LIFTING UMYSŁU

Zagadki i inne sposoby treningu

PONAD 200 WYZWAŃ OLA TWOJEGO MÓZGU!

Tytuł oryginału: Brain Boosting
Autor: Michael Powell
Ilustracje: ss. 101, 102, 105 © Kąty Jackson
Arrangement copyright © Su san na Geoghegan
Projekt graficzny: Angela Wilkinson
Projekt okładki: Talking Design

Tłumaczenie: Leszek Karnas

Redakcja: Ewa Wolańska
Korekta: Katarzyna Szajowska

This edition published by Parragon Books Ltd in 2014

Purragon Books Ltd
Chartist House
15-17 Trim Street
Bath BA1 1HA, UK
www.parragon.com
© 2014 Parragon Books Ltd
© 2015 for the Polish edition by Firma K sięgarska Olesiejuk
Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością Sp.j.
Wydawnictwo Olesiejuk, an imprint of Firma K sięgarska Olesiejuk
Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością Sp.j.

ISBN 978-83-274-2566-9

Firma Księgarska Olesiejuk Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością Sp.j.

05-850 Ożarów Mazowiecki
ul. Poznańska 91
wydawnictwo@olesiejuk.pl

www.wydawnictwo-olesiejuk.pl

dystrybucja: www.olesiejuk.pl

Przygotowanie wydania polskiego: MAGRAF Warszawa

Wszelkie praw a zastrzeżone

Wydrukowano w Chinach
 SPIS TREŚCI
Wstęp 4 Rozdział 4: Liczby
Algebra i znikający wielbłąd 82
Rozdział 1: Koncentracja
Ciągi liczbowe 84
Koncentracja i skupienie uwagi.
Test umiejętności Niesamowite obliczenia
w pam ięci 86
Produktywność
® Dostrzegaj związki między liczbami 89
Ważna funkcja uwagi
^^ Liczby pierwsze i ludzki mózg 92
Jak sobie radzić z nabęctwami
j ^ Algorytmy i sztuczna inteligencja
Obudź swoje zmysły
Cyfrowe zakłócenia 16 Rozdział 5: Wzrok
Zasada „jeszcze pięć" 18 Percepcja wzrokowa 95
Popraw czas reakcji 20 Pamięć wzrokowa 100
Zwiększ prędkość przetwarzania 22 Figury i tło 103
danych w mózgu Domykanie 107
Rozdział 2: Rozwiązywanie problemów Blisko - daleko 110
Wymyślanie rozwiązań ^ Rozdział 6: Pam ięć
Rozumowanie logiczne ^ Akrostychy 112
on
Rozumowanie dedukcyjne
Rozumowanie indukcyjne op Metoda zakładkowa 115
Pałac pam ięci 117
Rozumowanie abdukcyjne 38 Poznawanie 119
Logika Boolea 40 wielozmysłowe
Rozumowanie geometryczne 43 Zapamiętuj nazwiska i twarze 120
Rozumowanie przestrzenne 47
Myślenie lateralne ^j Rozdział 7; Kreatywność
Myślenie równoległe ^ Wieloznaczność, paradoksy 122
^ i złudzenia optyczne
Proste rozwiązania są najlepsze
Myślenie globalne 125
Rozdział 3: Język Nie daj się 127
Rozumowanie werbalne Ql Zaufaj intuicji 129
Płynność werbalna 65 Przekraczanie środka 131
Korekta własnych tekstów 67 Odwrócona burza mózgów 133
Słownictwo 70 Pokonuj rutynę 135
Szybkie czytanie 74
Zagadki jq Notatki 137

gQ Odpowiedzi 139
 WSTĘP

WSTĘP
MÓZG STANOWI CENTRUM LUDZKIEGO UKŁADU
NERWOWEGO I NADZORUJE NASZE MYŚLI, CZUCIE ORAZ
RUCHY. FILTRUJE I OCENIA WAŻNOŚĆ WSZYSTKICH
INFORMACJI ODBIERANYCH PRZEZ NASZE ZMYSŁY
CZYNIĄC TO NAWET WTEDY, GDY ŚPIMY KONTROLUJE
FUNKCJE NIEZALEŻNE OD NASZEJ WOLI - OD POŁYKANIA
I ODDYCHANIA PO PRACĘ SERCA ORAZ POCENIE SIĘ.
BEZUSTANNIE MODYFIKUJE NASZE WSPOMNIENIA,
UDOSKONALAJĄC W TEN SPO SÓ B NASZĄ UMIEJĘTNOŚĆ
PODEJMOWANIA DECYZJI, I JUŻ OD W CZESNEGO
DZIECIŃSTWA UMOŻLIWIA NAM ROZWIJANIE
ŚWIADOMOŚCI, DZIĘKI KTÓREJ JESTEŚM Y WYJĄTKOWYMI
ISTOTAMI: LUDŹMI.

Życie modeluje twój mózg. Już od chwili narodzin rozwija on i precyzyjnie dostraja sieć
połączeń i wzorce skojarzeń, tkając bogaty kobierzec z twojego dziedzictwa genetycznego
i życiowego doświadczenia. Właśnie doprowadził cię do chwili, w której czytasz te słowa.
Odbierzesz je w sobie tylko właściwy sposób, ponieważ tylko twój mózg zajmuje ów ściśle
określony punkt w czasoprzestrzeni (aczkolwiek mózgi ludzi o szerszych horyzontach
myślowych sformułowały teorie, zgodnie z którymi twoje niezliczone kopie przebywają w bez­
kresnych wszechświatach równoległych tworzących Wieloświat).

Na szczęście ludzkie mózgi odznaczają się spektakularną plastycznością, dzięki której

rozwijają się przez całe życie. Zdolność restrukturyzacji funkcjonalnej komórek nerwo­
wych sprawia, że na zdobywanie nowych informacji, zmianę sposobu myślenia i zwięk­
szenie możliwości mózgu nigdy nie jest za późno. Przeprowadzone niedawno badania
fal gamma w Instytucie Neurobiologii Układowej Kavliego oraz na Norweskim Uni-

e
 WSTĘP

wersytecie Nauki i Techniki (NTNU) wykazały, że przepływ informacji w mózgu nie

ogranicza się do modyfikowania połączeń neuronów. Norwescy uczeni są przekonani,
iż komórki te wykorzystują układ przełączania umożliwiający synchronizowanie długości
tych fal. Otrzymując tysiące sygnałów wejściowych, oceniają je według ważności i niektóre
ignorują. Neurony „nasłuchują się" wzajemnie i dostrajają fale o różnej długości, co przy­
pomina kręcenie gałką radia.

Nawet nasze wspomnienia są mniej stabilne, niż myślisz. Są one ustawicznie uaktualniane
i modyfikowane, stosownie do okoliczności. Za każdym razem, gdy reaktywujemy wspomnie­
nie, wzmacniamy je i delikatnie zmieniamy w sposób zależny od jego interpretacji. Dobrym
przykładem potwierdzającym niestabilność wspomnień i związane z upływem czasu różnice
w postrzeganiu doświadczeń jest strata bliskiej osoby.

Mózg ma niezwykłe zdolności przystosowawcze. To fantastyczna wiadomość dla wszystkich,

którzy doceniają znaczenie jego dobrego zdrowia, stymulacji i rozwoju. Książka ta jest
uniwersalną maszyną do ćwiczeń twojego umysłu. Znajdziesz w niej zagadki, łamigłówki
oraz ąuizy i trafisz na wiele wyzwań, które zaprojektowano tak, by wykonywanie różnych
zadań umysłowych zmusiło twój mózg do ukierunkowanej intensywnej pracy. Zadania te
mają związek z koncentracją, rozwiązywaniem problemów, językiem, liczbami, wzrokiem,
pamięcią i kreatywnością. Każdy z rozdziałów zawiera istotne informacje dotyczące samo­
świadomości oraz zestaw pytań i ćwiczeń - jest ich ponad 200.

Doskonale wiadomo, iż wykonywanie ćwiczeń umysłowych w dzieciństwie oraz w późnym

okresie dorosłości obniża tempo spadku sprawności intelektualnej. Ale czy wiedziałeś,
że zespół uczonych z niemieckiego uniwersytetu w Tybindze przedstawił teorię, zgodnie
z którą przypadłość ta wcale nie dotyka zdrowych ludzi w podeszłym wieku? Ludzie ci wiedzą
po prostu tak dużo, że ich mózgi potrzebują więcej czasu na przetworzenie wszystkich
informacji i działają jak komputer z zapełnionym twardym dyskiem.

Możesz przeczytać tę książkę od deski do deski albo zapoznać się z wybranymi rozdziałami,
gdyż każdy z nich stanowi odrębną całość (wiedz jednak, że niektóre rozdziały zawierają
odniesienia do rozdziałów poprzednich). Powiedz zatem „nie" ograniczeniom umysłu, za­
cznij czytać i stań się bardziej produktywny już dziś!
 KONCENTRACJA

KONCENTRACJA I SKUPIENIE UWAGI

TEST UMIEJĘTNOŚCI
Rozwiąż ąuiz, by ocenić swój poziom koncentracji.
Zdecydow anie Zdecydow anie
tak Tak Nie wiem Nie nie

............................. 1 ................................ 2.........................................3..................... 4................................. 5 ...............

1. Często błądzę myślami, 9. Pracując, regularnie śledzę media

gdy próbuję się skoncentrować. społecznościowe.

2. Gdy się koncentruję, szybko 10. Gubię się, więc powtarzam te same
się męczę. czynności raz za razem.

3. Rzadko stosuję strategie i techniki 11. Nie potrafię się skoncentrować,

motywacyjne, by ułatwić sobie gdy ktoś rozmawia w pobliżu.
wykonywanie nudnych lub
skomplikowanych zadań. 12. Czuję się przeciążony pracą.

13. Szybko się nudzę.

4. Odnoszę wrażenie, że inni ludzie
zawsze mi przeszkadzają. 14. Wykonując swe zadania, rzadko
urządzam sobie krótkie przerwy.
5. Jestem najbardziej rozproszony, gdy
muszę się najbardziej skoncentrować. 15. Otoczenie, w którym pracuję,
nie sprzyja koncentracji.
6. Nie wiem, kiedy jestem najbardziej
produktywny, więc nie układam 16. Wykonanie zadania trwa tyle,
planu zajęć, aby wykonywać trudne ile trwa, więc nie ustalam terminu.
zadania.
17. Zawsze mam uczucie, że coś
7. Próbuję robić kilka rzeczy naraz, ciekawego dzieje się gdzie indziej
przerzucając się z jednej na drugą. i że to przegapiam.
8. Nie wyznaczam sobie celów przed 18. Często zapominam, jakie jest moje
rozpoczęciem pracy. następne zadanie.

O
 KONCENTRACJA
19. Potrafię skupić się tylko na tym,
co jest naprawdę interesujące.
20. Cierpię z powodu natręctw myślowych.
21. Ten quiz jest nudny.
22. Moje miejsce pracy jest schludne.
WYNIKI
25-50
Pilnie potrzebujesz strategii, które
pomogą ci się koncentrować. Możesz
mieć problemy z rozpoczynaniem zadań,
a także cierpieć z powodu lęku jako
wyniku nieumiejętności skupienia się.
Szybko się męczysz i nudzisz oraz wydaje
ci się, że nigdy nie masz dość czasu
na dokończenie pracy. Masz bardzo
niski próg podatności na znudzenie.
51-75
Czasami stosujesz strategie sprzyjające
koncentracji, lecz skorzystałbyś, wyznacza­
jąc sobie cele, organizując środowisko
pracy i ustalając terminy. Powinieneś także
urządzać sobie krótkie przerwy, gdy
czujesz, że twoja uwaga ulega osłabieniu.
Czujesz się do pewnego stopnia odpowie­
dzialny za swoją koncentrację, lecz wciąż
wolisz rozmowy przy dystrybutorze wody
niż pracę w pełnym skupieniu.
23. Zwykle podczas pracy rozpraszają
mnie dźwięki oraz obrazy.
24. Nie mogę usiedzieć spokojnie.
25. Odkładam pracę na później.
S u m a punktów:
76-100
Na ogół potrafisz dobrze się koncentrować
i zazwyczaj czujesz się w pełni odpowie­
dzialny za organizację swego środowiska
pracy oraz eliminowanie wszystkiego,
co cię rozprasza. Mimo to wciąż zdarzają
się chwile, w których nie potrafisz się
skupić. Oznacza to, że skorzystałbyś,
pozwalając sobie na krótkie przerwy
i stosując niektóre z opisanych w tej książce
technik - zapewnią ci one dodatkową
motywację, gdy twoja energia zacznie się
wyczerpywać.
101-125
Twój umysł jest ostry jak brzytwa.
Dysponujesz mnóstwem strategii oraz
bogatymi zasobami wewnętrznymi.
Możesz podejmować się wykonywania
nawet najbardziej niewdzięcznych
zadań, ponieważ wyznaczasz sobie jasno
określone cele.
 KONCENTRACJA

PRODUKTYWNOŚĆ
Skupienie uwagi może być poważnym wyzwaniem i nie zawsze ma związek z cięższą
pracą lub mobilizacją. Twórcy oprogramowania komputerowego doskonale znają prawo
Brooksa: „powiększenie zespołu w późnej fazie projektu powoduje późniejsze pojawienie
się produktu na rynku". Zwiększenie produktywności wymaga mądrzejszego działania
prowadzącego do zmaksymalizowania zasobów poznawczych: nie da się zmienić liczby
godzin w ciągu doby, lecz można przekształcić sposób, w jaki się je wykorzystuje.

1. Uczeni udowodnili związek temperatury 6. Opowiadaj innym o swoich celach, aby

otoczenia z produktywnością i stwier­
dzili, iż „strefa komfortu" to 22-25°C.
2. Planuj swój dzień. Wyznaczaj sobie
ambitne, lecz realne cele. Jeśli są one
zbyt ambitne, narażasz się na niepowo­
dzenie i rujnujesz swą przyszłą
motywację.
3. Teraz po prostu zacznij, a twój lęk
przed niepowodzeniem i brakiem czasu
znacznie się zmniejszy. Jeśli wielkie
zadanie cię przytłacza, podziel je na
części, z którymi sobie poradzisz.
4. Uwierz w kompetencje i szczerość
innych. Proś o pomoc, gdy jej
potrzebujesz, a w zamian dziel się
z innymi swoim doświadczeniem.
5. Mniej znaczy więcej. Produktywności
nie mierzy się liczbą godzin, które
spędzasz za biurkiem. Pracuj krótkimi
zrywami, maksymalnie skupiając uwagę,
i urządzaj sobie krótkie przerwy, gdy
twoja uwaga ulega osłabieniu.
czuć się za nie bardziej odpowiedzialnym.
7. Ustal porę dnia, w której jesteś najbar­
dziej produktywny, i przystąp do pracy
- nawet o piątej rano lub o jedenastej
wieczorem. Jeśli ci to odpowiada, nie
przejmuj się.
8. Zmień otoczenie. Czasami wystarczy
przenieść się do innego pokoju
i użyć papieru oraz długopisu zamiast
komputera, by ponownie znaleźć
motywację do pracy.
9. Kieruj się zasadą Fdreto (sformułowaną
przez włoskiego ekonomistę Vilfreda
Fbreto, znaną także jako zasada 80/20),
w myśl której w wielu przypadkach
80 procent wyników jest efektem
20 procent przyczyn. Które 20 procent
twojego bezowocnego działania sprawia,
że marnujesz 80 procent swego czasu?
10. Skupiaj się tylko na jednej rzeczy.
Badania dowiodły, że robienie kilku
rzeczy naraz jest nieefektywne.

O
 KONCENTRACJA

Mniej znaczy więcej: rozwiązanie tych łamigłówek jest łatwiejsze

i wymaga mniej czasu, niż ci się wydaje.

BECZKA PIWA

Ile piwa jest w środku? Mniej czy więcej niż pół beczki?
Jest sposób, by to sprawdzić. Można to zrobić bez dodatkowego
wyposażenia.

TRZY ŻARÓWKI

Trzy wyłączniki na zewnątrz pokoju bez okien połączone

są z trzema żarówkami w jego wnętrzu. Jak sprawdzisz,
z którą żarówką połączony jest każdy z wyłączników,
jeśli możesz wejść do pokoju tylko raz?

DOBRY SAMARYTANIN

Z asada Pareto głosi, iż w wielu systemach występuje niewspółmierność skutków

do przyczyn. Tylko jeden wybór w tej łamigłówce ma istotne znaczenie; jeśli wybierzesz
inne rozwiązanie - niewiele zyskasz.
Jest burzowy wieczór. Jedziesz samochodem, a gdy mijasz przystanek
autobusowy, dostrzegasz trzy osoby czekające na autobus:
1. Starszą panią, która wygląda, jakby za chwilę miała umrzeć.

2. Starego przyjaciela, który uratował ci kiedyś życie.

3. Partnerkę/partnera twoich marzeń.

W twoim samochodzie zmieści się jeszcze tylko jedna osoba.

Kogo powinieneś wybrać?
 KONCENTRACJA

WAŻNA FUNKCJA UWAGI

Uwaga i skupienie to istotne umiejętności pomocne w przyswajaniu, przetwarzaniu i za­
pamiętywaniu informacji. Kontrolująca funkcja uwagi jest umiejętnością wyboru tego, na co
należy zwrócić uwagę, oraz tego, co należy zignorować, i decyduje, jak bardzo potrafimy się
skupić. Funkcja ta definiuje pod wieloma względami to, kim jesteśmy. Hiszpański filozof Jose
Ortega y Gasset rzekł: „Powiedz mi, na co zwracasz uwagę, a powiem ci, kim jesteś".
Kontrolująca funkcja uwagi angażuje przede wszystkim czołowe obszary mózgu, w tym
korę przednią zakrętu obręczy, i ma ścisły związek z pamięcią roboczą. Jest bardziej
aktywna u dorosłych niż u dzieci, których płaty czołowe mózgu jeszcze się rozwijają, lecz
nawet dorośli mogą dodatkowo rozwinąć tę ważną umiejętność poznawczą. Upośledzenie
kontrolującej funkcji uwagi ma związek z niektórymi zaburzeniami, na przykład z zespołem
nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi (ADHD) oraz autyzmem.
Czynnikiem niekorzystnie wpływającym na kontrolującą funkcję uwagi jest lęk, z drugiej
zaś strony - upośledzona funkcja jest jedną z podstawowych przyczyn powodujących
jego powstawanie i utrzymywanie się. Innymi słowy, zredukowanie lęku usprawni twoją
kontrolującą funkcję uwagi, a usprawnienie to, połączone ze skupieniem się na zadaniu,
jeszcze bardziej zredukuje sam lęk.
Jak wykazuje praktyka, najlepszym sposobem na poprawienie kontrolującej funkcji uwagi
jest wykonywanie zadań poparte motywacją polegającą na niepozwalaniu sobie na roz­
proszenie; nie mniej ważne jest przygotowanie miejsca pracy oraz nastawienie psychiczne.
Pamiętaj: badania naukowe wykazały, że w przypadku prognozowania sukcesów naukowych
samodyscyplina ma większe znaczenie niż współczynnik inteligencji.
1. Wyeliminuj wszystko, co cię rozprasza: wyłącz telewizor i muzykę, a także usuń
niepotrzebne urządzenia, na przykład telefon komórkowy. Oczyść swoje pole widzenia.

2. Pracuj etapami trwającymi po 15-45 minut; przedzielaj je krótkimi przerwami.

3. Zrozum, DLACZEGO wykonujesz zadanie oraz jaką korzyść przyniesie to tobie i innym.

4. Wyznacz sobie jasno określony cel, abyś rozumiał, CO robisz, i mógł monitorować swe
zachowanie, gdy dążysz do osiągnięcia tego celu.

5. Podziel zadanie na części, aby jego rozmiary nie przytłaczały cię ani nie pozbawiły
chęci działania. Zawsze pracuj tylko nad jednym zadaniem.
 KONCENTRACJA

MIESZANE SYGNAŁY

Ćwiczenie to wymaga ignorowania jednego lub kilku bodźców i skupienia się wyłącznie na
wybranym. Wiele osób doskonale opanowało tę umiejętność i wykorzystuje ją na zawołanie
(wszyscy mamy znajomych i krewnych, którzy nie zauważają naszej obecności, gdy oglądają
telewizję, oddają się grom komputerowym lub wysyłają SMS-y).
Wybierz jeden lub więcej bodźców różnego rodzaju (słuchowych, dotykowych, wzrokowych,
zapachowych albo smakowych), na przykład głośno grający telewizor lub radio, włączające
się i gasnące światło (poproś kolegę o pomoc), wysysanie cytryny, uderzanie balonem
w głowę w dowolnie wybranej chwili, siedzenie w zimnej kąpieli itp. Włącz drugie radio
i wybierz stację, która nadaje wiadomości. Policz, ile razy w ciągu pięciu minut spiker
wypowie słowo „jest". Zauważ, jak zabawowy charakter tego ćwiczenia redukuje negatywny
komponent emocjonalny - irytację.

POLICZ KWADRATY

Z ilu kwadratów składa się rysunek?

92 procent osób nie zalicza tego prostego testu na uwagę!

ILE LITER „ S " ?

Ile liter „s" znajduje się w każdym z tych zdań? Przeczytaj je tylko raz i zapisz wyniki w ciągu
60 sekund.
1. Stanisław Moniuszko, jeden z najsłynniejszych polskich kompozytorów, napisał operę
Straszny dwór.

2. W Szczebrzeszynie chrząszcz brzmi w trzcinie i Szczebrzeszyn z tego słynie.

3. Szympansy splądrowały spiżarnię i zostawiły po sobie sterty resztek.

O
 KONCENTRACJA

JA K SOBIE RADZIĆ
Z NATRĘCTWAMI
Przyczyną natręctw myślowych są najczęściej lęk oraz/lub negatywne doświadczenia
emocjonalne. Natręctwa te zaburzają koncentrację, skłaniają do przekładania wielu
czynności na później, odrywają od bieżących zadań i nieuchronnie pogłębiają lęk, co może
doprowadzić do nasilenia się samych natręctw.
Próba zablokowania niechcianych myśli przynosi efekty odwrotne do oczekiwanych. A teraz
zamknij oczy i włącz stoper. Twoim celem jest spędzenie minuty bez myślenia.
Jak ci poszło? Po ilu sekundach biały niedźwiedź pojawił się w twoich myślach? I dlaczego
myślimy o białym niedźwiedziu, skoro postanowiliśmy tego nie robić?
Daniel Wegner, profesor psychologii na Uniwersytecie Harvarda i pionier w dziedzinie badań
nad tłumieniem myśli, a zarazem autor książki Białe niedźwiedzie i inne niechciane myśli
(ang. Wbite bears and other unwanted thoughts) wykazał, że usiłowanie tłumienia myśli
prowadzi do obsesji. Nie blokuj zatem niechcianych myśli przypominających melodię, której
nie można pozbyć się z głowy. Zamiast tego pogratuluj sobie, że udało ci się rozpoznać, iż je
miewasz, oraz zdać sobie sprawę, że twoja koncentracja błądzi.
Profesor Wegner zaproponował kilka strategii radzenia sobie z białymi niedźwiedziami:

1. Skup się na czymś innym! Zaangażowanie poznawcze pozwoli ci wówczas ograniczyć

możliwość pojawiania się natrętnych myśli w twojej głowie.

2. Spróbuj lekceważyć niechcianą myśl. Sporządź listę rzeczy, które cię dręczą, i odłóż ją
na bok - sięgniesz po nią później, o określonej porze dnia. Oznacza to, że nie musisz
przechowywać niechcianych myśli w pamięci i zajmiesz się nimi za jakiś czas.

3. Zawsze, gdy to możliwe, unikaj wielozadaniowości, która - według niektórych badaczy -

obniża produktywność o mniej więcej 40 procent, a także pogłębia stres i lęk.

4. Konfrontacja: „To boli - powiedział profesor Wegner - ale jest skuteczne".

Pomyśl o niechcianych myślach, aby zmniejszyć prawdopodobieństwo
ich pojawiania się w innych chwilach.

5. Medytacja i rozwaga wzmacniają kontrolę nad umysłem i pomagają

w kontrolowaniu niechcianych myśli.
 KONCENTRACJA

POZBĄDŹ SIĘ NIECHCIANYCH MELODII

Dr Ira Hyman, psycholog muzyki na Uniwersytecie Zachodniego Waszyngtonu, twierdzi,

że najlepszym sposobem na pozbycie się uporczywych melodii w głowie jest rozwiązywanie
skomplikowanych anagramów. Oto przykłady:

FINE IN TORN JEANS amerykańska aktorka

NARCOLEPTIC angielski muzyk
CRAZED IMOAN amerykańska aktorka
ERROR ON BIDET amerykański aktor
ELITE BRAIN NEST fizyk teoretyczny
IDEMAND TV LATER amerykański prezenter
A FAMOUS GERMAN WALTZ GOD słynny kompozytor
MORMON IDEAS amerykańska piosenkarka
IRULE STAR JOB amerykańska aktorka
HE'S GROWN LARGE N CRAZED amerykański aktor, który został politykiem
LEAN WAR MISSILE mistrzyni tenisa
USE MY LYRIC amerykańska aktorka i piosenkarka

Q
SKUP SIĘ NA PRZEDMIOCIE

Weź niewielki przedmiot, na przykład szklankę lub kawałek owocu.

Skup się na nim i zacznij go badać. Obracaj go w dłoniach
i doświadczaj, starając się nie myśleć. Przekonaj się, czy potrafisz skupić
całą uwagę na tym przedmiocie, zachowując spokojny umysł i nie oceniając sytuacji.

WSKAZÓWKA ZEGARA

Ćwiczenie to zaproponowali Vanda North i Richard Israel, autorzy książki

Mind chi. Skup się na wskazówce sekundowej zegara wiszącego
na ścianie i powtarzaj słowo „jeden" do chwili, gdy w twojej głowie
pojawi się błąkająca się myśl. Zacznij wówczas powtarzać słowo „dwa"
i czyń to do chwili pojawienia się następnej myśli; podobnie postąp
ze słowem „trzy". Przekonaj się, do jakiej liczby dojdziesz, obserwując
zegar przez minutę.
 KONCENTRACJA

OBUDŹ SWOJE ZMYSŁY

Można łatwo zaniedbać pięć zmysłów i stracić mnóstwo okazji do poprawienia wydolności
mózgu. Stymulacja smaku, dotyku, węchu, słuchu i wzroku tuż przed przystąpieniem
do wykonywania określonego zadania pomoże ci poprawić koncentrację i wzmóc uwagę.

WZROK
Uczeni z Uniwersytetu w Hiroszimie stwierdzili, że przyglądanie się zdjęciom uroczych
zwierząt poprawia koncentrację. Badania, którym poddano 132 studentów, wykazały, iż po
obejrzeniu fotografii przedstawiających młode zwierzęta radzili sobie oni lepiej z testami
poznawczymi. Studenci oglądający zdjęcia młodych zwierząt poprawili swe wyniki w tes­
tach typu operacyjnego o 44 procent. Badacze orzekli: „Zdjęcia te silnie motywują do wy­
konania zadania, ponieważ ich charakter ma związek z opiekuńczością, a zatem sprzyja
zaangażowaniu społecznemu".
Ważny wpływ na nastrój i odczucia mają kolory, które poprawiają koncentrację. Należy do
nich zieleń. Dlatego pomaluj ściany pomieszczenia na zielono, ułóż na biurku kilka zielonych
przedmiotów i przygotuj sobie komplet ulubionej zielonej odzieży przeznaczonej do noszenia
w chwilach, w których musisz się skoncentrować. Najlepiej jednak poprzedź wykonanie
każdego zadania dziesięciominutowym spacerem.

WĘCH
Uczeni stwierdzili, że zapach mięty pieprzowej korzystnie wpływa na pamięć, uwagę oraz
skupienie. Badania przeprowadzone w Cincinnati (Ohio, USA) wykazały, iż wyniki testów
rozwiązywanych przez studentów, których wcześniej poddano działaniu tego zapachu,
poprawiły się o 28 procent.
Korzystnym wpływem na pamięć oraz nastrój odznacza się również zapach melisy lekarskiej.
Szesnastowieczny zielarz John Gerard zalecał go swoim uczniom. Badania laboratoryjne,
którym poddano tę pospolitą roślinę, wykazały, iż zawarte w niej związki zwiększają aktywność
acetylocholiny - chemicznego przekaźnika mającego związek z pamięcią.
Koncentrację poprawiają też zapachy innych roślin: jaśminu, cynamonu, wanilii, wetiwerii
pachnącej, cedru oraz rozmarynu lekarskiego (ten ostatni wzmaga przepływ krwi w głowie,
a tym samym w mózgu). Pamiętaj: stosowanie skoncentrowanych olejków o tych zapachach
wymaga zachowania ostrożności!
 KONCENTRACJA

SMAK
Zamiast sięgać po tradycyjną kawę, wyssij plasterek cytryny albo wypij szklankę lemoniady
lub soku z limetki z lodem. Wyniki badań opublikowane przez uczonych z Uniwersytetu
Georgii w czasopiśmie „Psychological Science" wskazują, że smak cukru trzcinowego
w lemoniadzie korzystnie wpływa na uwagę oraz samokontrolę. Leonard Martin, jeden
ze współautorów opracowania, wyjaśnił to następująco: „Glukoza pobudza receptory
cukrów prostych na języku", które „wysyłają sygnały do ośrodków motywacyjnych mózgu".

□ □TYK
Uciskanie niektórych punktów znanych w akupresurze wspomaga
B-
pamięć i koncentrację, a także łagodzi bóle głowy i pomaga się
zrelaksować. Stosuj automasaż i delikatnie uciskaj te punkty.

(A) Punkt Stu Spotkań (na szczycie głowy, między kośćmi

ciemieniowymi)

(B) Punkt Słońca (w zagłębieniu skroni)

(C) Bramy Świadomości (zagłębienia tuż poniżej podstawy czaszki)

(D) Niebiański Filar (na mięśniach, półtora centymetra poniżej

podstawy czaszki i półtora centymetra od kręgosłupa)

(E) (Punkt Trzech Mil (na cztery palce poniżej rzepki i na palec
na zewnątrz od kości piszczelowej) E_

(F) Punkt Taj-czun (w zagłębieniu między paluchem

a drugim palcem stopy)

iii--------- F
SŁUCH
Dudnienia są intrygującym sposobem na zmianę częstotliwości fal mózgowych. Poprawiają
koncentrację, choć mogą też pomagać w zasypianiu (w zależności od potrzeb). Dudnienia te,
odtwarzane przed pracą lub w czasie pracy, wymagają użycia słuchawek stereofonicznych
i składają się z tonów o nieco różnych częstotliwościach, przez co każde z uszu odbiera
nieco inny zestaw dźwięków. Aby poznać przykłady takich dudnień, zajrzyj na stronę serwisu
YouTube.

O
 KONCENTRACJA

CYFROWE ZAKŁÓCENIA
To smutne, ale prawdziwe: większość z nas coraz bardziej uzależnia się od zdobyczy
technologii, na przykład smartfonów lub internetu. Nowoczesne urządzenia techniczne
oraz media społecznościowe bywają wprawdzie bardzo przydatne, lecz niektórzy psycho­
lodzy, na przykład dr Larry Rosen, są przekonani, że nadużywanie telefonów komórko­
wych, tabletów i komputerów jest przyczyną szeroko rozpowszechnionych problemów
dotyczących zdrowia psychicznego.
W swej książce iDisorder: Understanding Our Obsession with Technology and Overcoming
Its Hołd on Us dr Rosen ostrzega: „wielu z nas zbliżyło się do granicy i-choroby" wywoływanej
przez „sposób, w jaki jesteśmy związani z technologią i mediami", co znajduje wyraz
w postaci objawów niektórych zaburzeń psychicznych, w tym „narcyzmu, zaburzeń obse-
syjno-kompulsywnych, depresji, zespołu deficytu uwagi, fobii społecznej, osobowości
dyssocjalnej, hipochondrii, dysmorfofobii, zaburzeń schizoidalnych oraz wojeryzmu"
.Jeśli należysz do osób uzależnionych, być może dostrzegasz już u siebie niezdrowe

Czy cierpisz na i-chorobę?

Jeśli odpowiesz twierdząco na co najmniej pięć pytań - możesz mieć problem.

1. Czy boisz się, że coś przeoczysz,
jeśli nie będziesz mógł regularnie
sprawdzać poczty elektronicznej lub
śledzić mediów społecznościowych?
2. Czy sprawdzasz przed snem
telefon komórkowy lub tablet?
6. Czy będąc Online, piszesz coś, czego
nie ośmieliłbyś się nigdy powiedzieć
komuś prosto w twarz?
7. Czy regularnie myślisz, że twój telefon
wibruje, nawet jeśli urządzenie to
milczy?

3. Czy często zabierasz laptop 8. Czy przerywasz pracę, by sprawdzić

do toalety?
4. Czy odświeżasz raz za razem
skrzynkę odbiorczą?
5. Czy zmieniasz zdjęcie na swym profilu
na Facebooku częściej niż dwa razy
w miesiącu?
pocztę elektroniczną i media
społecznościowe?
9. Czy używasz telefonu komórkowego
w samochodzie?
10. Czy w nocy zamieszczasz posty
na Twitterze lub innych portalach?
 KONCENTRACJA

aspekty obcowania z technologią: tracisz godzinę na surfowanie w sieci, mimo iż chcia­

łeś tylko wysłać wiadomość, sprawdzasz SMS-sową skrzynkę odbiorczą telefonu w środku
nocy albo - zamiast doświadczać bieżącej chwili - myślisz o zamieszczeniu kolejnej
wypowiedzi na Twitterze.
Wykazano, iż studenci, którzy zaglądali na swoje konto na Facebooku co 15 minut, radzili
sobie gorzej. Bezustanne sprawdzanie naszych urządzeń prowadzi do powstania sprzę­
żenia zwrotnego mającego charakter obsesji, napędzanej tym, co MTV określiła jako
FOMO (fear of m issing out - strach przed przeoczeniem), a dr Jim Taylor z Uniwersytetu
San Francisco - jako DA (disconnectivity anxiety - lęk przed odłączeniem).
Lęk przed niedostępnością technologii, trudności z zasypianiem, a także narcystyczna obse­
sja związana z autoprezentacją w sieci składają się na obraz i-choroby.
Jak zatem utrzymać uwagę w czasach, gdy technologia i media społecznościowe nara­
żają nas na dekoncentrację? Oto trzy sposoby:

SPĘDZAJ WIĘCEJ CZASU NA ŁONIE

PRZYRODY

Nawet kilka minut spędzonych w środowisku naturalnym pomaga

odzyskać spokój oraz zresetować mózg i poprawić jego funkcjonowanie.
Równie skutecznym sposobem na zwiększenie sprawności mózgu
jest oglądanie fotografii przedstawiających przyrodę.

SŁUCHAJ MUZYKI
Dr Larry Rosen twierdzi, że „muzyka aktywuje te same układy nagrody
w mózgu, które reagują na bodźce pokarmowe i seksualne, więc
wysłuchanie krótkiego fragmentu muzyki może pomóc w jego zresetowaniu".

JESZCZE RAZ PRZEMYŚL, PRZEŁADUJ,

POŁĄCZ I ODŻYJ
Daniel Sieberg, dziennikarz zajmujący się nauką i technologią, stworzył
program czterech kroków, który pozwala zredukować uzależnienie od technologii:
Przemyśl ponownie: ile czasu poświęcasz na korzystanie z nowoczesnych technologii.
Przeładuj: rozłącz się na pewien czas, by się oderwać od swych nawykowych zachowań.
Połącz się: zacznij stopniowo korzystać z technologii, czyniąc to jednak bardziej świadomie.
Odżyj: uznaj kontakty z ludźmi za najważniejsze.
 KONCENTRACJA
ZASADA „JESZCZE PIĘĆ”
JAK SILNA JEST TWOJA WOLA?
1. Wykonując trudne zadanie:
a) staram się jak najszybciej zakończyć
pracę, by móc odpocząć
b) cieszę się z wyzwania
c) martwię się, że mu nie podołam /
tracę cierpliwość / plącę komuś,
kto mnie zastąpi
2. Wdrażając nowy plan działania
(na przykład dietę, harmonogram
pracy lub budżet):
a) ściśle przestrzegam jego reguł
b) od czasu do czasu pozwalam sobie
na odstępstwo, lecz nie mam
poczucia winy
c) łatwo ulegam pokusom / rezygnuję
z nowego planu po kilku dniach
3. Innym przychodzi to łatwiej:
a) czasami
b) rzadko
c) zawsze
4. Dotrzymuję złożonych sobie obietnic:
a) czasami
b) rzadko
c) zawsze
5. Ciężka praca się opłaca:
a) czasami
b) rzadko
c) zawsze
6. Najbardziej użyteczne pytanie,
które mogę zadać, to:
a) dlaczego?
b) dlaczego nie?
c) dlaczego ja?
7. Gdy coś mi nie wychodzi:
a) pracuję dalej
b) analizuję sytuację i nie boję się
zmienić sposobu działania
c) stresuję się / poddaję się / winię
kogoś innego
8. Moim zdaniem silna wola to:
a) zbiornik, który się wyczerpuje
i wymaga ponownego napełnienia
(jak beczka na deszczówkę)
b) samoodnawiający się zapas,
z którego biorę tyle, ile potrzebuję
(jak podziemne jezioro)
c) coś, co wydają się mieć tylko
inni ludzie
 KONCENTRACJA

WYNIKI
Głównie odpow iedzi „a "
Dysponujesz pewną siłą woli, lecz w twoim przypadku oznacza to wszystko albo nic.
Czasami nie czujesz w sobie gotowości do systematycznej pracy, która ma ci zapewnić
pożądane wyniki, i uchylasz się od odpowiedzialności za swe niepowodzenia.
Masz skłonność do myślenia, że coś lub ktoś ponosi winę za twoje problemy.
Głównie odpow iedzi „b"
Dysponujesz cechami osoby odnoszącej sukcesy: twoja siła woli oraz konsekwencja
łączą się z umiejętnością przyznawania się do porażek. Nie brak ci pewności siebie.
Potrafisz zmieniać sposób działania, gdy sytuacja wymaga zastosowania nowej strategii.
Czerpiesz przyjemność z kreatywności i dostrzegania nowych dróg, choć nie dążysz
do przesadnego perfekcjonizmu.
Głównie odpow iedzi „c"
Musisz się nauczyć brać odpowiedzialność za swoje życie: zabierz się do pracy już teraz.
Nie doceniasz wagi samodzielności, ponieważ wcześniejsze doświadczenia odcisnęły
piętno na twojej motywacji i duchu przygody. A teraz dobra wiadomość: zapewnisz sobie
lepsze widoki na przyszłość, jeśli zaczniesz wymagać od siebie nieco
więcej i zastosujesz zasadę „jeszcze pięć".
To ważne: musisz uznać, iż powszechna wiara w ograniczoność siły woli nie ma nic wspól­
nego z prawdą i nie jest w niczym pomocna. Silna wola nie przypomina wysychającej
studni (o ile nie uwierzysz, że jest inaczej). Greg Walton i Carol Dweck, profesorowie
psychologii z Uniwersytetu Stanforda, obserwowali przez ponad pięć tygodni 153 studen­
tów. Stwierdzili, iż podopieczni, których uczono, że siła woli jest nieograniczona i odna­
wialna, wzmocnili ją, a zarazem spożywali mniej śmieciowego jedzenia i odwlekali wy­
konywanie zadań rzadziej niż ci, którym wpajano przekonanie, iż siła woli może ulec
wyczerpaniu. Studenci należący do pierwszej grupy otrzymywali też lepsze oceny.
Walton i Dweck tłumaczą to następująco: „Ludzie, którzy sądzą, że siła woli jest ograniczo­
na, wypatrują oznak zmęczenia, a dostrzegłszy je, zwalniają tempo pracy, inni natomiast
- ci, którzy uznają siłę woli za niewyczerpalną - uczą się postrzegać zmęczenie nie tyle
jako powód do zaprzestania działania, co jako objaw każący im sięgnąć do jej głębszych
pokładów". Im częściej więc będziesz postępować zgodnie z zasadą „jeszcze pięć", tym
łatwiej dostosujesz się do jej reguł! Stopniowe zwiększanie zaangażowania i wzmacnianie
wytrwałości sprawią, że będziesz przekraczać biologiczne i umysłowe granice, których
pokonanie wydawało ci się wcześniej niemożliwe.
 KONCENTRACJA

POPRAW
CZAS REAKCJI

Czas reakcji, wydłużający się z wiekiem, jest stałym wskaźnikiem ogólnej sprawności
fizycznej, zdrowia oraz stopnia zadbania. Najlepsze sposoby na poprawę czasu reakcji
to wysypianie się, zdrowe odżywianie, częste ćwiczenia oraz unikanie narkotyków i alkoholu.
Twój czas reakcji zmienia się z biegiem dnia. Przeprowadź zatem dwa testy, dzięki którym
dowiesz się, kiedy pracujesz najwydajniej. Kilkutygodniowe śledzenie własnego czasu reakcji
może stanowić doskonałą motywację do poprawy sprawności umysłowej i fizycznej.
Jedną z najlepszych metod prowadzących do skrócenia czasu reakcji jest odpoczynek.
Wykazano, iż podobny efekt zapewnia wykorzystanie wyobraźni do „markowania działań"
- wizualizacji fizycznych ruchów ciała, niezbędnych do zrealizowania określonego zadania
w świecie realnym. Sportowcy poświęcają dużo czasu na ćwiczenia pamięci mięśniowej,
które pozwalają im poprawić szybkość oraz dokładność.
Cukier oraz produkty wysokoglikerniczne wywołują senność i spowalniają reakcje, podczas
gdy niewielka dawka kofeiny zwiększa wydolność organizmu (należy jednak pamiętać,
że nadmiar kawy wywołuje jej szybki spadek). Jeśli potrzebujesz zastrzyku energii, nie
sięgaj po przekąski lub napoje zawierające cukier, zastąp je gumą do żucia. Badania
przeprowadzone przez zespół uczonych z japońskiego Uniwersytetu Chiba wykazały, że czas
reakcji studentów żujących gumę uległ skróceniu o siedem procent. Specjaliści przyjmują,
iż dzieje się tak, ponieważ mięśnie biorące udział w żuciu pobudzają określone obszary
mózgu, w tym korę przedruchową w płacie czołowym, która uczestniczy w przygotowywaniu
oraz wykonywaniu ruchów kończyn.
ś
 KONCENTRACJA

W LEWO, W PRAWO, W GÓRĘ, W DÓŁ

1. Wędrując od lewej do prawej lub z góry 3. Wymieniaj kierunek odwrotny

na dół, nazywaj głośno kierunek,
w którym spoglądają buźki
(patrz na nie z własnej perspektywy).
Ćwicz, dopóki nie wykonasz tego
ćwiczenia w ciągu zaledwie 15 sekund.
2. Skomplikuj nieco zadanie, oceniając
kierunek z perspektywy buziek.
do rzeczywistego (widzianego
z twojej perspektywy, a jeśli masz
masochistyczne zapędy - z perspektywy
buziek). To wyjątkowe wyzwanie, lecz
uczucie znalezienia się w kłopotliwym
położeniu zdziała cuda w twoim mózgu.

SPADAJĄCA PIŁKA

Twój pomocnik trzyma piłkę z boku ciała, na wysokości swego barku, po czym ją upuszcza.
Musisz szybko podbiec i ją schwycić, zanim odbije się drugi raz od podłogi.
Dopasuj odległość dzielącą cię od pomocnika do swoich możliwości - ćwiczenie
to powinno być trudne, ale wykonalne.
 KONCENTRACJA

ZWIĘKSZ PRĘDKOŚĆ PRZETWARZANIA

DANYCH W MÓZGU
Prędkość przetwarzania danych w mózgu jest jednym z parametrów wykorzystywanych
do oceny inteligencji. Mózg człowieka składa się z około 100 miliardów komórek zwanych
neuronami, które odbierają i przekazują sygnały elektrochemiczne. Każdy neuron wyposażony
jest w dendryty - rozgałęzione wypustki służące do odbioru tych sygnałów z sąsiednich
komórek. Sygnały opuszczają neurony za pośrednictwem neurytów, działających jak prze­
wody elektryczne i łączących się z innymi neuronami w miejscach zwanych synapsami.
Aby osiągnąć najwyższą sprawność, mózg potrzebuje optymalnych składników odżyw­
czych i treningu. Najlepszymi środkami umożliwiającymi przyspieszenie procesów poznaw­
czych są ćwiczenia fizyczne oraz spożywanie zdrowej żywności. Ćwiczenia stymulują
krwiobieg, prowadząc do ukrwienia mózgu, a także przyspieszają wytwarzanie hormonów
odpowiedzialnych za naprawę i rozmnażanie komórek. Najkorzystniejsze formy ruchu to
sport lub taniec.
Neuryty otoczone są mieliną - substancją, która je chroni i odgrywa rolę izolatora
elektrycznego (osłonka mielinowa neurytu przypomina kształtem sznur kiełbasek). Mielina
zwiększa prędkość przekazywania sygnałów, a uszkodzenie tej substancji stanowi przyczy­
nę wielu chorób neurodegeneracyjnych, na przykład stwardnienia rozsianego lub zespołu
Guillaina-Barrego. Sprawność działania otoczki mielinowej spada z wiekiem, co stanowi
jeden z powodów zmniejszania się prędkości przetwarzania informacji. Według Byrona
Richardsa, dietetyka klinicznego, wsparciem dla mieliny są trzy suplementy diety: Calcium
AER fosfatydyloseryna (obecna także w lecytynie sojowej, śledziach, kurzych sercach i innych
podrobach) oraz przeciwutleniacze rozpuszczalne w tłuszczach, na przykład tokotrieno-
lowa postać witaminy E (obecnej, choć w niewielkiej ilości, również w oleju z otrębów
ryżowych, oleju palmowym, kiełkach pszenicy lub jęczmieniu).
Zwiększeniu prędkości pracy mózgu sprzyjają gry na czas, które zmuszają do szybkiego
wykonywania określonych zadań. Decydując się na taki trening, wybieraj łamigłówki i gry,
których celem jest znalezienie dokładnego rozwiązania w jak najkrótszym czasie - unikaj
natomiast tych, które wymagają jedynie rozwiązania, lecz nie narzucają limitów czasowych.
Użyteczne są także gry rytmiczne, gdyż wymuszają szybkie podejmowanie decyzji. Codzien­
ne ćwiczenia mózgu narzucające konieczność szybkiego działania zwiększają prędkość
jego pracy, podobnie jak podnoszenie ciężarów wzmacnia mięśnie.
 KONCENTRACJA

NAZWIJ MNIE

Mierząc czas, sprawdź, jak szybko potrafisz:

a) powiedzieć, ile liter ma określone słowo (np. cztery, pięć, cztery...)
b) tworzyć sumy bieżące liczb w poziomych rzędach (trzy, osiem, piętnaście, dwadzieścia pięć...)
c) tworzyć sumy bieżące liczb w pionowych rzędach (trzy, dziesięć, dziewiętnaście...)

3 5 7 10 8 5 10 3 4 10
7 10 8 2 3 4 10 5 10 8
9 8 10 2 10 10 2 6 3 7
2 1 9 1 5 1 3 9 5 5
8 1 2 3 2 7 1 9 8 4
9 5 9 7 7 2 7 9 7 1
10 9 5 1 4 5 8 7 5 1
4 5 1 9 8 3 7 6 8 10
5 5 1 7 1 6 9 6 2 2
7 3 8 9 10 9 6 6 3 10

KLAR KLASK, PSTRYK, PSTRYK

Zacznij wybijać wolny rytm: uderz się dłońmi po udach (klap), klaśnij (klask), a następnie
pstryknij palcami jednej, a potem drugiej ręki (pstryk, pstryk).
Wybierz sobie temat. Uderzając się po udach, podaj przykład na literę „a", przy kolejnym
uderzeniu - przykład na literę „b" itd. Ustal tempo tak, by bez zatrzymywania dojść
od a do z. Gdy się pomylisz, nie przerywaj i zacznij wyliczankę od nowa.
Pozostań przy jednym temacie i powtarzaj ćwiczenie coraz szybciej, testując
swą pamięć i zmuszając mózg do coraz szybszego przetwarzania informacji.

MAM KOLOR
Możesz wykonać to ćwiczenie sam lub z partnerem. Weź standardową talię 52 kart i zacznij
odkrywać jedną po drugiej, układając każdą z nich na poprzedniej. Powiedz „mam"
za każdym razem, gdy odkryta karta okaże się takiego samego koloru jak poprzednia.
 ROZWIĄZYWANIE PROBLEMÓW

WYMYŚLANIE ,
ROZWIĄZAŃ
Najpierw należy zrozumieć istotę problemu, a dopiero potem przeznaczyć wszystkie siły na
jego rozwiązanie. Wydaje się to łatwe, lecz niektórzy z nas skupiają się jedynie na problemie,
czują się nim przytłoczeni, boją się niepowodzenia i ostatecznie odkładają znalezienie
rozwiązania na później. Inni postępują odwrotnie: natychmiast rzucają się w wir pracy,
by określić sposób działania, choć nie w pełni rozumieją sam problem. Stwarza to ryzyko
wyszukiwania rozwiązania dla niewłaściwie zdefiniowanego lub nawet nieistniejącego
problemu.

ZROZUMIENIE PROBLEMU
Firmy odnoszące sukcesy przyglądają się potrzebom klientów - ich problemom - i usiłują je
zaspokoić, oferując swe produkty. Natomiast te, których działania kończą się niepowodzeniem,
opracowują rozwiązania problemów niewłaściwie sformułowanych, a nawet niemających nic
wspólnego z rzeczywistością. W latach siedemdziesiątych XX wieku jedna z największych firm
produkujących szampony do włosów poniosła porażkę, ponieważ jej argument („szampon
zawiera jogurt") nie przekonał klientów. Fiaskiem zakończyła się też szeroko rozreklamowana
próba wprowadzenia na rynek pewnego rodzaju kawy niewymagającej zaparzania („włóż
ją tylko do kuchenki mikrofalowej"). Zaproponowany przez producenta sposób nie stanowił
rozwiązania problemu, gdyż kartonowe opakowanie kawy nie nadawało się do podgrzewa­
nia za pomocą mikrofal, a tradycyjna metoda zaparzania - zalanie sproszkowanej kawy
wrzątkiem - nie jest w gruncie rzeczy szczególnie kłopotliwa. Podstawą globalnego sukcesu
firmy Apple stało się wytwarzanie ograniczonego asortymentu produktów wysokiej jakości.
Korporacja ta rozpoznaje potrzeby (problemy), a następnie, zmieniając odpowiednio sposób
postępowania, opracowuje proste rozwiązania i wyprzedza konkurencję. Rozwiązania Apple
są na tyle właściwe, iż czasem może się wydawać, że firma ta wytwarza produkty, których nie
potrafiliśmy sobie wyobrazić i nawet nie wiedzieliśmy, że ich potrzebujemy.
 ROZWIĄZYWANIE PROBLEMÓW

Jedną z najważniejszych spraw na etapie rozpoznawania problemu jest przeanalizowanie

związanych z nim założeń. Jest to szczególnie ważne, gdy pracuje się w grupie: sprzeczność
założeń, wskazująca na niewłaściwe zrozumienie problemu i brak jednomyślności co do jego
istoty, zawsze negatywnie wpływa na rozwiązanie.

SKUP SIĘ NA ROZWIĄZANIU

Twój umysł pracuje najlepiej, gdy ukierunkowujesz go na jedną rzecz. Możesz skupić uwagę
na problemie lub jego rozwiązaniu, ale nie zajmuj się jednym i drugim równocześnie. Gdy już
zrozumiesz naturę problemu, zacznij myśleć o samym rozwiązaniu, ponieważ - jak wiadomo
- problemy, które rozpamiętujemy, nabrzmiewają.
Nikt nie wie tego lepiej od Aarona Becka, prekursora terapii kognitywno-behawioralnej,
a zarazem współzałożyciela Instytutu Becka. Dr Beck odkrył, że „każde zaburzenie jest
do pewnego stopnia samo świadome", a skupianie się na problemie nieuchronnie czyni
go jeszcze dotkliwszym. Uczony pomógł wielu osobom cierpiącym na lęk społeczny: sprawił,
że przestały skupiać się na sobie, by móc zaangażować się w działania grupowe i zacząć
odrzucać utrwalające się przekonanie o ich izolacji społecznej. Dr Beck zaobserwował też,
że pacjenci odczuwający chroniczne bóle doznają ulgi, gdy skupiają uwagę na czymś innym:
„wciągnijcie ich w rozmowę... grymas znika z twarzy... ból ulega znacznemu osłabieniu...
emocjonalne lub psychiczne uwikłanie w chorobę tymczasowo maleje". Długoterminowy
sposób zaradczy polega na wyznaczeniu nowych celów i skupieniu się na nich, ponieważ
to właśnie one są rozwiązaniem.
Skoncentrowanie się na rozwiązaniu motywuje i skłania do podjęcia zdecydowanych kroków,
podczas gdy zatrzymanie się na problemie prowadzi do bezczynności i paraliżującego lęku.
Problemy rzadko rozwiązują się same, zatem sposobem na uporanie się z nimi jest działanie.

M YŚLISZ O PROBLEMACH CZY O ROZWIĄZANIACH?

1. Przyglądając się problemom, sytuacjom
i ludziom, wychodzisz z założenia, że:
a) wielu osobom nie można ufać
b) zdecydowana większość ludzi jest
w zasadzie dobra i godna
zaufania
c) moje relacje z innymi są ważniejsze
niż znalezienie rozwiązania
2. Można rozwiązać każdy problem,
jeśli się tego chce:
a) zdecydowanie się z tym nie
zgadzam
b) zdecydowanie się z tym zgadzam
c) zależy to od problemu
 ROZWIĄZYWANIE PROBLEMÓW

3. Stając przed nowym wyzwaniem, czuję: c) przed rozpoczęciem pracy

a) niepokój
b) podekscytowanie
c) jedno i drugie
4. Gdy muszę zabrać się do nieprzyjemnej,
lecz niezbędnej pracy:
a) zastanawiam się, dlaczego jej nie
cierpię, i staram się od niej wykręcić
b) wykonuję ją natychmiast, aby móc
się skupić na tym, co lubię
c) odkładam ją na później, narzekam,
a potem uznaję, że nie jest tak źle,
jak mi się wcześniej wydawało
5. Gdy muszę wykonać jakieś zadanie
po raz pierwszy:
a) najpierw długo się martwię swoim
brakiem przygotowania, a gdy
zaczynam pracować, odczuwam
presję czasu
b) przygotowuję się krótko, a następnie
skupiam się na wykonaniu pracy
najlepiej, jak potrafię
zazwyczaj solidnie się do niej
przygotowuję
6. Oceniam użyteczność lub bezużyteczność
zadania:
a) przed rozpoczęciem pracy, w jej
trakcie i po zakończeniu
b) przed jego wykonaniem
c) rzadko
7. Zaczynam wykonywać zadanie, nie
wiedząc, dlaczego się nim zajmuję:
a) zawsze
b) nigdy
c) czasami
8. Mam więcej problemów, niż powinno
być moim udziałem:
a) zdecydowanie się z tym zgadzam
b) zdecydowanie się z tym nie zgadzam
c) czasami

WYNIKI
Głównie odpowiedzi „a"
Myślisz przede wszystkim o problemach. Masz wrażenie, że życie to ciąg przeszkód
i niedogodności, za które często obwiniasz innych ludzi. Szukasz doraźnych rozwiązań,
zamiast planować kilka kroków naprzód. Czasami doświadczasz silnego zwątpienia i lęku,
co powstrzymuje cię przed rozpoczęciem i ukończeniem pracy. Czujesz, że wykonujesz
zadania pod presją czasu. Rzadko skupiasz się w pełni na rozwiązaniu, ponieważ
rozważania o problemie i sposobach jego uniknięcia oraz wątpliwości co do użyteczności
zadania wprawiają cię w stan rozkojarzenia.
 ROZWIĄZYWANIE PROBLEMÓW

Głównie odpowiedzi „b"

Skupiasz się na rozwiązaniach. Lubisz ludzi i im ufasz. Postrzegasz problemy jako
możliwości działania. Doceniasz znaczenie dobrego przygotowania do wykonania zadania,
lecz uznajesz, że wyniki są ważniejsze niż sam a realizacja. Ustalasz ważność pracy
na samym początku, dzięki czemu wątpliwości nie wpływają na twoją motywację.
Wyznaczasz jasne cele i wierzysz, że możesz je osiągnąć.
Głównie odpowiedzi „c"
Jesteś sumienną i pozytywnie myślącą osobą, ale zdarzają ci się momenty zwątpienia
we własne siły oraz chęć przełożenia działań na później. Potrafisz cieszyć się wyzwaniem,
lecz czasami wkładasz zbyt wiele energii w przygotowania do pracy oraz zapoznanie się
z przedmiotem zadania. Rzadko więc odczuwasz pełną gotowość do zmierzenia się z nową
sytuacją. Gdy w końcu przystępujesz do pracy, niekiedy bardziej cieszysz się
jej przebiegiem niż znalezieniem rozwiązania.

LICZBOWY DYLEMAT
Masz piętnaście minut na znalezienie odpowiedzi na zadane poniżej pytanie.
W trakcie pracy staraj się uświadamiać sobie wszystkie swoje myśli (pozytywne
i negatywne) oraz to, JAK podchodzisz do zadania. Uwzględnij wszystko, o czym mowa
w kwestionariuszu: skoncentrowanie się na celu, poziom lęku przed niepowodzeniem,
motywację lub jej brak oraz zdolność do skupienia się na dążeniu do rozwiązania
problemu - nie zaś poddanie się roztargnieniu spowodowanemu poczuciem
bezużyteczności ćwiczenia.

W jaki sposób należy użyć wszystkich liczb od 1 do 9 oraz sześciu znaków „plus"
lub „minus" (na przykład 1+23-4+5...), by wynik działania wyniósł 100?

+ / - ___ + / - ____ + / - ____ + / - ____ + / - ____ + / - ____ =100

 ROZWIĄZYWANIE PROBLEMÓW

ROZUMOWANIE
LOGICZNE
ZGODNIE Z NAJPROSTSZĄ DEFINICJĄ ROZUMOWANIE
LOGICZNE TO ŁĄCZENIE PRZESŁANEK PROWADZĄCE
DO PRAWIDŁOWEGO Z LOGICZNEGO PUNKTU WIDZENIA
WNIOSKU. JEŚLI PRZESŁANKI SĄ PRAWDZIWE, PRAWDZIWY
MUSI BYĆ TAKŻE WNIOSEK.

Logika była przedmiotem studiów w wielu starożytnych cywilizacjach. Zajmowano się nią
między innymi w Indiach, Chinach i Persji, lecz największy wpływ na zachodni sposób
myślenia wywarł Arystoteles - starożytny filozof grecki (384-322 p.n.e.), którego uznaje się
za twórcę logiki formalnej. Następcy Arystotelesa, perypatetycy, połączyli jego sześć traktatów
w zbiór zwany Organonem (z gr. „narzędzie"), który zapoczątkował najwcześniejsze badania
nad logiką trwające 800 lat (do upadku cesarstwa rzymskiego).
Islamscy i żydowscy uczeni wprawdzie studiowali i tłumaczyli greckie teksty we wczesnym
średniowieczu, ale większość prac Arystotelesa poświęconych logice doczekała się przekładu
na łacinę dopiero w XII wieku („ponowne odkrycie Arystotelesa"). Chrześcijańscy uczeni,
na przykład Albert Wielki i Tomasz z Akwinu, zaczęli wówczas uwzględniać myśli Arystote­
lesa w teologii chrześcijańskiej. Sprawiło to, że do XVI wieku jego nauki zostały trwale
włączone do doktryny Kościoła katolickiego i uznane za równie święte oraz niepodważalne
jak Pismo Święte. Każdego, kto podważał autorytet Arystotelesa, okrzykiwano heretykiem.
Taki los spotkał Galileusza, włoskiego astronoma, który odrzucił zasady dynamiki Arysto­
telesa, dotyczące rozmieszczenia oraz ruchów ciał niebieskich, a także jego pogląd, iż niebo
to substancja doskonała i niezmienna.
W czasach rewolucji przemysłowej i oświecenia podważano autorytet Arystotelesa oraz
Kościoła. Zaczęto opowiadać się za rozumowaniem oraz rozwojem wiedzy opartym na me­
todach naukowych. Mimo to logika arystotelesowska dominowała na Zachodzie aż do XIX
wieku - do chwili pojawienia się postępów w logice matematycznej, a w szczególności rachunku
zdań opracowanego przez angielskiego matematyka George'a Boolea (patrz str. 40).
Wyróżnia się trzy typy rozumowania logicznego: dedukcyjne, indukcyjne i abdukcyjne.
 ROZWIĄZYWANIE PROBLEMÓW

ROZUMOWANIE
DEDUKCYJNE
Podstawą dedukcyjnego rozumowania Arystotelesa jest sylogizm, który składa się z trzech
części: przesłanki większej, przesłanki mniejszej oraz wniosku. Na przykład:

Przesłanka 1: Każde A = B
Przesłanka 2: Każde C = A
Wniosek: C = B

Przesłanka większa: Wszyscy ludzie są śmiertelni.

Przesłanka mniejsza: Wszyscy Grecy są ludźmi.
Wniosek: Wszyscy Grecy są śmiertelni.

Przesłanka 1: Gady nie mają sierści.

Przesłanka 2: Wszystkie węże to gady.
Wniosek: Żaden wąż nie ma sierści.

W Organonie Arystoteles podaje następującą definicję: „Sylogizm jest to wypowiedź, w któ­

rej, gdy coś się założy, coś innego, niż się założyło, musi wynikać dlatego, że się założyło".
W sylogistyce istnieje 256 trybów konstruowania sylogizmów kategorycznych, lecz tylko dwa­
dzieścia cztery spośród nich można określić jako „słuszne" (wniosek w sposób konieczny
wynika z przesłanki), a dziewiętnaście - jako „główne" (ich wzmocnienie przez zastąpienie
we wniosku zdania szczegółowego [niektóre] zdaniem ogólnym [wszystkie] nie jest możliwe).
Przynajmniej jedna z przesłanek w sylogizmach słusznych musi zawierać formę ogólną (słowo
„wszystkie"). Jeśli obie przesłanki mają charakter szczegółowy (zawierają słowo „niektóre"),
nie może z nich wyniknąć słuszny wniosek, a zatem przynajmniej jedna z dwóch przesłanek
musi być twierdząca.
Przesłanka 1: Niektóre psy są niebezpieczne.
Przesłanka 2: Niektóre niebezpieczne rzeczy to wulkany.
Nie oznacza to jednak, że „niektóre psy to wulkany", ponieważ obie
przesłanki są szczegółowe.
 ROZWIĄZYWANIE PROBLEMÓW

Sylogizm może jednak być słuszny logicznie nawet wtedy, gdy nie jest prawdziwy. Obrazuje
to zamieszczony poniżej przykład: wniosek wyciągnięty na podstawie przesłanek jest
poprawny logicznie i wewnętrznie spójny, lecz sylogizm nie jest prawdziwy, gdyż zawiera
„fałszywą przesłankę" (jednorożce nie istnieją).

Przesłanka 1: Wszystkie jednorożce to zwierzęta.

Przesłanka 2: Niektóre jednorożce są niewidzialne.
Wniosek: Niektóre zwierzęta są niewidzialne.

Ustal wnioski dla poniższych sylogizmów. Są to przykłady 19 klasycznych trybów głównych.

Barbara
Przesłanka 1: Wszystkie ptaki mają dziób.
Przesłanka 2: Wszystkie pingwiny to ptaki.
Wniosek:________________________
Celarent
Przesłanka 1: Żaden ptak nie ma zębów.
Przesłanka 2: Wszystkie pingwiny to ptaki.
Wniosek:________________________
Darii
Przesłanka 1: Wszystkie ptaki mają pióra.
Przesłanka 2: Niektóre zwierzęta to ptaki.
Wniosek:________________________
Ferio
Przesłanka 1: Żaden ptak nie jest psem.
Przesłanka 2: Niektóre zwierzęta to ptaki.
C esare
Przesłanka 1: Żaden koń nie jest domem.
Przesłanka 2: Wszystkie hotele to domy.
Wniosek:________________________
Cam estres
Przesłanka 1: Wszystkie konie mają kopyta.
Przesłanka 2: Żadna żaba nie ma kopyt.
Wniosek:________________________
Festino
Przesłanka 1: Żaden łysy człowiek nie jest
otyły.
Przesłanka 2: Niektóre kobiety są otyłe.
Wniosek:________________________
Baroco

Wniosek: Przesłanka 1: Wszystkie marchewki są

warzywami.
Przesłanka 2: Niektóre różowe przedmioty
 ROZWIĄZYWANIE PROBLEMÓW

nie sq warzywami. Wniosek:________________________

Wniosek:________________________
Darapti Bramantip
Przesłanka 1: Wszystkie owoce sq pożywne. Przesłanka 1: Wszystkie skarpety w mojej
Przesłanka 2: Wszystkie owoce sq smaczne. garderobie sq fioletowe.

Wniosek:________________________ Przesłanka 2: Wszystkie fioletowe ubrania

sq ostentacyjne.
Disamis Wniosek:________________________
Przesłanka 1: Niektóre motyle sq kolorowe.
Cam enes
Przesłanka 2: Wszystkie motyle sq delikatne.
Przesłanka 1: Wszystkie kolorowe kwiaty
Wniosek:________________________
pachnq.
Datisi Przesłanka 2: Pachngcych kwiatów
nie uprawia się we wnętrzach.
Przesłanka 1: Wszystkie goryle sq zwinne.
Wniosek:________________________
Przesłanka 2: Niektóre goryle sq zagrożone.
Wniosek:________________________ Dimaris
Przesłanka 1: Niektóre duże psy lubiq ser.
Felapton
Przesłanka 2: Wszystkie psy lubigce ser
Przesłanka 1: Żaden owoc w tej misce
sq towarzyskie.
nie jest świeży.
Wniosek:________________________
Przesłanka 2: Wszystkie owoce w tej misce
sq żółte.
Fesapo
Wniosek:________________________
Przesłanka 1: Żaden aktor w Hollywood
nie jest szczęśliwy.
Bocardo
Przesłanka 2: Wszyscy szczęśliwi ludzie
Przesłanka 1: Niektóre koty nie majq ogona.
sq dobrymi sgsiadami.
Przesłanka 2: Wszystkie koty sq
Wniosek:________________________
zwierzętami.
Wniosek:________________________ Fresison
Przesłanka 1: Żaden człowiek nie jest
Ferison
pandq.
Przesłanka 1: Żaden wqż nie ma kół.
Przesłanka 2: Niektórzy ludzie sq źli.
Przesłanka 2: Niektóre węże sq zielone.
 ROZWIĄZYWANIE PROBLEMÓW

ROZUMOWANIE
INDUKCYJNE
Rozumowanie indukcyjne polega na tworzeniu uogólnień na podstawie szczegółów. Stanowi
odwrotność rozumowania dedukcyjnego, którego istotą jest dochodzenie do szczegółów
drogą analizy uogólnień. Rozumowanie indukcyjne wymaga domyślania się, umożliwiającego
dostrzeganie wzorców, formułowanie uogólnień oraz testowania hipotez.
Rozumowanie indukcyjne prowadzi do wniosku, który nie jest ani niepodważalny, ani
nieunikniony, a jedynie najbardziej wiarygodny. Rozumowanie tego typu opiera się na jednej
lub kilku przesłankach, będących raczej uogólnieniami niż stwierdzeniami absolutnymi,
przez co wniosek stanowi jedynie wskazówkę i nie daje całkowitej pewności.
Przykładem rozumowania indukcyjnego są sylogizmy statystyczne.

Przesłanka 1: Prawie każde A to B.

Przesłanka 2: C to A.
Wniosek: Dlatego C to prawie na pewno B.

Przesłanka 1: Prawie wszystkie ptaki potrafią latać.

Przesłanka 2: Orzeł to ptak.
Wniosek: Dlatego orzeł prawie na pewno potrafi latać.

Zastąpienie orła ptakiem innego gatunku sprawi, że szanse na poprawność twojego wniosku
będą spore. Istnieje jednak około 40 gatunków ptaków nielotnych, latać nie umieją też pisklęta,
a zatem nie można wygłosić z całkowitym przekonaniem nawet stwierdzenia dotyczącego
orła. Rozumowanie indukcyjne stało się przedmiotem krytyki wielu logików i filozofów. Sceptycy
twierdzą, iż nie można mieć pewności, że coś jest prawdziwe, ponieważ wszystkie ludzkie
doświadczenia są subiektywne. Niemniej jednak Kant dowodził w Krytyce czystego rozumu,
iż właśnie to stanowi powód nakazujący nam opierać się na rozumowaniu indukcyjnym oraz
dedukcyjnym. Filozof sformułował swą myśl następująco: „Myśli bez treści naocznej są puste,
dane naoczne bez pojęć - ślepe". Innymi słowy, nasze rozumienie świata zewnętrznego opiera
się na doświadczeniu (rozumowanie oraz pojęciach a priori).
Rozumowanie indukcyjne jest konieczne, ponieważ nie znamy wszystkich praw przyrody i mu­
simy formułować uogólnienia na podstawie obserwacji.
 ROZWIĄZYWANIE PROBLEMÓW

Jeśli cale to filozofowanie przyprawia cię o zawrót głowy, możesz przynajmniej odczuwać
wdzięczność dla rozumowania indukcyjnego za to, że pomaga nam pozostać przy zdrowych
zmysłach! Oto przykład: posługując się tym sposobem rozumowania, wiemy, że jutro wzejdzie
słońce, ponieważ tak działo się w ciągu całego naszego życia. Podróżując samolotem,
wykorzystujesz rozumowanie indukcyjne, by utwierdzić się w przekonaniu, że przeżyjesz lot.

Przesłanka 1: Zdecydowana większość podróży lotniczych nie kończy się katastrofą.

Przesłanka 2: Podróżuję samolotem.
Wniosek: Ten lot niemal z pewnością nie zakończy się katastrofą.

Twój samolot NIE spada - oto wzorzec, który najbardziej odpowiada obserwowanej przez
nas rzeczywistości. Cóż za ulga!

TESTY ROZUMOWANIA INDUKCYJNEGO

Test rozumowania indukcyjnego to powszechnie stosowana przez pracodawców forma b a­

dania uzdolnień psychometrycznych. Polega najczęściej na rozpoznaniu wzorca w seriach
grafik i uzupełnieniu ich ciągu obrazkiem spełniającym regułę, na podstawie której powstał
dany wzorzec. Łamigłówki indukcyjne, na przykład krzyżówki hetmańskie, różnią się od
dedukcyjnych (takich jak sudoku, pozwalających na badanie i zmianę jednego wyniku po
drugim). Wymagają sformułowania ogólnych wniosków na podstawie obserwowalnych
zdarzeń, a następnie ich przetestowania. Rozwiązując takie łamigłówki, należy rozumować
w sposób otwarty i odkrywczy.
Testy myślenia wzrokowo-przestrzennego często zawierają podobne elementy: przedmioty
obracające się lub przedstawione w lustrzanym odbiciu albo figury o zmieniającym się
kształcie (na przykład wieloboki, których liczba boków zwiększa się bądź zmniejsza).
Zachowaniem tych przedmiotów może rządzić nawet pięć oddzielnych reguł tworzących
wzorzec. Wyodrębnienie poszczególnych elementów łamigłówki i rozpoznanie reguł pozwala
na szybkie zawężenie liczby możliwych rozwiązań.
Oto przykład z jedną regułą: liczba boków kolejnych figur zmniejsza się o jeden.
 ROZWIĄZYWANIE PROBLEMÓW

Następnym elementem ciągu jest zatem:

Wprowadzona zostaje druga reguła: mała figura jest raz trójkątem, raz kwadratem.

□
A
Następnym elementem ciągu jest zatem:

Po wprowadzeniu trzeciej reguły: krzyżyk oznacza, że liczba boków każdej z dwóch figur jest
taka sama, kółko - że figury te różnią się liczbą boków.

Następnym elementem ciągu jest zatem:

 ROZWIĄZYWANIE PROBLEMÓW

KTÓRY KWADRAT TAKO SZÓ STY ?

Przyjrzyj się pięciu kwadratom w pierwszym rzędzie, a następnie uzupełnij je szóstym
(jeden z kwadratów A-E).

AV $ A
VA AV V
A VA A
V A B
V $ C D

AAA AA AA A A
AAA A AA A
•• •• • • •••
• •• • •••

AAA AAA AAA AA AA

AAA AA AAA AA A
•• •• • • •••
•• • • •••
A B c B E
 ROZWIĄZYWANIE PROBLEMÓW

4.
□ O
■ • ■

■ O □ •
A B c D E

5.

A • A o ▲

• ▲ • • o
A B c D E

6. •
\|Z° ,o A *
o o
4
m • O4(• • • • <?
O
o • • • •
o
A B c D E

lH
 ROZWIĄZYWANIE PROBLEMÓW

A B C D E
 ROZWIĄZYWANIE PROBLEMÓW

Rozumowanie abdukcyjne polega na analizowaniu obserwowalnych zjawisk w celu

sformułowania jak najlepszego teoretycznego wyjaśnienia ich przyczyny. Wnioski w rozu­
mowaniu tego rodzaju - w odróżnieniu od wniosków w rozumowaniu dedukcyjnym - mogą
być jednak fałszywe ze względu na możliwość istnienia innych przyczyn.
Oto przykład. Jeśli trawnik jest mokry, to możesz dojść do teoretycznego wniosku, iż
właśnie padał deszcz. Lecz wniosek może być fałszywy, ponieważ nie sposób wykluczyć,
że na trawniku pojawiła się rosa lub ktoś podlał go wodą z węża. Mimo to deszcz wydaje
się najbardziej prawdopodobną przyczyną tego, co dało się zaobserwować. Jeśli nie
masz węża do podlewania, to hipoteza związana z deszczem staje się jeszcze bardziej
prawdopodobna - stanowi najprostsze i najbardziej eleganckie wytłumaczenie.
Mimo nieskończonej liczby możliwych wyjaśnień dotyczących setek zdarzeń, z którymi
spotykamy się na co dzień, bezustannie posługujemy się rozumowaniem abdukcyjnym,
umożliwiającym nam orientowanie się w otoczeniu. Rozumowanie to przypomina stenografię
i zachęca nas do ignorowania nieistotnych przyczyn zdarzeń, a tym samym umożliwia nam
funkcjonowanie. Wywnioskowanie, iż mokry trawnik to sprawka kosmitów uzbrojonych
w pistolety na wodę, miałoby niewielkie znaczenie na poziomie czysto funkcjonalnym.
Wyjaśnienie to jest wprawdzie pomysłowe, lecz wysoce nieprawdopodobne. Wybór bardziej
przekonujących hipotez pozwala nam zaoszczędzić dużo czasu i wysiłku.
Oto sylogistyczny schemat rozumowania abdukcyjnego:

Stwierdzono fakt C.
Lecz jeśli A jest prawdziwe, C powinno być oczekiwanym wynikiem.
Stąd istnieje powód, by przypuszczać, że A jest prawdziwe.
Najbardziej bezpośrednim zastosowaniem abdukcji jest wyszukiwanie błędów w systemach.
Gdy pojawia się problem, można dzięki niej ustalić zbiór błędów stanowiących jego
prawdopodobną przyczynę. Abdukcję wykorzystuje się w diagnostyce medycznej oraz
rozumowaniu prawniczym. Należy jednak wystrzegać się związanych z nią błędów, na
przykład „zaniedbania miarodajności" lub „błędu prokuratora".
 ROZWIĄZYWANIE PROBLEMÓW

ZANIEDBANIE MIARODAJNOŚCI

1. Policjanci używają testerów trzeźwości, które w pięciu przypadkach na sto podają

zafałszowany wynik i wykazują obecność alkoholu we krwi trzeźwych kierowców,
natomiast ze stuprocentową niezawodnością demaskują tych, którzy naprawdę znajdują
się pod jego wpływem. Jeden na dwa tysiące kierowców przekracza dopuszczalny limit
zawartości alkoholu. Jeśli policjant zatrzyma przypadkowo wybranego kierowcę, a tester
wykaże, że prowadzący samochód jest nietrzeźwy, ile wynosi prawdopodobieństwo,
że odczyt jest prawdziwy?
a) mniej niż jeden procent
b) dziewięćdziesiąt pięć procent
c) dziewięćdziesiąt sześć procent

2. Miasto liczy milion mieszkańców, stu spośród nich to terroryści. Zainstalowano tam
system obserwacyjny, który rozpoznaje twarze i włącza alarm za każdym razem,
gdy wykryje terrorystę. Oprogramowanie systemu zawiera jednak błędy.
Błąd 1. Fałszywy wynik negatywny: gdy kamera skanuje twarz terrorysty, alarm włącza
się w dziewięćdziesięciu dziewięciu na sto przypadków.
Błąd 2. Fałszywy wynik pozytywny: gdy kamera skanuje twarz nieterrorysty, system
myli się i włącza alarm w jednym przypadku na sto.
Rozbrzmiewa alarm. Jakie jest przybliżone prawdopodobieństwo, że system rozpoznał
terrorystę?
a) dziewięćdziesiąt dziewięć procent
b) mniejsze niż jeden procent
c) dziewięćdziesiąt osiem procent

BŁĄD PROKURATORA
Przed sądem staje oskarżony o morderstwo. Ma tę sam ą rzadką grupę krwi co sprawca (na
miejscu zbrodni znaleziono krew zabójcy). Taką sam ą grupę krwi ma zaledwie jeden procent
populacji liczącej trzysta milionów ludzi. Jeśli pominąć inne dowody i wziąć pod uwagę
jedynie grupę krwi, ile wynosi prawdopodobieństwo, że oskarżony jest naprawdę winny?
a) dziesięć procent
b) dziewięćdziesiąt dziewięć procent
c) 0,00003333 procent
 ROZWIĄZYWANIE PROBLEMÓW

ALGEBRA BOOLE’A
Jej nazwa pochodzi od nazwiska G eorgea Boolea (1815-1864), angielskiego matematyka,
filozofa i logika.
W algebrze elementarnej, której uczymy się w szkole, wykorzystuje się zmienne symbolizujące
głównie liczby (np. 5x4- 2y = z), a głównymi operacjami są dodawanie, odejmowanie, mnożenie
oraz dzielenie. W algebrze Boolea natomiast zmiennymi są kategorie prawdziwości: PRAWDA
(1) i FAŁSZ (0) oraz trzy podstawowe operacje - 1( a ), LUB (v) oraz NIE (-> ).

I (a)

Operator ten obsługuje dwie dane wejściowe, a wynik jest prawdziwy (1) tylko wtedy, gdy
OBIE dane są prawdziwe (1).
Jeśli zatem wykonuje się operację I dla danych A i B (A a B), istnieją cztery możliwe kombinacje
tego działania, lecz tylko w jednym przypadku wynik jest prawdziwy (1).

A B A a B
Fałsz (0) Fałsz (0) Fałsz (0)
Fałsz (0) Prawda ( 1 ) Fałsz (0)
Prawda ( 1 ) Fałsz (0) Fałsz (0)
Prawda ( 1) Prawda (1) Prawda (1)

LUB (v )

Operator ten obsługuje dwie dane wejściowe, a wynik jest prawdziwy (1), gdy JEDNA lub
OBIE dane są prawdziwe.

A B AvB
Fałsz (0) Fałsz (0) Fałsz (0)
Fałsz (0) Prawda (1) Prawda (1)
Prawda (1) Fałsz (0) Prawda (1)
Prawda (1) Prawda (1) Prawda (1)
 ROZWIĄZYWANIE PROBLEMÓW

NIE (- )

Użycie tego operatora powoduje, że wartość wyniku jest PRZECIWNA do wartości danej,
a zatem prawdziwa (1) dana daje wynik fałszywy (0), a fałszywa (0) - prawdziwy (ł).

A A -1
Fałsz (0) Prawda (1)
Prawda (1) Fałsz (0)

Opisane tu trzy operatory łączy się w różnych kombinacjach, co pozwala na tworzenie

bardziej złożonych funkcji zdaniowych. Dlatego na przykład zdanie „Jeśli A i B są prawdziwe
lub C jest prawdziwe, to O jest prawdziwe" można przedstawić za pomocą poniższej tabeli
prawdy, która zawiera wszystkie możliwe kombinacje.

A B C Q (A a B v C)
Fałsz (0) Fałsz (0) Fałsz (0) Fałsz (0)
Fałsz (0) Fałsz (0) Prawda (1) Prawda (1)
Fałsz (0) Prawda (1) Fałsz (0) Fałsz (0)
Fałsz (0) Prawda (1) Prawda (1) Prawda (1)
Prawda (1) Fałsz (0) Fałsz (0) Fałsz (0)
Prawda (1) Fałsz (0) Prawda (1) Prawda (1)
Prawda (1) Prawda (1) Fałsz (0) Prawda (1)

Prawda (1) Prawda (1) Prawda (1) Prawda (1)

Logika Boole'a znajduje zastosowanie w praktyce i stanowi podstawę działania współczesnych

komputerów. Oto dwa przykłady:

AUTOMAT Z NAPOJAMI
A = wrzucenie monety
B = naciśnięcie przycisku
Program urządzenia wie, że gdy nastąpią A i B (A A B), klient powinien dostać napój (O).
Układ elektroniczny maszyny bazuje na prostej operacji I, a wydanie napoju następuje wtedy,
gdy A i B są prawdziwe.

O
 ROZWIĄZYWANIE PROBLEMÓW

SŁYNNA ŁAMIGŁÓWKA Z DWIEMA BRAMAMI

Stoisz przed dwiema bramami strzeżonymi przez dwóch strażników. Jeden z nich zawsze
mówi prawdę, drugi zaś zawsze kłamie. Nie wiesz, który z nich jest prawdomówny, a który
nie. Za jedną z bram znajduje się niebo, a za drugą piekło. Musisz wybrać jednego strażnika
i zadać mu tylko jedno pytanie, na które może odpowiedzieć jedynie „tak" lub „nie".
Większość z nas zna tę łamigłówkę. Pytanie, które należy zadać, brzmi: „Gdybym zapytał
drugiego strażnika, czy ta brama prowadzi do nieba, co by mi powiedział?".
Jest jasne, że otrzymasz prawdziwy wynik tylko wtedy, gdy wszystkie zmienne będą prawdziwe.
Skoro jednak wiesz, że jeden strażnik mówi prawdę, to w grę wchodzą jedynie dwie operacje,
których wynik jest fałszywy. Jeśli zatem strażnik odpowie „tak", wybierz drugą bramę, a jeśli
„nie" - tę, której strzeże.

Strażnik A Strażnik B A a B
Fałsz (0) Fałsz (0) Fałsz (0)
Fałsz (0) Prawda (1) Fałsz (0)
Prawda (1) Fałsz (0) Fałsz (0)
Prawda (1) Prawda (1) Prawda (1)

INNE ŁAMIGŁÓWKI, KTÓRE ROZWIĄŻESZ DZIĘKI LOGICE BOOLE'A

1. Detektyw Herkules Poirot przesłuchuje dwoje podejrzanych o kradzież diamentu Hope.

Bonnie oświadcza: Oboje - Clyde i ja - jesteśmy winni.
Clyde protestuje: To Bonnie ukradła klejnot.
Jeśli jedno z nich kłamie, a drugie mówi prawdę, kto ukradł diament?
2. Jan mówi: Moja żona i ja jesteśmy kłamcami.
Kto jest kim?
3. Na jednym z trzech pudełek widnieje napis „NAKRĘTKI", na drugim - „ŚRUBY",
a na trzecim - „NAKRĘTKI I ŚRUBY". Wiesz, że żadne z pudełek nie zostało właściwie
opisane. Możesz wyjąć tylko jeden przedmiot z jednego pudełka. Jak poprawnie opisać
zawartość pudełek?
 ROZWIĄZYWANIE PROBLEMÓW

ROZUMOWANIE
GEOMETRYCZNE
Geometria jest dziedziną matematyki dotyczącą kształtów, wymiarów, względnego położenia
figur oraz właściwości przestrzeni. Narodziła się w czasach starożytnych i początkowo
stanowiła narzędzie wykorzystywane do pomiaru długości, powierzchni i objętości. W VI w.
p.n.e. za sprawą Talesa z Miletu - jednego z siedmiu mędrców starożytnej Grecji - stała się
oficjalną dyscypliną matematyczną. Jej nazwa wywodzi się od greckich słów geo (ziemia)
i metron (miara).
Za ojca geometrii uznaje się greckiego matematyka Euklidesa działającego w egipskiej
Aleksandrii w IV w. p.n.e. Jego trzynastotomowe dzieło Elementy jest jedną z najważniejszych
ksiąg w historii matematyki. Euklides był pierwszym matematykiem, który zapisał niewielki
zbiór aksjomatów, a następnie wyprowadzał na ich podstawie wiele innych twierdzeń.
Aksjomat to twierdzenie uznawane za ewidentnie prawdziwe, będące wynikiem rozumowania
indukcyjnego (patrz str. 32). Euklides oparł swój cały system geometryczny na zaledwie pięciu
aksjomatach oraz pięciu postulatach.

AKSJOMATY

1. Dowolne dwa punkty można połączyć końcowych i promieniu równym jego

odcinkiem. długości.

2. Dowolny odcinek można przedłużyć 4. Wszystkie kąty proste są przystające.

nieograniczenie i otrzymać prostą.
5. Przez dany punkt nienależący do danej
3. Dla danego odcinka można zaznaczyć prostej można poprowadzić dokładnie
okrąg o środku w jednym z jego punktów jedną prostą rozłączną z daną prostą.

POSTULATY

1. Wielkości równe danej wielkości 3. Równe odjęte od równych dają równe

są wzajemnie równe. różnice.

2. Równe dodane do równych dają 4. Rzeczy, które się pokrywają, są równe.

równe sumy.
5. Całość jest większa od części.
 ROZWIĄZYWANIE PROBLEMÓW

Piąty aksjomat, znany jako „postulat równoległości", stal się sławny, ponieważ następne dwa
tysiące lat upłynęły matematykom na próbach jego udowodnienia. Dopiero na początku XIX
stulecia młody węgierski geniusz Janos Bolyai wyszedł poza ramy tego postulatu, a wyniki
jego pracy okazały się przełomowe.
Bolyai był obsesyjnie zainteresowany postulatem równoległości Euklidesa przez ponad
dziesięciolecie. W 1832 roku, mając 30 lat, opublikował traktat, w którym przedstawił własną,
rewolucyjną nieeuklidesową geometrię opartą na innym opisie linii równoległych. Napisał
wówczas do ojca: „Stworzyłem z niczego nowy, odmienny świat", co było zbyt skromnym
stwierdzeniem.
Trzy lata wcześniej podobną pracę wydał drukiem rosyjski matematyk Nikołaj Łobaczewski.
Odstępstwo Bolyaiego i Łobaczewskiego od Euklidesa, w połączeniu z osiągnięciami współ­
czesnego im niemieckiego geniusza Carla Friedricha G aussa (pracował nad problemem
35 lat), zapoczątkowało kolosalny przełom w matematyce.
Dzięki Bolyaiemu, Łobaczewskiemu i Gaussowi powstały narzędzia matematyczne, które
umożliwiły Einsteinowi stworzenie teorii czasoprzestrzeni oraz ogólnej teorii względności,
co z kolei pozwoliło na skonstruowanie broni jądrowej.

GEOMETRYCZNA MAGIA

Geometria jest instrumentem czyniącym z matematyków twórców lub destruktorów. Matema­

tykom o bardziej umiarkowanych ambicjach pozwala natomiast wymyślać i demonstrować
zaskakujące magiczne sztuczki, na przykład słynny geometryczny paradoks 64 = 65.

Skąd wziął się ubytek w trójkącie u dołu (kwadraty siatki mają tę sam ą wielkość)?
 ROZWIĄZYWANIE PROBLEMÓW

Geometria potrafi wyjaśnić ten oczywisty paradoks. W rzeczywistości boki czterech figur nie
biegną wzdłuż prostej. Odcinek o ukośnym przebiegu nie jest odcinkiem - to łamana, która
stanowi część obwodu rombu, a wyznaczona przez nią część jego powierzchni dokładnie
odpowiada powierzchni „brakującego" kwadratu.
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14

SIEDEM ŁAMIGŁÓWEK GEOMETRYCZNYCH

Spróbuj uporać się z poniższymi łamigłówkami geometrycznymi. Nie martw się - by je

rozwiązać, nie musisz mieć ukończonego
kursu geometrii.
1. Zamek otoczony jest prostokątną
fosą o szerokości 4 metrów. Masz
do dyspozycji tylko dwie deski, długość
każdej wynosi 3,9 m. W jaki sposób
pokonasz fosę, układając deski
poziomo?

2. Rozmieść 10 piłeczek w 5 rzędach

w taki sposób, by w każdym rzędzie
znajdowały się cztery.
 ROZWIĄZYWANIE PROBLEMÓW

3. Dlaczego okrągłe pokrywy

studzienek kanalizacyjnych
sq lepsze od kwadratowych?

4. Myśliwy oddalił się o kilometr od swego

obozu, po czym pokonał kilometr
na zachód i upolował niedźwiedzia.
Następnie przemierzył kilometr na północ
i ponownie znalazł się w obozie. Jakiego
koloru był niedźwiedź?

5. Wyobraź sobie piłkę do koszykówki owiniętą

jeden raz kawałkiem sznurka. Gdybyś wydłużył go o metr, odstęp między sznurkiem
a piłką wyniósłby 15,92 cm.
A teraz wyobraź sobie sznurek na tyle długi, że dałoby się nim owinąć kulę ziemską
wzdłuż równika (40 075 km). Gdyby wydłużyć ten sznurek o metr, ile wyniósłby odstęp
między sznurkiem a powierzchnią Ziemi?
a) 15,92 cm
b) 0,00000000000000001 cm
c) 0,0000001 cm
Podpowiedź: jedynym wzorem, którego potrzebujesz, by rozwiązać to zadanie,
jest r = L/2n (r to promień okręgu, a L to jego obwód; II = 3, 14).

7. Cztery osoby zamawiają wielką pizzę. Dzielą ją na porcje pięcioma prostymi cięciami.
Każda z osób otrzymuje trzy kawałki. Jak to możliwe?
 ROZWIĄZYWANIE PROBLEMÓW

ROZUMOWANIE
PRZESTRZENN E
Rozumowanie przestrzenne jest sztuką, która pozwala rozwiązywać problemy przestrzenne.
Odgrywa decydującą rolę w rozwiązywaniu rozmaitych problemów, na przykład wypełniania
zmywarki naczyniami lub wkładania dziecięcego fotelika do samochodu.
Niektórzy uczeni dysponowali rozwiniętą zdolnością wizualizacji przestrzennej. Nikola Tesla,
najwybitniejszy wynalazca w dziedzinie elektryczności, potrafił podobno wyobrazić sobie
każdą część pracującego silnika elektrycznego. James Watson i Francis Crick odkryli strukturę
DNA, wyobrażając sobie trójwymiarowy model tego kwasu. Stwierdzili w ten sposób, że jego
cząsteczka ma postać podwójnej helisy. Badania wykazały, że ludzie mogą usprawnić swą
umiejętność rozumowania przestrzennego poprzez ćwiczenia, a nawet gry komputerowe

1. DWUWYMIAROWA WIZUALIZACJA PRZESTRZENNA

Wybierz rysunek, który odpowiada oryginałowi obróconemu o 180 stopni.

A B C D E

A B C D E
 ROZWIĄZYWANIE PROBLEMÓW

2. TRÓWYMIAROWA WIZUALIZACJA PRZESTRZENNA

Który z pięciu obiektów powstanie z płaskiego kawałka kartonu?

(Złóż go tak, by przerywane linie znalazły się na zewnątrz obiektu).
 ROZWIĄZYWANIE PROBLEMÓW

Która bryła jest identyczna z oryginałem?

A B C D

A B C D

• A V • .^ą *v«
A B C D
 ROZWIĄZYWANIE PROBLEMÓW

Trzy bryły stoją na szklanym blacie stołu.

Jak wyglądają od dołu?
 ROZWIĄZYWANIE PROBLEMÓW

M Y ŚLEN IE LATERALNE
Określenie to wymyślił w 1967 roku maltański lekarz i autor książek Edward de Bono, który
użył go w swym światowym bestsellerze Myślenie lateralne: idee na przekór schematom.
Kluczową zasadę, na której opiera się ten sposób myślenia, podsumowuje maksyma samego
autora: „Nie można wykopać dołka w innym miejscu, gdy pogłębia się ten, który już istnieje".
Oznacza to, że nie da się rozwiązać problemu, jeśli ponownie wykorzystuje się tę sam ą
strategię, ponieważ twórczy przełom bywa często wynikiem skierowania wysiłku w inną
stronę. Wymaga to zmiany sposobu myślenia oraz rezygnacji z góry wyrobionych sądów:
„Przyjmujemy pewne wyobrażenia, pomysły i granice. Myślenie lateralne nie polega na tym,
aby grać istniejącymi już elementami, lecz na tym, aby szukać sposobów ich zmieniania".
Szkoła uczy nas bezpośredniego rozwiązywania problemów za pomocą myślenia, które
de Bono nazywa „wertykalnym" (jednotorowym), lecz mózg jest „samoorganizującym
się układem informacyjnym", który „tworzy asymetryczne wzorce", a „w takich układach
występuje matematyczna potrzeba przełamywania wzorców". Celem myślenia lateralnego
jest zaspokajanie tej potrzeby.

TECHNIKI MYŚLENIA LATERALNEGO

Alternatywy: Szukaj alternatywnych rozwiązań i pomysłów nawet wtedy, gdy nie jest to pilne.
Wykraczanie poza oczywiste systemowe rozwiązania generuje sieć kreatywnych rozgałęzień
wartych przeanalizowania.
Uw aga: Staraj się świadomie skupiać na aspektach, o których jeszcze nikt nie pomyślał.
Zakwestionuj powszechny sposób myślenia: Zdanie „Jeśli coś nie jest zepsute, nie należy
tego naprawiać" oznacza, że nie kwestionujemy istniejącego stanu rzeczy, zakładając, że
zastosowane rozwiązania są odpowiednie, ponieważ zdają się funkcjonować w zadowalający
sposób. Jeśli jednak - wychodząc z założenia, że aktualne rozwiązanie nie jest najlepsze -
pokonasz bezwład myślowy, być może znajdziesz lepszy sposób działania, którego jeszcze
nikt nie rozważał.
Przypadkowe hasło: Wykorzystuj przygodne dane - sprzyja to powstawaniu nowych skoja­
rzeń. Jeśli na przykład bierzesz udział w burzy mózgów, otwórz książkę na losowo wybranej
stronie, wybierz słowo i włącz je do swojego procesu myślenia. Użycie nowego terminu często
odblokowuje kreatywność.
 ROZWIĄZYWANIE PROBLEMÓW

Prowokacja: Celowo wymyślaj niedorzeczne, prowokujące lub przesadne stwierdzenia i wy­

korzystuj je do obmyślania nowych pomysłów.
Oto klasyczny przykład łamigłówki, w której rozwiązaniu pomaga myślenie lateralne:

Ojciec i syn mieli wypadek samochodowy. Syn wymaga natychmiastowej operacji i tra­
fia do szpitala. Chirurg spogląda n a chłopca i mówi: „Nie mogę go operować, bo to mój
syn". Wyjaśnij to.

Chirurgiem jest matka chłopca. Przykład ten pokazuje, jak możemy rozwiązywać zadania,
rzucając wyzwanie schematom. Wiele zadań związanych z myśleniem lateralnym zawiera
jedno lub więcej założeń, o których czytający zapomina. Oto nieco inny przykład:

Po długim locie i lądowaniu w Sydney pilot stażysta udaje się do baru, w którym spotyka
swojego kapitana w sukience. Jak powinien się zachować?

Może wypić z tą panią drinka? Czy i tym razem zwyciężył stereotyp dotyczący płci? Inny
problem, lecz takie samo założenie!

Nagie ciała martwych Romea i Julii leżą n a podłodze. Wokół pełno wody i potłuczonego
szkła. Co było przyczyną śmierci?

Mimowolnie zakładamy, że Romeo i Julia są ludźmi, a słowo „nagie" umacnia nas w tym
przekonaniu. Tym razem jednak chodzi o złote rybki.
Bardzo istotne jest również uważne przeczytanie pytania, ponieważ w wielu łamigłówkach
wykorzystuje się możliwość przeoczenia szczegółów przez czytającego.

1. Ile ziemi znajduje się w wykopie o wymiarach 3 x 2 x 2 m?

2. Rolnik ma 15 krów; wszystkie z wyjątkiem 8 padły. Ile zwierząt przeżyło?

3. Matka Jasia ma troje dzieci. Jedno ma na imię Kwiecień, a drugie - Maj.

Jak ma na imię trzecie dziecko?

Jeśli twoje odpowiedzi brzmiały: 12 m3, 7 i Czerwiec, przeczytaj ponownie pytania, lecz tym
razem uczyń to powoli.
Nasze założenia bywają zazwyczaj wytworem rozumowania abdukcyjnego (patrz str. 38),
które jest przydatne w codziennych sytuacjach, ale stanowi przeszkodę, gdy usiłujemy
myśleć lateralnie.
 ROZWIĄZYWANIE PROBLEMÓW
Czy potrafisz rozwiązać poniższe zagadki, myśląc lateralnie?
1. Który ze starożytnych wynalazków, wy­
korzystywany prawie na całym świecie,
umożliwia nam widzenie przez ściany?
2. W głębi lasu znaleziono martwego
mężczyznę. Miał na sobie tylko
kąpielówki oraz rurkę i maskę
do nurkowania. Najbliższe jezioro
było oddalone o 10 kilometrów,
a brzeg morza - o 100 kilometrów.
Co było przyczyną śmierci nurka?
3. Mężczyzna umiera z pragnienia
we własnym domu. Jak to możliwe?
4. Mały brzdąc wypadł z okna
trzydziestopiętrowego budynku,
wylądował na ziemi i przeżył. Dlaczego?
5. Pewien człowiek zamierza wybudować
dom i prosi o wycenę sto firm
budowlanych (każda z nich uważa
się za najlepszą w okolicy). Inwestor
przedkłada jakość nad cenę - jak zatem
dokona wyboru?
6. Mężczyzna o wzroście 210 cm trzymał
nad głową szklankę i upuścił ją
na dywan, nie wylewając ani kropli
wody. Jak to zrobił?
7. Policjant widzi kierowcę ciężarówki
poruszającego się drogą
jednokierunkową w kierunku
przeciwnym do dozwolonego,
lecz go nie zatrzymuje. Dlaczego?
8. Na polu znaleziono martwego
mężczyznę trzymającego pół zapałki.
Co się stało?
9. W koszyku znajduje się sześć jajek.
Każda z sześciu osób bierze jajko, lecz
jedno zostaje w koszyku. Czy to możliwe?
10. Pewien mężczyzna wypił na przyjęciu
trochę ponczu i wcześnie wyszedł.
Pozostali goście pijący poncz zostali
otruci, lecz mężczyzna przeżył.
Dlaczego?
11. Gdy dokonano zamachu na arcyksięcia
Ferdynanda, jego adiutanci nie mogli
go rozebrać, by powstrzymać
krwawienie. Dlaczego?
12. W sali leży martwy mężczyzna.
Na podłodze są kosztowności,
a z sufitu z wielkim oknem zwisa
żyrandol. Jak umarł ten mężczyzna?
13. Mama Tomka mówiła mu, by nie
otwierał drzwi do piwnicy. Pewnego
dnia, gdy mama wyszła, Tomek otworzył
te drzwi i ujrzał klęczącego mężczyznę,
który się do niego uśmiechał. Jak był
ubrany uśmiechnięty mężczyzna?
14. Kobieta przywołała kelnera. Oświad­
czyła, że w jej herbacie pływa mucha.
Kelner zabrał filiżankę i przyniósł nową.
Po krótkiej chwili kobieta zorientowała
się, że to ta sam a filiżanka. Dlaczego?
 ROZWIĄZYWANIE PROBLEMÓW
15. W 1961 roku wydarzyło się coś, co nie
powtórzy się przez prawie 4000 lat. Co?
16. Mężczyzna schodzący klatką schodową
nagle zdał sobie sprawę, że jego żona
zmarła. Dlaczego?
17. Jaką długość ma kawałek sznurka?
18. Po anonimowym telefonie policjanci
otaczają dom, by aresztować groźnego
terrorystę. Wiedzą tylko, że ma na
imię Joaąuin i przebywa w budynku.
Wewnątrz zastają stolarza, kierowcę
ciężarówki, mechanika, inżyniera, pilota
oraz mężczyznę z brodą. Natychmiast
aresztują brodacza. Skąd wiedzieli,
że to terrorysta?
19. Dwaj kierowcy zatrzymali się na
czerwonym świetle. Stojący obok
policjant natychmiast aresztował
jednego z nich. Dlaczego?
20. Dlaczego starsza pani zawsze wkłada
płaszcz i kapelusz, gdy ktoś dzwoni
do drzwi?
21. Pilot śmigłowca ma brata, który nie ma
brata. Jak to możliwe?
22. Jeśli samolot rozbije się na włosko-
-szwajcarskiej granicy, gdzie należy
pogrzebać ocalałych?
23. Jadąc do St Ives, spotkałem mężczyznę
z siedmioma żonami. Każda z nich
miała siedem worków. W każdym było
siedem kocic, a każdy kocica miała
siedmioro kociąt. Kocięta, kocice,
worki i żony - ilu podróżnych jechało
do St Ives?
24. Na polu leży martwy mężczyzna
z zamkniętym plecakiem. W pobliżu
nie ma nikogo. Jak umarł mężczyzna?
25. Umarła, gdy muzyka ucichła. Wyjaśnij to.
26. Mężczyzna wchodzi do baru i prosi
o szklankę wody. Barman wydobywa
broń i celuje do gościa. Mężczyzna
dziękuje i wychodzi. Dlaczego?
27. Największy nudziarz na świecie wracał
do domu taksówką. Kierowca udawał
głuchego, gdyż nie chciał wdawać się
w rozmowę. Po przyjeździe na miejsce
nudziarz zapłacił za kurs i otworzył
przednie drzwi. Zorientował się,
że taksówkarz nie ma problemów
ze słuchem. Po czym to poznał?
28. Alison mieszka na dalekim australijskim
odludziu. Chce mieć tatuaż i dlatego
przejechała setki kilometrów, by odwie­
dzić obydwu artystów pracujących w tej
samej okolicy. Obaj mają imponujące
tatuaże, lecz uwagę Alison przykuł
wspaniały orzeł z rozpostartymi
skrzydłami widniejący na plecach
drugiego tatuażysty. Mimo tego
imponującego widoku Alison wraca
do pierwszego artysty Dlaczego?
 ROZWIĄZYWANIE PROBLEMÓW

MYŚLENIE RÓWNOLEGŁE
Jest to kolejna technika wymyślona przez maltańskiego lekarza i autora książek Edwarda
de Bono. Stanowi przeciwieństwo metod dialektycznych, w których wykorzystuje się argu­
ment i kontrargument. Najbardziej znanym przykładem jest dyskusja sokratejska. Biorą
w niej udział co najmniej dwie osoby. Zadają pytania i udzielają odpowiedzi, chcąc zbadać
i podważyć swe przekonania oraz uwydatnić niespójności związane z określonym punktem
widzenia. Prowadzi to do formułowania lepszych hipotez, opartych na rozumowaniu, a nie
na tym, co grecki filozof Sokrates uznawał za retorykę lub sprytne oratorskie i filozoficzne
sztuczki poprzedzających go sofistów.
Myślenie równoległe ma charakter zespołowy, a jego podstawą nie jest konfrontacja.
Dyskutanci przedstawiają hipotezy, co pomaga w dyskusji i stwarza możliwość pełniejszego
przeanalizowania każdej kwestii.
Najbardziej znanym sposobem myślenia równoległego jest metoda „sześciu kapeluszy
myślowych" de Bono, która polega na rozpatrywaniu problemów z różnych punktów widzenia
(każdemu z nich odpowiada określony kolor kapelusza).

Biały kapelusz: Fakty i liczby

Kapelusz ten ma związek z liczeniem, gromadzeniem i analizą danych
dotyczących określonej kwestii. Ten, kto ma go na głowie, bierze pod
uwagę istniejące trendy i sprawdza poprzednie wyniki/osiągnięcia. Pyta,
jaką wiedzą dysponujesz i jakie dodatkowe informacje są ci potrzebne.
Czerwony kapelusz: Emocje i odczucia
Noszący ten kapelusz podchodzi do problemu z wykorzystaniem
intuicji, emocji oraz dobrego instynktu. Przygląda się innym, a także
wczuwa się w ich reakcje i opinie.
Czarny kapelusz: Ostrożność i uw aga
Włożenie czarnego kapelusza sprawia, że przewidujesz przeszkody,
zagrożenia, a także analizujesz plany awaryjne. Skupiasz się
wyłącznie na błędach i wynikach gorszych od spodziewanych.
De Bono powiedział, że spośród wszystkich sześciu czarny
kapelusz może być najbardziej produktywny i najbardziej pomocny
w przeciwdziałaniu nadmiarowi „żółtego" myślenia.
 ROZWIĄZYWANIE PROBLEMÓW

Zielony kapelusz: Myślenie twórcze

Rolą tego kapelusza jest poszukiwanie twórczych rozwiązań,
alternatywnych pomysłów i możliwości. Noszący go dyskutant nie
krytykuje i nie uprawia autocenzury.
Żółty kapelusz: Analizy i pozytywny ogląd sytuacji
Włożenie żółtego kapelusz sprawia, że dostrzegasz tylko pozytywy
i korzyści, bagatelizujesz zagrożenia i traktujesz przeszkody jako
wyzwania. Nie chodzi jednak o ślepy optymizm - używaniu żółtego
kapelusza powinno towarzyszyć myślenie analityczne i strategiczne.
Niebieski kapelusz: Kontrolowanie dyskusji
Niebieski kapelusz nadzoruje przebieg rozmowy. Ustala listę
problemów do omówienia, podtrzymuje skupienie w grupie, odgrywa
rolę przewodniczącego. Pomaga w scalaniu informacji, zapisywaniu
wniosków oraz formułowaniu planu działania.

OTO DZIESIĘĆ PYTAŃ - POSŁUŻ SIĘ MYŚLENIEM

RÓWNOLEGŁYM, BY ZNALEŹĆ ROZWIĄZANIA

1. Co zrobić, by otrzymać 25-procentową podwyżkę pensji?

2. W jaki sposób poprawić wyniki nauczania o dwie oceny?

3. Jak znaleźć kogoś, z kim można by spędzić resztę życia?

4. Czy pozostać w związku małżeńskim i spróbować rozwiązać problemy?

5. Jaki jest najlepszy sposób na poprawę zdrowia i dobrego samopoczucia?

6. Czy zdecydować się na jeszcze jedno dziecko?

7. Jak zyskać więcej wolnego czasu?

8. Jakie pięć skutecznych sposobów wykorzystać, by zrobić coś dla środowiska

naturalnego?

9. Dokąd pojechać na wakacje w przyszłym roku?

10. Czy kupić sobie psa?

 ROZWIĄZYWANIE PROBLEMÓW

PROSTE ROZWIĄZANIA
SĄ N A JLE PSZ E
Nasze wszechobecne zamiłowanie do prostoty znajduje swój wyraz w każdej dyscyplinie -
od filozofii, w tym epistemologii (teorii poznania), i teologii po naukę i sztukę. Św. Tomasz
z Akwinu powiedział: „Bóg jest nieskończenie prosty", natomiast wszechstronnie wykształcony
przedstawiciel renesansu Leonardo da Vinci uznał prostotę za „najwyższą finezję". Uczeni
często określają teorie naukowe, zwłaszcza matematyczne, mianem pięknych i prostych,
a ich celem jest osiąganie jak największej prostoty bez uszczerbku dla dokładności lub
znaczenia.
Słynne powiedzenie Alberta Einsteina głosi: „Jeśli nie potrafisz czegoś wyjaśnić sześciolatkowi,
sam tego nie rozumiesz". Warto o tym pamiętać, gdy ma się do czynienia ze skomplikowanymi
kwestiami.
Stwierdzenie, że proste rozwiązania są najlepsze (zasada zwana „brzytwą Ockhama"),
przypisuje się średniowiecznemu angielskiemu franciszkaninowi Williamowi Ockhamowi.
Zgodnie z tą regułą należy zawsze wybierać tę z konkurujących ze sobą hipotez, która
wiąże się z najmniejszą liczbą założeń i zmiennych. Im bowiem jest ich więcej, tym bardziej
prawdopodobne staje się ryzyko popełnienia błędu i uzyskania niedokładnego wyniku.
Jak wiemy z poprzednich rozdziałów (patrz str. 32 i 38), nasza skłonność do prostoty stanowi
fundamentalny składnik rozumowania indukcyjnego i obdukcyjnego. Fakt, że coś jest proste,
nie oznacza jednak, że bywa zawsze słuszne. I - przeciwnie - nie należy natychmiast
odrzucać tego, co wydaje się skomplikowane. Jednym z głównych argumentów kreacjonistów
opowiadających się przeciwko teorii ewolucji jest stwierdzenie, iż ten proces nie mógł
doprowadzić do powstania tak zróżnicowanych i złożonych stworzeń, jakie dzisiaj znamy.
Jak na ironię, to właśnie prostota tej teorii stanowi jej największą siłę i pozwala wytłumaczyć,
dlaczego przyroda jest bardzo złożona, a także wyjaśnić, w jaki sposób jednokomórkowce
zainicjowały życie na Ziemi, dając początek coraz bardziej skomplikowanym organizmom.
Teoria powszechnego ciążenia Isaaca Newtona została zastąpiona przez inne - ogólną
teorię względności Einsteina, a po niej jeszcze bardziej złożone, na przykład teorię strun.
Wciąż jednak znajduje zastosowanie, ponieważ jest prostsza i daje możliwość uzyskiwania
wystarczająco dokładnych wyników wielu obliczeń dotyczących grawitacji. Zatem nawet gdy
miejsce prostego rozwiązania zajmuje rozwiązanie bardziej skomplikowane, radzimy sobie
z codziennymi problemami, przedkładając prostotę nad dokładność.
 ROZWIĄZYWANIE PROBLEMÓW

Mimo swych ograniczeń brzytwa Ockhama pozostaje użyteczną zasadą, do której warto
się odwoływać podczas rozwiązywania problemów i łamigłówek. Jeśli jednak bardziej
skomplikowana metoda sprawdza się lepiej - nie wahaj się po nią sięgnąć. Nie trzymaj
się prostoty z taką determinacją, by unikać złożoności. Najlepszym być może sposobem
posługiwania się brzytwą Ockhama jest stosowanie się do rady angielskiego matematyka
i filozofa Alfreda Northa Whiteheada, który powiedział: „Szukaj prostoty i nie miej do niej
zaufania".

SIEDEM MOSTÓW KRÓLEWCA

Na królewieckiej starówce znajduje się siedem mostów. Czy możesz przemierzyć całą
dzielnicę, przechodząc tylko raz przez każdy z nich? Wolno ci pokonywać tylko mosty -
pływanie oraz skoki na drugi brzeg są niedozwolone!
 ROZWIĄZYWANIE PROBLEMÓW

ŁAMIGŁÓWKA Z PIĘCIOMA POKOJAMI

W dużym prostokątnym domu jest pięć pokojów. Czy zjawa poruszająca się wzdłuż
nieprzerwanej linii może przeniknąć przez każdą ścianę, przechodząc przez nią tylko raz?

CZTERY WIELBŁĄDY
Cztery wielbłądy wędrujące bardzo wąską półką skalną spotykają inne cztery wielbłądy
maszerujące w przeciwnym kierunku. Każdy wie, że wielbłądy nie mają biegu wstecznego,
ale potrafią przechodzić jeden nad drugim, jeśli tylko jest dość miejsca, by się zmieściły.
Obie czwórki zatrzymują się i spoglądają na siebie. Oddziela je przestrzeń, w której zmieści
się jeden wielbłąd. Jak sobie poradzą, jeśli żaden z nich nie może się cofnąć ani zeskoczyć
ze skalnej półki?

7171 m m m
Łamigłówki tego rodzaju to doskonały przykład na to, że proste rozwiązania są najlepsze. Im
masz bystrzejszy umysł i więcej lat nauki za sobą, tym większą trudność sprawi ci znalezienie
rozwiązania. Kieruj się zatem prostotą rozumowania.

1. Co zrobić, by piłka, którą rzucisz z całej siły, wróciła do ciebie, nie dotykając niczego
po drodze? Piłka nie jest zaopatrzona w sznurek ani elastyczną linkę. Nie ma też nikogo,
kto mógłby ją odrzucić w twoim kierunku.

2. Czym kierowano się przy doborze słów: eden, mgła, mży, szmery, zięć, jeść,
pędem, prosię?
 ROZWIĄZYWANIE PROBLEMÓW

3. Rewolucja kopernikańska
Wynik pierwszego rzutu kośćmi to dwa.

• • • • •

y j • J •Jj •
Wynik drugiego rzutu kośćmi to sześć.
..U
• •: • • • •
•!sl • h * * J j *
Wynik trzeciego rzutu kośćmi to zero.
• J
• •i • • • • •
• \ U • j • ii
/Vynik czwartego rzutu kośćmi to dziesięć.
• •]

Wynik piątego rzutu kośćmi to cztery.

:• •
•

•U • • U • jtl u A jaki to jest wynik?

•i • •• • • • •
 JĘZYK

ROZUMOWANIE WERBALNE
Rozumowanie werbalne to myślenie za pomocą słów, umiejętność pojmowania informacji
przedstawionych na piśmie oraz wyciągania uzasadnionych wniosków przy wykorzystaniu
pojęć wyrażonych słowami. Zdolność konstruktywnego myślenia jest ważniejsza niż płynność
językowa (patrz str. 65) oraz wiedza słownikowa (patrz str. 70). To coś więcej niż tylko piśmienność.
Testy rozumowania werbalnego, wykorzystywane powszechnie przez pracodawców, mogą
ci pomóc w poprawieniu wyników drogą ćwiczeń (rezultaty takich testów można łatwo znaleźć
w Internecie - wystarczy tylko wpisać w wyszukiwarce frazę „testy rozumowania werbalnego").
Rozwiązuje się je w ograniczonym czasie, a zatem zaznajomienie się z ich formą pozwoli ci na
skupienie się wyłącznie na uzyskaniu jak najlepszych efektów, a zarazem zapewni ci znaczną
przewagę nad kontrkandydatami - być może równie uzdolnionymi, ale słabiej przygotowanymi.
Rozwiązując test rozumowania werbalnego, kieruj się pięcioma zasadami:

1. ZACHOWAJ SPOKÓJ

Czas na rozwiązanie testu jest zazwyczaj ograniczony, co pogłębia zdenerwowanie. Zacho­

wanie spokoju - oprócz wcześniejszego treningu - jest zatem najważniejszym sposobem
na skupienie uwagi i poprawę skuteczności działania. Zdenerwowanie nie sprzyja kon­
centracji - panuj więc nad swymi emocjami.

2. PRZECZYTAJ KAŻDE POLECENIE DWA LUB TRZY RAZY

Nie spiesz się. Pośpiech przy czytaniu i zbyt wczesne zajęcie się udzielaniem odpowiedzi
zmuszą cię do ponownego przeczytania poleceń, gdyż zauważysz, że umknęły ci zawarte
w nich szczegóły. Zaoszczędzisz sporo czasu, zaczynając od trzykrotnego przeczytania
każdego polecenia - później nie odczujesz potrzeby, by do niego wracać. Zanim to zrobisz,
możesz też szybko przebiec tekst wzrokiem, by wyłowić słowa kluczowe i uchwycić ogólny sens.

3. ZACZNIJ OD KOŃCA ZDANIA, JEŚLI TRUDNO CI JE ZROZUMIEĆ

Sztuczka ta pomoże ci rozszyfrować skomplikowane zdania, zbudowane z kilku zdań

składowych.
 JĘZYK

4. NIE POŚWIĘCAJ CAŁEGO CZASU NA JEDNO PYTANIE

Jeśli nie umiesz znaleźć odpowiedzi, zajmij się następnym pytaniem. Lepiej stracić jeden
punkt niż dziesięć. Pamiętaj jednak, by na koniec wrócić do nierozwiązanego problemu.

5. NICZEGO NIE ZAKŁADAJ Z GÓRY

Rozumuj, wykorzystując tylko informacje podane w tekście. To NIE JEST test twojej wiedzy
ogólnej.

1. Trzy słowa są spokrewnione, pozostałe dwa NIE MAJĄ z nimi związku. Znajdź te dwa słowa.
wędkowanie, ryba, łatwizna, sprzęt, rugby Odpowiedź:_____________________
ciasto, dziewczyna, forma, ubijanie, kaczka Odpowiedź:_____________________
pasat, halny, mżawka, wichura, opady Odpowiedź:_____________________

2. Znajdź słowo, które pasuje do pozostałych

topiony czerwone szybkie
żółty jasne wolne
szwajcarski zielone zmienne

3. LAWIROWANIE ma się do OMIJANIA 5. Które dwa słowa najbardziej różnią się

tak jak TAKSONOMIA do: znaczeniem?
a) zmiany ZMARTWIENIE, KARCENIE, ZADOWOLENIE,
b) innowacji POUCZENIE, UPOMINANIE

c) modulacji 6. Uzupełnij każde słowo jedną literą,

d) rozwoju by otrzymać nazwy zwierząt.
e) klasyfikacji ŻUR OŚ

4. Które dwa słowa mają najbardziej 7. Jakie najdłuższe słowo można ułożyć
zbliżone znaczenie? z tych liter?
USYPIAJĄCY, SENTYMENTALNY, KYAOBRAATK
UŚMIERZAJĄCY, WYCZERPANY, SKRUSZONY

10 1
 JĘZYK

Znajdź brakującą kombinację liter (123) 10. Odczytaj hasła, uzupełniając każde
i odczytaj sześcioliterowe hasła. słowo tymi samymi dwiema literami.
12 3 * * * miasto na południu Polski _ adru _ _ y g za_
*1 2 3 * * inaczej omasta _ wite _ lepe _
**123* berbeć, brzdąc aime _ 9ieł _
***123 w zeszycie do matematyki _ aułe _ byte _
Odczytaj hasła, wpisując wszędzie iome esko
tę sam ą literę. 11. Uzupełnij każde słowo tymi samymi
- ołe _ trzema literami i odczytaj hasła.
_ awałe _ u e tyk _ n _ e _ ka
__luczy _ _ n o im __u _ o _ omia
artoni _ s e ik n e at
1 a ka 1 a nik

12. Masz pięć minut na przeczytanie tekstu i udzielenie dziesięciu odpowiedzi.

Powróciwszy do cywilnego życia, ponownie podjął poszukiwania, praktykując medycynę
ogólną i chirurgię oraz kontynuując obserwacje i doświadczenia związane z przeszczepami
gruczołów u zwierząt. Z czasem zaczął eksperymentować wyłącznie na kozach. Usłyszał
wówczas o wiedeńskim profesorze Steinachu, który przeszczepiał gruczoły szczurom,
zmieniając tym samym charakter i wygląd tych zwierząt (wszczepiał gruczoły samców
samicom i odwrotnie, czasami z powodzeniem). Śledził też uważnie eksperymenty doktora
Franka Lydstona z Chicago, który jako pierwszy przeszczepił ludzkie jądro, dokonując
tej operacji na samym sobie. To przykład odwagi niewiele ustępującej bohaterstwu.
Doktor Brinkley nigdy nie uległ jednak fascynacji ideą użycia gruczołów istoty ludzkiej dla
odnowienia siły życiowej innego człowieka. Zastanawiał się za to nad młodymi z królestwa
zwierząt, mającymi dostarczyć mu materiału, którego chciał użyć, by poprawić działanie
ludzkich narządów. Z czasem coraz bardziej utwierdzał się w przekonaniu, że to kozy
i tylko kozy - jako zwierzęta szybko dojrzewające, silne i wolne od chorób, na które podatna
jest ludzkość - są źródłem tkanki, dającej, po wszczepieniu we właściwych warunkach,
największą pewność, że będzie się odżywiać i wrastać w tkankę ludzkiego gruczołu, aż
stanie się jej częścią.
(Sydney B. Flower, The Goat-Gland Transplantation, 1921)
 JĘZYK

Odpowiedz na pytania, wybierając „a", „b" lub „c".

a) Prawda (zdanie zawiera logiczny wniosek wynikający z informacji w tekście)
b) Fałsz (zdanie jest logicznie fałszywe w stosunku do informacji w tekście)
c) Trudno powiedzieć (nie potrafisz określić, czy zdanie jest prawdziwe,
czy też fałszywe, gdyż brakuje ci dodatkowych informacji)

1. W przeszłości dr Brinkley eksperymentował nad przeszczepami gruczołów

na zwierzętach innych niż kozy.
2. Dr Frank Lydston dokonał pierwszego przeszczepu ludzkiego gruczołu.
3. Dr Brinkley uznawał profesora Steinacha za bohatera.
4. Dr Brinkley doszedł do wniosku, że koza jest jedynym zwierzęciem mogącym
dostarczyć gruczołów zdolnych do połączenia się z gruczołami człowieka.
5. Dr Brinkley dowiedział się o badaniach profesora Steinacha z Wiednia, zanim
powrócił do cywilnego życia.
6. Dr Brinkley zdecydowanie dezaprobował działalność dr. Franka Lydstona.
7. Profesor Steinach odniósł pewne sukcesy w przeszczepianiu gruczołów samców
i samic kozy.
8. Profesor Steinach wszczepiał wyłącznie gruczoły samców samicom.
9. Dr Brinkley lubił dr. Franka Lydstona.
10. Dr Frank Lydston i dr Brinkley nigdy nie poznali się osobiście.
 JĘZYK

PŁYNNOŚĆ W ERBALNA
Płynność werbalna opiera się na pamięci semantycznej (znaczeniowej) oraz fonemicznej
(związanej z brzmieniem wyrazów). Zdolność tę bada się za pomocą testów płynności
werbalnej, które polegają zwykle na wymienieniu w określonym czasie (zazwyczaj w ciągu
minuty) jak największej liczby przedmiotów należących do danej grupy.
Badania neuropsychiatryczne wykazały, że zadanie to uaktywnia czołowe oraz skroniowe
obszary mózgu. Płat czołowy wykazuje związek z komponentem fonemicznym, skroniowy
zaś - z modyfikacjami semantycznymi. Testy przeprowadzone na tysiącach ludzi - dzieciach
i dorosłych - ujawniły, że zdrowe osoby wykazują kilka wspólnych cech dotyczących wydajności:
1. Tempo wyliczania słów podczas testu spada hiperbolicznie.

2. W początkowej części testu większość z nas wybiera powszechnie używane słowa

(i często je powtarza). Dopiero później pojawiają się słowa wypowiadane rzadziej.

3. Grupujemy wyrazy, kierując się ich znaczeniem i brzmieniem. Jeśli kategorią są

zwierzęta, słowo „krowa" prowadzi zazwyczaj do wyliczenia
kolejnych zwierząt gospodarskich (np. owca,
Świnia, koza), a słowo „kot" przywołuje na myśl
innych domowych ulubieńców (pies, królik, chomik,
złota rybka itd.).

Schemat po prawej przedstawia wyniki analizy skupień

w teście płynności semantycznej, któremu poddano 55
brytyjskich dzieci szkolnych w wieku 7-8 lat. Zauważ,
że zwierzęta zgrupowane zostały stosownie do środo­
wiska, w którym się je obserwuje (gospodarstwo rolne,
dom, ocean, zoo). Ten wzorzec skupień kształtuje się
w dzieciństwie i towarzyszy nam przez całe życie.
Wyniki testów płynności werbalnej przeprowadzonych
wśród dorosłych - nawet doktorantów w dziedzinie
zoologii - miały postać identycznych schematów.
Wzorce pamięciowe są tak przewidywalne, że jakie­
kolwiek odstępstwa od normy traktuje się jako oznakę
zaburzeń poznawczych, wywołanych przez uszkodzenie

©
 JĘZYK

mózgu (zwłaszcza lezje płata czołowego) lub schorzenia i zaburzenia neurologiczne. Testy
płynności werbalnej są zatem użytecznym narzędziem klinicznym i zapewniają wysoką
dokładność badań przesiewowych pod kątem demencji.
Poznawczym testem zdolności przetwarzania jest COWAT (ang. Controlled Orał Word
Association Task), wykorzystywany do oceny zaburzeń pracy mózgu. Najczęściej wybieranymi
literami są F A i S. Wynik niższy niż 17 stanowi powód do zaniepokojenia, chociaż niektórzy
lekarze obniżają dolną granicę normy do 14.

1. PRZEPROWADŹ WŁASNY TEST ANALIZY SKUPIEŃ

Zbierz grupę przyjaciół, kolegów z pracy lub domowników i daj im minutę na sporządzenie
pionowej listy jak największej liczby zwierząt. Porównując wyniki, przekonasz się o działaniu
wzorca skupień w praktyce.

2. ANTYLOPY W DANII

Wykorzystaj sztuczkę opartą na wzorcu skupień i nakierowaniu za pomocą kilku działań

matematycznych, by pokazać, że umiesz czytać w cudzych myślach.
Podawaj polecenia, robiąc po każdym przerwę, by dać słuchaczom czas na wykonanie
obliczeń.
1. Wybierz dowolną liczbę od 2 do 9. 8. A teraz zamknij oczy, a ja odczytam
twoje myśli.
2 . Pomnóż wybraną liczbę przez 9.
9. Na koniec zapytaj zdziwionym tonem:
3. Iloczyn składa się z dwóch cyfr - dodaj je.
„TO W DANII SĄ ANTYLOPY?".
4. Odejmij 5.

5. Znajdź literę, która odpowiada twojemu

wynikowi (A = 1, B = 2 itd.).

6 . Pomyśl o państwie, którego nazwa

zaczyna się na twoją literę (np. „B"
to Belgia, a „F" to Francja).

7. Znajdź drugą literę w nazwie tego

państwa i pomyśl o zwierzęciu.
 JĘZYK

KOREKTA WŁASNYCH

TEKSTÓW
Jeśli korzystając z edytora tekstu, używasz funkcji automatycznego sprawdzania pisowni,
by wyszukać wszystkie literówki i niezgrabności gramatyczne, bez wątpienia coraz częściej
dochodzisz do przekonania, że nic nie zastąpi samodzielnie zrobionej korekty. Nieważne, jak
wyrafinowane stają się moduły sprawdzania pisowni - opustki, przestawienia i zamiany liter,
a także specjalistyczne słowa często zostają przeoczone.
Lektura wydawanych dziś powieści, najeżonych rozmaitymi błędami, prowadzi do wniosku,
że nawet duże wydawnictwa zbytnio ufają swemu oprogramowaniu komputerowemu lub
zatrudniają niekompetentnych korektorów.
Składając podanie o pracę, przygotowując prezentację albo pisząc tekst na stronę internetową,
nie możesz lekceważyć znaczenia pisowni. Nawet drobne błędy mogą podważyć twoją
wiarygodność i narazić cię na straty finansowe, na przykład wtedy, gdy - nie postarawszy
się o sprawdzenie zredagowanej oferty - zaproponujesz na portalu aukcyjnym swą drogą
konsolę do gier lub markową kurtkę za grosze. Na eBayu pojawiają się codziennie setki błędnie
zapisanych ofert, które można wyszukać na wielu darmowych stronach internetowych. Bystrzy
kupujący trafiają w ten sposób na prawdziwe okazje, korzystając z beztroski sprzedających.
Stosuj się do poniższych rad dotyczących korekty za każdym razem, gdy uznasz, że twój tekst
jest gotowy (nie zabieraj się do jego sprawdzania, jeśli masz zamiar go zmienić).
1. Zrób sobie przerwę. Odłóż tekst 4. Czytaj z nadzieją na wyszukanie błędów.
na godzinę, a najlepiej na dobę. Jeśli założysz, że istnieją, łatwiej je
wychwycisz. Znajdując błędy, ciesz się,
2. Wydrukuj tekst. Na ekranie monitora
zamiast się martwić. Zmotywuje cię
łatwiej przeoczyć błędy.
to do jeszcze uważniejszego czytania
3. Wolno i telegraficznie odczytaj cały tekstu.
tekst na głos - po jednym słowie naraz,
5. Skupiaj się tylko na jednym aspekcie
starając się unikać płynności wymowy.
tekstu. Przeczytaj go kilka razy,
Pozwoli ci to dostrzec rzeczywistą treść,
sprawdzając po kolei jego sens,
a kontekst i płynne odczytywanie nie
pisownię i interpunkcję.
zasugerują ci, że są tam słowa czy
zdania, których tak naprawdę nie ma.
 JĘZYK

6. Zwracaj baczną uwagę na znaki różne znaczenie („Bóg" - „Bug"

przestankowe i specjalne.
Jeśli nie pamiętasz, jak się
ich używa, sprawdź to OD RAZU.
• Nie szafuj apostrofem - pisz
„ Jeremyego", ale nie „ weekend'owy".
• Zapoznaj się z najczęściej
popełnianymi błędami językowymi
- na przykład nigdy niczego nie
„wianczaj", zawsze „włączaj".
• Uważaj na powtórzenia tych samych
wyrazów (na przykład „na na"
lub „jest jest") i homonimy (wyrazy,
które tak samo brzmią, lecz mają
albo „morze" - „może").
7. Unikaj „masła maślanego", czyli
pleonazmów (na przykład „wracać
z powrotem", „fakt autentyczny"
albo „kartka papieru".
8. Jeśli masz wątpliwości, sięgnij
po słownik ortograficzny
lub słownik języka polskiego
i SPRAWDŹ.
9. Stwórz listę błędów, które popełniasz,
i przejrzyj ją, zanim zabierzesz się
do czytania.

Przeczytaj tekst (fragment drugiego rozdziału Wichrowych wzgórz Emily Bronte) i spróbuj
znaleźć dziesięć błędów.
Gdy otwierałem futrkę, dwa wołchate potwory skoczyły mi do gardła, powalając mnie
na ziemię i gasząc światło. Chóralny śmiech Heathcliffa, Haretona i Josepha wprawił mnie
we wściełkość, a zarazem pogłębił uczucie poniżenia. Na szczęście bestie zdawał się bardziej
zainteresowane przeciąganiem się i triumfalnym merdaniem ogonem niż pożarciem mnie
żywcem. Nie spemdobałoby im się jednak, gdybym wstał. Nie miałem zatem wyboru:
leżąc plackiem, musiałem zaczekać, aż ich bezduszni wałściciele przyjdą mi z odsieczą.
Z odkrytą głową i trzęsąc się się z wściekłości nakazałem nikczemnikom, by mnie wypuścili.
Zagroziłem też, że nie wiem, co uczynię, jeśli choćby jeszcze przez minutę pozostawią mnie
w tak przykrym położeniu. Ciskałem bezłandymi groźbami odwetu, których nie powstydziłby
się sam król Lear.
Gwałtowne poruszenie sprawiło, że z nosa chlusnął mi strumień krwi. Śmiech Heathcliffa nie
ustawał, nie ustawały też moje złorzeczenia. Nie wiem, co by się jeszcze wydarzyło, gdyby
nie przyszła mi z pomocą osoba nieco rozmuniejsza ode mnie i nieco litościwsza od mego
gopsodarza.
Była to Zilla, korpulentna gospodyni, która przybyła, aby zbadać przyczynę zamieszania.
Pomyślała, że któryś z nich podniósł na na mnie rękę, a nie odważywszy się zwrócić
przeciwko swemu panu, zaczęła strofować młodzsego drania.
 JĘZYK

Powyższy fragment pokazuje, jak niewiele trudności sprawia nam rozumienie tekstu pełnego
literówek. Wyjaśnia to, dlaczego sporo czytelników wcale ich nie zauważa.
Nie mgoę uwerzyić, że udłao mi się zromuzieć to, co włnśaie prztecyzałem. Fennemoalna
słia ludezkigo romzuu! Wikyni bdaań przewadzprnooych na Uniersweytcie Carimdbge
wyakazły, że konoślejć lteir w śrdkou wzyrau nie ma znenaczia - wżnaa jest tlkyo, by pesirwza
i oastnita znwaajdoły się na wałiwścym micseju. Potzaosłe mgoq być rozszczmieone
bednzłaie, ale i tak mnożą bez prmobleu przytazecć dane sowio. Jest tak dlgateo, że oje-
dtuczymy nie pedynczoje lteriy, a całe wzyray. Ziewumajdące, prdawa? Tak, a zszawe
mlyłeśam, że pnporawa piswiona jest tak wżnaa!

Mówi się: Praw da:

N ie w iesz, co D obrze w iedziałeś, co
m a sz , d o p ó k i te g o co m asz ; w ydaw ało ci się tylko.
nie stra c isz . że nigdy tego nie stracisz.

Wielu czytelników nie wie, że

że ich m ózg autom atycznie
zignorow ał d ru gie słow o „co" n a
n a początku now ego w iersza.

Jeszcze raz przeczytaj ostatnie ostatnie zdanie - tym razem powoli i telegraficznie.
A teraz przeczytaj zdanie na niebieskim tle. Czy udało ci się zauważyć, że powtarzają się
słowa „co" (...co masz...), „że" (...że ich mózg...) „na" (...na początku...) oraz „ostatnie"
(...ostatnie zdanie...)?
 JĘZYK

SŁOWNICTWO
W POŁOWIE 2009 ROKU AMERYKAŃSKA ORGANIZACJA
GLOBAL LANGUAGE MONITOR OGŁOSIŁA POJAWIENIE SIĘ
MILIONOWEGO SŁOWA W JĘZYKU ANGIELSKIM. WEDŁUG
INNYCH SZACUNKÓW LICZBA ANGIELSKICH SŁÓW JEST
ZBLIŻONA DO DWÓCH MILIONÓW (BEZ UWZGLĘDNIENIA
600 000 ZNANYCH NAM GATUNKÓW GRZYBÓW).
OCENIA SIĘ, ŻE NOWE SŁOWO POWSTAJE CO 98 MINUT.

Jest tak wiele słów, spośród których możemy wybierać do woli. Większość dorosłych korzysta
jednak na co dzień z zaledwie kilku tysięcy (mimo to prawie każdy z nas zna co najmniej
35 000 słów, a dużo osób - nawet ponad 100 000). Powszechnie wiadomo, iż zasób słownictwa
ma związek z odnoszeniem sukcesów życiowych.
Najbogatszym słownictwem mogą się pochwalić najlepsi scrabbliści. Allan Simmons, były
mistrz Wielkiej Brytanii w scrabble'a, twierdzi, że potrafi rozpoznać około 100 000 spośród
160 000 dziewięcioliterowych słów, których używanie w tej grze jest dozwolone.
Najkorzystniejszy wpływ na zasób słów używanych na co dzień ma dorastanie w otoczeniu,
które zapewnia kontakt z bogatym słownictwem (dostęp do książek oraz rodzice, którzy sami
dużo czytają, czytają swym dzieciom, a także zachęcają je do czytania). Na naukę nigdy nie
jest za późno. Powiększanie zasobu słów może stać się stałym, niezabierającym dużo czasu
elementem twojego dnia, gdy tylko świadomie zaczniesz zwracać uwagę na to, co czytasz
i słyszysz. Dziesięcioletnie dziecko czytające sześć minut dziennie styka się z 430 000 słów
rocznie. Jeśli zaczniesz uważniej przyglądać się słowom i zaczniesz je lepiej zapamiętywać
(tylko o jeden procent), twój słownik wzbogaci się każdego roku o 4300 słów.
Pozwoli ci to wyrażać się jaśniej i płynniej, a zarazem opłaci się z towarzyskiego, psycholo­
gicznego i finansowego punktu widzenia. Ucząc się codziennie jednego nowego słowa przez
kolejne trzy lata, przyswoisz sobie ponad 1000 dodatkowych słów, a poznając pięć nowych
słów dziennie - ponad 18 000 słów w ciągu dekady.
Czytanie dużej liczby książek to dobry sposób na odświeżanie nabytego już zasobu
 JĘZYK

słów, lecz musisz także zadać sobie nieco dodatkowego trudu: miej pod ręką słownik
i zaglądaj do niego, jeśli nie znasz znaczenia jakiegoś słowa - pozwoli ci to również
odnieść większą korzyść z lektury.
Za każdym razem, kiedy spraw dzasz nowe słowo w słowniku, zakreśl je na czerwono.
W ten sposób ułatwisz sobie wyszukiwanie, gdy zechcesz ponownie sprawdzić jego
znaczenie i trwale je zapamiętać. Staraj się też wprowadzać nowo poznane słowa do
swego codziennego języka i sięgaj po słownik, gdy usłyszysz nieznany ci jeszcze termin.

ILE ZNASZ SŁÓW?

By ocenić swe słownictwo, posłuż się słownikiem średniej wielkości, zawierającym około
100 000 haseł lub liczącym około 1000 stron. Przeczytaj 30 przypadkowo wybranych stron
i zapisz liczbę słów, które rozpoznajesz, oraz liczbę tych, których znaczenie znasz (pierwsza
liczba będzie większa od drugiej). Albo jeszcze lepiej: sprawdź definicje zapisanych słów
i przekonaj się, czy rozumiesz je właściwie. Podziel obie uzyskane liczby przez 30 i pomnóż
obydwa wyniki przez liczbę stron słownika, a dowiesz się, ile słów rozpoznajesz i znasz.
Wynik będzie prawdopodobnie lepszy, niż przypuszczasz.

ZNAJDŹ OSIEM SŁÓW, KTÓRE NIE ISTNIEJĄ

Sprawdź wszystkie słowa w słowniku i poszerz swe słownictwo!

elukubracja orogeneza anepigraf oksyton

abominacja steatoskopia enharmonia relewancja
hipersedukcja progescenium henoteizm kwadrotypia
holotrychizm kontrawertysta kamionetka leptosomatyk
prostagnostyk prosemantyka werdiura filumenistyka
onomatopeja afereza pareneza
pareneza jurysprudencja

O
 JĘZYK

ŁOWCY SŁÓW

Wśród liter ukrywa się 25 niezwykłych słów. Każde z nich zaczyna się na inną literę.

H G E M M O L O G I A F T A A S R D P O
A E U Y U I Y E E A A R H S U K E W R H
I K A B O T A Ż T K E G W V N Z F F O L
K F A F G T A K I N Y G 0 O C H R A G U
U A S T R O B L E M O J F p L B A J E N
A S E V B M A Z G J X L Y H R N K S N I
V E R T E I N W E R S J A J O G C N I F
Z T F L V Z D F B L I I O M Z W J S T I
V K X V M M E U F E M I Z M R M A Y U K
L A N U G O R M A N D A L A G M T K R A
A S O F C H I T Y N A 0 J D V Z Y E A C
K E N G J U A E E G G J O X Z V D S 0 J
F Z I G G U R A T B E F H Y D N W G S A
R T U G J A T Y I X R H Y B S D I Y 0 F
E G S W H V W Y U R O S Y N A N T R O P
T H Z U O I Q B F 0 T K T L T F A K G J
G N E F 0 X U K P H Y C 0 V J K L F G V
R Y Y F H N I N R E P R W G U H I T X 0
E E J A R Y Z A C J A F T B F 0 Z E H E
G G E F G J E U T Z S W G J K G M F G R

• ASTROBLEM • BANDERIA • CHITYNA • DAGEROTYP • EUFEMIZM • FASETKA

• GEMMOLOGIA • HAIKU • INWERSJA • JARYZACJA • KABOTAŻ • LANUGO
• MANDALA • NONIUSZ • OCHRA • PROGENITURA • QUIZ • REFRAKCJA
• SYNANTROP • TOMIZM • UNIFIKACJA • VERTE • WITALIZM • YETI • ZIGGURAT

0
 JĘZYK

DOBIERZ PARAMI

Połącz każde ze słów z odpowiadającą mu definicją. W większości wypadków powinna

ci wystarczyć ogólna znajomość słów lub ich fragmentów.
zna wiele języków dyskrecja
jednostajność skryptorium
wykres albo schemat aeronautyka
obniżenie wartości pieniądza heksagon
nauka zajmująca się pasożytami orientalny
część sceny przed kurtyną pandemonium
odnowienie lub odświeżenie konsonans
środek na wszystko innowacja
przeciwstawność znaczeń empiryk
dwuwiersz afonia
nauka o znaczeniu wyrazów pentatonika
pomieszczenie do pisania noktowizor
skala muzyczna z pięciu dźwięków depilacja
występuje w nim tylko jeden aktor dystych
zgodne współbrzmienie monotonia
umiejętność milczenia i dochowania tajemnicy renowacja
usuwanie owłosienia ze skóry panaceum
umożliwia widzenie w nocy semantyka
inaczej wschodni monodram
żegluga powietrzna poliglota
brak lub utrata głosu diagram
wprowadzenie czegoś nowego antonimia
sześciokąt proscenium
zamieszanie, chaos parazytologia
uznawanie się za najważniejszego na świecie dewaluacja
praktyk egocentryzm

©
 JĘZYK

SZYBKIE CZYTANIE
ĆWICZENIA W SZYBKIM CZYTANIU MOGĄ UWOLNIĆ CIĘ
OD PEWNYCH ZŁYCH NAWYKÓW NABYTYCH W DZIECIŃSTWIE.
BĘDĄC DZIEĆMI, UCZYMY SIĘ ALFABETU, A PÓŹNIEJ SŁÓW,
ZWROTÓW I CAŁYCH ZDAŃ.
Ćwiczenia sprawiają, że wzbogacamy swoje słownictwo i udoskonalamy tempo oraz płyn­
ność wymowy. Szybkie czytanie wymaga jednak oderwania uwagi od pojedynczych słów
na rzecz długich wyrażeń, a nawet całych zdań odczytywanych jednym rzutem oka. Każdy
z nas może nauczyć się szybkiego czytania bez uszczerbku dla stopnia zrozumienia tekstu,
a w wielu wypadkach stopień ten wzrasta.
Przeciętny czytelnik czyta około 200 słów na minutę i rozumie około sześćdziesięciu procent
informacji zawartych w tekście. Sztuka szybkiego czytania może pomóc w zwiększeniu tych
liczb do 1000 słów i osiemdziesięciu pięciu procent. Oto sposób:

1. Zanim zaczniesz czytać, zrozum, czytaj i pozwól im przeniknąć do swoich

dlaczego to robisz i jakie informacje
chcesz przyswoić. Szybkość i sprawność
czytania uzależnione sq od motywacji.
Ci, którzy opanowali sztukę szybkiego
czytania, wiedzą, co chcą znaleźć
w tekście. Jeśli na przykład czytasz
powieść, interesuje cię rozwój wydarzeń,
śledzisz losy bohaterów i wyobrażasz
sobie opisane w niej sytuacje. Gdy
zaglądasz do poradnika - widzisz
pomysły, podpowiedzi i instrukcje. Jeśli
ustalisz, czego chcesz się dowiedzieć,
zorientujesz się, na co skierować uwagę.
2. Czytaj po cichu. Nie staraj się nawet
słyszeć słów w głowie - po prostu je
myśli. Fonetyzacja sprowadza czytanie
do ślimaczego tempa i sprawia,
że „grasz" każdym słowem, przypomina
to ćwiczenie gry na pianinie. Szybkie
czytanie jest niczym glissando -
przeciągnięcie kciukiem po klawiaturze
i odegranie trzydziestu dźwięków
w ciągu sekundy.
3. Możesz patrzeć na książkę lub monitor
komputera z większej odległości,
by mieć szersze pole widzenia
(czytający szybko dobierają optymalną
odległość).
4. Przebiegnij prędko tekst wzrokiem,
by uchwycić kontekst i zbudować
 JĘZYK
szkielet - podstawę zrozumienia treści,
a następnie zacznij szybko czytać, by
pojąć sens.
5. Zamiast czytać pojedyncze słowa
lub zdania i cofać wzrok, by jeszcze raz
przeczytać niektóre z nich, przesuwaj
go od lewej strony do prawej z większą,
lecz stałą prędkością. Cofaj wzrok tylko
po to, by rozpocząć czytanie nowego
wiersza.
6. Przesuwaj palcem wzdłuż wierszy,
by zmusić się do utrzymania stałej
prędkości czytania i zapobiec cofaniu
wzroku. Później, nie pomagając już
sobie palcem, przebiegaj wzrokiem
tekst po lewej i prawej stronie wąskiego
paska biegnącego przez środek wierszy.
Wędrując w dół strony, wykorzystuj
widzenie peryferyjne.
7. Zauważaj miejsca, które możesz
szybko przebiec wzrokiem. Z czasem
nabędziesz wprawy w rozpoznawaniu
wypełniaczy, kwiecistych ozdobników,
powtórzeń oraz rekapitulacji lub
opisowych fragmentów stanowiących
niepotrzebny naddatek (jeśli na przykład
czytasz rozdział powieści kryminalnej
i chcesz poznać rozwój akcji, możesz
pominąć kilka akapitów opisujących
zimny, mokry i wietrzny wieczór).
8. Odpręż się. Gdy wszystko idzie po twojej
myśli, szybkie czytanie jest płynniejsze
i łatwiejsze niż konwencjonalne. Wydaje
się też mniej męczące niż mozolne
wpatrywanie się w pojedyncze wyrazy.
Rozluźnij mięśnie twarzy, pozwól,
by słowa cię opływały, i zacznij
pochłaniać całe zdania i akapity.
 JĘZYK

ZAGADKI
Zagadki, które pojawiły się w wielu odmiennych kulturach, towarzyszą nam od tysięcy lat.
Jedną z najstarszych jest zagadka Sfinksa, wywodząca się z mitologii greckiej (najstarsze
wzmianki o niej pochodzą z 470 r. p.n.e.): „Co to za stworzenie, obdarzone głosem, które rano
chodzi na czworakach, w południe na dwóch nogach, a wieczorem na trzech?" (odpowiedź
na str. 143).
Najstarsza znana nam zagadka liczy ponad tysiąc lat więcej i została zapisana na słynnym
Papirusie Matematycznym Rhinda, wydobytym w XIX wieku z grobowca egipskiego pisarza
i przechowywanym obecnie w Muzeum Brytyjskim w Londynie. Papirus ten zawiera 84 za­
dania matematyczne. Oto jedno z nich:
W każdym z siedmiu domów mieszka siedem kotów, a każdy z nich chwyta siedem myszy.
Każda mysz mogłaby zjeść siedem kłosów zboża, a posiane ziarno z każdego z nich dałoby
plon równy siedmiu hekatom. Ile rzeczy zostało tu wymienionych?
Wynik obliczeń jest zdumiewający: 19 607. Siedem domów, 49 kotów (7 x 7), 343 myszy
(7 x 7 x 7), 2401 kłosów (7 x 7 x 7 x 7) i 16 807 hekatów zboża (7 x 7 x 7 x 7x7).
7 + 49 + 343 + 2401 + 16 807 = 19 607

ZAGADKA EINSTEINA

Albert Einstein ułożył tę zagadkę w XIX wieku. Powiedział, że dziewięćdziesiąt osiem procent
ludzi na świecie nie jest w stanie jej rozwiązać (chociaż zapewne chodziło mu o to, że tylko
dwa procent z nich potrafi rozwiązać ją w pamięci).

1. Jest pięć domów pomalowanych na różne kolory.

2. Każdy właściciel domu pochodzi z innego państwa.
3. Każdy pija inny napój, pali inne papierosy i ma inne zwierzę domowe.

1. Brytyjczyk mieszka w czerwonym domu. 4. Zielony dom stoi po lewej stronie białego.
2. Szwed ma psa. 5. Właściciel zielonego domu pija kawę,
3. Duńczyk pija herbatę. 6 . Właściciel palący papierosy Pall Mail
ma ptaki.
 JĘZYK

7. Właściciel żółtego domu pali papierosy
Dunhill.
8. Właściciel środkowego domu pija mleko.
9. Norweg mieszka w pierwszym domu.
10. Mężczyzna palący papierosy Blends
mieszka obok właściciela kota.
11. Mężczyzna hodujący konie mieszka
obok amatora papierosów Dunhill.
12. Mężczyzna palący papierosy Blue
Master pija piwo.
13. Niemiec pali papierosy Prince.
14. Norweg mieszka obok niebieskiego
domu.
15. Amator papierosów Blends pija wodę.
KTO HODUJE RYBKĘ?

DWANAŚCIE ZAGADEK

1. Trzy mądre kobiety stoją jedna za drugą, zwrócone twarzą w tę sam ą stronę.
Peri-banu znajduje się z przodu, Soraya w środku, a Szeherezada z tyłu. Każda z nich
ma czarny albo biały kapelusz. Kobiety wiedzą, że co najmniej jeden kapelusz jest
czarny i co najmniej jeden - biały, lecz żadna nie zna koloru własnego nakrycia głowy.
W jaki sposób mogą - nie rozmawiając między sobą ani z nikim innym - określić kolor
swych kapeluszy?

2. Dwóch mężczyzn łowi dwie ryby co dwie minuty. Ilu mężczyzn łowiących w tym samym
tempie schwytałoby 500 ryb w ciągu 500 minut?

3. Im więcej ich stawiasz, tym więcej zostaje za tobą. Co to jest?

4. Możesz to włożyć do komina, lecz nie uda ci się tego wyjąć. O czym mowa?

5. Co ma nogę, lecz nie ma stóp?

6. Mam mały domek i jestem jego jedynym mieszkańcem. Mój domek nie ma drzwi
ani okien. By z niego wyjść, muszę zburzyć ścianę. Kim jestem?

7. Pięciu mężczyzn zmierzało do kościoła, gdy zaczęło padać. Czterech zmokło,

a na piątego nie spadła ani jedna kropla deszczu. Dlaczego?

8. Unoszę się, choć nie mam skrzydeł. Płaczę, choć nie mam oczu. Widzę niebo nocą
i w dzień. Czym jestem?

9. Pewna dama w białej sukni ma świecący nos. Z czasem wzrostu jej ubywa - taki już jej los.
Kto to?
 JĘZYK

10. Chociaż zawsze jest w rzece, brakuje jej w wodzie. Wciąż ją widać w mrozie, ale nigdy
w chłodzie. Występuje też w kołdrze, lecz nigdy w pościeli. Brak jej w śpiewie ptaków,
choć jest wśród ich treli. Nazwij ją.

11. Co chodzi na łbie przez cały dzień?

12. Jest z nami od milionów lat, lecz jego wiek nigdy nie przekracza miesiąca. Znasz go?

ZWARIOWANE REBUSY LITEROWE.

BY JE ROZWIĄZAĆ,
PO PROSTU SPÓJRZ I POWIEDZ, CO WIDZISZ.

33

300tki
300tki
JĘZYK

100p

m ooiet

RĘCE
t
 LICZBY

ALGEBRA
1 ZNIKAJĄCY WIELBŁĄD
Algebra, którą znamy, narodziła się pod koniec XVI wieku dzięki francuskiemu
matematykowi Franęois Viete'owi. W najprostszym ujęciu polega na wykonywaniu
działań arytmetycznych za pom ocą symboli nieliczbowych, na przykład x, y i z.
Określenie „algebra" pochodzi od arabskiego słowa al-jabr, które pojawiło się po
raz pierwszy w 820 roku w napisanym po arabsku traktacie perskiego matematyka
M uhammada ibn Musy al-Chuwarizmiego Zasady redukcji i przenoszenia. Dokładne
znaczenie słowa al-jabr nie jest jasne, lecz historycy uważają, iż oznacza ono „przy­
wrócenie" lub „ukończenie" i m a związek z techniką upraszczania wyrażeń po obu
stronach równania.
Do czasów Viete'a dominowała algebra oparta n a systemie stworzonym w perskiej
Babilonii trzy tysiące lat wcześniej. Archeologom udało się odnaleźć gliniane tabliczki,
które pochodzą z lat 1600-1800 p.n.e. i zawierają zapisy ułamków, działania algebraiczne,
równania kwadratowe i sześcienne, a nawet twierdzenie Pitagorasa a 2 + b2 = c2. Była
to jednak algebra, którą nazywamy dziś retoryczną - zapisywana pełnymi zdaniami,
na przykład x + 1 = 2 przedstawiano wówczas jako „coś dodać jeden równa się dwa".
Kolejny postęp dotyczący wyrażeń algebraicznych dokonał się w trzecim stuleciu
naszej ery dzięki niekwestionowanemu ojcu algebry Diofantosowi z Aleksandrii.
Niestety, większość jego dzieła Arytmetyka nie dotrwała do naszych czasów. Rów­
nania Diofantosa zainspirowały siedemnastowieczne­
go francuskiego prawnika oraz matematyka am atora
Pierrea de Fermat i skłoniły go do przedstawienia
własnego twierdzenia, znanego obecnie jako wielkie
twierdzenie Fermata: dla liczby naturalnej większej od
2 nie istnieją liczby naturalne a, b i c, które spełniałyby
równanie an + bn = cn. Pierre de Fermat zapisał to
przypuszczenie na marginesie swego dzieła, dodając
uwagę, iż jest tam za mało miejsca, by pomieścić dowód
twierdzenia. Próby jego znalezienia zajęły matematykom następne 350 lat.
 LICZBY

ROZWIĄŻ ŁAMIGŁÓWKI METODĄ ALGEBRAICZNĄ

0 110
m I I I I 20

0 % % 62 u m4 I I
40

0 0 100
a m m4 56

80 70 66 56 19 27 39 31
Oznaczmy dynię symbolem x, budzik - symbolem y, a lizak - symbolem z. Wiemy,
że 3x + y = 110 i 2x + 2y = 100. Jest to tak zwany układ równań. Jeśli 3x + y = 110,
to y = 110 - 3x. Podstawiając 100 - 3x w miejsce y w drugim równaniu, możesz obliczyć
wartość x.
2x + 2(110 - 3x) = 100
2x + 220 - 6x = 100
- 4 x = 100-220
- 4x = -120
x = 30

Gdy podstawisz liczbę 30 w miejsce x, dowiesz się, ile wynosi y, i obliczysz wartość z.

ZNIKAJĄCY WIELBŁĄD

Umierający szejk wzywał po kolei swych synów. Najstarszemu przekazał w spadku

połowę wielbłądów, średni syn otrzymał jedną trzecią stada, a najmłodszy - jedną
dziewiątą. Sługa, któremu kazano policzyć wielbłądy, oświadczył, że jest ich siedem ­
naście. Synowie chwycili się za głowę, gdyż nie było sposobu, by podzielić stado
zgodnie z wolą um ierającego bez poćwiartowania jednego ze zwierząt. Szejk wezwał
miejscowego matematyka, który przybył do pałacu na swym skonanym wielbłądzie
i natychmiast przedstawił rozwiązanie. Jakie?
 LICZBY

CIĄGI LICZBOWE
C iąg liczbowy jest uporządkowanym zbiorem liczb, w którym ważna jest ich kolejność.
Elementy ciągu tworzą część zbioru policzalnego lub cały zbiór, złożony na przykład
z liczb naturalnych. C iąg taki może być skończony (na przykład liczby od 1 do 20) lub
nieskończony (na przykład wszystkie liczby pierwsze: 1, 3, 5, 7...).
W matematyce istnieje kilka znanych i ważnych ciągów liczbowych. Ciąg liczb pierwszych
(liczb naturalnych, z których każdą można podzielić bez reszty wyłącznie przez nią
sam ą oraz przez 1) zaczyna się wartościami 2, 3, 5, 7, 11, 13, 17... i jest przykładem ciągu
nieskończonego, co 2300 lat temu udowodnił Euklides. Wraz z postępem tego ciągu
liczby pierwsze występują coraz rzadziej, a ich wyszukiwanie jest domeną oddzielnej
gałęzi matematyki (wielkie liczby pierwsze stanowią podstawę współczesnej kryptologii).
Innym znanym, a zarazem pięknym ciągiem liczbowym jest ciąg Fibonacciego: 0, 1, 1,2,
3, 5, 8, 13, 2 1, 34..., w którym każda z liczb stanowi sumę dwóch poprzednich. Ciąg bywa
często spotykany w przyrodzie - można go dostrzec na przykład w muszlach ślima­
ków, w układzie liści an an asa lub pojedynczych kwiatów w koszyczkach stokrotek albo
w układzie pestek na tarczy słonecznika.

By rozwiązać jakikolwiek ciąg wielomianów, musisz posłużyć się metodą znajdowania

kolejnych różnic. Załóżmy, że m asz do czynienia z ciągiem 3, 6, 11, 18...
Uszereguj te liczby w rzędzie, zapisz poniżej różnice między nimi, a następnie oblicz
różnice między otrzymanymi wynikami:
 LICZBY

3 6 11 18 27
3 5 7 9
2 2 2

Ostatecznie otrzymasz rząd liczb o takiej samej wartości (w tym przypadku: 2 2 2). Teraz
zacznij liczyć w górę. Wiesz już, że liczba w środkowym rzędzie powstanie przez dodanie
2 do poprzedniej liczby. Otrzymawszy zatem liczbę 11, dodaj jq do 27 w górnym rzędzie,
a uzyskasz kolejną liczbę ciągu równą 38.
3 6 11 18 27 38
3 5 7 9 11
2 2 2 2

CIĄGI W ŁAMIGŁÓWKACH

1. W 1202 roku włoski matematyk Leonardo Fibonacci zadał sobie pytanie: z ilu par
będzie się składać potomstwo pary królików, jeśli:
• każdy miot składa się z jednego sam ca i jednej samicy
• króliki rodzą się raz w miesiącu
• każdy z królików staje się zdolny do rozrodu po ukończeniu m iesiąca
• wszystkie króliki przeżywają
Podpowiedź: posłuż się ciągiem Fibonacciego, by obliczyć liczbę par królików na
początku każdego m iesiąca.
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13
1 1 2 3
2. Jakie kolejne elementy powinny pojawić się w każdym z ciągów?
a) 1,4, 9, 16, 25, 36, 4 9 ,____ , _____
b) 0, 1, 3, 6, 10, 15, (podpowiedź: ..-.)
c) 1, 5, 12, 22, 35,
d) 1,4, 27, 256, _

3. Co jest cechą szczególną tego skończonego ciągu liczbowego?

4, 2, 10, 9, 1, 8, 5, 7, 6, 3, 0
 LICZBY

NIESAMOWITE
OBLICZENIA W PAMIĘCI
Podstawą liczenia pamięciowego jest nauczenie się sposobów upraszczania działań,
a także zmniejszania liczby działań, które należy przeprowadzić, by otrzymać
wynik. Pozwala na to wiele technik - od rozbijania liczb albo ich dzielenia na pół lub
podwajania po matematykę wedyjską, stanowiącą system metod, które niewprawny
obserwator może wziąć za sztuczki magiczne. Skorzystaj z tych sposobów, by ułatwić
sobie obliczenia w pamięci.
1. Dokonuj szybkich ocen, by w przybliżeniu oszacow ać wynik. Oto przykład: 25 x 52
to w przybliżeniu 25 x 50 = 12,5 x 100 = 1250. Dokładny wynik tego działania wynosi
1300. Otrzymasz go, dodając do przybliżonego wyniku 2 x 25. Być może pamiętasz,
że 52 to tyle sam o co 13x 4 (wiedzą o tym wszyscy, którzy grają w karty). Zatem
2 5 x 4 x 13 = 100 x 13 = 1300.

2. Dodając szereg liczb, wyszukuj grupy, które stanowią wielokrotność liczby 10.
Wykonując na przykład działanie 7 + 4 + 21+ 9 + 2 + 8 +36, możesz utworzyć grupy
(2 +8) + (36 + 4) + (21 +9) + 7 = 10 + 40 + 30 + 7 = 87. Sposób ten jest łatwiejszy
niż obliczanie kolejnych sum: 7, 11, 32, 41, 43, 51 i 87.

3. Rozbijaj liczby na mniejsze, ułatwiające liczenie, na przykład:

74 - 38 = 74 - 30 - 8 = 44 - 8 = 36
4. Mnożąc dwie duże liczby, rozkładaj je na czynniki, obliczaj niektóre iloczyny na
podstawie tabliczki mnożenia (każdy powinien ją znać), a następnie mnóż je przez
kolejny czynnik, zaokrąglając wynik do 10 i odejmując wielokrotność różnicy. Nie
jest to tak skomplikowane, jak się wydaje:
24 x 36 = 2 x (12 x 12) x 3 = 6 x 144 = 900 - 36 = 864
16 x 14 = 2 x (8 x 7) x 2 = 4 x 56 = 200 + 24 = 224
5. Naucz się tabliczki mnożenia w rozszerzonej formie, na przykład 20 x 20.
Wykonanie przykładowego obliczenia poniżej jest łatwe, gdy wiesz, że
4 x 17 = 68.
36 x 68 = 3 x (12 x 17) x 4 = 12 x 204 = 2400 + 48 = 2448
 LICZBY

6. Matematyka wedyjska zna jeszcze łatwiejszy sposób mnożenia dwóch dowolnych

liczb dwucyfrowych, na przykład 46 x 82.
Krok 1
Pomnóż liczby w lewej kolumnie ( 4x 8 = 32).
46
= 32
82
Krok 2
Pomnóż liczby po przekątnej i dodaj poprzedni wynik (4 x 2) + (8 x 6) = 56
46
= 56
82
Krok 3
Pomnóż liczby w prawej kolumnie ( 6 x 2 = 12)
46
= 12
82
Krok 4
Zapisz trzy wyniki obok siebie (32 56 12), a jeśli którykolwiek z wyników jest
liczbą dwucyfrową, dodaj lewą cyfrę środkowego wyniku do przyległej liczby:
(32 + 5)(6 + 1)2
Wynik wynosi 3772.
Ten sposób liczenia wydaje się początkowo skomplikowany, lecz szybko go op a­
nujesz po wykonaniu kilku działań na papierze. Nie spiesz się. Licz powoli, by zyskać
pewność, że rozumiesz zasadę. Sprawdzaj wyniki obliczeń na kalkulatorze. A gdy
uznasz wedyjską metodę za jasną, odłóż długopis oraz papier i zacznij ćwiczyć
cztery kroki w pamięci. Wyobrażanie sobie liczb, manipulowanie nimi po przekątnej
i w pionie oraz zapamiętywanie trzech wyników wywrze niezwykle silny wpływ
na twoją pam ięć roboczą.

©
 LICZBY

DOSTRZEGAJ ZWIĄZKI
POMIĘDZY LICZBAM I
Trudno sobie wyobrazić życie przed wynalezieniem liczb. Istnieje jednak coś potęż­
niejszego niż sam e liczby: s ą to związki między nimi. Prawdziwą moc daje posługiwanie
się liczbami oraz rozumienie sposobów, które pozw alają wykorzystywać je do zdobycia
władzy, zarabiania pieniędzy lub dokonywania odkryć naukowych. Wszystko to spro­
w adza się do zrozumienia powiązań między liczbami.
Czy wiesz, dlaczego na przykład David Beckham, występujący w barwach Realu Madryt,
wybrał sobie numer 23? Biznesmeni i kibice nie mogli nie zauważyć, że taki sam numer
widniał na koszulce legendarnego koszykarza Michaela Jordana, i pomyśleli zapewne,
że madrycki klub usiłuje to wykorzystać. Marcus du Sautoy, profesor katedry Publicznego
Rozumienia Nauki oraz wykładowca matematyki na Uniwersytecie Oksfordzkim,
doszedł do takiego sam ego wniosku. W książce Tajemnice liczb zauważa, że 23 jest
liczbą pierwszą, i wysuwa teorię, zgodnie z którą „w czasie, gdy uczynił to Beckham,
inni galacticos - najlepsi zawodnicy Realu - grali również w koszulkach z liczbami
pierwszymi: Carlos - z numerem 3, Zidane - z numerem 5, Raul i Ronaldo - z numerami
7 i 11". I dodaje: „być może to, że Beckham wybrał liczbę pierwszą, było nieuniknione".
Du Sautoy wspomina też o możliwości zdobycia przewagi psychologicznej przez zespół
zawodników z liczbami pierwszymi na koszulkach i popiera to własnym doświadczeniem:
gdy udało mu się namówić kolegów z ligi niedzielnej na zmianę numerów n a liczby
pierwsze, jego drużyna zaczęła awansować.
Powiązania między liczbami zauważamy wtedy, gdy zaczynamy ich szukać. W przy­
rodzie jednym z najważniejszych związków tego rodzaju s ą synkopowane cykle życiowe
zwierząt. Du Sautoy opisał cykady, które spędzają życie pod ziemią i tylko raz na
siedem naście lat wychodzą na powierzchnię, by odbyć gody. Następnie obumierają,
a ich potomstwo zagrzebuje się w ziemi na kolejne siedem naście lat. Siedem naście jest
liczbą pierwszą, dzięki temu cykl rozmnażania cykad pokrywa się z cyklem życiowym
ich głównego wroga rzadziej, niż gdyby pojawiały się one na powierzchni po upływie
parzystej liczby lat (patrz zadanie na str. 88). Du Sautoy wywnioskował, że „cykady
odkryły, iż znajomość matematyki jest kluczem do przeżycia".
Jaki jest związek między liczbami 8 i 27? Przyjrzyjmy się dzielnikom tych liczb. Pierwsza
jest podzielna przez 1, 2, 4 i 8, a druga - przez 1, 3, 9 i 27.
 LICZBY

Czy teraz dostrzegasz powiązanie? Czy widzisz, że obydwa zbiory liczb s ą ciągam i
geometrycznymi? Dlatego 2 x 2 x 2 = 8, a 3 x 3 x 3 = 27. liczby 8 i 27 można zapisać jako
22 oraz 33. Obie należą do ciągu sześcianów liczb naturalnych un = n3, który wygląda
następująco: 1, 8, 27, 64, 125, 216... (13, 23, 33, 43, 53, 63...).
Poszukiwania związków między liczbami wykazują, że najbardziej uparcie strzegą
swych tajemnic liczby pierwsze. Tłumaczy to, dlaczego niektóre problemy, na przykład
hipoteza ABC, wciąż należą do największych wyzwań matematycznych. Na tych, którym
uda się je rozwiązać, czekają wysokie nagrody pieniężne.
Coraz intensywniejsze zgłębianie problemów matematycznych sprawi, że będziesz
dostrzegać coraz więcej różnego typu związków, a one zaczną się stawać coraz
piękniejsze, głębsze i bardziej obecne - i d ad zą ci szansę na zdobycie miliona dolarów!

ZŁOTA PROPORCJA

Być może najbardziej podstawowym związkiem pomiędzy liczbami jest złota pro­
porcja. Złota proporcja dwóch wielkości zachodzi wtedy, gdy stosunek mniejszej z nich
do większej jest taki sam jak stosunek większej do ich sumy.
Złotą proporcję, oznaczaną grecką literą qp (czytaj: fi), wyrazić można w postaci ułamka
dziesiętnego o przybliżonej wartości 1,618033. Wielkość ta bywa często obserwowana
w przyrodzie i architekturze - stanowi podstawę proporcji Partenonu (starożytnej greckiej
świątyni Ateny w Atenach), obrazu Mona Lisa, a nawet samochodu marki Aston Martin.

Najbardziej zdumiewające jest to, że złota proporcja jest związana z ciągiem Fibo-
nacciego 0, 1, 1, 2, 3, 5, 8, 13, 21, 34, 55, 89, 144... (patrz str. 82). Im dalej w tym ciągu
znajduje się dan a liczba, tym bardziej jej stosunek do poprzedniczki zbliża się
do 1,618.
 LICZBY

Liczba <p decyduje o naszej atrakcyjności fizycznej. Im bardziej

zbliżone sq do niej proporcje naszej twarzy, tym bardziej jest ona
pociągająca. Przed piękną tyranią złotej proporcji nie potrafi
umknąć nawet nasz uśmiech. Badania wykazały, że najbardziej
podoba nam się uśmiech tych, u których stosunek szerokości
1C
środkowych siekaczy do bocznych oraz bocznych siekaczy do i:
kłów wynosi 1,618.
1. Załóżmy, że istnieją trzy gatunki cykad. Cykl życiowy (życie
pod ziemią i okres godowy) cykady niebieskiej trwa 7 lat,
V
czerwonej - 12 lat, a żółtej - 13 lat. Wszystkie cykady m ają tego
sam ego wroga, który pojawia się co 8 lat. Jeśli wszystkie cztery gatunki zagrzebały
się równocześnie w 1900 roku, które cykady do roku 2000 włącznie:
a) trafią na wroga cztery razy?
b) trafią na wroga tylko raz?
c) nigdy nie zetkną się z wrogiem?
2. Jaki związek m ają ze so b ą te dwa ciągi?
Podpowiedź: Istnieje 25 liczb pierwszych w przedziale od 1 do 100, s ą cztery liczby
pierwsze w pierwszym rzędzie oraz pięć liczb pierwszych w pierwszej kolumnie.
4, 4, 2, 2, 3, 2, 2, 3, 2, 1 oraz: 5, 1,, 7, (), 1, (], 6, 0,

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
11 12 13 14 15 16 17 18 19 20
21 22 23 24 25 2 6 27 28 29 3 0
00

31 32 33 34 35 36 37 39 4 0
co

41 42 43 4 4 45 4 6 4 7 48 49 50
51 52 53 54 55 56 57 58 59 6 0
61 62 63 6 4 65 6 6 67 6 8 6 9 7 0
71 72 75 76
co

73 74 77 79 80
c-
00

81 82 83 85 8 6 87 88 89 9 0
Nfr

91 92 93 9 4 95 9 6 97 98 9 9 IO O

3. Co łączy liczby 1597 i 2548?

 LICZBY

LICZBY PIERWSZE
I LUDZKI MOZG
W poprzednim rozdziale zostały przedstawione niektóre właściwości liczb pierwszych.
Liczbą pierwszą jest liczba większa niż 1, którą można podzielić bez reszty przez nią
sam ą oraz przez 1. C iąg liczb pierwszych zaczyna się od 2, 3, 5, 7, 11, 13, 17, 19, 23, 29...
Liczby pierwsze s ą cegiełkami, które wchodzą w skład wszystkich innych liczb. Wszystkie
liczby całkowite można rozłożyć na czynniki pierwsze. Czynnikami liczby 64 s ą 1, 2, 4, 8,
16, 32 oraz 64, lecz liczba 2 stanowi podstawę pozostałych liczb: 22 = 4, 23 = 8, 24 = 16,
25 = 32 i 26 = 64. Dlatego liczba 64 m a tylko jeden czynnik pierwszy (2).
Czynnikami liczby 510 są 1, 2, 3, 5, 6, 10, 15, 17, 30, 34, 51, 85, 102, 170, 255 i 510, lecz
liczby te można zredukować do czynników pierwszych 2, 3, 5 oraz 17. Liczby pierwsze
naprawdę są „wodorem i tlenem świata matematyki", jak powiedział Marcus Du Sautoy.
Być może liczby te okażą się nawet środkiem, który umożliwi porozumiewanie się
z przedstawicielami innych cywilizacji. Amerykański astronom, astrofizyk i kosmolog
Carl S a g an wyjaśnia w swej powieści fantastycznonaukowej Kontakt, w jaki sposób
liczby pierwsze m ogą stać się podstaw ą języka uniwersalnego - s ą bowiem niezależne
od n aszego języka i naszych myśli.

SITO ERATOSTENESA

Żyjący w III w. p.n.e. grecki matematyk Eratostenes z Cyreny opracował szybki sposób
znajdowania wszystkich liczb pierwszych w przedziale od 1 do 100. Podąż śladami
uczonego i wypisz wszystkie liczby od 1do 100. Skreśl liczbę 1 (jak w przykładzie n a str. 90),
gdyż nie jest to liczba pierwsza. 2 to pierwsza liczba pierwsza, a zatem jej wielokrotności
nie m ogą być liczbami pierwszymi - zaznacz je więc na fioletowo i przejdź do liczby 3.
Jej wielokrotności nie m ogą być liczbami pierwszymi, możesz zatem zaznaczyć je
kolorem zielonym i przejść do liczby 5, a potem 7 (pamiętaj o zmianie koloru). Gdy
dojdziesz do liczby 11, jedynymi niezamalowanymi liczbami pozostaną liczby pierwsze.
Sito Eratostenesa jest jednym z najstarszych zapisanych przykładów algorytmu - pro­
cedury typu „krok po kroku", która umożliwia rozwiązywanie problemów za pom ocą
szczegółowego zestawu poleceń (patrz str. 92). To wciąż najprostszy i najskuteczniejszy
sposób ustalania mniejszych liczb pierwszych (mniejszych niż, powiedzmy, milion).
 LICZBY

x OO © O

W przedziale od 1 do 100 znajduje się 26 liczb pierwszych, od 100 do 200 jest ich 21,
a od 200 do 300 - 16, a w przedziale od 700 do 800 - tylko 14. Jak już się domyślasz,
im dalej, tym liczby pierwsze występują coraz rzadziej.

LICZBY PIERWSZE - WZORCE

Naukowcy s ą przekonani, źe badan ia nad liczbami pierwszymi doprowadzą do lep­

szego zrozumienia działania ludzkiego mózgu. Rozkład liczb pierwszych uważa się
za przypadkowy, lecz zarazem wykorzystuje się osiągnięcia fizyki, by sprawdzić, czy
jest tak na pewno. W artykule Ukryta okresowość i chaos w ciągu liczb pierwszych
z 2011 roku Aleksander Berszadzki wyjaśnia znaczenie tych badań w następujący
sposób:
„Fizyk mógłby zapytać: dlaczego należy się interesować znalezieniem takich wzorców?
Odpowiedź brzmi: by móc porównywać. Jeśli uda się rozpoznać wzorce w pozornie
losowym układzie, będzie można zestawić je z wzorcami rozpoznanymi w innych
układach. Wspomnieliśmy już o porównaniu z pewnymi układami kwantowymi. Innym
istotnym krokiem stanie się skonfrontowanie z obliczeniowymi właściwościami mózgu,
w którym liczby pierwsze z pewnością odgrywają kluczową rolę. Sygnały neuronalne
 LICZBY

najwyraźniej m ają także charakter losowy. Czy można w konstruktywny sposób

porównać wzorce rządzące tymi sygnałami z wzorcami w ciągu liczb pierwszych,
by móc rzucić światło na aparat obliczeniowy mózgu?".
1. Jakie najmniejsze trzy liczby pierwsze można zapisać jako sumę kwadratów dwóch
innych liczb pierwszych?

2. Pierwszymi dziesięcioma liczbami pierwszymi są 2, 3, 5, 7, 11, 13, 17, 19, 23, 29.
Czynnikami pierwszymi liczby 30 (następnej po 29) są liczby 2, 3 oraz 5,
a zatem 30 nie jest liczbą pierwszą.
30 + 1 = 31 Wyniku tego nie można uzyskać poprzez mnożenie jakichkolwiek
poprzednich liczb pierwszych, liczba 31 jest więc liczbą pierwszą.
Euklides wykorzystał ten elegancki dowód, by pokazać coś podstawowego
w odniesieniu do zbioru liczb pierwszych. Co to było?
3. Co szczególnego jest w liczbie 15 485 863?

ZDUMIEWAJĄCA SZTUCZKA: PÓLTUZIN RESZTY

Poproś kogoś, by wybrał dowolną liczbę pierwszą większą niż 5.

Poleć mu:
podnieść tę liczbę do kwadratu
dodaj 17 do wyniku
podzielić nowy wynik przez 12
Nie wiedząc, jaka liczba została wybrana, możesz oświadczyć:
Wynik tych działań to 6 (obliczenia przy użyciu kalkulatora
dad zą rezultat z ułamkiem 0,5 na końcu).

RÓWNIE ZDUMIEWAJĄCA SZTUCZKA Z DWOMA TUZINAMI

Jeśli podniesiesz do kwadratu jakąkolwiek liczbę pierwszą większą niż 3 i odejmiesz 1,

wynik działania będzie zawsze podzielny przez 24.
By się o tym przekonać, wypróbuj tę sztuczkę na liczbach 83, 277, 2707, 6053 oraz 17 449.
 LICZBY

ALGORYTMY
I SZTUCZNA INTELIGENCJA
Algorytm umożliwia rozwiązywanie problemów za pom ocą szczegółowego zestawu
poleceń. Algorytmów używamy między innymi do programowania komputerów.
Najwcześniejsze komputery funkcjonowały na takiej samej zasadzie jak dzisiejsze,
chociaż ich działanie opierało się na układzie metalowych obręczy, przekładni i kół
zębatych. Po ustawieniu przez użytkownika warunków początkowych mechaniczny
komputer wykonywał sekwencję operacji niezbędnych do wykonania obliczenia.
Najstarszy znany nam mechaniczny komputer liczy ponad 2000 lat. To mechanizm
z Antykithiry, znaleziony przez sześciu poławiaczy gąbek niedaleko wybrzeży Krety.
Spoczywał wśród szczątków statku, który zatonął w 76 r. p.n.e. Ta maszyna licząca,
sk ładająca się pierwotnie z 32 zachodzących na siebie kół zębatych zamocowanych
w drewnianej obudowie, uznawana jest za kalkulator astronomiczny.
Główna różnica między tym starożytnym artefaktem a współczesnymi komputerami
polega n a prędkości dokonywania obliczeń, jednak wszystkie te urządzenia działają
tylko wtedy, gdy powiemy im, co m ają robić - czyli zastosujemy algorytm.

KOMPUTERY I LUDZKI MÓZG

To my stworzyliśmy komputery, nie może więc dziwić, że ich działanie podlega naszym
zasadom logiki i matematyki. Niedawne badan ia potwierdziły istnienie związku między
sposobem „uczenia się" komputerów dzięki wykorzystaniu rekurencyjnych sztucznych
sieci neuronowych i algorytmów a sposobem działania naszego mózgu podczas snu.
Jedna z pierwszych sztucznych sieci neuronowych - m aszyna Boltzmanna - wynaleziona
została w 1985 roku przez Geoffreya Hintona i Terry'ego Sejnowskiego. Układ ten
działa stochastycznie, co oznacza, iż wprowadza do sieci losowe wariacje. Maszyna
Boltzmanna rozpoczyna działanie od losowego rozłożenia w ag w sieci. Następnie
poddaje się ją „szkoleniu" poprzez wprowadzanie danych warstwa po warstwie,
po czym wagi ulegają dostrojeniu w celu wzmocnienia sygnału obserwowanego w sieci.
Obserwacji tej dokonuje się poprzez porównanie wzorców wyładowań w węzłach sieci
z wzorcem odniesienia w chwili, gdy do urządzenia nie wprowadza się danych. Dzięki
temu z czasem ustalają się stopniowo istotne zależności między węzłami sieci.
 LICZBY

Dziesięć lat po wynalezieniu maszyny Boltzmanna Hinton przedstawił teorię, zgodnie

/. którą sen „spełnia taką sam ą funkcję jak komponent odniesienia w algorytmie,
odpowiada mu tempo aktywności neuronowej w chwili, gdy nie wprowadza się danych"
(Natalie Wolchower, „Quanta Magazine"). Nasz mózg potrzebuje snu, by stwierdzić,
które połączenia neuronowe wym agają utrwalenia. Tłumaczy to, dlaczego sen ma
podstawowe znaczenie dla utrwalenia pamięci. „Zastanaw iasz się, jak skorelowane
byłyby te neurony, gdyby układ działał samodzielnie. Jeśli okazałoby się, że korelacja
jest silniejsza, należałoby zwiększyć w agę między neuronami, a jeśli byłaby słab sza -
zmniejszyć w agę".

ALGORYTMICZNA SZTUCZKA MAGICZNA

Sztuczka ta opiera się na złotej proporcji (patrz str. 87) i prostym algorytmie.

1. Rozdaj uczestnikom zabawy i zaokrąglij wynik w górę lub w dół

kalkulatory, długopisy i papier. Poproś do najbliższej liczby całkowitej.
każdego z nich o zapisanie dwóch Jeśli wybranymi liczbami
liczb całkowitych mniejszych od 50. są na przykład 13 oraz 45,
to obliczenia s ą następujące:
2. Poleć, aby zsumowali te dwie liczby. 13 + 45 = 58
3. Teraz poproś o zsumowanie dwóch 45 + 58 = 103
większych spośród trzech liczb. 58 + 103 = 161
103 + 161 = 264
4. Poleć, dodanie dwóch większych liczb 161 + 264 = 425
jeszcze co najmniej osiem razy. 264 + 425 = 689
425 + 689 = 1114
5. Poproś uczestników, by podali 689 + 1114 = 1803
ci najwyższy wynik, a następnie 1114 + 1803 = 2917
po raz ostatni zsumowali dwie 1803 + 2917 = 4720 (to liczba, którą
największe liczby. ci podano)
6. Wykorzystaj tę chwilę na przewidzenie 2917 + 4720 = 7637 (gdy inni liczą,
końcowych wyników. Posłuż się ty mnożysz 4720 przez 1,61803398 =
prostym algorytmem: POMNÓŻ 7637,1203 = 7637 po zaokrągleniu)
PODANE CI LICZBY PRZEZ
1,61803398 (złota proporcja)
 LICZBY

JAK W PAMIĘCI PODNIEŚĆ SIEDEM I PÓŁ DO KWADRATU?

Posłuż się algorytmem: n2- (n - 0,5)2 + (n - 0,25)

Działanie sprawia wrażenie skomplikowanego, ale wykonanie obliczenia wcale nie jest
trudne: aby podnieść 7,5 do kwadratu, odejmij 0,5 od tej liczby, podnieś 7 do kwadratu
i dodaj 7,25 do wyniku potęgowania. 49 + 7,25 = 56, 25
Algorytm ten działa w przypadku każdej liczby, na której końcu widnieje 0,5.
Oto przykłady: 9,52 = (9 - 0,5)2 + (9,5 - 0,25) = 81 + 9,25 = 90,25
23,52 = (23,5 - 0,5)2 + (23,5 - 0,25) = 529 + 23,25 = 552,25
 PERCEPCJA WZROKOWA

PERCEPCJA WZROKOWA
PERCEPCJA WZROKOWA TO ZDOLNOŚĆ ROZPOZNAWANIA
RÓŻNIC I PODOBIEŃSTW KSZTAŁTÓW, BRYŁ, KOLORÓW,
WIELKOŚCI, POŁOŻENIA I KIERUNKÓW

Bezustannie posługujemy się wzrokiem, by porównywać cechy rozmaitych obiektów, a tak­

że odróżniać jedne od drugich. Nie widząc, nie moglibyśmy czytać, pisać, rozpoznawać
znajomych, przyrządzać posiłków, prowadzić samochodu, a nawet czyścić zębów. Większość
z nas cieszy się możliwością poznawania otoczenia za pomocą wzroku i uznaje to za coś
oczywistego.
Najważniejszą część mózgu związaną ze wzrokiem stanowi płat potyliczny, usytuowany
w tylnej części czaszki. Specyficznym aspektem percepcji wzrokowej jest umiejętność
rozpoznawania twarzy, za co odpowiada zakręt wrzecionowaty, który jest częścią płatów
skroniowego i potylicznego. Zaburzenia rozpoznawania twarzy, na przykład prozopagnozja,
powstają często w wyniku uszkodzenia tych płatów.
Tytułowy bohater słynnego studium poświęconego zaburzeniom funkcjonowania mózgu
- książki Oliyera Sacksa Mężczyzna, który pomylił swoją żonę z kapeluszem - cierpi na
agnozję wzrokową. Jest erudytą i utalentowanym muzykiem, który nie tylko nie widzi twarzy,
ale też „dostrzega je tam, gdzie ich nie ma", a „kiedy idzie ulicą, czasem głaszcze kopułki
hydrantów i parkometrów, biorąc je za głowy dzieci". Rozpoznając ludzi, zwraca uwagę
na szczegóły - części garderoby, brzmienie głosu, kolor lakieru do paznokci albo okazałe
wąsy. Sacks napisał, że po zakończeniu konsultacji mężczyzna „wyciągnął rękę i położył ją
na głowie swojej żony, próbując ją podnieść i włożyć na własną. Najwyraźniej pomylił żonę
z kapeluszem! Kobieta wyglądała, jakby się już przyzwyczaiła do takiego zachowania".
 PERCEPCJA WZROKOWA

1. WYCHWYĆ RÓŻNICE

Znajdź dziesięć szczegółów, którymi różnią się zdjęcia.

a r is | |
 PERCEPCJA WZROKOWA

2. DOPASUJ FIGURY

Które z żółtych i czerwonych figur sq takie same

(część z nich została obrócona, odwrócona albo jedno i drugie naraz)?

3. PORÓWNAJ ODCISKI PALCÓW

Pięć odcisków palców znalezionych na miejscu przestępstwa odpowiada odciskom

zarejestrowanym w policyjnej bazie danych. Którym?
 PERCEPCJA WZROKOWA

ROZRÓŻNIANIE KONTRASTU

Ten aspekt spostrzegania wzrokowego jest gotowym narzędziem, które wykorzystują

wymyślający złudzenia optyczne, by oszukać nasz wzrok.
W 1935 roku niemiecki psycholog Kurt Koffka (reprezentant Gest altu) opisał złudzenie znane
dziś jako pierścień Koffki. Szary pierścień widziany na jasnym i ciemnym tle jest jednolity, lecz
po rozsunięciu połówek obrazu odnosimy wrażenie, że każda z części pierścienia ma inny
odcień szarości. Ich splecenie nasila ten efekt.
 PERCEPCJA WZROKOWA

ZŁUDZENIE CHARPENTIERA

Przygotuj dwa kartonowe pudełka, duże i małe. Umieść w każdym litrową butelkę pełną wody
i przymocuj ją taśmą klejącą, by się nie toczyła. Zamknij pudełka i ustaw je na podłodze.
Poproś ochotnika, by podniósł najpierw jedno, a potem drugie pudełko i powiedział, które
jest cięższe.
Jak myślisz? Które pudełko wskaże? Może duże, wyglądające na cięższe? Prawdziwa
odpowiedź brzmi: małe. Wyniki tego doświadczenia są zawsze takie same: badani twierdzą,
iż małe pudełko jest cięższe.
Złudzenie to opisane zostało przez francuskiego uczonego Augustina Charpentiera już
w 1891 roku, lecz wciąż nie wiemy, na czym polega jego mechanizm. Charpentier odkrył,
że jeśli umieścimy identyczne obciążenie w dwóch pudełkach różnej wielkości i podniesiemy
każde z nich, małe pudełko zawsze będzie się wydawało cięższe.
Jeszcze niedawno tłumaczono, iż dzieje się dlatego, że podnosząc duże pudełko przesadzamy
i używamy zbyt dużej siły. Miałoby to sprawiać, że pudełko o większych rozmiarach wydaje
się lżejsze niż w rzeczywistości.
W 2000 roku teorię tę obalili profesor Randy Hanagan i jego student Mikę Bletzner
z Uniwersytetu Królowej w Kingston (Kanada). Pozwolili badanym podnieść każde z pudełek
i ocenić jego m asę oraz siłę potrzebną do jego podniesienia. Uczestnicy badania uznawali
jednak małe pudełko za cięższe także wtedy, gdy wcześniej doświadczalnie dobrali odpo­
wiednią siłę i gdy POWIEDZIANO IM, że obydwa pudełka ważą tyle samo. Osoby biorące
udział w podobnym doświadczeniu udzielały takiej samej odpowiedzi nawet po zmniejszeniu
obciążenia w mniejszym pudełku.
Natura tego złudzenia opiera się raczej na percepcji wzrokowej niż na innym nastawieniu
badanych do dużego pudełka. Złudzenie to występuje także w sytuacji, gdy pudełka mają
podobne rozmiary, lecz różnią się materiałem, z którego je wykonano. Metalowe pojemniki
wydają się lżejsze niż drewniane, a ciemne przedmioty - lżejsze niż jasne, mające takie same
rozmiary i masę.
 PERCEPCJA WZROKOWA

PAMIĘĆ WZROKOWA
Pamięć wzrokowa jest niezwykle ważną zdolnością umożliwiającą nam postrzeganie i uczenie
się. To umiejętność magazynowania wrażeń i wyobrażeń wzrokowych po ustaniu działania
bodźców, które je wywołują. Wyniki badań wskazują, że osiemdziesiąt procent procesu
uczenia się osób widzących opiera się na wzroku, a głównymi komponentami tego procesu
są pamięć wzrokowa oraz zdolność wyobrażania sobie obrazów i ich zapamiętywania.
Czas przechowywania informacji w naszej pamięci wzrokowej wynosi zaledwie kilkaset
milisekund - jest o wiele krótszy niż czas przechowywania informacji w pamięci słuchowej.
Ta druga działa kilka sekund i może być odnawiana w nieskończoność dzięki powtarzaniu
(na przykład wtedy, gdy ktoś podaje nam numer telefonu - możemy go powtarzać, dopóki nie
znajdziemy długopisu i kawałka papieru).
Poddając się testom pamięci wzrokowej, takim jak ten na sąsiedniej stronie, na ogół nie
polegamy wyłącznie na krótkoterminowej pamięci fotograficznej. Musimy myśleć o tym,
co widzimy, skupiać uwagę i dokonywać wewnętrznej werbalizacji, by zinterpretować
i zapamiętać dane wzrokowe (na przykład: widzę dwie pomarańcze, kubek, niebieski
długopis i książkę). Tylko bardzo nieliczni ludzie potrafią zamknąć oczy i przeskanować
w pamięci to, co zobaczyli. Umiejętnością szczegółowego pamięciowego odtworzenia
obrazu w ciągu kilku minut obdarzone są zwłaszcza dzieci (od dwóch do ośmiu procent), lecz
cecha ta zanika po ukończeniu szóstego roku życia, prawdopodobnie dlatego, że zaczyna
dominować pamięć językowa oraz słuchowa.
Niektórzy ludzie, na przykład autystyczny sawant Stephen Wiltshire, dysponują pamięcią
ejdetyczną i potrafią w ciągu minuty przypomnieć sobie nieskończoną, zdawałoby się, liczbę
najdrobniejszych nawet szczegółów zapamiętanych obrazów. Posługując się cienkopisem,
Wiltshire odtwarza z pamięci całe panoramy miast. Jednym z jego dzieł jest dziesięciometrowa
panorama Manhattanu, którą narysował po krótkim locie helikopterem. Jednak nawet
ten artysta zdaje się „myśleć" o tym, co widzi, i nie ogranicza się do mrugnięcia oczami,
by zapamiętać obraz. Wiltshire twierdzi: „Gdy patrzę, myślę o informacjach i szczegółach,
by móc je zapamiętać, a później odtworzyć na rysunkach". Wiltshire pasjonuje się miastami,
angażuje się więc emocjonalnie i jest silnie zmotywowany, by zapamiętać to, co widzi. A to
stanowi jeszcze jeden ważny komponent pamięci.
 PERCEPCJA WZROKOWA

Przyjrzyj się ilustracji, poświęcając na to minutę. Przestudiuj ją uważnie i spróbuj zapamiętać

jak najwięcej szczegółów. Następnie przewróć stronę i odpowiedz na pytania.
 PERCEPCJA WZROKOWA

1. Ile par butów jest na ilustracji?

2. Jakiego koloru są ręczniki?

3. Co znajduje się tuż pod okularami przeciwsłonecznymi?

4. Co jest w koszyku?

5. Jaki kolor mają obydwa telefony?

6. W którą stronę skierowany jest haczyk wieszaka na ubrania z pierwszego rzędu?

7. W którym rzędzie znajduje się globus?

8. Który kontynent widać na globusie - Afrykę czy Amerykę?

9. Ile par dżinsów ułożono w stosik u góry po lewej?

10. Co znajduje się pod czerwoną koszulką?

11. W którą stronę biegną niebieskie paski na niebieskiej koszulce?

12. Na ilustracji brakuje dwóch z tych przedmiotów - których?

13. Jaki trzonek ma żarówka - gwintowany czy z zatrzaskiem?

14. Jaki kolor ma naszywka dżinsów?
15. Ile stosów gazet widać na ilustracji?
16. Jaki kolor ma piasek w klepsydrze?
17. Na czym leżą słuchawki?
18. Jaki kolor ma szczotka do włosów?
19. Jaki but sportowy widać na ilustracji - lewy czy prawy?
20. Jaki kolor ma sznurówka tego buta?
 PERCEPCJA WZROKOWA

FIGORY I TŁO
Percepcja figury i tła jest umiejętnością, dzięki której możemy odróżniać obiekty od tła lub ich
otoczenia. Dostrzegamy kształty i potrafimy je rozpoznawać ze względu na ich rodzaj nawet
wtedy, gdy stanowią część złożonego obrazu. W naturalny sposób odbieramy je jako figury
(obiekty), podczas gdy pozostały obszar obrazu stanowi dla nas tło (otoczenie).
Łamigłówki z ukrytymi obrazkami oraz szczególne rodzaje złudzeń optycznych oparte są na
niejednoznacznych związkach obiektu z tłem, przez co jeden obraz może stanowić część
innego albo obiekty mogą zlewać się z tłem lub zamieniać miejscami.

Jednym z najbardziej znanych przykładów złudzenia

wykorzystującego postać i tło jest tak zwana figu­
ra Boringa, nazwana tak dla upamiętnienia ame­
rykańskiego psychologa doświadczalnego Edwina
Boringa (1886-1968), który zaprezentował ją opinii
publicznej. Rysunek jest dziełem autora komiksów
Williama E. Hilla i nosi tytuł Moja żona i m oja teściowa.
Można na nim dostrzec zarówno piękną młodą
kobietę, jak i starszą damę w chustce (policzek i ucho
młodszej są zarazem nosem i lewym okiem starszej).
Innym znanym złudzeniem tego rodzaju jest tak zwa­
na waza Rubina, stworzona około 1915 roku przez
Edgara Rubina. Ten duński psycholog tłumaczył: „Jeśli
dwa pola mają wspólną granicę i jedno z nich po­
strzegane jest jako obiekt, drugie zaś jako tło, bez­
pośrednie doświadczenie percepcyjne wyjaśnić moż­
na efektem modelowania, który powstaje na granicy
tych pól i wpływa na jedno tylko pole albo wpływa sil­
niej na jedno niż na drugie".
 PERCEPCJA WZROKOWA

Percepcja figury i tła pojawia się wśród sześciu reguł Gestaltu - teorii percepcji wzrokowej
stworzonej przez niemieckich psychologów w latach 20. XX wieku. Gestalt oznacza „jednolita
całość", a sam a teoria opiera się na zasadzie, iż ludzie mają skłonność do organizowania
bodźców wzrokowych w grupy, każdy bodziec bywa odbierany w swej najprostszej formie,
a całość jest większa niż suma jej części. Z asada Gestaltu dotycząca pola mówi natomiast,
że mniejsza z dwóch nakładających się na siebie figur postrzegana jest jako figura, natomiast
większa - jako tło.
Jednym z artystów wykorzystujących percepcję figury i tła był włoski malarz Giuseppe
Arcimboldo. Głowy na stworzonych przez niego portretach składają się z owoców, warzyw,
kwiatów i rozmaitych przedmiotów.
WXX stuleciu holenderski malarz i grafik Maurits Cornelis Escher wykonał wiele drzeworytów,
litografii i mezzotint, przedstawiających kształty geometryczne w konwencji pozytyw-negatyw
(na przykład Dzień i noc, 1938) lub mozaikowe stada ptaków przeobrażających się w ryby.
Złudzenia oparte na percepcji figury i tła występują także w dziełach surrealistów, na
przykład Salvadora Dalego. Najlepszymi przykładami wykorzystania tej techniki są obrazy
Niewidzialny mężczyzna (1929, pierwsze dzieło Dalego przedstawiające podwójne obrazy),
Objawienie twarzy i danie z owoców na plaży (1938) oraz Targ niewolników ze znikającym
popiersiem Woltera (1940).
Niedawno poddano ponownemu badaniu niejednoznaczny portret Mony lisy. Nowojorski
artysta Ron Piccirillo odkrył na tym płótnie ukryte w tle głowy lwa, małpy i bawołu, które
można zobaczyć tylko wtedy, gdy patrzy się na obraz z boku. Odkrycie to oraz zapiski
w dziennikach Leonarda da Vinci przekonały badacza, że dzieło symbolizuje zazdrość.
Zależność figura-tło bywa często wykorzystywana we współczesnych projektach bran-
dingowych. Logo firmy FedEx zawiera na przykład białą strzałkę ukrytą w członie „Ex",
a logo Formuły 1- widoczną pośrodku jedynkę, którą można dostrzec dopiero po przeniesieniu
uwagi z tła na figurę (jest to również przykład domykania - patrz str. 107).
Manipulacje figurami i tłem nie ograniczają się do świata sztuki. Stosuje się je w kamuflażu,
którego rolą jest zakłócanie widzenia poprzez zaburzanie konturów i sylwetek, przez co
obiekty zlewają się z tłem. Podobne przykłady spotyka się w świecie zwierząt - wiele z nich
wykształciło ubarwienie doskonale dopasowane do otoczenia.
 PERCEPCJA WZROKOWA

Które elementy przedstawione u dołu strony znajdują się także na ilustracji?

 PERCEPCJA WZROKOWA

1. Pierwszy prostokąt zawiera sześciokąt. Czy znajdziesz tę figurę także w pozostałych

prostokątach?

a b c d

2. Czy potrafisz wyszukać te kształty poniżej?

a c e 9
 PERCEPCJA WZROKOWA

DOMYKANIE
Domykanie, będące odpowiednikiem rozumowania indukcyjnego opisanego na str. 32,
to zdolność wyobrażenia sobie całego obrazu na podstawie obrazu częściowego. Pozwala
nam na szybkie „gestaltowe" zrozumienie natury obiektów oraz ich otoczenia nawet wtedy,
gdy brakuje niektórych szczegółów. Umiejętność ta ma fundamentalne znaczenie dla
płynności czytania oraz opanowania pisowni. Gdy uczymy się czytać, nasz wzrok zatrzymuje
się na każdym słowie z osobna, lecz gdy nabieramy wprawy, przystanki stają się rzadsze -
odczytujemy tylko część każdego słowa, a nasz mózg uzupełnia jego obraz.
Domykanie, uwzględnione w jednej z sześciu zasad Gestaltu (patrz str. 104), umożliwi ci
przeczytanie tych słów, mimo iż ich niektóre litery zostały częściowo wymazane.

rwrnd*Sc

Dzięki domykaniu rozpoznasz też zwierzę i domyślisz się, że rysunek przedstawia fragment
samochodu (jeśli się na tym znasz, zapewne zauważysz również, że to Porsche).
 PERCEPCJA WZROKOWA

Domykanie umożliwia nam także dostrzeganie kształtów w postaci negatywu (tu: sześcianu,
trójkąta i kuli).

Ci U
© ©
 PERCEPCJA WZROKOWA

CZY POTRAFISZ ROZPOZNAĆ TE SŁYNNE OBIEKTY?

 PERCEPCJA WZROKOWA

BLISKO - DALEKO
OSTROŚĆ WIDZENIA
U ludzi obdarzonych dobrym wzrokiem około siedemdziesięciu procent pracy związanej ze
skupianiem światła wykonuje rogówka - przezroczysta przednia warstwa oka osłaniająca
tęczówkę i źrenicę. Za rogówką znajduje się warstwa wodnistego płynu oraz drugi element
skupiający światło: soczewka. Kształt soczewki zmienia się dzięki mięśniom rzęskowym,
które łączą się z jej brzegami i rozciągają ją, by skupić światło na siatkówce - światłoczułej
warstwie w tylnej części oka.
Gdy patrzymy w dal, mięśnie rzęskowe są rozluźnione. Gdy jednak chcemy przyjrzeć się
czemuś z bliska, muszą wykonać ciężką pracę. Ich siła oraz elastyczność decydują o naszej
zdolności widzenia przedmiotów z daleka i z bliska. Istnieje wiele problemów z ustawianiem
ostrości widzenia, lecz nadwerężanie wzroku oraz mocno napięte, sztywne mięśnie rzęskowe
utrudniają soczewce przybranie właściwego kształtu, przez co obraz staje się rozmyty.
Innymi czynnikami upośledzającymi pracę mięśni rzęskowych są: spadek ich elastyczności
związany ze starzeniem się, a także niewłaściwa dieta, brak ćwiczeń, palenie tytoniu oraz
nadużywanie alkoholu.
Do nadmiernego napięcia mięśni oka prowadzi długotrwałe patrzenie z bliska, na
przykład podczas czytania, pracy na komputerze lub pisania SMS-ów. Gdy po dłuższym
czasie odrywasz wzrok od monitora komputerowego lub ekranu telefonu i spoglądasz
przez okno, z pewnością widzisz zamazany obraz. Dzieje się tak dlatego, że mięśnie
rzęskowe pozostają napięte i nie potrafią dostatecznie szybko przygotować soczewki
do patrzenia w dal. Wykonując pracę w ym agającą patrzenia z bliska, regularnie rób
przerwy i spoglądaj na odległe przedmioty. Dzięki temu mięśnie twoich oczu odpoczną
(to właśnie między innymi dlatego patrzenie na horyzont lub odległy krajobraz jest tak
odświeżające).
Innym objawem nadwerężenia wzroku jest skurcz akomodacyjny. Wywołuje drganie
gałek ocznych i dyskomfort podczas czytania drobnego druku lub pracy w przytłumionym
świetle. Na szczęście istnieją sposoby umożliwiające zrelaksowanie mięśni rzęskowych i
przywrócenie ich elastyczności - wystarczy tylko przeprowadzić kilka prostych ćwiczeń,
które poprawiają zdolność oczu do zmiany odległości widzenia. Powtarzaj je codziennie,
jeśli czujesz, że twoje oczy s ą zmęczone, i widzisz rozmyty obraz, gdy czytasz z bliska
lub z daleka.
 PERCEPCJA WZROKOWA

1 2 3 4 5
6 7 8 9 10
11 12 13 14 15
16 17 18 19 20
21 22 23 24 25
26 27 28 29 30

1. Zawieś na ścianie kartkę z kalendarza ściennego i usiądź w odległości 3 metrów

od niej.
2. Trzymając tę książkę w odległości 15 centymetrów od oczu, skup wzrok na cyfrze 1.
Jeśli odległość jest zbyt mała, odsuń nieco książkę.
3. Gdy zaczniesz ostro widzieć jedynkę na tej stronie, skieruj wzrok na cyfrę 1 na kartce
kalendarza. Koncentruj się do chwili, gdy kalendarzowa jedynka stanie się ostra.
4. Ponownie spójrz na książkę, tym razem skupiając się na cyfrze 2. Gdy już ostro
będziesz ją widzieć, przenieś wzrok na dwójkę w kalendarzu.
5. Powtórz to ćwiczenie dla każdego z dni m iesiąca.
6. Jeśli zadanie to nie sprawiło ci trudności, spróbuj ponownie - tym razem trzymając
książkę bliżej twarzy, by zmusić mięśnie oczu do większego wysiłku podczas patrzenia
z bliska. Codzienne ćwiczenia powinny sprawić, że z łatwością będziesz czytać
z odległości 8-10 centymetrów, zachowując zdolność skutecznej zmiany odległości
patrzenia.
 PAMIĘĆ

AKROSTYCHY
Akrostych jest utworem, zwykle rymowanym, w których pierwsze, ostatnie lub wybrane
litery kolejnych wierszy, zdań albo akapitów układają się w ukryte słowo bądź wiadomość.
Nazwa „akrostych" pochodzi od połączenia dwóch greckich słów: auxoę (zewnętrzny albo
końcowy) oraz axi%oę (linia/wiersz). Akrostychy bywają używane do szyfrowania lub ćwiczeń
mnemotechnicznych ułatwiających przypominanie informacji. Stanowią doskonały sposób
na wymyślanie haseł, których nigdy nie zapomnisz (ponieważ już je umiesz).
Grecy z okresu aleksandryjskiego, poeci włoskiego renesansu i autorzy tworzący w czasach
elżbietańskich wykazywali zamiłowanie do akrostychów. Pierwszym wydrukowanym poematem
akrostychicznym była HypneTotomachia Poliphili (Polifila walka o miłość we śnie). Utwór ten
powstał pod koniec piętnastego stulecia i wyszedł spod pióra usychającego z miłości mnicha,
który nie potrafił wyrazić swych romantycznych uczuć w inny sposób. Początkowe litery
pierwszych słów każdego z rozdziałów tego dzieła układają się w przesłanie (w tłumaczeniu
na język polski): „Brat Francesco Colonna czule kocha Polię".
Akrostychy występują w Biblii hebrajskiej, a greckie zawołanie 'Irjaońę Xpicn;óę, 0eoi> Yióę,
2cotf)Q - (Jezus Chrystus, Syn Boży, Zbawiciel) - zapisać można jako ICHTHYS (IX0YZ),
Słowo to oznacza rybę, tajny symbol wczesnych chrześcijan, którzy używali go, by uniknąć
prześladowań.
Na początku siedemnastego stulecia, gdy powszechnym zwyczajem autorów było zacho­
wywanie anonimowości, która chroniła przed gniewem króla oraz rozmaitych frakcji,
opublikowano księgę historyczną Rerum Anglicarum Henńco VIII, Eduardo VI et Maria
Regnantibus Armales, w której opisani zostali Henryk VIII i królowa Elżbieta. Tożsamość autora
wyszła na jaw dopiero po jego śmierci, a akrostych złożony z pierwszych liter poszczególnych
rozdziałów głosił: „Biskup Francis Godwin, biskup Llandaffu, skreślił te wiersze".
Akrostychy stanowią błyskotliwy sposób na zapamiętanie dużej liczby haseł w postaci
pierwszych liter kolejnych słów piosenek lub utworów literackich, które znasz. Podany tu
przykład hasła powstał na podstawie dwóch pierwszych wierszy poematu Adama Mickiewicza:
Lomtjjzictcttsd.
To Pan Tadeusz. Wspaniałą rzeczą dotyczącą haseł akrostychicznych jest to, że wystarczy
tylko pamiętać tytuł określonego utworu - odtworzenie hasła staje się wówczas formalnością.
Chcąc zebrać hasła tego typu w jednym miejscu, możesz ułożyć playlistę w odtwarzaczu mp3
albo zapisać tytuły utworów w komputerze. Ktoś, kto się z nimi zetknie, nie będzie wiedział,
że ma do czynienia z twoimi hasłami.
 PAMIĘĆ

NA JEDNEGO
Jan Andrzej Morsztyn (1621-1693)

W swojej twórczości akrostychem nie gardził także Jan Andrzej Morsztyn, czołowy przed
stawiciel polskiego baroku dworskiego, pisarz marynista, pradziad Stanisława Augusta
Poniatowskiego, ostatniego króla Polski, a także Michała Jerzego Poniatowskiego, ostatniego
prymasa I Rzeczypospolitej. Morsztyn był dość typowym poetą dworskim. Jego utwory
cechowały się zwykle wysokim kunsztem. Znany był z tego, że poprawiał je wielokrotnie
w trosce o każdy szczegół. Pisanie nie stanowiło jednak jego życiowej pasji i traktował je
raczej jako rozrywkę oraz swoistą zabawę słowem. Morsztyn, gdy zechciał, to potrafił
przemycić wulgarne oczywiście w tamtych czasach słowo KIER obchodząc w ten sposób
kon-wencję przyzwoitości:

Kiedy-ć powiedzieć to, na coś zasłużył,

Przy ludziach trudno, abym się nie dłużył,
Ieśli (twój) dowcip domyślny i żartki,
Egzorcyzm czytaj po kraju tej kartki.
— J.A. M o rszty n
 PAMIĘĆ

INNE METODY

Kolumny akrostychu sq tworzone przez pierwsze lub ostatnie litery kolejnych wersów,
lub też mogą być określane poprzez inne elementy podziału wewnątrzwersowego.

Akrostychy można również tworzyć innymi Pierwotnie akrostychy wykorzystywano

metodami, np. wykorzystując te same
elementy kolejnych zwrotek. Odmianą
akrostychu jest abecedariusz, w którym
kolejne wersy zaczynają się kolejnymi
literami alfabetu.
do pisania imienia autora lub adresata
danego utworu. Obecnie akrostychy
wykorzystywane są np. w łamigłówkach
oraz publikacjach reklamowych.

HISTORIA ŁAMIGŁÓWEK AKROSTYCHICZNYCH

W XIX wieku poezja akrostychiczna przekształciła się w łamigłówki słowne. Ich miłośniczką
była angielska królowa Wiktoria, która układała własne, nawet podwójne akrostychy, być
może przyczyniając się w ten sposób do wzrostu ich popularności. Oto przykład łamigłówki,
której rozwiązanie stanowią pierwsze i ostatnie litery kolejnych wyrazów czytane od góry
do dołu.
Pasażerski lub towarowy □ □
Pieszy lub samochodowy Q __
Niejedna w mieście □ □
Zwierzę z trąbą □ □
Inaczej: kontur □ □
Odpowiada na pytanie: co robi? Q ________
Duża rzeka w Afryce Q _____
 PAMIĘĆ

METODA ZAKŁADKOWA
Metoda zakładkowa jest techniką mnemotechniczną opartą na systemie „zakładek
wzrokowych". Stanowi skuteczny sposób na zapamiętywanie w specyficznej kolejności grup
przedmiotów (na przykład listy zakupów).
Zanim zaczniesz, wybierz łatwe do zapamiętania obrazki kojarzące ci się wyglądem
z liczbami od 1 do 10. Pozwoli ci to przetworzyć abstrakcyjne dane w łatwiejsze do zapa­
miętania formy wizualne - użyjesz ich jako zakładek i skojarzysz je z innymi rzeczami,
które zechcesz zapamiętać. Raz wybrane symbole posłużą ci do ułożenia kolejnych list
z zakładkami. Oto przykład (możesz też wymyślić własne symbole):
1 = świeca 2 = łabędź 3 = serce 4 = żaglówka 5 = hak
6 = trąba słonia 7 = siekiera 8 = klepsydra 9 = balon 10 = pączek

1 2 3 4 5 6 7 8
Skojarz każdy z przedmiotów na liście zakupów z obrazkowym symbolem liczby
9
fO 10

i wymyśl łatwą do zapam iętania scenkę. Aby sobie przypomnieć, co m asz kupić,
przebiegnij w myślach symbole, a przypomnisz sobie skojarzone z nimi przedmioty.
1. Mleko: topniejący w osk białej świecy zalew a stół i pod łogę (jak mleko)
2. Banany: łab ęd ź pływ ający n a wielkim nadm uchiw anym b an an ie
3. Pierniki: pierniki w kształcie se rca u k ła d a ją c e się w serce
4. Sok pom arańczow y: w ielka p o m arań cza p ływ ająca żaglów ką po wielkim morzu
5. Puszka pomidorów: otwieranie puszki wielkim hakiem do m ięsa
6. Jogurt: słoń gło śn o kicha i opryskuje cię jogurtem
7. Herbatniki: otwieranie paczki twoich ulubionych herbatników siekierą
8. Papryka: klepsydra z dwóch ustawionych n a sob ie papryk
9. C eb ula: klown dźw iga ciężki b alon w kształcie wielkiej cebuli i p łacze
10. C zek o lad a: wielki stos pączków polanych sp ły w ającą po nich czek olad ą
 PAMIĘĆ

DZIESIĘĆ TENISISTEK W SZECH CZASÓW

1. Martina Navratilova 6. Billie Jean King

2. Steffi Graf 7. Monica Seles
3. Chris Evert 8. Venus Williams
4. Margaret Court 9. Evonne Goolagong
5. Serena Williams 10. Justine Henin

By zapamiętać tę listę, po prostu skojarz każdą z zawodniczek z symbolem liczby, a jeśli nie
jesteś fanem tenisa i są to dla ciebie tylko nazwiska - postąp podobnie: powiąż symbole
z wymyślonymi sytuacjami, które pomogą ci zapamiętać co najmniej fragment każdego
z nazwisk.

1. Martina Navratilova: Marcin i Tina stawiają świeczkę na wrotach.

2. Steffi Graf: Stefan jest grafikiem i najbardziej lubi rysować łabędzie.
3. Chris Evert: Chris ma dobre serce i nie pisze w książce „Verte!".

DAWNO TEMU WŚRÓD ZAKŁADEK...

Wyobraź sobie, że musisz zapamiętać dwanaście prac Herkulesa: zabicie lwa nemejskiego,
zabicie Hydry lernejskiej, schwytanie łani kerynejskiej, schwytanie dzika erymantejskiego...
Ułóż (sam lub z czyjąś pomocą) pomysłową, szaloną i zabawną historyjkę zawierającą
zakładki (symbole liczb) i skojarzenia słuchowe, dzięki którym łatwiej zapamiętasz każdy
punkt listy. Możesz ją zacząć tak:
„Dawno temu w krainie zakładek stary niemiejski lew, nie mając innego wyjścia, zapalił swą
grzywę od świecy, gdyż chciał pomóc łabędziowi znaleźć hydrant - kler żeński im kibicował.
W porywie serca ułani siekiery ludności miejskiej podarowali...". Twój pomocnik może w każdej
chwili zażądać od ciebie wyjaśnienia tych wymęczonych skojarzeń, co zapewne skłoni cię
do wymyślenia najbardziej wyszukanych i niedorzecznych wątków opowiadania - z pewno­
ścią pomoże wam to stworzyć wiele kombinacji ułatwiających zapamiętanie poszczególnych
elementów i kolejności ich występowania.
Powiązanie elementów z „obrazkami liczb" pozwoli ci znaleźć każdy z tych elementów bez
konieczności powtarzania całej historyjki.
 PAMIĘĆ

PAŁAC PAM IĘCI

Wiemy już, że dzięki wyobraźni wzrokowej można poprawić zdolność zapamiętywania i przy­
pominania, zwłaszcza w odniesieniu do abstrakcyjnych danych. Pałac pamięci (znany także
jako metoda loci) również opiera się na wyobraźni wzrokowej, lecz - w odróżnieniu od metody
zakładkowej - wiąże obiekty z określonymi miejscami i stanowi rodzaj podróży w pamięci.
Wielu mistrzów zapamiętywania wykorzystuje tę metodę do przyswajania długich list
wyrazów, liczb, kart do gry, twarzy i imion. Pałac pamięci liczy już ponad 2000 lat. Pierwsze
wzmianki o nim pojawiły się w starożytnych rzymskich i greckich dziełach, takich jak
anonimowy traktat Rhetorica ad Herennium oraz O mówcy Cycerona i Kształcenie mówcy
Kwintyliana (wszystkie dzieła powstały w I w. p.n.e.). W starożytnych społecznościach
oczekiwano od oratorów wygłaszania przemów z pamięci. Posługiwanie się notatkami nie
było mile widziane. Starożytni nie dysponowali programami do prezentacji, polegali za to na
popularnej wówczas metodzie loci.
Jak wskazuje sam a nazwa (loci to liczba mnoga słowa locus, miejsce), metoda ta polega
na wyobrażaniu sobie tego, co chcemy zapamiętać, w określonym, znanym nam otoczeniu -
na przykład w budynku, mieście albo krajobrazie. By sobie przyswoić, a później przypomnieć
jeden po drugim wszystkie obiekty, należy pójść w wyobraźni na przechadzkę w tym właśnie
otoczeniu zaplanowaną wcześniej trasą.
Skany mózgu osób trenujących zapamiętywanie metodą loci wykazały jego aktywność
w obszarach związanych z orientacją przestrzenną, w tym w środkowej części kory ciemie­
niowej oraz w korze retrosplenialnej i tylnej części prawego hipokampu.
Wnajnowszym serialu BBC Sherlock Holmes spaceruje po swym pałacu pamięci i przypomina
sobie ważne informacje. Metodą loci posługuje się też w jednym z odcinków szantażysta
Charles Augustus Magnussen, zapamiętujący olbrzymią liczbę danych przydatnych w jego
niecnej działalności.
 PAMIĘĆ

ĆWICZENIE PAMIĘCIOWE NR 1
Wyobraź sobie ze szczegółami wnętrze budynku, który dobrze znasz. Oto dwanaście
przedmiotów z testu pamięci wzrokowej na str. 101:

Obejdź w myślach wnętrze budynku, pozostawiając każdy z przedmiotów w wybranym

miejscu (zacznij od pierwszego u góry po lewej i kieruj się w prawo). Możesz umieścić każdą
rzecz w oddzielnym pomieszczeniu albo wszystkie w jednym. Obchodź pomieszczenia w tym
samym kierunku - zgodnie z ruchem wskazówek zegara lub w przeciwną stronę. Wybierz
sposób, który jest dla ciebie bardziej naturalny. Umieszczając przedmiot w konkretnym
miejscu, 'wymyśl jego związek z innymi elementami wyposażenia. Chcąc sobie przypomnieć
poszczególne przedmioty, obejdź budynek tą sam ą trasą.

ĆWICZENIE PAMIĘCIOWE NR 2

By zapamiętać listę rzeczy do zrobienia, powtórz przechadzkę, tym razem wymyślając

powiązania zadań z otoczeniem. Jeśli na przykład musisz kupić karmę dla psa, skojarz tę
potrzebę z miejscem w kuchni, w którym zawsze stoi czajnik. Możesz wyobrazić sobie stos
karmy piętrzącej się na czajniku, a nawet merdającego ogonem psa, który siedzi na samym
jego szczycie. Im oryginalniejsza i bardziej szczegółowa będzie wymyślona przez ciebie
scenka, tym łatwiej przypomnisz sobie to, co masz zrobić - i juź po tygodniu nie będziesz
zapominać o jedzeniu dla swojego czworonożnego przyjaciela.
Ewentualne związki łączące przedmioty lub zadania z obu ćwiczeń nie powinny być dla
ciebie problemem - jeśli nawet przypiszesz nowy przedmiot lub zadanie do otoczenia,
kontekst związany z daną grupą pomoże ci je skojarzyć, dzięki czemu przypomnisz sobie
miejsce przedmiotu lub zadania na określonej liście. Unikaj jednak poruszania się tą sam ą
trasą, gdy masz do czynienia z podobnymi spisami (na przykład z dwiema listami zakupów).
 PAMIĘĆ

MULTIPOZNAWANIE
Wyniki badań naukowych wykazują istnienie związku między zmysłami a zdolnością
zapamiętywania i przypominania. Każdemu z nas zdarzyło się poczuć zapach przypominający
dzieciństwo lub usłyszeć fragment muzyczny, który przywołuje silne emocje. Wspomnienia
powstają i utrwalają się najlepiej, gdy angażują kilka zmysłów.
Wielką rolę odgrywa również komponent uczuciowy, który sprawia, że w pewnych sytuacjach
(na przykład nagły wypadek) czas zdaje się zatrzymywać w miejscu. Dzieje się tak dlatego,
że pobudzenie emocjonalne prowadzi w rzeczywistości do powstania większej liczby
wspomnień. Najżywsze z nich związane są najczęściej z emocjonującymi przeżyciami. Jednym
ze stosowanych przez naukowców sposobów na zwiększenie stopnia zapamiętywania jest
wprowadzanie nieprzyjemnych bodźców fizycznych lub psychicznych.
Niedawne badania przeprowadzone na 322 osobach przez naukowców z Instytutu Technologii
w Atlancie (Ocena znaczenia bodźców wielozmysłowych dla pamięci i poczucia obecności
w otoczeniu wirtualnym) wykazały, że „zwłaszcza wprowadzenie sygnałów dotykowych,
zapachowych i słuchowych do środowiska wirtualnego pogłębiło poczucie obecności
w otoczeniu i poprawiło stopień jego zapamiętywania. Zaskakujące jest to, że podniesienie
poziomu sygnałów wzrokowych nie wywołało u badanych podobnych efektów".
Nauczyciele od dawna wiedzą, że „brudzące" zabawy z wykorzystaniem lepkich, śliskich
lub maziowatych substancji sprzyjają uczeniu się, gdyż angażują wiele zmysłów. Najlepszym
sposobem uczenia się jest zatem wprowadzenie komponentu emocjonalnego i wykorzystanie
nie tylko wzroku, ale też jak największej liczby innych zmysłów.

Wróć na stronę 101 i powtórz ćwiczenia pamięciowe. Tym razem jednak wyobraź sobie
zapach, smak oraz teksturę przedmiotów i wydawane przez nie odgłosy. Ta druga próba
okaże się zapewne łatwiejsza. Zwróć uwagę, które przedmioty zapamiętujesz najłatwiej, gdy
używasz wszystkich zmysłów. Wyobraź sobie na przykład lizanie suchego ręcznika (gęsia
skórka!), przypomnij zapach sztywnych nowych dżinsów, przyłóż otwartą dłoń do szczotki do
włosów albo przeciągnij palcami wzdłuż konturów koszyka.
 PAMIĘĆ

ZAPAMIĘTYWANIE
NAZWISK I TWARZY
W 1971 roku naukowcy Goldstein i Chance odkryli, że najłatwiej przychodzi nam zapa­
miętywanie twarzy. Większość z nas nie ma problemów z rozpoznawaniem twarzy (mimo
iż około dwu i pół procent ludzi cierpi na prozopagnozję - genetyczną „ślepotę", która to
uniemożliwia). O wiele więcej kłopotów wiąże się z zapamiętywaniem i przypominaniem
sobie imion i nazwisk.
Może to nie tylko prowadzić do kłopotliwych sytuacji w życiu codziennym, ale także
negatywnie wpływać na relacje towarzyskie i karierę. Każdy z nas uważa, że jest bardziej
godny zapamiętania niż inni, a gdy ktoś zapomni nasze imię lub nazwisko, traktujemy to jako
obrazę - nawet wtedy, gdy sami nie pamiętamy, jak nazywają się inni.
Najważniejszym obszarem mózgu odpowiedzialnym za rozpoznawanie twarzy jest tak zwany
wrzecionowaty obszar twarzowy, rozciągający się w dolnej części płatów skroniowego
i potylicznego. Rozpoznawanie twarzy - podobnie jak wiele innych funkcji mózgu - jest
kwestią treningu i odbywa się coraz sprawniej w miarę ćwiczeń. Małe dzieci opanowują tę
umiejętność o wiele wcześniej niż mowę. W następnym etapie zaczynają odróżniać twarze
przedstawicieli odmiennych ras, z którymi się stykają. Brak takich kontaktów upośledza
z czasem tę umiejętność. Podobnie dzieje się z umiejętnością uczenia się języków obcych
przez dzieci, która zanika w miarę dorastania.

ZAKRĘT
WRZECIONOWATY
 PAMIĘĆ

Umiejętność rozpoznawania twarzy zawiera silny komponent emocjonalny. Odpowiadające

za nią obszary mózgu współdziałają z układami pamięci emocjonalnej - gdy widzimy czyjąś
twarz, przypominamy sobie, co czujemy do danej osoby, i zastanawiamy się, czy mamy do
czynienia z wrogiem, członkiem rodziny czy kimś obcym. Zaburzenia zdolności kojarzenia
emocji z twarzami, zwane zespołem Capgrasa, sprawiają, że cierpiący na nie uznają swych
bliskich za podstawione osoby

1. Gdy kogoś poznajesz, postaraj się zapamiętać nazwisko - w przeciwnym razie,

skupiając się jedynie na podaniu ręki i wywarciu dobrego wrażenia, przeoczysz
to, co najważniejsze. Spróbuj też natychmiast nakreślić pamięciowy portret nowo
poznanej osoby. Powinien być przesadzony, dzięki czemu będzie zawierał komponent
emocjonalny (wyobraź sobie nowego znajomego jako kogoś zabawnego, okropnego,
miłego itd.).

2. Załóżmy, że ktoś przedstawia się jako Jan Kozioł. Możesz skojarzyć tego mężczyznę
z Jasiem z bajki Jaś i M ałgosia oraz z Koziołkiem Matołkiem. Budując swój scenariusz,
postaraj się zaangażować jak najwięcej zmysłów - wyobraź sobie kolory, tekstury,
zapachy i smaki. Zobacz chatkę z piernika, a przy okazji przestrasz się bajkowej
czarownicy.

3. Dokładnie przyjrzyj się twarzy, zapamiętaj jej charakterystyczne cechy i wyolbrzym je.
Jeśli Jan Kozioł ma na przykład wąsy, wyobraź sobie, że je przydeptuje.

4. Rozmawiając, postaraj się co najmniej raz wymówić imię albo nazwisko nowo poznanej
osoby, choćby po to, by się z nią pożegnać. Nie powtarzaj go jednak bez przerwy,
ponieważ inni uznają cię za kogoś nieszczerego lub nazbyt mocno zainteresowanego
technikami zapamiętywania.

5. Po zakończeniu rozmowy poświęć pół minuty na utrwalenie skojarzenia nazwiska

z pamięciowym wizerunkiem tego, kto je nosi. Kilka godzin później powtórz wszystkie
imiona lub nazwiska, które chcesz zapamiętać.

6. Skojarz nazwisko z miejscem. Przypominając sobie, gdzie doszło do poznania

danej osoby, wyzwolisz skojarzenia i szybciej przypomnisz sobie jej nazwisko.
Możesz też wyobrazić sobie tego znajomego w miejscu, które kojarzy ci się
z jego nazwiskiem - na przykład w chatce z piernika
 KREATYWNOŚĆ

WIELOZNACZNOŚCI, PARADOKSY
I ZŁUDZENIA OPTYCZNE
Romantyczny poeta John Keats tylko raz wspomniał o swych poglądach dotyczących
kreatywności. Nazwał ją „negatywną zdolnością". W liście do brata napisanym w nie­
dzielę 21 grudnia 1817 roku stwierdził: „uderzyło mnie od razu, jaki przymiot kształtuje
człowieka sukcesu, zwłaszcza w literaturze, i dlaczego Szekspir posiadł tak wiele - mam
na myśli negatywną zdolność trwania w niepewności, tajemniczości i wątpliwościach bez
jakiegokolwiek irytującego odwoływania się do faktów i zdrowego rozsądku".
Według Davida Rocka, autora książki Twój mózg w działaniu, „mózg jest przygotowany
do doświadczania co najmniej łagodnego zagrożenia ze strony większości form niepew­
ności". Sukcesy i kreatywność wymagają dyscypliny, dobrej organizacji, poświęcenia i wy­
raźnych wizji, lecz cechą, która łączy te atrybuty, jest odwaga pozwalająca na tolerowanie
niepewności. Wykazują ją wielcy przywódcy, a także słynni artyści i sportowcy.
Potrzeba poczucia bezpieczeństwa i kontroli szkodzi naszej kreatywności, co wyjaśniają
David Bayles i Ted Orland, autorzy książki Sztuka i strach: obserw acje dotyczące zagrożeń
(i nagród) związanych z uprawianiem sztuki: „Ludzie potrzebujący pewności w życiu
rzadziej uprawiają sztukę, która jest ryzykowna, przewrotowa, skomplikowana, niepewna,
■ wieloznaczna i spontaniczna. Tym, co wydaje się naprawdę potrzebne, jest przede wszystkim
gotowość do godzenia się z błędami i niespodziankami. A tolerowanie niepewności stanowi
warunek wstępny do osiągnięcia sukcesu".
Jest rzeczą osobliwą, że tak często poszukujemy pewności i poczucia bezpieczeństwa,
a mimo to bywamy zaintrygowani złudzeniami optycznymi. Jesteśmy zachwyceni, gdy zbija
się nas z tropu. Wiemy, że nasze zmysły pozwalają się oszukiwać, a percepcja tak łatwo
staje się wrażliwa i podatna na sugestie. Rozszerz swą kreatywność i popraw samopoczu­
cie, akceptując niepewność. Nie spiesz się, rozwiązując problemy, ponieważ, jak napisał
Alexander Cheung, „wieloznaczności dają początek marzeniom, są pokarmem nadziei
i pozwalają możliwościom rosnąć".
 KREATYWNOŚĆ

Oto przykłady złudzeń optycznych. Zapamiętaj zdziwienie, które poczujesz, gdy będziesz im
się przyglądać. Uwierz, że niepewność może być czymś zdrowym i radosnym oraz że nie
należy się jej bać.
LINIE PROSTE?

ZOBACZ POZYTYW

1.Popatrz na żółtą kropkę 2. A teraz spójrz tutaj.

 KREATYWNOŚĆ

Nierealna kostka Te współśrodkowe kręgi

przypominają pojedynczą spiralę.

Trójkąt Penrose'a Wpatruj się w białą kropkę,

a obraz zacznie się poruszać.
 KREATYWNOŚĆ

MYŚLENIE GLOBALNE
Ludzie myślący globalnie mają bujną wyobraźnię, są dobrymi strategami i wizjonerami,
chociaż nierzadko bywają niezorganizowani, impulsywni, szybko się nudzą i nie przywiązują
większej wagi do szczegółów. Ich przeciwieństwem są pedanci polegający na logice
i dostrzegający najdrobniejsze detale. W żadnej strukturze nie powinno zabraknąć ani
jednych, ani drugich.
Większość ludzi znajduje się oczywiście gdzieś pośrodku, chociaż każdy z nas wykazuje
skłonność do skupiania się albo na całościowym obrazie, albo na szczegółach. Osoby
myślące całościowo często zostają przywódcami lub szefami, wpadają na nowe pomysły
i wpływają na zmianę sposobów postępowania. Wymyślają coś, co sprawia, że inni zadają
sobie pytanie: dlaczego to nie ja o tym pomyślałem? Zatrudniają zazwyczaj całe zespoły
pracowników zajmujących się szczegółami i urzeczywistnianiem wizji, dzięki czemu nie
muszą rozpraszać uwagi. Jeśli szczegóły są dla ciebie ważne, ale chcesz poszerzyć horyzon­
ty myślowe, wykorzystaj opisane tu sposoby. By myśleć całościowo, zacznij naśladować
wizjonerów, a zwłaszcza największego z nich: Steve'a Jobsa.
Ten Amerykanin stworzył firmę, w której wszystko podporządkowane jest projektom, a piękno
i ludzką intuicję przedkłada się nad arkusze kalkulacyjne i kwartalne sprawozdania. Steve
Jobs myślał nie tylko globalnie - to za mało powiedziane! Jedno ze swych dążeń określił
następująco: „Chcę wywrzeć wpływ na Wszechświat". Legendarna jest także dbałość
o detale produktów Apple, lecz motorem działania jest bezustanne poszukiwanie prostoty
oraz nieskazitelności. Steve Jobs wiedział, czego potrzebujemy. Nigdy nie skupiał się na
szczegółach do tego stopnia, by nie pamiętać, że jesteśmy obdarzeni emocjami. Był niezwykle
ambitny i kierował się intuicją. Cechy te pozwalały mu dostrzegać piękno i koncentrować się
na emocjonalnych doświadczeniach klientów. Jeśli nawet nie dorównujesz ambicją Steve'owi
Jobsowi, nie zapominaj o pozostałych motywacjach, które czynią nas ludźmi i sprawiają, że
warto żyć.
Zapewne zdarzyło ci się obejrzeć film, w którym pracownik wielkiej korporacji wyrzucił
w górę stertę papierów i uciekł ze swojego biurowego boksu. Zrobił to, ponieważ nagle
zobaczył całościowy obraz - ludzi, piękno i intuicję. Dokładnie to samo sprawiło, że Neo,
bohater filmu Matńx, wyszedł z firmy, zapuścił się w nieznane obszary i zobaczył pełny
obraz rzeczywistości. Któż, widząc to, nie chciałby zignorować szczegółów i zacząć myśleć
całościowo?
 KREATYWNOŚĆ

JAK ZOSTAĆ WIELKIM MYŚLICIELEM

1. Wyobraź sobie możliwości. Wymaga to odwagi i, zdaniem niektórych, wielkiego

ego, lecz pierwszym krokiem na drodze do całościowego myślenia jest szczerość.
Odpowiedz sobie szczerze na pytanie, czego naprawdę chcesz - zmieni to twój punkt
widzenia.

2. Kieruj się intuicją. Nie uchroni cię to przed błędami, a wręcz przeciwnie - popełnisz
ich więcej, lecz będzie to oznaczało, że dokądś dążysz i nie stoisz w miejscu.
Przywiązywanie wagi do szczegółów może być równoznaczne z przyzwyczajeniem
do wygody i rozpraszaniem się z byle powodu. Nie bój się zatem podejmować ryzyka.

3. Zwiąż się emocjonalnie z całościowym obrazem, mając świadomość, że może

to negatywnie wpłynąć na twoje emocje. To, czym się nie przejmujemy, nie może
wyrządzić nam krzywdy, lecz nie bylibyśmy w stanie niczego osiągnąć, gdyby
nie ludzie mówiący bez ogródek to, co myślą, i popierający pasję oraz poświęcenie.

4. Zacznij od razu robić to, co twoim zdaniem pozwoli ci dostrzec pełniejszy obraz
rzeczywistości. Wymaga to raczej działania niż myślenia, mówienia lub oddawania się
marzeniom.

5. Zacznij działać strategicznie - wprowadź w życie przemyślaną i szczegółową strategię,

ponieważ dzięki temu dostrzeżesz całościowy obraz lepiej niż wtedy, gdy kierujesz się
emocjami lub robisz coś dlatego, że musisz.

6. Podporządkowuj wyższym celom uwagę, którą zwracasz na szczegóły.

 KREATYWNOŚĆ

NIE DAJ SIĘ

Automatyczne myśli negatywne są jednym z ważniejszych, dających się kontrolować czynników,
które oddziałują na nasze codzienne doświadczenia. Uczenie się ich rozpoznawania i zwal­
czania wpływa na nasz mózg na poziomie hormonalnym.
Badania, które niedawno przeprowadzili dr Andrea J. Levinson i dr Zafiris J. Daskalakis z ka­
nadyjskiego Ośrodka Uzależnień i Zdrowia Psychicznego w Toronto, wykazały zmienione
działanie jednego z neuroprzekaźników, kwasu y-aminomasłowego (GABA), u osób cierpiących
na poważne zaburzenia depresyjne. Jego najniższy poziom w mózgu zaobserwowano u pa­
cjentów dotkniętych najbardziej odpornymi na leczenie postaciami depresji.
Uczeni twierdzą zgodnym głosem, że nasz mózg i ciało kontrolowane są przez neuroprzekaź-
niki komunikujące się ze sobą za pomocą sygnałów chemicznych, a każda z naszych myśli
i emocji wiąże się z uwalnianiem tych substancji. Dr Levinson twierdzi: „GABA wywiera
działanie inhibicyjne, którego celem jest zapobieganie nadmiernej aktywności mózgu, co
w stanie depresji może prowadzić do pojawienia się nadmiaru negatywnych myśli".
Dobrze wiadomo, że kortyzol, zwany hormonem stresu, wpływa na zdolność uczenia się
i pamięć, obniża odporność organizmu i gęstość kości, podnosi ciśnienie krwi oraz poziom
cholesterolu, a w skrajnych przypadkach może doprowadzić do schorzeń serca. Uwalnianie
tego związku przez korę nadnerczy jest odpowiedzią na lęk lub stres i stanowi element
mechanizmu „walcz lub uciekaj". Wysokie stężenie PH7v<:sno
PRZYSADKA
kortyzolu utrzymuje się przez kilka godzin. MÓZG PODWZGÓRZE MÓZGOWA

Przysadka mózgowa, nie większa od ziarnka grochu

i usytuowana u podstawy mózgu, jest gruczołem
dokrewnym. Wytwarza wiele hormonów, w tym hormon
wzrostu oraz hormon pobudzający tarczycę, a także
hormon adrenokortykotropowy (ACTH) regulujący po­
ziom kortyzolu.
 KREATYWNOŚĆ

Twoje myśli i emocje wpływają bezpośrednio na chemiczną aktywność mózgu. Te pierwsze

odgrywają tu szczególnie ważną rolę. Zaburzeń chemizmu mózgu nie da się, rzecz jasna,
wyleczyć jedynie pozytywnym myśleniem, lecz warto zauważyć, że mimo iż nie sposób
poradzić sobie w ten sposób z samym zaburzeniem depresyjnym, możliwe jest nauczenie się
kontrolowania reakcji chemicznych zachodzących w mózgu.

ROZPOZNAWAJ NEGATYWNE MYŚLI

1. Hiperbola: Za każdym razem, gdy w niekorzystnej sytuacji używasz stwierdzeń

„ja nigdy", „ja zawsze" lub „to typowe", dokonujesz nadmiernego uogólnienia
i wyolbrzymiasz negatywny aspekt wydarzenia. Zmień to i przyjmij zasadę stosowania
hiperboli tylko wtedy, gdy dzieje się coś DOBREGO. Wzmocni to twoje przekonanie,
że dobre rzeczy przydarzają ci się regularnie. To prawda, lecz jesteśmy tak
zaprogramowani, by lepiej pamiętać i zwracać większą uwagę na zagrożenia
i negatywne doświadczenia - pozwalało to naszym przodkom unikać pożarcia
przez drapieżniki, lecz nie przydaje się współczesnym ludziom, którzy o wiele rzadziej
dokonują wyborów decydujących o życiu i śmierci.

2. Przewidywanie: Naśmiewamy się z tych, którzy twierdzą, że umieją przepowiadać

przyszłość, zwłaszcza gdy robią to dla pieniędzy, lecz nie przejmujemy się własnymi
negatywnymi przewidywaniami. Skoro jednak nikt nie jest w stanie przewidzieć
przyszłych zdarzeń, nie należy opierać bieżących decyzji na przewidywaniach.
Jeszcze mniejszy sens ma przedkładanie negatywnych przewidywań nad pozytywne.

3. Projekcja: Jest równie błędna jak przewidywanie, ale odbywa się w czasie rzeczywistym.
Sądzimy, że wiemy, co myślą inni, i odpowiednio do tego reagujemy. Uważając, że dana
osoba nas nienawidzi, unikamy jej. A gdy przypuszczamy, że ktoś patrzy na nas z góry,
stajemy się wyniośli lub przybieramy postawę obronną. Skoro jednak odczytywanie
cudzych myśli nie jest możliwe, przedkładanie myśli negatywnych nad pozytywne
nie ma sensu.

Hiperbola, przewidywanie i projekcja sieją spustoszenie w przysadce mózgowej. Wiele

osób unika pozytywnego myślenia w przekonaniu, że jest nazbyt uproszczonym sposobem
podejścia do złożonego ludzkiego zachowania, a przede wszystkim - ponieważ wydaje
się fałszywe. Mimo to te same osoby pozwalają, by równie fałszywy system negatywnych
zapatrywań zdominował ich życie. Spraw zatem, by hiperbola, przewidywanie i projekcja
działały na twoją korzyść: zmień tylko argument operacji z negatywnego na pozytywny.
 KREATYWNOŚĆ

ZAUFAJ INTUICJI
W magazynie „Seed" ukazał się niedawno artykuł Kto chce być neurobiologiem poznaw­
czym i milionerem?. Jego autor, Ogi Ogas, neurobiolog poznawczy i doktorant uniwersytetu
w Bostonie, wyjaśnia, w jaki sposób zrozumienie działania ludzkiego mózgu pomogło mu
wygrać pół miliona dolarów w teleturnieju „Kto chce zostać milionerem?". Naukowiec
wyraźnie łączy intuicję z pamięcią, zaczynając swą analizę stwierdzeniem: „Mądrość ludowa
głosi, że rozwiązując standaryzowane testy, należy się kierować pierwszym odruchem. Wyniki
badań wydają się potwierdzać ten pogląd: pierwszy odruch bywa prawidłowy częściej niż
skorygowana decyzja".
Domykanie jest zdolnością wyobrażania sobie całości na podstawie częściowej informacji
(patrz str. 107). Podobny proces, zwany torowaniem, odnosi się do pamięci; Ogi O gas tłumaczy,
że była to pierwsza technika, którą się posłużył: „Torowanie pamięci odbywa się dzięki
osobliwej 'połączeniowej' dynamice naszej kory mózgu, a zgromadzone w niej wspomnienia
są rozdzielane między różnymi regionami i neuronami. Jeśli uda nam się przypomnieć sobie
fragment wzorca, nasz mózg zajmuje się znalezieniem jego reszty". Ogi O gas wykorzystał
torowanie, by odpowiedzieć na pytanie za 16 000 dolarów: „W którym kraju po raz pierwszy
opublikowano zeszłej wiosny karykatury przedstawiające proroka Mahometa?". Ogi nie
znał odpowiedzi, lecz pamiętał, że rozmawiał o tym ze swą przyjaciółką Geną. Gawędząc
o tym z prowadzącą program Meredith Vieirq, usiłował przywołać w pamięci jak najwięcej
szczegółów. Nagle przypomniał sobie Genę, która przewróciła oczami i zapytała: „Czego
jeszcze mógłbyś się spodziewać po Danii?".
Odpowiadając na pytanie za 250 000 dolarów, Ogi O gas posłużył się jednak tylko czystą
intuicją. „Czy dom towarowy Sears zaczął działalność od sprzedaży określonego produktu
ze swego pierwszego katalogu?". Zanim wyświetlono zestaw odpowiedzi, Ogi pomyślał
„zegarki", a potem „kolej". Sprawdzając szczegóły po powrocie do domu, odkrył, że zawia­
dowca stacji Richard Sears sprzedał zegarki innym zawiadowcom obsługującym linię
kolejową Minneapolis-St. Louis na rok przed spotkaniem ze swym przyszłym wspólnikiem
Alvah C. Roebuckiem. Odpowiedź nie wzięła się jednak znikąd: Ogi musiał kiedyś zetknąć
się z tą informacją, a intuicja pomogła mu znaleźć w pamięci jej głęboko ukryte fragmenty.
 KREATYWNOŚĆ

Oto dziesięć pytań z wiedzy ogólnej. Nieznajomość odpowiedzi stanowi tu dodatkową zaletę.
Zanotuj myśli przychodzące ci do głowy (tak jak „zegarki" Ogiego Ogasa). Zobacz, dokąd
zaprowadzą cię hasła, które pojawią się podczas przeszukiwania pamięci. Następnie
przeczytaj odpowiedzi na str. 144 i zajrzyj do Wikipedii, by zapoznać się z dalszymi szczegółami
- przekonaj się, czy istnieje związek między twoją intuicją a faktami. Niektóre przykłady
potwierdzą zapewne, że to intuicyjne wyczucie może mieć rzeczywiście powiązanie z twoimi
odległymi wspomnieniami.

1. Co oznacza skrót HTML? 6. Chińczycy nazywali je „szalonym

jabłkiem", wierząc, że powoduje obłęd.
2. W którym kraju po raz pierwszy Co to za warzywo?
przyznano kobietom prawo
wyborcze? 7. Kto namalował Panny dworskie?

3. Jak nazywała się grecka bogini 8. Między jakimi miastami jeździł Orient
rolnictwa? Express?

4. Komu nadano przydomek La Divina? 9. Czym jest filematologia?

5. Kto jest najczęściej wystawianym 10. Czego używano do ścierania ołówka,

amerykańskim dramaturgiem? gdy nie było jeszcze gumek?
 KREATYWNOŚĆ

PRZEKRACZANIE ŚRODKA
Linia środkowa ciała to linia, która zaczyna się na czubku głowy, biegnie przez środek nosa
oraz pępek i kończy się między nogami. Przekraczanie tej linii ma kluczowe znaczenie
w rozwoju mózgu i koordynacji ruchowej u niemowląt. Stanowi jeden z celów rozwojowych,
ocenianych przez pediatrów podczas kontrolnego badania dzieci w wieku sześciu miesięcy.
Przekraczanie linii środkowej ciała jest koniecznym warunkiem wykształcenia obustronnej
koordynacji ruchowej oraz dominacji jednej z rąk, co odgrywa ważną rolę w precyzyjnych
czynnościach motorycznych, na przykład w pisaniu. Dzieci z obniżonym napięciem
mięśniowym mają niedostatecznie stabilny kręgosłup, przez co nie radzą sobie z prze­
kraczaniem linii środkowej ciała, a ich obustronna koordynacja ruchowa oraz dominacja
jednej z rąk (a także umiejętności poznawcze, na przykład czytanie) wykształcają się później
niż u ich zdrowych rówieśników. Dzieci te sprawiają wrażenie oburęcznych, co powinno
stanowić powód do niepokoju i nie oznacza, że wyrastają na przyszłe gwiazdy piłki nożnej.
Prawa półkula mózgu kontroluje lewą część ciała, lewa zaś - CIAŁO MODZELOWATE

prawą. Półkule połączone są ciałem modzelowatym, największą

częścią mózgu zbudowaną z substancji białej.
Przekraczanie linii środkowej ciała wymaga współpracy jego obu
stron i wspomaga komunikację między półkulami mózgu. Dzieje
się tak nawet po osiągnięciu dorosłości: ćwiczenie to jest dosko­
nałą zaprawą dla mózgu i korzystnie wpływa na koordynację
ruchową, zmysł równowagi, umiejętność rozumowania, umie­
jętności matematyczne oraz kreatywność.

ODBIJ, KLAŚNIJ, SKRZYŻUJ

Usiądź na krześle, ustaw stopy płasko na podłodze, wyprostuj plecy i skieruj kolana
do przodu. Weź piłkę do prawej ręki. W tempie „na cztery" odbij ją od podłogi między nogami
(1), a następnie chwyć lewą ręką (2), przełóż do prawej (3), po czym zegnij łokcie w taki
sposób, by obie dłonie spoczęły na wysokości barków i były gotowe do powtórzenia serii.
Ćwicz przez trzy minuty. Możesz utrudnić sobie zadanie, zwiększając szybkość ruchów, lecz
pamiętaj o zachowaniu rytmu.
 KREATYWNOŚĆ

PUKANIE SIĘ W PIĘTY

Stań, rozstawiając stopy na szerokość barków, i opuść ręce

wzdiuż tułowia. Ćwicz w tempie „na osiem".
1. Przenieś ciężar ciała na lewą nogę, zegnij prawe kolano
i przesuń prawą piętę za linię środkową ciała w taki sposób,
by móc jej dotknąć lewą ręką (cały czas trzymaj rękę przy
boku i nie poruszaj nią, by szybciej zetknęła się z piętą).
2. Ustaw prawą nogę w pozycji wyjściowej.
3. Przenieś ciężar ciała na prawą nogę, zegnij lewe kolano
i przesuń lewą piętę za linię środkową ciała w taki sposób,
by móc jej dotknąć prawą ręką (cały czas trzymaj rękę
przy boku i nie poruszaj nią, by szybciej zetknęła się z piętą).
4. Ustaw lewą nogę w pozycji wyjściowej.
5. Powtórzy kroki 1-4, tym razem zginając każdą nogę z tyłu.

PUKANIE ŁOKCIAMI W KOLANA

Stań, rozstawiając stopy na szerokość barków, i opuść ręce wzdłuż tułowia. W tempie
„na cztery" zegnij prawy łokieć i dotknij nim lewego kolana, wróć do pozycji wyjściowej,
a następnie zegnij lewy łokieć i dotknij nim prawego kolana.

CHODZENIE PRZEPLATANKĄ

Stań na złączonych nogach i opuść ręce wzdłuż tułowia.

1. Wykonaj pięć kroków w prawo, wysuwając lewą nogę przed prawą, a następnie
przesuwając prawą nogę w bok.

2. Wykonaj pięć kroków w lewo, wysuwając prawą nogę przed lewą, a następnie
przesuwając lewą nogę w bok.

3. Powtórz kroki 1-2, tym razem ustawiając lewą nogę za prawą, a prawą za lewą.
 KREATYWNOŚĆ

ODIMROCPNA ,
BURZA MÓZGÓW
Zmiana perspektywy i konieczność rozwiązania problemu zmuszają nas czasami do sta­
nięcia na głowie. Odwrócona burza mózgów różni się od zwykłej tym, że nie polega
na znalezieniu rozwiązania problemu: jej celem jest wyszukanie tego wszystkiego, co może
go spowodować lub pogłębić.
Zamiast zadawać pytanie: „Jak rozwiązać problem?", zastanów się, co można zrobić,
by wszystko zepsuć, a następnie odwróć sugestie, by uzyskać rozwiązanie.
Proces ten uwypukli założenia oraz słabe punkty i być może stanie się dla ciebie objawieniem,
gdy odkryjesz, że niektóre ze strategii, uznawane za skuteczny sposób radzenia sobie
z problemem, w rzeczywistości stanowią jego przyczynę.

PYTANIE: JAK PRZYCIĄGNĄĆ WIĘCEJ KLIENTÓW

DO NASZEGO SKLEPU INTERNETOWEGO?

Odwróć to pytanie: Co zrobić, by tych klientów było mniej?

Wymyśl jak najwięcej sposobów...

• Wyeliminuj crosslinking na stronie internetowej.

• Obniż pozycję strony w wynikach wyszukiwania.
• Podnieś ceny.
• Obniż jakość towarów.
• Spraw, by strona sprawiała kłopoty z nawigacją i wywoływała znudzenie.
• Zamieszczaj negatywne opinie klientów na stronie startowej.
• Nigdy nie aktualizuj strony.
• Umieść na niej mnóstwo nieczynnych odnośników.
• Zadbaj o kiepską pisownię i nie zważaj na błędy gramatyczne.
• Kopiuj z innych stron materiały wspierające sprzedaż.
• Wyłącz odnośniki do innych stron internetowych.
 KREATYWNOŚĆ

A teraz odwróć jeszcze raz...

• Sprawdzaj poprawność znaczników meta. Opatrz każdą podstronę kluczowym zdaniem
i nazwij ją. Poznaj sposoby na poprawienie wyników wyszukiwania w wyszukiwarce
Google, by zoptymalizować stronę.
• Dowiedz się, czy znaczniki meta są ci jeszcze potrzebne.
• Popraw pozycję swojej strony w rankingu wyszukiwania.
• Regularnie porównuj ceny, by utrzymać konkurencyjność.
• Ułatw nawigację na stronie i nadaj jej atrakcyjny wygląd.
• Podnieś jakość towarów. Zbuduj atmosferę zaufania, pracy zespołowej i dobrej współpracy
z dostawcami. Wyjaśniaj wszystkie nieporozumienia. Monitoruj jakość towarów.
• Zamieszczaj pozytywne opinie klientów na stronie startowej. Szybko i skutecznie rozpatruj
roszczenia niezadowolonych kupujących, by nie stracić dobrej opinii.
• Bez przerwy aktualizuj stronę.
• Regularnie sprawdzaj, czy odnośniki są aktywne i istotne. Używaj nazw hiperłączy zamiast
polecenia „kliknij tu". Co miesiąc wzbogacaj stronę o kilka nowych tekstów.
• Zatrudnij korektora.
• Upewnij się, że z tekstu wynika, iż klient jest najważniejszy.
• Zwiększ liczbę odnośników do innych stron internetowych i porozum się z ich właścicielami
w sprawie działania tych linków.
• Stwórz profile w mediach spolecznościowych (Facebook, Twitter, Google Plus).

MYŚLI NA PAPIERZE

Szukając natchnienia, otwórz nowy dokument w edytorze tekstu i zapisz wszystko, co

przychodzi ci do głowy. Nie cenzuruj tego, co piszesz. Otwórz umysł i nie oceniaj. Uwzględnij
pytania wymagające odpowiedzi, reakcje emocjonalne (upodobania, niechęci, nadzieje,
obawy itd.) i pozwól, by intuicja utorowała twoją pamięć w celu stworzenia silnych skojarzeń.
Spójrz na to, co udało ci się napisać, odwróć pytania i znajdź antonimy. Przekonaj się, dokąd
cię zaprowadzą.
 KREATYWNOŚĆ

POKONAJ RUTYNĘ
Wielokrotnie już dowiedziono, że nowości korzystnie wpływają na umysł i ciało, nasilają
czujność i skupienie, pobudzają kreatywność i przyczyniają się do powstawania nowych
połączeń neurónalnych w mózgu. Najlepszym sposobem na zachowanie jego młodości jest
wystawianie go na działanie nowych bodźców, przełamywanie rutyny i zapewnianie mu tego,
na co ma największą ochotę, czyli wszystkiego, co nie mieści się w sztywnych normach.
Czy ty też obserwujesz, jak męczące bywają zagraniczne wakacje? Dzieje się tak nie tylko
z powodu długiej podróży, zmiany klimatu, zwiększonej aktywności fizycznej i folgowania sobie
przy stole. Jedną z przyczyn zmęczenia jest bombardowanie mózgu nowymi doznaniami,
■ widokami, dźwiękami, zapachami, teksturami, kolorami, wyzwaniami związanymi z językami
obcymi oraz doświadczeniami wynikającymi z nieznajomości i konieczności przestrzegania
lokalnych zwyczajów. Tak wielka liczba nowych danych wywiera jednak dobroczynny wpływ
na mózg.
Nowe doświadczenia sprzyjają rozrastaniu się dendrytów - rozgałęzionych wypustek, za
których pomocą neurony wymieniają sygnały elektrochemiczne. Im bardziej rozwinięte i roz­
gałęzione są dendryty, tym większa jest powierzchnia służąca do odbioru informacji i tym
bardziej złożone są bodźce płynące z innych komórek nerwowych
By pobudzić mózg i zerwać z rutyną, wcale nie musisz wyjeżdżać na wakacje. Oto kilka
sposobów na dostarczenie pożywki dendrytom:
1. Bierz prysznic z zamkniętymi oczami. Twoje pozostałe zmysły wyostrzą się - lepiej
poczujesz zapach żelu do kąpieli i szamponu, dotyk wody spływającej po skórze,
parę w nosie, wodę w uszach i chłupotanie między palcami stóp. Sięganie po gąbkę
lub mydło stanie się sprawdzianem twojej orientacji przestrzennej.

2. Używaj niedominującej ręki (lub nogi) do wykonywania codziennych czynności -

czyszczenia zębów, zdejmowania omletu z patelni, otwierania drzwi, przekręcania
klucza w zamku, trzymania sztućców, gry w piłkę nożną itd.

3. Opuszczaj swą strefę komfortu. Postanów robić co tydzień coś, co napełni cię strachem
(nie wystawiaj się jednak na niebezpieczeństwo fizyczne).
 KREATYWNOŚĆ

4. Słuchaj muzyki, której naprawdę nie znosisz. Zwracaj uwagę na strukturę utworów,
a także zawarte w nich metafory i banały. Spróbuj zmniejszyć dystans do tej muzyki
i dopuścić możliwość, że kiedyś ją polubisz. Nie zapominaj, że ktoś ją skomponował
i wydał płytę, a zatem ktoś inny uznał, że warto jej słuchać.

5. Podczas następnej wizyty w kafejce lub restauracji zamów coś, na co normalnie nie
zwracasz uwagi.

6. Podejmuj ryzyko. Ktoś, kto nie ryzykuje, niczego nie zyskuje.

7. Poproś kogoś o odmiennym guście literackim o polecenie kilku książek. Przeczytaj je.
Nieważne, że lubisz szpiegowskie thrillery, a ktoś inny woli powieści romantyczne -
spróbuj czegoś nowego. Pozwoli ci to również poznać kogoś z innej strony.

8. Zacznij częściej mówić „tak" i „nie". Mów „tak", gdy wiesz, że musisz tak powiedzieć,
ale boisz się to zrobić. Mów „nie", gdy zaangażowanie i zobowiązania towarzyskie cię
męczą, a ty wypełniasz je jedynie z poczucia obowiązku.

9. Rozmawiaj z ludźmi, do których dotychczas nie przyszłoby ci do głowy się odezwać.

10. Raz w tygodniu zdobądź się na spontaniczność i wyświadcz komuś niezobowiązującą

przysługę.
NOTATKI
 i

NOTATKI
 ODPOWIEDZI
ODPOWIEDZI
STR. 8: ZWIĘKSZ PRODUKTYWNOŚĆ
Beczka piwa: przechyl beczkę tak, by piwo sięgnęło
jej krawędzi. Jeśli zobaczysz fragment dna, piwo
wypełnia mniej niż pół beczki. Trzy żarówki: Przekręć
pierwszy wyłącznik, odczekaj minutę i przekręć go
jeszcze raz. Przekręć drugi wyłącznik i wejdź do
pokoju. Jeśli żarówka nr 2 świeci, a żarówka nr 1jest
jeszcze ciepła, trzeci wyłącznik włącza żarówkę nr 3.
Dobry Samarytanin: Wybierz starszą panią.
Poproś przyjaciela, by zawiózł ją do szpitala,
i zaczekaj na autobus z kobietą/mężczyzną
twoich marzeń.
STR.l 1: KONTROLUJĄCA FUNKCJA UWAGI
Policz kwadraty: 40
Ile liter „s"?: 8, 6, 8
STR. 13: JAK SOBIE RADZIĆ
Z NATRĘCTWAMI MYŚLOWYMI
Pozbądź się niechcianych melodii: Jennifer Aniston,
Erie Clapton, Cameron Diaz, Robert De Niro, Albert
Einstein, David Letterman, Wolfgang Amadeusz
Mozart, Marie Osmond, Julia Roberts, Arnold
Schwarzenegger, Serena Williams, Miley Cyrus
STR. 27: WYMYŚLANIE ROZWIĄZAŃ
Liczbowy dylemat:
12 + 3 -4 + 5 + 67 + 8 + 9 = 100
STR. 30: ROZUMOWANIE DEDUKCYJNE
Barbara: Wszystkie pingwiny mają dziób.
Celarent: Żaden pingwin nie ma zębów.
Darii: Niektóre zwierzęta domowe mają pióra.
Ferio: Niektóre zwierzęta nie są psami.
Cesare: Żaden hotel nie jest koniem.
Camestres: Żadna marchewka nie jest koniem.
Festino: Niektóre kobiety nie są łyse.
Baroco: Niektóre różowe przedmioty
nie są marchewkami.
Darapti: Niektóre smaczne rzeczy są pożywne.
Disamis: Niektóre delikatne rzeczy są kolorowe.
Datisi: Niektóre zagrożone stworzenia są zwinne.
Felapton: Niektóre żółte przedmioty w tej misce nie są
świeże.
(Wmisce mogą być nie tylko owoce).
Bocardo: Niektóre zwierzęta nie mają ogona.
Ferison: Niektóre zielone rzeczy nie mają kół.
Bramantip: Mam w garderobie trochę ostentacyjnych
ubrań.
Camenes: Żaden kwiat uprawiany we wnętrzu
nie jest kolorowy.
Dimaris: Niektóre towarzyskie psy są duże.
Fesapo: Niektórzy dobrzy sąsiedzi nie są
hollywoodzkimi aktorami.
Fresison: Niektóre złe stworzenia nie są pandami.
STR. 35: PAMIĘĆ KRÓTKOTRWAŁA
Co jest następnym elementem ciągu?
Pytanie 1
Zasada 1: Kwadrat wędruje z prawego dolnego rogu
przez środek w kierunku górnego lewego. Sekwencja
ta się powtarza.
Zasada 2: Kółko pokonuje po trzy zewnętrzne
kwadraty w kierunku przeciwnym do ruchu
wskazówek zegara.
Odpowiedź: D
Pytanie 2
Zasada 1: Trójkąt skierowany ku górze porusza się
następująco: góra po lewej, dół po prawej, dół po
lewej, góra po prawej. Sekwencja ta się powtarza.
Zasada 2: Trójkąt skierowany w dół porusza się
następująco: góra po prawej, dół po lewej, dół po
lewej, dół po prawej. Ta sekwencja też się powtarza.
Odpowiedź: E
Pytanie 3
Zasada 1: Liczba kropek w każdym kwadracie
oznacza liczbę trójkątów w kolejnym.
Zasada 2: Trójkąty są czerwone, gdy ich liczba jest
parzysta, a niebieskie, gdy ich liczba jest nieparzysta.
Odpowiedź: A
Pytanie 4
Zasada 1: Figury przemieszczają się co jeden
narożnik zgodnie z ruchem wskazówek zegara.
Zasada 2: Figury występują na przemian.
Zasada 3: Figury są parami kolorowe i puste
(tzn.: kolorowa, kolorowa, pusta, pusta, kolorowa,
kolorowa).
Odpowiedź: E
 ODPOWIEDZI

Pytanie 5 kłamać musi Bonnie. Clyde powiedział prawdę: to

Zasada 1: Figury sq coraz mniejsze: duże, średnie
i małe, a później maleją od nowa.
Zasada 2: Figury występują na przemian (raz trójkąt,
raz koło).
Zasada 3: Kolory występują w powtarzającej się
kolejności (biały, czerwony, niebieski).
Odpowiedź: D
Pytanie 6
Zasada 1: Gwiazdka jest obracana zawsze
o 45 stopni w prawo.
Zasada 2: Gwiazdka traci linię, a następnie strzałkę,
za każdym razem.
Zasada 3: Koło jest zawsze fioletowe,
chyba że strzałka na nie wskazuje.
Odpowiedz: E
Pytanie 7:
Zasada 1: Wyraz twarzy zmienia się następująco: jest
wesoły, obojętny, smutny.
Zasada 2: Figury występują na przemian (raz
kwadrat, raz koło).
Zasada 3: Dwie figury są zielone, dwie kolejne - białe.
Zasada 4: Za każdym razem każda z figur
przemieszcza się o dwa narożniki zgodnie z ruchem
wskazówek zegara.
Odpowiedź: D
Pytanie 8
Zasada 1: Kwadrat występuje w co trzecim polu.
Zasada 2: Trójkąt na przemian obraca się
o 90 stopni wokół środka kwadratu zgodnie
z ruchem wskazówek zegara i ulega lustrzanemu
odbiciu w pionie.
Zasada 3: Kropka występuje w co drugim kwadracie.
Odpowiedź: A
Zasada 1: Jeśli liczba fioletowych kropek jest większa
niż liczba czerwonych, odejmij fioletową.
Zasada 2: Jeśli liczba fioletowych kropek jest mniejsza
lub równa liczbie czerwonych, dodaj dwie fioletowe.
Zasada 3: Za każdym razem dodaj jedną czerwoną
kropkę.
Odpowiedź: D
Bonnie ukradła diament.
2. John jest kłamcą, a jego żona mówi prawdę. Nie
mogą oboje kłamać, bo skoro John jest kłamcą,
nie mógł powiedzieć prawdy. Gdyby kłamała
tylko jego żona, prawdomówny John powiedziałby
nieprawdę o sobie.
3. Wybierz jeden przedmiot z pudełka „NAKRĘTKI
I ŚRUBY". Jest niewłaściwie opisane, musi więc
zawierać tylko nakrętki albo tylko śruby. Gdy
poprawnie opiszesz to pudełko, łatwo określisz
zawartość pozostałych. Jeśli wyjmiesz śrubę,
w pudełku z napisem „NAKRĘTKI" muszą być
nakrętki i śruby - nie mogą to być tylko nakrętki
albo tylko śruby. A jeśli wyjmiesz nakrętkę,
w pudełku z napisem „ŚRUBY" muszą być
nakrętki i śruby, bo nie mogą to być tylko śruby
albo tylko nakrętki.
3. Ponieważ się w nich nie mieszczą. Kwadratowa
pokrywa może wpaść do studzienki, mieszcząc się
po jej przekątnej.
4. Białego. Był to niedźwiedź polarny, a obóz
myśliwego znajdował się na biegunie północnym.
5. 15,92 cm. Promień okręgu zawsze stanowi
w przybliżeniu 100/628 (0,1592) jego obwodu,
a zatem zwiększenie obwodu dowolnego okręgu
o 1 metr zwiększa długość promienia tego okręgu
o 0,1592 x 100 cm = 15,92 cm.

STR. 39: ROZUMOWANIE ABDUKCYJNE

Zaniedbanie miarodajności: la, 2b
Błąd prokuratora: c

STR. 42: ALGEBRA BOOLEA

1. Skoro jedno z nich kłamie, a drugie mówi prawdę,
 ODPOWIEDZI

7. Pizza jest prostokątna. Należy wykonać dwa cięcia podtrzymującej życie. Zgaśnięcie światła
w poziomie i trzy w pionie. oznaczało odcięcie zasilania.
17. Dokładnie dwa razy większą niż odległość od jego
STR 47: ROZUMOWANIE PRZESTRZENNE środka do końca.
1. C, A, D 18. Pozostałe osoby były kobietami.
2. A 19. Aresztowanym kierowcą była kobieta prowadząca
CiE samochód w Arabii Saudyjskiej.
D 20. Gdy starsza pani zobaczy za drzwiami kogoś,
D kogo lubi, powie, że właśnie wróciła do domu.
B Gdy będzie to ktoś, kogo nie znosi, powie,
B że właśnie wychodzi.
E 21. Pilot jest kobietą.
22. Ocalałych się nie grzebie.
STR. 52: MYŚLENIE LATERALNE 23. Z pewnością co najmniej jeden.
1. Wwykopie nie ma ziemi. 24. Skoczył ze spadochronem, który się nie otworzył.
2. 8 25. Występowała w cyrku i chodziła po linie
3. JaS z zawiązanymi oczami. Orkiestra zawsze
przestawała grać dopiero wtedy, gdy artystka
STR. 53: MYŚLENIE LATERALNE - C.D. znalazła się w bezpiecznym miejscu, lecz nowy
1. Okno dyrygent o tym nie wiedział i zbyt wcześnie
2. Samolot gaszący pożar lasu zaczerpnął z jeziora zakończył utwór.
wodę z nurkiem. 26. Mężczyzna miał czkawkę.
3. Mieszka w łodzi na środku oceanu. 27. Gdy wsiadł do taksówki, kierowca usłyszał,
4. Brzdąc wypadł z okna na parterze. dokąd ma go zawieźć.
5. Poprosi każdego z właścicieli firm o opinię 28. Tatuaż na plecach drugiego tatuażysty musiał
o pozostałych i zatrudni tego, który zbierze zostać wykonany przez pierwszego.
najwięcej pochwał.
6. Szklanka była pusta.
7. Kierowca idzie pieszo. STR. 58: PROSTE ROZWIĄZANIA SĄ NAJLEPSZE
8. Znajdował się w koszu balonu z innymi osobami. Siedem mostów Królewca: Nie, to niemożliwe.
Gdy balon zaczął tracić wysokość, pasażerowie
pociągnęli zapałki - mężczyzna wylosował
złamaną i wyskoczył z kosza, ratując pozostałych
pasażerów.
9. Tak - ostatnia osoba bierze koszyk z jajkiem.
10. Trucizna znajdowała się w kostkach lodu, Łamigłówka z pięcioma f S
który jeszcze się nie rozpuścił, gdy mężczyzna pokojami: Tylko wtedy, /
poczęstował się ponczem. gdy przejdzie przez narożniki f
11. Mundur arcyksięcia został zaszyty w celu nadania pomieszczeń. mr . 11 jp .....
mu bardziej eleganckiego wyglądu. Cztery dalekowzroczne wielbłądy:
12. Mężczyzna zginął w sali balowej tonącego statku. najpierw rusza do przodu jeden wielbłąd z jednej
13. Miał na sobie policyjny mundur. Tomek przez całe strony, później dwa z drugiej, trzy z przeciwnej itd.
życie był przetrzymywany w piwnicy.
14. Wcześniej posłodziła herbatę. 1. Należy ją rzucić pionowo w górę.
15. Data jest taka sama, gdy odczytuje się ją do góry 2. Słowa te rymują się z „jeden", „dwa", „trzy"
nogami. „cztery" itd.
16. Mężczyzna właśnie odwiedził żonę, która leżała 3. Rewolucja kopernikańska: 16 - to liczba oczek
w szpitalu i była podłączona do aparatury otaczających środkowe oczko.
 ODPOWIEDZI

STR. 62: ROZUMOWANIE WERBALNE STR. 72: Wyszukiwanka

Nie czyń założeń:
1. łatwizna, rugby, dziewczyna, kaczka;
mżawka, opady
2. ser, światło, tempo
3. klasyfikacji
4. usypiający, uśmierzający
5. zmartwienie, zadowolenie
6. żubr, łoś
7. akrobatyka
8. Kraków, okrasa, szkrab, kratka
9. k
10. z, k
11. a, t, n
12. 1 prawda, 2 trudno powiedzieć, 3 fałsz, 4 prawda,
5 trudno powiedzieć, 6 trudno powiedzieć, 7 trudno
powiedzieć, 8 fałsz; 9 trudno powiedzieć, 10 trudno
powiedzieć

STR. 68: ŻYWY SŁOWNIK ORTOGRAFICZNY

Gdy otwierałem futrkę, dwa wołchate potwory skoczy­ Dobierz parami:
ły mi do gardła, powalając mnie na ziemię i gasząc zna wiele języków poliglota
światło. Chóralny śmiech Heathcliffa, Haretona jednostajność monotonia
i Josepha wprawił mnie we wściełkość, a zarazem wykres albo schemat diagram
pogłębił uczucie poniżenia. Na szczęście bestie zda­ obniżenie wartości pieniądza dewaluacja
wał się być bardziej zainteresowane przeciąganiem się nauka zajmująca się pasożytami parazytologia
i triumfalnym merdaniem ogonami niż pożarciem mnie część sceny przed kurtyną proscenium
żywcem. Nie spodobałoby im się jednak, gdybym wstał; odnowienie lub odświeżenie renowacja
nie miałem zatem wyboru: leżąc plackiem, musiałem środek na wszystko panaceum
zaczekać, aż ich bezduszni wałściciele przyjdą mi przeciwstawność znaczeń antonimia
z odsieczą. Z odkrytą głową i trzęsąc się się z wście­ dwuwiersz dystych
kłości nakazałem nikczemnikom, by mnie wypuścili. nauka o znaczeniu wyrazów semantyka
Zagroziłem też, że nie wiem, co uczynię, jeśli choćby pomieszczenie do pisania skryptorium
jeszcze przez minutę pozostawią mnie w tak przykrym skala muzyczna z pięciu dźwięków pentatonika
położeniu. Ciskałem bezłandymi groźbami odwetu, występuje w nim tylko jeden aktor monodram
których nie powstydziłby się sam król Lear. zgodne współbrzmienie konsonans
Gwatłowne poruszenie sprawiło, że z nosa chlusnął umiejętność milczenia
mi strumień krwi. Śmiech Heathcliffa nie ustawał, nie i dochowania tajemnicy dyskrecja
ustawały też moje złorzeczenia. Nie wiem, do czego usuwanie owłosienia ze skóry depilacja
jeszcze by doszło, gdyby nie przyszła mi z pomocą umożliwia widzenie w nocy noktowizor
osoba nieco rozmuniejsza ode mnie i nieco litościwsza inaczej: wschodni orientalny
od mego gopsodarza. Była to Zilla, korpulentna żegluga powietrzna aeronautyka
gospodyni, która nadeszła, aby zbadać przyczynę brak lub utrata głosu afonia
zamieszania. Pomyślała, że któryś z nich podniósł wprowadzenie czegoś nowego innowacja
na mnie rękę, a nie odważywszy się zwrócić przeciwko sześciokąt heksagon
swemu panu, zaczęła strofować młodzsego drania. zamieszanie, chaos pandemonium
uznawanie się za najważniejszego
STR. 71: SŁOWNICTWO na świecie egocentryzm
hipersedukcja, holotrychizm, prostagnostyk, praktyk empiryk
steatoskopia, progescenium, kontrawertysta,
prosemantyka, kwadrotypia
 ODPOWIEDZI

STR. 76: ZAGADKI d) 3125, 46656 (11, 22, 33, 44, 55, 66 ...)
Zagadka Sfinksa: To człowiek, który jako dziecko 3. Liczby ułożone są w kolejności
chodzi na czworakach, jako dorosły - na dwóch alfabetycznej: cztery, dwa, dziesięć,
nogach, a jako starzec - podpiera się laską. dziewięć, jeden, osiem, pięć, siedem,
Zagadka Einsteina: Niemiec sześć, trzy, zero.
Dwanaście zagadek:
1. Jeśli Szeherezada nie zna odpowiedzi, musi STR. 88: DOSTRZEGAJ
to oznaczać, że Soraya i Peri-banu mają różne ZWIĄZKI MIĘDZY LICZBAMI
kapelusze. Soraya wie zatem, jaki jest kolor jej 1 .

kapelusza, ponieważ musi on się różnić od koloru Niebieskie

kapelusza Peri-banu. cykady 7 14 21 28
2. dwóch 35 42 49 56 63
3. kroki 70 77 84 91 98
4. parasol
5. ślimak Czerwone
6. pisklęciem w jaju cykady 12 24 36 48
7. Ponieważ leżał w trumnie niesionej 60 72 84 96
przez czterech mężczyzn.
8. chmurą Żółte
9. świecą cykady 13 26 39 52
10. to litera „r" 65 78 91
11. gwóźdź w końskiej podkowie
12. to księżyc Drapieżniki 8 16 24 32
40 48 56 64 72
Rebusy literowe: 80 88 96
Verte! Trzy statki, trzy po trzy, pluskwa, Białystok,
dwanaście, podkowa, patrzymy, piwo, stop, ręce do góry a) czerwone
b) niebieskie
STR. 81: ALGEBRA I ZNIKAJĄCY WIELBŁĄD c) żółte
dynia = 30, budzik = 20, lizak = 6
samochód = 9, prezent = 1, gitara = 29 2. Kolorem zaznaczono 25 liczb pierwszych
Matematyk dodał swojego wielbłąda do stada. w przedziale od 1 do 100. Ciąg 4, 4, 2, 2, 3, 2, 2, 3, 2, 1
Przyprowadził 9 wielbłądów (połowę z 18) przedstawia ich liczbę w kolumnach od lewej
najstarszemu synowi, 6 (jedną trzecią z 18) do prawej, a ciąg 5, 1, 7, 0, 1,0, 6, 0, 5, 0 - ich liczbę
średniemu i 2 (jedną dziewiątą z 18) najmłodszemu. w rzędach od góry do dołu.
Został mu jego własny wielbłąd, na którego wsiadł 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
i odjechał. Matematycy wymyślili to rozwiązanie, 3. 2584/1597 = <p 11 12 13 14 15 16 17 18 19 2 0
gdy zauważyli, że 1/2 + 1/3 + 1/6 = 17/18, 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30
a nie 1. Dodanie jednego wielbłąda umożliwiło STR. 91: LICZBY 31 32 33 34 35 36 37 38 39 4 0
przeprowadzenie działania, ponieważ 18 PIERWSZE I LUDZKI 41 42 43 4 4 4 5 46 47 4 8 4 9 5 0
jest najmniejszą liczbą podzielną przez 2, 3 i 9. MÓZG SI 52 53 54 55 56 57 58 59 6 0
1. 13, 29, 53 61 62 63 64 65 6 6 67 68 69 7 0
STR. 83: CIĄGI LICZBOWE 2. Udowodnił, że ciąg 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80

1. 233 = 1, 1, 2, 3, 5, 8, 13, 21, 34, 55, 89, 144, 233 liczb pierwszych jest 8l 82 83 8 4 85 8 6 87 88 89 9 0

2. a) 64, 81 (seria liczb podniesionych do kwadratu: nieskończony. 91 9 2 93 9 4 9 5 96 97 9 8 99 100

12, 22, 32 ... 82, 92) 3. Jest to milionowa liczba

b) 21, 28 (za każdym razem dodaj rząd, pierwsza.
by powiększyć trójkąt)
c) 51, 70 STR. 96: PERCEPCJA WZROKOWA
1. Znajdź różnice:
 ODPOWIEDZI

1. Czerwony strój kąpielowy kobiety zmienił 1. wszystkie

kolor na oliwkowy. 2.
2. Żółty parasol zmienił się w różowy.
3. Koło wiatrochronu Nestle pojawił się
nowy parasol.
4. Zniknęła część kąpiących się w morzu.
5. Odwrócono napis „Simonis".
6. Niebieski namiot zmienił się w zielony.
7. Dodano płetwę rekina.
8. Zdublowano parasol w paski.
9. Czerwona bluzka kobiety zmieniła się
w fioletową. STR. 109: DOMYKANIE
10. Zdublowano chłopca w długich zielonych Od lewej do prawej: Tadź Mahal, Koloseum, napis
szortach. Hollywood, Krzywa Wieża w Pizie, Tower Bridge,
2. Dopasuj figury: Statua Wolności, Erechtejon na Akropolu, Big Ben,
1 figura D została obrócona wieża Eiffla
2 figura A została odwrócona
3 figura E została odwrócona STR. 130: ZAUFAJ SWOJEJ INTUICJI
4 figura B odwrócona i obrócona 1. Hyper Text Markup Language
5 figura C została obrócona 2. Nowa Zelandia
3. Na miejscu przestępstwa: 3. Demeter
1to 1, 2 to 4, 3 to 6, 4 to 7, 5 to 9. 4. Maria Callas
5. Neil Simon
STR. 98: ROZRÓŻNIANIE KONTRASTU 6. bakłażan
1. Są takie same. Jeśli nie wierzysz, wytnij je 7. Diego Velćzquez
i porównaj - to zdumiewające złudzenie wywołane 8. między Fbryżem a Stambułem
jest zacienieniem przedniego kwadratu! 9. nauka o całowaniu
2. Koła są takie same. 10. kawałków chleba

STR. 102: PAMIĘĆ WZROKOWA

1. dwie, 2. niebieski, różowy i żółty, 3. czerwona
koszulka polo z krótkimi rękawami, 4. nic, 5. różowy
i zielony, 6. w lewo, 7. w czwartym, 8. Afrykę, 9. cztery,
10. zielona torebka, 11. od górnej prawej do lewej
dolnej, 12. kalkulatora i skarpetek, 13. gwintowany,
14. czerwony, 15. dwie, 16. fioletowy, 17. na książce,
18. niebieski, 19. lewy, 20. pomarańczowy.

STR. 105: PERCEPCJA FIGURY I TŁA

Jeż w doniczce na regale, dzwonek na lampie stojącej,
nietoperz u dołu po prawej na dywanie, ananas
na poduszce fotela, chleb na regale z książkami,
ołówek poziomo na regale, but i kapelusz
na ścianie między doniczkami, ucho na roślinie
na dworze, spinacz na poduszce na kanapie,
motyl na herbatnikach, krawat na regale z książkami.
 CZY CHCESZ MIEĆ LEPSZĄ PAMIĘĆ?
CZY CHCESZ SKUTECZNIE ROZWIĄZYWAĆ
PROBLEMY?
CZY CHCESZ BYĆ KREATYWNY?
Ta książka jest pełna pomysłów usprawniających
pracę twojego umysłu. Zawiera dużo zabawnych
i ciekawych ćwiczeń oraz zagad ek stymulujących mózg.
Pomoże poprawić koncentrację i pamięć.

Każdy rozdział zawiera konkretne

działania trenujące
poszczególne partie twego mózgu.

Rób obliczenia w pamięci.

Zapamiętuj nazwiska i twarze.

•
Popraw swoje umiejętności rozwiązywania problemów
i usprawnij logiczne myślenie.
a •
Przyspiesz działanie sieci swoich neuronów.

Popraw swoją zdolność koncentracji.

Poddaj swój mózg liftingowi!