Graniastosłup i jego elementy

Wprowadzenie
Przeczytaj
Aplet
Sprawdź się
Dla nauczyciela
 Graniastosłup i jego elementy

Źródło: dostępny w internecie: pxhere.com, domena publiczna.

Graniastosłupy są najczęściej spotykanymi wielościanami w życiu codziennym. Znajdziemy

je w krajobrazie każdej miejscowości, w architekturze, a także w wielu przedmiotach
codziennego użytku m.in. w meblach i opakowaniach.
Źródło: Pixabay, dostępny w internecie: www.pixabay.com, domena publiczna.

Ze szkoły podstawowej masz już pewną wiedzę na temat graniastosłupów. Przypomnimy Ci

najważniejsze pojęcia dotyczące graniastosłupów, nazwy graniastosłupów i elementy,
z których są zbudowane.

Twoje cele

Ocenisz, czy dana bryła jest graniastosłupem.

Nazwiesz przedstawiony graniastosłup.
Przyporządkujesz graniastosłupy do odpowiedniego typu.
Wymienisz elementy graniastosłupa.
Wskażesz elementy w graniastosłupie.
Przeczytaj

Graniastosłup jest bryłą, która ma dwie przystające, równoległe znajdujące się w różnych
płaszczyznach podstawy, które są wielokątami.

Ściany boczne graniastosłupa są równoległobokami.

Przykład 1

Ocenimy, czy któraś z brył przedstawiona na rysunku jest graniastosłupem.

1.

2.
 Pierwsza z brył nie jest graniastosłupem, ponieważ tylko dwie z sześciu jej ścian są
równoległobokami. W graniastosłupie tylko dwie ze ścian mogą nie być
równoległobokami i są to jego podstawy.

Druga z brył jest graniastosłupem. Ma dwie przystające podstawy w kształcie pięciokąta.

Jej ściany boczne są prostokątami, a oczywiście każdy prostokąt jest równoległobokiem.

Podział i nazewnictwo graniastosłupów

Graniastosłupy dzielą się na proste i pochyłe.

Graniastosłup nazywamy graniastosłupem prostym, gdy jego wszystkie ściany boczne są

prostokątami.

W graniastosłupie prostym każda z podstaw jest rzutem prostokątnym drugiej podstawy na

płaszczyznę równoległą.

Graniastosłup nazywamy pochyłym, jeżeli ma ściany boczne, które nie są prostokątami.

W graniastosłupie pochyłym każda z podstaw jest rzutem ukośnym drugiej podstawy na

płaszczyznę równoległą.

Przykład 2

Bryły na rysunku są graniastosłupami. Ocenimy, które z nich są proste, a które pochyłe.

1.

Jest to graniastosłup prosty.

2.
Jest to graniastosłup pochyły.

3.

Jest to graniastosłup prosty.

 1 2 3

4 6

5 7

1. Graniastosłup dziewięciokątny

Figura w podstawie: dziewięciokąt.

{audio}

2. Graniastosłup czworokątny

Figura w podstawie: czworokąt.

{audio}

3. Graniastosłup sześciokątny

Figura w podstawie: sześciokąt.

{audio}

4. Graniastosłup pochyły

Graniastosłup, w którym krawędzie boczne nie są prostopadłe do podstaw. {audio}

5. Graniastosłup pochyły
Krawędzie boczne nie są wysokościami.

Poprawnie zaznaczona wysokość:

{audio}

6. Graniastosłup prosty
Ściany boczne są prostokątami.{audio}

7. Graniastosłup prosty

Krawędź boczna jest wysokością.

Wysokość nie musi być krawędzią boczną:

{audio}

Nazywając graniastosłupy bierzemy pod uwagę wielokąt, który znajduje się w podstawie.

Jeżeli w podstawie graniastosłupa jest czworokąt, to graniastosłup nazywamy

czworokątnym – bez względu na to, czy w podstawie jest kwadrat, trapez, romb, czy inny
czworokąt.
Analogicznie, gdy w podstawie jest trójkąt, to graniastosłup nazywamy trójkątnym itd.

Graniastosłup, który ma w podstawie trójkąt i jest prosty nazywamy graniastosłupem

prostym trójkątnym.

Graniastosłup, który ma w podstawie trójkąt i jest pochyły nazywamy graniastosłupem

pochyłym trójkątnym.

Przykład 3

Nazwiemy graniastosłupy na rysunkach.

1.
Graniastosłup prosty trójkątny.

2.

Graniastosłup prosty czworokątny.

3.
 Graniastosłup pochyły czworokątny.

Ważne!

Szczególnym przypadkiem graniastosłupa prostego czworokątnego jest

prostopadłościan, którego wszystkie ściany są prostokątami. Szczególnym przypadkiem
prostopadłościanu jest sześcian, którego wszystkie ściany są kwadratami.

Graniastosłupy proste, które w podstawie mają wielokąt foremny nazywamy

graniastosłupami prawidłowymi.

Przykład 4

1.

Graniastosłup prawidłowy trójkątny.

 2.

Graniastosłup prawidłowy czworokątny.

3.

Graniastosłup prawidłowy sześciokątny.

Ważne!

1. Każdy graniastosłup prawidłowy czworokątny jest prostopadłościanem.

2. Każdy sześcian jest graniastosłupem prawidłowym czworokątnym.

Elementy graniastosłupa
Każdy graniastosłup ma dwie równoległe podstawy, które są wielokątami. Pozostałe ściany
graniastosłupa nazywamy ścianami bocznymi. Boki wielokątów, które są ścianami
graniastosłupa nazywamy krawędziami – boki wielokątów w podstawach to krawędzie
podstawy, pozostałe krawędzie nazywamy krawędziami bocznymi. Wierzchołki
wielokątów, które są ścianami graniastosłupa nazywamy wierzchołkami graniastosłupa.
Przykład 5

Wymienimy elementy graniastosłupa na rysunku.

 Podstawy: ABCDE, A B C D E ' ' ' ' '

Ściany boczne: ABB A , BCC B , CDD C , DEE D , EAA E

' ' ' ' ' ' ' ' ' '

Krawędzie podstawy: AB, BC , CD, DE, EA, A B , B C , C D , D E , E A ' ' ' ' ' ' ' ' ' '

Krawędzie boczne: AA , BB , CC , DD , EE
' ' ' ' '

Wierzchołki: A, B, C , D, E, A , B , C , D , E
' ' ' ' '

Słownik
graniastosłup

bryła, która ma dwie równoległe, leżące w różnych płaszczyznach podstawy będące

wielokątami i ściany boczne, które są równoległobokami

graniastosłup prosty

graniastosłup, którego ściany boczne są prostokątami

graniastosłup prawidłowy

graniastosłup prosty, który ma w podstawie wielokąt foremny

graniastosłup pochyły

graniastosłup, który ma przynajmniej jedną ścianę, która jest równoległobokiem

niebędącym prostokątem
prostopadłościan

graniastosłup, którego wszystkie ściany są prostokątami

sześcian

prostopadłościan, którego wszystkie ściany są przystającymi kwadratami

krawędź

bok wielokąta, który jest ścianą bryły

wierzchołek

wierzchołek wielokąta, który jest ścianą bryły

Aplet

Polecenie 1

Za pomocą suwaków zmień liczbę krawędzi podstawy i położenie ścian bocznych. Spróbuj
nazwać graniastosłup. Sprawdź za pomocą pola wyboru, czy dobrej nazwy użyłeś.

Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DGDBvGjc1

Polecenie 2

Ustaw wartość suwaka tak, aby graniastosłup był sześciokątny. Wskaż pary przeciwległych
ścian bocznych.
Sprawdź się

Pokaż ćwiczenia: 輸醙難

Ćwiczenie 1 輸
Które z narysowanych brył są graniastosłupami?

  

  
Ćwiczenie 2 輸

Dokończ zdania (wybierz jedną z możliwości):

Graniastosłup prawidłowy trójkątny ma w podstawie

dowolny trójkąt
trójkąt równoramienny, ale niekoniecznie równoboczny
trójkąt równoboczny.

Graniastosłup, który ma w podstawie romb, a ściany boczne są prostokątami, to

graniastosłup prawidłowy czworokątny
graniastosłup prosty czworokątny
graniastosłup pochyły czworokątny.

Graniastosłup prosty, którego wszystkie ściany są prostokątami niebędącymi kwadratami nie

może być
prostopadłościanem
graniastosłupem prostym
graniastosłupem prawidłowym.

Ćwiczenie 3 醙

Zaznacz wszystkie zdania prawdziwe.

 Każdy prostopadłościan jest graniastosłupem prawidłowym czworokątnym.

 Krawędzie podstawy graniastosłupa prawidłowego są tej samej długości.

Jeżeli wszystkie krawędzie graniastosłupa prawidłowego czworokątnego są tej


samej długości, to jest on sześcianem.
 Ćwiczenie 4 醙

Dany jest graniastosłup jak na rysunku.

Przenieś do właściwej grupy.

Krawędź podstawy

FC AD GD CD
¯
¯
¯
¯

HA GF
¯
¯

Krawędź boczna

Ćwiczenie 5 醙
Ćwiczenie 6 醙

Dany jest graniastosłup prosty czworokątny o podstawie będącej trapezem równoramiennym,

jak na rysunku poniżej.

Zaznacz wszystkie zdania prawdziwe.

 Ściany ABCD i JKLI są przystające.

 Ściany ABJI i CDLK są przystające.

 Ściany BCJK i ADLI są przystające.

Ćwiczenie 7 難

Podano bryłę jak na rysunku poniżej.

Zaznacz poprawną odpowiedź. Jak nazwiemy przedstawiony powyżej graniastosłup?

 To nie jest graniastosłup

 Graniastosłup prosty sześciokątny

 Graniastosłup prosty dwunastokątny

 Graniastosłup wklęsły
Ćwiczenie 8 難

Zaznacz poprawną odpowiedź. Graniastosłup prawidłowy pięciokątny to:

 Każda bryła, której dwie przystające podstawy są pięciokątami.

Każdy graniastosłup, którego ściany są prostokątami, a podstawą jest pięciokąt


foremny.

 Każdy graniastosłup, w którego podstawie jest pięciokąt foremny.

 Każdy graniastosłup pięciokątny, którego ściany boczne są prostokątami.

Dla nauczyciela

Autor: Magdalena Wojciechowska‐Rysiawa

Przedmiot: Matematyka

Temat: Graniastosłup i jego elementy

Grupa docelowa:

III etap edukacyjny, liceum lub technikum, zakres rozszerzony

Podstawa programowa:

X. Stereometria.

Zakres podstawowy. Uczeń:

6) oblicza objętości i pola powierzchni graniastosłupów, ostrosłupów, walca, stożka i kuli,

również z wykorzystaniem trygonometrii i poznanych twierdzeń.

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji

kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych,
technologii i inżynierii
kompetencje cyfrowe
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się

Cele operacyjne:

Uczeń:

ocenia, czy dana bryła jest graniastosłupem

nazywa przedstawiony graniastosłup
przyporządkuje graniastosłupy do odpowiedniego typu
wymienia elementy graniastosłupa
wskazuje elementy w graniastosłupie

Strategie nauczania:

konstruktywizm

Metody i techniki nauczania:

burza mózgów
 rozmowa nauczająca
dyskusja

Formy pracy:

praca z całą klasą

praca w parach
praca indywidualna

Środki dydaktyczne:

komputer z dostępem do Internetu, głośników i tablicy interaktywnej lub projektora

materiały zawarte w e–podręczniku
modele przyniesione przez uczniów
przeźroczyste modele graniastosłupów

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

Przed lekcją nauczyciel prosi uczniów o przyniesienie z domu przedmiotu w kształcie

graniastosłupa, w miarę możliwości nie sześcianu i prostopadłościanu.

Faza wstępna:

1. Nauczyciel prosi uczniów o pokazanie modeli, które przynieśli.

2. Nauczyciel wraz z uczniami metodą burzy mózgów przypominają jaką bryłą jest
graniastosłup.
3. Nauczyciel wraz z uczniami ocenia, czy przyniesione modele są graniastosłupami.
4. Nauczyciel formułuje kryteria sukcesu.

Faza realizacyjna:

1. Nauczyciel przypomina z pomocą przykładów z sekcji „Przeczytaj” jak dzielimy

graniastosłupy.
2. Nauczyciel prosi wybranego ucznia o wybranie modeli graniastosłupów dostępnych
w pracowni. Uczniowie w parach konsultują nazwy wskazanych modeli.
3. Nauczyciel przypomina elementy graniastosłupa.
4. Uczniowie zapoznają się z Infografiką, nazywają graniastosłupy i ich elementy.
5. Uczniowie wykonują samodzielnie ćwiczenia (oprócz ćwiczenia 2) z sekcji „Sprawdź
się”.
6. Nauczyciel prezentuje odpowiedzi. Uczniowie dyskutują nad otrzymanymi wynikami –
jeśli pojawiły się błędy dokonują analizy, co jest ich przyczyną.

Faza podsumowująca:
 1. Każdy z uczniów nazywa przyniesiony przez siebie graniastosłup i wymienia jego
elementy.
2. Uczniowie wykonują Ćwiczenie 2 z sekcji „Sprawdź się”.
3. Uczniowie dokonują samooceny

Praca domowa:

Wykonać zdjęcie graniastosłupa w otaczającej rzeczywistości i opisać go.

Materiały pomocnicze:

Graniastosłup – opis
Graniastosłupy proste

Wskazówki metodyczne:

Uczniowie mogą wykorzystać aplet w domu jako utrwalenie materiału. Temat może zostać
opracowany przez uczniów w formie projektu odnoszącego się do rzeczywistości
i zaprezentowany na lekcji.