Grupa A Klasa .................... Liczba punktów ...... / 53 p.

Imię ..................................................................................

1 Rozpoznaj organelle komórkowe na podstawie opisów i podaj ich nazwy. ( ... / 1 p.)
A. Uczestniczy w trawieniu składników pokarmowych i zużytych organelli.
B. Kontroluje przebieg większości procesów zachodzących w komórce.
C. Modyfikuje białka i lipidy oraz uczestniczy w ich transporcie.
D. Jest miejscem, w którym zachodzą etapy oddychania tlenowego w komórce.
2 W tabeli przedstawiono wyniki badań częstości oddechów w spoczynku u przedstawicieli kilku gatunków ( ... / 3 p.)
ssaków.

Koń Krowa Pies Kot Szczur Mysz

Liczba oddechów na
10-20 10-20 20-30 20-30 100-200 100-200
minutę
a) Sformułuj hipotezę do przedstawionego badania.
b) Sformułuj wniosek wynikający z podanych informacji.
c) Określ, czy przedstawione badanie było obserwacją czy doświadczeniem. Uzasadnij swoją
odpowiedź.
3 Proces oddychania jest ściśle związany z wymianą gazową. U zwierząt wyróżnia się jej dwa etapy: wymianę ( ... / 1 p.)
gazową zewnętrzną oraz wymianę gazową wewnętrzną.
Opisz, na czym polega oraz gdzie zachodzi wymiana gazowa zewnętrzna i wewnętrzna.
4 Wymiana gazowa u zwierząt zachodzi całą powierzchnią ciała lub poprzez wyspecjalizowane narządy. U ( ... / 2 p.)
zwierząt lądowych narządami wymiany gazowej mogą być tchawki, przetchlinki, płucotchawki lub płuca.
Narządem wymiany gazowej u zwierząt wodnych są skrzelotchawki, kosze skrzelowe oraz zewnętrzne lub
wewnętrzne skrzela.
a) Przyporządkuj umieszczonym w tabeli przykładom zwierząt wymienione w tekście narządy
wymiany gazowej.

Ślimak
Wij drewniak Delfin Larwa jętki Larwa traszki
winniczek

Narząd
wymiany
gazowej
b) Podaj nazwę zjawiska fizycznego, dzięki któremu zachodzi proces wymiany gazowej.
5 Na rysunkach przedstawiono płuca płaza, gada i ssaka. ( ... / 2 p.)

a) Opisz zmiany ewolucyjne, które można zaobserwować na podstawie rysunków.

b) Podaj nazwę narządu, który wspomaga wentylację płuc i jest charakterystyczny dla ssaków.

JKNLJMDPIHNJOI Grupa A | strona 1 z 8

6 Ważki stanowią niezbyt liczną pod względem gatunkowym grupę owadów związanych ze środowiskiem ( ... / 2 p.)
wodnym. W Polsce występuje ich ponad 70 gatunków, na świecie ok. 6000 gatunków. Osobniki dorosłe są
zwierzętami lądowymi, natomiast larwy żyją w wodzie. W związku z bytowa- niem w odmiennych
warunkach larwy i osobniki dorosłe mają różne narządy wymiany gazowej. Na rysunku przedstawiono larwę
ważki.

a) Określ, który narząd wymiany gazowej występuje u

dorosłych ważek. Zaznacz właściwe dokończenie zdania.
Narządem wymiany gazowej u dorosłych ważek są
A. przetchlinki.
B. płucotchawki.
C. tchawki.
D. płuca.

b) Podaj nazwę części ciała, na której u larwy ważki znajdują się narządy wymiany gazowej.
7 Na rysunkach przedstawiono cztery rodzaje nabłonków jednowarstwowych. ( ... / 3 p.)

a) Określ, który spośród przedstawionych rodzajów nabłonków jednowarstwowych wyścieła ściany

pęcherzyków płucnych. Podaj jego nazwę oraz uzasadnij swój wybór.
b) Podaj dwa, inne niż obecność wskazanego nabłonka w ścianach, przystosowania w budowie
pęcherzyków płucnych do pełnionych przez nie funkcji.
c) Podkreśl nazwy gatunków tych zwierząt, które podobnie jak człowiek mają płuca zbudowane z
pęcherzyków płucnych.
płetwal błękitny, wróbel domowy, mysz domowa, żmija zygzakowata
8 Układ oddechowy jest zbudowany z płuc, które stanowią zasadniczy narząd wymiany gazowej, oraz z ( ... / 2 p.)
systemu kanałów doprowadzających do płuc powietrze (tzw. górne i dolne drogi oddechowe).
a) Uzupełnij tabelę. Przyporządkuj podane funkcje (A–D) odpowiednim elementom układu
oddechowego. Wpisz do tabeli właściwe litery.
Funkcja:
A. wydawanie głosu
B. wyrównywanie ciśnienia dzięki połączeniu z uchem środkowym
C. oczyszczanie powietrza z pyłu i kurzu oraz doprowadzanie powietrza do płuc
D. odbiór wrażeń zapachowych oraz ogrzewanie i oczyszczanie wdychanego powietrza

Element układu
Jama nosowa Gardło Krtań Oskrzela
oddechowego

Funkcja

b) Wymień te spośród podanych w tabeli elementów układu oddechowego, które tworzą dolne drogi
oddechowe człowieka.
9 Wyjaśnij, jakie znaczenie dla prawidłowego funkcjonowania układu oddechowego ma obecność tkanki ( ... / 1 p.)
chrzęstnej w powierzchniach bocznych nosa oraz chrzęstne rusztowanie tchawicy i oskrzeli. W
odpowiedzi uwzględnij cechy tkanki chrzęstnej.

JKNLJMDPIHNJOI Grupa A | strona 2 z 8

10 Oceń prawdziwość stwierdzeń. Zaznacz P, jeśli zdanie zawiera prawdziwe informacje, lub F, jeśli ( ... / 1 p.)
fałszywe.
W wyniku wymiany gazowej, która zachodzi w płucach, tlen przenika do krwi,
1. P F
a dwutlenek węgla do pęcherzyka płucnego.
Krew transportuje gazy oddechowe: tlen i dwutlenek węgla pomiędzy
2. P F
pęcherzykami płucnymi a tkankami.
Produktami utleniania składników pokarmowych w komórkach ciała są: tlen,
3. P F
ATP, woda.

11 Zaznacz dwa zdania poprawnie opisujące jamę nosową. ( ... / 1 p.)

A. Jama nosowa jest pierwszym odcinkiem układu oddechowego.

B. Włosy znajdują się w tylnej, pokrytej skórą części jamy nosowej.
C. Błona śluzowa jamy nosowej jest pozbawiona naczyń krwionośnych.
D. Rzęski nabłonka jamy nosowej uczestniczą w ogrzewaniu powietrza.
E. W szczytowej części jamy nosowej znajdują się receptory węchowe.
12 Na rysunkach przedstawiono dwa rodzaje komórek budujących pęcherzyki płucne: pneumocyt typu I oraz ( ... / 3 p.)
pneumocyt typu II. Pneumocyt typu I stanowi 90% powierzchni pęcherzyków. Jego budowa umożliwia
dyfuzję gazów między krwią a światłem pęcherzyków płuc. Pneumocyt typu II odpowiada zaś za wydzielanie
fosfolipidów pokrywających cienką warstwą powierzchnię nabłonka oddechowego.

a) Wskaż, który rysunek przedstawia pneumocyt typu I, a który – pneumocyt typu II. Uzasadnij każdą
odpowiedź za pomocą jednego argumentu.
b) Podaj nazwę substancji, która wykazuje działanie bakteriobójcze i w której skład wchodzą m.in.
fosfolipidy wydzielane przez pneumocyt typu II.
13 Wymiana powietrza w płucach – wentylacja płuc – zachodzi dzięki naprzemiennie wykonywanym wdechom ( ... / 2 p.)
i wydechom. Może ona mieć charakter oddychania piersiowego lub oddychania brzusznego.
a) Wyjaśnij, czym się różni oddychanie piersiowe od oddychania brzusznego.
b) Wyjaśnij, dlaczego u kobiet w ciąży nasila się przewaga oddychania piersiowego nad oddychaniem
brzusznym.
14 Oceń prawdziwość stwierdzeń dotyczących wentylacji płuc. Zaznacz P, jeśli zdanie jest prawdziwe, lub ( ... / 1 p.)
F, jeśli zdanie jest fałszywe.
1. Za wentylację są odpowiedzialne mięśnie międzyżebrowe oraz przepona. P F
2. Wdech jest aktem czynnym, wydech jest aktem biernym. P F
3. Podczas wdechu mięśnie międzyżebrowe się kurczą, a przepona się rozkurcza. P F
Podczas wydechu ciśnienie powietrza w pęcherzykach płucnych jest niższe od
4. P F
ciśnienia atmosferycznego.

JKNLJMDPIHNJOI Grupa A | strona 3 z 8

15 Na ilustracji przedstawiono budowę cząsteczki hemoglobiny – czerwonego barwnika występującego w ( ... / 2 p.)
erytrocytach. Jego zasadniczą funkcją jest przenoszenie cząsteczek tlenu między płucami a komórkami ciała.

a) Wykaż, że przedstawiona na ilustracji hemoglobina ma strukturę IV-rzędową.

b) Podkreśl symbol pierwiastka wchodzącego w skład hemu w hemoglobinie.
Mg, Na, Fe, Cl
16 Na wykresie przedstawiono podstawowe objętości i pojemności płuc zdrowego mężczyzny. ( ... / 2 p.)

a) Wyjaśnij, jaką funkcję pełni powietrze, które pozostaje w płucach nawet podczas pogłębionego
wydechu.
b) Określ na podstawie wykresu, ile mililitrów powietrza podlega wymianie podczas swobodnego
wdechu i wydechu.
17 Przeprowadzono doświadczenie badające wpływ stężenia gazów oddechowych na ośrodek oddechowy. Brała ( ... / 2 p.)
w nim udział zdrowa osoba niemająca problemów z układem oddechowym. Najpierw została ona
umieszczona w szczelnym pomieszczeniu z pochłaniaczem CO2. Oddychała stale tym samym powietrzem, w
efekcie czego stopniowo zmniejszała się ilość dostępnego tlenu. Stale powstający dwutlenek węgla był zaś
absorbowany przez pochłaniacz, dzięki czemu w płucach i we krwi nie wzrastało jego stężenie. Oddech
osoby zamkniętej w pomieszczeniu przyspieszył jedynie w małym stopniu, nawet po przedłużeniu
doświadczenia do momentu znacznego obniżenia się zawartości tlenu w powietrzu.
W kolejnym etapie doświadczenia ta sama osoba została zamknięta w szczelnym pomieszczeniu, w którym
pochłaniacz CO2 był wyłączony. Stężenie tlenu stopniowo malało, rosło zaś stężenie dwutlenku węgla
zarówno w powietrzu w pomieszczeniu, jak i we krwi osoby poddanej eksperymentowi. Nastąpiło znaczne
przyspieszenie oddychania, aż do objawów dławienia się i duszenia.
W ostatnim etapie doświadczenia do pomieszczenia doprowadzono powietrze o normalnej zawartości tlenu,
lecz o zwiększonej zawartości dwutlenku węgla. W efekcie nastąpiło wyraźne przyspieszenie oddychania u
zamkniętej w pomieszczeniu osoby.
a) Sformułuj hipotezę, która została potwierdzona dzięki przeprowadzonemu doświadczeniu.
b) Określ, w jaki sposób wzrost stężenia dwutlenku węgla we krwi wpływa na jej pH.

JKNLJMDPIHNJOI Grupa A | strona 4 z 8

18 W tabeli przedstawiono informacje dotyczące wartości ciśnienia parcjalnego tlenu i dwutlenku węgla w ( ... / 3 p.)
pęcherzykach płucnych, we krwi natlenowanej, w tkankach i we krwi odtlenowanej.
Ciśnienie parcjalne gazów oddechowych [mm Hg]

tlen dwutlenek węgla

Pęcherzyki płucne 100 40

Krew natlenowana 100 40

Tkanki 30 46

Krew odtlenowana 40 46
a) Uzupełnij schemat. Określ kierunek transportu dwutlenku węgla pomiędzy podanymi strukturami –
wpisz w puste pola nazwy tych struktur we właściwej kolejności. Uzasadnij swoją odpowiedź.
tkanki, pęcherzyki płucne, krew

b) Podaj nazwy głównych elementów krwi transportujących tlen i dwutlenek węgla.

Główny element krwi transportujący tlen:
Główny element krwi transportujący dwutlenek węgla:
c) Podkreśl te z wymienionych postaci transportowych gazów oddechowych, które dotyczą dwutlenku
węgla.
oksyhemoglobina, mioglobina, karbaminohemoglobina, jony wodorowęglanowe
19 Noworodkom, które przychodzą na świat przed upływem 35. tygodnia ciąży, podaje się drogą wziewną ( ... / 2 p.)
(wprost do dróg oddechowych) surfaktant. Jest to czynnik białkowo-lipidowy, który w warunkach
fizjologicznych pokrywa pęcherzyki płucne.
a) Wyjaśnij, dlaczego jest konieczne podanie surfaktantu dzieciom urodzonym przedwcześnie.
b) Określ na podstawie podanych informacji, czy surfaktant występuje naturalnie po wewnętrznej czy
zewnętrznej stronie pęcherzyków płucnych.
20 W tabeli przedstawiono porównanie zawartości tlenu w wybranych strukturach ciała u foki o masie 45 kg i ( ... / 3 p.)
człowieka o masie 70 kg.

Zawartość tlenu w wybranych strukturach ciała

foka człowiek

Płuca 75 ml 800 ml

Krew 1500 ml 1000 ml

Mięśnie 405 ml 240 ml

Płyny tkankowe 150 ml 200 ml

Całkowita zawartość tlenu 50 ml/kg 32 ml/kg

a) Podaj nazwy dwóch struktur ciała, w których jest zgromadzona większość tlenu znajdującego się w
organizmach foki i człowieka.
b) Określ, co stanowi czynnik ograniczający objętość tlenu, który może być zmagazynowany we krwi.
c) Podaj nazwę białka występującego w mięśniach, którego funkcją jest magazynowanie tlen.

JKNLJMDPIHNJOI Grupa A | strona 5 z 8

21 Choroba wysokościowa to zespół objawów, które mogą wystąpić u człowieka znajdującego się na wysokości ( ... / 2 p.)
przekraczającej 3000 m n.p.m. Stopniowo pojawiają się m.in. ból głowy, bezsenność, zaburzenia równowagi i
nudności, narasta też niewydolność oddechowa, która prowadzi do obrzęku płuc i mózgu. Aklimatyzacja
znacznie zmniejsza niebezpieczeństwo wystąpienia choroby wysokościowej oraz innych objawów
wywołanych dużymi wysokościami, np. utraty przytomności.
Na wykresie przedstawiono zależność ciśnienia parcjalnego tlenu od wysokości nad poziomem morza.

a) Wyjaśnij na podstawie podanego wykresu, co sprawia, że przy udawaniu się na wysokość większą
niż 3000 m n.p.m. jest konieczna aklimatyzacja.
b) Podaj jeden przykład zmian adaptacyjnych, które są następstwem aklimatyzacji.
22 ( ... / 1 p.)

Na rysunku przedstawiono następstwa, które mogą się pojawić w

naczyniach krwionośnych człowieka w wyniku gwałtownego obniżenia
ciśnienia, np. podczas rozszczelnienia kabiny samolotu lub szybkiego
wynurzania się z wody po nurkowaniu.

Wyjaśnij, na czym polega zjawisko widocznego na rysunku blokowania przepływu krwi w naczyniach
krwionośnych.
23 Wybierz poprawne dokończenie zdania. ( ... / 1 p.)
Ośrodek oddechowy jest zlokalizowany w:
A. części piersiowej rdzenia kręgowego. C. rdzeniu przedłużonym.
B. części krzyżowej rdzenia kręgowego. D. podwzgórzu.
24 Oceń prawdziwość stwierdzeń. Zaznacz P, jeśli zdanie zawiera prawdziwe informacje, lub F, jeśli ( ... / 1 p.)
fałszywe.
Ciśnienie cząstkowe tlenu w pęcherzykach płucnych jest wyższe niż
1. P F
w naczyniach włosowatych.
2. Wymiana gazowa w organizmie zachodzi na zasadzie osmozy. P F
3. Tlen to produkt tlenowego oddychania komórkowego. P F

25 Zaznacz dwa zdania poprawnie opisujące transport tlenu. ( ... / 1 p.)

A. Oksyhemoglobina to nieodwracalne połączenie tlenu z hemoglobiną.

B. W tkankach, gdzie ciśnienie cząstkowe tlenu jest niskie, następuje rozpad oksyhemoglobiny.
C. W centrum hemu znajduje się jon żelaza Fe3+ umożliwiający wiązanie cząsteczek tlenu.
D. Jedna cząsteczka hemoglobiny wiąże cztery cząsteczki tlenu.
E. Wyższe pH przyspiesza uwalnianie tlenu przez oksyhemoglobinę.

JKNLJMDPIHNJOI Grupa A | strona 6 z 8

26 Przyporządkuj nazwom chorób układu oddechowego (1–4) odpowiednie opisy (A–D). ( ... / 1 p.)
1. astma oskrzelowa A. Ta choroba wirusowa szerzy się drogą kropelkową.
Może wywołać zapalenie ucha środkowego lub
zapalenie zatok.
2. katar B. Często występuje jako fala zachorowań
(epidemia). Powikłaniem po niej może być zapalenie
mięśnia sercowego. Szczepionki przeciwko tej
chorobie są skuteczne tylko przez rok.
3. gruźlica C. To choroba zakaźna, której źródła zakażenia
stanowią chory człowiek lub produkty pochodzące od
chorych zwierząt. Dzieci są objęte obowiązkowymi
szczepieniami przeciw tej chorobie. Rozpoznaje się ją
m.in. na podstawie zdjęć RTG klatki piersiowej.
4. grypa D. W przebiegu tej choroby następuje zwężenie
światła oskrzeli. Często ma ona podłoże alergiczne.
Leki wziewne pomagają przerwać atak duszności,
ponieważ rozkurczają oskrzela.
1. _____ 2. _____ 3. _____ 4. _____
27 Wybierz i zaznacz tę spośród wymienionych chorób układu oddechowego, którą leczy się ( ... / 1 p.)
antybiotykami.
A. grypa B. wirusowe zapalenie płuc C. alergia na pyłki traw D. gruźlica
28 Wybierz właściwe uzasadnienie stwierdzenia mówiącego o tym, że zanieczyszczenie powietrza tlenkiem ( ... / 1 p.)
siarki(IV) sprzyja infekcjom bakteryjnym dróg oddechowych.
A. Tlenek siarki(IV) ma wpływ na zwężanie światła dróg oddechowych, co wzmaga wydzielanie śluzu, a tym
samym nasila infekcje bakteryjne.
B. Tlenek siarki(IV) ma silne właściwości grzybobójcze, co ułatwia bakteriom zasiedlenie śluzówki dróg
oddechowych.
C. Tlenek siarki(IV) reaguje z wodą obecną w drogach oddechowych, w wyniku czego powstaje kwas
siarkowy(VI), który uszkadza śluzówkę dróg oddechowych.
D. Tlenek siarki(IV) jest silnym alergenem, przez co pobudza układ immunologiczny do działania.
29 Wyjaśnij znaczenie procesu koniugacji w nabywaniu lekooporności przez prątki gruźlicy. ( ... / 1 p.)

30 Oceń, które stwierdzenia dotyczą gruźlicy. Zaznacz P, jeśli stwierdzenie jest prawdziwe, lub F – jeśli ( ... / 1 p.)
jest fałszywe.
1. Gruźlicą można się zarazić drogą kropelkową lub pokarmową. P F
Gruźlica jest chorobą powodującą zniszczenia wyłącznie w tkankach układu
2. P F
oddechowego.
W diagnostyce gruźlicy istotną rolę odgrywają zdjęcia rentgenowskie klatki
3. P F
piersiowej.

31 Zaznacz dwa zdania błędnie charakteryzujące tlenek węgla(II), czyli czad. ( ... / 1 p.)

A. Gaz ten jest bezbarwny i bezwonny.

B. Ten gaz jest cięższy od powietrza.
C. Wdychanie tego gazu prowadzi do niedotlenienia tkanek.
D. Ten gaz łączy się z hemoglobiną znacznie słabiej niż tlen.
E. Gaz ten powstaje w czasie spalania węgla i innych paliw w warunkach niedostatecznej ilości tlenu.
32 Oceń prawdziwość stwierdzeń. Zaznacz P, jeśli zdanie zawiera prawdziwe informacje, lub F, jeśli ( ... / 1 p.)
fałszywe.
1. Palenie papierosów powoduje niedotlenienie mózgu. P F
2. Palenie papierosów może prowadzić do bezpłodności. P F
3. Palenie papierosów spowalnia rozwój osteoporozy. P F

JKNLJMDPIHNJOI Grupa A | strona 7 z 8

33 Zaznacz dwa zdania poprawnie opisujące choroby układu oddechowego. ( ... / 1 p.)

A. Astma oskrzelowa jest przewlekłą zapalną chorobą dróg oddechowych.

B. Głównym czynnikiem ryzyka prowadzącym do zachorowania na raka płuc jest palenie papierosów.
C. Grypa to choroba wywoływana przez bakterie.
D. Szczepienia ochronne zwiększają ryzyko zachorowania na grypę.
E. Testy alergiczne należą do metod diagnozujących przewlekłą obturacyjną chorobę płuc.

JKNLJMDPIHNJOI Grupa A | strona 8 z 8