9k = 45
k = 5 tir.
45 TL kardeşlere 2 . 5 = 10 TL , 3 . 5 = 15 TL, 4 . 5= 20 TL şeklinde paylaştırılır.
Matematik 2 17
ÖRNEKLER
1- m ve n doğru orantılıdır. m = 5 iken n = 15 olduğuna göre m = 3 iken n kaçtır?
Bulalım.
Çözüm
m
m ve n doğru orantılı olduğundan oranları sabittir. n = k dır.
5 1
m = 5 ve n =15 ise 15 = k & k = 3 dir.
3 1
Buna göre m = 3 iken n = 3 & n = 9 olur.
2- (a + 2) ile (b − 3) doğru orantılıdır. a = 6 iken b = 5 olduğuna göre a = 8 iken b

kaçtır? Bulalım.
Çözüm
a+2
(a + 2) ile (b – 3) doğru orantılı ise b - 3 = k dır.
6 +2
a = 6 ve b = 5 ise 5 – 3 = k
8
2 = k & k = 4 tür.
8+2
Buna göre a = 8 ise b – 3 = 4
10 = 4 (b − 3)
10 = 4b – 12
10 + 12 = 4b
22 11
22 = 4b ⇒ b = 4 = 2 olur.
18 Matematik 2
3- y y=k.x
10
a x
O 2
Yukarıda verilen y = k . x denkleminin grafiğine göre a yı bulalım.
Çözüm
Verilen grafik orijinden geçen doğru grafiği olduğu için x ile y doğru orantılıdır.
1. Yol: Grafiğin denklemi y = kx için
x = 2 ve y = 4 ise 4 = k . 2 ⇒ k = 2 bulunur.
x = a ve y = 10 ise 10 = 2 . a ⇒ a = 5 tir.
y
2. yol: y = k . x Ş x = k dır.
x = 2 için y = 4 ise 42 = k & k = 2 bulunur.
y
Buna göre x = 2 olur.
10
x = a için y = 10 ise a = 2
10 = 2a ⇒ a = 5 tir.
4- Bir otomobil 480 km lik yolu 4 saatte gidiyor. Ayrı araç 120 km lik yolu kaç saatte
gider? Bulalım.
Çözüm
Gidilen yol miktarı azaldıkça süre de azalacağı için doğru orantı vardır.
480 km 4 sa.
120 km x sa.
D.O.
480 . x = 4 . 120
480 . x = 480
480
x = 480
x = 1 saatte gider.
Matematik 2 19
5- 4, 7 ve 9 yaşlarındaki üç kardeşe 200 TL yaşları ile orantılı olarak paylaştırılıyor.

Buna göre en küçük kardeş kaç lira alır? Bulalım.
Çözüm
Paylaştırma orantılı yapıldığından doğru orantı vardır. Buna göre

Küçük : 4k
Ortanca : 7k
Büyük : 9k
+
4k + 7k + 9k = 200
20k = 200
200
k = 20
k = 10 bulunur.
En küçük kardeş: 4k = 4 . 10 = 40 TL alır.
ALIŞTIRMALAR
1- x ile y doğru orantılıdır. x = 10 iken y = 15 olduğuna göre x = 6 iken y kaçtır?
2- (x + 3) ile (2y − 1) doğru orantılıdır. x = 12 iken y = 2 olduğuna göre x = 8 iken y

kaçtır?
3- y
12
6 x
3
Yukarıda verilen grafiğe göre a kaçtır?
4- Hüseyin (t + 2) dakikada 8, (t–3) dakikada 3 soru çözebiliyor. Buna göre t kaçtır?
5- 72 tane ceviz yaşları 6, 8 ve 10 olan üç çocuğa yaşları ile orantılı olarak paylaştırılıyor.
Buna göre 8 yaşındaki çocuk kaç ceviz alır?
20 Matematik 2
Ters Orantı
x ve y aynı cinsten ölçülebilir iki çokluk olmak üzere x azalırken y aynı oranda artı-
yorsa veya x artarken y aynı oranda azalıyorsa x ve y ters orantılıdır.
x ile y ters orantılı ise çarpımları sabittir.
k . k
kŒR olmak üzere y = x veya x.y = k dır. y = x in grafiği aşağıdaki gibidir.
k
y= x
x
O
Örneğin;
a ile b ters orantılı ve a = 6 iken b = 15 ise a = 10 iken b = 9 olur. (a.b = k)
6 . 15 = 90
10 . 9 = 90
• x, y ve z sayıları sırasıyla a, b ve c sayıları ile ters orantılı ise x . a = y . b = z . c = k
biçiminde gösterilir.
Örneğin;
39 TL üç kardeşe 2, 3 ve 4 ile ters orantılı olarak paylaştırılırsa;
a . 2 = b . 3 = c . 4 = k olur.
k k k
⇒a= 2 , b= 3 , c= 4
k k k 6k 4k 3k
⇒ 2 + 3 + 4 = 39 ⇒ 12 + 12 + 12 = 39
(6) (4 ) (3 ) 3
13k 39 ·12
12 = 39 & k = 13
k = 36 dır.
36 36 36
Buna göre 39 TL kardeşlere 2 = 18 TL, 3 = 12 TL, 4 = 9 TL olacak şekilde
paylaştırılır.
Matematik 2 21
ÖRNEKLER
1- m ve n ters orantılıdır. m = 5 iken n = 15 olduğuna göre m = 3 iken n kaçtır? Bu-
lalım.
Çözüm
m ve n ters orantılı olduğundan çarpımları sabittir. m.n=k

m = 5 ve n = 15 ise 5 .15 = k Ş k = 75 tir.
Buna göre m = 3 iken 3 . n = 75
75
n= 3 & n = 25 olur.
2- (a + 2) ile (b − 3) ters orantılıdır. a = 4 iken b = 7 olduğuna göre a = 6 iken b kaçtır?

Bulalım.
Çözüm
(a + 2) ile (b − 3) ters orantılı ise (a + 2) . (b − 3) = k dir.

a = 4 ve b = 7 ise (4 + 2) . (7 − 3) = k
6 . 4 = k ⇒ k = 24 tür.
a = 6 iken (6 + 2) . (b − 3) = 24
8 . (b − 3) = 24 ⇒ k = 24 tür.
b–3=3 ⇒ b = 6 olur.
3- y
10
5 x.y=k
x
O 4 a
Yukarıda x . y = k denkleminin grafiği verilmiştir. Verilen grafiğe göre a kaçtır?

Bulalım.
22 Matematik 2
Çözüm
Verilen grafiği incelediğimizde x ile y nin ters orantılı olduğunu görürüz.

1. Yol:
Grafiğin denklemi x . y = k olduğundan
x = 4 için y = 10 ise 4 . 10 = k ⇒ k = 40 bulunur.
x = a için y = 5 ise a . 5 = 40 ⇒ a = 8 dir.
2. Yol:
x ile y ters orantılı olduğundan çarpımları sabittir.
x = 4 için y = 10 ise 4 . 10 = a . 5

x = a için y = 5 tir. 40 = a . 5 ⇒ a = 8 bulunur.
4- Saatte 120 km hızla giden bir otomobil varacağı yere 2 saatte gidiyor. Otomobil
hızını yarıya düşürdüğünde aynı yolu kaç saatte gider?
Çözüm
Hız arttıkça varış süresi aynı oranda azaldığından hız ile süre ters orantılıdır.
120 km/sa. 2 saat
60 km/sa. t saat
T.O.
120 . 2 = 60 . t
240 = 60 . t ⇒ t = 4 saatte gider.
5- 4 işçi bir işi 12 günde bitiriyor. Eş güçte 6 işçi aynı iş kaç günde bitirir? Bulalım.
Çözüm
4 işçi 12 gün
6 işçi x gün
T.O.
4 . 12 = 6 . x
48 = 6 . x ⇒ x = 8 günde bitirir.
Matematik 2 23
ALIŞTIRMALAR
1- (x + 1) ile (y + 3) ters orantılıdır. x = 4 iken y = 6 ise x = 8 iken y kaçtır?
2- y
a+4
x
3 12
Yukarıda verilen grafiğe göre a kaçtır?

3- 6 işçinin 8 saatte bitirebildiği bir işi eş güçteki 4 işçi kaç günde bitirir?
4- Toplamları 28 olan iki sayı 6 ve 8 ile ters orantılıdır. Buna göre büyük sayı kaçtır?
5- 2100 soru 30, 50 ve 60 puan alan üç öğrenciye aldıkları puanlarla ters orantılı
olarak paylaştırılmıştır. 60 puan alan öğrenciye kaç soru verilmiştir?
Altın Oran
Altın oran matematikte, sanatta, doğada sayısız canlı
ve cansızda görülen özel bir orandır. Bir bütünün
parçaları arasında görülen uyum açısından en yetkin
boyutları verdiği düşünülen geometrik ve sayısal bir oran
bağıntısıdır.
Altın oran yaklaşık olarak 1,618 e eşittir ve Fi (ϕ) ile
gösterilir.
Altın oranın gösterimi kısaca 1 + 5 dir.
2
Doğada en belirgin örneklerine insan vücudunda, deniz kabuklarında, ayçiçeğinde,
çam kozalağında, salyangozda rastlanır. Ayrıca Leonardo da Vinci'nin (Mona Lisa)
portresinde ve Mısır piramitlerinde de görülür.
Örneğin; uygun ölçülere sahip bir insanın omzundan parmak ucuna olan mesa-
fesine oranı 1,618 dir. Yine aynı ideal ölçülere sahip insan vücudunda orta parmağın
uzunluğunun serçe parmağın uzunluğuna oranı 1,618 dir. İnsan vücuduna ait daha bir
çok altın oran örneği bulunmaktadır.
24 Matematik 2
Orantı Problemleri
1- 10 işçi bir işi 18 günde bitiriyorlar. İşe başladıktan 4 gün sonra 3 işçi işi bırakıyor.
Buna göre kalan iş kaç günde biter? Bulalım.
Çözüm
4 gün sonra 3 işçi ayrıldığı için orantı 18 − 4 = 14 günlük iş için kurulmalıdır.
4 gün sonra 10 işçiye 14 günlük iş kalır.
10 işçi 14 gün
7 işçi x gün
T.O.
7 . x = 10 . 14
7x = 140 ⇒ x = 20 günde biter.
2- Bir izci kampında 36 öğrenciye 52 gün yetecek kadar yiyecek vardır. 20 gün sonra
kampa 12 öğrenci katılıyor.
Buna göre kalan yiyecek kamptaki öğrencilere kaç gün yeter? Bulalım.
Çözüm
20 gün sonra 12 öğrenci geldiği için orantı 52 − 20 = 32 gün için kurulmalıdır.

20 gün sonra 36 öğrenciye 32 gün yetecek kadar yiyecek kalır.
36 öğrenci 32 gün
48 öğrenci x gün
T.O.
48 . x = 36 . 32
36 . 32
x= ⇒ x = 24 gün yeter.
48
Matematik 2 25
4
2- Birbirini döndüren iki dişli çarkın yarıçaplarının oranı 7 tür. Küçük dişli 35 kez
döndüğünde büyük dişli kaç kez döner? Bulalım.
Çözüm
Çarkların dişli sayısı ile dönme sayısı ters

orantılı, yarıçaplar ile doğru orantılıdır.
4r 7r
x devir y devir
Küçük dişli x kez döndüğünde büyük dişli çark y kez dönsün.

4x = 7y dir.
4. 5 35
4 . 35 = 7 . y ⇒ y = 7 1
⇒ y = 20 kez döner.
ALIŞTIRMALAR
1- Bir tavuk çiftliğinde bulunan 48 tavuğa 36 gün yetecek kadar yem vardır. 4 gün
sonra tavukların yarısı satıldığına göre kalan yem kalan tavuklara kaç gün yeter?
2- 5 işçinin 4 günde boyadığı bir evi 2 işçi kaç günde boyar?
3- Birbirini döndüren üç dişli çarktaki toplam diş sayısı 84 tür. Bu çarkların yarıçapları
3, 5 ve 6 ile ters orantılı olduğuna göre en küçük çarktaki diş sayısı kaçtır?
26 Matematik 2
Denklem ve Eşitsizlikler İle İlgili Problemler

Gerçek hayat durumlarını temsil eden bazı sözel ifadeleri göstermek için kullanılan
cebirsel ifade örnekleri aşağıdaki tabloda verilmiştir.
Sözel İfade Cebirsel İfade

İdil'in yaşının 3 katı. 3x
İki kardeşin bilyelerinin toplamı. x+y
Bir sayının 2 katının 5 eksiği. 2x – 5
Paranın 10 eksiğinin 4 katı. 4 (x − 10)
x
Yarısının 15 fazlası 7 den büyük veya eşit 2 + 15 ≥ 7
olan sayılar.
3 katının 2 eksiğinin 4 te biri 13 ten küçük 3x - 2
4 < 13
olan sayılar
ÖRNEKLER
1- Hangi sayının 2 katının 3 fazlası 9 olur? Bulalım.
Çözüm
Sayıya x diyelim.
Sayının 2 katı: 2x
Sayının 2 katının 3 fazlası: 2x + 3 olur.
Şimdi denklemi kurup sayıyı bulalım.
2x + 3 = 9
2x = 9 − 3
2x = 6
6
x= 2
x = 3 bulunur.
Matematik 2 27
2- Tuna 520 soruluk Matematik ödevini her gün bir önceki günden 20 soru fazla çö-
zerek 4 günde bitirmiştir.
Buna göre Tuna dördüncü gün kaç soru çözmüştür? Bulalım.
Çözüm
Tuna’nın ilk gün çözdüğü soru sayısına x diyelim.
1. gün 2. gün 3. gün 4. gün Toplam
x x + 20 x + 20 +20 x + 20 + 20 + 20 520
x + x + 20 + x + 40 + x + 60 = 520
4x + 120 = 520
4x = 520 – 120
4x = 400
x = 100
Tuna ilk gün 100 sayfa, dördüncü gün ise 100 + 60 = 160 sayfa soru çözmüştür.
3- Bir sınıftaki öğrenci sayısının 5 fazlasının 2 katı 64 ten az ise bu sınıftaki öğrenci
sayısı en fazla kaçtır? Bulalım.
Çözüm
Sınıftaki öğrenci sayısına x diyelim.

5 fazlası: x + 5
5 fazlasının 2 katı: 2 . (x + 5)
2 (x + 5) < 64
2x + 10 < 64
2x < 64 − 10
2x < 54
x < 27 bulunur. O hâlde sınıftaki öğrenci sayısı en fazla 26 dır.
28 Matematik 2
Gerçek hayat durumlarını temsil eden bazı sözel ifadelerin grafiksel gösterimi ile
ilgili örnekler aşağıda verilmiştir.
Sözel İfade Grafiksel Gösterim

"Saatte 80 km yol alan bir aracın 3 saat Yol (km)
sonunda aldığı yol 240 km dir." ifadesinin
240
doğrusal grafiği yandaki gibidir.
80
zaman (saat)
1 2 3
"Murat'ın Matematik yazılısından aldığı Yazılı Notları
notlar sırasıyla 70, 60 ve 80 dir." ifadesi- 80

70
nin sütun grafiği ile gösterimi yandaki 60
gibidir. 50
40
30
20
10
Yazılılar
1 2 3
Bir toplulukta 30 kadın, 20 erkek ve 10
Kadın
çocuk vardır. Bu topluluktaki kadın, er-
180°
kek ve çocukların toplam kişi sayısına
oranının dairesel grafik ile gösterimi yan- 120° 60°
Çocuk
daki gibidir. Erkek
Matematik 2 29
Sayı ve Kesir Problemleri

1- Bir sınıftaki öğrenciler sıralara ikişer ikişer otururlarsa 4 öğrenci ayakta kalıyor.
Eğer üçer üçer otururlarsa 2 sıra boş kalıyor.
Buna göre bu sınıftaki öğrenci sayısını bulalım.
Çözüm
Sınıftaki sıra sayısına x diyelim.

Öğrenciler ikişer ikişer oturursa oturan 2x öğrenci vardır. Bu durumda iken 4 öğ-
renci de ayakta olduğuna göre sınıftaki öğrenci sayısı 2x + 4 olur.
Öğrenciler üçer üçer oturduğunda 2 sıra boş kaldığına göre x − 2 adet sıraya otu-
rulmuştur. Bu durumda x − 2 adet sıraya üçer üçer öğrenci oturursa sınıftaki öğrenci
sayısı 3 (x − 2) olur.
O hâlde 2x + 4 = 3 (x − 2) eşitliğini çözerek sıra sayısını bulabiliriz.
2x + 4 = 3x − 6
4 + 6 = 3x − 2x ⇒ x = 10 sıra vardır.
Öğrenci sayısı ise 2.10 + 4 = 24 bulunur.
2- Eda’nın kumbarasında 25 kuruş ve 50 kuruşlardan oluşan 22,5 TL vardır. Kumbara-
daki madeni paraların sayısı toplam 45 tane olduğuna göre Eda'nın kumbarasın-
da kaç tane 50 kuruşluk madeni para vardır? Bulalım.
Çözüm
Kumbaradaki 50 kuruşların sayısı x olsun. Bu durumda (50 − x) tane 25 kuruşluk

vardır.
Kumbarada, 50 kuruşlardan x tane varsa 50.x kuruş, 25 kuruşlardan (50 − x) tane
varsa 25.(50 − x) kuruş olmak üzere toplam 50 . x + 25.(50 − x) kuruş para vardır.
Kumbaradaki toplam para 22,5 TL = 2250 kuruş olduğundan 50x + 25(50 – x) = 2250
eşitliğini kullanabiliriz.
50x + 25(50 – x) = 2250 ⇒ 50x + 1250 − 25x = 2250
50x – 25x = 2250 − 1250
25x = 1000
1000
x = 25
x = 40 tane 25 kuruşluk madeni para vardır.
30 Matematik 2
3- Ali parasını iki kuzenine eşit olarak paylaştırıyor. Eğer kendisini de dahil edip üçü-
ne eşit olarak paylaştırırsa kuzenlerine 30 ar lira daha az para düşüyor.
Buna göre Ali'nin başlangıçta kaç lirası vardır? Bulalım.
Çözüm
Ali'nin başlangıçtaki parasına x diyelim.

x
İki kişiye eşit paylaştırırsa her birine 2 lira düşer.
x
Üç kişiye eşit paylaştırırsa her birine 3 lira düşer.
İki paylaşım arasındaki fark 30 olduğuna göre
x x
2 - 3 = 30 eşitliğinden x i bulabiliriz.
x x
2 - 3 = 30
(3) (2)
3x - 2x
6 = 30
x
6 = 30
x = 180 TL
Ali’nin başlangıçtaki parası 180 TL dir.
2 1
4- Sera elindeki romanın 5 sini okuduktan sonra kalanın 3 ini daha okursa geriye
kitabın yarısından 15 sayfa eksiği kalıyor.
Buna göre Sera’nın okuduğu romanın tamamı kaç sayfadır? Bulalım.
Çözüm
Romanın tamamı x sayfa olsun.

2 3
5 sini okursa 5 ü kalır.
3 1 3x 1 x
Kitabın 5 ünün 3 i: 5 . 3 = 5 olur.
2x = x _ 15 & x _ 2x
5 2 2 5 = 15
(5) (2)
5x – 42x 3xx
10 = 15 & 10 = 15 & 3xx = 150 bulunur.
Matematik 2 31
ALIŞTIRMALAR
1- Hangi sayının 2 katının 7 fazlası, aynı sayının 4 eksiğinin 3 katına eşittir?
2 1
2- Bir sayının 3 si ile 5 inin toplamı 26 ise bu sayı kaçtır?
Yaş Problemleri
Yaş problemlerini çözerken dikkat etmemiz gereken bazı önemli noktalar

aşağıda verilmiştir.
• Kişiler arasındaki yaş farkı hiçbir zaman değişmez.
• İki kişinin yaşları toplamı a yıl sonra 2.a artar.
Üç kişinin yaşları toplamı a yıl sonra 3.a artar.
Dört kişinin yaşları toplamı a yıl sonra 4.a artar.
n kişinin yaşları toplamı n yıl sonra n.a artar.

• Bugünkü yaşı x olan bir kişinin a yıl önceki yaşı x – a, a yıl sonraki yaşı x + a
dır.
ÖRNEKLER
1- Bir babanın yaşı iki çocuğunun yaşları toplamının 3 katından 7 fazladır. 5 yıl son-
ra baba ve çocuklarının yaşları toplamı 62 olacağına göre babanın bugünkü yaşı
kaçtır? Bulalım.
Çözüm
İki çocuğun yaşları toplamı Babanın Yaşı
Bugün: x 3x + 7
5 yıl sonra: x+5+5 3x + 7 + 5
x + 10 + 3x + 12
x + 10 + 3x + 12 = 62
4x + 22 = 62
4x = 40
x = 10 (İki çocuğun bugünkü yaşları toplamı)
Babanın bugünkü yaşı: 3.10 + 7 = 37 bulunur.
32 Matematik 2
2- Aralarında 7 yaş bulunan iki kardeşten büyüğünün 3 yıl sonraki yaşı küçüğünün 4
yıl önceki yaşının 2 katıdır.
Buna göre büyük kardeş kaç yaşındadır? Bulalım.
Çözüm
Büyük Kardeş Küçük Kardeş

Bugünkü yaşları: x x−7
Büyük kardeşin 3 yıl sonraki yaşı: x + 3
Küçük kardeşin 4 yıl önceki yaşı: x − 7 − 4 = x − 11 dir.
Büyük kardeşin 3 yıl sonraki yaşı küçük kardeşin 4 yıl önceki yaşının 2 katı ise
x + 3 = 2 (x − 11) eşitliğini kullanarak x i bulabiliriz.
x + 3 = 2(x − 11)
x + 3 = 2x − 22
3 + 22 = 2x − x ⇒ x = 25 bulunur.
ALIŞTIRMALAR
1- Bir annenin yaşı ikişer yıl ara ile doğmuş üç çocuğunun yaşları toplamına eşittir.
Annenin 2 yıl sonraki yaşı 41 olduğuna göre bugünkü yaşı kaçtır?
2- Bugünkü yaşları toplamı 37 olan iki arkadaşın beş yıl önceki yaşları farkı 5 olduğu-
na göre büyük olanın bugünkü yaşı kaçtır?
Matematik 2 33
Yüzde Problemleri
Bir a sayısının belirli bir yüzdesi bulunurken tamamı 100 parça kabul edilip belirli
bir kısmı alınır.
x x
a sayısının 100 i , a· 100 şeklinde gösterilir.
a nın %x i ifadesinde a temel sayı, x yüzde oranıdır.

a . x = b ifadesinde b ye yüzde payı denir.
100
Örneğin;
20
50 nin %20 si : 50· 100 = 10 dur. Bir sayı
%x arttırılırsa: a + a . 100 = 100 + 100 = a . a 100 k dir.

x 100a x . a 100 + x
Örneğin;
10
70 sayısı %10 arttırılırsa 70 + 70 . 100 = 70 + 7 = 77 dir.
Bir sayı %x azaltılırsa: a − a . 100 = 100 - 100 = a· a 100 k dir.

x 100a x . a 100 – x
Örneğin;
70 sayısı %10 azaltılırsa: 70 − 70 . 10 = 70 − 7 = 63 tür.
100
ÖRNEKLER
1- 180 sayısının %30 u kaçtır? Bulalım.
Çözüm
30
180 . 100 = 54 bulunur.
2- 120 sayısının yüzde kaçı 36 dır? Bulalım.

Çözüm
120 sayısının %x i 36 olsun.

120. x = 36
100
120x = 3600
x = 30 bulunur.
34 Matematik 2
3- %40 ı 20 olan sayıyı bulalım.
Çözüm
%40 ı 20 olan sayı; x olsun.

x . 40 = 20
1 00
40 . x = 20 . 100
20 . 100
x = 40
x = 50 bulunur.
4- Enes 60 soruluk bir testin 45 sorusunu doğru, kalanını yanlış cevaplamıştır.

Buna göre Enes testin yüzde kaçını yanlış cevaplamıştır? Bulalım.
Çözüm
Enes’in yanlış yaptığı soru sayısı 60 – 45 = 15 tir.

60 ın yüzde kaçı 15 tir? Bulalım.
60 · x = 15
100
60 . x = 15 . 100
15 . 100
x = 60
x = 25 bulunur.
Enes testin %25’ ine yanlış cevap vermiştir.
5- Bir telefon faturasında konuşma bedelinin %18’i KDV

ve %25’i ÖİV olarak belirlenmiştir.
Konuşma bedeli 200 TL olan bir kullanıcının
ödeyeceği vergilerin toplamı kaç liradır? Bula-
lım.
Matematik 2 35
Çözüm
1. yol: KDV ve ÖİV bedellerini hesaplamak için 200 ün %18’ ini ve %25’ ini hesap-
layalım.
0 0 . 18 = 36 dır. KDV için ödenecek miktar 36 liradır.
2200
1100
00
2200
00. 25 = 50 dir. ÖİV için ödenecek miktar 50 liradır.
00
1100
Kullanıcının vergiler için ödeyeceği toplam tutar 50 + 36 = 86 liradır.
2. Yol: KDV ve ÖİV için belirlenen toplam oran %18 + %25 = %43 tür.
200 ün %43 ünü hesaplayarak vergiler için ödenecek toplam miktarı buluruz.
0 0 . 43 = 86 dır.
2200
1100
00
Bu durumda vergiler için toplam 86 lira ödenir.
ALIŞTIRMALAR
1- 250 sayısının %20 si ile %30 unun toplamı kaçtır?

2- 32 erkek ve 18 kız öğrencinin bulunduğu bir sınıfta sınıf mevcudunun yüzde
kaçı kız öğrencidir?
3- Hangi sayının %25 i 8 dir?
Kâr - Zarar Problemleri

Kâr = Satış Fiyatı − Alış Fiyatı
Zarar = Alış Fiyatı − Satış Fiyatı
Alışverişlerde kâr - zarar, alış fiyatı ya da maliyet üzerinden hesaplanır.
Kâr = Satış Fiyatı x Kâr yüzdesi
Zarar = Alış Fiyatı x Zarar yüzdesi
Kâr - zarar problemlerinde belirli bir yüzde eklendiğinde veya çıkârıldığında başta
verilen sayı 100x kabul edilerek işlem yapılır.
Örneğin;
1- Bir malın maliyeti 100x, kâr yüzdesi %60 ise
Yapılan kâr = 100x . 60 = 60x olup kârlı fiyatı = 100x + 60x = 160x dir.
100
36 Matematik 2
2- Bir malın maliyeti 100x, indirim yüzdesi %40 ise

40
Yapılan indirim = 100x . 100 = 40x ve
İndirimli fiyatı = 100x − 40x = 60x dir.
3- Maliyeti 100x, indirim yüzdesi %30 ve indirimli satış üzerinden %20 kârlı satışı
yapılan bir malın,
%30 zararlı satışı = 100x – 30x = 70x
120
Zararlı satış üzerinden %20 kârlı satışı = 70x . 100 = 84x olur.
Sonuçta 100x − 84x = 16x zarar yapılmıştır.
ÖRNEKLER
1- Maliyeti 130 TL olan bir malın %20 kârlı fiyatı kaç liradır? Bulalım.
Çözüm
1. yol: 130 TL nin %20 kârı : 130 . 20 = 26 TL dir.

100
Satış fiyatı: 130 + 26 = 156 TL olur.
2. yol:
Malın tamamının yüzdesi %100 ise malın kârlı satış yüzdesi:
%100 + %20 = %120 olur.
Kârlı satış fiyatı: 130 . 120 = 156 TL olur.
100
2- %20 kârla 150 TL ye satılan malın alış fiyatını bulalım.
Çözüm
Malın alış fiyatı x TL olsun.

%20 kârlı satış yüzdesi: %100 + %20 = %120 olur.
120
x . 100 = 150
x . 120 = 150 .100
150.100
x = 120
x = 125 TL bulunur.
Matematik 2 37
3- Maliyeti 240 TL olan bir malın %30 indirimli satış fiyatı kaç liradır? Bulalım.
Çözüm
1. Yol:
240 TL nin %30 indirimi: 240 . 30 = 72 TL dir.
100
Satış fiyatı: 240 − 72 = 168 TL olur.
2. Yol:
Malın tamamının yüzdesi %100 ise malın indirimli satış yüzdesi:
%100 − %30 = %70 dir.
İndirimli (zararlı) satış fiyatı: 240. 70 = 168 TL olur.
100
4- %10 zararla 180 TL ye satılan bir malın maliyeti kaç liradır? Bulalım.
Çözüm
Malın alış fiyatı (maliyeti); x TL olsun.%10
Zararlı satış yüzdesi: %100 – %10 = %90
90
x · 100 = 180
180 .100
x= 90 ⇒ x = 200 TL bulunur.
5- Maliyeti 50 TL olan bir mal 55 TL ye satılırsa bu satıştan yüzde kaç kâr yapılır?
Bulalım.
Çözüm
Kâr = Satış fiyatı − Alış fiyatı

Kâr = 55 − 50 = 5 TL
50 TL 5 TL kâr yapılırsa
100 TL x TL kâr yapılır.
D.O. 50 . x = 100.5
100 . 5
x = 50
x = 10 bulunur.
Bu durumda %10 kâr yapılır.
38 Matematik 2
6- Ahmet Bey'in cep telefonunun son bir aylık faturası 72 TL gelmiştir. Ahmet Bey fa-
tura detayını öğrenmek için GSM operatörünü aradığında faturanın %18 inin KDV
(Katma Değer Vergisi), %25 inin ÖİV (Özel İletişim Vergisi) olduğunu öğrenmiştir.
Buna göre Ahmet Bey'in KDV ve ÖİV ye ödediği miktarlar kaçar TL dir? Bulalım.
Çözüm
72 nin % 18 i : 72· 18 = 1296 = 12,96 TL dir.
100 100
72 nin %25 i : 72· 25 = 72 · 1 = 18 TL dir.

100 4
Bu durumda 12,96 TL KDV ye 18 TL ÖİV ye ödenmiştir.
ALIŞTIRMALAR
1- %10 kârla 165 TL ye satılan bir ceketin %20 indirimli satış fiyatı kaç TL dir?
2- Alış fiyatı 72 TL olan bir elbise 126 TL ye satılırsa yapılan kâr yüzde kaçtır?
3- %20 kârla satılan bir mala satış fiyatı üzerinden %10 indirim uygulanıyor. Buna göre
tüm satışın kâr zarar durumu nedir?
4- %5 zararla 190 TL ye satılan bir malın maliyeti kaç liradır?
Karışım Problemleri
Saf madde miktarı
Karışım oranı =
Toplam karışım miktarı
a
x litrelik tuzlu su karışımının tuz oranı %a ise karışımdaki tuz miktarı: x . 100 dır.
Aynı karışımdaki
Su oranı ise: x . (100 - a) dür.
100
(x+y) lt
x lt y lt ax + by
% x+y
%a tuz %b tuz tuz
I II III
Matematik 2 39
I. kapta tuz oranı % a olan x L tuzlu su karışımı ile II. kapta tuz oranı % b olan y L
tuzlu su karışımı III. kapta karıştırılırsa toplam x + y litre karışım elde edilir. x + y lit-
relik yeni karışımın tuz oranı % ax + by olur.
x+y
Örneğin;
80 gram tuz ve 120 gram su karıştırılırsa karışımın tuz oranı:
80 80 40
120 + 80 = 200 = 100 ⇒%40 tır.
ÖRNEKLER
1- Şeker oranı %20 olan 90 gram şekerli su karışımındaki su miktarını bulalım.
Çözüm
90 gram karışımın %20 si şeker ise %80 i sudur. Buna göre karışımdaki su miktarı:
80
90 . 100 = 72 gramdır.
2- Tuz oranı %40 olan 60 litre tuzlu su ile tuz oranı %10 olan 40 litre tuzlu su karış-
tırıldığında yeni karışımın tuz oranı yüzde kaçtır? Bulalım.
Çözüm
1. karışım: 60 litrenin %40 ı tuz

2. karışım: 40 litrenin %10 u tuz
40 10 x
60. 100 + 40. 100 = (60 + 40) . 100
2400 + 400 100. x
100 = 100
2800 = 100.x
x = 28 bulunur.
Yeni karışımın %28 i tuzdur.
ALIŞTIRMALAR
1- Tuz oranı %25 olan 150 litre tuzlu sudaki tuz miktarı ne kadardır?
2- Tuz oranı %10 olan 120 gram tuzlu su ile tuz oranı %30 olan 40 gram tuzlu su
karıştırılırsa yeni karışımın tuz oranı kaçtır?
40 Matematik 2
Hız - Hareket Problemleri

Hız problemlerinin çözümünde Yol= Hız x Zaman formülünden yararlanılır.
x = Yol
V = Hız
t = Zaman olmak üzere x = V . t dir.
Örneğin;
Saatte 90 km hızla giden bir otomobil 2 saatte
x = V . t ve x = 90 . 2 = 180 km yol gider.
Düzgün Doğrusal Hareket

1- Zıt Yönlü Hareket:
V1 V2
A B |AB| = x birim
C
Aynı anda, birbirlerine doğru(zıt yönde), farklı iki noktadan hareket eden iki hare-
ketlinin karşılaşma noktası C ve karşılaşma süresi t olsun.
Aralarındaki Toplam Yol x
Karşılaşma süresi = ⇒ t = V1 + V2 dir.
Hızlar Toplamı
Örneğin;
300 km

A B
C
V2= 80 km/s
V1=70 km/s
A ve B noktalarından birbirlerine doğru hareket eden iki hareketli

x 300 300
t = V1 + V2 = 70 + 80 = 150 & t = 2 saat sonra karşılaşırlar.
Matematik 2 41
2- Aynı Yönlü Hareket:
 x
A C
V1 B V2
Aynı anda, aynı yöne, farklı iki noktadan hareket eden iki hareketliden, arkadaki
hareketlinin hızı fazladır. Hızı fazla olan hareketli, diğerine C noktasında t zaman son-
ra yetişmektedir. Buna göre
Aralarındaki Yol x
Yetişme süresi = ⇒ t = V1 - V2 dir.
Hızlar Farkı
Örneğin,
240 km

A B
V1=100 km/s V2=80 km/s
A ve B noktalarından aynı anda aynı yöne doğru harekete geçen iki otomobilden
hızlı olanı yavaş olana
x
t = V1 - V2
240
t = 100 - 80
t = 12 saat sonra yetişir.
240 km x
  B C
A V1
V2=80 km/s
V1=100 km/s V2
Bu iki hareketliden B den hareket eden 12 saat sonra

Yol = Hız x Zaman ⇒ Yol = 80 . 12
Yol = 960 km yol gider.
B noktasından 960 km uzakta V1 hareketlisi V2 hareketlisine yetişir.
42 Matematik 2
Örnek
Saatteki hızı 90 km olan bir otomobilin hızını m/sn cinsiden yazalım.
Çözüm
1 saatte 90 km yol alan otomobilin 1 saniyede kaç metre yol alacağını bulalım. Bu-
nun için önce kilometreyi metreye ve saati saniyeye çevirelim.
90 km = 90 000 m ve 1 saat = 3600 saniyedir.
3600 sn 90 000 m
1 sn de xm
33600
600 . x = 90 000
x = 90 000 ⇒ x = 25 dir.
tir.
3 600
3600
O halde 90 km/s = 25 m/sn dir.
Dairesel Hareket
1- Zıt Yönlü Hareket
A V1
Çemberin çevresi x birim olsun.
V2
Dairesel harekette aynı noktadan hareket eden hareketlilerin aralarındaki yol; dai-
renin çevresi kadardır.
Hızları V1, V2 olan ve zıt yöne giden iki hareketlinin karşılaşma noktası B ve karşı-
laşma süresi t olsun.
Aralarındaki Toplam Yol x
Karşılaşma süresi = ⇒ t = V1 + V2 dir.
Hızlar Toplamı
Matematik 2 43
Örneğin;
A V1= 30 km/s
V2= 40 km/s
Çevresi 140 km olan dairesel pistte birbirine doğru aynı anda hareket eden iki ha-
reketli;
x 140 140
t = V1 + V2 = 40 + 30 = 70
t = 2 saat sonra ilk kez karşılaşırlar.
2- Aynı yönlü hareket

V1
A V2
Çemberin çevresi x birim ve V1 > V2 olsun.
B
Dairesel harekette aynı anda aynı yöne giden iki hareketliden hızlı olan yavaş olanı
x
B noktasında t süre sonunda yeniden geçerse, t = V1 – V2 dir.
BİLGİ KUTUSU
Toplam yol
Ortalama Hız = Toplam zaman
Bir hareketli bir yolu V1 hızıyla gidip V2 hızıyla dönerse hareketlinin orta-
lama hızı:
2.V1 . V2
Vort = V1 + V2 dir.
44 Matematik 2
Örnek
İki kent arasındaki yolu saatte 90 km hızla gidip saatte 110 km hızla dönen bir ara-
cın saatteki ortalama hızı kaçtır?
Çözüm
2.V 1 . V 2 2.90 . 110
Vort = V 1 + V 2 = 90 + 110
2.90 .110
Vort = 200 = 99 km/s bulunur.
ALIŞTIRMALAR
1- 350 km yolu 5 saatte giden bir hareketlinin hızı kaç km/s dir?
2- A B
V1=120 km/s V2=90 km/s
A ve B kentlerinden aynı anda birbirlerine doğru yola çıkan iki otomobil 4 saat
sonra karşılaşıyorlar. Buna göre A ve B kentleri arasındaki yol kaç km dir?
3- 150 km

A B
V1=45 km/s V2=35 km/s
Aralarında 150 km bulunan iki motosikletli ayna anda aynı yöne doğru hareket
ediyor. Saatteki hızı 45 km/s olan motosikletli saatteki hızı 35 km/s olan
öndeki motosiklete kaç saat sonra yetişir?
Matematik 2 45
4- V1 = 25 m/dk
V2 = 30 m/dk
A
Dairesel bir pistte aynı anda aynı noktadan aynı yönde hareket eden iki bisikletlinin
dakikadaki hızları sırasıyla 30 m/dk ve 25 m/dk dır. Pistin çevresi 480 m olduğuna
göre harekete başladıktan kaç dakika sonra ilk kez karşılaşırlar?
5- V2= 2 km/s
A
V1=3 km/s
Çevresi 5 km olan dairesel pistte aynı anda aynı noktadan zıt yönde harekete geçen
iki hareketlinin hızları 3 km/s ve 2 km/s dir. Bu iki hareketli karşılaştıklarında
3 km/s hıza sahip olanın aldığı yol kaç km dir?
6- 250 km/s hızla gittiği yolu, 300 km/s hızla dönen yüksek hızlı trenin bu yoldaki
ortalama hızı kaç km/s dır?
46 Matematik 2
1. BÖLÜMÜN ÖZETİ
• İki çokluğun birbirine bölünerek karşılaştırılmasına oran denir.
• İki veya daha fazla oranın eşitliğine orantı denir.
a c
b = d veya a : b = c : d biçiminde gösterilir.
b ve c ye içler, a ve d ye dışlar denir.
a c
b = d = k orantısında k orantı sabitidir.
Orantının Özellikleri
a c
1- b = d = k ise a . d = b . c (İçler çarpımı dışlar çarpımına eşittir.)
a c b d a b d c
2- b = d ise a = c ; c = d ; b = a (Orantıdaki oranlar ters çevrildiğinde oluşan
eşitlik yeni orantı belirtir.)
a.n c
3- n Œ R–{0} olmak üzere b.n = d = k (Bir orantıda oranlar genişletilebilir.)
a :m c
4- m Œ R–{0} olmak üzere b : m = d = k (Bir orantıda oranlar sadeleştirilebilir.)
a c ma ! nc
5- m ≠ 0 ve n ≠ 0 olmak üzere b = d = k ise mb ! nd = k (Orantıyı oluşturan
oranlar genişletilip toplandığında orantı sabiti değişmez.)
• x ve y aynı cinsten ölçülebilir iki çokluk olmak üzere x artarken y aynı oranda
artıyorsa veya x azalırken y aynı oranda azalıyorsa x ve y doğru orantılı dır denir.
• x ve y aynı cinsten ölçülebilir iki çokluk olmak üzere x artarken y aynı oranda
azalıyorsa veya x azalırken y aynı oranda artıyorsa x ve y ters orantılı dır denir.
• Yaş problemlerinde bugünkü yaşı x olan bir kişinin a yıl önceki yaşı x – a, a yıl
sonraki yaşı x + a dır.
x
• a . 100 = b ifadesinde b ye yüzde payı denir.
• Kâr = Satış fiyatı – Alış fiyatı
• Zarar = Alış fiyatı – Satış fiyatı
Saf madde miktarı
• Karışım oranı =
Toplam karışım miktarı
• Yol = Hız x Zaman
Toplam yol
• Ortalama hız = Toplam zaman
Matematik 2 47
1. BÖLÜM ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME SORULARI

a 2 2a + b
1. b = 3 olduğuna göre a + 3b ifadesinin eşiti aşağıdakilerden hangisidir?
7 9 13
A) 11 B) 11 C) 1 D) 11
2. x ve y doğru orantılıdır. x =10 iken y = 30 olduğuna göre x = 6 iken y kaçtır?

A) 6 B) 12 C) 18 D) 24
3. Üç işçi bir işi 15 günde bitiriyor. Buna göre eşit güçteki 9 işçi aynı işi kaç günde
bitirir?
A) 3 B) 5 C) 7 D) 9
4. Hangi sayının 10 fazlasının 4 katı 80 eder?

A) 4 B) 6 C) 8 D) 10
5. Bir annenin yaşı kızının yaşının 4 katından 7 fazladır. Anne bugün 35 yaşında ol-
duğuna göre kızı kaç yaşındadır?
A) 7 B) 8 C) 9 D) 10
6. 2300 sayısının % 10 u aşağıdakilerden hangisidir?

A) 10 B) 23 C) 100 D) 230
7. V1 = 100 km/sa V2 = 80 km/sa
A 678 B
360 km
Aralarında 360 km yol olan iki otomobil aynı anda birbirlerine doğru hareket edi-
yorlar. Buna göre otomobiller kaç saat sonra karşılaşırlar?
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4
48 Matematik 2
2. BÖLÜM
GEOMETRİ
1. Ünite Üçgenler
Bu bölümü çalıştığımızda
• Üçgenler konusu ve bu konu ile ilgili uygulamaları yapabileceksiniz.
• Üçgende açı özellikleri ile ilgili işlemler yapmayı,
• Üçgenin kenar uzunlukları ile bu kenarların karşılarındaki açıların ölçülerini
ilişkilendirmeyi,
• Uzunlukları verilen üç doğru parçasının hangi durumlarda üçgen oluşturdu-
ğunu değerlendirmeyi,
• İki üçgenin eş olması için gerekli olan asgari koşulları değerlendirmeyi,
• İki üçgenin benzer olması için gerekli olan asgari koşulları değerlendirmeyi,
• Üçgenin bir kenarına paralel ve diğer iki kenarı kesecek şekilde çizilen doğ-
runun ayırdığı doğru parçaları arasındaki ilişkiyi kurmayı,
• Üçgenlerin benzerliği ile ilgili problemler çözmeyi,
• Üçgenin iç ve dış açıortaylarının özelliklerini elde etmeyi,
• Üçgenin kenarortaylarının özelliklerini elde etmeyi,
• Üçgenin kenar orta dikmelerinin bir noktada kesiştiğini göstermeyi,
• Üçgenin çeşidine göre, yüksekliklerinin kesiştiği noktanın konumunu belirlemeyi,
• Dik üçgende Pisagor teoremini elde ederek problemler çözmeyi,
• Öklid teoremini elde ederek problemler çözmeyi,
• Dik üçgende dar açıların trigonometrik oranlarını hesaplamayı,
• Birim çemberi ve trigonometrik oranları birim çemberin üzerindeki nokta-
nın koordinatlarıyla ilişkilendirmeyi,
• Üçgenin alanı ile ilgili problemler çözmeyi öğreneceğiz.
50 Matematik II
2. Bölüm Üçgenler

• Üçgen konusu ile ilgili araştırma yapınız.
• Üçgenler konusu ile ilgili eski bilgilerinizi tekrar ediniz.
• Konuda verilen alıştırma ve problemleri cevaplayınız.
Üçgen Açı Eşkenar Üçgen
Dik Üçgen Eşlik Öklid Teoremi
Açıortay Kenarortay İkizkenar Üçgen
Yükseklik Alan Pisagor Teoremi
Benzerlik Birim Çember Ağırlık Merkezi
Matematik II 51
2.Ünite
GEOMETRİ
Üçgenler
• Düzlemde doğrusal olmayan herhangi üç noktayı birleştiren üç doğru parçasının
birleşimine üçgen denir.
A A, B, C noktaları üçgenin köşeleridir. [AB], [BC], [AC] doğ-

c b ru parçaları üçgenin kenarlarıdır. |AB| = c, |BC| = a,
|AC| = b uzunluklarına üçgenin kenar uzunlukları denir.
B a C
Üçgenin çevresi Ç = 2u = a + b + c dir.
&
ABC üçgeni, ABC şeklinde gösterilir.
A
Dış
ABC üçgeni bir düzlemi 3 bölgeye ayırır; üçgenin
Bölge kendisi, üçgenin dış bölgesi, üçgenin iç bölgesi.
İç
Bölge
E B C
A Dış Üçgenin iç bölgesinde kalan açılara iç açı, dış bölgesin-

Açı
İç de kalan açılara dış açı denir.
c Açı b
Dış
Açı İç İç Bir iç açı ve bu iç açıya ait dış açı birbirinin bütünleri-
Açı Açı C
B a
Dış
dir.
Açı
• Bir üçgenin iç açıları ölçüleri toplamı 180°dir.

% % %
s (BAC) + s (ACB) + s (ABC) = 180°
• Bir üçgenin dış açıları ölçüleri toplamı 360°dir.

• Bir üçgenin kenar ve açılarına üçgenin temel elemanları denir.
Üçgen konusuna devam etmeden önce geometrinin tarihsel geçmişine bir göz atalım.
52 Matematik II
Kültür ve medeniyetimize geometri alanında katkı sağlamış pek çok bilim insanı
vardır.
Pisagor (MÖ 570-MÖ 495) kendi ismiyle anılan Pisagor teoremini bulmuş ve aksi-
yomatik geometrinin kurucusudur.
Öklid (MÖ 300), Öklit geometrisinin kurucusu ve bugünkü geometrinin temelini
oluşturan beş aksiyomu oluşturmuştur.
Pierre De Fermat (1601-1665) modern anlamda analitik geometrinin temellerini
atmıştır.
İslam dünyasında ise analitik geometriye önemli katkıları bulunan bilim adamları
Harezmi (MS 780-850) ve Ömer Hayyam (1048-1131) dır. Ebu’l Vefa (MS 940-998)
ise düzgün çok yüzlülerin çizimleriyle uğraşmış ve çizim geometrisine katkıda bulun-
muştur.
Geometri alanındaki kelimelerin anlaşılmasındaki aksaklıkları, öğretiminde bazı
kelimelerin anlam zorlukları yarattığını gören Atatürk, bu aksaklıkları gidermek ama-
cıyla 1936-1937 yıllarında 44 sayfalık bir geometri kitabı yazmıştır. Kitap, 1937 yılında
Millî Eğitim Bakanlığı tarafından yazar adı konmadan yayımlanmış, 1971 yılında da
ikinci baskısı Türk Dil Kurumu tarafından çıkarılmıştır. Kitapta, anlam kargaşası yara-
tan, öğrenimi ve öğretimi zor olan Osmanlıca sözcükler yerine Atatürk tarafından an-
laşılması daha rahat, öğretimi daha kolay olan terimler türetilmiştir. Kitapta yer alan
pek çok terim, günümüzde de hâlen kullanılmaktadır. Bu terimlerden bazıları eski ve
yeni hâlleriyle aşağıdaki tabloda verilmiştir.
Eski Yeni
re’sen mütekabil zâviyeler ters açılar
müselles-i mütesâviyü’l-adlâ’ eşkenar üçgen
mesâha-i sathiyye alan
hattı munassıf açıortay
murabba kare
kaaide taban
zâviye açı
şâkulî düşey
nısf-ı kutur yarıçap
Matematik II 53
Üçgende Açı Özellikleri İle İlgili İşlemler Yapma

Açı
Başlangıç noktaları ortak olan iki ışının birleşim kümesine denir ve ^ sembolü ile
gösterilir.
A Yandaki açı, aşağıdaki gibi farklı şekillerle gösterilebilir.

%
AOB açısı, AOB
%
BOA açısı, BOA ya da
O Z
B O şeklinde gösterilir.
%
AOB açısının ölçüsü, s (AOB) şeklinde gösterilir. Üçgende açı özelliklerine detaylı-
ca giriş yapmadan önce açıları hatırlayalım.
Açı Çeşitleri
Dar Açı Dik Açı Geniş Açı Doğru Açı Tam Açı
Ölçüsü 0° ile Ölçüsü 90° Ölçüsü 90° ile Ölçüsü 180° Ölçüsü 360°
90° arasında olan açıya 180° arasında olan açıya olan açıya
olan açıya denir. olan açıya de- denir. denir.
denir. x = 90° nir. x = 180° x = 360°
0° < x < 90° 90° < x < 180°
x x x
x
ÖRNEKLER
1. a – 10° lik açı dar açı olduğuna göre a nın alabileceği en küçük ve en büyük tam
sayı değerlerini bulalım.
54 Matematik II
Çözüm
a – 10°, dar açı olduğundan bu açının ölçüsü 0° ile 90°derece arasında olmalıdır.
Buna göre;
0° < a – 10° < 90° şeklinde yazılır.
0° + 10° < a < 90° + 10°
10° < a < 100°
Bu durumda a nın en küçük değeri 11°, en büyük değeri ise 99° olur.
2. 3x – 30° açısı bir doğru açı olduğuna göre x değeri kaç olmalıdır?
Çözüm
3x – 30° açısı bir doğru açı ise 3x – 30° açısının ölçüsü doğru açının ölçüsüne eşit
olmalıdır. Buna göre
3x – 30° = 180° olmalıdır.
3x = 180° + 30°
3x = 210°
3 x 210°
3 = 3
x = 70° olur.
3. Bir dar açı ile dik açının ölçüleri toplamının en büyük ve en küçük tam sayı de-
ğeri kaçtır?
Çözüm
Bir dar açı 0° < x < 90°
En küçük tam sayı En büyük tam sayı

değeri 1° değeri 89°
Dik açının ölçüsü 90° olduğundan

en küçük değer en büyük değer
90° + 1° = 91° olur. 90° + 89° = 179° olur.
Matematik II 55
Tümler, Bütünler Açılar
Tümler Açı
Ölçüleri toplamı 90° olan iki açıya tümler açılar denir. Birer ışını ortak olan tümler
açılara komşu tümler açılar denir.
4. Birinin ölçüsü diğerinin ölçüsünün iki katı olan tümler açılardan küçük olanının
ölçüsü kaç derecedir?
Çözüm
A s _ AOC
% i = s _ AOB
% i + s _ BOC
%i
B s _ AOC
% i = x + 2x
90° = 3x
90° = 3 x
3 3
x
2x x = 30c
s _ AOB
% i = 30° bulunur.
O C
Bütünler Açı
Ölçüleri toplamı 180° olan iki açıya bütünler açılar denir. Birer ışını ortak olan
bütünler açılara komşu bütünler açılar denir.
5. Komşu bütünler iki açıdan birinin ölçüsü 100° olduğuna göre diğerinin ölçüsünü
bulalım.
Çözüm
B % ile BOC
AOB % komşu bütünler açılar olduğundan;
s _ AOB
% i + s _ B%
OC i = 180°
100° x
A O C
100° + x = 180°
x = 180° –100°
x = 80° bulunur.
56 Matematik II
Ters Açılar
Kesişen iki doğruda birbirine komşu olmayan açılara ters açılar denir.
Yandaki şekilde;
D C
% %
DOA ile COB ters açılar,
O % %
DOC ile AOB ters açılardır.
Birbirine ters olan açıların ölçüleri eşittir.
A B
6. Şekilde verilenlere göre x – y değerini bulalım.

A B
O
y 80°
x
D C
Çözüm
% %
BOC ile AOD , ters açılar olduğundan ölçüleri eşittir. Buna göre
s _ AOD i = s _ BOC i
% %
y = 80° bulunur.
B, O ve D noktaları doğrusal olduğundan s _ BOC i + s _ DOC i = 180° dir.
% %
80° + x = 180°
x = 180° – 80°
x = 100° bulunur.
x – y = 100° – 80° olur.
Matematik II 57
Paralel İki Doğrunun Bir Kesenle Yaptığı Açılar

m
Birbirine paralel iki doğrunun bir kesenle yaptığı açı-
larda iki doğru arasında kalan açılar iç açılar, dışında
a
b k kalan açılar dış açılardır.
d c
e l
f
h g
İç Ters Açılar
Komşu olmayan iç açılara iç ters açılar denir. Yukarıdaki şekilde;
d ve f , e ve c açı çiftleri iç ters açılardır.
İç ters açı çiftlerinin ölçüleri eşittir.
Dış Ters Açılar

Komşu olmayan dış açılara dış ters açılar denir. Yukarıdaki şekilde;
b ve h, a ve g açı çiftleri dış ters açılardır.
Dış ters açı çiftlerinin ölçüleri eşittir.
Yöndeş Açılar
Birbirine paralel iki doğrunun bir kesenle yaptığı açılardan aynı yöne bakan açılara
yöndeş açılar denir.
Yukarıdaki şekilde;
a ve e, b ve f, c ve g, d ve h açı çiftleri yöndeş açılardır.
Yöndeş açı çiftlerinin ölçüleri eşittir.
7. d1 // d2 ise şekilde verilenlere göre

d1 x + y toplamının değerini bulalım.
3x – 10
7y
d2
140°
58 Matematik II
Çözüm
7y ile 140° ters açılar olduğundan 3x – 10 ile 140° yöndeş açılar olduğundan
140° = 7y 140° = 3x – 10
140° 7 y
7 = 7 140° + 10° = 3x
y = 20° bulunur. 150° 3 x
3 = 3
x = 50° bulunur.
ALIŞTIRMALAR
1. 2x + 70° açısı bir geniş açı olduğuna göre x 'in tam sayı değerinin en küçük ve en
büyük değerlerinin toplamı kaçtır?
A) 45° B) 65° C) 85° D) 115°
%
2. AOE bir doğru açı
C
s _ AOB i = 2y
B %
D
s _ BOC i = x
%
x 2x
s _ COD i = 2x
2y y %
A O E
s _ DOE i = y
%
olduğuna göre x + y değeri kaçtır?

A) 30° B) 40° C) 50° D) 60°
3. Bütünlerinin ölçüsü 157° olan açının tümlerinin ölçüsü kaç derecedir?

A) 23° B) 43° C) 57° D) 67°
4.
70°
d1
x
d2
d3
d1//d2 olduğuna göre x açısının ölçüsü kaç derecedir?

A) 110° B) 100° C) 90° D) 70°
Matematik II 59
Üçgen Çeşitleri
Açılarına Göre Üçgenler
1. Dar Açılı Üçgen

İç açılarının ölçüleri 90°den küçük olan üçgenlerdir.
K
A
45°
70°
60° 50° 73° 62°

B C L M
& &
ABC dar açılı üçgendir. KLM dar açılı üçgendir.
2. Dik Açılı Üçgen (Dik Üçgen)

Bir iç açısının ölçüsü 90° olan üçgendir. Dik üçgende 90° nin karşısındaki en uzun
kenara hipotenüs denir.
K
A
45°
10° P R
s
30°
H
nü
ip
ote
ot
üs
en
Hip
ten
üs
p o
60° Hi
80° 45°
B C M N S
s _ ACB i = 90° s _ KMN i = 90° s _ SPR i = 90°

% % %
olduğundan olduğundan olduğundan

& & &
ACB dik üçgendir. KMN dik üçgendir. PRS dik üçgendir.
60 Matematik II
30° - 60° - 90° - Dik Üçgeni
&
30° ABC (30° - 60° - 90°) dik üçgeninde 30° nin karşı-
sındaki kenarın uzunluğu hipotenüsün yarısıdır.
a 3
a
2
60°
B a C
2
3. Geniş Açılı Üçgen

Bir iç açısının ölçüsü 90° den büyük olan üçgenlerdir.
K
30°
A
150°
15° 15° 120° 30°

B C L M
s _ BAC i = 150° olduğundan s _ KLM i = 120° olduğundan

% %
& &
ABC geniş açılı üçgendir. KLM geniş açılı üçgendir.
Kenarlarına Göre Üçgenler
1. Eşkenar Üçgen:
Üç kenar uzunluğu birbirine eşit olan üçgenlerdir.
A K
D
60° 60°
60°
a a 7 cm 7 cm
5 cm 5 cm
60° 60° 60° 60° 60° 60°

B a C E 5 cm F M 7 cm N
Matematik II 61
&
A ABC eşkenar üçgeninde
|AB| = |BC| = |CA| = a ve
30° 30° [AD] = [BC] ise
a
a 3
a
|BD| = |DC| = 2a ve
2
a 3
|AD| = 2 olur.
60° 60°
B a D a C
2 2
2. İkizkenar Üçgen:
İki kenarının uzunluğu birbirine eşit olan üçgenlerdir.
A A K
b b m
8c 6 cm
5 cm 5 cm
B a C C 6 cm B M 2 cm L
|AB| = |BC| olduğundan |KM| = |KL| olduğundan
& &
ABC ikizkenar üçgendir. KML ikizkenar üçgendir.
İkizkenar Dik Üçgen

Bir açısı 90° olan ikizkenar üçgene ikizkenar dik üçgen denir.
A
ABC dik üçgeninde |AB| = |AC| = b ise
|BC| = b 2 olur.
b b
45° 45°
B C
b 2
62 Matematik II
3. Çeşitkenar Üçgen
Kenar uzunlukları birbirinden farklı olan üçgenlerdir.
A R 9 cm P
T
α
c b 8 cm 10 cm
10 cm 6 cm
β θ
B a C U 15 cm V S
& & &

Kenar uzunlukları birbirinden farklı olduğu için ABC , TUV ve PRS birer çeşit-
kenar üçgendir.
Üçgende Açı Özellikleri

I. Üçgende iç açıların ölçüleri toplamı 180° dir.
A
α α + β + θ = 180°
m^ W B h + m^ W
A h + m^ W C h = 180° dir.
β θ
B C
ÖRNEKLER
1. A ABC bir üçgen
m _ BAC i = 50°
%
50°
m _ ABC i = 85°
%
m _ ACB i = x
%
85° x
B C
olduğuna göre x kaç derecedir? Bulalım.
Matematik II 63
Çözüm
Üçgenin iç açıları ölçüleri toplamı 180° dir. Buna göre x i bulmak için verilen iki
açının ölçülerini toplayıp 180° den çıkarırız .
m _ BAC i + m _ ABC i + m _ ACB i = 180° olduğundan
% % %
50° + 85° + x = 180°


135° + x = 180°
x = 180° – 135°
x = 45° bulunur.
A
2. ABC bir üçgen
m _ BAC i = x + 5c
x+5° %
m _ ABC i = 2x + 15c
%
m _ ACB i = 2x + 25c
%
2x+15° 2x+25°
B C
Yukarıda verilenlere göre m _ ACB i kaç derecedir?

%
Çözüm
m^ W B h + m^ W
A h + m^ W C h = 180°
  
x + 5° + 2x + 15°+ 2x + 25° = 180°

x + 2x + 2x + 5° + 15° + 25° = 180°
5x + 45° = 180°
5x = 180° – 45°
5x = 135°
5 x 135°
5 = 5
x = 27° bulunur.
64 Matematik II
Bulduğumuz x değerini istenen açı ölçüsünde yerine yazalım.

m _ ACB i = 2x + 25°
%
m _ ACB i = 2· (27°) + 25°

%
m _ ACB i = 54° + 25°

%
m _ ACB i = 79° bulunur.

%
II. Üçgende dış açıların ölçüleri toplamı 360° dir.
D
A a' a'+ b'+ c'= 360°
m _ DAC i + m _ FBA i + m _ ECB i = 360c
a % % %
b'
b c C
F B E
c'
ÖRNEKLER
D
1. ABC bir üçgen
110° A
m _ DAB i = 110°
%
m _ CBE i = 120°
%
x F
B
m _ ACF i = x dir.
C %
120° tir.
E
Yukarıda verilenlere göre m _ ACF i kaç derecedir?

%
Çözüm
m _ DAB i + m _ CBE i + m _ ACF i = 360°

% % %
  
110° + 120° + x = 360°

230° + x = 360°
x = 360° – 230°
x = 130° bulunur.
Matematik II 65
2. D ABC bir üçgen

m _ DAC i = 8x
A 8x %
m _ GCB i = 4x
%
6x
m _ EBA i = 6x dir.
C %
G tir.
E B 4x
Yukarıda verilenlere göre m _ EBA i kaç derecedir? Bulalım.

%
Çözüm
m _ DAC i + m _ GCB i + m _ EBA i = 360c
% % %
8x + 4x + 6x = 360°
18x = 360°
18 x 360°
18 = 18
x = 20° bulunur.
m _ EBA i = 6x olduğundan x yerine 20
% yazarsak;
20o yazarsak;
m _ EBA i = 6.20°
%
m _ EBA i = 120° bulunur.

%
III. Üçgende bir dış açının ölçüsü kendisine komşu olmayan iki iç açının ölçüleri
toplamına eşittir.
m _ ACD i = m _ BAC i + m _ ABC i
A % % %
a
m _ ACD i = a + b
%
a+b D
b
B C
ÖRNEKLER
m _ BAC i = 80°
80° %
m _ ABC i = 75°
x %
75°
m _ ACE i = x dir.
B C E %
tir.
Yukarıda verilenlere göre m _ ACE i kaç derece olduğunu bulalım.

%
66 Matematik II
Çözüm
Bir üçgende bir dış açının ölçüsü, kendisine komşu olmayan iki iç açının ölçüleri
toplamına eşittir.
m _ ACE i = m _ BAC i + m _ ABC i

% % %
x = 80° + 75°
x = 155° dir.
BİLGİ KUTUSU
A Şekildeki üçgende,
m _ BKC i = m _ BAC i + m _ ABK i + m _ ACK i
a % % % %
m _ BKC i = a + b + c
%
K
b a+b+c c
B C
A
2. ABC bir üçgen,
70o
% = 35o
m (ABE)
% = 25o
m (ACE)
E
35o x 25o % = 70o
m (BAC)
B C % = x dir.
m (BEC) tir.
%
Buna göre m(BEC) kaç derecedir? Bulalım.
Çözüm
m _ BEC i = m _ ABE i + m _ BAC i + m _ ACE i

% % % %
x = 35° + 70° + 25°

x = 130° bulunur.
Matematik II 67

x |AB| = |AC|
m _ ABE i = 100°
100° %
E B C m(BA∑C) = x
olduğuna göre m _ BAC i kaç derecedir? Bulalım.

%
Çözüm
ABC üçgeni, |AB| = |AC| olduğundan ikizkenar üçgendir. İkizkenar üçgende, aynı
uzunluktaki kenarların karşısındaki açıların ölçüleri de birbirine eşittir. Buna göre
m _ ABC i = m _ ACB i olur.

% %
m _ ABC i + m _ ABE i = 180°

% %
m _ ABC i + 100° = 180°

%
m _ ABC i = 180° – 100°

%
m _ ABC i = 80°
%
68 Matematik II
A ABC ikizkenar üçgen olduğundan

m _ ABC i = m _ ACB i
x % %
m _ ACB i = 80° olur.

100° %
80° 80°
E B C
ABC üçgeninin iç açılarının ölçüleri toplamı 180° olduğundan
m _ ABC i + m _ ACB i + m _ BAC i = 180°

% % %
80° + 80° + m _ BAC i = 180°

%
160° + m _ BAC i = 180°

%
m _ BAC i = 180° – 160°

%
m _ BAC i = 20° bulunur.

%
A
4. ABC bir üçgen
80°
LMC eşkenar üçgen
L
K KBM ikizkenar üçgen ve
m _ BAC i = 80°
%
x
B M C
olduğuna göre m _ KML i = x kaç derecedir? Bulalım.

%
Çözüm
A LMC eşkenar üçgen olduğu için iç açılarının ölçüleri 60° dir.

Üçgenin iç açıları ölçüleri toplamı 180° olduğundan,
80°
m _ ACB i + m _ BAC i + m _ ABC i = 180°
% % %
L
60° + 80° + m _ ABC i = 180°
K %
60°
140° + m _ ABC i = 180°
x %
60° 60°
m _ ABC i = 180° – 140°
B M C %
m _ ABC i = 40° bulunur.

%
Matematik II 69
A KBM üçgeni, ikizkenar üçgen olduğundan

m _ KMB i = m _ MKB i dir.
% %
80°
m _ KBM i + m _ MKB i + m _ KMB i = 180°
L
% % %
K
40° + m _ MKB i + m _ KMB i = 180°
60° % %
m _ MKB i + m _ KMB i = 180° – 40°

x % %
40° 60° 60°
B M C
m _ MKB i + m _ KMB i = 140°
% %
m _ MKB i = m _ KMB i = 2 = 70° bulunur.

% % 140
m _ KML i + m _ LMC i + m _ KMB i = 180°

% % %
A
80° x + 60° + 70° = 180°
L x + 130° = 180°
K
60° x = 180° – 130°
70°
x
40° 70° 60° 60° x = 50° bulunur.
B M C
ALIŞTIRMALAR
1. A ABC ve ECD birer üçgen
m _ BAC i = 55°
55° E
%
x
m _ ABC i = 75°
%
75°
D m _ EDC i = 35°
35° %
B C
m _ CED i = x dir.
%
Yukarıda verilenlere göre m _ DEC i kaç derecedir?

%
A) 5 B) 15 C) 25 D) 35
2. D ABC bir üçgen

2x + 40° A m _ DAB i = 2x + 40°
%
m _ CBE i = x + 20°
%
m _ MCA i = 3x dir.
3x %
B
E C M
x + 20°
Yukarıda verilenlere göre m _ DAB i kaç derecedir?
%
A) 140 B) 124 C) 120 D) 116
70 Matematik II
3. A
ABC bir üçgen
42°
|AD| =|DB| ve |AE| =|EC|
m _ DAE i = 42°
%
B D E C
olduğuna göre m _ BAC i kaç derecedir?

%
A) 97 B) 101 C) 111 D) 127

4.
A
ABC bir üçgen
m _ BAC i = 3x – 6°
3x – 6°
%
m _ ABC i = x – 5°
%
m _ ACB i = x – 9°
x – 5° x – 9°
%
B C
olduğuna göre m _ BAC i kaç derecedir?
%
A) 84 B) 94 C) 104 D) 114
x + 15° B, C ve D noktaları doğrusal
m _ BAC i = x + 15°
4x – 100° %
x + 5°
m _ ABC i = x + 5° ve m _ ACD i = 4x – 100°
B C D % %
olduğuna göre m _ ACB i kaç derecedir?

%
A) 10 B) 20 C) 30 D) 40
72° LMC bir eşkenar üçgen
L KMB bir ikizkenar üçgen ve
K
m _ BAC i = 72°
%
x
B M C
olduğuna göre m _ KML i = x kaç derecedir?

%
A) 54 B) 64 C) 69 D) 79
Matematik II 71
7. A ABC bir üçgen, DEC ikizkenar üçgen

60° D E EKC ikizkenar dik üçgen
x
B, C ve K noktaları doğrusal
m _ BAC i = 60° ve m _ CBA i = 65° dir.
65° % %
B C K
olduğuna göre m _ CDE i = x kaç derecedir?

%
A) 20 B) 30 C) 40 D) 50
Üçgende Açı ve Kenar Bağıntıları
Bir üçgende büyük açı karşısında uzun kenar, küçük açı karşısında kısa kenar bu-
lunur.
A m^ WA h > m^ W
C h > m^ W
Bh
70° 70° > 60° > 50°
c b a > bc > cb
50° 60°
B C
a
ÖRNEKLER
A
1. ABC üçgeninde en uzun kenar hangisidir? Bulalım.
45°
75°
B C
Çözüm
m^ W B h + m^ W
A h + m^ W C h = 180° (Üçgenin iç açılar toplamı 180° dir.)
45° + 75° + m ^ W
C h = 180°
120° + m ^ W
C h = 180°
m^ W
C h = 180° – 120°
m^ W
C h = 60° dir.
Büyük açı karşısında uzun kenar bulunacağından,
B h 2 m^ W
m^ W C h 2 m^ W
Ah
|AC| > |AB| > |BC| olur.
72 Matematik II
2. Verilen şekilde en uzun kenar hangisidir? Bulalım.

A
35° 70°
30°
50°
B C
Çözüm
A Önce şekilde verilmeyen açı ölçülerini bulalım.
ABC üçgeninde;
35° 70°
80° D 35° + 50° + m(AC∑B) = 180°

m(AC∑B) = 180° – 85° = 95°
95° 30° ADC üçgeninde;
50°
B C 70° + 30° + m(ADC )= 180°
m(ADC) = 180° –100° = 80°
Şimdi de ayrı ayrı iki üçgende kenar uzunluklarını sıralayalım.
ABC üçgeninde;
|AB| > |AC| > |BC|----①
ADC üçgeninde;
|AC| > |CD| > |AD|----②dir.
ve ② no’lu sıralamalarda ortak kenar[AC]
①� |AC| dir. ② de en uzun kenar olan [AC]
|AC|,
de ortadaki kenar olduğundan;
①�
|AB| > |AC| > |BC|------------①
|AC| > |CD| > |AD|----②
① ve ② yi birleştirirsek en uzun kenar [AB]
|AB| olur.
3. A
80° Yandaki şekilde en kısa kenar hangisidir? Bu-
E lalım.
85°
64°
60° 66°
B D
C
Matematik II 73
Çözüm
A Şekilde verilmeyen açı ölçülerini bulalım.

80° 45° ABC üçgeninde
E
85°
64° 80° + 60° + m(AB∑C) = 180°
50°
40° 60° 50° 66°
B D m(AB∑C) = 180° – 140° = 40°
C
ECD üçgeninde
64° + 66° + m(EC∑D) = 180°
m(EC∑D) = 180° – 130° = 50°
ACE üçgeninde
m _ ACE i = m _ ECD i olduğundan

% %
85° + 50° + m(EA∑C) = 180°
m(EA∑C) = 180° – 135° = 45°
ABC üçgeninde kenar uzunluklarını sıralayalım.

|AC| < |AB| < |BC| ----①
ACE üçgeninde kenar uzunluklarını sıralayalım.
|EC| < |AE| < |AC| ----②
EDC üçgeninde kenar uzunluklarını sıralayalım.
|ED| < |CD| < |EC| ----③
Bu üç kenar uzunluğu sıralamasını ortak kenarları baz alarak sıralayalım. 1 ile

2 de [AC] ortaktır. 1 de en kısa olan [AC] 2 de en uzundur. 2 de [AC] dan daha kısa
olan [EC] vardır. Şimdi de 2 ve 3 no.lu sıralamada ortak olan [EC] nı inceleyelim.
2 no.lu sıralamada en kısa olan [EC] 3 no.lu sıralamada en uzundur. [EC]dan daha
kısa olan [ED] bu üç sıralamada en kısa kenar olur.
74 Matematik II
ALIŞTIRMALAR

m _ BAC i = 52°
52°
%
m _ ACB i = 67°
c b %
67°
B C
a
olduğuna göre üçgenin kenarları arasındaki sıralama aşağıdakilerden hangisidir?
A) c > b > a B) a > c > b C) b > c > a D) c > a > b

|AB| = 4 cm
4 6
|AC| = 6 cm
|BC| = 9 cm
B C
9
olduğuna göre üçgenin açıları arasındaki sıralama aşağıdakilerden hangisidir?
A) m ^ W B h 2 m^ W
A h 2 m^ W Ch B h 2 m^ W
B) m ^ W C h 2 m^ W
Ah
C) m ^ W
C h 2 m^ W
B h 2 m^ W
Ah D) m ^ W
C h 2 m^ W
A h 2 m^ W
Bh
3. B A ABC bir üçgen

m _ ABC i = 50°
%
50°
52°
m _ ACB i = 70°
%
m _ CAD i = 52°
70°
%
m _ DCA i = 57°
57° %
C D
Yukarıda verilenlere göre en uzun kenar aşağıdakilerden hangisidir?

A) [AD] B) [AB] C) [AC] D) [BC]
Matematik II 75
4. D ABCDE bir beşgen

m _ BCA i = 60°
E 50° 53° %
m _ CAB i = 75°
78° %
47°
m _ DCA i = 47°
A C %
75° 60°
m _ ADC i = 53°
%
m _ EDA i = 50°
%
m _ EAD i = 78°
B %
Yukarıda verilenlere göre en kısa kenar aşağıdakilerden hangisidir?

A) [DC] B) [ED] C) [AC] D) [AE]
Üçgen Eşitsizliği
Üç doğru parçasını uç uca ekleyerek üçgen elde etmek için bu doğru parçalarından
herhangi birinin uzunluğu, diğer ikisinin uzunluğunun toplamından kısa, farkından
uzun olmalıdır.
<
>
5 cm < 3 cm
4 cm
5c >
cm m
2 cm
6 cm 6 cm
Üçgen oluşturur. Üçgen oluşturmaz.
Bir üçgende bir kenar uzunluğu diğer kenar uzunlukları toplamından küçük, farkı-
nın mutlak değerinden büyüktür. Bu eşitsizliğe üçgen eşitsizliği denir.
A |b – c| < a < b + c
|a – c| < b < a + c
c b
|a – b| < c < a + b
B a C
76 Matematik II
ÖRNEKLER
x |BC| = 8 cm
4
|AB| = 4 cm
B 8 C |AC| = x cm
olduğuna göre x in alabileceği tam sayı değerlerini bulalım.

Çözüm
Bir üçgende; bir kenar uzunluğu diğer iki kenarın uzunlukları toplamından küçük,
farkının mutlak değerinden büyüktür.
|b – c| < a < b + c
Buna göre
|8 – 4| < x < 4 + 8
4 < x < 12
↵ 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11 olur.
A
2. ABC bir üçgen
3 6 |AC| = 6 cm
|AB| = 3 cm
|BC| = (x + 3) cm
B x+3 C
olduğuna göre x in alabileceği tam sayı değerlerini bulalım.
Çözüm
Üçgen eşitsizliğinden, |6 – 3| < x + 3 < 6 + 3
3<x+3<9
3 < x + 3 x+3<9
3 – 3 < x x<9–3
0 < x x<6
0<x<6
↵ 1, 2, 3, 4, 5 olur.
Matematik II 77
3. ABC bir üçgen,

A
|AB| = 5 cm
5 x+1
|BC| = 8 cm
|AC| = (x +1) cm
B 8 C
m^ W
B h 1 m^ W
Ah
Yukarıda verilenlere göre x in alabileceği tam sayı değerlerini bulalım.
Çözüm
Üçgen eşitsizliğinden,
|8 – 5| < x + 1 < 8 + 5
3 < x + 1 < 13
3 < x + 1 x + 1 < 13
3 – 1 < x x < 13 – 1
2 < x x < 12
2 < x < 12
Öte yandan m ^ W B h 1 m^ W
A h verilmiştir. Büyük açının karşısında uzun kenar, kü-
çük açının karşısında kısa kenar olacağından
x + 1 < 8 x < 7

üst sınırların en küçüğünü alırız.

x<8–1 ⇒ 2 < x < 12
x<7 2<x<7
↵ 3, 4, 5, 6 olur.
4. ABC bir üçgen,

A
|AB| = (x – 2) cm
x–2 2x + 1
|AC| = (2x + 1) cm
B 8 C |BC| = 8 cm
olduğuna göre x in değer aralığını bulalım.
78 Matematik II
Çözüm
|(2x + 1) – (x – 2)| < 8 < (2x + 1) + (x – 2)
x + 3 < 8 < 3x – 1
x + 3 < 8 8< 3x – 1
x < 8 – 3 8 + 1 < 3x
x < 5 9 < 3x
9 3x
3 1 3
3<x
3<x<5
x in değer aralığı (3, 5) bulunur.
5. A ABCD bir dörtgen

4 |AB| = 4 cm
6 |BC| = 7 cm
B
x |CD| = 2 cm
D |DA| = 6 cm
7
|AC| = x cm
2
C
Yukarıda verilenlere göre x in alabileceği tam sayı değerlerini bulalım.
Çözüm
Üçgen eşitsizliğini ABC ve ADC üçgenleri için ayrı ayrı uygulayalım.
ABC üçgeninde ADC üçgeninde
|7 – 4| < x < 7 + 4 |6 – 2| < x < 6 + 2

3 < x < 11 4<x<8
İki eşitsizliği birleştirirsek;

4 < x < 8 olur.
Bu durumda x in alabileceği tam sayı değerleri 5, 6 ve 7 dir.
Matematik II 79

6 |AC| = 6 cm
4
|AB| = 4 cm
B 2x – 2 C |BC| = (2x – 2) cm ve x ! Z olmak üzere
Çevre _ ABC i nin alabileceği en büyük tam sayı değerini bulalım.

&
Çözüm
|6 – 4| < 2x – 2 < 6 + 4
2 < 2x – 2 < 10
2 < 2x – 2 2x – 2 < 10
2 + 2 < 2x 2x < 10 + 2
4 2x 2x 12
2 1 2 2 1 2
2 < x x<6
2<x<6
↵ en büyük tam sayı değeri 5 tir.
Ç _ ABC i = 4 + 6 + 8 = 18 cm olur.
&
ALIŞTIRMALAR

|AB| = 2 cm
2 x
|BC| = 5 cm
B C
|AC| = (x) cm
5
olduğuna göre x in alabileceği kaç farklı tam sayı değeri vardır?

A) 1 B) 2 C) 3 D) 4
80 Matematik II
x+3 |AB| = 7 cm
7
|BC| = 9 cm
B 9 C |AC| = x + 3
m^ W
B h 1 m^ W
Ah
Yukarıda verilenlere göre x in alabileceği tam sayı değerlerinin toplamı kaçtır?

A) 42 B) 36 C) 24 D) 15
3. A ABC bir üçgen,
x–1 |AB| = 6 cm
6
|AC| = (x – 1) cm
B 2x + 3 C |BC| = (2x + 3) cm
Yukarıda verilenlere göre x in değer aralığı nedir?
A) a 3 , 2k B) a 3 , 3 k C) a 3 , 2 k D) a 3 , 1 k
1 1 4 4 4
A
ABC çeşitkenar bir üçgen,
4.
2x – 4 |AC| = 9 cm
9
|BC| = 11 cm
|AB| = (2x – 4) cm ve x Z olmak üzere
B C
11
Çevre _ ABC i nin alabileceği en büyük tam sayı değeri kaçtır?

&
A) 32 B) 37 C) 38 D) 40
Matematik II 81
Üçgenlerde Eşlik
İki üçgenin karşılıklı kenar uzunlukları ve açı ölçüleri birbirine eşit ise bu üçgenlere
eş üçgenler denir. İki üçgenin eşliği , sembolü ile gösterilir. Sembolle gösterimde iki
üçgenin eşit ölçüye sahip açıları aynı sırada yazılır.
A D
c = 6 cm 85° b = 7 cm 85°
c = 6 cm b = 7 cm
55° 40° 55° 40°

B a = 9 cm C E a = 9 cm F
Yukarıdaki üçgenlerde m^ W
A h = m^ X
D h AB = DE
m^ W
B h = m^ W
Eh ve AC = DF
m^ W
C h = m^ V
Fh BC = EF
& &
olduğundan ABC , DEF dir. ABC üçgeni ile DEF üçgeni eştir. Eş üçgenlerin kar-
şılıklı yardımcı elemanları da eştir.
Üçgenlerde Eşlik Kuralları

İki üçgenin tüm kenar uzunlukları ve tüm açı ölçüleri her zaman verilmeyebilir. Bu
durumda üçgenlerin verilen açı ölçüleri veya kenar uzunluklarına bakılarak üçgenle-
rin eşliği hakkında yorum yapılabilir. Bunun için aşağıdaki eşlik kuralları kullanılır. İki
üçgen arasında aşağıdaki kurallardan biri sağlanıyorsa bu iki üçgen eştir denir.
1. Kenar – Kenar – Kenar Eşlik Kuralı (K. K. K.)

İki üçgenin karşılıklı tüm kenar uzunlukları birbirine eşit ise bu üçgenler eş üçgen-
lerdir. Buna kenar – kenar – kenar eşlik kuralı (KKK) denir.
A K
4 cm 3 cm 4 cm 3 cm
B C L M
6 cm 6 cm
Yukarıdaki üçgenlerde AB = KL ,
AC = KM ,
BC = LM & &
olduğundan ABC , KLM dir.
82 Matematik II
Örnek
A T
5 cm
& &
7 cm 7 cm ABC , TYU dir.
B Y
4 cm
C U
Buna göre ABC üçgeninin çevresi kaç cm dir?
Çözüm
& &
ABC , TYU olduğundan AC = TU
BC = YU
AB = TY olur.
AC = TU olduğundan 7 cm = 7 cm
BC = YU olduğundan |BC| = 4 cm
AB = TY olduğundan |AB| = 5 cm dir.
Çevre _ ABC i = 7cm + 4 cm + 5 cm = 16 cm bulunur.

&
2. Kenar – Açı – Kenar Eşlik Kuralı (K.A.K)

İki üçgenin karşılıklı iki kenarı ve bu iki kenar arasındaki açıların ölçüleri eşit ise
bu iki üçgen birbirine eş üçgenlerdir. Buna kenar – açı – kenar eşlik kuralı (K.A.K)
denir.
A K
6 cm 6 cm
50° 50°
B 9 cm C L 9 cm M
Yukarıdaki üçgenlerde
AB = KL
BC = LM
m _ ABC i = m _ KLM i
% %
& &
olduğundan ABC , KLM dir.
Matematik II 83
P
Örnek
A
5 cm 4 cm x 5 cm
B 7 cm C
R S
4 cm
Yukarıda verilen ABC ve PRS üçgenlerine göre |PR| = x kaç cm dir?
Çözüm
ABC ve PRS üçgenlerinde AC = RS
AB = PS ve
m _ BAC i = m _ PSR i
% %
olduğundan Kenar – Açı – Kenar eşlik kuralına göre bu iki üçgen birbirine eştir.
Buna göre
x = 7 olur.
3. Açı – Kenar – Açı Eşlik Kuralı (A.K.A.)

İki üçgenin ikişer açılarının ölçüleri ve bu iki açı arasında kalan kenar uzunlukları
eşit ise bu üçgenler eş üçgenlerdir. Buna açı – kenar – açı eşlik kuralı (A.K.A.) denir.
A K
120° 120° 20°

20°
B 3 cm C L 3 cm M
Yukarıdaki üçgenlerde,
m _ ACB i = m _ KLM i
% %
& &
m _ ABC i = m _ KML i ve |BC| = |LM| olduğundan ABC , KML dir.
% %
84 Matematik II
Örnek
D ABC ve CDE birer üçgen
A
C 10 cm
|CB| = |CE| = 8 cm
x
m 8 cm m (DEA) = m(ABD)
8c
B E |DE| = 10 cm
olduğuna göre |AB| = x kaç cm dir? Bulalım.
Çözüm
_ ACB
%i _%i
ve DCE ters açılar olduğundan ölçüleri birbirine eşittir.
m _ DCE i = m _ ACB i
% %
D
A
m _ DEC i = m _ ABC i
% %
C
x 10 |CE| = |CB| olduğundan iki üçgen birbirine eştir.
8 & &
8
Buna
göre ABC , DEC
B E |AB| = |DE|
x = 10 cm olur.
ALIŞTIRMALAR
1. A D
57°
68°
B C E M
& &
Şekilde ABC , DME dir.
m^ W
B h = 68° ve m ^ X
D h = 57°
olduğuna göre m ^ W
A h + m^ W
E h toplamı kaç derecedir?
A) 112° B) 102° C) 98° D) 95°
Matematik II 85
2. A ABC üçgeninde
k & &
ADC , CEB
m _ ADC i = 115°
E 115° %
m _ EAD i = k
D %
B C
olduğuna göre m _ EAD i kaç derecedir?

%
A) 30 B) 40 C) 50 D) 60
3. L
ABC ve KLM birer üçgen
A 8
α K α |AB| = |AC| = |KL| = |KM|= 8 cm
8 8 |BC| = 6 cm
8
m(BAC) = m(MKL) = α
B 6 C M
olduğuna göre LM kaç cm dir?
A) 6 B) 7 C) 8 D) 9
4. D C ABCD bir kare

2 [CE] ⊥ [DM]
8
[AH] ⊥ [DM]
E
|CE| = 8 cm
|DE| = 2 cm dir.
H
A M B
Yukarıda verilenlere göre |EH| kaç cm dir?
A) 9 B) 8 C) 7 D) 6
86 Matematik II
Üçgenlerde Benzerlik
İki üçgenin tüm açı ölçüleri eşit ve karşılıklı kenar uzunlukları orantılı ise bu üç-
genler benzer üçgenlerdir. İki üçgenin benzerliği + sembolü ile gösterilir. Sembolle
gösterimde iki üçgenin eşit ölçüye sahip açıları aynı sırada yazılır.
Benzer iki üçgende karşılıklı kenarlar oranlandığında elde edilen sayıya benzerlik
oranı denir. k harfi ile gösterilir.
K Şekildeki üçgenlerde
& &
A ABC + KLM dir. Buna göre
10
6 AB BC AC
5 = = =k
3 KL LM KM
B 4 C L 8 M 3 cm 4 cm 5 cm 1
6 cm = 8 cm = 10 cm = 2
1
Burada benzerlik oranının 2 çıkması, “KLM üçgeninin kenar uzunlukları, ABC
üçgeninin 2 katıdır.” veya “ABC üçgeninin kenar uzunlukları, KLM üçgeninin yarısı-
dır.” anlamındadır.
BİLGİ KUTUSU
Eş üçgenlerde benzerlik oranı 1 dir. Benzer üçgenlerin karşılıklı yardımcı
elemanları da aynı benzerlik oranına sahiptir.
Üçgenlerde Benzerlik Kuralları
1. Kenar – Kenar – Kenar Benzerlik Kuralı (K. K. K.)

İki üçgenin karşılıklı kenar uzunlukları oranı birbirine eşit ise bu üçgenler benzer
üçgenlerdir. Buna kenar – kenar – kenar benzerlik kuralı (K. K. K.) denir.
A K 10 L
4 2
8 4
B 5 C
M
Matematik II 87
Üçgenlerin kenar uzunlukları oranı eşittir. Bu durumda

AC 2 1
= 4 = 2
LM kenar – kenar – kenar benzerlik kuralına göre ABC üçgeni
AB 1
4 1 MKL üçgeninin 2 oranında küçültülmüş şeklidir.
= 8 = 2
KM & &
BC ABC + MKL olur.
5 1
= 10 = 2
KL
2. Kenar – Açı – Kenar Benzerlik Kuralı (K. A. K.)

İki üçgenin karşılıklı ikişer kenar uzunluklarının oranı ve bu iki kenar arasında ka-
lan açıların ölçüleri eşit ise bu üçgenler benzer üçgenlerdir. Buna kenar – açı – kenar
benzerlik kuralı (K. A. K.) denir.
P
A
65° 5 9
3
B C 65°
R 15 S
m _ BAC i = m _ PRS i
% % Üçgenlerin kenar uzunlukları oranı eşittir. Bu durum-

AB 3 1 da kenar – açı – kenar benzerlik kuralına göre

= 9 = 3 1
PR BAC üçgeni PRS üçgeninin 3 üdür.
AC 5
= 15 = 13 & &
RS BAC + PRS olur.
3. Açı – Açı Benzerlik Kuralı (A. A.)

İki üçgenin karşılıklı açı ölçüleri birbirine eşit ise bu üçgenler benzer üçgenlerdir.
Buna açı – açı – açı benzerlik kuralı (A. A. A.) denir.
A
m _ CAB i = m _ KLM i
K % %
40°
m _ ACB i = m _ LKM i
35° % %
m _ ABC i = m _ KML i
% %
35°
105° 40° 105°
C B L M
Üçgenlerin açı ölçüleri birbirine eşittir. Bu durumda açı – açı benzerlik kuralına
göre ABC üçgeni ile LMK üçgeni benzer üçgenlerdir.
& &
ABC + LMK olur.
88 Matematik II
ÖRNEKLER
1. A ABC ve CDE birer üçgen
[AB] ⊥ [BD]
E
[ED] ⊥ [BD]
8
1 [AC] ⊥ [EC]
C
|AB| = 8 cm
B x 2 D
|ED| = 1 cm
|CD| = 2 cm
olduğuna göre |BC| = x kaç cm dir? Bulalım.
Çözüm
A Verilen üçgenlerde ölçüleri bilinmeyen açıları
harflendirelim. BCA na , BAC na dersek
β
E m(ECD)= ve m(CED)= olur.
8 α
1 Açı – Açı – Açı benzerlik kuralından
α β
AB D 8 cm
B x C 2 = 2 cm = 4 benzerlik oranı bulunur.
CD
O hâlde bu benzerlik oranı karşılıklı diğer kenarların arasında da olacağından
BC x
= 1 =4
ED
x 4
1=1
x·1=4·1
x = 4 cm bulunur.

1
m _ ABC i = m _ ACD i
% %
D
2 x AD = 1cm
DB = 2cm
B C
Yukarıdaki verilenlere göre AC = x kaç cm dir? Bulalım.
Matematik II 89
Çözüm
A A açısı hem ADC üçgeni hem de BAC üçgeni için aynı ölçü-
1 α de bir açı olduğundan bu açıya a diyelim.
D
m _ ADC i = β dersek m _ ACB i = β olur.
β % %
x
2
& &
β Yani ACD ile ABC arasında açı-açı-açı benzerlik kuralı elde
B C edilmiş olur.
Buna göre
AC DC AD
= = olarak yazılır.
AB CB AC
AC AD x 1
= & 3 = x
AB AC
x2 = 3
x = 3 bulunur.
3. E ACB ve BED dik üçgenler

A 6AC@ = 6BE@
6ED@ = 6BD@
3
12
C 6AB@ = 6BD@
4
B x D AC = 3 cm
BC = 4 cm
ED = 12 cm
olduğuna göre |BD| = x kaç cm dir? Bulalım.
Çözüm
E Şekildeki EDB üçgeninde ölçüleri verilmeyen açıları isim-
A α lendirelim.
β 3
m _ BED i = a, m _ EBD i = b olsun.
12 % %
α 4C
a + b = 90° olduğundan m _ ABC i = a ve
%
β
m _ BAC i = b olur.
B D %
90 Matematik II
İki üçgenin karşılıklı açı ölçüleri eşit olduğundan bu iki üçgen benzerdir.
& &
ABC + BED
AB BC AC
= = = k olur.
BE ED BD
14444444244444443
|BC | |AC | 4 3
= & 12 = |BD |
|ED | |BD |
4.| BD | = 3 . 12
4 . | BD | 36
4 = 4
| BD | = 9 cm bulunur.
4. A ADE bir üçgen

m _ ABC i = m _ ADE i
% %
5
m _ ACB i = m _ AED i
% %
B C
3 10 AB = 5 cm
D x E BD = 3 cm
BC = 10 cm
Yukarıda verilenlere göre |DE| = x kaç cm dir? Bulalım.
Çözüm
A ABC üçgeni ile ADE üçgeninin ortak açısı A
açısıdır.
5 m^ WB h = m^ X
Dh
m^ WC h = m^ W
& &
3
B C E h ise ABC + ADE,
10
AB BC AC
D x E = = = k olur.
AD DE AE
14444444244444443
AB BC 5 10
= & 5+ 3 = x
AD DE
5 10
8= x
5 . x = 10 . 8
5x = 80
x = 16 cm bulunur.
Matematik II 91
5. A D ABC ve CDE birer üçgen

3 4 6AB@ ' 6DE@
6 AE@ 6 BD@ = {C}
C
AC = 3 cm
x
6 CD = 4 cm
E
BC = 6 cm
B
CE = x cm
olduğuna göre x uzunluğunu bulalım.
Çözüm
A D ABC üçgeninde
m _ ACB i = m _ DCE i = a olur. (Ters açılar)
θ 3 4 β % %
m _ ABC i = m (CDE
%
a a ∑ ) = b olur. (İç ters açılar)
C
m _ CAB i = m _ CED i = i olur. (İç ters açılar)
% %
x θ
6
β E
B
İki üçgenin karşılıklı açı ölçüleri eşit olduğundan bu iki üçgen benzerdir.
& &
ABC + EDC olur.
AB BC AC
= = = k olur.
ED DC EC
BC AC 6 3
= & 4 =x
DC EC
6·x = 4·3
6 x 12
6 = 6
x = 2 cm bulunur.
92 Matematik II
6. ACD bir üçgen

C
1 AB = 3 cm
B BC = 1 cm
x
4 BE = 4 cm
3
AE = 2 cm
A 2 E 4 D ED = 4 cm
CD = x
Yukarıda verilenlere göre |CD| = x kaç cm dir? Bulalım.
Çözüm
ABE ve ACD üçgenleri iç içe üçgenlerdir. Bu iki üçgeni ayrı ayrı çizelim.
B C
4
3 4 x
A E
2
A 6 D
AB 3 1 AE 2 1 & &
= 6 = 2 ve = 4 = 2 olduğuna göre ABE + ADC dir.
AD AC
BE 1
O hâlde = 2
CD
4 1 olmalıdır.
x=2
4 · 2 = x ·1
8 = x bulunur.
Matematik II 93
ALIŞTIRMALAR
1. A ABC ve EDC birer dik üçgen
6AB@ = 6BD@
E
6AC @ = 6CE @
6ED @ = 6DB @
3 1
B 6 C D BC = 6 cm
ED = 1 cm
EC = 3 cm
Yukarıda verilenlere göre AC = x kaç cm dir?

A) 19 B) 18 C) 15 D) 9

m _ ACD i = m _ ABC i
% %
3
D AD = 3 cm
y DB = 6 cm
6
AC = y cm
B C
olduğuna göre |AC| = y kaç cm dir?

A) 3 B) 3 C) 2 3 D) 3 3

2 2
D 6AB@ = 6BC@
6 6DE@ = 6BC@
42 2
a AD = 2 2 cm
B E C DC = 42 2 cm
AB = 6 cm
olduğuna göre |DE| = a kaç cm dir?
A) 4 B) 2 5 C) 2 3 D) 2
94 Matematik II
4. ABC ve BHD birer dik üçgen

A
x 6AC@ = 6BD@
H 6DH@ = 6AB@
E
5 HB = 5 cm
BC = 4 cm
B 4 C 6 D CD = 6 cm
Yukarıda verilenlere göre AH = x kaç cm dir?

A) 3 B) 4 C) 7 D) 8
A
6
5. ABC ve CDE üçgen
D & &
ABC + EDC
x 4 AD = 6 cm
7 C DC = 4 cm
DE = 7 cm
5
BE = 3 cm
E
3 EC = 5 cm
B
Yukarıda verilenlere göre |AB| = x kaç cm dir?

A) 14 B) 12 C) 10 D) 8
6. A D ABC ve DCE birer üçgen

6AB@ ' 6DE@
3 5
C 6 AE@ 6 BD@ = {C}

x 2
AC = 3 cm
B E
CD = 5 cm
CE = 2 cm
Yukarıda verilenlere göre |BC| = x kaç cm dir?
A) 8 B) 7,5 C) 7 D) 6,5
Matematik II 95
Temel Orantı Teoremi

Bir üçgenin bir kenarına paralel olarak çizilen bir doğru diğer iki kenarı
kestiğinde bu doğru üçgenin kenarlarını orantılı doğru parçalarına ayırır. Bu
teoreme Temel Orantı Teoremi denir.
6DE@ // 6BC@ ise

A
AD AE DE
= = dir.
AB AC BC
D E
B C
A 6DE@ // 6BC@ ise
AD AE
= dir.
D E DB EC
B C
ÖRNEKLER
1. ABC bir üçgen
A 6DE@ // 6BC@
4 5 DA = 4 cm
AE = 5 cm
D E DB = 8 cm
x
8 y BC = 9 cm
DE =x
EC =y
B 9 C
Yukarıdaki verilenlere göre x + y kaç cm dir? Bulalım.
96 Matematik II
Çözüm
[DE] // [BC] olduğu için temel orantı teoremini uygulayalım.
AD DE AE AD AE
= = =
AB BC AC DB EC
14444444244444443 14444444244444443
4 x 4 5
4+8 = 9 8\ = y
4 x 4.y = 5.8
12 \= 9
4y 40
4.9 = 12.x 4 = 4
36 12x & y = 10 cm
12 = 12 x = 3cm dir.
Buna göre x + y = 3 + 10 = 13 cm bulunur.
2. A ABC ve ACD birer üçgen

4
3
P 6KL@ // 6BC@
x 6LP@ // 6CD@
K L D AK = 4 cm
8 KB = 8 cm
AP = 3 cm
B C PD =x
Yukarıdaki verilenlere göre x kaç cm dir? Bulalım.
Çözüm
ABC üçgeninde 6KL@ // 6BC@ olduğundan Temel Orantı Teoremi’ni uygulayalım.
AK AL
= dir.
KB LC
4 AL
8 = LC & AL = 4k ve LC = 8k yazılabilir.
Matematik II 97
A
3
4 P
4k x
K L D
8
8k
B C
ACD üçgeninde [LP] // [CD] olduğundan Temel Orantı Teoremi’ni uygulayalım.

AL AP
= dir.
LC PD
4k 3
8k = x
2
4k ·x 3· 8k
4k = 4k
x = 3·2
x = 6 cm bulunur.
3. A ABC ve ACD birer üçgen

6LM@ // 6AB@
K 6KL@ // 6DC@
BM = 6 cm
L 3
D MC = 4 cm
x LK = 3 cm
B 6 M 4 C CD =x
Çözüm
A ABC ve ACD üçgenlerinde Temel Orantı Teo-
rimi’ni uygulamayalım.
6k K
CM CL
D =
L 3 MB LA
4 CL
4k
6 = & CL = 4k ve LA = 6k
x LA
B 6 M 4 C yazılabilir.
98 Matematik II
AL LK
= dir.
AC CD
6k 3
6k + 4k = x
6k 3
10k = x
6k ·x 3·10k
6k 6k=
30 k
x = 6k
x = 5 cm bulunur
ALIŞTIRMALAR
1. ABC bir üçgen
A 6DE@ // 6BC@
2 x AD = 2 cm
D E DB = 6 cm
y
6 9 BC = 16 cm
EC = 9 cm
B C AE =x
16
DE =y
Yukarıda verilenlere göre x + y kaç cm dir?
A) 9 B) 8 C) 7 D) 6
A
2. ABC bir üçgen
6AB@ // 6DE@
3
D
AD = 3 cm
AB = 16 cm
16 BE = 2 cm
x
y EC = 6 cm
DC =x
DE =y
C
6
B 2 E
A) 24 B) 23 C) 22 D) 21
Matematik II 99
3.@ A ABC ve ACD birer üçgen

6 6PR @ // 6BC@
10 S 6RS@ // 6CD
x
P D AP = 10 cm
R
PB = 14 cm
14 AS = 6 cm
SD = x
B C
Yukarıda verilenlere göre |SD| = x kaç cm dir?

A) 8,4 B) 7,6 C) 7,2 D) 6,6
4. D ABC ve ACD birer üçgen

6AB@ = 6BC@
K 6LM@ = 6BC@
A
6LK@ // 6CD@
x 24
BM = 3 cm
L
MC = 5 cm
DC = 24 cm
B 3 M 5 C
KL = x
Yukarıda verilenlere göre x kaç cm dir?
A) 4 B) 7 C) 9 D) 11
5. D ABC ve BDC birer üçgen

6AB@ // 6PR @ // 6DC@
PR = 2 cm
A RC = 6 cm
10
P DC = 10 cm
x
2 AB =x
BR =y
B y R 6 C

A) 2 B) 4 C) 6 D) 8
100 Matematik II
Thales’in Çalışmaları
Miletli Thales (MÖ 624-MÖ 546), Sokrates öncesi dönemde yaşamış olan
Anadolulu bir filozoftur. Eski Yunan’ın Yedi Bilgelerinin ilkidir. Felsefenin ve bilimin
öncüsüdür. Matematik alanında yapmış olduğu çalışmalarla alanda çığır açmıştır.
Eski Yunan bilginlerinden Kallimakhos’un aktardığı bir düşünceye göre denizcilere
kuzey takım yıldızlarından Büyükayı yerine Küçükayı’ya bakarak yön bulmalarını
öğütlemiştir. Mısırlılardan geometriyi öğrenip Yunanlılara tanıtmıştır.
Thales’in bulduğu bazı geometri teoremleri şunlardır;
• Çap, çemberi iki eşit parçaya böler.
• Tabanı ve buna komşu iki açısı verilen üçgen çizilebilir.
• Bir ikizkenar üçgenin taban açıları birbirine eşittir.
Thales Teoremi
Birbirine paralel en az üç doğrunun farklı iki kesen üzerinde ayırdığı karşılıklı doğ-
ru parçalarının uzunlukları arasındaki ilişkiyi ifade eden teoreme Thales Teoremi denir.
A M d1 d 1 // d 2 // d 3 ise
AB MN
= veya
B N d2 BC NP
AB MN
C P d3 = dir.
AC MP
ÖRNEKLER
1.
A K d1 d 1 // d 2 // d 3
8 10
AB = 8 cm
B L d2 KL = 10 cm
x 5
d3 LM = 5 cm
C M
BC = x
Yukarıda verilenlere göre |BC| = x in kaç cm olduğunu bulalım.
Matematik II 101
Çözüm
d1 // d2 // d3 olduğundan Thales Teoremi’ni uygulayalım.
AB KL
=
BC LM
8 10
x= 5
8·5 = 10·x
40 10 x
10 = 10 & x = 4cm olur.
2.
A D
DF = AD
6 AD // BE // CF
B E AB = 6 cm
4 EF = 4 cm
C F
BC = | DE |
Yukarıdaki verilenlere göre |DE| uzunluğunu bulalım.
Çözüm
Thales Teoremi’ni uygulayalım. |DE = |BC| = x olsun.
AB DE
=
BC EF
6 x
x=4
6·4 = x·x 24 = x 2
x 2 = 24
x 2 = 24
x = 2 6 cm bulunur.
102 Matematik II
ALIŞTIRMALAR
1. AP // BR // CS
A P
PR = 4 cm
x+3 4
RS = 2 cm
B R
x–2 2 AB = (x + 3) cm
C S BC = (x – 2) cm
Yukarıda verilenlere göre x kaçtır?

A) 7 B) 6 C) 5 D) 4
2.
A P AP // BR // CS // DT
B 1 1,5 R AB = 1 cm
2 x BC = 2 cm
C S
CD = 3 cm
3 y
PR = 1,5 cm
D T
RS = x cm
ST = y cm
Verilenlere göre x + y kaçtır?

A) 9 B) 7,5 C) 6 D) 4,5
3. A x D
6AD@ // 6KL@ // 6BC@
2
AK = 2 cm
K L KB = 6 cm
9
KL = 9 cm
6
BC = 12 cm
AD = x cm
B 12 C
Verilenlere göre x kaç cm dir?
A) 12 B) 10 C) 9 D) 8
Matematik II 103
4. AK // BL // CM
A 6 K
|KL| = 2|LM|
B x L |AK| = 6 cm
C M |CM| = 12 cm
12
|BL| = x
Yukarıda verilenlere göre |BL| = x kaç cm dir?
A) 11 B) 10 C) 9 D) 8
Üçgende Benzerlik Problemleri

1. 3 metrelik bir duvarın üzerine şekildeki gibi merdiven
konmuştur.
Merdivenin yere değdiği nokta ile duvar arasındaki
mesafenin tam ortasındaki çalının boyu kaç metredir?
2 metre
Çözüm
Yukarıdaki resme ait geometrik çizimi yapıp soruda verilen uzunlukları üzerine
yazalım.
|AB| duvarın boyu, |DE| çalının boyudur.
[DE] // [AB] olduğundan Temel Orantı Teoremi’ni uygulayalım.
A CE DE
=
CB AB
D 2 x
3 4=3
x 2·3 = 4x
6 4x
B 2 E 2 C 4 = 4
3
2 =x
x = 1, 5 metre bulunur.
104 Matematik II
2.
Yukarıdaki şekilde bir çocuk ağaçtan 8 metre, dağdan ise 1600 metre uzaklıkta du-
ruyor. Ağacın boyu 2 metre olduğuna göre dağın yüksekliğini hesaplayalım.
Çözüm
A Resme ait geometrik çizimi yapıp soruda verilen uzun-
lukları üzerine yazalım.
x |AB| dağın yerden yüksekliği, |DE| ağacın boyudur.
D
C çocuğun durduğu noktadır.
2
[AB] ⊥ [BC] ve [DE] ⊥ [BC] olduğundan [DE] // [AB]
B 8E 8 C
14444444444E424444444444
43
1600 m dir. Temel orantı teoreminden
CE DE 8 2
= & 1600 = x
CB AB
8 . x = 2 . 1600
8x = 3200 & x = 400 m dir. Dağın yüksekliği 400 m bulunur.
3. Yanda verilen krokide 2.cadde,

1. sokak ve 2. sokağa diktir. 1. cad-
denin 2. cadde ile kesişiminden
e
dd
ca
1. 2. sokağa kadar olan uzunluğu 120

2.
so
ka metre ve 1. sokağa kadar uzunluğu
2. k
so 360 metredir. 2. sokağın uzunluğu
ka
k 80 metre olduğuna göre 1.
1. cadde sokağın uzunluğunu bulunuz.
Matematik II 105
Çözüm
Yukarıdaki şekle ait geometrik çizimi yapıp soruda verilen uzunlukları üzerine yazalım.
A [AC] 1. sokağı, [DE] 2. sokağı
x
[AB] 2. caddeyi, [BC] 1. caddeyi temsil etmek üzere;
D
80 [AC]⊥[AB] ve [DE]⊥[AB] olduğundan Temel
Orantı Teoremi’ni uygulayalım.
B 120 E C
1444444444444442444444444444443
360
BE DE
=
BC AC
120 80 80 . 360 120 . x
360 = x & 120 = 120 & x = 240 m dir. 1. sokağın uzunluğu 240 m dir.
4. Yanda verilen krokide 1. sokak, 2. so-

kak ve 3. sokak birbirlerine paraleldir.
1. sokak 900 metre ve 2. sokak 100
metre uzunluğundadır. Okul ile Gül
apartmanı boyunca 1. caddenin uzun-
luğu 1500 metre, okul ile hastane bo-
yunca 1. caddenin uzunluğu 500 metre
ise 3. sokak kaç metre uzunluğunda-
dır?
Çözüm
Resme ait geometrik çizimi yapıp verilen uzunlukları üzerine yazalım.
A noktasından, [DC] na paralel olacak şekilde bir doğru parçası çizelim. Bu doğru
parçasının [KL] nı kestiği noktaya M, [BC] nı kestiği nokta N noktası olsun.
[AD]//[KL]//[BC] olduğundan |AD| = |ML| = |NC| = 900 m olur. |BN| = x olsun.
ABN üçgeninde Temel orantı teoremini uygulayalım.
A 900 D AK KM
1444
=
AB BN
444 4
500
500 100
4
= x
044
150
1500
2
K M 900 L
4444
144424443
100 500x = 1500·100
4444 44
150000
900 x = 500 = 300 dür.
3
B 144444424444443 N C O hâlde 300 + 900 = 1200 m bulunur.

x
106 Matematik II
ALIŞTIRMALAR
1. Şekilde bir odanın görünümü verilmiştir.
Karınca ile sehpadaki çiçek arasındaki uzun-
luk 2 metre, çiçek ile duvar arasındaki uzun-
luk 3 metre ve çiçeğin yerden yüksekliği 0,6
metre dir.
Çerçevenin yerden yüksekliği kaç m dir?
A) 1,5 B) 1,7 C) 1,8 D) 2
2. Yanda verilen krokide 1.sokak, 2.sokak ve 1.cadde bir-

1. sokak birlerine paraleldir. 3. sokağın 1. sokak ile 2. sokak
4. s
kak
2. sokak
arasındaki uzaklığı 120 metre, 2. sokak ile 1. cadde
oka
3. so
arasındaki uzaklığı 240 metre, 1. sokağın uzunluğu 42

k
1. cadde metre, 2. sokağın uzunluğu 54 metredir.
1. caddenin 3. sokak ile 4. sokak arasındaki uzunluğu kaç metredir?

A) 80 B) 78 C) 72 D) 64
Üçgenin Yardımcı Elemanları

Bir üçgenin yükseklik, kenarortay ve açıortaylarına üçgenin yardımcı elemanları
denir.
1. Açıortay
Üçgenin bir köşesindeki açıyı iki eş parçaya ayıran ışına açıortay denir. Açıortayın
sembolü n dir. A köşesine ait açıortay nA, B köşesine ait açıortay nB, C köşesine ait
açıortay nC ile gösterilir.
A
6AH@ = nA, A açısının
nA 6BM@ = nB, B açısının

L M 6LC@ = nC, C açısının açıortayıdır.
nB nC
B H C
Matematik II 107
L
A
[AN] = nA, BAC açısının

nı A [AK] = nı A, CAL açısının açıortayıdır.
nA
B N C K
İkizkenar Üçgende Açıortay

A ABC ikizkenar üçgen
AB = AC ve 6AD@ = 6BC@ ise
BD = DC ve m _ BAD i = m _ CAD i dir.
% %
B D C
Üçgenin İç ve Dış Açıortaylarının Özellikleri
Pergel ve Cetvel Yardımıyla Açıortay Çizimi
A
Verilen açının açıortayını pergel ve cetvel yardımıyla
çizelim.
O B
A
%
AOB nın O noktasına pergelin sivri ucunu koyalım ve
K
açının kollarını kesen bir çember çizelim. Çizdiğimiz
L çember ile açının kollarının kesiştiği noktalara K ve L
O B
diyelim. OK = OL dir.
108 Matematik II
K Pergelin sivri ucunu K noktasına koyalım ve yarıçapı

6OK@ olacak şekilde yeni bir çember çizelim.
O L
A Şimdi de pergelin sivri ucunu L noktasına koyalım ve

yarıçapı 6OL@ olacak şekilde yeni bir çember daha çi-
K zelim.
O L
B
A Çizilen son iki çemberin kesişim noktalarından biri O

noktasıdır. Diğerine de M noktası diyelim. Cetvel yar-
K
M dımıyla O ve M noktalarını 6OM olacak şekilde birleş-
tirelim.Çizilen 6OM , AOB nın açıortayıdır. Bu du-
%
rumda s _ KOM i = s _ MOL i dir.
L % %
O
B
Açıortay Üzerinde Alınan Bir Noktadan Açının Kollarına İndirilen Dikmelerin

Pergel ve Cetvel Yardımıyla Çizimi
Herhangi bir açının ölçüsünü iki eş açıya bölen ışın-
A
lara açıortay denildiğini öğrenmiştik.
D Yandaki şekilde ABC açısını iki eş açıya ayıran
6BD ışını ABC açısının açıortayıdır.
Açıortay üzerindeki herhangi bir noktadan açının ke-
B C narlarına çizilen dik uzunluklar birbirine eşittir.
Matematik II 109
ABC açısının açıortayı 6BD olduğundan

A
m _ ABD i = m _ DBC i
% %
D
AD = DC ve
& &
BAD ile BCD
eş olduğundan AB = BC olur.
B C
A Bu özelliği pergel ve cetvel yardımıyla gösterelim.

Yandaki şekilde 7OC , AOB nın açıortayıdır. 6OC üzerinde
L %
bir nokta seçelim. Bu noktanın üzerine pergelin sivri ucunu
K
P
C koyalım ve açının 6OA kolu üzerine bir yay çizelim. Bu ya-
yın 6OA üzerindeki kesişim noktalarına K ve L diyelim.
O B
A Pergelin sivri ucunu K ya koyalım ve KL yayı üzerinde bir

L yay çizelim. Pergelin açıklığını bozmadan aynı çizimi L nok-
M
tası üzerinde yapalım. Bu iki yayın kesişim noktasına M di-
D P
K C yelim. Cetvel yardımıyla M noktası ile P noktasını birleşti-
rince 6MP@, 6OA na dik olur. 6MP@ nin 6OA yı kestiği
O B noktaya da D diyelim.
A Yukarıda yapılan işlemleri 6OB içinde yapılırsa yanda-

L ki şekil elde edilmiş olur. Cetvel yardımıyla
M
PD ve PE ölçülürse PD = PE olduğu görü-
D P
K C lür. Yani açıortay üzerinde alınan bir noktadan açının
S E
kollarına indirilen dikmelerin uzunlukları eşit olur.
T
O
B
N
110 Matematik II
ÖRNEKLER
1.
A 6DA@ = 6AB@
6DC@ = 6BC@
4
D
8
% %
x
AB = 8 cm
B y C
AD = 4 cm
DC =x
BC =y
Yukarıda verilenlere göre x + y kaç cm dir? Bulalım.
Çözüm
m _ ABD i = m _ DBC i ve 6DA@ = 6AB@, 6DC@ = 6BC@ olduğundan
% %
DA = DC AB = BC
DC = 4 cm BC = 8 cm
x = 4 cm dir. y = 8 cm dir.
x + y = 4 + 8 = 12 cm bulunur.
2.
A 6PA@ = 6BA@
2x + 4
P 6PC@ = 6BC@
m _ ABP i = m _ PBC i
% %
x+6
B C
AP = (2x + 4)cm, PC = (x + 6)cm
olduğuna göre x değerini bulalım.
Çözüm
m _ ABP i = m _ PBC i
% %
A olduğundan |PA| = |PC| dir.

2x + 4
P
Buna göre
x+6 2x + 4 = x + 6
B C 2x _ x = 6 _ 4
x = 2 bulunur.
Matematik II 111
3. A ABC dik üçgen,

[BN] açıortay
30°
m _ BAC i = 30c
x %
N CN = 4 cm
B C
Yukarıda verilenlere göre |AN| = x kaç cm dir? Bulalım.
Çözüm
A 6BN@ açıortay olduğundan N noktasından AB doğru

parçasına bir dikme çizelim. N noktasından AB doğ-
R 30°
x ru parçasına indirilen dikmenin doğru parçasını kes-
4 tiği noktaya R diyelim. Bu durumda,
N
|RN| = |NC|
4 |RN| = 4 cm olur.
B C
A RAN üçgeni şekildeki gibi olur. 30° - 60° - 90° üçge-

30° ninde 90° nin karşısındaki kenarın uzunluğu 30° nin
karşısındaki kenarın uzunluğunun iki katı olacağından
R AN = 2. RN
x AN = 2.4
x = 8 cm bulunur.
4
112 Matematik II
ALIŞTIRMALAR
1. 6DA@ = 6AB@
3 D
6DC@ = 6BC@
m _ DBA i = m _ DBC i
A C % %
AD = 3 cm
4
CB = 4 cm
B
Yukarıda verilenlere göre |BD| kaç cm dir?

A) 3 B) 4 C) 5 D) 6
2. A
30° ABC bir dik üçgen
m _ BAC i = 30°
%
m _ ACD i = m _ DCB i
% %
D
6 DB = 6 cm
B C
olduğuna göre |AD| kaç cm dir?

A) 6 B) 8 C) 10 D) 12
3. A
6AD@ = 6AB@
6 % %
8 D
10 AB = 8 cm
AD = 6 cm
B C DC = 10 cm
Yukarıda verilenlere göre |BC| kaç cm dir?

A) 18 B) 16 C) 14 D) 12
Matematik II 113
İç Açıortay Özellikleri
1. A ABC üçgeninde [AD] iç açıortaydır. ADB ve ADC
üçgenlerinin [BC] tabanına göre yükseklikleri eşit ol-
duğundan
A _ ADB i
&
= BD olur.
A _ ADC i
& DC
B D C
2. A ADB üçgeninde [AB] kenarına ait yükseklik, ADC

üçgeninde [AC] kenarına ait yüksekliğe eşittir.
|KD| = |DL| olur.
K L
B D C
3. A ABC üçgeninde [AD] iç açıortay olmak üzere;

c b
c b y = x olur.
Bu bağıntıya iç açıortay bağıntısı denir.

B y D x C
4. A ABC üçgeninde [BD] ve [DC] iç açıortayların

kesişim noktası D noktasıdır.
%
D İç açıortaylar arasındaki BDC nın ölçüsü,
m _ BAC i
%
m _ BDC i = 90c +
%
2 dir.
B C
114 Matematik II
ÖRNEKLER
A
1. ABC üçgeninde
4 6AD@ açıortay,
6 AB = 4 cm, AC = 6 cm,
B DC = 3 cm ve BD = x
x D
3
C
olduğuna göre x kaç cm dir? Bulalım.
Çözüm
AB AC
[AD] açıortay olduğundan =
BD DC
4 6
x = 3
4$3 = x$6
x = 2 bulunur.
A
2.
ABC bir üçgen
6
6AN@ açıortay,
8
AB = 6 cm, AC = 8 cm,
B BC = 7 cm ve NC = x
N
x
C
olduğuna göre x kaç cm dir?

Çözüm
A |BC| = 7 cm ise |BN| = 7 – x olur.

|AN| açıortay olduğundan
6 AB AC 6 8
= & 7 _ x = x & 6x = 56 _ 8x
8 BN NC
6x + 8x = 56
B
7_x 14x = 56
N x = 4 cm bulunur.
x
C
Matematik II 115
A
3. ABC üçgeninde,
6AN@ açıortay,
a–2 a+2
BN = 3 cm, NC = 6 cm,
AB = (a _ 2)cm ve AC = (a + 2) cm
B 3 N 6 C
olduğuna göre a kaç cm dir? Bulalım.
Çözüm
[AN] açıortay olduğundan
AB AC a–2 a + 2
= & 3 = 6
BN NC
6 ^a – 2h = 3 ^a + 2h
6a –12 = 3a + 6
6a – 3a = 6 + 12
3a = 18
a = 6 cm bulunur.
A
4. ABC üçgeninde
6AN@ açıortay,
x
BN = 3 cm, NC = 4 cm, AC = x ve
Çevre _ ABC i = 21 cm
&
B 3 N 4 C
Çözüm
A
[AN] açıortay olduğundan
AB AC AB AC
3k 4k = & 3 = 4
BN NC
AB = 3k, AC = 4k diyelim .
Çevre _ ABC i = 21 cm olduğundan
&
B 3 N 4 C
116 Matematik II
AB + AC + BC = 21
3k + 4k + 7 = 21
7k = 14
7k 14
7 = 7
k = 2 cm dir.
AC = 4 . k = 4 . 2 = 8 bulunur.
5. A ABC üçgeninde,
6BD@ ve 6DC@ iç açıortaylar ve
58°
m _ BAC i = 58°
%
D
B C
olduğuna göre m _ BDC i kaç derecedir? Bulalım.

%
Çözüm
ABC üçgeninde 6BD@ ve 6DC@ iç açıortaylar ise
m _ BAC i
%
_ %i
m BDC = 90° + dir. Buna göre
2
m _ BDC i = 90° + 2 = 90° + 29° = 119° bulunur.
% 58°
ALIŞTIRMALAR
A
1. ABC bir üçgen
6AN@ açıortay
9 AB = 6 cm, AC = 9 cm,
6 NC = 3 cm ve BN = x
B x N 3 C
Yukarıda verilenlere göre x kaç cm dir?

A) 2 B) 4 C) 5 D) 6
Matematik II 117
A
2. ABC üçgeninde
6 6AD@ açıortay,
15 AB = 6 cm
B AC = 15 cm ve
D BC = 14 cm
Yukarıda verilenlere göre |DC| kaç cm dir?

A) 18 B) 16 C) 15 D) 10
6AN@ açıortay,
x BN = 4 cm, NC = 7 cm ve
Çevre _ ABC i = 44 cm
&
B 4 N 7 C
Yukarıda verilenlere göre |AC| = x kaç cm dir?

A) 21 B) 18 C) 16 D) 15
72° 6BD@ ve 6DC@ iç açıortaylar
m _ BAC i = 72°
%
D
x
B C
olduğuna göre m _ BDC i = x kaç derecedir?

%
A) 132 B) 126 C) 109 D) 98
118 Matematik II
Dış Açıortay Özellikleri

1. A Yandaki şekilde ABC üçgenine ait B ve C köşelerinin
dış açıortayları, 6BD@ ve 6CD@ dir.
Dış açıortayların kesişim noktası D noktası olmak

B C üzere;
m _ BAC i
%
_ %i
m BDC = 90° – dir.
2
D
2. ABC üçgeninde
A b [AD] iç açıortay ve [AE] dış açıortaydır.
aa b
m(BA∑D) = a, m(CA∑E) = b diyelim
2 a + 2b = 180° dir.
a + b = 90° ve
B D C E
m(DA∑E) açısı 90° olur.
3. [AD] dış açıortay olmak üzere

A b n
c = m + n dir.
c b
B m C n D
ÖRNEKLER
1.
A ABC bir üçgen,
5
[AD] dış açıortay,
3 AB = 5 cm, AC = 3 cm,
BC = 4 cm ve CD = x
B 4 C x D
Matematik II 119
Çözüm
[AD] dış açıortay ise,
AC CD 3 x
= & 5 = 4+x
AB BD
3 ^4 + x h = x $ 5
12 + 3x = 5x
5x – 3x = 12
2x = 12
x = 6 cm bulunur.
2. ABC bir dik üçgen

A [AD] dış açıortay
m _ ABC i = 30°
%
12
AB = 12 cm ve CD = x
30°
B C x D
Yukarıda verilenlere göre |CD| = x in kaç cm olduğunu bulalım.
Çözüm
A ABC dik üçgeninde kenar uzunluklarını yerleştirelim.
30° – 60° – 90° üçgeninde 90° nin karşısındaki kenarın
12 60°
6 uzunluğu 12 cm olduğundan 30° nin karşısındaki kena-
rın uzunluğu 6 cm, 60° nin karşısındaki kenarın uzunluğu
30°
B 6§3 C 6 3 cm olur.
[AD] dış açıortay olduğundan

AC CD 6 x
= & 12 =
AB BD 6 3+x
6 _ 6 3 + x i = x .12
36 3 + 6x = 12x
36 3 = 12x – 6x
36 3 = 6 x
6 6
x = 6 3 cm olur.
120 Matematik II
A
3. ABC üçgeninde, [BD] ve [CD], B ve C köşelerine ait dış
30°
açıortaylar ve
m _ BAC i = 30° olduğuna göre
%
B C
m _ BDC i nü bulalım.
%
Çözüm
A
ABC üçgeninde B ve C köşelerine ait dış açıortaylar
30°
6BD@ ve 6CD@ olduğundan
m _ BAC i
%
m _ BDC i = 90° –
B C %
2 dir.
Buna göre
m _ BDC i = 90° – 30°
D %
2
= 90° – 15° = 75° bulunur.
ALIŞTIRMALAR
1. A
ABC bir üçgen,
6AB@ dış açıortay,
4
3 AD = 3 cm, AC = 4 cm,
B x D 6 C DC = 6 cm ve BD = x tir .
Yukarıda verilenlere göre |BD| = x kaç cm dir?

A) 18 B) 16 C) 12 D) 9
2. A ADC bir üçgen,

6AB@ dış açıortay,
5
2 AD = 2 cm, AC = 5 cm,
BC = 10 cm ve BD = x dir.
B x D C
Yukarıda verilenlere göre |BD| = x kaç cm dir?
A) 4 B) 9 C) 10 D) 11
Matematik II 121
3.
ABC bir dik üçgen
A
[AD] dış açıortay
m(AB∑C) = 30°
4
|AC| = 4 cm
30°
B C x D |CD| = x
Yukarıda verilenlere göre |CD| = x kaç cm dir?

A) 2 3 B) 4 3 C) 6 3 D) 11
4. C ABC üçgeninde B C ve D
C köşelerine ait dış açıortaylar
x
D 6BD@ ve 6CD@ dir.
m _ ABC i = 40°
%
40°
A B
olduğuna göre m _ CDB i = x kaç derecedir?

%
A) 40° B) 50° C) 60° D) 70°
Kenarortay
Üçgenin bir köşesi ile bu köşenin karşısındaki kenarın orta noktasını birleştiren
doğru parçasına o kenara ait kenarortay denir. Kenarortay V ile gösterilir. Va a
kenarına ait kenarortay, Vb b kenarına ait kenarortay ve Vc c kenarına ait
kenarortaydır. A A Kenarortayların kesim
noktası G ye üçgenin
ağırlık merkezi denir.
~
D Va E
Va
Vb
G Vc
~
B C
a a B
2 C

2 F
a
AG CG BG
= =
GF GD GE
122 Matematik II
Dik Üçgende Kenarortay

A Dik üçgende hipotenüse ait kenarortayın uzunlu-
ğu, hipotenüsün uzunluğunun yarısına eşittir.
a
a AD = V a = 2 dir.
=
2
=
B a D a C
2 2
1 4444 444 2
a 4444444 3
A Üçgenin ağırlık merkezi ile orta tabanının

kenarortay üzerinde ayırdığı uzunluklar köşeden
3k kenara doğru 3, 1, 2 sayılarıyla orantılıdır.
~
D K E
k |AK| = 3k, |KG| = k, |GF| = 2k, (k ∈ R+)
şeklinde yazılabilir.
~
G
2k
B F C
A Yandaki ABC üçgeninde

m ( A ) = 90o ve BC = a ise
BC kenarına ait kenarortay uzunluğu
Va
Va = a dir.
2
B C
1 4444444 2
a 4444444 3

m^ W
A h 1 90° ve BC = a ise
BC kenarına ait kenarortay uzunlugu
Va a
V a 2 2 dir.
B 1 444
42a 444
43 C
Matematik II 123

m^ W
A h 2 90° ve BC = a iken
Va BC kenarına ait kenarortay uzunluğu
a
Va 1 2 dir.
B 1444442
a 444443 C
ÖRNEKLER
1. A Yandaki ABC üçgeninde
G noktası ağırlık merkezi,
|AK| = 12 cm ve |BE| = 15 cm
E
olduğuna göre |AG| + |BG| değerini bulalım.
G
B K C
Çözüm
A ABC üçgeninde G ağırlık merkezi olduğundan
AG BG
= = 2 dir.
GK GE
2x
E Buna göre AK = 3x = 12 & x = 4 cm olur.
y
2y G x = 4 cm & AG = 2x = 2 $ 4 = 8 bulunur.
x BE = 3y = 15 & y = 5 cm olur.
B K C y = 5 cm & BG = 2y = 2y = 2 $ 5 = 10 cm bulunur.
AG + BG = 8 + 10 = 18 cm dir.
2. A
ABC üçgeninde
6AD@ kenarortay
m _ BAC i = 90°
%
m _ ABC i = 60°
%
60°
BC = 8 cm
=
B D C
1 4444444 2 4444444 3
8 cm
&
olduğuna göre Çevre (ABC) uzunluğunu bulalım.
124 Matematik II
Çözüm
A ABC üçgeninde 6AD@ kenarortay ve
m _ BAC i = 90° ise AD = BD = DC dir.
%
Buna göre
BC 8
60° BD = DC = 2 = 2 = 4 cm
=
=
B D C AD = BD = DC = 4 cm olur.
1444444442444444443
8cm
A ABD üçgeninde tüm kenar uzunlukları
4 cm olduğu için ABD üçgeni eşkenar
60° üçgendir.
4 4
60° 60°
B 4 D 4 C
1444444442444444443
8
ABC dik üçgeninde Pisagor teoremini uygulayalım.
2 2 2
BC = AB + AC
2
8 2 = 4 2 + AC
2
AC = 48
AC = 48
AC = 4 3 bulunur. Buna göre
&
Çevre (ABC) = 4 + 8 + 4 3 = 12 + 4 3 cm bulunur.

6AL@ , 6CT@ , 6BV@ kenarortaylar
~
P G ağırlık merkezi ve
T V
G |AL| = 12 cm
~
B L C
olduğuna göre |PG| kaç cm dir? Bulalım.
Matematik II 125
Çözüm
A
G ağırlık merkezi olduğundan
3k
|AP| = 3k, |PG| = k, |GL| = 2k diyelim.
~
P V
T
k |AL| = 3k + k + 2k
G |AL| = 6k = 12 cm
~
2k
B C
k = 2 cm, |PG| = 2 cm dir.
L
ALIŞTIRMALAR
G ağırlık merkezi
~
L |AK| = 6 cm ve |LC| = 9 cm
G
~
B K C
olduğuna göre |GK| + |GL| değeri kaç cm dir?
A) 5 B) 6 C) 8 D) 9
2. A
ABC üçgeninde
6AK@ kenarortay
6
m _ BAC i = 90°
5 %
AB = 6 cm
B K C AK = 5 cm
Yukarıda verilenlere göre ABC üçgeninin alanı kaç cm2 dir?

A) 12 B) 24 C) 36 D) 48
6BL@, 6CK@ ve 6MA@ kenarortaylar ve

BL = 24 cm
K L
N G
~ ~
B M C
olduğuna göre |NG| kaç cm dir?
A) 2 B) 3 C) 4 D) 6
126 Matematik II
Üçgenin Kenar Orta Dikmeleri

Üçgenin herhangi bir kenarının orta noktasından geçen ve bu kenara dik olan doğru
parçasına kenar orta dikme denir. Bir üçgende tüm kenar orta dikmeler bir noktada kesişir.
A K nokta sı 6MK@ , 6KN@ , 6KP@ kenar orta dikmelerinin
kesişim noktasıdır.
N
M
K
~ ~
B P C
BİLGİ KUTUSU
A Bir üçgende kenarorta dikmeler köşelerden geçme-
yebilir.
B C
K
Bir doğru parçasının orta dikmesi üzerinde alınan her nokta, doğru parçasının uç
noktalarına eşit uzaklıktadır ve bunun karşıtı da doğrudur.
f
AB doğru parçasının kenar orta dikmesi olan f doğrusunu
P
çizelim. Orta dikme üzerinde alınan her P noktası doğ-
ru parçasının uç noktalarına eşit uzaklıktadır.
PA = PB
A K B
Örnek
1. A ABC üçgeninde AB kenarına ait kenar orta dikme dikme

6KR @ , AC kenarına ait kenar orta dikme 6SL@ , BC kenarına
K ait orta dikme 6MA@ dır.
L
P AK = 4 cm ve AL = 5 cm
B R C olduğuna göre AB + AC değerini bulalım.

S M
Matematik II 127
Çözüm
A 6KR @ ve 6SL@ kenar orta dikme olduğundan
AK = BK ve AL = LC dir. Buna göre
K
L AK = 4 cm & AB = 4 + 4 = 8 cm
P AL = 5 cm & AC = 5 + 5 = 10 cm
R AC + AB = 8 + 10 = 18 cm bulunur.
B C
S M
ALIŞTIRMALAR
1. C
d Şekildeki d doğrusu 6AB@ nin kenar orta dikmesidir.
d doğrusu üzerindeki C ve D noktaları için
AD = 5 cm, KD = 4 cm ve KC = 7 cm
A B
K olduğuna göre ABCD dörtgeninin çevresi kaç cm dir?
A) 24 B) 20 C) 18 D) 16
2. A ABC üçgeninde, 6KN@ ve 6ML@ kenar orta dikmelerdir.
AK = 7 cm ve AL = 6 cm
olduğuna göre |AB| + |AC| kaç cm dir?
K L
P
B M N C
A) 28 B) 26 C) 18 D) 16
Yükseklik
Üçgende bir köşeden karşı kenara veya karşı kenarın uzantısına indirilen dik doğ-
ru parçasına yükseklik denir. Yükseklik h ile gösterilir. a kenarına ait yükseklik ha ,
b kenarına ait yükseklik hb , c kenarına ait yükseklik hc ile gösterilir.
A
A
A ha
ha
ha
B 1 44444 2 44444 3 C B hc C
a B C
128 Matematik II
Bir üçgendeki yüksekliklerin kesim noktasına üçgenin diklik merkezi denir.

A K P
K L
D
R
S
L M
B C
D noktası ABC Dik üçgenlerde Geniş açılı
üçgeninin diklik diklik merkezi dik T üçgenlerde diklik
merkezidir. açının olduğu merkezi, üçgenin
köşedir. L noktası dışında oluşur. PRS
KLM üçgeninin üçgeninin diklik
diklik merkezidir. merkezi T noktasıdır.
A
Şekildeki ABC ikizkenar üçgeninde
6BL@ + 6KC@ = " D ,
K L AB = AC ve D noktası diklik merkezi ise
D
KC = LB , DB = DC
DK = DL , KB = LC
B C
AK = AL olur.
A İkizkenar bir üçgenin tabanında alınan bir noktadan diğer

kenarlara çizilen dikmelerin uzunlukları toplamı, üçgenin
eş olan kenarlarına ait yüksekliklerin uzunluklarına eşittir.
K L
AB = AC olan şekildeki ikizkenar üçgende;
D
F ED + EF = BL = KC dir.
B E C
C
ABC eşkenar üçgeninin içinde alınan herhangi bir noktadan

N M kenarlara çizilen dikmelerin uzunlukları toplamı eşkenar
h K
üçgenin yüksekliğine eşittir. h = KN + KM + KL
B C
L
Matematik II 129
A Üçgenin bir köşesinden karşı kenara veya karşı

kenarın uzantısına indirilen dikmenin ayağı,
diğer köşelerdeki büyük açıya daha yakındır.
m^ WB h 2 m^ WC h iken KB 1 KC olur.
B C
K
Herhangi bir üçgende kenar uzunlukları arasındaki sıralama ile bu kenara ait
yükseklikler arasındaki sıralama ters orantılıdır. Büyük kenara ait yüksekliğin
uzunluğu, küçük kenara ait yüksekliğin uzunluğundan küçüktür.
Bir ABC üçgeninde a # b # c ise
h a $ h b $ h c dir.
A Bir üçgenin herhangi bir köşesine ait olan
yükseklik, açıortay ve kenarortay uzunlukları
arasında h # n # V şeklinde sıralama vardır.
Şekildeki ABC üçgeninde
B P R S C h a = AP , n a = AR , Va = AS olmak üzere
h a # n a # Va dır.
• Bir çeşitkenar üçgende bu sıralama h a 1 n A 1 Va
• AB = AC olan bir ABC üçgeninde ise bu sıralama h a = n A = Va şeklindedir.
ÖRNEKLER
1. A Yandaki ABC üçgeninin diklik merkezi A köşesi
olduğuna göre BC kaç cm dir? Bulalım.
4 cm
3 cm
B C
Çözüm
A Sadece dik üçgende diklik merkezi, 90° nin olduğu
köşededir. Buna göre
4 cm
3 cm 2 2 2 2
AB + AC = BC & 4 2 + 3 2 = BC
2 2
9 + 16 = BC & 25 = BC
B C BC = 5 cm bulunur.
130 Matematik II
2. A Şekildeki ABC ikizkenar üçgeninde

AB = AC
6BL@ = 6AC@
K L
6KC@ = 6AB@
M AC = 17 cm ve
KB = 9 cm
B C
olduğuna göre | AL | kaç cm dir? Bulalım.
Çözüm
A
AB = AC olduğundan



8 AB = 17 cm dir.

17 17 AB = AK + KB

K L

17 = AK + 9

9


M AK = 8 cm

B C
İkizkenar üçgende yükseklikler eşit olduğundan kenar üzerinde ayırdığı parçalar

|AK| = |AL| = 8 cm bulunur.
3. A Şekildeki ABC eşkenar üçgeninin yüksekliğinin kaç cm

olduğunu bulalım.
L
K
3 T 7
1
B M C
Çözüm
A Şeklideki ABC eşkenar üçgeninde üçgenin içindeki bir nok-
tadan kenarlara dikmeler indirilmiştir. Bu durumda dikme-
H lerin uzunlukları toplamı üçgenin yüksekliğinin uzunluğu-
K L na eşittir.
3 T 7 TK + TL + TM = BH
1
B C 3 cm + 1 cm + 7 cm = 11 cm olur.
M
Matematik II 131
ALIŞTIRMALAR
1. A Şekildeki ABC eşkenar üçgeninin yüksekliği 10 cm
TR = 6 cm
TS = 2 cm
P R
T 6
2
B S C
olduğuna göre |TP| kaç cm dir?
A) 2 B) 3 C) 4 D) 5
|AB| = |AC|
15 P |AB| = 15 cm
|PC| = 6 cm
B C
olduğuna göre |AP| kaç cm dir?
A) 6 B) 8 C) 9 D) 12
Dik Üçgende Pisagor Teoremi
Dik Üçgen
Hi
Dik po
ten
kenar üs
B Dik kenar C
Bir açısı 90° olan üçgen dik üçgendir. Dik açının karşısındaki kenar hipotenüs,
diğer kenarlar ise dik kenarlar olarak adlandırılır. Hipotenüsün uzunluğu dik kenar
uzunluklarından daha büyüktür.
132 Matematik II
Pisagor Teoremi Bir dik üçgende dik kenarların uzunluklarının

a kareleri toplamı hipotenüsün uzunluğunun
a
karesine eşittir.
a2
b C CAB üçgeninde (A) = 90o ise
a a2 = b2 + c2 dir.
b2 a
b b
b A c B
c c2 c
BİLGİ KUTUSU
Kenar uzunlukları tam sayı olan dik üçgenlerin kenarları arasındaki ba-
ğıntı aşağıdaki gibidir. A
A
A A
24 25 15 17
3 5 5 13
B 4 C B 12 C B 7 C B 8 C
A
A
A
A
24. 2 25. 2
5. 2 13. 2 15. 2 17. 2
3. 2 5. 2
B C B C B C
4. 2 12. 2 7. 2 B 8. 2 C
3 – 4 – 5 ve katları : 6 – 8 – 10 , 9 – 12 – 15 , 12 – 16 – 20 ...
5 – 12 – 13 ve katları : 10 – 24 – 26 , 15 – 36 – 39 ...
8 – 15 – 17 ve katları : 16 – 30 – 34 , 24 – 45 – 51 ...
7 – 24 – 25 ve katları : 14 – 48 – 50 , 21 – 72 – 75 ...
Matematik II 133
ÖRNEKLER
1. Aşağıda verilen dik üçgenlerdeki x uzunluklarını bulalım.
a) A b) A c) A d) A
5 13
6 x
24 25
x 17
B x C
B 8 C
B x C
B 8 C
e) A f) A g) A
1 26
x
§6
x 7 B x C
B 10 C
B 5 C
Çözüm
a) 6 2 + 8 2 = x 2 b) 5 2 + x 2 = 13 2 c) 24 2 + x 2 = 25 2 d) 8 2 + x 2 = 17 2
x 2 = 100 25 + x 2 = 169 x 2 = 49 x 2 = 225
x = 10 cm x 2 = 144 x = 7 cm x = 15 cm
x = 12 cm
e) 5 2 + x 2 = 7 2 f) ^ 6 h2 + ^ 10 h2 = x 2 g) 1 + x 2 = ^ 26 h2
x 2 = 49 – 25 x 2 = 6 + 10 1 + x 2 = 26
x 2 = 24 x = 4 cm x 2 = 25
x = 2 6 cm x = 5 cm

2. A ABC ve EDB dik üçgen
6AB@ = 6DC@
17 AE = EB
E AE = 17 cm
x BC = 15 cm
D 3 B 15 C
olduğuna göre DE = x kaç cm dir? bulalım.

134 Matematik II
2. Bölüm
Çözüm
ABC dik üçgeninde pisagor teoremi uygularsak,
2
AB + 15 2 = 17 2
2
AB = 64
AB = 8 cm bulunur.
AB = 8 olduğundan
EB = 4 cm olur.
EDB dik üçgeninde pisagor teoremi uygularsak,
EB 2 + 3 2 = x 2
42 + 32 = x2
x 2 = 16 + 9
x 2 = 25
x = 5 cm bulunur.
3. Binanın dış cephesini boyayacak olan kişi merdi-
venini binaya 5 m mesafede kurabilmektedir.
Merdivenin yüksekliği 13 m olduğuna göre, bi-
nanın dış cephesinin en fazla kaç metreye kadar
boyanabileceğini bulalım.
5m
Çözüm
Resme ait geometrik çizim yapıp verilen uzun-

A
lukları üzerine yazalım.
x
13 m
C
B 5m
A ABC üçgeninde Pisagor teoremi uygularsak,

13 2 = x 2 + 5 2
x = 12 m bulunur.
13 x
B 5 C
Matematik II 135
4. A Bir ABC üçgeninde x ! Z olmak üzere

6AB@ = 6BC@
2x 5x – 3 AB = 2x cm
AC = (5x – 3) cm
B 15 C BC = 15 cm
olduğuna göre x değerini bulalım.
Çözüm
BC kenarı 15 cm olduğu için ABC dik üçgeninde kenarlar arasında 8k – 15k – 17k
bağıntısının sağlanıp sağlanmadığına bakalım.
8k – 15k – 17k ⇒ 17 k = 5x –3
k = 1 cm dir. 8 . 1 = 2 x 17 . 1 = 5x – 3
2x 15 5x – 3 x = 4 cm bulunur.
x = 4 için ABC üçgeninin kenarları arasında 8k - 15k - 17k bağıntısı sağlanır.
5. A ABC ikizkenar üçgen,

AC = AB = 10 cm
10 x BC = 12 cm
10
CD = 9 cm
B
12 C 9 D
Bulalım.
olduğuna göre |AD| = x kaç cm dir?
Çözüm
A ABC ikizkenar üçgen olduğu için A köşesinden

indirilen dikme 6BC@ kenarını iki eş parçaya
10 x böler.
10
8 BH = HC = 6 cm olur.
ABH üçgeninde Pisagor teoremini uygularsak,
2 2 2
B 6 H 6 C 9 D BH + AH = AB
2
6 2 + AH = 10 2
AH = 8 cm
AHD üçgeninde pisagor teoremi uygularsak,
x 2 = 8 2 + 15 2
x = 17 cm bulunur.
136 Matematik II
2. Bölüm
6. E ABC , ACD ve AED dik üçgen

7 x AB = 12 cm
A D BC = 16 cm
12 15 CD = 15 cm
AE = 7 cm
B 16 C
olduğuna göre |ED| = x kaç cm dir? Bulalım.
Çözüm
ABC üçgeninin kenarları arasında 3k – 4k – 5k bağıntısı sağlanır.
12 = 3 . 4
16 = 4 . 4
|AC| = 5 . 4 = 20 cm olur.
ACD üçgeninin kenarları arasında 3k – 4k – 5k bağıntısı sağlanır.

15 = 3 . 5
20 = 4 . 5
|AD| = 5 . 5 = 25 cm olur.
AED üçgeninin kenarları arasında 7k –24k – 25k bağıntısı sağlanır.
7=7.1
25 = 25 . 1
x = 24 . 1 = 24 cm bulunur.
ALIŞTIRMALAR
1. A ABC ve BDC dik üçgen

AC = 9 cm
x 9
BC = 3 10 cm
3 10
B C DC = 3 6 cm
AB = x ve BD = y
y 3 6
D
olduğuna göre x + y kaç cm dir?
A) 7 B) 8 C) 9 D) 10
Matematik II 137
2. ABCD dörtgen,
D
7 6AB@ = 6BC@
A 6 6AD@ = 6DC@
4 AB = 4 cm
B x C AD = 7 cm
DC = 6 cm
olduğuna göre |BC| = x kaç cm dir?
A) 7 B) 56 C) 8 D) 69
3. A ABC dik üçgen

6AC@ = 6BC@
20 AB = 20 cm
x z
y BD = 7 cm
DE = 4 cm
B 7 C
D 4 E 5 EC = 5 cm
AE = y, AD = x ve AC = z
olduğuna göre x + y + z kaç cm dir?
A) 25 B) 28 C) 32 D) 40
4. A ile B şehirleri arası 50 km,
A B B ile C şehirleri arası 450 km
C ile D şehirleri arası 190 km dir.
C D
A şehrinden D şehrine gidecek olan uçağın alacağı en kısa mesafe kaç km dir?
A) 510 B) 500 C) 475 D) 400
5. A ABC bir ikizkenar üçgen
20 20 AB = AC = 20 cm
x BD = 25 cm
B D
DC = 7 cm
25 C 7
olduğuna göre |AD| = x kaç cm dir?
A) 12 B) 15 C) 16 D) 18
138 Matematik II
Pythagoros ( Pisagor, MÖ 596 – MÖ 500)

Pisagor M.Ö 596 ve 500 yılları arasında yaşamış olduğu tahmin edilen Yunan filo-
zof ve matematikçisidir. Pisagor ilk eğitimini doğduğu Sisam Ada’sında almıştır.
Hayatı hakkında çok fazla bilgi edinilmemiştir. Babası ile farklı şehirlere giderek
Thales’in öğrencisi olmuştur. Thales’in isteği ile Babil ve Mısır’a giderek öğrenimine
devam etmiştir. Döndüğünde ülkesinin içinde bulunduğu politik baskılardan dolayı
İtalya’nın Kroton şehrine yerleşip ünlü felsefe okulunu kurmuştur. Pisagor ve
öğrencileri bu okulda yaşıyor ve kendilerine “Pisagorcular” diyorlardı.
Pisagorcuların bilim alanında en büyük başarıları astronomide olmuştur. İlk defa
yeri, evrenin merkezi olmaktan çıkarmışlar onu küre şeklinde düşünmüşler ve yerin
evrenin ortasında görünmeyen merkezi ateşin etrafında dolandığını söylemişlerdir.
En iyi bilinen önermesi, kendi adıyla anılan Pisagor Teoremidir. Pisagor ve
öğrencileri, her şeyin matematikle ilgili olduğuna, matematik aracılığıyla her şeyin
ölçülebileceğine inanırlardı.
Raffaello’nun “Atina Okulu”tablosu

Öklid Teoremi
A Bir dik üçgende dik açıdan hipotenüse dikme in-
dirilerek
c b 1) h 2 = p $ k
h 2) c 2 = p $ ^ k + p h = p $ a
3) b 2 = k $ ^ k + p h = k $ a
B p H k C
 4) a $ h = b $ c
a
eşitlikleri elde edilir. Bu eşitliklere Öklid Teoremi denir.
Matematik II 139
ÖRNEKLER
1. A ABC bir dik üçgen
6AH@ = 6BC@, BH = 4 cm
y z HC = 5 cm, AB = y
x AH = x, AC = z
B 4 H 5 C
olduğuna göre x+y+z kaç cm dir? Bulalım.
Çözüm
ABC üçgeninde Öklid teoremi uygularsak,
x2 = 4 $ 5 y 2 = 4^ 4 + 5 h z 2 = 5^ 5 + 4 h
x 2 = 20 y 2 = 36 z 2 = 45
x = 2 5 cm y = 6 cm z = 3 5 cm
x+y+z = 2 5+6+3 5
= 6 + 5 5 cm bulunur.

6AH@ = 6BC@
AH = 3 2 cm
3 2 HC =(x + 3 ) cm
BH = x
B x H x+3 C
olduğuna göre x değerini bulalım?
Çözüm
ABC üçgeninde Öklid teoremi uygularsak,
^ 3 2 h = x^ x + 3 h
2
18 = x ^ x + 3 h
3 $ 6 = x^ x + 3 h
x = 3 cm bulunur.
br bulunur .
140 Matematik II

6AD@ = 6BC@
6
6DE@ = 6AC@
E
AE = 6 cm
2 EC = 2 cm
B y D x C DC =x
BD =y
olduğuna göre x + y toplamını bulalım.
Çözüm
ADC üçgeninde Öklid teoremi uygularsak

x 2 = 2^ 2 + 6 h
x 2 = 16
x = 4 cm
ABC üçgeninde Öklid teoremi uygularsak

8 2 = x^ x + y h
64 = 4 ^ 4 + y h
64 = 16 + 4y
y = 12 cm
x + y = 4 + 12 =16 cm bulunur.
ALIŞTIRMALAR

[AB] ^ [AC]
6 6 AD = AC = 6 cm
DC = 8 cm
B D 8 C BD = x

A) 1 B) 2 C) 3 D) 4
Matematik II 141
2. A
ABC ikizkenar üçgen
|AB| = |AC|
6AB@ = 6AD@
BC = 10 cm
B
DC = 1 cm dir.
D 1 C
Yukarıda verilenlere göre |AD| = x kaç cm dir?
A) 3 B) 4 C) 5 D) 6
3. A ABC ve BDC dik üçgen

6AH@ = 6BC@
x 6DK@ = 6BC@
4 4 K 5 BH = HK = 4 cm
B C
H KC = 5 cm
y AH =x
DK =y
D
A) 4 + 2 10 B) 8 10 C) 6 + 2 10 D) 4 + 6 10
4. x ABCD dikdörtgen
D C
[AC] köşegen
4
6DH@ = 6AC@
2 H
DH = 4 cm
A B
AH = 2 cm
olduğuna göre |DC| = x kaç cm dir?

A) 2 5 B) 4 C) 4 3 D) 4 5
142 Matematik II
2.Ünite
Euclides (Öklid) ( MÖ 330 – MÖ 275)

Öklid, çağlar boyu yalnız matematik dünyasında değil,
matematikle ilgili herkesin gözünde yetişkin bir kişiydi.
Öklid MÖ 300 sıralarında yazdığı 13 ciltlik “Elementler”
adlı yapıtıyla ün salmıştır. Bu yapıt, geometriyi ispat bağla-
mında işleyen ilk kapsamlı çalışmadır. Eğitimini Atina'da
Platon'un ünlü akademisinde tamamladığı sanılmaktadır.
Platon'un akademisinin giriş kapısında , “Geometriyi bil-
meyen hiç kimse bu kapıdan içeri alınmaz” yazmaktaydı.
Öklid İskenderiye Kraliyet Enstitüsünde dönemin en saygın öğretmeni ve ala-
nında yüzyıllar boyu baş yapıt olarak kalan bir ders kitabının yazarıdır. Kendin-
den önceki Thales, Pisagor, Platon, Aristoteles gibi matematikçi ve geometrici-
lerin çalışmalarını temel alan Elementler Kitabı iki bin yıl boyunca önemli bir
kaynak olarak kullanılmıştır. Düzlem geometrisi, aritmetik sayılar kuramı, irras-
yonel sayılar ve katı cisimler geometrisi ele aldığı başlıca konulardandır.
Öklid Elementler’in ilk cildinde beşi aksiyom dediği genel ilkeden, beşi de
postulat dediği geometriye özgü ilkeden oluşan on öncüle yer verilmiştir.
Öklid’in aksiyomları şunlardır:

1. İki noktadan bir ve yalnız bir doğru geçer.
2. Bir doğru parçası iki yöne de sınırsız bir şekilde uzatmak mümkündür.
3. Bir merkez ve bir yarıçap ile bir çember tanımlamak mümkündür.
4. Bütün dik açılar eşittir.
5. Bir doğruya dışında alınan bir noktadan bir ve yalnız bir paralel çizilir.
Matematik II 143
Pisagor ve Öklid Teoremiyle İlgili Uygulamalar

[AH] = [BC]
4
3 AB = 4 cm
h
AC = 3 cm dir.
B H C
Yukarıda verilenlere göre AH = h kaç cm dir? Bulalım.
Çözüm
ABC üçgeninde Pisagor teoremi uygularsak,
AC 2 + AB 2 = BC 2
3 2 + 4 2 = BC 2
BC 2 = 9 + 16 = 25
BC = 5 cm bulunur.
ABC üçgeninde Öklid teoremini uygularsak,
AB $ AC = AH $ BC
4$3 = h$5
12
h= 5 = 2,4 cm bulunur.
2.
Ak
den
iz C
ak
Konak Sokak
add
ok
esi
ız S
d
Yıl
40 m 90 m
Atatürk Caddesi
Şekildeki Yıldız Sokak ile Akdeniz Caddesi’nin kesişiminden yürümeye başlayan

kişi Konak Sokak’tan geçerek Akdeniz Caddesi ile Atatürk Caddesi’nin kesişimine gi-
decektir.
144 Matematik II
Yıldız Sokak ile Akdeniz Caddesi arasında kalan Atatürk Caddesi’nin uzunluğu
130 m ise Bu kişinin aldığı toplam yol kaç metre olduğunu bulalım.
Çözüm
Şekle ait geometrik çizimi yapıp soruda verilen uzunlukları üzerine yazalım. [AB]
Yıldız Sokak, [BC] Atatürk Caddesi, [AC] Akdeniz Caddesi, [AH] Konak Sokak’ı
temsil etmek üzere;
A
[AH] ^ [BC] ve [AB] ^ [AC] oldu-
ğundan Öklid Teoremi uygularız.
x2 = |BH| . |HC|
x
x2 = 40 . 90
x2 = 3600
B 40 H 90 C x = 60 m
Aldığı toplam yol = 60 + 90 = 150 metredir.
m _ ABC i = m _ CAH i
% %
6AH@ = 6BC@
AC = 8 cm ve BC = 12 cm dir.
B H C
Yukarıda verilenlere göre AH kaç cm dir? Bulalım.
Çözüm
A
m _ ABC i + m ^ BAH h = 90c olduğundan
%
b a ∑ ) = a + b = 90c bulunur.
m (BAC
8c
m
a
B H C

12 cm
Matematik II 145
ABC dik üçgeninde Pisagor teoremini uygurlarsak,

2 2 2
AB + AC = BC
2
AB + 8 2 = 12 2
2
AB + 64 = 144
2
AB = 144 – 64 = 80
AB = 4 5 cm olur.
ABC üçgeninde Öklid Teoremi uygularsak,

AH $ BC = AB $ AC olduğundan
AH $ 12 4 5 . 8 4 5 . 8 32 5 8 5
= 12 ¡ AH = 12 = 12 = 3 bulunur.
12

[AB] = [AC]
x 4 AD = 4 cm
BD = 2 cm
B 2 D 8 C DC = 8 cm dir.
Yukarıda verilenlere göre AB = x kaç cm dir? Bulalım.
Çözüm
ABC üçgeninde,
2
AD = BD . DC
42 = 2 . 8
16 = 16 olduğundan Öklid teoremi sağlanır ve [AD] ⊥ [BC] olur.
ABD dik üçgeninde Pisagor teoremini uygularsak,
2 2 2
AB = BD + AD
x2 = 22 + 42
x2 = 4 + 16
x2 = 20 & x = 2 5 bulunur.
146 Matematik II
ALIŞTIRMALAR
6AH@ = 6BC@
8
6 AB = 6 cm
AC = 8 cm dir
B H C
Yukarıda verilenlere göre AH kaç cm dir?
A) 4 B) 4,8 C) 5 D) 6,2

[AB] ^ [AC]
6AH@ = 6DC@
DB = BH = 4 cm
HC = 9 cm
D 4 B 4 H 9 C
olduğuna göre AD kaç cm dir?

A) 4 B) 6 C) 8 D) 10
A
3. ABC ikizkenar üçgen
20 20 6AB@ = 6AD@
AB = AC = 20 cm
BC = 32 cm dir.
B D x C
Yukarıda verilenlere göre DC = x kaç cm dir?

A) 5 B) 6 C) 7 D) 8

6AH@ = 6BC@
AH = 4 2 cm
4 2
BH = 4 cm
B 4 H 8 C HC = 8 cm
olduğuna göre m _ BAC

∑ i kaç derecedir?
A) 45 B) 60 C) 75 D) 90
Matematik II 147
Dik Üçgende Dar Açıların Trigonemetrik Oranları

A ABC dik üçgeninde
m _ ABC
∑ i = 90°
m _ AC∑B i = a
Karşı dik
kenar c b Hipotenüs
[AC]: Hipotenüs
a C [AB]: α açısının karşı dik kenarı

B a Komşu dik [BC] : α açısının komşu dik kenarı
kenar
olmak üzere
α açısının komşu dik kenar uzunluğu a

cos α = =
Hipotenüs uzunluğu b
α açısının karşı dik kenar uzunluğu c
sin α = =
Hipotenüs uzunluğu b
tan α = =
cot α = =
ÖRNEKLER

m _ AB∑C i = a
5
AC = 5 cm
BC = 12 cm
a
B 12 C
olduğuna göre sinα + cosα toplamını bulalım.
148 Matematik II
Çözüm
ABC üçgeninde Pisagor Teoremi uygularsak,
2 2 2
AB = AC + BC
2
Karşı dik kenar uzunluğu 5
AB = 5 2 + 12 2 sin α = =
2 13
AB = 25 + 144
2
AB = 169 Komşu dik kenar uzunluğu 12
cos α = =
AB = 13 cm olur. Hipotenüs uzunluğu 13
5 12 17
sinα + cosα = 13 + 13 = 13 bulunur.

m _ AC∑B i = a
10 AC = 10 cm
3
sina = 5
a
B x C
olduğuna göre BC = x uzunluğunu bulalım.
Çözüm
AB 3
sina = 10 = 5 olduğundan, ABC üçgeninde Pisagor teoremi uygularsak,
|AC|2 = |AB|2 + |BC|2
5 . AB = 3 .10
102 = 62 + x2
AB = 6 cm bulunur.
100 = 36 + x2
x2 = 64
x = 8 cm bulunur.
Matematik II 149
3. A Yandaki şekil 6 eş birim kareden oluşmuştur.

m _ AED i = a
%
olduğuna göre cosα değerini bulalım.
D a E
B C
Çözüm
A
AED ve ACD açıları yöndeş olduğu için
m(AED) = m(ACB) = a dır.
D a E
B C
A ABC üçgeninde Pisagor Teoremi uygularsak,

2 2 2
AC = AB + BC
5 2
AC = 3 2 + 4 2
3
AC 2 = 25
a AC = 5 cm
B 4 C cosa= 4 bulunur.
5
5. A ABC ikizkenar üçgen
AB = AC = 10 cm
BD = 4 cm
10 10 DC = 8 cm
m (ADC) = a
a
B 4 D 8 C
olduğuna göre tanα ifadesinin değerini bulalım.
150 Matematik II
Çözüm
A ABC ikizkenar üçgeninde [AH] doğrusu
yükseklik, kenarortay ve açıortaydır.
BH = HC = 6
10 10 AHC üçgeninde Pisagor teoremi uygular-
sak,
2 2 2
HC + AH = AC
2
a 6 2 + AH = 10 2
2
B 4 D 2 H 6 C AH = 64
AH = 8 cm
8
ADH üçgeninde tan a = 2 = 4 bulunur.
BİLGİ KUTUSU
Herhangi bir açının trigonometrik değerleri için dik üçgenden yararlanırız.
Dik üçgen yoksa istenen açı dik üçgenin bir iç açısı olacak şekilde açının karşı-
sından dikme indirilir.

[AH] = [BC]
m _ ACB
∑ i= a
a BH = 4 cm
B 4 H 9 C HC = 9 cm
olduğuna göre cot a ifadesinin değerini bulalım.
Çözüm
A
ABC üçgeninde Öklid Teoremi uygularsak,
2
AH = BH $ HC
h h2 = 4 $ 9
a h = 6 cm
B 4 H 9 C 9 3
AHC üçgeninde cot a = 6 = 2 bulunur.
Matematik II 151
30° – 60° lik Açıların Trigonometrik Oranları

A
ABC eşkenar üçgeninde, [AH] yüksekliği aynı za-
30° 30° manda kenaortay ve açıortay olduğundan
a a m _ BAH
∑ i = m _ CAH
∑ i = 30°
a
BH = HC = 2 olur.
60° 60°
B a a HC
2 2
ABH üçgeninde pisagor teoremini uygularsak,
2 2 2
AB = BH + AH
a 2 = ` 2 j + AH
a 2 2
2 3a 2
AH = 4
a 3
AH = 2 bulunur.
ABH dik üçgeninde 30° ve 60° nin trigonometrik oranları;
BH 1 AH 3
sin 30c = = 2 , cos 30c = = 2
AB AB
BH 1 3 AH 3
tan 30c = = = 3 , cot 30c = = 1 = 3
AH 3 BH
AH 3 BH 1
sin 60c = = 2 , cos 60c = = 2
AB AB
AH 3 BH 1 3
tan 60c = = 1 = 3 , cot 60c = = = 3 şeklindedir.
BH AH 3
Bulunan değerler karşılaştırıldığında,
1 3
sin 30° = cos 60° = 2
sin 60c = cos 30c = 2
1 3
tan 30° = cot 60° = = 3 tan 60c = cot 30c = 3
3
şeklinde elde edilir.
BİLGİ KUTUSU
Birbirini 90° ye tamamlayan açılardan birinin sinüsü diğerinin kosinüsüne,
birinin tanjantı diğerinin kotanjantına eşittir.
152 Matematik II
45° lik Açının Trigonometrik Oranı

A
ABC ikizkenar dik üçgeninde
45° Pisagor Teoremi uygularsak,
a 2 2 2 2
a AC = AB + BC
2
AC = a 2 + a 2 = 2a 2
AC = a 2 bulunur.
45°
B a C
AB 1 2
sin 45c = = = 2
AC 2
BC 1 2
cos 45c = = = 2
AC 2
AB
tan 45c = =1
BC
BC
cot 45c = =1
AB
BİLGİ KUTUSU
İkizkenar dik üçgende hipotenüs uzunluğu dik kenar uzunluğunun
2 katıdır.
30° – 45° – 60° lik Açıların Trigonometrik Değerlerinin Tablosu
Açı 30° 45° 60°
sin 1 2 3
2 2 2
cos 3 2 1
2 2 2
tan 3 1 §3
3
cot 3
§3 1
3
Matematik II 153
ÖRNEKLER
BC = 8 cm
12 CD = 2 cm
AD = 12 cm
B 8 C 2 D
olduğuna göre sin _ ABC i değerini bulalım.

%
Çözüm
A AHD üçgeninde Pisagor teoremi uygularsak,
AH + 6 2 = 12 2
2
12
AH = 108
2
6 3
AH = 6 3 bulunur.
B 4 H 4 C 2 D
ABH üçgeninde Pisagor Teoremi uygularsak,
AB = 4 2 + ^ 6 3 h
2 2
6 3 3 3 3 93
sin (ABH) = sin (ABC) = = = 31 bulunur.
= 16 + 108 2 31 31
= 124
AB = 2 31 cm
2. A
ABC eşkenar üçgen,

4 4
AB = AC = BC = 4 cm
B 4 C
olduğuna göre sin30° ve cos30° değerlerini hesaplayalım.
154 Matematik II
Çözüm
A ABC eşkenar üçgeninde [AH] yüksekliği aynı zamanda
30° 30°
kenarortay ve açıortaydır.
4
BH = HC = 2 cm
4
60° 60°
B 2 H 2 C
ABC üçgeninde Pisagor teoremini uygularsak,
2 2 + AH = 4 2
2
ABC üçgeninde
2
AH = 4 2 – 2 2 BH 2 1
sin 30° = = 4 = 2
2
AH = 12 AB
AH 2 3 3
AH = 2 3 cos 30° = = 4 = 2 bulunur.
AB
3. Bir nakliye firmasının kullandığı merdive-

nin yer ile yaptığı açı 37°, aracın kasasının
yerden yüksekliği 60 cm dir.
Buna göre kullanılan merdivenin uzunlu-
ğu kaç cm dir? Bulalım. (sin37° =
~ 0,6)
60 cm
o
37
Çözüm
A
Soruda verilenleri geometrik olarak çizersek bir
dik üçgen oluşur. Bu üçgende 37° lik bir açı ve
buna karşılık gelen kenarın uzunluğu 60 cm olarak
60 cm
, verilmiştir. ABC üçgeninde sin 37° yi yazacak olur-
sak
37° 60
sin 37c = ,
C B
60 6
, = 10 & 6 $ , = 60 $ 10
6 ¬ =600
¬ = 100 cm bulunur.
Matematik II 155
4. Yerden yüksekliği 400 m olan helikop-

terin iniş yapacağı noktanın binaya
olan uzaklığı 240 metredir. Binanın
yüksekliği 330 metredir.
a
H
Helikopterin inişe geçtiği anda yer

ile yaptığı açının sinüsünü bulalım.
400 m
330 m
240 m
Çözüm
Şekli geometrik olarak çizersek ABC dik üçgenini
elde ederiz.
A
B x 70
a
H
240 C
330 330
240
ABC üçgeninde Pisagor teoremi uygularsak,
x 2 = 70 2 + 240 2
x 2 = 62500
70 7
x = 250 m sin a = 250 = 25 olarak bulunur.
5. 1800m
60°
Yüksekliği 4000 m olan dağa iki farklı yüzünden iki
dağcı tırmanışa başlamıştır.
2200m
45° 30° İki dağcının zirveye ulaşana kadar aldıkları toplam
I II yolu bulalım.
156 Matematik II
Çözüm
Soruda verilenleri geometrik olarak çizersek birkaç tane dik üçgen oluşur.
A
y
1800
x 60° E
F
z
2200 2200
45° 30°
B C G D
ABC üçgeninde AFE üçgeninde EGD üçgeninde
4000 1800 2200
sin 45° = x sin 60° = y sin 30° = z
2 4000 3 1800 1 2200
2 = x 2 = y 2 = z
2 x = 8000 3 y = 3600 z = 4400
x = 4000 2 3600
y= = 1200 3
3
Dağcıların aldıkları toplam yol:
x + y + z = 4000 2 + 1200 3 + 4400 metredir.
ALIŞTIRMALAR
b m ^ BAC W h= a
W h = b , m ^ ACB
7 AB = 7 cm , BC = 24 cm
a
B C
24
sin a + cos a
olduğuna göre tan a. cot a değerini bulunuz?
Matematik II 157
2. 0° 1 a 1 90° olmak üzere

3
tan a = 4 olduğuna göre cos a $ sin a ifadesinin değeri kaçtır?
4 9 16 12
A) 5 B) 25 C) 25 D) 25

AB = AC = 15 cm
BC = 18 cm dir.
15
15
a
D 7 B 18 C
Yukarıda verilenlere göre cos

sin a $ cot a ifadesinin değeri kaçtır?
4
16 9 16 9
5
A) 25 B) 20 C) 15 D) 16
4.
A
ABC dik üçgen
6 E 6AB@ = 6AC@
m _ DCE
∑ i = a, AE = EC = ED
a
B D 5 C AB = 6 cm ve DC = 5 cm dir.
Yukarıda verilenlere göre tan a değeri kaçtır?
5 2 5 2 5
A) 2 B) 5 C) 3 D) 3
5. ABC bir dik üçgen,

A
6AB@ = 6BC@ ve
AB = BC = 2 cm dir.
B 2 C
Yukarıda verilenlere göre sin45°, cos45°, tan45°, cot45° lik açıların trigonomet-
rik değerleri aşağıdakilerden hangisidir?
2 2 1 2 1 2 2 1 2 3
A) 2 , 2 , 1 , 2 B) 2 , 2 , 1 , 1 C) 2 , 2 , 1 , 1 D) 2 , 2 , 2 , 1
158 Matematik II
6. A ABC ikizkenar üçgen,

AB = AC = 12 cm ve BC = 12 3 cm dir.
12 12
B C
12 3
Yukarıda verilenlere göre tan _ ABC
∑ i . sin _ ABC
∑ i işleminin sonucu aşağıda-
kilerden hangisidir?
3 3 3 1
A) 6 B) 3 C) 2 D) 2
7. 4,8 m uzunluğundaki bir ağacın gölgesi ile güneş ışınları-

nın yaptığı açı 70 derecedir.
Yukarıda verilenlere göre gölgenin uzunluğu kaç metredir? (tan70° =

~ 2,7 )
16 27 8 32
A) 9 B) 16 C) 9 D) 27
Özel Üçgenler ile İlgili Uygulamalar

m _ ACB i = 135°
m _ ABC
∑ i = 30°
5 2 AC = 5 2 cm
135° BC = 7 cm
30°
B 7 C
olduğuna göre AB = x uzunluğunu bulalım.
Matematik II 159
Çözüm
A ABC üçgeninde 135° lik açıyı 180° ye

tamamlayıp A köşesinden [BC] nın
uzantısına dikme indirelim.
ACH üçgeni 45° – 45° – 90° özel üçgeni
5
5 2
olduğundan kenarları arasında
135°
30° 45° a – a – a 2 bağıntısı vardır.
B 7 C 5 H |AH| = |CH| = 5 cm olur.
ABH üçgeninin kenarları arasında
5k – 12k – 13k bağıntısı olduğu için AB = 13 cm bulunur.
2. A ABC bin üçgen

x 6 2 m _ ABC
∑ i = 45°
45° 30°
m _ ACB
∑ i = 30°
B C AC = 6 2 cm
AB = x cm dir.
Yukarıda verilere göre x uzunluğunu hesaplayalım.
Çözüm
30°, 45°, 60° lik açılar gördüğünüz zaman bu açılara karşılık gelen dikmeler çizme-
lim.
A AHC üçgeninde 30° ye karşılık AH

A
AB= 3 2 cm olur.
6 2
ABH dik üçgeninin kenarları arasında a – a – a 2 ba-
45° 30° ğıntısı olduğundan AB = 3 2 $ 2 = 6 cm
br bulunur.
B H C
160 Matematik II
BİLGİ KUTUSU
A ABC eşkenar üçgeninde [AH] yüksekliği aynı zamanda
açıortay ve kenarortaydır.
30° 30° BH = HC
m _ BA∑H i = m _ CA∑H i = 30°
2a 2a
ABH üçgeni 30° – 60° – 90° olduğundan kenarlar ara-

60° 60°
sında 2a – a – a 3 bağıntısı vardır. Eşkenar üçgenin
B a H a C yüksekliği AH = a 3 olur. 30° – 60° – 90° ye sahip bir
ABH dik üçgeninde 30° nin karşısındaki kenar uzunluğu hipotenüsün kenar
uzunluğunun yarısına, 60° nin karşısındaki kenar uzunluğu 30° nin karşısında-
ki kenar uzunluğunun 3 katına eşittir.
4. A ABC eşkenar üçgeninin bir kenar uzunluğu 10 cm

olduğuna göre AH = x uzunluğunu hesaplayalım.
B H C
Çözüm
Eşkenar üçgende bir kenar uzunluğu 2a iken yüksekliği a 3 olduğundan
AH = 5 3 cm bulunur.
5. A ABC eşkenar üçgen

6AH@ = 6BC@
AH = 6 cm
B H C
olduğuna göre eşkenar üçgenin bir kenar uzunluğunu bulalım.

Çözüm
Eşkenar üçgende bir kenar uzunluğu 2a iken yüksekliği a 3 olduğuna göre
6=a 3
6 6 3
a= = 3 = 2 3 & 2a = 4 3 cm bulunur.
3
Matematik II 161
ALIŞTIRMALAR
A
1. ABC eşkenar üçgen
6AH@ = 6BC@
6 3 6AH@ = 6 3 cm dir.
B C
H
Buna göre eşkenar üçgenin bir kenar uzunluğu kaç cm dir?

A) 12 B) 10 C) 6 3 D) 8
2. A ABC eşkenar üçgen

AB = AC = BC = 4 3 cm
4 3 4 3
B C
4 3
olduğuna göre eşkenar üçgenin yüksekliği kaç cm dir?
A) 10 B) 8 C) 4 3 D) 6
Birim Çember
Merkezi orijinde ve yarıçap uzunluğu 1 birim olan çembere birim çember denir.
Birim çember üzerindeki bir nokta P( x, y) olsun, POA üçgeninde Pisagor Teoremini
uygulayalım.
p
2 (0, 1) |OA|2 + |AP|2 = |OP|2
P(x,y) x2 + y2 = 1

1
y bağıntısı birim çember denkle-
(–1 , 0) (1, 0)
 midir.
p O x A 2p
3p (0, –1)
2
162 Matematik II
ÖRNEKLER
2 1
1. Birim çember üzerindeki bir nokta A c , m olduğuna göre A noktasının
5 5
orijine olan uzaklığı kaç birimdir? Bulalım.
Çözüm
Birim çemberin tanımı gereği üzerindeki her
noktanın orijine olan uzaklığı 1 birimdir.
Ac 2 , 1 m
5 5
1
2. Birim çember üzerindeki bir nokta P c 2 , 2 m olduğuna göre P noktasının ta-

3 1
nımladığı merkez açı ölçüsünü bulalım.
Çözüm
Pc 2 , 2 m
3 1
P c 2 , 2 m
3 1
apsis ordinat
1 1
2 (x değeri) (y değeri)
α
O 3 T
2
P 30° – 60° – 90° özel üçgeninin kenarları arasındaki

bağıntı a – a 3 – 2a olduğu için
1 1
2 m _ POT
∑ i = 30° bulunur.
α
O 3 T
2
Matematik II 163
BİLGİ KUTUSU
II. BÖLGE p I. BÖLGE

90° 1 a 1 180° 0° 1 a 1 90°
2 (0, 1)
^– , +h ^ + , +h
(–1 , 0) (1, 0)
p O 2p
III. BÖLGE IV. BÖLGE

180° 1 a 1 270° 270° 1 a 1 360°
^ – , –h 3p (0, –1) ^ +,– h
2
3. Birim çember üzerinde ve I. bölgede bulunan bir noktanın P (a,a) olduğu bilin-
diğine göre a nın değerini bulalım.
Çözüm
P(a,a) noktası birim çember denklemini sağlar.
a2 + a2 = 1
2a 2 = 1
1
a2 = 2
1
a=! 2 bulunur.
P(a,a) noktası I. bölgede yer aldığı için bileşenlerin işareti (+,+) şeklindedir.
P ^ a, a h = c
1 , 1
m bulunur.
2 2
164 Matematik II
4. O merkezli birim çemberde m _ AO∑P i = a dır.

Pc 2 , 2 m
1 3
P noktasının koordinatları c 2 , 2 m olduğuna
1 3
a göre sin a + cos a değeri kaçtır?

O A
Çözüm
3
1 3 m
Pc ,
Karşı dik kenar 2 = 3
2 2 sin α = = 1 2
Hipotenüs
1 3
1
a
2
Komşu dik kenar 2 1
O 1 B cos
sin α = = 1 = 2
Hipotenüs
2
3 1 3+1
sin a + cos a = 2 + 2 = 2 bulunur.
4. 30° nin sinüs, kosinüs, tanjant ve kotanjant değerlerini birim çember yardımıyla
bulalım.
Çözüm
A 30° – 60° – 90° üçgeninin kenarları
60°
1 1 arasındaki bağıntıdan dolayı,
A 2
1 1
2 3 1
30° 30°
OB = 2 , AB = 2 olur.
O 3 B x O 3 B
2
2
1 3
1 3
sin 30° = 21 = 2 cos 30° = 21 = 2
1 3
tan30° = 2 = 1 cot30° = 2 = 3
3 3 1
2 2
Matematik II 165
BİLGİ KUTUSU
Birbirini 180° ye tamamlayan açılarının sinüs değerleri birbirine; cosinüs,
tanjant ve kotanjant değerleri ise ters işaretlisine eşittir.
5. 120° nin sinüs, kosinüs, tanjant ve kotanjant değerlerini birim çember yardı-
mıyla bulalım.
Çözüm
120° yi 180° ye tamamlayan açı 60° olduğuna göre 60° nin
B trigonometrik oranlarını bulalım.
30° 1
3
2 60° 120°
A 1 O A
2
3 1
2
sin 120c = sin 60c = 1 = 2
3 cos 120o = – cos 60o = – 2 = – 1
1 2
3 1
cot 120o
=– cot 60 o
=– 2 =– 1
tan 120c = – tan 60c = – 21 = – 3 3 3
2 2
6. 45° nin sinüs, kosinüs, tanjant ve kotanjant değerlerini birim çember yardımıyla
bulalım.
Çözüm
y
B 45° – 45° – 90° üçgeninin kenarları
B arasındaki bağıntıdan dolayı
45°
1 2 1
2
2 2
O
45° 2 OA = OB = 2 dir.
2 A x
2 45°
O 2 A 2
2
2 sin 45c = 12 = 2
2 2 2
2 2 2 2
cos 45c = 1 = 2 , tan 45c = = 1, cot 45c = = 1 bulunur.
2 2
2 2
166 Matematik II
BİLGİ KUTUSU
30° 45° 60° 120° 135° 150°
sin 1 2 3 3 2 1
2 2 2 2 2 2
3 2 1 –1
cos
2 2 – 2 – 3
2 2 2 2
tan 1 1 3 – 3 –1 – 1
3 3
cot 3 1 1 – 1 –1 – 3
3 3
ALIŞTIRMALAR
1. P c – 2 , 2 m birim çember üzerinde bir noktadır.

2 2
P noktasının tanımladığı pozitif yönlü α açısı kaç derecedir?

A) 315 B) 120 C) 135 D) 150
2. Birim çember üzerinde bulunan ve II. bölgede yer alan P a – 5 , k k noktasının

3
ordinat değeri aşağıdakilerden hangisidir?
4 3 1 4
A) 5 B) 5 C) 5 D) – 5
3. sin 120° + cos 135° – cot 150° değeri aşağıdakilerden hangisidir?

2– 3 2+ 3 3 3– 2 3 3+ 2
A) 2 B) 2 C) 2 D) 2
4. 150° nin sinüs, kosinüs, tanjant ve kotanjant değerlerini birim çember yardı-
mıyla bulunuz.
Matematik II 167
Ebü’l Vefa (940 Buzcan - 998 Bağdat)

Matematik tarihinde önemli yeri olan Türk İslam
dünyasının önde gelen matematik astronomi bilginidir.
Özellikle bugün trigonometride görülen pek çok temel
tanım, kavram ve formülleri bilim dünyasına ilk sunan
bilgindir. Objektif olarak yazılmış matematik ve
astronomi tarihi kitaplarında adını görmek
mümkündür. Trigonometri, geometri ve astronomi ile
ilgili çok sayıda eseri vardır. Bu eserleri Batı dünyasında
uzun yıllar incelenmiş, tercümeleri yapılmış ve hakkında
çok sayıda eser ve makale yayınlanmıştır.
Özellikle küresel trigonometride sinüs konusunu bi-
limsel bir düşünce içinde ilk inceleyen Ebu’l Vefa’dır. Tanjant çizgilerini düzenlediği
gibi trigonometriye Sekonder ve Cosekonder tanım ve kavramlarını da o getirmiştir.
Aynı zamanda trigonometrinin 6 esas eğrisi arasındaki trigonometrik oranları da ilk
kez belirtmiştir. Bu oranlar, bugün trigonometride grafiklerin tanımında aynen
kullanılmaktadır. Zamanına kadar hiç bir matematikçinin yapamadığı incelikte, tri-
gonometrik çizelgeler düzenlemiştir. Astronomik gözlemler için gerekli olan sinüs ve
tanjant değerlerini gösteren çizelgeler 15 er dakikalık aralarla hazırlanmıştır. Trigono-
metriye tanjant tanımını zıl (gölge) adı altında ilk kez o kazandırmıştır.
Gıyaseddin Cemşid (1380 Kâş – 1436 Semerkant)

14. yüzyılın özellikle Semerkand’ da çalışmalar ve araştır-
malarla tanınan en ünlü astronom ve matematikçisidir.
Cemşid; sarf, nahiv, fıkıh, mantık, matematik ve astrono-mi
ilimlerini öğrenmiştir. Matematik tarihlerinde ondalık
sistemin kaşifi sayılır. Yüksek dereceden sayısal denklem-
lerin yaklaşık çözümlerine ilişkin bulduğu yöntemlerle de
ünlüdür. 1 derecelik yayın sinüs değerini bugünkü değer-
lere göre 18 ondalık sayıya kadar, pi sayısını da 12 ondalığa
kadar (3,1415926535898732) doğru olarak bulmuştur. Trigonometride “El Kâşi
Eşitliği” adıyla bilinen formülü ve kullanılan bazı temel formülleri bulmuştur. Önem-
li eserleri Risalet-ül Muhitiyye ve Mift ah-ül Hitap’tır. Risalet-ül Muhitiyye de ondalık
sayılarla ilgili kurallara ve Pi sayısının değerine değinmiştir.
168 Matematik II
Üçgende Alan
üçgenin dış ABC üçgeni düzlemi üç bölgeye ayırır;

A bölgesi üçgenin iç bölgesi, dış bölgesi ve üçge-
nin kendisi. Üçgenin kendisi ile iç böl-
üçgenin iç gesi üçgensel bölgenin alanını oluşturur.
B
A _ ABC i şeklinde gösterilir.
C &
bölgesi
P
1. Dar Açılı Üçgenin Alanı
A
A A


H b c


ha hb H hc


B C B C
H B C

a
A _ ABC i = 2 a A _ ABC i = 2 b A _ ABC i = 2 c

& a.h & b.h & c.h
2. Geniş Açılı Üçgenin Alanı

A
A  A




hc


hb b c


ha









B
H C
B C B C
a
A _ ABC i = 2 a A _ ABC i = 2 b A _ ABC i = 2 c

& a.h & b.h & c.h
Matematik II 169
3. Dik Üçgenin Alanı

A _ ABC i = 2 = 2 b
A & a$c b$h




 b

c 

hb



B a C
4. İkizkenar Üçgenin Alanı

A A





b c

b b


ha



h h




B a C B C
b = c olduğundan
A _ ABC i = 2 a A _ ABC i = 2
& a$h & b$h
5. Eşkenar Üçgenin Alanı

A
A _ ABC i = 2
& a$h a 3
(h = 2 olduğundan)
a a
_ &i a $ 3
2
h A ABC = 4
B  C
a
170 Matematik II
ÖRNEKLER
A
1. ABC dik üçgeninde
24 6AB@ = 6AC@
AB = 24 cm
BC = 25 cm
B 25 C
olduğuna göre A _ ABC i kaç cm2dir? Bulalım.

&
Çözüm
ABC üçeninde Pisagor teoremini uygularsak,
A _ ABC i = 2 = 84 cm bulunur.
AB + 24 2 = 25 2
2
& 7 $ 24 2
AB = 49
2
AB = 7 cm dir.
6CL@ = 6AB@
L 6AK@ = 6BC@
AK = 10 cm
AB = 12 cm
B
K
C BC = x cm
CL = y cm ve
A _ ABC i = 60 cm 2
&
olduğuna göre x + y toplamını bulalım.
Çözüm
A _ ABC i =
& 10 $ BC 12 $ CL
2 = 2 = 60
10 $ BC 12 $ CL
2 = 60 2 = 60
10 $ BC = 120 12 $ CL = 120
BC = x = 12 cm CL = y = 10 cm
x + y = 12 + 10 = 22 cm bulunur.
Matematik II 171
BD = 8 cm
DC = 10 cm
A _ ABC i = 90 cm 2
&
B 8 D 10 C
olduğuna göre A _ ABD i kaç cm 2 dir? Bulalım.

&
Çözüm
A AH = h uzunluğu ABC üçgeninin yüksekli-
ğidir.
A _ ABC i = 2 = 90
& 18 $ h
h
18 h = 180
B C h = 10 cm
8 D 
H
10
6AH@ yüksekliği aynı zamanda ABD üçgeninin yüksekliğidir.
A _ ABD i = 2 = 2 = 40 cm 2 bulunur.
& 8 $ h 8 $ 10
4. A ABC ve BDC dik üçgen,

5 D AB = 12 cm, AE = 5 cm, DC = x cm
E
A _ BEC i = 52 cm 2
12 &
x
olduğuna göre |DC| = x uzunluğunu

B C bulalım.
Çözüm
A
5 D ABE üçgeninde Pisagor teoremi uygularsak,
E
12
A _ EBC i =
x & BE $ x
12 2 + 5 2 = BE
2
2
BE = 169
2
13 $ x
52 = 2
B C BE = 13 cm
104 = 13x
x = 8 cm bulunur.
172 Matematik II
5. Bir kenar uzunluğu 8 cm olan eşkenar üçgenin alanı kaç cm2 dir?
Çözüm
&
Bir kenarının uzunluğu a birim olan eşkenar üçgenin alanı A b ABC l = a 3 tür.
2
4
Bu durumda a = 8 & A _ ABC i = 4 = 4 = 16 3 cm 2 bulunur.
& a 2
3 64 3
6. Yüksekliği 12 cm olan bir eşkenar üçgenin alanı kaç cm2 dir?

Çözüm
Bir kenarının uzunluğu a birim olan eşkenar üçgenin yüksekliği h = a 3 dir.
2
Buna göre h = 12 olduğundan
a 3 a 3 24 24 3
h= 2 & 12 = 2 & a = = 3 = 8 3 cm
3
a 2 3 ^ 8 3 h $ 3 64 $ 3 $ 3
2
A _ ABC i = 4 =
&
4 = 4 = 48 3 cm 2 bulunur.
7. A ABC eşkenar üçgen,

KL = 5 cm
KM = 3 cm
L 3 M
5 KN = 7 cm
K
7
B N C
olduğuna göre A _ ABC i kaç cm

&
br 22dir? bulalım.
Çözüm
h eşkenar üçgenin yüksekliği olmak üzere
& i a 3 ^ 10 3 h $ 3
h = 3 + 5 + 7 = 15 2
_
2
a 3 A ABC = 4 = 4
h = 2 = 15
100 $ 3 $ 3
a 3 = 30 = 4
30 30 3 = 75 3 cmbr bulunur.
2
a= = 3
3
a = 10 3 cm
Matematik II 173
BİLGİ KUTUSU
1. C ABC eşkenar üçgeninin içinde alınan herhangi bir noktadan

L kenarlara çizilen paralel doğru parçalarının uzunlukları topla-
mı eşkenar üçgenin bir kenar uzunluğuna eşittir.
N
K
KN + KM + KL = a
B M C
2. A ABC ikizkenar üçgeninde |AB| =|AC| ise taban üze-

K rinde alınan herhangi bir noktadan eş kenarlara
çizilen paralel doğru parçalarının toplamı eş
L
uzunluklu kenarlara eşittir.
B C
D AB = AC = DL + DK
8. A ABC eşkenar üçgeninde

6KL@ // 6BC@
N 6KM@ // 6AC@
x 6KN@ // 6AB@
L K KL = 3 cm
3
7 KM = 7 cm
A _ ABC i = 36 3 cm2
&
B M C
Çözüm
A _ ABC i = 4
& a2 3
a2 $ 3
36 3 = 4
a = 12 cm
a = 3+7+x
12 = 10 + x
x = 2 cm bulunur.
174 Matematik II
9. A
ABC ikizkenar üçgeninde
10
L 10 6AK@ = 6BC@
6BL@ = 6AC@
BC = 12 cm
B  K C AC = AB = 10 cm
12
olduğuna göre |BL| uzunluğu kaç cm dir? Bulalım.
Çözüm
BK = CK = 6 cm olduğundan
AK = 8 cm olur.
A _ ABC i =
& AK $ BC BL $ 10
2 = 2
8 $ 12 BL $ 10
= 2 = 2
96 = BL $ 10 & BL = 9,6 cm bulunur.
10. A ABC ikizkenar üçgeninde

AC = AB
6DE@ = 6AB@
F
6DF@ = 6AC@
E x 8
B C
DF = 8 cm
D
AB = AC = 12 cm
&
A (ABC) = 60 cm2
olduğuna göre |DE| = x uzunluğu kaç cm dir? Bulalım.
Çözüm
A

A _ ABC i = 2 = 60
& h $ 12
12 & h = 10 cm

H h = x + 8 olduğundan

h x = 2 cm bulunur.
B C
Matematik II 175
İki Kenarının Uzunluğu ve Bu Kenarlar Arasındaki Açının Ölçüsü Verilen

Üçgenin Alanı
A _ ABC i = 2 $ b $ c $ sin W
& 1
A
c b
= 2 $ a $ c $ sin W
1
B
= 2 $ a $ b $ sin W
C 1
B C
a
ÖRNEKLER
1. ABC üçgeninde
A
m _ BAC i = 60°
%
6 60° AB = 6 cm
4 3
AC = 4 3 cm
olduğuna göre A _ ABC i kaçtır? Bulalım.

&
B C
Çözüm
A _ ABC i = 2 $ 6 $ 4 3 $ sin 60°
& 1
1 3
= 2 $6$4 3$ 2
= 18 cm bulunur.
2
2. A ABC ve ADE üçgenlerinde

5 2
E AD = 5 cm, AE = 2 cm
DB = 3 cm, EC = 7 cm
D 7
A _ ADE i
3 &
olduğuna göre & oranını bulalım.
B C A _ ABC i
Çözüm
A ^ ADE h = 2 · 5 · 2· sinA
& 1 W 1. W
A ^ ADE h 2 5.2. sinA 10
&
5
= 1 = 72 = 36 bulunur.
A _ ABC
&i 1 W A _ ABC i
& . W
= 2 · 8 · 9 · sinA 2 8.9. sinA
176 Matematik II
3. A ABC dik üçgen, DCE üçgen

B, C, E doğrusal
8 D
AB = 8 cm, BC = 9 cm
3
DC = 3 cm, CE = 5 cm
B 9 C 5 E
olduğuna göre A _ DCE i kaç cm

&
br22dir? Bulalım.
Çözüm
m _ ACB i = a
A %
m _ DCE i = 180° – a
8 D %
180° – a
sin ^ 180° – a h = sin a = 9

3 8
α
E
B 9 C 5
A _ DCE i = 2 $ 3 $ 5 $ sin ^ 180° – ah = 2 $ 3 $ 5 $ 9 = 3 cm

& 1 1 8 20 22
br olur .
olur.
4. A ABD ve BEC üçgenlerinde

3 AE = 3 cm
E EB = 5 cm
F BD = 6 cm
5
DC = x cm
A _ ABD i = A _ EBC i
& &
B 6 D x C
olduğuna göre x uzunluğu kaç cm dir? Bulalım.
Çözüm
A _ ABD i = A _ EBC i
& &
1 ^Wh 1 ^Wh
2 $ AB $ BD $ sin B = 2 $ EB $ BC $ sin B
8 $ 6 = 5^ 6 + x h
6 + x = 9, 6
x = 3, 6 cm bulunur.
Matematik II 177
Yükseklikeri Aynı Olan Üçgenlerin Alanı

A
Yükseklikleri eşit olan üçgenlerin alanlarının oranı ta-
ban uzunluklarının oranına eşittir.
x$h
A _ ABD i
h &
x
= y 2$ h = y
A _ ADC i
&
B H D C 2
 
x y
A
A _ ABC i = 3S
&
A _ ACD i = 4S
&
A _ ADE i = 5S
&
3S 4S 5S
B 3 C 4 D 5 E
Yüksekleri aynı olan üçgenlerin alanları taban uzunlukları ile orantılı olduğundan
yukarıdaki eşitlik yazılır.
ÖRNEKLER
BD = 2 DC = 6 cm
A _ ADC i = 9 cm2
&
B 6 D 3 C
olduğuna göre A _ ABD i kaç cm

&
br 22dir? Bulalım.
Çözüm
ABD ve ADC üçgenlerinin yükseklikleri eşit olduğu için alanlarının oranı taban
uzunlukluklarının oranına eşittir.
A _ ABD i 6
&
& =
A _ ADC i 3
A _ ABD i 6
&
9 = 3
A _ ABD i = 18 cm2
&
178 Matematik II
BD = 3 DC = 12 cm
2
F FD = 2 AF = 4 cm
5 4
E BE = EF
A _ ABE i = 5 cm2
&
B 12 D 4 C
olduğuna göre A _ ABC i kaç cm

&
br 22dir? Bulalım
Çözüm
A _ ABE i = A _ AEF i = 5 br 2 (Tepe noktaları aynı oldu-
A & &
2 ğu için yükseklikleri eşittir.)
5 F
A _ ABF i 2
&
= 4 & A _ FBD i = 20 br
5 4 10 2 & cm 2 2
E = 4 &
_ &
A FBD i _ &
A FBD i
A _ ABD i = A _ ABF i + A _ FBD i = 10 + 20 = 30 br
B 12 D 4 C & & &
cm2 2
A _ ADC i A _ ADC i
& &
= 12 & A _ ADC i = 10 br
4 4 & cm2 2
= 12 &
_ &
A ABD i 30
A _ ABC i = A _ ABD i + A _ ADC i
& & &
= 30 + 10 = 40 cm2 bulunur.
.
E 3 EC = 4 AE
5 DC = 3 BD
A _ ABC i = 56 cm
&
br 2 2
B D C
olduğuna göre A _ EDC i kaç cm

&
br 22dir? bulalım.
Çözüm
A 3 EC = 4 AE
: :
3k 4k 3k
E
5 DC = 3 BD
4k ; 7
3m 5m
B 5m D 3m C
Matematik II 179
EBC Üçgeninde ABC üçgeninde
E A
3k
5S 3S 6S E
B D C 4k
5m 3m 8S
B C
A _ ABC i = 14S = 56
&
S = 4 br
cm2 2
A _ EDC i = 3S = 3 . 4 = 12 cm2 bulunur.
&
Tabanları Aynı Olan Üçgenlerin Alanı
A D ABC ve BDC üçgenlerinin taban uzunlukları eşittir.

BC $ h 1
A _ ABC i
&
h1 2 h
h2 = = h 1 bulunur.
A _ BDC i
& BC $ h 2 2
2
B K L C
Taban uzunlukları eşit olan üçgenlerin alanları oranı yükseklikleri oranına eşittir.
ÖRNEKLER
1. A ABC ve BDC üçgen

6AK@ = 6BC@, 6DL@ = 6BC@
AK = 5 cm, A _ ABC i = 20 cm 2
5 &
A _ BDC i = 30 cm 2
L C
&
B K
x olduğuna göre |DL| = x kaç cm dir? Bulalım.
D
Çözüm
ABC ve BDC üçgenlerinin taban uzunlukları eşit olduğu için
A _ ABC i
& AK 5 20 5
= = x & 30 = x & x = 7, 5 cm bulunur.
A _ BDC i
& DL
180 Matematik II
BİLGİ KUTUSU

 y A _ ADE i x $ y
&
& =
b A _ ABC i b $ c

x E

c
D


B C
2. A ABC ve ADE üçgenlerinde

2 AD = 5 cm
5 E AE = 2 cm
DB = 3 cm ve
D
7 EC = 7 cm
3
B C
A _ ADE i
&
olduğuna göre & oranını bulalım.
A _ ABC i
Çözüm
I. YOL
A _ ADE i
&
5$2 10 5
_ & i = ^ 5 + 3 h $ ^ 2 + 7 h = 8 $ 9 = 36 bulunur.
A ABC
II. YOL
A
A _ ADE i
&
2 5S 5
= 36S = 36 bulunur.
A _ ABC i
&
5 5S E
D
3S 7
3 28S
B C
Matematik II 181
BİLGİ KUTUSU
Kenarortay ile alan arasındaki ilişki aşağıda gösterildiği gibidir.
1. A [AD], ABC üçgeninin kenarortayıdır. ABD ve
ADC üçgenleri aynı yüksekliğe sahip oldu-
ğundan alanları taban uzunlukları ile doğru
orantılıdır.
A _ ABD i = A _ ADC i
S S & &
B C
D
2. A ABC üçgeninde G ağırlık merkezidir. G nok-
tası ABC üçgenini 6 eş alana böler.
~
S S
S G S
~
S S
B C
3. A 4. A
S
~
S S
S G
~
S S S
B C B C
D
ABC üçgeninin kenar orta nok- G ağırlık merkezi ve üçgenin kö-
talarının birleşmesiyle oluşan şelerinin birleşmesi ile oluşan üç-
üçgenlerin alanları eşittir. genlerin alanları eşittir.
3. ABC üçgeninde
A
AF = FB
AE = EC
~
F E
BD = DC
A _ ABC i = 32 cm2 dir.
&
~
B C
D
Yukarıda verilenlere göre taralı alan kaç cm2 dir? Bulalım.

182 Matematik II
Çözüm
A Kenarortay alan ilişkisindeki 3. özellikten dolayı
&i
_ ABC
A _ FED i =
& A 32
S 4 = 4 = 8 cm br22 dir.
~
F E
S
S S
~
B C
D
6AD@, 6BE@, 6CF@ kenarortay
A^ ABC h = 72 br
&
~
E cm2 2
F
G
~
B C
D
& & &

olduğuna göre A^ AFG h + A^ BDG h + A^ EGC h kaç cm2 dir? Bulalım.
Çözüm
A
Kenarortay alan ilişkisindeki 2. özellikten dolayı
6S =72
~
F S S E
G S =12 cm2
& & &
A^ AFG h + A^ BDG h + A^ EGC h = 3S = 33 $ .1122 = 336cm
S S cm
2 2
~
S S
B C
D
5. A ABC üçgeninde G ağırlık merkezi
6BG@ = 6GC@
BG = 4 cm GC = 8 cm
G
4 8
B C
olduğuna göre A^ ABG h kaç cm2 dir? Bulalım.

&
Matematik II 183
Çözüm
A G ağırlık merkezi, ABC üçgenini 3 eşit alana böler.
Buna göre
A _ ABG i = A _ BGC i = A _ AGC i
& & &
S
A _ ABG i = 4 $ 8 = 16
S &
G 32 cm2 bulunur.
4 8 2
S
B C
BİLGİ KUTUSU
Köşeleri paralel iki doğru üzerinde alınarak çizilen tüm üçgenle-
rin yüksekliği parelel iki doğru arasındaki uzaklıktır. Bu durumda
6BC@ tabanlı ABC ve DBC üçgenlerinin tepe noktaları nereye taşınırsa ta-
& &
şınsın yükseklik hep aynı olduğundan alanları eşittir.
d1//d2
A D d1
ABC ve BDC üçgenlerinin taban uzun-
lukları ve yükseklikleri eşit olduğundan
A _ ABC i = A _ DBC i dir.
& &
d2
B C
Örnek
1. A
4 ABCD dörtgeninde
E D 6AB@ = 6BC@
5 6AD@ // 6EC@
AE = 4 cm
B 12 C
EB = 5 cm
BC = 12 cm
olduğuna göre boyalı alanların toplamı kaç cm2 dir. Bulalım.
184 Matematik II
Çözüm
A 6AD@ ' 6EC@ olduğu için alan taşıma özelliğinden dolayı
4
A _ AEC i = A _ DEC i dir.
D & &
E
Boyalı alanlar toplamı = A _ DEC i + A _ EBC i
& &
5
= A _ AEC i + A _ EBC i
& &
B C
A _ ABC i = 2 = 54 cm 2 dir.
12 & 9 $ 12
Benzer Üçgenlerin Alanları

Benzer üçgenlerin alanlar oranı benzerlik oranının karesine eşittir.
A & &
ABC + ADE olmak üzere
A _ ADE i
& AD
2
AE
2
DE
2
& = e AB o = e AC o = e BC o
A _ ABC i
D E
B C
ÖRNEKLER
A
1. ABC dik üçgeninde,
D 6AB@ = 6AC@, 6ED@ = 6DC@
BE = EC , A _ DEC i = 8 cm 2
&
B E C
olduğuna göre A _ ABC i kaç cm 2 dir? Bulalım.

&
Çözüm
A & &
ABC + DEC (A. A teoremi)
A _ DEC i
D & CE
2
= e o 8
= b k l2 1
A _ ABC i
& CB
&
A _ ABC i
& 2k = 4
A _ ABC i = 32cm 2 bulunur.
&
B E C
Matematik II 185
3
5 AD = 5 cm , AE = 3 cm
E DB = 4 cm , EC = 12 cm
D
A _ ABC i = 27 cm
12 & 2
4
B C
olduğuna göre A(AD∆E) kaç cm2 dir? Bulalım.
Çözüm
A AE AD
=
3 AB AC olduğundan
5
E & &
D
ADE + ACB (K.A.K teoremi)
A _ ADE i
12 & AD
2
& i = e AC o
4
B C A _ ABC
A _ ADE i
&
a 5 k & A _ ADE
&i
2
27 = 15 = 3 cm 2 bulunur.
D E
[AB] ve [AC] kenarları 4 er eş parçaya bölünmüştür.
A _ ABC i = 64 cm2
&
F K
L M
B C
&
olduğuna göre A (ADE) kaç cm2 dir? Bulalım.
Çözüm & &

ADE + AFK (A.A. teoremi)
A
A _ ADE i
& AD
2
=e o = a 12 k = 14
A _ AFK i
D E & AF
F K & &
ADE + ALM (A.A. teoremi)
A _ ADE i
L M & AD
2
& i = e AL o = a 3 k = 9
1 1
_
B C
A ALM
186 Matematik II
A & &
ADE + ABC (A.A. teoremi)
A _ ADE i
S & AD
2
=e o = a 14 k = 16
1
D E
A _ ABC i
F
3S
K & AB
5S
M
A _ ABC i = 16S = 64
L
7S &
B C
S=4
A _ ADE i = S = 4 cm2 dir.
&
BİLGİ KUTUSU
A Kenarları eşit aralıklı paralellerle bölünmüş olan üç-
S genlerin alanları ardışık tek sayılarla orantılı olarak
3S
artar.
5S
7S
9S
B C
5. A ABC üçgeninde G ağırlık merkezidir.

&
A (ABC)= 48 cm2
B C
olduğuna göre A _ ABG i kaç cm2 dir? Bulalım.

&
Çözüm
A G ağırlık merkezi ABC üçgenini 3 eşit alana böler.

Buna göre,
A _ ABG i = A _ BGC i = A _ AGC i
S S & & &
G
A _ ABG i = 3 = 16 br
S & 48 cm2 2bulunur.
bulunur.
B C
Matematik II 187
ALIŞTIRMALAR
E 6AD@ = 6BC@, 6BE@ = 6AC@
AC = 20 cm, BC = 30 cm
A _ ABC i = 120 cm 2
&
B D C
olduğuna göre |AD| + |BE| toplamı kaç cm dir?
A) 16 B) 18 C) 20 D) 24
6AB@ = 6AC@, 6AH@ = 6BC@
6 8
AB = 6 cm, AC = 8 cm
B H C
olduğuna göre |AH| = h uzunluğu kaç cm dir?
A) 4 B) 4,8 C) 5 D) 5,2
3. A ABC ikiz kenarüçgen,

ikizkenar üçgen,
AB = AC = 9 cm, HK = 3 cm, HL = 4 cm
K L
3 4
B C
H
olduğuna göre A _ ABC i kaç cm 2 dir?
&
63 65 105
A) 2 B) 2 C) 35 D) 2
4. A ABC dik üçgeninde,
13 6AB@ = 6BE@
AC = 13 cm, BC = 5 cm
E 4 C
B EC = 4 cm, CD = 6 cm
5
olduğuna göre A _ CEDikaç cm 2 dir?
6
&
48 60 120 144
A) 13 B) 13 C) 13 D) 13
188 Matematik II
5. A ABC dik üçgeninde

6AB@ = 6BC@
AB = 8 cm
8
DC = 5 cm
B D 5 C
&
olduğuna göre A(ABC) kaç cm2 dir?
A) 10 B) 20 C) 30 D) 40

6AD@ açıortay
6 8
AB = 6 cm
AC = 8 cm
A _ ABD i = 15 cm 2
B D C &
olduğuna göre A _ ADC i kaç cm 2 dir?

&
A) 20 B) 18 C) 16 D) 12
E |AF | = | FB |
F 2 EC = 3 AE
3 BD = 4 DC
B D
A _ ABC i = 35 cm2
C &
olduğuna göre A _ ADE i kaç cm2 dir?
&
A) 12 B) 10 C) 8 D) 6
8. A ABC eşkenar üçgeninde

L KL = 2 cm
2
N KN = 3 cm
4 K 3
KM = 4 cm
B M C
olduğuna göre A _ ABC i kaç cm 2 dir?
&
81 3 49 3 9 3
A) 4 B) 20 3 C) 4 D) 4
Matematik II 189
6KL@ = 6AB@, 6AC@ = 6KN@, 6KM@ = 6BC@
L N &
K KL = 4 cm , KN = 3 cm, A(ABC) = 36 3 cm2
4 3
x
B M C
olduğuna göre |KM| = x uzunluğu kaç cm dir?
A) 14 B) 5 3 C) 9 D) 5
10. A ABC üçgeninin kenarları eşit aralıklı paraleller ile

6 parçaya bölünmüştür. A(KLMN) = 25 cm2
K N
L M
B C
olduğuna göre A _ ABC i kaç cm2 dir?

&
A) 90 B) 120 C) 150 D) 180

BD = DC
AE = 2 ED
E
A _ ABE i = 10 cm2
&
B D C
olduğuna göre A _ ABC i kaç cm2 dir?

&
A) 30 B) 35 C) 40 D) 50
F, E, D bulundukları kenarların orta noktaları
A _ ABC i = 72 cm2
F E &
~ ~
B D C
olduğuna göre A _ AFE i + A _ FBD i + A_ EDC i kaç cm2 dir?

& & &
A) 48 B) 54 C) 60 D) 64
190 Matematik II
Üçgenler
• Düzlemde doğrusal olmayan herhangi üç noktayı birleştiren üç doğru parçası-
nın birleşimine üçgen denir.
• Açı Çeşitleri
1. Dar Açı 2. Dik Açı 3. Geniş Açı 4. Doğru Açı 5. Tam Açı
x x x
x
0° 1 x 1 90° x = 90° 90° 1 x 1 180° x = 180° x = 360°
• Tümler Açı: Ölçüleri toplamı 90° olan iki açıya denir.
• Bütünler Açı: Ölçüleri toplamı 180° olan iki açıya denir.
• Açılarına Göre Üçgenler
1. Dar Açılı Üçgen 2. Dik Üçgen 3. Geniş AçılıÜçgen
A A A
B C B C
W W W W
m ^ B h 2 90°
m A , m B , m C h 1 90°
^ h ^ h ^ B C
m^ W
B h = 90°
• Kenarlarına Göre Üçgenler
1. Çeşitkenar Üçgen 2. İkizkenar Üçgen 3. Eşkenar Üçgen
A A A
c b c b
B a C B a C
m^ W B h = m^ W
A h = m^ V
B a C
a!b!c
V W
m^ B h = m^ C h C h = 60°
b=c a=b=c
• İkizkenar üçgende açıortay hem kenarortaydır, hem de yüksekliktir.
A 6AH@ = v a = n A = ha
B 1444444444H
24444444443 C
a
Matematik II 191
• Dik Üçgen
C
Dik üçgende kenarlar arası Pisagor bağıntısı sağlanır.
b a a2 = b2 + c2
A c B
30° –60° – 90° Dik Üçgeni İkizkenar Üçgeni

A A
60° 45°
a a a a 2
2
30° 45°
B a 3 C B a C
2
• Bir üçgende büyük açının karşısında büyük kenar bulunur.
A m^ W B h 1 m^ W
A h 1 m^ W Ch
a1b1c
c b
B a C
• Bir üçgende bir kenar uzunluğu diğer kenar uzunlukları toplamından küçük, far-
kının mutlak değerinden büyüktür. Bu eşitsizliğe üçgen eşitsizliği denir.
A
b–c 1 a 1 b + c
a–c 1 b 1 a + c
c b
a–b 1 c 1 a+b
B a C
192 Matematik II
• Üçgenlerde eşlik kuralları

1. Kenar – kenar – kenar ( K. K. K.)
2. Kenar – açı – kenar ( K. A. K.)
3. Açı – kenar – açı (A. K.A.) şeklindedir.
• Üçgenlerde benzerlik kuralları
1. Kenar – kenar – kenar ( K. K. K.)
2. Kenar – açı – kenar ( K. A. K.)
3. Açı – kenar – açı (A. A.A.) şeklindedir.
• Temel Orantı Teoremi
6DE@ // 6BC@
A
D E
AD AE DE
= = dir.
AB AC BC
B C
• Thales Teoremi
d 1 //d 2 //d 3
A M
d1 AB MN AB MN
B N = veya = dir.
d2 BC NP AC MP
C P d
3
• İç Açıortay Teoremi • Dış Açıortay Teoremi

A
A AC CD
AB AC =
= AB BD
BD DC
B D C
B C D
• Kenarortay Teoremi
A A Kenarortayların kesim noktası G'ye
Va
üçgenin ağırlık merkezi denir.
D + E
Va G AG CG BG
+ Vc = = = 2 dir.
Vb GF GD GE
B C B C
a a F
2 2
1444444442
a444444443
Matematik II 193
• Dik Üçgende kenarortay

a
A AD = V a = 2
a
2
B a D a C
2 2
• Yükseklik
A A A
ha
ha ha
B C B C C a B
hc
• İkizkenar Üçgende
A
AB = AC ise
K L ED + EF = BL = KC dir.
D F
B C
E
• Eşkenar Üçgende
A KD + KE + KF = AH dır.
E
D
•
K
B F H C
• Kenar uzunlukları tam sayı olan dik üçgenlerin kenarları arasındaki bağıntı aşağı-
daki gibidir. A
A
A
A
24 25 15 17
3 5 5 13
B 4 C B 12 C B 7 C B 8 C
194 Matematik II
• Öklid Teoremi
A
h2 = p $ k
c b c 2 = p^ p + k h = p $ a
b 2 = k^ p + k h = k $ a
h
B H k C h$a = b$c
p
14444444442
a 4444444443
• Dik üçgende dar açıların trigonometrik oranları aşağıdaki gibidir.

A c a c a
sin a = b , cos a = b , tan a = a , cot a = c
b
c
a
B a C
• Birim Çemberi
x2 + y2 = 1
p
2 ^ 0, 1 h
(x, y)
^ –1, 0 h y ^ 1, 0 h
O x
p
3p
2 ^ 0, - 1 h
• Bazı açıların trigonometrik değerleri aşağıdaki gibidir.
30° 45° 60° 120° 135° 150°
sin 1 2 3 3 2 1
2 2 2 2 2 2
cos 3 2 1 –1 2 3
2 2 – –
2 2 2 2
tan 1 1 – 1
3 – 3 –1 3
3
cot 3 1
1 – 1 –1 – 3
3 3
Matematik II 195
• Bir üçgenin alanı aşağıdaki yöntemlerle hesaplanır.

A A
A 443 4
44 4
44
b44 ha
ha 442
c 4
44
hb 44
4
144 C a
B 1444444444442444444444443 C B
a B a C
A _ ABC i = 2 a
& a$h
A _ ABC i = 2 = 2 b
b $h
A _ ABC i = 2 a
& a$h & a $ c
A
A _ ABC i = 2 $ b $ c $ sin W
& 1
A
c b
B a C
• Eşkenar Üçgenin alanı
A
A _ ABC i = 4
& a2 $ 3
B a C
• Bir üçgende alan dağılımı aşağıdaki gibidir.
A A A A
S
~
~
S S S
S
S S S G
S G S
~
~
S S S
S S
B D C B C B D C B C
D
• Benzer üçgenlerin alanlarının oranı aşağıdaki gibidir.

A
A _ ADE i
& AD
2
AE
2
DE
2
= e o = e o = e o
A _ ABC i
& AB AC BC
D E
B C
196 Matematik II

1.
A ABC bir üçgen
m _ BADi = 2x
2x
m _ ABC i = 3x
%
m _ BCD i = 120° – x
%
3x
B C
120o – x
olduğuna göre x kaç derecedir?

A) 55 B) 40 C) 35 D) 20
2. A
Şekildeki ABC üçgeninde
m _ ABK i = 37°
%
69°
m _ BAC i = 69°
%
K
m _ ACK i = 24°
37° x 24° %
B C
m _ BKC i = x
%
olduğuna göre x kaç derecedir?
A) 125 B) 127 C) 130 D) 135
3. A ABC ve EDC birer üçgen

E 6AB@ = 6BD@, 6ED@ = 6BD@, 6AC@ = 6CE@
9 CD = 3 cm, BC = 12 cm, AB = 9 cm
B 12 C 3 D
olduğuna göre |ED| kaç cm dir?

A) 4 B) 3 C) 2 D) 1
Matematik II 197
4. A Verilen şekilde en uzun kenar hangisidir?

45° 78°
B D
65° 30°
A) [AC] B)[AB] C) [BC] D) [DC|
5. A ABC bir üçgen,

2 6KL@ // 6BC@
1
y AK = 1 cm
K L
AL = 2 cm
3 x
KB = 3 cm
B 10 C BC = 10 cm
LC =x
KL =y
A) 8,5 B) 7 C) 6,5 D) 5
6. 6AK@ // 6BN@ // 6CP@

A K AB = 3 cm
3 x BC = 8 cm
B N
NP = 6 cm
8 6 KN =x
C P

A) 1,25 B) 1,75 C) 2,25 D) 2,75
198 Matematik II
7. C 6AB@ = 6BD@
3x – 2 6AC@ = 6CD@
A DC = (3x – 2 ) cm
D BD = (4x – 5 ) c m ve
4x – 5
m _ BAD i = m _ DAC i
% %
B
olduğuna göre x kaçtır?

A) 6 B) 5 C) 4 D) 3

6AP@ açıortay
AC = 2 AB
BC = 12 cm
PC = x dir.
B p C
olduğuna göre |PC| = x kaç cm dir?

A) 10 B) 8 C) 6 D) 4
ABC bir üçgen

9.
A [AD] dış açıortay
5 5 |AB| = 5 cm
3
3 |AC| = 3 cm
|CD| = 6 cm ve
B x C 6 D |BC| = x cm dir.
olduğuna göre |BC| = x kaç cm dir?
A) 8 B) 7 C) 5 D) 4
10. C D ABC üçgeninde

48°
[AC] ve [AB] C ve B köşelerine ait olan dış açıortaylardır.
m _ CDB i = 48°
%
B
A olduğuna göre m(CA∑B) kaç derecedir?
A) 120 B) 80 C) 66 D) 40
Matematik II 199

G ağırlık merkezi
[EF] // [BC]
E F |EF| = 4 cm
G
B x D C
olduğuna göre |BD| = x kaç cm dir?
A) 12 B) 8 C) 6 D) 4

5 G ağırlık merkezi
12 x
[AG] ⊥ [BG]
G
B C |AG| = 5 cm
|BG| =12 cm
|GC| = x
A) 15 B) 13 C) 10 D) 6

B diklik merkezi
D
9 6BD@ = 6AC@
x AB = 9 cm
B 12 C BC = 12 cm
A) 3,6 B) 4,8 C) 5,2 D) 7,2

200 Matematik II

AB = AC = 10 cm
10 10 BD = 4 cm
x
DC = 12 cm
B 4 D 12 C

A) 8 B) 6 C) 2 13 D) 13
15. D C Halının D noktasından hareket ederek

E noktasına ulaşan karınca E noktasın-
dan A noktasına yürümüştür.
E AD = 5 cm
AB = 6 cm
A B
Buna göre karıncanın aldığı en kısa yol kaç cm dir?
A) 9 B) 11 C) 12 D) 13

6AH@ = 6BC@
3 5 AH = 3 5 cm
HC = 9 cm
B x H 9 C
olduğuna göre |BH| = x kaç cm dir?

A) 3 B) 5 C) 8 D) 9

m _ ABC i = 45°
%
x 12
m _ ACB i = 30°
%
45° 30° AC = 12 cm
B C
olduğuna göre |AB| = x kaç cm dir?
A) 4 2 B) 4 3 C) 6 2 D) 6 3
Matematik II 201
18. A
ABC üçgeninde
m _ ACB i = 30°
10 %
13
30°
AC = 12 cm
a
B C AB = 13 cm
olduğuna göre tan α kaçtır?
12 5 5 10
A) 13 B) 12 C) 13 D) 13
19. sin 30° $ cos 90° + sin 60° $ cos 45° toplamının sonucu kaçtır?
3 6
A) 1 B) 2 C) 4 D) 2

m _ ACD i = 30c
%
8 3
AB = AD
30° AC = 8 3 cm
B 12 D C
BD = 12 cm dir.
olduğuna göre A _ ADC i cm2 dir?
&
A) 24 3 B) 12 3 C) 36 D) 24

4 6DE@ // 6BC@
D E
8 AD = 4
EC = 8 cm
B C
olduğuna göre A(DB∆E) kaç cm2 dir?
A) 32 B) 24 C) 20 D) 16
202 Matematik II
3. BÖLÜM
VERİ, SAYMA
VE
OLASILIK
3. Bölüm Veri, Sayma ve Olasılık
Bu bölümü tamamladığımızda;
• Verileri merkezi eğilim ve yayılım ölçülerini hesaplayarak yorumlamayı,
• Bir veri grubuna ilişkin histogram oluşturmayı,
• Gerçek hayat durumunu yansıtan veri gruplarını uygun grafik türleriyle tem-
sil ederek yorumlamayı öğreneceğiz.

• Verilerin merkezi eğilim ve yayılım ölçülerinin neler olduğunu araştırınız.
• Histogramın ne olduğunu araştırınız.
• Gerçek hayat durumlarını yansıtan veri gruplarına uygun grafik türlerini
araştırınız.
• Konuda verilen alıştırma ve problemleri çözünüz.
• Histogramın ne olduğunu araştırınız.
• Gerçek hayat durumlarını yansıtan veri gruplarına uygun grafik türlerini
araştırınız.
• Konuda verilen alıştırma ve problemleri çözünüz.
Veri Aritmetik Ortalama Ortanca (Medyan)
Açıklık Tepe Değer (Veri) Standart Sapma
Histogram Grup Genişliği Grup Sayısı
204 Matematik II
VERİ, SAYMA VE OLASILIK
Veri
Bir araştırmada sonuca ulaşabilmek için gözlem, deney, araştırma, sayım, ölçüm
yoluyla elde edilen her bilgiye veri adı verilir.
Meteoroloji istasyonlarının yağış ölçümleri, bir fabrikanın yıllara göre üretim so-
nuçları, aylara göre elektrik tüketim sonuçları gibi her bilgi bir veri belirtir.
Kesikli Veri: Değeri tam sayı olan verilere denir. Örneğin bir ülkenin yıllara göre
nüfusunun değişimi, günlere göre bir internet sitesine giren ziyaretçi sayısı gibi veriler
kesikli veri grubuna aittir.
Sürekli Veri: Bir aralıkta her reel sayı değerini alabilen verilerdir. Örneğin, bir kişi-
nin yıllara göre ayak numarasının ve boyunun değişimi, aylara göre bir ildeki sıcaklık
değerlerinin değişimi sürekli veri gruplarına birer örnektir.
Merkezi Eğilim ve Yayılım Ölçüleri
Merkezi eğilim ölçüleri, veri grubunu temsil edebilen ve merkez noktasına en yakın
değerlerdir. Aritmetik ortalama, medyan (ortanca) ve mod (tepe değer) merkezi eği-
lim ölçüleridir.
1. Aritmetik Ortalama:
Veri grubunda bulunan sayıların toplamının gruptaki veri sayısına bölümüne arit-
metik ortalama denir ve X işareti ile gösterilir.
Verilerin toplamı
Aritmetik Ortalama = dır.
Veri sayısı
n tane veriye sahip olan bir grubun aritmetik ortalaması;
x + x 2 + ... + x n
X= 1 n dir.
ÖRNEKLER
1. 5 öğrencinin matematik sınavından aldığı notlar 45, 70, 65, 80, 90 dır.
Öğrencilerin aldığı notların aritmetik ortalamasını bulalım.
Çözüm
Verilerin toplamı
Aritmetik Ortalama =
Veri sayısı
45 + 70 + 65 + 80 + 90 350
X= 5 = 5 = 70 olur.
Matematik II 205
2. Yaş ortalaması 22 olan 5 kişilik bir gruba yaşları 30 ve 21 olan iki kişi daha ekle-
nince yeni grubun yaş ortalaması kaç olur?
Çözüm
Verilerin toplamı
Aritmetik Ortalama =
Veri sayısı
22 = x
5
x = 110 (Beş kişilik grubun yaşları toplamı)
110 + 30 + 21
Aritmetik Ortalama = 7 (iki kişi eklendi)
Aritmetik Ortalama = 161
7
Aritmetik Ortalama = 23 bulunur.
3.
Puan 30 60 80 90 100
Öğrenci Sayısı 4 4 3 1 3
Yukarıdaki tabloda bir sınıfta İngilizce dersinden alınan notlar ve öğrenci sayıları
verilmiştir.
Buna göre bu sınıftaki öğrencilerin İngilizce dersi not ortalaması kaçtır?
Çözüm
30..4 + 60..4 + 80..3 + 90..1 + 100 ..3
Aritmetik Ortalama = 4+4+3+1+3
120 + 240 + 240 + 90 + 300 990

= 15 = 15 = 66
2. Medyan (Ortanca)
Küçükten büyüğe doğru sıralanmış bir veri grubunda tam ortada bulunan sayıya
medyan (ortanca) denir. Veri grubundaki terim sayısı tekse tam ortadaki sayı, veri
grubundaki terim sayısı çiftse ortadaki iki terimin aritmetik ortalaması medyanı verir.
ÖRNEKLER
1. 2, 4, 7, 5, 3, 12, 8 dizisinin medyanının kaç olduğunu bulalım.
206 Matematik II
Çözüm
Dizinin terimlerini küçükten büyüğe doğru sıralayalım.
2, 3, 4, 5 , 7, 8, 12
Verilen dizi tek sayıda (7 tane) terimden oluştuğundan medyan bu dizinin tam or-
tadaki terimi olan 5 sayısıdır.
2. 5, 2, 3, 7, x, 6 dizisinin aritmetik ortalaması 5 tir. Dizinin medyanı (ortanca)

kaçtır?
Çözüm
5+2+3+7+x+6
Aritmetik Ortalama = 6
23 + x
5= 6 & 30 = 23+x & x = 7 olur.
Verileri küçükten büyüğe sıralayalım.
2, 3, 5, 6 , 7, 7
Veri sayısı çift olduğundan medyanı bulurken ortadaki iki terimin aritmetik orta-
lamasını alırız.
5 + 6 11
Aritmetik Ortalama = 2 = 2 = 5, 5 Medyan (ortanca) 5,5 olur.
3. Mod (Tepe Değer)

Bir veri grubundaki veriler küçükten büyüğe doğru sıralandığında en çok tekrar
eden sayıya mod (tepe değer) denir.
Örneğin; 2, 3, 5, 5, 7, 8, 9, 13 veri grubunun tepe değeri 5 tir.
Bir veri grubunda aynı sayıda tekrar eden veriler varsa bu değerlerin hepsi mod
olarak alınır.
Örneğin; 1, 2, 2, 3, 3, 4, 4, 5, veri grubunun modu 2, 3 ve 4 tür.
Bir veri grubunda veriler eşit sayıda tekrar ediyorsa bu veri grubunun modu yoktur.
Örneğin; 2, 2, 5, 6, 6, 5, 9, 9 veri grubunun modu yoktur. 1, 3, 5, 7, 9, 11, 18 veri
grubunun modu yoktur.
Matematik II 207
ÖRNEKLER
1. Bir basketbol maçındaki oyuncuların sayı skorları 12, 20, 28, 16, 24, 16, 18, 20, 17,
20 şeklindedir.
Buna göre bu veri grubunun tepe değerini (mod) bulalım.
Çözüm
Sayıları küçükten büyüğe sıralayalım.
12, 16, 16, 17, 18, 20, 20, 20 , 24, 28
14444244443
Tepe değer 20 olarak bulunur.
2. 4, 8, x, 10, 8, y
Veri grubunun tepe değeri olmadığına göre x + y değerini bulalım.
Çözüm
Veri grubunun tepe değeri olmadığına göre her veriden eşit sayıda bulunmalıdır.
8 den iki tane olduğuna göre 4 ve 10 sayılarından ikişer tane olmalıdır.
x + y = 4 + 10
x + y = 14 bulunur.
3. 1, 2, 7, 3, 2, 4, 9, 5, 3
Veri grubunun tepe değerini (mod) bulalım.
Çözüm
Sayıları küçükten büyüğe sıralayalım.
1, 2, 2, 3, 3, 4, 5, 7, 9
2 ve 3 rakamları ikişer defa tekrar ettiğinden dolayı veri grubunun tepe değeri 2 ve
3 tür.
ALIŞTIRMALAR
1. 5 kişilik bir yüzme grubu 50 metreyi 30, 35, 42, 37, 41 saniyede yüzmüştür.
Buna göre sporcular 50 metreyi ortalama kaç saniyede yüzmüştür?
A) 34 B) 36 C) 37 D) 40
208 Matematik II
2. 10, 8, x, 6, 4, 14
Veri grubunun tepe değeri 8 olduğuna göre medyan (ortanca) değeri aşağıdaki-
lerden hangisidir?
A) 6 B) 8 C) 9 D) 10
3. 20, 18, 22, x, 15, y, z, 15

Yukarıda verilen veri grubunun tepe değeri olmadığına göre medyan (ortanca)
değeri kaçtır?
A) 16 B) 17 C) 18 D) 19
Merkezi Yayılım Ölçüleri

Verilerin ortalamaya göre veya kendi aralarında nasıl bir dağılım gösterdiklerini
incelemek için merkezi yayılım ölçüleri kullanılır.
En büyük değer, en küçük değer, açıklık ve standart sapma merkezi yayılım ölçüle-
ridir.
Örnek
Derya ve Özlem’in matematik dersinden 1 yıl içinde aldığı notlar aşağıdaki tabloda
verilmiştir. Tabloyu inceleyerek Derya ve Özlem’in notlarını karşılaştıralım.
Yazılı 1 2 3 4 5 6
Derya 80 75 80 85 78 82
Özlem 60 80 70 90 100 80
Çözüm
80 + 75 + 80 + 85 + 78 + 82
Derya’nın matematik dersi not ortalaması; 6 = 80
60 + 80 + 70 + 90 + 100 + 80
Özlem’in matematik dersi not ortalaması; 6 = 80
Derya ve Özlem’in not ortalamaları 80 olmasına rağmen Derya’nın notları birbirine

daha yakın, Özlem’in notları ise birbirinden uzaktır. Buna göre merkezi eğilim ölçüleri
bir veri grubunu incelemekte yeterli değildir.
Matematik II 209
Açıklık (Aralık-Ranj)
Verilerin en büyük değeri ile en küçük değeri arasındaki farka açıklık (aralık-ranj) de-
nir. Açıklık R ile gösterilir.
R = En büyük değer – En küçük değer
Örnek
118, 120, 125, 135, 137, 144, 145, 160
Yukarıdaki veriler bir sınıftaki öğrencilerin boylarını göstermektedir.Buna göre, bu
veri grubunun açıklığını bulunuz.
Çözüm
Verileri küçükten büyüğe doğru sıralayalım.
118,120,125,135,137,144,145,160
En büyük değer: 160
En küçük değer: 118
Açıklık = En büyük değer – En küçük değer
R = 160 –118
R = 42 olur.
ÖRNEKLER
1. 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8
Yukarıdaki veri grubunun açıklığını bulalım.
Çözüm
2, 3, 4, 5 , 6, 7, 8
En küçük değer Ortanca En büyük değer

= 8 –2
= 6 olur.
210 Matematik II
2. 2, 3, 5, 6, 8, 8, 10, 12
Yukarıdaki veri grubunun ortanca değerini ve açıklığını bulalım.
Çözüm
2, 3,5, 6,8 , 8,10,12
ortanca
ortanca = 6 + 8
2 =7

= 12 – 2
= 10 bulunur.
Standart Sapma
Standart sapma, verilerin aritmetik ortalamaya yakınlığını gösterir. Standart sap-
manın küçük olması sapmaların ve riskin az olduğunu, büyük olması sapmaların ve
riskin çok olduğunu gösterir.
Standart sapma bulunurken;
• Veri grubunun aritmetik ortalaması bulunur.
• Her bir verinin aritmetik ortalama ile farkının kareleri toplamı
bulunur.
• Bulunan toplam veri sayısının 1 eksiğine bölünür.
• Bölümün karekökü alınır. Elde edilen değer standart sapmadır.
^x 1 – x h2 + ^x 2 – x h2 + ... + ^x n – x h2
s= n –1 dır.
ÖRNEKLER
1. Bir pazarlamacının hafta içinde yaptığı satış sayıları 3, 6, 7, 9, 10 dır.
Buna göre bu hafta içinde yapılan satış sayılarının standart sapmasının kaç
olduğunu bulalım.
Matematik II 211
Çözüm
x = 3 + 6 + 75+ 9 + 10 = 35
5 =7
^3 – 7 h2 + ^6 – 7h2 + ^7 – 7h2 + ^9 – 7h2 + ^10 – 7 h2
S= 5 –1
^–4 h2 + ^–1 h2 + 0 2 + 2 2 + 3 2
= 4
= 16 + 1 + 0 + 4 + 9 = 30 = 15 bulunur.
4 4 2
2. Kişi başına
düşen yatak
sayısı
270
268
266
264
262
İller
Amasya
Aydın
Balıkesir
Çanakkale
Ordu
Yukarıdaki tabloda 2012 yılına ait illere göre kişi başına düşen hastane yatak sayıları
verilmiştir.
Türkiye ortalaması 265 olduğuna göre bu illeri oluşturan grubun Türkiye orta-
lamasına göre standart sapmasını hesaplayalım.
Çözüm
S= ^262 – 265 h2 + ^264 – 265 h2 + ^266 – 265 h2 + ^268
269 – 265h2 + ^270 – 265h2
5 –1
^–3 h + ^–1 h + 1 + 34 + 5
2 2 2 2 2
= 4
=
9 + 25
9 + 1 + 1 + 16 =
52 = 313 5 bulunur.
45 bulunur.
4 4 2
212 Matematik II
3. İki öğrencinin 5 dersten aldığı notlar aşağıdaki tabloda verilmiştir.

Bu iki öğrencinin genel başarı durumlarını değerlendirelim.
Türkçe İngilizce Kimya Tarih Matematik

I. Öğrenci 60 75 65 70 60
II. Öğrenci 65 60 85 55 65
Çözüm
Önce hangi öğrencinin not ortalamasının fazla olduğunu bulalım.
I. Öğrencinin not ortalaması
60 + 75 + 65 + 70 + 60 330
x1 = 5 = 5 = 66
II. Öğrencinin ortalaması

65 + 60 + 85 + 55 + 65 330
x2 = 5 = 5 = 66
I. Öğrencinin standart sapması

^60 – 66h2 + ^75 – 66h2 + ^65 – 66h2 + ^70 – 66h2 + ^60 – 66h2
S1 = 4
= 36 + 81 + 1 + 16 + 36 = 42,5 , 6,5
4
II. Öğrencinin standart sapması

^65 – 66 h2 + ^60 – 66h2 + ^85 – 6 6h2 + ^55 – 66 h2 + ^65 – 66 h2
S2 = 4
=
1 + 36 + 361 + 121 + 1 = 130 b 11,4
4
İki öğrencinin not ortalamaları aynıdır. Ancak birinci öğrencinin standart sapması,
ikinci öğrenciden düşüktür. Standart sapmanın düşük olması bu öğrencinin genel ba-
şarısının daha yüksek olduğunu, daha istikrarlı olduğunu gösterir.
Matematik II 213
ALIŞTIRMALAR
1- Yaş ortalaması 28 olan 10 kişilik bir gruptan yaşları 24 ve 16 olan iki kişi ayrılıyor.
Kalan grubun yaş ortalaması kaçtır?
A) 30 B) 32 C) 33 D) 34
2- Derya arabasını satmak için internet sitesine ilan vermiştir. Verdiği ilanın iki hafta-
lık görüntülenme raporu aşağıdaki gibidir.
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14
Gün
Ocak Ocak Ocak Ocak Ocak Ocak Ocak Ocak Ocak Ocak Ocak Ocak Ocak Ocak
Görüntülenme
Adedi
45 50 60 50 60 50 40 55 60 50 45 40 35 50
Yukarıdaki veri grubunun ortalamasının 50 olması için hangi günlerdeki gö-

rüntülenme sayısı 50 olmalıdır?
A) 3 - 11 Ocak B) 7 - 11 Ocak C) 1 - 11 Ocak D) 5 - 8 Ocak
3- Erhan 95 95 105 105 100

İlyas 110 120 115 115 120
Halter takımında yer alan Erhan ve İlyas’ın koparmadaki 5 günlük ağırlık skorları
yukarıdaki tabloda verilmiştir.
Buna göre standart sapmayı ve standart sapması küçük olanı bulunuz.
35
A) İlyas, æ35 B) Erhan, æ35 C) Erhan, 5 D) İlyas, 2
214 Matematik II
4 -
Deniz Güneş Özlem Arda
Cumartesi 6 12 10 12
Pazar 10 8 10 12
Yukarıdaki tabloda bir gruba ait dört kişinin hafta sonu koştuğu mesafeler km cin-
sinden verilmiştir.
Grubun hafta sonundaki ortalaması 10 olduğuna göre standart sapması en bü-
yük olan kişi kimdir?
A) Deniz B) Güneş C) Özlem D) Arda
5 - 26, 12, 30, 28, 14, 7, 15

Yukarıdaki veriler bir markette günlük satılan gazete sayılarını göstermektedir.
Buna göre bu veri grubuna ait açıklık kaçtır?
A) 15 B) 18 C) 21 D) 23
Bir Veri Grubuna Ait Histogram Grafiği

Veri sayısının arttığı durumlarda grafik oluşturmak zorlaştığında veriler gruplandı-
rılır. Gruplandırılmış verilerle oluşturulan dikdörtgen şeklindeki sütunlara histogram
denir. Sürekli verilerin gösteriminde genel olarak histogramdan yararlanılır.
Grafik Çizimi
1. Veriler küçükten büyüğe doğru sıralanır.
2. Açıklık bulunur.
Açıklık
3. < Grup Genişliği
Grup sayısı
eşitsizliğini sağlayan en küçük doğal sayı grup genişliği olarak belirtilir.
Matematik II 215
Örneğin; açıklığı 70 olan bir veri grubunun

• Grup sayısı 10 alınırsa grup genişliği
70 = 7 den büyük en küçük doğal sayı 8 olarak belirlenir.
10
70 = 6, 36 c 7 olur.
11
70 = 5, 83 c 6 olur.
12
ÖRNEKLER
1- Atletizm seçmelerinde 400 metre koşusuna katılan 23 atletin koşu sonuçları saniye
cinsinden aşağıda verilmiştir.
59, 43, 48, 57, 51, 58, 46, 45, 55, 60, 42, 49, 61, 42, 45, 55, 54, 51, 49, 57, 51, 58, 60
Histogram oluşturmak için, bu veriler 5 grupta toplamak istenirse grup genişli-
ğinin kaç olacağını bulalım.
Çözüm
Verileri küçükten büyüğe doğru sıralayalım.
42, 42, 43, 45, 45, 46, 48, 49, 49, 51, 51, 51, 54, 55, 55, 57, 57, 58, 58, 59, 60, 60, 61
Grubun açıklığı, 61 – 42 = 19 dur.
Grup sayısı 5 olduğundan grup genişliği;
19 = 3,8 sayısından büyük olan en küçük tam sayı 4 alınır.
5
Buna göre aşağıdaki tablo ve histogramı oluşturalım.
Kişi Sayısı
Koşu süreleri Kişi sayısı 6
42 - 45 5 5
46 - 49 4 4
50 - 53 3 3
2
54 - 57 5 1
58 - 61 6
Koşu Süresi
0
42 - 45
46 - 49
50 - 53
54 - 57
58 - 61
216 Matematik II
2- Sayfa Sayısı Bir sınıftaki öğrencilerin yarıyıl tatilinde

225 okudukları kitapların sayfa sayısı sütun
200 grafiği olarak yanda verilmiştir.
175
150
125
Kişi Sayısı
0 3 4 5 6 7
Buna göre açıklık, ortanca, tepe değer ve aritmetik ortalama değerlerini bulalım.
Çözüm
Grafikte verileri sıralayalım.
125, 125, 125, 125, 150, 150, 150, 175, 175, 175, 175, 175, 200 , 200, 200, 200, 200,
200, 200, 225, 225, 225, 225, 225, 225
Açıklık = 225 – 125 = 100 bulunur.
Ortanca, 25 tane veri olduğuna göre 13. veri yani 200 dür.
Tepe değer, en çok tekrar eden 200 dür.
Aritmetik ortalama ise
x = 125 . 4 + 150 . 3 + 175
25
. 5 + 200 . 7 + 225 . 6
x = 500 + 450 + 875

25
+ 1400 + 1350 = 4575 = 183 bulunur.
25
3- Kişi Sayısı Bir yarışmaya katılan ve 1-30 arasında

puan alan gruptaki kişi sayılarını
20
gösteren histogramı yorumlayalım.
15
10
Puan
0
1-5
6-10
11-15
16-20
21-25
26 - 30
Matematik II 217
Çözüm
Histogramı yorumladığımızda aşağıdaki sonuçlara ulaşabiliriz.
Yarışmaya katılanlar 1 ile 30 arasında puan almışlar.
5 + 10 + 10 + 15 + 15 + 20 = 75 kişi yarışmaya katılmıştır.
1 ile 5 puan arasında 20 kişi
26 ile 30 puan arasında 10 kişi vardır.
Veri grubunun açıklığı 30 – 1 = 29 dur.
Veriler 6 grupla toplanmıştır.
Grup genişliği 29
6 = 4, 83 . 5 olur.
ALIŞTIRMALAR
1- Kişi sayısı Bir sınıfta ingilizce dersinden 30 ile 100

arasında puan alan öğrencilerin aldıkları
7
6
puanların kişi sayılarına göre dağılımları
5 yandaki histogramda gösterilmiştir.
4
3 Buna göre
2
1 a) Veri grubunun açıklığını,
Puan b) Sınıf mevcudunu,
36-50
51-65
66-80
81-85
86-100
c) Grup genişliğini bulunuz.
2- Bir hastane personelinin aylık tuttuğu nöbet sayıları aşağıda verilmiştir.

10, 7, 3, 2, 5, 8, 10, 9, 7, 13, 10, 9, 11, 9, 8, 10, 11, 9, 8, 6, 5, 8, 4, 11
Verileri beş grupta toplayacak şekilde oluşacak histogram grafiğini çiziniz.
218 Matematik II
3- Bir kreşte çocukların ağırlıkları 16, 18, 21, 14, 13, 17, 16, 15, 20, 19, 20, 15, 18, 15,
19, 24 kilogramdır.
Veriler üç gruba ayrıldığında aşağıdaki histogram grafiklerinden hangisi olu-
şur?
A) Çocuk sayısı B) Çocuk sayısı
7 7
6 6
5 5
4 4
3 3
2 2
1 1
Ağırlık (kg) Ağırlık (kg)
13-16
17-20
21-24
13-16
17-20
21-24
C) Çocuk sayısı D) Çocuk sayısı
7 7
6 6
5 5
4 4
3 3
2 2
1 1
Ağırlık (kg) Ağırlık (kg)
13-16
17-20
21-24
13-16
17-20
21-24
Gerçek Hayat Durumunu Yansıtan Veri Gruplarını Uygun Grafik

Türlerini Çizerek Yorumlama
Birden çok verinin birbirine göre durumunu karşılaştırmak verilerin birbirine göre
konumunu anlamak için grafikler çizeriz.
Çizgi Grafiği
Sürekli verilerin yatay ve düşey eksendeki değerleri
işaretlenerek bu noktaların düz çizgilerle birleştirilmesi
sonucu elde edilen grafik türüdür.
Matematik II 219
ÖRNEKLER
1- Yeni doğan bir bebeğin aylara göre kilosundaki artış aşağıdaki tabloda verilmiştir.
Bu verileri uygun bir grafik türü ile gösterelim.
Aylar Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs
Kilo (kg) 3,4 4,1 4,8 5,5 6,2
Çözüm
Yeni doğan bir bebeğin kilosu;
Ocak ayı sonunda 3,4 kg,
Şubat ayı sonunda 4,1 kg,
Mart ayı sonunda 4,8 kg,
Nisan ayı sonunda 5,5 kg,
Mayıs ayı sonunda 6,2 kg olmuştur.
Kilo (kg)
6.2
Bebeğin kilosu aralıksız arttığına göre sürekli
5.5
4.8
veridir ve çizgi grafiği uygun bir gösterimdir.
4.1
3.4
Aylar
0
Ocak
Şubat
Mart
Nisan
Mayıs
2- Bir kitabevindeki haftalık kitap satış sayıları aşağıdaki tabloda verilmiştir.

Haftalar 1. Hafta 2. Hafta 3. Hafta 4. Hafta 5. Hafta
Satış Sayısı 375 250 300 325 275
220 Matematik II
Çözüm Satış sayısı

Satılan kitapların sayısı; 375
1. haftanın sonunda 375,

325
2. haftanın sonunda 250, 300
275
3. haftanın sonunda 300,
250
4. haftanın sonunda 325, Haftalar
0
1. Hafta
2. Hafta
3. Hafta
4. Hafta
5. Hafta
5. haftanın sonunda 275 olmuştur.
Satış sayısındaki değişim bir tam sayı kadar olduğu için bu veriler kesikli verilerdir
ve noktalarla gösterilir.
3- Boy (cm) Yanan bir mumun dakikalar içinde boyundaki

değişim yandaki grafikte gösterilmiştir.
30 Grafiğe göre mumun 16. dakikadaki boyunu
hesaplayalım.
Dakika
0 16 40
Çözüm
Mum 40 dakikada tamamen erimiştir. Geçen süre ile eriyen miktar arasında doğru
orantı olduğundan
40 dakikada 30 cm eriğine göre
16 dakikada x cm
D.O.
40 = 30
16 x
40 . x = 30 . 16
x = 12 cm mumun eriyen kısmıdır.
30 – 12 = 18 cm mumun 16. dakikadaki boyudur.
Matematik II 221
4- Nisan - Ağustos ayları arasında Antalya, Kayseri ve Bursa’daki harcanan elektriğin

kaç kW(kilowatt) olduğu aşağıdaki tabloda verilmiştir.
Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos

Antalya 600.000 650.000 750.000 850.000 900.000
Kayseri 900.000 850.000 750.000 700.000 750.000
Bursa 950.000 900.000 900.000 850.000 800.000
Çözüm
Elektrik tüketimi sürekli olduğu için çizgi grafiği ile gösterilir.
kW
950.000 Kayseri
900.000 Antalya
850.000 Bursa
800.000
750.000
700.000
650.000
600.000
Aylar
Nisan
Mayıs
Haziran
Temmuz
Ağustos
Dünya kaynaklarının sınırlı olduğunu ve yıllardır enerji üretmek için birincil

olarak kullanılan fosil kaynakların iklim değişikliğinden toprak kirliliğine kadar bir-
çok olumsuz etkisinin olduğunu biliyoruz. Tüm dünyada toplam karbondioksit salı-
nımının %80’inin enerji üretimi ve tüketiminin bir sonucu olduğu göz önüne alın-
dığında, tüketim alışkanlıklarımızda yapacağımız enerji verimliliği uygulamaları ile
karbondioksit salınımının azalmasına ve yaşam kalitesinin artmasına katkı sağlamış
oluruz. Tasarruf yapmak için aşağıdaki yöntemlerden yararlanabiliriz.
• Kullanmadığınız odaların ışığını söndürün.
• Led ampul kullanın.
• Kullanmadığınız elektrikli cihazların fişini çekin.
• Bulaşık ve çamaşır makinesini kapasitesini aşmadan tam doldurun.
• Güneş enerjisi ve rüzgar enerjisinden yararlanın.
222 Matematik II
Sütun Grafiği
Verilerin dikdörtgensel bölgeler ile gösterildiği grafiklere sütun grafiği denir. Sü-
tun grafiğinde; sütun genişlikleri ve sütunlar arası boşluklar eşit olmalıdır. Sütun gra-
fiği kesikli veriler için kullanılır.
Ö r n e k:
Aşağıdaki tabloda bir mağazada günlere göre yapılan satış sayısı verilmiştir.
Bu tablodaki verileri sütun grafiği ile gösterelim.
Günler Pazartesi Salı Çarşamba Perşembe Cuma
Satış Sayısı 54 62 58 65 70
Çözüm
Satış Sayısı
75
70 70
65 65
62 58
60
55 54
50
45
40
35
30
25
20
15
10
5
Günler
Pazartesi Salı Çarşamba Perşembe Cuma
Daire Grafiği
Verilerin bir dairenin dilimleri şeklinde gösterilmesiyle oluşturulan grafiğe
daire grafiği denir. Daire grafiği oluşturulurken;
1. Toplam veriler 360° olacak şekilde her bir veri oranlanır.
2. Bu oranlar her bir verinin gösterileceği daire diliminin merkez açısı olur.
Matematik II 223
Ö r n e k:
Bir manav tezgahındaki meyvelerin sayısı aşağıdaki tabloda gösterilmiştir.
Verilen tabloyu daire grafiği ile gösterelim.
Meyve Türleri Elma Portakal Ayva Mandalina Armut

Meyve Sayıları 180 120 160 140 120
Çözüm
Toplam meyve sayısı 180 + 120 + 160 + 140 + 120 = 720 dir.
Verileri 360° lik açıyla orantılı olarak hesaplayalım.
Bir verinin tüm veri toplamına bölünüp 360° ile çarpılması ile bu veriye ait merkez
açıyı buluruz.
180
Elma : 720 · 360° = 90° lik merkez açıya sahiptir.
120
Portakal : · 360° = 60° lik merkez açıya sahiptir.
720
160 ·
Ayva : 360° = 80° lik merkez açıya sahiptir.
720
140°
Mandalina : · 360° = 70° lik merkez açıya sahiptir.
720
720°
120
120°
Armut : · 360° = 60° lik merkez açıya sahiptir.
720
720°
Portakal Elma
60° 90°
Mandalina
70° 60°
80° Armut
Ayva
224 Matematik II
ALIŞTIRMALAR
1- Satış sayısı Yandaki grafikte 2010 - 2015 yılları ara-

sındaki A ve B markalarının araba satış
4000
3500 sayıları verilmiştir.
3000 B
2500 Buna göre
2000 A
1500 a) A ve B markalarının beş yıllık sü-
1000 reçteki satış sayılarını bulunuz.
500
Yıllar b) Hangi yıllar arasında her iki mar-
2010
2011
2012
2013
2014
2015
kanın da satış sayısı artmıştır?
2- Yangın Sebepleri Yüzdeler

Bir ülkedeki yangınların çıkma sebepleri
Dikkatsizlik - Kaza %60 yandaki tabloda verilmiştir.
Nedeni Bilinmeyen %20 Bu verileri daire grafiği ile gösteriniz.
Kasıt %15
Yıldırım %5
3- 100 kişinin katıldığı bir ankette su tasarrufu yöntemlerinden en çok hangisini ter-
cih ettiklerinin yüzdeleri verilmiştir.
Bu tablodaki verileri sütun grafiği ile gösteriz.
l. Bulaşıkları elde değil makinede yıkamak %40

ll. Diş fırçalarken, tıraş olurken suyu kapatmak %25
lll. Sifonu gereksiz yere çekmemek %10
lV. Duş sürelerini azaltmak %5
V. Bozuk muslukları tamir etmek %20
Matematik II 225
Bir araştırmada sonuca ulaşabilmek için gözlem, deney, araştırma, sayım, ölçüm
yoluyla elde edilen her bilgiye veri denir. Merkezi eğilim ölçüleri veri grubunu temsil
edebilen ve merkez noktasına en yakın değerdir. Aritmetik ortalama, medyan (ortan-
ca) ve mod (tepe değer) merkezi eğilim ölçüleridir.
Veri grubunda bulunan sayıların toplamının gruptaki veri sayısına bölümüne
aritmetik ortalama denir ve X ile gösterilir.
Verilerin toplamı
Aritmetik ortalama = dır.
Veri sayısı
Küçükten büyüğe doğru sıralanmış bir veri grubunda tam ortada bulunan
sayıya medyan (ortanca) denir. Bir veri grubundaki veriler küçükten büyüğe doğru
sıralandığında en çok tekrar eden sayı mod (tepe değer) dur.
Verilerin ortalamaya göre veya kendi aralarında nasıl bir dağılım gösterdiklerini
incelemek için merkezi yayılım ölçüleri kullanılır.
En büyük değer, en küçük değer, açıklık ve standart sapma merkezi yayılım ölçü-
leridir. Verilerin en büyük değeri ile en küçük değeri arasındaki farka açıklık (aralık - ranj)
denir.
Veri sayısının arttığı durumlarda grafik oluşturmak zorlaştığından veriler gruplan-
dırılır. Gruplandırılmış verilerle oluşturulan dikdörtgen şeklindeki sütunlara histogram
denir.
Sürekli verilerin yatay ve düşey eksendeki değerleri işaretlenerek bu noktaların düz
çizgilerle birleştirilmesi sonucu elde edilen grafik türüne çizgi grafiği denir.
Verilerin dikdörtgensel bölgeler ile gösterildiği grafik türüne sütun grafiği denir.
Sütun grafiğinde; sütun genişlikleri ve sütunlar arası boşluklar eşit olmalıdır. Sütun
grafiği kesikli veriler için kullanılır.
Verilerin bir dairenin dilimleri şeklinde gösterilerek oluşturulan grafik türüne daire
grafiği denir.
Daire grafiği oluşturulurken;
1. Toplam veriler 360° olacak şekilde her bir veri oranlanır.
2. Bu oranlar her bir verinin gösterileceği daire diliminin merkez açısı olur.
226 Matematik II

1- Telefon sayısı Elektronik ürünler satan bir mağaza-
da bir hafta boyunca satılan telefon
70
55 sayısı yandaki grafikte verilmiştir.
45
40
25
20
Günler
0
Pazartesi
Salı
Çarşamba
Perşembe
Cuma
Cumartesi
Pazar
Buna göre mağazanın haftalık satış ortalaması aşağıdakilerden hangisidir?

A) 35 B) 40 C) 45 D) 50
2- Denizin 10 günlük tatilde okuduğu kitapların sayfa sayıları 20, 30, 15, 55, 40, 65, 70,
50, 35, 25 şeklindedir.
Buna göre bu veri grubunun medyan (ortanca) değerini bulunuz.
A) 30 B) 32, 5 C) 35 D) 37,5
3- Puanlar Yandaki tabloda Ali’nin bazı derslerinden

Matematik 50 aldığı puanlar verilmiştir.
Fizik 40
Kimya 60
Biyoloji 70
Beden 35
Ali’nin bu derslerden puan ortalaması aşağıdakilerden hangisidir?

A) 40 B) 45 C) 51 D) 65
Matematik II 227
4- 13, 14, 17, 15, 16

Yukarıdaki değerler Ankara’da belli bir saatte ölçülen 5 günlük sıcaklık değerlerini
°C türünden göstermektedir.
Buna göre bu veri grubunun standart sapması aşağıdakilerden hangisidir?
5 7
A) B) C) 2 D) 3
2 2
5- 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10.
Maç Maç Maç Maç Maç Maç Maç Maç Maç Maç
Kerem 28 26 32 40 18 24 30 28 40 41
Yukarıdaki tablo Kerem’in 10 maçta attığı basket sayılarını göstermektedir.

Bu veri grubunun açıklığını kaçtır?
A) 21 B) 22 C) 23 D) 24
6- Bir okuldaki erkek öğrencilerin boylarının ortalaması 172 cm kız öğrencilerinin

boylarının ortalaması 164 cm dir.
Tüm öğrencilerin boylarının ortalaması 170 cm olduğuna göre kız öğrencilerin
sayısının erkek öğrencilerin sayısına oranı kaçtır?
1 2 2 3
A) B) C) D)
3 3 5 4
7- Bir çiftçinin, yetiştirdiği ürünlerden elde ettiği gelirin yüzdesi aşağıdaki daire grafi-
ğinde gösterilmiştir.
Grafikle ilgili;
l. En çok gelir üzüm üretiminden elde ediliyor.
% 60
ll. Domates üretiminden elde edilen gelirin merkez açısı 90°
% 10 Kayısı
Üzüm dir.
% 5 Biber
lll. Kayısı üretimi biber üretiminden daha fazladır.
% 25
bilgileri verilmektedir.
Domates
Buna göre yukarıdaki bilgilerin hangisi kesinlikle doğrudur?

A) l B) l - ll C) ll - lll D) l - lll
228 Matematik II
8- Yeni doğmuş bir kedinin beş aylık süreçteki kilo artış miktarı tabloda gösterilmiştir.
Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz

Gram 200 400 700 800 1100
Yukarıdaki verilerin gösterimi için kullanılabilecek en uygun grafik aşağıdaki-

lerden hangisidir?
A) Gram B) Gram
1100 1100
1000 1000
900 900
800 800
700 700
600 600
500 500
400 400
300 300
200 200
100 100
Aylar Aylar
0 0
Mart
Nisan
Mayıs
Haziran
Temmuz
Mart
Nisan
Mayıs
Haziran
Temmuz
C) D) Gram
200 gr
40
0g 1100
r 1000
r
0g 900
110 800
700
700 gr 600
500
400
300
200
800 gr
100
Aylar
0
Mart
Nisan
Mayıs
Haziran
Temmuz
9- 3, 5, 10, 8, 5, 4, 3, 2, 4, 4, 8, 5, 3, 4, 2
Yukarıda verilen veri grubunun tepe değerini bulunuz.
A) 3 B) 4 C) 5 D) 8
Matematik II 229
10- TL(x1000)
Gelir
600 Gider
500
400
300
200
100
Yıllar
0 2014 2015 2016 2017
Yukarıdaki grafikte bir şirketin kâr - zarar durumu sütun grafiği ile verilmiştir.
4. yılın sonunda bu şirketin kâr - zarar durumunu hesaplayınız.
A) 100 bin TL kâr
B) 50 bin TL zarar
C) Kâr ya da zarar edilmemiştir
D) 100 bin TL zarar
11- Kişi Bir grup öğrencinin haftalık toplu taşıma harcama-

200 larına ait histogram grafiği yanda verilmiştir.
150
100
50
0 TL
10-19
20-29
30-39
40-49
Verilenlere göre aşağıdakilerden hangisi doğrudur?

A) Grubun açıklığı 40 tır.
B) Grubun genişliği 19 dur.
C) 20 - 29 TL arasında harcama yapanların sayısı tüm grubun yarısıdır.
D) Toplam kişi sayısı 500 dür.
230 Matematik II
12- Hız (km/sa) Kerem

Önder
55
50 Ömür
45
40
35
30
25
km
10 20 30 40 50 60 70 80 90
Yukarıdaki grafikte 90 km lik bir parkurda bisiklete binen Kerem, Ömür ve Önder’in
hız(km/sa) - kilometre değerleri verilmiştir.
I. 10. kilometreyi geçerken üçünün de hızı eşittir.
II. 60. kilometrede hızı en çok olan Kerem'dir.
III. Yarışı bitirdikleri anda hızı en yüksek olan Ömür’dür.
Buna göre yukarıdaki maddelerden hangileri kesinlikle doğrudur?
A) I - II B) I - III C) II - III D) I - II - III
13- Aylık Kitap Satışları
600
500 Bilimkurgu
400
Roman
300
200 Psikoloji
100
Aylar
0
k
ıs
ba
ar
ca
isa
ay
M
Şu
O
M
N
Yukarıda bir yayınevinin Ocak - Haziran aylarında kitap türlerine göre yaptıkları
satışların grafiği verilmiştir.
Buna göre beş ayda en az satılan kitap türü ve sayısı aşağıdakilerden hangisidir?
A) Bilim kurgu, 1500 B) Roman, 1600
C) Psikoloji, 1700 D) Roman, 2000
Matematik II 231
14- 32 GB lik kapasitesi olan Gizem'in telefonunun doluluk durumu aşağıdaki tablo-
da gösterilmiştir.
Fotoğraflar 8 GB
Müzik 4 GB
Uygulamalar 16 GB
Boş Alan 4 GB
Yukarıdaki verilere uygun daire grafiği aşağıdakilerden hangisidir?
A) B)
r Müzik
a la Uygulamalar
lam 60°
gu
Uy 120° 80° 50° 40°
100° Boş alan Boş alan Müzik
Fotograflar
Fotograflar
Bo
C) Müzik
ş al
an D)
Fotograflar
45°45°
ar
Boş
Fotografl
ik
üz
60° 70°
M
r
a la
alan
lam 140°
gu
Uy Uygulamalar
15- 1, 8, 8, 9, 10, 15, 19

Yukarıdaki veri gurubunun ortanca değeri ile aritmetik ortalaması toplamı aşa-
ğıdakilerden hangisidir?
A) 19 B) 20 C) 21 D) 22
232 Matematik II
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME SORULARI CEVAP ANAHTARI
1. BÖLÜM
1. A 2. C. 3. B 4. D 5. A 6. D. 7. B
2. BÖLÜM
1. D 2. C 3. A 4. D 5. A
6. C 7. D 8. B 9. D 10. C
11. B 12. B 13. D 14. C 15. D
16. B 17. C 18. B 19. C 20. B 21. D
3. BÖLÜM
1. B 2. D 3. C 4. A 5. C
6. A 7. B 8. B 9. B 10. C
11. D 12. A 13. B 14. C 15. A
Matematik II 233
SÖZLÜK
–A–
altın oran : Değeri 1 + 5 = 1,6180339887 … olan bir irrasyonel sayı.
2
aritmetik ortalama : Bir diziyi oluşturan sayıların toplamının, dizinin terim sayısı-
na bölünmesi ile elde edilen sayı
–B–
başlangıç noktası (orijin) : Koordinat eksenlerinin kesiştikleri nokta.
birim : Bir niceliği ölçmek için kendi cinsinden örnek seçilen değişmez parça.
–C-Ç–
çap : Çemberin merkezinden geçen ve uç noktaları çember üzerinde bulunan doğ-

ru parçası.
çember : Bir düzlemdeki sabit bir noktadan eşit uzaklıkta bulunan noktaların kü-
mesi.
çevre : Bir çokgeni oluşturan doğru parçalarının uzunlukları toplamı o çokgenin

çevresini verir.
–D–
daire : Çember ile iç bölgesinin birleşimi.

daire dilimi : Bir dairede, merkez açının iç bölgesinin gördüğü yayla sınırlı olan
kısmı.
daire grafiği : Bir bütünün parçaları hakkında bilgi sunmada kullanılan, daire şek-
lindeki grafik türü.
dar açı : Ölçüsü 90 dereceden küçük olan açı.
derece : Açı ölçüsü birimi.
dik kenar : Bir dik üçgende her bir dar açının karşısında bulunan kenar.
dik üçgen : Bir açısının ölçüsü 90 derece olan üçgen.
dik açı : Ölçüsü 90 derece olan açı.
234 Matematik II
doğrusal noktalar : Aynı doğru üzerindeki noktalar.
doğru orantı : Biri artarken diğeri de aynı oranda artan ya da biri azalırken diğeri
de aynı oranda azalan çokluklar arasındaki orantı çeşidi.
doğru parçası : İki nokta arasında en kısa yolu oluşturan noktalar kümesi.
–E–
eşlik : Eş olma durumu.
eşitlik : İçinde = sembolü bulunan matematik cümlesi.
–G–
geniş açı : 90 derece ile 180 derece arasında bir ölçüye sahip olan açı.
–H–
histogram : Veri genişlikleri eşit olan farklı aralıklardaki veri sayılarını gösteren
grafik türü.
–I-İ–
iç açı : Herhangi iki doğruyu üçüncü bir doğru kestiğinde, bu doğruların arasında
ve kesenin farklı yanlarında olan açılar.
iç ters açı : Herhangi iki doğruyu üçüncü bir doğru kestiğinde, bu doğruların
arasında ve kesenin her iki tarafında komşu olmayan açılar.
irrasyonel sayı : Devirli ondalık açılımı olmayan sayı.

istatistik : Bir sonuç çıkarmak için olguları bir yönteme göre toplayıp sayı olarak
belirtme işlemi.
–K–
kartezyen koordinat sistemi : Düzlemde, birbirine dik iki doğrunun 0 noktasında

kesişerek oluşturduğu sistem.
kesen : Paralel iki doğrunun her birini farklı bir noktada kesen üçüncü doğru.
Matematik II 235
–M–
medyan : Ortanca değer.
merkez açı : Köşesi merkezde olup kenarları çemberle kesişen açı.
mod : Tepe değer veya en çok tekrar eden sayı.
–O–
oran : İki sayı arasındaki karşılaştırma.
orantı : İki oranın birbirine eşitliğine denir.
ortanca değer : Bir veri grubu küçükten büyüğe sıralandığında, terim sayısı tek ise
ortadaki sayı, çift ise ortadaki iki sayının toplamının yarısı.
–P–
paralel doğrular : Aynı düzlemde bulunan ve ara kesitleri boş küme olan iki doğru.
–S–
sayı doğrusu : Üzerine reel sayıların yerleştirildiği doğru.
–T–
tepe değer : Veri grubunda en çok tekrar eden sayı.
ters orantı : Biri artarken diğeri aynı oranda azalan ya da biri azalırken diğeri aynı
oranda artan çokluklar arasındaki orantı çeşidi.
tümler açılar : Ölçülerinin toplamı 90 derece olan açılar.
–Ü–
üs : Bir sayının kaç tanesinin çarpıldığını gösteren ve bu sayının sağ üst köşesine
yazılan sayı(kuvvet).
–Y–
x ekseni: Kartezyen koordinat sistemindeki yatay eksen.
y ekseni : Kartezyen koordinat sistemindeki dikey eksen.
236 Matematik II
SEMBOL VE GÖSTERİMLER
% Yüzde
a veya a : b a nın b ye oranı

b
a = c veya a : b = c : d İki oranın eşitliği (orantı)

b d
AB∆C ABC üçgeni
AB∑C ABC açısı
m(AB∑C) ABC açısının ölçüsü
[AB] AB doğru parçası
|AB| AB doğru parçasının uzunluğu
≅ Eşlik
∼ Benzerlik
A(AB∆C) Alan ABC
AB∆C ≅ DE∆F ABC üçgeni DEF üçgenine eştir
AB∆C ∼ DE∆F ABC üçgeni DEF üçgenine benzerdir
sin Karşı dik kenarın uzunluğunun hipotenüs uzunluğuna oranı
cos Komşu dik kenarın uzunluğunun hipotenüs uzunluğuna oranı
tan Karşı dik kenarın uzunluğunun komşu dik kenara oranı
cot Komşu dik kenarın uzunluğunun karşı dik kenara oranı
X Aritmetik ortalama
S Standart sapma
Matematik II 237
KAYNAKÇA
Türkçe Sözlük, TDK Yayınları, Ankara, 2012.
T.C. Millî Eğitim Bakanlığı Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı, Ortaöğretim Ma-
tematik Dersi (9,
10, 11 ve 12. sınıflar) Öğretim Programı, Ankara, 2018.
Yazım Kılavuzu, TDK Yayınları, Ankara, 2012.
Dönmez, Ali, Matematiğin Öyküsü ve Serüveni (1-10) ,Toplumsal Dönüşüm Ya-

yınları, İstanbul 2002.
GENEL AĞ KAYNAKÇASI
https://www.matematiksel.org
http://www.bilimgenc.tubitak.gov.tr
GÖRSEL KAYNAKÇA
1. www.shutterstock.com (Telif hakkı ödenerek satın alınmıştır.)
2. Komisyonumuzun görsel tasarım uzmanlarının orjinal çizimleri.
238 Matematik II
NOTLARIM
NOTLARIM

Matematik - 2 Dönem 2022

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Matematik - 2 Dönem 2022

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

MATEMATİK 2

Grafik Tasarım Uzmanı

Mehmet Âkif ERSOY

Ey Türk gençliği! Birinci vazifen, Türk istiklâlini, Türk Cumhuriyetini,

Mustafa Kemal Atatürk

DENKLEMLER VE EŞİTSİZLİKLERLE İLGİLİ UYGULAMALAR...............11

3. BÖLÜM VERİ SAYMA VE OLASILIK

VERİ SAYMA VE OLASILIK................................................................................205

Yukarıdaki Konuları Kavramak İçin Neler Yapmalıyız?

Doğru orantı Ters orantı

DENKLEMLER VE EŞİTSİZLİKLERLE İLGİLİ UYGULAMALAR

lir. '' a nın b ye oranı '' şeklinde okunur.

3- Erdem’in 14, Önder’in 16 şekeri vardır. Erdem’in şekerlerinin sayısının Önder’in

1) Ali’nin kumbarasında 20 TL, Mehmet’in kumbarasında 50 TL vardır. Ali’nin

İki veya daha fazla oranın eşitliğine orantı denir.

5.(2x + 3y) = 3.(x + 2y)

2- (a + 2) ile (b − 3) doğru orantılıdır. a = 6 iken b = 5 olduğuna göre a = 8 iken b

5- 4, 7 ve 9 yaşlarındaki üç kardeşe 200 TL yaşları ile orantılı olarak paylaştırılıyor.

Paylaştırma orantılı yapıldığından doğru orantı vardır. Buna göre

1- x ile y doğru orantılıdır. x = 10 iken y = 15 olduğuna göre x = 6 iken y kaçtır?

2- (x + 3) ile (2y − 1) doğru orantılıdır. x = 12 iken y = 2 olduğuna göre x = 8 iken y

4- Hüseyin (t + 2) dakikada 8, (t–3) dakikada 3 soru çözebiliyor. Buna göre t kaçtır?

m ve n ters orantılı olduğundan çarpımları sabittir. m.n=k

2- (a + 2) ile (b − 3) ters orantılıdır. a = 4 iken b = 7 olduğuna göre a = 6 iken b kaçtır?

(a + 2) ile (b − 3) ters orantılı ise (a + 2) . (b − 3) = k dir.

Yukarıda x . y = k denkleminin grafiği verilmiştir. Verilen grafiğe göre a kaçtır?

Verilen grafiği incelediğimizde x ile y nin ters orantılı olduğunu görürüz.

x = a için y = 5 tir. 40 = a . 5 ⇒ a = 8 bulunur.

Yukarıda verilen grafiğe göre a kaçtır?

20 gün sonra 12 öğrenci geldiği için orantı 52 − 20 = 32 gün için kurulmalıdır.

Çarkların dişli sayısı ile dönme sayısı ters

Küçük dişli x kez döndüğünde büyük dişli çark y kez dönsün.

2- 5 işçinin 4 günde boyadığı bir evi 2 işçi kaç günde boyar?

Denklem ve Eşitsizlikler İle İlgili Problemler

Sözel İfade Cebirsel İfade

Sınıftaki öğrenci sayısına x diyelim.

Sözel İfade Grafiksel Gösterim

notlar sırasıyla 70, 60 ve 80 dir." ifadesi- 80

Sayı ve Kesir Problemleri

Sınıftaki sıra sayısına x diyelim.

Kumbaradaki 50 kuruşların sayısı x olsun. Bu durumda (50 − x) tane 25 kuruşluk

Ali'nin başlangıçtaki parasına x diyelim.

Romanın tamamı x sayfa olsun.

Yaş problemlerini çözerken dikkat etmemiz gereken bazı önemli noktalar

• İki kişinin yaşları toplamı a yıl sonra 2.a artar.

Üç kişinin yaşları toplamı a yıl sonra 3.a artar.

Dört kişinin yaşları toplamı a yıl sonra 4.a artar.

n kişinin yaşları toplamı n yıl sonra n.a artar.

Büyük Kardeş Küçük Kardeş

a nın %x i ifadesinde a temel sayı, x yüzde oranıdır.

%x arttırılırsa: a + a . 100 = 100 + 100 = a . a 100 k dir.

Bir sayı %x azaltılırsa: a − a . 100 = 100 - 100 = a· a 100 k dir.

2- 120 sayısının yüzde kaçı 36 dır? Bulalım.

120 sayısının %x i 36 olsun.

3- %40 ı 20 olan sayıyı bulalım.

%40 ı 20 olan sayı; x olsun.

4- Enes 60 soruluk bir testin 45 sorusunu doğru, kalanını yanlış cevaplamıştır.

Enes’in yanlış yaptığı soru sayısı 60 – 45 = 15 tir.

5- Bir telefon faturasında konuşma bedelinin %18’i KDV

1- 250 sayısının %20 si ile %30 unun toplamı kaçtır?

Kâr - Zarar Problemleri

2- Bir malın maliyeti 100x, indirim yüzdesi %40 ise

1. yol: 130 TL nin %20 kârı : 130 . 20 = 26 TL dir.