Skład i właściwości powietrza atmosferycznego

Wprowadzenie
Przeczytaj
Grafika interaktywna
Sprawdź się
Dla nauczyciela
 Skład i właściwości powietrza atmosferycznego

Źródło: dostępny w internecie: h ps://pixabay.com/pl/photos/hot-air-balloon-dymek-lotnictwo-1348010/, domena

publiczna.

Powietrzem nazywamy mieszaninę gazów stanowiącą przeważającą część atmosfery

ziemskiej. Występuje ono w trzech warstwach: troposferze, stratosferze i mezosferze do
wysokości ok. 85 km. Wyróżniamy składniki stałe, które zajmują 99,9% objętości powietrza.
Ich stężenie nie zmienia się do wysokości ok. 100 km nad powierzchnią Ziemi. Należą do
nich: azot, tlen, argon oraz neon, hel, krypton i wodór. Do zmiennych składników zaliczamy
parę wodną, ditlenek węgla (dwutlenek węgla) i ozon. Wykazują one zmienność w czasie
i przestrzeni.

Twoje cele

Dowiesz się, czym jest powietrze atmosferyczne.

Poznasz składniki powietrza atmosferycznego.
Przeanalizujesz właściwości fizyczne powietrza.
Przeczytaj

Zmienne składniki powietrza atmosferycznego

Wśród składników zmiennych odrębne miejsce zajmują zanieczyszczenia. Są to składniki,
których stężenie przekracza wartość notowaną w czystym powietrzu lub substancje
niespotykane w atmosferze. Zanieczyszczenia mają pochodzenie nie tylko
antropogeniczne, ale także naturalne. Przykładami naturalnych zanieczyszczeń są
substancje pochodzące z wybuchów wulkanów, pożarów lasów i innych.

W atmosferze ziemskiej, oprócz mieszaniny

gazów, występują również aerozole
atmosferyczne. Są to zarówno substancje
ciekłe, jak i stałe, np. pyłki roślin, bakterie,
popioły, kryształki soli morskiej czy sadza.
Koncentracja aerozoli jest znacznie większa
nad obszarami lądowymi niż nad oceanami.
Do aerozoli zaliczamy także pyły zawieszone.
Termin pyłu zawieszonego (PM, ang.
Particulate Matter) jest stosowany
w odniesieniu do fazy rozproszonej aerozolu. Pożary lasu są źródłem naturalnych zanieczyszczeń
powietrza.
Pojęciem tym posługują się głównie Źródło: dostępny w internecie: www.pixabay.com, domena
międzynarodowe agencje zajmujące się publiczna.
zanieczyszczeniami powietrza oraz ich
wpływem na zdrowie ludzkie i ekosystemy. Należy do nich US EPA (Amerykańska Agencja
Ochrony Środowiska, ang. United States Environmental Protection Agency), EEA
(Europejska Agencja ds. Środowiska, ang. European Environemnt Agency) oraz WHO
(Światowa Organizacja Zdrowia, ang. World Health Organization). Pyły stanowią poważny
czynnik chorobotwórczy, utrudniają oddychanie, wywołują choroby alergiczne, astmę,
nowotwory płuc, gardła i krtani.
Porównanie wielkości pyłów zawieszonych
Źródło: U.S. EPA, dostępny w internecie: h ps://www.epa.gov/pm-pollu on/par culate-ma er-pm-basics.

Czym jest powietrze?

Powietrze to mieszanina jednorodna gazów. Jest ono bezbarwne, bezwonne, bez smaku
i słabo rozpuszcza się w wodzie. Skroplone powietrze przyjmuje barwę bladoniebieską,
a jego gęstość jest mniejsza od gęstości wody. Masa atmosfery Ziemi koncentruje się przy jej
powierzchni.

Ściśliwość gazów budujących atmosferę powoduje, że pod wpływem siły grawitacji gęstość
powietrza atmosferycznego gwałtownie wzrasta w pobliżu powierzchni Ziemi. Osiąga tam
wartość ok. 1,29 kg/m³.

Gęstość powietrza zależy w dużej mierze od ciśnienia, temperatury i jego składu.

Zmniejsza się w miarę wzrostu wysokości. Na wysokości 20 km wynosi tylko 87 g/m³, a na
wysokości 500 km  - ułamki grama. Masa powietrza atmosferycznego maleje wraz
z wysokością i podobnie zmniejsza się ciśnienie atmosferyczne.

Ciśnieniem powietrza określamy nacisk, który wywiera słup powietrza na jednostkę

powierzchni. Prawidłowe ciśnienie atmosferyczne (1013 hPa) to ciśnienie, które
równoważy ciężar słupa rtęci o wysokości 760 mm i o przekroju 1 cm² w temperaturze 0°C
na poziomie morza na 45° szerokości geograficznej. Obecnie stosowaną jednostką ciśnienia
jest hektopaskal (hPa). Ciśnienie spada wraz z wysokością, średnio o 11,5 hPa/100 m. Na
wysokości 10 km ciśnienie wynosi około 226 hPa.

Para wodna jest bardzo ważnym zmiennym składnikiem atmosfery. Z jej obecnością wiąże
się m.in. powstawanie chmur, opadów atmosferycznych i mgły. Zawartość pary wodnej
w powietrzu nazywana jest wilgotnością powietrza. Jest ona zależna od wielu czynników
i zmienia się w zakresie 0–4% - wynosi od 0% nad obszarami okołobiegunowymi do 4% nad
ciepłymi morzami.

Aby ocenić stopień wilgotności powietrza, stosuje się dwie wielkości:

wilgotność bezwzględną, która określa ilość wody (w gramach) zawartej w 1 m³

powietrza, przy podanym jego ciśnieniu i temperaturze (zwykle są to warunki
normalne fizyczne lub techniczne);
wilgotność względną, która określa stosunek ilości pary wodnej zawartej w 1 m³
powietrza, przy podanym ciśnieniu i temperaturze, do ilości pary wodnej nasyconej
w tej samej temperaturze i ciśnieniu powietrza. Stosunek ten podaje się w procentach
lub w postaci ułamka.

Słownik
atmosfera ziemska

najbardziej zewnętrzna, gazowa część naszej planety, składa się z mieszaniny gazów
zwanej powietrzem

ściśliwość gazów

zdolność ciała do odwracalnej zmiany objętości pod wpływem trójosiowego ściskania (np.
ciśnienia hydrostatycznego)
Grafika interaktywna

Polecenie 1

Przeanalizuj grafikę interaktywną. Wyjaśnij, dlaczego przedstawione na niej składniki

nazywamy stałymi.


Procentowy skład powietrza atmosferycznego.
Źródło: Malarz R., Więckowski M., Oblicza geografii 1 ZR , Nowa Era.

notatnik
Sprawdź się

Pokaż ćwiczenia: 輸醙難

Ćwiczenie 1 輸

Wybierz zestaw składników powietrza, które mają największe znaczenie dla życia na Ziemi:

 azot, argon, hel, krypton

 tlen, wodór, hel, neon

 tlen, azot, dwutlenek węgla i para wodna

Ćwiczenie 2 輸

Posortuj prawidłowo stałe i zmienne składniki powietrza atmosferycznego.

stałe

krypton hel

dwutlenek węgla para wodna

neon tlen ozon azot

zmienne
wodór argon
Ćwiczenie 3 輸

Oceń, czy poniższe stwierdzenia są prawdziwe czy fałszywe.

Stwierdzenie Prawda Fałsz

W powietrzu występują
trzy rodzaje składników:
składniki stałe, składniki  
zmienne i aerozole
atmosferyczne.
Na zanieczyszczenia
powietrza składają się
składniki, których stężenie
w atmosferze przekracza
wartość notowaną  
w czystym powietrzu. Do
zanieczyszczeń zalicza się
też substancje niespotykane
naturalnie w atmosferze.
Do aerozoli nie zaliczamy
 
pyłów zawieszonych.
Ćwiczenie 4 輸
Wybierz ilustrację przedstawiającą naturalne źródło zanieczyszczeń powietrza.

 


Źródło: Grafiki – Pixabay License, h ps://pixabay.com/pl/service/terms/#license, [online], dostępny w internecie:
h ps://pixabay.com.

Ćwiczenie 5 醙

Wyjaśnij zależność między wysokością nad poziomem morza a masą powietrza

atmosferycznego.
Ćwiczenie 6 醙

Połącz w pary nazwy składników powietrza z odpowiadającymi im opisami.

jest warunkiem występowania życia na

tlen
naszej planecie

para wodna składnik odżywczy dla roślin

bierze udział w powstawaniu chmur

ozon
i mgły

chroni przed szkodliwym

azot
promieniowaniem

Ćwiczenie 7 醙

Wyjaśnij, jaki wpływ na zdrowie człowieka mają pyły zawieszone.

Ćwiczenie 8 醙

Na podstawie poniższego wykresu i własnej wiedzy zaznacz zdania prawdziwe.

 W 2010 roku stężenie dwutlenku węgla było trzykrotnie większe niż w 1960 roku.

 W cyklu rocznym najwyższe stężenie dwutlenku węgla przypada na wiosnę i lato.

W latach 1960–2010 stężenie dwutlenku węgla w atmosferze podlegało dużym


wahaniom.

Rosnące stężenie dwutlenku węgla w atmosferze jest spowodowane działalnością


człowieka.
Źródło: By © Sémhur / Wikimedia Commons, CC BY-SA 4.0 (zmodyfikowane), h ps://crea vecommons.org/licenses/by-
sa/4.0, [online], dostępny w internecie: h ps://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=3929275, dostępny w internecie:
h ps://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=3929275.

Ćwiczenie 9 難

Wyjaśnij, jaką funkcję w atmosferze pełnią następujące jej składniki: para wodna, dwutlenek
węgla, ozon.

Para wodna

Dwutlenek węgla

Ozon
Dla nauczyciela

Imię i nazwisko autora: Monika Piechowicz‐Kruk

Przedmiot: geografia

Temat zajęć: Skład i właściwości powietrza atmosferycznego.

Grupa docelowa: III etap edukacyjny, liceum/technikum, zakres rozszerzony

Podstawa programowa

III. Dynamika procesów atmosferycznych: pionowa budowa atmosfery, zjawiska i procesy

w atmosferze, przestrzenne zróżnicowanie elementów klimatu, strefy klimatyczne i typy
klimatów.

Uczeń:

1) wykazuje związek między budową atmosfery a zjawiskami i procesami

meteorologicznymi;

Kształtowane kompetencje kluczowe

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji,

kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych,
technologii i inżynierii,
kompetencje cyfrowe,
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się.

Cele operacyjne

Uczeń:

wie, czym jest powietrze atmosferyczne,

wskazuje składniki powietrza atmosferycznego,
analizuje właściwości fizyczne powietrza.

Strategie nauczania: konektywizm

Metody nauczania: burza mózgów, miniwykład, pogadanka, grafika interaktywna, plakaty,

wędrujące plakaty

Formy zajęć: praca indywidualna, praca w parach, praca w grupach, plenum

Środki dydaktyczne: tablica interaktywna/monitor dotykowy lub tablety, atlas, mapa
świata, plakat, tablica/flipchart, arkusze papieru A3, atlas, mapa świata

Materiały pomocnicze:

Kożuchowski K., Meteorologia i klimatologia, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2006.

Serwis internetowy poświęcony aktualnym informacjom o zmianiach klimatu
www.naukaoklimacie.pl.
Strona internetowa Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska (GIOŚ)
www.powietrze.gios.gov.pl.

PRZEBIEG LEKCJI

Faza wprowadzająca

Nauczyciel metodą „burzy mózgów” rozpoczyna definiowanie powietrza atmosferycznego.

Na bazie posiadanej dotychczas wiedzy uczniowie próbują zdefiniować i określić skład
powierza atmosferycznego. Nauczyciel trafne określenia i informacje zapisuje na
tablicy/flipcharcie. Nauczyciel dzieli uczniów na grupy, a każda grupa z zapisanych
informacji opisuje powietrze atmosferyczne w 2‐3 zdaniach. Na plenum odczytane są
wszystkie opisy i zostaje oceniona ich prawdziwość.

Po pogadance nauczyciel podsumowuje zebrane informacje i przedstawia temat lekcji.

Uczniowie zapoznają się z treścią wstępu do materiału multimedialnego i zapoznają się
z celami lekcji.

Faza realizacyjna

Uczniowie zapoznają się z blokiem tekstowym. Następnie nauczyciel dzieli uczniów na 5

grup. Zapisuje na plakatach hasła związane z powietrzem atmosferycznym: 1)
zanieczyszczenia powietrza, 2) areozole atmosferyczne, 3) gazy w powietrzu
atmosferycznym, 4) ciśnienie atmosferyczne, 5) wilgotność powietrza. Następnie plakaty
przekazywane są w obieg tak, że każda grupa najpierw otrzymuje jeden plakat i co 3‐4
minuty plakat ten zostaje przekazany kolejnej grupie zgodnie z ruchem wskazówek zegara.
Każda grupa czyta, co napisały wcześniejsze grupy i dopisuje te informacje, których jeszcze
brakuje. Gdy plakat początkowy wróci do każdej z grup, oznacza to, że każda grupa dopisała
informacje na każdym plakacie.

Po pracy grupowej plakaty są wywieszane na ścianie i wspólnie omawiane na plenum.

Na plenum uczniowie wspólnie zapoznają się z treściami grafiki interaktywnej, dopełniając

wiedzę o składnikach powietrza i ich właściwościach. Nauczyciel podsumowuje zebrane
wspólnie informacje w formie miniwykładu, szczególnie zwracając uwagę na podział
składników powietrza na stałe i zmienne z uwzględnieniem składów procentowych.
Uwzględnia też składniki zawieszone i właściwości (m.in. ciśnienie, wilgotność,
temperatura).

Faza podsumowująca

Nauczyciel podsumowuje etapy lekcji, zestawiając je z założonymi celami i wprowadza do

fazy ćwiczeń na podstawie poznanego materiału. Uczniowie wykonują ćwiczenia
z e‐materiału.

Omówienie wyników ćwiczeń. Nauczyciel pyta o ewentualne trudności i oczywistości

w temacie oraz o to, co było nową widzą dla uczniów. Uczniowie dzielą się swoimi
doświadczeniami.

Praca domowa

Czy uważasz, że w twoim regionie powietrze jest czyste? Jakie widzisz zagrożenia i szanse
w twoim najbliższym środowisku? Uzasadnij swoją wypowiedź.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania danego multimedium

Podczas lekcji grafika może stanowić punkt wyjścia zajęć o składzie powietrza lub jego
podsumowanie. Grafika interaktywna może zostać wykorzystana przy omawianiu przyczyn
zmian zachodzących w atmosferze oraz wynikających z nich zagrożeń i skutków.