Diabetessorgprogram

Bringing health within your reach

Diabetes-
sorgprogram
Diabetessorgprogram
Inhoudsopgawe Wat is diabetes?
Wat beteken diabetes vir jou gesondheid?
2
3
Program vir Diabetessorgbestuur 3
Hoe raak jy betrokke by jou behandeling? 4
Wat sal ons vir jou doen? 5
Ideale bestuursgrondbeginsels 5
Bestuursplan - Medikasie en Insulien 6
Help om komplikasies te voorkom 7
Ander risikofaktore 8
Meer oor toetse 9
Diabetiese noodgevalle 9
Diabetes en swangerskap 10
Monitering met jou dokter se hulp 11
Doelwitte 13
Inleiding Diabetessorgprogram

Wat is diabetes?
As jy diabetes het, het jy te veel glukose (suiker) in jou bloed.

Hoe gebeur dit?

Suiker en stysel word tot glukose afgebreek, wat die
bloed binnegaan sodat jou liggaam dit as energie kan
gebruik. Gewoonlik beheer ’n hormoon genaamd insulien
die hoeveelheid glukose in jou bloed.

Om diabetes te hê beteken dat jou liggaam:

• óf insulien kort (tipe 1-diabetes, wat gewoonlik in
kinders en jong volwassenes ontwikkel);
• óf nie sy eie insulien so goed kan gebruik soos
dit moet nie (tipe 2-diabetes, wat gewoonlik by
volwassenes ontwikkel en met familiegeskiedenis of
’n oorgewig toestand verbind word).

2
Diabetessorgprogram
Wat beteken diabetes vir jou
gesondheid?
Diabetes raak jou hele liggaam, dit veroorsaak
korttermyn- en langtermynkomplikasies.
Korttermynkomplikasies: onbehandelde diabetes kan
’n koma en die dood veroorsaak.
Langtermynkomplikasies: swak behandelde diabetes sal
die volgende ernstige gesondheidsprobleme veroorsaak:
• Nierversaking
• Senuweeskade
• Blindheid
• Voetinfeksies wat tot amputasie kan lei
• Vroeë hartaanvalle en beroertes
• Impotensie in mans
As die komplikasies eers ontwikkel het, kan dit nie
omgekeer word nie. Hoe hoër jou bloedglukose, en hoe
meer ander risikofaktore jy het (soos hoë bloeddruk,
hoë cholesterol, rook), hoe groter is die risiko vir ernstige
P r o g r a m v i r D i a b e t e s s o rg b e s t u u r
gesondheidsprobleme. Beheer van jou bloedglukose
en ander risiko’s kan egter komplikasies voorkom of ten
minste verhoed dat dinge vererger.
Program vir
Diabetessorgbestuur
Die doelwit van die Diabetessorgprogram is om
’n vennootskap van spesiale sorg vir diabetes
tussen jou, jou gesinsdokter en jou ander
gesondheidsorgvoorsieners te vorm. Ons sal jou help
om meer oor diabetes te leer, en jou sodoende in staat
stel om dit te bestuur en te beheer. As jy jou beheer
verbeter, sal dit tot beter lewensgehalte lei.
Glukosebeheer
• Goeie glukosebeheer verminder die risiko van
ernstige gesondheidsprobleme.
• Vingerpriktoetse kontroleer jou glukosevlak op
daardie oomblik. Die glukosebeheertoets (HbA1c) is
die beste manier om jou gemiddelde beheer oor 3
maande vas te stel.
3
Diabetesbehandeling
Behaal jou geïndividualiseerde
behandelingsdoelwitte
Jy en jou dokter sal saam die areas identifiseer waarop jy
moet fokus, soos:
• Goeie beheer oor bloeddrukvlakke.
• Normale cholesterol (bloedvette).
• Hou op rook.
• Gewigsverlies en handhawing deur oefening en
gesonde eetgewoontes.
Voorkom langtermynprobleme
• Laat jou oë ten minste een keer per jaar toets.
• Laat jou voete ten minste een keer per jaar toets.
• As jy jou voete daagliks goed versorg, sal dit ernstige
probleme in die toekoms voorkom.
• Laat jou niere jaarliks toets – dit word met ’n urien-
en/of bloedtoets gedoen.
4
Diabetessorgprogram
Hoe raak jy betrokke by jou
behandeling?
Hierdie boekie voorsien jou van inligting oor die beste
manier om jou diabetes te bestuur.
• Vat hierdie boekie saam na jou dokter toe sodat hulle
deur die uitslae kan gaan en sien hoe dit met jou gaan.
• Bespreek jou geïndividualiseerde
behandelingsdoelwitte en kom daarop ooreen met
jou dokter deur bladsy 13 te voltooi.
• As jy op insulien is, moet jy jouself gereeld monitor.
Bespreek met jou dokter hoe gereeld. Gaan na bladsy
11 om te leer hoe om jou uitslae aan te teken.
• Jou dokter sal die uitslae van die toetse wat hulle
doen op bladsy 11 kan aanteken.
Diabetessorgprogram Diabetesbestuur

Wat sal ons vir jou doen? Ideale

• Ons sal jou van tyd tot tyd kontak om te hoor hoe dit
met jou diabetes gaan en om die moniteringsinligting
uit jou boekie te kry.
• Ons sal die inligting wat jou dokter in jou boekie
neergeskryf het, gebruik om te besluit op die beste
manier om jou te ondersteun.
• Ons diabetes-sorgverpleërs sal help met enige
inligting wat jy oor jou diabetes en verwante
gesondheidsaangeleenthede nodig het.
Met die ondersteuning van jou dokter en die ander lede
van die diabetes-sorgspan, is die doel dat jy so gesond
soos ’n persoon sonder diabetes moet voel.
bestuursgrondbeginsels
Kennis is deurslaggewend
Leer soveel oor diabetes as wat jy kan, insluitend jou
behandelingsdoelwitte en hoe om komplikasies te
herken en te voorkom.
Glukose-monitering
Selfmonitering sal help om jou beheer te verbeter.
Weet hoe en wanneer om jou eie glukose te
kontroleer. Laat gereeld ’n glukosebeheertoets
(HbA1c) doen (sien bladsy 11).

Jou diabetes-sorgspan help om jou sorg te monitor.

Skakel asseblief die diabetes-sorgnommer by 0860 109
900 indien jy enige vrae het

5
Medikasie en Insulien
Bestuursplan – Medikasie
en Insulien
Enige diabeet op insulien moet die volgende
grondbeginsels ken:
• Insulientipes en hoe om hulle veilig te stoor.
• Hoe om die regte dosis toe te dien.
• Hoe hom lae bloedglukosereaksies te herken,
voorkom en behandel (hipoglisemie).
• Hoe belangrik dit is om inspuitings op verskillende
plekke op jou liggaam toe te dien.
• Hoe om tuisglukosetoetse te vertolk en jou
insuliendosis te verander indien nodig.
• Die uitwerking van oefening op insulienvereistes.
• Wat om in ’n noodgeval te doen.
• Hoe belangrik dit is om ’n “medic alert”-
armbandjie te dra.
• Wees versigtig wanneer jy bestuur.
Dit is baie belangrik om nie insuliendosisse oor te slaan
nie, veral wanneer jy siek is. Wanneer jy siek is, kan jy
6
Diabetessorgprogram
bykomende insulien benodig, moet jy jou bloedglukose
meer dikwels toets en moet jy jou urien vir ketone toets.
Ketone word vervaardig wanneer die liggaam vet vir
energie of brandstof verbrand. Hulle word ook vervaardig
wanneer jy gewig verloor of as daar nie genoeg insulien
is om jou liggaam te help om suiker vir energie te gebruik
nie. Sonder genoeg insulien bou glukose in die bloed
op. Aangesien die liggaam nie glukose vir energie kan
gebruik nie, breek dit eerder vet af. Wanneer dit gebeur,
vorm ketone in die bloed en stort oor in die urien. Hierdie
ketone kan jou baie siek maak
Diabetespille is dikwels noodsaaklik vir die beheer van
glukose in tipe 2-diabetes (in volwassenes). Dit is nie
insulientablette nie, maar hulle stel die liggaam in staat
om sy eie insulien meer doeltreffend te gebruik. Hulle kan
saam met insulien geneem word.
Diabetessorgprogram Diabeteskomplikasies

Help om komplikasies • Gebruik ’n sagte handdoek en streel droog; moenie

te voorkom
Oogondersoeke
Gereelde oogtoetse word aanbeveel, selfs al lyk of
voel dit asof niks met jou oë fout is nie. Dokters en
oogspesialiste met spesiale ervaring in diabetiese
oogprobleme moet hierdie ondersoeke doen.
vryf nie.
• Moet nooit sonder skoene loop nie, nie eens op die
strand nie.
• Moet nooit self jou eelte sny nie.
Let wel: Volledige voetversorging behels meer as dit,
maar hierdie punte is veral belangrik. Jou dokter sal jou
ooreenkomstig adviseer.

Voetsorg
As jy van die begin af oor behoorlike voetversorging
leer, sal dit jou voete ’n tweede lewe gee. Die kleinste
seerplekkie kan vinnig in ’n groot probleem ontaard. ’n
Dokter moet jou voete ten minste jaarliks ondersoek.

Die reëls van goeie voetversorging

• Ondersoek jou voete elke dag of laat iemand hulle vir
jou ondersoek.
• Kry mediese bystand sodra jy ontdek jy het ’n
voetbesering.
• Was jou voete daagliks in louwarm water (nie warm
nie) en droog hulle versigtig af, veral tussen jou tone.

7
Risikofaktore
Nierkontrole
Diabetes kan jou niere beskadig. ’n Spesiale urientoets
kan gedoen word om te kontroleer of jou niere in
gevaar is.
Dieet en oefening
Dit is belangrik om die regte dieet te volg om jou
glukose te beheer. Praat met ’n dieetkundige oor ’n
gesonde eetplan.
Oefening
Oefening help ook om beheer te verbeter en verminder
die risiko van die ontwikkeling van ’n hartsiekte. Oefening
moet ’n genotvolle deel van jou lewe wees en ideaal
gesproke moet jy 30 minute se oefening daagliks doen,
drie tot vyf keer ’n week.
Ander risikofaktore
Hou op rook
Rook is die grootste vermybare oorsaak van vroeë
sterftes. Dit kan daartoe lei dat komplikasies vinniger
8
Diabetessorgprogram
intree, soos blindheid, impotensie, amputasies en
beroerte. Kry hulp as jy sukkel om op te hou rook.
Drink minder alkohol
Sommige mense moet alkohol moontlik heeltemal
uitskakel. Aanvaarbare limiete is een
tot twee standaarddrankies in een dag. (Een
standaarddrankie is een sopie sterk drank, een
klein glasie wyn of een blikkie bier.)
Hoë bloeddruk en cholesterol
’n Gesonde lewenstyl sal jou bloeddruk en cholesterol
verlaag, maar in sommige gevalle kan medikasie ook
nodig wees.
Aspirien
Die meeste mense met verhoogde risiko van hartaanvalle
of beroertes moet elke dag ’n lae dosis aspirien inneem.
Vra jou dokter of jy dit moet doen.
Diabetessorgprogram To e t s e e n n o o d g e v a l l e

Meer oor toetse Diabetiese noodgevalle

Bloedglukose kontroletoets Sodra behandeling begin het, kan glukosevlakke óf te
HbA1c-toets laag (“hipo”) óf te hoog (“hiper”) wees. Albei kan ernstige
Hierdie is ’n belangrike toets. Dit kontroleer jou
gevolge inhou.
langtermyn-bloedglukosebeheer oor die voorafgaande
drie maande. Onthou, jou glukosevlak kan binne ’n
As jy die waarskuwingstekens herken, beteken dit jy kan
dag verander.
jou glukosevlak aanpas voor die situasie ernstig word.
Nie almal is sensitief vir waarskuwingstekens nie. Jou
Urientoetse familie en vriende moet ook hierdie tekens ken, sodat
Die uriendoopstokkietoets wat in die doktor se
hulle jou kan help as jy nie gesond genoeg is om jouself
spreekkamer gedoen word, kontroleer vir glukose,
te help nie.
proteïen, ketone en infeksies. Jou urien moet
normaalweg nie proteïen bevat nie. Hierdie toets
’n “Medic alert”-armbandjie sê vir ander hoe om jou te help.
is nie sensitief genoeg om klein hoeveelhede proteïen op
te tel nie, dus mag dit nodig wees om ’n ander monster
na ’n laboratorium te stuur vir verdere toetsing.

Cholesteroltoetse
’n Basislyn-cholesteroltoets moet gedoen word wanneer
diabetes by jou gediagnoseer word en gereeld daarna.

9
Diabetes en swangerskap Diabetessorgprogram

Diabetes en swangerskap
As jy ’n vrou is wat ’n swangerskap beplan of as jy reeds swanger is, het jy
spesiale sorg nodig. Streng glukosebeheer voor, asook tydens swangerskap,
is nodig om geboortedefekte, miskrame en stilgeboortes te voorkom.
Glukosebeheer tydens swangerskap help ook om te voorkom dat enige
diabetesverwante probleme erger word. Jou behandeling sal moontlik moet
verander tydens jou swangerskap, so raadpleeg jou dokter sodra jy vermoed
dat jy swanger is. As jy nie swangerskap oorweeg nie, bespreek asseblief
voorbehoeding met jou dokter.

Bespreek altyd gesondheids- en

behandelingskwessies met jou dokter.
Die doel van hierdie inligting, voorsien deur ons geregistreerde beroepslui, is om
op te voed, te kommunikeer en in te lig. Hierdie inligting is nie mediese advies of
behandeling nie en moet nooit die advies of behandeling van jou dokter vervang nie.

10
 Diabetessorgprogram Diabetesmonitering

Let wel Monitering met jou HbA1c

’n HbA1c word gedoen twee of drie maande ná daar
maak afskrifte van hierdie
dokter se hulp ’n verandering in bestuur/medisynes was, drie- tot
viermaandeliks as jy op insulien is, of sesmaandeliks as
bladsy om toekomstige
Selfmonitering as jy op jy nie insulien gebruik nie en jou glukosebeheer stabiel is.
uitslae aan te teken.
insulien is
Tuisglukosetoetse
Datum
Skryf uitslae neer in die kolom wat die tyd toe
die toets gedoen is die beste aandui. Moet nie altyd op Uitslag
dieselfde tyd van die dag toets nie.

Week begin (datum) M D W D V S S

Bloeddruk en gewig
Voor ontbyt
Dit word tydens elke besoek gedoen.
Twee uur na ontbyt
Voor middagete DATUM
Twee uur na middagete Bloeddruk
UITSLAG
Voor aandete
Twee uur na aandete DATUM
Slaaptyd, voor Gewig
versnapering UITSLAG
2-3 vm.
Simptome van lae/hoë glukosevlakkes
Bloedglukose-uitslae
Datum en tyd
Voorgestelde rede 11
Diabetesmonitering Diabetessorgprogram

Oogtoetse Cholesterol (mmol/l) – verkieslik ’n

Jaarlikse oogtoetse (gedilateerde oogondersoeke) “vastende” vlak
word aanbeveel. Moet jaarliks gedoen word.

Afspraakdatums
Totale LDL- HDL- Trigliseried
Datum/tyd cholesterol cholesterol cholesterol (<2.3)
(<5) (<3) (<0.9)
Dokters
Datum
Uitslag
Voetondersoeke
Deeglike voetondersoeke word ten minste jaarliks Urien- en niertoetse
aanbeveel. ’n Diabeet wat voetprobleme ondervind,
moet ’n voetheelkundige besoek. Afspraakdatums
Datum
Datum Datum Urien
Voetondersoek Links Regs Links Regs Bloedresultate:
Beendigtheid kreatinien

Naels Kalium

Vel GFS

Polse Ander

Sensasie
Amputasie

12
Diabetessorgprogram Doelwitte

Doelwitte Doelwit vir

gewigsverlies
Gewigsverlies (kg) van 5-10% indien
My geïndividualiseerde oorgewig,
m.a.w. LMI>25.
behandelingsdoelwitte (word deur my Nie
dokter ingevul): Roker J N
roker
-

SA-riglyne (optimale doelwitte My Notas vir my Teikens vir glukosemonitering

tussen hakies) doelwit dokter
Vastend Dit sal nie 1. Wanneer/hoe dikwels?
(4-6) noodwendig
altyd moontlik
2. Watter tyd van die dag
wees om al die
Vingerprikbloedglukose 2 uur doelwitte wat Skryf jou uitslae vir jou glukosemonitering
na etes in hierdie gids
(5-8) uiteengesit word, neer soos op bladsy 11-12 aangetoon.
te bereik nie.
Help asseblief jou
pasiënt om sy/
HbA1c (<7%) haar HbA1c te Skakel ons asseblief by
verlaag indien dit
meer as 8% is. 0860 109 900 indien
Mik vir ’n strenger jy meer inligting wil hê oor
teikenbloeddruk
Bloeddruk (<130/85mmHg) (<125/75mmHg) diabetes, of as jy enige vrae het.
indien die pasiënt
nefropatie het.

13
Diabetessorgprogram

Skakel 0860 00 4367 of stuur ’n e-pos na: enquiries@gems.gov.za

www.gems.gov.za