STEREOMETRIA

Etap 1
• Graniastosłupy
Wstęp:
Graniastosłup to taki wielościan, którego dwie ściany (nazywane podstawami) są
przystającymi wielokątami zawartymi w płaszczyznach równoległych, a pozostałe
ściany (zwane ścianami bocznymi) są równoległobokami o wierzchołkach należących do
podstaw.
Gdy krawędzie boczne graniastosłupa są prostopadłe do podstawy, nazywamy taki
graniastosłup prostym. W innym wypadku nazywamy go pochyłym. Każda ściana
boczna graniastosłupa prostego jest prostokątem.
Dowolny odcinek łączący podstawy graniastosłupa, będący do nich prostopadły, jest
wysokością tej bryły.
Powierzchnia boczna graniastosłupa to inaczej wszystkie jego ściany boczne.
W zależności od tego ile krawędzi ma figura zawarta w podstawie graniastosłupa,
wyróżniamy graniastosłupy trójkątne, czworokątne itd. Graniastosłupy proste, które w
podstawie mają prostokąt, nazywamy prostopadłościanami. Natomiast gdy w podstawie
graniastosłupa znajduje się wielokąt foremny, to taki graniastosłup nazywamy
prawidłowym.
Przykładowe graniastosłupy:

Przekątna graniastosłupa to taki odcinek, który łączy dwa jego wierzchołki,

jednocześnie niezawarty w żadnej ścianie graniastosłupa.

Prostopadłościan widoczny obok

ma cztery przekątne: BD1, AC1, CA1
i DB1.

1
Warto zwrócić uwagę na to, iż przekątna ściany bocznej nie jest przekątną
graniastosłupa oraz, że graniastosłup trójkątny nie ma przekątnych.
Objętość prostopadłościanu o krawędziach a, b, c wyraża się wzorem:
V = abc
Natomiast wzór ogólny na objętość dowolnego graniastosłupa to:
V = Pp ∙ H
Gdzie Pp to pole podstawy graniastosłupa a H to wysokość graniastosłupa.
Zadania:
Zad 1. Podstawą graniastosłupa prostego jest trójkąt równoramienny o jednym z kątów
120° i ramionach długości 8 cm. Oblicz pole powierzchni bocznej tego graniastosłupa,
jeżeli jego wysokość jest równa 11 cm.
Zad 2. Dany jest graniastosłup prawidłowy sześciokątny, którego wszystkie krawędzie
mają długość 4 cm. Oblicz długości przekątnych BE 1 i BD1 (rysunek poniżej).

Zad 3. Podstawą graniastosłupa prostego jest romb o kącie ostrym 60°. Oblicz objętość
tego graniastosłupa, jeśli jego wysokość jest równa 12 cm, a przekątna ściany bocznej –
15 cm.

2
 • Ostrosłupy
Wstęp:
Ostrosłup to taki wielościan, którego jedna ściana (podstawa) jest dowolnym
wielokątem, a pozostałe ściany (ściany boczne) są trójkątami o wspólnym wierzchołku
(wierzchołku ostrosłupa).
Wysokością ostrosłupa nazywamy taki odcinek, którego jednym końcem jest
wierzchołek ostrosłupa, a drugim – rzut prostokątny wierzchołka na płaszczyznę
podstawy (spodek wysokości)
Ostrosłup nazywamy prostym, gdy wszystkie jego krawędzie boczne mają takie same
wymiary. Natomiast, gdy podstawą ostrosłupa prostego jest wielokąt foremny,
nazywamy go prawidłowym.
Analogicznie do graniastosłupów ostrosłupy nazywamy trójkątnymi, czworokątnymi itd.
w zależności od tego, jaka figura znajduje się w ich podstawie (ile ma ona krawędzi).

Kąt płaski przy wierzchołku ostrosłupa prawidłowego, to kąt pomiędzy ramionami

trójkąta równoramiennego będącego jego ścianą boczną.
Ostrosłup prawidłowy trójkątny, którego wszystkie ściany są trójkątami
równobocznymi, nazywamy czworościanem foremnym.
Uwaga! Wielościan nazywamy wypukłym, jeśli każdy odcinek, którego końce są
punktami tego wielościanu, jest cały w nim zawarty.
Objętość dowolnego ostrosłupa możemy obliczyć dzięki wzorowi:
𝟏
V = 𝟑P p ∙ H
Gdzie Pp to pole podstawy ostrosłupa, a H to jego wysokość.

3
Twierdzenia o spodku wysokości ostrosłupa (nie ma ich w tablicach).
Treść zadania zawsze musi zawierać informacje, dzięki którym wiadomo, gdzie znajduje
się spodek wysokości ostrosłupa. Tę kwestię regulują 2 twierdzenia:
1) Spodek wysokości ostrosłupa znajduje się w środku okręgu opisanego na podstawie,
jeśli wszystkie krawędzie boczne ostrosłupa są równej długości. (taki ostrosłup
nazywamy ostrosłupem prostym). Wtedy również wszystkie krawędzie ostrosłupa są
nachylone pod tym samym kątem do płaszczyzny podstawy. Przy takim wariancie
𝐚𝐛𝐜
ostrosłupa zwykle trzeba skorzystać ze wzoru na pole trójkąta 𝐏 = (jest w tablicach).
𝟒𝐑

2) Spodek wysokości ostrosłupa znajduje się w środku okręgu wpisanego w podstawę,

jeśli wszystkie wysokości ścian bocznych poprowadzone z wierzchołka ostrosłupa są
równej długości. Wtedy również wszystkie ściany boczne są nachylone pod tym samym
kątem do płaszczyzny podstawy. Przy takim wariancie ostrosłupa zwykle trzeba
skorzystać ze wzoru na pole trójkąta 𝐏 = 𝐩 ∗ 𝐫 (jest w tablicach).
Każdy ostrosłup prawidłowy spełnia jednocześnie oba te twierdzenia, wtedy środek
okręgu opisanego na podstawie jest w tym samym miejscu, co środek okręgu wpisanego
w podstawę.
Jeśli natomiast nie zachodzi żadne z powyższych twierdzeń, to położenie spodka
ostrosłupa musi ustalać precyzyjnie treść zadania, czyli np. „wysokością ostrosłupa jest
jedna z jego krawędzi bocznych”.
Zadania:
Zad. 1 Podstawą ostrosłupa prostego jest prostokąt o bokach długości 6 cm i 8 cm. Dwie
spośród jego ścian bocznych są trójkątami równobocznymi. Oblicz wysokość tego
ostrosłupa (rozpatrz dwa przypadki).
Zad 2. Wysokość ostrosłupa prawidłowego trójkątnego tworzy z krawędzią boczną tego
ostrosłupa kąt 𝛼 taki, że cos𝛼 = 0,8. Krawędź podstawy ma długość 3 cm. Oblicz pole
powierzchni całkowitej tego ostrosłupa.
Zad 3. Pole powierzchni całkowitej ostrosłupa prawidłowego trójkątnego jest siedem
razy większe od jego pola podstawy. Wyznacz objętość tego ostrosłupa, jeśli jego
krawędź podstawy ma długość a.

4
 • Kąt pomiędzy prostą a płaszczyzną
Wstęp:
Kąt pomiędzy prostą a płaszczyzną to kąt ostry, który ta prosta tworzy ze swoim rzutem
prostokątnym na tę płaszczyznę. Jeżeli rzutem prostej jest punkt, to przyjmujemy, że
płaszczyzna i prosta tworzą kąt prosty. Natomiast jeżeli prosta jest równoległa do
płaszczyzny, to tworzy z nią kąt 0°.

Zadania:
Zad 1. Wysokość ściany bocznej ostrosłupa prawidłowego czworokątnego tworzy z
podstawą 60°. Oblicz sinus kąta, który z podstawą tego ostrosłupa tworzy jego krawędź
boczna.
Zad 2. Dany jest ostrosłup prawidłowy trójkątny o krawędzi podstawy a i objętości
a3 √3
równej . Oblicz cosinus kąta, który z podstawą ostrosłupa tworzy wysokość ściany
12
bocznej.

5
 • Kąt dwuścienny
Wstęp:
Dwie półpłaszczyzny o wspólnej krawędzi dzielą przestrzeń na dwie części. Każdą z
nich, łącznie z półpłaszczyznami, nazywamy kątem dwuściennym, a półpłaszczyzny –
ścianami kąta dwuściennego.

Miarą kąta dwuściennego nazywamy

miarę kąta płaskiego otrzymanego jako
przekrój kąta dwuściennego płaszczyzną
prostopadłą do jego krawędzi.

Zadania:
Zad 1. Podaj miarę kąta utworzonego przez dwie sąsiednie ściany boczne
graniastosłupa:
a) pięciokątnego b) sześciokątnego.
Zad 2. Podstawą graniastosłupa prostego jest trójkąt prostokątny o przyprostokątnych
długości 7 cm i 24 cm. Oblicz miary kątów między sąsiednimi ścianami bocznymi tego
graniastosłupa z dokładnością do jednego stopnia.

6
 • Przekroje graniastosłupów i ostrosłupów
Wstęp:
Aby lepiej zwizualizować przekroje brył, można wyobrazić sobie, że przekrój powstaje
na skutek przecięcia bryły w danym miejscu nożem. Na skutek czego powstają z takiej
bryły dwa (lub więcej) nowe wielościany. Przykładowe przekroje:

Zadania:

Zad 1. Przekrojem sześcianu o krawędzi a jest sześciokąt

P1P2P3P4P5P6, którego wierzchołki są środkami odpowiednich
krawędzi sześcianu (rysunek obok). Wyznacz pole otrzymanego
sześciokąta.

Zad 2. Graniastosłup prawidłowy czworokątny przecięto płaszczyzną przechodzącą

przez przekątną dolnej podstawy i jeden z wierzchołków górnej podstawy. Otrzymany
przekrój jest trójkątem równoramiennym, którego ramiona tworzą kąt 𝛼 taki, że
1
cos𝛼 = 3. Pole podstawy tego graniastosłupa jest równe 32 cm 2. Oblicz jego objętość.

Zad 3. Przekrój ostrosłupa prawidłowego czworokątnego płaszczyzną przechodzącą

przez jego wierzchołek i przekątną podstawy jest trójkątem równobocznym o polu P.
Wyznacz objętość tego ostrosłupa.

7
 • Walec
Wstęp:
Walec to bryła obrotowa powstała na skutek obrotu prostokąta wokół prostej
zawierającej jego bok. Prostą tą nazywamy osią walca. Natomiast dwa koła otrzymane
przez obrót dwóch boków prostokąta nazywamy podstawami walca. Dowolny odcinek
łączący je, który równocześnie jest do nich prostopadły, nazywamy wysokością walca.
Każdy odcinek łączący dwa punkty z brzegów podstaw walca i jest prostopadły do tych
podstaw, nazywamy tworzącą walca.

Pole powierzchni całkowitej walca o promieniu podstawy r i wysokości h wyraża się

wzorem:
Pc = 2𝝅r2 + 2𝝅rh = 2𝝅r(r + h)
Objętość walca o promieniu podstawy r i wysokości h wyraża się wzorem:
V = 𝝅r2h
Zadania:
Zad 1. Dwa walce mają taką samą wysokość. Promień podstawy jednego z nich jest o
50% większy od promienia podstawy drugiego. Oblicz stosunek objętości tych walców.
Zad 2. Kubek mający kształt walca o średnicy podstawy 8 cm i wysokości 10 cm jest w
90% wypełniony wodą. Wkładamy do niego cztery sześcienne metalowe kostki, każda o
krawędzi 2 cm. Czy woda z kubka się wyleje (pomiń grubość ścianek kubka)
Zad 3. Przekątna przekroju osiowego walca ma długość 20 cm i tworzy z jego podstawą
4
kąt 𝛼. Oblicz pole powierzchni całkowitej tego walca, jeśli tg𝛼 = 5.

8
 • Stożek
Wstęp:
Stożek to bryła obrotowa powstała na skutek obrotu trójkąta prostokątnego wokół
prostej zawierającej przyprostokątną tego trójkąta. Prostą tą nazywamy osią stożka.
Natomiast koło otrzymane w wyniku obrotu przyprostokątnej trójkąta, prostopadłej do
osi obrotu nazywamy podstawą stożka, a wierzchołek trójkąta nienależący do podstawy
– wierzchołkiem stożka.

Odcinek łączący wierzchołek stożka ze środkiem podstawy, będący do niego

prostopadły, nazywamy wysokością stożka. Środek podstawy możemy nazwać również
spodkiem wysokości stożka. Każdy odcinek łączący wierzchołek stożka z brzegiem
podstawy nazywamy tworzącą stożka.
Powierzchnią boczną stożka po rozwinięciu jest wycinek koła o promieniu równym
tworzącej stożka.

Pole powierzchni bocznej stożka o promieniu podstawy r i tworzącej l wyraża się

wzorem:
Pb = 𝝅rl
Natomiast pole powierzchni całkowitej stożka o promieniu podstawy r i tworzącej l
wyraża się wzorem:
Pc = Pp + Pb = 𝝅r2 + 𝝅rl = 𝝅r(r + l)
Objętość stożka o promieniu podstawy r i wysokości h wyraża się wzorem:
𝟏 𝟏
V = 𝟑Pp∙h = 𝟑 𝝅r2h

Zadania:
Zad 1. Powierzchnią boczną stożka po rozwinięciu jest wycinek koła o kącie 𝛼 i
promieniu 12 cm. Oblicz pole podstawy tego stożka, jeśli 𝛼 = 270°.
Zad 2. Przekrojem osiowym stożka jest trójkąt prostokątny o polu równym S. Wyznacz
pole powierzchni całkowitej i objętość tego stożka.
Zad 3. Pole powierzchni bocznej stożka jest dwukrotnie większe od pola jego podstawy.
Wyznacz kąt rozwarcia tego stożka.

9
 • Kula
Wstęp:
Kula to bryła obrotowa otrzymana przez obrót koła wokół prostej zawierającej jego
średnicę. Kula o środku w punkcie O i promieniu r jest zbiorem punktów przestrzeni,
których odległość od punktu O jest mniejsza bądź równa r.
Sfera o środku w punkcie O i promieniu r jest zbiorem punktów przestrzeni, których
odległość od punktu O jest równa r (sfera jest powierzchnią kuli).
Każdy przekrój kuli jest płaszczyzną, która ma więcej niż jeden punkt wspólny z tą kulą,
jest kołem. Jeżeli płaszczyzna ta przychodzi natomiast przez środek kuli, to przekrój ten
nazywamy kołem wielkim.

Pole powierzchni kuli o promieniu r wyraża się wzorem:

P = 4𝝅r2
Natomiast objętość kuli o promieniu r wyraża się wzorem:
𝟒
V = 𝟑 𝝅r3

Zadania:
Zad 1. Dane są dwie kule o promieniach 3 cm i 5 cm oraz wspólnym środku. Oblicz pole
przekroju utworzonego przez przecięcie większej kuli płaszczyzną styczną do mniejszej
kuli.
Zad 2. Kulisty balon ma promień równy 20 cm. Po dopompowaniu powietrza objętość
balonu zwiększyła się o 25%. O ile wzrosło jego pole powierzchni? Wynik podaj z
dokładnością do dwóch miejsc po przecinku.

10
 • Bryły podobne
Wstęp:
O dwóch bryłach możemy powiedzieć, że są podobne, jeżeli odległości między punktami
jednej bryły są proporcjonalne do odległości między odpowiednimi punktami drugiej
bryły. Stosunek odległości między odpowiednimi punktami brył podobnych nazywamy
skalą podobieństwa.

Jeśli skala podobieństwa brył podobnych jest równa a : b, to stosunek pól powierzchni
tych brył jest równy a2 : b2, a stosunek objętości a3 : b3.

Zadania:
Zad 1. Promienie podstaw dwóch walców oraz ich wysokości są równe odpowiednio
r1 = 20 cm, h1 = 24 cm i r2 = 12 cm, h2 = 15 cm. Sprawdź czy te walce są podobne.
Zad 2. Powierzchnia kulistego balonu po dopompowaniu zwiększyła się o 44%. O ile
procent wzrosła objętość balonu?

11
Odpowiedzi:
• Graniastosłupy

Zad 1. Pb = 88(√3 + 2) cm2

Zad 2. |BE1| = 4√5 cm, |BD1| = 8 cm
Zad 3. V = 486√3 cm3
• Ostrosłupy

Zad 1. h = √11 cm lub h = √39 cm

3√3
Zad 2. Pc = (3 + √73) cm2
4
√35 3
Zad 3. 𝑉 = a
24

• Kąt pomiędzy prostą a płaszczyzną

√15
Zad 1. 5
√13
Zad 2. 13

• Kąt dwuścienny
Zad 1. a) 108°, b) 120°
Zad 2. 90°, około 74°, około 16°
• Przekroje graniastosłupów i ostrosłupów
3√3 2
Zad 1. P = a
4
Zad 2. 128 cm3
2 √3P
Zad 3. 3 P√ 3

• Walec
9
Zad 1. 4
Zad 2. Woda nie wyleje się z kubka
13000
Zad 3. Pc = 41 𝜋cm2

• Stożek
Zad 1. 81𝜋cm2
π
Zad 2. Pp =S(1 + √2)𝜋, V = 3 S√S
Zad 3. 60°

12
 • Kula
Zad 1. 16𝜋 cm2
Zad 2. O 256,64𝜋 cm2
• Bryły podobne
Zad 1. Bryły nie są podobne
Zad 2. Objętość balonu zwiększyła się o 72,8%

13