www.netlycee.

com

‫  ازن 
  آ‬
Etat d’équilibre d’un système chimique
. Qr '()‫رج ا‬, ‫ ــ‬I
‫را  
  آ


 "!  ار 
 ا ل ا  آ   رج‬
. Qr ‫ ب‬$ %"‫ا' و‬
. 1‫ا‬2 ‫ اع‬4‫ أ‬67 89: ‫ ــ  
  <) ي‬1
:
‫!د ا‬, $-./" 

‫  ل آ‬0123 


‫ 
  آ‬%4!"
aA(aq) + bB(aq) ⇌ cC(aq) + dD(aq)
‫
 أو‬4/‫ت ا‬G! d ‫ و‬c ‫ و‬b ‫ و‬a .  ‫ ل‬D  ,‫ا‬. D ‫ و‬C ‫ و‬B ‫ و‬A 


C‫" اع ا‬B‫ا‬
. %
‫ا آ‬
< FG=1 @HF‫ ا‬6<=‫( ا‬1) 6<=‫> ا‬: '()1 ‫@ون‬9‫رج ا)(' ا‬, ‫@ف‬BC
: IJB1 K‫
  ا‬7 =B
c d
C  . D
Qr =   a  b
 A  .B 
 >: mol/l ‫ ب‬Z= @FB4 X ‫= ع‬7 >7B(‫ ا > ا‬T‫ ا)@آ‬U9C ‫ي‬2‫د ا‬WB‫' ا‬XC [ X]
[ X]   ‫ أو‬ X f  `4  ‫ أو‬X i  W1 <‫] ا‬2‫ ن ه‬K ‫_ أن‬KC . 
7 =B
. ‫ ره‬b ‫=ء‬d‫ أ‬B

1 >9Fb _C@
S2O32-(aq) ‫ت‬%4
3 ‫اب  اء و أ "ت‬.‫ ا‬I2(aq) ‫ ا
د‬/H I
, '‫ ا‬%4!"
I2 (aq) + 2S 2 O23− (aq) ⇌ 2I − (aq) + S 4 O26 − (aq) : ‫!د ا' ه‬
: ‫ ه‬,‫ا‬.‫


 ا‬C‫" اع ا‬B‫اآ
 ا‬%3 ‫ ن‬C3 ، t D‫ ا‬
I2  = 1, 0.10 −3 mol / ℓ
S 2 O23−  = 2, 0.10 −3 mol / ℓ
I−  = 5, 0.10 −2 mol / ℓ
S 4 O26−  = 2,0.10−4 mol / ℓ
‫(؟‬1) %_4‫ ا‬/‫ ل ا  ا‬, ‫ون‬% ‫أ ` رج ا' ا‬
‫ ل ا‬, ‫ون‬% ‫ ا‬t D‫ ا‬/ ، '‫ إذن رج ا‬، ‫  اء‬,‫ا‬. 


C‫" اع ا‬B‫ ا‬0
-
: ‫ ه‬%_4‫ ا‬/‫ ا‬
2
I−  . S 4 O26− 
Qr = 2
= 125
2−
I . 
 2   2 3 
S O 
. ‫!د دون و ة‬, '‫ رج ا‬I %4!
2 >9Fb _C@
: 
‫!د ا‬, $-./" ‫ واء‬e "fg‫ ا‬h I
, '‫ ا‬%4!"
CH3COOH(aq) + H2 O ( ℓ ) ⇌ CH3COO− (aq) + H3O+ (aq)
.(1) %_4‫ ا‬/‫ ل  ا‬, ‫ون‬% ‫ رج ا' ا‬%
4!3 j‫ ــ أ‬1
CH3COO−  . H3O+ 
Qr =
CH3COOH
: t D‫ ــ "
  ا‬2
 ‫‪CH3COO −  = H3O +  = 1,2.10 −4 mol / ℓ‬‬
‫‪t‬‬ ‫‪t‬‬

‫‪CH3COOHt = 9, 6.10 −4 mol / ℓ‬‬

‫أ ` رج ه‪.‬ا ا'  ا‪t D‬‬
‫‪Qr = 1,5.10 −5‬‬
‫‪ : f <7‬اء  ه‪.‬ا ا' ‪ 4.‬و'‪ G‬و‪  %o p‬رج ا'
‪ ! n‬ض ‪!,‬د ‪ 1‬و!‪%4‬‬
‫‪ I‬رج ا' ‪,‬ون و ة ‪.‬‬
‫‪ 2‬ــ  
  <) ي ‪ 67‬أ‪Gi‬م ‪. F7g‬‬
‫"!‪ '3 %4‬أآة ‪ D‬ا‪/‬س ‪" q,‬ت ا'‪ ` Ag+(aq) 1‬ا!د ا
 ‪:‬‬
‫)‪Cu(s) + 2Ag+ (aq) ⇌ Cu2+ (aq) + 2Ag(s‬‬
‫ا
  ‪ w13 o" C "
 %
x‬أ‪. 4D -‬‬
‫‪2+‬‬ ‫‪+‬‬
‫  ‪ w13 t‬ا
  آ ‪ I‬ا‪ I
 /‬ا‪ I


C‬ا‪.‬ا‪ Ag I
,‬و ‪ Cu‬وآ‪ e.‬ا'‪ Ag I
D‬و ‪. Cu‬‬
‫‪%3‬آ
 ا
‪ w‬ا{‪%! %
x `D‬وف ‪.‬ا "! ‪!, $y‬د ‪  1‬رج ا' ‪ /‬ا‪ ، t D‬و‪ C ,‬ن‬
‫رج ا' ه ‪:‬‬
‫‪Cu2+ ‬‬
‫= ‪Qr‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪ Ag+ ‬‬
‫ا‪Jbg‬ح ‪, >: ',W) l :‬رج ا)(' ‪ ،‬إ‪ l‬ا)@اآ‪ T‬ا  ا(‪ 4k 7B‬اع ا‪ K‬ا‪2‬ا‪1‬‬
‫@‪3 >9Fb _C‬‬
‫‪ 1‬ــ أآ` !د‪p‬ت ‪ `
%3‬آ‪ D‬رور ا'‪ AgCl 1‬وآ‪%4‬ت ا'‪ ، Ag2SO4 1‬و!د دو‪,‬ن  'ت ا'‪1‬‬
‫‪. Ag3PO4‬‬
‫‪ 2‬ــ أ‪  j‬آ  ‪ %
4!3 ،‬رج ا' ‪.‬‬
‫‪ 3‬ــ ‪,‬رج ا)(' =‪  W‬ا) ازن‬
‫‪ 1‬ــ ‪: pC@B‬‬
‫" رج ا' ‪ /‬ا ازن ‪ Qr.eq‬ا
 ا ‪.q‬ه رج ا' ‪ C3 /‬ن ا
 ‬
‫ارو   ا ازن ‪.‬‬
‫‪ {3 /‬ا
  إ  ا ازن ‪  43 ،‬ا‪%‬اآ
 ا 
 ا'!‪ D2 
D‬ا‪ "B‬اع ا‪


C‬‬
‫ا‪ .o " C‬ا
  ‪G ,H‬ل ا‪ ، I‬و‪3 IC /
! [X]eq 
€ .q3‬ه ‪%†,‬ق ‪Gf 'D2‬‬
‫€
س ا ا‪ D‬أو ) ا ‪( 
D‬‬
‫‪r4‬ط 
@‪, I WCW< : >FC‬رج ا)(' ‪91‬س ا ‪. 7g‬‬
‫‪-3‬‬
‫"‡‪
€ 
D %‬س 
‪ D V w‬ل ‪ h S‬ا‪%3 e "fg‬آ
 ‪
€ 
/ ، C=1,0.10 mol/l‬‬
‫ ‪ 
D‬ا‪ D‬ل ‪ 25°C /‬ه ‪. σ = 5, 2mS.m−1 :‬‬
‫‪ 1‬ــ د   ا ازن ا‪%‬اآ
 ا 
 ا'!‪ "‹ 
D‬اع ا‪ 


C‬ا‪.‬ا‪. ,‬‬
‫"!† ‪ /‬در‪ -‬ا‪%‬ارة ‪: 25°C‬‬
‫‪λH O+ = 35,0mS.m2 .mol−1‬‬
‫‪3‬‬

‫‪λ CH COO− = 4, 09mS.m2 .mol−1‬‬

‫‪3‬‬

‫‪ 2‬ــ ا‪ 
€ Œ/‬رج ا' ‪ / ، Qr ,éq‬ا ازن ‪.‬‬

‫‪ II‬ــ ‪ )1d‬ا) ازن ا‪@9‬و‪ <)1 4‬ل آ> ‪.‬‬
‫ه' )‪, I v7B‬رج ا)(' ‪   >: ،‬ازن 
  ‪ <1‬ا‪ WF‬؟‬
‫‪r4‬ط 
@‪ @dw : 2 >FC‬ا< ا‪, 67 WF‬رج ا)(' ‪  >:‬ا) ازن ‪.‬‬
‫"
Ž ا ‪ h 
 σ 
D‬ا‪ e "fg‬ذات ‪%3‬اآ
  
 ‪ / 'D2‬در‪ -‬ا‪%‬ارة ‪ 25°C‬و"ون‬
‫ا‪  Œ/‬ا
ول ا ‪:‬‬
 C(mol/l) 1,0.10-2 5,0.10-3 2,0.10-3 1,0.10-3
σ(S.m )
-1
16,2.10 -3
11,4.10 -3
6,9.10 -3
4,9.10-3
‫Œ €
 رج‬/‫ وا‬، ‫ ا ازن‬/ ، ‫ ل‬D ‫وآ
"
م  آ‬B‫ "ت ا‬B  ‫آ
 ا‬%‫ ــ د ا‬1
. ‫ ل‬D C 4/, ، ‫ ا ازن‬/ Qr,éq '‫ا‬
: †!"
λH O+ = 35,0mS.m2 .mol−1
3

λ CH COO− = 4, 09mS.m2 .mol−1

3

‫Œ ؟‬/" ‫ ــ ذا‬2

: gJ,
WF‫ ا< ا‬x4‫ آ‬C‫) أ‬1d ‫ ا) ازن‬W= '()‫رج ا‬, ‫ ن‬KC ، =B ‫ @ارة‬i‫ در‬W=
.  
7
‫) ا) ازن‬1d pC@B ‫ ــ‬1
K ‫) ا) ازن‬1d 6G ; Qr,éq I ‫ ا) ازن‬W= '()‫رج ا‬, 2,wC ، _B '() FG=1
. ‫ ا<@ارة‬i‫ر‬W1 l‫ إ‬v7B)l‫و‬
: ‫د‬B1 ‫ج‬2= ، > ‫ ل‬7< >: '() FG=1 ، ‫) ا) ازن‬1d })K
aA(aq) + bB(aq) ⇌ cC(aq) + dD(aq)
c d
C éq .D éq
K = Qr ,éq = a b
: >)‫' ا‬Kr‫ ا‬67
 A éq .B éq
. ‫ون و ة‬, ‫!د‬, ‫ ا ازن‬,H I %4! :  D
>7‫) ا) ازن )< ل آ‬1d ‫ ــ‬2
‫ة أي‬%
‡ - 
€ ‫! أو ’ول إ‬/ 4% 3 ‫آ
 ا' ا‬%3 ‫ ن‬C / 
D‫ أن ا' آ‬%4!"
. (K>104) ‫ا‬- ‫ة‬%
4‫ آ‬K ‫ ن‬C3 "/
. D
{‫دا  ا!د ا‬%'/ o !" ‫ ا‬.‫ ه‬
: >7‫' آ‬: ‫_ ~ اء‬i‫رو‬W`‫ رور ا‬7‫ (' آ‬: ‫ل‬X
HCℓ (g) + H2 O(ℓ ) → Cℓ − (aq) + H3 O + (aq)
@HF‫ ‚@ ا‬6<=‫> ا‬: ‫) ا) ازن‬1d ‫ ــ‬3
: (2) ‫( و‬1) I

/‫ن  ا‬H I.D‫ ا‬I
D'‫ ا‬%4!"
aA(aq) + bB(aq) → cC(aq) + dD(aq) K1
cC(aq) + dD(aq) → aA(aq) + bB(aq) K2
: ‫ ا ازن‬/ '‫ رج ا‬%
4!3 ‫' ه‬3 C 4/, ‫ ا ازن‬,H %
4!3 ‫ ن‬C ‫ ا ازن‬/
c d
C éq . D éq
K 1 = Qr1,éq = a b
 A éq . B éq
a b
 A éq . B éq
K 2 = Qr2 ,éq = c d
C éq . Déq
1
K1 = : ‫Œ أن‬/" I
€G!‫ ا‬I
K2
3 >9Fb _C@
10
1'‫ رور ا‬D‫ن آ‬,‫' ذو‬3 /
, . K1=5,5.10 ‫ ه‬$"‫ از‬3 ,H n
1'‫ رور ا‬D‫
` آ‬%3 '3 %4!"
. K2=1,8.10-10 $"‫ از‬3 ,H ‫ اء‬
 ‫‪ 1‬ــ أ ` ‪%3‬اآ
 ا‪ "B‬اع ا‪ Ag+ 
" B‬و ‪ Cl-‬ا ‪ -‬دة  آ ‪ D‬ل ‪.‬‬
‫‪ 2‬ــ ذا ‪ Œ/3‬؟‬
‫أن ا'  ا‪ /‬ا‪ %_4‬ه ‪ '3‬آ‪  /
, . D‬ا‪ %
x /‬ا‪ %_4‬أي ذو‪,‬ن آ‪ D‬رور‬
‫ا'‪  1‬اء ه ‪ - '3‬ود ‪.‬‬
‫‪ III‬ــ ا „‪ 8‬اƒ‪@d‬ة ‪ FG4 67‬ا)‪W9‬م ا=`>‬
‫‪ 1‬ــ ‪ @dw‬ا< ا‪ FG4 67 WF‬ا)‪W9‬م ا=`> ‪.‬‬
‫‪r4‬ط 
@‪3 >FC‬‬
‫"
Ž  ‪ 
D‬أر‪ h 
 !,‬ا‪ e "fg‬ذات ‪%3‬اآ
 ‪ , 'D2‬ا† 
س ا ا‪ D‬و"{‬
‫‪ D‬ا
ول ا ‪:‬‬
‫‪-2‬‬ ‫‪-3‬‬ ‫‪-3‬‬
‫)‪C(mol/l‬‬ ‫‪1,0.10‬‬ ‫‪5,0.10‬‬ ‫‪2,0.10‬‬ ‫‪1,0.10-3‬‬
‫) ‪σ(S.m‬‬
‫‪-1‬‬
‫‪16,2.10‬‬ ‫‪-3‬‬
‫‪11,4.10‬‬ ‫‪-3‬‬
‫‪6,9.10‬‬‫‪-3‬‬
‫‪4,9.10-3‬‬
‫‪ 1‬ــ أ ` "‪ 4‬ا م ا‪ C 4/, o/‬‬
‫‪ 2‬ــ ذا ‪ Œ/3‬؟‬
‫‪: gJ,‬‬
‫)‪ FG4 I v7B‬ا)‪W9‬م ا=`> ‪ <1‬ا‪ 7K: ،  
7 WF‬آ‪ x4‬ا)@اآ‪@…g T‬ة ‪،‬‬
‫آ‪ FG4 x4‬ا)‪W9‬م ا=`> آ‪@F‬ة ‪.‬‬
‫‪ 2‬ــ ‪ )1d @dw‬ا) ازن ‪ FG4 67‬ا)‪W9‬م ا=`> ‪.‬‬
‫آ
 ‪ ,H IC3‬ا ازن ا‪ 4" 0€ 3 I 

C‬ا م ا‪ ' o/‬؟‬
‫‪r4‬ط 
@‪9 : 4 >FC‬ر‪ FG4 4‬ا)‪W9‬م ا=`> )(‪. _7‬‬
‫"‪ Ž'" o I
1 I
 D .q‬ا‪%‬آ
 ‪. C=1,0.10-2mol/l‬‬
‫‪ D‬ل ‪ D S1‬ل ‪ h‬ا‪ e "fg‬و ‪ D‬ل ‪ D S2‬ل ‪ h‬ا
" ‪. e‬‬
‫‪ ,H‬ا ازن ' ‪ h‬ا‪ 0 e "fg‬اء ‪K1=1,6.10-5 :‬‬
‫‪ ,H‬ا ازن ' ‪ h‬ا
‪ 0 e "f‬اء ‪. K2=1,6.10-4 :‬‬
‫"
Ž  ‪ 
D‬ا‪ S1 I
 D‬و ‪: 43 
/ S2‬‬
‫‪ σ1 = 153µS.cm −1‬و ‪σ2 = 510µS.cm−1‬‬
‫‪ 1‬ــ  ه ا‪%‬اآ
 ا 
 ا'!‪ "‹ 
D‬اع ا‪ 


C‬ا‪ 
" B‬ا ا‪-‬ة  آ ‪ I‬ا‪ S1 I
 D‬و ‪ S2‬؟‬
‫‪ 2‬ــ د "‪ 4‬ا م ا‪ '3 C o/‬؟‬
‫‪λH O+ = 35, 0mS.m2 .mol−1‬‬
‫‪3‬‬

‫‪λ CH COO− = 4, 09mS.m2 .mol−1‬‬

‫‪3‬‬

‫‪λHCOO− = 5, 46mS.m2 .mol−1‬‬

‫‪: gJ,‬‬
‫آ‪ 7‬آ‪ )1d x4‬ا) ازن آ‪@F‬ة ‪ ،‬آ‪ FG4 x4‬ا)‪W9‬م ا=`> @(‪. B‬‬