Professional Documents
Culture Documents
ωστόσο θεωρεί απαραίτητους για την ευδαιμονία της πόλης. «δεῖ τὰς κτήσεις
εἶναι τούτων, εἴπερ ἀναγκαῖον εἶναι τοὺς γεωργοὺς δούλους ἢ βαρβάρους
περιοίκους...»[1]
Κύρια πηγή μας για την δουλεία στους αποκαλούμενους σκοτεινούς αιώνες είναι
η ποίηση του Ομήρου και του Ησίοδου, που αποκαλύπτει σύνθετες σχέσεις
εξάρτησης ανάμεσα σε ελεύθερους και δούλους. Μεταγενέστερες αναφορές του
Αριστοτέλη, του Πλούταρχου, του Αισχίνη, του Διόδωρου κ.ά. είναι αρκετές για
να μας βοηθήσουν να σχηματίσουμε μια εικόνα του θέματος σε ό,τι αφορά στην
αρχαία ελληνική κοινωνία. Ορισμένοι δούλοι είναι αιχμάλωτοι πολέμου,
υποταγμένοι πλήρως στη θέληση ατόμων που κερδίζουν από το μόχθο τους.
Άλλοι ζουν σχεδόν κάτω από τις ίδιες συνθήκες με τον κύριό τους, μέσα στα όρια
του οίκου. Άλλοι είναι δημόσιοι δούλοι, άλλοι εργάζονται στα ορυχεία, ενώ από
τον Δημοσθένη έχουμε αναφορά για τη σωματική τιμωρία τους.
1. «θεράπων»: στην εποχή του Ομήρου η λέξη σήμαινε τον ακόλουθο ενός
πολεμιστή (για παράδειγμα ο Πάτροκλος αναφέρεται ως ο θεράπων του
Αχιλλέα,[3] ενώ ο Μηριόνης ως εκείνος του Ιδομενέως).[4] Κατά την
κλασική εποχή είχε την έννοια του υπηρέτη.
2. «ἀκόλουθος»: σημαίνει «αυτός που ακολουθεί» ή «που συνοδεύει».
Υπήρχε και το υποκοριστικό «ἀκολουθίσκος», κυρίως για αγόρια μικρής
ηλικίας.
3. «παῖς»: σημαίνει στη νεοελληνική γλώσσα «παιδί» και σήμαινε έναν
νεαρό υπηρέτη του σπιτιού. Χρησιμοποιούταν επίσης ως υποτιμητικός
όρος για τους ενήλικους δούλους.
Δεν υπάρχει αυστηρή ιστορική συνέχεια ανάμεσα στη μυκηναϊκή περίοδο και
στον ομηρικό κόσμο, όπου οι κοινωνικές δομές αντικατοπτρίζουν εκείνες των
ελληνικών σκοτεινών χρόνων. Η ορολογία είναι πλέον διαφορετική: ο δούλος
δεν είναι πλέον «do-e-ro» αλλά «δμώς».[7] Στην Ιλιάδα οι δούλοι ανήκουν
κυρίως στο γυναικείο φύλο και αποτελούν λάφυρα πολέμου, ενώ οι άνδρες είτε
ανταλλάσονταν με λύτρα είτε έβρισκαν το θάνατο στο πεδίο της μάχης. Στην
Οδύσσεια οι δούλοι επίσης είναι στην πλειοψηφία τους γυναίκες. Αυτές είναι
κυρίως υπηρέτριες και σε ορισμένες περιπτώσεις παλλακίδες. Γίνεται αναφορά
και σε άνδρες δούλους, με χαρακτηριστικότερο παράδειγμα τον Εύμαιο. Ο
τελευταίος είναι αξιοσημείωτος επειδή κατείχε εξέχουσα θέση στον πυρήνα του
Οίκου. Ο Λαέρτης πίνει και τρώει με τους υπηρέτες του, ενώ το χειμώνα
κοιμάται στη συντροφιά τους. Ο όρος «δμώς» δεν έχει υποτιμητική έννοια και ο
Εύμαιος, ο «θείος» χοιροβοσκός, λαμβάνει το ίδιο κοσμητικό επίθετο με τους
μεγάλους ήρωες. Παρόλα αυτά, η κατάσταση δουλείας παραμένει ατιμωτική. Ο
ίδιος ο Εύμαιος αναφέρει: «Γιατί τον γδύνει από τη μισή ο βροντολάλος Δίας
αξία του τον άνθρωπο, δουλειά που τον πλακώσει».
Οικονομικός Ρόλος[Επεξεργασία |
επεξεργασία κώδικα]
Η κύρια χρήση των δούλων ήταν στις αγροτικές δραστηριότητες, τη βάση της
ελληνικής οικονομίας. Κάποιοι μικροϊδιοκτήτες γης ίσως είχαν στην ιδιοκτησία
τους ένα δούλο, ίσως και δύο.[11] Μια πλούσια βιβλιογραφία αγροτικών
εγχειριδίων (όπως ο «Οἰκονομικός» του Ξενοφόντα ή το αντίστοιχο έργο του
Ψευδο-Αριστοτέλη) επιβεβαιώνει την παρουσία δεκάδων δούλων σε μεγαλύτερα
κτήματα, που μπορούσαν να είναι είτε απλοί εργάτες είτε εργοδηγοί. Το πόσο
διαδεδομένη ήταν η χρήση δούλων στις αγροτικές εργασίες δεν έχει
προσδιοριστεί με ακρίβεια από τους σύγχρονους μελετητές.[12] Σίγουρο
θεωρείται πως η πρακτική ήταν πολύ κοινή στην Αθήνα και πως η Αρχαία
Ελλάδα δεν γνώρισε τους τεράστιους πληθυσμούς δούλων που εργάστηκαν στα
ρωμαϊκά λατιφούντια.[13]
Οι δούλοι επίσης εργάζονταν κατ’ οίκον. Κύριο καθήκον ενός τέτοιου δούλου
ήταν να εκπροσωπεί τον αφέντη του στον επαγγελματικό του χώρο και να τον
συνοδεύει στα ταξίδια. Σε περίοδο πολέμου ήταν προσωπικός υπηρέτης του
οπλίτη, αν και ορισμένοι έχουν υποστηρίξει πως ο πραγματικός του ρόλος ήταν
ακόμη μεγαλύτερος. Οι γυναίκες δούλοι αναλάμβαναν τις οικιακές δουλειές,
όπως το ψήσιμο του ψωμιού και την υφαντουργία. Μοναχά οι φτωχότεροι των
πολιτών δεν είχαν στην ιδιοκτησία τους δούλους.[17]
Πληθυσμός[Επεξεργασία | επεξεργασία
κώδικα]
Είναι δύσκολο να εκτιμηθεί ο ακριβής αριθμός σκλάβων στην αρχαία Ελλάδα,
με δεδομένη την απουσία μιας ακριβούς απογραφής και τους πολυάριθμους
ορισμούς της δουλείας κατά την εποχή εκείνη. Πιστεύεται πως η Αθήνα διέθετε
το μεγαλύτερο πληθυσμό δούλων, που πρέπει να άγγιζε τους 80.000 κατά τον
6ο και 5ο αιώνα π.Χ., τρεις με τέσσερις δούλους κατά μέσο όρο ανά σπιτικό. Τον
5ο αιώνα π.Χ., ο Θουκυδίδης αναφέρεται στη λιποταξία 20.000 δούλων κατά τη
διάρκεια του πολέμου στη Δεκέλεια, στην πλειονότητά τους έμποροι. Η
χαμηλότερη εκτίμηση, αυτή των 20.000 δούλων κατά την εποχή του
Δημοσθένη,[18] αντιστοιχεί σε έναν δούλο ανά οικογένεια. Ανάμεσα στα έτη 317
και 307 π.Χ. ο τύραννος Δημήτριος ο Φαληρεύς διέταξε[19] απογραφή στην
Αττική, η οποία απέφερε τα εξής νούμερα: 21.000 πολίτες, 10.000 μέτοικοι και
400.000 δούλοι. Ο ρήτορας Υπερείδης, στο λόγο του «Κατὰ Ἀριστογείτονος»,
αναφέρει πως η προσπάθεια στρατολόγησης 150.000 ανδρών δούλων σε
αξιόμαχη ηλικία οδήγησε στην ήττα των Ελλήνων στη Μάχη της Χαιρώνειας
(338 π.Χ.), κάτι που είναι σε αρμονία με τους αριθμούς που παραθέτει ο
Κτησικλής.[20]
Κατά την αρχαιότητα τέσσερις ήταν οι κύριες πηγές από όπου προέρχονταν οι
δούλοι: ο πόλεμος, η πειρατεία, το διεθνές εμπόριο και η κατ' οίκον ανατροφή.
[εκκρεμεί παραπομπή]
Σύμφωνα με την εθιμοτυπία που συνόδευε τον πόλεμο κατά την αρχαιότητα, ο
νικητής είχε πλήρη δικαιώματα πάνω στον ηττημένο, ακόμη κι αν επρόκειτο για
αμάχους. Η λήψη σκλάβων, αν και δεν ήταν συστηματική, ήταν σύνηθες
φαινόμενο. Ο Θουκυδίδης μνημονεύει το γεγονός ότι 7.000 κάτοικοι της πόλης
Ίκαρα στη Σικελία λήφθησαν αιχμάλωτοι από το Νικία και πουλήθηκαν για 120
τάλαντα στη γειτονική Κατάνη.[26] Ομοίως το 348 π.Χ. ο πληθυσμός της
Ολύνθου οδηγήθηκε στη σκλαβιά, όπως και των Θηβών το 335 π.Χ. από τον
Αλέξανδρο το Μέγα, αλλά και της Μαντίνειας από την Αχαϊκή Συμπολιτεία.[27]
Ωστόσο οι δούλοι ανήκαν στο σπιτικό του κυρίου τους. Ένας σκλάβος που μόλις
κατεύθανε στο σπίτι γινόταν δεκτός με ξηρούς καρπούς και φρούτα, όπως η
νεόνυμφη γυναίκα.[52] Οι δούλοι λάμβαναν μέρος στις περισσότερες πολιτικές
και οικογενειακές τελετές. Λάμβαναν μάλιστα πρόσκληση συμμετοχής στο
δείπνο για τις Χοές, κατά τη δεύτερη μέρα των Ανθεστηρίων,[60] ενώ
επιτρεπόταν να λάβουν πρόσκληση στα Ελευσίνια Μυστήρια.[52] Κάποιος
δούλος μπορούσε να ζητήσει άσυλο σε ναό ή βωμό, όπως ακριβώς και ο
ελεύθερος πολίτης. Επίσης μοιραζόταν τους θεούς του αφέντη του, αλλά
μπορούσε να κρατήσει και προσωπικά θρησκευτικά έθιμα αν το επιθυμούσε.[60]
Ένας δούλος δεν μπορούσε να ασκηθεί στην παλαίστρα («Ένας δούλος δεν θα
ασκείται ή θα αλείφεται στις σχολές πυγμαχίας». Νόμος που αποδίδεται στον
Σόλωνα).
Οι δούλοι δεν είχαν δική τους περιουσία, ωστόσο οι αφέντες τους συχνά τους
επέτρεπαν να συγκεντρώνουν χρήματα για να εξαγοράσουν την ελευθερία
τους.[61] Επιβιώνουν δε μέχρι τις ημέρες μας μαρτυρίες βάσει των οποίων
δούλοι είχαν δικές τους επιχειρήσεις, πληρώνοντας κάποιο σταθερό ποσό στον
κύριό τους. Η Αθήνα επίσης διέθετε ένα νόμο που καθιστούσε απαγορευτικό το
χτύπημα ενός δούλου: αν κάποιος βιαιοπραγούσε κατά κάποιου που έμοιαζε με
δούλο, κινδύνευε να χτυπήσει κάποιον πολίτη, καθώς πολλοί από αυτούς δεν
ντύνονταν και πολύ καλύτερα. Οι υπόλοιποι Έλληνες μάλιστα εντυπωσιάζονταν
από το γεγονός ότι οι Αθηναίοι επέτρεπαν στους δούλους τους να αντιμιλούν.
Αθηναίοι δούλοι πολέμησαν μαζί με απελεύθερους στη Μάχη του Μαραθώνα
και τα μνημεία αναφέρουν ρητά το γεγονός.[62] Επίσης, πριν από τη Ναυμαχία
της Σαλαμίνας, διατάχθηκε να προστατέψουν οι πολίτες τον εαυτό τους, τις
γυναίκες τους, τα παιδιά και τους δούλους τους.[63]
Στην κρητική πόλη της Γόρτυνας, σύμφωνα με μια συλλογή νόμων που βρέθηκε
χαραγμένη σε πέτρα (γνωστή ως«Γορτύνιος Κώδικας») και χρονολογείται τον
6ο αιώνα π.Χ., οι δούλοι ήταν απολύτως εξαρτημένοι από τον αφέντη τους. Τα
παιδιά τους ανήκαν στον τελευταίο.[74] Ο κύριος ήταν υπεύθυνος για τυχόν
αδικήματα που διέπρατταν και, αντιστρόφως, ο ίδιος λάμβανε αποζημιώσεις για
εγκλήματα κατά των δούλων του από τρίτους.[75] Στον κώδικα αυτόν, όπου όλα
τα εγκλήματα τιμωρούνται με πρόστιμο, η χρηματική αποζημίωση είναι
διπλάσια για δούλους που διέπρατταν πταίσμα ή κακούργημα. Αντιθέτως, ένα
αδίκημα κατά σκλάβου τιμωρούταν λιγότερο αυστηρά σε σχέση με εκείνο κατά
ελεύθερου ανθρώπου. Για παράδειγμα, ο βιασμός ελεύθερης γυναίκας από
δούλο τιμωρούταν με πρόστιμο 200 στατήρων (400 δραχμών), ενώ ο βιασμός
μιας μη-παρθένας σκλάβας από άλλο σκλάβο στοίχιζε μόλις έναν οβολό (το ένα
έκτο της δραχμής).[76]
Οι δούλοι είχαν το δικαίωμα να διαθέτουν δικό τους σπίτι και κοπάδια, που
περνούσαν στους απογόνους τους, όπως και τα είδη ρουχισμού και τα έπιπλά
Ορισμένα κείμενα κάνουν αναφορά τόσο σε δούλους, όσο και σε είλωτες, κάτι
που ίσως σημαίνει πως δεν ταυτίζονταν. Ο Ψευδοπλάτων στο έργο «Ἀλκιβιάδης
Α'» αναφέρει την «κατοχή σκλάβων και αξιοσημείωτα ειλώτων» από τους
εύπορους Σπαρτιάτες, ενώ ο Πλούταρχος γράφει για «δούλους και είλωτες».
Τέλος, σύμφωνα με το Θουκυδίδη, ο διακανονισμός που έβαλε τέλος στην
επανάσταση των ειλώτων του 464 π.Χ. ανέφερε πως οποιοσδήποτε Μεσσήνιος
επαναστάτης που θα ανακαλυπτόταν στην Πελοπόννησο επρόκειτο να γίνει
«δούλος εκείνου που τον αιχμαλώτισε», κάτι που καταδεικνύει πως η κατοχή
προσωπικών δούλων δεν ήταν παράνομη εκείνη την περίοδο.
Ωστόσο σαν φαινόμενο έγινε σύνηθες κατά τον 4ο αιώνα π.Χ. όπως μαρτυρούν
επιγραφές που βρέθηκαν στους Δελφούς και τη Δωδώνη. Οι περισσότερες
χρονολογούνται τον 2ο και τον 1ο αιώνα π.Χ., καθώς και τον 1ο αιώνα μ.Χ. Η
ομαδική απελευθέρωση ατόμων ήταν επίσης εφικτή. Γνωστό παράδειγμα είναι
μια σχετική περίπτωση στη Θάσο κατά τον 2ο αιώνα π.Χ. Κατά πάσα
πιθανότητα έλαβε χώρα ενώ μαινόταν πόλεμος, με στόχο την ανταμοιβή των
δούλων εκείνων για την πίστη τους.[82] Εντούτοις οι περισσότερες μαρτυρίες
αφορούν απελευθέρωση κάποιου δούλου σύμφωνα με επιθυμία του αφέντη του
(άνδρα κυρίως, αλλά και γυναίκας κατά την ελληνιστική περίοδο). Συνήθως
απαιτούταν από το δούλο να καταβάλλει ένα χρηματικό ποσό ίσο με την αξία
πώλησής του. Για να το πράξει μπορούσε να κάνει οικονομίες ή να πάρει δάνειο
(«ἔρανος») από τον κύριό του ή ένα φίλο ή αν επρόκειτο για παλακκίδα από
Η νέα αυτή ελευθερία του ατόμου μπορούσε να είναι ολική ή μερική, ανάλογα
με την επιθυμία του πρώην αφέντη. Στην πρώτη περίπτωση, ο απελεύθερος
ήταν προστατευμένος από το νόμο απέναντι σε κάθε προσπάθεια νέας
υποδούλωσης – για παράδειγμα από τους κληρονόμους του πρώην κυρίου.[85]
Στη δεύτερη περίπτωση, ο απελεύθερος είχε μια σειρά από υποχρεώσεις
απέναντι στον αφέντη του. Το πιο δεσμευτικό συμβόλαιο ήταν αυτό της
«παραμονής», ένα είδος δουλείας περιορισμένης διάρκειας κατά την οποία ο
κύριος εξακολουθούσε να έχει πρακτικά καθολικά δικαιώματα.[86]
Από την πλευρά του κράτους, ο απελεύθερος δούλος απείχε πολύ σε θέση από
εκείνον τον πολίτη που γεννήθηκε ελεύθερος. Όπως διαφαίνεται από τις
προτάσεις στους «Νόμους» του Πλάτωνα,[87] είχε διάφορα είδη υποχρεώσεων:
παρουσία τρεις φορές το μήνα στο σπίτι του παλαιού κυρίου, απαγόρευση του
να γίνει πλουσιότερος από εκείνον κ.ά. Στην πραγματικότητα οι απελεύθεροι
ήταν εγγύτερα στους μετοίκους, τους ξένους δηλαδή που διέμεναν στην πόλη, οι
οποίοι ήταν μεν ελεύθεροι αλλά δεν είχαν πολιτικά δικαιώματα.[88]
Συνθήκες διαβίωσης[Επεξεργασία |
επεξεργασία κώδικα]
Είναι δύσκολο γενικά να εκτιμηθούν οι συνθήκες διαβίωσης των Ελλήνων
δούλων. Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, η καθημερινότητα τους μπορεί να
συνοψιστεί σε τρεις λέξεις: «δουλειά, πειθαρχία και τροφή».[89] Η συμβουλή
του Ξενοφώντα είναι να χειρίζεται κανείς τους δούλους του σαν οικόσιτα ζώα,
δηλαδή να τιμωρεί τις αταξίες τους και να επιβραβεύει την καλή τους
συμπεριφορά.[90] Από την πλευρά του ο Αριστοτέλης θεωρεί πως το σωστό είναι
να χειρίζεται κανείς τους δούλους του όπως ακριβώς και τα παιδιά. Να μη δίνει
μοναχά εντολές, αλλά και συστάσεις, καθώς ο δούλος είναι ικανός να καταλάβει
τις αιτίες των πραγμάτων όταν δίνονται εξηγήσεις.[91]
Παράλληλα, η ιδέα ότι όλοι οι άνθρωποι, είτε ήταν Έλληνες είτε βάρβαροι,
ανήκαν στην ίδια φυλή αναπτύχθηκε από τους σοφιστές. Κατ’ επέκταση
ορισμένοι άνθρωποι ήταν δούλοι ενώ είχαν την ψυχή ελεύθερου ανθρώπου και
αντιστρόφως. Ο ίδιος ο Αριστοτέλης αναγνώριζε αυτή τη λογική και θεωρούσε
πως η δουλεία δεν μπορούσε να επιβληθεί παρά μόνον όταν ο κύριος ήταν
καλύτερος του υποτακτικού του, σε αρμονία με τη θεωρία του για τη «φυσική
δουλεία».[110] Οι σοφιστές κατέληγαν πως η πραγματική δουλεία δεν είχε να
κάνει με την κοινωνική θέση, αλλά ήταν θέμα καθαρά του πνεύματος. Έτσι,
όπως το έθεσε ο Μένανδρος, «να είσαι ελεύθερος στο πνεύμα, παρόλο που είσαι
δούλος: κι έτσι απλά θα πάψεις να είσαι δούλος».[111] Αυτή η ιδέα, την οποία
επανέλαβαν οι στωικοί και οι επικούρειοι, δεν ήταν τόσο απόρριψη της
πρακτικής της δουλείας όσο εκλογίκευσή της.[112]
Η σύγχρονη ιστοριογραφία, όπως αναπτύχθηκε κατά τον 20ό αιώνα, την οποία
ανέπτυξαν συγγραφείς όπως ο Τζόζεφ Βοτ, είδε στη δουλεία τις συνθήκες για
την ανάπτυξη των ελίτ. Αντιστρόφως, η θεωρία επίσης καταδεικνύει μια
ευκαιρία για τους δούλους να ενωθούν με την ελίτ. Τέλος, ο Βοτ υπολογίζει πως
η μοντέρνα κοινωνία, βασισμένη σε ουμανιστικές αξίες, υπερκέρασε αυτό το
επίπεδο ανάπτυξης.[121]
Στις ημέρες μας, η δουλεία στην Ελλάδα παραμένει πεδίο αντιγνωμιών για τους
ιστορικούς, κυρίως όσων αφορά δύο ερωτήματα: μπορεί να ισχυριστεί κανείς
πως η αρχαία Ελλάδα ήταν «κοινωνία δούλων», και υπάρχει περίπτωση οι
δούλοι σε αυτήν να αποτελούσαν κοινωνική τάξη;[122]
Παραπομπές[Επεξεργασία | επεξεργασία
κώδικα]
1. ↑ Λιβαδάς, Κυριάκος-Μπέης: «Το πρόβλημα της δουλείας κατ’
Αριστοτέλη». Φιλοσοφία 13-14 (1983-84), 300-316.
2. ↑ Για παράδειγμα στην Οδύσσεια α:408, όπου ο Τηλέμαχος αναφέρει τους
«σκλάβους που για [εκείνον] κέρδισε με το σπαθί ο Δυσσέας».
3. ↑ Ιλιάδα, Π:244 και Σ:152.
4. ↑ Ιλιάδα, Ψ:113.
5. ↑ Burkert, σελ.45.
6. ↑ Mele, σελ.115–155.
7. ↑ Garlan, σελ.36.
8. ↑ Finley (1997), σελ.170–171.
9. ↑ Finley (1997), σελ.180.
10. ↑ Finley (1997), σελ.148.
11. ↑ Finley (1997), σελ.149.
12. ↑ Ο Jameson είναι της άποψης πως ο αριθμός των εργατών αυτών ήταν
μεγάλος, ενώ ο Wood (1983 και 1988) είναι αντίθετος.
13. ↑ Finley (1997), σελ.150.
14. ↑ Lauffer, σελ.916.
15. ↑ Δημοσθένης, 12:8–19.
16. ↑ Δημοσθένης, «Κατὰ Ἀφόβου», 1:9.
17. ↑ Finley (1997), σελ.151–152.
18. ↑ Jones, σελ.76–79.
19. ↑ Κτησικλής, apud Athenaeus 6:272c.
20. ↑ Ο Κτησικλής είχε γράψει ένα βιβλίο ιστορίας δύο αποσπάσματα του
οποίου σώζονται στο έργο του Αθηναίου.
21. ↑ Αριστοτέλης, «Πολιτικά», 252a26–b15.
22. ↑ Λυσίας, «Υπέρ Αδυνάτου», 3.
23. ↑ Θουκυδίδης, 8:40, 2.
24. ↑ Αθήναιος, 6:264d.
25. ↑ Πλάτων, «Πολιτεία», 9:578d–e.
26. ↑ Θουκυδίδης, 6:62 και 7:13.
27. ↑ Άλμα πάνω, στο: 27,0 27,1 Garlan, σελ. 57.
28. ↑ Πλούταρχος, «Βίοι Παράλληλοι: Αγησίλαος», 7:6.
29. ↑ Ξενοφών, «Ελληνικά», 1:6, 14.
30. ↑ Διόδωρος Σικελιώτης, 29:53,2.
31. ↑ Πλούταρχος, «Βίοι Παράλληλοι: Αλέξανδρος», 7:3.
32. ↑ Finley (1997), σελ.230.
33. ↑ Θουκυδίδης, 1:5, 3.
34. ↑ Στράβων, 14:5, 2.
35. ↑ Brulé (1978a), σελ.6.
36. ↑ Brulé (1978a), σελ.6–7.
37. ↑ Pritchett και Pippin (1956), σελ.278 και Pritchett (1961), σελ.27.
38. ↑ Ηρόδοτος, 5:6; Φιλόστρατος Β', «Βίος του Απολλώνιου Τυάνα», 18:7, 12.
39. ↑ Plassart, σελ.151–213.
40. ↑ Πλάτων, «Νόμοι», 777cd; Ψευδοαριστοτέλης, «Οικονομικά», 1:5.
41. ↑ Garlan, σελ.61.
42. ↑ Περίπου 216 π.Χ. Inscriptiones Graecae IX 1², 2, 583.
43. ↑ Υπερείδης, «Κατά Αθηνογένους», 15 και 22.
44. ↑ Garlan, σελ.59.
45. ↑ Ξενοφών, «Οικονομικός», 9.5
46. ↑ Pritchett και Pippin, σελ.276–281.
47. ↑ Garlan, σελ.58. Finley (1997), σελ.154–155
48. ↑ Άλμα πάνω, στο: 48,0 48,1 Garlan, σελ.58.
49. ↑ Άλμα πάνω, στο: 49,0 49,1 49,2 Carlier, σελ.203.
50. ↑ Finley (1997), σελ.147.
51. ↑ Finley (1997), σελ.165–89.
52. ↑ Άλμα πάνω, στο: 52,0 52,1 52,2 Garlan, σελ.47.
53. ↑ Αντιφών, «Πρώτη Τετραλογία», 2:7, 4:7; Δημοσθένης, Against Pantenos,
51 (2) και Against Evergos, 14, 15, 60.
54. ↑ Για παράδειγμα Λυκούργος, «Κατά Λεοκράτους», 29.
55. ↑ Αισχίνης, «Κατά Τιμάρχου», 17.
56. ↑ Ισοκράτης, «Παναθηναϊκός», 181.
Βιβλιογραφία[Επεξεργασία | επεξεργασία
κώδικα]
• (Γαλλικά) Brulé, P. (1978a) “Signification historique de la piraterie grecque
”, Dialogues d'histoire ancienne no.4 (1978), pp. 1–16.
• (Γαλλικά) Brulé, P. (1992) “Infanticide et abandon d'enfants”, Dialogues
d'histoire ancienne no.18 (1992), pp. 53–90.
• (Αγγλικά) Burkert, W. Greek Religion. Oxford: Blackwell Publishing, 1985.
ISBN 0-631-15624-6, originally published as Grieschische Religion der
archaischen und klassischen Epoche. Stuttgart: Verlag W. Kohlhammer,
1977.
• (Γαλλικά) Carlier, P. Le IVe siècle grec jusqu'à la mort d'Alexandre. Paris:
Seuil, 1995. ISBN 2-02-013129-3
• (Αγγλικά) Cartledge, P. "Rebels and Sambos in Classical Greece", Spartan
Reflections. Berkeley: University of California Press, 2003, p. 127–152
ISBN 0-520-23124-4
• (Γαλλικά) Chantraine, P. Dictionnaire étymologique de la langue grecque.
Paris: Klincksieck, 1999 (new edition). ISBN 2-252-03277-4
• (Γαλλικά) Dareste R., Haussoullier B., Reinach Th. Recueil des inscriptions
juridiques grecques, vol.II. Paris: E. Leroux, 1904.
• (Γαλλικά) Ducat, Jean. Les Hilotes, BCH suppl.20. Paris: publications of
the École française d'Athènes, 1990 ISBN 2-86958-034-7
• (Γαλλικά) Dunant, C. and Pouilloux, J. Recherches sur l'histoire et les
cultes de Thasos II. Paris: publications of the École française d'Athènes,
1958.
• (Αγγλικά) Finley, M. (1997). Économie et société en Grèce ancienne. Paris:
Seuil, 1997 ISBN 2-02-014644-4, originally published as Economy and
Society in Ancient Greece. London: Chatto and Windus, 1981.
• (Γαλλικά) Garlan, Y. Les Esclaves en Grèce ancienne. Paris: La
Découverte, 1982. 1982 ISBN 2-7071-2475-3, translated in English as
Slavery in Ancient Greece. Ithaca, N.Y.: Cornell University Press, 1988 (1st
edn. 1982) ISBN 0-8014-1841-0
• (Αγγλικά) Kirk, G.S. (editor). The Iliad: a Commentary, vol.II (books
5–8). Cambridge: Cambridge University Press, 1990 ISBN 0-251-28172-5
• (Αγγλικά) Jameson, M.H. “Agriculture and Slavery in Classical Athens”,
Classical Journal, no.73 (1977–1978), pp. 122–145.
• (Αγγλικά) Jones, A.H.M. Athenian Democracy. Oxford: Blackwell
Publishing, 1957.
• (Γερμανικά) Bellen, H., Heinen H., Schäfer D., Deissler J., Bibliographie
zur antiken Sklaverei. I: Bibliographie. II: Abkurzungsverzeichnis und
Register, 2 vol. Stuttgart: Steiner, 2003. ISBN 3-515-08206-9
• (Ιταλικά) Bieżuńska-Małowist I. La Schiavitù nel mondo antico. Naples:
Edizioni Scientifiche Italiane, 1991.
• Finley, M.:
◦ (Αγγλικά) The Ancient Economy. Berkeley: University of California
Press, 1999 (1st edn. 1970). ISBN 0-520-21946-5
◦ (Αγγλικά) Ancient Slavery & Modern Ideology. Princeton: Markus
Wiener, 1998 (1st edn. 1980). ISBN 1-55876-171-3
◦ (Αγγλικά) Slavery in Classical Antiquity. Views and Controversies.
Cambridge: Heffer, 1960.
Εξωτερικοί σύνδεσμοι[Επεξεργασία |
επεξεργασία κώδικα]
• (Αγγλικά) Βιβλιογραφική βάση δεδομένων για το Ελληνικό Δίκαιο
Αρχειοθετήθηκε 2012-10-09 στο Wayback Machine.
• (Αγγλικά) Αρχεία για τη δουλεία στην Ελλάδα στο Ancient History
Sourcebook