Liceum Ogólnokształcące imienia Mikołaja Kopernika w Parczewie

Konrad Kuryło
Kamil Szymański

Zadania optymalizacyjne

Projekt edukacyjny wykonany pod kierunkiem pani mgr Grażyny Czech

Parczew 2011
 Spis treści:
1. Wstęp 3
2. Ekstremum funkcji 4
3. Zadania optymalizacyjne 7
4. Zakończenie 23
5. Źródła 24
 1. Wstęp
Przystąpiliśmy do wykonania tego projektu, gdyż zadania optymalizacyjne wydały
nam się interesującym zagadnieniem. Nie pomyliliśmy się. Spędziliśmy miło
kilkanaście godzin wyszukując i rozwiązując ciekawe zadania, wykorzystując
własności funkcji kwadratowej i pochodnej funkcji. Staraliśmy się przedstawić
rozwiązania zadań w zrozumiały sposób. Konieczność posiadania umiejętności
rozwiązywania zadań tego typu wynika ze standardów wymagań egzaminacyjnych z
matematyki, które są określone w Rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z
dnia 28 sierpnia 2007 r.
 2. Ekstremum funkcji
Twierdzenia o pochodnej funkcji:

Niech funkcja f będzie określona w pewnym otoczeniu ( ) punktu , natomiast

będzie liczbą, dla której ( )

 Ilorazem różnicowym tej funkcji w punkcie , odpowiadającym przyrostowi h

argumentu nazywamy liczbę:

( ) ( )

 Jeżeli istnieje skończona granica

( ) ( )

to granicę tę będziemy nazywać pochodną funkcji f w punkcie i oznaczać

( ), a o funkcji powiemy, że jest różniczkowalna w punkcie .

Warunek konieczny istnienia ekstremum funkcji różniczkowalnej:

Jeżeli funkcja f jest różniczkowalna w punkcie ma w tym punkcie ekstremum, to jej

pochodna w tym punkcie jest równa zeru.

Inaczej mówiąc, warunkiem koniecznym do tego, aby funkcja f różniczkowalna w punkcie

miała w tym punkcie ekstremum jest ( ) .

Warunki wystarczające istnienia ekstremum funkcji różniczkowalnej:

Jeżeli funkcja f jest ciągła w punkcie i różniczkowalna w pewnym jego sąsiedztwie oraz
istnieje liczba dodatnia , taka że jeśli , to ( ) [ ( ) ], jeśli
, to ( ) ( ) , to funkcja na w punkcie maksimum lokalne
[minimum lokalne].

Funkcja ( ) osiąga w punkcie maksimum lokalne [minimum lokalne], jeżeli spełnione są

dwa warunki:

1) Jest różniczkowalna w pewnym otoczeniu ,

2) Jej pochodna znika w tym punkcie, zmieniając swój znak z dodatniego na ujemny [z
ujemnego na dodatni], gdy x, rosnąc, przechodzi przez

Aby znaleźć ekstrema funkcji różniczkowalnej ( ) należy:

a) Obliczyć pochodną funkcji ( ),

b) Znaleźć miejsca zerowe pochodnej ( ), czyli rozwiązać równanie ( )
c) Zbadać, czy pochodna zmienia znak, gdy x rosnąc, przechodzi przez jej miejsca
zerowe,
d) Obliczyć wartości funkcji w tych miejscach zerowych jej pochodnej, w których
stwierdziliśmy zmianę znaku pochodnej.

Aby wyznaczyć największą i najmniejszą wartość funkcji ciągłej w przedziale domkniętym

, należy:
 1) Wyznaczyć punkty krytyczne funkcji w przedziale otwartym ( ),
2) Obliczyć wartości funkcji w punktach krytycznych i na końcach przedziału
,
3) Wybrać największą i najmniejszą wartość spośród wartości obliczonych w
poprzednim punkcie.

Aby wyznaczyć najmniejszą wartość funkcji ciągłej w przedziale otwartym ( ), należy:

1) Wyznaczyć punkty krytyczne funkcji w przedziale ( ),

2) Obliczyć wartości funkcji w punktach krytycznych i granice funkcji na końcach
przedziału:

( )

oraz

( )

3) Określić czy istnieją: wartość największa i najmniejsza funkcji w tym

przedziale i ewentualnie je obliczyć.

Funkcja kwadratowa popularnie zwana trójmianem kwadratowym jest to wielomian drugiego

stopnia określony wzorem:

( )

gdzie współczynniki są ustalonymi liczbami i . Powyższy zapis nazywamy

postacią ogólną funkcji kwadratowej.

Niezwykle użyteczna, ze względu na badanie własności funkcji kwadratowej jest postać

kanoniczna: ( ) ( )

gdzie :

Wyróżnik funkcji kwadratowej ( ) obliczamy ze wzoru:

Własności funkcji kwadratowej:

 a. Wykresem funkcji kwadratowej jest parabola, której wierzchołek znajduje się w
punkcie ( ). Dla ramiona paraboli sa skierowane do góry, dla
ramiona sa skierowane do dołu.
b. Zbiorem wartości funkcji dla jest przedział ), natomiast dla
przedział ( .

Ekstremum funkcji jest to wartość największa dla , lub najmniejsza dla .

Ekstremum jest równe q, a funkcja kwadratowa osiąga ekstremum dla agrumentu p.
 3. Zadania optymalizacyjne
1. W trójkącie ABC wyznacz taki punkt M, żeby wartość wyrażenia
był najmniejsza.

Sytuację najlepiej przedstawić na układzie współrzędnych. Rysujemy dowolny trójkąt

ABC, A=(xA;yA), B=(xB;yB), C=(xC;yC). Niech M =(a;b).

Wtedy:

( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( )

( ) ( ) ( ) ( )

( ) ( )

gdzie:

( ) ( ) ( )

( ) ( ) ( )
 Funkcja kwadratowa przyjmuje wartość najmniejszą równą:

dla argumentu:

Obliczamy w ten sposób argumenty funkcji f(a) oraz g(b), dla których funkcje te przyjmują
wartości najmniejsze:

( )
( )

( )
( )

Odpowiedź: Wyrażenie przyjmuje wartość najmniejszą dla:

( ( ) ( ))

2. W pewnym przedsiębiorstwie koszt K produkcji x jednostek towaru jest określony

wzorem K(x)=0,1x2 +2x+100. Wpływ ze sprzedaży x jednostek określa wzór
U(x)=(100-0,5x)x. Przy produkcji ilu jednostek towaru zysk przedsiębiorstwa będzie
największy? Oblicz jego wartość.

Rozwiązanie:

Z(x) – zysk

Z(x)= U(x) – K(x) - zysk jest równy różnicy wpływów i kosztów

Z(x)=(100-0,5x)x - (0,1x2 +2x+100)= 100x - 0,5x2 - 0,1x2 - 2x – 100= -0,6x2 + 98x – 100

Współczynnik a < 0, zatem funkcja Z(x) przyjmuje wartość największą dla:

Odpowiedź: Zysk przedsiębiorstwa będzie największy przy produkcji około 82 jednostek

towaru. Jego wartość wyniesie 3901,6.
 3. Pewna fabryka chce wyprodukować puszki w kształcie walca o objętości . Oblicz
jakie wymiary powinna mieć puszka aby trzeba było zużyć na nią jak najmniej blachy
(aby miała najmniejsze pole powierzchni całkowitej).

Rozwiązanie:

- pole powierzchni całkowitej

Dziedzina: r > 0

Funkcja f(x) jest ciągła i różniczkowalna w przedziale ( ).

Jedynym punktem krytycznym jest r =3

Funkcja przyjmuje najmniejszą wartość dla r=3. Wtedy wysokość walca jest równa

Odpoweidź: Puszka powinna mieć promień równy 3 a wysokość równą 6.

4. Właściciel jeziora chce zbudować pomost, który wyznaczyłby kąpieliskowy strzeżone.

Kąpielisko ma mieć kształt prostokąta. Właściciel może sfinansować 100m pomostu.
Jakie wymiary powinno mieć kąpielisko aby jego
powierzchnia była największa?

Rozwiązanie:

P(x) = (100-2x)x , x (0;50)

P(x) = -2x2+100x

Ponieważ współczynnik a<0 ta funkcja przyjmuje wartość największą dla:

Odpowiedź: Kąpielisko powinno mieć następujące wymiary: 50m -długość odcinka
równoległego do plaży i po 25m długości odcinków prostopadłych do plaży.

5. Po prostej l z punktu A do B, odległego od A o 120 metrów, porusza się żółw z

prędkością . Z kolei z punktu B po prostej k prostopadłej do l wędruje
ślimak z prędkością . Oba zwierzęta wyruszyły w tym samym momencie.
Po jakim czasie odległość między żółwiem i ślimakiem będzie najmniejsza?

Najwygodniej jest przedstawić dany problem na rysunku.

Droga przebyta w czasie t przez żółwia wynosi AA’=30t, natomiast droga przebyta przez
ślimaka w tym samym czasie jest równa BB’=10t. Przedstawmy sytuację po upływie czasu t.
Tak więc znając odległość AB z treści zadania, możemy wyznaczyć długość odcinka A’B:

A’B = AB - AA’ = 120 - 30t

Następnie, znając długości A’B i BB’, wyznaczamy długość odcinka A’B’ z twierdzenia
Pitagorasa:

√ √( ) ( )

Długość ta jest najmniejsza, gdy funkcja ( ) ( ) ( ) przyjmuje wartość

najmniejszą.

( ) ( ) ( )

Funkcja kwadratowa przyjmuje wartość najmniejszą równą:

dla argumentu:
Tak więc podstawiając do drugiego wzoru, obliczamy:

Odpowiedź: Odległość między żółwiem i ślimakiem będzie najmniejsza po upływie 3,6

godziny.

6. Przedstaw liczbę 10 w postaci różnicy dwóch liczb tak, aby suma kwadratów tych
liczb była najmniejsza.

Najpierw wprowadzamy niewiadomą x i tworzymy proste równanie:

W ten sposób zapisaliśmy liczbę 10 za pomocą różnicy dwóch wyrazów: 10+x oraz x.

Utwórzmy teraz funkcję, która będzie obrazować zależność wartości sumy kwadratów tych
liczb od zmiennej x.

( ) ( )

Funkcja kwadratowa przyjmuje wartość najmniejszą równą:

dla argumentu:

Tak więc podstawiając do drugiego wzoru, obliczamy:

Odpowiedź: Szukane liczby to 5 oraz -5.

 7. Liczby rzeczywiste x, y, a spełniają równania:

x+y=2a-1 oraz x2+y2=a2+2a-3.

Dla jakiej wartości a iloczyn xy przyjmuje wartość najmniejszą?

Tworzymy układ równań:

Zauważamy, że wyrażenie x2+y2 jest elementem wzoru skróconego mnożenia (x+y)2.

Podnosimy więc obie strony drugiego równania do kwadratu.

( ) ( )
{

Odejmujemy równanie drugie od równania pierwszego stronami:

( )

Tak więc wyznaczyliśmy xy jako wartość funkcji. Przejdźmy teraz do określenia istnienia
niewiadomych x, y.

W tym celu stwórzmy funkcję, której pierwiastkami będą:

Niech istnieje , wtedy:

( )

Nasza funkcja będzie miała postać:

( )

( )

Podstawiam pod k1 i k2 niewiadome x i y.

( )
Z wcześniejszych rozważań wynika, że :

{
( )

( ) ( )

( ) ( )

Pierwiastki k1 i k2 istnieją dla

( ) ( )

√ √

√
√

√
√

√ √

Funkcja przyjmuje wartości nieujemne dla √ √ .

Oznacza to że pierwiastki x,y istnieją dla √ √ .

Teraz zbadajmy wartość najmniejszą funkcji ( ) w tym przedziale.

√ √
Wierzchołek danej paraboli nie należy do rozpatrywanego przedziału, więc sprawdźmy
wartości, które przyjmuje funkcja dla argumentów √ √ .

( √ ) ( √ ) ( √ ) √ √ √
 ( √ ) ( √ ) ( √ ) √ √ √

Tak więc po zbadaniu wartości funkcji dla argumentów a1 i a2, stwierdzam, że:

( √ ) ( √ )

Zatem funkcja w przedziale √ √ przyjmuje wartość

najmniejszą równą √ dla argumentu √ .

Oznacza to, że iloczyn xy osiąga wartość najmniejszą dla √ .

Odpowiedź: √

8. Wioślarz płynący łodzią znajduje się w punkcie A jeziora w odległości 1 km od

najbliższego punktu B brzegu. Wioślarz chce się dostać do punktu D na brzegu,
leżącego w odległości 7 km w linii prostej od punktu B. W którym punkcie powinien
przybyć do brzegu, aby dotrzeć do punktu D w jak najkrótszym czasie, jeżeli łódką
płynie ze stałą prędkością 3 km/h, a pieszo idzie ze stałą prędkością 5 km/h?

C – punkt, w którym należy przybyć do brzegu

czas płynięcia łódką :

czas marszu:

czas całkowity:

Dziedzina funkcji:

Dziedzina pochodnej funkcji:

( )

Zatem w przedziale funkcja przyjmuje wartość najmniejszą dla .

Odpowiedź: Wioślarz powinien przybyć do brzegu w odległości 0,75 m.

9. Na Ścianie wysokiego budynku wisi prostokątna reklama, której wysokość wynosi 2

m. Dolna krawędź prostokąta znajduje się na wysokości 5 m od poziomu oczu
oglądającego. W jakiej odległości od ściany powinien stanąć oglądający tę reklamę,
aby widzieć ją jak najlepiej?

P - punkt, w którym znajduje się oko obserwatora.

Reklamę będzie widać najlepiej z tego miejsca, w którym kąt będzie największy. Będzie się
tak działo, gdy największy będzie tangens tego kąta, ponieważ w przedziale
(0o ; 90o) funkcja tangens jest rosnąca.

D=D'

Odp. Oglądający
tę reklamę, aby
widzieć ją jak
najlepiej powinien
stanąć w
odległości około
6m od ściany.
 10. Po parabolicznym torze, będącym wykresem funkcji , porusza się kometa.
Pewien obiekt jest umieszczony w punkcie A=(0,1). Ile wynosi najmniejsza odległość
komety od obiektu?

Niech ( ) będzie punktem na paraboli, którego odległość od punktu A jest

najmniejsza.

Wtedy:

√( ) ( ) √

( ) √

Wyrażenie te znalazło się pod pierwiastkiem więc musi być większe od zera. Sprawdzamy
więc dziedzinę:

( )

, więc powyższa funkcja jest dodatnia w całej swojej dziedzinie.

Zatem dziedziną funkcji ( ) √ jest zbiór liczb rzeczywistych.

Funkcja ( ) √ ( ) jest rosnąca więc wystarczy wyznaczyć ekstremum funkcji g(x).

Dziedziną funkcji ( ) jest zbiór liczb rzeczywistych.

Funkcja jest ciągła w tym przedziale.

Teraz obliczamy pochodna funkcji:

( ) ( )
Następnie szukamy punktów krytycznych.

( )

( )

√ √

√ √ √ √

√ √

Obliczamy wartości funkcji dla tych argumentów:

( )

√
( )

√
( )

√ √
Argumentami, dla których funkcja przyjmuje wartość najmniejszą, są .

√ √ √
( ) √ ( ) √

√
Odpowiedź: Najmniejsza odległość od komety jest równa
 11. Wśród wszystkich graniastosłupów prawidłowych sześciokątnych, w których suma
długości wszystkich krawędzi jest równa 24, jest taki, który ma największe pole
powierzchni bocznej. Oblicz długość krawędzi podstawy tego graniastosłupa.

Suma długości krawędzi wyraża się wzorem:

Zatem , dla a(0; 2)

Pole powierzchni bocznej opiszemy wzorem:

( ) ( )

-12<0, więc funkcja ( ) przyjmuje wartość największą dla argumentu

Odpowiedź: Długość krawędzi podstawy danego graniastosłupa jest równa 1.

 4. Zakończenie

Napisaliśmy pierwszą pracę z matematyki. Dzięki temu przyswoiliśmy sobie

nowe, nieznane dotychczas zagadnienie, jakim jest pochodna funkcji. Nauczyliśmy
się również rozwiązywać zadania optymalizacyjne różnymi sposobami.
Zauważyliśmy możliwość praktycznego wykorzystania nagromadzonej przez nas
wiedzy do czysto życiowych problemów z różnych dziedzin. I na pytanie „Uczyć się,
czy się nie uczyć ?” odpowiadamy twierdząco i zdecydowanie : „Uczyć się !”
 5. Źródła

1. A. Cewe, H. Nahorska, J. Witkowska, J. Kobierska, I. Stepuro, Zbiór zadań z

matematyki z zakresu kształcenia rozszerzonego, Wydawnictwo Podkowa, Gdańsk,
2010

2. K. Kłaczkow, M. Kurczab, E. Świda, Analiza matematyczna dla licealistów,

Podręcznik, Wydawnictwo Oficyna Edukacyjna, K.Pazdro, Warszawa, 2002

3. Z. Bobiński, P. Jarek, P. Jędrzejewicz, Miniatury matematyczne, Wydawnictwo

Aksjomat, P. Nodzyński, Toruń, 2010

4. www.pl.wikipedia.org

5. www.wolframalpha.com

6. www.cke.edu.pl

7. www.zadania.info