Jan Zwolak Wytrzymalosc Materialow W Zadaniach

WYTRZYMAŁOŚĆ MATERIAŁÓW W ZADANIACH
Jan Zwolak
Wytrzymałość materiałów
W ZADANIACH
Recenzenci podręcznika:
prof. zw. dr hab. inż. Stanisław Wolny,
Akademia Górniczo-Hutnicza w Krakowie
dr hab. inż. prof. PK Andrzej Sobczyk,
Politechnika Krakowska
Wydawca:
Uczelnia Państwowa im. Jana Grodka w Sanoku
ISBN 978-83-61802-45-7
Projekt okładki:
Łukasz Lubecki
Skład i łamanie:
Joanna Podgórska
Skład, druk i oprawa:

EXDRUK Spółka Cywilna
Wojciech Żuchowski, Adam Filipiak
ul. Rysia 6, 87-800 Włocławek
tel. 501-335-617, 507-832-458
Spis treści 5
Spis treści
Przedmowa ............................................................................................................. 7
Wykaz ważniejszych oznaczeń i symboli ............................................................... 9
1. Zagadnienia podstawowe przedmiotu ............................................................ 11
1.1. Przedmiot wytrzymałości materiałów. Uproszczony model ciała . ........ 11
1.2. Mechaniczne oddziaływanie ciał względem siebie . .............................. 12
1.3. Wykres rozciągania ................................................................................ 13
2. Momenty geometryczne figur płaskich........................................................... 16
2.1. Moment statyczny i środek ciężkości . ................................................... 16
2.2. Moment bezwładności . .......................................................................... 18
2.3. Moment dewiacji lub moment odśrodkowy ........................................... 19
2.4. Momenty bezwładności i moment dewiacji względem
osi równoległych do osi centralnych ...................................................... 20
2.5. Moment bezwładności i moment dewiacji względem osi obróconych .... 21
2.6. Przykłady zadań z rozwiązaniami .......................................................... 23
3. Rozciąganie lub ściskanie prętów prostych . .................................................. 34
3.1. Założenia. Podstawowe zależności ........................................................ 34
3.2. Układy prętowe statycznie wyznaczalne i niewyznaczalne ................... 35
3.3. Energia odkształcenia przy rozciąganiu ................................................. 41
3.4. Stan napięcia i odkształcenia przy rozciąganiu ...................................... 45
4. Ścinanie........................................................................................................... 63
4.1. Stan czystego ścinania i ścinania technicznego ..................................... 63
5. Skręcanie prętów ............................................................................................ 80
5.1. Skręcanie prętów o przekroju kołowym . ............................................... 80
5.2. Skręcanie prętów o przekroju niekołowym . .......................................... 85
5.3. Skręcanie rur cienkościennych o dowolnym obrysie ............................. 89
6. Zginanie prętów prostych ............................................................................... 105
6.1. Podział zagadnień przy zginaniu ............................................................ 105
6.2. Naprężenia normalne przy zginaniu prostym . ....................................... 106
6.3. Naprężenia przy zginaniu ukośnym ....................................................... 108
6.4. Linia ugięcia belki .................................................................................. 109
6 Jan Zwolak, Wytrzymałość materiałów w zadaniach
6.5. Określanie znaków momentów zginających, sił poprzecznych

i podłużnych ........................................................................................... 110
6.6. Siły zewnętrzne w prętach układów płaskich ........................................ 111
7. Zagadnienia wybrane – metody energetyczne . .............................................. 131
7.1. Układy statycznie wyznaczalne, twierdzenie Castigliana ...................... 131
7.2. Układy statycznie niewyznaczalne, twierdzenie Menabre’a . ................ 133
8. Tablice ............................................................................................................ 154
Literatura . ............................................................................................................... 179
Przedmowa 7
Przedmowa
Niniejszy podręcznik dostosowany jest do programu przedmiotu, wytrzymałość

materiałów, realizowanego w Instytucie Technicznym Uczelni Państwowej im. Jana
Grodka w Sanoku. Tematyka omówionych zagadnień teoretycznych, jak i rozwiązy-
wanych zadań związana jest głównie z budową i eksploatacją maszyn oraz konstrukcji
inżynierskich.
Każdy rozdział zawiera omówienie teoretyczne rozpatrywanych zagadnień, pod-
stawowe wzory, metody postępowania oraz przykładowe zadania w całości rozwiązane
i szczegółowo objaśnione.
Stopień trudności zadań dostosowany jest do wymagań obowiązujących na egza-
minach z przedmiotu wytrzymałość materiałów na II roku studiów. W rozwiązywaniu
zadań stosowane są klasyczne metody wykorzystywane w wytrzymałości materiałów.
Zawarte wątki teoretyczne, jak również przykładowe zadania w tym podręczniku,
opierają się na literaturze przedmiotu zamieszczonej na ostatniej stronie opracowania.
Autor zdaje sobie sprawę z niedoskonałości podręcznika, jak i z jego niekom-
pletności. Stąd też z wielką życzliwością przyjmie wszelkie uwagi krytyczne, jakie
powstaną u czytelników. Nadesłane uwagi zostaną uwzględnione w następnym popra-
wionym i uzupełnionym wydaniu, co zapewne wpłynie na jego przydatność praktyczną
podczas studiowania przedmiotu.
Autor
Wykaz ważniejszych oznaczeń i symboli 9
Wykaz ważniejszych oznaczeń i symboli
A – pole powierzchni
E – moduł sprężystości podłużnej lub moduł Younga
E·A – sztywność pręta na rozciąganie lub ściskanie
F – siła zewnętrzna
G – moduł sprężystości poprzecznej lub moduł Kirchoffa
Io – biegunowy moment bezwładności
io – biegunowy promień bezwładności
Ix, Iy – osiowy moment bezwładności, odpowiednio względem osi x i y
ix, iy – promień bezwładności, odpowiednio względem osi x i y
kr – dopuszczalne naprężenia na rozciąganie
kt – dopuszczalne naprężenia na ścinanie
Mg – moment zginający
Ms – moment skręcający
MPa – megapaskal, jednostka naprężenia i ciśnienia
N – niuton, jednostka siły
Nm – niutonometr, jednostka momentu siły
Re – granica plastyczności
Rm – doraźna wytrzymałość materiału
Sx, Sy – moment statyczny, odpowiednio względem osi x i y
xc, yc – współrzędne środka ciężkości figury płaskiej
Wo – wskaźnik wytrzymałości na skręcanie pręta o przekroju kołowym
Wx – wskaźnik przekroju na zginanie pręta o przekroju kołowym
U – energia potencjalna
ε – odkształcenie
σ – naprężenie normalne
ν – liczba Poissona
τ – naprężenie styczne
q(x) – obciążenie ciągłe na długości x
1. Zagadnienia podstawowe przedmiotu 11
1. Zagadnienia podstawowe przedmiotu
1.1. Przedmiot wytrzymałości materiałów.

Uproszczony model ciała
Wytrzymałość materiałów jest nauką stosowaną, opierającą się na prawach me-

chaniki ogólnej. Zajmuje się badaniem zjawisk zachodzących w ciałach rzeczywistych,
odkształcalnych pod wpływem obciążeń zewnętrznych. Podstawą, na której opiera się
wytrzymałość materiałów są z jednej strony badania doświadczalne, a z drugiej metody
nauk pokrewnych. Do nauk tych należy teoria sprężystości, teoria plastyczności oraz
reologia.
Zadaniem wytrzymałości materiałów jest podanie konstruktorowi podstawo-
wych wiadomości, w których będzie zawarta odpowiedź na pytanie, czy projektowany
obiekt techniczny lub element maszyny, spełnia wymagania wytrzymałościowe, a tak-
że uwzględnia przy tym aspekt ekonomiczny.
Wytrzymałość materiałów korzysta w dużym stopniu z wyników badań doświad-
czalnych, w których określane są właściwości mechaniczne materiałów i elementów
konstrukcyjnych. Korzystając z metod mechaniki ogólnej, a przede wszystkim ze sta-
tyki, określa się obciążenie rozważanego obiektu, jak też jego elementów oraz formu-
łuje się warunki równowagi. Rozpatrywane zagadnienia w wytrzymałości materiałów,
warunki równowagi formułowane są przy założeniu, że analizowany obiekt jest ciałem
sztywnym, nieodkształcalnym. Jest to pewne uproszczenie, dopuszczalne w przypadku
małych odkształceń rozpatrywanego obiektu, które mieści się w tak zwanej zasadzie
zesztywnienia. Według tej zasady przyjmuje się, że linie działania sił przyłożonych do
ciała nieodkształconego nie zmieniają położenia w ciele odkształconym.
Cechy przedmiotu wytrzymałości materiałów, którymi są założenia i uproszcze-
nia dotyczące opisu materiałów, jak i kształtu rozważanych obiektów czy elementów
prowadzą do pojęcia modelu. Model w swojej istocie posiada pewne cechy wyidealizo-
wane. Przyjmuje się więc, że materiał rozpatrywanego elementu w całej swojej objęto-
ści ma jednakowe właściwości fizyczne, czyli jest materiałem jednorodnym. Z przyję-
cia takiego założenia wynika możliwość stosowania do opisu materiału pojęć z analizy
matematycznej.
Materiały stosowane w technice mogą charakteryzować się różnymi właściwo-
ściami fizycznymi w zależności od kierunku, w którym właściwości te są określane.
Materiały takie nazywane są anizotropowymi. Jeżeli natomiast właściwości materiału
są jednakowe we wszystkich kierunkach, to materiał taki nazywany jest izotropowym.
Odkształcenia materiałów mogą przyjmować charakter sprężysty, czyli odwra-
calny, bądź też plastyczny nieodwracalny. Charakter sprężysty odkształceń ma miejsce
wówczas, gdy następuje ich zanikanie po usunięciu przyczyny wywołującej to od-

kształcenie. Za odkształcenia o charakterze plastycznym uznawane są te, które pozo-
stają w materiale pomimo usunięcia przyczyny powodującej ich powstanie. Typowym
przykładem odkształcenia sprężystego mogą być sprężyny zaworów silników spali-
nowych lub hydraulicznych zaworów bezpieczeństwa. Na właściwości fizyczne ma-
teriału w dużym stopniu wpływa temperatura. Materiał sprężysty w temperaturze oto-
czenia staje się plastyczny pod wpływem ogrzania. Z kolei materiały oziębione tracą
właściwości plastyczne i stają się kruche. W wytrzymałości materiałów istnieje wiele
zagadnień, w których koniecznie należy uwzględnić wpływ czasu na odkształcenia.
Zdecydowana większość materiałów wykazuje przyrost odkształcenia podczas działa-
nia stałego obciążenia.
Ze względu na kształt, w wytrzymałości materiałów wyróżnia się takie elementy,
jak: pręty, powłoki i konstrukcje masywne. Do prętów zaliczane są elementy, których
materia jest rozłożona wzdłuż pewnej linii, czyli jeden wymiar tych elementów jest
znacznie większy od pozostałych. Wyróżnia się pręty proste i zakrzywione. W zależ-
ności od obciążenia mogą być rozciągane, zginane, skręcane. Powłoki to takie elemen-
ty, których materia jest rozłożona na pewnej powierzchni, charakteryzującej się tym,
że dwa wymiary tych elementów są większe od trzeciego. Jeżeli ta powierzchnia jest
płaszczyzną, to rozpatrywane elementy mogą być płytami lub tarczami, zależnie od ob-
ciążenia. Konstrukcją masywną nazywane są elementy, których wszystkie wymiary
są tego samego rzędu. Jako przykłady można podać: kule, stożki, walce oraz inne nie-
foremne elementy o złożonych kształtach.
Podział elementów konstrukcyjnych na trzy grupy, umożliwia prowadzenie anali-
zy wytrzymałościowej rzeczywistych obiektów przy ograniczonej liczbie schematów,
niezależnie od przeznaczenia danego elementu. Na przykład, takim samym schematem
można objąć wały maszyn przenoszące ruch obrotowy z silnika elektrycznego na ze-
spół walcarek hutniczych, czy też wały w mobilnych maszynach roboczych.
1.2. Mechaniczne oddziaływanie ciał

względem siebie
Mechaniczne oddziaływanie ciał względem siebie charakteryzuje się tym, że cia-

ła te są ze sobą w kontakcie. Kontakt ten może być skoncentrowany, co ma miejsce
na przykład we współpracy koło jezdne – szyna, lub kontakt rozłożony w przypadku
czopa wału w łożysku ślizgowym. Jak w jednym, tak i w drugim przypadku miarą me-
chanicznego oddziaływania ciał względem siebie są siły.
1.2.1. Siły zewnętrzne

Rozpatrywanie dowolnego ciała odizolowanego od innych, wcześniej z nim po-
łączonych, wymaga zastąpienia ich działania siłami na to ciało, które nazywane są si-
łami zewnętrznymi. Siły zewnętrzne dzieli się na objętościowe i powierzchniowe. Siły
objętościowe działają na każą cząstkę ciała, a siły powierzchniowe przyłożone są tylko
na jego powierzchni. Jako przykład sił objętościowych można podać siły własnego
ciężaru ciała. Przykładem sił powierzchniowych może być ciśnienie w obszarach styku
ciała badanego z innymi ciałami. Do sił zewnętrznych działających na dane ciało zali-
cza się siły o znanej wartości, czyli siły czynne, a także reakcje więzów, będące siłami
biernymi.
Niech będzie rozważony zbiornik wypełniony cieczą, ustawiony na platformie
wagonowej, która stoi na torach kolejowych, jak to przedstawiono na rysunku 1.1.
QC
Rc RD RE
R'C=RC R'D=RD R'E=RE
C D E
A QP B
RA RB
Rys. 1.1. Przykład działania sił zewnętrznych obciążających konstrukcję cysterny
Do sił czynnych działających w konstrukcji cysterny należą: ciężar zbiornika

z cieczą QC oraz ciężar podwozia QP. Siłami biernymi są reakcje RA i RB, które wystę-
pują na powierzchniach styku kół A i B z szyną. Obciążeniem w tym przypadku cyster-
ny, są siły czynne Q i QP oraz siły bierne RA i RB.
Łączny zespół sił czynnych QC i QP oraz sił biernych RA i RB nazywany jest obcią-
żeniem konstrukcji cysterny. W dalszej analizie badanym obiektem niech będzie tylko
sam zbiornik cysterny. Wówczas obciążeniem będzie tylko jedna siła czynna QC i reak-
cje: RC, RD i RE podpór C, D, E zbiornika na platformie wagonu.
1.3. Wykres rozciągania
Badania doświadczalne w zakresie rozciągania materiałów dowodzą, że prawo

Hooke’a może być stosowane tylko do pewnej wartości naprężeń ϭprop, tak zwanej
granicy proporcjonalności, która jest charakterystycznym parametrem dla danego ma-

teriału. Jeżeli naprężenia przekraczają sprop, to zależność s = f (e) staje się nieliniowa.
Pełny zakres zależności s = f (e) przedstawia się na wykresie rozciągania. Wykres
taki dla stali niskowęglowej przedstawiono na rysunku 1.2.
s
MPa C
E
300
G D
B'
B
A'
200
A Rm
sg
Re
sspr
100 sprop
0
F ε %
Rys. 1.2. Wykres rozciągania sali niskowęglowej
Wykres rozciągania przedstawiony na rysunku 1.5 wykreślono na podstawie ba-

dań próbek pięciokrotnych (to znaczy, że Lo = 5do) wykonanych ze stali niskowęglo-
wej, przedstawionych na rysunku 1.3.
do(Ao)
Lo=5do L1-Lo
L1
F F
szyjka d1(A1)
Rys. 1.3. Próbki do badań na rozciąganie Lo = 5do

Przebieg krzywej rozciągania rozpatruje się w układzie współrzędnych e, s (od-

kształcenie, naprężenie). Część krzywej rozciągania od punktu 0 do A odpowiada za-
kresowi proporcjonalności, to znaczy, że przyrost odkształce a jest wprost proporcjo-
nalny do naprężenia. Kolejnym punktem charakterystycznym wykresu jest punkt B,
w którym odkształcenie rośnie pomimo braku wzrostu naprężeń s. Punkt ten nazy-
wany jest granicą plastyczności i oznaczany jest Re. Zjawisko występowania wzrostu
odkształcenia przy stałej wartości naprężenia nazywane jest płynięciem materiału. Ma
to związek ze zmianami mikrostruktury materiału z powodu zachodzących mikropośli-
zgów w sieci krystalicznej podczas rozciągania, a nie znikających po odciążeniu i da-
jących w wyniku wydłużenia trwałe.
W zakresie naprężeń, gdy s nie przekracza sprop, mikropoślizgi występują bardzo
rzadko. Jednak, gdy zachodzi wzrost naprężeń do Re, to ich liczba gwałtownie rośnie.
Gdy już pojawią się naprężenia trwałe, to proces ten stopniowo postępuje. Stąd też gra-
nicą sprężystości sspr (na krzywej rozciągania punkt A’), jest to taka wartość napręże-
nia, przy której nie ma jeszcze odkształceń trwałych, jest pojęciem umownym. Wartość
naprężeń odpowiadająca sspr zależy od dokładności pomiaru i w tablicach wytrzymało-
ściowych rzadko kiedy jest podawana.
Podczas rozciągania powstawanie mikropoślizgów w pewnym ich stanie zatrzy-
muje się. Na wykresie rozciągania jest to część krzywej od B’ do C, w której wystę-
puje umocnienie materiału. Maksymalna wartość naprężenia w punkcie C nazywana
jest doraźną wytrzymałością materiału i oznaczana symbolem Rm. Warto zaznaczyć, że
na krzywej rozciągania od punktu 0 do punktu C, zachodzi równomierne wydłużenie
próbki na jej całej długości. Tak samo jest z gęstością mikropoślizgów, nie zauważa
się tu ich wyraźnej koncentracji. Po przekroczeniu punktu C następuje koncentracja
mikropoślizgów w jednym miejscu próbki (połowa długości próbki), co sprzyja two-
rzeniu się lokalnego przewężenia, tak zwanej szyjki. W punkcie D następuje zerwanie
próbki.
Podczas rozciągania próbki w przedziale Re – Rm zachodzi zjawisko podniesienia
granicy sprężystości. Będzie tu przeprowadzona następująca analiza. Na maszynie wy-
trzymałościowej trwa proces obciążania próbki, w punkcie E ten proces zostaje prze-
rwany, wówczas zachodzi odciążenie według linii EF równoległej do 0A. Gdy nastąpi
odkształcenie całkowite, wówczas s = 0, a odkształcenie trwałe będzie równe 0F. Je-
żeli próbka zostanie powtórnie obciążona, to przebieg krzywej będzie po tej samej linii
FE, prawie do punktu E. Następnie dalszy jej przebieg będzie po tej samej linii ECD,
jak byłoby to rozciąganie bez przerywania i wznawianie obciążenia. Jeżeli powtórnie
obciążenie nie będzie poprowadzone do punktu E, ale przerwane w punkcie G, to ma-
teriał próbki wróci ponownie do stanu F. Z tego wynika, że materiał w przedziale na-
prężeń od 0 do sG zachowuje się tak, jak materiał sprężysty.
2. Momenty geometryczne figur płaskich
2.1. Moment statyczny i środek ciężkości
W obliczeniach wytrzymałościowych dotyczących głównie układów prętowych

niezbędna jest znajomość wielkości geometrycznych charakteryzujących pole przekro-
ju poprzecznego pręta. Wielkościami tymi są: momenty statyczne i momenty bezwład-
ności.
Moment statyczny oznaczony literą S pola A figury płaskiej przedstawionej na ry-
sunku 2.1 jest wyznaczany według wzoru (2.1).
Rys. 2.1. Moment statyczny względem osi x i y
(2.1)
gdzie: Sx, Sy – momenty statyczne w [cm3, m3] pola figury płaskiej odpowiednio
względem osi x i y, A – pole powierzchni figury w [cm2, m2], dA – obrany element pola
z powierzchni całkowitej A, x i y – współrzędne obranego elementu dA. Wskaźnik A
u dołu całki oznacza, że całkowanie należy wykonać po całym polu A rozpatrywanej
figury płaskiej.
Środek ciężkości figury płaskiej o polu A w rozpatrywanym układzie współrzęd-
nych x, y (rys. 2.1) jest to punkt, którego współrzędne spełniają równanie (2.2).
(2.2)
gdzie: xc, yc – współrzędne środka ciężkości figury płaskiej o polu A.

Jeżeli przez środek ciężkości w punkcie C na rysunku 2.1 zostaną poprowadzone
dwie proste, wzajemnie do siebie prostopadłe, to proste te będą nazywane osiami cen-
tralnymi. Na podstawie wzorów (2.2) można zapisać:
2. Momenty geometryczne figur płaskich 17
(2.3)
Ze wzorów (2.3) wynika, że moment statyczny pola figury A względem prostej
równa się iloczynowi pola A i odległości środka ciężkości tej figury od prostej.
W obliczeniach współrzędnych środka ciężkości figury płaskiej można korzystać
z następujących twierdzeń:
– jeżeli figura płaska ma oś symetrii, to oś ta przechodzi przez środek ciężko-
ści figury,
– jeżeli figura płaska ma środek symetrii, to równocześnie jest on środkiem
ciężkości tej figury.
Jeżeli figura płaska o polu całkowitym A zostanie podzielona na n części, to mo-
ment statyczny całej figury względem danej osi jest równy sumie momentów statycz-
nych poszczególnych n części figury względem tej osi. Przykład takiej figury składają-
cej się z n = 3 części przedstawiono na rysunku 2.2.
Rys. 2.2. Moment statyczny figury płaskiej złożonej z n = 3 części
Figura płaska ABCDEF podzielona na n = 3 części, z których każda ma pole po-

wierzchni A1, A2, A3 i odpowiednio współrzędne środka ciężkości: xc1, xc2, xc3 oraz
yc1, yc2, yc3, ma moment statyczny względem osi x i y obliczony według wzorów (2.4):
n n
S x = ∑ Ai ⋅ yc ;
i
S y = ∑ Ai ⋅ xc 1
(2.4)
i =1 i =1
gdzie: n w tym przypadku wynosi 3.

2.2. Moment bezwładności
Moment bezwładności, jest to wielkość charakteryzująca figurę płaską A ze

względu na sposób rozłożenia jej obszarów wobec osi przyjętego układu współrzęd-
nych, która jest wyznaczana za pomocą wzorów:
(2.5)
gdzie: Ix i Iy – osiowy moment bezwładności, odpowiednio względem osi x i y, I0 –

biegunowy moment bezwładności, obliczony według punktu 0 nazywanego biegunem,
x, y – współrzędne elementarnego pola dA, ρ2 = x2 + y2 – odległość elementarnego pola
dA od początku układu współrzędnych.
Figurę płaską o dowolnym kształcie z wyodrębnionym elementarnym polem dA
i jego współrzędnymi przedstawiono na rysunku 2.3.
A
y
dA
y
ρ
0 x
x
Rys. 2.3. Moment bezwładności względem osi x, y i względem bieguna O
Korzystając z rysunku 2.3, przy uwzględnieniu, że ρ2 =x2 + y2 biegunowy moment

,
bezwładności można wyznaczyć jako sumę momentów osiowych:
∫ ( x + y ) dA =
∫ ρ dA = (2.6)
2 2 2
I0 = Ix + I y
A A
Momenty bezwładności Ix, Iy i I0 zawsze są dodatnie, a ich wymiarem jest cm4
lub m4.
W obliczeniach wytrzymałościowych dość często przydatne są promienie bez-
władności ix, iy i io, które wyznaczane są według wzorów (2.7):
Ix Iy I0 (2.7)
ix = ; ixy = ; i0 =
A A A
Promieniem bezwładności i pola A figury płaskiej względem osi lub bieguna na-
zywana jest odległość, w której umieszczona całkowita powierzchnia A, daje moment
bezwładności względem tej prostej lub tego bieguna równy momentowi samej figury.
Wzory (2.7) po przekształceniu ze względu na Ix, Iy i I0 można zapisać w postaci:

I x = ix2 ⋅ A; I y = i y2 ⋅ A; I 0 = i02 ⋅ A (2.8)
Podstawiając do wzoru (2.6) odpowiednie wyrażenia (2.8) uzyskuje się:

i02 ⋅ A = ix2 ⋅ A + i y2 ⋅ A (2.9)
Po podzieleniu stronami przez A ostatecznie można napisać:

i02 = ix2 + i y2 (2.10)
Promienie bezwładności wyrażane są w jednostkach długości [cm, m].
2.3. Moment dewiacji lub moment odśrodkowy
Moment dewiacji lub moment odśrodkowy Dxy pola A figury płaskiej względem
osi x, y określany jest za pomocą wzoru (2.11), przy wykorzystaniu rysunku 2.3.
Dxyxy = ∫ xydA (2.11)
A
gdzie: Dxy – moment dewiacji lub moment odśrodkowy względem układu osi x i y; x, y
– współrzędne elementarnego pola dA.
Wymiarem momentu dewiacji lub momentu odśrodkowego jest [cm4, m4]. Mo-
ment ten może przyjmować wartości dodatnie, ujemne lub zero.
Osie układu, względem których wyznaczany moment dewiacji lub moment od-
środkowy jest równy zero, nazywane są głównymi osiami bezwładności. Momenty
bezwładności względem tych osi nazywane są głównymi momentami bezwładności.
Jeżeli główne osie bezwładności przechodzą przez środek ciężkości figury pła-
skiej, to nazywamy je głównymi centralnymi osiami bezwładności.
Jeżeli figura płaska zostanie podzielona na kilka części to obliczane momenty
bezwładności lub moment dewiacji całej figury względem danych osi, będą równe od-
powiednio sumie momentów bezwładności lub momentów dewiacji poszczególnych
części figury względem tych osi. Korzystając z rysunku 2.2, podana definicja na mo-
ment bezwładności Ix, Iy oraz na moment dewiacji Dxy pola figury płaskiej ABCDEF
może być zapisana w formule matematycznej (2.12).
n n n
=Ix xi y
=i 1 =i 1
∑
= I ; I ∑=
I ; D ∑D y1 xy
=i 1
xi y1
(2.12)
gdzie: n = 3, liczba części na jaką podzielono całą figurę płaską.

2.4. Momenty bezwładności i moment dewiacji

względem osi równoległych
do osi centralnych
Jeżeli osie x, y są odpowiednio równoległe do centralnych osi xc i yc pola figury

płaskiej A, to pomiędzy momentami zachodzą zależności, które są określane wzorami
Steinera. Zależności te zapisano za pomocą wzorów (2.13) przy wykorzystaniu rysun-
ku 2.4.
yc
y
C
Xc
A
yc
ρc
0 X
Xc
Rys. 2.4. Dwa układy współrzędnych przesunięte względem siebie o xc i yc
I x = I xc + yc2 ⋅ A; I y = I yc + xc2 ⋅ A;
(2.13)
I 0 = I c + ρc2 ⋅ A; Dxy = Dxc yc + xc ⋅ yc ⋅ A
Zatem wypowiedzenie słowne twierdzenia Steinera brzmi:

Moment bezwładności figury płaskiej względem osi przesuniętej równolegle w sto-
sunku do osi centralnej jest równy momentowi bezwładności względem osi centralnej
powiększonemu o iloczyn kwadratu odległości miedzy osiami i pola powierzchni figu-
ry płaskiej. Moment bezwładności względem osi centralnej jest najmniejszy w zbiorze
momentów względem osi równoległych do niej.
Moment dewiacji lub moment odśrodkowy figury płaskiej względem osi prze-
suniętych równolegle w stosunku do osi centralnych jest równy momentowi dewiacji
względem osi centralnych powiększonemu (lub pomniejszonemu) o iloczyn obydwu
odległości miedzy osiami i pola powierzchni figury płaskiej.
2. Momenty geometryczne
2. MOMENTY GEOMETRYCZNE FIGURfigur płaskich
PŁASKICH 21
2.5. Moment
2.5. MOMENT bezwładności
BEZWŁADNOŚCI Ii MOMENT
moment DEWIACJI
dewiacji
WZGLĘDEM osi
względem OSI obróconych
OBRÓCONYCH
Rozpatrzono
Rozpatrzono dowolnądowolną
figuręfigurę płaską,
płaską, której
której polepowierzchni
pole powierzchniwynosi
wynosi A,
wraz z układem osi centralnych x
wraz z układem osi centralnych xc, yc oraz , y oraz
c układem
c układem obróconym x
obróconym x1c, y1c w 1c , y1c w
stosunku
do centralnego o kąt
stosunku do a. Figura ta
centralnego przedstawiona
o kąt . Figura tajest na rysunku 2.5.
przedstawiona jest na rysunku 2.5.
Yc
Y1c
X1c Y1c X1c

dA
Yc
C Xc
Xc
Rys.
Rys.2.5. Dwa
2.5. układy
Dwa współrzędnych
układy obrócone
współrzędnych względem
obrócone siebie
względem o kątoαkąt α
siebie
Współrzędne
Współrzędne x1c i y1c elementarnego
x1c i y1c elementarnego pola dA wpola dA w
układzie układzie oobróconym
obróconym kąt α wzglę-o
kąt α względem początku układu
dem początku układu xc yc oblicza się według x y oblicza się
c c wzorów (2.14). według wzorów (2.14).
x1cx1=c 
xc x⋅ cos α + yc ⋅ysin
c  cos α 
c  sin
(2.14)
(((2.14)
y1c = yc ⋅ cos α − xc ⋅ sin α
y1c  yc  cos  xc  sin
Momenty bezwładności w obróconym układzie współrzędnych x1c y1c wyznacza
Momenty bezwładności w obróconym układzie współrzędnych x1c y1c
się według wzorów:
wyznacza się według wzorów:
Moment bezwładności Ix1c2:
Moment bezwładności Ix1c:y cos x sin 22 dA
I xx11cc y1c dA
I y dA
I x1c A y12c dA
2
yc cos x c sin 2 dA
1 c A yc cos x c sin dA
I x1c AA  y12c dAAA   yc  cos  xc  sin  dA

c c 2
I x1 c cos 22 yc22 dA 2
A sin 2 Ax x2 dA 2 sin cos x c y c dA
2
I x1 c cos 2 A y c dA sin A x x dA 2 sin cos

(2.15)
I x1 c cos
2
y 2 dA sin 2 x 2 dA 2 sin cos x y dA
A x c y c dA
 yc2dA  sin A2 xx dA  2 sin  cosA   xc yc dA

c A x A c c
I x1c  cos 2A
A
2 2
I x1c I xc cos 2 I yc sin 2 2 Dx y sin cos
I x1c I xc Acos 2 I yc sin 2A 2 Dx y sin cos A
c c
I x1c I xc cos I yc sin 2 Dx y sin cos c c
I x1c  I xc  cos2   I yc  sin2   2 Dx y  sin   cos (2.15)

c c
Moment bezwładności Iy1c2:

I y 1c x12c dA x c cos yc sin 2 dA
2 c c
I y 1c
Moment bezwładności x dA I x cos y sin 2 dA
I y 1c
A 12c
x dA y1c
A 1c AA :x cc cos ycc sin dA
I y1c cos 22 x22c dA 2 sin22 yc22 dA 2 sin cos2 xc yc dA
A A
I y1c cos 2 I 

 1c sin2 AA yyccc2dA (2.16)
A dA 2 sin cos AA xc yc dA
x  dAx dA
sin  x cos2sin
yc sin  dAxc yc dA
cos
I y1c cos
y1c
A x2c dA
A c A
A A A
I y1 c I xc2 sin222 I yc cos 2
2 Dx y sin cos
I  sin
I y1cI y1 c cos A x2c dAII sin  22yc2dA
2 Dxx yy sin cos A c c
2 D 2 sin  cos
cos x y dA
2
yc cos sin
c c
I y1 c I xcxc sin yc cos A

c c
c c
I y1c  I xc  sin2   I yc  cos2   2 Dx y  sin   cos c c

(2.16)
Moment dewiacji Dx y :
1c 1c
Dx 1 c y1 c
xc cos yc sin yc cos xc sin dA
A
Dx 1c y1c
xc yc cos2 xc2 sin cos yc2 sin cos
A
yc xc sin2 dA
Dx 1c
y1 c cos 2 xc y c dA sin cos xc2 dA
A A
sin cos y dA sin xc y cdA 2

c
2
A A
Dx1 c y1c Dxc y c cos 2 I yc sin cos I xc sin cos

D xc yc sin 2
Dx
I x I y sin cos D x y cos 2 sin 2 (2.17)
1 c y1c c c c c
Po uwzględnieniu znanych zależności trygonometrycznych:

2 sin α cos α = sin 2α oraz cos 2 α − sin 2 α = cos 2α
Wzory (2.15), (2.16), (2.17) przyjmują postać:
I x1c = I x ⋅ cos 2 α + I y ⋅ sin 2 α − Dx y ⋅ sin 2α
c c c c
(2.18)
I y1c = I x ⋅ sin α + I y ⋅ cos α + Dx y ⋅ sin 2α
c
2
(2.19) c
2
c c
1
Dx y = I x − I y sin 2α + Dx y cos 2α
2 1c 1c
( (2.20)
c c
) c c
Należy teraz określić takie położenie osi x1c, y1c układu współrzędnych, wzglę-
dem którego moment dewiacji Dx y = 0. Osie takie nazywa się głównymi central-
1c 1c
nymi osiami bezwładności pola przekroju i oznacza się x1c=1, y1c=2. Odpowiednio
momenty bezwładności obliczane według tych osi I1 oraz I2 przyjmują wartości eks-
tremalne (I1 =max, I2 = min) nazywane są głównymi centralnymi momentami bez-
władności.
Kąt a = a0 określający położenie osi głównych wyznacza się z zależności (2.20),
wykonując odpowiednie działania:
1
(I x − I y )sin 2α 0 + Dx y cos 2α 0 = 0
2 1 c c
(2.21) c c
I
21 I
xc
I y sin 2 0 Dx y cos 2 0
2
xc
c
c

I y sin 2 0 Dx y cos 2 0
c
c
c
1

12 I x I x tg 0 Dx y
2
c
I x I x tg 0 Dx y
−2Dxc yc
c
c
c
c
c
c
tg2α 0 = 2Dxy
tg2 0 I x2D
c
−xyI yc cc
(2.22)
tg2 0 IIx y c
cc
c
IIx y c c
Kąt a = a0 jest kątem zawartym pomiędzy osia x a osią główna układu współrzędnych.
Jeżeli obliczona wartość kąta a0 przyjmuje znak dodatni, to miarę tego kąta odkłada się
od osi x w kierunku przeciwnym do ruchu wskazówek zegara. Natomiast przy ujemnej
wartości kąta a0, odłożenie jego miary jest zgodne z ruchem wskazówek zegara.
Wartość głównych centralnych momentów bezwładności oblicza się, podstawia-
jąc do wzorów (2.18), (2.19), (2.20) wartość kąta a = a0, określaną zależnością (2.22).
Po przekształceniach i uwzględnieniu zależności trygonometrycznych otrzymuje się:
(2.23)
(2.24)
Wyznaczanie osi głównych centralnych, jak również momentów względem tych

osi znacznie się upraszcza w przypadku tych figur, które mają osie symetrii. Każda oś
symetrii jest równocześnie osią główną centralną. Jako przykład figur płaskich o osiach
symetrii można wymienić: kwadrat, trójkąt równoboczny, koło.
2.6. Przykłady zadań z rozwiązaniami
Przykład 2.1.
Wyznaczyć położenie środka ciężkości pola figury płaskiej przedstawionej na ry-
sunku 2.6. Wymiary na rysunku podano w milimetrach.
Rys. 2.6. Figura płaska w postaci teownika
Rozwiązanie:
Środek ciężkości leży na osi y, ponieważ jest to oś symetrii pola figury płaskiej.
Pole powierzchni figury A1 i A2 na podstawie wymiarów podanych na rysunku wynosi:
A1 = 13 x 1 = 13 cm2
A2 = 9 x 1 = 9 cm2
Przyjmując układ współrzędnych x, y, którego oś pokrywa się z osią symetrii,
a oś x przechodzi przez środek ciężkości figury A2, odpowiednie współrzędne figury A1
i A2 wynoszą:
x1 = 0 , y1 = -5 cm
x2 =0 , y2 = 0
Współrzędne środka ciężkości całej figury względem osi x, y wynoszą:
A1 ⋅ x1 + A2 ⋅ x2 13 ⋅ 0 + 9 ⋅ 0
= xc = = 0
A1 + A2 13 + 9
A1 y1 A2 y 2 13 5 9 0 65
yc 2,95cm
A1 A2 13 9 22
Przykład 2.2.
Wyznaczyć położenie środka ciężkości figury płaskiej składającej się z trzech
części, przedstawionej na rysunku 2.7. Wymiary na rysunku podano w milimetrach.
Rys. 2.7. Figura płaska złożona z trzech części
Rozwiązanie:
Pole całkowite figury płaskiej podzielono na n=3 części: A1, A2, A3. Środek cięż-
kości pola całkowitego figury płaskiej wyznacza się według wzorów, jak niżej:
n n
y
1
S
i ∑A ⋅x
i
S ∑A ⋅y i
=
c x=
i 1=
n
=c
x i 1
n
; y= =
A A
i
=i 1 =i 1
∑A ∑A i
Pole powierzchni poszczególnych figur: A1, A2, A3 wynosi:

A1=2 · 2= 4 cm2
A2=8 · 4= 32 cm2
A3=4 · 3= 12 cm2
Współrzędne środków ciężkości figur: A1, A2, A3 wynoszą:
x1 = 3 cm, y1 = 3 cm
x2 = 6 cm, y2 = 6 cm
x3 = 9,5 cm, y3 = 8 cm
Współrzędne środka ciężkości całej figury wynoszą:
A x A2 x2 A3 x3 4 3 32 6 12 9 ,5 318
xc 1 1 6 ,625 cm
A1 A2 A3 48 48
A y A2 y2 A3 y3 4 3 32 6 12 8 318
yc 1 1 6 ,25cm
A1 A2 A3 48 48
Przykład 2.3.
Wyznaczyć środek ciężkości półkola o promieniu R względem osi x, y, przedsta-
wionego na rysunku 2.8.
Rys. 2.8. Półkole o promieniu R
Rozwiązanie
Współrzędne środka ciężkości względem osi x, y wyznacza się według wzorów:
Sy Sx 1
xc = ; yc = ; gdzie A = πR 2
A A 2
Współrzędne środka ciężkości względem osi x, y wyznacza się według
wzorów:
Sy S x gdzie 1
xc  ; yc 
; A  R 2
26 A
Jan Zwolak, A
Wytrzymałość 2
materiałów w zadaniach
Moment statyczny półkola względem osi x oblicza się według wzoru:
S x   ydA
Moment statyczny półkola względem osi x oblicza się według wzoru:
A
gdzie elementarne pole dA = rdφdr, współrzędna y = r · sinφ.

S x = ∫ ydA
A Zatem wyrażenie na moment statyczny S po wcześniejszym
gdzie elementarne pole dA = rdφdr, współrzędna y = r x· sinφ.
określeniu obszaru całkowania zapisano wzorem:
Zatem wyrażenie na moment statyczny Sx po wcześniejszym określeniu obszaru
całkowania zapisano wzorem:
0≤φ≤π
0≤r≤R
 R33 033  R33 2 3

SSxx = (− cos
cosπ )− (− cos
cos00)⋅  R − 0  = (11+11)⋅ R = 2 R
 33 33  3 3
R3
  3 3
Moment statyczny półkola względem osi y przy wyrażeniu
współrzędnej statyczny
Moment x=r·cosφ półkola
wynosi:względem osi y przy wyrażeniu współrzędnej x=r·cosφ
wynosi:
 3 R

π r3 R
r  R
R33 
S yy = sin ϕ ⋅ 3 = 0 − 0 ⋅  3 − 00  = 00
S  sin   0  0 
0 3 0
0 0  3 
Zatem obliczone współrxzędne xc, yc wynoszą:
Zatem obliczone współrxzędne 2 3 xc, yc wynoszą:
S R
0 S 4R 2 3
xc  y   0; yc  x  2 23RR3 3  R
S SyAy 10 0 2 S ySx Ax 3130 3 4 R 43
R Sx 4R
xcxc== ==  R ==0;0; xyccy= c = = =  R ==0; yc = = 3 =
1 1
2 1 1
2 1
AA ππRR2 2 AA π πRR 23 3 3π
3π A π R 3 3π
22 22 2
Przykład 2.4.
Przykład 2.4.
Wyznaczyć środek ciężkości trójkąta prostokątnego przedstawionego
Wyznaczyć środek ciężkości trójkąta prostokątnego przedstawionego na rysunku
na rysunku 2.9, mającego podstawę OA = b i wysokość OB = h.
2.9, mającego podstawę OA = b i wysokość OB = h.
20
Rys. 2.9. Trójkąt prostokątny jako pole figury płaskiej

Rozwiązanie
Na podstawie podobieństwa trójkątów (rys. 2.9 a) długość paska elementarnego
pola dA wynosi:
b(h − y ) ;
c( y ) =
h
zaś pole elementarne
b(h y )
dA dy .
h
Pole całkowite trójkąta wynosi:
1
A bh
2
Zatem wyrażenie na moment statyczny trójkąta względem osi x zapisano wzorem:
h
bh y bh bh
S x ydA y dy yh ydy y h y 2dy
A 0
h h0 h0
h
b y2 y3 b h 3 h 3
h
h 2 3 0 h 2 3
bh2
Sx
6
W dalszej kolejności do obliczenia pozostaje moment statyczny trójkąta wzglę-
dem osi y. Na podstawie podobieństwa trójkątów (rys. 2.9 b) długość paska elementar-
nego pola dA wynosi:
h(b − x )
C( x ) =
b
zaś jego pole elementarne
hb x
dA dx
b
Wyrażenie na moment statyczny trójkąta względem osi y zapisano wzorem:
b
h b x b b
S y xda x x b xdx b x b x dx

h h 2
dx
A 0 b b 0 0
h  x2 x 3  h  b 3 b 3  h  3b 3 − 2b 3 
b b
S=  ⋅ b − 
=  − =   
b 2 3 0 b 2 3  b
y
6 
 0 
b2h
Sy =
6
Ostatecznie wyznaczone współrzędne xc i yc środka ciężkości trójkąta wynoszą:
b 2h bh 2
S 2b 2 h 1 S 2bh2 1
xx y 6 b; xc x 6 h
A hb 6hb 3 A hb 6hb 3
2 2
b  2
b 2 0 3 00 
3 b
b  2
2 3
3  b
b  6
6 
 0 
b
bhh
2
2
S
S yy 
 6
6
Ostatecznie
Ostatecznie wyznaczone
wyznaczone współrzędne
współrzędne xxcc ii yycc środka
środka ciężkości
ciężkości trójkąta
trójkąta
28 wynoszą:
Jan Zwolak, Wytrzymałość materiałów w zadaniach
wynoszą: 2
bb 2 hh bh
bh2
2
SS y 2.5.
Przykład 22bb 2 hh 11
2
SS x 66  22bh
bh2  11 h
2
xxx  y  66   b ; x  x 
x  A  hb  6hb  3 b; xcc  A  hb  6hb  3 h
Wyznacz
A hb moment 6hb 3bezwładności A względem
hb osi x 3i y przechodzących przez boki
6hb
2
prostokąta, 2jak przedstawiono na rysunku 22.10. 2
Przykład
Przykład 2.5.
2.5.
Wyznacz
Wyznacz moment
moment bezwładności
bezwładności względem
względem osi
osi xx ii yy przechodzących
przechodzących
przez
przez boki prostokąta, jak przedstawiono na rysunku 2.10.
boki prostokąta, jak przedstawiono na rysunku 2.10.
Rys. 2.10. Prostokąt z przylegającymi bokami b i h do osi x i y

Rys.
Rys. 2.10.
2.10. Prostokąt
Prostokąt zz przylegającymi
przylegającymi bokami
bokami b
b ii h
h do
do osi
osi x
x ii yy
Rozwiązanie
Rozwiązanie
Rozwiązanie
Pole
Poleelementarne dA = dxdy
Pole elementarne
elementarne dA
dA =
= dxdy
dxdy
Zatem moment
Zatem moment
Zatem bezwładności
bezwładnościwzględem
moment bezwładności względemosi
względem osixxxmożna
osi możnazapisać:
można zapisać:
zapisać:
h b h h
h b h h
x      yy 2 dxdy   yy 2  xx 00 dy
b
II x 
 yy dA   yy 2  bdy
2 2 2 2
dA  dxdy  dy 
b
2
bdy
A 0 0 0 0
A 0 0 0 0
bh
bh3
3
II x 

x 3
3
Podobniemożna
Podobnie
Podobnie możnaobliczyć
można obliczyćmoment
obliczyć momentbezwładności
moment bezwładnościwzględem
bezwładności względemosi
względem osiy:y:
osi y:
b h b b
b h b b
y      xx 2 dydx   xx 2  yy 00 dx
h
II y 
 xx dA   xx 2  hdx
2 2 2 2
dA  dydx  dx 
h
2
hdx
A 0 0 0 0
A 0 0 0 0
hb
hb
3
3
II y 
y  3
3
Przykład 2.6.
Przykład
Przykład 2.6.
2.6. moment bezwładności względem osi centralnych xc i yc, prostokąta
Wyznacz
Wyznacz
Wyznacz moment
względem osi centralnych xxcc ii yycc,,
osi centralnych
przedstawionego na rysunku 2.11.
prostokąta
prostokąta przedstawionego
przedstawionego na
na rysunku
rysunku 2.11.
2.11.
22
22
2. MOMENTY GEOMETRYCZNE FIGUR PŁASKICH
2. MomentyFIGUR
2. MOMENTY GEOMETRYCZNE geometryczne
PŁASKICHfigur płaskich 29
Rys. Rys.
2.11.2.11.
Prostokąt z osiami
Prostokąt przechodzącymi
z osiami przezprzez
przechodzącymi środek ciężkości
środek ciężkości
Rys. 2.11. Prostokąt z osiami przechodzącymi przez środek ciężkości
Rozwiązanie
Rozwiązanie
Rozwiązanie
Pole elementarne prostokąta dA = dxdy
Pole
Poleelementarne
Moment prostokąta
elementarne
bezwładności dAdA==dxdy
prostokąta
względem dxdy
osi xc wynosi:
Moment
Momentbezwładności
bezwładnościwzględem
względemosiosixcxcwynosi:
wynosi:
1 1 h3 h3
h3  h3 b  2h3 bh3
h
3 2h
12 y
 b  8  8  b  2h3  bh3
1
I x  b  y 2 dy  b  y
2
h
3 2h
I x  b 1 hy dy  b  3
2
 b  8 3 8  24  12
c
1
 h
c
12 3 12
 h
3 24 12
 h
Postępując
2 podobnie, wyznaczyć można moment bezwładności
2
Postępując
Postępując
względem : podobnie,
osi ycpodobnie, wyznaczyć
wyznaczyć możnamożna
moment moment bezwładności
bezwładności względem osi yc:
względem osi yc:
Przykład 2.7.
Przykład 2.7.
23
23
Korzystając z rysunku 2.11 oraz z przykładu 2.5. wyznacz moment

30 Jan MOMENTY
2. Zwolak, Wytrzymałość
bezwładności materiałów
względem osi
GEOMETRYCZNE w zadaniach
centralnych
FIGUR PŁASKICHxc i yc, przy stosowaniu twierdzenia
2.Steinera.
MOMENTY GEOMETRYCZNE FIGUR PŁASKICH
Przykład 2.7.
Korzystając z rysunku 2.11 oraz z przykładu 2.5. wyznacz moment
W przykładzie 2.5 wyznaczono momenty bezwładności względem osi x
Korzystając
bezwładności
Korzystając z
względemzrysunku
osi2.11
rysunku orazoraz
centralnych
2.11 z przykładu 2.5. stosowaniu
i yponiżej:
cc, przy
xzcc przykładu wyznacz
2.5. wyznacz moment bezwładności
twierdzenia
moment
i y. Wyrażenia tych momentów zapisane
względem3 osi względem
Steinera.
bezwładności centralnychosi i yc, przy stosowaniu
xccentralnych xc i yc, przy twierdzenia
stosowaniu Steinera.
twierdzenia
Wbhprzykładzie 2.5 hbwyznaczono
3
I x  W przykładzie
Steinera. ; I y 2.5 wyznaczono momenty bezwładności względemosi
momenty bezwładności względem osixxi y. Wy-
irażenia W3tych
y. Wyrażenia przykładzie 2.53zapisane
tych momentów
momentów zapisane
wyznaczono poniżej:bezwładności względem osi x
poniżej:
momenty
posłużą 3
i y. Wyrażenia do tych momentów zapisane poniżej:bezwładności Ixc i Iyc stosując
wyznaczenia
3
momentów
I xx  bh3 ; I yy  hb3
3 3
twierdzenie
bh3 Steinera.
hb3
Ix  ; Iy 
posłużą
posłużą 3 Na dopodstawie
do wyznaczenia3 twierdzenia
wyznaczenia momentów
momentów Steinera zapisano:
bezwładności
bezwładności Ixc Ixxicc Iyic stosując
Iyycc stosując
twierdzenie
twierdzenie
posłużą
Steinera. do Steinera.
wyznaczenia
2
h  bh3 momentów
h 2 bh3 bezwładności
bh3 bh3 Ixc i Iyc stosując
I 
x NaI
twierdzenie  A 
  twierdzenia
Nax podstawie
podstawie
Steinera.  b  h 
twierdzeniaSteinera 
Steinera 
zapisano:
zapisano:
 222  33 3 4 3 4 12
c
Na podstawie
h  bh
 h bhtwierdzenia
h 22 Steinera
h bh bhzapisano:
bh33 bh 3
3 bh33
bh
II xx 
 II xx 
AA 2 b
 3 
2 b
b 3h
hb h  2  b32  hb 3 hb
3 
3
hb3
c

 2
h
2 
 3
bh
3 h4
4 3
bh
3 4
bh
4 12
bh
12
3
I xI yc 
I x IyA A 2   b  h
   b h     
c
2b2 hb3 3
2  3 3 4 b 22 34hb33 4 hb
3 33 12 hb
4 33 12
c
Igdzie:
yy  I yy IA, I 2 – 3  b  hz przykładu
 wyniki  3  2.5, 3  A3 - pole powierzchni prostokąta
x  b2y hb3 b42 hb 3 hb4 hb
 12
c
c
I y  I y  A   bh  
o
gdzie:
c
bokachI , I a, –b.
gdzie: Ixxx, Iyyy–2wyniki
 wyniki z przykładu
3z przykładu 2.5, A
4 2.5,3 A – pole - pole
12 powierzchni
4 powierzchni prostokąta
prostokąta o bokach a, b.
o bokach
gdzie: IxJednakowe
,a,Iyb.– wyniki
Jednakowe wyniki
wyniki końcowe
z przykładu
końcowe 2.5,dowodzą,
dowodzą, że -typpole
A że
zadań ztyp zadańprostokąta
powierzchni
przykładu z przykładu
2.6, 2.6,
może być tak-
może
ożebokach być
Jednakowe
rozwiązany także
a, b. za pomocą rozwiązany
wyniki metody
końcowe za pomocą
dowodzą,Steinera
twierdzenia metody
że typ zastosowanejtwierdzenia
zadań z przykładu 2.6, Steinera
w przykładzie 2.7.
zastosowanej
może być także w przykładzie
rozwiązany 2.7.
za pomocą metody
Jednakowe wyniki końcowe dowodzą, że typ zadań z przykładu 2.6, twierdzenia Steinera
zastosowanej
może być2.8.także w przykładzie
rozwiązany 2.7. za pomocą metody twierdzenia Steinera
Przykład
Przykład
zastosowanej
Wyznacz 2.8. w moment
przykładzie 2.7.
bezwładności względem osi x i y przechodzących przez
PrzykładWyznacz 2.8.
punkt C, przekroju kołowego przedstawionegowzględem
moment bezwładności na rysunkuosi2.12.x i y przechodzących
przezWyznacz
Przykład 2.8. C,moment
punkt przekrojubezwładności względem osi x i ynaprzechodzących
kołowego przedstawionego rysunku 2.12.
przez punkt
Wyznacz C, przekroju
moment kołowego
bezwładności przedstawionego
względem osi na xrysunku 2.12.
i y przechodzących
przez punkt C, przekroju kołowego przedstawionego na rysunku 2.12.
Rys.
Rys. 2.12.
2.12. Przekrój
Przekrój kołowy
kołowy zz osiami
osiami przechodzącymi
przechodzącymi przez
przez środek
ciężkości
Rys. 2.12.
Rys. 2.12.Przekrój
Przekrój kołowy
kołowy zz osiami
osiamiprzechodzącymi
przechodzącymi przez
przez środek
ciężkości
Rys.
Rozwiązanie2.12. Przekrój kołowy z osiami przechodzącymi przez środek ciężkości
Rozwiązanie
Rozwiązanie
Rozwiązanie
Rozwiązanie Na podstawie rysunku 2.12 a) można napisać zależność na długość
paskaNa NaNa podstawie
elementarnego
podstawie
podstawie C rysunku
:
rysunku
rysunku
(x) 2.12 a)
(x) 2.12
2.12 można a)napisać
a) można można
napisaćnapisaćnazależność
zależność
zależność na elemen-
na długość
długość paska długość
paska
paska
1
tarnego
1 C  CR(x) elementarnego
elementarnego
2 : C C: :
 yy 22 , więc(x) (x) C xx   2 R2  y2
2 2
C x   R 2 
21  x 
12
CC
 x  x  R R
2 2 2
, więcC x  
 y ,y 2 więc C2x  R22 yR22  y2
22 Natomiast na podstawie rysunku 2.12 b) zależność na długość paska
elementarnego Natomiast C :
na na podstawie rysunku 2.12 b) zależność na długość paska paska
Natomiast (y)
(y) podstawie rysunku 2.12 b) zależność na długość
elementarnego
1
1
elementarnego C :
(y):
, Cwięc C yy   2 R  x 2 2
 xx 2 (y)
2 2
C  R
C yy  
2
R2 
2
12
2
1C y   R 2x , 2 więc C y   2 R  x 2
2 2 2 2
2 C
24  y   R  x , więc C y  2 R  x2
Rys. 2.12. Przekrój kołowy z osiami przechodzącymi przez środek ciężkości
Rozwiązanie
Na podstawie rysunku 2.12 a) można napisać zależność na długość
paska elementarnego C(x):
1
C x   R 2  y 2 , więc C x   2 R2  y2
2
Natomiast
Natomiastnanapodstawie
podstawierysunku
rysunku2.12 b) zależność
2.12 b) na na
zależność długość paska
długość elementar-
paska
nego C :
elementarnego
(y) C(y):
1
C y   R 2  x 2 , więc  2
C y 2.
2. R2  x2 GEOMETRYCZNE
MOMENTY
MOMENTY GEOMETRYCZNE FIGUR
FIGUR PŁASKICH
PŁASKICH
2 2.
2. MOMENTY
MOMENTY GEOMETRYCZNE
GEOMETRYCZNE FIGUR
FIGUR PŁASKICH
PŁASKICH
24 WWprzypadku
przypadku rysunku
rysunku 2.12 a)
2.12 a)elementarne
elementarnepole
poledA
dAwynosi:
wynosi:
W
W przypadku
przypadku rysunku
rysunku 2.12
2.12 a)
a) elementarne
elementarne pole
pole dA
dA wynosi:
wynosi:
dA  CW przypadku
dy  2 R 2
2 rysunku
y 2 dy
2 2.12 a) elementarne pole dA wynosi:
dA C
dA  C yyy  dy  22 R
dy   yy222 dy
R222 
y
dy
 y   dy  2 R
dA  CNatomiast
Natomiast elementarne
 y dy
elementarne
pole dA pole dA według rysunku 2.12 b) wynosi:
według rysunku 2.12 b) wynosi:
Natomiast
elementarne pole
pole dA
dA według
według rysunku
rysunku 2.12
2.12 b)
b) wynosi:
wynosi:
dA  C y   dx  2 R  x dx
2 2 pole dA według rysunku 2.12 b) wynosi:
dA C  y   dx R2 22  x 22 dx
2 2
dA C
dA   yy  dx
CW
 y  dx 2
R2 2  x 2 dx
Rkolejności
dalszej  x dx zapisano wyrażenia na moment bezwładności
WW
W dalszej
dalszej
dalszej kolejności
kolejności
kolejności zapisano
zapisano wyrażenia
wyrażenia
zapisano na
na moment
na moment
wyrażenia bezwładności
bezwładności
moment względem osi
bezwładności
względem osi
osi xx ii y:
W dalszej
względem y:kolejności zapisano wyrażenia na moment bezwładności
x i y:
względem
względem osi
osiRRRxx ii2 y:
y:
 A yy222dA  R yy222 22
II x  y 2 dA  R y 2 R 2  y 2 dy
2 R 2 2 2
Ixxx  dA  R  yy222 dy
R222  dy
I x  A y dA  R y 2 R  y dy
A
A R
RR
A RR
 A xx222dA  R xx222 22

II y  x 22 dA  R x 2 2 R 2  x 2 dx
R 2
R 2 2
I yyy  dA  R  xx222 dx
R222  dx
I y  A x dA  R x 2 R  x dx
A
A
Z ostatniego R
R
zapisu wynika, że momenty bezwładności IIx ii IIy są sobie
ZZ ostatniego zapisu wynika, że momenty bezwładności xxx ii Iyy są sobie równe,
A R
Z ostatniego
Zgdyż ostatniego
ostatniego zapisu
zapisu
zapisu wynika,
wynika, że
że
wynika, że momenty momenty
momenty bezwładności
bezwładności I
bezwładności Ix i Iy są sobie
I są sobie
równe,
równe, gdyż określone
określone są
są jednakowymi
jednakowymi zależnościami.
zależnościami.
gdyż określone
równe, gdyż są jednakowymi
określone są jednakowymi zależnościami.
zależnościami.
równe,Łatwiejsze Łatwiejsze
gdyż określone będzie
będzie wykonanie
są wykonanie
jednakowymi obliczeń momentu
zależnościami.
obliczeń momentu bezwładności,
bezwładności, jeżeli
jeżeli
Łatwiejsze
Łatwiejsze będzie
będzie wykonanie
wykonanie obliczeń
obliczeń momentu
momentu bezwładności,
bezwładności, jeżeli
jeżeli zamiast
zamiast
zamiast zmiennych
Łatwiejsze
zmiennych x
będzie
x i
i y,
y, zostanie
wykonanie
zostanie przyjęta
obliczeń
przyjęta zmienna w
momentu
zmienna w postaci .
bezwładności,
postaci 
 . jeżeli
zmiennych
zamiast
zamiast W x i y,przypadku
zmiennych
zmiennych
takim zostanie
xx ii y, przyjęta
y, zostanie
zostanie
dokonany zmienna
przyjęta
przyjęta
zapis w postaci
zmienna
zmienna
przyjmuje w
w a. postaci
postaci 
postać: ..
W W
W takim
takim
takim przypadku
przypadku
przypadku dokonany
dokonany
dokonany zapis
zapis
zapis przyjmuje
przyjmuje
przyjmuje postać:
postać:
postać:
yy  R
R W sin
sin 
takim
 ,, dy  R
przypadku
dy  R cos
cos 
 dd
 d
dokonany
 zapis przyjmuje postać:
y  R  sin
y  R  sin22 , dy  R cos , dy  R cos 
2   d
 
C x  2 R  R  sin 2  2 R22  R22  sin22   2 R22 1  sin22  
22  R  sin 22  2 R 22  R 2  sin2   2 R 2 1  sin2  
R2 (1 α )
C x  2 R 
(  
)
C 
= 2
C(xxxx)  22R cos
C
R 2 
R  −

R ⋅ sin α
R  sin 2 = 22 RR2 − RR2 ⋅ sin sin2 α
 =2
 2 R 1 sin2 
− sin 
C
C  2
 x  = 2 R cos R cos 
C(xxxx)  R cos
 2Zapis α
Zapis na
na elementarne
elementarne pole
pole dA
dA ma
ma postać:
postać:
dA  C Zapis
Zapis
Zapis  dyna na
na 2elementarne
elementarne
elementarne
R  cos   R pole
pole
pole
cos  dA
dA
dA
d  mama
ma
 2 Rpostać:
postać:
postać:
2 cos2 d
2 2
dA  C  x   dy  2 R  cos 
  R cos  d   2 R 22 cos22 d
dA
dA  C xx   dy  2 R  cos   R cos
R cos d
d  2 2RR 2 cos d
d
 x 
 x   dy  2 R na
CWyrażenie cosmoment bezwładności 
cos2względem osi xx po przyjęciu
Wyrażenie
Wyrażenie na
na moment
względem osi
osi xx po po przyjęciu
przyjęciu
granic Wyrażenie
całkowania na 
moment 
bezwładności względem osi po przyjęciu
granic Wyrażenie
całkowania namoment
d 

  do bezwładności
g  
 względem osi x po przyjęciu granic całko-
granic
granic całkowania π  d   π
 2 do   2

wania całkowania    do  
g
αd = − do αdd g
d = 2 do  g 
g 2
przyjmie
przyjmie postać:
postać: 2 222 g 2
2
przyjmie
przyjmie postać: postać:



2
 2

2 R  sin 2  2 R 2 cos2 d  22 2 R 4 sin2   cos2 d
2 2
Ixxx  A yy222dA

dA   R  2 22R
2 2 
II x  y 22 dA  2
222  22RR222 cos
2 4 2 2
sin
R  sin cos222 dd 44 sin22   cos22 d
2
I x  A y dA  2R  sin   2 R cos d  2 2 R 4 sin2   cos2 d
   R sin   cos d
A
A  
A 2 2
  22  22

 2 2

2
4 22 11 1 11 22
3  1

4 2 sin   cos  d      22
2 2 4 3
II x  2R 2R  1 sin  cos sin cos 
4  sin   cos  d 
     1 sin  cos   811 
1  
2 2 4
 2R sin  cos d  2R  sin
441 sin cos  sin cos 
  3  8  
4 2 2 4 3
II xx  2R 2R   cos
      8   8
88   22
2 2 4
x  2R sin  cos d  2R  44 sin cos  88 sin cos 
 2
 2 2
2
4  2 1
1 1
1 1
1 
   1 1 
   2
 I 2R 4   1   1  0   1 
1 0  1 0      1  1  0  1
    11  1  0  11    
2R44    

 IIxx 2R  41 1
10 0881 1
100 
881  2
2   4 1100 
  4 8 8  22  
 I xx 2R   4 1 0  1  
 
4 
 4
4

8
84 2 8 8R 44 2 2   4 4 8
8 2 2  
II x  2R 444   
   2R 44  22
  R 44
 22R
Ixxx  R4  16
16
  16   22R
16
  
R44  216
16
RR
4
4
4
I x  2R  16  16   2R  16  4
Jeżeli
Jeżeli 16 przyjęte16  zostanie
przyjęte zostanie16 założenie,
4
założenie, że:
że:
1 Jeżeli
Jeżeli przyjęte
przyjęte zostanie
zostanie założenie,
założenie, że:
że:
R d 1 1
R
R  1d
2 d
R 2
2 d
(d – 2średnia przekroju kołowego na rysunku 2.12), to moment bezwładności
 
2
1 1 1 2
I x 2R  sin   cos  d 2R  sin   cos 3   sin  cos   
4 2 2 4
 4 8 8 
 2
2
32 Jan Zwolak,  1 1
Wytrzymałość 1    1 w zadaniach
materiałów 1  
I x 2R 4    1  0   1  0       1  0    

 4 8 8 2  4 8 2 
4   4 2 R 4
I x  2R     2R  
 16 16  16 4
Jeżeliprzyjęte
Jeżeli przyjętezostanie
zostaniezałożenie,
założenie,że:
że:
2. 1
R MOMENTY
R= d d
GEOMETRYCZNE FIGUR PŁASKICH
2
(d –MOMENTY
2. średnia przekroju
 d przekroju
4 kołowego
kołowego
GEOMETRYCZNE na
narysunku
FIGUR rysunku2.12),
2.12),totomoment
PŁASKICH momentbezwładności
bezwładnościostatecz-
 d4
 
nie można zapisać
ostatecznie  wzorem:
2można zapisać
d wzorem:
4
Ix  Iy   16 
4 
 4d  4d 4 64
   
Momenty
2 bezwładności

16  d
4
Ix = Iy są centralnymi momentami
Ix  Iy    
bezwładności,
4 gdyż4 osie64x i y są osiami centralnymi przechodzącymi przez
25
środek ciężkościbezwładności
Momenty
Momenty przekroju kołowego.
C bezwładności Iy są centralnymi
Ix = IyIxsą= centralnymi momentami gdyż
momentami bezwładności,
bezwładności, gdyż centralnymi
osie x i y są osiami osie x i y sąprzechodzącymi
osiami centralnymiprzezprzechodzącymi
środek ciężkościprzez
C przekroju
Przykład
środek 2.9.
ciężkości C przekroju kołowego.
kołowego.
Wyznaczyć główne centralne momenty bezwładności dla przekroju
elipsy mającej
Przykład 2.9. osie a i b.
Przykład 2.9.
Wyznaczyć główne centralne momenty bezwładności dla przekroju
elipsyWyznaczyć główne
mającej osie a i b. centralne momenty
y
bezwładności dla przekroju elipsy mają-
cej osie a i b. dA
y
dA
y
dA
dy
x
dydy
y
b x x
o yy x
b b
o x
o x
a
a
Rys. Rys.
2.13.2.13.
Przekrój
a elipsyelipsy
Przekrój o osiach a i ba i b
o osiach
Rozwiązanie
Najpierw obliczaRys.
Rozwiązanie się2.13. Przekrój elipsy o osiach a i b
moment bezwładności ćwiartki elipsy względem
osi x:Najpierw oblicza się moment bezwładności ćwiartki elipsy względem osi x:
Rozwiązanie
I' x   yNajpierw
2
dA oblicza się moment bezwładności ćwiartki elipsy względem
osi x:A
gdzie: jest polem ćwiartki elipsy, a dA jej elementarnym polem.
I' x   yA2 dA
Elementarnepole
AElementarne polećwiartki
ćwiartkielipsy
elipsydA = x · dy.
dA = x · dy.
gdzie: Z A równania
jest polemelipsy:
ćwiartki elipsy, a dA jej elementarnym polem.
x 2 y 2Elementarne pole ćwiartki elipsy dA = x · dy.
 1
a 2 b 2Z równania elipsy:
wyznaczona
x2 y 2 długość x elementarnego pola dA wynosi:
 2 1
a
xa  b b 2  y 2
2
Z równania elipsy:
x2 y 2
+ =1
a 2 b2
wyznaczona długość x elementarnego pola dA wynosi:
a 2
x= b − y2
b
2. MOMENTY
i wstawiona do wzoru na moment GEOMETRYCZNE
bezwładności FIGUR
ćwiartki elipsy PŁASKICH
względem osi x daje
wyrażenie: 2. MOMENTY GEOMETRYCZNE FIGUR PŁASKICH
2. MOMENTY GEOMETRYCZNE FIGUR PŁASKICH b
a a
I' x   y 22dA   y 22x dy   y 22  a b 22  y 22 dy  a bb y 22 b 22  y 22 dy
I' x  A y22 dA  AA y22 x dy  AA y22  ab b22  y22 dy  ab oo y22
I'  y dA  y x dy  y  ba b  y dy  ba b y b  y dy
I' xx  A yJeżeli
b 2  y 2 dy
dA za
AJeżeli
A AA yyyypodstawi
Jeżelizaza
dy   y się:
xpodstawi
podstawi
A b
się:
b b  y dy  b o y
się: bo
b 2  y 2 dy
sin z , za y podstawi
y  b  Jeżeli to dy się:
b  cos z  dz
A
y  b Jeżeli
 z ,,
sin za y podstawi
to dy się:
b  cos z  dz
to dy  b  cos z  dz
yy 
 bb sin
sin z 
2 z,
 to dy  b  cos z  dz 
a 2
I ' x a 22 b 22  sin 22 z  b 22  b 22  sin 22 z  b  cos z
 dz ab 33 22 sin 22 z  cos 22 z dz
I ' x baa o2 b 2  sin 2 z  b 2  b 2  sin 2 z  b  cos z
 dz ab 3 o2 sin 2 z  cos 2 z dz
I'

I ' xx b
 b o b2  sin2 z  b2  b2  sin2 z  b  cos z
o b  sin z  b  b  sin z  b  cos z
dz ab3 o sin2 z  cos2 z dz
dz ab  sin z  cos z dz
bObliczenia
Obliczenia
o
całki prowadzą do dalszego zapisu:
całki prowadzą
 do dalszego zapisu:
o
o
Obliczenia
Obliczenia całki
całkiprowadzą
prowadzą do
dodalszego
dalszego zapisu:
zapisu: 2
abObliczenia
3  2
całki abprowadzą
3 
do dalszego
2 1  cos 4 z
2
ab44  zzapisu:sin 4 z 
I' x  ab3 2 sin 2 2 z dz  ab3 2 1  cos 4 z dz  ab4  z  sin 4 z  2
3 2 2 3
I' x  ab4 3 o2 sin2 2 z dz  ab 4 3 o2 1  cos
2 4 z dz  ab 4 4  2z  sin84 z  o22
4 3oo sin 2 z dz  4 oo
I' x  ab4 sin 2 z dz  ab
4 1  cos
2 4 z dz  ab  z2  sin84 z 
I' x  ab 2
2 dz  4 4  2  8  oo
I' x  ab4 3o 4 o 2 4 2 8 o
I' x  16
ab33
I'  ab
I' xx  16Można już wyznaczyć główny centralny moment bezwładności
16
dla całej16Możnaelipsy już wyznaczyć
względem osigłówny główny centralny moment bezwładności
x i y:główny
Można
Można już
jużjuż wyznaczyć
wyznaczyć centralny
centralny moment
momentmoment bezwładności
bezwładności dla całej elipsy
dla całej Można elipsy względem
1 względem
wyznaczyć osi x i główny
y: centralny bezwładności
dla całej
względem elipsy
 osi i y: osi x i y:
I x całej 1  xwzględem
4  I' xelipsy ab 3
dla osi x i y:
I x  4  I' x  41   ab33
I x  4  I' x  14   ab3
I  4  I'  14   ab
I xy  4  I' yx  4 1  a b
3
I y  4  I' y  41   a 33b
I  4  I'  1   a3 b
I yy  4  I' yy  4 4  a b
4
3. Rozciąganie lub ściskanie

prętów prostych
3.1. Założenia. Podstawowe zależności
Rozciąganie osiowe lub ściskanie występuje w tych prętach, w których wypad-

kowa sił wewnętrznych leży w osi pręta. Podczas osiowego rozciągania i ściskania
w przekrojach poprzecznych pręta występują tylko naprężenia normalne. Mając na
uwadze zasadę de Saint-Venanta przyjmuje się, że w obliczanych przekrojach po-
przecznych pręta, niezależnie od sposobu obciążenia, napręzenia normalne rozkładają
się równomiernie. Przykład pręta obciążonego siłą rozciągającą N i równomiernym
rozkładem naprężeń σn przedstawiono na rysunku 3.1.
a)
b)
N
n
σn dA
σn=const
Rys.3.1. Pręt prosty o stałym przekroju A: a) rozciąganie siłą wypadkową N, b) jednorodny rozkład na-
prężeń na przekroju poprzecznym A
Przy takim obiążeniu pręta jak na rysunku 3.1, wewnętrzną siłę wzdłużną N moż-
na obliczyć przez sumowanie elementarnych sił wewnętrznych występujących na po-
wierzchni A, stosując wzór:
N
= ∫s n dA = s n ⋅ A (3.1)
= s n ∫ dA
A A
W celu oblićzenia naprężeń w przekroju pręta rozciąganego, zakłada się jedno-
rodny rozkład naprężeń σn = const, stały przekrój A na długości pręta oraz jednorodną
strukturę materiału. Przy tak poczynionym założeniu wartość naprężenia σn można ob-
liczyć ze wzoru:
3. Rozciąganie lub ściskanie prętów prostych 35
N
sn =
A (3.2)
Odcinek pręta o długości L i sztywności rozciągania E·A, w którym działa siła
wzdłużna N wydłuża się o wartość ΔL wyznaczoną według wzoru:
N ⋅ L (3.3)
∆L =
E⋅A
Do obliczeń wytrzymałości i przemieszczenia przekroju pręta należy znać roz-
kład sił wzdłużnych N. Wartość siły wzdłużnej w dowolnym przekroju poprzecznym
jest równa sumie algebraicznej rzutów na oś pręta wszystkich sił zewnętrznych, przy-
łożonych po jednej stronie rozpatrywanego przekroju. Wartość takiej siły oblicza się
według wzoru:
i =n
N = ∑ Fi (3.4)
i =1
W przypadku, gdy przekrój poprzeczny pręta zmienia się, to zmianę długości prę-
ta oblicza się przez sumowanie algebraiczne zmiany długości poszczególnych jego od-
cinków, dla których pole przekroju A=const i siła wzdłużna N=const. Zmianę długości
pręta wyznacza się według wzoru:
i ⋅n
N i ⋅ Li
∆L = ∑ (3.5)
i =1 Ei ⋅ Ai
Z przedstawionymi obliczeniami naprężeń według wzoru (3.21) wiąże się waru-
nekj wytrzymałościowy wyrażony wzorem:
N max
s= max ≤ s dop (3.6)
A
gdzie: Nmax jest maksymalną siłą wewnętrzną w pręcie.
Naprężenia dopuszczalne бdop ustalane są w odniesieniu do granicy plastyczności
Re, lub też do wytrzymałości doraźnej Rm dla rozciągania lub ściskania.
Zapis naprężeń dopuszczalnych przedstawia się jako:
Rε Rm
s dop = lub s dop =
αε αm
gdzie: αe i αm są współczynnikami bezpieczeństwa odniesionymi do granicy plastycz-
ności bądź wytrzymałości doraźnej. W tablicach wytrzymałościowych naprężenia do-
puszczalne przy rozciąganiu zazwyczaj oznaczane są jako kr, a przy ściskaniu kc.
3.2. Układy prętowe statycznie wyznaczalne

i niewyznaczalne
Przy rozwiązywaniu zagadnień statycznie wyznaczalnych, wartość sił wewnętrz-
nych w prętach lub reakcji podpór wyznacza się z ogólnych równań równowagi ciała
sztywnego. W przypadku, gdy liczba równań równowagi nie wystarcza do wyznaczenia
nieznanych sił, zagadnienie nazywa się statycznie niewyznaczalnym. Wówczas wy-

korzystuje się dodatkowe związki wynikające z warunków zgodności odkształceń
z więzami nałożonymi na układ. Warunki zgodności (nazywane także równaniami
geometrycznymi) i równania równowagi łączy się następnie za pomocą fizycznych,
uzależniających siły i przemieszczenia.
Przykładem układu statycznie wyznaczalnego może być zespół dwóch prętów połą-
czonych w punkcie C i umocowanych w punkcie A i B, przedstawionych na rysunku 3.2.
Rys. 3.2. Układ prętowy statycznie wyznaczalny
Miejsce umocowania w punktach A i B jest przegubowe, jak również połączenie

w punkcie C wykonano za pomocą przegubu. Przyjęto, że długość pręta 1 wynosi L1,
przekrój poprzeczny A1 i moduł Younga E1. I odpowiednio pręt 2 ma długość L2, prze-
krój poprzeczny A2, moduł Younga E2. Pomiędzy prętami 1 i 2 występuje kąt α.
Siła F przyłożona w punkcie C powoduje wydłużenie pręta 1 o wartość ΔL1 i skró-
cenie pręta 2 o wartość ΔL2. Punkt C obniży się do położenia C’, jak przedstawiono na
rysunku 3.3.
Rys. 3.3. Odkształcenie prętów 1 i 2 powodujące obniżenie punktu C
Zakładając, że wydłużenia ΔL1 i ΔL2 są małe w porównaniu do długości prę-

tów, przyjmuje się, że położenie osi prętów przed odkształceniem i po odkształceniu
określone jest tym samym kątem α = α’. Z założenia tego korzysta się ustalając warun-
ki równowagi sił dla układu w stanie odkształconym. Układ działających sił przedsta-
wiono na rysunku 3.4.
3. ROZCIĄGANIE LUB ŚCISKANIE PRĘTÓW PROSTYCH
Rys. 3.4. Siły działające na układ prętowy

Rys. 3.4. Siły działające na układ prętowy
Na rysunku
Na rysunku 3.4 przedstawiono
3.4 przedstawiono wszystkiewszystkie siły działające
siły działające na układSiła
na układ prętowy.
prętowy.
czynna F orazSiła
siłyczynna
bierneFNoraz
1
i Nsiły
2
. bierne
Zwroty N i N
wektorów
1 2
. Zwroty
sił N 1
iwektorów
N 2
sił
zaznaczono i N2
N1 zgodnie
z zasadą: jeżeli pręt
zaznaczono jest rozciągany
zgodnie to zwrot
z zasadą: jeżeli prętwektora siły wewnętrznej
jest rozciągany jest skierowany
to zwrot wektora siły
wewnętrznej
od węzła, natomiastjestjeżeli
skierowany od węzła,
pręt jest ściskany natomiast
to wektor siły jeżeli pręt jest
wewnętrznej jestściskany
skierowany
to wektor siły wewnętrznej jest skierowany do węzła.
do węzła.
W przypadku
W przypadku układu układu prętowego
prętowego na rysunku
na rysunku 3.2, 1pręt
3.2, pręt jest1 rozciągany,
jest rozciągany,
a pręt 2
a pręt 2 ściskany. Stąd też wektory sił wewnętrznych
ściskany. Stąd też wektory sił wewnętrznych N1 i N2 przedstawione N 1
i N przedstawione
na rysunku
2 3.4 mają
na rysunku
zwroty 3.4 mają
wynikające zwroty
z podanej wynikające
wyżej zasady. z podanej wyżej zasady.
Korzystając
Korzystając z rysunku
z rysunku 3.4 równania
3.4 równania równowagi
równowagi można można zapisać:
zapisać:
 F  N  N  cos  0
ix 2 1
 F  F  N  sin  0
iy 1
Wyznaczone wartości
Wyznaczone sił N1sił
wartości i NN2 będą
i N2 równe:
będą równe:
1
F
N1 = F ; N 2 = F ⋅ ctg α
N1  sin α ; N 2  F  ctg 
sin
Natomiast naprężenia w przekrojach poprzecznych prętów 1 i 2 wyznacza się
Natomiast naprężenia w przekrojach poprzecznych prętów 1 i 2
według wzorów:
wyznacza się według wzorów: N N
s1 = 1 ; s1 = 2
A A
N11 N22
s1  ΔL
Wydłużenie ΔL pręta 1 i skrócenie ; s 1  2 wyznacza się z zależności:
pręta
1
A1 2
A2
N1 ⋅ L1 N 2 ⋅ L2
Wydłużenie ΔL1∆Lpręta
1 = ∆L2 = ΔL
1 i; skrócenie pręta 2 wyznacza się
E1 ⋅ A1 E2 ⋅ 2A2
z zależności:
Przemieszczenie punktu C w położenie C’ wyznacza się w oparciu o pomocniczy
rysunku 3.5. N L N L
L1  1 1 ; L2  2 2
E1  A1 E2  A2
Przemieszczenie punktu C w położenie C' wyznacza się w oparciu o

pomocniczy rysunku 3.5.
C
Rys. 3.5. Konstrukcja geometryczna przemieszczenia punktu C
Korzystając z rysunku 3.5 przemieszczenie punktu C może być
wyznaczone według 3.5 przemieszczenie punktu C może być wyznaczone we-
wzoru:
dług wzoru:
CC'  x 2  y 2
gdzie:
∆x =gdzie:
∆L2 ; ∆y = ∆L1 ⋅ sin α + (∆L2 + ∆L1 ⋅ cos α ) ctg α
x  L2 ; y  L1  sin  L2  L1  cos ctg 
Z wydłużeniem pręta pręta
Z wydłużeniem 1 o ΔL1 1o wiążą się naprężenia
ΔL1 wiążą rozciągające,
się naprężenia natomiast
rozciągające,
ze skróceniem pręta 2 o ΔL2 naprężenia ściskające.
natomiast ze skróceniem pręta 2 o ΔL2 naprężenia ściskające.
W dalszym ciągu podany będzie przykład układu statycznie niewyznaczalne-
W dalszym
go. Oto sztywna belka ABciągu podany
zawieszona będzieprzegubowo
na dwóch przykład zamocowanych
układu statycznie
prętach
niewyznaczalnego. Oto sztywna belka AB zawieszona na dwóch przegubowo
i podparta przegubowo w punkcie A, przedstawiona jest na rysunku 3.6.
zamocowanych prętach i podparta przegubowo w punkcie A, przedstawiona
jest na rysunku 3.6.
Rys. 3.6. Belka AB zawieszona na prętach 1 i 2 jako układ statycznie niewyznaczalny

Rys. 3.6. Belka AB zawieszona na prętach 1 i 2 jako układ statycznie niewyznaczalny
DaneDane są moduły
są moduły YoungaYounga
prętów prętów
E1 i E2, E i E2, długości
długości
1
i L2 przekrojów
L1 pola
L1 i L2 oraz oraz pola A1
i A2. przekrojów
WyznaczaneAbędą
1
i Atu
2.
naprężenia w będą
Wyznaczane prętach
tu 1naprężenia
i 2. Układ z rysunku
w prętach3.61 ipo2.uwolnieniu
Układ
od więzów może być zastąpiony nowym układem, jak na rysunku
z rysunku 3.6 po uwolnieniu od więzów może być zastąpiony nowym 3.7.
układem, jak na rysunku 3.7.
3. ROZCIĄGANIE
3. ROZCIĄGANIE LUB
LUB ŚCISKANIE
ŚCISKANIE PRĘTÓW
PRĘTÓWPROSTYCH
PROSTYCH
D
D
𝛼 = 60 𝑜
Rys. 3.7.
Rys. 3.7. Belka
Belka AB
AB po
pouwolnieniu
uwolnieniuod
od więzów
więzów
Na belkę Rys. 3.7. Belka AB po uwolnieniu

belkę AB działają cztery niewiadome siły. Dwie
AB działają cztery niewiadome siły.od więzów Dwie zz nichnich
Na
są
sąNaskładowymi
składowymi reakcji przegubu
reakcji cztery
przegubu A i dwie
A i dwie siły. w prętach.
w prętach. Pręt,
Pręt, zarówno 1 jak ii 22
zarówno 1 jak reakcji
jest belkę AB działają
rozciągany, więc zwroty niewiadome
wektorów sił N Dwie
i N zskierowane
nich są składowymi
są od węzła
jest rozciągany,
przegubu A i dwie w więc zwroty
prętach. Pręt, wektorów
zarówno 1 sił jak N i N2rozciągany,
i 211 jest 2 skierowane są od węzła
więc zwroty wek-
ww punkcie
punkcie DD ii B.
B. Korzystając
Korzystając zz rysunku
rysunku 3.7
3.7 można
można napisać równania
napisać równania
torów sił N1 i N2 skierowane są od węzła w punkcie D i B. Korzystając z rysunku 3.7
równowagi
równowagi belki AB:
belki AB: równowagi belki AB:
można napisać równania
FFixix  RRxx  NN22cos
 cos  00
FF
 iy
iy
sin  00
 RRyy  NN11 FF  NN22 sin
MM   
 
i A
i A
N aaFF2a
N 1
2aN
1 sin2a
N sin 2a 
00 2
2
Równań Równań jest

jest 3,jest
Równań 3, aa niewiadomych
a niewiadomych
3, niewiadomych 4.
4. Układ4. Układ
jestUkład jest
zatemjest zatem jednokrotnie
jednokrotnie
zatem jednokrotnie
statycznie nie-
statycznie
wyznaczalny.
statycznie Do niewyznaczalny.
wyznaczenia naprężeń
niewyznaczalny. Do wyznaczenia naprężeń
w prętach potrzebna
Do wyznaczenia w
naprężeń jest prętach potrzebna
znajomość
w prętach sił N1 i N2.
potrzebna
jest
Nie jest znajomość
będąznajomość sił
tu wyznaczane N i
sił N1reakcjeN .
1 i N 2. Nie
Nie będą
w przegubie
będą tu
tu wyznaczane reakcje
A. Takie założenie
wyznaczane reakcje w przegubie
pozwoli
w A.
na rozwiąza-
przegubie A.
2
Takie założenie
nie zadania,
Takie założenie pozwoli
siły N1 ina
obliczającpozwoli na ,rozwiązanie zadania, obliczając
a następnie naprężenia
N2rozwiązanie zadania, obliczając siły NN1 ii NN2,,
б1 i б2. siły
1 2
aaWnastępnie naprężeniawydłużenia
celu wyznaczenia
następnie naprężenia бб11 ii бб22.. prętów narysowano schemat odkształceń układu
przedstawiony na
W celu rysunku
celu 3.8.
wyznaczenia wydłużenia prętów
prętów narysowano
narysowano schemat
schemat
W wyznaczenia wydłużenia
odkształceń układu przedstawiony
odkształceń układu przedstawiony na rysunku 3.8. na rysunku 3.8.
Rys.
Rys.3.8.
3.8.Schemat
Schematodkształcenia
odkształceniabelki ABiiiukładu
belkiAB układuprętowego
prętowego
Rys. 3.8. Schemat odkształcenia belki AB układu prętowego
Na podstawie
Na
Na podstawiepodstawie rysunku
rysunku
rysunku 3.8 napisano
3.8 napisano
3.8 napisano warunek
warunek
warunek geometryczny:
geometryczny:
geometryczny:
DD'' BB
DD BB'
 ' ;; czyli LL11  LL22
 czyli  sin
, aa 22aa aa 22aasin
gdzie: ΔL1 i ΔL2 są wydłużeniami prętów 1 i 2.
gdzie: ΔL1iiΔL
gdzie: ΔL ΔL2sąsą wydłużeniami
wydłużeniami prętów
prętów 11 ii 2.
2.
Na rysunku1
3.8
2
przedstawiającym schemat odkształcenia przyjęto uproszczenia,
Na
zakładając,Na rysunkubelki
że punkty
rysunku 3.8przemieszczają
3.8 przedstawiającym
przedstawiającym schemat
się poschemat odkształcenia
prostychodkształcenia przyjęto
prostopadłych przyjęto
do osi belki
uproszczenia,
orazuproszczenia, zakładając,
że osie prętówzakładając, że punkty belki
że punkty belki
przed i po odkształceniu przemieszczają
przemieszczają
są do siebie się po prostych
się po prostych
równoległe.
33
33
prostopadłych do osi belki oraz że osie prętów przed i po odkształceniu są
do siebie równoległe.
Można zatem napisać wyrażenia na wydłużenia prętów korzystając
z prawa Hooke’a:
prostopadłych do osi belki oraz że osie prętów przed i po odkształceniu są
40 Jando siebieWytrzymałość
Zwolak, równoległe. materiałów N  L w zadaniach N L
L1  1 1 ; L2  2 2
Można zatem napisać wyrażenia E1  A1 na wydłużenia E2  A2 prętów korzystając
z prawa Hooke’a:
Można Patrząc
zatem napisać wyrażenia
na rysunek 3.6 i na 3.7,wydłużenia
można napisać prętówrównanie
korzystając z prawa
równowagi
Hooke’a: dla belki AB, które ma N1  L1 N2  L2
∆L1postać:
 N ⋅ L; L 2L =
N 2 ⋅ L2
L1 =E 1A 1 ; ∆ 2 E2  A2
 Mi A  1 N11 a  2F  a  2EN2 ⋅2A2a sin   0

1E ⋅ 1A
Patrząc
Patrząc na rysunek
na rysunek 3.6 i 3.6
3.7, imożna 3.7, można
napisaćnapisać równanierównanie równowagi równowagi
dla belki AB,
dla belki W
AB,
które ma postać: równaniach
które ma powyższych
postać: N 1 i N 2 są wielkościami niewiadomymi.
Wyznaczenie tych niewiadomych odbędzie się przez rozwiązanie układu
równań złożonego  Mi Az równania
 N1  a  2równowagi
F  a  2 N 2  ai sin z warunku
0 geometrycznego.
Układ taki
W równaniach przyjmuje
powyższychpostać: N1 i NN2 1sąiwielkościami niewiadomymi. Wyznaczenie
W równaniach powyższych N2 są wielkościami niewiadomymi.
tych niewiadomych
Wyznaczenie odbędzie
tych sięNprzez

niewiadomych 1 a  2
rozwiązanie
F  a  2Nsię
odbędzie układu
sin równań
2  a przez 0 złożonego
rozwiązanie z równa-
układu
niarównań
równowagi i z warunku geometrycznego. Układ
złożonego z równania równowagi i z warunku geometrycznego. taki przyjmuje postać:
N1  L1 N 2  L2
Układ taki przyjmuje postać: − N1 ⋅ aa+ E2 F A⋅ a− 22aN 2sin
1 1
⋅ asin Eα2  =A20
 N1  aN⋅2LF  a  2NN 2 a sin  0
2 ⋅ L2
Z układu tego będą 1
wyznaczone
1
= wyrażenia opisujące siły N1 i N2.
a ⋅ EL1 ⋅ A1 2a ⋅N
N sinαL ⋅ E2 ⋅ A2
W dalszej kolejności można 1 1 wyznaczyć
 2 naprężenia
2 w prętach 1 i 2, stosując
Z wzory:
układu tego będą wyznaczone
a  E1  A1 wyrażenia
2a  sin opisujące
E2  A2 siły N1 i N2. W dalszej kolej-
ności można wyznaczyć naprężenia w prętach 1 i 2, stosując wzory:
Z układu tego będą wyznaczone N N
 N 1 ; wyrażenia  N 2 opisujące siły N1 i N2.
W dalszej kolejności można wyznaczyć s 1 = 1 1 ;A1 naprężenia
s 2 = 2 2 A2 w prętach 1 i 2, stosując
A1 A2
wzory:
Przypadki Przypadki statycznie
statycznie niewyznaczalne niewyznaczalne
spotyka się częstospotyka się
w zastosowaniach często
tech-
w zastosowaniach technicznych, N1 na przykład N2 podczas montażu elementów
nicznych, na przykład podczas montażu
s1  ; elementów
s2  konstrukcyjnych w jeden zespół.
konstrukcyjnych
Niech będzie dany w jeden
układ zespół.
prętowy A1 przedstawiony A2 na rysunku 3.9.
Niech będzie dany układ prętowy przedstawiony na rysunku 3.9.
Przypadki statycznie niewyznaczalne spotyka się często
w zastosowaniach technicznych, na przykład podczas montażu elementów
konstrukcyjnych w jeden zespół.
1
Niech będzie dany układ prętowy przedstawiony na rysunku 3.9. 2
a 3a
1 2
a 3a
d
A B
Rys.Rys.
3.9.3.9.
Układ prętowy
Układ z różnicą
prętowy długości
z różnicą prętów
długości prętów
d
DługośćApręta 1 jest o d mniejsza od długości pręta 2. Podczas montażu

B tego ukła-
du, pręt 1 wydłuży się o DL2. Wydłużeniom tym odpowiadają siły wewnętrzne i naprę-
Rys. 3.9. Układ prętowy z różnicą długości prętów
żenia w prętach, zwane naprężeniami montażowymi.
35
Układ prętowy z rysunku 3.9 po uwolnieniu od więzów przedstawiono na rysunku
3.10.
34
Długość pręta 1 jest o  mniejsza od długości pręta 2. Podczas montażu
Długośćpręt
tego układu, pręta 1 jest o się
1 wydłuży mniejsza
o L2.od długości pręta
Wydłużeniom tym2. Podczas montażu
odpowiadają siły
Długość pręta 1 jest o  mniejsza od długości pręta 2. Podczas montażu
tego układu,
wewnętrzne pręt 1 wydłuży się o  L 2. Wydłużeniom tym odpowiadają siły
tego układu, i pręt
naprężenia w prętach,
1 wydłuży się o zwane naprężeniamitym
L2. Wydłużeniom montażowymi.
odpowiadają siły
wewnętrzne
Układ iiprętowy
naprężenia w prętach,
z rysunku 3.9 zwane naprężeniami
po uwolnieniu montażowymi.
od więzów przedstawiono
wewnętrzne naprężenia w prętach, zwane naprężeniami montażowymi.
Układ
na rysunku prętowy z rysunku 3.9 po uwolnieniu od więzów przedstawiono
Układ3.10.
prętowy z rysunku 3.9 po uwolnieniu od więzów
3. Rozciąganie przedstawiono
lub ściskanie prętów prostych 41
na rysunku 3.10.
na rysunku 3.10.
RAy N1 N2
RAx RAy N1 N2
RAx RAy N1 N2
RAx A B
A B
A Rys. 3.10. Pręt AB z siłami wewnętrznymi N i N B
1 2
Rys. 3.10. Pręt AB z siłami wewnętrznymi N1 i N2
Rys.
Rys.3.10.
W celu obliczenia Pręt
3.10. Pręt
naprężeń z siłami
ABAB wewnętrznymi
zmontażowych
siłami N1Ni 1Ni2N2 należy obliczyć
wewnętrznymi
najpierw
W celu obliczenia
siły wewnętrzne N1 i N2, naprężeń
do czegomontażowych
będzie potrzebne najpierw należy
równanie obliczyć
równowagi
W celu obliczenia naprężeń montażowych najpierw należy obliczyć
W
siły
belki celu
AB: obliczenia
wewnętrzne N i naprężeń
N , do montażowych
czego będzie najpierw
potrzebne należy
równanie obliczyć
równowagisiły we-
siły wewnętrzne N1 i N2, do czego będzie potrzebne równanie równowagi
1 2
belki AB:
wnętrzne N i N , do czego będzie potrzebne równanie równowagi belki AB:
belki AB:1 2
 Mi  A    N1  a  N 2  4 a  0
 Mi A    N1  a  N 2  4a  0
 Mi A   N1  a  N 2  4a  0
Do wyznaczenia sił N1 i N2 potrzebne jest drugie równanie, które będzie
Do Do
wyznaczenia sił sił1 iNN1 2i potrzebne
N jestjest
drugie równanie, które będzie ułożone
ułożoneDo wwyznaczenia
oparciu o warunek
wyznaczenia sił N
N2 potrzebne
1 i N2geometryczny,
potrzebne jest
drugie
drugie
równanie,
przy wykorzystaniu
równanie,
które będzie
rysunku
które będzie
w oparciu
ułożone owwarunek
oparciu geometryczny,
o warunek geometryczny,przy wykorzystaniu rysunku 3.11. rysunku
przy wykorzystaniu
3.11.
ułożone w oparciu o warunek geometryczny, przy wykorzystaniu rysunku
3.11.
3.11.
2
2
2
1
1
 1 
d 
d  
d 
A B
A B
A a 3a B
a 3a
a 3a
Rys. 3.11. Wydłużenie pręta 1 o  L
Rys. 3.11. Wydłużenie pręta 1 o DL
1 i skrócenie
i pręta
skrócenie 2 o2 
pręta o LDL
2
Rys. 3.11. Wydłużenie pręta 1 o L1 i1skrócenie pręta 2 o L2 2
Rys. 3.11. Wydłużenie pręta 1 o L1 i skrócenie pręta 2 o L2
Na podstawie odkształceń prętów 1 i 2 na rysunku 3.11, można napisać
Na podstawie
Na podstawie
równanie: odkształceń
odkształceń prętów
prętów 1 i 211na
i 2rysunku
na rysunku
3.11,3.11,
możnamożna napisać
napisać równanie:
Na podstawie odkształceń prętów i 2 na rysunku 3.11, można napisać
równanie: δ − ∆L1 ∆L2
równanie: d  L =L
d aaL1  4La42 a
1 2
d  L1  L2
Wydłużenia DL1 i DL2 na podstawie a prawa
 4a Hooke’a zapisano w postaci:
Wydłużenia L1 i L2 Nna 4a
a podstawie prawa
N 2 ⋅ L2 Hooke’a zapisano w
1 ⋅ L1
Wydłużenia  L 1 i∆L 1L
 ;
=2 na podstawie ∆L2 =prawa Hooke’a zapisano w
postaci:Wydłużenia L1 i L2 Ena 1 ⋅ A1
podstawie prawa
E2 A2 Hooke’a zapisano w
postaci:
postaci:
W oparciu o równanie fizyczne N  Lna DL1 i DL2 N oraz Lrównanie równowagi belki AB,
L1  N11  L11 ; L2  N22  L22
wyznacza się siły N1 i N2, aLnastępnie
N E A L; naprężenia montażowe
L2  NE22AL22 s1 i s2.
L11  E111  A11 ; L2  E2 A2
E1  A1 E A2
W oparciu o równanie fizyczne na L1 i L22 oraz równanie równowagi
belki W oparciu o równanie
wyznacza się siły fizyczne
i , a na L1 i 
następnie L2 oraz równanie
naprężenia montażowerównowagi
1 i 2.
3.3. Energia odkształcenia
AB,
W oparciu o równanie N 1 N
fizyczne2 na  L 1 i przy
L2 oraz rozciąganiu
równanie równowagi
belki AB, wyznacza się siły N1 i N2, a następnie naprężenia montażowe 1 i 2.
belki AB, wyznacza się siły N1 i N2, a następnie naprężenia montażowe 1 i 2.
Podczas obciążania pręta siłą rozciągającą wykonywana jest pewna praca, zuży-
wana na zmianę odległości między atomami materiału pręta, która związana jest ze
zmianą energii potencjalnej jego cząstek. Energia ta nazywana jest energią odkształce-
nia i jest ona zwracana w procesie odciążania. 35
W energetycznym ujęciu, ciałem idealnie sprężystym jest takie ciało, w którym 35
35
praca zwrócona w procesie odciążania jest równa pracy włożonej przy obciążaniu. Jeśli
3.3. ENERGIA ODKSZTAŁCENIA PRZY ROZCIĄGANIU
Podczas obciążania pręta siłą rozciągającą wykonywana jest pewna

praca, zużywana na zmianę odległości między atomami materiału pręta,
która związana jest ze zmianą energii potencjalnej jego cząstek. Energia ta
nazywana jest energią odkształcenia i jest ona zwracana w procesie
praca zwrócona jest mniejsza niż włożona, to ciało takie jest częściowo sprężyste. Róż-
odciążania.
nica między tymi pracami zostaje
W energetycznym ujęciu,zużyta na nieodwracalne
ciałem zmiany
idealnie sprężystym w materiale,
jest takie ciało,będące
trwałym jegopraca
w którym odkształceniem.
zwrócona w Analiza energii
procesie odkształcenia
odciążania możepracy
jest równa być przeprowadzona
włożonej
na przy obciążaniu.
przykładzie Jeśli praca
rozciągania zwrócona
pręta jest mniejsza
pryzmatycznego, niż włożona, tonaciało
przedstawionego takie3.12.
rysunku
jest częściowo sprężyste. Różnica między tymi pracami zostaje zużyta
na nieodwracalne zmiany w materiale, będące trwałym jego odkształceniem.
Analiza energii odkształcenia może być przeprowadzona na przykładzie
rozciągania pręta pryzmatycznego, przedstawionego na rysunku 3.12.
stan początkowy
Fp = 0
stan pośredni
0 < Fp < F
up = (l)p
stan końcowy
Fp = F
upp == l
U
l
Rys. 3.12. Praca obciążenia przy pręcie rozciąganym
Rys. 3.12. Praca obciążenia przy pręcie rozciąganym
W analizie założono,
W analizie że proces
założono, obciążania
że proces przebiega
obciążania bardzo
przebiega bardzopowoli, czyli za-
powoli,
chodzi powolny wzrost siły
czyli zachodzi powolny wzrostF p
od zera do końcowej wartości F
siły Fp od zera do końcowej wartości
p
= F. Można
Fp = F.uznać,
że Można
w tym uznać,
powolnym że wquasi-statycznym procesie, prędkościprocesie,
tym powolnym quasi-statycznym cząstek prędkości
ciała są bardzo
cząstek
małe, a ichciała są bardzo
energia małe,także
kinetyczna a ichjest
energia kinetyczna
pomijalnie mała. także jest pomijalnie
Przemieszczenie chwilowe
mała. Przemieszczenie chwilowe u swobodnego końca pręta jest
up swobodnego końca pręta jest równe pwydłużeniu (Dl)p pręta przy statycznym dzia- równe
wydłużeniu
łaniu (l)p pręta
siły Fp. Zgodnie przy statycznym
z prawem Hooke’a działaniu siły F
w przypadku p. Zgodnie
prostego z prawemmożna
rozciągania
Hooke’a
napisać w przypadku prostego rozciągania można napisać zależność:
zależność:
(3.7) (3.7)
gdzie: l –ldługość
gdzie: pręta,
– długość E –Emoduł
pręta, Younga,
– moduł A –Apole
Younga, przekroju
– pole poprzecznego
przekroju pręta.
poprzecznego
Siłę Fp można zapisać zależnością:
pręta.
36 Fp = ¦ (up) (3.8)
Zależność ta została przedstawiona graficznie na rysunku 3.13.
Rys. 3.13. Obraz siły Fp w funkcji przemieszczenia up
Następnie będzie obliczona praca, jaką wykona siła Fp w całym procesie obciąża-
nia. Wzrostowi siły z wartości Fp do Fp + dFp odpowiada przyrost przemieszczenia dup,
a elementarną pracę dL siły Fp zapisano:
dL
= Fp ⋅ du p (3.9)
Praca ta jest równa wartości pola zakreskowanego na rysunku 3.13. Całkowita
praca L jest równa sumie takich elementarnych prac, czyli polu powierzchni trójkąta
OCB i może być zapisana jako:
1 1
L= F ⋅ u= F ⋅ ∆l (3.10)
2 2
gdzie: F i Dl oznaczają końcowe wartości siły i wydłużenia.
Jeżeli siła F będzie wyrażona w niutonach (N), a wydłużenie w metrach (m), to
praca otrzyma miano dżula (1 Nm = 1 J).
Przy poczynionym założeniu, że rozciąganie jest procesem quasi-statycznym,
można powiedzieć, że praca zamienia się całkowicie na energię potencjalną U, którą
można zapisać za pomocą wzoru:
1 (3.11)
U= L= F ⋅ ∆l
2
Korzystając ze wzoru (3.10) energia potencjalna U może być wyrażona:

F 2 ⋅l
U= (3.12)
2E ⋅ A
Jak widać z zapisu wzoru (3.19) energia potencjalna jest kwadratową funkcją siły
F, a zatem nie zależy od jej znaku (rozciąganie lub ściskanie pręta) i jest zawsze dodat-
nia, gdy tylko F ¹ 0. Należy zauważyć, że nieliniowość zależności energii potencjalnej
od siły (U(F)) sprawia, iż energia odkształcenia nie podlega zasadzie superpozycji. Ina-
czej mówiąc, energia potencjalna U przy jednoczesnym rozciąganiu pręta przez dwie
siły F1 i F2 nie będzie równa sumie energii U1 i U2 odpowiadających oddzielnemu dzia-
łaniu tych sił. Od tego stwierdzenia istnieją wyjątki, które wymagają jednak oddzielne-
go szczegółowego uzasadnienia.
Podczas rozciągania pręta pryzmatycznego w każdej jego części występują jed-
nakowe warunki, wobec czego w jednostce objętości ilość energii U’ będzie wyrażona
wzorem:
U
U' = (3.13)
A⋅l
Wielkość U’ jest nazywana właściwą energią odkształcenia i jest ona miarą po-
ziomu energetycznego jednostki objętości materiału. Wykorzystując wzór na energię
potencjalną U można zapisać:
F 2 ⋅l F2 s2
= U' = = (3.14)
2EA2 ⋅ l 2EA2 2E
Podobnie można określić inną wielkość U’’, nazywaną miarą poziomu energe-
tycznego jednostki masy materiału przy rozciąganiu. Wielkość U’’ zapisano wzorem:
F 2 ⋅l F2 1
U ''= = = U '⋅ (3.15)
2EA ⋅ l ⋅ ρ 2EA ⋅ ρ
2 2
ρ
gdzie: r jest masą właściwą materiału pręta.
Wielkości U’ i U’’ mogą być stosowane, między innymi do oceny materiału
ze względu na możliwości akumulowania energii, w przypadku podstawienia za s war-
tości granicy sprężystości.
W dalszej kolejności będzie przedstawiona analiza pręta przy jego odciążaniu.
Patrząc na rysunek 3.13, zauważa się, że początkowi procesu odciążania odpowiada
punkt B, a końcowi punkt O. W przypadku materiału sprężystego jest to ta sama prosta
BO. Świadczy to o tym, że ilość pracy oddana na zewnątrz przy odciążaniu jest rów-
na pracy włożonej podczas obciążania, jak również o tym, że w zakresie sprężystym
materiału przemiany energetyczne są całkowicie odwracalne. Nie są tu uwzględniane
dodatkowe efekty wymiany ciepła z otoczeniem, które są bardzo małe.
energetyczne są całkowicie odwracalne. Nie są tu uwzględniane dodatkowe
efekty wymiany ciepła
3. ROZCIĄGANIE z otoczeniem,
LUB ŚCISKANIE które
PRĘTÓW są bardzo małe.
PROSTYCH
3.4.energetyczne
STAN NAPIĘCIA
są całkowicie Iodwracalne.
ODKSZTAŁCENIA PRZY dodatkowe
Nie są tu uwzględniane
ROZCIĄGANIU
efekty wymiany ciepła z otoczeniem, które są3.bardzo małe.lub ściskanie prętów prostych
Rozciąganie 45
3.4.W STAN
pręcie NAPIĘCIA
rozciąganymI ODKSZTAŁCENIA
panuje określony stanPRZY
napięcia i odkształcenia.
3.4. Stan napięcia i odkształcenia
ROZCIĄGANIU
Dokładniejsza jego analiza będzie przeprowadzona na ukośnym przekroju
przy rozciąganiu
A-A pręta przedstawionego na rysunku 3.14.
W pręcie rozciąganym panuje określony stan napięcia i odkształcenia.
W pręcie rozciąganym
Dokładniejsza panuje
jego analiza określony
będzie stan napięcia
przeprowadzona na iukośnym
odkształcenia. Dokład-
przekroju
A-A pręta przedstawionego na rysunku 3.14.
niejsza jego analiza będzie przeprowadzona na ukośnym przekroju AA pręta przedsta-
wionego na rysunku 3.14.
Rys. 3.14. Naprężenia w ukośnym przekroju pręta rozciąganego

Rys. 3.14. Naprężenia w ukośnym przekroju pręta rozciąganego
W tymRys. 3.14. Naprężenia w ukośnym przekroju pręta rozciąganego
celu wyznaczy się najpierw naprężenia w ukośnym przekroju
W tym celu wyznaczy się najpierw naprężenia w ukośnym przekroju
A –WAtympręta. Położenie tego przekroju w badanej częściprzekroju
I zostałoA – A
określone
A – A celu
pręta.wyznaczy
Położeniesię najpierw
tego naprężenia
przekroju w badanej w ukośnym
części I zostało określonepręta.
kątem tego
kątem
Położenie , zawartym
, przekroju
zawartymw pomiędzy
pomiędzy osią xIx pręta,
osią
badanej części pręta,a określone
zostało anormalną
normalną zewnętrzną
n a,
n zewnętrzną
kątem dla
dla po-
zawartym
części
między osiąI. xI.pręta,
części Wypadkowe
Wypadkowe
a normalną naprężenia
naprężenia 
n zewnętrzną sąsączęści
w wdla
rozłożone
rozłożone równomiernie,
równomiernie,
I. Wypadkowe co sco
naprężenia
przedstawiono
przedstawiono
są rozłożone na rysunku
na rysunku
równomiernie, 3.15.
3.15.
co przedstawiono na rysunku 3.15.
w
AA
n n
α
W α
F W
F x
x
 B część I A w
 B Rys. 3.15. Wypadkowa
część I naprężenia W A w
Naprężenia w Rys.
powinny być równoległe
3.15.Wypadkowa
Wypadkowa do osi
naprężenia x, jest to bowiem
Rys. 3.15. naprężenia W W
niezbędne do spełnienia warunku równowagi badanej części I. Wypadkową
Naprężenia w powinny być równoległe do osi x, jest to bowiem
naprężeń w oznaczoną literą W zapisano zależnością:
Naprężenia sw powinnywarunku
niezbędne do spełnienia być równoległe
równowagi do osi x, jest części
badanej to bowiem niezbędne
I. Wypadkową
do spełnienia
naprężeń warunku równowagi badanej 
 w  Aczęści w I. Wypadkową naprężeń sw oznaczo-
w oznaczoną literą W  A
W zapisano  
zależnością: (3.16)
ną literą W zapisano zależnością: cos 
–⋅A. s ⋅ Aw  A ((3.16)
WW=As
gdzie: A jest polem przekroju w
wA A
α
 w
= cos  3.16)
cos
Z warunków równowagi części I wynika, że: α
gdzie: Aa jest polem przekroju A – A.
gdzie:
40 A jest polem przekroju A – A.
Z warunków równowagi części I wynika, że:
40
Z warunków równowagi części I wynika, że:

W – F = O
oraz uwzględniając, że:
F jest naprężeniem w przekroju poprzecznym B,
s=
A
można napisać:
F ⋅ cos α
sw = = s ⋅ cos α (3.17)
A
Naprężenie wypadkowe sw może być rozłożone na normalne sa oraz styczne ta.
Rozkład tych naprężeń przedstawiono na rysunku 3.16.
sα
sw
A
𝜏𝛼
sα
sw α
𝜏𝛼
sα
sw
𝜏𝛼
A
Rys. 3.16. Naprężenie normalne sα i styczne tα na przekroju ukośnym A - A
Rozkładając naprężenie wypadkowe na normalne i styczne otrzymuje się:

s α = s w ⋅ cos α = s ⋅ cos 2 α (3.18)
τ α = s w ⋅ sin α = s ⋅ sin α ⋅ cos α (3.19)
Wzory (3.18) i (3.19) odnoszą się do rozciągania. Te same wzory będą stosowane
w przypadku ściskania, z tą różnicą, że wielkości sa i ta będą miały zwroty przeciwne
aniżeli na rysunku 3.16. W celu orientacji w znakach warto zauważyć, że naprężenie
normalne sa jest dodatnie, gdy działa na zewnątrz rozpatrywanej części I. Naprężenie
styczne ta jest dodatnie, gdy dokonuje obrotu rozpatrywanej części zgodnego z ruchem
wskazówek zegara.
Przedstawione na rysunku 3.14 przecięcie A – A jest jednokrotne. Można jednak
w tym samym pręcie dokonać kilka przekrojów. Mogą to być na przykład cztery prze-
kroje: A – B, B – C, C – D, D – A, które odpowiadają kątom
π  3
α1 =
α ,α2 =
α +   ,α 3 =
α + π ,α 4 =
α+ π
2 2
W wyniku tych przekrojów uzyska się kostkę materiału w postaci elementarnego
prostopadłościanu, co zostało przedstawione na rysunku 3.17.
n2
α 2 =α+π/2
α3 = α + π B
n1
C α1 = α
x
A
D
n3
σ s
n4
α 4 = α+3π/2
Rys. 3.17. Wycięta kostka prostopadłościenna
Korzystając z wzorów (3.18) i (3.19), podstawiając kolejno

1 3
α1 =
α ,α2 =
α + π ,α 3 = α + π ,α 4 =α + π można napisać:
2 2
s α = s α +π = s ⋅ cos 2 α (3.20)
s π =s 3 = s ⋅ sin 2 α (3.21)
α+ α+ π
2 2
Naprężenia styczne na prostopadłych do siebie ściankach mają jednakowe bez-
względne wartości:
τ α = −τ π = τ α +π = −τ 3 = s ⋅ sin α ⋅ cos α (3.22)
α+ α+ π
2 2
Dobrą ilustracją wzorów (3.20), (3.21), (3.22) jest graficzne przedstawienie wek-
torów naprężeń normalnych i stycznych na wyciętej elementarnej kostce prostopadło-
ściennej przedstawionej na rysunku 3.18.
n2
s/2
B
/2
s n1

α
s

D
3
s𝜎𝜎+ 2
Rys. 3.18. Naprężenia normalne i styczne na ściankach elementarnej kostki prostopadłościennej
Naprężenia
Naprężenia stycznestyczne
zapisanezapisane za pomocą
za pomocą wzoruwzoru
(3.22)(3.22) wyrażają
wyrażają zasadę
zasadę o równo-
o równowartości naprężeń
wartości naprężeń stycznych. stycznych.
Sens fizyczny
Naprężenia stycznerozważań
zapisane zasady równowartości
za pomocą wzoru (3.22)naprężeń
wyrażająstycznych,
zasadę
Sens fizyczny rozważań
można dodatkowo
zasady
objaśnić
równowartości naprężeń stycznych, można dodat-
przez analogię do przedstawionego na rysunku
o równowartości naprężeń stycznych.
kowo objaśnić
3.19Sens przez
wektora K analogię
w różnych
fizyczny doukładach
rozważań przedstawionego na rysunku
zasadywspółrzędnych.
równowartości 3.19 stycznych,
naprężeń wektora K w róż-
nychmożna
układach współrzędnych.
dodatkowo objaśnić przez analogię do przedstawionego na rysunku
3.19 wektora K w różnych układach współrzędnych.
y
y1
y
y1
F2 K
F4 x1
F2 K 
F3
F4 x1
F1  x
F3
Rys. 3.19. Rozkład wektora K na składowe F1, F2 oraz na F3 i F4
F1 x
W układzie xy składowymi wektora K są F1 i F2, a w układzie x1y1
Rys.
składowe FRys.3.19. Rozkład wektora K na składowe 1, F2 orazKnanie
a samFwektor F3 i F4
3i F . Są to różne składowe,
3.19. Rozkład wektora K na składowe
4 F1, F2 oraz nazmienia
F3 i F4 się.
W układzie xy składowymi wektora K są F1 i F2, a w układzie x1y1
składowe F3 i F4. Są to różne składowe, a sam wektor K nie zmienia się. 43
42
W układzie xy składowymi wektora K są F1 i F2, a w układzie x1y1 składowe F3

i F4. Są to różne składowe, a sam wektor K nie zmienia się.
W analogii do wektora
W analogii K z rysunku
do wektora 3.19 zapisano
K z rysunku obrazy naprężeń,
3.19 zapisano które wyni-
obrazy naprężeń,
kają które
z położenia
wynikają z położenia dwóch wyciętych kostek prostopadłościennych pręta
dwóch wyciętych kostek prostopadłościennych z tego samego z
przedstawionego na na rysunku 3.20.
tego samego pręta przedstawionego na na rysunku 3.20.
F  F
/2
C B B

 C
 I 
II
A 

D A
/2
D
Rys.3.20.
Rys. 3.20.Położenie
Położeniekostki
kostkiprostopadłościennej
prostopadłościennejwwosi
osipręta
prętarozciąganego
rozciąganego
Obraz naprężeń kostki II jest bardziej złożony od kostki I, chociaż stan

Obraz naprężeń
napięcia kostkiw II pręcie
materiału jest bardziej złożony
pozostaje tenod sam.
kostki Jest
I, chociaż
tylkostan napięcia
inaczej
materiału w pręcie pozostaje
przedstawiony. ten sam.
Fakt, że stan Jest materiału
napięcia tylko inaczej przedstawiony.
pozostaje ten sam wFakt, że
obydwustan
obrazach,
napięcia nazywany
materiału jest
pozostaje tenstanem prostegoobrazach,
sam w obydwu rozciągania i występuje
nazywany tylkopro-
jest stanem
stegowtedy,
rozciągania i występuje,tylko
gdy naprężenia:  i wtedy,
 spełniają zależności (3.18)
gdy naprężenia: i (3.19).
s, sa i t a
spełniają zależno-
ści (3.18) i (3.19).
3.5. PRZYKŁADY ZADAŃ Z ROZWIĄZANIAMI
Przykład 3.1.
Pręt o przekroju kołowym i średnicy d = 4 cm obciążono siłami:
Przykład 3.1.
F1 = 5000 N, F2 = 15000 N, przyłożonymi w jego osi jak na rysunku 3.21.
Pręt o przekroju kołowym i średnicy d = 4 cm obciążono siłami: F = 5000 N,
Obliczyć naprężenia w przedziałach 1 i 2. 1
F = 15000 N, przyłożonymi w jego osi jak na rysunku 3.21. Obliczyć naprężenia
2
w przedziałach 1 i 2.
50 3.
Jan ROZCIĄGANIE LUB ŚCISKANIE
Zwolak, Wytrzymałość PRĘTÓW PROSTYCH
B
B
Rys.
Rys. 3.21.
3.21. Pręt
Pręt o przekroju
o przekroju kołowym
kołowym obciążony
obciążony siłami
siłami osiowymi
osiowymi
Rys. 3.21. Pręt o przekroju kołowym obciążony siłami osiowymi
Rozwiązanie
Rozwiązanie
Rozwiązanie Na początku należy wykonać przekroje myślowe i βodpowiednio
NaNapoczątku
początku należy
należywykonaćwykonać przekroje
przekrojemyślowe
myślowe
– –α β,
α – αα α–i β – β,
α i βokreślić
– β,
odpowiednio w przedziale 1 i 2. Następnie z warunków równowagi
w przedziale 1wi przedziale
odpowiednio 2. Następnie 1N iz2.warunków
Następnie równowagi
z warunków określić wartości
równowagi sił wewnętrz-
wartości sił wewnętrznych iN , występujących w przekrojach α – określić
α i β – β.
nych N i N , występujących w 1przekrojach
2 α – α
wartości1 sił 2wewnętrznych N1 i N2, występujących w przekrojach α – α i β – β.i β – β.
Przekrój α – α:
N1 Przekrój
F1 = 0 αα––α:α:
–Przekrój
N1 N – F
– F=1 = 0
= 0= 5000 N
F
N1 = F1
= 5000 N
1
= F1 1 = 5000 N
1 Przekrój β – β:
Przekrój ββ –– β:
Przekrój β:
N2 – F2 – F1 = 0
N
N22 N– F – F = 0
– F=22 –F F+11 =F 0= 5000 + 15000 = 20000 N
N = FF11 + F F2 2 = 5000 + 15000 = 20000 N
2 1 2
N22 = +Siły =zewnętrzne
5000 + 15000 F1 =i 20000 N
F2 przyłożone w punktach A i B powodują,
Siły
Siły zewnętrzne
zewnętrzne F i F przyłożone w punktach A i B powodują, że zmiana naprę-
1 F 2i F przyłożone w punktach A i B powodują,
że zmiana naprężeń występuje 1 2 pomiędzy tymi punktami.
żeńzmiana
że występuje pomiędzy tymi punktami.
4naprężeń
N1 występuje
4  5000 pomiędzy tymi punktami.
20000
s AB 4N 2  4 5000 20000  3980891 N  m2  3.98 MPa
s AB   1d
  0 .04 2
 0 .005024  3980891 N  m2  3.98 MPa
 d42N   40.04 2
0 .005024
20000 800000 ,005024
s BC 4N 22 4 20000 2 800000  ,005024  15923566 N  m2  15 ,92 MPa
s BC   2d
   0 ,04   0 ,04 2
 15923566 N  m2  15 ,92 MPa
d 2
  0,04 2
  0,04 2
Przykład 3.2.
Przykład 3.2.
PrzykładSztywną
3.2. belkę AB zawieszono na trzech prętach z mocowaniem
Sztywną belkę
przegubowym, jak naAB zawieszono
rysunku 3.22. na trzechkolejnych
Średnice prętach zprętów
mocowaniem
wynoszą:
Sztywną belkę AB zawieszono na trzech prętach z mocowaniem przegubowym,
przegubowym,
d1 = 8 mm, djak = na
10 rysunku
mm, d 3.22.
= 8 mm.Średnice
Belkę kolejnych
w punkcieprętów
C wynoszą:
obciążono siłą
jak na rysunku 3.22.
2 Średnice 3kolejnych prętów wynoszą: d1 = 8 mm, d2 = 10 mm,
= 8 mm, Fd2==20000
d1 skupioną 10 mm, = 8 mm.
N. dObliczyć Belkę w wpunkcie
naprężenia C 1,obciążono
prętach: orazsiłąichnaprę-
2, 3Obliczyć
d3 = 8 mm. Belkę w punkcie 3
C obciążono
°
siłą skupioną F = 20000 N.
skupioną F = 20000 N. Obliczyć
wydłużenia, naprężenia w prętach:
E =1, °2,1 105 MPa,
2, 3x oraz ich
żenia w prętach:przyjmując α = 45
1, 2, 3 oraz ich , moduł Younga
wydłużenia, przyjmując α = 45 , moduł Younga E = 2,1
wydłużenia,
L 5= 120 cm,przyjmując
AB = 5 L, AC 45°L.
α = 1,5 , moduł Younga E = 2,1 x 105 MPa,
x 10 MPa, L = 120 cm, AB = 5 L, AC = 1,5 L.
L = 120 cm, AB = 5 L, AC = 1,5 L.
44
44
3.
3. ROZCIĄGANIE
ROZCIĄGANIE LUB
LUB ŚCISKANIE
ŚCISKANIE PRĘTÓW
PRĘTÓW PROSTYCH
PROSTYCH
3. ROZCIĄGANIE LUB ŚCISKANIE
3. PRĘTÓW
Rozciąganie PROSTYCH
lub ściskanie prętów prostych 51
L
LL
L
Rys. 3.22. Belka wisząca na trzech prętach

Rys. Rys.
3.22.3.22.
Belka wisząca
Belka na na
wisząca trzech prętach
trzech prętach
Rys.
Rys. 3.22.
3.22. Belka
Belka wisząca
wisząca na
na trzech
trzech prętach
prętach
Rozwiązanie
Rozwiązanie Rozwiązanie
Rozwiązanie
Rozwiązanie Siły Siły w prętach będą wyznaczone napodstawie
podstawie warunków równowagi
Siływw prętach
prętach będą
będą wyznaczone
wyznaczone na napodstawie warunkówwarunków równowagi napisanych
równowagi
Siły
napisanych
Siły w w prętach
dla będą
układu wyznaczone
płaskiego: na podstawie warunków równowagi
dla układu
napisanych dlaprętach
płaskiego:układubędą płaskiego: wyznaczone na podstawie warunków równowagi
napisanych Fix dla  Nukładu płaskiego:
napisanych
  dla 1  sin płaskiego:
układu
Fix   N1  sin  N 2  sin  0  N 2  sin  0

 FFFixix NFiyNN11cos
 sin
Nsin 

1  cos 
N N 22 Nsin
sin 
  00
2  cos  F  N 3  0
 Fiy  N1  cos   N N 2  cos  F  N 3  0
 cos   F
 F 0 N  00
N 33 
M Fiyiy M  
N11i Acos F 1,5NL22  cos N3   5L
 i A  F F 11,,55L LN N 3  55LL  00
M M ii  AA  
Rozwiązując
1,5L 
 FRozwiązując
Rozwiązując F 1,5L układ
 N 33 układ 5L  0równań otrzymano:
F 1,5równań
układ 20000otrzymano:
równań otrzymano:
1,5
NRozwiązując
Rozwiązując
,5 L F 1układ układ równań
równań
 otrzymano:
otrzymano:
 6000 N
F 31 ,5 20000  1 ,5
N F
F ⋅11 ,
,55LL 5 L FF ⋅1 1 ,,
5 5 5 20000
20000 ⋅11
5,,
55 6000
 
N3 = F 1,5L = F 1,5 = 20000 1,5 =6000
N   6000N
N 333 
 5 55 L
LL F 55 N3  20000
5 55  6000
5  6000 N N
N15LN 2  5  5  9899 ,5 N
F
F N − N
N23cos 20000
20000  − 6000
 60002
N11 
N
N =N
 N22 
N =F
 F  N33 
3
= 20000
20000  6000 6000 =9899 9899,,55N
9899 N
N1  N 2  2 cos 
1 2 2
2 cos
cos
Obliczone α naprężenia 2  9899
w prętach ,5 N
otrzymują wartość:
2 cos  2
2
Obliczone
sObliczone
4 N1 naprężenia  9899 ,5 ww39598
4naprężenia prętach
prętachotrzymują
otrzymują
197044187 wartość:
wartość:
,wartość:
9 N  m2  197 MPa
1 
Obliczone  naprężenia  w prętach otrzymują
44NObliczone  d 2
 naprężenia
41  9899 ,,55  0 ,008 2
0
39598w
, prętach
00020096 otrzymują wartość:
s 1  4N N211 
1 4
4  9899
9899 52 
,9899  ,5 39598 39598 197044187 ,,99N
197044187 N m 197 MPa
m222 197
s   d  4N  0 , 4
008
s 1  sd212   0,008 2  0,00020096  0 ,00020096 39598 
197044187 ,,939NN m  2 197 MPa
1 2 2 2
 126108280  m  126MPa ,1MPa
d11 d 22 0,008   0,0102 ,00020096 0,000314
44N 4  9899
4  98994,,5 ,5 39598
s
s 2  4 N22
N 2 4N
2  4  9899
 39598
256000 39598 24000 126108280 ,,39
126108280 39N N m 126
m222 126 ,1MPa
s 22  s
 d
d 2  3  0,012  0,000314
3 22   0 ,01

0 , 
000314

 126108280 ,39 N
119426751,5N  m m2,,1
126 1 MPa
MPa
119,4 MPa
d 22  d3  0,01 0,008
2 2
0,000314
2
0,00020096
4N
4N33 4  6000
4 24000
s 4  6000 24000 2
s 3  4N23  Wydłużenia 6000 2 prętów 24000oblicza się 119426751,5N
według prawam
119426751,5N m 2  119,4
Hooke'a
2  119,4 dla MPa
prostego
s 33  rozciągania,

 d
d 2    0,0082  0,00020096  119426751,5N  m
  0,008więc 2będzie: 0,00020096  119,4 MPa MPa
 d33   0,008 0,00020096
32
Wydłużenia prętów
Wydłużenia N1  L1 prętów L oblicza
4  N1 oblicza się 4według
 9899,5 prawa
 1,2 Hooke'a dla prostego
prostego
 Wydłużenia
L1 
Wydłużenia prętów  obliczasięsię według
się według prawa prawa Hooke’a
 Hooke'a dla
0,00159mprostego
dla rozciągania,
1,59mm
rozciągania, Ewięc
 A1 będzie: Eprętów
   d12  cos oblicza
 2,1  10 5  10 według
6
 0,008prawa
2
   cos 45Hooke'a
o dla prostego
rozciągania,
więc będzie:
rozciągania, więc będzie: więc będzie:
N1  L N 2  L2 4 4  N
N14 L L N1  L 449899,5
9899,5
4  9899,5 1,2
1,2  1,2


 L
L N
 L12 L
N
1
1 L1 E  A 4  E N211 
L 2 5 4 5 9899,5 1,2   0,00101m
0,00159m

o o 0,00159m
1,01mm
 1,59mm
    1,59mm

1

1
L1 E
1 
E  A
A 1 E2 
E 
2 
  dd12   d
cos2
cos  cos
 2,1  2,1
2,110  10
105 10
5 
6
10 0,0082  cos
6
106 0,008
6  0,0102
2 2
 cos
cos
 4545
45 o 0,00159m 1,59mm
E  A1 E    d1  cos 2,1  10  10  0,008    cos 45
1 1 o
N N3  L3 44  N4  NL L3  L 4  6000 1,2 1,2


 L
L N
NL2223 L
L
L222
N
4 N2111  L 2  449899,5
9899,5
55 4  69899,5
1,2  0,00068 m  0,68 mm
21,2  0,00101m
 1,01mm
  E  A E    d 2 1
,  10  10  0,0102  cos
10  0 ,008  45oo 0,00101m
 1,01mm

2
L2 E
 2   A2 E E 3   dd 2  cos3 2,1 2,1  105 10 6 2

cos 0,00101m 1,01mm
A22 E   cos
2 5 6 2
E
E  A   d 22  cos  2,1  10 10  106  0,0100,010    cos 45 45o
N L 4 4 N  L 4 4  6000 1,2

L33  N
N333  L
L333  4  N
3.3. N333  L
L2 
 4  6000
6000 11,,2
2 00,,00068
00068mm00,68
,68mm
mm
LL3 
Przykład
E
E 
 A
A  E
E 
 
 
 d
d 2  2,1  1055  1066  0,00822    0,00068 m  0,68 mm
2 1
,  10 5  10 6  0,008 2  
E  A33 E    d33 2,1 10 10  0,008  
3 2
3
45
Przykład
Przykład 3.3.
3.3.
Przykład 3.3.
45
45
45
3. 3.
ROZCIĄGANIE LUB
ROZCIĄGANIE ŚCISKANIE
LUB PRĘTÓW
ŚCISKANIE PROSTYCH
PRĘTÓW PROSTYCH
Przykład 3.3.
Walec
Walec o ciężarze
Walec o ociężarze F = 50000 N
ciężarze zawieszono
F =F 50000
= 50000 na dwóch na
N Nzawieszono
zawieszono prętach o jednakowych
na dwóch
dwóch prętach śred-
prętach
onicach d Walec
jednakowych
= 15 mm
o jednakowych ośrednicach
ciężarze
średnicach
i jednakowych = =długościach
d =d F
15 1550000
mm mm iNjednakowych
zawieszono
i jednakowych
L = 1,5 m. na zamocowane
długościach
Pręty dwóch
długościach LL== prętach
1,5 m.
są przegu-
1,5 m.
o
Pręty
bowo jednakowych
zamocowane
w punktach średnicach
A, sąB i C. d
przegubowo =
Obliczyć15w mm i jednakowych
punktach
naprężenia A,
w B i C.
prętach długościach
Pręty zamocowane są przegubowo w punktach A, B i C. Obliczyć naprężeniaObliczyć
1 (AC) i 2 L = 1,5
naprężenia
(BC) oraz m.
obniże-
w Pręty
prętach
niewpunktuzamocowane
1 (AC)
prętachC.1 Modułi 2 są
(BC)
(AC) i5 Younga przegubowo
oraz obniżenie
materiału
2 (BC) oraz w punktach
punktu
prętapunktu
obniżenie A,
C. B i C.
Moduł 5 Obliczyć
C. Moduł
E = 2,1 x 10 Younga
MPa,Younga naprężenia
materiału
kąt α = 30°. Schemat
materiału
w
pręta prętach
pręta
układu 1= (AC)
E =E2,1
prętowego x 10
2,1 i102MPa,
5(BC) oraz
MPa,
xprzedstawiono obniżenie
kątkąt
α =αrysunku
na 30°.
= 30°. punktu
SchematC. Moduł
Schemat
3.23. układu Younga
układu materiału
prętowego
prętowego
pręta
przedstawiono E = na
przedstawiono 2,1na 105 MPa,
x rysunku
rysunku 3.23.kąt α = 30°. Schemat układu prętowego
3.23.
przedstawiono na rysunku 3.23.
Rys. 3.23.
Rys.
Rys. Schemat
3.23.
3.23. układu
Schemat
Schemat prętowego
układu
układu obciążonego
prętowego
prętowego siłąsiłą
obciążonego
obciążonego Fsiłą
FF
Rys. 3.23. Schemat układu prętowego obciążonego siłą F
Rozwiązanie
Rozwiązanie
Rozwiązanie
Rozwiązanie
Obydwa
Obydwaprętyprętybędą
będąrozciągane,
rozciągane,więc
więczwroty
zwrotyreakcji
reakcjiwięzów
więzówbędą
będą
jakjak Obydwa
na na Obydwa
rysunku pręty
3.24.
rysunku będą
pręty
3.24. rozciągane,
będą więc
rozciągane, zwroty
więc reakcji
zwroty więzów
reakcji będą jak na
więzów rysunku
będą
3.24.
jak na rysunku 3.24.
Rys.
Rys. 3.24.
3.24. Rysunek
Rysunek pomocniczy
pomocniczy z wydłużeniem
z wydłużeniem prętów
prętów o ΔL
o ΔL
Rys. 3.24. Rysunek pomocniczy z wydłużeniem prętów o ΔL
Rys. 3.24. Rysunek pomocniczy z wydłużeniem prętów o ΔL
Korzystając
z rysunku 3.24
3.24 można
można napisać
napisać równaniasumy
równania sumyrzutów
rzutówsiłsił
na oś
na oś x i y: xKorzystając
Korzystając
i y: z z rysunku
rysunku 3.24 3.24
można można napisać
napisać równania
równania sumy sumy
rzutówrzutów
sił na sił
oś x i y:
na oś x i y:
 Fix FixN1 N

 N N sin
1  sin
 sin   0 0
2  sin
Fix   N1  sin  2 N 2  sin   0
 F F iyN1 Ncos  N2 N
1  cos
iy FZiy równania
 F F 0 0
2  cos
 cos
 N1  cos  N 2  cos  F  0
Z równania
Z równania sumysumy
sumy rzutów
rzutów
rzutów sił
siłna
sił na
ośxoś
naoś x wynika,
wynika,
xwynika, że:że:
że:
N N= N= N
= Z2N=równania
N sumy rzutów sił na oś x wynika, że:
= N
N11 N 1 2 = N
1 =2 NZ 2= N
równania sumy rzutów
Z równania sumy rzutów siłsił
na na
oś oś y wyznaczono
y wyznaczono wartość
wartość N1N=1 =
N2N=2 =
N,N,
która Z równania
wynosi: sumy rzutów sił na oś y wyznaczono wartość N1 = N2 = N,
która wynosi:
2 Nktóra
2Ncos wynosi:
  F F
 cos
2 N  cosF  F
F
N N  F o
2 cos
N2cos 30 o30
2 cos 30 o
Korzystając z rysunku 3.24 można napisać równania sumy rzutów sił
na oś x i y:
 Fix   N1  sin  N 2  sin  0
F iy  N1  cos  N 2  cos  F  0
Z równania sumy rzutów sił na oś x wynika, że:
N1 = N2 = N
ZZrównania
równaniasumy
sumyrzutów
rzutówsiłsiłnanaośośy ywyznaczono
wyznaczonowartość
wartośćN1 N= N N= N,
1 = 2
która wy-
2 = N,
nosi:
która wynosi:
2 N  cos  F
F 3.
3. ROZCIĄGANIE
ROZCIĄGANIE LUB
LUB ŚCISKANIE
ŚCISKANIE PRĘTÓW
PRĘTÓW PROSTYCH
PROSTYCH
N
2 cos 30 o 3. ROZCIĄGANIE LUB ŚCISKANIE PRĘTÓW PROSTYCH
50000
50000  28868 ,3 N  28 ,8683 kN
N
N cos 30 oo  28868 ,3 N  28 ,8683 kN
 250000
N  2 cos 30 o  28868 ,3 N  28 ,8683 kN
Z
46 2Zcosobliczeń
30
Zobliczeń
obliczeń wynika,
wynika, że
że pręt
pręt 1(AC)
1(AC) i pręt 22 (BC) jest
jest rozciągany siłą
wynika, że pręt 1(AC) i pręti 2pręt (BC)
(BC) jest rozciągany
rozciągany siłą
siłą N = 28,8683 kN.
N=
N = 28,8683
Z obliczeń
28,8683
Ponieważ
kN. wynika,
kN.pręty że pręt 1(AC)
mają jednakowe i prętrozciągane
średnice, 2 (BC) jest rozciąganysiłą,
są jednakową siłąwięc wy-
Ponieważ
N = 28,8683
Ponieważ kN. pręty mają jednakowe średnice, rozciągane są jednakową
stępujące
siłą, w nich pręty mają również
naprężenia jednakowe
będąśrednice,
jednakowe:rozciągane są jednakową
siłą, więc
Ponieważ
więc występujące
pręty w
występujące nich
wmają naprężenia
naprężenia również
nich jednakowe średnice,będą
również jednakowe:
rozciągane
będą jednakowe:są jednakową
4
siłą, więc występująceN 4  w28 ,8683
nich naprężenia również będą jednakowe:
4 N 4  28 ,8683  163444 ,0198 kN  m  22  163 ,4 MPa
s s
s 11  s 22 ss 4dN22 
 4 28 2  163444 ,0198 kN  m  163 ,4 MPa
,8683
0,015
s 1  s 2  s  d 2    0,015 2  163444 ,0198 kN  m  2  163 ,4 MPa
2
Walec
Waleco oociężarze
Walec dciężarze
ciężarze F=
F
0,015= 50000
50000 N
 F = 50000 N spowodował
spowodował
N spowodował obniżenie
obniżenie
obniżenie punktu
punktu C doC
punktu do
Cpołożenia
do C′
położenia
Walec
na skutek
położenia C′ na skutek
o skutek
ciężarze
wydłużenia
C′ na wydłużenia
prętów F = o50000
wydłużenia prętów
ΔL, które
prętów o
możeΔL,
N spowodował
być
o ΔL, które może
obniżenie
wyznaczone
które być wyznaczone
punktu
może byćwedług C do z prawa
wzoru
wyznaczone
według
położenia
Hooke′a: wzoru
C′ naz prawa
skutek
według wzoru z prawa Hooke′a: Hooke′a:
wydłużenia prętów o ΔL, które może być wyznaczone
według N L
N ⋅wzoru
LL z prawa Hooke′a:
L  N
∆LL = E  A
 N L
L  EE ⋅ AA
ERozważane
A
Rozważane
Rozważane odkształcenie
odkształcenie
odkształcenie jest jest
jest bardzo
bardzo małe,małe, mieszczące
małe, mieszczącesię
mieszczące sięw
się wwgranicach
granicach prawa
granicach
prawa
prawa
Hooke′a,Hooke′a,
Rozważane
Hooke′a,
więc przyjęto,więc
więc przyjęto,
odkształcenie
że kąt α jest
przyjęto, że
że kąt
nie kąt
ulegaα
bardzo nie
niemałe,
α zmianie ulega
ulega zmianie
mieszczące
pozmianie po
się
przyłożeniupo w przyłożeniu
granicachF. Na tej
przyłożeniu
obciążenia
obciążenia
prawa Hooke′a,
obciążenia F. Na
F. Na więc tej podstawie
tej przyjęto,
podstawie że wyodrębniono
kąt nie ulega
α trójkąt
wyodrębniono na rysunku
nazmianie
rysunku po 3.24 trójkąt
przyłożeniu
3.24 trójkąt wynika,
podstawie wyodrębniono na rysunku 3.24 prostokątny CDC′, z którego
prostokątny
obciążenia
prostokątny F.CDC′,Na z
tej którego
podstawie
z którego wynika, że
wyodrębniono
wynika, punktu bok
że bokC CC′ CC′
na tego
rysunku
tego trójkąta
3.24 jest
trójkąt
że bok CC′ tego CDC′, trójkąta jest obniżeniem i może byćtrójkąta
wyznaczony jest według
obniżeniem
prostokątny
obniżeniem punktu
CDC′,
punktu C
C zi
i może
którego
może być
być wyznaczony
wynika,
wyznaczony że według
bok
według wzoru:
CC′
wzoru:tego trójkąta jest
wzoru: N  L
obniżeniem punktu N ⋅LL
N C i może być wyznaczony według wzoru:

∆
 L
L
L N
E LA
⋅ A N L
NN⋅
LL 4NL
4NL
4NL
CC'

=
CC' cos
 
=
 E

E
= A =

cos L
α cos cos
E
cos  
A E 
α EE⋅AA⋅cos N
A  L
cos
cos  4NL2
α EE⋅πdd222cos
E  d cosα
CC' cos
    cos
Wstawiając dane liczbowe do powyższego wzoru, wyznaczona wartość
Wstawiając dane liczbowe do powyższegowzoru,
cos 
Wstawiając cos 
dane E  A 
liczbowe cos  do E   d
powyższegocos wzoru,wyznaczona
wyznaczonawartość
wartośćobniżenia
obniżenia
obniżenia punktu
Wstawiając
punktu C
C wynosi:
dane
wynosi: liczbowe do powyższego wzoru, wyznaczona wartość
punktu C wynosi: 4  28 ,8683  1 , 5
obniżenia
CC punktu
4  28 ,C wynosi:
8683 1,5  0,001348 m  1,348 mm
CC'' 
 2,1 10 884 28 0 , 0015
8683
, 12 ,5cos 30 o
2 o  0 ,001348 m  1,348 mm
CC'  2,1 10 8    0 ,0015 2  cos 30 o  0,001348 m  1,348 mm
2,1 10    0 ,0015  cos 30
Przykład
Przykład 3.4.
3.4.
Przykład
Do 3.4.
Do pręta
Przykład pręta stalowego
3.4. stalowego oo przekroju przekroju kołowymkołowym ii długościdługości L L== 22 m,
m,
Do
Do pręta
zawieszonego pręta stalowego
pionowo
stalowego o przekroju
przyłożono
o kołowym
przekroju
zawieszonego pionowo przyłożono siłę F = 40000 N. Naprężenie siłę i długości
kołowym F = 40000
i L = 2 m,
N.
długości zawieszonego
Naprężenie
L = 2 m, pio-
nowo przyłożono
dopuszczalne
zawieszonego
dopuszczalne materiałusiłę
pionowo pręta
F = 40000 N. na Naprężenie
rozciąganie
przyłożono siłę
materiału pręta na rozciąganie kr = 95 MPa, moduł Youngak dopuszczalne
r =
F =95 MPa,
40000 N. materiału
moduł pręta
Younga
Naprężenie na roz-
5
E =2,1
=2,1 ·· 10
ciąganie
dopuszczalne
E 10 5 MPa,
kr = 95 MPa,
MPa,materiału współczynnik
moduł
współczynnik na Poissona
prętaYounga νν =
E =2,1 · 10
rozciąganie
Poissona = 0,3.
krMPa,
5
0,3. Obliczyć
= 95 średnicę
współczynnik
MPa, moduł
Obliczyć średnicę pręta,
Poissona
pręta, ν = 0,3.
Younga
która
E =2,1 spełni
Obliczyć· 10 5
warunek
MPa,
średnicę pręta, wytrzymałościowy
współczynnik
która Poissona
spełni warunek
która spełni warunek wytrzymałościowy oraz wydłużenie ΔL, wydłużenie oraz
ν = wydłużenie
0,3. Obliczyć
wytrzymałościowy ΔL, wydłużenie
średnicę
oraz pręta,
wydłużenie ΔL,
jednostkowe
która spełni ε,
warunek
wydłużenie jednostkowe
jednostkowe odkształcenie
ε, odkształcenie wytrzymałościowy poprzeczne
ε, odkształcenie orazjednostkowe
poprzecznepoprzeczne wydłużenie
jednostkowe ε i
ΔL,
jednostkowe odkształcenie
wydłużenie
εd i odkształcenie
εd i odkształcenie
d
poprzeczne
jednostkowe
poprzeczne całkowite
ε, odkształcenie
całkowite
poprzeczne całkowite Δd.Δd. Schemat
Δd. Schemat
poprzeczne
Schemat obciążenia
jednostkowe
obciążenia
obciążenia pręta
prętaεd iprzedstawiono
pręta przedstawiono odkształcenie
przedstawiono
na rysunku 3.25.
na rysunku
rysunku 3.25.
poprzeczne
na całkowite Δd. Schemat obciążenia pręta przedstawiono
3.25.
na rysunku 3.25.
3. ROZCIĄGANIE
w LUB ŚCISKANIE PRĘTÓW PROSTYCH
54 Jan Zwolak, Wytrzymałość materiałów zadaniach
d d
L =L 2= m
2m
F = 40000 N
F = 40000 N
Rys.
Rys. 3.25. Schematobciążenia
3.25. Schemat obciążeniapręta
pręta
Rys. 3.25. Schemat obciążenia pręta
Rozwiązanie
Rozwiązanie
Rozwiązanie Na podstawie warunku wytrzymałościowego obliczana jest średnica
Na
Napodstawie
podstawiewarunku
pręta: wytrzymałościowego
warunku wytrzymałościowegoobliczana jest jest
obliczana średnica pręta:
średnica
pręta:F
s r = ≤ krF
   kr
FA r A
sr   kr
Dla
A przekroju kołowego
Dla przekroju jest: jest:
kołowego
4FDla przekroju kołowego jest:
4 F
s r = 2r ≤ kr 2  kr
π4dF d
s r  2  kr Zatem średnica d jest równa:
Zatem
d średnica d jest równa:
dZatem
4 Fśrednica d jest równa:

4 F  kr
d
 k r 4  40000
d
  95 106
4  40000
d  d  0,02315 m
  95 10 6
d  0,02315 mPrzyjęto średnicę d = 24 mm
Przyjęto średnicę d = 24 mm 49
48

Przyjęto średnicę d = 24 mm
Wydłużenie
WydłużenieΔLΔL będzie
będzie obliczone
obliczone wedługprawa
według
3. ROZCIĄGANIE prawa
LUB Hooke’a:PRĘTÓW PROSTYCH
Hooke'a:
ŚCISKANIE
F ⋅ L 4F ⋅ L
∆LL = F  L = 4F  L2
 E EEπdd2
E ⋅ AA Wydłużenie ΔL będzie obliczone według prawa Hooke'a:
F
Wstawiając  L 4 F
dane L liczbowe otrzymujesię:się:
Wstawiając
L  dane2 otrzymuje
E  A
4  40000  2E d
L   0,000842 m  0,842 mm
2,1 10 5Wstawiając
10 6    0,024dane2
liczbowe otrzymuje się:
Wydłużenie
Wydłużenie 4  40000  2
jednostkowe (względne)
jednostkowe (względne) ε jest równe:
L  0,000842 m ε jest
0,842równe:
mm
L 5
10    0ΔL
2,1 10 Wydłużenie
6
,024będzie obliczone według prawa Hooke'a:
2
e  ∆L
ε= L Wydłużenie
L 
F  L 4 F  jednostkowe

L (względne) ε jest równe:
L EA E d 2
0,000842
L
e  0e,000842
  0Wstawiając
,000421 dane liczbowe otrzymuje się:
ε= 2 L = 0 ,000421 4  40000  2
20,000842
L 
Odkształcenie 2 1 10 poprzeczne  0,000842 m  0 ,842 mm
   0,024 jednostkowe (względne):
,  010
5 6 2
e  ,000421
e d Odkształcenie
  e 2 Wydłużenie poprzeczne jednostkowejednostkowe (względne):
(względne) ε jest równe:
L
Odkształcenie
eε dd =−0ν,3⋅ ε0,000421
  0,00001263poprzeczne jednostkowe (względne):
L
eOdkształcenie
  e0,000842poprzeczne całkowite:
ε d = −0 ,3 ⋅ 0 ,000421
d
 = −00,,000421
00001263
d  e dd d 0,3  0,000421 2  0,00001263
Odkształcenie
Odkształcenie
poprzeczne
Odkształcenie całkowite:
poprzeczne jednostkowe (względne):
poprzeczne całkowite:
 d   
d  ed d d0,3  0,000421 0,00001263
Przykład 3.5. Odkształcenie poprzeczne całkowite:
Rura stalowa
d   d  d o przekroju pierścieniowym obciążona jest siłą ściskająca
𝛥𝛥𝛥𝛥 = −0,000012 3 ⋅ 0,024 = −0,000000303 𝑚𝑚 = −0,000303 𝑚𝑚𝑚𝑚
Przykład
osiową F=
Przykład 3.5.
1500 3.5.kN. Średnica wewnętrzna rury wynosi dw = 0,15 m. Obliczyć
średnicę Rurazewnętrzną
stalowa
Rura
Przykład stalowa
3.5. rury
o przekroju dz, pierścieniowym
o przekroju jeżeli naprężenia
pierścieniowym ściskające
obciążona
obciążona jestjestniesiłą
siłą mogą
ściskająca
ściskającaosiową
przekroczyć
osiową naprężeń
F = 1500
Rura
F = 1500 kN. Średnica wewnętrzna rury dopuszczalnych
kN.
stalowa Średnica
o przekroju k =
wewnętrzna 70
pierścieniowym
c MPa.
rury Schemat
wynosi
obciążona
wynosi d = 0,15 m.jest d obciążenia
siłą
w = 0,15
ściskającam.
Obliczyć rury
Obliczyć
średnicę ze-
przedstawiono osiową
na = 1500 kN.
Frysunku Średnica wewnętrzna rury wynosiw dw = 0,15 m. Obliczyć
3.26.
wnętrzną średnicę rury d zewnętrzną
średnicę , jeżeli rury
naprężenia dz, jeżeli naprężenia
ściskające nie mogą
zewnętrzną rury dz, jeżeli naprężenia ściskające nie mogą
ściskające
przekroczyć nie mogą
naprężeń dopusz-
z
przekroczyćprzekroczyć naprężeń
czalnych kc = 70 MPa. Schemat obciążeniaF=1500
naprężeń dopuszczalnych
dopuszczalnych k c =k c =MPa.
70 MPa. Schemat
rury przedstawiono
70 Schemat obciążenia
na rysunku 3.26.
obciążenia rury rury
kN
przedstawiono
przedstawiono na narysunku
rysunku 3.26.
3.26.
F=1500 kN
F=1500 kN
dw
dz
dwobciążenia rury
Rys. 3.26. Schemat
Rys. 3.26. Schemat obciążenia rury
dz
50 dw
Rys. 3.26. Schemat obciążenia rury
dz
Rys. 3.26. Schemat obciążenia rury 49

RozwiązanieLUB ŚCISKANIE PRĘTÓW PROSTYCH

3. ROZCIĄGANIE
Warunek wytrzymałościowy rury zapisano:
F
Rozwiązanie
s c = ≤ kc
A
Warunek wytrzymałościowy rury zapisano:
FPole przekroju pierścieniowego rury wyraża się wzorem:
s c   kc
(
πAd z2 − d w2
A = Pole
)
4
przekroju pierścieniowego rury wyraża się wzorem:
 d z2  d w2 
A  Zatem warunek wytrzymałościowy przyjmuje postać:
4
4F
s c = Zatem warunek
≤ kc wytrzymałościowy przyjmuje postać:
π (d z2 − d w2 )
4F
sc   kc
d z2przekształceniach
Po  d w2  jest:
(d zprzekształceniach
4 F ≤ πPo 2
− d w )⋅ k c
2
jest:
44F   d 2

z
d
c
2
  k
F ≤ π ⋅ dz ⋅ kw − πc ⋅ d ⋅ k
2 2
w c
4F    d z22  kc    d w22  kc
4 F + π ⋅ d w ⋅ kc ≤ π ⋅ d z ⋅ kc
4F    d w2  kc    d z2  kc
4F + π ⋅ d 2 ⋅ k
d z ≥ 4 F    d w2w  kcc
dz  π ⋅ kc
  kc
4F
d ≥ 4F + d 2
d zz  π ⋅ kc  d w2w
  kc
Wstawiając
Wstawiającdane
daneliczbowe
liczbowedo
doostatniego
ostatniegowzoru,
wzoru, uzyskuje:
uzyskuje:
4 1500000
dz   0,152
  70 10 6
d z  0,22315 m
Ostatecznieprzyjęta
Ostatecznie przyjęta średnica
średnica dz = 230
dz = 230 mm mmwarunek
spełnia spełniawytrzymałościowy.
warunek
wytrzymałościowy.
Przykład 3.6.
Przykład 3.6.
Pręt stalowy o przekroju poprzecznym A = 12 cm2 i2długości L = a + b jest utwier-
Pręt stalowy o przekroju poprzecznym A = 12 cm i długości L = a + b
dzony w górnej części. Natomiast między częścią dolną, a sztywną podstawą istnieje
jest utwierdzony w górnej części. Natomiast między częścią dolną, a sztywną
szczelina istnieje
podstawą Δ = 0,22 mm. Należy
szczelina wyznaczyć
Δ = 0,22 reakcje
mm. Należy podstawreakcje
wyznaczyć oraz naprężenia
podstaw w obu
częściach pręta, jeżeli w przekroju α – α przyłożono siłę F = 100000 N.
oraz naprężenia w obu częściach pręta, jeżeli w przekroju α – α przyłożono Moduł Younga
materiału N. Moduł MPa,
pręta E = 2,1 · 10 a = 1,5 m, pręta Schemat
b = 0,5 m. E = 2,1 · układu prętowego
5 5
siłę F = 100000 Younga materiału 10 MPa,
a = 1,5 m, b = 0,5 m. Schemat układu prętowego przedstawiono
na rysunku 3.27.
3. Rozciąganie lub ściskanie prętów prostych
3. ROZCIĄGANIE LUB ŚCISKANIE PRĘTÓW PROSTYCH 57
a a
Rys. 3.27. Schemat pręta obciążonego siłą osiową F

Rys. 3.27. Schemat pręta obciążonego siłą osiową F
Rozwiązanie
W zadaniu tym rozpatruje się dwa przypadki:
Rozwiązanie
Jeżeli wydłużenie
W zadaniu pręta na się
tym rozpatruje długości a w wyniku działania siły F będzie
dwa przypadki:
mniejsza
Jeżeli wydłużenie pręta na długości a będzie
od Δ = 0,22 mm, to pręt nie się działania
w wyniku opierał osiły
dolną podstawę
F będzie mniejsza
i wystąpią w nim tylko naprężenia rozciągające w górnej części, co zapisano
od Δ = 0,22 mm, to pręt nie będzie się opierał o dolną podstawę i wystąpią w nim tylko
wzorem:
naprężenia
F
rozciągające w górnej części, co zapisano wzorem:
 F
sα = A
A Jeżeli wydłużenie pręta będzie większe od Δ, to wówczas pręt będzie
sięJeżeli
opierał o dolną podstawę
wydłużenie i w większe
pręta będzie tym miejscu
od Δ,wystąpi oddziaływanie
to wówczas pręt będziereakcji
się opierał
N1, widoczne
o dolną podstawęnai rysunku 3.28. wystąpi oddziaływanie reakcji N1, widoczne na ry-
w tym miejscu
sunku 3.28.
52
N2
N1
Rys. Rys.
3.28.3.28.
PrętPręt
popowydłużeniu
wydłużeniu opiera
opierasięsię
o dolną podstawę
o dolną podstawę
W zakresie równań równowagi ciała sztywnego na podstawie rysunku
3.28. można
W zakresie napisać
równań tylko jednociała
równowagi równanie:
sztywnego na podstawie rysunku 3.28. moż-
na napisaćNtylko
1 – F +jedno
N2 = 0równanie:
N1 – F + N2 = 0 W równaniu powyższym są dwie niewiadome N1 i N2, a więc występuje
tu przypadek układu jednokrotnie statycznie niewyznaczalnego. W celu
W równaniu powyższym
rozwiązania są dwieułożyć
zadania należy niewiadome N1 i N
dodatkowe , a więc korzystając
równanie,
2
występuje tu przypa-
dek układuz jednokrotnie statycznie
warunku zgodności niewyznaczalnego.
odkształceń W celu będzie
pręta. W tym celu myślowo rozwiązania
usunięta zadania na-
podstawa dolna, a pręt pod wpływem działania siły F przesunie
leży ułożyć dodatkowe równanie, korzystając z warunku zgodności odkształceń się o Δf pręta.
widoczną na rysunku 3.29.
W tym celu myślowo będzie usunięta podstawa dolna, a pręt pod wpływem działania
siły F przesunie się o Δf widoczną na rysunku 3.29.
53

F N1
N
Rys. 3.29.
Rys.Przesunięcie pręta
3.29. Przesunięcie o oΔΔFFwpływem
pręta działania
wpływem działania siły F
siły F
Zależność na przesuniecie ΔF zapisano wzorem, korzystając z prawa

Hooke'a:
𝐹𝐹 ⋅ 𝑎𝑎
𝛥𝛥𝐹𝐹 =
𝐸𝐸 ⋅ 𝐴𝐴
W układzie rzeczywistym nieodkształcalna podstawa dolna nie pozwala

F N1
 N
F N1
N
3. Rozciąganie
Rys. 3.29. Przesunięcie pręta o ΔF wpływem działania lub
siły ściskanie
F prętów prostych 59
Zależność
Rys. 3.29. na przesuniecie
Przesunięcie pręta o Δ zapisano
ΔFF wpływem wzorem,
działania siły Fkorzystając z prawa
Zależność na przesuniecie ΔF zapisano wzorem, korzystając z prawa Hooke’a:
Hooke'a:
Zależność na przesuniecie ΔF zapisano wzorem, korzystając z prawa
Hooke'a:
W układzieW układzie rzeczywistym

rzeczywistym nieodkształcalna
nieodkształcalna podstawa
podstawa dolna
dolna nie nie pozwala
pozwala na prze-
na
W przesunięcie
układzie i oddziałuje
rzeczywistym na pręt reakcją
nieodkształcalna N ,
podstawaktóra powoduje
dolna nie skrócenie
pozwala
sunięcie i oddziałuje na pręt reakcją N1, która powoduje skrócenie pręta o ΔN, co będzie
1
na pręta o ΔN, icooddziałuje

przesunięcie będzie zapisanena prętwzorem:
reakcją N1, która powoduje skrócenie
zapisane wzorem:
N  a N  b N
pręta oN Δ , co
1 będzie
 N⋅Na N ⋅b 1 zapisane
 1 wzorem:
a  b 
∆ N = N11 a E+N A 1 E= NAN1 E(a + A b)
1 b
E ⋅ A E ⋅ Aa  b  odkształceń zapisano:
 N  E ⋅ A Warunek 1
E  A E  A E zgodności A
Warunek
ΔWarunek
= Δ + Δzgodności
zgodności odkształceńzapisano:
odkształceń zapisano:
F N
ΔF = Δ + ΔN
ΔF = Δ + ΔNWstawiając do powyższego wzoru, wyznaczone wcześniej zależności
Wstawiając
na ΔF i ΔN otrzyma
do powyższego wzoru, wyznaczone wcześniej zależności na ΔF i ΔN
się zapis: wzoru, wyznaczone wcześniej zależności
otrzyma Wstawiając
się zapis: do powyższego
na ΔF iFΔNaotrzyma Nsię zapis:
F ⋅a E  A  N1 E  A  a  b 
 1
F a = ∆ + N1 ( a + b )
E ⋅ A
EA
  StądE ⋅ A a  b 
E  A wyrażenie na N1 otrzyma postać:
N
Stąd 1 wyrażenie F  ana N otrzyma postać:
Stąd wyrażenie
a  b   1 otrzyma postać:
na N
N1 E  A F a E  A
 a  b F  a  E  A
EA EA
N1 F a  E A
F  a   E E  A A 
N1 E  A a  b  A Aa  b 
F  a  E E
 EA 
E  A N  Fa ab   E  AE EA Aa  b 
F  a  E EA Aa  b 
1
N1  E A
EA
N  Fa  ba   E  A
1
3. a a E
ROZCIĄGANIE
b  A ab
N1  F   LUB ŚCISKANIE PRĘTÓW PROSTYCH
3. ROZCIĄGANIE
ab a  bLUB ŚCISKANIE PRĘTÓW PROSTYCH
53
Wstawiając
Wstawiającdane daneliczbowe
liczbowe do do
ostatniego wzoru,
ostatniego obliczona
wzoru, wartość
obliczona reakcji N1 jest
wartość
równa: NWstawiając
reakcji dane liczbowe do ostatniego wzoru, obliczona wartość 53
1 jest równa:
reakcji N1 jest
1,5 równa: 2,1 10 10  0,0012
5 6
N1  100000  1,50,00022 2,1 10 5 10 6  0,0012
 47280 N
N1  1000002  0,00022 2  47280 N
warunku2równowagi
ZZwarunku równowagisił 2
siłwyznaczona
wyznaczona reakcja NN2wynosi:
reakcja wynosi:
N22 = F −ZNwarunku
11
równowagi sił wyznaczona reakcja2 N2 wynosi:
N2  F  N1
N22 = 100000
100000 − 47280
47280 = 52720
52720N N
N2  100000  47280  52720 N
Z układu sił na rysunku 3.293.29
Z układu sił na rysunku wynika,
wynika, że górna
że górna część część pręta będzie
pręta będzie rozciągana siłą
rozciągana Z układu
siłą N ,sił
a na
częśćrysunku
dolna 3.29
będzie wynika, że
ściskana górna
siłą N .część
Stąd pręta będzie
obliczone
N2, a część dolna będzie 2 ściskana siłą N1. Stąd obliczone naprężenia
1 przyjmują odpo-
rozciągana
naprężenia siłą N2,odpowiednie
przyjmują a część dolna będzie ściskana siłą N1. Stąd obliczone
wartości:
wiednie wartości:
naprężenia przyjmują odpowiednie wartości:
N 52720
s a  2 N 52720  43933333 ,33 Pa  43 ,93 MPa
A 2 0 ,0012
sa    43933333 ,33 Pa  43 ,93 MPa
NA 047280
,0012
s b   1 N  47280  39400000 Pa  39 ,4 MPa
 1 0,0012
sb  A  39400000 Pa  39 ,4 MPa
A 0,0012
Przykład 3.7.
Przykład 3.7. arkusz blachy o kształcie prostokąta ABCD, podparty
Sztywny
Sztywny
przegubowo w punkciearkuszD, blachy o kształcie
utrzymywany jest za prostokąta
pomocą dwóch ABCD, podparty
stalowych
przegubowo w punkcie D, utrzymywany jest za pomocą dwóch
prętów o jednakowej długości. Obciążony jest siłą F1 = 120000 N oraz siłą stalowych
F2 prętów
= 50000o N.
jednakowej
Obliczyć długości.
średnicę Obciążony jest siłą
prętów, jeżeli = 120000 Npręta
poleF1 przekroju oraz 2siłą
F = 50000 N. Obliczyć średnicę prętów, jeżeli pole przekroju
powinno być dwa razy większe aniżeli pręta 1. Dopuszczalne naprężenie
2 pręta 2
powinno być dwa razy większe aniżeli pręta 1. Dopuszczalne naprężenie
naprężenia przyjmują odpowiednie wartości:
N 2 52720
sa    43933333 ,33 Pa  43 ,93 MPa
A 0,0012
N 47280
sb   1    39400000 Pa  39 ,4 MPa
60 0,0012
Jan Zwolak,AWytrzymałość materiałów w zadaniach
Przykład 3.7.
Przykład 3.7.
Sztywny arkusz blachy o kształcie prostokąta ABCD, podparty
Sztywny arkusz blachy o kształcie prostokąta ABCD, podparty przegubowo
przegubowo w punkcie D, utrzymywany jest za pomocą dwóch stalowych
w prętów
punkcieo D, utrzymywany
jednakowej jest za
długości. pomocą dwóch
Obciążony jest siłąstalowych prętów
F1 = 120000 o jednakowej
N oraz siłą
długości. Obciążony jest siłą F
F2 = 50000 N. Obliczyć średnicę 1
= 120000 N oraz siłą F
prętów, jeżeli pole 2
= 50000 N.
przekroju pręta średnicę
Obliczyć 2
prętów,
powinno być dwa razy większe aniżeli pręta 1. Dopuszczalne naprężenie1. Do-
jeżeli pole przekroju pręta 2 powinno być dwa razy większe aniżeli pręta
puszczalne naprężenie
na rozciąganie na rozciąganie
materiału materiału
pręta 1 i pręta prętakr1=i120
2 wynosi prętaMPa.
2 wynosi kr = 120 MPa.
Odpowiednio
Odpowiednio wymiarywynoszą:
wymiary liniowe liniowe wynoszą: a = 0,5 m,
a = 0,5 m, L1 = 2 m, L1 = 2 m, = 1,2 m.
L2 = 1,2L2m. SchematSchemat
obciążenia
obciążenia przedstawiono
przedstawiono nana rysunku
rysunku 3.30.
3.30.
Rys. 3.30. Schemat obciążenia arkusza blach ABCD

Rys. 3.30. Schemat obciążenia arkusza blach ABCD
Rozwiązanie
Rozwiązanie
PodPodwpływem
wpływemdziałania sił zewnętrznych
działania F1 i FF21 wi Fprętach
sił zewnętrznych powstaną
2 w prętach siły rozcią-
powstaną
siły N
gające rozciągające
1
i N 2
oraz N 1 i N 2 oraz
odkształcenia Δ odkształcenia
i Δ
3. ROZCIĄGANIE
1 2
. Δ
Rozpatrywany
1 i Δ .
układ
2 Rozpatrywany
prętów
LUB ŚCISKANIE PRĘTÓW PROSTYCHpo układ
odkształceniu
prętów po odkształceniu
przedstawiono przedstawiono na rysunku 3.31.
na rysunku 3.31.
54
Rys.3.31.
Rys. 3.31.Odkształcenia
Odkształcenia prętów
prętów Δ1 iΔΔ1 2i Δ2
Dokonując sumowania momentów względem punktu D powstanie

równanie:
 M iD F1  L1  F2  L2  N1  2a  N2  a 0
W równaniu tym występują dwie niewiadome: N1 i N2. Jedno równanie,
Dokonując sumowania momentów względem punktu D powstanie równanie:

∑M i( D ) =− F1 ⋅ L1 + F2 ⋅ L2 + N1 ⋅ 2a + N 2 ⋅ a =0
W równaniu tym występują dwie niewiadome: N1 i N2. Jedno równanie, dwie nie-
wiadome, a więc układ jednokrotnie niewyznaczalny. Można tu jeszcze wprowadzić
dwie składowe reakcji w punkcie D i napisać równania sumy rzutów sił na osie x i y.
W takim przypadku byłoby 3 równania i 4 niewiadome. Zatem wystarczające jest rów-
nanie sumy momentów.
Na podstawie rysunku 3.31 równanie zgodności odkształceń prętów daje się za-
pisać:
∆1 2a
=
∆2 a
Stąd: Δ1 =2Δ2
Odkształcenie prętów Δ1 i Δ2 na podstawie prawa Hooke’a będzie wyrażone za po-
mocą wzorów:
N ⋅L N2 ⋅ L N2 ⋅ L
∆ 1= 1 , = ∆2 =
E ⋅ A1 E ⋅ A2 E ⋅ 2 A1
Stąd równanie zgodności odkształceń można zapisać w postaci:
N1 ⋅ L N ⋅L
=2 2
E ⋅ A1 E ⋅ 2 A1
Ostatni wzór dowodzi, że:
N1 ⋅ L ⋅ E ⋅ 2 A1 = E ⋅ A1 ⋅ 2 N 2 ⋅ L
Stąd wynika, że:
N1 = N 2 = N
Podstawiając N1 = N2 = N do równania sumy momentów otrzymuje się wyrażenie
na reakcję N.
F1 ⋅ L1 − F2 ⋅ L2 = 3 N ⋅ a
F1 ⋅ L1 − F2 ⋅ L2
N=
3⋅ a
Wstawiając dane liczbowe i wykonując obliczenia otrzymuje się:
120000 ⋅ 2 − 50000 ⋅1,2
N= = 120000 N
3 ⋅ 0 ,5
Warunek wytrzymałościowy dla pręta pierwszego zapisano:
N
s = ≤ kr
A1
gdzie:
πd12
A1 =
4
N 3 0,5  120000 N
3  0wytrzymałościowy
Warunek ,5 dla pręta
pręta pierwszego
pierwszego zapisano:
zapisano:
Warunek wytrzymałościowy dla
N Warunek wytrzymałościowy dla pręta pierwszego zapisano:
N
s   kr
s ANk
s  A11  krr
gdzie:A1
62 gdzie:
Jan Zwolak, Wytrzymałość materiałów w zadaniach
gdzie: d22
A1  d112
A1  d41
A1  Zatem
4
4Zatemśrednica
średnicapręta
prętapierwszego
pierwszegowynosi:
wynosi:
Zatem średnica pręta pierwszego wynosi:
4N Zatem średnica pręta pierwszego wynosi:
4N
ss  4dN122  kkrr
s  d12  kr
d14 N
d  4N
d11  4Nk
d1    k rr
  kr
4120000
d1  4120000 6
d1  4120000120 106
d1   120 10
d  0 , 
0357120m10 6
d1  0,0357 m
1
d1  0,0357 m średnicę pręta pierwszego d1 = 36 mm.
Przyjęto
Przyjęto średnicę pręta pierwszego d = 36 mm.
Przyjęto średnicę pręta pierwszego 1d1 = 36 mm.
Przyjęto
Biorącpod
Biorąc średnicę
pod pręta pierwszego
uwagęzałożenie
uwagę założenie wtreści
ww = 36 mm.
treścidzadania,
1zadania, że:
Biorąc pod uwagę założenie treści zadania,że:
że:
A  2A Biorąc pod uwagę założenie w treści zadania, że:
A22  2A11
A
można  2A zapisać:
można
można
2
zapisać:
zapisać:
1
można zapisać:
πdd222  2
 d2222
π
d2
dd11222
d42 = 22 d411
44  2 44
stąd:
4
stąd:
4
stąd:
stąd:
dd2222  22dd1122
2 2
d2  2d1
dd22  dd11 22
d 2  36d1 22  50 ,91mm
dd22  36 2  50 ,91mm
d 2  36 2  50średnicę
Przyjęto ,91mm pręta drugiego d2 = 52 mm.
Przyjęto średnicę pręta drugiego d2 = 52 mm.
Przyjętośrednicę
Przyjęto średnicępręta
prętadrugiego
drugiegod2d = 52 mm.
2 = 52 mm.
56
56
56
4. Ścinanie 63
4. ŚCINANIE
4. Ścinanie
4. ŚCINANIE
4.1. STAN CZYSTEGO ŚCINANIA I ŚCINANIA
4.1. Stan czystego ścinania
TECHNICZNEgO
i ścinania technicznego
Ścinaniem czystym nazywa się taki przypadek, gdy siły wewnętrzne w
Ścinaniem
rozpatrywanym czystym nazywa
przekroju się taki się
sprowadzają przypadek, gdysiły
jedynie do siłytnącej,
wewnętrzne
leżącejwwrozpa-
trywanym przekroju sprowadzają się jedynie do siły tnącej, leżącej
płaszczyźnie tego przekroju. W zagadnieniach praktycznych przypadek w płaszczyźnie
tego przekroju.
czystego W zagadnieniach
ścinania występuje praktycznych
bardzo rzadko.przypadek czystego
Najczęściej ścinania występuje
z naprężeniami
bardzo rzadko.występują
stycznymi Najczęściejnaprężenia
z naprężeniami stycznymi
normalne. występują
Obraz naprężeńnaprężenia normalne.
stycznych
Obraz naprężeń stycznych przedstawiono na rysunku 4.1.
τ τ
σ σ
τ
τ
Rys. 4.1. Stan czystego ścinania

Rys. 4.1. Stan czystego ścinania
W przypadku czystego
W przypadku ścinania
czystego koła
ścinania Mohra
koła zarówno
Mohra zarównodladla
naprężeń,
naprężeń,jakjaki dla
i od-
kształceń przymująprzymują
dla odkształceń położeniepołożenie
środkowe,środkowe,
co przedstawiono na rysunku
co przedstawiono na4.2.
rysunku
4.2.
64 Jan4.Zwolak, Wytrzymałość materiałów w zadaniach
ŚCINANIE
a) b)
A A
2α 2α
B B
σ σ
Rys. 4.2. Koło Mohra: a) największe naprężenie styczne τmax = σ1,

Rys. 4.2. Koło Mohra: a) największe naprężenie styczne τmax = σ1,
b) największe odkształcenie
b) największe postaciowe
odkształcenie ½ γ max
postaciowe ½=γ ε1 = ε
max 1
Z rysunku 4.2a wynika, że największe naprężenia styczne τ = τmax = σ1 = /σ2/

Z rysunku
występują 4.2a wynika, że
na płaszczyznach największepod
nachylonych naprężenia
kątem 45styczne
o
do osiτ głównych.
= τmax = σ1 = /σ2/
występują
Na tych na płaszczyznach
płaszczynach nie nachylonych
występują naprężenia 45 do osi
pod kątemnormalne o
głównych.
i dlatego ten Na tych
przypadek nazywa
płaszczynach się ścinaniem
nie występują czystym.
naprężenia Z koleii zdlatego
normalne rysunkuten 4.2b wynika, nazywa
przypadek że się
½ γ = ½ γmax = ε 1 = /ε2/. Element, który poddany jest tylko naprężeniom
ścinaniem czystym. Z kolei z rysunku 4.2b wynika, że ½ γ = ½ γmax = ε1 = /ε2/. Element,
stycznym
który ulega
poddany jedynie
jest tylko odkształceniu
naprężeniompostaciowemu.
stycznym ulega Można zatem
jedynie zauważyć posta-
odkształceniu
zależność pomiędzy naprężeniem stycznym τ i odkształceniem postaciowym
ciowemu. Można zatem zauważyć zależność pomiędzy naprężeniem stycznym τ i od-
γ.
kształceniem
Korzystającpostaciowym
z uogólnionego γ. prawa Hooke’a można napisać:
Korzystając z uogólnionego prawa 1 Hooke’a można napisać:
e1 1s 1   s 2 
ε 1 E (s 1 − ν ⋅ s 2 )
=
W przypadku ścinania czystego σ1 = -σ E2 daje się zapisać:
W przypadku ścinania czystego e
  się zapisać:
σ1 = -σ12 daje
s1 
1
E1 + ν
Korzystając z równości σ1 = τ i ε1 = ε½γ =1 s1 ⋅
otrzymuje
E się wzór wyrażający prawo
Hooke’a dla ścinania:
Korzystając z równości σ1 = τ i ε1 = ½γ otrzymuje się wzór wyrażający prawo
  G (4.1)
Hooke’a dla ścinania:
gdzie:
τ= γ ⋅ G E (4.1)
G (4.2)
gdzie: 2  1  
E (4.2)
G wyrażone
G= wzorem (4.2) jest modułem sprężystości poprzecznej (zwanym
2 ( 1 + ν )
też modułem ścinania lub modułem Kirchoffa).
W rzeczywistych
G wyrażone układach
wzorem (4.2) mechanicznych
jest modułem łączniepoprzecznej
sprężystości z naprężeniami
(zwanym też
stycznymi występują naprężenia
modułem ścinania lub modułem Kirchoffa).normalne, chociaż są pewne elementy
maszyn, w których napręzenia
W rzeczywistych układachstyczne wykazują dominujące
mechanicznych znaczenie. Na styczny-
łącznie z naprężeniami
miprzykład,
występująelementami tymi są: nity, kołki, sworznie, czopy wałów, połączenia
naprężenia normalne, chociaż są pewne elementy maszyn, w których
spawane.
58
4. Ścinanie 65
4. ŚCINANIE
napręzenia styczne wykazują dominujące znaczenie. Na przykład, elementami tymi są:
nity, kołki, sworznie,
4. ŚCINANIE
czopy wałów, połączenia spawane.
W podanych wyżej przypadkach występuje
W podanych wyżej przypadkach występujeścinanie,
ścinanie,które
które nazywane
nazywane jestjest
ścina-
ścinaniem
niem technicznym.technicznym.
W podanych wyżej przypadkach występuje ścinanie, które nazywane jest
Dobrym przykładem na omówienie obliczeń wytrzymałościowych
Dobrym przykładem
ścinaniem na omówienie obliczeń wytrzymałościowych związanych ze
technicznym.
związanych ze ścinaniem technicznym
Dobrym przykładem na omówienie
jest połączenie
obliczeń
nitowe dwóch
wytrzymałościowych
ścinaniem technicznym jest połączenie nitowe dwóch płaskowników poddanych siłom
płaskowników
związanych poddanych
ze siłom
ścinaniem rozciągającym.
technicznym jest Zniszczenie
połączenie lub uszkodzenie
nitowe dwóch
rozciągającym.
połączenia Zniszczenie
nitowego możelubbyć
uszkodzenie połączenia
rozpatrywane nitowego
zasadniczo na trzymoże być
sposoby.rozpatry-
płaskowników poddanych siłom rozciągającym. Zniszczenie lub uszkodzenie
wane zasadniczo na trzy sposoby.
połączenia nitowego może być rozpatrywane zasadniczo na trzy sposoby.
Sposób I:
Sposób W I: I:sposobie tym uwzględnia się ścinanie nitów, co zostało
Sposób
W sposobie
przedstawione tym uwzględnia
na rysunku
W sposobie się ścinaniesię
tym4.3.uwzględnia nitów, co zostało
ścinanie przedstawione
nitów, co zostało na ry-
przedstawione na rysunku 4.3.
sunku 4.3.
F F
F F
Rys.
Rys. 4.3.
Rys. Uszkodzenie
4.3.
4.3. złącza
Uszkodzeniezłącza
Uszkodzenie nitowego
złączanitowego przezścięcie
nitowego przez
przez ścięcienitów
ścięcie nitów
nitów
Ścinanie
Ścinanienitów
nitówzawsze
zawszezachodzi
zachodzi w w miejscu stykającychsięsiępowierzchni
miejscu stykających powierzchni
Ścinanie nitów zawsze zachodzi w miejscu stykających się
łączonych elementów, szczególnie wtedy, gdy siły tarcia międzytymi
łączonych elementów, szczególnie wtedy, gdy siły tarcia powierzchni
między łączo-
tymi
nychpowierzchniami
elementów, szczególnie
powierzchniami wynikające z docisku są zbyt małe w stosunku do siły Fwy-
wtedy,
wynikające z gdy siły
docisku tarcia
są zbyt między
małe wtymi powierzchniami
stosunku do siły F
nikającerozciągającej złącze.
z dociskuzłącze.
rozciągającej są zbyt małe w stosunku do siły F rozciągającej złącze.
Sposób II:
Sposób
Sposób II:
II:
Ten sposób uwzględnia owalizację otworów oraz odkształcenia nitów
Ten Ten
sposóbsposób
lub łączonych
uwzględnia
uwzględnia owalizację
owalizację
płaskowników,
otworów
któreotworów
wynikają oraz
oraz odkształcenia
odkształcenia
z uplastycznienia
nitów
nitów lub
wywołanego łączo-
lub łączonych
nych płaskowników, płaskowników, które
które wynikająTen
dociskiem powierzchniowym. wynikają z uplastycznienia
z uplastycznienia wywołanego
sposób uszkodzenia wywołanego
dociskiem
przedstawiono na po-
dociskiem
wierzchniowym. powierzchniowym. Ten sposób
Ten sposób uszkodzenia
rysunku 4.4. uszkodzenia
przedstawiono przedstawiono
na rysunku 4.4. na
rysunku 4.4.
F F
F F
Rys. 4.4. Uszkodzenie złącza nitowego przez owalizację otworów, odkształcenie nitów lub
łączonych płaskowników
Rys. 4.4. Uszkodzenie złącza nitowego przez owalizację otworów, odkształcenie nitów lub
Rys. 4.4. Uszkodzenie złącza nitowego przez owalizację otworów, odkształcenie nitów
lubłączonych
łączonychpłaskowników
płaskowników
Sposób III:
Uwzględnia miejsce najsłabszego przekroju wynikające z odległości
Sposób III:pod nity od krawędzi płaskownika, sprzyjające pękaniu i zerwaniu się
otworu
Uwzględnia
płaskownika. miejsce
Przykład najsłabszego
takiego uszkodzeniaprzekroju wynikające
przedstawiono z odległości
na rysunku 4.5.
otworu pod nity od krawędzi płaskownika, sprzyjające pękaniu i zerwaniu się
60
płaskownika. Przykład takiego uszkodzenia przedstawiono na rysunku 4.5.
Sposób III:
Uwzględnia miejsce najsłabszego przekroju wynikające z odległości otworu pod
nity od krawędzi płaskownika, sprzyjające pękaniu i zerwaniu się płaskownika. Przy-
4. ŚCINANIE
kład takiego uszkodzenia przedstawiono na rysunku 4.5.
F F
Rys.
Rys.4.5.
4.5.Uszkodzenie
Uszkodzeniezłącza
złącza nitowego przezpękanie
nitowego przez pękaniei zerwanie
i zerwanie
sięsię płaskownika
płaskownika
Warunek wytrzymałościowy ze względu na ścinanie może być

Warunek wytrzymałościowy ze względu na ścinanie może być zapisany w postaci
zapisany w postaci ogólnej:
ogólnej:
T (4.3
s t = T ≤ kt
 t  A  kt (4.3 ))
A
gdzie: T – siła ścinająca, A – przekrój elementu podlegającego ścinaniu, kt naprężenia
gdzie: T – na
dopuszczalne siła ścinająca, A – przekrój elementu podlegającego ścinaniu,
ścinanie.
kt - W
naprężenia dopuszczalne
połączeniach nitowanych na zakłada
ścinanie.się równomierny rozkład sił ścinających
W połączeniach
we wszystkich nitowanych
nitach rozpatrywanego zakłada
złącza się przy równoczesnym
nitowego, równomierny rozkład sił
uwzględ-
ścinających we wszystkich nitach rozpatrywanego złącza nitowego,
nieniu liczby płaszczyzn cięcia nitu. W odniesieniu do połączenia nitowego warunek
przy równoczesnym
wytrzymałościowy można uwzględnieniu
zapisać: liczby płaszczyzn cięcia nitu.
W odniesieniu do połączenia nitowego F
warunek wytrzymałościowy można
s = ≤ kt (4.4)
zapisać: t
n ⋅ i ⋅π ⋅ d 2
F4 (4.4)
t   kt
gdzie: F – siła obciążając,a połączenie nitowe,
n  i    d n2 – obliczeniowa liczba nitów tworząca
połączenie, i – liczba płaszczyzn cięcia nitu, 4 d – średnica nitu, kt naprężenie dopusz-
czalne na ścinanie materiału, z którego wykonane są nity.
gdzie: F – siła obciążająca połączenie nitowe, n – obliczeniowa liczba nitów
Liczbę płaszczyzn cięcia nitu określa się z zależności:
tworząca połączenie, i – liczba płaszczyzn cięcia nitu, d – średnica nitu,
i = k – 1 materiału, z którego wykonane(4.5
kt - naprężenie dopuszczalne na ścinanie są)
nity. k – liczba elementów (płaskowników lub blach) łączonych ze sobą za pomocą
gdzie:
Liczbę płaszczyzn
nitów. Przykład, gdzie liczba cięcia nitu cięcia
płaszczyzn określa sięi = 2
nitu z zależności:
i=k–1 (4.5)
gdzie: k – liczba elementów (płaskowników lub blach) łączonych ze sobą
za pomocą nitów. Przykład, gdzie liczba płaszczyzn cięcia nitu i = 2
1
2
Liczbę płaszczyzn cięcia nitu określa się z zależności:
i=k–1 (4.5)
gdzie: k – liczba elementów (płaskowników lub blach) łączonych ze sobą
za pomocą nitów. Przykład, gdzie liczba płaszczyzn cięcia nitu 4.i =Ścinanie
2 67
1
Rys. 4.6. Połączenie nitowe o liczbie płaszczyzn cięcia i = 2

Rys. 4.6. Połączenie nitowe o liczbie płaszczyzn cięcia i = 2
Połączenie nitowe na rysunku 4.6 składa się z 3 elementów. Zatem
4. ŚCINANIE
4. ŚCINANIE
liczba płaszczyzn
Połączenie nitowe na cięcia nitu
rysunku = 2. się
4.6 iskłada Jedna płaszczyznaZatem
z 3 elementów. cięcia nitu
liczba płasz-
w
czyzn miejscu
cięcia styku
nitu płaszczyzny
i = 2. Jedna elementu
płaszczyzna 1
cięciai 2,
nitua druga
jest płaszczyzna
w miejscu
w miejscu styku płaszczyzny elementu 1 i 2, a druga płaszczyzna cięcia61 styku cięcia
płaszczyzny
w
w miejscu
elementu
miejscu styku
1 i 2, płaszczyzn
a druga
styku elementu
płaszczyzna
płaszczyzn 22 iiw miejscu
cięcia
elementu 3.
3. styku płaszczyzn elementu 2 i 3.
Obliczenia
Obliczenia
Obliczenia wytrzymałościowe
wytrzymałościowe
wytrzymałościowe połączenia
połączenia
połączenia nitowegonitowego
omówionoomówiono
nitowego omówiono
na przykładzie
na przykładzie
na przykładzie na
przedstawionym przedstawionym
przedstawionym na rysunku
rysunku 4.7. na rysunku 4.7. 4.7.
A
A A
A
F
Frzecz
rzecz
F h
h22 F
F F
d
d F
Foblicz
oblicz
h
h11=h
=hmin
min
N1
N1 N2
N2
Rys.
Rys. 4.7. Połączenie nitowe dwóch elementów dwoma
4.7. Połączenie nitowe dwóch elementów dwoma nitami
nitami
Rys. 4.7. Połączenie nitowe dwóch elementów dwoma nitami
Połączenie
Połączenie nitowe
nitowe zz rysunku
rysunku 4.74.7 charakteryzuje
charakteryzuje się się następująco:
następująco: liczba
liczba
nitów n = 2, liczba płaszczyzn ścinania nitu i = 1, siła ścinająca 1
1 .
Połączenie nitowe z rysunku 4.7 charakteryzuje się następująco:
nitów n = 2, liczba płaszczyzn ścinania nitu i = 1, siła ścinająca T  F . T  F liczba nitów
1 2
2
n = 2, liczba płaszczyzn ścinania nitu i = 1, siła ścinająca T = F .
Obliczenia
Obliczenia nitów
nitów na na docisk
docisk prowadzi
prowadzi się się zakładając,
zakładając,
2 że
że nacisk
nacisk
Obliczenia
przekazywany na nitów
na nit na docisk
nit rozkłada
rozkłada sięprowadzi się
się równomiernie
równomiernie nazakładając,
na całej że nacisk
całej powierzchni przekazywany
powierzchni docisku.
docisku. na
przekazywany
nitJednakże
rozkłada się równomiernie
rzeczywisty na całej
rozkład powierzchni
nacisków dla docisku. N1,Jednakże
nitu N1, takżerzeczywisty
rozkład roz-
Jednakże rzeczywisty rozkład nacisków dla nitu aa także rozkład
kład nacisków
uśredniony dla nitu
uśredniony przyjmowany N1,
przyjmowany do a także rozkład
do obliczeń uśredniony
obliczeń nitunitu N2 przyjmowany
N2 jest
jest inny, czyliobliczeń
do
inny, czyli taki nitu
taki
N2jakjestprzedstawiono
jak inny, czyli taki
przedstawiono najak przedstawiono
na rysunku
rysunku 4.7 4.8. na rysunku 4.7 i 4.8.
4.7 ii 4.8.
A
A A
A
B
B
F
Frzecz F
Foblicz
rzecz oblicz
F
F F
F
b
b
B
B
Rys.
Rys. 4.8.
4.8. Rzeczywisty
Rzeczywisty rozkład
rozkład nacisków
nacisków dla
dla nitu N1 ii rozkład
nitu N1 rozkład uśredniony
uśredniony dla
dla nitu
nitu N2
N2
Naprężenia
Naprężenia na
na docisk
docisk oblicza
oblicza się
się zz warunku:
warunku:
T
T p ((4.6
p
p
d  pdop 4.6))
d A
Ad
dop
d
gdzie: A – całkowita obliczeniowa powierzchnia na docisk, określana

Rys. 4.8. Rzeczywisty rozkład nacisków dla nitu N1 i rozkład uśredniony dla nitu N2
Naprężenia na docisk oblicza się z warunku:

T (4.6)
p=
d ≤ pdop
Ad
gdzie: Ad – całkowita obliczeniowa powierzchnia na docisk, określana jest jako rzut
rzeczywistej powierzchni docisku na płaszczyznę prostopadłą do kierunku działania
siły ścinającej T, pdop – naprężenie dopuszczalne na docisk.
Naprężenia dopuszczalne na docisk przyjmowane są zwykle według reguły,
4. ŚCINANIE
że pdop = (2 ¸ 2,5) kc. Wielkość kc jest tu dopuszczalnym naprężeniem na ściskanie.
W połączeniu
gdzie: F –nitowym warunekzłącze
siła obciążająca na docisk można
nitowe, n –zapisać:
liczba nitów, d – średnica nitu,
hmin = h1 – jest to grubość pcieńszego F elementu występującego w złączu
d = ≤ pdop (4.7)
nitowym. n ⋅ d ⋅ hmin
gdzie: F – Wykonanie otworów
siła obciążająca na nityn –osłabia
złącze nitowe, łączone
liczba nitów, d – elementy, a hzatem
średnica nitu, min
= h1 –
występuje konieczność sprawdzenia warunku
jest to grubość cieńszego elementu występującego w złączu nitowym. wytrzymałościowego
zeWykonanie
względu na rozciąganie
otworów osłabionych
na nity osłabia łączoneprzekrojów. Sprawdzenie
elementy, to można ko-
a zatem występuje
przeprowadzić według wzoru:
nieczność sprawdzenia warunku wytrzymałościowego ze względu na rozciąganie osła-
bionych przekrojów. Sprawdzenie to można 
T przeprowadzić według wzoru: (4.8)
k
t t
ATnetto
st = ≤ kt (4.8)
Anetto
Odwołując się do połączenia przedstawionego na rysunku 4.7
wOdwołując
obliczeniach,
się donależy uwzględnić
połączenia ten przekrój,
przedstawionego na rysunkuw 4.7którym wystąpi na-
w obliczeniach,
leżynajwiększa
uwzględnićsiła rozciągająca
ten przekrój, oraz najmniejszy
w którym przekrójsiła
wystąpi największa Anetto . Z wykresu
rozciągająca sił
oraz naj-
podłużnych na rysunku 4.8 wynika, że najsłabszym przekrojem jest przekrój
mniejszy przekrój Anetto. Z wykresu sił podłużnych na rysunku 4.8 wynika, że najsłab-
szymBprzekrojem
– B elementu o grubości
jest przekrój h1. Wydzielone
B – B elementu o grubości h1pole przekroju
. Wydzielone B–B
pole przekroju
przedstawiono
B – B przedstawiononanarysunku 4.9.
rysunku 4.9.
B - B
h1 = hmin
Anetto
Rys. 4.9.
Rys. 4.9. Najmniejsze
Najmniejsze pole
pole przekroju
przekroju A złączanitowego
Anettozłącza nitowego
netto
Pole przekroju Anetto = h1 (b – d) jest najsłabszym miejscem

Pole przekroju A
rozpatrywanego złącza,
netto
= hstąd
1
(b też
– d)przy
jestprojektowaniu
najsłabszym miejscem rozpatrywanego
takiego węzła należy
złącza, stąd też przy projektowaniu takiego węzła należy zwrócić szczególną
zwrócić szczególną uwagę na chropowatość otworu o średnicy d, jak i samego uwagę
na chropowatość
nitu. otworu o średnicy d, jak i samego nitu.
Metoda stosowana do obliczeń wytrzymałościowych połączeń
nitowych odnosi się także do połączeń sworzniowych, kołkowych, połączeń
klinowych i wpustowych, wobec czego nie będzie tu omawiana.
Przy projektowaniu połączenia nitowego powinno się brać pod uwagę
rzeczywiste warunki przenoszenia obciążeń zewnętrznych przez to
4. Ścinanie 69
Metoda stosowana do obliczeń wytrzymałościowych połączeń nitowych odnosi

się także do połączeń sworzniowych, kołkowych, połączeń klinowych i wpustowych,
wobec czego nie będzie tu omawiana.
Przy projektowaniu połączenia nitowego powinno się brać pod uwagę rzeczywi-
ste warunki przenoszenia obciążeń zewnętrznych przez to połączenie, mając na uwa-
dze, że rozpatrywane uszkodzenia na trzy sposoby mogą występować4. jednocześnie.
ŚCINANIE
Omówione będą natomiast obliczenia połączeń spawanych, 4.których przykład
ŚCINANIE
F
F ls
ls F
F
h1 = hmin
h1 = hmin h2 a
h2 a
Rys.4.10.
Rys. 4.10.Połączenie
Połączenie spawane
spawane zeze spoiną
spoiną pachwinową
pachwinową
Rys. 4.10. Połączenie spawane ze spoiną pachwinową
Połączenie
Połączenie spawane
spawane zostanie
zostanie zniszczone
zniszczone wówczas,
wówczas, jeżelinastąpi
jeżeli nastąpiścięcie
ścięciespoiny
spoiny Połączenie
w spawane
płaszczyźnie zostanie zniszczone
najsłabszego przekroju wówczas, jeżeli
wyrażonego nastąpiaścięcie
iloczynem · Ls.
w płaszczyźnie najsłabszego przekroju wyrażonego iloczynem a · Ls.
spoiny
Warunek w płaszczyźnie najsłabszego
wytrzymałościowy spoiny przekroju
będzie wyrażonego
zapisany: iloczynem a · Ls.
Warunek
Warunek wytrzymałościowy
wytrzymałościowy spoiny
spoiny będzie
będzie zapisany:
zapisany:
F
s tst =F F k≤ts kts (4.9) (4.9)
s t  La⋅ a kts
L (4.9)
La
gdzie: F –Fsiła
gdzie: obciążająca
– siła obciążającaspoinę, L – Lobliczeniowa
spoinę, – obliczeniowa długość spoiny,
długość liczona
spoiny, jako suma
liczona
gdzie:
wszystkich F –spoin
jako suma siła obciążająca
wszystkich spoin
występujących spoinę, L – obliczeniowa
występujących
w rozpatrywanym długość spoiny,
w rozpatrywanym
połączeniu liczona
połączeniu
(przykład połączenia
na jako suma
(przykład
rysunku 4.10 wszystkich
połączenia
ma L = L nas),spoin
rysunkuwystępujących =w
4.10 ma Lgrubość
a – obliczeniowa Ls),rozpatrywanym
– obliczeniowa
aspoiny, połączeniu
grubość
kts – naprężenia dopusz-
(przykład
spoiny,
czalne połączenia
kts – naprężenia
na ścinanie na
materiału rysunku
dopuszczalne
spoiny. 4.10 na ścinaniesmateriału spoiny. grubość
ma L = L ), a – obliczeniowa
kts – naprężenia
spoiny,Obliczeniowa dopuszczalne
grubość spoiny na ścinanie materiału
przyjmowana spoiny.
Obliczeniowa grubość spoiny przyjmowana jest jest
jakojako wysokość
wysokość trójkąta
trójkąta wpisane-
Obliczeniowa
wpisanego w grubość
przekrój spoiny
spoiny przyjmowana jest
wyprowadzoną z jako wysokość
grani spoiny. trójkąta
Sposób
gowpisanego
w przekrój spoiny wyprowadzoną
w przekrój z grani
spoinyprzedstawiono
wyprowadzonąspoiny. Sposób wymiarowania
z grani4.11. spoiny. Sposób grubości
wymiarowania grubości spoiny na rysunku
spoiny przedstawiono
wymiarowania na rysunku
grubości 4.11.
spoiny przedstawiono na rysunku 4.11.
h
h
h
h
Grań spoiny
a a
Grań spoiny
Rys. 4.11. Wymiarowanie spoiny pachwinowej
Rys. 4.11. Wymiarowanie spoiny pachwinowej
Maksymalną grubość spoiny
Rys. 4.11. można obliczyć
Wymiarowanie według wzoru:
spoiny pachwinowej
Maksymalną grubość spoiny można obliczyć według wzoru:
2
a  2  hmin  0 ,707  hmin (4.10)
a 2  hmin  0 ,707  hmin (4.10)
2
Wielkość hmin we wzorze odnosi się do grubości cieńszego elementu
rozpatrywanego min we wzorze
Wielkość hpołączenia odnosi się
spawanego. W do grubości
praktyce cieńszego
długość elementu
obliczeniową
rozpatrywanego
spoiny połączenia
Ls powinno spawanego.
się powiększać do W praktyce
wymiaru L =długość
Ls + 2a,obliczeniową
ze względu
Maksymalną grubość spoiny można obliczyć według wzoru:

2
a= ⋅ hmin = 0 ,707 ⋅ hmin (4.10)
2
Wielkość hmin we wzorze odnosi się do grubości cieńszego elementu rozpatrywa-
nego połączenia spawanego. W praktyce długość obliczeniową spoiny Ls powinno się
powiększać do wymiaru L = Ls + 2a, ze względu na powstawanie kraterów na końcach
spoiny.
4.2. Przykłady zadań z rozwiązaniami 4. ŚCINANIE
Przykład 4.1.
Do płaskownika o grubości h = 12,5 mm przynitowano dwa kątowniki
4. Do płaskownika o grubości h = 12,5 mm przynitowano dwa kątowniki równo-
ŚCINANIE
4.równoramienne.
ŚCINANIE Siła rozciągająca przyłożona do kątowników wynosi
ramienne. Siła rozciągająca przyłożona do kątowników wynosi F = 200 kN. Należy
F = 200 kN. Należy odobrać kątowniki i obliczyć nity, przyjmując naprężenia
dobraćDo płaskownika
kątowniki
Do płaskownika o grubości
i obliczyć
grubości =
= 12,5
12,5 mm
nity, hhprzyjmując przynitowano
mmnaprężenia
przynitowano dwa
dwa kątowniki
dopuszczalne na rozciąganie
kątowniki
dopuszczalne Siła
równoramienne. na rozciąganie
rozciągająca r = 100 MPa,
kprzyłożona naprężenia wynosi
do k kątowników
kątowników dopuszczalne
równoramienne. Siła rozciągająca
kr = 100 MPa, naprężenia dopuszczalne przyłożona do
na ścinanie wynosi
= 80 MPa oraz naprężenia do-
na ścinanie
= 200
200 kN.
kN.na k
Należy = 80 MPa
dobrać oraz naprężenia
kątowniki Schemat dopuszczalne
t na docisk
F
F =
puszczalne Należyt
docisk dobrać kątowniki
pd = 200 MPa. ii obliczyć
obliczyćpołączenia
nity, przyjmując
nity, przyjmując naprężenia
naprężenia
nitowego przedstawiono na
pd = 200 MPa.na
dopuszczalne
dopuszczalne Schemat połączenia
rozciąganie k = 100 nitowego
MPa, przedstawiono na rysunku 4.12.
rysunku 4.12. na rozciąganie krr = 100 MPa, naprężenia dopuszczalne
na ścinanie kktt =
na ścinanie = 8080 MPa
MPa oraz oraz naprężenia
dopuszczalne na na docisk
docisk
p = 200 MPa. Schemat połączenia nitowego przedstawiono A - na
pd = 200 MPa. Schemat połączenia nitowego przedstawiono na rysunku 4.12.
d A A rysunku 4.12.
A A - A
A A - A
t
F
al t
t F
FF h1
aall
F
F
h1
h1
b h
A
b h
A b h
A
Rys.4.12.
Rys. 4.12.Połączenie
Połączenienitowe
nitowe
Rys. 4.12. Połączenie nitowe
Rys. 4.12. Połączenie nitowe
Rozwiązanie
Rozwiązanie
Rozwiązanie
Rozwiązanie
Warunek
wytrzymałościowy zapisano
zapisano wzorem:
wzorem:
𝐹𝐹Warunek
wytrzymałościowy zapisano
zapisano wzorem:
wzorem:
𝜎𝜎𝜎𝜎 = 𝐴𝐴 ≤ 𝑘𝑘𝑟𝑟
𝜎𝜎
Z Z tego
Z tego
tegowzoru
wzorubędzie
będzie
wzoru będzie
obliczony
obliczony
obliczony przekrój
przekrój
przekrój netto
netto A
netto Anetto obydwu
obydwu
netto obydwu
Anetto
Z
kątowników
kątowników tego wzoru będzie obliczony przekrój netto A obydwu kątowników
kątowników netto
F F
AAnetto
A F
netto
netto kkrk r
r
200
200
200 1010
10
3
3 3
A
AAnetto 
netto   0 ,,002
6  0
m
0 ,002
002
2
m2 m 2
netto 100  10 6 6
100
1001010
Przekrój
Przekrójnetto
Przekrój netto
nettodla jednego
dladla
jednego kątownika
kątownika
jednego wynosi:
wynosi:
kątownika wynosi:
1
Anetto 
0 002  1 
0,,002 1 0,001 m
 m 22
A
Anetto  0,00222 0,001
netto 0,001 m2
Z tablic 2
tablic wyrobów
wyrobów walcowanych polskich
polskich hut
hut wybrano
wybrano kątownik
kątownik o
o
Z walcowanych
Z tablic
wymiarach:
wymiarach:
wyrobów walcowanych polskich hut wybrano kątownik o
𝜎𝜎
ZZ tego
tego wzoru
wzoru będzie
będzie obliczony
obliczony przekrój
przekrój netto
netto AAnetto obydwu
netto
obydwu
kątowników
kątowników
F
AAnetto F
netto 
k
krr 4. Ścinanie 71
200 1033
Anetto  200 10 6  0 ,002 m22
Anetto  100 106  0 ,002 m
100 10
Przekrój netto dla jednego kątownika
Przekrój
Przekrój netto dla
netto dla jednego
jednego kątownika
kątownika wynosi:wynosi:
wynosi:
1
A 002 ⋅11 =00,001
Anetto = 00,,002 ,001mm2
2
netto  0 ,002  2
Anetto 0 ,001 m 2
2
2
Z Z tablic
tablic wyrobówwalcowanych
wyrobów walcowanychpolskich
polskich hut
hut wybrano
wybranokątownik
kątownik o wymiarach:
Z tablic wyrobów walcowanych polskich hut wybrano kątownik oo
80 x 80 x 8 mm
wymiarach:
wymiarach:
80
dlaxxktórego
80 80 xx 88 mm
80 mm
przekrój brutto wynosi:
dla
dla którego
którego przekrój
przekrój brutto wynosi:
Abrutto = 0 ,00123 m2 2 brutto wynosi:
AAbrutto  00,,00123
brutto  00123 m m2
Średnicę
Średnicę nita
nitaprzyjmuje
przyjmuje się zwykle 1,5 ¸ 2,5
się zwykle
zwykle 1,5 
grubości jednegojednego
2,5 grubości
grubości z nitowanych ele-
mentów. Średnicę
Będzie nita przyjmuje
zatem przyjęta się
średnica 1,5 2,5
nitów średnica
d = 0,02 m. jednego
zz nitowanych
nitowanych elementów.
elementów. Będzie zatem
Będzie zatem przyjęta
przyjęta nitów dd == 0,02
średnica nitów 0,02 m.
m.
WW celu
celu ułatwienia
ułatwienia nitowania
nitowania średnica
średnica nita
nita powinnaspełniać
powinna spełniaćwarunek:
warunek:
W celu ułatwienia nitowania średnica nita powinna spełniać warunek:
bh
d  b  h1
d 31
3
ZatemZatem
Zatem
0,08  0,008 4. ŚCINANIE
4. ŚCINANIE
d  0,08  0,008
d 3
3
d  0d  0m
,024 ,024 m
co w rozpatrywanym przykładzie jest spełnione.
64
co w co
64 w rozpatrywanym
rozpatrywanym przykładzie
przykładzie jest spełnione.
jest spełnione.
Wymiar b = 0,08 m jest szerokością kątownika, a wymiar h1 = 0,008 m jest gru-
Wymiar Wymiar
b = 0,08b=m 0,08
jestmszerokością
jest szerokością kątownika,
kątownika, a wymiar
a wymiar h1 = 0,008
h1 = 0,008 m m
bością kątownika.
jest grubością
jest grubością kątownika. kątownika.
Dla
Dlajednego
Dla jednego
jednego kątownika
kątownika przekrój
kątownika nettonetto
przekrój
przekrój netto będzie obliczony:
będzie
będzie obliczony:
obliczony:
A
Anetto
netto =
A
 A
netto  A
− h
h11
brutto brutto⋅d
d h1  d
AAnetto 
netto =  0,00123
0,00123
Anetto
00123  0,⋅0008
−00,008
,008 ,02 0=,002
0,02  0,00107
0,00107
,00107mm2 2
m2
2 2 2
Przekrój
Przekrój
Przekrój nettonetto
netto jest jest
jest nieco
nieconieco
większywiększy
większy od A netto
wymaganego
ododwymaganego
wymaganego Anetto
A netto 0=.001 0m
.001
0.001 m. m. Liczba
.
Liczba
płaszczyzn
Liczba płaszczyzn
cięcia
płaszczyzn cięciacięcia
nitów nitówco
i = 2, nitów
i jest = 2,jest
co widoczne
= 2,iwidoczne
co jest widoczne
na przekroju na przekroju
A – A
na przekroju A – AA4.12.
rysunku –A
rysunku
rysunku 4.12.4.12.
Ilość
Ilośćnitów
Ilość oblicza
nitównitów się
się zz warunku
oblicza
oblicza się wytrzymałościowego:
z warunku
warunku wytrzymałościowego:
wytrzymałościowego:
4F 4F
n  n 2
i  d iktd 2  kt
4  200410 200
3
10 3
n n
  0 80
2    02,02 2
,0210
2
 80
6
10 6
n  3,98
n  3,98
Przyjęto,
Przyjęto,
Przyjęto, że nitów
żeilość
że ilość ilość
nitównitów będzie
będzie
będzie = 4.n = 4.
nn = 4.
Następnie
Następnie sprawdzona
sprawdzona będzie
będzie
Następnie sprawdzona będzie grubość grubość
grubość płaskownika
płaskownika
płaskownika z warunku
z warunku
z warunku na na
na docisk:
docisk:
docisk:
F F
pd  pd   pdop pdop
nd nhd h
F F
h h
ndop
nd  p  d  pdop
200 10 200
3
10 3
h h
4  0,024  200
0,0210
200
6
10 6
h  0,m
h  0,0125 0125 m
Grubość
Grubość płaskownika
płaskownika h = mm
h = 12,5 12,5spełnia
mm spełnia warunek
warunek wytrzymałościowy
wytrzymałościowy
ze względu
ze względu na docisk.
na docisk.
NależyNależy jeszcze
jeszcze doliczyć
doliczyć szerokość
szerokość a płaskownika
a płaskownika w przekroju
w przekroju A – A,
A – A,
Przyjęto, że ilość nitów będzie n = 4.
Następnie sprawdzona będzie grubość płaskownika z warunku na
docisk:
F
pd   pdop
nd h
72 Jan Zwolak,
F Wytrzymałość materiałów w zadaniach
h
n  d  pdop
200 10 3
h
4  0,02  200 10 6
h  0,0125 m
Grubość
Grubośćpłaskownika h = 12,5 mm spełnia warunek
płaskownika h = 12,5 mm wytrzymałościowy ze wzglę-
warunek wytrzymałościowy
ze
du względu na docisk.
na docisk.
Należyjeszcze
Należy jeszcze doliczyć
doliczyć szerokość
szerokość aa płaskownika
płaskownika w
w przekroju
przekroju A
A –– A,
A,który prze-
który przenosi całe obciążenie od siły F. Niezbędną szerokość a w tym
nosi całe obciążenie od siły F. Niezbędną szerokość a w tym przekroju wyznacza się
przekroju wyznacza się z warunku:
z warunku:
F
sr F k
=s r  a  d h ≤ kr r
( a − d )h
F   a  h  d  h   kr
F ≤ ( a ⋅ h − d ⋅ h ) ⋅ kr
F  d  h  kr  a  h  kr
F + dF⋅ h ⋅ kr ≤ a ⋅ h ⋅ kr
a F d
a ≥ h  kr + d
h ⋅ kr
Wstawiając dane liczbowe, obliczona szerokość a płaskownika w
Wstawiając
przekroju A-A wynosi: dane liczbowe, obliczona szerokość a płaskownika w przekroju AA
wynosi:
200 ⋅ 10 3
a≥ + 0,02
0,0125 ⋅ 100 ⋅ 106 65
a ≥ 0,18 m
Odległość między nitami, czyli podziałka t zwykle przyjmowana jest następująco:
t = (3,5 ¸ 4) d
t = 4 · 0,02 = 0,08 m
Podziałka t w połaczeniu nitowym została pokazana na rysunku 4.12.
Przykład 4.2.
Obliczyć dopuszczalną wartość siły F, jaką można obciążyć połączenie sworz-
niowe o wymiarach podanych na rysunku. Naprężenie dopuszczalne na rozciąganie
kr = 140 MPa, na ściskanie kt = 60 MPa, na docisk pdop = 200 MPa. Połączenie przed-
stawiono na rysunku 4.13.
Przykład 4.2.
Obliczyć dopuszczalną wartość siły F, jaką można obciążyć połączenie
sworzniowe o wymiarach podanych na rysunku. Naprężenie dopuszczalne
na rozciąganie kr = 140 MPa, na ściskanie kt = 60 MPa, na docisk 4. Ścinanie 73
pdop = 200 MPa. Połączenie przedstawiono na rysunku 4.13.
d
1/2 h
1/2 F
h = 30
1/2 F
1/2 h
F F
D = 100 b = 60
Rys.
Rys. 4.13.
4.13. Połączenie
Połączenie sworzniowe
sworzniowe obciążone
obciążone siłąsiłą rozciągającą
rozciągającą
Rozwiązanie
Rozwiązanie
Wyznaczenie siły z warunku na zerwanie płaskownika:
Wyznaczenie
F
s r   kr
siły z warunku na zerwanie płaskownika:
F
s r = ≤Akr
F A A · kr
F£ F kr · 0,06 · 140 · 106
A ·0,03
F£ F0,03252000
· 0,06N· 140 · 106
Wyznaczenie siły z warunku na zerwanie ucha płaskownika:
F £ 252000 N
F
sr   kr
D  d   h siły
Wyznaczenie z warunku na zerwanie ucha płaskownika:
F
s rF= (D – d) ·≤hk r· kr
F  (0,1d )–⋅ h0,04) · 0,03 · 140 · 106
( D −
F£ F(D252000
– d) · h N· kr
F £ (0,1 – 0,04) · 0,03 ·siły
Wyznaczenie 140z· 10
warunku
6 na ścięcie sworznia, uwzględniając,
że sworzeń ma dwie płaszczyzny cięcia:
F£ 252000 N
4F
st   kt
Wyznaczenie
2  d 2 siły z warunku na ścięcie sworznia, uwzględniając, że sworzeń ma
dwie
66 płaszczyzny cięcia:
4F 4. ŚCINANIE
st = ≤ kt
2 ⋅ πd 2
1 1
F ≤F πd2 d⋅ k2 t kt
2 2
1
F     0,04 2  60 10 6
2
F£
F150720 NN
150720
Wyznaczenie
Wyznaczenie siłysiły z warunku
z warunku na docisk
na docisk powierzchniowy:
powierzchniowy:
F F  pdop
pd p=d  h  ≤ pdop
h⋅d d
F  h · d · pdop
F  0,03 · 0,04 · 200 · 106
F  240000 N
Dopuszczalną siłą, jaką można obciążyć połączenie sworzniowe jest
siła F = 150 720 N wyznaczona z warunku na ścięcie sworznia.
1
F  1d 2  kt
F 2    0,042  60 106
1
2
FF   0,04 2 N
  150720  60 10 6
2
F  150720 Wyznaczenie
N siły z warunku na docisk powierzchniowy:
74 Jan Zwolak,FWytrzymałość materiałów w zadaniach
pd Wyznaczenie  pdop siły z warunku na docisk powierzchniowy:
F h  d
Fpd£F ppdop
hh·hdd· ·dp·dop dop
F£ F  0,03 ·
 h · d pdop · 200
0,03 · 0,040,04 · 200 · 6106
· 10
F£ F
 240000
0,03
240000 · 0,04N N· 200 · 10
6
F  240000 Dopuszczalną
N siłą, jaką można obciążyć połączenie sworzniowe jest
Dopuszczalną siłą, jaką można obciążyć połączenie sworzniowe jest siła
siła Dopuszczalną
F = 150 720 Nsiłą, wyznaczona z warunku na ścięcie sworznia.
F = 150 720 N wyznaczonajaką można
z warunku obciążyć
na ścięcie połączenie
sworznia. sworzniowe jest
siła F = 150 720 N wyznaczona z warunku na ścięcie sworznia.
Przykład 4.3.
Przykład Dane 4.3.
Przykład 4.3. jest połączenie kołkowe pręta o średnicy dpr = 40 mm z rurą
Dane
Danejest
o średnicy połączenie
połączeniekołkowe
jestzewnętrznej dru = 50pręta
kołkowe mm. o średnicy
pręta Obliczyć
o średnicy =
dpr40 mmmm
dprobciążenie,
= 40 z rurą
jakie o średnicy
z rurą może
zewnętrznej
o średnicy d
przenosićzewnętrznej = 50 mm. Obliczyć
toru połączenie,drujeżeli = 50 daneobciążenie,
mm. są: jakie może
średnicaobciążenie,
Obliczyć przenosić
kołka d = 20jakie to połączenie,
mm, naprężenie
może
jeżeli danetosą:
przenosić
dopuszczalne średnica
połączenie, kołka dane
jeżeli
na rozciąganie d = 20
są:kmm, naprężenie
średnica dopuszczalne
kołka dnaprężenie
r = 120 MPa, = na rozciąganie
20 mm, naprężenie
dopuszczalne
= 120 MPa, naprężenie
kdopuszczalne
r na ścinanie kna t = 70 MPa, dopuszczalne
rozciąganie kr = 120
naprężenie na ścinanie kt = 70 MPa,
MPa, naprężenie
dopuszczalne na docisk naprężenie
dopuszczalne dopusz-
pdop = 280 MPa.
czalne na docisk
na Połączenie
ścinanie kt = 70p = 280 MPa.
MPa,
to przedstawiono
dop naprężeniePołączenie to
dopuszczalne
na rysunku 4.14. przedstawiono
na docisk pna
dop rysunku
= 280 4.14.
MPa.
Połączenie to przedstawiono na rysunku 4.14.
dp
F dp r
F dru
F r
F dru
d
d d
d
Rys.4.14.
Rys. 4.14. Połączenie kołkowe
Połączenie kołkowe pręta
pręta zz rurą
rurą
Rys. 4.14. Połączenie kołkowe pręta z rurą
Rozwiązanie
Rozwiązanie
Rozwiązanie
SiłęSiłę
Siłę FFzeze ze względu
Fwzględu
względu na ścinanie
nanaścinanie
ścinaniekołkakołka
kołka określa
określa
określasię zesię
sięze ze wzoru:
wzoru:
wzoru:
4F 4 F
s t t  2 2k kt
2d 2 d
t
1 1
F F  d 2dkt  kt
2
2 2
1 1  0,2022  70 6106
F F     0,02  70 10
2 2
F£
F F
 43960
43960
43960 NN
N
Siłę
Siłę F ze ze względu
F względu na zerwanie
na zerwanie prętapręta wyznacza
wyznacza się zesię ze wzoru:
wzoru:
Siłę F Fze Fwzględu na zerwanie pręta wyznacza się ze wzoru:
s r r  2 F2  kr k r
s r =   d pr2 d pr ≤k
π ⋅ d pr  dpr d dpr  d r
4. ŚCINANIE 4 4− d pr ⋅ d
4
F 67
s r 68
  kr
  d pr2  4d pr  d
4
4F
sr  kr
  d pr  4d pr  d
2
   d pr2 
F    d pr  d   k r
 4 
4. 4.ŚCINANIE
ŚCINANIE
4. ŚCINANIE
4. ŚCINANIE
F
s   2 FF F k
ssrrr sr   d 2 2 4d  d  kkrr kr 4. Ścinanie 75
 ddpr2prprdpr44dd4prprprdprdd  d r
4
44 4
4F
4F4F
 s 4F k

ssrrrs r  d2pr22d 2 4d
 4d  d  d kkrrr kr
 ddprpr pr4d
4d pr prdd
pr
pr
 
 d 2 2
2prd pr
 
F    d pr  d  d   k
d 2

F  pr  ddpr
FF  d dd dkk rr k r
pr pr
  44
4 4 pr  r
 
   0,04
2
 
0,04
2
F   0,04
0,04 22
 0,04  0,02   120  10 6 6
F F

F   
 
0,04
0,04 0,04  
0,020,02
0,02  
120 120
120  10
10  610
6
4
4 4  
  4  
F
F 
F
 54720

5472054720 N
N N
F  54720 N
Siłę
Siłę
Siłę FF
Siłę zeze
ze zewzględu
Fwzględu względu
względu nana nazerwanie
nazerwanie zerwanie
zerwanie rury
rury określa
określa
rury
rury się:
się:
określa
określa się:się:
Siłę FF ze względu na zerwanie rury określa się:
F
F F
s  F k
ssrrrsr  d2ru22 d 2  d 2
 kkrrr kr
dddrud dprdpr 
2prd pr
2 2
  d  d
  d ruru    d prpr  d ru d
4  d d ruru  d prpr
ru
4 
44 4 44 4
F
FF
s  2 2F  kkkrr kr

ssrrr sr  2 4d d  d  
 ddruru ru ddprpr pr44dd d ruru ruddprpr pr  r
  
 d  2 d2 
 2
2
ru d   
2prd  4 d rud pr d
4
44 4
4
4F F
F4 F
s rs 4 k
s 
s rr r  
 
d
d
2
2rud
2  2  d2 

 d 
2
d 
  d2ruru ru  d2 prpr pr4d d ruru rud prpr pr
2pr  
2 4d d

4 d 4 d rud 
 d
d  
d
pr
 kkrrr kr
2 d d
F 
F 

 dddru2ruru2d

ru
2
dddpr2pr
2 d
pr  pr44
4dd4ddru drudddprprprdpr kr k
ru 
FF  4
ru
kkrr r
424 4
   d 2d  2 2
 dddpr2prpr2d pr d d  d   k
ddru2ru
2
F   4 4  4 4  ddddruru
F
F 
F  ru 

ru
  druddprprprdprkkrrr kr
ru 
 4 4 
  4 4  
Wstawiając
Wstawiając
Wstawiając
Wstawiając danedane
dane dane liczbowe
liczbowe
liczbowe do
liczbowe ostatniego
do ostatniego
doostatniego
do ostatniego wyrażenia,
wyrażenia,
wyrażenia,
wyrażenia, otrzymuje
otrzymuje
otrzymuje się:
otrzymuje
się:się:
się:
Wstawiając dane 2 liczbowe do ostatniego wyrażenia, otrzymuje się:
   0 , 05 2
2   0 ,04 2 2 
F   00,,050,205  00,,04
05 0,204 0,020,05  0,04  120
04  10 66 6
2
F  
FF  0,02
  4 00,,02
02 05
00,,050,05 0,04
00,,04
04 120
120
 12010610
10
  44
4 4  4 4
 4  
F F 60780
60780
60780 N
NN
FF 
£ 60780
60780 N
N
Ze
ZeZewzględu
względu
względu na
nanato, że
to,to,
żeże powierzchnia
powierzchnia
powierzchnia docisku pomiędzy
docisku
docisku pomiędzy
pomiędzy kołkiem
kołkiem
kołkiem a rurą
a rurą
Ze
Ze względu
względu na
na to,
to, żeże powierzchnia
powierzchnia docisku
docisku pomiędzy
pomiędzy kołkiem
kołkiem a aarurą
rurą
rurąjest dużo
jest
jest dużo
jest dużo
dużo mniejsza
mniejsza
mniejsza od
od odpowierzchni
powierzchni
powierzchni docisku
docisku
docisku pomiędzy
pomiędzy
pomiędzy kołkiem
kołkiem
kołkiem a
a prętem,
a prętem,
prętem,
jest dużo
mniejsza mniejsza
od od
powierzchni powierzchni
docisku docisku
pomiędzy pomiędzy
kołkiem a kołkiem
prętem, a prętem,
obliczenia
obliczenia
obliczenia
obliczenia
obliczenia
będą
będą
będą
wykonane
będą wykonane
wykonane
wykonane
tylko
tylko
tylko
zz zwarunku
tylko
z warunku
warunku
warunku
na
nana
na
docisk
docisk
docisk
pomiędzy
docisk pomiędzy
pomiędzy
pomiędzy kołkiemwyko-
kołkiem
kołkiem
kołkiem
będą
a rurą.
nane tylko z warunku na docisk pomiędzy kołkiem a rurą.
a rurą.
aa rurą.
rurą.
AA zatem
Azatem
A spełnienie
spełnienie
zatem
zatem spełnienie
spełnienie warunku
warunku nana
warunku
warunku docisk
nadocisk
na określa
określa
docisk
docisk wzór:
wzór:
określa
określa wzór:
wzór:
A zatem
F
spełnienie warunku na docisk określa wzór:
p  FF F  pdoppdop
ppddd pd dddrud dprd ppdop dop
dd d ruru ruddprpr pr
F
F
F F  dd
 ddddrudru ddprprdpr ppdop
ru 
p
ru  d pr  pdop
dop dop
F F00 02
0,,,02 00,,05
0,02  0,04
0,05  280
0,04  280
10 6 6
10610
FF  02 05 00,,04 04 280 6
0,05  280 10
F F56000
56000
56000 N
NN
FF  56000 N
Połączenie
Połączenie najmniejszą
najmniejszą
Połączenienajmniejszą
najmniejszą siłę może
siłęsiłę może
może przenosić
przenosić
przenosić ze
ze względu
ze względu
względu na
nanaścinanie
ścinanie
ścinanie
Połączenie
Połączenie najmniejszą siłę
siłę może
możeprzenosić
przenosić ze ze
względu
względuna na
ścinanie kołka, któ-
ścinanie
kołka,
kołka,
kołka, która
która wynosi
która wynosi
wynosi F
F 
F
 43960
43960
43960
 N.
N. Siłę
N. Siłę
Siłę tę
tę tęprzyjęto
przyjęto
przyjęto jako
jako
jako dopuszczalne
dopuszczalne
dopuszczalne
kołka,
ra wynosiktóra wynosi F 
F £ 43960 N. 43960
Siłę N. Siłę
tę połączenia
przyjęto jakotędopuszczalne
przyjęto jako dopuszczalne
obciążenie dla rozpatrywa-
obciążenie
obciążenie
obciążenie dla rozpatrywanego
dladla rozpatrywanego
rozpatrywanego kołkowego.
połączenia
połączenia kołkowego.
kołkowego.
obciążenie
nego dla
połączenia rozpatrywanego
kołkowego. połączenia kołkowego.
68
6868
68
4. ŚCINANIE
W celu lepszego uwidocznienia analizowanego obliczeniowo

W celu lepszego uwidocznienia analizowanego obliczeniowo połączenia kołko-
połączenia kołkowego, przedstawiono na rysunku 4.15 pojedyncze elementy
wego, przedstawiono na rysunku 4.15 pojedyncze elementy tworzące to połączenie.
tworzące to połączenie.
a) b) c)
dru
dpr
d
dpr dpr d
dru
Rys. 4.15.
Rys. 4.15. Elementy tworzące połączenie
Elementy tworzące połączenie kołkowe:
kołkowe: a)
a) pręt
pręt oo średnicy
średnicy ddpr,,
pr
b) rura o średnicy zewnętrznej dru, c) kołek z znaczonymi miejscami docisku
b) rura o średnicy zewnętrznej dru, c) kołek z znaczonymi miejscami docisku
Przykład 4.4.
Przykład 4.4.
Na wale
Na owale
średnicy d =osadzono
d = 50 mm
o średnicy koło zębatekoło
50 mm osadzono za pomocą
zębate wpustu. Koło to
za pomocą
wpustu. Koło to przekazuje moc N = 50 kW przy prędkości obrotowe L
przekazuje moc N = 50 kW przy prędkości obrotowe n = 450 min -1
. Oblicz długość
wpustu, jeżeli
n = 450 minnaprężenia
-1
. Obliczdopuszczalne
długość L na ścianie materiału
wpustu, jeżeli naprężenia = 80 MPa, a sze-
wpustu ktdopuszczalne
rokość wpustu b = 8 mm. Połączenie wału z kołem przedstawiono na rysunku 4.16.
na ścianie materiału wpustu kt = 80 MPa, a szerokość wpustu b = 8 mm.
Połączenie wału z kołem przedstawiono na rysunku 4.16.
1
d
2
L
M
Rys. 4.16. Koło zębate połączone z wałem za pomocą wpustu
Rys. 4.16. Koło zębate połączone z wałem za pomocą wpustu
70
4. ŚCINANIE
4. ŚCINANIE 4. Ścinanie 77
4. ŚCINANIE
4. ŚCINANIE
Rozwiązanie
Rozwiązanie
Rozwiązanie
Rozwiązanie
Rozwiązanie
Moment obrotowy na wale oblicza się zesię
wzoru:
MomentMoment
Moment obrotowy
obrotowy
obrotowy na na oblicza
na wale
wale wale oblicza
oblicza sięze
się ze wzoru:
zewzoru:
wzoru:
Moment
N obrotowy na wale oblicza się ze wzoru:
M  9550 N  N
M  9550
M 9550 N
M  9550  nn
 n
n50 50
M  9550 
M  9550 50  1061 1061
Nm Nm
50  1061Nm
M
M 9550 450
9550  450 450
1061 Nm
Moment 450 ten jest równoważony siłą T działającą na ramieniu 1 1d . 1
Moment Moment tenrównoważony
jest równoważony siłą T działającą na ramieniu
1 .d . d .
Moment ten
Moment ten jest
ten jest równoważony
jest siłą T
równoważony siłą
siłą działającą
TTdziałającą
działającą na
nanaramieniu
ramieniu
ramieniu 12 d . 2
2 d2
Zatem
Zatem równanie
równanie
Zatem równowagi
równowagi
równanie momentów
momentów
równowagi można
można
momentów zapisać:
zapisać:
można zapisać:2
11 Zatem
Zatem= równanie
równanie równowagi
równowagi momentów
momentów można
można zapisać:
zapisać:
1 T ⋅ d1−TM  00
122T  d  M d0M  0
2 T  d2 M  0
2 Stąd
Stądwyznaczona
wyznaczona
Stąd siła
siła TTsiła
wyznaczona jest
jestTrówna:
jest równa:
Stąd
2 ⋅Stąd
wyznaczona
M 2 wyznaczona
siła
siła T jest równa:
T jest równa:
TT = 22 T M M
T M
T  dd d
2d1061 2  1061
T  2T1061   42440 N N
 42440
T 2 01061 42440

T  0,05 0,05,05  42440 N
N
0Długość
,05 Długość wpustu
wpustuL obliczona
L obliczona z warunku wytrzymałościowego
z warunku wytrzymałościowego
Długość
Długośćwpustu L obliczona
wpustu z warunku
L obliczona wytrzymałościowego
z warunku na ścinanie wynosi:
wytrzymałościowego
na naDługość
na ścinanie
ścinanie
wpustu
wynosi: L obliczona z warunku wytrzymałościowego
wynosi:
ścinanie
wynosi:
na ścinanie wynosi:
t
t
t
Stąd:Stąd:
t
Stąd:
Stąd:
TStąd:T
L  TT
L ≥
 bTL kt
L  b ⋅kk b  kt
b  ktt
t 42440
L  L 4244042440
42440
L  00..008
008 .80 10 6
L 080
008  80
6  10
6
L 00,0663
.008 80m  10
10 m6
L L  0,0663
³ 0,0663

LPrzyjęta
 0,0663
0,0663 m
m wpustu L = 68 mm.
m
długość
Przyjęta
Przyjęta długośćdługość
wpustu wpustu
L L = 68 mm.
Przyjęta długość
Przyjęta L=
wpustuwpustu
długość = 68
68Lmm.
mm.
= 68 mm.
Przykład 4.5.
Przykład 4.5.
Przykład
Przykład 4.5.
4.5.
Wykonać obliczenia sprawdzające połączenia śrubowego (śruby
Przykład Wykonać
4.5.
Wykonać obliczenia
obliczenia sprawdzające
sprawdzające połączenia
połączenia śrubowego
śrubowego (śruby(śruby
Wykonać
pasowane)
pasowane) koła obliczenia
z
koła wieńcem
z wieńcemsprawdzające
zębatymzębatym połączenia
przenoszącym
przenoszącym śrubowego
moc N
moc = (śruby
180
N =kW
180 kW
pasowane)
Wykonać
pasowane)
przy przy koła zz wieńcem
obliczenia
kołaobrotowej
prędkości wieńcem n= zębatym
sprawdzające
zębatym
150 min -1 przenoszącym
połączenia
przenoszącym
. Średnica
-1 śrubyśrubydmoc
śrubowego
moc
= 20 N
mm,
N20 =
= 180
(śruby
180 kW
kW
wymiar pasowane)
prędkości obrotowej n = 150-1 min . Średnica
..naŚrednica śruby d = mm, wymiar
przy
koła
przy prędkości
bz wieńcem
prędkości
b = 10 mm,
= R =obrotowej
10 mm, zębatym
obrotowej
160
R = mm,
160
=
= 150
150
liczba
mm,
min
nnprzenoszącym
min-1śrub
śrub
liczba moc
Średnica
obwodzie
na obwodziekoładd =
N = 180 kW
śruby =n 20
20
koła= mm,
mm,
8,n =
wymiar
przy prędkości
wymiar
naprężenia
8, obrotowej
naprężenia
b = 10 mm, R = 160
mm, R .=Średnica mm, liczba śrub na obwodzie koła n = 8, naprężenia
bn = 150 min
= 10dopuszczalne
dopuszczalne na na śruby
160 ścinanie
mm, d = 20 mm,
liczbamateriału
śrub wymiar
na obwodzie
śruby b = 10 mm,
koła
kt = 70 = 8,
MPa,
n 70 naprężenialiczba
R = 160 mm,
naprężenia
naprężenia
-1
dopuszczalne na ścinanie
ścinanie materiału
materiału śruby śruby
kkt = 70 =
kt MPa, MPa, naprężenia
dopuszczalne
dopuszczalne
śrub na obwodzie
dopuszczalne nana ścinanie
docisk
koła p
n
na docisk = =
8,materiału
180 MPa.
naprężenia śruby
Sposób
dopuszczalne= 70
połączenia MPa,
nakoła naprężenia
z
ścinanie wieńcem
zmateriału
wieńcem śruby
dop =MPa.
p180 180 MPa. Sposób połączenia zzkoła
dop t
dopuszczalne
dopuszczalne
przedstawiono na
nana docisk
docisk
rysunku ppdop =
=
4.17. 180 MPa. Sposób
Sposób połączenia
połączenia koła
koła wieńcem
wieńcem
kt = 70 MPa,
przedstawiono
przedstawiono naprężenia dopuszczalne
na rysunku
na rysunku
dop 4.17. na docisk pdop = 180 MPa. Sposób połączenia
przedstawiono rysunku 4.17.
koła z wieńcemnaprzedstawiono 4.17. na rysunku 4.17.
70 70
70
70
4. ŚCINANIE 4. ŚCINANIE
4. ŚCINANIE
78 Jan Zwolak, Wytrzymałość materiałów w zadaniach 4. ŚCINANIE
b
b b
b
b b
b b
d
d d
d
R
R R
R
Rys. 4.17. Połączenie śrubowe koła z wieńcem zębatym

Rys.
Rys. 4.17.
4.17. Połączenie
Połączenie śrubowe
śrubowe koła
koła zz wieńcem
wieńcem zębatym
zębatym
Rys. 4.17.
Rys. 4.17. Połączenie
Połączenie śrubowe
śrubowe koła z koła z wieńcem
wieńcem zębatym
zębatym
Rozwiązanie
Rozwiązanie
Rozwiązanie
Rozwiązanie
Moment
Momentobrotowy
obrotowy przenoszony przezkoło
przenoszony przez kołozębate
zębatewynosi:
wynosi:
MomentMoment
180 obrotowy
obrotowy przenoszony
przenoszony przezprzez
koło koło zębate
zębate wynosi:
wynosi:
M oo  9550  180 18011460 Nm
M o M9550 150  11460
o  9550 
Nm Nm
 11460
Siła 150 150 każdą
Siłaobciążająca
obciążająca każdą śrubę wynosi:
śrubę wynosi:
MSiła obciążająca
Siła każdąkażdą
obciążająca śrubęśrubę
wynosi:
wynosi:
F  Moo M
F  nF R o
o
n  Rn  R
11460
F  11460  8953 ,125 N
F 8 11460 ,125 N
F 0
,16  8953 8953,125 N
8 Naprężenie
 0,16
8  0,16 ścinające w śrubie oblicza się ze wzoru:
Naprężenie
Naprężenie ścinające
ścinające w
w śrubie
śrubie oblicza się
oblicza się ze wzoru:
wzoru:
Naprężenie ścinające w śrubie obliczazesię ze wzoru:
𝐹𝐹
= ≤ 𝑘𝑘𝑡𝑡
𝜋𝜋𝑑𝑑2
M
MMoo
Za siłę
4 F wstawiono wyrażenie F = Moo , co w rezultacie daje:
FF 
Za siłę
Za siłę F wstawiono
wstawiono
ZaFsiłę wyrażenie
wyrażenie
F wstawiono F 
wyrażeniennFn
n RR ,, M
⋅R co
coo ww rezultacie
rezultaciedaje:
daje:daje:
 R , co w rezultacie
nR
𝑀𝑀
4 ⋅ 𝑀𝑀
𝜏𝜏 = ⋅ 𝑅𝑅
𝑛𝑛
2 =
𝜋𝜋𝑑𝑑 𝑛𝑛 ⋅ 𝑅𝑅 ⋅ 𝜋𝜋𝑑𝑑2
Wstawiając
4 dane liczbowe i wyznaczony wcześniej moment obrotowy
Wstawiając
Moo otrzymuje
Wstawiając się: daneliczbowe
dane liczbowe ii wyznaczony
wyznaczony wcześniej
wcześniej moment
moment obrotowy
obrotowy Mo otrzy-
Wstawiając dane liczbowe i wyznaczony wcześniej moment obrotowy
Mo otrzymuje się:
o otrzymuje się:
mujeMsię:
4 ⋅ 114 0
𝜏𝜏 =
Warunek
8 ⋅ 0,1 na ⋅ 𝜋𝜋ścinanie
⋅ 0,022śrub jest 𝑀𝑀𝑀𝑀𝑀𝑀
= 28, spełniony, gdyż:
Warunek na ścinanie śrub jest spełniony, gdyż:
Warunek na ścinanie śrub jest spełniony, gdyż: 71
71
72
Za siłę F wstawiono wyrażenie F  o , co w rezultacie daje:
nR
4. Ścinanie 79
Wstawiając dane liczbowe i wyznaczony wcześniej moment obrotowy
Mo otrzymuje się:
4. ŚCINANIE
Warunekna
Warunek naścinanie
ścinanieśrub
śrub jest
jest spełniony,
spełniony, gdyż:
gdyż:
τ < ktt 71
Naprężeniena
Naprężenie nadocisk
docisksprawdza
sprawdzasię
sięwedług
wedługwzoru:
wzoru:
F
ppd = F ≤ ppdop
d bb ⋅ dd dop
ZaFFnależy
Za należywstawić wyrażenie FF= MMo o
wstawićwyrażenie
nR n⋅R
Mo 1160
pd    44 ,7 MPa
n  R  b  d 8  0,16  0,01  0,02
Waruneknanadocisk
Warunek dociskjestjestspełniony
spełnionyz dużym
z dużym nadmiarem,
nadmiarem, zatem
zatem średnice
średnice śrub mogą
śrub mogą być zmniejszone, albo zmniejszona
być zmniejszone, albo zmniejszona może być liczba śrub.może być liczba śrub.
5. SKRĘCANIE PRĘTÓW
5. Skręcanie prętów
5.1. SKRĘCANIE PRĘTÓW O PRZEKROJU KOŁOWYM
5.1. Skręcaniem
Skręcanienazywaprętów o przekroju
się taki stan kołowym
obciążenia pręta, przy którym
działające siły zewnętrzne można sprowadzić do par sił działających w
Skręcaniem
różnych nazywa sięprostopadłych
płaszczyznach taki stan obciążenia
do jego pręta,
osi. przy którymskręcający
Moment działającewsiły ze-
wnętrzne można sprowadzić
rozpatrywanym przekroju do par równy
pręta, sił działających w różnych
jest algebraicznej płaszczyznach
sumie momentówprosto-
padłych do jego osi. Moment skręcający w rozpatrywanym przekroju
działających na ten pręt po jednej z dowolnie obranych stron tego przekroju.pręta, równy jest
algebraicznej
Momentsumie momentów
skręcający Msdziałających
uważany jest naza
tendodatni,
pręt po jednej z dowolnie
gdy jego wektor obranych
ma
stron tegona
zwrot przekroju.
zewnątrz przekroju rozpatrywanej części pręta. Natomiast gdy
wektor momentu
Moment skręcającego
skręcający Ms skierowany
Ms uważany jest dogdy
jest za dodatni, wewnątrz przekroju,
jego wektor to
ma zwrot na
taki moment
zewnątrz uważany
przekroju jest za ujemny.
rozpatrywanej Przykład
części pręta. przyjętej
Natomiast gdy definicji znaków skrę-
wektor momentu
momentu
cającego Ms przedstawiono
skierowany jest nadorysunku 5.1. przekroju, to taki moment uważany jest za
wewnątrz
ujemny. Przykład przyjętej definicji znaków momentu przedstawiono na rysunku 5.1.
Ms Ms
Ms Ms
Ms Ms
Ms Ms
Rys. 5.1.
Rys. Umowna
5.1. definicja
Umowna znaków
definicja momentu
znaków skręcającego:
momentu skręcającego:a)a)moment
momentdodatni,
dodatni,b)b)moment
momentujemny
ujemny
Określenie naprężeń i odkształceń w prętach o przekroju kołowym wymaga przy-
Określenie naprężeń i odkształceń w prętach o przekroju kołowym
jęcia szczegółowych założeń, którymi są:
wymaga przyjęcia szczegółowych założeń, którymi są:
– przekroje płaskie
- przekroje i prostopadłe
płaskie do osi pręta
i prostopadłe do osiprzed
prętaobciążeniem pozostają pła-
przed obciążeniem
skie ipozostają
prostopadłe do tej
płaskie osi po obciążeniu,
i prostopadłe do tej osi po obciążeniu,
– dowolny promień przekroju
- dowolny promień przekroju poprzecznego pozostajepozostaje
poprzecznego prosty po odkształce-
prosty
niu pręta.
po odkształceniu pręta.
Założenia powyższe
Założenia powyższesą zgodne z wynikami
są zgodne z wynikamiobserwacji skręcania
obserwacji prętapręta
skręcania przedsta-
przedstawionego
wionego na rysunkuna rysunku 5.2.
5.2.
JAN ZWOLAK
5. Skręcanie prętów 81
r r
Rys.
Rys.5.2. Skręcanie
5.2. pręta
Skręcanie o długości
pręta L iLpromieniu
o długości r r
i promieniu
Spełnione założenia oznaczają, że naprężenia styczne w dowolnym
Spełnione założenia
przekroju pręta oznaczają, że
są prostopadłe donaprężenia
promieniastyczne w dowolnym
przekroju przekroju
oraz stałe na prę-
ta dowolnym
są prostopadłe do promienia
obwodzie przekrojupromieniem
określonym oraz stałe na dowolnym
. Biorąc obwodzie
pod uwagę określo-
nym promieniem
poczynione ρ. Biorącmoment
założenia pod uwagę poczynione
skręcający Ms założenia
wyraża sięmoment skręcający Ms
następującym
wyraża się następującym wzorem:
wzorem:
(5.1) (5.1)
gdzie: ρ – dowolny
gdzie: - dowolny promień
promień nana
przekroju
przekrojupręta.
pręta.
W wyniku
W wyniku skręcania
skręcania kołowe
kołowe przekroje
przekroje poprzeczne
poprzeczne ulegają
ulegają obrotowi
obrotowi wokół osi
wokół osipręta,
wzdłużnej wzdłużnej pręta,powierrrzchni
a tworzące a tworzące powierrrzchni
bocznej walcabocznej
ulegająwalca ulegają Miarą
pochyleniu.
pochyleniu.
tego obrotu jestMiarą
kąt φ,tego obrotu pochylenia
natomiast jest kąt φ, natomiast
kąt γ. pochylenia kąt γ.
Z pręta na rysunku 5.2 wycięty element dwoma prostopadłymi
Z pręta na rysunku 5.2 wycięty element dwoma prostopadłymi przekrojami odle-
przekrojami odległymi od siebie o dx oraz dwoma przekrojami obwodowymi
głymi od siebie o dx oraz dwoma przekrojami obwodowymi odległymi o dρ przedsta-
odległymi o d przedstawiono na rysunku 5.3.
wiono na rysunku 5.3.
74
5.
5. SKRĘCANIE
PRĘTÓW
SKRĘCANIE PRĘTÓW
d d
d
Rys. 5.3. Wycięty element dx

Rys.Wycięty
Rys. 5.3. 5.3. Wycięty
Wycięty
element element dx
Z rysunku 5.3 wynika,Rys.że5.3.
kąty i ddx
γ( ) element dx
φ wyznaczają taką samą długość
łuku, co
Z można
Z rysunku 5.3zapisać
rysunku wynika,wzorem:
5.3 wynika,
żeRys.że5.3.kąty
kąty ) iγd iwyznaczają
dφφ wyznaczają taką samą długość
Rys. 5.3.γ(Wycięty
(( φ)) element
Wycięty element dx taką samą długość
dx
łuku,łuku,
co można zapisać
co można wzorem:
zapisać wzorem:
Z rysunku 5.3 wynika, że kąty γ( ) i dφ wyznaczają taką samą długość (5.2)
Z rysunku
łuku, 5.3 zapisać
co można wynika,wzorem:
że kąty γ(ρ) i dφ wyznaczają taką samą długość łuku, co
(5.2) (5.2
5.2)
można zapisać wzorem:
dzieląc obustronnie przez dx otrzymuje się:
(5.2) (5.2)
dzieląc
dzieląc obustronnie
obustronnie przezprzez dx otrzymuje
dx otrzymuje się: się:
dzieląc obustronnie przez dx otrzymuje się:
dzieląc obustronnie przez dx otrzymuje się: · (5.3)
· · (5.3) (5.3
5.3)
gdzie: (5.3)
gdzie:
gdzie: · (5.3)
gdzie:
jest nazywane względnym jednostkowym kątem skręcenia elementarnego
jest nazywane
jest odcinka
nazywane
jest dxwzględnym
nazywane prętawzględnym
względnym jednostkowym
o przekroju kołowym.
jednostkowym
jednostkowym kątem
kątem skręcenia
skręcenia
kątem elementarnego
elementarnego
skręcenia odcinka dx
elementarnego
pręta
odcinkao przekroju
Kąt
dx pręta
odcinka kołowym.
pochylenia
o przekroju
dx pręta γ jest
(kołowym.
o przekroju ) kątem
kołowym. odkształcenia postaciowego i zgodnie
jest
Kątnazywane
zKąt
prawem Hooke’a
pochylenia
pochylenia względnym
γ(zapisany
γ(r) jest
jest kątemjednostkowym
jest
kątem wzorem:
odkształcenia
odkształcenia kątem skręcenia ielementarnego
postaciowego
postaciowego i zgodnie
zgodnie z prawem
Kąt pochylenia ) γ( 
( )) jest kątem odkształcenia postaciowego i zgodnie
odcinka
z prawem dx pręta
Hooke’a o przekroju
zapisany kołowym.
jest wzorem:
Hooke’a zapisany jest wzorem:
z prawem Hooke’a zapisany jest wzorem: (5.4)
Kąt pochylenia γ() jest kątem odkształcenia postaciowego i zgodnie
z prawem Hooke’a zapisany jest wzorem: (5.4) (5.4
5.4) (5.4)
gdzie: G – jest modułem sprężystości poprzecznej, zwanym też modułem
Kirchoffa.
gdzie: GG ––jest
gdzie:
gdzie: Gjest–modułem
jest sprężystości
modułem
modułem poprzecznej,
sprężystości
sprężystości zwanym
poprzecznej,
poprzecznej, teżteż
zwanym
zwanym modułem Kirchoffa.
też modułem
modułem (5.4)
Porównując wyrażenia (5.3)
Porównując wyrażenia (5.3) i (5.4) można zapisać:
Kirchoffa.
Kirchoffa. i (5.4) można zapisać:
gdzie: G – jest
Porównując modułem
wyrażenia (5.3)sprężystości
i (5.4) poprzecznej,
można zapisać: zwanym też modułem
Porównując wyrażenia (5.3) i (5.4) można zapisać:
Kirchoffa.
5. SKRĘCANIE PRĘTÓW (5.5) (5.5)
Porównując wyrażenia (5.3) i (5.4) można zapisać: (5.5) (5.5 )
5.5że
Zależność (5.5) (5.5)
Zależność wstawiona
wstawiona do wzoru (5.1)(5.1)
do wzoru z równoczesnym
z równoczesnym przyjęciem,
przyjęciem,
d żedZależność

const
 Zależność(5.5) wstawiona
, (5.5) wstawiona do wzoru (5.1)(5.1)
do wzoru z równoczesnym
z równoczesnymprzyjęciem, (5.5)
przyjęciem,
const
 dx ,
że
dx że
Zależność (5.5) wstawiona do wzoru (5.1) z równoczesnym przyjęciem,
daje daje zapis
zapis
że dla danego
dladanego
danego przekroju
przekroju poprzecznego:
poprzecznego:
daje zapis dla przekroju poprzecznego:
75
75 ) (5.6)
(5.675
(5.6)
gdzie: 75
gdzie:
d d  const ,
dx
const ,
 const ,
dx dx
daje zapis dla danego przekroju poprzecznego:
daje zapis dla danego
daje zapis przekroju
dla danego poprzecznego:
przekroju poprzecznego:
(5.6)
5.(5.6
Skręcanie
) (5.6) prętów 83
gdzie:
gdzie:gdzie:
jest wielkością charakteryzującą tak zwaną geometryczną sztywność

jest jest
wielkością
skręcania. W charakteryzującą
wielkością charakteryzującą
przypadku takkołowego
prętatak zwaną
tak zwanągeometryczną
geometryczną
wielkość ta jestsztywność
sztywność
biegunowym
jest wielkością charakteryzującą zwaną geometryczną sztywność skręcania.
skręcania. W
skręcania.
momentem przypadku
W pręta
przypadku
bezwładności kołowego
pręta
pola kołowego
przekroju wielkość
względem ta
wielkość jest
jego ta biegunowym
jest
środka. biegunowym
W przypadku pręta kołowego wielkość ta jest biegunowym momentem bezwładności
momentem bezwładności
momentem polapowyższego
bezwładności
Uwzględnienie przekroju względem
pola przekroju względem
pozwala jegoprzekształcić
środka.
jego środka. wzór (5.6)
pola przekroju względem
Uwzględnienie jego środka.
powyższego pozwala
Uwzględnienie powyższego pozwala przekształcićprzekształcić wzór wzór(5.6) (5.6)
do postaci:
Uwzględnienie
do postaci:
do postaci: powyższego pozwala przekształcić wzór (5.6) do postaci:
d
Ms  dG  d  I s
M s M Gs  G I sdx  I s
dx dx
d M
d dM  Ms (5.7) (5.7)
 dx s G
  I
s
s
( 5.7 ) (5.7)
dx dx G  Is G  Is
Całkując wyrażenie (5.7) po całej długości L skręcanego pręta otrzyma
Całkując
Całkując wyrażenie (5.7) po
po całej długości skręcanego
LL skręcanego prętapręta
otrzyma się wzór
się wzór nawyrażenie
Całkując (5.7) (5.7)
wyrażenie
kąt skręcenia: całej długości
po całej długości L skręcanego pręta otrzyma
otrzyma
na
siękątsięskręcenia:
wzór na kątnaskręcenia:
wzór kąt skręcenia:
M ⋅LL
M (5.8) (5.8)
M
ϕ s= LM sss  L
  G G⋅IIss (5.8) (5.8)
G  IsG  Is
Stosując wzór (5.8)
Stosując wzórmożna określićokreślić
(5.8) można kąt wzajemnego
kąt wzajemnego obrotu końców obciążonego
obrotu końców
Stosując
pręta,obciążonego
czyli wzór
Stosując (5.8)
wzór
kąt skręcenia.
pręta, można
(5.8)
Iloczyn
czyli określić
kątmożna
G · I
skręcenia. kąt
określić
wyraża
Iloczyn wzajemnego
kąt wzajemnego
sztywność
G · I obrotu
pręta
wyraża na końców
obrotu końców
skręcanie.
sztywność Podsta-
pręta
s
·
s
obciążonego
wienienawzoru pręta,
obciążonego czyli
pręta, kąt
czyli
(5.7)Podstawienie
skręcanie. skręcenia.
kąt
do (5.5) prowadzi
wzoru do Iloczyn
skręcenia.
(5.7) G
Iloczyn
zależności: I G ·
wyraża
I sztywność
wyraża
do (5.5) prowadzi do zależności:
s s pręta
sztywność pręta
na skręcanie. Podstawienie
na skręcanie. wzoruwzoru
Podstawienie (5.7) (5.7)
do (5.5) prowadzi
do (5.5) prowadzido zależności:
do zależności:
(5.9) (5.9)
(5.9) (5.9)
Za pomocą wzoru (5.9)
Za pomocą wzoru oblicza
(5.9)się naprężenia
oblicza styczne w pręcie
się naprężenia stycznepoddanym
w pręcie skręca-
Za pomocą
niu. Naprężenia
Za pomocą
poddanym wzoru
te są liniową
skręcaniu. (5.9)
wzoru oblicza
funkcją
(5.9)
Naprężenia sąsięliniową
promienia
oblicza
te naprężenia Rozkład
sięr.naprężenia
funkcją styczne w pręcie
naprężeń
styczne
promienia wzdłuż
w pręcie promie-
5. SKRĘCANIE PRĘTÓW. Rozkład
poddanym
nia skręcaniu.
poddanym
w przypadku Naprężenia
skręcaniu.
przekroju te
Naprężenia
kołowego są liniową
te są funkcją
liniową
przedstawiono promienia
funkcją
na
naprężeń wzdłuż promienia w przypadku przekroju kołowego przedstawiono promienia
rysunku  .
5.4.Rozkład
 . Rozkład
naprężeń
na wzdłuż
naprężeń
rysunku promienia
wzdłuż
5.4. w przypadku
promienia w przypadku przekroju
przekroju kołowego przedstawiono
kołowego przedstawiono
na rysunku 5.4.
na rysunku 5.4. s smax
max
76
76 76
Rys. 5.4. Rozkład naprężeń stycznych w przekroju pręta pełnego

Naprężenia styczne uzyskują wartość maksymalną dla promienia
 = max, co można zapisać zależnością:
(5.10)
gdzie: Ws – jest wielkością zwaną wskaźnikiem wytrzymałości na skręcanie.

Wskaźnik ten obliczany jest według wzoru:
d
d
Naprężenia
Rys. 5.4.styczne uzyskują
Rozkład naprężeń wartość
stycznych maksymalną
w przekroju dla
pręta pełnego promienia
 = max , co można styczne
Naprężenia zapisać zależnością:
uzyskują wartość maksymalną dla promienia
Naprężenia styczne uzyskują wartość maksymalną dla promienia r = rmax, co
 =  , co można zapisać
można zapisać zależnością:
max zależnością: (5.10)
(5.10)
gdzie: Ws – jest wielkością zwaną wskaźnikiem wytrzymałości na skręcanie. (5.10)
Wskaźnik
gdzie: WW
gdzie: –tenjest
– jest obliczany
wielkością jest
zwaną
wielkością według wzoru: wytrzymałości
wskaźnikiem
zwaną wskaźnikiem na skręcanie.
wytrzymałości Wskaźnik
na skręcanie.
s s
tenWskaźnik
obliczanytenjestobliczany
według wzoru:
jest według wzoru: I
Ws  s I s (5.11)
Ws =rI (5.11)
Ws  ρs max
max
(5.11)
Jeżeli wskaźnik rmax do prętów o przekroju kołowym,
Jeżeli wskaźnik ten ten
jest jest stosowany
stosowany do prętów o przekroju kołowym, to często
to często
oznaczany oznaczany
jest
Jeżeli jako Wojest
wskaźnik jakojest
i obliczany
ten i obliczany
Wostosowany
według według
wzoru:
do prętów wzoru:
o przekroju kołowym,
to często oznaczany jest jako Wo i obliczany  dwedług wzoru:
3
Ws  Wo  (5.12) (5.12)
16d3
gdzie: d – średnica pręta pełnego W s  Wo  na rysunku 5.4.
widoczna (5.12)
gdzie: d – średnica pręta pełnego widoczna16 na rysunku 5.4.
Jeżeli rozpatrywany
Jeżeli rozpatrywanyjest pręt
jest drążony
pręt (jako(jako
drążony rura),rura),
to rozkład naprężeń wzdłuż pro-
gdzie:przebiega
mienia d – średnica prętarysunku
według pełnego widoczna
5.5. na rysunku 5.4.to rozkład naprężeń
wzdłużJeżeli
promienia przebiegajest
rozpatrywany według rysunku (jako
pręt drążony 5.5. rura), to rozkład naprężeń
wzdłuż promienia przebiega według rysunku 5.5.
77
77
Rys. 5.5. Rozkład naprężeń stycznych w przekroju pręta drążonego
Dla przekroju pręta drążonego wskaźnik wytrzymałości na skręcanie obliczany

jest według wzoru:
d
D
Rys. 5.5. Rozkład naprężeń stycznych w przekroju pręta drążonego
Dla przekroju pręta drążonego wskaźnik wytrzymałości na 5.skręcanie

Skręcanie prętów 85
obliczany jest według wzoru:
(5.13)
(5.13)
Analizując rozkład naprężeń w przekroju pręta pełnego (rys. 5.4),
Analizując
zauważa rozkład
się, że naprężeń
materiał w częściw przekroju
środkowejpręta pełnego
przekroju, (rys. 5.4),
przenosi zauważa się,
niewielkie
że obciążenia
materiał w wczęści środkowej przekroju, przenosi niewielkie obciążenia
postaci naprężeń stycznych w porównaniu z naprężeniami w postaci
naprężeń stycznychw wprzekroju
występującymi porównaniuprzyz naprężeniami występującymi
średnicy zewnętrznej. w przekroju
Stąd też, często przy
średnicy zewnętrznej. Stąd też, często stosuje się pręty drążone (przekroje
stosuje się pręty drążone (przekroje rurowe), jako bardziej ekonomiczne. rurowe),
jako bardziej ekonomiczne.
5.2. SKRĘCANIE PRĘTÓW O PRZEKROJU NIEKOŁOWYM
5.2. Skręcanie
Skręcanieprętów oprętów o przekroju
przekroju niekołowym (może toniekołowym
być przekrój
trójkątny, prostokątny, eliptyczny) daje bardziej złożony obraz odkształceń
aniżeli w przypadku
Skręcanie prętów prętów o przekroju
o przekroju kołowym.
niekołowym (możeZachodzi tu odkształcenie
to być przekrój trójkątny, pro-
przekroju
stokątny, skręcanego
eliptyczny) pręta, złożony
daje bardziej które polega na obrocie
obraz odkształceń przekroju
aniżeli w przypadku
oraz na
prętów przemieszczaniu
o przekroju kołowym. się Zachodzi
poszczególnych punktów przekroju
tu odkształcenie przekroju w kierunku pręta,
skręcanego
równoległym
które do osi pręta.
polega na obrocie Przekroje
przekroju te charakteryzują sięsię
oraz na przemieszczaniu nierównomiernym
poszczególnych punk-
tów przekroju w kierunku równoległym do osi pręta. Przekrojepłaski
rozkładem naprężeń, jak również tym, że pierwotny przekrój
te charakteryzują się
pod wpływem działania momentu skręcającego przestaje być płaski.
nierównomiernym rozkładem naprężeń, jak również tym, że pierwotny płaski przekrój
Nie może zatem tu być wykorzystana hipoteza płaskich przekrojów,
pod wpływem
co sprawia, żedziałania momentu
dla prętów skręcającego
o przekroju przestajemetody
niekołowym być płaski. Nie może zatem
wytrzymałości
tu być wykorzystana hipoteza płaskich przekrojów, co sprawia, że dla prętów o prze-
kroju
78 niekołowym metody wytrzymałości materiałów na ogół nie mogą być stosowane
do wyznaczania naprężeń, ani odkształceń.
Rozwiązanie zagadnienia skręcania prętów o przekroju niekołowym umożliwia
teoria sprężystości. Według teorii sprężystości obowiązuje założenie, że w przekrojach
poprzecznych prętów przy skręcaniu swobodnym występują tylko naprężenia stycz-
ne, których kierunki i wartości są różne w różnych punktach przekroju. Przykład pręta
o przekroju eliptycznym i półosiach a i b przedstawiono na rysunku 5.6.
Rys. 5.6. Naprężenia w pręcie o przekroju eliptycznym

C
C
A
A
a
a
C
A
Rys.
Rys. 5.6.
5.6. Naprężenia
Naprężenia
a w
w pręcie
pręcie o
o przekroju
przekroju eliptycznym
eliptycznym
Największe
NajwiększeRys.naprężenia
naprężenia styczne
styczne nana konturze
konturze przekroju
przekroju eliptycznego
5.6. Naprężenia w pręcie o przekroju eliptycznym
eliptycznego
występują
występują w punkcie A, natomiast najmniejsze w punkcie B.
w punkcie A, natomiast najmniejsze w punkcie B. Wartość
Wartość tych
tych
Największe
naprężeń
naprężeń określananaprężenia
określana
Największe jest styczne
styczne na
zz zależności:
naprężenia
jest zależności: na konturze
konturze przekroju
przekroju eliptycznego
eliptycznego występują
występują
w punkcie wA,punkcie
natomiastA, natomiast
najmniejszenajmniejsze
w punkciew B. punkcie B. tych
Wartość Wartość tych określana
naprężeń
naprężeń określana jest z zależności: (5.14)
(5.14)
jest z zależności:
(5.14)
(5.15) (5.14)
(5.15)
(5.15) (5.15)
Kąt
Kąt skręcenia
skręcenia w
w pręcie
pręcie o
o przekroju
przekroju eliptycznym
eliptycznym określa
określa się
się według
według
woru:
woru:Kąt skręcenia w pręcie o przekroju eliptycznym określa się według woru:
Kąt skręcenia w pręcie o przekroju eliptycznym określa się według
woru: (5.165)
(5.165) (5.165)
(5.165)
gdzie: dlaprzekroju
gdzie: dla przekrojueliptycznego
eliptycznegoo osiach
o osiach
a iabicharakterystyka
b charakterystyka geometryczna
geometryczna
gdzie: dla przekroju eliptycznego o osiach a i b charakterystyka geometryczna
gdzie:π
πdla przekroju eliptycznego o osiach a i b charakterystyka geometryczna
Często stosowanymi
Często stosowanymi
stosowanymi prętami w
prętami w konstrukcjach
w konstrukcjach inżynierskich
konstrukcjach inżynierskich są pręty
inżynierskich są pręty
pręty o przekroju
5. Często
π
SKRĘCANIE PRĘTÓW prętami
oo przekroju prostokątnym.
przekroju prostokątnym. Przykład takiego pręta przedstawiono
prostokątnym. Przykład takiegoPrzykład takiego pręta
pręta przedstawiono przedstawiono
na rysunku 5.7.
na
na rysunku 5.7.
Często
rysunku 5.7.stosowanymi prętami w konstrukcjach inżynierskich są pręty
o przekroju prostokątnym. Przykłads(B) takiego pręta przedstawiono
na rysunku 5.7.
s(B)
79
79
B
79
Ms
ss(A) =s max
(A)= smax
Rys. 5.7. Pręt o przekroju prostokątnym h x b (h ³ b)

Rys. 5.7. Pręt o przekroju prostokątnym h x b (h  b)
W przypadku
W przypadku przekroju
przekroju prostokątnego
prostokątnego maksymalne maksymalne
naprężenia naprężenia
występują w po-
występują
łowie boków w połowie boków
dłuższych. dłuższych.
Na rysunku 5.7 jestNato rysunku 5.7A,jest
w punkcie to wτ(A)punkcie
gdzie = τ max. A,
Wartość
gdzie τ(A) = τ max. Wartość liczbową τ max określa się według wzoru,
jak dla wszystkich przekrojów poddanych momentowi skręcającemu:
(5.17)
Kąt skręcenia pręta na długości x określa się według wzoru:

b
Rys. 5.7. Pręt o przekroju prostokątnym h x b (h  b)
W przypadku przekroju prostokątnego maksymalne naprężenia 5. Skręcanie prętów 87

występują w połowie boków dłuższych. Na rysunku 5.7 jest to w punkcie A,
gdzie ττ max
liczbową τ max. Wartość
(A) =określa liczbową
się według τ maxdla określa
wzoru, jak się przekrojów
wszystkich według wzoru,
poddanych
jak dla wszystkich
momentowi przekrojów poddanych momentowi skręcającemu:
skręcającemu:
(5.17) (5.17)
Kąt
Kątskręcenia pręta
skręcenia nana
pręta długości x określa
długości x określasięsię
według
wedługwzoru:
wzoru:
MMs s x x (5.18) (5.18)

 x x

GG IsIs
Wielkości Ws (wskaźnik wytrzymałości na skręcanie) oraz Is (wskaźnik sztyw-
Wielkości Ws (wskaźnik wytrzymałości na skręcanie) oraz Is (wskaźnik
ności) są wielkościami
sztywności) czysto geometrycznymi
są wielkościami czysto geometrycznymi i zależąi tylko
zależąod kształtu
tylko i wymiarów
od kształtu
przekroju.
i wymiarów przekroju.
Naprężenie
Naprężenie styczne w punkcie
styczne B, oznaczone
w punkcie B, oznaczone na rysunku 5.7 jako
na rysunku jest τmniejsze
5.7τ(B)jako (B)
odjest Pomiędzyodτ(B)τ max
τmax.mniejsze a τ.maxPomiędzy
zachodzi τzależność:
(B) a τmax τ
zachodzi c
(B) = 3
· τ . Wartości
zależność:
max τ współczynników
(B) = 3 · τ max.
c
c2, c3 w zależności
c1,Wartości od stosunku
współczynników , c3 woraz
c1, c2h : b wzory na
zależności od W i Is dla typowych
stosunku
s
h : b oraz wzoryprzekrojów
prętów i Is dla typowych
na Wsskręcanych podanoprzekrojów prętów skręcanych podano w tabeli 5.1.
w tabeli 5.1.
80
Tabela 5.1. Wielkości Ws i Is w zależności od przekroju [2]

Tabela 5.1. Wielkości WS i IS w zależności od przekroju [2]
Przekrój Ws Is
Ws = c1 · h · b3 Is = c 2 · h · b 3
B
h
1,0 1,2 1,4 1,5 2,0 3,0 4,0 8,0
b
h
c1 0,208 0,219 0,228 0,231 0,246 0,267 0,282 0,307
b
c2 0,141 0,166 0,187 0,196 0,229 0,263 0,281 0,307
h
1 c3 1,000 0,932 0,865 0,858 0,796 0,753 0,745 0,743
b
Trójkąt równoboczny
a3 a4
Ws  Is 
a
20 46.2
Sześciokąt foremny
a
Ws = 0.189 a3 Is = 0.115 a4
WWnarożach
narożach przekroju
przekroju prostokątnego,
prostokątnego, trójkątnego
trójkątnego i sześciokątnego
i sześciokątnego naprężenia
styczne τ = 0. τ = naprężenia
Natomiast 0. Natomiast naprężenia
maksymalne τ maxmaksymalne τ max występują
występują w połowie boku trój-w
połowie boku trójkąta
kąta równobocznego oraz wrównobocznego oraz wforemnego.
połowie boku sześciokąta połowie boku sześciokąta
foremnego.
5. SKRĘCANIE
PRĘTÓW 5. Skręcanie prętów 89
5.3. SKRĘCANIE RUR CIENKOŚCIENNYCH O DOWOLNYM
5.3.
5.3. SKRĘCANIE
Skręcanie
OBRYSIE RUR rur CIENKOŚCIENNYCH
cienkościennych O DOWOLNYM
o OBRYSIE
dowolnym obrysie
Rury cienkościenne są to takie elementy, których grubość ścianek i
Rury
jestRury cienkościenne
cienkościenne
wielokrotnie są tosątakie
mniejsza to takie
od elementy,
elementy,
długości których
których
pewnych grubość
grubość ścianek
ścianek
fragmentów d jestsiiwielo-
obrysu i
i
jest
krotnie wielokrotnie
i wielokrotnie mniejsza
mniejsza mniejsza
od długości od długości
pewnych
od innych pewnych
fragmentów
wymiarów fragmentów
obrysu
liniowych obrysu mniejsza
si i wielokrotnie
charakterystycznych sii
od idla
wielokrotnie
innych mniejsza
rozpatrywanego
wymiarów od innych
przekroju.
liniowych wymiarów
Przykład takiej liniowych charakterystycznych
rury przedstawiono
charakterystycznych na rysunku
dla rozpatrywanego przekroju.
dla
5.8.rozpatrywanego przekroju. Przykład takiej
Przykład takiej rury przedstawiono na rysunku 5.8. rury przedstawiono na rysunku
5.8.
Ms
Mss
M
s
s
s s
s s
ds. C d ss
ss ss
ds.
ds. C dd
C
ss x
sss dds
s Ms x
x
dP
dds
dds Mssd
M
dP 0 i si
dP d ii
d s
0
0 sii
ssi
i
s ii
ssi
si
Rys. 5.8. Rura cienkościenna o dowolnym obrysie

Rys.5.8.
Rys.
Rys. 5.8.Rura
5.8. Rura
Rura cienkościenna
cienkościenna
cienkościenna o dowolnym
oo dowolnym
dowolnym obrysie
obrysie
obrysie
W przedstawionym fragmencie rury cienkościennej na skutek jej
W przedstawionym
obciążenia momentamifragmencie fragmencie
skręcającymi rury cienkościennej napoprzecznym skutek jej
W przedstawionym s powstają w przekroju
ruryMcienkościennej na skutek jej obciążenia mo-
obciążenia
naprężenia momentami skręcającymi
styczne τMnapowstają
całym jej M
obwodzie.
ss powstają w przekroju
Ze względunaprężenia poprzecznym
na bardzostyczne
małą τ na
mentami skręcającymi w przekroju poprzecznym
naprężenia
grubość styczne
ścianek rury τ na
s
całym
przyjmuje jej
się, obwodzie.
że rozkład Ze względu
naprężeń na na bardzo
całej grubości małą
jest się,
całym jej obwodzie. Ze względu na bardzo małą grubość ścianek rury przyjmuje
grubość
stały. Dalejścianek
takżerury przyjmuje
przyjmuje się,
się, że że rozkład
naprężenia naprężeń
te są na
styczne całej
do grubości
linii jest
średniej
że stały.
rozkładDalejnaprężeń
także na całej grubości
przyjmuje się, że jest stały. Dalej
naprężenia te są także
styczne przyjmuje
do linii się, że naprę-
średniej
konturu, tworząc w przekroju poprzecznym obieg zamknięty i spełniają
żenia te są styczne do linii średniej konturu, tworząc w przekroju poprzecznym obieg
konturu,
zależność:tworząc w przekroju poprzecznym obieg zamknięty i spełniają
zamknięty
zależność: i spełniają zależność:
(5.19)
5.19) (5.19)
(5.19
gdzie: i – grubość dowolnego elementu ścianki rury,τi – naprężenie w tym
gdzie:
gdzie:di –iigrubość
elemencie. – grubośćdowolnego
dowolnego elementu
elementuścianki rury,τ
ścianki – naprężenie
rury,τ
i
w tym
ii – naprężenie w elemencie.
tym
elemencie.
Na podstawie
Na podstawie rysunkurysunku
5.8 można 5.8zapisać
możnasumę momentów
zapisać elementarnych
sumę momentówwzglę-
dem Na
obranego podstawie
punktu 0, rysunku
równoważną 5.8 można
momentowi
elementarnych względem obranego punktu 0, równoważną zapisać
M sumę
działającemu wmomentów
danym M
momentowi przekro-
s s
elementarnych
ju.działającemu
A więc zapis w względem
tendanym
ma postać: obranego punktu 0, równoważną
przekroju. A więc zapis ten ma postać: momentowi M ss
działającemu w danym przekroju. A więc zapis ten ma postać:
(5.20) (5.20)
(5.20
5.20)
gdzie:
gdzie:P –Pcałe polepole
– całe ograniczone
ograniczone środkową
środkową liniąlinią
konturu. Wprowadzono
konturu. Wprowadzono tu odmienne
tu
gdzie: P tego
oznaczenie
odmienne –oznaczenie
całe pole
pola ograniczone
przez
tegoliterę wśrodkową
polaP,przez celu linią
P, w konturu.
podkreślenia
literę celuróżnicy Wprowadzono
tego pojęcia
podkreślenia różnicy tu
od pola
odmienne oznaczenie
tego pojęciawcześniej
oznaczonego tego
od pola oznaczonego pola przez
A przekroju rury. literę P, w celu
wcześniej A przekroju rury. podkreślenia różnicy
tego pojęcia od pola oznaczonego
Z ostatniego wcześniejwyznaczyć
A przekrojuposzukiwaną
rury.
Z ostatniego wzoruwzoru
(5.20)(5.20)
możnamożnawyznaczyć poszukiwaną wartość wartość
τ · d:
τ · : Z ostatniego wzoru (5.20) można wyznaczyć poszukiwaną wartość
τ · :
82
82
(5.21) (5.21)
Maksymalna
Maksymalna wartość
wartość naprężenia
naprężenia τmax może
τmax może być wyznaczona
być wyznaczona ze wzoru
ze wzoru (5.17), a kąt
(5.17), arury
skręcenia kąt cienkościennej
skręcenia rury cienkościennej
ze wzoru (5.18).ze wzoru (5.18).
Wskaźniki
Wskaźniki geometryczne
geometryczne występujące
występujące w tych w wzorach
tych wzorach wyznacza
wyznacza się
się z następują-
z następujących
cych zależności: zależności:
WWs=22PPdδ min
s min (5.22) (5.22)
S
I s = 4 P ∑S i
2
(5.23)
I s  4P 2  iδ i (5.23)
di
Największe naprężenia styczne τmax występują w miejscu, gdzie grubość ścianki
NajwiększeJeżeli
d jest najmniejsza. naprężenia styczne τ max
rura cienkościenna występująkołowym
o przekroju w miejscu, gdzie
ma stałą grubość
grubość
ścianki d i średni  jest rnajmniejsza.
ściankipromień , to wskaźnik Jeżeli rura cienkościenna
wytrzymałości W i o przekroju
wskaźnik sztywności Is
s s
kołowym ma stałą
określają zależności: grubość ścianki  i średni promień r s, to wskaźnik
wytrzymałości Ws i wskaźnik sztywności I
Ws = 2π rs δs2 określają zależności: (5.24)
I s=22πrrsδd4
W 3
2
(5.24) (5.25)
s s
Rury cienkościenne przenoszące I s  momenty

2 rs3d 4 skręcające stanowią dobry (5.25przykład
)
konstrukcji, w której racjonalnie wykorzystywany jest materiał. Prawidłowe ustalenie
wymiarów Rury
rurycienkościenne
cienkościennejprzenoszące
jest podstawą momenty
do tego,skręcające stanowią
aby konstrukcja dobry z ta-
wykonana
przykład konstrukcji, w której racjonalnie wykorzystywany jest materiał.
kiej rury była lekka i sztywna. Aby to osiągnąć, należy stosować wzór (5.21), dokonu-
Prawidłowe ustalenie wymiarów rury cienkościennej jest podstawą do tego,
jącaby
analizy obciążenia z udziałem momentu skręcającego.
konstrukcja wykonana z takiej rury była lekka i sztywna. Aby to
osiągnąć, należy stosować wzór (5.21), dokonując analizy obciążenia z
udziałem momentu skręcającego.
Przykład 5.1.
Pręt stalowy
Przykład 5.1. o średnicy d = 60 mm, utwierdzony jednym końcem obciążono trze-
ma momentami skręcającymi.
Pręt stalowy Obliczyć
o średnicy d = naprężenie styczne orazjednym
60 mm, utwierdzony kąty obrotów
końcem poszcze-
gólnych odcinków pręta. Dane do zadania:
obciążono trzema momentami skręcającymi. M 1
= 3 kNm, M = 5 kNm,
Obliczyć naprężenie
2
M = 6 kNm,
styczne
3
a = 40 cm,
oraz kąty b = 20 cm,
obrotówc = 60 cm, moduł Kirchoffa
poszczególnych odcinkówG = 8,5 · 10 4
pręta. Dane MPa.
do Narysować
zadania: wy-
kres
M1momentów
= 3 kNm, M skręcających
2 = 5 kNm, oraz
M3 =kątów skręcenia.
6 kNm, Schemat
a = 40 cm, b = 20obciążenia
cm, c = 60pręta
cm,przed-
4
moduł Kirchoffa
stawiono na rysunku 5.9. G = 8,5 · 10 MPa. Narysować wykres momentów
skręcających oraz kątów skręcenia. Schemat obciążenia pręta przedstawiono
na rysunku 5.9.
83
5. SKRĘCANIE PRĘTÓW 5. Skręcanie prętów 91
M1 M2 M3
M1 M2 M3
M1 M2 M3
X
X
A C D
B X
A C D
B
A C 4 kNm D
3 kNm B
4 kNm
3 kNm +
4 kNm M(x)
+
3 kNm +
+ M(x)
+ M(x)
+ -
-
-2 kNm
-
-2 kNm
a b c
-2 kNm
f (A) a b f (C) c
f (B)
f (A) a b f (C) c
f (B)
f (A) + f (C)
f (B) f (D)
+
f (D)
+
f
Rys. 5.9. Schemat obciążenia pręta wraz z wykresem momentów skręcających i kątów
(D)
5.9. Schemat
Rys. 5.9. Schematobciążenia
obciążeniapręta
prętawraz
wraz z wykresem
z wykresem
skręcenia momentów
momentów skręcających
skręcających i kątów skręcenia
i kątów
Rys. 5.9. Schemat obciążenia pręta wraz z wykresem momentów skręcających i kątów
skręcenia
Rozwiązanie
Rozwiązanie
Rozwiązanie
skręcenia
Wartość momentu skręćającego na poszczególnych odcinkach pręta jest
Wartość
Rozwiązanie
równa: Wartośćmomentu
momentu skręćającego
skręćającego na naposzczególnych
poszczególnychodcinkach
odcinkach pręta
pręta jestjest równa:
M  AB  Wartość
równa: momentu skręćającego na poszczególnych odcinkach pręta jest
M1  3kNm
równa:
M  M  3kNm
AB   M1  M  3  5  2kNm
M  BC
M  AB  M
M M11 M3kNm
2
3  53 25kNm
BC   M1 
M CD  M 2 M  6  4 kNm

M
M CD  M 1
 M 2

BC   M 1  M 2  M 3 3 5 3 
25kNm6  4 kNm
 Zwrot1 momentu
2 3 M1 jestzgodny z ruchem wskazówek zegara, zatem ma ma znak
M Zwrot
 M momentu
M  M M31 jest
 5  zgodny
6  4 kNm z ruchem wskazówek zegara, zatem
znak  Zwrot
CDdodatni.1 momentu
2 3 M1 jest zgodny z ruchem wskazówek zegara, zatem ma
dodatni.
znak Zwrot momentu
dodatni. M1 jest zgodny z oruchem wskazówek zegara, zatem ma
Wskaźnik wytrzymałości Ws = W przekroju ze względu na skręcanie
znak Wskaźnik
dodatni.
Wskaźnik wytrzymałości
jest obliczany ze wzoru: wytrzymałości W
W s
= W
s = Woo
przekroju
przekrojuze
zewzględu
względunanaskręcanie
skręcanie jest oblicza-
ny ze wzoru:
Wskaźnik
jest obliczany ze wzoru: wytrzymałości W s = W o przekroju ze względu na skręcanie
jest obliczany ze wzoru:
Maksymalne naprężenia w poszczególnych odcinkach pręta są równe:
Obliczony wskaźnik sztywności Is, który jest biegunowym momentem

Obliczony
bezwładności wskaźnikwartość:
Io przyjmuje sztywności Is, który jest biegunowym momentem
Obliczony
bezwładności wskaźnikwartość:
Io przyjmuje sztywności Is, który jest biegunowym momentem
bezwładności Io przyjmuje wartość:
84
84
84
Obliczony wskaźnik sztywności Is, który jest biegunowym momentem bezwład-

ności Io przyjmuje wartość: 5. SKRĘCANIE PRĘTÓW
Koniecpręta
Koniec prętawwczęści
częściDDjest
jestutwierdzony,
utwierdzony,zatem
zatemkątkąt skręceniajestjest
skręcenia równy zero,
równy
a więc: zero,
Koniec a więc:
pręta w części D jest utwierdzony, zatem kąt skręcenia jest
 D   zero,
równy 0 a więc:
ϕ( D ) = 0
 D  W
0 poszczególnych przekrojach obliczone kąty skręcenia są równe:
WWposzczególnych
poszczególnych przekrojach obliczone kąty
przekrojach obliczone kątyskręcenia
skręceniasąsąrówne:
równe:
M a 3  10 3  0 ,4
 A    B   M  AB   a  0 ,018512  3  0 ,029619 rad
G 
 AB I
o 8 ,5  3 1010
10  1, 0 ,4 10 6
271
 A    B    0 ,018512  10 6
 0 ,029619 rad
G  I oradiany na stopnie8otrzymuje
Zamieniając ,5  10  1,się
271wyniki:
 10
 A Zamieniając
Zamieniając
 1,698 o radiany na
radiany na stopnie
stopnie otrzymuje
otrzymuje sięsięwyniki:
wyniki:
ϕ
o
 1,698
698oo
(ABA) = 11,,061
ϕ(BB) = 1,061ooo
  1,273 o
ϕ(CC) = 11,,273273o
C  Wykres kąta skręcenia na długości pręta przedstawiono na rysunku 5.9.
Wykreskąta
Wykres kątaskręcenia
skręcenia na na długości
długości pręta
pręta przedstawiono
przedstawionona narysunku
rysunku5.9.
5.9.
Przykład 5.2.
-1
Przykład
Przykład Silnik
5.2.spalinowy o mocy 120 kW i prędkości obrotowej n = 1200 min-1
5.2.
napędza dwiespalinowy
Silnik maszyny żniwne. Jedna maszyna pobiera 60% mocy silnika,
Silnik spalinowy oo mocy
mocy 120 120 kW
kW ii prędkości
prędkościobrotowej
obrotowejnn==1200 1200min
min-1 napędza
anapędza
druga 40%.dwie Obliczyć
maszyny średnice obydwumaszyna
żniwne. Jedna wałów, pobiera
wykonanych
60% mocyz jednakowej
silnika,
dwie omaszyny żniwne. Jedna maszyna pobiera 60% mocy silnika, a druga także 40%. Ob-
astali
druga dopuszczalnej
40%. Obliczyć wytrzymałości
średnice obydwu na skręcanie s = 80 MPa. Obliczyć
wałów,kwykonanych z jednakowej
liczyć
kąt średnice wałów,
stali oskręcenia obydwu
dopuszczalnej wałów,
jeżeli
wytrzymałości wykonanych
koła pasowe
na skręcanie z jednakowej
do ksodbioru stali
mocy
= 80 MPa. oustawiono
Obliczyć dopuszczalnej
także wy-
trzymałości
odpowiednio na skręcanie
na długości
kąt skręcenia wałów, jeżeli k s
= 80 MPa.
L = 80 cm,Obliczyć
L = 120także
cm. kąt skręcenia
Moduł
1koła pasowe2 do odbioru mocy ustawiono wałów,
sprężystości jeżeli koła
pasowe
poprzecznej
odpowiednio do odbioru mocy
materiału ustawiono
wałków
na długości L1 =G80 odpowiednio
= 8,5
cm,
4
120 na
L2 =MPa.
· 10 długości
Schemat
cm. Moduł układu = 80 cm,
L1sprężystości
wałków L2 = 120 cm.
przedstawiono
Moduł
poprzecznej na rysunku
sprężystości
materiału 5.10. Gmateriału
poprzecznej
wałków 4
= 8,5 · 10wałków
MPa. Schemat układu
G = 8,5 · 10 4
MPa. Schemat układu
wałków
przedstawiono
wałków na rysunku
przedstawiono na5.10.
rysunku 5.10.
d1 d2
d1 d2
Silnik
Silnik
L1 L2
L1 L2
60% N 40% N
60% N 40% N
Rys. 5.10. Schemat układu wałków w rozdziale mocy
Rozwiązanie
napędza dwie maszyny żniwne. Jedna maszyna pobiera 60% mocy silnika,
a druga 40%. Obliczyć średnice obydwu wałów, wykonanych z jednakowej
stali o dopuszczalnej wytrzymałości na skręcanie ks = 80 MPa. Obliczyć także
kąt skręcenia wałów, jeżeli koła pasowe do odbioru mocy ustawiono
odpowiednio na długości L1 = 80 cm, L2 = 120 cm. Moduł sprężystości
poprzecznej materiału wałków G = 8,5 · 104 MPa. Schemat układu wałków
d1 d2
Silnik
L1 L2
60% N 40% N
Rozwiązanie
Rozwiązanie
Moment
Moment skręcający nawale
skręcający na obliczanyjest
waledd1 1obliczany jest według
według wzoru:
wzoru: 85
Moment skręcający na wale d1 obliczany jest według wzoru:
Moment0,6 N
skręcający 0,6 wale
120
M 1  9550  0,6 N  9550  0na obliczany
,6  120 d1573 Nm jest według wzoru:
M 1  9550  0,6nN  9550  01200
,6  120  573 Nm
M 1  9550  n  9550  1200  573 Nm
NaNawale
Na walendd22 jest:
wale d2 jest: 1200
Na wale d2 jest:
Średnica wału d1 obliczona ze wzoru po przekształceniu ze względu na

Średnica wału
Średnica wału d11 obliczona
obliczonazezewzoru
wzorupopoprzekształceniu ze względu
przekształceniu na na d1 przyj-
ze względu
d1 przyjmuje wartość:
Średnica wału d1 obliczona ze wzoru po przekształceniu ze względu na
d przyjmuje
muje
1 wartość:
wartość:
d1 przyjmuje wartość:
π
π
π
π
π
π
π
π
π
Przyjęto średnicę d1 = 33,2 mm
Przyjęto średnicę d1 = 33,2 mm
Według średnicę
Przyjęto takiego dsamego
1 = postępowania obliczona średnica wału d2
33,2 mm
Przyjęto
Według średnicę 1 = 33,2postępowania
takiego dsamego mm obliczona średnica wału d2
wynosi:
Według takiego samego postępowania obliczona średnica wału d2
wynosi:
Według takiego samego postępowania obliczona średnica wału d2 wynosi:
wynosi:
Przyjęto średnicę d2 = 30 mm
Przyjęto średnicę d2 = 30 mm
Kąt skręcenia
Przyjęto wałud2d=1 obliczony
średnicę 30 mm według wzoru wynosi:
Kąt skręcenia wału d1 obliczony według wzoru wynosi:
M 1  L
Kąt 32  Mwału
L 32  573  0.8 wzoru wynosi:
 M 32  M 1  L1d1 obliczony
Lskręcenia według
32  573  0.8  0 ,04524 rad
11  1  1 41 
1
MG
1
1 I L
 32
G  M
 1d
  1L4 1  8.5  32
10  573
10
   8 44  0 ,04524 rad
00,.0332
1  G  I o  G    d14  8.5  1010    0 ,0332 4  0 ,04524 rad
1o 1 10
G
Kąt
1
G  wału
 I oskręcenia  d1 d2 jest  10    0 ,0332
8.5 równy:
Kąt skręcenia
1
wału d2 jest równy:
M L 32  M
Kąt skręcenia  Ld2 jest równy:
wału 32  382  1.2
Przyjęto średnicędd22= = 30 mm
Przyjęto średnicę 30 mm
Przyjęto
Kąt średnicę
skręcenia wału d2 d = 30 mm
obliczony według wzoru wynosi:
Kąt skręcenia wału d1 1obliczony według wzoru wynosi:
Kąt skręcenia wału d1 obliczony według wzoru wynosi:
M  L 32  M  L 32  573  0.8
1  M 11  L11  32  M 11  L4 11  32  573  0.8 4  0 ,04524 rad
1  G  I o  G    d14  8.5  1010    0 ,0332  0 ,04524 rad
G  I o11 G    d1 8.5  10 10    0 ,0332 4
Kąt skręcenia
Kąt skręcenia wału
wałuddd2 2jest jestrówny:
równy:
Kąt skręcenia wału jest równy:
M 2  L2 32  M 2  L22 32  382  1.2
2  M 2  L2  32  M 2  L4 2  32  382  1.2 4  0 ,06785 rad
2  G  I o  G    d 24  8.5  1010 10    0 ,034
 0 ,06785 rad
G  I o2 2 G    d2 8.5  10    0 ,03
Zamieniając radiany na stopnie, kąty φ i φ mają wartość:
Zamieniając radianyna
Zamieniając radiany nastopnie,
stopnie,kąty
kątyφ11φi 1φi22 φmają
mają wartość:
wartość:
1  2 ,593oo o 2
ϕ11 =22,593
 ,593
2  3,889 oo o

ϕ22 =33,889
,889
Obliczone średnice d1 i d2 spełniają warunek wytrzymałościowy
Obliczone średnice d1 i d2 spełniają warunek wytrzymałościowy
Obliczone
ze względu średnice d iwartość
na dopuszczalną d2 spełniają warunek
naprężeń wytrzymałościowy
skręcających. Natomiast ze względu
kąty na do-
ze względu na dopuszczalną1 wartość naprężeń skręcających. Natomiast kąty
skręcenia
puszczalną i φ2 są bardzo
φ1 wartość duże skręcających.
naprężeń i przekraczają wartości
Natomiastdopuszczalne.
kąty skręcenia φ i φ są bardzo
skręcenia φ1 i φ2 są bardzo duże i przekraczają wartości dopuszczalne. 1 2
duże5.i przekraczają wartości dopuszczalne.
SKRĘCANIE PRĘTÓW
86
86 Przykład
Przykład5.3.
5.3.
Wał zWał z czterema
czterema kołamikołami pasowymi
pasowymi napędza
napędza maszyny
maszyny robocze.
robocze. SamSam
wałwałpoprzez
koło B jest napędzany silnikiem o mocy No = 80 kW. Koła A, C i D przekazująDnapęd
poprzez koło B jest napędzany silnikiem o mocy No = 80 kW. Koła A, C i
przekazują napęd na maszyny robocze o odpowiednich mocach: NA = 30 kW,
na maszyny robocze o odpowiednich mocach: NA = 30 kW, NC = 20 kW, ND = 30 kW.
NC = 20 kW, ND = 30 kW. Prędkość obrotowa wału wynosi n = 350 min -1
,
Prędkość obrotowa wału wynosi n = 350 min -1
, długość L = 100 cm,
długość L = 100 cm, G = 8,5 · 10 MPa, ks = 60 MPa. Obliczyć średnicę wału
4 G = 8,5 · 10 4
MPa,
ks = 60 MPa. Obliczyć średnicę wału oraz kąty skręcenia na poszczególnych
oraz kąty skręcenia na poszczególnych odcinkach i narysować wykresy odcinkach
i narysować
momentówwykresy momentów askręcających,
skręcających, także kątów a także kątów skręcenia.
skręcenia. Wał z Wał z kołami
kołami
przedstawiono na rysunku
przedstawiono 5.11.5.11.
na rysunku
MA MB MC MD
A B C D
Ll Ll Ll
2183
Ms [Nm] +
-
-
1364
1910
1,158
φ [ o]
+
-
-
0,723
1,736
Rys. 5.11. Wał z czterema

czterema kołami
kołamipasowymi
pasowymi
Rozwiązanie
Wyznaczone momenty obrotowe (skręcające) na poszczególnych
kołach wynoszą:
80
moment na kole B M o  M B  9550   2183 Nm
+
-
- -
-
0,723
0,723
1,736
1,736
Rys. 5.11. Wał z czterema kołami pasowymi 5. Skręcanie prętów 95

Rys. 5.11. Wał z czterema kołami pasowymi
Rozwiązanie
Rozwiązanie
Rozwiązanie
Wyznaczone
kołach wynoszą:momenty obrotowe (skręcające) na poszczególnych kołach wynoszą:
kołach wynoszą:
80
moment
moment nana kole
kole BB M o  M B  9550  80  2183 Nm
moment na kole B M o  M B  9550  350  2183 Nm
350
N 30
moment
moment na
nana kole
kole AAA M A  9550  N BB  9550  30  819 Nm
moment kole M A  9550  n  9550  350  819 Nm
n 350
N 20
moment
moment na na kole
kole C C M C  9550  N CC  9550  20  546 Nm
moment na kole C M C  9550  n  9550  350  546 Nm
n 350
ND 30
moment
momentnanakole DD
kole M D  9550  N D  9550  30  819 Nm
moment na kole D M D  9550  n  9550  350  819 Nm
n 350
Następnie
Następnie wyznaczone
wyznaczone momenty
momenty skręcające
skręcające na poszczególnych
na poszczególnych odcinkach wału
Następnie wyznaczone momenty skręcające na poszczególnych
odcinkach
wynoszą: wału wynoszą:
odcinkach wału wynoszą:
na odcinku AB M s  AB   M A  2183 Nm
nanaodcinku
odcinku
ABAB M s  AB   M A  2183 Nm
1
na odcinku BC M s  BC   M A  M B  2183  819  1364 Nm

1
nanaodcinku BCBC M s  BC   M A  M B  2183  819  1364 Nm

odcinku 1
5. na odcinku CD
1
SKRĘCANIE M s CD    M A  M B  M C  2183  819  546  1910 Nm
PRĘTÓW
na odcinku
5. na CDCD
odcinku
SKRĘCANIE M s CD    M A  M B  M C  2183  819  546  1910 Nm
PRĘTÓW 1
1
W kolejnym
5. SKRĘCANIE etapie
PRĘTÓW
W kolejnym etapie wykreślono
wykreślonowykres momentów
wykres skręcających
momentów i przedstawiono
skręcających
W kolejnym etapie wykreślono wykres momentów skręcających
inaprzedstawiono
rysunku 5.11.na rysunku 5.11. 87
i przedstawiono
ZW kolejnym na rysunku
etapie 5.11.
wykreślono wykres momentów skręcających 87
Zwykresu
wykresu można
można odczytać,
odczytać, żeżemaksymalny
maksymalny moment
momentskręcający
skręcający jest
jestna odcinku
ina Z wykresu
przedstawiono na można
rysunku odczytać,
5.11. że maksymalny moment skręcający jest
wału i wynosi:
ABodcinku AB wału i wynosi:
na odcinku AB wału i wynosi:
MS Z Mwykresu można
 AB   2183 Nm
odczytać, że maksymalny moment skręcający jest
naModcinku
max
S  MSSAB
1
 2183
 AB wału Nm
i wynosi:
Zatem średnica wału będzie
będzieobliczona
obliczonaz warunku
z warunku wytrzymałościowego, biorąc
M S Zatem
M  ABśrednica wału wytrzymałościowego,
max 1
Zatem   2183 Nm
średnica wału będzie obliczona z warunku wytrzymałościowego,
biorąc podS uwagę
pod uwagę
max 1
MSmax: MSmax:
biorącZatem
pod uwagę
średnicaMSmax : będzie obliczona z warunku wytrzymałościowego,
wału
biorąc pod uwagę MSmax:
16  M S
d  3 16  M S ma x
d  3   ks ma x
16  M kSs
d  3 16  2183 ma x
d  16  k2183
s
d    60 10 66
16
 602183 10
dd  0,057 m 6
d  0 ,057
d ≥ 0,057
 60 m m
10
Przyjęto średnicę wału d = 60 mm.
d  0,057 m średnicę wału d = 60 mm.
Przyjęto
Biegunowy
Przyjęto moment
średnicę wałubezwładności
d = 60 mm.przekroju kołowego wału o średnicy
Biegunowy
Przyjęto moment wałubezwładności
d = 60 mm. przekroju kołowego wału o średnicy
mm jestśrednicę
d = 60Biegunowy równy:
moment bezwładności przekroju kołowego
kołowegowału
wałuoo średnicy
średnicy d = 60 mm
d = 60Biegunowy
mm jest równy: moment bezwładności przekroju
 d 4
  0 ,06 4
djest równy:
I o=60 ,06  0,000001271 m  1,271 10 m
4 6
dmm jest
4
  0równy: 4
I o  324  32 4  0,000001271 m 4  1,271 10 6 m
d32   032 ,06
I o  Kąt skręceniakoła A względem
0,000001271 m 4 koła
1,271B (odcinek
10 6 m AB) wynosi:
Kąt
32 M skręcenia
32 L koła A względem koła B (odcinek AB) wynosi:
s1  AB  2183  1
 AB  Kąt
KątMskręcenia
s1  AB   L koła A10
skręcenia względem
2183 1 kołaB 0B,02021
(odcinekradAB)
AB)wynosi:
 AB   G  I o 8 ,5  10 10względem koła (odcinek
 1,271  10 66  0 ,02021 rad
wynosi:
M sG
1  AB
 L 2183
 I o 8 ,5  10  1,271  10 1
 AB  Kąt skręcenia koła C względem koła  0B,02021 radBC) wynosi:
(odcinek
G 
Kąt skręceniaI o 8 ,5koła  1010 1,271  10 koła
C względem
6
B (odcinek BC) wynosi:
M s2  BC   L  1364  1
CD  KątMskręcenia
s2  BC   L koła C względem
 1364  1 koła B (odcinek BC) wynosi:
0 ,01262 rad
CD   G  I o  8 ,5  10 1010  1,271  10 66  0 ,01262 rad
M sG2  BC

 I o L  1364
8 ,5  10  1  10
 1,271
CD  Kąt skręcenia  koła D 10 względem koła  0 ,01262 rad
6 B (odcinek BD) jest równy:
KątGskręcenia
 Io 8koła
,5  10  1,271  10koła
D względem B (odcinek BD) jest równy:
d  0,057 m
Biegunowy moment bezwładności przekroju kołowego wału o średnicy
Przyjętośrednicę
Przyjęto średnicę wałudd==60 60 mm.
d = 60 mm jest średnicę
Przyjęto równy: wału wału d = 60 mm. mm.
Biegunowy
Biegunowy moment
bezwładności przekroju kołowego
przekroju kołowego wałuoośrednicy
średnicy
dBiegunowy
4
jest 06 moment bezwładności
 0,równy: 4 przekroju kołowego wału
wału o średnicy
d =
ddI o==60 60 mm
mm  jest  0,000001271 m  1,271 10 m 4 6
6032 mm jest równy: równy:
 dd444 032 0,06,06444
IIIoo  dKątskręcenia
  0,06  000,,000001271
koła ,000001271
A względem 11,271
m444 koła ,271 10zadaniach
6 m
6
B (odcinek
96 Jan Zwolak,
3232  Wytrzymałość
32  000001271 m
m
materiałów  1 ,271 10
w10 6 m
m AB) wynosi:
32M s  AB32
o
32  L 2183  1
 AB  Kąt Kąt skręcenia  koła A względemkoła koła (odcinek
0BB,02021 AB) wynosi:
Kąt skręcenia
skręcenia koła koła AA10względem B (odcinek AB) wynosi:
radAB)
1
względem koła 6 (odcinek wynosi:
M G  I
M s1  ABoLL 8 ,5  10  1
218311
2183 ,271  10
M
 ABAB Kąt sskręcenia
s 1  AB
1  AB 
  L 2183  1 00,02021
,02021rad rad
 AB  GGII o 88,5koła ,510 10C 10względem koła
10 11,271
10 ,2711010666  0B,02021 (odcinek radBC) wynosi:
G 
M sskręceniaI o
o L 8 ,5  10  1 ,271  10
Kąt 2  BC  koła Cwzględem 1364  1 koła B (odcinek BC) wynosi:
względem
CD  Kąt Kątskręcenia
Kąt skręceniakoła
skręcenia koła C C względem
względem
10
koła
koła
koła 0(odcinek
BB(odcinek
,01262 rad BC)
6 B (odcinek BC) wynosi:
wynosi:
BC)wynosi:
M MG  I 
 BC  L L 8 ,5  10  
13641 ,271
 1  10
Mss2s22BC
BC  L 
o 1364
1364 11
CDCD   B00,01262
,01262 rad
,01262rad
0(odcinek rad
CD KątG skręcenia
GII o  koła D względem koła
66  BD) jest równy:
10
88 ,5,5  
1010 10 11,271
10 ,27110 10 6
G  Ioo 8 ,5  10  1,271  10
Kątskręcenia
Kąt skręceniakoła koła Dwzględem względem kołaBB(odcinek (odcinekBD) jestrówny:
BD)jest równy:
KątKątskręcenia
skręcenia koła koła D względem koła
D względem koła
kołaBB(odcinek(odcinekBD) BD)jest
jestrówny:
równy:
Poszczególne kąty skręcenia w radianach zamienione na stopnie

wynoszą: Poszczególne kąty skręcenia w radianach zamienione na stopnie wynoszą:
Poszczególne
Poszczególne kąty skręcenia
kąty skręcenia w radianach zamienione
w zamienione na stopnie
stopnie
 Poszczególne
 1 .158 o
,  kąty  skręcenia
0 .723 o
, w radianach
radianach
  1 . 736 ozamienione na na stopnie
wynoszą:

wynoszą:
AB  CB   DB 
wynoszą:
AB ,, CB ooo , 
o ooo
 11..158
Wykres
AB Wykres 158okątów
okątów 00..723
skręcenia
skręcenia 723
zamieszczono
zamieszczono 111...736
,  DB na
na 736
rysunku
rysunku 5.11.
5.11.
AB  1.158 , CB CB  0.723 , DB DB  736
Wykres
Wykres kątów skręcenia zamieszczono na rysunku 5.11.
Przykład 5.4. kątów
Wykres kątów skręcenia
skręcenia zamieszczono
zamieszczono na na rysunku
rysunku 5.11.
5.11.
Przykład 5.4.
Pręt stalowy o przekroju kołowym obciążony jest trzema momentami
Przykład 5.4.
Pręt5.4.stalowy
Przykład
Przykład
skręcającymi: 5.4. M1 =o10przekroju
kNm, M2 kołowym= 20 kNm,obciążony
M3 = 18 kNm. jest trzema
Średnicamomentami
pręta skrę-
cającymi: Pręt
Pręt stalowy
stalowy oo przekroju
przekroju
= 10 okNm, kołowym
kołowym
M = kołowym obciążony
obciążony
20 kNm,obciążony
M = 18 kNm. jest
jest trzema
trzema momentami
momentami
Średnica pręta d = 80 mm,
88 Pręt M stalowy przekroju jest trzema momentami
skręcającymi:1 M
skręcającymi: M =10 10 kNm,2 M M ==20 20 kNm, 3M M33==18 18kNm.
kNm. Średnica
Średnica pręta
pręta
długość L1 = 300
skręcającymi: M111==mm,
10 kNm,
kNm, = 20 kNm,
M222mm,
L2 = 40 L
kNm,
3
= 700
M 3 mm,
= 18 moduł
kNm. sprężystości
Średnica prętapoprzecznej
88
88
G = 8,5 · 10 4
MPa. Obliczyć momenty skręcające w poszczególnych odcinkach pręta,
88
naprężenia styczne, kąty skręcenia oraz narysować ich wykresy. Schemat obciążenia
pręta przedstawiono na rysunku 5.12.
d = 80 mm, długość L1 = 300 mm, L2 = 40 mm, L3 = 700 mm, moduł
sprężystości poprzecznej G = 8,5 · 104 MPa. Obliczyć momenty skręcające
w poszczególnych odcinkach pręta, naprężenia styczne, kąty skręcenia
oraz narysować ich wykresy. Schemat obciążenia pręta przedstawiono
na rysunku 5.12.
xx33
xx22
x 1x1
M1 M2 M3
D C B A
Ll 1 L2 L3
1 l2 l3
1010 8
8
MS[kNm] + + Ms [kNm]
10
99,52
99.52 10
79,62
79.62
[MPa]
+ + ss[Mpa]
[Mpa]
s
99.52
99,52
0,9396
0.9396
0,2349
φ [ o]
0.2349 + f[
]
0.2684
Rys. 5.12. Schemat obciążenia pręta oraz wykresy momentów skręcających, naprężeń stycznych
Rys. 5.12. Schemat obciążenia pręta oraz wykresy momentów skręcających, naprężeń
i kątów skręcenia na poszczególnych odcinkach
stycznych i kątów skręcenia na poszczególnych odcinkach
Rozwiązanie
Rozwiązanie
W poszczególnych
W poszczególnych odcinkach
odcinkach prętapręta momenty
momenty skręcające
skręcające są równe:
są równe:
odcinek
odcinek 0 ≤ x01 
≤ xL11  L1
MS1 =MMs 1=M101 kNm
10 kNm
odcinek
1
L1 ≤ x2 ≤ L1 + L2
odcinek L1  x2  L1  L2
MS2 = M1 – M2 = 10 – 20 = –10 kNm
90
odcinek L1 + L2 ≤ x3 ≤ L1 + L2 + L3
MS3 = M1 – M2 + M3 = 10 – 20 + 18 = 8 kNm
5.5. SKRĘCANIE
5. SKRĘCANIEPRĘTÓW
PRĘTÓW
5. SKRĘCANIE
SKRĘCANIE PRĘTÓW
PRĘTÓW
M SSKRĘCANIE
5.  10  20  10 kNm
 M 1  M 2PRĘTÓW
MM M M
M111M MM22210 10
102020
20 10 kNm
10kNm
kNm
M
M SSSS  L10
2
odcinek
2
2 2 ML 1 M L 2  10x  20
 L  10 LkNm
98 M
odcinek
odcinek
2
M
Zwolak,LL1
1 M
LLL
2  10
x3x33
3  20  
L1L11LLL
L1 2 10
LLkNm
3
L
2
Jan
odcinek Wytrzymałość materiałów w zadaniach
M S  ML L11 1M  xx10
L2222 20 2210 kNm
S 1 2
odcinek 3 3L 1 L20 2 L18
2
M 10 333  8 kNm
S  M 1 1 M 2  M
odcinek
2
M
MM MM
M L 
MML 
 x
MM
1 M 222 M3 33 10  L
1010 
1  20L
 20 
20 L

2  18
3
181888kNm
kNm
3  8 kNm
M SSSS  M 11L11
3
odcinek3
3 3Wykres 1
 ML222momentów
M x333 L10 1 L 202 L183  8 kNm
skręcających w poszczególnych odcinkach pręta
MS 3
M
Wykres
Wykres
Wykres M  M
momentów
momentów
momentów  10  20  18
skręcających  8 kNm
skręcających
skręcających w
wwposzczególnych
poszczególnych odcinkach
poszczególnych odcinkach pręta
pręta przedsta-
odcinkach pręta
M  Wykres
M
przedstawiono
S
3 1
Wykres
1  M 2
momentów
2na  M 3
rysunku
momentów 3  10  skręcających
skręcających w
20
5.12.  18  8 w poszczególnych
kNm poszczególnych odcinkach
odcinkach pręta
pręta
wiono 3
na
przedstawiono
przedstawiono rysunku
Wykres na
przedstawiono
Naprężenia na 5.12.
rysunku
narysunku
rysunku5.12.
momentów
styczne 5.12.
w5.12.
skręcających
poszczególnych w poszczególnych odcinkach
przedziałach obliczono pręta
według
przedstawiono
Wykres na rysunku
momentów 5.12.
skręcających w poszczególnych odcinkach pręta
Naprężenia
Naprężenia
przedstawiono
Naprężenia na styczne
styczne
rysunku
styczne ww w
5.12. poszczególnych
poszczególnych
poszczególnych przedziałach
przedziałach obliczono
obliczono według
według
wzorów: Naprężenia
Naprężenia
przedstawiono na styczne
styczne w
rysunku w
5.12.poszczególnych przedziałach obliczono według wzorów:
poszczególnych przedziałach
przedziałach obliczono
obliczono według
wzorów:
wzorów:
wzorów: Naprężenia styczne w poszczególnych przedziałach obliczono według
wzorów: Naprężenia styczne w poszczególnych przedziałach obliczono według
wzorów:
wzorów:
Wykresnaprężeń
Wykres naprężeń stycznych
stycznych przedstawionoprzedstawiono na
na rysunku
rysunku 5.12.
5.12.
Wykres
Wykresnaprężeń
Wykres
Obliczone naprężeń
naprężeń stycznych
stycznych
stycznych
kąty skręcenia przedstawiono
przedstawiono
przedstawiono
przyjmują na
na
wartości: rysunku
narysunku 5.12.
rysunku5.12.
5.12.
Wykres
Obliczone naprężeń
kąty stycznych
skręcenia przedstawiono
przyjmują na
wartości: rysunku 5.12.
Obliczone
Obliczone
Wykres
MObliczone
kąty
naprężeń
kąty skręcenia
kątyskręcenia
skręcenia
stycznych przyjmują
przyjmują wartości:
wartości:
s  L , biorąc
Obliczone kąty d 444 przyjmują wartości:
M M
Wykres

MObliczone
 LL L za skręcenia
naprężeń
kąty I o stycznych
 
skręcenia ddd4
przyjmują
przyjmują
wartości:
wartości:
  M Obliczone
s
 L ,
 G s I o ,, biorąc, biorąc
biorąc za
kątyza skręcenia
I  32 przyjmują wartości:
biorąc za I  d
s 4
 
 za II ooo 32
s
 M
GGsIIoIL
G oo , biorąc za o  
32
d3244
M G s I oL , biorąc za I32
 o M d L
32
  G napisać,
można  Io że   I32 32
o32M 32 s
Msss4LLL
G
można I
napisać,

możnanapisać,
napisać, że
że32  M32
G  Msd L44
można
można napisać,
można napisać, że   32
o że
że
M
możnaPręt
napisać, w punkcie że  A 32 G GG
jest sddd44L
możnaPręt
napisać, że   G  Mutwierdzony,
 sd 4L więc kąt skręcenia
Pręt
PrętPręt wwwwpunkcie
punkcie
punkcieA A G jest
AAjestjest utwierdzony,
utwierdzony,
 utwierdzony,
d więc kąt
więckąt
więc skręcenia
kątskręcenia
skręcenia
W
Prętpunkcie wpunkcie
punkcie A jest
B jest: G  utwierdzony,
jest utwierdzony,
d4 więc
więc kąt
kąt skręcenia
skręcenia
W Pręt
W
W W w
punkciepunkcie
punkcie
punkcie
punkcie BBB
B A
jest:
jest:
jest: jest utwierdzony, więc kąt skręcenia
Pręt
W w punkcie
punkcie B jest:
A jest utwierdzony, więc kąt skręcenia
jest:
W punkcie B jest:
W punkcie B jest:
W punkcie C:
W
W Wpunkcie punkcie
punkcieC: C:
W Wpunkcie punkcie C: C:
W punkcieC: C:
W punkcie C:
W punkcie D:
W
W Wpunkcie punkcieD: D:
W punkciepunkcie D: D:
WWWpunkcie
punkcieD:
punkcie D:
D:
Zamieniając radiany na stopnie otrzymano:

Zamieniając
Zamieniającradiany radianyna na stopnie
nastopnie
stopnie otrzymano:
otrzymano:o
B  Zamieniając
0,9396 oooo radiany
Zamieniając
Zamieniając   0 ,na
radiany
radiany
2684
na
o
stopnie
stopnie
otrzymano:
oo otrzymano:
D   0 ,2349ooo
otrzymano:
 0Zamieniając ,9396 Cradiany
00,9396 C
000,2684
,na
2684 otrzymano:
00,2349
,2349
BBBB 
 ,2684 ,2349o
o
0,,9396
9396 ookątów
Wykres C 
radiany
C
 0,na
C skręcenia 2684 stopnie
o  D
o D
D
0
  0,2349
B  Zamieniając
0 ,9396
Wykres
Wykres 
kątów
kątów   0
skręcenia,
skręcenia2684 stopnie  otrzymano:
przedstawiono
D
przedstawiono
przedstawiono  0 , na rysunku
2349na
o
rysunku
5.12.
orysunku5.12.
narysunku 5.12.

ϕ( B ) =Wykres  Wykres
0 ,9396 o
kątów
0 ,9396 kątów
o  C skręcenia

ϕ(Cskręcenia 0 ,2684 o
  D   0,2349
przedstawiono
przedstawiono
o
ϕ( D ) = 0 ,na na rysunku 5.12.
o 5.12.
) = −0 ,2684 2349
 B  C   D 
Przykład Wykres kątów skręcenia przedstawiono
5.5. kątów skręcenia przedstawiono na rysunku 5.12. na rysunku 5.12.
Wykres
Przykład
Przykład
Przykład 5.5.
5.5.
Przykład 5.5. Wykres 5.5. kątów skręcenia
Dwustopniowy wał o średnicy przedstawiono d1 = 50namm rysunku 5.12. d2 = 80 mm
i średnicy
Przykład Dwustopniowy
Dwustopniowy
5.5.
Dwustopniowy wał
wał
wał oo o średnicy
średnicy
średnicy d
dd =
11== 50
5050 mm
mmmm iii średnicy
średnicy
średnicy dd222===80
80 mm
80mm
mm
utwierdzono
Przykład 5.5. obustronnie.
Dwustopniowy wał W przekrojud1C= 50
o średnicy 1 zadano średnicy d
mm iobciążenie dmomentem
2 = 80 mm
utwierdzono
utwierdzono
utwierdzono Dwustopniowyobustronnie.
obustronnie. wał W przekroju
oWśrednicy
przekroju C
d1C=C 50 zadano
zadano obciążenie
obciążenie
mm iobciążenie
średnicy
w wale i d momentem
2momentem
= 80 mm
M c = 15
utwierdzono
Przykład
M = 5.5. obustronnie.
kNm.
Dwustopniowy
15 kNm.
Obliczyć
obustronnie.
Obliczyć wał W
największe
W przekroju
o średnicy
największe
naprężenia
przekroju d1C= 50
naprężenia
zadano
styczne
zadano
mm
styczneiobciążenie
średnicy
w wale i dmomentem
narysować
momentem
2 = 80 mm
narysować
utwierdzono
MM
wykrescc= =1515 kNm.
kNm.
momentów Obliczyć
obustronnie.
Obliczyć największe
W
największe
skręcających. naprężenia
przekroju
naprężenia C styczne
zadano
styczne w w wale
obciążenie
wale i i narysować
momentem
narysować
M c = Dwustopniowy
utwierdzono
c
wykres
15 kNm. Obliczyć
obustronnie.
momentów wał największe
oW
skręcających. dWał
naprężenia
przekroju
średnicy Wał
C z zadano
= 50 mm obciążeniem
styczne w wale
obciążenie
i średnicy dprzedstawiono
i momentem
narysować
= 80 mm utwierdzono
Mwykres
wykres
na
M
= 15 kNm.
crysunku
wykres = 15
momentów
momentów
kNm.5.13.
momentów
Obliczyć
Obliczyć
skręcających.
największe
skręcających.
skręcających.
największe
1Wał
naprężenia
Wał
Wał
naprężenia zzzz obciążeniem
obciążeniem
obciążeniem
styczne
obciążeniem
styczne
w wale
w wale
przedstawiono
2przedstawiono
i narysować
przedstawiono
przedstawiono
i narysować
obustronnie.
na c
wykres rysunku
narysunku
na rysunku W
5.13.
momentów
5.13.
5.13. przekroju C zadano obciążenie
skręcających. Wał z obciążeniem przedstawiono momentem M c = 15 kNm. Obliczyć
na
wykres rysunku
największe 5.13.
momentów skręcających. Wał z obciążeniem
naprężenia styczne w wale i narysować wykres momentów skręcających. przedstawiono
na rysunku 5.13.
na rysunku 5.13.
Wał z obciążeniem przedstawiono na rysunku 5.13.
90
90
90
90
90
90
90
5. SKRĘCANIE PRĘTÓW 5. Skręcanie prętów 99
A B
C
A B
MA C MB
MA
MB
d1
d2
x
d1
d2
x
MC
1/3L
1/3
1/3 lll MC
1/3L
1/3
1/3 lll Ll
l
Ll
l
MB=11493
MB=11493
MA =3507
+ Ms [Nm]
MA =3507
+ Ms [Nm]
MA=3507
MA=3507
Rys. 5.13. Wał dwustopniowy

Rys. 5.13. obciążony
Wał dwustopniowy momentem
obciążony skręcającym
momentem Mc M
skręcającym c
Rys. 5.13. Wał dwustopniowy obciążony momentem skręcającym Mc
Rozwiązanie
Rozwiązanie
PodRozwiązanie
wpływem działania momentu obciążającego MC w miejscach
Pod wpływemPod wpływem
utwierdzenia powstaną działania działania
momentu
momenty momentu
MA i obciążającego
obciążającego
reakcji MCtewmomenty
MC w miejscach
MB. Sumując miejscach
utwierdzenia
utwierdzenia powstaną momenty reakcji MA i MB. Sumując te momenty
powstaną
uzyska momenty
sięuzyska
następujące reakcji M iM
równanie . Sumując te momenty uzyska się następujące rów-
równowagi:
się następująceArównanie
B równowagi:
nanie równowagi:
M A  M B MMC M  0 M  0
MA + MB – MA C = 0B C
W równaniu tym są tym

W równaniu dwiesą niewiadome
dwie niewiadome iM
(M (M i ),MBwięc jestjesttotoukład
), więc układ
W równaniu tym są dwie niewiadome (MA iA MB), A B
więc jest to układ dwukrotnie
dwukrotniedwukrotnie
statycznie niewyznaczalny.
Należy Należy ułożyć
zatem zatem ułożyć
dodatkowedodatkowe równanie
równanie z warunkuzgodności
z warunku zgodności
Należy zatem ułożyć
odkształceń
odkształceń wału: wału: dodatkowe równanie z warunku zgodności odkształceń wału:
φ(CA) = φ(CB)
CA  CB 
CA   CB 
gdzie: φ gdzie: φ(CA) jest
jest kątem kątemprzekroju
obrotu obrotu przekroju C względem
C względem przekroju
przekroju A, a φA, akątem
φ(CB) obrotu
gdzie: φ(CA) jestobrotu
kątem
(CA) kątem obrotuCprzekroju
przekroju względem C względem
przekroju B. przekroju A,(CB)
a φ(CB)
przekroju
kątem C względem
obrotu przekroju przekroju
C względem B.
Na podstawie wzorów naprzekroju B. można ułożyć równanie:
kąty obrotów
Na
Napodstawie
podstawiewzorów
wzorów
1 na
nakąty
kątyobrotów
obrotówmożna
można ułożyć
ułożyć równanie:
równanie:
MA  L
1 3  32  M A  L
M ACA L  d14 A 3L G    d14
 M
32
3 G 
CA   
  d14 3 32
G    d14
G
32
2
MB L
32  M B  2 L
CB  923 4 
  d 2 3  G    d 24
G
32
91
100 5.
Jan SKRĘCANIE PRĘTÓW
Zwolak, Wytrzymałość materiałów w zadaniach
32  M  L
PoA redukcji
5. SKRĘCANIE
32  M  2L
zostaje:
 PRĘTÓW
B
3  G   4 d14 3  G  4 d 24
M A ⋅ d 2 = 2 ⋅ M B ⋅ d1
2 B 32  M B  2 L  3  G    d1
3232M MAA  L  3G 32 dM 4
 2L 4
Uwzględniając
 równanie równowagi można zapisać:
3  G  Po 4
3 G 
 d1redukcji  d 24
zostaje:
M C = 4M A + M B 4 4
32A Md 2A L2 3G MBd2 d1 32  M B  2L  3  G    d1
4
M
4
2 ⋅ M B ⋅zostaje:
M A ⋅ dUwzględniając
2 =redukcji
Po d1 równanie równowagi można zapisać:
4
M  d 4

M CA Rozwiązanie
M2 A  2  M B
B
 d 4
1 układu równań prowadzi do wyznaczenia momentów M i MB.
A
Z równania Uwzględniając
M A  d2  2  M B  d1
4
drugiego 4 równanie równowagi można zapisać:
wyrażenie na M można zapisać:
B
MC  M M AA ⋅ M24B
d
M B = Rozwiązanie układu równań prowadzi do wyznaczenia momentów MA
iM 2d2 14M B  ddrugiego
MAB. dZ2 równania
4
1
4
wyrażenie na MB można zapisać:
Rozwiązanie
M  d M
4 ⋅ d 24układu 2 ⋅ Mrównań
A ⋅ d1 +prowadzi
4
M A ⋅ d 24 do wyznaczenia momentów MA
M = M A + 2 A
=
iMMCBB.Z równania
A drugiego wyrażenie
2 ⋅ d14 na MB można zapisać:
2d14 4 2 ⋅ d1
4
M A4 d 2
2M⋅ MB C
⋅ d1 4=M2 ⋅ M d 4A ⋅ d21 +MM Ad⋅ 4d2 M  d 4
4 4
M C  M2d
A 
A 2
 A 1 A 2
( )
1
4 2  d 4
2 ⋅ M ⋅ d = M 2d + d 4 4 2d4
1 M A Ad 2 1 2  M2A  d1  M A
14 1
C
4
 d 24
MC  M A 
4 
2 M  d  2 M d  M  d 4 4
C 1 2 4d1 A 1
2⋅M ⋅d
4
A2  d2
4
d 2M2d d dM  d
1
2M = 4 C 1
2M
M 2 d
d⋅ d1+2M
4 4
A 44 4 4 4
CC 1
1 A A 1 1 2 A 2
M A
2  M4 C M
2  MTakże 
d14 2d 4  d 4
C  d1  korzystając
A 1 
2 z równania drugiego można
22  M
d14  dd424
M A wyrazićC 1M w postaci zapisu:
2Także
 d14  dkorzystając z równania drugiego można
4 A
2 4
2wyrazić
⋅ M B ⋅ d1MA w postaci zapisu:
M A = Także korzystając z równania drugiego można
2  MdB2 d14MA w postaci zapisu:
4
M A  wyrazić
22 ⋅MM
dB24 Bd⋅14d14 2 ⋅ M B ⋅ d14 + d 24 ⋅ M B
M
M CA = + MB =
2 Mdd 4 4
2 B2  d1
4
2  M B  d14 d2d 24  M B
4
MC  4  M B 
2  Md 4  d 4 24  M  d 4 d4d 4  M B
MCC ⋅d 2 = 2B24⋅ M1 B⋅ d
M M1 B+d 2 ⋅ MBB 1 4 2 2
4
M C  d244  d22 M B  d414  d424  M B d2

(
M C ⋅ d442 = M B 2d414 + d442
d2  2M MB2d
)
B 4 1  d2 
M C  d
M  d1  d2  M B
M C =d 2M M dB 42d14  d 24 
C 2
4M ⋅ d
M B
C 2
M B  2Md4C14 +d d
2 4
4
42
M B  2d14  d42
C 2
2d1  d 2
Wstawiając dane
Wstawiając dane liczbowe do wyrażeń
liczbowe do wyrażeńna
naMMAAi iMMBBotrzymano
otrzymanowyniki:
wyniki:
Wstawiając dane4liczbowe do wyrażeń na MA i MB otrzymano wyniki:
2 15 10 3  0,05 
M A  2 15 1043  0,05 4 4  3507 Nm
M A  2  0,05 4  0,084  3507 Nm
2  0,05   0,08 4
15 10 3  0,08 
M B  15 10 3 4 0,08 4 4  11493 Nm
M B  2  0,05 4  0,084  11493 Nm
2  0,05   0,08 
Naprężenia
Naprężenia
Naprężenia w w części
wczęści wałuoośrednicy
częściwału średnicy
d dsą
średnicy sąrówne:
d11są równe:
równe: 1
Natomiast wczęści
Natomiast w jest:
częścidd2 2jest:
92
92
Natomiast w części d2 jest: 5. SKRĘCANIE PRĘTÓW
Wykres momentów skręcających przedstawiono na rysunku 5.13.

Wykres momentów
Wykres momentów skręcających
skręcających przedstawiono na rysunku
przedstawiono na rysunku 5.13. 5.13.
Wykres momentów skręcających przedstawiono na rysunku 5.13.
Przykład 5.6. momentów skręcających przedstawiono na rysunku 5.13.
Wykres
Przykład
Przykład 5.6. 5.6. naprężenia na powierzchni zewnętrznej i wewnętrznej tulei
Wyznaczyć
Przykład 5.6. Wyznaczyć naprężenia naprzekrojów
powierzchni
oraz Wyznaczyć
kąt
Przykład skręcenia
5.6.
Wyznaczyć względem
naprężenia
naprężenia siebie
na
na powierzchni
powierzchni A zewnętrznej
i B. Długość
zewnętrznej
zewnętrznej
i wewnętrznej
tulei wynosi
i wewnętrznej
i wewnętrznej
tulei
tulei
tulei oraz kąt
L = oraz
500 mm,kąt
Wyznaczyć skręcenia
średnica
naprężeniawzględem
zewnętrzna
na siebie
d
powierzchni= przekrojów
100 mm, A i B.
wewnętrzna
zewnętrznej i Długość
d
wewnętrznej = tulei
80 mm.wynosi
tulei
skręcenia
oraz kąt względem siebie przekrojów A i B. Długość tulei wynosi
tulei L = 500 mm, śred-
L = skręcenia
mm, względem siebie przekrojów A mm,
i B. Długość wynosi
z w
Moduł
oraz kąt 500
sprężystości
skręcenia średnica
względem zewnętrzna
poprzecznej
siebie przekrojówdz = 100
materiału A tulei wewnętrzna
G
iwewnętrzna
B. Długość= 8,54 ·=10
tulei wynosi= 80 mm.
d4wMPa.
nica
L zewnętrzna
= 500 mm,
Moduł d = 100 mm,
średnica
sprężystości
z zewnętrznawewnętrzna
d
poprzecznej z = 100 d = 80 mm.
mm,
materiału
w Moduł
tulei G dM dsprężystości
=wws8,5480 mm. 4
10 MPa.
·kNm. poprzecz-
Na końcach przekroju Apoprzecznej
i B tulei przyłożono= 100 moment
mm, tulei skręcający
wewnętrzna = 80
=10 34 MPa.
mm.
nej= materiału
L
Moduł500 mm,
Naz końcach
średnica
sprężystości
tulei zewnętrzna
G = 8,54 · 10
przekroju
4 dzmateriału
MPa. Na końcach
A i B tuleinamateriału
przyłożono moment G =
przekroju8,54 A · i B tulei
= 3 przyłożono
Tuleję
Moduł
Na obciążeniem
końcachsprężystości
przekroju przedstawiono
A poprzecznej
i B tulei przyłożono rysunku 5.14.
momenttulei Gskręcający
= 8,54
skręcający M · =103MkNm.
4 sMPa. kNm.
moment skręcający
Tuleję z M
obciążeniem = 3 kNm. Tuleję
przedstawiono z obciążeniem
na rysunku przedstawiono
5.14. s na rysunku 5.14.
Na końcach
Tuleję przekrojuprzedstawiono
z obciążeniem A i B tulei przyłożono
s
na rysunku 5.14. skręcający Ms = 3 kNm.
moment
Tuleję z obciążeniem przedstawiono na rysunku 5.14.
Ms Ms
Ms Ms
Ms Ms
Ms Ms
A Ll B dw
A Ll B dw
A Ll B dw
A Ll B ddwz
dz
dz
Rys. 5.14. Tuleja obciążona momentami skręcającymi Ms d
Rys. 5.14. Tuleja obciążona momentami skręcającymi Mz s
Rys. 5.14. Tuleja obciążona momentami skręcającymi Ms
Rozwiązanie Rys. 5.14. Tuleja obciążona momentami skręcającymi Ms
Rozwiązanie
Rozwiązanie Rys. 5.14. Tuleja obciążona momentami skręcającymi Ms
Największe naprężenia styczne będą we włóknach skrajnych tulei
Rozwiązanie Największe naprężenia styczne
na średnicy
Rozwiązanie zewnętrznej
Największe
Największe dz: styczne
naprężenia
naprężenia będą
styczne webędą
będą
we włóknach
włóknach
we skrajnych
włóknach
skrajnych
tulei tulei
skrajnych
tulei ze-
na średnicy
na średnicy
Największe zewnętrznej
naprężenia d z:
styczne będą we włóknach skrajnych tulei
wnętrznej
na średnicy z:
dzewnętrznej dz:
na średnicy zewnętrznej dz:
gdzie:
gdzie:
I
gdzie:
Wo  o
gdzie: Io
gdzie:1 WIIood
z 1
W
Woo = 12I oo
Wo  1d 2 d z
jest wskaźnikiem
1 z wytrzymałości na skręcanie tulei o średnicy dz i dw.
22 ddzzwskaźnikiem wytrzymałości na skręcanie tulei o średnicy
jest
2Biegunowywytrzymałości moment bezwładności obliczony dz i dw.
jest wskaźnikiem Biegunowy moment na skręcanie
bezwładności tulei owedług
obliczony
wzoru:
średnicy dz iwzoru:
według dw.
jest
jest wskaźnikiem
wskaźnikiem
 4 wytrzymałości
d z  d w44 wytrzymałości
I o  Biegunowy moment nanaskręcanie
bezwładności skręcanie tulei
tulei
obliczony o średnicy
owedług
średnicy dz iddz i d
wzoru: w. w.
32
o IBiegunowy
Biegunowy
 d  d 4

moment
bezwładności obliczony
obliczony według
według wzoru:
wzoru:
I o   d z4432  d w4 
z w
IIoo  32 d0z.14 dw40.08 4   5.793 10 6 m 4

32
32
 I o  4 0.14 4 0.08 4   5.793 10 6 m 4
0.1324  0.08wytrzymałości
I o   Wskaźnik 4  5.793 10 66 mna44 skręcanie jest równy:
I o  32 0.1 Wskaźnik  0.08   5wytrzymałości
.793 10 m na skręcanie jest równy:
32 5,793 10 6 wytrzymałości
Wo  Wskaźnik 5,793 
101 1586
, 6 10 4 m3 na skręcanie jest równy:
Wskaźnik
0 ,05 wytrzymałości
 1,1586 10 na
 4 skręcanie jest równy:
5W,793
o   10
 6 m3
Wo  5,Zatem 06,05
793 10naprężenie 1,1586 10 4
m
styczne
3
Wo  0 ,05  1,1586 10 4

m3 wyniesie:
0 ,05Zatem naprężenie styczne wyniesie:
Zatem naprężenie styczne wyniesie:
Zatem naprężenie styczne wyniesie: 93
93
2
jest wskaźnikiem wytrzymałości na skręcanie tulei o średnicy dz i dw.
Biegunowy moment bezwładności obliczony według wzoru:

Io  d z4  d w4 
32
102 Jan Zwolak,
 Wytrzymałość materiałów w zadaniach
Io   
0.14  0.08 4  5.793 10 6 m 4
32
Wskaźnik
Wskaźnik wytrzymałości na skręcanie
wytrzymałości na skręcaniejest
jestrówny:
równy:
5,793 10 6
Wo   1,1586 10 4 m3
0 ,05 PRĘTÓW
5. SKRĘCANIE
5. SKRĘCANIE PRĘTÓW styczne wyniesie:
Zatem naprężenie
naprężenie
5. Zatem styczne wyniesie:
5. SKRĘCANIE
SKRĘCANIE PRĘTÓW
PRĘTÓW
93
Naprężeniastyczne
Naprężenia styczne w skrajnych
w skrajnych włóknach
włóknach tulei na wewnętrznej
tulei na średnicy średnicy oblicza-
Naprężenia
wewnętrznej styczne
obliczane w
są według skrajnych
wzoru: włóknach tulei na średnicy
Naprężenia
ne są według
wewnętrznej wzoru:
Naprężenia styczne
styczne
obliczane w
w skrajnych
są według skrajnych włóknach
wzoru: włóknach tulei
tulei na
na średnicy
średnicy
wewnętrznej obliczane są według wzoru:
wewnętrznej obliczane są według wzoru:
gdzie:
gdzie:
gdzie: I
gdzie:
Wo  w   IIo
gdzie:
Woo(ww) = 1I odoo
1I
WWooww  121 dodwww
212d w
jest wskaźnikiem wytrzymałości na skręcanie tulei w odniesieniu do średnicy
jest 22 d w
wskaźnikiem wytrzymałości na skręcanie tulei w odniesieniu do średnicy
wewnętrznej
jest wskaźnikiem
jest wskaźnikiem d wytrzymałości na skręcanie tulei w odniesieniu do średnicy we-
dw 6wytrzymałości
wytrzymałości na na skręcanie
skręcanie tulei
tulei w
w odniesieniu
odniesieniu do
do średnicy
w
jest wskaźnikiem
wewnętrznej średnicy
wnętrznej
wewnętrznej 5 ,793d  10
Wo  w   5,793wdd10
wewnętrznej w 6  1,44825  10 m
w
 4 3
Wo  w   5,793 0 ,04 6  1,44825  10  4 m 3

5 ,793 10
10 6
W 0
Wooww Naprężenie , 04 11,,44825
44825 10
10  4m 3
4
m
3
00,04 styczne wynosi:

Naprężenie ,04 styczne wynosi:
Naprężenie
Naprężenie
Naprężeniestyczne styczne
styczne wynosi:
wynosi:
Ilustrację rozkładu naprężeń przedstawiono na rysunku 5.15.
Ilustrację rozkładu naprężeń przedstawiono na rysunku 5.15.
Ilustrację
Ilustrację rozkładu
rozkładu naprężeń
naprężeń przedstawiono
przedstawiono na
na rysunku
rysunku 5.15.
5.15.
Ilustrację rozkładu naprężeń przedstawiono na rysunku ssmamax
s x 5.15.
max
smamax
s
ssssmassmamax
max
x
s max
x
max
max
x

ss(w s (w)
)

s(w)
s(ws (w)
)

sss(w
(w)
(w)(w)
s s (w)
s(w
)
(w)
)
Rys. 5.15. Rozkład naprężeń stycznych na przekroju tulei

Obliczony kąt
Rys.
Rys. skręcenia
5.15.
5.15. Rozkład przekrojów
Rozkład naprężeń
naprężeń A na
stycznych
stycznych inaBprzekroju
względem
według
przekroju tulei siebie
tulei
Obliczony
wzoruObliczony kąt skręcenia przekrojów A i B względem siebie według
wynosi: kąt
wzoru Obliczony
wynosi:
Mwynosi: kąt skręcenia
skręcenia przekrojów
przekrojów A
A ii BB względem
względem siebie
siebie według
według
wzoru s L
  M wynosi:
wzoru  L
  G s I
Rys. 5.15. Rozkład naprężeń stycznych na przekroju tulei 5. Skręcanie prętów 103
Obliczony kąt skręcenia przekrojów A i B względem siebie według
wzoruObliczony
wynosi: kąt skręcenia przekrojów A i B względem siebie według wzoru wynosi:
M L
 s 5. SKRĘCANIE PRĘTÓW
5. SKRĘCANIE
PRĘTÓW
G  Io
3  10 33  0 ,5 3
    310 10 3010
94
,5  0 ,5  0 ,003046 rad rad
 0 ,003046
10  10 66  0,6003046 rad
8 ,5  10 10  5 ,793
8 ,5 10
8 ,5  10 5 ,793 5 ,10
793  10
Zamieniając
Zamieniając na
Zamieniając
Zamieniając na stopnie
na stopnie
stopnie otrzymano:
na stopnie otrzymano:
otrzymano:
otrzymano:
180 oo 180 o
  180
  00,003046 00,174
 0 ,003046
,003046
o
 0o,174 o
,174
 
Wyznaczanie
Wyznaczanie
Wyznaczanie w przekrojach
w przekrojachnaprężeń ττmax iiτmax
naprężeń kątów skręcenia
i kątów φφ jest
skręcenia jest
jestφ niezbędne
niezbędne
Wyznaczanie
do oceny
ww przekrojach
przekrojach
bezpieczeństwa
naprężeń
naprężeń
elementów
τmaszyn,
max
kątów
max i kątów
czy
skręcenia
skręcenia
całych
φ jest
zespołów,
niezbędne
niezbędne do do oceny
oceny bezpieczeństwa
bezpieczeństwa elementów
elementów maszyn,maszyn,
czy czy całych
całych zespołów,
zespołów,
wdo odniesieniu
oceny bezpieczeństwa
do elementów maszyn, czy całych zespołów, w odniesieniu
w odniesieniu do naprężeń
w odniesieniu naprężeń ii kątów
do naprężeńkątów skręcenia
i kątów dopuszczalnych.
skręcenia
skręcenia dopuszczalnych.
dopuszczalnych.
do naprężeń i kątów skręcenia dopuszczalnych.
Przykład
Przykład 5.7.
Przykład
5.7. 5.7.
Przykład Obliczyć
5.7.
Obliczyć maksymalne
Obliczyć maksymalne
maksymalne naprężenia styczne
naprężenia
naprężenia styczne oraz
styczne kąt
oraz orazkąt skręcenia pręta
kąt skręcenia
skręcenia pręta pręta
oo przekroju
oObliczyćprostokątnym.
przekroju
przekroju maksymalne
prostokątnym.
prostokątnym. Prostokąt
naprężenia ma
Prostokąt
Prostokąt ma wymiary:
styczne
wymiary:oraz kąt
ma wymiary: b = 10 cm,
b = skręcenia h == 14h m
14
h pręta
= 10 cm,
10b cm, =o 14
m przekroju
m
iprostokątnym.
i jest
jest obciążony
iobciążony momentem
jest obciążony maskręcającym
momentem
Prostokąt
momentem Mss == 25
M
skręcającym
wymiary:
skręcającym 25s kNm.
M
b = 10 cm, kNm. Długość
= h = 14 m
25 kNm.
Długość
4
pręta
Długość wynosi
pręta
i jest obciążony
pręta wynosi wynosi
momentem
LL == 180L =cm,
180 180aacm,
cm, moduł
moduł sprężystości
a moduł poprzecznej
sprężystości
sprężystości GG == 8,5
poprzecznej
poprzecznej G=
8,5 8,54 MPa.
·· 10
10 ·MPa. Obciążony
104 MPa. Obciążony
Obciążony
skręcającym M s = 25 kNm. Długość pręta wynosi L = 180 cm, a moduł sprężystości
pręt
pręt przedstawiono
pręt
przedstawiono na
przedstawiono
na rysunku
na 5.16.
4 rysunku
rysunku 5.16. 5.16.
poprzecznej G = 8,5 · 10 MPa. Obciążony pręt przedstawiono na rysunku 5.16.
Ms Ms
Ms
lL lL h
lL h h
b b x x
b x
Rys.
Rys. 5.16. 5.16.
Rys.Pręt Pręt
Pręt prostokątny
prostokątny
5.16. obciążony
obciążony
prostokątny momentem
momentem
obciążony skręcającym
skręcającym
momentem Ms Ms
skręcającym Ms
Rys. 5.16. Pręt prostokątny obciążony momentem skręcającym Ms
Rozwiązanie
Rozwiązanie
Rozwiązanie
Rozwiązanie
ZZ danych
danych w
w zadaniu
Z danych wynika,
w zadaniu
zadaniu że
wynika,
wynika, że że
hh Zh danych w zadaniu wynika, że
h  1, 4
bb  1,b44  1,4
= 1,
iibdla tej
i dlawartości zz tabeli
tej wartości 5.1
5.1 odczytane
z tabeli współczynniki
5.1 odczytane wynoszą:
współczynniki wynoszą:
Ci 1dla
dla
=
tej
tej
0,228,
C
wartości
wartości
= C
0,228,
z
=
tabeli
tabeli
0,187,
C =
5.1odczytane
odczytane
C
0,187, = 0,865
C
współczynniki
=
współczynniki
0,865
wynoszą:
wynoszą:
C1 = 0,228, 1 C2 = 0,187,
2 2 C3 = 0,865
3 3
Następnie
Następnie obliczone
Następnie
obliczone maksymalne
obliczone
maksymalne naprężenia
maksymalne styczne
naprężenia
naprężenia mają
mają wartość:
styczne
styczne mają wartość:
wartość:
2
gdzie: wskaźnik
gdzie:gdzie: wytrzymałości
wskaźnik
wskaźnik na
na skręcanie
wytrzymałości
wytrzymałości WWss =
na skręcanie
skręcanie =CC11s ·=
W · hhC·· 1bb·2 h · b
2
Zatem:Zatem:
Rys. 5.16. Pręt prostokątny obciążony momentem skręcającym Ms
Rozwiązanie
Z danych w zadaniu wynika, że
104 h Zwolak, Wytrzymałość materiałów w zadaniach
Jan
 1,4
b
i dla= tej
C wartości z tabeli 5.1
0,228, C2 =odczytane
0,187, współczynniki
C3 =wynoszą:
0,865
1
C1 = 0,228, C2 = 0,187, C3 = 0,865
Następnie
Następnieobliczone
obliczone maksymalne naprężeniastyczne
maksymalne naprężenia stycznemają
mająwartość:
wartość:
gdzie:
gdzie: wskaźnik
wskaźnik
5. SKRĘCANIE wytrzymałości
wytrzymałościnanaskręcanie
PRĘTÓW skręcanieWW
s ==C1C· h· ·hb·2 b2
s 1
Zatem: PRĘTÓW
5. SKRĘCANIE
Zatem: PRĘTÓW
5. SKRĘCANIE
5. SKRĘCANIE PRĘTÓW 95
Kąt skręcenia obliczony

Kąt obliczony według
według wzoru wynosi:
Kątskręcenia
skręcenia obliczony według wzoruwynosi:
wzoru wynosi:
Kąt skręcenia obliczony według wzoru wynosi:
Kąt skręcenia obliczony według wzoru wynosi:
gdzie: Kąt skręcenia
wskaźnik obliczony
sztywności według wzoru
geometrycznej wynosi:
Is = c2 · h · b33
gdzie:
gdzie: wskaźnik
wskaźnik sztywności
sztywności geometrycznej I
geometrycznejIs I=s =c22c··2hh· ··hbb·3 b3
s = c
Stąd
gdzie: Stąd kąt skręcenia
wskaźnik ma wartość:
sztywności
kąt skręcenia ma geometrycznej
wartość:
gdzie:Stąd kąt
kątskręcenia
wskaźnik
Stąd ma
sztywności
skręcenia wartość:
ma geometrycznej
wartość: Is = c2 · h · b3
gdzie: Stąd
wskaźnik sztywności
kąt skręcenia ma geometrycznej
wartość: Is = c2 · h · b3
Stąd
Po kąt skręcenia
zamianie ma wartość:
na stopnie otrzymuje się:
Po zamianie na stopnie otrzymuje się:
Po
Pozamianie
zamianie nana stopnie
stopnie otrzymuje się:
otrzymuje się:
Obliczone naprężenia styczne τ max = 78,32 MPa występują w środkach

Obliczone naprężenia styczne τ max = 78,32 MPa występują w środkach
dłuższych boków prostokąta (na
Obliczone rysunku 5.16 bok h). występują w środkach
dłuższych boków naprężenia styczne
prostokąta (na = 78,32
τ max5.16
rysunku bok MPa
h).
Obliczone
W
dłuższych środkach
boków
Obliczone naprężenia
prostokąta
krótszych boków
(na
styczne τ
rysunku
τ = 78,32
prostokąta
5.16
= bok
78,32 MPa
(na występują
h).
MPa rysunku 5.16w środkach
bok b)
W środkach
Obliczone krótszych
naprężenia boków
styczne
max
prostokąta
= 78,32 (na występują
rysunku w
w środkach
5.16 bok b) dłuższych
naprężenia
dłuższych
W styczne
boków
środkach wynoszą:
prostokąta (na
krótszych τmax
rysunku
boków max 5.16 bok MPa
prostokąta h).
(na występują
rysunku 5.16środkach
bok b)
boków prostokąta
naprężenia
dłuższych (na rysunku
styczneprostokąta
boków wynoszą: (na 5.16 bok 5.16
rysunku h). bok h).
W środkach krótszych
naprężenia styczne wynoszą: boków prostokąta (na rysunku 5.16 bok b)
WWśrodkach
naprężenia styczne krótszych
środkach krótszych boków
wynoszą: boków prostokąta
prostokąta (na
(na rysunku
rysunku 5.16
5.16 bok
bok b)b) naprężenia
styczne
Wwynoszą:
naprężenia styczneprzekroju
narożach wynoszą: prostokątnego naprężenie styczne τ = 0.
W narożach przekroju prostokątnego naprężenie styczne τ = 0.
WWnarożach
narożachprzekroju
przekroju prostokątnego
prostokątnego naprężenie
naprężeniestyczne = 0.
styczneτ τ = 0.
6. ZGINANIE PRĘTÓW PROSTYCH
6. Zginanie prętów prostych 105
6. 6.Zginanie
ZGINANIEprętów prostych
PRĘTÓW PROSTYCH
6.1. PODZIAŁ ZAGADNIEŃ PRZY ZgINANIu

6.1. Podział zagadnień przy zginaniu
Pośród wielu stanów obciążenia prętów, jako elementów
konstrukcyjnych występuje
Pośród wielu stanów zginanie.prętów,
obciążenia Pręty podlegające zginaniu
jako elementów nazywane są wy-
konstrukcyjnych
belkami. W rzeczywistych układach konstrukcyjnych poddawanych
stępuje zginanie. Pręty podlegające zginaniu nazywane są belkami. W rzeczywistych
obciążeniom
układach zewnętrznym
konstrukcyjnych wyróżnia się:
poddawanych obciążeniom zewnętrznym wyróżnia się:
- zginanie proste lub
– zginanie proste lub płaskie,płaskie,
- zginanie
– zginanie złożone
złożone lub ukośne.
lub ukośne.
Zginanie proste lub płaskie zachodzi wówczas, gdy płaszczyzna
Zginanie proste lub płaskie zachodzi wówczas, gdy płaszczyzna obciążenia
obciążenia (płaszczyzna, w której działają siły zewnętrzne) pokrywa się z
(płaszczyzna, w której działają siły zewnętrzne) pokrywa się z płaszczyzną główną
płaszczyzną główną belki, to jest płaszczyzną przechodzącą przez oś belki i
belki, to jest
jedną z płaszczyzną przechodzącąosi
głównych centralnych przez oś belki i jedną
bezwładności z głównych
przekroju. centralnych
Przykład
osiilustrujący
bezwładności przekroju. Przykład ilustrujący zginanie
zginanie proste przedstawiono na rysunku 6.1. proste przedstawiono na ry-
sunku 6.1.
Z Agł
X
M
Rys. 6.1. Przykład zginania prostego: Agł – płaszczyzna główna belki

Rys. 6.1. Przykład zginania prostego: Agł – płaszczyzna główna belki
Zginanie
Zginanie złożone
złożone lublub ukośne
ukośne mama miejsce
miejsce wówczas,
wówczas, gdygdy płaszczyzna
płaszczyzna działania sił
działania
zewnętrznych
sił zewnętrznych przechodząca przez środek belki nie pokrywa się z jej głów-
przechodząca przez środek belki nie pokrywa się z jej płaszczyzną
ną.płaszczyzną
Przypadek ilustrujący zginanie ilustrujący
główną. Przypadek ukośne przedstawiono na rysunku
zginanie ukośne 6.2.
przedstawiono na
rysunku 6.2.
JAN ZWOLAK
Aob

Z
Aob
α
Z
Y
α
X
M
Rys.
Rys. 6.2. 6.2. Przykład
Przykład zginania
zginania ukośnego:
ukośnego: AobA–ob płaszczyzna
– płaszczyzna obciążenia,
obciążenia, αα– –kąt
kątpochylenia
pochylenia płaszczyny
płaszczyny obciążenia
obciążenia do osi
do osi yy X
M
Jeżeli siły obciążające nie działają prostopadle do osi belki, to w takim
Jeżeli siły obciążające
przypadku siłę poprzeczną nie stanowią
działają prostopadle do osi belki,
rzuty sił zewnętrznych to w takim przypadku
prostopadłych
Rys. 6.2. Przykład zginania ukośnego: Aob – płaszczyzna obciążenia, α – kąt pochylenia
do jej osi. Natomiast
siłę poprzeczną stanowią rzuty rzuty tych sił na oś
sił zewnętrznych belki wywołują siły podłużne.
do osi prostopadłych do jej osi. Natomiast
Wynika stąd, że podczaspłaszczynyzginaniaobciążenia
ukośnego y
występuje także rozciąganie
rzuty lub
tychściskanie.
sił na oś belki wywołują siły podłużne. Wynika stąd,
Jeżeli siły obciążające nie działają prostopadle do osi belki, to w takim
że podczas zginania
ukośnego występuje
przypadku także rozciąganie
siłę poprzeczną stanowią lub ściskanie.
rzuty sił zewnętrznych prostopadłych
6.2.
do jej NAPRĘŻENIA
osi. Natomiast rzuty NORMAlNE
tych sił na PRZY
oś belkiZgINANIu
wywołują siły podłużne.
Wynika PROSTYM
stąd, że podczas zginania ukośnego występuje także rozciąganie
6.2. Naprężenia normalne
lub ściskanie.
Rozpatrując zagadnienia naprężeń normalnych przy zginaniu prostym
przy zginaniu prostym
6.2.
zakładaNAPRĘŻENIA
się, że przekrojeNORMAlNE PRZY ZgINANIu
belki są symetryczne względem płaszczyzny, w
której PROSTYM
działają siły na belkę oraz że przekroje płaskie poprzeczne przed
Rozpatrując zagadnienia
deformacją pozostają także naprężeń
płaskie po normalnych przytakzginaniu
deformacji. Przy prostym zakłada
poczynionych
się, żezałożeniach
przekroje belki
w przekroju
Rozpatrując są symetryczne
poprzecznym
zagadnienia względem
belki
naprężeń płaszczyzny,
wystąpią
normalnych naprężenia wnormalne
przy zginaniuktórej działają
prostymσn siły na
belkę prostopadłe
zakłada
oraz żesię, do
żepłaszczyzny
przekroje
przekroje płaskie przekroju,
belki co przedstawiono
są symetryczne
poprzeczne na rysunku
przed względem
deformacją 6.3.
płaszczyzny,
pozostają wtakże płaskie
której działają
po deformacji. Przy siły na belkę oraz założeniach
tak poczynionych że przekroje w płaskie poprzeczne
przekroju przed belki wy-
poprzecznym
deformacją pozostają także płaskie po deformacji. Przy tak poczynionych
stąpiązałożeniach
naprężeniawnormalne
przekroju σ prostopadłe
poprzecznym
n
do wystąpią
belki płaszczyzny przekroju,
naprężenia co przedstawiono
normalne σn
Z
na rysunku 6.3. do płaszczyzny przekroju, co przedstawiono na rysunku 6.3.
prostopadłe
A
Z
M
Y
Z dA A
X
Y
M
Y
Z dA
Rys. 6.3. Naprężenia normalne w przekroju poprzecznym belkiX
wywołane momentem gnącym M
Y
98
Rys. 6.3. Naprężenia normalne w przekroju poprzecznym belki wywołane momentem gnącym M
Rys. 6.3. Naprężenia normalne w przekroju poprzecznym belki
wywołane momentem gnącym M
98
Na podstawie rysunku 6.3 zapisano równania wyrażające sumę
Na podstawie
momentów rysunku 6.3
elementarnej siły zapisano
σndA względem równania osi wyrażające
6. ZGINANIE y i osi z oraz
PRĘTÓW sumęsumę sił
PROSTYCH
momentów elementarnej
elementarnych σndA: siły σ dA względem osi y i osi z oraz sumę sił
Na podstawie n rysunku 6.3 zapisano równania wyrażające sumę
elementarnych Na dA:
σnpodstawie rysunku 6.3 zapisano równania wyrażające sumę
momentów elementarnej siły σndA względem osi y i osi z oraz sumę sił
Na momentów
podstawie elementarnej
rysunku
elementarnych σ6.3
ndA:
siły σndA
zapisano względem
𝜎𝜎
równania osi y i sumę
wyrażające osi z momentów
oraz sumę(6.1 sił)
ele-
elementarnych
mentarnej siły σndA względem σ n dA: 𝜎𝜎
osi y i osi z oraz sumę sił elementarnych σndA: (6.1 )
𝜎𝜎 (6.2)
𝜎𝜎 𝜎𝜎 (6.2 ) (6.1)
(6.1)
𝜎𝜎 (6.1 )
𝜎𝜎 (6.3)
𝜎𝜎 𝜎𝜎 𝜎𝜎 (6.3) (6.2 (6.2)
)
(6.2)
Pomijając analizę odkształcenia pod wpływem momentu zginającego,
Pomijając
przedstawionoanalizę odkształcenia
końcowy wzór pod wpływem
na wyznaczenie 𝜎𝜎 momentu naprężeń zginającego,
σn w przekroju (6.3)
𝜎𝜎 (6.3 )
(6.3)
przedstawiono
poprzecznym końcowy
belki:wzór na wyznaczenie naprężeń σn w przekroju
Pomijając analizę odkształcenia pod wpływem momentu zginającego,
poprzecznym belki: odkształcenia
PomijającPomijając
analizę analizę pod wpływem
𝜎𝜎odkształcenia momentumomentu zginającego, przedsta-
przedstawiono końcowy wzór napod wpływem
wyznaczenie naprężeń zginającego, (6.4)
σn w przekroju
przedstawiono
wiono końcowy wzór
poprzecznym nakońcowy
wyznaczenie
𝜎𝜎
belki: wzór na
naprężeńwyznaczenie
σ n
w przekrojunaprężeń σn w (6.4
poprzecznym przekroju
belki:
)
gdzie:
poprzecznymIy – jest
belki:geometrycznym momentem bezwładności względem osi y,
gdzie: zIy –– jest
jest odległością
geometrycznym 𝜎𝜎
momentem
rozpatrywanego bezwładności
pola elementarnego względem osi y, od(6.4)
przekroju osi(6.4)
𝜎𝜎 (6.4)
z – jestobojętnej
odległością
y. rozpatrywanego pola elementarnego przekroju od osi
gdzie: –Na gdzie:
jest
Iy gdzie: Iy – jest geometrycznym
geometrycznym momentem momentemwzględem
bezwładności bezwładnościosi y, względem
z – jestosi
odle- osi y,
obojętnej y.podstawie
– jest wzoru (6.4) można
geometrycznym określić rozkład
momentem bezwładności naprężeń normalnych
względem y,w osi
z –Iy jest odległością rozpatrywanego pola elementarnego przekroju od
głością rozpatrywanego
Na podstawie
z przekroju
– jest wzoru pola
(6.4)elementarnego
poprzecznym
odległością możnabelkiokreślić przekroju
rozkład
występujących
rozpatrywanego od osizginaniu
naprężeń
przy
pola elementarnego obojętnej y.
normalnych
prostym.
przekroju wod Z tego
osi
obojętnej y.
przekroju poprzecznym
wzoru
Na obojętnej
podstawie wynika
y.wzoru belki można
również,
(6.4) występujących
że maksymalne
określić przy wartości
rozkład zginaniu
naprężeń prostym.
naprężeń Zwystępują
normalnych tegow prze- w
Na podstawie wzoru (6.4) można określić rozkład naprężeń normalnych w
wzoru
kroju Na wynika
miejscach
podstawie
poprzecznym również,
najbardziej
wzoru
belki że(6.4)
maksymalne
oddalonych
występujących można przy wartości
od osi
określić
zginaniu naprężeń
obojętnej.
rozkład
prostym. występują
naprężeń
Z Ilustrację
tego w
rozkładu
normalnych
wzoru wynika w
przekroju poprzecznym belki występujących przy zginaniu prostym. Z tego
miejscach najbardziej
naprężeń
przekroju oddalonych
przedstawiono od osi
nanaprężeń
rysunku 6.4.obojętnej. Ilustracjęnajbardziej
rozkładuZ odda-
również, że wzorupoprzecznym
maksymalne wynika wartości belki
również, występujących
występują
że maksymalne przy zginaniu
wwartości
miejscach prostym.
naprężeń tego w
występują
naprężeń wzoruprzedstawiono
wynika
lonych od osimiejscach na
również,
obojętnej. Ilustrację rysunkuże 6.4.
maksymalne wartości naprężeń występują w
najbardziejrozkładu naprężeń
oddalonych od przedstawiono
osi obojętnej.naIlustrację
rysunku 6.4. rozkładu
miejscach
naprężeń najbardziej
przedstawiono oddalonych
na rysunkuod 6.4.osi obojętnej. Ilustrację rozkładu
𝜎𝜎
naprężeń przedstawiono na rysunku 6.4. 𝜎𝜎
𝜎𝜎
𝜎𝜎
M
M
X
M
XM
Z
Z X
X
Z
Z 𝜎𝜎
𝜎𝜎
Rys. 6.4. Rozkład
Rys. naprężeń
6.4. Rozkład normalnych
naprężeń przy zginaniu
normalnych prostym
przy zginaniu prostym
Rys. 6.4. Rozkład naprężeń normalnych przy zginaniu prostym 𝜎𝜎
𝜎𝜎
W przekrojach poprzecznych, symetrycznych względem osi obojętnej, najwięk-
W przekrojach Rys. poprzecznych, symetrycznych
6.4. Rozkład naprężeń względem
normalnych przy osi obojętnej,
zginaniu prostym
szeWnaprężenia rozciągające
przekrojach we włóknach
Rys. 6.4. Rozkład
poprzecznych, naprężeń belki są równe
normalnych
symetrycznych naprężeniom
przy zginaniu
względem prostym ściskającym
osi obojętnej,
największe naprężenia rozciągające we włóknach belki są równe naprężeniom
i odpowiednio
największe wynoszą:
naprężenia
ściskającym rozciągającewynoszą:
i odpowiednio we włóknach belki są równe naprężeniom
W przekrojach poprzecznych, symetrycznych względem osi obojętnej,
ściskającym i odpowiednio
W przekrojach wynoszą:
poprzecznych, symetrycznych względem osi obojętnej,
((6.5
największe naprężenia 𝜎𝜎 rozciągające we włóknach belki są równe 6.5))
naprężeniom
największe naprężenia
𝜎𝜎 rozciągające
ściskającym rozciągającymi
i odpowiednio wynoszą:we włóknach belki są równe naprężeniom
(6.5 )
Z naprężeniami
ściskającym i rozciągającymi
odpowiednio wynoszą: wiąże się wydłużenie włókien materiału belki,
Z naprężeniami wiąże się wydłużenie włókien materiału belki,
Z naprężeniami rozciągającymi
a z naprężeniami 𝜎𝜎 ich
wiąże
ściskającymi się skrócenie.
wydłużenie włókien materiału belki, (6.5)
a z naprężeniami ściskającymi ich 𝜎𝜎 skrócenie. (6.5)
a z naprężeniami ściskającymi ich skrócenie.
Z naprężeniami rozciągającymi wiąże się wydłużenie włókien materiału belki,
Z naprężeniami rozciągającymi
a z naprężeniami wiąże
ściskającymi ichsię wydłużenie włókien materiału belki,
skrócenie.
a z naprężeniami ściskającymi ich skrócenie. 99
99
99
99
6.
6. ZGINANIE
ZGINANIE PRĘTÓW
PRĘTÓW PROSTYCH
PROSTYCH
6.3.
6.3. NAPRĘŻENIA
NAPRĘŻENIA PRZY
PRZY ZGINANIU
ZGINANIU UKOŚNYM
UKOŚNYM
6.3. NAPRĘŻENIA
6.3. PRZY
Naprężenia ZGINANIU
przy UKOŚNYM
zginaniu ukośnym
6.3. NAPRĘŻENIA PRZY ZGINANIU UKOŚNYM
W
W przypadku zginania ukośnego oś obojętna przechodzi przez środek
W przypadku
przypadku zginania
zginania ukośnego
ukośnego ośoś obojętna
obojętna przechodzi
przechodzi przez
przez środek
środek
ciężkości
W W
ciężkości przekroju
przypadku
przypadku
przekroju poprzecznego,
zginania ukośnego
zginania ukośnego
poprzecznego, ośnie
oś
nie będąc
obojętna
obojętna
będąc jednak
przechodzi prostopadłą
przez
przechodzi
jednak środek
przez do
ciężko-
środek
prostopadłą do
ciężkości przekroju poprzecznego, nie będąc jednak prostopadłą do
płaszczyzny
ściciężkości
płaszczyzny obciążenia.
przekroju poprzecznego,
przekroju Przykład
nie
poprzecznego,
obciążenia. Przykład zginania
będąc jednak ukośnego
nie prostopadłą
będącukośnego
zginania jednak
ukośnego ze składowymi
do płaszczyzny
prostopadłą
ze obciążenia.
do
składowymi
płaszczyzny obciążenia. Przykład zginania ze składowymi
momentu
Przykład gnącego
zginania
płaszczyzny
momentu gnącego przedstawiono
ukośnego
obciążenia.
gnącego ze na
Przykład
przedstawiono rysunku
składowymi 6.5.
momentu
6.5. ukośnego ze składowymina ry-
zginania
na rysunku
rysunku gnącego przedstawiono
momentu przedstawiono na 6.5.
sunku 6.5. gnącego przedstawiono na rysunku
momentu A
6.5.
ob
A
Aob
ob
Aob
Z
Z
Z
Z
dA y
dA y
y
dA
y α
dA α
α
σ
σ
σ α
z
zz σ My
My
My
z Y
Mz
My YY
Mz
Mz M Y
M
M
Mz X
M X
X
M
M
M X
M
Rys.
Rys. 6.5. Zginanie ukośne ii składowe momentu gnącego
Rys. 6.5.
6.5. Zginanie
Zginanie ukośne
ukośne i składowe
składowe momentu
momentu gnącego
gnącego
Rys. 6.5. Zginanie ukośne i składowe
Rys. 6.5. Zginanie ukośne i składowe momentu
momentugnącego
gnącego
Określenie
Określenie naprężeń
naprężeń normalnych
normalnych σ σ ww dowolnym
dowolnym punkcie
punkcie przekroju
przekroju
Określenie naprężeń normalnych σ w dowolnym punkcie przekroju
belki odbywa
Określenie się przez
naprężeń sumowanie
normalnych naprężeń
σ w wywołanych
dowolnym punkciezginaniem
przekrojuprostym
belki odbywa
belki odbywa się przez sumowanie naprężeń wywołanych zginaniemprzekroju
belki Określenie
odbywa się naprężeń
przez normalnych
sumowanie naprężeń
σ w dowolnym
wywołanych punkcie
zginaniem prostym
prostym
przez
sięprzez składowe
przezodbywa
belki momentu
sumowanieprzez M
naprężeń i M , stosując
wywołanych wzór:
zginaniem prostym przez składowe
prostym mo-
składowesięmomentu
składowe sumowanie
Myy ii M
M naprężeń
Mzz,, stosując wywołanych
wzór: zginaniem
y z
przez momentu stosując wzór:
mentu y
i M
przezMskładowe
z
, stosując wzór:
momentu M y i M z , stosując wzór:
𝜎𝜎
𝜎𝜎 ((6.6
6.6)))
𝜎𝜎 (6.6 (6.6)
Równanie linii𝜎𝜎 obojętnej przekroju poprzecznego belki można wyznaczyć (6.6) z
Równanie linii
Równanie linii obojętnej
obojętnej przekroju
przekroju poprzecznego
poprzecznego belki
belki można
można wyznaczyć
wyznaczyć z
Równanie
równania linii
(6.6), obojętnej przekroju
przyrównując sumaryczne poprzecznego
naprężenia belki
do można wyznaczyćzz rów-
zera.
Równanie
równania
równania linii
(6.6), obojętnej przekroju
przyrównując
(6.6), przyrównując poprzecznego
sumaryczne
sumaryczne belki
naprężenia
naprężenia do zera. wyznaczyć z
do można
zera.
nania (6.6), przyrównując
równania sumaryczne
(6.6), przyrównując naprężenia
sumaryczne do zera.
naprężenia do zera.
(6.7)
((6.7 )
6.7))
(6.7
Na podstawie równania (6.7) wyznaczony współczynnik kierunkowy (linii
6.7)
NaNa
Na podstawie
podstawie
podstawierównania
równania
równania (6.7)
(6.7)
(6.7) wyznaczony
wyznaczony
wyznaczony współczynnik kierunkowy
współczynnik
współczynnik kierunkowylinii
kierunkowy liniiobojęt-
linii
obojętnej ma postać:
nejNa
mapodstawie
obojętnej
obojętnej ma równania (6.7) wyznaczony współczynnik kierunkowy linii
ma postać:
postać: postać:
obojętnej ma postać:
((6.8 ) (6.8)
6.8))
(6.8
Z równania (6.8 )
Z
Z Z równania(6.8)
równania
równania (6.8)wynika,
(6.8)
(6.8) wynika, że
wynika,
wynika, że oś
oś
że oś
że
obojętna
obojętna
oś obojętna
tylko
tylko
obojętnatylko
wtedy
wtedy
tylkowtedy
wtedy jestjest
jest prostopadła
prostopadła
prostopadła
jest
do
do
do płaszczy-
prostopadła do
płaszczyzny
Z obciążenia
równania (6.8) wynika,(płaszczyzny
że oś obojętna działania sił), gdy geometryczny
płaszczyzny
znypłaszczyzny
obciążenia obciążenia
(płaszczyzny
obciążenia (płaszczyzny
działania
(płaszczyzny gdytylko
działania
sił), działania wtedy
sił), jest
geometryczny
sił), gdy prostopadła
gdymoment
geometryczny do
bezwładności
geometryczny
moment
płaszczyzny
bezwładności przekroju
obciążenia
przekroju poprzecznego
(płaszczyzny
poprzecznego I
działania
Iy =
= I
I .
sił),
z. gdy geometryczny
przekroju poprzecznego I = I
moment bezwładności przekroju
y z
. poprzecznego Iy = Iz.
y z
moment bezwładności przekroju poprzecznego Iy = Iz.
100
100
100
100
6. 6.ZGINANIE
ZGINANIE PRĘTÓW
PRĘTÓW PROSTYCH
PROSTYCH
6.4. LINIA
6.4. LINIAUGIĘCIA
UGIĘCIABELKIBELKI 6. ZGINANIE PRĘTÓW PROSTYCH
6.4. WLINIA
wieluUGIĘCIA BELKI
zagadnieniach, oprócz obliczania naprężeń, istotnejest
jesttakże
także
6.4. W wieluUGIĘCIA
LINIA zagadnieniach, oprócz obliczania naprężeń, istotne
BELKI
określenie
6.4. Linia
określenie odkształceń
ugięcia(przemieszczeń)
belki belki.
W odkształceń (przemieszczeń)
wielu zagadnieniach, belki.
oprócz obliczania naprężeń, istotne jest także
WWyznaczenie
Wyznaczenie
wielu
określenie
przemieszczeń
przemieszczeń
zagadnieniach,
odkształceń oprócz
(przemieszczeń)
wymaga
wymaga określenia
belki.określenia
obliczania naprężeń,postaci
postaci odkształconej
odkształconej
istotne jest także
osi
osiW belki
wielu zginanej.
belkiWyznaczenie
określenie zginanej.
odkształceń Oś
zagadnieniach, ta pokrywa
oprócz
Ośprzemieszczeń
ta pokrywa się
(przemieszczeń) się
obliczaniaz warstwą
zbelki. naprężeń,
warstwą obojętną,
istotne
obojętną, wobec
jest
wobec czego
także
czego jejjej
określenie
wymaga określenia postaci odkształconej
promień
odkształceń
promień krzywizny
(przemieszczeń)
krzywizny
zginanej.jest
Wyznaczenie
osi belki jest wyrażony
ta belki.
Oś wyrażony
przemieszczeń
pokrywa za
zawymagapomocą
pomocą
się wzoru:
wzoru:
określenia
z warstwą postaci
obojętną, wobec odkształconej
czego jej
Wyznaczenie
osipromień przemieszczeń
belki zginanej.
krzywiznyOś jesttawyrażony wymaga
pokrywazasię określenia
wzoru:obojętną, wobec czegoosi
z warstwą
pomocą postaci odkształconej jej belki
promieńOśkrzywizny
zginanej. ta pokrywa jestsię
wyrażony
z warstwą za obojętną,
pomocą wzoru:
wobec czego jej promień krzywizny (6.9
(6.9 ))
jest wyrażony za pomocą wzoru:
(6.9)
gdzie:E E– –moduł
gdzie: modułYounga
Youngadladlamateriału
materiałubelki,
belki,I I– –geometryczny
geometrycznymoment moment
bezwładności przekroju belki, (6.9) (6.9)
gdzie: E – moduł
bezwładności Younga
przekroju dla M
belki, M (x) – belki,
materiału moment – zginający,
geometryczny
I zginający, – –moment
promień
(x) – moment promień
krzywizny.
bezwładności przekroju belki, – moment
krzywizny.
gdzie: E –Emoduł
gdzie: Younga
– moduł dla materiału
Younga M(x)belki,
dla materiału Ibelki, I zginający,
– geometryczny moment
– geometryczny – promień
bezwładności
moment
Przykładbelki
krzywizny.
Przykład belkizginanej
zginanejwwpłaszczyźnie
płaszczyźniexyxyprzedstawiono
przedstawiononanarysunku
rysunku
bezwładności
przekroju belki, Mprzekroju
– moment belki, M
zginający,
(x) –ρ – moment
promień zginający,
krzywizny. – promień
6.6. Przykład belki zginanej w płaszczyźnie xy przedstawiono na rysunku
6.6.
(x)
krzywizny.
Przykład belki zginanej w płaszczyźnie xy przedstawiono na rysunku 6.6.
6.6.
Przykład belki zginanejLwL płaszczyźnie xy przedstawiono na rysunku
6.6. X X
L
X
L
X BB CC yy(x) x
AA B C yy(x) Xx X
(x)
(x)
A yy(x) Xx
B' B'
(x)
B'
B C
C'C' yy(x)
A C' (x) Xx
B'
FF
C'
F
y yy rr r
F
y r
Rys.
Rys. 6.6.
6.6. Belka
Belka oo odkształconej
odkształconej osi A
osi A B'
B’ C'
C’
Rys.
Rys. 6.6. Belka o odkształconej osi
6.6. Belka o odkształconej osi A
A B' C'
B' C'
Postać Postać
Postać
Postać
odkształconej
odkształconej
odkształconej
odkształconej osi osi
naosina narysunku
osirysunku
rysunku
na rysunku 6.6 6.66.6oznaczona
oznaczona oznaczona
6.6 oznaczona A B’ C’
A
AB’B’
A B’ C’C’ nazywana
nazywana
C’ nazywana
nazywana jest linią
jest
jest linią
jestlinią
ugięcia, alinią ugięcia,
ugięcia,
przemieszczenie a przemieszczenie
ugięcia,a aprzemieszczenie
Rys.liniowe
przemieszczenie liniowe
liniowe
ugięciem.
6.6. Belkay o odkształconej
liniowe y
y Wy
(x)osi
(x) ugięciem.
ugięciem.
zdecydowanej
A B' C'
ugięciem. WW W zdecydowanej
zdecydowanej
większości
zdecydowanej zagad-
(x)
większości
większości
większości zagadnieńtechnicznych
zagadnień
zagadnień technicznych
technicznych
(x)
ugięciayy(x)y(x)sąsąbardzo
ugięcia
ugięcia bardzo małe
małe
małe w
w w porównaniu
porównaniu
porównaniu
nień technicznych ugięcia y(x) sąosibardzo
Postać odkształconej małe w6.6
na promienie
rysunku porównaniu
(x) oznaczonaosi doA długości belki, wobec
B’ C’ nazywana
dodo
do długości
długości
długości belki,wobec
belki,
belki, wobecczego
wobec czego
czego promienie
promienie krzywizny
krzywizny
krzywizny osi
osi ugiętej
ugiętej
ugiętej są
są są bardzo
bardzo
bardzo
czego
jest promienie
linią krzywizny
ugięcia, a osi ugiętej
przemieszczenie są bardzo
liniowe y duże. Po
ugięciem.tych W uwagach równanie
zdecydowanej osi
duże.
duże.
duże. Po Po
Po tychuwagach
tych
tych uwagachrównanie
uwagach równanieosi
równanie osiugiętej
osi ugiętejzapisano
ugiętej zapisano
(x)
zapisano w w postaci:
postaci:
postaci:
ugiętej zapisano
większości w postaci:
zagadnień technicznych ugięcia y(x) są bardzo małe w porównaniu
do długości belki, wobec czego promienie krzywizny osi ugiętej są ((6.10 bardzo
(6.10
6.10) ) ) (6.10)
duże. Po tych uwagach równanie osi ugiętej zapisano w postaci:
Rozwiązanie
Rozwiązanie
Rozwiązanie
Rozwiązanie powyższegopowyższego
powyższego
powyższego równania równania
równania
różniczkowego
równania różniczkowego
różniczkowego
różniczkowego odbywa się odbywa
odbywa sięsię
się
przez dwukrotne
odbywa
przez
przez
całkowanie dwukrotne
dwukrotne
przez dwukrotnestronami. całkowanie
całkowanie stronami.
stronami.
całkowanie stronami. (6.10 )
Z rysunku
rysunku
Z rysunku
Z rysunku 6.6 6.66.6
6.6 wynika,
wynika,
wynika,
wynika, że
że moment
moment
że moment
że moment gnący gnący
gnący
gnący
M(x)M M M
wyraża wyraża
wyraża
wyraża
(x)(x)
(x)
się
się się się
przez przez
przez
przez zapis:
zapis:
zapis:
zapis:
Rozwiązanie powyższego równania różniczkowego odbywa się
M przez (L – x) przy
= F dwukrotne MM
M =FF(L
(x) =
czym (L––x)x)x) przy
(x) = F (L –stronami.
całkowanie
(x) przy
przy xczym
o <czym < L oo o<
czym << x<
xx <
< LL L
(x)
Z Wstawiając
rysunku
Wstawiając 6.6
Wstawiając wynika,
wyrażenie
wyrażenie
wyrażenie że
MM(x)
M(x)M
= moment
(x)==FF–F(L
(L(L–gnący
–dox)x)
–x) dodo
wzoruM wzoru wyraża
wzoru (6.10)
(6.10) się
(6.10) przez
otrzymujezapis:
otrzymuje
otrzymuje się:
się: się:
Wstawiając wyrażenie (x)F= (L x) do wzoru (6.10) otrzymuje się:
(x)
M(x) = F (L – x)d2d yy przy

22
FFczym
LL x x  o < x < L
d y2 F L  x 
dxdx 
2 EIEI
Wstawiając wyrażenie Mdx
(x) = F (L –
2
EIx) do wzoru (6.10) otrzymuje się:
d2y F L  x  101101
101

dx2 EI
101
INANIE PRĘTÓW PROSTYCH
6. ZGINANIE PRĘTÓW PROSTYCH d2y

d2y   F L  x 
110 EI
6. ZGINANIE
Jan Zwolak,   F L PROSTYCH
 2 PRĘTÓW
Wytrzymałość x  materiałów
EI 
w zadaniach
6. ZGINANIE
dx PRĘTÓW PROSTYCH dx2
2
d y
Po pierwszym całkowaniu Po pierwszym przyjmujeEI
wyrażeniecałkowaniu  2 2   Fprzyjmuje
wyrażenie
postać:d2 y
L  x  postać:
EI  ddx y2   F L  x 
dy pierwszym całkowaniu dyEI  dx dx2   F L  2x 
EI  Po   F  L  x  F  xEI2  C  wyrażenie F  L  x  F przyjmuje
 x  C postać:
dxPo pierwszym całkowaniu dx wyrażenie przyjmuje postać:
Po pierwszym całkowaniu
Po pierwszym całkowaniu wyrażenie
dy wyrażenie przyjmujeprzyjmuje postać:
postać:
EI    F  L  x  F  x 2
 C
Po drugim całkowaniuPo drugim całkowaniu jest:
jest: dy
dx   F  L  x  F  x 2  C
EI  dy
EI  dx   F x 2 L  x xF 3 x C
2
Po x całkowaniu
2
drugim x  y  dx
EI
3
jest:
F  L   F   Cx D
EI Poy drugim
 F  L całkowaniu
 F  jest: Cx  D
Po drugim2 całkowaniu
6 jest: 2 2 6 3
Po drugim całkowaniu jest: x x
Stałe
Stałe całkowania C i D wyznaczone całkowaniazEI  iy 
Cwarunków F  L  x 2  F zx 3warunków
Dwyznaczone brzegowych
2
 Cx  D brzegowych mają
63  mają
wartość: EI  y   F  L  x 2
 F  x Cx  D
ść: Stałe Stałe
całkowania C i EI
D  y   F  L  2z warunków
wyznaczone  F  6  Cx D
brzegowych mają wartość:
całkowania C i D wyznaczone 2 6z warunków brzegowych mają
 dy  Stałe całkowania  dy
C i D wyznaczone więc z
C warunków
= 0 brzegowych mają
wartość:
  Stałe 0całkowaniawięc CC=i0 D wyznaczone 0
z warunków brzegowych mają
 dx  dla x 0  dx  dla
wartość: więc
x 0
C=0
wartość:  dy 
(y)dlaDx=0  0  0D =więc C=0
(y)(y)
dla dla
x=0x=0= =0 0 więc dy
dx =
 dy 
więc
=dla
0 x  0 0
0
więc
więc D=
C = 00
Zatem równanie po drugim  całkowaniu
dx   0
 dla xcałkowaniu więc
można C = 0
zapisać:
Zatem równanie po drugim Zatem równanie
całkowaniu po(y)drugim
można dxx=0
dla zapisać:
dla=
0
x  00 więc można D zapisać:
=0
(y)dla x=0 = 0 więc D = 0
Zatem równanie(y) x=0 = 0całkowaniu
podladrugim więcmożna D =zapisać:
0
Zatem równanie po drugim całkowaniu można zapisać:
Zatem równanie po drugim całkowaniu można zapisać:
Ostatnieugięcie
nie równanie określa równanieosi określa
belki ugięcie osicałkowitej
belki o długości całkowitej L,
Ostatnie równanie określaougięcie
długości
osi belki L, całkowitej
o długości L, utwierdzonej
rdzonej jak na jakutwierdzonej
rysunku 6.6, w jak na rysunku
odległości x od 6.6, w odległości
utwierdzenia x
(punktod utwierdzenia
A). (punkt A).
na rysunkurównanie
Ostatnie 6.6, w odległości od utwierdzenia
określa x ugięcie osi belki(punkt A).
o długości całkowitej L,
Ostatnie równanie
utwierdzonej określa 6.6,
jak na rysunku ugięcie osi belki
w odległości x odoutwierdzenia
długości całkowitej
(punkt A). L,
Ostatnie równanie określa ugięcie osi belki o długości całkowitej L,
utwierdzonej jak na rysunku 6.6, w odległości x od utwierdzenia (punkt A).
OKREŚLANIE utwierdzonej
6.5. OKREŚLANIE
6.5.
ZNAKÓW jak
Określanie na rysunku
MOMENTÓW ZNAKÓW6.6, ZGINAJĄCYCH,
znakóww odległości
MOMENTÓW x od utwierdzenia
momentÓW (punkt A).
ZGINAJĄCYCH,
zginających,
SIŁ POPRZECZNYCH siłSIŁ POPRZECZNYCH
poprzecznych
I PODŁUŻNYCH I PODŁUŻNYCH
i podłużnych
6.5. OKREŚLANIE ZNAKÓW MOMENTÓW ZGINAJĄCYCH,
6.5. OKREŚLANIE
SIŁ POPRZECZNYCH
WOKREŚLANIE
obliczeniach
W obliczeniach ZNAKÓW
W obliczeniach wytrzymałościowych belek zginanych MOMENTÓW
I PODŁUŻNYCH
wytrzymałościowych belekbelek
występują ZGINAJĄCYCH,
zginanych
zginanych
trzy występują
występują trzy
trzy podstawo-
6.5. ZNAKÓW MOMENTÓW ZGINAJĄCYCH,
awowe wielkości SIŁ
podstawowe POPRZECZNYCH
wielkości
charakterystyczne
we wielkości dla tej formy I PODŁUŻNYCH
charakterystyczne dla
deformacji tej formy
prętów deformacji prętów
SIŁcharakterystyczne
POPRZECZNYCH dla tejIformy deformacji prętów pryzmatycznych. Są
PODŁUŻNYCH
W obliczeniach
pryzmatycznych.
matycznych. Sąnimi:
nimi: Są nimi:wytrzymałościowych belek zginanych występują trzy
W obliczeniach
podstawowe
Moment wielkości
zginający wytrzymałościowych
charakterystyczne
M w dowolnym dlabelek zginanych
tejjako
przekroju formy występują
pręta, deformacji
rozumiany trzy
prętów
jako
Moment zginającyMomentM w W dowolnym
obliczeniach
zginający przekroju
M w pręta, rozumiany
dowolnym belek
przekroju zginanych
pręta, rozumianywystępują
jako trzy mo-
suma
podstawowe
pryzmatycznych.
suma momentów wielkości
Są nimi:
wszystkichcharakterystyczne
sił zewnętrznych dla tejwystępujących
formy deformacji prętów
po jednej
momentów wszystkich
podstawowe
mentów sił zewnętrznych
wszystkich wielkości występujących
charakterystyczne
siłSązewnętrznych po tej
dla
występujących jednej
poformy
jednej deformacji
stronie tegoprętów
przekroju,
pryzmatycznych.
Moment nimi:
zginający M w dowolnym przekroju pręta, rozumiany jako
e tego przekroju,stronie tegowzględem
obliczony przekroju,
pryzmatycznych. Są obliczony
środka
nimi: względem
ciężkości środka ciężkości przekroju.
przekroju.
obliczony
suma względem
Moment
momentów
Siła środka
zginający
poprzeczna ciężkości
wszystkichM
T wpręta, w sił
dowolnym przekroju.
dowolnym przekroju
zewnętrznych
przekroju pręta,
występujących
pręta, jako rozumiany
suma po jako
jednej
wszystkich
Siła poprzeczna T w dowolnym
Moment przekroju
zginający M w jako suma
dowolnym wszystkich
przekroju pręta, rozumiany jako
Siła
suma
stronie
sił poprzeczna
momentów
tego
zewnętrznych przekroju,w obliczony
położonych dowolnym
T wszystkich po sił przekroju
zewnętrznych
względem
jednej pręta,
środka
stronie tego jako suma
występujących
ciężkości
przekroju, wszystkich
po jednej
przekroju.
rzutowanych sił ze-
wnętrznych położonych
suma po jednej stronie
momentów tego przekroju,
wszystkich rzutowanych
sił zewnętrznych występujących po jednej
stronie
wnętrznych
nastronie tego
Siła
normalną przekroju,
położonych
poprzeczna po obliczony
Tjednej
ww dowolnymwzględem
stronie tego środka
przekroju,
przekroju ciężkości
pręta, przekroju.
rzutowanych
jako suma na normalną do
wszystkich
rmalną do osi belki w tegodo
miejscu osi belki
przekroju.
przekroju, miejscu
obliczony przekroju.
względem środka ciężkości przekroju.
Siła poprzeczna
sił zewnętrznych
osi belki wSiła
miejscu T w dowolnym
położonych
przekroju. po jednejprzekroju pręta,przekroju,
stronie tego jako sumarzutowanych
wszystkich
poprzeczna T w dowolnym przekroju pręta, jako suma wszystkich
sił zewnętrznych
na normalną do osipołożonych
belki w miejscupo jednej stronie tego przekroju, rzutowanych
przekroju.
sił zewnętrznych położonych po jednej stronie tego przekroju, rzutowanych
na normalną do osi belki w miejscu przekroju.
102
na normalną do osi belki w miejscu przekroju.
102
102
102
Siła podłużna N w dowolnym przekroju pręta jest równa sumie wszystkich sił
zewnętrznych położonychy
Siła podłużna N po
w jednej stronie
dowolnym tego przekroju,
przekroju rzutowanych
pręta jest na styczną
równa sumie
dowszystkich
osi belki wsiłmiejscu
zewnętrznych położonychy
przekroju. po jednej
Siła podłużna stronie tegojest
N przyjmowana przekroju,
jako dodatnia
rzutowanych
wówczas, na stycznąrozciąganie
gdy powoduje do osi belki w miejscu
pręta, czyli ma przekroju. Siła podłużna
zwrot skierowany N
na zewnątrz
przyjmowana
przekroju. jest jako dodatnia wówczas, gdy powoduje rozciąganie pręta,
czyli ma zwrot
Znaki skierowany
dotyczące na zewnątrz
momentu przekroju.
zginającego i siły poprzecznej są kwestią umowy
i sposób ich określenia przedstawiono na rysunku i6.7.
Znaki dotyczące momentu zginającego siły poprzecznej są kwestią
umowy i sposób ich określenia przedstawiono na rysunku 6.7.
a) c) T
+
+
M M
b) d)
M - M
T -
Rys.
Rys.6.7.
6.7.Określenie
Określenieznaków
znaków momentu
momentu zginającego i siły
zginającego poprzecznej:
i siły poprzecznej:
a)a)moment
momentzginający
zginający dodatki,
dodatki, b)b) moment
moment zginający
zginający ujemny,
ujemny, c) c)
siłasiła poprzeczna
poprzeczna dodatnia,
dodatnia,
d) siła poprzeczna ujemna
d) siła poprzeczna ujemna
Zgodnie
Zgodnie z rysunkiem
z rysunkiem 6.7, moment
6.7, moment zginający
zginający uważauważa
się za się za dodatni,
dodatni, jeżeli powo-
jeżeli powoduje wygięcie belki w dół. Siła poprzeczna jest dodatnia, jeżeli
duje wygięcie belki w dół. Siła poprzeczna jest dodatnia, jeżeli powoduje przesunięcie
powoduje przesunięcie lewej strony belki w górę w stosunku do prawej.
lewej strony belki w górę w stosunku do prawej. Więcej objaśnień w kwestii określa-
Więcej objaśnień w kwestii określania znaków momentu zginającego i sił
nia znaków momentu zginającego i sił poprzecznych będzie podane w przykładowych
poprzecznych będzie podane w przykładowych rozwiązaniach zadań.
rozwiązaniach zadań.
6.6. SIŁY ZEWNĘTRZNE W PRĘTACH UKŁADÓW

6.6. PŁASKICH
Siły zewnętrzne
w prętach układów płaskich
Siły,Siły,
jakiejakie
działają
działająna pręty dzieli
na pręty się się
dzieli na na
obciążenia i reakcje
obciążenia podpór.
i reakcje Siły ze-
podpór.
wnętrzne obciążające
Siły zewnętrzne pręt mogąpręt
obciążające występować jako siły skupione,
mogą występować jako obciążenia
jako siły skupione, jako cią-
głe,obciążenia
lub też jako pary lub
ciągłe, sił. też
Obciążenia
jako paryciągłe mogą być ciągłe
sił. Obciążenia rozłożone
mogą równomiernie
być rozłożone lub nie-
równomiernie
równomiernie nalub
długości pręta.
nierównomiernie na długości pręta.
W układzie
W układzie płaskim,
płaskim, to znaczy
to znaczy takim,takim, w którym
w którym wszystkie
wszystkie osie prętów
osie prętów leżą w jed-
leżą w jednej płaszczyźnie oraz działające na nie obciążenia także
nej płaszczyźnie oraz działające na nie obciążenia także należą do tej płaszczyzny, wy- należą
do tejsię następujące
różnia płaszczyzny,rodzaje wyróżnia
podpór,sięktóre
następujące rodzaje
przedstawiono podpór,
na rysunku 6.8.które
a)
RA
y
b)
RAx A
x
RAy
MA
c)
RAx
A
RAy
Rys. 6.8. Rodzaje podpór stosowanych w układzie płaskim xy:

Rys. 6.8. Rodzaje podpór stosowanych w układzie płaskim xy:
a) podpora przegubowo-przesuwna, b) podpora przegubowo-nieprzesuwna,
a) podpora przegubowo-przesuwna,
c) podpora b) podpora
płaska utwierdzająca przegubowo-nieprzesuwna,
(utwierdzenie nieprzesuwne)
c) podpora płaska utwierdzająca (utwierdzenie nieprzesuwne)
Belka podparta w punkcie A na podporze przegubowo-przesuwnej przedstawionej
na rysunkuBelka
6.8 a)podparta
ma jednąwniewiadomą,
punkcie A którą
na podporze
jest reakcja przegubowo-przesuwnej
RA, działająca na kierunku
przedstawionej na rysunku 6.8 a) ma jedną niewiadomą, którą jest reakcja RA,
osi y, gdyż nie uwzględnia się tu sił tarcia. W podporze takiej odbierany jest jeden sto-
działająca na kierunku osi y, gdyż nie uwzględnia się tu sił tarcia. W podporze
pieńtakiej
swobody, który jest
odbierany ogranicza przesuwswobody,
jeden stopień po linii normalnej
który ograniczado płaszczyzny
przesuw po przesuwu.
linii
W podporze przegubowo-nieprzesuwnej
normalnej do płaszczyzny przesuwu. na rysunku 6.8 b) występują dwie nie-
wiadome, W jakopodporze reakcji RAx i RAy. Stosowanienatakiej
składoweprzegubowo-nieprzesuwnej podpory
rysunku odbiera
6.8 b) układowi
występują
dwadwie
stopnie swobody,jako
niewiadome, nie dając możliwości
składowe reakcji Rna
Ax iprzesuw,
R Ay . zarówno
Stosowanie w kierunku
takiej podpory osi x
jak iodbiera
y. układowi dwa stopnie swobody, nie dając możliwości na przesuw,
zarówno
Podporawpłaska
kierunku osi x jak i y. przedstawiona na rysunku 6.8 c) charakteryzuje
utwierdzająca
się tym, że odbiera układowiutwierdzająca
Podpora płaska przedstawiona
trzy stopnie swobody. na możliwości
Nie daje rysunku 6.8 c)
przesuwu
charakteryzuje się tym, że odbiera układowi trzy stopnie swobody.
w kierunku osi x, ani y, ani też nie pozwala na obrót. Stąd też w układach z taką pod- Nie daje
porąmożliwości przesuwu
występują trzy w kierunku
niewiadome osi x,składowych
w postaci: ani y, ani też nie pozwala
reakcji na obrót.
RAx i RAy oraz momentu
Stąd też
utwierdzenia MA.w układach z taką podporą występują trzy niewiadome w postaci:
składowych reakcji RAx i RAy oraz momentu utwierdzenia MA.
W zastosowaniach technicznych niekiedy zachodzi potrzeba stosowania podpory
W zastosowaniach technicznych niekiedy zachodzi potrzeba
specjalnej, którapodpory
stosowania umożliwia przesuwktóra
specjalnej, wzdłuż osi pręta,przesuw
umożliwia uniemożliwiając
wzdłuż osi równocześnie
pręta,
obrót. Taką podporę nazywa
uniemożliwiając się utwierdzeniem
równocześnie obrót. przesuwnym,
Taką podporę którą nazywa
przedstawiono
się na
rysunku 6.9.
utwierdzeniem przesuwnym, którą przedstawiono na rysunku 6.9.
105
M
MA A
A
A
R
RA A
Rys.
Rys.6.9.
6.9.Podpora
Podporazzutwierdzeniem
utwierdzeniem przesuwnym
przesuwnym
Rys. 6.9. Podpora z utwierdzeniem przesuwnym
W utwierdzeniu przesuwnym występują dwie niewiadome. Są nimi: reakcja RA
WWutwierdzeniu
oraz moment utwierdzeniuprzesuwnym
utwierdzenia Mprzesuwnym
A.
występujądwie
występują dwieniewiadome.
niewiadome.SąSąnimi:
nimi:
reakcja
reakcja A oraz moment utwierdzenia MA.
RARoraz
Siły, jakimi sąmoment
obciążaneutwierdzenia
belki możnaMA.podzielić na:
Siły, jakimi są obciążane belki można podzielić na:
– siły skupione F, będące wypadkową podzielić
Siły, jakimi są obciążane belki można obciążenia na:rozłożonego na bardzo ma-
- - siłyskupione
siły skupioneF, F,będące
będącewypadkową
wypadkowąobciążenia
obciążeniarozłożonego
rozłożonego
łej przestrzeni
na bardzow porównaniu
małej do wymiarów
przestrzeni w belki, do wymiarów
porównaniu belki,
na bardzo
– obciążenie małej
ciągłe q, przestrzeniwwN · m
wyrażone porównaniu
-1
rozłożonedo wymiarów
jest belki,
-1 na pewnym odcinku
-- obciążenieciągłe
obciążenie ciągłeq, q,wyrażone
wyrażonew wN N rozłożonejest
· m· -1m rozłożone jest
belki, lub
na na całej
pewnym jej długości,
odcinku belki, lub na całej jej długości,
na pewnym odcinku belki, lub na całej jej długości,
– pary -siłpary dające określony moment Mo wyrażany w N ·m.w N ·m.
- pary siłsił dające
dające określony
określony moment
moment o wyrażany
MoMwyrażany w N ·m.
Przykłady takichtakich
Przykłady obciążeń przedstawiono
obciążeń na rysunku
przedstawiono na 6.10. 6.10.
rysunku
Przykłady takich obciążeń przedstawiono na rysunku 6.10.
q = const
a) b) q = const
a) b)
F
F
c) q = q(x) d) Mo
c) q = q(x) d) Mo
Rys. 6.10. Oznaczenie obciążeń belek na schematach obliczeniowych:

Rys.
Rys.6.10. Oznaczenie
6.10. Oznaczenie obciążeń
obciążeńbelek
beleknanaschematach
schematachobliczeniowych:
obliczeniowych:
a)
a) obciążeniesiłą
obciążenie siłąskupioną
skupioną F,
F,b)
b)obciążenie
obciążenie ciągłe
ciągłe stałe
stałe qq == const,
const,
a) obciążenie siłą skupioną F, b) obciążenie ciągłe stałe q = const,
c)obciążenie
obciążenieciągłe
ciągłerozłożone
rozłożone w w sposób
sposób dowolny
dowolny = q(x),
c)c)obciążenie ciągłe rozłożone w sposób dowolny q =q q(x),
d)
d)obciążenie
obciążenieparą
parą sił
sił oo momencie
momencie Mo
Mo
d) obciążenie parą sił o momencie Mo
WWrzeczywistych
rzeczywistychukładach
W rzeczywistych
układachmechanicznych
mechanicznychwystępujące
układach mechanicznych
występująceobciążenia
obciążenia
występujące obciążenia najczęściej
najczęściej
najczęściej mają
mają charakter
charakter obciążeń
obciążeń zmiennych,
zmiennych, a a w w modelach
modelach
mają charakter obciążeń zmiennych, a w modelach obliczeniowych przyjmowane są
obliczeniowych
obliczeniowych przyjmowane
przyjmowane są są obciążenia
obciążenia uśrednione.
uśrednione.
obciążenia uśrednione.
6.7. PRZYKŁADY
6.7. PRZYKŁADY ZADAŃ
ZADAŃ ZZ ROZWIĄZANIAMI
ROZWIĄZANIAMI
Przykład
Przykład 6.1.
6.1.
Wyznaczyć reakcjew wpodporach
Wyznaczyć reakcje podporachA Ai Bi Boraz
oraznarysować
narysowaćwykres
wykressiłsił
poprzecznych i momentów gnących dla belki spoczywającej nanadwóch
poprzecznych i momentów gnących dla belki spoczywającej dwóch
podporach
podporach i obciążonej
i obciążonej symetrycznie
symetrycznie siłami
siłami F jak
F jak nana rysunku
rysunku 6.11.
6.11.
106 105
Przykład 6.1.
Wyznaczyć reakcje w podporach A i B oraz narysować wykres sił poprzecznych
i momentów gnących dla belki spoczywającej na dwóch podporach i obciążonej syme-
6. ZGINANIE PRĘTÓW PROSTYCH 6. ZGINANIE PRĘTÓW PROSTYCH
trycznie siłami F jak na rysunku 6.11.
y y
F F F F
A A B B
x x
RA RA RB RB
a a a a a a
T3(x)T3(x)
F F
Tw Tw + +
T2(x) T2(x)
x x
— —
-F -F
T1(x) T1(x)
Mg(x) Mg(x) x
x
—
—
- F· a
- F· a
Rys.
Rys. 6.11.
6.11. Wykresy sił tnących
Wykresy sił tnących ii momentów
momentówgnących
gnącychbelki
belkiobciążonej
obciążonejsiłami
siłamipoprzecznymi
poprzecznymi
Rys. 6.11. Wykresy sił tnących i momentów gnących belki obciążonej siłami poprzecznymi
Równania Równania równowagi pozwoląwyznaczenie
na wyznaczenie reakcji RA i RB:
Równaniarównowagi równowagipozwoląpozwoląna na wyznaczeniereakcji
reakcjiRRAAi iRRB:B:
 Fiy iyF  RA  RAB  FB  0
F   F  R  R  F  0
∑MM
M i  A    F  a  RB  a  F  2a  0
 = − F ⋅ a − R ⋅ a + F ⋅ 2a = 0
ii(AA)   F  a  RBB  a  F  2a  0
 F  a  2F  a
⋅aa + 22FF ⋅aa
R−B FF F
RRBB = a
a = FF
R =RFA − R F a+RFB = FF  F
RAA  F  RBB  F  F
Reakcje RA i RB są sobie równe: RA = RB = F
Reakcje
Reakcje iRRB Bsąsąsobie
CałąRRAAidługość sobie równe:
równe:
belki RRA A==RR
podzielono ==FF
B Bna trzy przedziały, poczynając
Całą
Całą długość
długość belki belki podzielono
podzielono na
od początku układu współrzędnych (lewa strona trzy na trzybelki):
przedziały,przedziały, poczynając układu
poczynając od początku
od początku układu współrzędnych
współrzędnych (lewa strona belki): (lewa strona belki):
Przedział I: 0  x1  a
Przedział
Przedział I: 0I:
 x1  a 0 £ x1 £ a
𝑇𝑇1(𝑥𝑥) = −𝐹𝐹
𝑀𝑀𝑔𝑔1 (𝑥𝑥) = −𝐹𝐹 ⋅ 𝑥𝑥1 , ale x1 dąży do a, więc można zapisać
𝑀𝑀𝑔𝑔1 (𝑥𝑥= ) = −𝐹𝐹 , ale⋅ 𝑎𝑎x1 dąży do a, więc można zapisać
Na wykresie sił tnących odmierzono poniżej linii zerowej wartość siły
Na=wykresie
T1(x) -F. sił tnących odmierzono poniżej linii zerowej wartość siły
B
RA  F  RB R F FF R a F  F
RAAA RAF iRRBBBBsą
Reakcje  F  F równe: RA = RB = F
Reakcje sobie
Reakcje RA ii R
R są sobie
RB są sobie równe:
równe: R
RA =
=R RB ==FF
Całą długość Całą belki AA podzielono
długość
B
B na trzy
belki podzielono
A
A przedziały,
na
B
B poczynając
trzy przedziały, poczynając
od początkuodukładu Całą długość
współrzędnych belki podzielono
(lewa strona na
belki): trzy przedziały, poczynając
początku układu współrzędnych (lewa strona belki):
od początku układu współrzędnych (lewa strona belki): 6. Zginanie prętów prostych 115
0  xI:1  a0  x1  a
Przedział I:Przedział
, ale x1 dąży doxa,1 dąży

więcdomożna zapisać
,, ale
ale a,
do a,
x11 dąży do
więc
a, więc można
więcmożna zapisać
możnazapisać
zapisać
Na wykresie Nasiłwykresie
tnącychsiłodmierzono poniżej linii
tnących odmierzono zerowej
poniżej linii wartość
zerowej siły
wartość siły
Na Nawykresie
wykresiesił siłtnących
tnących odmierzono
odmierzono poniżej
poniżej linii
linii zerowej
zerowej wartość
wartość siły
siły T1(x) = -F.
T
T1(x) = -F. 1(x) = -F.
T1(x)
1(x) = -F.
Na wykresie Na Nawykresie
wykresiemomentówgnącychgnących
momentów gnącychodmierzono
poniżejponiżej
odmierzono linii
poniżej zerowej
linii zerowejwartość mo-
Na momentów
wykresie momentów odmierzono
gnących odmierzono linii zerowej
poniżej linii zerowej
wartość momentu
mentu
wartość momentu . .
wartość momentu .
Przedział
Przedziała II:
Przedział II:Przedział
II:
Rx2=-Faa2a+  x2  2a £ x2 £ 2a
a
TT 2(x)
==
-F
-F
II:
+
+ R
 Fx2=0 2a
A = -F + F = 0
T2(x) = -F +TR2(x)
A =
2(x)
2(x) = -F -F +
+F RAA==0-F + F = 0
A
106 106
106 W przedziale drugim wartość siły tnącej równa się zero, a wartość
W przedziale drugim wartość siły tnącej równa się zero, a wartość momentu gną-
momentu gnącego jest stała i wynosi .
cego jest stała i wynosi.
Przedział III:
Przedział III: 2a  2a x2 
£3ax2 £ 3a
TT3(x) = = -F -F ++R RAA +
+ RRBB =
= -F
-F++FF++FF==FF
M g  x    F  x3  RA x3  a   RB x3  2a    F  3a  RA  2a  RB  a 
3(x)
M g ( x ) = − F ⋅ x3 + R A (x3 − a ) + RB (x3 − 2a ) = − F ⋅ 3a + R A ⋅ 2a + RB ⋅ a =
3
  F  3a  F  2a  F  a  0
3
= − F ⋅Na 3a + F ⋅ 2a +sił
wykresie a = 0 odmierzono powyżej linii zerowej wartość siły
F ⋅tnących
T3(x) =Na F.wykresie sił tnących odmierzono powyżej linii zerowej wartość siły T3(x) = F.
Wykresmomentów
Wykres momentów gnących
gnących w przedziale
przedzialetrzecim
trzecimmaleje
malejeododwartości
wartości
M  F
M g (x) = F ⋅ a ,
g 2 x   a ,
2
aż
aż dodo wartości
wartościzerowej
zerowejna nakońcu
końcubelki.
belki.
Przykład 6.2.
Przykład 6.2.
Wyznaczyć wielkości podporowe w punkcie A belki utwierdzonej
Wyznaczyć
obciążonej siłą Fwielkości podporowe
i momentem w punkcie
M. Narysować belki utwierdzonej
też Awykres sił tnących obciążo-
nej
i momentów gnących dla tego układu przedstawionego na rysunku i 6.12.
siłą F i momentem M. Narysować też wykres sił tnących momentów gnących
dla tego układu przedstawionego na rysunku 6.12.
y
M
MA
F
A x
RA
a b
T1(x)
T(x)
+ T2(x)
x
Mg(x)
+
x
—
Rys. 6.12. Wykres sił tnących i momentów gnących belki utwierdzonej

aż do wartości zerowej na końcu belki.
2
aż do wartości zerowej na końcu belki.

Przykład 6.2. 6.2.
Przykład
Wyznaczyć wielkości
Wyznaczyć podporowe
wielkości w punkcie
podporowe w punkcieA belki
A belkiutwierdzonej
utwierdzonej
116 obciążonej siłą
obciążonej
Jan Zwolak, F i momentem
siłą F i momentem
Wytrzymałość M.
materiałów Narysować
M. Narysować też
w zadaniach też wykressiłsiłtnących
wykres tnących
i momentów gnących
i momentów dla tego
gnących układu
dla tego przedstawionego
układu na rysunku
przedstawionego 6.12.
na rysunku 6.12.
y y
MM
MA MA F F
A A x x
RA RA
a a b b
T1(x)
T1(x)
T(x)
T(x) + T2(x)
+ T2(x)
x
x
Mg(x)
Mg(x)
+
+
x
—
x
—
Rys.
Rys.6.12.
6.12.Wykres
Wykres sił
sił tnących momentówgnących
tnących i momentów gnącychbelki
belkiutwierdzonej
utwierdzonej
Rys. 6.12. Wykres sił tnących i momentów gnących belki utwierdzonej
Rozwiązanie
RozwiązanieNa podstawie równań równowagi wyznaczona reakcja R oraz moment
Rozwiązanie A
Na
Napodstawie
utwierdzenia
podstawieMrównań
wynosi:równowagi
równań
A równowagi wyznaczona
wyznaczona reakcja RAA oraz moment
reakcja R oraz moment utwier-
dzenia MFA wynosi:
 iy MRAA wynosi:
utwierdzenia F 0
 Fiy  RMA  F0M  F  a  M  0
 i  A A
∑MMii(AA) = −Bezpośrednio
 MAA + FF ⋅aa − M
M M = 00 równań otrzymano:
z tych
6. ZGINANIE PRĘTÓWz PROSTYCH
Bezpośrednio tychrównań
równańotrzymano:
otrzymano:
Bezpośrednio
6. ZGINANIE
108
z tych
PRĘTÓW PROSTYCH
RA = F
R
RAA =
== FFF · a – M 107
M
M AA = F·a– M
MA = F · a – M
Belkę
Belkę podzielono
Belkępodzielono na
podzielonona dwa
na dwa przedziały:
dwa przedziały:
przedziały:
Przedział
Przedział I:
I: 0  x 0 £ x1 £ a
1 a
Przedział
T = R A I:
== F 0  x1  a
T 1(x) = RA
1(x)
T1(x) = RA = F F
Przedział II: a  xa2  £ x £b a + b

Przedział
Przedział II:
II: a  x2  aa 2+
+b
T2(x) = RAA – F = F – FF == 00
T2(x) =
2(x)=R –F=F–F=0
A
=
=M M
Sporządzony
Sporządzony wykres sił tnących przedstawiony na
wykres sił tnących przedstawiony na rysunku
rysunku 6.12,
6.12,
w Sporządzony
w przedziale
przedziale II ma wykressiły
ma wartość
wartość sił F,
siły tnących
F, przedstawiony
natomiast
natomiast w przedzialenaII
w przedziale IIrysunku
uzyskuje6.12,
uzyskuje w przedziale I
wartość
wartość
zerową.
ma wartość
zerową. siły F, natomiast w przedziale II uzyskuje wartość zerową.
Wykres
Wykres momentów
momentów gnących
gnących od od wartości
wartości maksymalnej
maksymalnej równej
równej
M A = F · a – M na początku przedziału I spada do wartości ujemnej
MA = F · a – M na początku przedziału I spada do wartości ujemnej
ii w
w przedziale
przedziale II
II zachowuje
zachowuje stałą
stałą wartość
wartość równą
równą zadanemu
zadanemu momentowi
momentowi M. M.
Przykład
Przykład 6.3.
6.3.
Wyznaczyć
wielkości podporowe
podporowe w
w punkcie A ii B
punkcie A B belki
belki spoczywającej
spoczywającej
Przedział II: a  x2  a + b
T2(x) = RA – F = F – F = 0
𝑀𝑀𝑔𝑔2 (𝑥𝑥) = −𝑀𝑀𝐴𝐴 + 𝑅𝑅𝐴𝐴 ⋅ 𝑥𝑥2 − 𝐹𝐹(𝑥𝑥2 − 𝑎𝑎) = −𝑀𝑀𝐴𝐴 + 𝐹𝐹(𝑎𝑎 + 𝑏𝑏) −
−𝐹𝐹(𝑎𝑎 + 𝑏𝑏 − 𝑎𝑎) = −𝐹𝐹 ∙ 𝑎𝑎 + 𝑀𝑀 + 𝐹𝐹 ∙ 𝑎𝑎 + 𝐹𝐹 ∙ 𝑏𝑏 − 𝐹𝐹 ∙ 𝑏𝑏 = M
Sporządzony wykres sił tnących przedstawiony na rysunkuprętów
6. Zginanie 6.12,prostych 117
w przedziale I ma wartość siły F, natomiast w przedziale II uzyskuje wartość
zerową. momentów gnących od wartości maksymalnej równej M = F · a – M na
Wykres
Wykres momentów gnących od wartości maksymalnej A
równej
początku przedziału I spada do wartości ujemnej i w przedziale II zachowuje stałą war-
MA = F · a – M na początku przedziału I spada do wartości ujemnej
tość równą zadanemu
i w przedziale momentowi
II zachowuje M.wartość równą zadanemu momentowi M.
stałą
Przykład 6.3. 6.3.

Przykład
Wyznaczyć
wielkości podporowe
podporowe w punkcie
w punkcie i B belki
A i B Abelki spoczywającej
spoczywającej na dwóch
na dwóch podporach i obciążonej dwoma siłami F
podporach i obciążonej dwoma siłami F1 i F2 oraz momentem
1 i F oraz momentem M.
2 M. Narysować wykres sił
Narysować wykres sił tnących i momentów gnących. Obliczenia wykonać
tnących i momentów gnących. Obliczenia wykonać dla danych: F1 = 4 kN, F2 = 2 kN,
dla danych: F1 = 4 kN, F2 = 2 kN, M = 4 kNm, a = 1 m. Schemat obciążenia
M = 4 kNm, a = 1 m. Schemat obciążenia belki przedstawiono na rysunku 6.13.
belki przedstawiono na rysunku 6.13.
y
RA F1 RB
A B
x
M
F2
a 2a 2a
T(x) T1(x)
x
— T3(x)
T2(x)
Mg(x) 28/5 kNm
8/5 kNm
4/5 kNm
+
x
Rys.
Rozwiązanie
Rys.6.13. Wykres
6.13. sił sił
Wykres tnących i momentów
tnących gnących
i momentów belkibelki
gnących spoczywającej na dwóch
spoczywającej podporach
na dwóch podporach
Rozwiązanie
Reakcje w podporach A i B wyznaczone z równań równowagi
Rozwiązanie
Reakcje w podporach A i B wyznaczone z równań równowagi
przyjmują wartości:
Reakcje w podporach
przyjmują wartości: A i B wyznaczone z równań równowagi przyjmują wartości:
109
Rozwiązując układ równań i uwzględniając dane liczbowe uzyskano

Rozwiązującukład
wyniki:
Rozwiązując układrównań
równań i uwzględniając
i uwzględniając danedane liczbowe
liczbowe uzyskano
uzyskano wyniki:
wyniki:
8
RA  8 k N
RA  5 k N
5
2
RB  2 kN
RB  5 kN
5Dokonanopodziału
Dokonano podziałubelki
belkinanatrzy
trzyprzedziały:
przedziały:
Dokonano podziału belki na trzy przedziały:
I: 00
Przedział I:
Przedział £xx11
£aa
W końcu przedziału I działa moment M = 4 kNm, nastąpi więc

W momentu
przeskok końcu przedziału I działa
Mg1(x) o wartości moment
M, co M = 4 kNm, nastąpi więc
zapisano:
wyniki:
wyniki: 8
R A  88 k N
RRAA  85kkNN
R A  55 k N
2
RB  252 kN
RRBB  25 kN
kN
RB  55 kN
118 5Dokonano
Jan Zwolak, podziału belki
Wytrzymałość na trzy przedziały:
Dokonano
Dokonano
Dokonano podziału
podziału
podziału belki
belki
belki na
na trzy
na trzy przedziały:
trzy przedziały:
przedziały:
Przedział
Przedział
Przedział I: I:
I: 0  xxx111 
00 
  aaa

W końcu przedziału I działa moment M = 4 kNm, nastąpi więc

WW końcu przedziału
końcu I działa
przedziału moment
III działa M = 4 kNm,
moment M= nastąpi więc przeskok momentu
przeskok W
W końcu
momentu
końcu przedziału
Mg1(x) o wartości
przedziału działa moment
M, co
działa M
zapisano:
moment M == 444 kNm,
kNm,
kNm, nastąpi
nastąpi
nastąpi więc
więc
więc
M
przeskok
przeskoko wartości
momentu M,
momentu M co zapisano:
g1(x) oo wartości
Mg1(x) M, co
wartości M, co zapisano:
zapisano:
przeskok
g1(x)
momentu M g1(x) o wartości M, co zapisano:
Przedział II: a x2  3a

Przedział
Przedział
Przedział II:
II:
II:
Przedział II: a xxxa222 
aa 

£x
 3a
 3a
3a
2
£ 3a
Przedział III: 3a  x3 5a

Przedział
Przedział III:
III:
III: 3a
3a 
3a xxx33£
3a 5a
 x5a £5a
Przedział III:  3 5a 3
Moment zginający na końcu przedziału III, Mg3(x) = 0 jest równocześnie

Moment
Moment zginający
potwierdzeniem
Moment zginający
poprawnego
zginający na
na końcu
na końcu przedziału
rozwiązania
końcu przedziału III,
III, M
przedziałuzadania,
III, Mg3(x)
M =
== 000jest
g3(x)gdyż jest
w równocześnie
jest
jest równocześnie
podporze B
równocześnie
Moment
potwierdzeniem
potwierdzeniem zginający na
poprawnego
poprawnego końcu przedziału
rozwiązania
rozwiązania III, M
zadania,
zadania,
g3(x) = 0
g3(x)i gdyż
gdyż wwrównocześnie
podporze
podporze Bpotwier-
nie występuje
potwierdzeniem
dzeniem
zginanie.
poprawnego poprawnego Wykresy
rozwiązania
sił
rozwiązania
zadania,
tnących
gdyżzadania,
w podporze
momentów
gdyż B w gnących
podporze
nie występuje BB
zginanie.
nie
nie występuje
występuje na
przedstawiono
nie występuje zginanie.
zginanie. Wykresy
Wykresy sił
rysunku 6.13.
zginanie. Wykresy sił tnących
sił tnących iii momentów
tnących momentów gnących
momentów gnących
gnących
Wykresy sił tnących
przedstawiono
przedstawiono na
na i momentów
rysunku
rysunku 6.13.
6.13. gnących przedstawiono na rysunku 6.13.
Przykład 6.4.
Przykład
Przykład
Przykład 6.4.
6.4. wielkości podporowe w punkcie A i B belki spoczywającej
Obliczyć
6.4.
Obliczyć
Obliczyć
Obliczyć
na dwóch
Obliczyć wielkości
wielkości
wielkości
podporach, podporowe
podporowe siłąwFw
podporowe
obciążonej
wielkości podporowe ww punkcie
punkcie
punkcie
i momentem
punkcie AA iAABM.iii belki
B belki
belki
BBNarysować
spoczywającej
wykres na dwóch
spoczywającej
spoczywającej sił
na
na dwóch
dwóch
podporach,
tnących
na podporach,
podporach, obciążonej
obciążonej
obciążonejobciążonej
dwóchi podporach,
momentów siłą
siłą
siłą F i momentem
gnących oraz F
F ii momentem
siłąwyznaczyćmomentem
M. Narysować
F i momentem M.
odległośćM. Narysować
Narysować
wykres
M. Narysować wykres
wykres
sił tnących
xo, w której sił
sił
i momen-
wykres
wykres sił
tnących
tnących
tów ii
gnącychmomentów
momentów
oraz gnących
gnących
wyznaczyć oraz
oraz wyznaczyć
odległość
tnących i momentów gnących oraz wyznaczyć wyznaczyć
x , w odległość
którejodległość
wykres x x , w której
oo, w której
momentu
odległość xo, w której wykres wykres
wykres
gnącego przecina
o 109
linię zerową. Obliczenia wykonać dla danych: F = 5 kN, Mc = 1 kNm, a = 40 cm. 109 Sche-
109
109
mat obciążenia belki przedstawiono na rysunku 6.14.
6. ZGINANIE
momentu PRĘTÓWprzecina
gnącego PROSTYCH linię zerową. Obliczenia wykonać
6. ZGINANIE PRĘTÓWdla PROSTYCH
danych:
F = 5 kN, Mc = 1 kNm, a = 40 cm. Schemat obciążenia belki przedstawiono
momentu
na rysunku gnącego
momentu przecina
6.14.gnącego linię zerową.
przecina Obliczenia
linię zerową. wykonać
Obliczenia dla danych:
wykonać dla danych:
momentu
= 5 kN, gnącego przecina linię zerową. Obliczenia wykonać 6.dla
Zginanie prętów prostych
danych: 119
F F = M
5 c = 1M
kN, kNm,
c = 1 a =
kNm, 40 acm.
= 40Schemat
cm. obciążenia
Schemat belki
obciążenia przedstawiono
belki przedstawiono
F = y5 kN, M = 1 kNm, a = 40 cm. Schemat obciążenia belki przedstawiono
na rysunku 6.14. 6.14.
c
na rysunku
na rysunku
y
6.14. Mc
F y RA RB
y A B C
Mc
D
F RA RB xMc
F RA RB Mc
F A RA A B RB B C C
D a D A 3a B a C x x
D x
a a 3a 3a a a
T(x) a 3a T2(x) a
T(x) T(x) T2(x)+ T2(x) T3(x)

T(x) T2(x)
+
x
—
+ T3(x) T3(x)
+ T3(x) x x
—
T1(x)
— x
1 kNm
—
T1(x) T1(x) 1 kNm 1 kNm 1 kNm

Mg(x) T1(x) 1 kNm 1 kNm 1 kNm
D 1 kNm +
Mg(x) Mg(x)
Mg(x) D D + + x
— D + x x
— —
x
—
2 kNm
2 kNm 2 kNm xo
2 kNm xo xo
xo
Rys. 6.14.
Rys. Wykres sił tnących
6.14. Wykres i momentów
sił tnących gnących
i momentów belki spoczywającej
gnących na dwóch
belki spoczywającej podporach
na dwóch podporach
Rys.
Rys. 6.14. 6.14. Wykres
Wykres sił tnących
sił tnących i momentów
i momentów gnącychgnących belki spoczywającej
belki spoczywającej na dwóchna dwóch podporach
podporach
Rozwiązanie
Rys. 6.14. Wykres sił tnących i momentów gnących belki spoczywającej na dwóch podporach
Rozwiązanie
Rozwiązanie Rozwiązanie
Na podstawie równań równowagi wyznaczono reakcje w podporach
Rozwiązanie
Na Na podstawie
podstawie równańrównań równowagi równowagi wyznaczono
wyznaczono reakcjereakcje w podporach
w podporach
A i B:Na Nai B:
podstawie równań równowagi
podstawie równań równowagi wyznaczono reakcje w podporach
wyznaczono reakcje w podporach A i B:
A i B: A
A iF
 FB: iy 
iy   F F RRAFRRRB00R  0
MM
iy A B A B
F   F  R  R  0
∑
 iy == –F
 MMi(B)ii(BB) M − F ⋅ 4
iF B•4a
A a +
4a+F R ⋅ 3 a
RR 4AAa•3a3a
B
−
R –MM
Mcc=
A 3ca
=0M00  0
 ZiZZBrozwiązania
A c
 F  4a  Rukładu
 rozwiązania A  3a  M c 0
równań jest: jest:
rozwiązania układu równań
Z rozwiązania równańjest:
układu jest:
równań
RRAA == 77 R kN
ZkN
kN A rozwiązania
= 7 kN układu równań jest:
A
RR = -2
RBBA =
= 7RkN
-2 kNkN = -2 kN
RB = -2 BkN
RB = -2Belkę
Belkę kN CD podzielono
CD podzielono
Belkę CD podzielono nanatrzy
trzy na przedziały:
trzy przedziały:
BelkęBelkęCD CDpodzielono
podzielono na trzy przedziały:
na trzy przedziały:
przedziały:
Przedział
Przedział
Przedział Przedział I:I: 00I:0
I: £xx101x £
1
xaa
1a a
Przedział
1(x) = -F
TT1(x) T1(x)===-5I: -5-FkN kN0 
= -5 kN x 1  a
TM1(x) = M -Fg= -5 kN 502.2kNm
M g  x  = –F • a = F–5
M g11  x  1 FF x 
a
a 
 55a•00
.4.4
0.4 = – 42kNm
 2kNm
kNm
g  x    F  a  5  0.4  2kNm
Mg1(x)
Przedział II: II: a a£ x2x£ 
x2a2 4ax4a  4a
1
Przedział
Przedział Przedział
II:
II: a  24a
Przedział
T =
= T-F-F +II:R
2(x)+=R-F = -5
+ R+a+ 7.5x =
= -52=+2.5 2.54a kN
7.5 = 2.5 kN
TT2(x)
2(x) =
2(x)
-F + RAAA == -5-5A+7.57.5 = 2.5kN kN
T2(x) =𝑀𝑀 -F𝑔𝑔2+(𝑥𝑥)RA= =−𝐹𝐹
-5 +⋅ 4𝑎𝑎
7.5+= 𝑅𝑅2.5
𝐴𝐴 (𝑥𝑥kN
2 − 𝑎𝑎) = − ⋅ 1. + 7. ⋅ 1.2 = 1 𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘
Przedział Przedział III: 4a  4a  x5a

x3x3 3  5a
Przedział III: III:
Przedział 4a £ x3 £
III: 4a5a   5a
Przedział
T = -F III:
+ R
B=
–R
A -5 + = 4a
-5 +

B 7.5 – 2.53= 0x
7.5 –
 5a
2.5 =0
TT 3(x) = -F + RA –R
3(x)
T3(x) = -F + R –R = -5 + 7.5 –
(𝑥𝑥
2.5 = 0
T3(x) = -F𝑔𝑔3+(𝑥𝑥)RA –RB = -5 + 7.5𝐴𝐴– 2.5
3(x) 𝑀𝑀 =
A −𝐹𝐹B ⋅ 𝑎𝑎 + 𝑅𝑅 3 =0
− 𝑎𝑎) − 𝑅𝑅𝐵𝐵 (𝑥𝑥3 − 4𝑎𝑎) =
= − ⋅ 2 + 7. ⋅ 1. − 2. ∙ 0.4 = 1 𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘
110 111
110
110

Siła tnąca w przedziale III T3(x) = 0, stąd też moment zginający Mg3(x) w przedzia-
le III ma Siławartość
tnąca w stałą, która wynosi
przedziale III T3(x)1=kNm.
0, stąd też moment zginający Mg3(x)
W kolejnym
w przedziale III maetapie
wartośćzadania
stałą, wyznaczono kNm. xo od początku układu współ-
która wynosi 1odległość
rzędnych W 6.do ZGINANIE
kolejnym
punktu D. PRĘTÓWzadania
etapie PROSTYCH wyznaczono odległość xo od początku
układu Wwspółrzędnych
tym celu ułożono do punktu
równanie:D.
Siła tnąca w przedziale III T3(x) = 0, stąd też moment zginający Mg3(x)
-F · xo W + Rtym (xcelu ułożono
o – a) =III
wA przedziale 0 ma równanie:
wartość stałą, która wynosi 1 kNm.
-F · x + R (x – a) = 0
-F · xoo + RAA · xooW – Rkolejnym
·a= 0 etapie zadania wyznaczono odległość xo od początku
A · xo –
-F · xo + Rukładu RAA ·a= 0
współrzędnych do punktu D.
xxoo (R
(RAA –– F)
F) ==R RAA ·· aa
W tym celu ułożono równanie:
-F · xo + RA (xo – a) = 0
-F · xo + RA · xo – RA ·a= 0
xo (RA – F) = RA · a
𝑅𝑅𝐴𝐴 ∙ 𝑎𝑎
𝑥𝑥 =
𝑅𝑅𝐴𝐴 − 𝐹𝐹 i momentów gnących wraz ze współrzędną x o
Wykres siłsiłtnących
tnących
Wykres 7. ⋅ 0.4 i momentów
3 gnących wraz ze współrzędną xo przedstawiono na
przedstawiono
𝑥𝑥 = na rysunku = 6.14.
= 1,2 𝑚𝑚
rysunku 6.14. 7. − 2.
Wykres sił tnących i momentów gnących wraz ze współrzędną xo
Przykład 6.5.
Przykład 6.5.
Wyznaczyć wielkości podporowe belki spoczywającej na dwóch
Wyznaczyć
podporach wielkości
i obciążonej,
Przykład 6.5. jakpodporowe
pokazano na belki spoczywającej
rysunku. Narysowaćna dwóch
wykresy podporach
sił i ob-
tnących ijak
ciążonej, momentów
pokazano
Wyznaczyć gnących
na oraz
rysunku.
wielkości wyznaczyć
Narysować
podporowe odległość
wykresy
belki przecięcia
sił tnących
spoczywającej się
i momentów
na dwóch gną-
wykresu podporach
sił tnących i obciążonej,
z linią jak
zerową, pokazano
a takżena rysunku.
wykresu Narysować
momentów wykresy
gnących
cych oraz wyznaczyć odległość przecięcia się wykresu sił tnących z linią zerową, a tak- sił
z linią tnącychObliczenia
zerową. i momentów gnącychprzyjmując
wykonać, oraz wyznaczyć odległość
dane: siła F przecięcia
= 2qa, moment się
że wykresu momentów gnących z linią zerową. Obliczenia wykonać,
2wykresu sił tnących z linią zerową, a także wykresu momentów gnących
przyjmując dane:
MA =F = 2qa,
siła 2qa , a moment
obciążenie ciągłe
= 2qa2q, anaobciążenie
odcinku 2a. Schemat
ciągłe obciążenia
q na odcinku 2a. belki
Schemat obcią-
z linią zerową.MObliczenia
przedstawiono na 2rysunkuA 6.15. wykonać, przyjmując dane: siła F = 2qa, moment
żenia belkiMAprzedstawiono
= 2qa na rysunku
y , a obciążenie ciągłe q6.15.
na odcinku 2a. Schemat obciążenia belki
q
F
MA RA RB
y
A F
q B x
MA aR 2a RB
A
A B x
T(x) T1(x)
a 2a
T(x) T1(x)
+
— x
=5/3 a
— x
=5/3 a
8/9 qa2
2/3 qa2 8/9 qa2
2/3 qa2
Mg(x)
Mg(x)
Xo1=3/4a +
Xo1=3/4a +
x x
— —
2 qa2
2 qa2
Rys. 6.15. Wykres sił tnących i momentów gnących z zaznaczonymi miejscami zerowymi
112
111
6.6. ZGINANIE
ZGINANIEPRĘTÓW
PRĘTÓWPROSTYCH
PROSTYCH
Rozwiązanie
Rozwiązanie
Rozwiązanie
Rozwiązanie Równaniarównowagi
Równania
Równania równowagirozpatrywanego
równowagi rozpatrywanegoukładu
rozpatrywanego układu belkowego
układubelkowego mają
belkowegomają
mają postać:
postać:
postać:
Równania równowagi rozpatrywanego układu belkowego mają postać:
FFFiyiyiyRRRAAAFFF222qaqa qaRRBBB00
  R  0 222
MM MiiiBB B RRAAA33aaFF22aaB22qaqa M MAAA 00
iy A
 Po iB 
Po
 R
Porozwiązaniu
 3 a
rozwiązaniu
rozwiązaniu
A  F  2 a  2 qa
układurównań
układu
układu
2
 M
równań
równań A 0
otrzymujesię:
otrzymuje
otrzymuje się:
się:
8 8 Po rozwiązaniu układu równań otrzymuje się:
RRAAA  8qa qa
RA  33 qa
434
RRBBB 4qa qa
RB  33 qa
3BelkęAB
Belkę podzielonona
ABpodzielono
podzielono nadwadwaprzedziały:
przedziały:
Belkę AB na dwa przedziały:
Belkę AB podzielono na dwa przedziały:
Przedział
PrzedziałI:I:
Przedział I: 000 £xx111x £a
1aa
Przedział I:88 0  x1  a
TT111xxx RRAAA 8qa
qa
T1 x   RA  33 qa
3 8 8 222 22 222
M Mgggxxx M qa22288qa
MAAARRAAAxx11122qa qa22288qa
qaxx11122qa qa  2qa
qa
111
1
2 33
M g  x    M A  RA  x1  2qa  qa  x1  2qa  3 qa2  33 qa2 2 3
1
3 3 3
Przedział
PrzedziałII:
Przedział II: a a£
II: ax2xx£ 3a3a
3a
222
Przedział II: a  x288 3a 44
TT222xxx RRAAAFFqqxx222aa 8qaqa22qa
qa22qa
qa 4qa
qa
T2  x   RA  F  qx2  a  33 qa  2qa  2qa  33 qa
3 3
Momentgnący
Moment
Moment gnący w
gnący ww przedziale
przedziale drugim
przedziale drugim na
drugim na rysunku
na rysunku 6.15
rysunku 6.15 przedstawiony
6.15 przedstawiony
przedstawiony jest jako
jest Moment
jestjako
jako krzywagnący
krzywa drugiegow stopnia
drugiego przedziale drugimparaboli).
stopnia(fragment
(fragment na rysunku
paraboli). 6.15 przedstawiony
Ekstremum
Ekstremum tejkrzywej
tej krzywej
krzywa
jest jakodrugiego
krzywa stopnia (fragment
drugiego paraboli). Ekstremum tej krzywej wystąpi w punk-
wystąpi
wystąpi ww punkcie,
punkcie, gdzie stopnia
gdzie siła (fragment
siła tnąca
tnąca przecinaparaboli).
przecina Ekstremum
linię zerową,
linię zerową, tej krzywej
aa współrzędną
współrzędną xxooo
cie,
tego gdzie
wystąpi w
punktusiła tnąca
punkcie,
wyznacza przecina
gdzie
się zsiła linię
tnąca
równania: zerową, a
przecina współrzędną
linię zerową, x o współrzędną wyznacza
a tego punktu xo się
tego punktu wyznacza się z równania:
ztego
równania:
punktu wyznacza się z równania:
55 qa  q  x  0
qa  q  xooo 0
353 qa  q  xo  0
3 55
qa
53qa
xxooo3 qa
xo  3qq
55q
xxooo 5aa
xo  33 a
3Dla
Dlaobliczonej
obliczonejwspółrzędnej
współrzędnej
5Dlaobliczonej
Dla
5 obliczonejwspółrzędnej
współrzędnej
xxooo 55aa
3a
xxoo = 3 a
moment
moment 3 gnącywynosi:
3 gnący wynosi:
moment gnący
moment gnący wynosi:
wynosi:
112
112
112
5
xo  a
3
Dla obliczonej współrzędnej
5
122 xo Zwolak,
Jan a Wytrzymałość materiałów w zadaniach
3
moment gnący wynosi:
6. ZGINANIE
6. ZGINANIE PRĘTÓW
PRĘTÓW PROSTYCH
PROSTYCH
112
Wykres momentów
Wykres
Wykres momentów gnących
momentów gnących przecina
gnących przecina linię
przecina linięzerową
linię zerowąww
zerową wprzedziale
przedzialepierwszym.
przedziale
pierwszym. Współrzędną punktu
pierwszym. punktu przecięcia
przecięcia obliczono
obliczono z następującego
następującego
WspółrzędnąWspółrzędną punktu przecięcia obliczono z następującegozrównania:
równania:
równania:
-MA + RA · x01 = 0
-MAA ++ R
-M RAA ·· xx01 = 00
01 =
RAA ··· xxx01
R
R == M
01 =
M
MA
A 01 A
Wykres sił
Wykres
tnących iiimomentów
tnących momentówgnących
momentów gnącychwraz
gnących wrazzeze
wraz zewspółrzędnymi
współrzędnymix xxi00 xii xxprzedstawio-
współrzędnymi 01
01
0 01
przedstawiono
przedstawiono
no na rysunku na na rysunku 6.15.
rysunku 6.15.
6.15.
Przykład 6.6.
Przykład
Przykład 6.6.
6.6.
Wyznaczyć
Wyznaczyć reakcje
Wyznaczyć reakcjeww
reakcje wpodporach
podporachAA
podporach A
i Bii oraz
BB oraz
oraz narysować
narysować
narysować wykres
wykres
wykres sił
sił
sił tnących i mo-
tnących
tnących i momentów
i momentów
mentów gnących gnących
gnących belki
belki obciążonej belki obciążonej
jak naobciążonej
rysunku 6.16. jak na rysunku
jak Obliczenia 6.16.
na rysunkuwykonać
6.16. przy da-
Obliczenia wykonać
wykonać przy
przy danych:
Obliczenia
nych: obciążenie ciągłe q danych:
na odcinku obciążenie ciągłe
obciążenie
a, moment ciągłe qq na
M = na odcinku
5qaodcinku
2
, siła Fa, moment
a, moment
1 = 2qa, siła F2 = 3qa.
M=
M 5qa22,, siła
= 5qa siła F
F11 =
= 2qa, siła FF22 == 3qa
2qa, siła 3qa..
JJ
qq
5qa22
M== 5qa
M RB
R
RA
R FF11 == 2qa
2qa B
A
AA
FF22 == 3qa
3qa XX
aa aa aa aa aa aa
TT(x)
(x) TT11(x)
(x) (x)
(x)
+
+
XX
--
(x)
(x) (x)
(x)
Mg(x)
Mg(x)
(x)
(x)
++
XX
--
Rys. 6.16. Wykres sił tnących i momentów gnących belki spoczywającej na podporach A i B
Rys. 6.16.
Rys. 6.16. Wykres
Wykres sił
sił tnących
tnących ii momentów
momentów gnących
gnących belki
spoczywającej na
na podporach
podporach AA ii BB
113
6. ZGINANIE
ZGINANIE PROSTYCH
PRĘTÓW PROSTYCH
6. 6.
6.ZGINANIE
6. ZGINANIE
ZGINANIEPRĘTÓW
PRĘTÓW
PRĘTÓW
PRĘTÓW
PROSTYCH
PROSTYCH
PROSTYCH
PROSTYCH
6.6. ZGINANIE
ZGINANIEPRĘTÓW
PRĘTÓWPROSTYCH
PROSTYCH
Rozwiązanie
Rozwiązanie
Rozwiązanie
Rozwiązanie
6. ZGINANIE
ZGINANIE PRĘTÓW
Rozwiązanie
Rozwiązanie
6.RozwiązaniePRĘTÓW PROSTYCH
PROSTYCH
Reakcje w
Reakcjepodporach
w
Rozwiązanie
Reakcje w A iiAB
podporach
podporach wyznaczono
BAi wyznaczono
ii B na na
wyznaczono podstawie
na równań
podstawie równowagi:
równań równowagi:
Reakcje w podporach
Reakcje
Reakcje ww A
podporach
podporach
Reakcjewwpodporach
podporachAAA Ai B
BiBBwyznaczono
na
wyznaczono
wyznaczono
wyznaczono napodstawie
podstawie
na
napodstawie
podstawie
równań
równań
podstawierównań równowagi:
równowagi:
równań
równowagi:
równowagi:
Reakcje
Rozwiązanie i B wyznaczono na podstawie równań równowagi:
Rozwiązanie
Reakcje
Reakcje ww podporach
Rozwiązaniepodporach AA ii BB wyznaczono
wyznaczono na
na podstawie
podstawie równań
równowagi:
Reakcje w podporach A i B wyznaczono na podstawie równań równowagi:
Rozwiązując układ
Rozwiązując
Rozwiązując równań
układ
układ ze ze
równań
równań względu
ze na na
względu reakcje
na RARiiR
reakcje RiBR otrzymano:
iiotrzymano:
R otrzymano:
Rozwiązując
Rozwiązując
Rozwiązując
równań
układ
układ ze
równań
równań
układ równań zewzględu
względu
ze
ze
na
względu
względu
względu nareakcje
reakcje
na
na
R
reakcje
reakcje ARA
R
A RA
reakcje AiBRi R
BB
B otrzymano:
otrzymano:
Botrzymano:
otrzymano:
Rozwiązując układ równań ze względu na reakcje RR
AA
A i R R
BB
B otrzymano:
Rozwiązując równań ze względu na reakcje RA i RB otrzymano:
układ równań
równań ze
ze względu
względu na
na reakcje
reakcje RRAA ii RRBB otrzymano:
otrzymano:
WW belce
W ABAB
belce wyróżniono
AB sześć
wyróżniono przedziałów:
sześć przedziałów:
W W Wbelce
belce AB
belce ABwyróżniono
wyróżniono sześć
sześć
wyróżniono przedziałów:
przedziałów:
WWbelce
belce
belce AB
ABAB wyróżniono
wyróżniono
sześć
przedziałów:
przedziałów:
WI:belce
Przedział
Przedział I: AB wyróżniono sześć przedziałów:
Przedział
W belce I:
belceI:AB
Przedział
Przedział
Przedział
WPrzedział I:
AB I:wyróżniono
przedziałów:
Przedział
Przedział I:I:
I:
Przedział
Przedział I:
I:
Przedział II:II:II:
Przedział
Przedział
Przedział II:
Przedział
Przedział
Przedział
Przedział II:
II:
II:
Przedział II:II:
Przedział
Przedział II:
II:
Przedział III:III:
Przedział
Przedział
Przedział
Przedział III:III:
III:
Przedział
Przedział
Przedział III:
III:
III:
Przedział III:
Przedział
Przedział III:
III:
2 22 2
NaNa
Na końcu
Na końcu
końcu przedziału
końcu przedziału
przedziału IIIIIIIII
przedziału
III jestjest
jest przyłożony
jest przyłożony
przyłożony
przyłożony moment
moment
moment
moment M=5qa 2 w
M=5qa
M=5qa
M=5qa w punkcie
2 22w E. E.E.
w punkcie
2wpunkcie
punkcie E.
NaNa
Na końcu
końcu
Na końcu
końcu przedziału
przedziału
przedziału
przedziału IIIjest
III
III jest
III przyłożony
przyłożony
jest
jest przyłożony
przyłożony moment
moment
moment
moment M=5qa
M=5qa 2 ww
M=5qa wpunkcie
punkcie
punkcie
punkcie E.E.
E. Wartość
Wartość
Na
Wartość
Wartość momentu
Wartość
końcu
Wartośćmomentu
momentu zginającego
momentu
przedziału III
zginającego
zginającego jest
zginającego
w
w tym
w w
tym
wtympunkcie
tympunkcie
punkcie
tym
jest
punkcie
przyłożony równa:
jest
moment
jest
jest
punkcie równa:
jest
M=5qa
równa:
M=5qa
równa:
równa: w punkcie E.E.
Wartość
momentu
Wartośćmomentu
zginającego w tym
zginającego wwtym
punkcie
tympunkcie
jest jest
równa:
punkcie równa:
jest równa:
Wartość
Na momentu zginającego w tym punkcie jest równa: 2
Na końcu
końcu przedziału
przedziału III
III jest
jest przyłożony
przyłożony moment
moment M=5qaM=5qa2 w w punkcie
punkcie E.
E.
Wartość momentu zginającego w tym punkcie
Wartość momentu zginającego w tym punkcie jest równa: jest równa:
,
Przedział IV:IV:
Przedział
Przedział
Przedział IV: IV:
Przedział
Przedział
Przedział IV:
IV:
IV:
PrzedziałIV:
IV:
Przedział
Przedział
Przedział IV:
IV:
Przedział V:V:
Przedział
Przedział
Przedział
Przedział V: V:
V:
Przedział
Przedział
Przedział V:
V:V:
Przedział V:
Przedział
Przedział V:
V:
114 114
114
114 114
114
114
114
114
114
6. 6.ZGINANIE PRĘTÓW
ZGINANIE PROSTYCH
PRĘTÓW PROSTYCH
124 Jan Zwolak, Wytrzymałość materiałów 6.
w zadaniach
ZGINANIE PRĘTÓW PROSTYCH
a2 a22
a
Przedział VI:VI:
Przedział
Przedział VI:
Przedział VI:
Na podstawie
NaNapodstawie
wyznaczonych sił tnącychii momentów gnących w poszczególnych
podstawiewyznaczonych
wyznaczonychsił siłtnących
tnących imomentów momentówgnących gnącychw w
Na podstawie
przedziałach wyznaczonych
zbudowano ich sił tnących
wykresy i momentów
przedstawione na rysunku gnących w
6.16. na na
poszczególnych przedziałach zbudowano ich wykresy
poszczególnych przedziałach zbudowano ich wykresy przedstawione przedstawione
poszczególnych przedziałach zbudowano ich wykresy przedstawione na
rysunku 6.16.
rysunku 6.16.
Przykład 6.7.
rysunku 6.16.
Belka spoczywająca na podporach A i B została obciążona momentem zginają-
Przykład 6.7.
Przykład 6.7.
Przykład
cym 6.7.
M, obciążeniem ciągłym q oraz siłą skupioną F.obciążona
Wyznaczyć reakcje w podporach
Belka spoczywająca
Belka spoczywająca na na
podporach
podporach A iABi została
B została obciążona momentem
momentem
A i B Belkanarysować
oraz spoczywająca na podporach
wykres sił tnących A ii momentów
B została obciążona
gnących. momentem
Schemat obciążonej
zginającym
zginającym M,M,obciążeniem
obciążeniem ciągłym
ciągłym q qoraz
orazsiłąsiłąskupioną
skupionąF. F.Wyznaczyć
Wyznaczyć
zginającym
belki M, obciążeniem
przedstawiono na rysunkuciągłym
6.17. q oraz siłą skupioną F. Wyznaczyć
reakcje ww
reakcje podporach
podporachA iABi oraz
B oraznarysować
narysować wykres
wykres sił sił
tnących
tnącychi momentów
i momentów
reakcje w podporach A i B oraz narysować wykres sił tnących i momentów
gnących. Schemat
gnących. Schematobciążonej
obciążonejbelki przedstawiono
belki przedstawiono na narysunku
rysunku 6.17.
6.17.
gnących. Schemat obciążonej belki przedstawiono na rysunku 6.17.
J J
J q q
2 q
M=4qa2
M=4qa
RB RB
RA RA M=4qa2
RB
RA
A A
A X X
F=5qa
F=5qa X
a a a a a a a a F=5qa
a a
a a a a a
T5(x)T5(x)
T(x) T(x) T1(x)T1(x) T5(x)
T(x) T1(x)
+ +
+
X X
- - X
-
(x) (x) T2(x)T2(x)

(x) T2(x) (x) (x)
(x) (x) (x)
Mg(x)Mg(x) (x)
Mg(x)
+ +
+
X X
- - X
-
Rys. 6.17.
Rys. Wykres
6.17. sił tnących
Wykres i momentów
i momentów belki
gnących spoczywającej
belki na podporach
spoczywającej A i AB i B
na podporach
115115
115
6.
6. ZGINANIE
ZGINANIE PRĘTÓW
PRĘTÓW PROSTYCH
PROSTYCH
6.
6. ZGINANIE
PRĘTÓW PROSTYCH
PROSTYCH
Rozwiązanie 6. Zginanie prętów prostych 125
Rozwiązanie
Rozwiązanie
Na podstawie równań równowagi wyznaczono reakcje w podporach A i
Rozwiązanie
Na
Na podstawie równań równowagi wyznaczono reakcje w podporach A i
B: Na podstawie
podstawie równań
Rozwiązanie równań równowagi
równowagi wyznaczono
wyznaczono reakcje
reakcje w
w podporach
podporach A A ii
B:
B:
B: Na podstawie równań równowagi wyznaczono reakcje w podporach A i B:
Rozwiązanie układu
Rozwiązanie równań prowadzi do wyznaczenia Rreakcji R iR .
Rozwiązanie układu
Rozwiązanie układu równań
układu równań prowadzi
równań prowadzi do
prowadzi do wyznaczenia
do wyznaczenia reakcji
wyznaczenia RAAAA iii R
reakcji R
reakcji RBBBB... A B
R
Rozwiązanie układu równań prowadzi do wyznaczenia reakcji RA i RB.
A B
Belkę AB
Belkę AB podzielono
podzielononanapięć
pięćprzedziałów:
przedziałów:
Belkę
Belkę AB podzielono na pięć przedziałów:
Belkę AB podzielono na pięć przedziałów:
AB podzielono na pięć przedziałów:
Przedział I:
Przedział
Przedział
Przedział I:
I: 0 < x1 < a
Przedział I:
I:
Przedział II:
Przedział II: a < x2 < 2a
Przedział
Przedział II:
Przedział II:
II:
Przedział
Przedział III:
Przedział III:
III: 2a < x3 < 3a
Przedział
Przedział III:
III:
Przedział
Przedział IV: 3a < x4 < 4a
Przedział IV:
Przedział IV:
IV:
Przedział IV:
Przedział
Przedział V: 4a < x5 < 5a
Przedział V:
Przedział V:
Przedział V:
V:
116
116
116
116
Wykresy sił tnących

Wykresy i momentów
sił tnących i momentówgnących
gnącychnana podstawie
podstawie uzyskanych
uzyskanych wyników
wyników obliczeń przedstawiono na rysunku 6.17
obliczeń przedstawiono na rysunku 6.17
Przykład 6.8.
Przykład
Wyznaczyć 6.8.reakcje w podporach: A, B, D oraz narysować wykres sił tnących
Wyznaczyć
i momentów reakcjeukładu
gnących w podporach: A, B, połączonych
dwóch belek D oraz narysować wykreswsił tnących
przegubowo
i momentów gnących układu
punkcie C. Obliczenia dwóch
wykonać belek połączonych
dla danych: F=50 kN, M przegubowo
D =30 kNm, wa=1m.
punkcie C. Ob-
Układ belkowy z obciążeniem przedstawiono na rysunku 6.18.
liczenia wykonać dla danych: F=50 kN, MD=30 kNm, a=1m. Układ belkowy z obcią-
żeniem przedstawiono na rysunku 6.18.
MD
MD
yy F
B CC DD
F
B
AA
x
X
a
a a
a a
a
aa
R
RA A
FF RB Ra R
RCC
AA B
CC
R
RD D
MDM D
T(x)
T (x) C D D
T3(x) R
T3(x)
RC C
TT4(x)
4(x)
T1(x)
T1(x)
+
+
Xx
30 kNm
30 kNm
MMg(x)
g(x)
1010kNm TT2(x)
2(x)
kNm
+
xo = xo
Xx
—
30 kNm
30 kNm
Rys. 6.18. Wykres sił tnących i momentów gnących dwóch belek połączonych przegubowo
Rozwiązanie
Rys. 6.18. Wykres siłukład
Rozpatrywany tnących składa
i momentów
sięgnących dwóch belek
z dwóch belekpołączonych przegubowo
połączonych
przegubowo w punkcie C. Układ ten nie może być rozwiązany jako jedna
belka, gdyż występują w nim trzy nieznane reakcje na podporach A, B i D
117
Rozwiązanie
Rozpatrywany układ składa się z dwóch belek połączonych przegubowo w punk-
cie C. Układ PRĘTÓW
6. ZGINANIE ten nie może
PROSTYCHbyć rozwiązany jako jedna belka, gdyż występują w nim
trzy nieznane reakcje na podporach A, B i D oraz reakcja wzajemnego oddziaływania
oraz reakcja wzajemnego oddziaływania w przegubie C. Równań równowagi
oraz
w reakcja wzajemnego
przegubie Równań oddziaływania
równowagi w przegubie Równań
możnaC.napisać równowagi
C. trzy. statycznej tylko trzy.
statycznej
oraz
6.
6. ZGINANIE
ZGINANIEmożna
reakcja PRĘTÓW
PRĘTÓWnapisać
wzajemnego tylko
oddziaływania
PROSTYCH
PROSTYCH w przegubie C. Równań równowagi
statycznej
Aby można
było napisać
możliwe tylko trzy. zadania, układ należy rozłączyć w przegubie C
rozwiązanie
Abymożna
statycznej było napisać
możliwetylko
rozwiązanie
trzy. zadania, układ należy rozłączyć w
Aby jako
oraz reakcja
i traktować było możliwe
wzajemnego
dwie rozwiązanie
oddziaływania
samodzielne zadania, układ
w przegubie
belki. C. należy
Równańrozłączyć
równowagi w
przegubie
oraz C
Aby było
reakcja i traktować jako dwie samodzielne
możliweoddziaływania
rozwiązanie zadania, belki.
układ należy rozłączyć w
przegubie
statycznej C iwzajemnego
można traktować
napisaćjako dwie
tylko w przegubie
samodzielne
trzy. belki. C. Równań równowagi
Równania
Równania
przegubie
statycznej C równowagi
i traktować
można napisaćjakobelki
równowagi belki
dwie CD i wyznaczenie
wyznaczenie
samodzielne reakcjiRRCCi iRRDD: :
belki. reakcji
Równania
Aby możliwetylko
było równowagi trzy.
belki CD i wyznaczenie
rozwiązanie reakcji
zadania, układ RC i R
należy D:
rozłączyć w
Równania
Aby równowagi belki CD i wyznaczenie reakcji RC i R D:
przegubie Cbyło możliwe
i traktować jakorozwiązanie zadania,
dwie samodzielne układ
belki. należy rozłączyć w
przegubie C i
Równania traktować jako dwie samodzielne belki.
równowagi belki CD i wyznaczenie reakcji RC i RD:
Stąd:
Stąd:
Równania równowagi belki CD i wyznaczenie reakcji RCC i RDD:
Stąd:
Stąd:
Stąd:
Suma rzutów sił na oś y:
Stąd:
Sumarzutów
Suma rzutów siłna
na oś y:
y:
Suma rzutówsił
sił na oś
oś y:
Suma
Stąd: rzutów sił na oś y:
Suma
Stąd: rzutów sił na oś y:
RD =Stąd:
-R =
Stąd: -30 kN
RD = -RCC = -30 kN
Na rysunku
-30 6.18 zaznaczono, że reakcja R ma zwrot dodatni. Jednakże
RRDD = = -R
-R
NaC =
C = -30 kN
rysunku
Stąd: kN6.18 zaznaczono, że reakcja RDD ma zwrot dodatni. Jednakże
z obliczeń
Na rysunku 6.18żezaznaczono,
Stąd: wynika, rzeczywisty zwrot Rreakcji
że reakcja D ma zwrot jest przeciwny
R dodatni. Jednakże
zRDobliczeń
=Na-R wynika,
= -30
Crysunku kN6.18żezaznaczono,
rzeczywistyże zwrot reakcji
reakcja R ma RDD jest
zwrot przeciwny
dodatni. Jednakże z obli-
zdoDDobliczeń
R dodatniego
= -R = -30 kierunku
wynika,
kN żena osi y.
rzeczywisty zwrot reakcji
D
R jest przeciwny
do
czeń dodatniego
Na
C rysunku
C
wynika, kierunku
że 6.18 na
rzeczywisty osi y.
zaznaczono, że reakcja R ma zwrotD
dodatni. Jednakże
Ułożone
do dodatniego
Na rysunku warunki
kierunku na osi zwrot
równowagi
y.
6.18żezaznaczono,
reakcji
dla
że belkiRDRjest
D
ABC przeciwny
pozwolą nado dodatniego
wyznaczenie kierunku
z obliczeń
na osi y. Ułożone warunki
wynika, równowagi
rzeczywistydlareakcja
zwrot D mapozwolą
belki ABC zwrot
reakcji
D RD dodatni.
na Jednakże
jestwyznaczenie
przeciwny
reakcji
zreakcji R i RB. Warunki
Ułożone
obliczeń warunki te zapisano: dla zwrot
równowagi belki ABC pozwolą
RDD najestwyznaczenie
do RAA i Rwynika,
dodatniego B.kierunku
Warunki żena
terzeczywisty
zapisano:
osi y. reakcji przeciwny
reakcji
do Ułożone
RA i RB.warunki
dodatniego Warunkirównowagi
kierunku te zapisano:
na osi y. dla belki ABC pozwolą na wyznaczenie reakcji RA
Ułożone warunki równowagi dla belki ABC pozwolą na wyznaczenie
i RB. Warunki tewarunki
zapisano:
reakcjiUłożone
RA i RB. Warunki równowagi
te zapisano: dla belki ABC pozwolą na wyznaczenie
reakcji RAA i RBB. Warunki te zapisano:
Stąd wyznaczone reakcje R i R przyjmują wartość:
Stąd wyznaczone reakcje RAA i RBB przyjmują wartość:
Stąd wyznaczone reakcje RA i RB przyjmują wartość:
Stąd wyznaczone reakcje RA i RB przyjmują wartość:
Stąd
Stądwyznaczone reakcje RAA i RBB przyjmują
wyznaczone reakcje przyjmują wartość:
wartość:
Belkę podzielono na cztery przedziały i wyznaczono w poszczególnych

przedziałach siły tnące i na
Belkę podzielono momenty gnące.
cztery przedziały i wyznaczono w poszczególnych
przedziałach siły tnące i momenty gnące.
przedziałach siły tnące i momenty gnące.
Przedział 0  x1 naacztery przedziały i wyznaczono w poszczególnych
I: podzielono
Belkę
Belkę
przedziałach
Przedział 0 tnące
siły  x1 
I: podzielono ina acztery przedziały
momenty gnące. i wyznaczono w poszczególnych przedzia-
Przedział
T1(x) = RA I:
przedziałach = 10 0 tnące
kN
siły  x1  a
i momenty gnące.
łach
T1(x) =siły = 10 kN
RAtnące i momenty gnące.
T 1(x) = RA = 10 kN
Przedział
Przedział I:
I: 00£x1x£a a
Przedział I: 0  x11 1 a
T = R
= RA =
TPrzedział
1(x) A = 10
10 kN
kN
A=II: a  x  2a
T 1(x) = RA
II:10 kN a  x22  2a
1(x)
Przedział
1(x)
Przedział
T2(x) = RA II:– F = 10 a  =x -40
– 50  2akN
T2(x) = RA – F = 10 – 50 =2-40 kN
–II: F = 10
T2(x) = RA II:
Przedział
Przedział a£ –a 50
x2 =x£ -40 kN
2a2a
2 
Przedział
TT2(x) II:
= RAA – F = 10 – 50
2(x) =
a  x 2
50 ==2-40  2a
-40kNkN
Przedział
T 2(x) = RA – F = 10 –2a50= x-40
A III: 3 kN3a
Przedział III:
2(x) 2a  x3  3a
Przedział III:
T3(x) = RA – F + RB = 10 – 502a  x 3a
3 + 70 = 30 kN

T3(x) = RA – F + RB = 10 – 50 + 70 = 30 kN
T 3(x) = RA – F + RB = 10 – 50 + 70 = 30 kN
Przedział III: 2a  x3  3a
Przedział – F + RB 2a
T3(x) = RA III: –x50
= 10 33 + 3a
70 = 30 kN
T3(x)
3(x) = RA
A – F + RBB = 10 – 50 + 70 = 30 kN
Przedział IV: 3a  x4  4a
Przedział I:
Przedział I: 00 
 xx1 
1
 aa
T1(x) =
T =R = 10
RA = 10 kN
kN
1(x) A
128 Przedział
Jan Zwolak,II:
Przedział aa 
 xx2 
II:Wytrzymałość 2
2a
 2a
T 2(x) = RA – F = 10 – 50 = -40 kN
T2(x) = RA – F = 10 – 50 = -40 kN
Przedział
Przedział III:III: 2a2a
III: £x3x£ 3a3a
3a
Przedział
T = R – F + R 2a
=  –x3350
10 + 70==30
30kN
kN
T 3(x)
T3(x)
3(x) = R A – F + R B = 10 – 50
= RAA – F + RBB = 10 – 50 + 70+ 70 = 30 kN
Przedział IV: 3a £ x4 £ 4a
Tu uwaga,
uwaga,IV:
Przedział
Tu
Przedział
Tu uwaga,IV:
3aIV
przedział
przedział
3a
przedział
IV
IV
 xx44 
dotyczy
dotyczy
dotyczy4a
belki
 4a CD
belkiCD
belki
nanarysunku
CDna 6.18,
rysunku
rysunku
więc
6.18,
6.18,
jest:
więc
więc jest:
jest:
T4(x) = RC = 30 kN
T4(x) = RC = 30
30 kN
kN
118
118
Wyznaczone siły
Wyznaczone tnące
siły tnące ww
tnącew przedziale III i IV są
przedziale sobiesąrówne, torówne,
znaczy
Wyznaczone siły przedziale III i III
IV sąi sobie
IV sobieto
równe, znaczy to znaczy
T = T = 30 kN. Obliczony moment gnący w przegubie C ma wartość
3(x) = T
T3(x) = T 4(x) == 3030 kN.Obliczony
Obliczonymoment
momentgnącygnącyw wprzegubie
przegubieC Cmamawartość
wartość zerową,
3(x) 4(x)
T kN.
zerową, 4(x) co jest zgodne z regułą, że przeguby nie przenoszą momentów
co jest
zerową, zgodne
co jestz zgodne
regułą, że z przeguby
regułą, żenieprzeguby
przenoszą niemomentów
przenoszą zginających.
momentów
zginających.
zginających.
Wyznaczona współrzędna punktu przecięcia się wykresu momentu zginającego
Wyznaczona współrzędna punktu przecięcia się wykresu momentu
z linią Wyznaczona współrzędna punktu przecięcia się wykresu momentu
zginającego z linią zerową w drugim,
zerową w przedziale wynosi:
przedziale drugim, wynosi:
zginającego z linią zerową
a) == 00 w przedziale drugim, wynosi:
RA ·· xxo –– F
R F (x(xo –– a)
RA · xo – F (xoo – a) = 0
R · x – F ·· xx ++ FF ·· aa == 00
RAA · xoo – F · xooo + F · a = 0
x (R – F) = = -F
-F ·· aa
xoo (RAA – F) = -F · a
Wykres sił tnących i momentów gnących wraz ze współrzędną xo przedstawiono

Wykres
na rysunku sił tnących i momentów gnących wraz ze współrzędną x
6.18.
Wykres sił tnących i momentów gnących wraz ze współrzędną xoo
Przykład 6.9.
Przykład 6.9.
Przykład 6.9.
Wyznaczyć
Wyznaczyćwielkości
wielkościpodporowe
podporowew punkcie
w punkcie A i CAdwóch
i C belek
dwóchpołączonych
belek prze-
gubowoWyznaczyć
w punkcie wielkości
B oraz podporowe
narysować w punkcie
wykres sił tnących i C dwóch gnących
A i momentów belek dla tego
połączonych przegubowo w punkcie B oraz narysować wykres sił tnących
połączonych przegubowo w punkcie B oraz narysować wykres sił tnących
układu. Danegnących
i momentów są następujące:
dla tego obciążenie ciągłe
układu. Dane wynosi q, siła
są następujące: skupiona
obciążenie .
ciągłe
i momentów gnących dla tego układu. Dane są następujące: obciążenie ciągłe
wynosi q, siła skupiona belek przedstawiono
. na rysunku 6.19.
wynosi q, siła skupiona .
Schemat obciążenia belek przedstawiono na rysunku 6.19.
Schemat obciążenia belek przedstawiono na rysunku 6.19.
6. ZGINANIE PRĘTÓW PROSTYCH 6. Zginanie prętów prostych 129
y q
y q
y q
B
A B
A C x
B C x
A
a a a C x
a a a
F
a q a a
RA F
q
RA F
q
RA
A BB
A BB
A BB RB
RB
RB
RB MC
RB MC
RB
B MC
T(x) B
T(x) B F RC
T(x) F RC
F RC
T1
(x)
T
1(x
T ) + T3(x)
1(x)
+ 𝑥𝑥 =1/2a T3(x)
+ 1/2 a T3(x) x
1/2a — x
1/2 a
1/2a — x
1/2 a
—
T2(x)
T2(x)
Mg(x)
Mg(x) T2(x)
1/8 qa2
Mg(x) 1/8 qa2
1/8 qa2
+
+ x
+ x
— x
— 1/2 qa2
— 1/2 qa2
1/2 qa2 2
1/2 qa
1/2 qa2
Rys. 6.19. Wykres sił tnących i momentów

1/2 qa gnących dwóch belek połączonych ze sobą
2
Rys.
Rys.6.19.
6.19.Wykres
Wykressił
siłtnących
tnącychiimomentów
momentów gnących dwóchbelek
gnących dwóch belekpołączonych
połączonychzezesobą
sobą przegubowo
przegubowo
Rys. 6.19. Wykres sił tnących i momentów w punkcie
gnących
w dwóch
punkcie B połączonych ze sobą
belek
przegubowo w punkcie BB
przegubowo w punkcie B
Rozwiązanie
Rozwiązanie
Rozwiązanie
Rozwiązanie Belkę ABC rozdzielono w przegubie B na dwie części. Jest to belka AB
Belkę ABC rozdzielono w przegubie B na dwie części. Jest to belka AB
iBelkę
Belkę ABCrozdzielono
BC. Przegub
ABC B zostanie
rozdzielono wwprzegubie
zastąpiony na
nadwie
dwieczęści.
przegubie BBreakcjami części. Jest
Jest to
wzajemnego to belka AB i BC. Prze-
oddziaływania
belka AB
i BC. Przegub B zostanie zastąpiony reakcjami wzajemnego oddziaływania
BC.BRPrzegub
igub = -R . B zostanie zastąpiony reakcjami wzajemnego oddziaływania
RB = -Rzostanie
B B zastąpiony reakcjami wzajemnego oddziaływania R = -R .
B. B B
-RB. Reakcję
RB = Reakcję w podporze A i w Bprzegubie B wyznaczono z równań
Reakcję w podporze A i w przegubie B wyznaczono z równań dla czę-
w podporze A i w przegubie wyznaczono z równań równowagi
ści równowagi
Reakcję wdlapodporze
belki AB:dla części części belkiA AB:
i w przegubie B wyznaczono z równań
równowagi belki AB:
równowagi dla części belki AB:
∑ 𝐹𝐹 𝑦𝑦 = 𝑅𝑅𝐴𝐴 − 𝑞𝑞 ⋅ 𝑎𝑎 + 𝑅𝑅𝐵𝐵 = 0
1
∑ 𝑀𝑀 (𝐵𝐵) = 𝑅𝑅𝐴𝐴 ⋅ 𝑎𝑎 − 𝑞𝑞𝑎𝑎2 = 0
2
1
𝑅𝑅𝐴𝐴 = 𝑅𝑅𝐵𝐵 = 𝑞𝑞𝑞𝑞
2
Równania równowagi dla części belki BC oraz wyznaczenie reakcji RC
Równania równowagi
Równaniautwierdzenia
równowagidladla części
dla belki BC oraz wyznaczenie reakcji RC
i Równania
momentu równowagi M : części
Cczęści belki
belki BCBC oraz
oraz wyznaczenie
wyznaczenie reakcji
reakcji RC RC i mo-
imentu
momentu utwierdzenia
utwierdzenia MC:MC: M C:
i momentu
∑ 𝐹𝐹 𝑦𝑦utwierdzenia
= −𝑅𝑅𝐵𝐵 + 𝐹𝐹 + 𝑅𝑅𝐶𝐶 = 0
∑ 𝑀𝑀 (𝐵𝐵) = 𝑀𝑀𝐶𝐶 − 𝑅𝑅𝐶𝐶 ⋅ 2𝑎𝑎 − 𝐹𝐹 ⋅ 𝑎𝑎 = 0
121
120
120
130 Jan Zwolak, Wytrzymałość materiałów 6.
w zadaniach
Stąd RC równa się: 6. ZGINANIE PRĘTÓW PROSTYCH
Stąd RCC równa się:
Stąd
Stąd RCCCCrówna
StądRR
R równasię:
równa się:
się:
Stąd równa się:
Długość całej belki ABC podzielono na trzy przedziały:

Długość całej belki
0  xbelki ABC podzielono na trzyAB)
przedziały:
Przedział I:
Długość
Długość całej
całej 1 a
belki ABC
ABC (dotyczyna
podzielono
podzielono belki
na trzy
trzy przedziały:
przedziały:
Długość
Długość całej belki ABC podzielono na trzy przedziały:
Przedział I: całej
0  belki a podzielono
x1  ABC (dotyczy na trzyAB)
belki przedziały:
Przedział
Przedział
Przedział I:
I:
I: 0
0 
0
 £ x
x11x
0  x1  £a
a a (dotyczy belki AB)
(dotyczy belki AB)belki AB)
(dotyczy
(dotyczy belki AB)
Przedział I: 1 a
Dla belki BC przedziały: II i III

Dla belki BC przedziały: II i III
Dla belki
DlaII: BC
belki BC przedziały:
przedziały:
BC przedziały: II
II iii III
III
III
Przedział
Dla
Dla belki
belki BC aprzedziały:
 x2  2aIIII i III
Przedział II: a  x2  2a
Przedział II: a £ x2xx£ 2a2a
Przedział II:
Przedział II:
Przedział II: aaa 

 
x222  2a
2a
Przedział III: 2a  x3  3a
Przedział III:
Przedział III: 2a2a
£x3x£ 3a3a
3 
Przedział III:
Przedział III:
Przedział III: 2a  xxx333 

2a 
2a  3a
3a
 3a
Współrzędną przecięcia wykresu sił tnących T1(x) z linią zerową

wyznaczono Współrzędną przecięcia wykresu sił tnących T1(x) z linią zerową wyznaczono z za-
z zależności:
Współrzędną przecięcia wykresu sił tnących T1(x) 1(x) z linią zerową
leżności: Współrzędną
Współrzędną przecięcia wykresu sił tnących T z linią zerową
· xo = 0z zależności:
RA – qWspółrzędną
wyznaczono przecięcia wykresu sił tnących T1(x) zz linią
przecięcia wykresu sił tnących T 1(x)
1(x) linią zerową
zerową
wyznaczono
R –
wyznaczono
R – qq ·
· x
x =
= z
0
z
0 zależności:
zależności:
wyznaczono
AA
A o
oo z zależności:
RAAA ––– qqq ··· xxxooo =
R =
= 000
R
Wykres momentów gnących Mg1(x) jako fragment paraboli drugiego

stopniaWykres
uzyskuje wartość maksymalną
momentów gnących Mg1(x)w przedziale
jakofragmentpierwszym
fragment paraboliwdrugiego
miejscu
Wykres
Wykres
Wykres momentów
momentów
momentów1
gnących
gnących
gnącychMM
M
g1(x)
g1(x)
g1(x)
jako
jako
jako fragment
fragmentparaboli drugiego
paraboli
paraboli stopnia uzy-
drugiego
drugiego
stopnia
o Wykres
uzyskuje
współrzędnej momentów
x wartość
 a . gnących M
maksymalną w
g1(x)
g1(x) jako fragment
przedziale paraboli
pierwszym w drugiego
miejscu 1
skuje
stopniawartość
stopnia uzyskuje
uzyskuje maksymalną
wartość w przedziale w
o wartość maksymalną
maksymalną wpierwszym
przedzialew pierwszym
przedziale pierwszym
pierwszym w miejscu xo = a .
miejscu o współrzędnej
miejscu
w miejscu
stopnia uzyskuje
o współrzędnej 12 . maksymalną
wartość w przedziale w 2
Dla
Dlatej xoo  11 a
tejwspółrzędnej
oo współrzędnej
współrzędnej x
x 
 1 2 aa .. wyznaczona
współrzędnej wartośćmomentu
wyznaczona wartość momentugnącego
gnącegowynosi:
wynosi:
o współrzędnej xoo  2 a .
o
22
Dla tej współrzędnej wyznaczona wartość momentu gnącego wynosi:
Dla
Dla tej
tej współrzędnej
współrzędnej wyznaczona
wyznaczona wartość momentu
wartość momentu gnącego
momentu gnącego wynosi:
gnącego wynosi:
wynosi:
Dla tej współrzędnej wyznaczona wartość
Wykres i momentów
i momentów przedstawiono
gnących na rysunku
przedstawiono 6.19. 6.19.
na rysunku
Wykres sił tnących i momentów gnących przedstawiono na rysunku 6.19.
Wykres sił
tnących iii momentów
sił tnących momentów gnących
momentów gnących przedstawiono
gnących przedstawiono
przedstawiono na na rysunku
na rysunku 6.19.
rysunku 6.19.
6.19.
Wykres
121
121
121
121
121
7. Zagadnienia
7. ZAGADNIENIA WYBRANE – METODY wybrane – metody energetyczne
ENERGETYCZNE 131
7. Zagadnienia wybrane
7. –ZAgADNIENIA WYBRANE – METODY
metody energetyczne
ENERgETYCZNE
7.1. 7.1. Układy

UKŁADY STATYCZNIE WYZNACZAlNE,
statycznie wyznaczalne,
TWIERDZENIE CASTIglIANA
twierdzenie Castigliana
Stosowanie metod
Stosowanie metod energetycznych
energetycznych ww analizie
analiziewytrzymałościowej
wytrzymałościowejelementów
elementów konstrukcyjnych
konstrukcyjnych ułatwia ich ułatwia ich rozwiązywanie.
rozwiązywanie. W metodzie W metodzie się
tej korzysta tejz wzorów,
korzysta się z wzorów, które wykorzystują energię sprężystą nagromadzoną
które wykorzystują energię sprężystą nagromadzoną w materiale. Energia odkształce-
w materiale. Energia odkształcenia U, jako energia potencjalna w zależności
nia U, jako energia potencjalna w zależności od obciążenia elementu konstrukcyjnego
od obciążenia elementu konstrukcyjnego wyrażana jest za pomocą
wyrażana jestwzorów.
odpowiednich za pomocą odpowiednich wzorów.
Rozciąganie
Rozciąganie ii ściskanie:
ściskanie:
dU 1 N 2
 
dx 2 EA
Zginanie:
dU 1 M g
2
 
dx 2 EI
Skręcanie:
dU 1 M s2
  ,
dx 2 GI o
gdzie:
gdzie:UU––energia
energiasprężysta,
sprężysta,NN––siła siłanormalna
normalnarozciągająca
rozciągającalub lubściskająca,
ściskająca, E – mo-
– moduł
Eduł Younga, A – przekrój poprzeczny pręta, M – moment zginający,
Younga, A – przekrój poprzeczny pręta, Mg – moment zginający, I – geometryczny
g
– geometryczny
I moment bezwładnościmoment bezwładności
przy zginaniu, przy zginaniu,
Ms – moment skręcający, MsG –– moduł
moment sprężystości
skręcający, G – moduł sprężystości poprzecznej lub moduł Kirchoffa,
poprzecznej lub moduł Kirchoffa, I biegunowy moment bezwładności przy skręcaniu.
Io - biegunowy moment bezwładnościo przy skręcaniu.
Jak z powyższych wzorów widać, że energia sprężysta jednostki pręta, jest równa
Jak z powyższych wzorów widać, że energia sprężysta jednostki pręta,
połowie
jest równailorazu kwadratu
połowie ilorazusiły kwadratu
wewnętrznej siłyi odpowiedniej
wewnętrznej sztywności.
i odpowiedniej
W
sztywności.analizie układów liniowo-sprężystych stosowana jest zasada zachowania ener-
gii. Według tej zasady,
W analizie praca liniowo-sprężystych
układów uogólnionych sił zewnętrznych
stosowana najest odpowiadających
zasada im
przemieszczeniach
zachowania uogólnionych
energii. Według jest praca
tej zasady, równauogólnionych
energii wewnętrznej U odkształcenia
sił zewnętrznych
nasprężystego.
odpowiadających im przemieszczeniach uogólnionych jest równa energii
wewnętrznej U odkształcenia
Dla układów sprężystego. pochodna cząstkowa energii sprężystej we-
liniowo-sprężystych
Dla układów liniowo-sprężystych
wnętrznej całego układu względem jednej z niezależnie pochodna działających
cząstkowa sił energii
uogólnionych,
sprężystej wewnętrznej całego układu względem jednej z niezależnie
jest równa przemieszczeniu uogólnionemu odpowiadającemu tej sile. Formuła ta może
działających sił uogólnionych, jest równa przemieszczeniu uogólnionemu
być zapisana wzorem:
odpowiadającemu tej sile. Formuła ta może ∂Ubyć zapisana wzorem:
= δi (7.1)
U ∂Fi
 di (7.1)
Wzór (7.1) wyraża twierdzenie Fi Castigliano. Zależność (7.1) może być zapisana
też w innej postaci:
Wzór (7.1) wyraża twierdzenie Castigliano.
∂U Zależność (7.1) może być (7.2)
= Fi
zapisana też w innej postaci: ∂δ i
JAN ZWOLAK
7. ZAGADNIENIA WYBRANE – METODY ENERGETYCZNE
U ((7.2 )
U  Fi 7.2)
di U Fi
d i  F (7.2)
132 Jan Zwolak, Wytrzymałość materiałów  d wi zadaniach
Zależność tę odczytuje się, że pochodna cząstkowa energii sprężystej
i
Zależność tę odczytuje się, że pochodna cząstkowa energii sprężystej
względem
względem przemieszczenia
Zależność tę odczytuje
przemieszczenia równa
równa się, się
się że sile pochodna
sile powodującej
powodującej cząstkowa to
to przemieszczenie.
energii sprężystej
przemieszczenie.
Zależność
Jeżeli wydarzy tę odczytuje
się tak, że się,w że
danym pochodna układzie cząstkowanie ma energii sprężystej
rzeczywistej siły względem
względem
Jeżeli wydarzy
przemieszczenia
przemieszczenia
się
równa tak,się żesile w równa
danym
powodującej
się sile powodującej
układzie to nie ma
przemieszczenie.
to przemieszczenie.
rzeczywistejJeżeli siły
wydarzy Fii,, się
F
odpowiadającej poszukiwanemu
Jeżeli wydarzyposzukiwanemu
odpowiadającej się tak, że w danym przemieszczeniu
przemieszczeniu układzie nieiima  , to należy
, torzeczywistej przyłożyć
należy przyłożyć siły Fi,
tak, że w danym układzie
odpowiednią siłę nie ma rzeczywistej
fikcyjną F f, którą siły F
po i, odpowiadającej
wykonaniu poszukiwanemu
różniczkowania
odpowiadającej poszukiwanemu
odpowiednią siłę fikcyjną Ff, którą po wykonaniu przemieszczeniu  i , to należy przyłożyć
różniczkowania
przemieszczeniu
przyrównuje sięd ,siłę
to należy przyłożyć Ff, odpowiednią siłę fikcyjną Fróżniczkowania
f, którą po wykona-
odpowiednią
przyrównuje się ido
do zera.
zera. fikcyjną którą po wykonaniu
niu różniczkowania
Przyjęcie przyrównuje się do zera.
Przyjęciesięzwrotu
przyrównuje do zera.siły
zwrotu siły fikcyjnej
fikcyjnej może może być być dowolne.
dowolne. Jeżeli Jeżeli wynik
wynik
obliczeń
Przyjęcie przemieszczenia
zwrotu siły
zwrotu fikcyjnej
 jest dodatni,
może
obliczeń przemieszczenia i jest dodatni, to zwrot przemieszczenia wynik
Przyjęcie siły
i fikcyjnej być może to zwrot
dowolne. być przemieszczenia
Jeżeli
dowolne. wynik obliczeń
Jeżeli jest
jest prze-
zgodny,
mieszczenia
obliczeń
zgodny, aa jeżeli
i jestujemny,
dodatni,to
dprzemieszczenia
jeżeli ujemny, totoprzeciwny
zwrot
i jest
przeciwny do
do zwrotu
przemieszczenia zwrotutoF
dodatni, Fii..zwrot
jest zgodny, a jeżeli ujemny,
przemieszczenia jest to
przeciwny Twierdzenie
zgodny, do zwrotu
Twierdzenie F
a jeżeli ujemny, .Castigliana
to przeciwny
i Castigliana
wykorzystywane
wykorzystywane jest
do zwrotu Fi. jest do wyznaczania do wyznaczania
przemieszczeń
Twierdzenie
Twierdzenie
przemieszczeń prętów
Castigliana
prętów zginanych,
wykorzystywane
Castigliana
zginanych, stosując
stosując następujący
wykorzystywane następujący jest wzór
jest do wyznaczania do na
wzór na energię
przemieszczeń
wyznaczania
energię
sprężystą
prętówprzemieszczeńnagromadzoną
zginanych, prętów
stosując w całym
zginanych,
następujący
sprężystą nagromadzoną w całym pręcie o długości L: pręcie o
stosując
wzór długości na L:
następujący
energię wzór
sprężystą na energię
nagromadzoną
sprężystą nagromadzoną
w całym pręcie o długości L: w całym pręcie
l M2
l 2 o długości L:
U   M gg dx ((7.3
7.3)
)
U   2l EI Mdx 2
o 2 EI
U o
o 2EI dx
g
(7.3) (7.3)
Wzór powyższy dotyczy pręta
Wzór powyższy dotyczy pręta o jednakowej średnicy na całej o jednakowej średnicy na całej
długości
Wzór
długościWzór L.
L. Jeżeli
powyższy
Jeżeli średnica
dotyczypręta
powyższy
średnica prętazmienia
dotyczy
pręta zmienia prętasię
o jednakowej się ona długości,
średnicyalbo
na jednakowej
długości, albo układ
na średnicy
całej składa
na się
układdługości L.
składa całej
się Jeżeli
zz długości
kilku
średnica prętów,
pręta L. zmieniato
Jeżeli energię
się
średnicana sprężystą
długości,
pręta zmieniaalbo
kilku prętów, to energię sprężystą należy wyznaczyć jako sumę energii należy
układ
się nawyznaczyć
składa
długości, się zjako
kilku
albo sumę
prętów,
układ energii
składa to energię
się
nagromadzonej
sprężystą
z kilkunależy
nagromadzonej prętów, we
we towszystkich
wyznaczyć energię
wszystkich prętach:
jakosprężystą
sumę energii
prętach: należy nagromadzonej
wyznaczyć we jakowszystkich
sumę energii prętach:
nagromadzonej we wszystkich prętach: n L
n L M g2
i 2
U   M g dx ((7.4 )
i
U  7.4) (7.4)
i 1  M dx
n 2 L
EI i 2
o 2 EI
U  i 1 o
 dx
g
(7.4)
i 1 o 2 EI
Po zróżniczkowaniu
Po zróżniczkowaniu
Po zróżniczkowaniu wzór wzór
wzór na przemieszczenie
na przemieszczenie
na przemieszczenie  przyjmuje
di przyjmuje
i przyjmuje
i postać:
postać:
postać:
Po zróżniczkowaniu wzór na L przemieszczenie
M  i przyjmuje postać:
n
1 i

L
M
1
o ML gg  FiMdL ((7.5 )
n
dd i  M  g
dL
i
i 
7.5) (7.5)
g
i 1 EI 1
n i
EI
d i i 1 o  M g  i dL  F g
(7.5)
i 1 EI o  F
Wzór Wzór
Wzór(7.5) (7.5)
(7.5) ma
ma zastosowanie
ma zastosowanie do wyznaczania
zastosowanie do
do wyznaczania
i przemieszczeń,
wyznaczania przemieszczeń,
jak również do wy-
przemieszczeń,
jak również
znaczania kąta
jak równieżWzór do wyznaczania
obrotu analizowanych
(7.5) ma zastosowanie
do wyznaczania kąta obrotu
układów
kąta obrotu analizowanych analizowanych
prętowych.
do wyznaczania układów
Jeżeli prętowych.
obliczane
układówprzemieszczeń,
prętowych. jest prze-
Jeżeli
mieszczenie, obliczane
jak również
Jeżeli to w
obliczane jest
dowyrażeniu
wyznaczania przemieszczenie,
podcałkowym
jest przemieszczenie, kąta obrotu pochodna to w
analizowanych
to w wyrażeniu wyrażeniu
cząstkowa podcałkowym
układów momentu
prętowych.
podcałkowym gnącego
pochodna
liczona
Jeżeli
pochodna cząstkowa
jest według
obliczane
cząstkowa siłyjest momentu
działającej
momentu gnącego
w miejscu
przemieszczenie,
gnącego liczona
liczonaszukanego
to w jest według siły
przemieszczenia.
jest wyrażeniu
według działającej
siłypodcałkowym Natomiast,
działającej
gdy w miejscu
w pochodna
do szukanego
wyznaczenia
miejscu cząstkowa
szukanego jest przemieszczenia.
momentu
kąt obrotu, gnącego
przemieszczenia. to pochodną Natomiast,
liczona
Natomiast, cząstkową gdy
jest
gdy wedługdo wyznaczenia
domomentu siły gnącego
wyznaczenia jest
działającej
jestnależy
kąt obrotu,
kątw miejscu to
to pochodną
szukanego cząstkową
cząstkową momentu
przemieszczenia. Natomiast, gnącego
gdy donależy policzyć
wyznaczenia
policzyć obrotu,
względem pochodną
momentu przyłożonego momentu
w punkcie gnącego
przekroju, należy
któregopoliczyćkątjest obrotu
względem
kąt
względemobrotu, momentu
to
momentu przyłożonego
pochodną
przyłożonego cząstkową w
w punkcie
punkciemomentu przekroju,
przekroju, gnącego którego
któregonależykąt
kąt obrotu
policzyć
obrotu
ma być liczony. Jest jeszcze jedna uwaga, w przypadku kiedy w punkcie przekroju,
ma być
mawzględem liczony.
być liczone
liczony.momentu Jest jeszcze
przyłożonego jedna uwaga,
w punkcie w przypadku
przekroju, kiedy
kiedy w
którego punkcie
kąt obrotuprzy-
w którym
przekroju, w jestJest
którym
jeszcze
ugięcieliczonelub kątjedna
jest obrotu, uwaga,
ugięcie nie w ma
lub
przypadku
siły
kąt czy momentu,
obrotu, nie
wtopunkcie
należy
łożyć
ma
tak
być
przekroju,
zwaną
liczony.
w siłę
którym Jest
fikcyjną
jeszcze
liczone
lub
jedna
jest ugięcie
moment
uwaga,
fikcyjny lub w przypadku
kąt obrotu,działania
i wykonywać nie majaksiły
kiedy ma
w punkcie
siły
wskazu-
czy
czy momentu,
przekroju,
momentu, wtoto należy
którym
należy przyłożyć
liczone
przyłożyć jesttak tak zwaną
ugięcie
zwaną lub siłę
siłę kątfikcyjnąobrotu,lub
fikcyjną lubniemoment
ma siły
moment
je fikcyjny
wzór (7.5). Po zakończeniu
ii wykonywać działaniaobliczeń jak do uzyskanych wyrażeń w miejsce przyjętych
czy momentu,
fikcyjny wykonywać to należy działania przyłożyć jak wskazuje tak zwaną
wskazuje wzór
wzór siłę(7.5).
(7.5). Po
Po zakończeniu
fikcyjną lub moment
zakończeniu
fikcyjnie
obliczeń wielkości
do
fikcyjnydoi uzyskanych należy
uzyskanych
wykonywać wyrażeń wstawić zero.
wyrażeń w
działania wjakmiejsce miejsce
wskazuje przyjętych
wzór (7.5). fikcyjnie wielkości
Po zakończeniu
obliczeń przyjętych fikcyjnie wielkości
należy
należy wstawić
obliczeń
wstawić zero.
do uzyskanych
zero. wyrażeń w miejsce przyjętych fikcyjnie wielkości
należy wstawić zero.
123
123
123
7. Zagadnienia wybrane – metody energetyczne 133
7.2. UKŁADY STATYCZNIE NIEWYZNACZAlNE,
TWIERDZENIE MENABRE’A
7.2. Układy statycznie niewyznaczalne,
twierdzenie
W układach statycznieMenabre’a
niewyznaczalnych energię wewnętrzną można
wyrazić jako funkcję obciążeń zewnętrznych F1, F2… Fn i reakcji
W układach statycznie
hiperstatycznych niewyznaczalnych
X i traktowanych jako zmienne energię wewnętrzną
niezależne, czyli: można wyrazić
jako funkcję obciążeń zewnętrznych F1, F2… Fn i reakcji hiperstatycznych X i traktowa-
f F1 , F2 Fn , X1 , X 2  X n 
U  czyli:
nych jako zmienne niezależne, (7.6)
U = f (F1 , F2 reakcji
W miejscach występowania ,X2Xn )
 Fn , X 1hiperstatycznych przemieszczenia(7.6)
mają wartości występowania
W miejscach zerowe, więcreakcji
zgodnie z twierdzeniem
hiperstatycznych Castigliano można
przemieszczenia mają war-
napisać wyrażenie o minimum energii w następującej postaci:
tości zerowe, więc zgodnie z twierdzeniem Castigliano można napisać wyrażenie o mi-
nimum energii w następującej postaci: U (7.7)
0
∂U
X (7.7)
i =0
∂X i
Równanie (7.7) wyraża twierdzenie Menabre’a, które można
Równanie (7.7) wyraża twierdzenie Menabre’a, które można wypowiedzieć,
wypowiedzieć, że pochodna cząstkowa energii wewnętrznej całego układu
że pochodna cząstkowa energii wewnętrznej całego układu względem reakcji hipersta-
względem reakcji hiperstatycznej jest równa zero. Przy rozwiązywaniu
tycznej jest równa
układów zero. Przy
statycznie rozwiązywaniu układów
niewyznaczalnych, równań statycznie niewyznaczalnych,
(7.7) układa się tyle,
równań (7.7) układa się tyle, ile w danym układzie jest
ile w danym układzie jest reakcji hiperstatycznych. reakcji hiperstatycznych.

Przykład 7.1.
Przykład 7.1.
Belkę utwierdzoną w punkcie A obciążono siłą skupioną F na jej
Belkę utwierdzoną
końcu. w punkcie
Sztywność belki A obciążono
na całej długościsiłą
jestskupioną F na ijejwynosi
jednakowa końcu. EI.
Sztyw-
nośćObliczyć
belki na ugięcie
całej długości
belki wjest jednakowa
punkcie i wynosiobciążenia
B. Schemat EI. Obliczyć ugięcie
belki belki w punk-
przedstawiono
cie B. Schemat obciążenia
na rysunku 7.1. belki przedstawiono na rysunku 7.1.
MA F
RA
B
A x
yB
Rys. 7.1. Ugięcie yB belki utwierdzonej

Rys. 7.1. Ugięcie yB belki utwierdzonej
Rozwiązanie
Rozwiązanie
W punkcie utwierdzenia
W punkcie belki zaznaczono
utwierdzenia reakcję RAreakcję
belki zaznaczono i momentRAutwierdzenia
i moment MA.
utwierdzenia
Nie będą one jednak . Nie będągdyż
MAobliczane, onedojednak obliczane,
wyznaczenia gdyż
ugięcia belkidow punkcie
wyznaczenia
B nie ma
ugięcia
takiej belki w punkcie B nie ma takiej konieczności.
konieczności.
125
Do Dowyznaczenia
wyznaczenia ugięcia
ugięcia stosuje się wzór
stosuje się (7.4) z twierdzenia
wzórwzór (7.4)(7.4) Castigliano. Belka
z twierdzenia
Do wyznaczenia ugięcia stosuje się z twierdzenia
na rysunku
Castigliano. 7.1
Belka ma jeden przedział,
na rysunku 7.1 7.1a więc
ma jedenjej ugięcie
przedział, w punkcie
a więc B wyraża
jej ugięcie się
w wzorem
Castigliano. Belka na rysunku ma jeden przedział, a więc jej ugięcie w
punkcie
w postaci:
punkcie B wyraża
B wyrażasię wzorem
się wzorem w postaci:
w postaci:
1
a
M g  x 
a
Mdx
yB 
y BEI  1M g  x  
oEI 
M g  x F g  x  dx
o
F
Na Napodstawie
podstawierysunku rysunku7.1 7.1 moment zginający
zginający M zapisanowzorem:
Mg(x)zapisano wzorem:
Na podstawie rysunkumoment 7.1 moment zginający g(x) Mg(x) zapisano wzorem:
MMg(x)M=
g(x)
F ·· xx
=g(x)F =F·x
Pochodną cząstkową tego momentu wyznacza się według siły F
Pochodną Pochodną cząstkową
cząstkową tego
tego ugięcie
momentu momentu
wyznaczawyznacza się według siły
się według F
działającej w punkcie B, gdyż belki jest liczone właśniesiływ Ftym działającej
działającej w punkcie B, gdyż ugięcie
w punkcie B, gdyż ugięcie belki jest liczone właśnie w tym punkcie. belki jest liczone właśnie w tym
punkcie.
Mpunkcie.
∂M gg(xx) = x
M g  xx
∂FF x
F
Stądugięcie
Stąd ugięciebelki belkiyyBBjest jest równe:
a
Stąd ugięcie belkia yBrówne:
jest równe:a
1 1 F x3 3 a
yB 
yEI

1 F  x 
  F  x xdxEI o  F  x dxEI 3F o x
a
xdx   F1 x 2 a
dx 2
B o
EI o EI o
EI 3 o
Fa 3 3
yB  Fa
y3B EI 
3EI
Wedługostatniego
Według ostatniegowyrażenia
wyrażeniananay ymożna B można wyznaczać
wyznaczać ugięcie
ugięcie belki
belki o dowolnej
Według ostatniego wyrażeniaB na yB można wyznaczać ugięcie belki
odługości
dowolnej a i długości
o dowolnym a i o
przekroju,dowolnymktóry przekroju,
zawiera się który zawiera
w geometrycznym się
momencie
o dowolnej długości a i o dowolnym przekroju, który zawiera się
w geometrycznym
bezwładności, momencie
obciążonej według bezwładności,
schematu obciążonej według
przedstawionego schematu
w geometrycznym momencie bezwładności, obciążonejnawedług rysunku 7.1.
schematu
Przykład 7.2.
Przykład 7.2.
Przykład
Obliczyć
Obliczyć 7.2.ugięcie
ugięciebelki belkiw w punkcie
punkcieB, obciążonej
B, obciążonej siłą skupioną
siłą skupionąF, momentem
F, M
oraz obciążeniem
momentem Obliczyć
M oraz ugięcie
ciągłym q. belki
obciążeniem Sztywność w punkcie
ciągłym B,
belkiq.jest obciążonej
stała
Sztywność i wynosi siłą
belki skupioną
Schemat
EI.jest F,
stała obciąże-
nia momentem
belki przedstawiono M oraz naobciążeniem
rysunku 7.2.
i wynosi EI. Schemat obciążenia belki przedstawiono na rysunku 7.2. ciągłym q. Sztywność belki jest stała
Jak iwwynosi
Jakzadaniu EI.
w zadaniu Schemat
poprzednim obciążenia
poprzednimnależynależy belki
stosować przedstawiono
stosować twierdzenie
twierdzenie na rysunku 7.2.
Castigialno.
Castigialno.
Jak w zadaniu poprzednim należy stosować twierdzenie Castigialno.
y
y
MAA q
aa 22
MA q
RAA F=qa
==qq
2
MM
RA F=qa
=q
M
A B x
A B x
a a a
a a a
Rys. 7.2. Schemat obciążenia belki utwierdzonej

Rys. 7.2.
Rys. 7.2. Schemat
obciążenia belki
belki utwierdzonej
utwierdzonej
Rozwiązanie
Rozwiązanie
W tym przypadku również nie będą wyznaczane wielkości podporowe
Rozwiązanie
w punkcie W tym przypadku również nie będą wyznaczane wielkości podporowe
A.przypadku
W tym również nie będą wyznaczane wielkości podporowe w punkcie A.
w punkcie A.
Do wyznaczenia jest ugięcie belki w punkcie B, a w punkcie B nie ma
Do wyznaczenia jest ugięcie
przyłożonej siły, według której wzór belki
(7.5)wwskazuje
punkcie B,liczenie
a w punkcie B nie ma
pochodnej
przyłożonej siły, według której wzór (7.5) wskazuje liczenie
cząstkowej. Należy zatem w punkcie B przyłożyć siłę fikcyjną Ff = 0, pochodnej
cząstkowej. Należy zatem w punkcie B przyłożyć siłę fikcyjną Ff = 0,
125
Do wyznaczenia jest ugięcie

7.7. ZAGADNIENIA belki w punkcie B, a w punkcie B nie ma przyło-
ZAGADNIENIAWYBRANE
7. ZAGADNIENIA WYBRANE–––METODY
WYBRANE METODYENERGETYCZNE
ENERGETYCZNE
żonej
7. siły, wedługWYBRANE
ZAGADNIENIA 7.– METODY
której wzór
ENERGETYCZNE
ZAGADNIENIA WYBRANE
(7.5) wskazuje
METODY liczenie –pochodnej
ENERGETYCZNE METODY ENERGETYCZNE
cząstkowej. Należy
oozatem w punkcie
okierunku
kierunku
kierunku
B przyłożyć
przemieszczenia
przemieszczenia
przemieszczenia
siłę fikcyjną
punktu
punktu
punktu B.Nowy
B.
B. Nowy
Nowy
= 0,
układo kierunku
Ffukład
układ belkowyzzzprzemieszczenia
belkowy
belkowy dodatkową siłą punktu
dodatkowąsiłą
dodatkową siłą
o
B. o kierunku
kierunku
Nowy
fikcyjną układ przemieszczenia
przemieszczenia
belkowy z punktu
punktu
dodatkową B. B.
Nowy
siłą Nowy
układ
fikcyjną układ
F belkowy
belkowy z z dodatkową
dodatkową
przedstawiono na siłą
rysunku siłą
7.3.
fikcyjnąF
fikcyjną FFff fprzedstawiono
fikcyjną
przedstawionona
przedstawiono narysunku
na
Ff przedstawiono
rysunku7.3.
rysunku 7.3.
7.3.
na rysunku
f
fikcyjną Ff przedstawiono na rysunku 7.3. 7.3.
yy
y
y y
a q2aa a22 2
MMA qq FFf
q
=q =q q
MAA Ff f
a2
M MM=M=
RRA q q
MA MA F=qa Ff Ff
=q
RAA F=qa
F=qa
M
RA RA F=qa F=qa
AA BB xx
A B x
A A B B x x
aa aa aa
a a a
a a a a a a
Rys.
Rys.7.3.
7.3.Schemat
obciążeniabelki
belkiutwierdzonej
utwierdzonejzzdodatkową
dodatkową siłą
siłąfikcyjną
fikcyjną FFf wwpunkcie
punkcieBB
Rys. Rys.
7.3. 7.3. Schemat
obciążenia belki belki utwierdzonej
utwierdzonej z dodatkową
z dodatkową siłą siłą fikcyjną
fikcyjną Ff w punkcie
Ff fw punkcie B B
Rys. Rys. 7.3. Schemat
7.3. Schemat obciążenia
obciążenia belki belki utwierdzonej
utwierdzonej z dodatkową
z dodatkową siłą fikcyjną
siłą fikcyjną Ff w punkcie
Ff w punkcie B B
Aby
Aby nie
Aby nie zagęszczać
nie zagęszczać rysunku
zagęszczać rysunku nie
rysunku nie będą
nie będą na
będą na nim
na nim naniesione
nim naniesione przedziały
naniesione przedziały
przedziały
oznaczone Aby Aby Aby
nie nie
jako: nie
zagęszczać
zagęszczać zagęszczać rysunku
rysunku
, na rysunku
które nie nie będą
zostałanie na
będą będą
nanim
podzielonanananiesione
nim nimnaniesione naniesione
przedziały przedziały przedziały
oznaczone
oznaczone jako:
oznaczone x 1 ,
jako: xx11,, xx22,, xx33,, nax 2 , x 3 na którektóre została została podzielona podzielona długość długość
długość belki
belki AB.
belki AB.
AB.
W oznaczone
oznaczone
jako: poszczególnych
Wposzczególnych x
poszczególnych , x , jako:
x , najako: x które
1 , x x
przedziałach 1,,została
xx
przedziałachokreślono
2 32,, na x 3,podzielona
na
które
określono które
określonomomentyzostała została
długość
momenty
momentyzginające. podzielona
podzielona
belki
zginające.
zginające. AB. długość długość
W poszczególnych belki belki
AB. AB.prze-
W 1 2 3 przedziałach
W W
poszczególnych
działach poszczególnych przedziałachprzedziałach określono określono momenty momenty zginające. zginające.
Przedziałokreślono
Przedział
Przedział I:I: 0
I: 00  xmomenty a
xx111  aa zginające.
I:I: I: 00≤0
111 122 1a a x
Przedział
Przedział
Przedział x 1x  ≤ a
Mg
Mg Mg111 xxx  = F Fff f ⋅xxxx111
FF +211qx qxqx1112212 2
Mg
Mg qx
11Mg (xx) 1 xF f F
 x 1f   x2 2 qx
 11 qx
 22 2 1
f 1 1
Przedział
PrzedziałII:
Przedział
Przedział II: a
II:
II: aaa   £xxx2x2   £2a 2a
2a 2a
Przedział
Przedział II: II:a ax222 x12 2a 2a
 11a  M  Ff  x2  qax2  1 11a  qa222
M
M F
Mggg  xx x  FFff f xxx222 qa qaqaxxx222  
 1 a a 1
 MM   F F  xx   qaqa 
xx 
 21x2aaa1qa qa 
M g M F  x2 f  xqa xqa 2 2x22 a aM M Ff  xF2 f qa x2 xqa qa
2 2
a  2 qa 2
2
f
x  g xf  F 2  2  2  2
22 f 2 2
2 
2 2
  2 2
      2 2
Przedział
PrzedziałIII:
Przedział
Przedział III:
III:
III: 2a
2a 2a  2a xxx33 £3a x3a
3a 3 £ 3a
3 
Przedział
Przedział III: III: 2a  111x3
2a  x3 3a  3a
M Mggg xx x FFFff f xxx333qa

qaxxx333  21 aaa1 M  FFxxx3  22aa
33 2a  
M qa   M M  F
M g M
3
33

x  g  x fF  xF 3f   qa
x 
3  3

  xqa   x
2 2 a
3  
   aM   F
M x 3 2
F  xa3 2a  
111   2 2  2 
3 3

a   qa 22 qa x3  2a 
F
 FFf xxx3  qaqaqaxxx333  21 aaa1qa qa 2 qa qa  x  2a 
2  x33 2a 
 Fff f xF333f qa x3  xqa 3   2x23  aqa   qaqaxqa 3 2 xa3  2a 
Korzystając   2z twierdzenia z  2twierdzenia Castigliana wzór wzór (7.5),
Korzystając
Korzystając
Korzystając z twierdzenia Castigliana z twierdzenia Castigliana Castigliana (7.5),
wzór ugięcie
wzór (7.5), ugięcie
(7.5), belki
ugięcie
ugięcie w punkcie belki
belki B wy-
belki
w punkcie
rażono
wpunkcie
punkcie Korzystając
Korzystając
zapisem:B wyrażono
wyrażonozapisem: z twierdzenia
z
zapisem:
zapisem: twierdzenia Castigliana Castigliana wzór wzór (7.5), ugięcie
(7.5), ugięcie belkibelki
w BBwyrażono
w punkcie
w 1punkcie a B wyrażono
 aa B wyrażono zapisem: zapisem:
M Mggg xx x dx  222aaaM 2 a  M Mggg  xx x dx  333aaaM 3a  M Mggg  xx x dx 
2a 3a
11 a M g a x   M M M
yyyB 
yBB yEI
1 
1 M M    
1
11
M
F   M  dx g 1x  
dx 1    M M  
2
g  x   M g  xM
22
F  g 2x  
dx
dx 2    M M
3
g  x   M g 
33
  F  xM  dxdx3 
g 3 3x

  
g x g x g x g x 
 1 2

1 2 3
o Mg M dx a M dx 2a M dx
B g x g x g x
    
EIEI    
FF dx   M F F
 dx   M F
F  dx3 
1 2 3
 11 22 33

3
 
1 2
f f f
B 
EI  EIo o 1 x  g x f
Ff F ff 1 2 a
a1 g  x  g x f
Ff F ff 2 2
2 a2
3 a g  x  g x f
Ff F f 
f 3
 
 o pochodnych 
1 2 3
Obliczenie
o
Obliczenie
Obliczenie pochodnych
pochodnych cząstkowych
a
cząstkowych
a
cząstkowych według
wedługsiły
według siły
2a
fikcyjnej
siłyfikcyjnej
siły fikcyjnej
2a
fikcyjnej FFf fdaje: daje: 
Obliczenie pochodnych cząstkowych według FF f daje:
Obliczenie
Obliczenie pochodnych pochodnych cząstkowych
cząstkowych według według siły fikcyjnej
siły fikcyjnej F f fdaje:
daje:
F daje:
 1
11 22 f
 FFf xxx1  1 q 
qqxxx121
M
MMggg xx x   F
1
11 2
Ffff xF
1 f2 x21q x1112qx12x1
M g M x 
11
  2 2  xx11
F
 FFff f g  x     F
FFff f  x1  x1
1
1
Ff F f Ff F f
  111  
F
FF f xxx2 
 qa
qa
qa xxx22 1 aaa
qa
qa
qa 
M  
Mggg  xx x   FfxF2  qa   2 
 1   
x22  a  qa
f 2
M f 2
 x
 qa
2

2 2 2 a   qa
 f x2   x
 2   xx222
2
MFgM
22

  FFFff f 
x
FFff f g  x     x2  x
2
2
Ff F Ff F 2
f f
 1 M g  x  M g  x  M g  x  
yB   M g  x   dx1   M g  x   dx2   M g  x   dx3 
1 2 3
EI
 o
1
Ff a
2
Ff 2a
Ff
3

Obliczenie pochodnych cząstkowych według siły fikcyjnej Ff daje:
 1 
 Ff  x1  q  x12 
136 MZwolak,
Jan g x
Wytrzymałość
 2  materiałów w zadaniach
1
 x1
Ff Ff
  1  
 Ff  x2  qa x2  a   qa 
M g 7. ZAGADNIENIA
2 
 ZAGADNIENIA WYBRANE – METODY ENERGETYCZNE
 WYBRANE
 
x 7. – METODY ENERGETYCZNE
2
x2
Ff Ff
 1 
 Fff  x33  qa x33  1 a  qa222 x33  2a 
MM gg xx   Ff  x3  qa x3  2 a   qa x3  2a 
 
g x   
33
 2    xx33
F
3
 F 3
Ff ff
Ff f
f
126 Po wyznaczeniu pochodnych cząstkowych równanie na ugięcie yBB
PoPowyznaczeniu
wyznaczeniu pochodnych cząstkowych równanie na ugięcie yB postać:
przyjmuje postać: pochodnych cząstkowych równanie na ugięcie yB przyjmuje
przyjmujeaa postać: 22 aa
1 a  1 2 2a   1  2
yBB  1   Fff  x11  1 q  x1122   x11dx11   Fff  x22  qa x22  1 a  qa22  
yB  EI o  Ff  x1  2 q  x1  x1dx1  a  Ff  x2  qa x2  2 a   qa 
EI  oo  2  a
a
 2  
33aa
  1   
 x dx   F  x  qa x  1 a  qa  qax  2a   x dx 
3a
 x222dx222  2aFfff  x333  qa x333  2 a   qa2  qax333  2a  x333dx333
22
2a
2a  2   

Dalsze
Dalsze działania
działania
Dalsze działania prowadzą prowadzą
prowadzą dodo zapisu:
zapisu:
do zapisu:
aa 22 aa
1  x313 1 4  a  2 x22 
3 3 3 2 22 2 a
x323 x323 1 2 x222
y BB  1  F ff  x11  1 qx1144    F ff  x22  qa  x22  1 qa22  x22  qa22  x22  
y B  EI  F f  3  8 qx1    F f  3  qa  3  2 qa  2  qa  2  
EI  3 8 
 ooo 
 3 3 2 2 2  aaa
22 3 a 
3aa
 3
x333 1 2 x232
3 2 22 3 3
 x333 2 x23 x333 2 x23  
  F ff  x33  qa  x33  1 qa22  x33  qa22  x33  qa  x33  2qa22  x33  
  F f  3  qa  3  2 qa  2  qa  2  qa  3  2qa  2  
 3 3 2 2 2 3 2  222aaa 
 
y  11  11 F  a 33  11 qa44    88 F  a 33  88 qa44  qa44  2qa44  


y BBB  EI  3 F fff  a 3  8 qa 4    3 F fff  a 3  3 qa 4  qa 4  2qa 4  
EI  3 8  3 3 
1 1 44 1 44 1 44   9 44
  1 F  a  1 qa  1 qa  1 qa    9 F  a  9qa  9 qa 
33 33 44
  3 F fff  a 3  3 qa 4  4 qa 4  2 qa 4   9 F fff  a 3  9qa 4  4 qa 4 
3 3 4 2   4
9 44   8 8 8 4 4 
 9 qa  9qa 4  9qa 4    8 F  a 3  8 qa 4  qa 4  2qa 4  8 qa 4  4qa 4 
4 4 3 4 4 4
 2 qa 4  9qa 4  9qa 4    3 F fff  a 3  3 qa 4  qa 4  2qa 4  3 qa 4  4qa 4 

2  3 3 3 
Redukcja wyrazówpodobnych
Redukcja podobnych prowadzido
do równania:
Redukcjawyrazów
wyrazów podobnychprowadzi
prowadzi dorównania:
równania:
11  33 97 qa4444 
97
97
 9F
yyBBBB EI 9F

=
 9Fffff ⋅aaa33 + 8 qa
qa 
EI  88 
Siłę fikcyjną
Siłę fikcyjną F należy opuścić,
Fff należy opuścić, gdyż
gdyż zz założenia
założenia F Fff == 0,
0, co ostatecznie
ostatecznie
daje Siłę
wynik fikcyjną
ugięcia f należy
Fbelki
f
w opuścić,B:
punkcie gdyż z założenia Ff = 0,
f co co
ostatecznie daje wynik
daje wynik
ugięcia belki
4
ugięcia belki B:
w punkcie w punkcie B:
97qa444
yBB  97qa
yyB = 97qa
8EI
B 8EI
8EI
Przykład 7.3.
Przykład 7.3.
PrzykładObliczyć wielkości podporowe
7.3. wielkości
Obliczyć podporowe w w punkcie
punkcie AA ii B belki przedstawionej
B belki przedstawionej
na rysunku
Obliczyć
na rysunku 7.4. Sztywność
7.4.wielkości belki
Sztywnośćpodporowe EI na całej
belki EI nawcałej długości
punkcie AiB
długości jest jednakowa.
belki
jest przedstawionej na rysun-
jednakowa.
ku 7.4. Sztywność belki EI na całej długości jest jednakowa.
7. Zagadnienia wybrane – metody energetyczne
7. ZAGADNIENIA WYBRANE – METODY ENERGETYCZNE 137
y y
y
y q q
RA RA
q RB RB
RA q
RA RB
R
BB B
A A
B x x
A B
A x
MA MA x
MA
xA
M x
x a
x a
a
a
Rys.Schemat
Rys. 7.4. 7.4. Schemat obciążenia
obciążenia belki belki statycznie
statycznie niewyznaczalnej
niewyznaczalnej
Rys. 7.4. Schemat obciążenia belki statycznie niewyznaczalnej
Rozwiązanie Rys. 7.4. Schemat obciążenia belki statycznie niewyznaczalnej
Rozwiązanie
Rozwiązanie W rozpatrywanym układzie belkowym występują trzy wielkości
RozwiązanieW
podporowe: Wrozpatrywanym
rozpatrywanym
RA, RB i Mukładzie
układzie
układzie
A. Równań
belkowym
belkowym występują
równowagi
trzy wielkości
występują trzy
można trzy napisać
podporowe: RA,
wielkości
dwa.
R i M W . rozpatrywanym
Równań równowagi można belkowym
napisać dwa. występują
Zatem układ jest wielkości
jednokrotnie sta-
podporowe:
ZatemB układ
A jest RB i MA. Równań
RA, jednokrotnie statycznie równowagi
niewyznaczalny. możnaDonapisaćrozwiązaniadwa.
podporowe:
tycznie R ,
niewyznaczalny.
A R B i M . Równań
Do rozwiązania
A równowagi
tego można
zadania będzie Do napisać
zastosowane dwa.
twierdzenie
Zatem
tego układ
zadania jest jednokrotnie statycznie niewyznaczalny. rozwiązania
Zatem
Menabre’a. układ będzie zastosowane
jest jednokrotnie twierdzenie
statycznie Menabre’a.
niewyznaczalny. Do rozwiązania
tego zadania
Równania będzie zastosowane
równowagi twierdzenie
dla belki Menabre’a.
AB zapisano:
tego zadania Równania będzie zastosowane
równowagi dla twierdzenie
belki Menabre’a.
ABzapisano:
zapisano:
Równania równowagi dla belki AB
 FFiy Równania RB  0
 RA  qa równowagi dla belki AB zapisano:
 Fiyiy  RRAA  qa

qa  RB  0
 R  01
 M i B   M A  RAB a  12 qa22  0
M

M i  B    M A  RA  a  1 qa2  0
B   wielkość
i Jako a  2 qa  0 przyjęto moment utwierdzenia MA.
M A  RA hiperstatyczną
Jako wielkość 2
hiperstatyczną przyjęto moment utwierdzenia M.
Wykorzystanie
Jako
Jako wielkość warunku o minimum
wielkośćhiperstatyczną
hiperstatyczną przyjęto energii utwierdzenia
przyjętomoment
moment pozwoli na M
utwierdzenia otrzymanie
MAAA..
dodatkowego Wykorzystanie
równania. warunku
Warunek o minimum energii pozwoli na otrzymanie
Wykorzystanie
Wykorzystanie warunku
warunku o ominimum
minimum
o minimum energii:
energii pozwoli
energii na otrzymanie
pozwoli na otrzymanie dodatkowego
dodatkowego
 U
równania. równania.
Warunek o Warunek
minimum o minimum
energii: energii:
dodatkowego 0 równania. Warunek o minimum energii:
∂MUUA  0
U = 00
M
∂M M AA Energię sprężystą belki wyraża równanie opisujące jej zginanie:
A
Energię sprężystą belki wyraża równanie opisujące jej zginanie:
1 belki
Energię
M g  x Energię sprężystą
 M A sprężystą
RA  x  1 belki wyrażarównanie
qx2 wyraża równanieopisujące
opisujące jej zginanie:
jej zginanie:
M g  x    M A  RA  x  12 qx22
M g  x  Wzór  M A na
 RM x wyrażający
A g(x) 2 qx energię sprężystą belki zawiera siły czynne
2
q, wielkość Wzór na M
hiperstatyczną
g(x) wyrażający
M energię podpory
A i reakcję sprężystąRAbelki zawierawymaga
. Natomiast siły czynnesię,
q, Wzórna
Wzór
wielkość naMM
hiperstatyczną
g(x) wyrażający
wyrażającyM i energię
energię
reakcję sprężystą
sprężystą
podpory R belki
belki. zawiera
zawiera
Natomiast siłysiły
czynne
wymaga czynne
q, wielkość
się,
aby energia ta
wielkość hiperstatycznąbyła
g(x) wyrażona A wyłącznie przez Asiły czynne i wielkości
q,
hiperstatyczną M i reakcję M A i reakcję
podpory R . podpory Rwymaga
Natomiast A. Natomiastsię, wymaga się,
aby energia ta była wy-
aby energia ta Zatem
hiperstatyczne. była
A wyrażona wyłącznie
należy
reakcję RAwyłącznie A przez siły
wyznaczyć czynne irównowagi,
z warunku wielkości
aby energia
rażonajest ta
wyłącznie była wyrażona
przezreakcję
siły czynne i wielkości przez siły czynne
hiperstatyczne. Zatemi wielkości
reakcję RA należy
hiperstatyczne.
która Zatem
równa:Zatem R należy wyznaczyć z warunku równowagi,
hiperstatyczne.
wyznaczyć z warunku reakcję RAA należy
równowagi, która wyznaczyć
jest równa: z warunku równowagi,
która jest
MA 1 równa:
która
RA  M jest równa:
1 qa
M 1
R A  MaAA  12 qa
iRnastępnie
A  a  2
a 2
qa
wstawić do równania na moment zginający, które wyraża energię
isprężystą:
następnie wstawić do równania na na momentzginający,
zginający, którewyraża
wyraża energię
ii następnie wstawić do do równania
równania namoment moment zginający,które
które wyrażaenergię
energięsprężystą:
sprężystą: x 1 1
sprężystą:
M g  x    M A  M A  x  1 q  a  x  1 qx 2
M   M A  M A  ax  12 q  a  x  12 qx22
M gg xx  Równanie A  a  2 q  a  x  2 qx
 M A  M dodatkowe:
a 2 2
U Równanie dodatkowe:
Równanie
0 dodatkowe:
MU
UA  0
M  0
M AA
128
Równanie dodatkowe:
∂U 7. ZAGADNIENIA WYBRANE – METODY ENERGETYCZNE
=0 7.
7. ZAGADNIENIA WYBRANE
ZAGADNIENIA WYBRANE –– METODY
METODY ENERGETYCZNE
ENERGETYCZNE
∂M A 7.
7. ZAGADNIENIA WYBRANE
ZAGADNIENIA WYBRANE –– METODY
METODY ENERGETYCZNE
ENERGETYCZNE
przyjmuje
przyjmuje postać:
przyjmuje postać:
postać:
przyjmuje postać:
przyjmuje
a
11 aa M
postać:
M gg xx  dx  0
M  M
1 aa M g  x  
11 oo M
g  x  dx  0
EI g  x  M
g  x   
MM gA x  dx  0
EI 
EI o M ggxx  MgAAx  dx
M  M dx  00
EI
EI oo Wyznaczona Wyznaczona M
Wyznaczonapochodna
 M A pochodna
pochodnacząstkowa cząstkowa
cząstkowajest jest równa:
jestrówna:
równa:
Wyznaczona A
pochodna cząstkowa
xx 11 cząstkowa
jest
11 2jest
równa:
Wyznaczona

  M  M pochodna
  q  a  x  qx
 równa:
M   M AAA  M x  1 q  a  x  1 qx2 
M AA  a 2
M xx   M x  221 q  a  x  221 qx 22 xx
M x   M  M A a
 a  2 q  a  x  2 qx   x 1
M
MM AAxx
  A
A AA
aM
M 2
A 2   aax 11
M A  M AA  a 1
M AA Następnie tak wyznaczoną
Następnietaktak
Następnie tak wyznaczoną
wyznaczoną pochodną
pochodną M AA
cząstkową
cząstkową wstawia
pochodną a cząstkową wstawia
wstawia
się
się
się
do wyrażenia pod-
do Następnie
wyrażenia wyznaczoną
podcałkowego: pochodną cząstkową wstawia się
do Następnie
wyrażenia tak wyznaczoną pochodną cząstkową
podcałkowego: wstawia się
całkowego:
do wyrażenia
a podcałkowego:
11 wyrażenia
do a 
a  xx 11
podcałkowego: 11 2   xx 
1 aa   M  M
M AA  a
x 121 qqq  aaa  xxx 
 qx   x  1 dx  0
qx22  a
 121 qx
1 
 


M
 M AA 
M
EI o   M A  M A  aa  22 q  a  x  22 qx  aax 11dx
EI  x   1 dx  00
EI ooo  Wykonane  dx  0
o A A 2
EI 2
A
Wykonane A
działania
a 2
działania matematyczne
2
matematyczne   a prowadzą
prowadzą do wyznaczenia
do wyznaczenia
wyznaczenia
momentu Wykonane
Wykonane
utwierdzenia działania
działania M : matematyczne
matematyczne prowadzą prowadzą
do do
wyznaczenia momentu utwier-
momentu
momentu Wykonane
utwierdzenia M
utwierdzenia działaniaMAA::
A matematyczne prowadzą do wyznaczenia
dzenia
momentu M
1 aa  Autwierdzenia
a : xx xx22 MA11A: 2 11
2
x33
x 1 1 
11 aa  M A  x  M A  x 222  1 qx 2  q  x3  M  M  x  1 qax  1 qx 22  dx
2  1 q  x 33  M A  M A  x  1 qax  1 qx2  dx 0
1 o M AA  aax  M AA  aax22  22
 M  M  qx 00

EI
EI 1 qx 22  22 1 q  xaa  M AA  M AA  aax  22 1 qax  22 1 qx 22dx 
EI ooa M AA  a  M AA  a 22  2 qx  2 q  a  M AA  M AA  a  2 qax  2 qx  dx  0
EI11 aoao  ax a x222 2 2 2 1 x a
3
1 a 2
 2 
1 aa  2M xx  M x  qx22  11 q  xx  M A  11 qax dx  0
3
M AA  a M AA  xax2222 
3
EI 1 o  22M x  M  qxqx  21 qq  xa33  M M A  21 qax

qaxdx
 0
dx  0
EI oo  2M AA  a  M AA  a 22  qx2  22 q  aa  M AA  22 qax dx  0 a
EI A a A a2 2 A
EI oo  2a a3 3 2 a4 2
1  22M 
M AA  xxx22  M M AA  xxx33  q  xxx33  qqq  xxx44  M A  x  qqq  aaa  xxx22  aaa  0
M 2 a
11  2 M
EI 
1  2M A  22 
a  x2  M a 2  x3  q  x3  2qa  x44  M A  x  q2 a  x22   00
2A  33  q  33   4  M  x   2
EI
EI  aa AA  22  aa222AA  33  q  33  22aa  44  M AAA  x  22  22  oo  0
EI11  22M a A a222 M a A a333 aa3333 2qqa aa4444 qq2 aa aa2222oo
o
M a M a
1   2M A  a  M2A  a 3  q  a 3  q  a 4  M A  a  q  a  a 2 
 00

2 3
aa AAA  a2222  M M A  aa  2  22  

aa22AAA  a333  qq  a333  22qaa  a444  M
EI
EI 1  2M A q2 a a2  0
EI  a  2  a 22  3  q  3  2a  4  M AA  a  2  2   0
EI1 1 a 211 a 3 113 3 31 23a 4 2 2 
11 11 M M A  a
a 
 1 qq  aa33   1 qq  aa33  11 qa
qa 3  0
3  0
EI 1 313 M AA  a  3 1 q  a 33  81 q  a 33  41 qa 33  0
EI
EI 3 M AA  a  33 q  a  88 q  a  44 qa   0
EI1 13 31 3  8 4 
11 11 M  a  11 qa3   0
 M AA  a  qa3   0
1  3
EI 1 M A  a  241 qa   0
EI
EI  33 M AA  a  24
24 qa33  0
1 3
EI 24
11  0
0

EI
11  00
EI
EI  0Zatem:
EI
EI Zatem:
1 Zatem: 1
11 M Zatem:
Zatem: 11 qa
aa   000
3
M A 
  
qa33 
3
1
31 M A  a  24
241
1 qa
3M M AA aa  24 qa
A
qa  00
3
3
33 1 242433
11 qa
qa3 33qa qa33  111 qa222
3
M 24
1 qa
M A  241 qa3 
 24  324
qa
3
M
A 3  qa
MAAA  2411 aa  324 qaaa3  818 qa
24 qa22
313 a a 8
24 a 8
3a
Wracając do równań równowagi wyznaczono reakcje
3
Wracając
Wracając do równań
do równań równowagi
równowagi wyznaczono
wyznaczono reakcje RAAA iii R
R
reakcje R RBBB:::
R
Wracając 1 1
1 qa222do równań 1
1 qa222  11równowagi 5
5 qawyznaczono reakcje RAA i RBB:
M
M AA  qa 2 18 qa
 12 qa qa 2  2 qa qa 2
qa222 58 qa
2
qa222 5
R M 1 1 1 5 5
RAA  M AA a22 qa2 
A
 88 qa2  2 28 2 5 qa
R A a 2 8 aa 22 qa  88 qa qa
aa  885qa
RAA  a 5 a3  a  8 qa
R  qa  Ra  qa  5 qa a3 qa a 8
RBB  qa
R qa  R qa  585qa
RAA  qa qa  383qa
qa
RB  qa
B
qa  R
RA  qa
A 5
8
qa  8 qa 3 qa
qa  88
R qa
1 1
MA a  qa3  0
3 24
1 3
qa 3qa3 1
MA  24   qa2
1 24 a 8 7. Zagadnienia wybrane – metody energetyczne 139
a
3
Wracając
Wracającdodorównań
równańrównowagi
równowagiwyznaczono
wyznaczonoreakcje
reakcje RRAA iiRRBB::
1 2 1 2 1 2 5 2
M A  qa qa  qa qa
5
RA  2 8 2 8  qa
a a a 8
5 3
RB  qa  RA  qa  qa  qa
8 8
Tymsamym
samymWYBRANE
7. ZAGADNIENIA
Tym wszystkie–wielkości
wszystkie wielkości podporowezostały
METODY podporowe zostaływyznaczone.
ENERGETYCZNE wyznaczone.
Przykład 7.4. 129

Przykład 7.4.
Belka utwierdzona, dodatkowo spoczywa na dwóch podporach. Wyznaczyć reak-
Belka utwierdzona, dodatkowo spoczywa na dwóch podporach.
cje w podporach A, B, C oraz moment utwierdzenia MA. Sztywność belki EI jest stała
Wyznaczyć reakcje w podporach A, B, C oraz moment utwierdzenia MA.
na całej długości. Schemat obciążenia belki przedstawiono na rysunku 7.5.
Sztywność belki EI jest stała na całej długości. Schemat obciążenia belki
y
y
q
q
RC RB RA
RC RB RA
C
C B A x
B A x
MA
MA
a a
a a
Rys. 7.5. Rys. 7.5. obciążenia

Schemat Schemat obciążenia belki dwuprzęsłowej
belki dwuprzęsłowej
Rozwiązanie
Rozwiązanie
Belka ABCposiada
BelkaABC posiadacztery wielkości
cztery podporowe:
wielkości reakcje
podporowe: RA, RBA, RRCB,oraz
reakcje RC moment
oraz moment M
utwierdzenia utwierdzenia MA. Równań
A. Równań równowagi możerównowagi
być dwa. może
Zatembyć
belkadwa.
jest Zatem
dwukrotnie hi-
belka jest dwukrotnie hiperstatyczna.
perstatyczna.
Postaćdwóch
Postać dwóchrównań
równańrównowagi
równowagimożna
można zapisać:
zapisać:
 Fiy  RA  RB  RC  2qa  0
M    M i A A  RB  a  RC  2a  2qa2 = 0
Przyrozwiązywaniu
Przy rozwiązywaniuzadania
zadania stosuje
stosuje się
się twierdzenie
twierdzenie Menabre’a.
Menabre’a.
Jako wielkości hiperstatyczne przyjęto reakcje
Jako wielkości hiperstatyczne przyjęto reakcje RB i RC.BAizatem
R RC. A zatemsię z wa-
korzysta
korzysta się z warunku na minimum energii
runku na minimum energii wyrażonego w postaci:wyrażonego w postaci:
∂U
U 0 ∂U
U 0
oraz
∂RRB = 0 oraz ∂RRC = 0
B C
Belkępodzielono
Belkę podzielonona
nadwa
dwaprzedziały:
przedziały:
Przedział I:I: 00£x1x1£aa
Przedział
1
M g  x   RC  x1  qx12
1
2
M g  x 
1
0
RB
M g  x 
1
 x1
Jako wielkości hiperstatyczne przyjęto reakcje RB i RC. A zatem
korzysta się z warunku na minimum energii wyrażonego w postaci:
korzysta się z warunku na minimum energii wyrażonego w postaci:
U U
U  0 oraz U  0
RB  0 oraz RC  0
RB RC
Belkę podzielono na dwa przedziały:
140 Belkę
Jan Zwolak, podzielono na dwa
Wytrzymałość przedziały: w zadaniach
materiałów
Przedział I:
Przedział I:
00 
 xx11 
 aa
1
M g  x   RC  x1  1 qx122
M g  x   RC  x1  2 qx1
1
1
2
M g  x 
M g  x   0
1
RB  0
1
RB
M g  x 
M g  x   x1
1
RC  x1
1
RC
Przedział
Przedział II: II: a £ aa 
x2 xx£
2 2a2a
Przedział II:  2  2a
7. ZAGADNIENIA
1 WYBRANE – METODY ENERGETYCZNE
M g  x   RC  x2  RB x2 7.
7.a ZAGADNIENIA
7.  1 qx222
ZAGADNIENIA WYBRANE
WYBRANE ––– METODY
METODY ENERGETYCZNE
METODY ENERGETYCZNE
ENERGETYCZNE
M g  x   RC  x2  RB x2  a ZAGADNIENIA
2  2 qx2 , WYBRANE
M
2
2
M g x
M gg xx  x2  a
M
2
g x  x x22  aaa

2
 R
R B 2
2
 x
R RBB 2
M
M
130
 gB x 
130
MM gg xx 
2
 x2
RgC x   xxx22
2
R
2
2
R RCC 2
C Na Napodstawie
Na podstawietwierdzenia
podstawie twierdzeniaMenabre’a
Menabre’a zapisano:
zapisano:
twierdzenia Menabre’a zapisano:
Na podstawie
Na podstawie
a twierdzenia Menabre’a
twierdzenia Menabre’a2a zapisano:
zapisano:
U
U 1 aa  1 2 1 2a  1 2
 U 11 
a R  x  1
1 qx 2   x dx  1  
2  x dx  1
1 2a 
2a
R  xx2  RRB  xx2  a a   111 qx
qx222  xxx22 dx
 dx 0
  U
RC 1  

EI o  R
R C  x 1  1 qx 1 
 1
qx121  xx11dx
2 qx

EI a R
 RC   
RBB xx22  aa  22 qx qx22   0
R

 RCC EI oo 
EI 
RCC  xx11  2
C 1 2 1 
 1
dx  EI
EI aa 

RCC  xx22  R
C 2 B 2 2 2 


x 2
dx
2dx 00
R EI 2  EI 2 
 UC 1 o a3 13
1 a a4  1
4
1 7 a 3 7 7 3 15 4 
U
U 1
1  R RC  aa33   1q q  a44   1  77 R RC  a a33 
7R RB  a  33 R
a333  RB  a  15
a333  15 qa qa 4 0
 U
RC 1
EI  R a 3  2 1 a
2 qq  44   EI 1 7
EI  3
3R 7
3R 3
2R 158 qa 4
4  0
 
R
R EI
EI
RCC  3
 C 3 2 4  EI  3 C
RCC  aa3  3
3
RBB  aa3  2
B 2
RBB  aa3  8
B 8
qa 
 00
RCCC EI wykonaniu
Po  3 2działań 4  otrzymano:
EI  3 3 2 8 
Po
Po
Po wykonaniu
wykonaniu
wykonaniu działań
działań
działań otrzymano:
otrzymano:
otrzymano:
8 Po wykonaniu
5 działań otrzymano:
88R a333  55 R
RC  a R  a33  2 2qa
qa444 0
83 RC  a3   56 RBB  aa33 
33 RCC  a  66 RBB  a  2qa  2 qa4  000
38 6
5
8 RC  a 33  5 5 RB  a 2qa
a 333  2 qa444
838 R
R 
 a
a 3 6 R
3 5
R B  a3   2 qa4
3 RC  a  66 RB  a  2qa
C
C B
383 5 6
8 RC  55 RB  2qa
838 R 
RCC  56
6R R
RBB  222qa
 qa
qa
3R
33U 661 aa
C B 2a
1 2a  1 2
U  11 aa 00  dxdx  11 22aa RRC  xx2 
RRB xx2  aa   qx222   xx2 
 11 qx  a  dxdx 0
 xx222  aaadx
U 

R
U
R B 

RBB EI
1
EI
EI oo
EI 
o 0  dx  EI 
0  dx  1
EI  


EI aa 
R C  x2  RB  x2  a   2 qx2 
C 2 B 2
1
a R C  x 2  R B  x 2  a   2 qx 2 
2 2 

dx  000
R
UUB 1 o77
1
EI 7a
7 15 2 4 33
15 7 4

 U  R  a 3
 R  a 3
 3R
1  77 RC  a 3  77 RB  a 3  3RB  a 3  15
3 3  a 3
3  qa 
15 qa 4  33 R
4 RC  aa 333 R  77 
RB  aa 333  qa 44  00

qa
 U
R 1
EI  3 R a 3 R a 3R a 8 qa 2 R a R a 76 4 
             66 qa  00

C 3 B 3 B 3 4 C 3 B 3

R B
RBB EIEI R
EI  333 C
C  a  R
33 B B  a  3R B  a  88 qa  22 C R C  a  R B  a  qa

R
B B
B Po dalszych
dalszych obliczeniach 3
obliczeniach otrzymujeotrzymuje się: 8 się: 2 6 
Po
Podalszych
dalszych obliczeniach otrzymujesię: się:
5 Po
Po dalszych
1 obliczeniach
obliczeniach
17 otrzymuje
otrzymuje się:
5 RC  a 33  11 RB  a 33  17 qa444
565 R
R C  aa3 
3
 13 RRB  a
a 3 
3

17 qa
17
24 qa4
6 RCC  a  33 RBB  a  24 24 qa
656 1 3 17 24
5 RC  11 RB  17 qa
565 R
RCC  133R R
RBB   17 qa
 17
24 qa qa
66 R 24
33 24 wyniki pozwalają ułożyć układ równań, z którego
C B
6 Otrzymane
Otrzymane 24
wyniki pozwalają ułożyć układ równań, z którego
wyznaczy Otrzymane
Otrzymane
Otrzymane się wielkości
wielkości wyniki
wyniki
wyniki pozwalają
pozwalają
podporowe
pozwalają ułożyć
ułożyć
analizowanej
ułożyć układ równań,
układ
belki:
układ równań, równań,
z któregozzwyznaczy
którego się wiel-
którego
wyznaczy
wyznaczy się
się wielkości podporowe
podporowe analizowanej
analizowanej belki:
belki:
wyznaczy
kości 8 5 się wielkości podporowe analizowanej belki:
88 RC podporowe
 55 R RB   22qaqa
analizowanej belki:
R 
83 RCC  56 RBB  2qa
333 RC  666 RB  2qa
5 1 17
55 RC  11 RB  17 17 qa qa

 5
6 R
R 

6 R C  3 R B  24
C 13 R
R B 
 17
24 qa qa
66 33 5 24 24
C B
 5 
 55 R RB 33 22qaqa   55 R
RB 
222qa
qa 
qa  56 R 3
 2 qa  5
6R RBB 
RC   2qa  66 RBB  B
3
  2 qa  66 B 
R 8 6 
R RCC  886   888
C
83 8
5 1 17 4
RC  a 3  RB  a 3  qa
6 3 24
5 1 17
RC  RB  qa
6 3 24
Otrzymane wyniki pozwalają ułożyć 7. układ
Zagadnienia wybrane – metody energetyczne
równań, z którego 141
wyznaczy się wielkości podporowe analizowanej belki:
8 5
 3 RC  6 RB  2qa

 5 R  1 R  17 qa
 6
C B
3 24
5  5 
2qa  RB 3 2qa  RB 
6 
RC  6  
8 8
3
 5 
15 2qa  RB 
 6   1 R  17 qa
B
48 3 24
8
RB ZAGADNIENIA
7.  qa WYBRANE – METODY ENERGETYCZNE
7
RBB jest jedną
jedną z poszukiwanych
poszukiwanych wielkości
wielkości hiperstatycznych.
hiperstatycznych.
5 17 1 3
5 RC  17 qa 1 3 qa
6 RC  24 qa  3 7 qa
65 24
17 38 7
5 RC  17 qa  8 qa 131
6 RC  24 qa  21qa
6 1124 21
RC  11 qa
RC  28 qa
R jest28 drugą poszukiwaną wielkością hiperstatyczną.
C
RRCC jest drugą
drugąposzukiwaną
poszukiwanąwielkością
wielkością hiperstatyczną.
hiperstatyczną.
Pozostałe
Pozostałewielkości
wielkościpodporowe:
podporowe: RA Ri Amoment utwierdzenia
i moment MA wyznacza
utwierdzenia MA się
Pozostałe
wyznacza
z warunków wielkości
sięrównowagi: podporowe:
z warunków równowagi: R A i moment utwierdzenia M A
wyznacza się z warunków 11 równowagi:
8
RA  2qa  RC  RB  2q  11 qa  8 qa
RA  2qa  RC  RB  2q  28 qa  7 qa
13 28 7
RA  13 qa
RA  28 qa
28 8 22
M A  2qa22  RB  a  RC  2a  2qa22  8 qa22  22 qa22
M A  2qa  RB  a  RC  2a  2qa  7 qa  28 qa
1 7 28
M A  1 qa22
M A  14 qa
14
Wszystkie wielkości podporowe: RA, RR
Wszystkie wielkości podporowe: B, R C, MA zostały wyznaczone.
A, RB, RC, MA zostały wyznaczone.
Wszystkie wielkości podporowe: RA, RB, RC, MA zostały wyznaczone.
Przykład 7.5.
Przykład7.5.
Przykład 7.5.
Wyznaczyć reakcje w podporach A i B układu przedstawionego na
Wyznaczyć
Wyznaczyć reakcje wwpodporach A iABi układu przedstawionego na rysunku 7.6,
rysunku 7.6, jeżeli reakcje podporach
dane są: moment obciążającyBMukładu przedstawionego
oraz wymiary liniowe a.na
jeżeli dane
rysunku 7.6,są: moment
jeżeli dane obciążający M oraz wymiary
są: moment obciążający liniowe
M oraz a. liniowe a.
wymiary
y
y
RB
RB
MA RA
MA RA M
M
B
A B x
A MB x
MB
A
Wszystkie wielkości podporowe: RBA, RCB, RCA, MA zostały wyznaczone.
Przykład 7.5.
Przykład 7.5.
rysunku 7.6, jeżeli dane są: moment obciążający M oraz wymiary liniowe a.
142 rysunku 7.6, jeżeli dane są:
Jan Zwolak, Wytrzymałość moment obciążający
materiałów M oraz wymiary liniowe a.
w zadaniach
y
y
RB
RB
MA RA
MA RA M
M
B
B
A x
A x
MB
MB
1/4a 3/4a
1/4a 3/4a
Rys. Rys.
7.6. Belka obustronnie
7.6. Belka utwierdzona
obustronnie w punktach
utwierdzona A i BA i B
w punktach
Rys. 7.6. Belka obustronnie utwierdzona w punktach A i B
Rozwiązanie
Rozwiązanie
Rozwiązanie
W
Wukładzie belkowym
układzie występują
belkowym występują RA, RB, MAR, M
reakcje:reakcje: , B.RNa podstawie
, M , M .rysunku
można W następujące
napisać układzie belkowym
równania: występują reakcje:A RAB, RB,A MA,B MB.
Na podstawie rysunku można napisać następujące równania:
Na podstawie rysunku można napisać następujące równania:
 FFR RR R0 7.0 ZAGADNIENIA WYBRANE – METODY ENERGETYCZNE
ty
ty
A B
A B

∑ M M= M +MM −MR ⋅ aR+Ma  =M0  0
ii(( AA))
i( A ) A
AA
B B
B
B B
B
Równań jest
Równań dwa,
jest a acztery
dwa, czteryniewiadome.
niewiadome. Zatem układ jest
Zatem układ jestdwukrotnie
dwukrotnie
statycznie
statycznie niewyznaczalny. Jako wielkości hiperstatyczne przyjęto: RA i MA.
niewyznaczalny. Jako wielkości hiperstatyczne przyjęto: RA i MA.
132
W układzie belkowym AB wyróżniono dwa przedziały:
W układzie belkowym AB wyróżniono dwa przedziały: 133
Przedział I: 0  x  11 a
Przedział I: 0 ≤ x ≤ 4 a
4
Przedział II: 1 a  ≤x ≤a
4
Energia
Energia sprężysta
sprężysta całkowita
całkowitabelki
belkiAB ABskłada
składasięsięz energii w przedziale
U1 U
z energii I oraz z ener-
1 w przedziale I
orazUz2 w
gii przedziale
energii II.
U2 w przedziale II.
1
a
1 4 2
2 EI 0
U1   M g 1( x )dx
a
1
U2    M g22( x )dx
2 EI 1
a
4
U=U1+U2
Momenty gnącegnące
Momenty w przedziale I i II odpowiednio
w przedziale wynoszą:
I i II odpowiednio wynoszą:
M M R x
M gg 11(( xx )) = M AA + RAA ⋅ x
M g 2( x ) 
M M A  RA  x  M
g 2 ( x ) = M A + RA ⋅ x + M
Mając na uwadze twierdzenie o mniimum energii, można napisać
równania:
U
0
R A
U
0
M A
Podstawiając odpowiednie wyrażenia na energię U, uzyska się równanie:
2 EI 14
U2   aM g 2( x )dx
a
U=U1+U2 4
Momenty
U=U 1+U2 gnące w przedziale I i II odpowiednio wynoszą:
Momenty
M g 1( x )  M gnące w przedziale I i II odpowiednio wynoszą:
A  RA  x
M 143
M gg12((xx))  M
MAARRAA xx  M
7. Zagadnienia wybrane – metody energetyczne
M g 2( x Mając
)  M A  Ruwadze
A  x  M twierdzenie o mniimum energii, można napisać
Mając nanauwadze twierdzenie o mniimum energii, można napisać równania:
równania: Mając na uwadze twierdzenie o mniimum energii, można napisać
∂U
równania:
U = 0
RA  0
∂U
R A  0
U
∂RUA =0
M 0
∂MU AA
0
M A Podstawiając
Podstawiając odpowiednie
odpowiednie wyrażenia
wyrażenia na energię
na energię U, uzyska
U, uzyska się równanie:
się równanie:
Podstawiając1 aodpowiednie wyrażenia na energię U, uzyska się równanie:
U 1 14 a M g 1( x ) 1
a
M g 2( x )
U 
RA  EI  0 M1  
4 M g 1( x ) 
M dx  1 
Rg 1A( x ) dx  EI  1 M 
a M g 2( x ) 
MR dx  0
RA EI 0 EI 14
g 2( x )
g 1( x )  a g 2( x )  A dx 0
RA RA
a
ObliczonaObliczona pochodna
pochodna cząstkowa
cząstkowa M i Mwzględem
g1(x) i Mg2(x) g2(x)
Mg1(x)
4 względem wielkości
wielkości hiperstatycznej
Obliczona
hiperstatycznej
RA wynosi: pochodna
RA wynosi: cząstkowa M g1(x) i M g2(x) względem wielkości
M g 1( x ) ( MRAA wynosi:
hiperstatycznej
∂MM g 1( x )  ∂( M A + RRAA ⋅xx))  x
Rg 1A( x ) = ( M ARARA  x ) =xx
M ∂RRAA ( M A
∂RRA
AR  x  M )
∂M g 2( x )  ∂( M A + RAA ⋅ x + M )  x
g 2( x )
MR g 2( x ) = ( M A   RRA  x  M ) = x
∂ R A  ∂ RAA x
RAA
Następnie pochodneR teApozwolą uzyskać równanie:
1Następnie
Następnie pochodne pochodne te pozwolą
te pozwolą uzyskaćuzyskać
równanie:równanie:
a
4 a
1 1a 1
1 4 1 1
 ( M A  RA  x )xdx   a ( M A  RA  x  M )xdx  0
EI EI
EI 0 EI 14
a( M A  R A  x  M ) xdx  0
7.  0( M  R  x
ZAGADNIENIA ) xdx
WYBRANE  –  METODY ENERGETYCZNE
7. ZAGADNIENIA A A WYBRANE – METODY ENERGETYCZNE
a
4
1
1a
4a a
11  ( M  x  R  x22 )dx  11  ( M  x  R  x22  M  x )dx  0
4 a
EI 0
EI
  ( M A  x  R A  x )dx 
A A
EI
 
EI 1 ( M A  x  RA  x  M  x )dx  0
A A 133
0 1a
4a
133
4
1
1a a
11 11 M  x22  11 R  x33 44  11 11 M  x22  11 R  x33  11 M  x22  0
a a
EI M Ax  R Ax  EI M Ax  R Ax  M  x 0

22 33 22 33 22
A A A A 1
EI 0 EI
0
1a
4 a
4
11  11 M  a22  11 R  a22  

32 M A  a  192
EI  32 192 RA  a  
A A
EI
1 1 1 1 1
 1  1 M
 1R
M A  aa22  RA  aa33  1M M  aa22   1 MM A  aa22 

EI
EI  2 2 A 3
3
A 2
2 32
32
A
1 1 
 1 R
  1 M
RA  aa33  M A  aa22  
 00
192
192
A 32
32
A

Po redukcji
Po redukcji wyrazów
Po redukcji
wyrazów podobnych
wyrazów
podobnych otrzymuje
podobnych
otrzymuje się: się:
otrzymuje
się:
11  11 M  a22  15 15
M  aa22  1R
1 
RA  aa33  
 00

EI  22 M Aa 
32 M
33 
A A
EI 32
11  0 ,, więc
więc pozostaje:
pozostaje:
EI 0
EI
11 M  a22  15
15 1
1R
M  aa22  RA  aa33 
 00
2 M Aa 
A 32 M 3 A
2 32 3
Równanie wyznaczające
Równanie wyznaczające pochodną
pochodną cząstkową
cząstkową energii
energii względem
względem drugiej
drugiej
EI  2 A 3 A 2 32 A
EI  2 3 2 32
11 33 1
1 22 
 1 R
 RAA  aa 3   1 M M AA  aa 2    00
 192 192 RA  a  32 32 M A  a   0
Po 192 32 
Po redukcji
redukcji wyrazów wyrazów podobnych podobnych otrzymuje otrzymuje się: się:
Po redukcji
11 Zwolak, wyrazów podobnych otrzymuje się:
144 Jan  11 Wytrzymałość
22 15
15 22 11materiałów 33   0 w zadaniach
1  1 M M AA  aa 2   15 M M  aa 2  1R RAA  aa 3  
0
EI 2 32
EI  2 M A  a  32 M  a  3 RA  a   0 3
EI
11  2 ,, więc 32 3 
1  więc pozostaje:
00 , więc pozostaje:
pozostaje:
EI  0 , więc pozostaje:
EI
1EI
1 M  a 22  15 15  a 22  11 R  a33  0
1 M AA  a 2  15 M M  a 2  1 RAA  a 3  0
22 M A  a  32 32 M  a  33 RA  a  0
2
Równanie 32
wyznaczające 3 pochodną cząstkową energii względem drugiej
Równanie Równanie wyznaczające
wyznaczające pochodnąpochodną cząstkową
cząstkową energiiwzględem
energii względem drugiej
drugiej wielko-
Równanie
wielkości wyznaczające
hiperstatycznej M pochodną
ma postać: cząstkową energii względem drugiej
ści hiperstatycznej
wielkości hiperstatycznej MA maMpostać: A ma postać:
wielkości hiperstatycznej 11
aa
MAA ma postać:
U U 11 4441 a M
M g 1( x )  11  aa M
a
M
M g 2( x )  0
U   1   M dx  1   M gg 22(( xx ))  M gg 22(( xx )) dx
M gg 11(( xx ))  M gg 11(( xx )) dx dx  0
M M AA  EI EI  00 M g 1( x )  M M AA dx  EI EI  11a M g 2( x )  M
M AA dx  0
M A EI 0 M A EI 441 a M A
a
Pochodne
Pochodne Pochodne cząstkowe
cząstkowe cząstkowe MMg1(x) ii M
M iM względem
względem
4
MAA są
M są równe:
równe:
g2(x) względem A są równe:
g1(x) M
MA sąMrówne:
g2(x)
g2(x)
Pochodne
M cząstkowe
 ( M  R M g1(x) i M
x ) g2(x) względem
g1(x)
M gg 11(( xx ))  ( M AA  RAA  x )  1
M g 1( x )  ( M A  RA  x )  1
MMA  M
MA 1
M AA M AA
M M g 2( x ) (( M MA  R RA  xx  M M )) 1
M gg 22(( xx ))   ( M AA  RAA  x  M )  1
M
M AA  M M AA 1
M1A M A
1a
a a a
11 4441 a 11 aa
1   ( M AA  RAA  x )dx  1   (( M
 ( M  R  x )dx   R
M AA  RAA  xx 
MM ))dx 0
dx  0
EI 00
EI  ( M A  R A  x )dx  EI 1a A
EI  1 ( M  R A  x  M )dx 0
EI 0 EI 41 a
4a
11 4
a a
11 11 41 a
22 4 a 11 11 2
a
1 M
M AA  xx 
1R RAA  xx 4 
 1 M  x  1 R  x 2 M xa 0
M A  x  RA  x 2  M  x 1  0
A A
EI
EI M A  x  22 RA  x
2
7.
007. EI
EI M A  x  22WYBRANE
ZAGADNIENIA
ZAGADNIENIA RA  x  M
WYBRANE  x 1 aa  0ENERGETYCZNE
– METODY
METODY ENERGETYCZNE
EI 2 0
7. EI
ZAGADNIENIA 2WYBRANE –– METODY 441
a
ENERGETYCZNE
4
11  11 M A  a  11 RA  a222  

EI  44 M A  a  32 32 RA  a  
A A
EI
1  1 1 1 1 
 1  M 1R 1M  1 R 1M M AA  aa  
2 2
M AA  aa  RAA  aa 22 
MM  aa  M AA  aa  RAA  aa 22  0

134
134EIEI  A 2 A
2 4 A
4 32 A
32 4 A  0
4
134
Redukując
Redukując wyrazy
Redukując
wyrazy podobne
wyrazy
podobne równanie
podobne
równanie uzyskauzyska
równanie
uzyska postać:postać:
postać:
1 3 1
1  M A  a  3 M  a  1 RA  a222   0
EI  M AA  a  4 M  a  2 RAA  a   0
EI  4 2 
1
1  0 ,, zatem
zatem wyrażenie
wyrażenie w nawiasie równe
w nawiasie równe jestjest 0.
EI  0 , zatem wyrażenie w nawiasie 0.
EI 3 1
M AA ⋅aa + 33 M
M M ⋅aa + 11 RRAA⋅aa2222 =00
M AA  a  44 M  a  22 RAA  a  0
4
Ostatecznie dla2układu belkowego zrysunku
rysunku7.6.
7.6. można
Ostatecznie
Ostatecznie dla układu
dla układu belkowego
belkowego zz rysunku 7.6. można można napisać
napisaćcztrey
napisać cztreyrównania,
cztrey
a więc układ
równania, ten jest jużten wyznaczalny (cztery niewiadome i cztery równania).
równania, aa więc
więc układ
układ jest już
ten jest już wyznaczalny
wyznaczalny (cztery niewiadome
(cztery niewiadome ii cztery
cztery
R +B
równania). =0
równania).
A B
R
RM +B
A+B
A
A
A +
B=0
M − RB ⋅ a + M B = 0
B=0
B
M AA 
M MM
RRBB  aa 
MM BB 
 00
A B B
11 M A  a222  15
15 1
1R
M  aa222  RAA  aa333 
 00
2 M A a 
A 32 M 3 A
2 32 3
M  a  3 M  a  11 R  a22 = 0
3
M AAA  a  4 M  a  2 RAAA  a 2 = 0
4 2
M AA  a  M a  RAA  a  0
44 22
Ostatecznie
Ostatecznie dla
dla układu
układu belkowego
belkowego zz rysunku
rysunku 7.6.
7.6. można
można napisać
napisać cztrey
cztrey
równania, a więc układ ten jest już wyznaczalny (cztery niewiadome i cztery
równania, a więc układ ten jest już wyznaczalny (cztery niewiadome i cztery
równania).
równania).
RAA+B
R +BBB=0
=0 7. Zagadnienia wybrane – metody energetyczne 145
M M
M AA  R
M RBB  aa 
M  00
M BB 
11 22 15
15 M  a 22  11 R  a 33  0
M
M AA  aa   M  a  RAA  a  0
22 32
32 33
333 111
==000
22
M
MMAA ⋅aaa+ M MM ⋅aaa+ R RRAA⋅aaa2 =
A
444 222 A
Na
Na podstawieNa podstawie
podstawie równania
równania równaniaczwartego
czwartego czwartego wyrażenie
wyrażenie
wyrażenie na na moment
na moment
moment M MA można
MAA można
można zapisać:
zapisać:
zapisać:
333 111
M
MMAAA  − M
=  MM − R RRA ⋅aaa
444 222 AA
iii wstawić
wstawić do
wstawić dorównania
do równaniatrzeciego,
równania trzeciego,aaato
trzeciego, topozwoli
to pozwoli wyznaczyć
pozwoli wyznaczyćreakcję
wyznaczyć reakcjęR
reakcję RRAA:A: :
11  33 11  22 15 15  a 22  11 R  a 33  0
 M
  M  R RAA  aa   aa   M M  a  RAA  a  0
22  44 22  32
32 33
111 3 333  a 222 
R
RRAAA ⋅aaa33  + M M ⋅aa 
M = 000
12
12
12 32
32
32
9M
9M
9M
R
RRAAA = −
8a
8a8a
Moment
Moment Moment utwierdzeniautwierdzenia
utwierdzenia MAA jest
M jestMrówny:
A jest równy:
równy:
333 111 999M M
M 
M
MMAAA  − M
=  M      aa
444 M − 222 − 888aaa  ⋅ a
33
M
M AA    M
M
16
16
ZZ równania
równania
Z równania pierwszego
pierwszego pierwszego wyznaczona
wyznaczona reakcja
reakcja
wyznaczona RBB jest
R jestRrówna:
reakcja równa:
B jest równa:
R
RRBBB  −R
=  RRAAA
9M
9M
R
RRBB  = 9M
7. 8a8a
B
7. ZAGADNIENIA 8a
ZAGADNIENIA WYBRANE WYBRANE – METODY
– METODY ENERGETYCZNE
ENERGETYCZNE
Moment
Moment utwierdzenia
utwierdzenia M
M B wyznaczony
B wyznaczony zz równania
równania drugiego
drugiego jest
jest równy:
równy:
Moment utwierdzenia MB wyznaczony z równania drugiego jest równy:
3 3 M  M9 M 9M
aM 0
 M  M   8 aa  M B 0
B
16 16 8a
B
135
135
3 3 9 9
MBM  BB  M MMM M8 M
16 16 8
5 5
MBM  BB  M M
16 16
Ostatecznie
Ostatecznie układ układ dwukrotnie
dwukrotnie statycznie
statycznie niewyznaczalny
niewyznaczalny został
został rozwiązany,
rozwiązany, a
Ostatecznie układ dwukrotnie statycznie niewyznaczalny został arozwiązany,
jego jego
wielkościwielkości podporowe
podporowe wynoszą:
wynoszą:
a jego wielkości podporowe wynoszą:
1. Reakcja
1. Reakcja R 9M 9 M
R  A 9M
1. ReakcjaA RAA =8 a− 8 a
8a
2. Reakcja 9M 9M
2. Reakcja RB RBB  9M
2. Reakcja RB8a = 8a
8a 3 3
3. 3.Moment
3. Moment Moment utwierdzenia
utwierdzenia
utwierdzenia M M  AA  M M
16 16
A
5 5
4. 4.Moment
Moment
4. Moment utwierdzenia
utwierdzenia
utwierdzenia MB M
 BB M M
16 16
Przykład
Przykład 7.6.7.6.
Wyznaczyć
Wyznaczyć reakcje
reakcje w podporach
w podporach AiAB ioraz
B oraz moment
moment utwierdzenia
utwierdzenia MA MAA
układu
układu belkowego
belkowego przedstawionego
przedstawionego na rysunku
na rysunku 7.7,7.7, jeżeli
jeżeli danedane
są: są:
siła siła
F, F,
moment MC, wymiar liniowy a. Sztywność belki EI jest stała na całej
3. Moment utwierdzenia8aM A   M
3. Moment utwierdzenia M16A   3 M
4. Moment utwierdzenia M B  5 M 16
4. Moment utwierdzenia 16 5
MB  M
16
146 Jan Zwolak,7.6.
Przykład Wytrzymałość materiałów w zadaniach
Przykład 7.6.reakcje w podporach A i B oraz moment utwierdzenia MA
Wyznaczyć
7.6.Wyznaczyć
Przykładbelkowego
układu reakcje w podporach
przedstawionego A i 7.7,
na rysunku B oraz moment
jeżeli dane utwierdzenia
są: siła F, MA
układu belkowego przedstawionego na rysunku 7.7, jeżeli dane
na są:
moment M ,
Wyznaczyć
C wymiar liniowy a. Sztywność belki EI jest stała
reakcje w podporach A i B oraz moment utwierdzenia M siła
całej F,
układu bel-
moment MC, wymiar liniowy a. Sztywność belki EI jest stała naA całej
długości.
przedstawionego na rysunku 7.7, jeżeli dane są: siła F, moment MC, wymiar
kowegodługości.
liniowy a. Sztywność belki EI jest stała na całej długości.
y
y
MA RA
MC
MA RA
MC
RB F
RB F
B
A B C x
A C x
1/2a
1/2a
a a
a a
Rys. Rys. 7.7. Belka

7.7. Belka utwioerdzona
utwioerdzona w punkcie
w punkcie A z dodatkowym
A z dodatkowym podparciem
podparciem w punkcie
w punkcie B B
Rys. 7.7. Belka utwioerdzona w punkcie A z dodatkowym podparciem w punkcie B
Rozwiązanie
Rozwiązanie
Rozwiązanie
Reakcje występujące w
ReakcjeReakcje
występujące w układzie
układzie
występujące
belkowymsąsąnastępujące:
belkowym
w układzie
następujące:RR ,M
A,AMR
belkowym są następujące:
, BR.B.
A,A,R
A MA, RB.
Równania
Równania równowagi,
równowagi, jakie jakie
można można
napisaćnapisać
na na podstawie
podstawie rysunku:
rysunku:
Równania równowagi, jakie można napisać na podstawie rysunku:
∑𝐹𝐹 𝑦𝑦 = 𝑅𝑅𝐴𝐴 + 𝑅𝑅𝐵𝐵 − 𝐹𝐹 = 0
33
∑
 M =MMM
i ( AA )) −RM
 RBB ⋅aaR+ FaF a⋅ 3aF
i ( AAA)
A 22
B
−MM 00 0
aC C =
M C
7. ZAGADNIENIA
2 WYBRANE –Dwa
METODY ENERGETYCZNE
UkładUkład
jest
Układ jest
jestjednokrotnie
jednokrotnie hiperstatyczny.
hiperstatyczny.
jednokrotnie hiperstatyczny. Dwa równania,równania, a trzy niewiadome:
a trzyaniewiadome:
Dwa równania, trzy niewiadome:
RA, MA, RB. Jako wielkość hiperstatyczną przyjęto reakcję RA.
136
RA, MA, RB. Jako wielkość hiperstatyczną przyjęto reakcję RA. 137
Na układ
Na układbelkowy
belkowy A-B-C
A-B-C składają
składają się trzysię trzy przedziały:
przedziały:
PrzedziałI: I:0 0 x≤xa≤ a
Przedział
Przedział II: a ax≤x ≤a 3 a
3
Przedział II: 2 2
3 3
Przedział
PrzedziałIII:III:2 a ax≤ x2 a≤ 2a
2
Energia
Energia sprężysta
sprężystacałkowita
całkowitabelki belkijest jestsumą
sumąenergii
energiiwwposzczególnych
poszczególnych przedziałach:
przedziałach:
U=U
U=U1+U +U
1 2+U
+U
2 3 3
a
1
2 EI 0
U1   M g21( x )dx
3
a
1 2
2EI a
U2
  M g22( x )dx
Momenty gnące w poszczególnych przedziałach wynoszą:

M g 1( x )  M A  RA  x
3
a
1 2
2EI a
U2
  M g22( x )dx
Momenty
Momenty gnące
gnącewwposzczególnych
poszczególnychprzedziałach
przedziałachwynoszą:
wynoszą:
M gg11(( xx )) = M
MAA +RRAA ⋅xx
Zgodnie
Zgodnie zz twierdzeniem
twierdzeniemoominimum
minimumenergii
energiijest:
jest:
∂U
U 0
∂R =0
RAA
Pochodną cząstkową
Pochodną energiienergii
cząstkową całkowitej względem
całkowitej wielkości
względem hiperstatycznej
wielkości hiperstatycznej RA
RA zapisano równaniem:
zapisano równaniem:
Pochodna cząstkowa momentów gnących Mg1(x), Mg2(x), Mg3(x) względem RA

Pochodna cząstkowa momentów gnących Mg1(x), Mg2(x), Mg3(x) względem RA jest
jest równa:
równa:
M g 1( x ) ( M A  RA  x )
∂M g 1( x )  ∂( M A + RA ⋅ x ) x
RA = RA =x
∂RA
M ∂RA
g 2( x ) ( M A  R  x  RB ( x  a )
∂M  ∂( M + RA ⋅ x + R x
RA =
g 2 ( x ) RA B( x − a )
A A
=x
∂RA ∂RA
3 
∂[M A + RA ⋅ x + RB ( x − a ) − F ( x − a ) 137
∂M g 3( x ) 2 
= =x
∂RA ∂RA
∂U
Wstawiając wyznaczone pochodne cząstkowe do równania głównego =0
∂RA
uzyska się trzecie równanie, które pozwoli na rozwiązanie układu belkowego.
3
a
a
∂U 1 1 2 1
= ⋅ ∫ ( M A + RA ⋅ x )xdx + ⋅ ∫  M A + RA ⋅ x + RB ( x − a )  xdx + ⋅
∂RA EI 0 EI a EI
2a
  3 
⋅ ∫  M A + RA ⋅ x + RB ( x − a ) − F  x − a  xdx =0
3   2 
a
2
U  1  ( M A  RA  x )xdx  1   M A  RA  x  RB  x  a   xdx  1 
RA  EI 0 ( M A  RA  x )xdx  EI  a  M A  RA  x  RB  x  a  xdx  EI 
2aRA EI 0 EI a EI
  3  
 2a M A  RA  x  RB ( x  a )  F  x  3 a xdx 0
3a  M A  RA  x  RB ( x  a )  F  x  2 axdx 0
148 2  
Jana Zwolak, Wytrzymałość materiałów w zadaniach
3 2  
2
a
1 1 2 1 3 a
1 1 M A  x 2  1 RA  x 3 
EI 2 M A  x  3 RA  x 0 
EI 2 3 0 3
a
1 1 2 1 3 1 3 1 2
2 3a
 1 1 M A  x 2  1 RA  x 3  1 RB  x 3  1 RB  a  x 2 2 
 EI 2 M A  x  3 RA  x  3 RB  x  2 RB  a  x a 
EI 2 3 3 2 a
1 1 1 1 1 1
 1 1 M A  x 22  1 RA  x 33  1 RB  x 33  1 RB  a  x 22  1 F  x 33 
 EI 2 3 3 2
M A  x  RA  x  RB  x  RB  a  x  F  x  3
EI 2 2a 3 3 2 3
3 2 2a
 3F  a  x 2  0
4 F  a  x 3a  0
4 23
a
2
1 1 2 1 2
EI1  21 M A  a 2  31 RA  a 2
 M A  a  RA  a  
EI  2 3 
1 9 27 27 9 1
 1  9 M A  a 22  27 RA  a 33  27 RB  a 33  9 RB  a 33  1 M A  a 22 
 EI 8 M A  a  24 RA  a  24 RB  a  8 RB  a  2 M A  a 
EI 8 24 24 8 2
1  1 1 
 1 RA  a 33  1 RB  a 33  1 RB  a 33
 3 RA  a  3 RB  a  2 RB  a  
3 3 2
1  8 8  8
 1 2 M A  a 22  8 RA  a 33  8RB  a 33  2 RB  a 33  8 F  a 33 
 EI  2 M A  a  3 RA  a  3 RB  a  2 RB  a  3 F  a 
EI  3 3 3
9 27 27 9
 3 F  a 3  9 M A  a 2  27 RA  a 3  27 RB  a 3  9 RB  a 33 
3 2 3 3
 3 F  a  8 M A  a  24 RA  a  24 RB  a  8 RB  a 
27 8
27 24 24 8
3 3
27 F  a  27 F  a 
  0
24 F  a 3  16 F  a 3  0
24 16 
Po redukcji Po redukcji
wyrazów wyrazów
podobnych podobnych
otrzymano otrzymano
równanie: równanie:
Po redukcji
1  wyrazów
8 podobnych otrzymano równanie:
2 7.5 ZAGADNIENIA
7. ZAGADNIENIA
5 11 WYBRANE 3
WYBRANE –– METODY
METODY ENERGETYCZNE
ENERGETYCZNE
1  2 M A  a  8 RA  5 RB  a  11 F  a   0
EI  2 M A  a 2  3 RA 6 RB  a 5  48 F  a 3  0
EI
11  3 6 48 
138  00
EI
138
EI
A
AAzatem:
zatem:
zatem:1 88 55 11
22M 22 33 33 11  a 333  0
M AAA  aa 2  3 R RAAA  aa 3  6 R RBBB  aa 3  48 F F a 0
3 6 48
Ostatnie
Ostatnie równanie
Ostatnie równanie
równanie dołączone dołączone
dołączonedo do dwóch
do dwóch
dwóchrównańrównań równowagi
równowagi
równań pozwolipozwoli
równowagi wyznaczyć poszu-
pozwoli
wyznaczyć
wyznaczyć
kiwane reakcje: poszukiwane
poszukiwane reakcje:
RA, RB i reakcje: R ,
momentRutwierdzenia
AA
A , R
RBB
B
i
i moment
moment M utwierdzenia
utwierdzenia
. MMA.
A.
A.
A
R
RAAAA+R
R RRBBBB−F
FF=000
33
MM AAA  RRBBB  aa  2 F F  aa  M MCCC  00
2
22 88 33 55 33 11
11  a 333  0
22MM AAA  aa 2  3 R RAAA  aa 3  6 RRBBB  aa 3  48 F
F a 0
3 6 48
Rozwiązująć
Rozwiązująć układ układ trzech trzech równań
równań wyznaczono
wyznaczono poszukiwane
poszukiwane reakcje
reakcje ii
moment utwierdzenia.
moment utwierdzenia.
R 27  12  M
27 MCC
 8 F
RB
B
B F  12  a C
8 a
19
19 M
MC
wyznaczyć  F  0 reakcje: RA, RB i moment utwierdzenia MA.
R  Rposzukiwane
A B
RA  RB  F  0 3
M A  RB 3a  F  a  M C  0
M A  RB  a  F 2a  M C  0
28 5 11
2 M2A  a82  R3 A  a5 3  R  a3  3 F  a 37.Zagadnienia
3 B 11
0 wybrane – metody energetyczne 149
2 M A  a  RA 3 a  RB 6 a  F 48
a 0
3
Rozwiązująć układ 6 trzech 48 równań wyznaczono poszukiwane reakcje i
Rozwiązująć
Rozwiązując układ trzech
układ trzech równań
moment utwierdzenia. równań wyznaczono
wyznaczono poszukiwane
poszukiwane reakcje
reakcje i
i moment utwier-
moment
dzenia. 27utwierdzenia.
M
R27
 F M 12  C
RB 27 B
F 8 12  MCC a
RB= 8 F − 12 ⋅ a
8 19 a M
RA 19  F M12  C
RA   19 F 8 12  MCC a
RA = − 8 F + 12 ⋅ a
8 15 a
M15
M A F aF
15   a M11  M C
11
M= 8 F8⋅ a − 11 ⋅ M C
A C
A
8
Przykład 7.7. 7.7.
Przykład
Przykład 7.7.
Wyznaczyć
Wyznaczyć
Wyznaczyć wielkości wielkości
wielkościpodporowe podporowe
podporowe belki belki
obustronnie
belki obustronnie
utwierdzonej
obustronnie utwierdzonej
obciążonej siłą
utwierdzonej
F obciążonej
jak na rysunku
obciążonej siłą
siłą F 7.8. F jak
jak Danymi na rysunku
na rysunkusą: 7.8. 7.8.
siła F, Danymi
wymiary
Danymi są:
są: liniowe siła F, wymiary
l. Sztywność
siła F, wymiary liniowe
l. EI na l.całej
belki
liniowe
Sztywność
Sztywność
długości belki
jest belki EI na całej długości jest
EI na całej długości jest jednakowa.
jednakowa. jednakowa.
Yy Yy
1 2
𝑙𝑙 𝑙𝑙
3 3
Rys. 7.8. Belka obustronnie utwierdzona w punktach A i B

Rys. 7.8.
Rys.Belka obustronnie
7.8. Belka utwierdzona
obustronnie w punktach
utwierdzona AiB AiB
w punktach
Rozwiązanie
Rozwiązanie
Rozwiązanie
WWpodanym
podanymna narysunku
rysunku 7.8 7.8 układzie
układzie belkowym
belkowym występują
występują następujące
następujące wielkości
W podanym na rysunku 7.8 układzie belkowym występują następujące
wielkości podporowe:
podporowe: R , R , MR , ,
AM R . , M A, MB.
wielkości Apodporowe:
B A BRA, RB, MA, MB.
B
Korzystając możnamożna napisaćnapisać
dwa równania równowagi:
Korzystając zzrysunku
rysunku można napisać dwarównania
dwa równania równowagi:
równowagi:
𝛴𝛴 𝐹𝐹 𝑦𝑦 = 𝑅𝑅𝐴𝐴 + 𝑅𝑅𝐵𝐵 − 𝐹𝐹 = 0
7. 7.ZAGADNIENIA
ZAGADNIENIA WYBRANE
WYBRANE
· –2METODY
–· METODY ENERGETYCZNE
ENERGETYCZNE
𝛴𝛴 𝑀𝑀𝑀𝑀(𝐵𝐵) = 𝑀𝑀𝐴𝐴 + 𝑅𝑅𝐴𝐴 · 𝑙𝑙 − 𝐹𝐹 · 𝑙𝑙 + 𝑀𝑀𝐵𝐵 = 0
3
Niewiadomych
Niewiadomych
Niewiadomych jest jest cztery,
jestcztery, zatem
cztery,zatem układ
zatemukład jest
układjest dwukrotnie
jestdwukrotnie hiperstatyczny.
dwukrotniehiperstatyczny. Jako
Jakowielkości
hiperstatyczny.Jako
hiperstatyczne
wielkości przyjęto
hiperstatyczne reakcję
wielkości hiperstatyczne przyjęto reakcję R
przyjęto A i moment
reakcję R utwierdzenia
i moment M .
utwierdzenia
RA i moment utwierdzenia
A A M
MA. A. 139
140
WW układzie
układzie
układzie belkowym
belkowym
belkowym wyróżniasię
wyróżnia
wyróżnia się
się dwaprzedziały:
dwa
dwa przedziały:
przedziały:
PrzedziałI:I: I: 0 0
Przedział
Przedział
Przedział
Przedział
Przedział II:
II:
II:
Energiazginania
Energia
Energia zginaniawww
zginania przedziale
przedziale
przedziale pierwszym
pierwszym
pierwszym wyrażasięsię
wyraża się wzorem:
wzorem:
wzorem:
WWprzedziale
przedzialedrugim
drugimenergię
energięzginania
zginaniawyraża
wyrażawzór:
wzór:
Energiazginania
Energia zginaniacałkowita
całkowitajest
jestrówna:
równa:
U=U
U=U1+U21+U 2
Momentzginający
Moment zginającywwprzedziale
przedzialepierwszym
pierwszymjest
jestrówny:
równy:
Mg
Mg1=M=M
1 A+R +R
A A ·x
A · x
wielkości
W układziehiperstatycznewyróżnia
przyjętosię
reakcję RA i moment utwierdzenia MA.
Przedział I: belkowym
0 dwa przedziały:
W układzie belkowym wyróżnia się dwa przedziały:
Przedział I: 0
Przedział I:
Przedział II: 0
Przedziałzginania
Energia II: w przedziale pierwszym wyraża się wzorem:
Przedział II:
150 Energia zginania w przedziale materiałów
Jan Zwolak, Wytrzymałość pierwszym wyraża się wzorem:
w zadaniach
Energia zginania w przedziale pierwszym wyraża się wzorem:
przedzialedrugim
W przedziale drugimenergię
energięzginania
zginaniawyraża
wyrażawzór:
wzór:
W przedziale drugim energię zginania wyraża wzór:
W przedziale drugim energię zginania wyraża wzór:
Energia
Energia zginania
zginaniacałkowita
całkowitajestjestrówna:
równa:
Energia
U=U 1+U zginania
2 całkowita jest równa:
U=U
Energia +Uzginania całkowita jest równa:
U=U11+U
Moment zginający
2
2
w przedziale pierwszym jest równy:
Moment
U=U
Moment
Mg +U zginający
zginający w przedziale pierwszymjest
w przedziale pierwszym jest równy:
równy:
1=MA+R A ·x
1 2
Moment
Mg
W =M
11=MA
Mgprzedziale zginający
+R ·x
A+RAA·drugim
x w przedziale pierwszym
moment zginający wyraża wzór: jest równy:
Mg
W 1=MA+RA·x
przedziale drugim momentzginający
zginającywyraża wyrażawzór:wzór:
Mg2=MA+RA·x-F(x- l)moment
przedziale drugim
W przedziale drugim moment zginający wyraża wzór:
Mg2=MAz+R
Zgodnie A·x-F(x- l) o minimum energii zapisane równanie ma postać:
twierdzeniem
Mg 2=MA+RA·x-F(x- l)
Zgodnie zz twierdzeniem
Zgodnie U
twierdzeniem o minimum energii orazzapisane równanie ma postać:
 0 o minimum energii zapisaneUrównanie
Zgodnie z twierdzeniem  0 mama postać:
∂U RUA  0 o minimum∂Uenergii oraz
zapisane równanie
MUA postać:
= 0 U RA  0
oraz 0
=oraz MU 0
Podstawiając
∂RA odpowiednie wyrażenia∂M na energię zginania
A 0 U, dokonując
RA A M A
Podstawiając
różniczkowania
Podstawiając odpowiednie
i całkowania
odpowiednie wyrażenia
uzyskuje
wyrażenia się
nana energię
dodatkowe
energię zginania
równanie:
zginania U,
U, U, dokonując
dokonując różniczkowa-
Podstawiając
różniczkowania 1 odpowiednie
i całkowania wyrażenia
uzyskuje sięna energię
dodatkowe zginania
równanie: dokonując
U i całkowania
nia 1 3l Mg1 się1dodatkowe
uzyskuje
l Mgrównanie:
1 031 l 1 1l l
różniczkowania
 Mgi1 całkowania
 dx  uzyskuje Mg 2się
 dodatkowe
2
dx 0 równanie:
RUA EI Mg
R 1 EI Mg
R 2
U 1 031 l Mg1  MgA1 dx  1 3l1 l Mg 2  MgA2 dx 0
RA 1 EIx , 0
RA EI Mg1  RA dx
Mg Mg 2EI 13 Mg 2  RA dx 0
RA EI x3 l RA
Mg
RA 1  x ,  Mg
RA 2  x
Mg1 Mg
RA  x , RA2  x
R1A RA
l
l
1 31 l 1  1 
1 3130l
 M A  RA  x xdx  1 l  M A  RA  x  F  x  1 l xdx 
0
EI EI   3   xdx 
1   M  R  x xdx  1 3  A
1
l
l M  R  x  F x 
 1 l 0
0  M A  RA  x xdx 
A A A
EI  EI 1  M A  RA  x  F  x  3 l xdx 0
EI 0 EI 13 
l
 3 
l
1 3
l
3 l
1 1  1 
1 
1
13lM A  x  RA  x 2 dx  
2
l  M A  x  RA  x  F  x  l dx 
EI M  x  R  x 2 dx  EI 1l  M  x  R  x 2  F  x  31 l dx 
1
0
1  A 
l
EI 0  M A  x  RA  x 2 dx  EI 31 M A  x  RA  x 2  F  x  3 l dx 

30
A 1 l  A A 1  0
0
EI 0 EI 13 l
3 
l
1 3
l
l
1  1 1 3 1 1 1 1 1
M  x 2  RA  x 3 1
  EI
l
2
M  x  RA  x3  F  x3  F  l  x 2 l  0
1  A 21 2
EI 1
3 3
3 01 l 1 A
1
2 1 3
3 1 3
3 1
6
1 M A  1 x  RA  1 x   EI
2
1 M 1 x  RA  1 x3  F  1 x3  F  l  1 x22 l31 l 
0
EI M A  2 x 2  RA  3 x
3 A
3
  M  2
2
x  RA  3 x  F  3 x  F  l  6 x 1 l  0
EI  2 3 7.0 ZAGADNIENIA
EI
A
2 WYBRANE3 – METODY
3 ENERGETYCZNE
6 13l
0
3
1 1 1  1  1 1 1 3
 M A  l 2  RA  l 3   
2 3 3
 M A  l  RA  l  F  l  F  l  
EI  18 81  EI  2 3 6 
140
 1 1 1 1 
  M A  l 2  RA  l 3  F  l 3 
140 F  l 3  
0
 18
140 81 81 54 
Po wykonaniu działań i redukcji wyrazów podobnych ostateczny zapis otrzymanego
Po wykonaniu
równania działań i redukcji wyrazów podobnych ostateczny zapis
ma postać:
otrzymanego
1 1równania ma
14 postać:
2 3 3
1 M A ⋅ l2 +1 RA ⋅3l −14 F ⋅3l = 0
2 M A  l  3RA  l  81F  l  0
2 3 81
W dalszej kolejności należy wyznaczyć pochodną energii zginania względem

wielkości hiperstatycznej M A.
 18 81 81 54 
Po wykonaniu działań i redukcji wyrazów podobnych ostateczny zapis
otrzymanego równania ma postać:
Po
1 wykonaniu 1 działań 14 i redukcji wyrazów podobnych ostateczny zapis
M A  l 2  równania
otrzymanego RA  l 3  maFpostać:
l3 0
2 3 81
1 1 14 7. Zagadnienia wybrane – metody energetyczne 151
M A  l 2  RA  l 3  F l3 0
2 3 81
wielkości
W dalszejhiperstatycznej
kolejności należyM A. wyznaczyć pochodną energii zginania względem wielko-
ści hiperstatycznej
wielkości MA. M .
hiperstatycznej A
Mg1 Mg 2
1 1
M A M A
Mg1 Mg 2
1
l 1 1
1 3 M A 1 
l M A  1 
1  M A  RA  x  dx 
EI 03 l EI 1l 
M A  RA  x  F  x  l dx  0
 3 
1 1  1 
 M A  RA  x  dx 1 3  M A  RA  x  F  x  l dx 
l
EI 0
0
lEI 1   3  l
1  1 2
3 1l 1 2 1 2 1
M  x  R  x  3
M  x  R  x  F  x  F  l  x 0
EI   1 l EI
A A A A
2 0 2 2 3 1l
l
1  1 3 1 1 1 1 3
 M A  x  RA  x 2   M A  x  RA  x 2  F  x 2  F  l  x  0
1 1
EI 21 20  EI 1  21 2 21 2 31 2  1l
M  l  R  l M
 A  l  R  l  F  l  F  l  
EI  3  EI 
A A A 3
18 2 2 3 
1 1 1 2 1  1 2 1 2 1 2
 1 3 M A  l 118 RA 2 l 1 EI 2 M1A  l 22 RA  l  2 F  l  3 F  l  
EI
 M A  l  RA  l  F  l  F  l    0
3 18 18 9 
1 1 1 1 
  M A  l  RA  l 2  F  l 2  F  l 2    0
3 18 18 9 
Po wykonaniu działań i redukcji wyrazów podobnych otrzymane równanie
Po postać:
ma wykonaniu działań i redukcji wyrazów podobnych otrzymane równanie ma postać:
Po wykonaniu 1 działań
7 i redukcji wyrazów podobnych otrzymane równanie
 l  RA  l 2  F  l 2 0
M A postać:
ma
2 18
1 2 7
M A  l  Rdodatkowe
Uzyskane A  l  F dwal2  0
równania umożliwiają wyznaczenie poszukiwanych wiel-
Uzyskane 2 dodatkowe 18 dwa równania umożliwiają wyznaczenie
kości podporowych.
poszukiwanych
Zapisany układ wielkości
czterech równań podporowych.
Uzyskaneukład
Zapisany dodatkowe
czterech równań dwa mama postać: umożliwiają wyznaczenie
równania
postać:
RA + RB – F = 0wielkości podporowych.
Rposzukiwanych
A + RB – F = 0
2
Zapisany
M A + RA ⋅układ l −2 czterech
F ⋅ l + M równań 0 ma postać:
B =
MAA+ RRBA – lF =3F
R 0  l  M B 0
1 2 132 3 14 3
MM A ⋅
R l +l  RF A ⋅ll −M B F 0⋅ l = 0
2 A A
33 81
141
1 7
M A ⋅ l + RA ⋅ l 2 − F ⋅ l 2 =0
2 18 141
Z równania czwartego wyznaczony moment utwierdzenia MA jest równy:
7 1
M=
A F ⋅ l − RA ⋅ l
18 2
Wyznaczona zależność na MA wstawiona do równania trzeciego pozwala na wyznacz-
nie reakcji RA:
1 7 1  2 1 3 14 3
 F ⋅ l − RA ⋅ l  l + RA ⋅ l − F ⋅ l =0
2  18 2  3 81
7 1 1 14
F ⋅ l 3 − RA ⋅ l 3 + RA ⋅ l 3 − F ⋅l3 =
0
36 4 3 81
1 3 14 7
RA ⋅ l= F ⋅l3 − F ⋅l3
12 81 36
7
RA = − F
27
Z równania pierwszego wyznaczona reakcja RB jest równa:
RB = F – RA
 7 
RB = F −  − F 
 27 
34
RB = F
27
Znając reakcję RA, można obliczyć moment utwierdzenia MA:
7 1 7 
M=
A F ⋅l −  − F ⋅l
18 2  27 
21 7
M=
A F ⋅l + F ⋅l
54 54
14
MA
= F ⋅l
27
Z równania drugiego wyznaczony moment utwierdzenia MB jest równy:
2
M B =− M A − RA ⋅ l + F ⋅l
3
14 7 2
M B =− F ⋅l + F ⋅l + F ⋅l
27 27 3
11
MB
= F ⋅l
27
Wielkości podporowe układu dwukrotnie hiperstatycznego z rysunku 7.8
zostały wyznaczone i wynoszą:
7 34 14 11
RA = − F ,RB = F ,M A = F ⋅ l,M B = F ⋅l
27 27 27 27
Przy rozwiązywaniu układów statycznie niewyznaczalnych z zastosowaniem
twierdzenia Menabre’a, można podać ogólny schemat postępowania, w którym reali-
zuje się następujące kroki:
1. W analizowanym układzie belkowym zaznaczyć występujące reakcje.
2. Ułożyć równania równowagi.
3. Przyjąć wielkości hiperstatyczne.

4. Ułożyć wzór na energię sprężystą tylko z udziałem sił czynnych i sił podporo-
wych, które w punkcie 3 zostały przyjęte jako hiperstatyczne.
5. Korzystając z zasady minimum energii ułożyć równania ∂U = 0 i z równań tych
∂X
wyznaczyć poszukiwane wielkości hiperstatyczne.
6. Ostatnią czynnością jest wyznaczenie wszystkich pozostałych wielkości podporo-
wych z równań równowagi.
8. TABLICE 8. 8. TABLICE
TABLICE
8. TABLICE
8.8.
8. TT
TABlICE
ABlICE
ABlICE
8. Tablice
8. TABlICE 8. TABLICE
Tablica 8.1.
Tablica 8.1. Wielkości
WielkościWsWsi Js
i Jsdla
dlaróżnych przekrojów
różnych przekrojów
Tablica 8.1. Wielkości Ws i Js dla różnych przekrojów
Tablica 8.1. 8.1.
Wielkości Ws iWs
Js idla
Js różnych przekrojów
8. TABlICE Tablica Wielkości dla różnych przekrojów
Nr
Nr Przekrój
Przekrój Ws s Js uwagi
Nr Przekrój WW s J s Js uwagi
uwagi
Nr Przekrój Tablica 8.1. Wielkości
Ws Ws i Js dla różnych przekrojów
Js uwagi
1 11 222 3
33
4
4 4
5
5 5
1 2 3 4 5
Nr Przekrój Ws Js uwagi max
max max
1
dw dz max
5w punktach
ddww2 dzz 3 d 4  d 4 4
 4 w punktach
w punktach
dw dz
Ws  d4 ddz4zdz44d wd4w w4 Js    d z4 4dd w44  w4 punktach
4 d 4 d
1 11
1
WWWs 16z dwz
s s Js  J 
J 32
  
sd z  d w  z w konturu konturu
d  konturu
konturu
1616
s z w
16d z d dz z 32 32 32 max zew-
zew- zew-zew-
dw dz nętrznego
w punktach
 d z4  d w4  4 nętrznego
nętrznego
1 Ws  Js  d 4
 dw  nętrznego
konturu
16 d z
z
32
zew-
2aw
  bz4 bbzz4b4w
4
4 bw
 4
nętrznego
 b 4
2a2a
W   =
w
w
s s  
bz4 33 bbw4z44  bw44  w punkcie
2aw A
WW s b  b4 w max = Amax =  A
2 22 bz bbz z w
A
 
A max A
2bz 2bw B
Ws   3 max = A
w punkcie
J s J s  2  2z b w b 
 
A
J  b  b
2bz 2bw B
2bz 2bw
2 2 b w punkcie
B
z 3 4 4
22 l 2  zl w B
2 
2bz 2bw
a z aa/ zb//z 
bz awba4/ bww/bb4 wz  w
B punkcie
B
2s J 
b a / b s 2  2l
W z / bz  aw / wb  

2a
2 2aw
2az z
B
24 4  lB = maxB/= max/
 max = A
z w
 sa
2azA
B
2bz 2az 2bw B z 1 1z
  21 bz
w w
  bz  bw 
3
B = max/
w punkcie
Js 
a / b a1 / b 
2 B = max/
z z w w
2 3  2 3 l 4 B
J s Jcs 2  c321
hbc2 hb  cb21 b = Amax = A
2az 4
4max
WW s c1hb
s
2
1cb
1c1hb22 c 1 b3
3 3
J s  c2 hb  c21 b B max/
 = max =  A
Ws  c1hb  c1 b J s  c2 hb 3  c21  czyli
b 4 czyli max = A
Ws  c1hb  c1 b 2 3
w środkach
czyli
h/b= J s  c2 hb  c21 b w środkach
3
max =wśrodkachczyli 4
B h/b=
Ws  c1,0  A
1hb c b
2 3
B
B h/b= 1,0  1,5
1 1,5 2 2 3 3 6 6  dłuższych
 czylidłuższych
 1,0 1,5 2 3 6 w środkach

h/b= boków, dłuższych
B 
1,0 1,5 2 3 6 w środkach
 boków,
3 h/b= w środkach dłuższych
boków,
3
B C1  0,208 0,231 0,246 0,267 0,299 0,33 w środkach
h C1 1,0
0,208 1,5 0,231 2 0,246 3 0,267 6 0,299 0,33dłuższych
3 A
A
h C1 0,208 0,231 0,246 0,267 0,299 krótszych boków,
0,33 w środkach
A
h boków, krótszych
3 b
C2 C1 0,1410,2080,1960,231 0,229 0,246
0,263 0,267
0,288 0,299
0,333 boków
0,33 w środkach
krótszych
3 b h C1C2 0,208
0,141 0,231
0,1960,246 0,2290,2670,2630,2990,288 w środkach
0,33 0,333 boków
A b h  B=c3max ,
boków
krótszych
A C2 0,141 0,196 0,229 0,263 0,288 0,333 krótszych
w narożach
B=c3max,
h/b =b1 B=c3boków
max,
b CC3 C2 0,141
1,000,1410,858
0,1960,196 0,229 0,229
0,796 0,263 0,263
0,753 0,288 0,288
0,743 0,743
0,333 0,333
bokóww narożach
h/b = 1 2  =w0 narożach
h/b = 1 C3 1,00 0,858 0,796 0,753 0,743 0,743 B=c3max, = B=c3max,
C3 1,00 0,858 0,796 0,753 0,743 0,743 0
trójkąt równoboczny  = 0
w narożachw narożach
h/b
h/b = 1
1
C3C3 1,001,00 0,8580,858 0,796
trójkąt 0,753 0,753
0,796
równoboczny 0,743 0,743
0,743 0,743
trójkąt równoboczny max
=0 =0
w środkachmax
trójkąt równoboczny max
a4
o o
trójkąt równoboczny
60 60
4 a3 boków,
w środkach
Ws  Js  w środkach
max
46 ,2 a 4 boków,max
o o
4
60 60
20 a 3 w narożach
J s  a4
60o 60o
4 W a 3 w środkach
boków,
4
60
o
60
o
Wss 3 20 J s a4 46 ,2 =w 0 narożach
boków,
w środkach
a 20
Js  46 ,2 4 w narożach
Ws  a
o o
60 60
4 20 a
3  =boków,
0
Ws  46
J ,2 w narożach=0
20sześciokąt foremny
s
46 ,2 =0 w narożach
max
a
sześciokąt foremny =0
sześciokąt foremny w środkach
sześciokąt foremny max
5 boków, max
a maxw środkach
Ws = 0,189 a3 Js = 0,115 a 4
a sześciokąt foremny w narożach
w środkach
a w środkach
5 boków,
5  = 0 boków,max
5 Ws = 0,189 a3 Js = 0,115 a44 boków,
a Ws = 0,1893 a3 Js = 0,115 a w narożach
Ws = 0,189 a Js = 0,115 a 4 w środkach
w narożach
w narożach =0
5  = 0 = boków,
 0
3 4
=0
max
trójkąt równoboczny w środkach
max
4
60o 60o
a3 a4 boków,
Ws  Js  w środkach
o
60 60
o 20
a4
46 ,2 w narożach
4
Ws 
a3
Js 
boków, 8. Tablice
=0
155
20 46 ,2 w narożach
=0
sześciokąt foremny
max
sześciokąt foremny
a
maxw środkach
5 a boków,
w środkach
Ws = 0,189 a3 Js = 0,115 a4
5 w narożach
boków,
Ws = 0,189 a3 Js = 0,115 a4
8. TABLICE w narożach
=0
8. TABLICE
=0
cienkościenna dowolna rurarura

144 cienkościenna dowolna
66 145
max max
d1
s 1' d 1
s 1'
d3 w miejscu,
d3
s w miejscu,
s 3'
Ws  2Fd min J s  4 F 2 2 1 s1
s 2'
s 2'
d2
d2
s 3'
Ws  2Fd min J s  4F d1 d gdzie
grubość
gdzie
1
grubość
Tablica 8.2. Własności wytrzymałościowe i fizyczne niektórych stali i żeliw
Wytrzymałość Granica Wydłuzenie Udarność

Ozna Skład na rozciąganie plastyczności A5 U
Materiał -czenie chemiczny Rr MN/m2
Nr Qr MN/m2 % kG·m/cm2
wg PN (orient.))
min max min min (orient.)
1 2 3 4 5 6 7 8
1. St10 <0,23 C 320 550 200 22
2. St1 0,11 C 320 400 200 33
3. St2 0,12 C 340 420 210 31
4. Stal St3 0,18 C 380 470 220 25
konstrukcyjna
5. węglowa St4 0,24 C 420 520 250 23
6. St5 0,32 C 500 620 270 19
7. St6 0,45 C 600 720 300 14
8. St7 0,56 C 700 850 340 10
0,45 C;
9. 45S 1200 1000 6
1,8 Si
Stal sprężynowa
0,7 C;
10. 70S 1800 1600 5
2,6 Si
13 Cr;
11. Stal nierdzewna 2H13 720 520 24
0,6 Ni
3,4 C;
12. Zl15 150 0
2 Si
3,4 C;
13. Zl20 200 0
2 Si
3,4 C;
14. Żeliwa szare Zl25 250 0
2 Si
3,4 C;
15. Zl30 300 0
2 Si
3,4 C;
16. Zl40 400 0
2 Si
3,4 C;
17. ZsP45 450 2
Żeliwo 2 Si
sferoidalne 3,4 C;
18. ZsFO5 400 500 5
2 Si
19. 15L 0,15 C 400 200 24 5
20. Staliwo 25L 0,25 C 450 240 19 4
21. węglowe 40L 0,40 C 530 300 14 3
22. 55L 0,55 C 600 350 10 2,5
8. Tablice 157
Cd. tablicy 8.2.
Współczynnik
Wytrzymałość Moduł
Twardość Moduł rozszerzalności
zmęczeniowa sprężystości Liczba Gęstość
Brinella HB Yound liniowej
Zgo postaciowej Poissona g x 105 kg/
Nr kG/mm2 E x 105 a x 10 -5
MN/m2 G x 104 n m2 (g/cm3)
(orient.) MN/m2 deg-1
(orient.) MN/m2
(10-5/1oC)
10 11 12 13 14 15 16
1. 110
2. 140 110
3. 150 115
4. 170 120
2,1 8,1 0,3 1,2 7,86
5. 200 140
6. 230 170
7. 270 190
8. 320 220
9. 550
2,15 8,5 0,3 1,2 7,9
10.
11. 370 2,05 8,3 0,3 1,2 7,9
12. 60 159¸210 0,95 3,8
13. 80 170¸241 0,95 3,9
14. 110 183262 1,0 4,0 0,23¸0,27 1,05 6,7¸7,4
15. 130 192¸269 1,1 4,1
16. 160 >223 1,1 4,2
17. 180 200¸280
18. 160 155¸210
19. 130 114¸150
20. 150 128¸170

2,15 6,3 0,28 1,1 7,8
21. 190 149¸195
22. 200 170¸217

Tablica 8.3. Naprężenia dopuszczalne obowiązujące w konstrukcjach stalowych

zgodnie z normą PN/B-03200
Naprężenia dopuszczalne MN/m2
na rozciąganie, na ścinanie na docisk na docisk

Materiał ściskanie i zginanie (i skręcanie) (liczone na rzut) wg Hertza
k kt kd kdH
I II I II I II I II
Stal St0S 120 140 720 84 160 190 450 550
Stal St3S,
150 170 90 102 190 220 540 640
St3SX
Stal 18G2, 18G2H 220 250 132 150 280 320 900 1000
Staliwo 25L 150 170 90 102
Staliwo 40L 190 210 114 126 260 300 800 900
Staliwo 45L 200 230 120 138 280 320 900 1000
Nity ze stali St2N, St3N 750 90 120 140 240 280
Śruby ze stali
112 128 90 100 180 200
340 ≤ Rr ≤ 500
8. Tablice 159
Tablica 8.4. Własności wytrzymałościowe i zmęczeniowe stali konstrukcyjnych węglowych zwykłej

jakości w stanie surowym (dane podstawowe wg normy PN/H-84020)
Granica
Wytrzymałość plastyczności Wydłużenie Udarność Twardość
na rozciąganie Qr
Znak Zawartość A5 U HB
Rr MN/m2
Nr stali węgla % kG · m/cm2 kG/mm2
MN/m2 min min min min
1MPa
a b
1 2 3 4 5 6 7 8
St0
320¸550
1 St0S max 0,23 200 - 22
320¸350
Mst0
St1
2 St1S 0,06¸0,12 320¸400 200 - 33
MSt1X
St2
3 St2S 0,09¸0,15 340¸420 220 210 31 110
MSt2x
St3
MSt3
4 St35 0,14¸0,22 380¸470 240 220 25 7 120
MSt3X
St3SX
St4
5 St4S 0,18¸0,027 420¸520 260 250 23 8 140
MSt4
St5
6 0,28¸0,37 500¸620 280 270 19 6 160
MSt5
St6
7 0,38¸0,49 600¸720 310 300 14 4 180
MSt6
St7
8 0,50¸0,62 700¸850 350 340 10 3 200
MSt7
9 Dane orientacyjne
Cd. Tablicy 8.4.
Naprężenie dopuszczalne na rozciąganie Orientacyjne wartości wytrzymałości zmęczeniowej

MN/m2 MN/m2
obciążenie zmienne zginanie rozciąganie skręcanie

obciążenie
Nr
stałe jednostron- obustronne
kr ne tętniące symetryczne Zgo Zgj Qg Zro Zrj Qr Zso Zrj Qs
krj kro
9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20
1 100¸110
2 110¸130 50¸90 30¸60 140 250 220 110 170 200 70 140 110
3 115¸140 55¸95 35¸70 150 270 240 120 190 220 80 160 120
4 120¸150 65¸100 40¸70 170 300 260 130 210 240 100 200 150
5 140¸165 70¸110 45¸80 180 330 310 150 250 260 110 220 160
6 150¸180 80¸120 45¸80 240 420 370 180 300 300 130 280 180
7 165¸200 90¸140 50¸90 280 480 430 200 350 350 150 320 220
8 180¸220 100¸150 55¸100 320 530 500 230 400 400 190 380 260
(0,55¸0,65) (0,35¸0,45) (0,2¸0,35) 0,5 1,7 1,2 0,7 1,3 0,6 1,2 0,65X
Qr Qr Qr Rr Zgo Qr Zgo Zgo Zgo Zgo XQr
9
0,3¸0,4) (0,3¸0,4)
Zrj Zro
8. Tablice 161
Tablica 8.5. Własności wytrzymałościowe i zmęczeniowe stali konstrukcyjnych węglowych wyższej

jakości w stanie normalizowanym (dane podstawowe wg normy PN/H-84019)
Wytrzyma-
Granica pla-
łość na roz- Wydłużenie Udarność Twardość
styczności
Znak Kate- Zawartość ciąganie A5 U HB
Qr
Nr stali goria węgla Rr % kG·m/cm2 Kg/mm2
MN/m2
MN/m2 min min min
min
min
1 2 3 4 5 6 7 8
1 05X 0,05¸0,11
2 08X A 0,05¸0,11 300¸450 180 35 131
3 10X A 0,07¸0,14 320¸450 190 33 137
4 10 A 0,07¸0,14 340¸450 210 31 137
5 15X A 0,15¸0,19 380¸500 230 27 6 143
6 20 A 0,17¸0,24 420¸520 250 25 5 156
7 25 A 0,22¸0,30 460¸560 280 23 4 170
8 30 B 0,27¸0,35 500¸600 300 21 179
9 35 A 0,32¸0,40 540¸660 320 20 3 187
10 40 B 0,37¸0,45 580¸700 340 19 217
11 45 A 0,42¸0,50 610¸730 360 16 2,5 241
12 50 B 0,47¸0,55 640¸760 380 14 241
13 55 A 0,52¸0,60 660¸810 390 12 2,5 255
14 60 B 0,57¸0,65 690¸850 410 12 255
15 65 A 0,62¸0,70 710¸880 420 10 255
16
Cd. Tablicy 8.5.
Naprężenie dopuszczalne
Orientacyjne wartości wytrzymałości zmęczeniowej
na rozciągnie
MN/m2
MN/m2
Nr obciążenie
stałe jednostronne obustronne
kr tętniące symetryczne Zgo Zgj Qg Zro Zrj Qr Zso Zrj Qs
krj kro
9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20
1 80¸100
2 10¸120 60¸85 40¸60
3 105¸125 60¸85 40¸60 210 340 320 130 240 250 100 200 150
4 115¸140 70¸95 45¸70 220 350 330 140 250 260 110 220 160
5 130¸150 70¸100 45¸70 250 440 440 200 320 350 150 300 220
6 140¸160 75¸110 50¸80 200 360 360 150 260 310 120 240 200
7 155¸185 80¸120 60¸90 200 370 370 160 270 320 130 250 210
8 165¸200 85¸130 60¸95 240 390 400 170 280 340 140 280 220
9 175¸210 95¸140 65¸100 250 420 430 180 300 360 150 300 230
10 190¸220 100¸150 70¸110 260 440 460 200 330 390 160 320 240
11 200¸240 100¸160 70¸120 280 480 500 210 260 420 170 340 260
12 210¸250 110¸170 70¸120 280 480 500 220 360 420 170 340 260
13 210¸250 110¸170 70¸120 300 500 520 240 420 440 200 400 280
14 220¸260 115¸180 70¸120 300 500 520 240 420 440 200 400 280
15 230¸280 120¸190 70¸130 300 500 520 240 420 440 200 400 280
(0,55¸ (0,35¸ (0,2¸

0,5 1,7 1,2 0,7 1,3 0,6 1,2 0,65
0,65) 0,45) 0,35)
Rr Zgo Qr Zgo Zgo Zgo Zgo Qr
Qr Qr Qr
16
(0,3¸ (0,3¸
0,4) 0,5)
Zrj Zro
8. Tablice 163
Tablica 8.6. Własności wytrzymałościowe i zmęczeniowe stali konstrukcyjnych wyższej

jakości o podwyższonej zawartości manganu (dane podstawowe wg normy PN/H-84019)
Granica
Wydłużenie Twardość
Skład Wytrzymałość plastyczności
Znak Kate- A5 HB
chemiczny Stan na rozciąganie Qr
Nr stali goria % Kg/mm2
(orient.) MN/m2 MN/m2
min min
min
1 2 3 4 5 6 7 8
0,15 C
1 15G B 420¸450 250 26 163
0,8 Mn N.
30 grubość
4¸6 mm
18G2 0,18 C 340 grubość
2 520¸640 19
18G2A 1,4 Mn N. 16¸25 mm
320 grubość
25¸40 mm
0,20 C
3 20G A 460¸570 280 24 197
0,8 Mn N.
0,42 C H. 800oC
4 40G 800 670 20
0,74 Mn O. 570oC
0,45 C
5 45G 630¸770 380 15 241
0,8 Mn N.
0,3 C H. 850oC
6 30G2 800 550 14 240
1,6 Mn O. 530oC
0,50 C
7 50G A 660¸800 400 13 255
0,8 Mn N. 830oC
0,50 C walco
8 50G A 650 320 24
0,8 Mn wany
0,60 C N.
9 60G B 710¸850 420 11 269
0,8 Mn
H. 950oC
0,60 C
10 60G B olej 110 90 8
0,8 Mn
O. 550oC
Dane orientacyjne normalizowane Rr < 600

11 hartowane
Rr > 600
Cd. Tablicy 8.6.
na rozciąganie
MN/m2
MN/m2

Nr obciążenie jedno- obustronne
stałe stronne symet-
kr Zgo Zgj Qg Zro Zrj Qr Zso Zrj Qs
tętniące ryczne
krj kro
9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20
1 120¸160 100¸140 50¸80 210 340 270 160 280 280 110 220 180
2 170¸220 80¸120 70¸100 230 360 400 180 320 340 130 250 220
3 150¸180 120¸160 60¸90 230 360 300 180 300 280 120 230 190
4 240¸300 120¸150 80¸130 370 560 680 260 410 670 220 440 400
5 200¸250 120¸150 70¸110 310 480 400 220 360 380 200 400 260
6 220¸300 120¸150 70¸110 300 560 560 210 360 550 170 340 340
7 200¸250 130¸170 70¸120 400 500 760 320 420 640 200 400 400
8 160¸220 100¸130 60¸100 260 400 360 180 300 320 150 300 240
9 180¸220 130¸190 70¸130 460 620 600 380 500 500 240 420 300
10 260¸340 140¸200 100¸140 560 900 900 400 700 900 360 700 540
(0,5¸ (0,4¸ (0,4¸

0,45 1,7 1,2 0,7 1,2 0,6 1,1 0,6
0,6) 0,5) 0,5)
Rr Zgo Qr Zgo Zgo Zgo Zgo Qr
Qr Qr Qr
11
(0,35¸ (0,3¸ (0,3¸
1,6 1,1 0,7 1,2 0,6 1,1 0,6
0,5) 0,4) 0,4) 0,4 Rr
Zgo Qr Zgo Zgo Zgo Zgo Qr
Qr Zrj Zro
8. Tablice 165
Tablica 8.7. Własności wytrzymałościowe i zmęczeniowe stali konstrukcyjnych stopowych, do ulepsza-

nia cieplnego (dane podstawowe wg normy PN/H-84019)
Wytrzy Granica Udarność

Wydłu-
Skład Wytyczne -małość na plastycz- U Twardość
Rodzaj Znak Kate- żenie
chemiczny obróbki rozcią-ganie ności kG·m HB
Nr stali stali goria A5
(orient.) cieplnej Rr Qr ------- kG/mm2
%
MN/m2 MN/m2 cm2
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
18G2 0,18 C
1 N. 520 320 19
18G2A 1,3 Mn
2 N. 870oC 660 400 17 207

Mn
0,30 C H. 850oC
30G2 A woda
3 1,6 Mn 800 550 14 8 240
O. 850oC
powietrze
H. 900oC
0,35 C
woda
4 Si-Mn 35SG A 1,3 Si 900 700 15 6 229
O. 590oC
1,3 Mn
woda
H. 820oC
0,45 C
woda
5 45HN B 0,6 Cr 1050 850 10 7 207
O. 530oC
1,2 Ni
woda
Ni-Cr
0,38 C H. 850oC
0,9 Mn olej
6 38HGN A 950 800 10 7 229
0,7 Cr O. 570oC
1 Ni woda
Cd. Tablicy 8.7.
na rozciąganie
MN/m2
MN/m2

Nr obciążenie jedno- obu-
stałe stronne stronne
tętniące symetryczne
krj kro
11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22
1 170¸220 100¸140 60¸100 230 360 400 170 290 340 130 260 220
2 140¸190 90¸120 60¸90 250 380 400 180 300 340 140 270 240
3 220¸300 120¸150 70¸110 300 480 560 210 360 550 170 340 340
4 240¸300 150¸180 80¸110 380 600 750 280 480 700 220 440 440
5 300¸400 160¸200 90¸130 450 660 900 320 520 840 240 500 500
6 270¸380 150¸190 90¸120 400 620 850 300 480 800 220 450 480
8. Tablice 167
Tablica 8.8. Tablice stosowane do obliczeń wytrzymałościowych (cd. tablicy 7)
Wytrzyma-
Granica Udarność
łość Wydłu-
Skład Wytyczne plastycz- U Twardość
Rodzaj Znak Kate- na rozcią- żenie
chemiczny obróbki ności kG·m HB
Nr stali stali goria
(orient.) cieplnej
ganie
Qr
A5
------- kG/mm2
Rr %
MN/m2 cm2
MN/m 2
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
H. 860oC
0,35 C olej
1 35H A 950 750 11 7 197
1 Cr O. 500oC
woda, olej
0,40 C H. 850oC
2 Cr 40H A 1000 800 10 6 217
1 Cr olej
H. 850oC
0,50 olej
3 50F A 1100 950 8 4 229
1 Cr O. 500oC
woda
H. 850oC
0,35 C
olej
4 Cr-Mc 35HM A 1,1 Cr 1000 800 12 8 241
O. 540oC
0,2 Mo
woda
0,30 C H. 880oC
1 Mn olej
5 30HGS A 1100 850 10 5 229
1 Cr O. 540oC
1 Si woda, olej
Cr-Mn-
Si
H. 880oC
0,35 C
olej izo-
1 Mn
6 35HGS A term. 1650 1400 10 5 241
1,3 Cr
O. 700oC
1,35 Si
woda
7 Dane orientacyjne
Cd. Tablicy 8.8.
na rozciąganie
MN/m2
MN/m2
Nr obciążenie obu-
jedno-
stałe stronne
stronne
kr syme- Zgo Zgj Qg Zro Zrj Qr Zso Zrj Qs
tętniące
tryczne
krj
kro
11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22
1 250¸350 200¸260 110¸150 540 740 750 400 750 700 240 600 420
2 270¸370 200¸250 120¸160 600 800 850 420 700 800 320 650 480
3 330¸430 200¸250 120¸160 620 800 950 430 700 900 330 680 540
4 270¸380 180¸240 110¸150 500 700 850 360 600 800 260 550 500
5 280¸380 180¸240 110¸150 500 700 850 360 600 800 230 550 500
6 400¸500 150¸200 110¸150 440 600 840 350 500 760 220 300 460
(0,35¸ (0,3¸ (0,3¸

7 0,4 Rr 0,7 Zgo 1,1 Qr 0,7 Zgo 1,2 Zgo 0,6 Zgo 1,1 Zgo 0,6 Qr
0,45) Qr 0,4) Zrj 0,4) Zro
8. Tablice 169
Tablica 8.9. Własności wytrzymałościowe i zmęczeniowe stali sprężynowych (resorowych)

(dane podstawowe wg PN/H-84032)
Wytrzymałość Granica Wydłu-

Skład Wytyczne Twardość
Rodzaj Znak Kate- na rozciąganie plastyczności żenie
chemiczny obróbki HB
Nr stali stali goria Rr Qr A5
(orient.) cieplnej kG/mm2
MN/m2 MN/m2 %
1 2 3 4 5 6 7 8 9
0,76 C H. 820 C
o
1 C 75 A 0,7 Mn olej 1100 900 9 285

0,2 Si O. 480oC
0,65 C H. 830oC
2 Mn 65G A 1 Mn olej 1000 800 10 260
0,27 Si O. 480oC
0,5 C H. 870oC
3 Si 50S2 A 0,75 Mn olej 1300 1200 6 285
1,6 Si O. 460oC
0,6 C
H. 850oC
1 Mn
4 Si-Mn-Cr 60SGH A olej 1400 1250 7 302
1 Si
O. 480oC
0,5 Cr
0,5 C
H. 840oC
0,9 Mn
5 Cr-Mn 50HG A olej 1300 1200 8 302
0,3 Si
O. 490oC
1 Cr
0,5C
H. 850oC
0,9 Mn
6 Cr-Si 50HS A olej 1350 1200 6 302
0,3 Si
O. 520oC
1 Cr
Drut pa
-tentowy 0,45¸
7 H. 500oC 1600 1400
(fortepia- ¸0,9 C
nowy)
8 Dane orientacyjne
Cd. Tablicy 8.9.
Naprężenie dopuszczalne na rozciąganie Orientacyjne wartości wytrzymałości zmęczeniowej

MN/m2 MN/m2

obcią-żenie
Nr
stałe jednostronne obustronne
kr tętniące symetryczne Zgo Zgj Qg Zro Zrj Qr Zso Zrj Qs
krj kro
10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21
1 500¸600 300¸400 200¸300 360 600 560 260 460 500 220 440 300
2 450¸550 300¸400 230¸300 450 650 850 350 500 800 220 300 460
3 650¸800 450¸550 300¸400 650 1000 1200 440 760 1200 380 700 700
4 750¸900 550¸650 300¸400 650 1000 1300 420 760 1200 380 700 720
5 750¸900 550¸650 300¸400 650 1000 1300 420 760 1200 380 700 720
6 700¸850 500¸600 300¸400 600 1300 1300 420 750 1200 350 700 720
7 850¸950 600¸700 350¸450 700 1500 1500 460 840 1400 420 770 840
(0,6¸ (0,5¸ (0,5¸ 0,45

8 1,6 Zgo 1,1 Qr 0,7 Zgo 1,2 Zgo 0,6 Zgo 1,1 Zgo 0,6 Qr
0,7) Qr 0,6) Zgj 0,6) Zro Rr
8. Tablice 171
Tablica 8.10. Własności wytrzymałościowe i zmęczeniowe żeliw

(dane podstawowe wg PN/H-83101)
Wytrzyma- Wytrzy- Wytrzyma-

Wydłu-
łość na roz- małość na łość
Skład żenie Twardość
Nazwa ciąganie zginanie na ściskanie
Znak chemiczny As HB
Nr żeliwa Rr Rg Rs
(orient.) % kG/mm2
MN/m2 MN/m2 MN/m2
min
min
min min
1 2 3 4 5 6 7 8
1 Z115 150 250 500 159¸212
2 Z120 200 300 600 170¸241
3 Z125 250 400 800 183¸262

szare
4 Z130 300 450 900 192¸269
5 Z135 350 500 1000 201¸277
6 Z140 400 600 1200 pow. 223
7 ZiM26 260 460 900 170¸240
8 ZiM30 300 500 1000 170¸240

modyfikowane
9 ZiM34 340 540 1100 190¸250
10 ZiM38 380 580 1200 190¸260
sferoidalne
11 ZsP45 450 720 1600 2 200¸280
perlityczne
sferoidalne
12 ZsP05 400 700 2000 5 155¸210
ferrytyczne
13 ciągliwe ZcC3510 350 (Qr – 230) 6 150

żeliwo 14 Ni
14 żaroodporne austenit- 2 Cr 250 400 800
tyczne 7 Cu
żeliwo 0,2 Ni
15 żaroodporne 350 500 1000
perlityczne 0,3 Cr
16 Dane orientacyjne
Cd. Tablicy 8.10.
na rozciąganie
MN/m2
MN/m2
Nr obciążenie jedno- obustronne

stałe stronne syme-
tętniące tryczne
krj kro
9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20
1 20¸30 15¸25 10¸15 60 100 160 40 60 50 70 90
2 30¸40 20¸30 15¸20 80 140 220 50 70 70 90 170
3 35¸50 25¸35 20¸25 110 180 270 60 90 80 110 140
4 40¸60 30¸45 20¸30 130 200 350 70 110 90 120 160
5 50¸70 35¸50 25¸35 140 220 380 80 115 110 150 180
6 55¸80 40¸60 30¸40 160 240 440 95 140 120 170 200
7 35¸50 30¸45 20¸30 120 170 280 70 120 130 190 180
8 40¸60 35¸50 25¸30 140 190 320 80 140 150 210 190
9 50¸70 40¸55 25¸35 160 220 360 90 160 180 230 210
10 55¸75 50¸70 30¸40 180 250 400 100 180 200 250 230
11 60¸80 45¸60 30¸40 180 240 480 100 160 140 200 240
12 55¸75 40¸60 25¸35 160 200 440 90 140 120 180 220
13 50¸70 35¸50 25¸30 140 180 380 80 120 100 130 200
14 35¸50 25¸35 20¸25 100 160 270 60 90 80 110 150
15 50¸70 40¸50 30¸40 150 240 380 90 130 120 160 200
16 (0,14¸0,2) Rr (0,3¸0,4) Zrj (0,3¸0,4) Zro 0,4 Rr 1,6 Zgo 1,1 Qr 0,6 Zgo 0,9 Zgo 0,8 Zgo 1,1 Zgo 0,6 Qr
8. Tablice 173
Tablica 8.11. Własności wytrzymałościowe i zmęczeniowe stopów aluminium
Wytrzyma- Granica
Wydłu-
łość na roz- plasty- Twar-
żenie
Nazwa, ciąganie czności dość
Określenie Znak Cecha Stan As
Nr przeznaczenie Rr Qr HB
%
MN/m2 MN/m2 kG/mm2
min
min min
1 2 3 4 5 6 7 8 9
1 Alumi-nium 99% Al A199 W. 90 35 45 23
2 Alumi-nium 99% Al A199 T. 160 15 44
3 Aluman AlMn1 PA1 W. 130 20 30
4 AlMn1 T. 220 80 55
5 Hydronal AlMg2Mn PA2 T. 200 23 45
6 Hydronal AlMg2Mn PA2 W. 130 50 20 30
7 Amico-rodal AlMgSiMn PA4 P. sam S. 180 12
AlCu4Mg
8 Dural PA6 W 210 18 45
Mn
AlCu4Mg
9 Po przeróbce Dural PA6 P. sam S. 420 15 100
Mn
plastycznej
AlCu4Mg
10 Dural PA7 P. sam S. 470 17 105
Mn
AlZn5Mg-
11 Dural PA9 P. sam S. 550 500 12
2Cu1MnCr
12 Dural AlMg5Mn PA20 W 270 23 65
półgwar-
13 Dural AlMg5Mn PA20 370 250 12 95
dy
AlCuMg1
14 Dural PA30 P. szt. S. 460 380 10
Ni1Fe1Ti
15 Odlewy kokilowe AlSi9 AK9 S. 200 1,5 70
16 Odlewy kokilowe AlSiCu AK51 P. S. 180 60
17 Odlewy w piasku AlCu4Ti AM4 P. S. 270 150 4 80
18 Dane orientacyjne po przeróbce plastycznej
19 odlewy
Cd. Tablicy 8.11.
na rozciąganie
MN/m2
MN/m2
Liczba cykli nz
obcią- obu
Nr żenie jedno
-stronne
stałe -stronne syme Zgo Zgj Qg Zro Zrj Qr Zso Zrj Qs
kr tętniące
-tryczne
krj
kro
10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22
1 30¸40 20¸25 10¸15 5·10 8

35 60 50 25 50 40 20 35 30
2 50¸65 30¸40 15¸25 5·10 8

60 100 90 45 80 80 35 60 60
3 40¸60 25¸30 15¸20 5·108 55 60 70 40 60 60 30 50 50
4 65¸85 35¸45 20¸30 5·108 70 110 100 55 90 80 40 70 70
5 60¸80 40¸55 30¸40 5·10 8

100 160 120 80 120 100 60 100 80
6 40¸50 40¸50 25¸30 5·10 8

80 120 120 60 100 120 50 80 80
7 50¸70 30¸40 20¸25 5·108 60 100 90 50 80 80 35 60 60
8 60¸80 30¸40 20¸25 5·108 60 100 100 50 80 110 35 60 80
100¸
9 60¸80 35¸45 5·108 100 180 260 90 160 240 80 140 140
130
110¸
10 70¸90 40¸50 108 110 200 280 100 180 330 90 150 150
150
130¸
11 80¸100 45¸60 108 150 240 220 120 200 200 90 150 120
180
12 80¸110 70¸90 45¸55 5·108 140 230 200 110 190 140 90 140 100
100¸
13 70¸90 40¸50 5·108 130 220 200 100 180 200 85 130 140
130
120¸
14 70¸90 45¸55 108 140 230 220 110 190 200 90 140 140
150
15 45¸60 35¸45 20¸30 2·107 80 110 110 60 110 100 50 80 80
16 35¸80 30¸35 20¸30 107 60 100 150 50 80 150 35 60 100
17 55¸80 25¸30 15¸20 107 50 80 90 40 70 80 30 50 50
(0,3¸ (0,4¸ (0,4¸ 1,7 1,1 0,8 1,4 0,6 0,6 1 0,4
18 0,35xRr
0,4) Rr 0,5) Zrj 0,5) Zro xZgo xQr xZgo xZgo xRr xZgo xZgo xRr
(0,2¸ (0,3¸ (0,3¸

19
0,3) Rr 0,4) Zrj 0,4) Zro
8. Tablice 175
Tablica 8.12. Dane orientacyjne do wyznaczania naprężeń dopuszczalnych i wytrzymałości

zmęczeniowej
Naprężenie dopuszczalne na rozciąganie
obciążenie zmienne
Materiał Stan obciążenie stałe jednostronne obustronne
Nr kr tętniące symetryczne
MN/m2 krj kro
MN/m2 MN/m2
1 2 3 4 5
(0,35¸0,45) Qr (0,2¸0,35) Qr
Stale węglowe surowy normalizowa-
1 (0,55¸0,65) Qr lub lub
Rr£600 MN/m2 ne lub wyżarzane
(0,3¸0,4) Zrj (0,3¸0,4) Zrj
2 Stale węglowe normalizowane (0,5¸0,6) Qr (0,4¸0,5) Zrj (0,4¸0,5) Zrj
3 Rr>600 MN/m2 hartowane (0,35¸0,45) Qr (0,3¸0,4) Zrj (0,3¸0,4) Zrj
4 Stale konstrukcyjne nawęglane (0,35¸0,5) Qr (0,4¸0,5) Zrj (0,4¸0,5) Zrj
5 stopowe ulepszane cieplnie (0,35¸0,45) Qr (0,3¸0,4) Zrj (0,3¸0,4) Zrj
Stale sprężynowe hartowane i odpusz-

6 kg=(0,6¸0,7) Qr kgj= (0,5¸0,6) Zgj kgo=(0,5¸0,6) Zgo
(resorowe) czane
(0,15¸0,25) Qr
normalizowane
7 Staliwa węglowe (0,35¸0,45) Qr lub (0,2¸0,3) Zro
i odpuszczane
(0,2¸0,3) Zrj
8 Żeliwa odlewy (0,14¸0,2) Rr (0,3¸0,4) Zrj (0,3¸0,4) Zro
przerobione
9 (0,25¸0,35) Rr (0,4¸0,5) Zrj (0,4¸0,5) Zro
Stopy miedzi plastycznie
10 odlewy (0,2¸0,3) Rr (0,35¸0,45) Zrj (0,35¸0,45) Zro
11 Stopy aluminium odlewy po starzeniu (0,2¸0,3) Rr (0,35¸0,45) Zrj (0,35¸0,45) Zro

Cd. Tablicy 8.12.
zginanie rozciąganie skręcanie

Nr
Zgo Zgj Qg Zro Zrj Qr Zso Zrj Qs
6 7 8 9 10 11 12 13 14
1 0,5 Rr 1,7 Zgo 1,2 Qr 0,7 Zgo 1,3 Zgo Qr 0,6 Zgo 1,2 Zgo 0,65 Qr
3 0,4 Rr
4 0,4 Rr
6 0,45 Rr
8 0,45 Rr 1,6 Zgo 0,6 Rr 0,6 Zgo 0,9 Zgo 0,6 Rr 0,8 Zgo 1,1 Zgo 0,7 Rr
8. Tablice 177
W tabelach 8.2 do 8.12 podane są „stare” oznaczenia stali i staliwa. „Nowe” ozna-
czenia dla stali według PN-EN 10027-1, PN-EN 1561, PN-EN 1568 i PN-1568 oraz dla
staliwa według PN-ISO 3755 podano w tabeli 8.13.
Tablica 8.13. Nowe oznaczenia stali i staliwa
Stal
Lp. Stale konstrukcyjne węglowe Stale konstrukcyjne stopowe
Stare oznaczenie Nowe oznaczenie Stare oznaczenie Nowe oznaczenie
1. St0 S185 20 HNMA 20 Ni Cr Mo 2-2
2. St0S S185 15 HGM 18 Cr Mo 4
3. St3 S215 15 HGN 18 Ni Cr 5-4
4. St3S S235IR 15 HN 17 Cr Ni 6-6
5. St4 S275IO 16 HG 16 Mn Cr 5
6. St5 E295 17 HGN 16 Ni Cr 4
7. St6 E335 17 HNM 18 Cr Ni Mo 7-6
8. St7 E360 18 HGM 18 Cr Mo 4
9. 25 C25 20 HG 20 Mn Cr 5
10. 30 C30 20 HNM 20 Ni Cr Mo 2-2
11. 35 C35 20 H 20 Cr 4
12. 40 C40 18 G2A P355N
13 45 C45 40 H 41 Cr 4
14. 50 C50 40 HM 42 Cr Mo 4
15. 55 C55 38 HMI 41 Cr Al Mo 7
16. MSt5 E295 ŁH 15 100 Cr 6
17. MSt6 E335 12 HN3A 15 Ni Cr 3
18. MSt7 E360 34 HNM 34 Cr Ni Mo 6
19. St2 S195 35 HM 34 Cr Mo 4

Staliwo
Staliwo konstrukcyjne
Lp. Staliwo węglowe konstrukcyjne
ogólnego przeznaczenia
Stare oznaczenie Nowe oznaczenie Stare oznaczenie Nowe oznaczenie
1. L20G G20 Mn 6 L400 200-400 W
2. L35G G35 Mn 6 L450 230-450 W
3. L15GM G15 Mo Mn 4 L500 270-480 W
4. L30GS G30 Mn Si 5-3 L600 340-550 W
5. L35GM G35 Mn Mo 5-3
6. L25HN G25 Ni Cr 3-2
7. L40HF G40 Cr V 5-2
8. L40H G40 Cr 4
Litgeratura 179
Literatura
[1] Bąk R., Burzyński T.: Wytrzymałość materiałów z elementami ujęcia komputero-
wego. WNT, Warszawa 2013.
[2] Brzoska Z.: Wytrzymałość materiałów. PWN, Warszawa 1983.
[3] Dyląg Z.,Jakubowicz A., Orłoś Z.: Wytrzymałość materiałów. WNT, Warszawa
1997.
[4] Jakubowicz A., Orłoś A.: Wytrzymałość materiałów. WNT, Warszawa 1978.
[5] Lewiński J., Wilczyński A. P., Witemberg-Perzyk D.: Podstawy wytrzymałości
materiałów. Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej, Warszawa 2010.
[6] Lisowski A., Siemieniec A.: Wytrzymałość materiałów. Przykłady obliczeń – za-
dania. PWN, Warszawa 1973.
[7] Łączkowski R.: Wytrzymałość materiałów. Wydawnictwo Politechniki Gdań-
skiej, Gdańsk 1996.
[8] Niezgodziński M., Niezgodziński T.: Wytrzymałość materiałów. PWN, Warszawa
2009.
[9] Niezgodziński M., Niezgodziński T.: Wzory, wykresy i tablice wytrzymałościo-
we. PWN, Warszawa 1977.
[10] Wolny S., Siemieniec A.: Wytrzymałość materiałów. Teoria – zastosowanie cz. I.
Uczelniane Wydawnictwa Naukowo – Dydaktyczne AGH, Kraków 2008.

Jan Zwolak Wytrzymalosc Materialow W Zadaniach

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Jan Zwolak Wytrzymalosc Materialow W Zadaniach

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

WYTRZYMAŁOŚĆ MATERIAŁÓW W ZADANIACH

Skład, druk i oprawa:

6.5. Określanie znaków momentów zginających, sił poprzecznych

Niniejszy podręcznik dostosowany jest do programu przedmiotu, wytrzymałość

Wykaz ważniejszych oznaczeń i symboli

1. Zagadnienia podstawowe przedmiotu

1.1. Przedmiot wytrzymałości materiałów.

Wytrzymałość materiałów jest nauką stosowaną, opierającą się na prawach me-

wówczas, gdy następuje ich zanikanie po usunięciu przyczyny wywołującej to od-

1.2. Mechaniczne oddziaływanie ciał

Mechaniczne oddziaływanie ciał względem siebie charakteryzuje się tym, że cia-

1.2.1. Siły zewnętrzne

R'C=RC R'D=RD R'E=RE

Rys. 1.1. Przykład działania sił zewnętrznych obciążających konstrukcję cysterny

Do sił czynnych działających w konstrukcji cysterny należą: ciężar zbiornika

1.3. Wykres rozciągania

Badania doświadczalne w zakresie rozciągania materiałów dowodzą, że prawo

granicy proporcjonalności, która jest charakterystycznym parametrem dla danego ma-

Rys. 1.2. Wykres rozciągania sali niskowęglowej

Wykres rozciągania przedstawiony na rysunku 1.5 wykreślono na podstawie ba-

Rys. 1.3. Próbki do badań na rozciąganie Lo = 5do

Przebieg krzywej rozciągania rozpatruje się w układzie współrzędnych e, s (od-

2. Momenty geometryczne figur płaskich

2.1. Moment statyczny i środek ciężkości

W obliczeniach wytrzymałościowych dotyczących głównie układów prętowych

Rys. 2.1. Moment statyczny względem osi x i y

gdzie: xc, yc – współrzędne środka ciężkości figury płaskiej o polu A.

Rys. 2.2. Moment statyczny figury płaskiej złożonej z n = 3 części

Figura płaska ABCDEF podzielona na n = 3 części, z których każda ma pole po-

gdzie: n w tym przypadku wynosi 3.

2.2. Moment bezwładności

Moment bezwładności, jest to wielkość charakteryzująca figurę płaską A ze

gdzie: Ix i Iy – osiowy moment bezwładności, odpowiednio względem osi x i y, I0 –

Rys. 2.3. Moment bezwładności względem osi x, y i względem bieguna O

Korzystając z rysunku 2.3, przy uwzględnieniu, że ρ2 =x2 + y2 biegunowy moment

Wzory (2.7) po przekształceniu ze względu na Ix, Iy i I0 można zapisać w postaci:

Podstawiając do wzoru (2.6) odpowiednie wyrażenia (2.8) uzyskuje się:

Po podzieleniu stronami przez A ostatecznie można napisać:

Promienie bezwładności wyrażane są w jednostkach długości [cm, m].

2.3. Moment dewiacji lub moment odśrodkowy

gdzie: n = 3, liczba części na jaką podzielono całą figurę płaską.

2.4. Momenty bezwładności i moment dewiacji

Jeżeli osie x, y są odpowiednio równoległe do centralnych osi xc i yc pola figury

Rys. 2.4. Dwa układy współrzędnych przesunięte względem siebie o xc i yc

Zatem wypowiedzenie słowne twierdzenia Steinera brzmi:

X1c Y1c X1c

I x1c AA  y12c dAAA   yc  cos  xc  sin  dA

I x1 c  cos 2  A y c dA  sin   A x x dA  2 sin   cos  

 yc2dA  sin A2 xx dA  2 sin  cosA   xc yc dA

I x1c  I xc  cos   I yc  sin   2 Dx y  sin   cos  c c

I x1c  I xc  cos2   I yc  sin2   2 Dx y  sin   cos (2.15)

Moment bezwładności Iy1c2:

I y1c  cos 2 I 

I y1 c  I xcxc  sin yc  cos A

I y1c  I xc  sin2   I yc  cos2   2 Dx y  sin   cos c c

 sin   cos  y dA  sin  xc y cdA 2

Dx1 c y1c  Dxc y c cos 2   I yc  sin  cos   I xc  sin  cos  

Po uwzględnieniu znanych zależności trygonometrycznych:

Wyznaczanie osi głównych centralnych, jak również momentów względem tych

2.6. Przykłady zadań z rozwiązaniami

Rys. 2.6. Figura płaska w postaci teownika

Rys. 2.7. Figura płaska złożona z trzech części

Pole powierzchni poszczególnych figur: A1, A2, A3 wynosi:

I x1 c cos 2 A y c dA sin A x x dA 2 sin cos

I x1c I xc cos I yc sin 2 Dx y sin cos c c

I y1c cos 2 I 

I y1 c I xcxc sin yc cos A

sin cos y dA sin xc y cdA 2

Dx1 c y1c Dxc y c cos 2 I yc sin cos I xc sin cos

S y xda x x b xdx b x b x dx