Professional Documents
Culture Documents
�1
შედარებითი
სამართლის
ქართულ-გერმანული ჟურნალი
Deutsch-Georgische
ZEITSCHRIFT FÜR
RECHTSVERGLEICHUNG
გამომცემლები
პროფ. დოქ. საპატიო დოქ. ტიციანა ქიუზი
პროფ. დოქ. ოლაფ მუთჰორსტი
მოსამართლე ვოლფრამ ებერჰარდი
მოსამართლე დოქ. ტიმო უტერმარკი
ადვოკატი დოქ. მაქს გუთბროდი
პროფ. დოქ. ლაშა ბრეგვაძე
ასისტ. პროფ. დოქ. გიორგი რუსიაშვილი
ასისტ. პროფ. დოქ. თემურ ცქიტიშვილი
ლადო სირდაძე
დავით მაისურაძე
ტექნიკური რედქტორი
დავით მაისურაძე
ISSN 2587-5191
სტატიები
იპოთეკის რეფორმა - ბინას არ კარგავს მხოლოდ ის, ვისაც ეს ბინა არა აქვს
37
გიორგი რუსიაშვილი
გადაწყვეტილების ანალიზი
რეცენზია
კაზუსი
I. უძრავ ნივთზე საკუთრების მოპოვების ზოგადი მიმო- სამსახურის წინაშე; თუ რეესტრისთვის წარდგენილია და
ხილვა გერმანული სამართლის მიხედვით თუ უფლებამოსილი პირი, მაგალითად, მესაკუთრე, გამო-
ხატავს ახალი პირის დარეგისტრირების შესახებ თანხმობას
უძრავ ნივთზე საკუთრების კეთილსინდისიერ შეძენასთან
საადგილმამულო წიგნის შესახებ კანონის წესების შესაბა-
დაკავშირებული გერმანული რეგულაციის განხილვამდე მი-
მისად. მხარეთა შეთანხმება ყოველთვის სანოტარო წესით
ზანშეწონილია გერმანიის სამოქალაქო კოდექსის 873, 925-
უნდა დამოწმდეს, მიუხედავად იმისა, რომ 925-ე პარაგრაფი
ე პარაგრაფებზე საუბარი, რომლებიც აწესრიგებენ უფლება-
მხოლოდ ნოტარიუსის წინაშე ნების გამოხატვაზე საუბრობს.
მოსილი პირისგან უძრავ ნივთზე საკუთრების შეძენას.
ამის საფუძველია ის გარემოება, რომ საადგილმამულო წიგ-
1. გერმანიის სამოქალაქო კოდექსის 873 I პარაგრაფი ნის შესახებ კანონის 29 I 1 პარაგრაფით, დასადასტურებლად
განსაზღვრავს ზოგად წესს, რომლის მიხედვითაც უძრავი საჭიროა საჯარო ან საჯაროდ დამოწმებული დოკუმენტები.
ნივთებისა და მათზე არსებული უფლების განკარგვისათვის
2. 873-ე პარაგრაფის მიხედვით, საკუთრების მოპოვების
აუცილებელია მხარეთა შეთანხმება და საადგილმამულო
შემდეგ წინაპირობას წარმოადგენს რეგისტრაცია, რომელიც
წიგნში რეგისტრაცია. გერმანიის სამოქალაქო კოდექსის
უძრავი ნივთების შემთხვევაში იმავე როლს თამაშობს, რა-
925-ე პარაგრაფის მიხედვით, უძრავ ნივთზე საკუთრების
საც მოძრავი ნივთებისას – გადაცემა, ანუ მფლობელობის
შეძენისას მხარეთა შეთანხმების აღსანიშნავად გამოიყენე-
მინიჭება. ის განაპირობებს საკუთრების გადაცემის საჯარო-
ბა ტერმინი „Auflassung“, რომელიც ხშირად გერმანიკული
ობას.
წარმოშობის ჰგონიათ, სინამდვილეში კი რომის იმპერა-
ტორ კონსტანტინეს კონსტიტუციიდან მომდინარეობს, რო- საკუთრების გადაცემისას ცენტრალური მნიშვნელობა
მელიც შედიოდა თეოდოსიუსის კოდექსში1 და აქედან იქნა ენიჭება საადგილმამულო წიგნის მარეგულირებელ და-
გადმოტანილი გერმანიკული სამართლის ძეგლებში. 925 ნაწესებს. რეგისტრაციის მატერიალურსამართლებრივი
II პარაგრაფის მიხედვით, ასეთ შეთანხმებას არ შეიძლება შედეგები გათვალისწინებულია სამოქალაქო კოდექსით,
დაედოს რაიმე პირობა, მათ შორის არც დროში გადადების მაგრამ მათ მისაღწევად საჭიროა, უპირველეს ყოვლისა, იმ
პირობა, რადგანაც მესაკუთრის პოზიცია საადგილმამულო პროცესუალური წინაპირობების არსებობა, რომლებიც სა-
წიგნიდან პირდაპირ და ცალსახად უნდა იკითხებოდეს. შე- ადგილმამულო წიგნის შესახებ კანონითაა გათვალისწინე-
თანხმება ფორმასავალდებულოა, განსხვავებით გერმანიის ბული. ესენია: რეგისტრაციის განხორციელება განცხადების
სამოქალაქო კოდექსის 873-ე პარაგრაფით გათვალისწი- საფუძველზე, რომლის წარდგენის უფლებამოსილებაც ორი-
ნებული შეთანხმებისაგან და, 925 I 1 პარაგრაფის მიხედ- ვე მხარეს აქვს,2 თუმცა, როგორც წესი, განცხადებით რე-
ვით, სანოტარო წესით დამოწმებას საჭიროებს. მართალია, გისტრაციას ითხოვს შემძენი; საჭიროა იმ პირის თანხმობა,
ეს არ წარმოადგენს ნამდვილობის წინაპირობას, მაგრამ, რომლის უფლების შეზღუდვა/დაკარგვა ხდება3; თანხმობა
925a პარაგრაფის მიხედვით, ნოტარიუსს უნდა წარედგინოს უნდა დადასტურდეს საჯარო ან საჯაროდ დამოწმებული დო-
მავალდებულებელი ხელშეკრულების, ნასყიდობის, დამა- კუმენტის საშუალებით4; პირი, რომლის უფლების შეზღუდვა/
დასტურებელი საბუთი. უძრავი ნივთის ნასყიდობის ხელშე- დაკარგვა ხდება რეგისტრაციის შედეგად, უნდა იყოს მანა-
კრულების სანოტარო წესით დამოწმების ვალდებულებას მდე რეგისტრირებული5. ამასთან დაკავშირებით უნდა აღი-
ითვალისწინებს 311b პარაგრაფი. 873 II პარაგრაფი უძრავ ნიშნოს, რომ რამდენიმე განცხადება, რომლებიც ერთსა და
ნივთებზე დადებული სანივთო გარიგებების შემთხვევაში იმავე უფლებას შეეხება, იმ თანმიმდევრობით უნდა იქნეს
ზოგადად აწესრიგებს, რომ მხარეები იბოჭებიან შეთანხმე- განხილული, რომლითაც მოხდა მათი წარდგენა.6 რადგანაც
ბით: თუ ორივე ნების გამოვლენა დამოწმებულია სანოტარო
წესით; თუ ისინი გაცხადებულია საადგილმამულო წიგნის 2 საადგილმამულო წიგნის შესახებ კანონის მე-13 პარაგრაფი.
3 საადგილმამულო წიგნის კანონის მე-19 პარაგრაფი.
4 საადგილმამულო წიგნის შესახებ კანონის 29 I 1 პარაგრაფი.
* სტატია გერმანულიდან თარგმნა ლადო სირდაძემ. 5 საადგილმამულო წიგნის შესახებ კანონის 39 I პარაგრაფი.
1 C. Th. 8.12.1; fr. Vat. 249. 6 საადგილმამულო წიგნის შესახებ კანონის მე-17 პარაგრაფი.
1
ტიციანა ქიუზი შედარებითი სამართლის ჟურნალი 1/2019
2
გადაწყვეტილების – „ნოდარ დვალი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“ – ანალიზი გერმანული სამართლის პერსპექტივიდან სტატია
ნის არაკეთილსინდისიერებაზე, უნდა დაამტკიცოს ეს.15 ბელი დიტერ მედიკუსი უწოდებდა, საადგილმამულო წიგნის
უსწორობის შემთხვევაში მუდმივ საფრთხეს წარმოადგენს
4. კეთილსინდისიერება უნდა იყოს იმ დრომდე მოცემუ-
არარეგისტრირებული ან არასწორად რეგისტრირებული
ლი, როდესაც სრულდება საკუთრების მოპოვების მთლიანი
უფლებამოსილი პირებისთვის.21 კერძოდ, რეესტრში რე-
შემადგენლობა, ე. ი. რეგისტრაციის მომენტში.16 გერმანიის
გისტრირებულმა არასწორმა სამართლებრივმა მდგომა-
სამოქალაქო კოდექსის 892 II პარაგრაფი უშვებს გამო-
რეობამ შესაძლოა მესამე პირის მიერ კეთილსინდისიერი
ნაკლისს კეთილსინდისიერი შემძენის სასარგებლოდ და
შეძენა განაპირობოს. უკანასკნელ დამცავ მექანიზმს ამის
დროის გადამწყვეტ მომენტად, ე. ი. იმ მომენტად, როდესაც
წინააღმდეგ წარმოადგენს გერმანიის სამოქალაქო კოდექ-
შემძენს არ უნდა ჰქონდეს რეესტრის ჩანაწერის უსწორობის
სის 894-ე პარაგრაფით რეგულირებული საადგილმამულო
პოზიტიური ცოდნა, რეგისტრაციის შესახებ განაცხადის წარ-
წიგნის ჩასწორების მოთხოვნა: დაურეგისტრირებელმა ან
დგენას უთითებს.17
არასწორად რეგისტრირებულმა პირმა შეიძლება უსაფუძ-
საადგილმამულო წიგნის სამსახურს არ აქვს უფლება, ვლოდ რეგისტრირებული პირისაგან მოითხოვოს თანხმობა
უარი თქვას რეგისტრაციაზე, რომელიც გამოიწვევს საკუთ- ჩანაწერის ჩასწორებაზე. მაგრამ ამ მოთხოვნის განხორციე-
რების კეთილსინდისიერ შეძენას, რადგანაც, ერთი მხრივ, ლებას გერმანიის სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 894-ე
სავარაუდო, მაგრამ დაურეგისტრირებელ ან არასწორად პარაგრაფის შესაბამისად შესაძლოა გარკვეული დრო დას-
რეგისტრირებულ, მესაკუთრესა და, მეორე მხრივ, სავარაუ- ჭირდეს, რომლის განმავლობაშიც ზემოთ ხსენებული საფრ-
დო კეთილსინდისიერ შემძენს შორის ინტერესთა კონფლიქ- თხე კვლავ არსებობს.
ტის გადაწყვეტა მისი კომპეტენცია არ არის.18
2. სწორედ ამიტომ კანონმა გერმანიის სამოქალაქო კო-
5. შეძენილი საკუთრების უკუქცევა, მაგალითად, უსა- დექსის 899-ე პარაგრაფში გაითვალისწინა, რომ უფლება-
ფუძვლო გამდიდრების ან დელიქტური ნორმებით, გამორი- მოსილ პირს შეუძლია, მოითხოვოს საჩივრის რეგისტრაცია,
ცხულია, რადგან საკუთრების კანონით დადგენილი წესით მათ შორის უზრუნველყოფის ღონისძიების ფარგლებში, თუ
მოპოვება შეუძლებელია, ამავდროულად უსაფუძვლო ხე- რეგისტრირებული მესაკუთრე მის რეგისტრაციას არ ეთა-
ლყოფა ან დელიქტი იყოს.19 ამის საპირისპიროდ, ყოფილ ნხმება. საჩივრის მოქმედება საკმაოდ ფართოა: გერმანიის
მესაკუთრეს განმკარგავისგან შეუძლია მოითხოვოს ის, რაც სამოქალაქო კოდექსის 892 I 1 პარაგრაფით, ის გამორიცხა-
მან ამ უსაფუძვლო განკარგვის შედეგად მიიღო (გერმანიის ვს კეთილსინდისიერ შეძენას საჩივრის შემტანი პირის საზი-
სამოქალაქო კოდექსის 816 I 1 პარაგრაფი) ან მოითხოვოს ანოდ. სხვა სიტყვებით რომ ითქვას, საჩივარი არ ასწორებს
ზიანის ანაზღაურება გერმანიის სამოქალაქო კოდექსის 823- საადგილმამულო წიგნის არასწორ ჩანაწერს, მაგრამ გამო-
ე პარაგრაფის მიხედვით, თუ განმკარგავმა იცოდა ან უხეში რიცხავს კეთილსინდისიერ შეძენას (გერმანიის სამოქალა-
გაუფრთხილებლობით არ იცოდა, რომ ის არ იყო უფლება- ქო კოდექსის 892 I 1 პარაგრაფი) და ამით იცავს ნამდვილი
მოსილი.20 პოზიტიური ცოდნის შემთხვევაში სხვისი საქმე- მესაკუთრის საადგილმამულო წიგნის ჩასწორების მოთხო-
ების განზრახ, როგორც საკუთარის, ისე გაძღოლის გამო, ვნას. ამასთან დაკავშირებით ქვემოთ უფრო ვრცლად იქნება
შესაძლოა გერმანიის სამოქალაქო კოდექსის 687 II პარა- საუბარი.
გრაფის მოშველიებაც.
3. საჩივრის ფუნქცია გამოიხატება მოქნილი წინადადებით
- „საჩივარი აპროტესტებს“. რეალურად, ის აპროტესტებს
საადგილმამულო წიგნის პრეზუმირებულ სისწორეს, რომე-
III. საჩივარი (Widerspruch) გერმანულ სამართალში ლიც საჩივრის წარმდგენის გადმოსახედიდან სინამდვილეში
1. მიუხედავად ნასყიდობის ხელშეკრულების სანოტა- არასწორია. ეს ფრაზა ცნობილია ყველა გერმანელი იურისტი
რო წესით დამოწმებისა, რეესტრში წინასწარი ჩანაწერის სტუდენტისთვის და მისი გაგრძელებაა: „რეესტრის წინასწა-
(Vormerkung) გაკეთების შესაძლებლობისა და იმ რეგუ- რი ჩანაწერი (Vormerkung) წინასწარმეტყველებს“.22 ამით
ლაციებისა, რომლებიც (ჯერ კიდევ) რეგისტრირებული მე- ლაკონიურად გამოიხატება განსხვავება ამ ორ საშუალებას
საკუთრის ჩართულობას მოითხოვს, ზემოთ წარმოდგენილი შორის.23 საადგილმამულო წიგნში რეგისტრირებული საჩი-
„არაუფლებამოსილი პირების მიერ უძრავ ნივთზე საკუთრე- ვრით კითხვის ნიშანი დაესმის წიგნის ამჟამინდელი ჩანაწე-
ბის მოპოვების სიმარტივე“, როგორც ამას ჩემი მასწავლე- რის სისწორეს, ხდება მისი გაპროტესტება. რეესტრში წინა-
სწარი ჩანაწერით (Vormerkung) არ ხდება გაპროტესტება,
არამედ ცხადდება, რომ მომავალში წარმოიშობა სანივთო
15 Kohler, in Münchener Kommentar zum BGB, 7. Auflage 2017, § 892
Rn. 45; OLG München OLGR 2009, 385 386; BGH NJW-RR 2013, 789
უფლება. ხდება წინასწარმეტყველება, რომ ვალდებულე-
Rn. 15; BGH NJW 2015, 619 Rn. 20 mit Anm. Clemente ZfIR 2015, 214 f.
16 Kohler, in Münchener Kommentar zum BGB, 7. Auflage 2017, § 892 21 შდრ. ასევე Kohler, in Münchener Kommentar zum BGB, 7. Auflage
Rn. 44. 2017, § 899 Rn. 1; RGZ 88, 83, 85; RGZ 117, 346, 352; RGZ 128, 54.
17 Motive III, 221. 22 Der Widerspruch protestiert, die Vormerkung prophezeit, შდრ.
18 Wieling, Sachenrecht, Berlin/Heidelberg 1992, § 20 II 3 h (274). Kohler, in Münchener Kommentar zum BGB, 7. Auflage 2017, § 899 Rn.
19 Protokolle der 1. Kommission, 4223, 4228; Westermann/Eick- 1; Westermann/Eickmann/Gursky, Sachenrecht, 8. Aufl., Heidelberg
mann/Gursky, Sachenrecht, 8. Aufl., Heidelberg 2011, § 47 III 1. 2011, § 82 Rn. 49.
20 Wieling, Sachenrecht, Berlin/Heidelberg 1992, § 20 II 3 aa (274). 23 Motive III, 239 f.
3
ტიციანა ქიუზი შედარებითი სამართლის ჟურნალი 1/2019
4
გადაწყვეტილების – „ნოდარ დვალი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“ – ანალიზი გერმანული სამართლის პერსპექტივიდან სტატია
894-ე პარაგრაფის შესაბამისად. თუ საჩივარი რეგისტრი- რადგანაც არც თანხმობისა და არც წინასწარი ჩანაწერის
რებული იქნა უზრუნველყოფის ღონისძიების ფარგლებში, პრინციპი33 არ არის მოწესრიგებული კანონით და ნასყიდო-
ის უნდა გაუქმდეს30 დაინტერსებული მხარის მოთხოვნის ბისთვის სანოტარო წესით დამოწმება არასავალდებულოა,
საფუძველზე, თუ ეს უზრუნველყოფის ღონისძიება უქმდება. მესაკუთრისთვის არსებობს საფრთხე იმისა, რომ უძრავ
როგორც წესი, მას, ვის სამართლებრივ პოზიციებსაც ეხება ნივთზე საკუთრების გადაცემისთვის არსებული შეზღუდული
საჩივარი, შეუძლია მოითხოვოს მისი გაუქმება გერმანიის ფორმალური და მატერიალური წინაპირობები ბოროტად
სამოქალაქო კოდექსის 894-ე პარაგრაფის მიხედვით. გა- იქნება გამოყენებული.
უქმების შემდეგ საჩივარი კარგავს ძალას ex nunc-მოქმედე-
2. სსკ-ის 187 I მუხლის მიხედვით, შემძენი ხდება მოძრა-
ბით.31
ვი ნივთის მესაკუთრე მაშინაც, როდესაც გამსხვისებელი არ
იყო ნივთის მესაკუთრე, მაგრამ შემძენი ამ ფაქტის მიმართ
კეთილსინდისიერია. კეთილსინდისიერად არ მიიჩნევა შე-
IV. საკუთრების გადაცემა ქართული სამოქალაქო სამა-
მძენი, თუ მან იცოდა ან უნდა სცოდნოდა, რომ გამსხვისე-
რთლის მიხედვით
ბელი არ იყო მესაკუთრე. სსკ-ის 187 II მუხლის მიხედვით,
პრობლემური საკითხის უშუალოდ განხილვამდე მიზა- კეთილსინდისიერება გამოირიცხება, როდესაც მესაკუთრემ
ნშეწონილია ქართულ სამართალში მოქმედი საკუთრების დაკარგა ნივთი, მას ის მოჰპარეს ან მისი ნების გარეშე გა-
გადაცემისა და კეთილსინდისიერად მოპოვების ზოგადი ვიდა მისი მფლობელობიდან, ასევე, როდესაც შემძენმა ნი-
პრინციპების მიმოხილვა. ვთი უსასყიდლოდ მიიღო. აქ უნდა იგულისხმებოდეს, რომ
კეთილსინდისიერი შეძენა ასეთ შემთხვევებში გამორიცხუ-
1. საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 186-ე მუხლის ლია. ამდენად, ქართული რეგულაცია შეესაბამება გერმანი-
მიხედვით, მოძრავ ნივთებზე საკუთრების გადაცემისთვის ის სამოქალაქო კოდექსის 932-ე, 935-ე პარაგრაფებს.
საჭიროა, რომ მესაკუთრემ შემძენს ნივთი გადასცეს „ნამ-
დვილი უფლების“ საფუძველზე. მაშასადამე, საკუთრების 185-ე მუხლის მიხედვით, შემძენის ინტერესებიდან გა-
გადაცემას საფუძვლად უდნა ედოს მავალდებულებელი გა- მომდინარე, გამსხვისებელი ითვლება მესაკუთრედ, თუ იგი
რიგება და მისი ფაქტობრივი შესრულება. ე. ი. ქართული ასეთად არის რეგისტრირებული საჯარო რეესტრში, გარდა
სამოქალაქო სამართალი იცნობს კაუზალური ტრადიციის იმ შემთხვევებისა, როდესაც შემძენმა იცოდა, რომ გამსხვი-
პრინციპს (კაუზალობის პრინციპს). სებელი არ იყო მესაკუთრე. 312 II მუხლის მიხედვით, იმ პი-
რის სასარგებლოდ, რომელიც გარიგების საფუძველზე სხვა
სსკ-ის 183-ე მუხლის მიხედვით, უძრავ ნივთზე საკუთ- პირისაგან იძენს ნებისმიერი ტიპის უფლებას და ეს უფლება
რების მოსაპოვებლად საჭიროა წერილობით დადებული გამსხვისებლის სახელზე იყო რეესტრში რეგისტრირებული,
გარიგება და ამ გარიგებით გათვალისწინებული საკუთ- რეესტრის ჩანაწერი ითვლება სწორად, გარდა იმ შემთხვე-
რების უფლების შემძენის სახელზე რეგისტრაცია საჯარო ვებისა, როდესაც ამ ჩანაწერის საწინააღმდეგოდ შეტანილია
რეესტრში. სიტყვასიტყვითი ფორმულირების მიხედვით, საჩივარი ან შემძენმა იცოდა, რომ ჩანაწერი უზუსტოა. რე-
რეესტრში რეგისტრაცია აუცილებელია საკუთრების გადა- ესტრის საჯაროობის ფუნქცია ქართულ სამართალში ჰგავს
საცემად. 3111 III მუხლში რეგისტრაციის კონსტიტუტიური მის გერმანულ ვერსიას. საჩივარიც კი გათვალისწინებულია
მოქმედება პირდაპირ არის დაფიქსირებული. კაუზალური (თუმცა არა 185-ე, არამედ 312-ე მუხლში) და კეთილსინდი-
ტრადიციის პრინციპი მოქმედებს ასევე უძრავი ნივთების სიერება აქაც პოზიტიური ცოდნით გამოირიცხება. ე. ი. მხო-
შემთხვევაშიც.32 ლოდ ერთობლივად შეესაბამება ეს ორი მუხლი გერმანიის
30 საადგილმამულო წიგნის შეახებ კანონის 25-ე პარაგრაფის
სამოქალაქო კოდექსის 892 I პარაგრაფით გათვალისწი-
მიხედვით. ნებულ მოწესრიგებას. ამასთან დაკავშირებით კიდევ უნდა
31 Wolff/Raiser, Sachenrecht, 10. Aufl., Tübingen 1957, § 47 IV 3. აღინიშნოს, რომ გერმანიის სამოქალაქო კოდექსის 311b
32 სსკ-ის 186-ე მუხლისგან განსხვავებით, რომელიც მოძრავ ნივთებზე პარაგრაფის მსგავსად ნასყიდობისათვის სავალდებულო
საკუთრების შეძენისას ერთმნიშვნელოვნად მიუთითებს გამსხვისებლის
სანოტარო ფორმა საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის
უფლებამოსილებაზე (აუცილებელია, რომ „მესაკუთრემ ნამდვილი უფლე-
ბის საფუძველზე გადასცეს შემძენს ნივთი“), უძრავი ნივთის შემთხვევაში ძველი რედაქციის 183-ე მუხლში იყო მოხსენიებული, მაგრამ
სსკ-ის 183 I მუხლით მხოლოდ „გარიგების წერილობითი ფორმით დადება ის 2007 წელს გაუქმდა, რამაც მნიშვნელოვანი უარყოფითი
და შემძენზე ამ გარიგებით განსაზღვრული საკუთრების უფლების საჯარო შედეგები გამოიწვია.
რეესტრში რეგისტრაციაა“ საჭირო. ე. ი. კანონი ამ შემთხვევაში პირდა-
პირ არ შეიცავს დათქმას, რომ წერილობითი გარიგება უფლებამოსილი
პირის მიერ უნდა იყოს დადებული. რეესტრის თანამშრომლის ფუნქციაც
მხოლოდ იმის კონტროლით შემოიფარგლება, რომ ხდება უძრავი ნივთის
განკარგვა და იმის დადასტურებით, რომ გარიგება ხელმოწერილია. მა-
გრამ სსკ-ის 183 I მუხლი მხოლოდ ისე შეიძლება იქნეს გაგებული, რომ
საკუთრების გადასაცემად საჭიროა გამსხვისებლის უფლებამოსილება. არაუფლებამოსილი პირისგანაც დაუშვებდა. სსკ-ის 183-ე მუხლის ძველი
სხვაგვარად სსკ-ის 185-ე და 312 II მუხლებით გათვალისწინებული მოჩ- რედაქციიდან სანოტარო წესით დამოწმების ვალდებულების ამოღების
ვენებითი შემადგენლობის მიმართ არსებული ნდობის დაცვა აზრმოკლე- გაცხარებული მცდელობისას ახალი რედაქციის ეს ნაკლოვანება შეუმჩნე-
ბული იქნებოდა. საკუთრების კეთილსინდისიერი შეძენა აღარ იქნებოდა ველი დარჩა.
საჭირო, თუ კანონის ჩანაწერი უძრავ ნივთებზე საკუთრების შეძენას 33 რომელიც 2007 წლის საკანონმდებლო ცვლილებამდე არსებობდა.
5
ტიციანა ქიუზი შედარებითი სამართლის ჟურნალი 1/2019
V. საქართველოს უზენაესის სასამართლოს გადაწყვეტი- 187-ე მუხლით. მოცემულ შემთხვევაში მოპასუხეს უნდა და-
ლება № ას-189-182-2013 ემტკიცებინა, რომ ის იყო კეთილსინდისიერი, რითიც მასზე
გაუფრთხილებლობით არცოდნის გამკაცრებული მასშტაბი
ასეთი სამართლებრივი მოწესრიგების გათვალისწინე-
გავრცელდა.
ბით, გასაკვირი არ არის, რომ ხშირად წარმოიშობა მწვავე
კონფლიქტი მესაკუთრესა და კეთილსინდისიერ შემძენს საკასაციო პალატამ სწორად არ გაიზიარა სააპელაციო
შორის, ხოლო მოსამართლეებს უწევთ, მართალია, კანო- სასამართლოს ეს მსჯელობა, რაც, უპირველეს ყოვლისა,
ნიერი, მაგრამ უსამართლო გადაწყვეტილების მიღება. მა- იმით დასაბუთდა, რომ მოძრავი და უძრავი ნივთების შემ-
გალითისთვის გამოდგება საკასაციო სასამართლოს გადა- თხვევაში კანონით საკუთრების მოპოვების სხვადასხვა წესია
წყვეტილება,34 რომელშიც ეს დილემა ძალიან კარგად ჩანს. გათვალისწინებული. რეესტრის ჩანაწერი უფრო მეტი ნდო-
საქართველოს უზენაესი სასამართლოსთვის გადამწყვეტი ბის მატარებელია, ვიდრე მფლობელობა და უძრავ ნივთზე
შეკითხვა იყო, ჰქონდა თუ არა შემძენს უფლება, მინდობოდა საკუთრების გადაცემისათვის უფრო მაღალი ფორმალური
რეესტრის სისწორეს, მაშინ, როდესაც გამსხვისებელი რეე- მოთხოვნების დაკმაყოფილებაა საჭირო, ვიდრე მოძრავი
სტრში ყალბი ნასყიდობის საფუძველზე დარეგისტრირდა. ნივთის შემთხვევაში. შესაბამისად, სასამართლოს მიხედ-
ვით, ის, რომ მოძრავ ნივთებზე საკუთრების კეთილსინდი-
საკასაციო სასამართლო დაეთანხმა სააპელაციო სასა-
სიერი შეძენა უფრო მაღალ მოთხოვნებს დაექვემდებარება,
მართლოს მსჯელობას, რომ მოსარჩელესა და ა-ს შორის
ვიდრე უძრავ ნივთებზე, არ წარმოადგენს (არაგეგმიურ)
დადებული გაყალბებული ნასყიდობის ხელშეკრულება
საკანონმდებლო ვაკუუმს. საკასაციო სასამართლომ ხაზგას-
ბათილი იყო და ა-ს კაუზალობის პრინციპიდან გამომდინარე
მით აღნიშნა, რომ სსკ-ის 187-ე მუხლით გათვალისწინებულ
არ შეეძლო მიწაზე საკუთრების მოპოვება. გარდა ამისა, სა-
არაკეთილსინდისიერებას უფრო ფართო გამოყენება აქვს,
სამართლომ აღნიშნა, რომ სსკ-ის 185-ე და 312 II მუხლებით
ვიდრე სსკ-ის 185-ე მუხლით გათვალისწინებულ არასწორი
გათვალისწინებული რეესტრის ჩანაწერის მიმართ არსებუ-
ჩანაწერის შესახებ ცოდნას. მაშინ, როდესაც მოძრავი ნი-
ლი უტყუარობის პრეზუმფცია იცავს შემძენს, რომელმაც არ
ვთების შემთხვევაში ასევე გაუფრთხილებლობით არცოდნა
იცის, რომ რეესტრის ჩანაწერი არასწორია და, აქედან გა-
აფერხებს საკუთრების კეთილსინდისიერ მოპოვებას, უძრა-
მომდინარე, კეთილსინდისიერია – ისევე, როგორც ეს გერ-
ვის შემთხვევაში მხოლოდ რეესტრის ჩანაწერის უზუსტობის
მანულ სამართალშია – და რომ თავდაპირველ მესაკუთრეს
შესახებ პოზიტიური ცოდნა გამორიცხავს საკუთრების მოპო-
ასეთ შემთხვევაში გამსხვისებლის მიმართ ანაზღაურების
ვებას და ეს წესი მომავალშიც უცვლელი უნდა დარჩეს.
მოთხოვნის უფლება აქვს. ანაზღაურების მოთხოვნის თვალ-
საზრისითაც ქართული სამართალი შეესაბამება გერმანულს,
სადაც გამოიყენება 816-ე ან შესაბამის შემთხვევაში 823-ე
VI. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს გა-
პარაგრაფები, თუ მესაკუთრე კეთილსინდისიერი შეძენის
დაწყვეტილება №3/4/550 – ნოდარ დვალი საქართველოს
გამო საკუთრებას კარგავს ისე, როგორც ეს ზემოთ მოხდა.
პარლამენტის წინააღმდეგ
შედეგად, სასამართლომ ხელშეკრულების ბათილობის გამო
მიუთითა მესაკუთრეს გამსხვისებლის მიმართ არსებულ ზი- ამ მხრივ წყალგამყოფის როლს თამაშობს საქართველოს
ანის ანაზღაურების მოთხოვნაზე, მაგრამ აღიარა შემძენის საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილება. თუ ადე-
კეთილსინდისიერება. კვატურად მოხდება მისი კონკრეტიზაცია, ის შეიძლება იყოს
უძრავ ნივთზე საკუთრების შეძენისას სამართლებრივი უსა-
ამით სასამართლო დაეყრდნო ზემოთ აღნიშნულ სამა-
ფრთხოების აღდგენისკენ გადამდგარი პირველი ნაბიჯი, რის
რთლებრივ ნორმებს, მაგრამ შედეგად მიიღო პრობლემური
შესახებაც ქვემოთ იქნება საუბარი ზოგადი კონსტიტუციურ-
გადაწყვეტილება, რადგანაც კანონი გაყალბებული ხელშეკ-
სამართლებრივი წინაპირობების განხილვის შემდეგ.
რულებით საკუთრების დაკარგვას ძალიან ამარტივებს. საა-
პელაციო სასამართლო შეეცადა მოძრავი ნივთების კეთილ-
სინდისიერი შეძენის განმსაზღვრელი ნორმების ანალოგიის
მოშველიებას. არაკეთილსინდისიერ გამსხვისებელსა და 1. შეფასება საკონსტიტუციო სამართლის პერსპექტივიდან
კეთილსინდისიერ შემძენს შორის დადებულ ნასყიდობასთან ა) საკონსტიტუციო სასამართლოს განსჯადობა
დაკავშირებით აღნიშნა, რომ არსებობს საკანონმდებლო
ვაკუუმი, რომელიც თანასწორობის პრინციპის გათვალისწი- განსხვავებით გერმანიის ფედერალურ საკონსტიტუციო
ნებით ანალოგიით უნდა შეივსოს. ამის შემდეგ სააპელაციო სასამართლოში არსებული ინდივიდუალური სარჩელის და-
სასამართლომ სსკ-ის 185-ე მუხლით გათვალისწინებული საშვებობის წინაპირობებისგან, საქართველოს საკონსტიტუ-
პრეზუმფციის წინაპირობებად ანალოგიით განიხილა მოძ- ციო სასამართლო ამოწმებს მხოლოდ ნორმატიული აქტის
რავ ნივთზე საკუთრების კეთილსინდისიერად მოპოვების კონსტიტუციურობას. საქართველოს კონსტიტუციის 60 4 ა)
წინაპირობები, რომლებიც გათვალისწინებულია სსკ-ის მუხლით, საკონსტიტუციო სასამართლო პირის სარჩელის სა-
ფუძველზე იხილავს ნორმატიული აქტების კონსტიტუციურო-
ბას საქართველოს კონსტიტუციის მეორე თავით აღიარებუ-
34 საქართველოს უზენაესი სასამართლოს 2014 წლის 16 იანვრის ლი ადამიანის ძირითად უფლებებთან და თავისუფლებებთან
გადაწყვეტილება №ას-189-182-2013.
6
გადაწყვეტილების – „ნოდარ დვალი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“ – ანალიზი გერმანული სამართლის პერსპექტივიდან სტატია
7
ტიციანა ქიუზი შედარებითი სამართლის ჟურნალი 1/2019
ობს, რომ კონსტიტუციის შესაბამისი განმარტების საზღვრე- მესამე ეტაპზე სასამართლო აფასებს სადავო ნორმების
ბის დასადგენად გადამწყვეტია, რომ კანონმდებლის ნება ჩარევის ხარისხს საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლ-
განხორციელდეს იმდენად, რამდენადაც კანონმდებლის თან მიმართებით და ადგენს, რომ საქმე ეხება 21 II მუხლით
მიზანი კონსტიტუციურ საფუძვლებს არ სცილდება. გერმა- გათვალისწინებულ საკუთრების შეზღუდვას და არა 21 II მუ-
ნიის ფედერალური საკონსტიტუციო სასამართლოს გადმო- ხლით გათვალისწინებულ ჩამორთმევას. შემდეგ საქართვე-
სახედიდან კანონმდებლის სფეროში დაუშვებელი ჩარევა ლოს საკონსტიტუციო სასამართლო იხილავს, მოცემულია
არ არის მოცემული, თუ ის ნორმა, რომელიც კონსტიტუციის თუ არა საზოგადოებრივი ინტერესის კონსტიტუციური ზღვა-
შესაბამისად განიმარტება, სხვა სამართლებრივი სიკეთის რი და ამოწმებს თანაზომიერების პრინციპს. სამოქალაქო
დაცვის მიზნით ძირთადი უფლებებისა და თავისუფლებების ბრუნვის დაცვაში სასამართლო ხედავს აუცილებელ საზო-
რაც შეიძლება ფართოდ შეზღუდვას ისახავს მიზნად და მისი გადოებრივ საჭიროებას და შედეგად ლეგიტიმურ მიზანს
არსებობა მოცემული ფორმით არ იყო ჩაფიქრებული. კონსტიტუციის 21-ე მუხლში ჩარევისთვის. გარდა ამისა, სა-
კონსტიტუციო სასამართლო ამ ორი ნორმით გათვალისწი-
ნებულ საჯარო რეესტრის უტყუარობის პრეზუმფციისა და
2. გადაწყვეტილება მის საფუძველზე კეთილსინდისიერი შემძენის ნდობის განმ-
საზღვრელ რეგულაციებს განიხილავს, როგორც გამოსადეგ
საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვე- საშუალებას სამოქალაქო ბრუნვის უსაფრთხოების უზრუნ-
ტილებაში მიწის ნაკვეთის ყოფილმა მესაკუთრემ, რომელ- ველსაყოფად. საკონსტიტუციო სასამართლო ამ მოწესრიგე-
მაც თავისი საკუთრება მესამე პირის მიერ კეთილსინდისი- ბას თვლის ასევე აუცილებლად იმდენად, რამდენადაც უნდა
ერი შეძენის შედეგად დაკარგა, კონსტიტუციური სარჩელი მოხდეს ასეთ შემთხვევებში მესაკუთრისა და კეთილსინდი-
შეიტანა სსკ-ის 185-ე და 312 II მუხლების წინააღმდეგ იმ სიერი შემძენის ურთიერთსაპირისპირო ინტერესების მორი-
დასაბუთებით, რომ ეს მუხლები არღვევდნენ მის საქართვე- გება. სასამართლო მიუთითებს იმაზე, რომ აუცილებლობის
ლოს კონსტიტუციის 21 I, II მუხლებით38 გარანტირებულ სა- მასშტაბი კერძო სამართლის კანონმდებლობაში ფართოდ
კუთრების უფლებას. უნდა განიმარტოს და კანონმდებელი უფლებამოსილია,
საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო საქმეს სოციალურ-პოლიტიკური გამოწვევების გათვალისწინე-
ოთხ ეტაპად წყვეტს: პირველ ეტაპზე სასამართლო განიხი- ბით, თავად აირჩიოს გარკვეული სისტემა. თუმცა არჩეული
ლავს უძრავი ნივთების კეთილსინდისიერი შეძენის 185-ე სისტემა უსაფუძვლოდ და უსამართლოდ არ უნდა აზიანებდეს
მუხლით გათვალისწინებულ ამომწურავ მოწესრიგებას. საქართველოს კონსტიტუციის 21 II მუხლით გათვალისწი-
სასამართლოს შეხედულებით, თუ მიწის ნაკვეთის შემძენ- ნებულ საკუთრების უფლებას. სასამართლოს მსჯელობის
მა არ იცის რეესტრის ჩანაწერის უზუსტობის შესახებ, ის იმ თანახმად, საჭირო წონასწორობის შესანარჩუნებლად აუცი-
შემთხვევაშიც მოიპოვებს საკუთრებას, თუ რეესტრის ჩანა- ლებელია, რომ კეთილსინდისიერი შეძენის განმსაზღვრელი
წერის წინააღმდეგ საჩივარია შეტანილი ან ჩანაწერი ად- მოწესრიგება მხარეებს რაც შეიძლება მეტად აიძულებდეს
მინისტრაციული წესითაა გასაჩივრებული და ამის შესახებ უარყოფითი შედეგების თავიდან აცილებას და ისინი საკუთა-
იცის შემძენმა. როდესაც საქართველოს საკონსტიტუციო რი დაუდევრობის შედეგებზე პასუხს თავად აგებდნენ. სასა-
სასამართლო (გერმანული გადმოსახედიდან საკმაოდ არა- მართლოს გადმოსახედიდან ასეთი გათანაბრება მხოლოდ
სტრუქტურიზებულად) ზოგადად საჩივრის ან ადმინისტრა- ისეთი მოწესრიგებითაა შესაძლებელი, რომელიც კეთილ-
ციულსამართლებრივი საჩივრის შეტანაზე საუბრობს და მათ სინდისიერ შეძენას გამორიცხავს იმ შემთხვევაში, როდესაც
ერთმანეთთან ცოდნის ელემენტითაც აიგივებს, საკითხავია, შემძენმა რეესტრის სისწორის წინააღმდეგ არსებული საჩი-
იგულისხმება თუ არა ამით საჩივარი საქართველოს სამოქა- ვრის შესახებ იცის. ე. ი. სასამართლო ადგენს, რომ სსკ-ის
ლაქო კოდექსის 312 II მუხლის შესაბამისად. წესით, როგორც 185-ე მუხლის გამოყენების სფერო ზედმეტად ფართოა,
ჩანს, ასეთი ფორმულირების გათვალისწინებით, საქმე არ რადგანაც ის იმ შემთხვევაშიც უშვებს საკუთრების დაკარ-
უნდა ეხებოდეს საჩივარს გერმანიის სამოქალაქო კოდექსის გვას, როდესაც რეესტრის ჩანაწერის წინააღმდეგ საჩივარია
899-ე პარაგრაფის ან სსკ-ის 312 II მუხლის გაგებით. წარდგენილი და შემძენმა ამის შესახებ იცის. სსკ-ის 185-ე
მუხლი ამით ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის
რამდენადაც საქართველოს საკონსტიტუციო სასამა- 21 II მუხლს და ამდენად არაკონსტიტუციურია.
რთლო სსკ-ის 185-ე მუხლს ამომწურავ რეგულაციად მიი-
ჩნევს, მეორე ეტაპზე ადგენს, რომ მან ორივე სადავო ნორ- საბოლოოდ, სასამართლო დამატებით აღნიშნავს, რომ
მის კონსტიტუციურობა დამოუკიდებლად უნდა შეაფასოს და სსკ-ის 185-ე მუხლის გამოყენების მხოლოდ ის სფეროა
არა იმ შინაარსის გათვალისწინებით, რომელიც ამ ნორმე- არაკონსტიტუციური, რომელიც ლეგიტიმური მიზნის აუცი-
ბის ერთობლიობიდან გამომდინარეობს. დამატებით სასამა- ლებლობის მიღმა მიდის და შედეგად სსკ-ის 185-ე მუხლი არ
რთლო აღნიშნავს, რომ ის საკუთრების კეთილსინდისიერი უნდა იქნეს გამოყენებული მხოლოდ მაშინ, როდესაც რეე-
შეძენის კონსტიტუციურობას მხოლოდ სასყიდლიანი ხელშე- სტრის ჩანაწერის წინააღმდეგ საჩივარია შეტანილი და ამის
კრულებების ფარგლებში შეაფასებს. შესახებ შემძენმა იცის.
განსხვავებული აზრის მქონე მოსამართლეები აკრიტიკე-
38 იმ დროს მოქმედი რედაქციით.
8
გადაწყვეტილების – „ნოდარ დვალი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“ – ანალიზი გერმანული სამართლის პერსპექტივიდან სტატია
ბენ გადაწყვეტილებას, უპირველეს ყოვლისა, როგორც საჯა- ბა, რომ ის არ გულისხმობს საჩივარს ტექნიკური გაგებით,
რო რეესტრში არსებული ინფორმაციის სისწორის კითხვის როგორც ეს გერმანიის სამოქალაქო კოდექსის 899-ე პარა-
ნიშნის ქვეშ დაყენებას იმ ფორმით, რომელიც საჯარო რეე- გრაფშია, სადაც საჩივარი წარმოადგენს დაინტერესებული
სტრის საჯაროობის ფუნქციას საფრთხეს უქმნის. პირის დარეგისტრირებულ პროტესტს რეესტრში არსებუ-
ლი ისეთი ჩანაწერის წინააღმდეგ, რომელიც მის უფლებას
აბრკოლებს და საფრთხეს უქმნის. თუ გადაწყვეტილებაში
VII. დოგმატური შეფასება ნაგულისხმევია, რომ სსკ-ის 185-ე მუხლის ჩანაწერი – „გამ-
სხვისებელი ითვლება მესაკუთრედ, თუ იგი ასეთად არის რე-
საკონსტიტუციოსამართლებრივი თვალსაზრისით გა- გისტრირებული საჯარო რეესტრში“ – არაკონსტიტუციურია
დაწყვეტილება კონსტიტუციის შესაბამისი განმარტების იმდენად, რამდენადაც მის ფარგლებში ისეთი შემთხვევების
საზღვრებთან მიმართებით პრობლემურია, რადგანაც სასა- სუბსუმირებაც შეიძლება, „როდესაც რეესტრის ჩანაწერის
მართლო საქმეს კონსტიტუციის შესაბამისი ტელეოლოგიუ- წინააღმდეგ შეტანილია საჩივარი და ეს ფაქტი შემძენი-
რი რედუქციის გზით წყვეტს. აღსანიშნავია, რომ გერმანიის სათვის ცნობილია“, მაშინ, როგორც ჩანს, სასამართლო
ფედერალური საკონსტიტუციო სასამართლოც ზოგიერთ ნებისმიერ აქტს, საჩივარსა თუ ინფორმაციას გულისხმობს,
გადაწყვეტილებებში მეთოდოლოგიურად მსგავსად იქცე- რომლის შედეგადაც (მნიშვნელობა არ აქვს, როგორ) შე-
ვა. კანონმდებლის ნება არის სამოქალაქო ბრუნვის დაცვა. მძენმა მიიღო ინფორმაცია. უფრო მეტიც, ამ მსჯელობას
კანონმდებლის ამ ნებას გადაწყვეტილება ანგარიშს უწევს თუ გავყვებით, მისგან გამომდინარეობს შემძენის საკუთ-
იმ მიზნით (მაშინაც კი, როდესაც საჯარო რეესტრის უტყუა- რებასთან დაკავშირებული ურთიერთობების გამოკვლევის
რობის პრეზუმფცია ვრცელდება მხოლოდ იმ შემთხვევებზე, ვალდებულება, რომელიც იმ შემთხვევაში იქნებოდა აღია-
როდესაც „საჩივარი“ არ არის შეტანილი (და შემძენმა მის რებული, თუ უძრავ ნივთზე საკუთრების კეთილსინდისიერი
შესახებ არ იცის), რომ სსკ-ის 185-ე მუხლის ნორმატიული მოპოვების მოთხოვნები გაუთანაბრდებოდა მოძრავ ნივთზე
შინაარსი სსკ-ის 312 II მუხლის ტექსტთან თანხვედრაში მო- საკუთრების კეთილსინდისიერი შეძენის შემთხვევას, კერ-
ვიდეს. ზუსტად რატომ გაითვალისწინა კანონმდებელმა კე- ძოდ, არა მხოლოდ ცოდნა, არამედ ასევე უხეში გაუფრთხი-
თილსინდისიერი შეძენის მოთხოვნები არა 312 II, არამედ ლებლობით არცოდნაც საკუთრების მდგომარეობის შესახებ
საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 185-ე მუხლში, სა- ჩაშლიდა საკუთრების კეთილსინდისიერად მოპოვებას. თუ
დაც საჩივარს არ ახსენებს, გაუგებარია: ამით წარმოიშვა ცოდნა, რომლის შესახებაც საუბრობს გადაწყვეტილება, ამ
საქართველოს კონსტიტუციის 21 II მუხლის ძალიან ფართო მნიშვნელობით უნდა იქნეს გაგებული – და ამას ადასტურე-
შეზღუდვა სამოქალაქო ბრუნვის დაცვის სასარგებლოდ, ბენ განსხვავებული აზრის მქონე მოსამართლეების არგუმე-
რომელიც შეუძლებელია მოცემული ფორმით ყოფილიყო ნტები – არა მხოლოდ რეესტრის საჯაროობის ფუნქცია და-
კანონმდებლის მიერ ნასურვები. სსკ-ის 185-ე მუხლის სსკ-ის დგებოდა კითხვის ნიშნის ქვეშ, არამედ ეს წინააღმდეგობაში
312 II მუხლზე ამგვარი მორგების წინაპირობაა, რომ სასამა- მოვიდოდა როგორც სსკ-ის 312 II მუხლის მიზნებთან, ისე მის
რთლოს მიერ მოთხოვნილი ცოდნა არა საჩივარს, არამედ სიტყვასიტყვით ჩანაწერთან. ეს მუხლი მოითხოვს სწორედ
ჩანაწერის უსწორობას შეეხებოდეს, როგორც ეს (გერმანიის პოზიტიურ ცოდნას ჩანაწერის უსწორობის შესახებ (და არა
სამოქალაქო კოდექსის 892 I პარაგრაფის მსგავსად) სსკ-ის უხეშ გაუფრთხილებლობას) და არა საჩივრის შესახებ ცოდ-
312 II მუხლითაა გათვალისწინებული. ნას, არამედ მის რეგისტრაციას ჩანაწერის წინააღმდეგ.
ზოგადად, მისასალმებელია, რომ საკონსტიტუციო სასა- გამართლებული და სამართლებრივი უსაფრთხოების
მართლომ დაინახა უძრავ ნივთზე საკუთრების გადაცემის ხელშემწყობი იქნებოდა, რომ მოსამართლეებს აქაც, ისე-
მცირე ფორმალური მოთხოვნების ბოროტად გამოყენების ვე, როგორც სსკ-ის 312 II მუხლში, რეგისტრირებული სა-
საშიშროება და შეეცადა მის შეზღუდვას. მაგრამ გადაწყვე- ჩივარი ან რეესტრის ჩანაწერის სიმცდარის შესახებ ცოდნა
ტილება პრობლემურია იმ თვალსაზრისით, რომ ის დაე- ეგულისხმათ. რადგანაც საჩივარი კანონით სხვაგვარად
ფუძნა საჩივარს – ელემენტს, რომელსაც, მართალია, კა- დარეგულირებული არ არის, სასურველია, გერმანულ სა-
ნონი იცნობს სსკ-ის 312 II მუხლში, მაგრამ გაურკვევლადაა მართალში არსებული საადგილმამულო წიგნის ჩანაწერის
მოწესრიგებული, ისე, რომ არაა ნათელი, როგორ შეიძლება წინააღმდეგ შეტანილი საჩივრის პრინციპი სამოსამართლო
მოხდეს მისი პრაქტიკაში გამოყენება. თუ საჩივრის შედეგად სამართალშემოქმედების ფარგლებში გამოყენებულ იქნეს
სსკ-ის 185-ე მუხლის მოქმედების გამორიცხვის წინაპირო- საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ დადგე-
ბად განისაზღვრება ის, რომ მიმდინარეობს სასამრთლო ან ნილი კრიტერიუმების გათვალისწინებით. ის, რომ საჯარო
ადმინისტრაციული წარმოება, ეს შემძენისათვის ხშირად რეესტრის შესახებ კანონი არ ითვალისწინებს საჩივრის
არ არის შეცნობადი. თუ წინაპირობად გათვალისწინებული შეტანის შესაძლებლობას, არ გამორიცხავს ასეთი შესაძ-
იქნება სასამართლო ან ადმინისტრაციული წარმოების არ- ლებლობის სამოსამართლო სამართალშემოქმედების ფა-
სებობა და შემძენის ცოდნა ამის შესახებ, ისმის შეკითხვა, რგლებში განვითარებას. სადავოობის შესახებ ჩანაწერიც
როგორ უნდა მიიღოს შემძენმა ამის შესახებ ინფორმაცია? (Rechtshängigkeitsvermerk) არ არის გერმანიაში კანონის
სასამართლოს სიტყვებიდან ისეთი შთაბეჭდილება იქმნე- დონეზე მოწესრიგებული, მაგრამ ის განავითარა სამოსა-
9
ტიციანა ქიუზი შედარებითი სამართლის ჟურნალი 1/2019
10
გადაწყვეტილების – „ნოდარ დვალი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“ – ანალიზი გერმანული სამართლის პერსპექტივიდან სტატია
სტიტუტიური მნიშვნელობის მქონე რეგისტრაცია, რეესტრის რივი მოწესრიგების გერმანული მოდელის გარკვეულ თანა-
საჯაროობის ფუნქცია და კეთილსინდისიერი შეძენის შესაძ- მედროვე ფორმებს განსაკუთრებული კრიტიკით უყურებენ“.
ლებლობა კვლავ ძალაში დარჩა, ოღონდ იმ გაუქმებული ნო- მაგრამ კანონმდებელმა არ უნდა დაუშვას ქვეყანაში ასეთი
რმების გარეშე, რომლებიც სისტემის წონასწორობისთვის მიზნების განხორციელების მცდელობები. ეკონომიკურ ცხო-
ფორმალურად და მატერიალურად საჭირო დაცვას განაპი- ვრებაში უძრავ ნივთზე საკუთრების შეძენის სიჩქარე არ თა-
რობებდა. მაშობს გადამწყვეტ როლს, რასაც მას გარკვეულ წრეებში
მიაწერენ. ისევ შტურნერი აღნიშნავს: „არავინ აიღებს ხელს
როგორც ცნობილია, საქართველოს ახალგაზრდა დე-
მტკიცე და გამძლე სახლის აშენებაზე მხოლოდ იმიტომ, რომ
მოკრატიული კანონმდებელი რთულ პოზიციაში იმყოფება,
მისი რეგისტრაცია ერთ ან ორ დღეში არ ხერხდება“. პირი-
ერთი მხრივ, იმ დასავლური, ევროპული საზოგადოების
ქით, გერმანიის მაგალითი აჩვენებს, რომ სამართლებრივ
აღიარებასა და, მეორე მხრივ, გავლენას შორის, რომელიც
უსაფრთხოებაზე მორგებული სისტემა სხვა ევროპულ მოდე-
მათ ეკონომიკურ წარმომადგენლებს აქვთ. ამ სიტუაციაში
ლებთან შედარებითაც კი ყველაზე წარმატებულია.
ხშირად აღარ რჩება ადგილი რეალურად დამოუკიდებელი
გადაწყვეტილებებისთვის. ამიტომ ადვილი წარმოსადგენია, ქართულმა უძრავი ნივთების სამართალმა, მართალია,
რომ სამართლებრივი უსაფრთხოების დამცავი იმ საშუალე- არ გადმოიღო მთლიანად გერმანული მოდელი, მაგრამ, რო-
ბების გაუქმებისას, როგორებიცაა სანოტარო წესით დამოწ- დესაც საქმე ეხება რეესტრს, ის ცდილობს, დარჩეს ამ ტრა-
მება ან რეესტრთან დაკავშირებული ნორმები, მნიშვნელო- დიციის ფარგლებში. ქართულ სასამართლო პრაქტიკასა და
ვანი როლი ითამაშეს აშშ-სა და ინგლისის სამართლებრივმა დოქტრინას შეუძლია საკუთარი პრაქტიკული და დოგმატუ-
კულტურებმა ან ისეთი ორგანიზაციების ეკონომიკურად მო- რი გამოცდილების გამოყნებით წამყვანი როლი ითამაშონ
გებიანი სახელის მქონე დერეგულირების პრინციპებმა, რო- როგორც მოკლე ვადიან (სამოსამართლო სამართალშე-
გორებიცაა მსოფლიო ბანკი, ეკონომიკური თანამშრომლო- მოქმედების გზით თანამედროვე სამართლის პრობლემების
ბისა და განვითარების ორგანიზაცია ან, სულ მცირე, მაშინ აღმოფხვრით), ისე საშუალო პერსპექტივაში (იმით, რომ კა-
მოქმედი ევროპული კომისია. როგორც შტურნერი მართე- ნონმდებელი მიმართონ იმ ტრადიციისკენ, რომელსაც ეფუძ-
ბულად წერს,40 ისინი აღიქმებიან, „როგორც ევროპულ თუ ნება საქართველოს სამოქალაქო კოდექსი და მიუთითონ
მსოფლიო დონეზე არსებული დერეგულირების ფარგლებში სამართლებრივი უსაფრთხოების აღდგენის საჭიროებაზე).
მოქმედი ძრავი, რომელიც ემსახურება უძრავი ნივთების სა- კანონი შეიძლება მხოლოდ იმ ტრადიციის ფარგლებში იქნეს
მართლისა და მათი სამოქალაქო ბრუნვის სახეცვლას [...] გაგებული, რომელსაც ის ეფუძნება. თუ იურისტს არ აქვს ეს
და ამით [აფუძნებენ] გარკვეულწილად (ნაწილობრივ მისი- ისტორიული აღქმა, ის დაიჯერებს, რომ კანონი შეიძლება ამ
ონერული ენერგიით) გერმანული და ტრადიციული რომაუ- ტრადიციის გაუთვალისწინებლად განიმარტოს ან შეიცვა-
ლი სამართლის კულტურის ანტიპოდებს. მსოფლიო ბანკის ლოს. ამით არსებობს საფრთხე, რომ ისეთი სამართლებრი-
ბიზნესის კეთების ანგარიშები (Doing Business Reprots), ვი ინსტიტუტები იქნება გადმოღებული, რომლებიც საერთოდ
ეკონომიკური თანამშრომლობისა და განვითარების ორ- არ ერგება მოცემული სამართლებრივი წყობის სისტემას. ამ
განიზაციის მოხსენებები და ევროპული კომისიის მიზნები მხრივ, შესაძლოა საკონსტიტუციო სასამართლომ მოძრაო-
ნაწილობრივ ძლიერადაა ამ სამართლებრივი კულტურების ბაში მოიყვანოს პროცესი, რომ კვლავ დაიწყოს ფიქრი თა-
წარმოდგენებით გაჯერებული და სანაცვლოდ სამართლებ- ვდაპირველად არსებულ ტრადიციაზე.
11
მომაკვდავის გაცოცხლების ამაო მცდელობა
ვოლფრამ ებერჰარდი
ბერლინის რაიონული სასამართლოს ყოფილი მოსამართლე
ლადო სირდაძე
საქართველოს პარლამენტის იურიდიულ საკითხთა კომიტეტის მთავარი სპეციალისტი
12
მომაკვდავის გაცოცხლების ამაო მცდელობა სტატია
13
ვოლფრამ ებერჰარდი / ლადო სირდაძე შედარებითი სამართლის ჟურნალი 1/2019
ნებდა სავალდებულო სანოტარო დამოწმებასა და ხელშეკ- პრობლემად არ მიიჩნეს და დროს არ კარგავს იმაზე ფიქ-
რულებაში შეძენის საფუძვლის მითითების ვალდებულებას. რისთვის, რომ ამით უძრავი ნივთის შემძენი გაურკვევლო-
შედეგად, ამ სახელშეკრულებო მოქმედებებს შორის ჩაშე- ბის წინაშე დგება, ძირი ეცლება სამართლებრივ სტაბილუ-
ნებული იყო მნიშვნელოვანი „სამუხრუჭე ხუნდები“. აღნიშ- რობას და საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ ხაზგასმით
ნული გამოტოვებულია 183-ე მუხლის დღეს მოქმედ რედაქ- აღნიშნული უძრავი ნივთების ბაზრის სისწრაფე მთლიანად
ციაში და, შესაბამისად, საკმარისია მარტივი წერილობითი შეიძლება განადგურდეს.
ფორმა და აღარაა სავალდებულო ნოტარიუსის მიერ რჩევის
მაგრამ მაშინაც კი, თუ დავუშვებდით, რომ შესაძლებე-
მიცემა და პროცესის ზედამხედველობა. ეს კიდევ ერთი თვა-
ლია საკონსტიტუციო სასამართლოს იმ მოსაზრების გაზია-
ლსაჩინო მაგალითია კანონისა და მისი ერთიანობის მიმართ
რება, თითქოს მან წარმოდგენილი 185-ე და 312 II მუხლების
დაუდევარი და უპასუხისმგებლო მოპყრობისა, რაც, სამწუ-
კონსტიტუციურობა „ინდივიდუალურად“ უნდა შეამოწმოს
ხაროდ, არა მხოლოდ ქართველ კანონმდებელს ახასიათებს.
და არ გადაჭრას მათ შორის არსებული კოლიზია, ეს შე-
გარკვეულწილად ამის შედარება შესაძლებელია ადამიანის
მოწმება არ შეიძლება ისე შორს წავიდეს, რომ მათ შორის
სხეულებრივ მთლიანობასთან. თუ ოპერაციისას მთლიანი
არსებული ნაპრალი კიდევ უფრო გაიზარდოს: საკონსტი-
სხეულის ერთიანი სტრუქტურა არ იქნება გათვალისწინებუ-
ტუციო სასამართლოს სურს, რომ 185-ე მუხლი არ მოქმე-
ლი, ის დაიშლება და ვეღარ შეძლებს ისე ფუნქციონირებას,
დებდეს მაშინ, როდესაც რეესტრის ჩანაწერის წინააღმდეგ
როგორც ის შექმნილი იყო. სხვა სიტყვებით, თუ ადამიანის
„საჩივარია (საკონსტიტუციო სასამართლოს გაგებით)“
სხეულს მნიშვნელოვან ორგანოს მოაშორებენ, მაშინ ის ან
შეტანილი და შემძენმა ამის შესახებ იცის. ამით თავდაყი-
ძალიან რთულ მდგომარეობაში აღმოჩნდება, ან საერთოდ
რა დგება სამართლის უამრავი პრინციპი. არათუ არ ხდება
მოკვდება. 185-ე მუხლისთვის 183-ით გათვალისწინებული
185-ე მუხლის საგამონაკლისო დანაწესის 312 II მუხლის
დაცვის მექანიზმების გარეშე არსებობის უფლების მიცემა
მსგავსად შევსება, როგორც ეს მწყობრად აგებული კანონის
ნიშნავს მთლიანი სისტემის შერყევას. ასევე დაუდევარი და
ფარგლებში იქნებოდა მოსალოდნელი, არამედ ამის ნაცვ-
საზიანო იყო 313-ე-315-ე მუხლების გაუქმება, თუმცა ამის
ლად შემოტანილ იქნა ტერმინი „საჩივარი (საკონსტიტუციო
შესახებ აქ საუბარი არ იქნება.
სასამართლოს გაგებით)“, ანუ ნებისმიერი შედავება (სასა-
ის ფაქტი, რომ საქართველოში უძრავი ნივთის ყიდვა ისე- მართლოს წინაშე, რეესტრის წინაშე ან სხვა ადმინისტრაცი-
თივე მარტივია, როგორც ნებისმიერი ყოველდღიური მოხმა- ული ორგანოს წინაშე), განსხვავებით 312 II მუხლის გაგებით
რების ნივთის (თუ წარმოვიდგენთ, რომ ესეც ხშირად წერი- „საჩივრისგან“ (ანუ ფორმალური პროტესტისგან, რომელიც
ლობით ხდება), სამწუხაროდ, აჩენს ეჭვს, რომ სამოქალაქო მოქმედებისთვის რეესტრში რეგისტრაციას საჭიროებს)16.
კოდექსში 2007 წელს შეტანილი ცვლილებების ავტორებს მიუხედავად იმისა, რომ საჭირო იყო მათი უნიფიცირება, რაც
სრულიად სხვა მიზნები ჰქონდათ, ვიდრე მხოლოდ უძრავი 185-ე და 312 მუხლების მსგავს შემადგენლობებს ერთმანეთ-
ნივთების ბრუნვის სიჩქარის უზრუნველყოფა... თან დააახლოებდა.
185-ე და 312-ე მუხლების საგამონაკლისო შემთხვევები
კიდევ უფრო დაშორდა ერთმანეთს, რისთვისაც არ არსე-
II. საკონსტიტუციო სასმართლოს გადაწყვეტილების ზო-
ბობს გამამართლებელი საფუძველი ან, სულ მცირე, ეს სა-
გადი კრიტიკა
ფუძველი სასამართლოს მსჯელობიდან არ იკითხება.
განმეორებით უნდა აღინიშნოს, რომ საქართველოს სა-
აქამდე 185-ე მუხლი მხოლოდ ერთ საგამონაკლისო შემა-
კონსტიტუციო სასამართლომ მართლაც დიადი მიზანი და-
დგენლობას მოიცავდა (შეძენის გამომრიცხველ ერთადერთ
ისახა - უძრავი ნივთის მესაკუთრისა და შემძენის დაცვას
საფუძვლად სახელდებოდა შემძენის არაკეთილსინდისიე-
შორის დაბალანსებული კავშირის მოძებნა. სამწუხაროდ, ამ
რება), მაშინ, როცა 312 II მუხლი ალტერნატივის სახით იყო
მიზნის განხორციელება ძალიან ბევრს მოითხოვს:
ფორმულირებული (საჩივარი (312-ე მუხლის გაგებით) რეე-
საკონსტიტუციო სასამართლო აღიარებს, რომ 185-ე მუ- სტრის ჩანაწერის წინააღმდეგ ან არაკეთილსინდისიერება).
ხლი და 312-ე მუხლის მე-2 ნაწილი ერთმანეთისგან განსხვა-
არა მხოლოდ უარი ითქვა 185-ე მუხლში გამომრიცხველი
ვდება,13 მაგრამ ისინი ერთსა და იმავე დროს გამოიყენება14.
გარემოებების მხოლოდ ერთი შემადგენლობის დატოვე-
მისი თქმით, სასამართლოებს უნდა დარჩეთ არჩევანი, რო-
ბაზე, არამედ მის ადგილას შემოტანილ იქნა ორნაწილიანი
გორ გადაჭრან ეს კოლიზია.15 სამწუხაროდ, სასამართლო
საგამონაკლისო შემთხვევები, რითაც შეიცვალა აქამდე
თუ ერთ-ერთი მხარე მონაწილეობს წარმომადგენლის მეშვეობით, მაშინ არსებული (ერთნაწილიანი) შემადგენლობის ბუნება. რე-
საბუთში ზუსტად უნდა აღინიშნოს ამის შესახებ. გისტრირებული პირისა და ნამდვილი მესაკუთრის აცდენის
13 საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2017 წლის 17 შემთხვევაში შემძენის არაკეთილსინდისიერების ფუნქციურ
ოქტომბრის № 3/4/550 გადაწყვეტილება საქმეზე „ნოდარ დვალი ექვივალენტად ჩნდება საჩივარი (საკონსტიტუციო სასა-
საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-10.
14 საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2017 წლის 17
ოქტომბრის № 3/4/550 გადაწყვეტილება საქმეზე „ნოდარ დვალი ოქტომბრის № 3/4/550 გადაწყვეტილება საქმეზე „ნოდარ დვალი
საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-11. საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-11.
15 საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2017 წლის 17 16 შდრ. გერმანიის სამოქალაქო კოდექსის 899-ე პარაგრაფი.
14
მომაკვდავის გაცოცხლების ამაო მცდელობა სტატია
მართლოს გაგებით) (ვის მიერ, ვის მიმართ?) და შემძენის წილი რომ ყოფილიყო, შეიძლებოდა იმის დაშვება, რომ ის
ცოდნა ამ საჩივართან დაკავშირებით. არავითარ შედეგს არ ახდენს მოცემულ შემთხვევაზე, რომე-
ლიც ეხება საკუთრების შეძენას. თუმცა მხოლოდ იმის გამო,
185-ე მუხლის საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ „ჩა-
რომ 312-ე მუხლი სხვა კონტექსტშია მოცემული და თავისი
მოყალიბებული“ ახლებური რედაქცია აგრძელებს შემძენის
სიტყვათწყობით შეუზღუდავ მოქმედებას მოითხოვს, შეცდო-
დაცვაზე თითქმის დაუმუხრუჭებელ ხაზგასმას, რადგანაც
მაა, რომ 185-ე მუხლი უპირატესად გამოსაყენებელ ნორმად
აქაც საჭიროა, რომ შემძენს დაუმტკიცონ ცოდნა, ე. ი. რომ
იქნეს განხილული. სულ მცირე, საჭიროა, ამ ნორმათა შექმ-
ის იყო ინფორმირებული რეესტრის წინააღმდეგ შეტანილი
ნის ისტორიიდან გამომდინარეობდეს, რომ აღნიშნული უპი-
„საჩივრის (საკონსტიტუციო სასამართლოს გაგებით)“ შესა-
რატესობა კანონმდებლის ნება იყო. მაგრამ ეს არაფრიდან
ხებ. ამით რეალურად არ მომხდარა 185-ე მუხლის არსისგან
არ გამომდინარეობს. 312 II მუხლი − როგორც საკონსტი-
სერიოზული გადახვევა. პრაქტიკაში შემძენისთვის ძალიან
ტუციო სასამართლომ აღნიშნა17 − უფრო მეტად ინარჩუნებს
ხშირად იქნება შესაძლებელი, რომ საჩივრის (საკონსტიტუ-
წონასწორობას მხარეთა ინტერესებს შორის, მაშინ, როცა
ციო სასამართლოს გაგებით) შესახებ ცოდნა უარყოს. განა
185-ე მუხლი გაუმართლებლად იცავს მხოლოდ შემძენის
ამ ახლებური რედაქციით მიიღწევა „ლეგიტიმური მიზანი“
ინტერესებს, მესაკუთრის ინტერესებთან შედარებით.
(რომელსაც საკონსტიტუციო სასამართლო ასეთი სიამაყით
მოიხმობს ისე, რომ ოდნავაც კი არ უღრმავდება საკითხს ნებისმიერ შემთხვევაში, ორივე ნორმის კონსტიტუციუ-
და რაიმე შინაარსობრივი დასაბუთებით თავს არ იწუხებს)? რობის დამოუკიდებლად შემოწმებისას, ნორმათა ზემოხსე-
ყოველ შემთხვევაში, საკონსტიტუციო სასამართლოსეული ნებული კონტექსტის გათვალისწინებით, საჭირო იყო სიღრ-
შედეგი ეფუძნება დებულებებს, რომლთა გაზიარებაც, ყურა- მისეული ანალიზი, სანამ კოლიზიის გადაჭრა უმნიშვნელოდ
დღებით დაკვირვების შემდეგ ნათელია, რომ შეუძლებელია. ან სულაც დაუშვებლად იქნებოდა წარმოჩენილი.
როგორც უკვე ითქვა, საკონსტიტუციო სასამართლომ ამ მიდგომის ფატალური შედეგია ის, რომ სასამართლო-
თავი ვალდებულად ჩათვალა, როგორც 185-ე, ისე 312 II მუ- ებს მოუწევთ აღწერილი კოლიზიის გადაჭრა. ჯერჯერობით,
ხლი ინდივიდუალურად შეემოწმებინა, მაგრამ არა ორივე როგორც ჩანს, ეს ვერ ხერხდება, როგორც ეს, მაგალითად,
ნორმის ერთობლივი მოქმედება. რა შეიძლება ამართლებ- საქართველოს უზენაესი სასამართლოს გადაწყვეტილე-
დეს ამას, მკითხველისთვის საიდუმლოდ შემოინახეს. სულ ბებით18 დასტურდება. პირველ შემთხვევაში სასამართლო
მცირე, გაუმართლებელია შედეგი, რადგანაც კანონი არის შეეხება მხოლოდ 312-ე მუხლს, ხოლო მეორე გადაწყვეტი-
ცოცხალი ორგანიზმი, რომელშიც არც ერთი ორგანო არ ლებაში იგი მოიხმობს ორივე ნორმას, მაგრამ, საბოლოოდ,
ფუნქციონირებს იზოლირებულად. ნორმის შემოწმება ისე, 312-ე მუხლზე ჩერდება. აქ იკვეთება სწორედ ის, რისი სა-
რომ არც მარჯვნივ და არც მარცხნივ არ გაიხედო (თითქოს შიშროებაც არსებობდა: სასამართლოებმა არ იციან, რო-
თვალახვეულმა), იწვევს აცდენილი, არაქმედითი სურათის გორ უნდა მოექცნენ ამ ნორმათა კოლიზიას ან, სულ მცირე,
წარმოდგენას. სხვაგვარად რომ ითქვას, ნორმა დამოუკი- მათ არ შეუძლიათ 312-ე მუხლის უპირატესი გამოყენების
დებლად უნდა იყოს კონსტიტუციასთან შესაბამისი ან კონ- დასაბუთება. ეს ქმნის სამართლებრივი გაურკვევლობისა
სტიტუციასთან შესაბამისად განმარტებადი, მაგრამ, გარდა და არასტაბილურობის უდიდეს რისკს მხარეებისთვის. ვინც
ამისა, უნდა ჩაჯდეს კონტექსტში. როგორც ზემოთ აღინიშნა, გაბედავს, რომ მიმართოს სასამართლოს, მზად უნდა იყოს
აქ ეს ასე არაა. სიურპრიზებისთვის − რაც ყოვლად გაუმართლებელია.
ალბათ, ეს ყველაფერი საკონსტიტუციო სასამართლო- ამ დაავადებას საკონსტიტუციო სასამართლო არათუ არ
მაც შენიშნა (სამწუხაროდ, ისე, რომ ამის შესახებ არაფერს კურნავს, არამედ მას უფრო ამძიმებს. როგორც ზემოთ (I.)
ამბობს). სავარაუდოდ, სწორედ ამიტომ მიმართავს სასა- დაწვრილებით აღინიშნა, სასამართლომ ერთმანეთისაგან
მართლო ერთადერთ შესაძლო ინსტრუმენტს, რომელიც კონკურირებადი ნორმები კიდევ უფრო დააშორა ერთმა-
გაამართლებდა მის მიდგომას და ისეთ არგუმენტაციას მო- ნეთს, ვიდრე ეს აქამდე იყო და ამით კოლიზიის პოტენციალი
იხმობს, რომ მკითხველს ეგონოს, თითქოს 185-ე მუხლი 312 კიდევ უფრო გაზარდა. გაუგებარია, რატომ არ გამოაცხადა
II-სთან შედარებით უპირატესად გამოსაყენებელი ნორმაა. საკონსტიტუციო სასამართლომ 185-ე მუხლი „უბრალოდ“
სამწუხაროდ, სასამართლო არც აქ სთავაზობს მკითხველს არაკონსტიტუციურად (ბალანსის დარღვევის საფუძვლით).
დასაბუთებას. ამის შედეგი იქნებოდა, რომ იმოქმედებდა მხოლოდ 312 II
მუხლი. ამის ნაცვლად, სასამართლო შეეცადა კონსტიტუცი-
სასამართლოს ეს მიდგომა არადამაჯერებელია: 185-ე
ის შესაბამის განმარტებას, რომელიც, რეალურად, გასცდა
მუხლი არის საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის მეორე
სამართლის ამ ფიგურის საზღვრებს. კონსტიტუციის შესა-
წიგნის მესამე კარის მესამე თავის ნაწილი, რომელიც შეე-
ხება საკუთრების მოპოვებას უძრავ ნივთებზე. ამის საპირის-
პიროდ, 312 II მუხლი მოცემულია მეოთხე კარში, რომელიც 17 საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2017 წლის 17
ოქტომბრის № 3/4/550 გადაწყვეტილება საქმეზე „ნოდარ დვალი
შეეხება საჯარო რეესტრს. ეს უკანასკნელი ნორმა არა უძრა- საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-37.
ვი ნივთების, არამედ უძრავი ნივთების მსგავსი უფლებების 18 საქართველოს უზენაესი სასამართლოს 2013 წლის 26 ივლისის
შეძენის მარეგულირებელი ნორმატიული კომპლექსის ნა- გადაწყვეტილება № 524-498-2013; საქართველოს უზენაესი
სასამართლოს 2015 წლის 6 მარტის განჩინება № 1298-1236-2014.
15
ვოლფრამ ებერჰარდი / ლადო სირდაძე შედარებითი სამართლის ჟურნალი 1/2019
16
მომაკვდავის გაცოცხლების ამაო მცდელობა სტატია
ამ (სიყალბის შემთხვევაში სისხლისსამართლებრივად 2. ვინ უნდა იყოს საჩივრის (როგორც საკონსტიტუციო სა-
დასჯად) საგარანტიო დოკუმენტს, როგორც გამარტივებული სამართლოს, ისე 312-ე მუხლის გაგებით) ადრესატი?
წარმოების ნაწილს (რომლის შესახებაც ქვემოთ იქნება საუ-
აქ არსებითად ორი შესაძლებლობა არსებობს, თუ არ
ბარი), შეუფასებელი უპირატესობა აქვს − საჩივრის შემტანი
იქნება გათვალისწინებული ის უცნაური იდეა, რომ საჩივარი
არ არის ვალდებული, თავისი მოთხოვნა სრული მტკიცების
185-ე მუხლის (ანუ საკონსტიტუციო სასამართლოს) გაგებით
სტანდარტით გაამყაროს, რაც დიდ დროს მოითხოვდა, მა-
უკვე მაშინაა მოცემული, როდესაც ის საჯაროდ (ან თუნდაც
გრამ სააღსრულებო წარმოებათა შესახებ კანონის 42-ე მუ-
პირადად?) რეესტრის ჩანაწერის მიხედვით უფლებამოსილი
ხლის საფუძველზე ამ პროცესის დაჩქარებისას ის იღებს გა-
პირის წინაშე გაცხადდება.
რკვეულ მსხვერპლს. საჩივრის წარმდგენი მზად უნდა იყოს
შესაბამისი სასჯელისთვის, თუ ის ყალბ გარანტიას გასცემს. დაინტერესებულ პირს შეიძლება მიეცეს ადმინისტრაციუ-
ლი ორგანოს წინაშე, უფრო ზუსტად, რეესტრის წინაშე, არა-
როგორც უკვე აღინიშნა, წერილობითი გარანტია არ არის
სწორი ჩანაწერის წინააღმდეგ საჩივრის წარდგენის უფლება.
და არც შეიძლება იყოს ერთადერთი ელემენტი გამარტივე-
ეს − სულ მცირე, როდესაც რეესტრია საჩივრის ადრესატი −
ბული წარმოებისთვის. მის გარდა დასაშვები უნდა იყოს რო-
დიდწილად სარგებლიანი იქნებოდა. მაგრამ მნიშვნელოვანი
გორც საჩივრის აღმძვრელი, ისე მესამე პირებისთვის, რომ
უარყოფითი მხარეა საჩივრის გამართლებულობის შემოწმე-
გამოიყენონ სამოქალაქო საპროცესო კოდექსით გათვა-
ბის საკითხი. თუ საჩივარი შეიძლება დაეფუძნოს მხოლოდ
ლისწინებული სხვა მტკიცებულებებიც, მაგრამ, რათა პრო-
საჩივრის წარმდგენის ვარაუდებს, მის ნებაზეა დამოკიდებუ-
ცესი არ შეყოვნდეს და გაიწელოს, მნიშვნელოვანია, რომ
ლი, უძრავ ნივთებზე სამოქალაქო ბრუნვა ძალიან მარტივად
მხარეებს მტკიცებულებები უკვე ამ მომენტისათვის ჰქონდეთ
და, სავარაუდოდ, ხანგრძლივი დროით შეფერხდება თუ არა.
ხელთ. ანუ არც საჩივრის შემტანს და არც მოწინააღმდეგე
ამის საპირისპიროდ, თუ საჩივრის წარმდგენისთვის საჭირო
მხარეს არ მიეცემათ შესაძლებლობა, წარმოადგინონ მტკი-
იქნებოდა მისი მტკიცებულებებით გამყარება, ცხადია, მოხე-
ცებულებები მოწმეთა ოფიციალური დაბარებით ან ექპე-
ლეს − სამოსამართლო განათლების არქონისა და წარდგე-
რტთა ოფიციალური მოწვევის გზით. ეს იმას ნიშნავს, რომ
ნილი მტკიცებულებების შემოწმების მექანიზმის არქონის
მოწმეები და ექსპერტი მზად უნდა იყვნენ, მისცენ ჩვენება
გამო − მხოლოდ შემთხვევით თუ გამოუვა, რომ დამაკმაყო-
დაუყოვნებლივ, ზეპირ სხდომაზე დაბარების გარეშე; დოკუ-
ფილებლად წარმართოს პროცესი. როგორ შეძლებს ის და-
მენტები (მათ შორის წერილობითი საექსპერტო დასკვნები)
კითხოს მოწმე ან ექსპერტი? ის, რომ ეს თითქმის შეუძლე-
მზად უნდა იყოს დაუყოვნებლივი წარდგენისათვის; თვითმ-
ბელია, ნათელი ხდება სამოქალაქო საპროცესო კოდექსში
ხილველი მოწმის დაკითხვა უნდა შეიძლებოდეს ადგილზე.
ჩახედვისთანავე. თუ პროცესი შემოიფარგლებოდა მხოლოდ
გარდა ამისა, აუცილებელია, რომ სისწრაფის საჭიროები- − იმედია, გაუყალბებელი − დოკუმენტების წარდგენით, ეს
დან გამომდინარე, პროცესი მხოლოდ წერილობით, მოწინა- საჩივრის წარმდგენს მტკიცებას გაურთულებდა.
აღმდეგე მხარის მოსმენის გარეშე წარიმართოს (რაც მტკი-
გადაწყვეტილებაში საკონსტიტუციო სასამართლოს უნდა
ცებულებებს შემოსაზღვრავდა მხოლოდ დოკუმენტებითა და
ეცადა, არსებული გაურკვევლობები აღმოეფხვრა, ნაცვლად
წერილობითი გარანტიით). რა თქმა უნდა, მოსალოდნელია,
იმისა, რომ ისინი კიდევ უფრო გაეღრმავებინა, გაემყარები-
რომ დოკუმენტებზე წერილობითი გარანტიისა და მტკიცე-
ნა და სრულიად ახალი სირთულეები შეექმნა. ამასთან და-
ბულებათა ზემოაღნიშნული შეზღუდვის გათვალისწინებით
კავშირებით, საკონსტიტუციო სასამართლოს, სულ მცირე, იმ
ყოველთვის ვერ მიიღწევა სრული მტკიცების სტანდარტი.
საკითხზე უნდა ემსჯელა, ხომ არ შევიდოდა სამართლებრივი
მაგრამ ასეთი შეზღუდვის გარეშე საჩივრის (312-ე მუხლის
უსაფრთხოების ინტერესში, შექმნილიყო ისეთი ნორმა, რომ-
გაგებით) ინსტიტუტი „ბლაგვ მახვილად“ გადაიქცეოდა.
ლის მიხედვითაც, საჩივარს (საკონსტიტუციო სასამარლოს
არ არის საჭირო იმის ხაზგასმა, რომ გამარტივებული წა- გაგებით), არაკეთილსინდისიერების გამოწვევის გარდა,
რმოება არ ნიშნავს ყველაფრის დასასრულს. თუ მხარეებს დამოუკიდებელი მნიშვნელობა ექნებოდა და ცალკე აღებუ-
სურთ, შესაძლოა ამის შემდეგ დაიწყონ რეესტრის ჩანაწე- ლი გამორიცხავდა უძრავ ნივთზე საკუთრების კეთილსინდი-
რის ჩასწორების პროცესი (რატომ გაუქმდა 313-ე მუხლი?), სიერად მოპოვებას. თუმცა ეს მოქმედება შეიძლება ჰქონდეს
რომელშიც საჭირო იქნებოდა რეესტრის ფორმულირების მხოლოდ „ნამდვილ“ საჩივარს (312-ე მუხლის გაგებით), ანუ
შესახებ საბოლოო გადაწყვეტილების მიღება. რეესტრის ჩანაწერის წინააღმდეგ პროტესტის რეგისტრაცი-
ას, რაც მხოლოდ სასამართლოს ჩართულობითაა შესაძ-
დასკვნა: საჩივრის (როგორც საკონსტიტუციო სასამა-
ლებელი. დამატებითი მითითებები საკონსტიტუციო სასამა-
რთლოს, ისე 312-ე მუხლის გაგებით) წარდგენა არ შეიძლება
რთლოს მხრიდან შესაქმნელი რეგულაციების ფარგლებთან
იყოს საკმარისი 185-ე და 312 II მუხლებით გათვალისწინებუ-
დაკავშირებით მართლაც ეფექტიანი იქნებოდა.
ლი ვარაუდის გასაქარწყლებლად. მაგრამ საკონსტიტუციო
სასამართლო ამას მოცემული ნორმების განხილვისას საე-
რთოდ არ უწევს ანგარიშს.
17
ვოლფრამ ებერჰარდი / ლადო სირდაძე შედარებითი სამართლის ჟურნალი 1/2019
IV. სარჩელის უზრუნველყოფის ღონისძიება და გამარტი- ლებო წარმოებათა შესახებ კანონის 917 I მუხლით დადგე-
ვებული წარმოება ნილ ვადას ყურადღებას არ მიაქცევს და საქმის სრულყოფილ
შესწავლას დაიწყებს (თუმცა როგორ უნდა შეძლოს მან ეს
იმით, რომ საკონსტიტუციო სასამართლოს არ დაუსვამს
სამოქალაქო საპროცესო კოდექსით გათვალისწინებული
შეკითხვა, როგორ შეიძლება მიღწეულ იქნეს მის მიერ სწო-
ინსტრუმენტების გარეშე?), ამით, ასეთი პროცესისთვის სა-
რად ხაზგასმული სამოქალაქო ბრუნვის უსაფრთხოება (რო-
ჭირო დიდი დროის გამო დაზიანდება განცხადების წარმდგე-
გორც ნაწილი თანაზომიერების პრინციპისა), ე. ი. როგორ
ნი მხარის ინტერესები. სანამ მოხელე გადაწყვეტილებას
უნდა მოხდეს რეესტრის ჩანაწერის წინააღმდეგ საჩივრის
მიიღებს, „პავლეს უკვე ტყავს გააძრობენ“.
წარდგენა, ის იქცევა ისე, როგორც მანამდე ასევე გაუაზრებ-
ლად მოქმედი კანონმდებელი საკუთარი გადაწყვეტილების მსგავსი ხარვეზებია საქართველოს სამოქალაქო საპრო-
მიღებისას. ცესო კოდექსის 191-ე და მომდევნო მუხლებით გათვალისწი-
ნებულ პროცესშიც. მართალია, აქ მხოლოდ სასამართლოს
აქ საჭიროა ექსკურსი სარჩელის უზრუნველყოფის ღო-
ენიჭება უფლებამოსილება, გამოიყენოს სარჩელის უზრუნ-
ნისძიებასა და გამარტივებული წარმოების პრობლემა-
ველყოფის ღონისძიება, მაგრამ არაფერია ნათქვამი გადა-
ტიკასთან დაკავშირებით. ეს პრობლემატიკა არსებობს
წყვეტილების მიღების მეთოდზე − ფაქტების გამოკვლევა-
არამხოლოდ არასწორი ჩანაწერის წინააღმდეგ შეტანილ
ზე. თუ კანონმდებლის მიზანი ის იყო, რომ სასამართლოს
საჩივართან დაკავშირებით. ამიტომ ის საფუძვლიანად უნდა
სრული მტკიცების სტანდარტით ეხელმძღვანელა, მაშინ
იქნეს შესწავლილი ქართული საპროცესო სამართლის სხვა
პროცესის ფარსამდე დეგრადირება გარდაუვალია. გადა-
სფეროებშიც. ყველა ამ სფეროში გამარტივებული წარმოე-
წყვეტილების მიღების სისწრაფე, რომლის შესახებაც უკვე
ბისთვის საჭირო პროცედურის მნიშვნელობა მეტად დაკნი-
არაერთხელ აღინიშნა, ასეთ დროს უკვე მიუღწევადია.
ნებულია, რაც იმაში გამოიხატება, რომ ის ძალიან მწირედ
და, შესაბამისად, არაეფექტიანად ან საერთოდ არ არის სრული მტკიცების სტანდარტის გამოყენების წინააღმდეგ
რეგულირებული. სხვაგვარად რომ ითქვას, კანონმდებელი მეტყველებს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 193-ე მუ-
სასამართლოს აყენებს არჩევნის წინაშე, გადაწყვეტილება ხლი, რომელიც სასამართლოს მოკლედ და კონკრეტულად
მიიღოს საკუთარი დისკრეციით (რაც ხშირად თვითნებობას მიუთითებს, რომ გადაწყვეტილება ერთ დღეში მიიღოს. მა-
უტოლდება) ან აწარმოოს ფორმალური მტკიცების პროცესი, გრამ რა წესებით? მხოლოდ მოსარჩელე მხარის ვარაუდებ-
რომელიც ხშირად დიდ დროს მოითხოვს და გამარტივებულ ზე დაყრდნობით?
წარმოებას აზრს უკარგავს, რადგანაც მისი მიზანი, რომ უზ-
მსგავსი პრობლემაა, მაგალითად, სამოქალაქო საპრო-
რუნველყოფილი იყოს სწრაფი და, შესაბამისად, ეფექტიანი
ცესო კოდექსის 67-ე და 268 I და სააღსრულებო წარმოებათა
სამართლებრივი დაცვა, ვერ სრულდება.
შესახებ კანონის 184, 23, 31, 36 II და 503 მუხლებში. ყველა
განსაკუთრებით დამაფიქრებელია, როდესაც კანონმდე- ეს ნორმა (და კიდევ მრავალი სხვა!) გარდაუვლად მოითხო-
ბელი მოსამართლის ნაცვლად მოხელეს, განსაკუთრებით ვს იმას, რომ გადაწყვეტილების მიმღებმა ორგანომ ხშირად
აღმასრულებელს, მიანდობს გამარტივებულ წარმოებას, მი- არაადამიანური, ზებუნებრივი თვისებები გამოავლინოს, რი-
უხედავად იმისა, რომ ის არც (ზემოთ აღწერილი) სარჩელის თაც პროცესი ემსგავსება ლოტოს თამაშს და, საბოლოოდ,
უზრუნველყოფის ინსტრუმენტითაა სრულად აღჭურვილი და ერთ-ერთი ან ზოგჯერ მესამე მხარეც კი ზარალდება.
არც სრული მტკიცების სტანდარტის გამოყენებით „ნორმა-
ლური“ მტკიცების პროცესის წარმართვა შეუძლია.
V. რეკომენდაციები სამართლებრივი მოწესრიგების გა-
აქ შესაძლოა საინტერესო იყოს სამოქალაქოსამართლებ-
საუმჯობესებლად
რივი საპროცესო რეგულაციების (თუნდაც არასრულყოფი-
ლი) მიმოხილვა. ყველაზე მძიმე შემთხვევაა სააღსრულებო წარმოდგენილი მსჯელობის შედეგად ნათელი უნდა იყოს,
წარმოებათა შესახებ კანონის 912 და მომდევნო მუხლები. რომ რეესტრის არასწორი ჩანაწერის წინააღმდეგ შეტანილი
მასში დროებითი დაცვის მექანიზმი, გამარტივებული წა- საჩივრის (312-ე მუხლის გაგებით) პრობლემატიკა, უპირვე-
რმოება, ანუ წარმოება, რომელიც, უპირველეს ყოვლისა, ლეს ყოვლისა, კანონმდებლის მიერ არის იგნორირებული.
ფაქტების გამოკვლევის პროცესია და ამით სასამართლოს სამწუხაროდ, საკონსტიტუციო სასამართლომაც აარიდა
უმთავრეს დავალებას წარმოადგენს, სახელმწიფო აღსრუ- თავი ჭრილობიდან სისხლდენის შეკავებას. ასეთ დროს მო-
ლების ორგანოს დაექვემდებარა. მაგრამ ეს ყველაფერი არ მაკვდავის გამოცოცხლება შეუძლებელია, არადა მის გადაუ-
არის. ამ ნორმებში ერთი სიტყვაც კი არ არის ნათქვამი, თუ დებელ რეანიმაციაზე ვერავინ იტყვის უარს, ვისაც მართლაც
როგორ უნდა იქნეს ის ფაქტები გამოკვლეული, რომლებიც სურს დაბალანსებული გამოსავლის პოვნა. რისი გაკეთებაა
საჭიროა ამ განხილვის პროცესისთვის. თუ მოხელე, რომე- საჭირო ამისთვის?
ლიც, წესით, საკმარისი განათლების და დამოუკიდებლობის
არქონის გამო პროცესის წარმართვისთვის არ გამოდგება, ზემოაღნიშნული მსჯელობიდან ცალსახაა, რომ გამყიდ-
გადაწყვეტილების სწრაფად მიღებას მოისურვებს, მას მხო- ველისა და მყიდველის დაცვა უნდა მოხდეს გარიგების ფორ-
ლოდ ის დარჩენია, ვარაუდებს დაეყრდნოს. თუ ის სააღსრუ- მის გამკაცრებით; დაინტერესებული მხარეების ინფორმირე-
ბა რეესტრის ჩანაწერის (მისი შეცვლის) შესახებ უნდა იქნეს
18
მომაკვდავის გაცოცხლების ამაო მცდელობა სტატია
უფრო ეფექტიანად უზრუნველყოფილი; საჩივრის (312-ე მუ- გადაწყვეტილება უნდა მიიღოს მხოლოდ და მხოლოდ სასა-
ხლის გაგებით) წარდგენის პროცესი საკანონმდებლო დო- მართლომ ამავე საჩივრის შემტანის მოთხოვნით.
ნეზე უნდა მოწესრიგდეს, რის ფარგლებშიც გამარტივებული
გამარტივებული წარმოების წესები უნდა გავრცელდეს
წარმოება უფრო პრაქტიკულად და სამართლიანად გაიწე-
ამ შემთხვევაზეც. თუმცა ეს პროცესი დაუყოვნებლივ უნდა
როს (რაც მრავალ სხვა მსგავს შემთხვევაშიც გამოსადეგი
გადაიხედოს, ისე, რომ ნორმის შემფარდებელს − როგორც
იქნებოდა); შესაძლებელი უნდა იყოს სასამართლოს მიერ
ამ, ისე სხვა, მსგავს შემთხვევებშიც − მიეცეს შესაძლებლო-
რეესტრის სისწორის საბოლოო კონტროლი.
ბა, დაბალანსებულად იმუშაოს. სამწუხაროდ, აღნიშნული
2007 წელს მეტად ბუნდოვანი მიზეზების გამო მიღე- შეუძლებელია საქართველოს სამოქალაქო პროცესის 191-ე
ბულმა 183-ე მუხლის განახლებულმა რედაქციამ უნდა და- და მომდევნო მუხლების დღეს მოქმედი რედაქციით გათ-
იბრუნოს თავისი პირვანდელი სახე. მასში უნდა გაიწეროს, ვალისწინებული გამარტივებული წარმოებით. აქ საჭიროა,
რომ უძრავ ნივთზე საკუთრების მოპოვებისთვის საჭიროა ჩატარდეს ძირეული „წმენდა“, რათა დაუშვებელი გაურკვე-
ვალდებულებითი და სანივთო გარიგებები და შემძენის რე- ვლობები თავიდან იქნეს აცილებული. სხვა სიტყვებით რომ
გისტრაცია. ვალდებულებითი და სანივთო გარიგებები უნდა ითქვას: გამარტივებულ წარმოებასთან დაკავშირებული
დამოწმდეს სანოტარო წესით, რაც აიძულებს ნოტარიუსს, პროცესიც უნდა იყოს განჭვრეტადი და ის არ უნდა იყოს შემ-
არა მხოლოდ მხარეთა პიროვნება შეამოწმოს და წაუკი- თხვევითობის პრინციპზე დამოკიდებული.
თხოს მათ ხელშეკრულების ტექსტი, არამედ აგრეთვე ისიც,
პროცესის საბოლოო შედეგი იმაზე უნდა იყოს დამოკიდე-
რომ მისი შინაარსი დეტალურად განმარტოს.
ბული, შეუძლია თუ არა მოსარჩელეს, რეესტრში მოთხოვნი-
მართალია, ასეთი ცვლილებებით, ანუ ძველი (მეტად ლი ცვლილებების წინააღმდეგ ისეთი ფაქტები წარადგინოს,
საჭირო) მოწესრიგების აღდგენით, კანონმდებლობა აღარ რომლებიც აშკარად ეწინააღმდეგებიან და კრძალავენ მას.
იქნება „უთანამედროვესი“, როგორიც სხვა ქვეყნების მა- როდესაც საქმე საჩივარს ეხება, იმ საფრთხეზე მითითება,
რთლწესრიგებია და როგორც ამას დაინტერსებული მხარე- რომელიც საფრთხეს უქმნის მოთხოვნას (როგორც ეს საქა-
ები პირადი მიზნებისთვის უჭერენ მხარს, მაგრამ 2007 წლის რთველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 191 I 2 მუხლ-
ცვლილებებით მიღებული შედეგები უნდა იყოს საკმარისი შია მითითებული) აღარ უნდა იყოს საჭირო, რადგანაც ასეთი
გაფრთხილება და მინიშნება იმაზე, რომ კანონმდებელს უძ- საფრთხე, როგორც პრაქტიკაში არაერთხელ დადასტურდა,
რავი ნივთების ბრუნვის მოწესრიგებისას მეტი სიფრთხილე ყოველთვის არსებობს.
მართებს.
ზემოაღნიშნული ვარაუდი უნდა იქნეს გამყარებული წე-
თუ, მაგალითად, რეესტრში იცვლება მესაკუთრედ მი- რილობითი, დარღვევის შემთხვევაში სისხლისსამართლებ-
თითებული პირი, სავალდებულო უნდა იყოს, რომ მოხდეს რივად დასჯადი, გარანტიით და/ან დაუყოვნებლივ (როგო-
„ძველი“ მესაკუთრის შესაბამისი ინფორმირება. ამისთვის რც ზემოთ აღინიშნა) უზრუნველყოფადი მტკიცებულებებით
უზრუნველყოფილი უნდა იყოს პროცესი, რომელიც ყვე- − გამყარებული იმ გაგებით, რომ იკვეთებოდეს დიდი ალ-
ლა ფორმალურ კრიტერიუმს ითვალისწინებს, რომლებიც ბათობა ამ ვარაუდის ნამდვილობისა, ისე, რომ არ იყოს სა-
სასამართლოზე დაბარებისთვისაა გათვალისწინებული20. ჭირო გონივრულ ეჭვს მიღმა სტანდარტის არსებობა.
ამით რეგისტრირებული მესაკუთრე თავიდან აიცილებს ყო-
დასაშვები უნდა იყოს, როგორც რეესტრის ჩანაწერის
ველგვარ მოულოდნელობას და მას მიეცემა შესაძლებლო-
შესწორებისკენ, ისე ამ ჩანაწერის ცვლილებაზე თანხმობის
ბა, წარადგინოს შესაბამისი, ფორმალური საჩივარი (312-ე
მოთხოვნით სარჩელის აღძვრა. პირველისთვის საჭიროა,
მუხლის გაგებით) მესაკუთრედ რეგისტრირებული პირის ამ
რომ 313-ე მუხლი აღდგეს 2007 წლამდე არსებული რედაქ-
რეგისტრირებული პოზიციის წინააღმდეგ. მსგავსი წესი უნდა
ციით, რომლის გაუქმებაც სრულებით გაუგებარია. ამ ცვლი-
გავრცელდეს სხვა რეგისტრირებული უფლების ცვლილები-
ლებით გამოირიცხა სასამართლოს უფლება შეცდომების
სასაც.
(და უარესის) გამოსწორებისა, რაც 185-ე მუხლის უტყუარო-
რეესტრის ჩანაწერის წინააღმდეგ მიმართული საჩივარი ბის ვარაუდსაც არალეგიტიმურს ხდის. 312 I მუხლში აღნიშ-
(312-ე მუხლის გაგებით) უნდა აისახოს იმავე ამონაწერში. ნულია, რომ პრეზუმფცია მოქმედებს, სანამ უსწორობა არ
მხოლოდ მაშინ შეიძლება, რომ ცოდნისგან დამოუკიდებ- დამტკიცდება. ეს უკანასკნელი ნორმა აზრს კარგავს, თუ და-
ლადაც იგი ტვირთად დააწვეს შემძენს. მხოლოდ ასე იქნება ინტერესებულ მხარეს არ მიეცემა უფლება, დაამტკიცოს უს-
მესაკუთრე დაცული მტკიცებასთან დაკავშირებული გარდა- წორობა. რა თქმა უნდა, შემძენსაც უნდა მიეცეს შესაძლებ-
უვალი პრობლემებისგან და ამით უზრუნველყოფილი იქნება ლობა, რომ წარმატებით აღძრას სარჩელი სასამართლოში
ზემოთ არაერთხელ აღნიშნული ბალანსი მხარეთა შორის. და მოითხოვოს იმ პირისგან თანხმობა, რომელიც ცდილობს,
საჩივრის (312-ე მუხლის გაგებით) რეგისტრაციის შესახებ დაიცვას თავი რეესტრის ჩანაწერის შეცვლისგან.
19
გამიჯვნის პრინციპი ქართულ სანივთო სამართალში
გიორგი რუსიაშვილი
თინათინ წერეთლის სახელობის სახელმწიფოსა და სამართლის ინსტიტუტის მეცნიერი თანამშრომელი, თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის
ასისტენტ-პროფესორი
20
გამიჯვნის პრინციპი ქართულ სანივთო სამართალში სტატია
პრაქტიკა ძირითადად აღიარებს მას.5 გამიჯვნის პრინციპი, მიუხედავად იმისა, რომ გამიჯვნის პრინციპი აბსტრაქციის
პირველ რიგში, ნიშნავს იმას, რომ განკარგვა წარმოადგენს პრინციპთან ერთად საკუთრების გადაცემის შემადგენლო-
დამოუკიდებელ გარიგებას, რომელიც ფაქტობრივად შეი- ბის ძირითად ბირთვს წარმოადგენს, თავად გერმანული იუ-
ძლება ემთხვეოდეს მავალდებულებელ შეთანხმებას, თუმცა რიდიული ლიტერატურაც კი არ გამოირჩევა კონკრეტულად
სამართლებრივად, როგორც დამოუკიდებელი გარიგება, ისე ამ საკითხისთვის მიძღვნილი ნაშრომების სიუხვით. გამი-
უნდა შეფასდეს.6 ჯვნის პრინციპის დამოუკიდებელი მნიშვნელობა ძირითა-
დად ყურადღების მიღმაა დატოვებული და ის გარკვეულ თა-
ვისთავად მოცემულობად აღიქმება. თითქმის ყოველთვის,
II. გამიჯვნის პრინციპი გერმანულ სამართალში როდესაც მის აუცილებლობაზე მიდგება საქმე, დისკუსია აბ-
სტრაქციის პრინციპის საჭიროებისაკენ წარიმართება ხოლ-
გამიჯვნის პრინციპი აბსტრაქციის პრინციპთან ერთად მე, ანუ, საბოლოო ჯამში, სწორედ აბსტრაქციის პრინციპით
ფრიდრიხ კარლ ფონ სავინის ცნებათა სამყაროდან წარმო- მართლდება ასევე გამიჯვნის პრინციპიც. ხშირია შემთხვე-
დგება.7 თუმცა მასაც, ისევე, როგორც თითქმის ყველა სხვა ვები მისი აბსტრაქციის პრინციპთან სრულად გაიგივებისა11
სამოქალაქო-სამართლებრივ ფიგურას, აქვს თავისი წინა- ან, მეორე მხრივ, ტრადიცია-პუბლიციტეტის პრინციპთან
მორბედი რომის სამართალში. ორივე ცნობილი ფრაგმენტი მიბმისა და ამგვარად მისი სუფთა სახელშეკრულებო გადა-
რომის სამართლიდან, რომლებსაც სავინიმ აბსტრაქციის წყვეტასთან (ერთიანობის პრინციპთან) შეპირისპირებისა.12
პრინციპი დააფუძნა,8 თავდაპირველად მან ჯერ გამიჯვნის რა თქმა უნდა, როგორც პირველი, ისე მეორე მიდგომა თა-
პრინციპის დასასაბუთებლად გამოიყენა. ესენია ფრაგმენტი ნაბრად მცდარია და რეალურად არც თუ ისე რთულია მიჯნის
ინსტიტუციებიდან,9 სადაც საკუთრების გადამცემის ნებაზე გავლება აბსტრაქციისა და გამიჯვნის პრინციპებს შორის და
კეთდება აქცენტი და იულიანეს ფრაგმენტი,10 სადაც ის აღწე- ეს მიჯნა ყველა, ამ საკითხისთვის მიძღვნილ მეტნაკლებად
რს შემთხვევას, როდესაც ნივთის გადაცემა საკუთრების გა- სიღრმისეულ გამოკვლევაში დასმულია კიდეც.
დასვლის მიზნით ხდება, თუმცა გამცემსა და შემძენს შორის
წარმოიშობა დისენსუსი საკუთრების მოპოვების საფუძველ- თუმცა ამ მიჯნის კორექტულად დასმის შემთხვევაშიც
თან დაკავშირებით. იულიანეს მიხედვით, საკუთრება შე- გამიჯვნის პრინციპის მნიშვნელობა სამართლის პოლიტი-
მძენზე ამ შემთხვევაშიც გადადის, რასაც სავინი აბსტრაქტუ- კის კუთხით მეტწილად დაკნინებულია. მას, ჩვეულებრივ,
ლი სანივთო გარიგების კონცეპტის გასამყარებლად იყენებს. აბსტრაქციის „წინარე საფეხურად“ მოიხსენიებენ.13 გერმა-
ნული პერსპექტივიდან ეს სრულებით გამართლებულია –
მომდევნო გვერდები; ზ. ჭეჭელაშვილი, მოძრავ ნივთებზე საკუთრების გერმანელი იურისტისათვის, რა თქმა უნდა, არანაირი აზრი
გადაცემა, ქართული კერძო სამართლის კრებული I, თბილისი 2004, 90-ე არ აქვს ჰიპოთეტურ მსჯელობას გამიჯვნასთან დაკავშირე-
და მომდევნო გვერდები; გ. მარიამიძე, კაზუსები სანივთო სამართალში I, ბით კაუზალობის პრინციპის პირობებში, მაშინ, როდესაც
თბილისი 2014; გ. რუსიაშვილი, კაზუსები სამოქალაქო სამართლის ზო- ეს კაუზალობის პრინციპი გერმანიაში არ მოქმედებს. გამო-
გად ნაწილში, თბილისი 2015, 257-ე და მომდევნო გვერდი; ე. დანელია,
ქართული სამართლის მიმოხილვა – სპეციალური გამოცემა (2008), 31,
მდინარე აქედან, გერმანული დისკურსიდან მოპოვებული
64-ე და მომდევნო გვერდი; ნ. ბეგიაშვილი, სტუდენტური სამართლებრი- არგუმენტების გამოყენება ქართულ სამართალში მხოლოდ
ვი ჟურნალი (2013), 53, 61; იხ. გამიჯვნის პრინციპის საწინააღმდეგოდ ლ. შერჩევითად არის შესაძლებელი. თუმცა აქვეა უკუსაგდე-
ჭანტურია, უძრავ ნივთებზე საკუთრება, თბილისი 2003, 183; იგივე, კრე- ბი ის მოსაზრება, რომ გამიჯვნის პრინციპი აბსტრაქციის
დიტის უზრუნველყოფის სამართალი, თბილისი 2013, 137; ყოველგვარი
პრინციპის გარეშე ყოველგვარ აზრს მოკლებულია, ამის
არგუმენტაციის გარეშე ლ. თოთლაძე, სამოქალაქო კოდექსის კომენტა-
რი, წიგნი II, ჭანტურია (რედ.), 2018, მუხ. 186 30-ე და მომდევნო ველები. დასტურს წარმოადგენენ ის ქვეყნები, სადაც ეს პრინციპი
5 შდრ. საქართველოს უზენაესი სასამართლო # ას-1283-1538-09, კაუზალობის პრინციპთან ერთად თანაარსებობს. ეს არის,
25/06/2010; საქართველოს უზენაესი სასამართლო # ას-221-213-2012 მაგალითად, შვეიცარია, ავსტრია, საბერძნეთი და ა. შ.14
24/07/2012; საქართველოს უზენაესი სასამართლო # ას-483-457-2012,
20/09/2012; საქართველოს უზენაესი სასამართლო # ას-304-289-2013,
25/10/2013; საქართველოს უზენაესი სასამართლო # ას-1147-1094-2013, 11 H. Brox, Allgemeiner Teil, 36. Aufl., München 2012, Rn. 117; H.-
14/07/2014; საქართველოს უზენაესი სასამართლო # ას-1504-1424- M. Pawlowski, Allgemeiner Teil, 7. Aufl., Heidelberg 2003, Rn. 591;
2017, 9/02/2018. B. Rüthers, Allgemeiner Teil, 9. Aufl., München 1993, Rn. 285; K.
6 A. Stadler, Gestaltungsfreiheit und Verkehrsschutz durch Larenz, Schuldrecht Besonderer Teil, 13. Aufl. München 1986, § 39 II d
Abstraktion, Tübingen 1996, 7. (19); კრიტიკულად St. Habermeier, Das Trennungsdenken: Ein Beitrag
7 F. C. v. Savigny, System des heutigen Römischen Rechts, Band III, zur europäischen Privatrechtstheorie, Das Archiv für die civilistische
Berlin 1840, 312-ე და მომდევნო გვერდი, W. Felgentraeger, Friedrich Praxis (AcP) 195 (1995), 288 Anm. 1.
Carl v. Savignys Einfluß auf die Übereignungslehre, Leipzig 1927, 31-ე 12 C. Witz, Analyse critique des règles régissant le transfert de
და მომდევნო გვერდები. propriété, Festschrift für Günther Jahr (1993), 533.
8 F. C. v. Savigny, Das Obligationenrecht als Theil des heutigen 13 Stadler, Gestaltungsfreiheit und Verkehrsschutz durch
Römischen Rechts, Band II, Berlin 1854, 257; Felgentraeger, Friedrich Abstraktion, ზემოთ სქ. 6, 114, 277, 732; ამ მიმართულებით მიდის ასევე
Carl v. Savignys Einfluß auf die Übereignungslehre, ზემოთ სქ. 7, 33-ე H. Honsell, Tradition und Zession – kausal oder abstrakt? Festschrift für
და მომდევნო გვერდი; D. H. Molkenteller, Die These vom dinglichen Wolfgang Wiegand (2005), 357-ე და მომდევნო გვერდები.
Vertrag, Frankfurt a. M. 1991, 86-ე და მომდევნო გვერდი; J. T. Füller, 14 რა თქმა უნდა, უახლეს გერმანულ ლიტერატურაშიც მოიპოვება ნაშ-
Eigenständiges Sachenrecht? Tübingen 2006, 121. რომები, სადაც ჯეროვნად არის შეფასებული გამიჯვნის პრინციპის რეა-
9 Inst. 2, 1, 40. ლური მნიშვნელობა (მაგალითისათვის საკმარისია Habermeier, AcP 195
10 Jul. D. 41, 1, 36. (1995), ზემოთ სქ. 11, 283; Füller, Eigenständiges Sachenrecht? ზემოთ
21
გიორგი რუსიაშვილი შედარებითი სამართლის ჟურნალი 1/2019
III. გამიჯვნის პრინციპის მოწესრიგება საკანონმდებლო რომ ნასყიდობის დადება და მის შესასრულებლად მფლო-
დონეზე ბელობის გადაცემა არ არის საკმარისი საკუთრების გადა-
სვლისათვის, არამედ ეს დამოუკიდებელი სამართლებრივი
გავრცელებული მოსაზრების თანახმად, საქართველოს
აქტით, კერძოდ სანივთო გარიგებით, უნდა მოხდეს.
სამოქალაქო კოდექსი იმგვარად არის კონციპირებული,
რომ არ ტოვებს ადგილს სანივთო და ვალდებულებითი გა- 2. სანივთო სამართალში მოძრავ ნივთზე საკუთრების
რიგების ერთმანეთისაგან განსხვავებისათვის. ამ მოსაზრე- გადაცემის შემადგენლობის გვერდით, სსკ-ის 188-ე მუხლ-
ბის მიმდევრები, პირველ რიგში, უთითებენ სამოქალაქო ში, მოწესრიგებულია პირობადებული საკუთრება, რომლის
კოდექსის 186-ე მუხლზე – მოძრავ ნივთებზე საკუთრების არსისა და მექანიზმის გაგება შეუძლებელია სანივთო გარი-
გადაცემის შემადგენლობა – სადაც მართლაც არ არის ნა- გების გარეშე. გადადების პირობით შეიძლება დაიდოს მხო-
ხსენები სანივთო გარიგება. მოცემული დანაწესის თანახ- ლოდ გარიგება და არა მფლობელობის გადაცემის რეალაქტი
მად, საკუთრების გადაცემისათვის, კაუზალური გარიგების – traditio.16 შესაბამისად, თუ არ არსებობს სანივთო ხელშე-
გარდა, აუცილებელია მხოლოდ traditio – მფლობელობის კრულება, პირობადებული შეიძლება იყოს მხოლოდ ნასყი-
მინიჭების რეალაქტი. ეს მნიშვნელოვანი არგუმენტია გამი- დობის ხელშეკრულება.17 მაშინ კი გაუგებარია, თუ რატომ
ჯვნის წინააღმდეგ, მაგრამ, მის საპირისპიროდ, შესაძლე- არის მოწესრიგებული პირობადებული საკუთრება სანივთო
ბელია შვეიცარიის სამოქალაქო კოდექსის 714-ე მუხლზე სამართალში. გარდა ამისა, თუ ნასყიდობაა პირობადებული,
მითითება, საიდანაც ასევე არ იკითხება გამიჯვნის პრინციპი, ეს ნიშნავს იმას, რომ ის სრულად არის პირობადებული, ანუ
თუმცა ის შვეიცარიაში ცალსახად აღიარებულია. გარდა ამი- ორივე მხარისათვის – პირობის დადგომამდე მყიდველი არ
სა, საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის ცალკეული ნო- ხდება მესაკუთრე და არც გამყიდველს აქვს მის წინააღმდეგ
რმების ფორმულირება და კანონით გათვალისწინებული სა- ფასის გადახდის მოთხოვნა.18 პირობადებული ნასყიდობის
მართლებრივი ფიგურები ერთმნიშვნელოვნად მიანიშნებენ ამ მოუქნელი შედეგის თავიდან აცილებას ფრანგები სხვადა-
მიჯნაზე სანივთო და ვალდებულებით გარიგებებს შორის:15 სხვა კონსტრუქციის მეშვეობით ცდილობენ, თუმცა ამ კონ-
სტრუქციათა დოგმატურად გამართვა უკვე შეუძლებელია.19
1. პირველ რიგში, ეს არის სსკ-ის 477-ე მუხლი, რომელიც
ამიტომაც უპირობოდ დადებული ნასყიდობა და პირობა-
ნასყიდობის ხელშეკრულების ტიპურ ვალდებულებებს გან-
დებული სანივთო გარიგება წარმოადგენს პირობადებული
საზღვრავს: აქაც, ისევე, როგორც გსკ-ის 433-ე პარაგრაფში,
საკუთრების ოპტიმალურ კონსტრუქციას, თუმცა ამისათვის,
ერთმანეთისაგან გამიჯნულია მფლობელობის მინიჭებისა
პირველ რიგში, აუცილებელია, რომ ეს სანივთო გარიგება
და საკუთრების გადაცემის ვალდებულება. ეს ნიშნავს იმას,
საერთოდ არსებობდეს.20
22
გამიჯვნის პრინციპი ქართულ სანივთო სამართალში სტატია
გადაცემის ყოველგვარ გარიგებას, წარმოადგენს გამიჯვნის ნის დათმობის გარიგება (198-ე და მომდევნო მუხლები), ანუ
პრინციპის პირდაპირ მტკიცებულებას,22 რადგან ეს პრინციპი სანივთო სამართალში მოწესრიგებული ინსტიტუტი. გამი-
სხვა არაფერია, თუ არა ვალდებულებით ხელშეკრულებასა ჯვნის პრინციპის გარეშე აუხსნელია, თუ რას წარმოადგენს
და იმ გარიგებას შორის მიჯნა, რომლითაც უშუალოდ ხდება 199 II 1 წინადადებაში მოწესრიგებული დათმობის ხელშეკ-
უფლების სანივთო სტატუსზე ზემოქმედება.23 რულება. გასაგებია, რომ აქ არ იგულისხმება მოთხოვნის
ნასყიდობა ან რაიმე სხვა ვალდებულებითი გარიგება. პირ-
ასევე სსკ-ის 982 I, II მუხლი ითვალისწინებს სხვისი სამა-
ველ რიგში, იმიტომ, რომ გაუგებარია, თუ მაშინ რატომ
რთლებრივი პოზიციების არაუფლებამოსილი პირის მხრი-
არის ის მოწესრიგებული სანივთო და არა ვალდებულებით
დან განკარგვით ხელყოფისა24 და უფლებამოსილი პირის
სამართალში და, გარდა ამისა, ნასყიდობით ვერავინ ვე-
მიერ ამ განკარგვის მოწონების25 (982 II) შესაძლებლობას.
რავის ვერ დაუთმობს მოთხოვნას, ნასყიდობით შეიძლება
ამ დანაწესის გაგებით განკარგვა წარმოადგენს ისეთ გარი-
მხოლოდ დათმობის ვალდებულების კისრება (477). ამის
გებას (და არა რეალაქტს), რომელიც უშუალოდ ზემოქმე-
საპირისპიროდ, 199 II 1 მუხლში საუბარია გარიგებაზე რომ-
დებს სხვა პირის სამართლებრივ პოზიციაზე. ამიტომაც
ლითაც უშუალოდ ხდება დათმობა, ანუ რეალური ტრანზაქ-
განკარგვის ქვეშ შეიძლება მოვიაზროთ მხოლოდ სანივთო
ცია. ამიტომაც ამ მუხლში ნახსენები გარიგება შეიძლება
გარიგება (და სხვა განკარგვითი, ანუ ვალდებულებითი შე-
იყოს მხოლოდ მოთხოვნის დათმობის „სანივთო“26 გარიგე-
თანხმებისაგან გამიჯვნადი, გარიგებები), რადგან ნასყიდო-
ბა, ანუ განკარგვითი გარიგება.27 მაშინ საკმაოდ გაურკვევე-
ბა ან რომელიმე სხვა მავალდებულებელი გარიგება, მაშინაც
ლია, თუ რატომ უნდა ჩაითვალოს – იმ მოსაზრების მიხედ-
კი, როდესაც ის სხვა პირის ნივთზე იდება, ამ პირის სანივთო
ვით, რომელიც უარყოფს გამიჯვნას – სწორედ საკუთრების
პოზიციებს საერთოდ არ ეხება და ამით ის ვერც იქნება ხე-
გადაცემა მხოლოდ რეალაქტად.
ლყოფილი.
4. გამიჯვნის პრინციპის შემდეგი მტკიცებულებაა სსკ-ის
ამ კონტექსტშივეა სახსენებელი, რა თქმა უნდა, მოთხოვ-
324-ე მუხლში მოწესრიგებული „გასხვისების გარიგება“,
რომელსაც კანონმდებელი მიჯნავს ამ გასხვისების მავა-
22 Larenz, Schuldrecht Besonderer Teil, ზემოთ სქ. 11, § 39 II d ლდებულებელი გარიგებისაგან. აქვეა აღსანიშნი სსკ-ის 114-
(16), Habermeier, AcP 195 (1995), ზემოთ სქ. 11, 288 Anm. 1; Stadler, ე მუხლი, რომელიც გსკ-ის 181-ე პარაგრაფის კალკს წარმო-
Gestaltungsfreiheit und Verkehrsschutz durch Abstraktion, ზემოთ სქ. ადგენს და „შესრულების გარიგების“ შესახებ საუბრობს, ანუ
6, 7.
ისეთი გარიგების შესახებ, რომლის დადებითაც სრულდება
23 განკარგვის დამოუკიდებელი გარიგების სახით გამოცალკევება ვა-
ლდებულებითი გარიგებისაგან წარმოადგენს საკმაოდ მოსახერხებელ სხვა გარიგება. ამგვარი მიმართება კი, ჩვეულებრივ, მხო-
გადაწყვეტას და იძლევა სამართლებრივი სიკეთეების ტრანსფერის უფრო ლოდ ვალდებულებით კაუზალურ- და სანივთო შესრულების
მრავალფეროვნად გამართვის შესაძლებლობას. მაგალითისათვის შესაძ- გარიგებებს შორის წარმოიშობა.
ლებელია შემთხვევის მოშველიება, როდესაც პირი სხვას ანიჭებს მისი
ნივთის გაყიდვის (წარმომადგენლობით) უფლებამოსილებას, თუმცა არ 5. თუ ქართული სამართალი არ აღიარებს სანივთო გა-
ანიჭებს ამ ნივთზე საკუთრების გადაცემის უფლებას. მიუხედავად ამისა, რიგებას, მაშინ გაუგებარია, რას წარმოადგენს სანივთო სა-
წარმომადგენელი აკეთებს ორივეს, არა მხოლოდ ყიდის ნივთს, არამედ
მართალში მოწესრიგებული დერელიქცია (სსკ-ის 184-ე მუ-
გადასცემს მასზე საკუთრებასაც. რეალური მდგომარეობის გამორკვე-
ვის შემდეგ გამყიდველი თანახმაა, რომ საკუთრება მყიდველს დარჩეს, ხლი), უარი იპოთეკაზე (სსკ-ის 299-ე მუხლი), გირავნობაზე
თუმცა, განკარგვის გარიგების ცალკე გამოყოფის გარეშე გაურკვეველი (სსკ-ის 272-ე მუხლი) ან ნებისმიერ სხვა სანივთო უფლე-
რჩება, თუ რა უნდა მოიწონოს მან (102 II) – ნასყიდობას ვერ მოიწონებს, ბაზე (მაგ., სსკ-ის 238 I მუხლი). ესენი ყველანი ცალმხრივი
რადგან ის ისედაც ნამდვილია, ხოლო რეალაქტის მოწონება შეუძლებე- გარიგებებია და, რა თქმა უნდა, არა მხოლოდ რეალაქტები.
ლია. რჩება მხოლოდ ერთი გამოსავალი, გამყიდველმა მყიდველს ნივთზე
საკუთრება თავიდან უნდა გადასცეს.
მათი შედგომისთვის აუცილებელია გარიგებისმიერი ნების
24 შდრ. ამასთან დაკავშირებით დეტალურად BGHZ 29, 159; BGH გამოხატვა.28 და თუ ეს აქტები გარიგებებია, მაშინ ისინი
WM 1975, 1180; RGZ 88, 359; E. v. Caemmerer, Bereicherung und სანივთო გარიგებების რიცხვს უნდა მივაკუთვნოთ, რადგან
unerlaubte Handlung, Festschrift für Ernst Rabel (1954), 357; Lorenz, არანაირი ვალდებულებითი ეფექტი მათ არ გააჩნიათ. ამ
in Staudinger BGB, 15. Aufl., 2007, § 816 Rn. 23; Schwab, in Münchener
შემთხვევაში კი საკმაოდ გაუგებარი რჩება, თუ რატომ აღი-
Kommentar zum BGB, 7. Aufl., 2017, § 816 Rn. 4; D. Medicus/J. Petersen,
Bürgerliches Recht, 24. Aufl., München 2013, Rn. 726; Wendehorst, in არებს ქართული სანივთო სამართალი მხოლოდ ცალმხრივ
Beck OK BGB, 43. Aufl., 2017, § 816 Rn. 16. სანივთო გარიგებებს და არ აღიარებს ორმხრივს, როგორიც
25 BGH NJW 1951, 1452; BGH NJW 1972, 1197; RGZ 106, 44; BGH NJW არის, მაგალითად, საკუთრების გადაცემა.
1960, 860; BGH NJW 1991, 695; K. Larenz/C.-W. Canaris, Lehrbuch des
Schuldrechts, II/2, München 1994, § 69 II 1c; Schwab, in MüKo BGB, 7.
Aufl., 2017, § 816 Rn. 34; Lorenz, in Staudinger BGB, 15. Aufl., 2007, § 26 მოთხოვნის დათმობის განკარგვით გარიგების, მიუხედავად არსობ-
816 Rn. 9; თავდაპირველად ეს მოსაზრება გამოთქმულია: P. Oertmann, რივი იდენტურობისა, სანივთო გარიგებად მოხსენიება ტერმინოლოგიუ-
Recht der Schuldverhältnisse, 4. Aufl., Berlin 1919, § 816 Anm. 1a; A. v. რად გაუმართავია, რადგან მოთხოვნა არ წარმოადგენს ნივთს.
Tuhr, Allgemeiner Teil des BGB, II, München 1918 და F. Schulz, System 27 შდრ. ამასთან დაკავშირებით Honsell, FS Wiegand, ზემოთ სქ. 13,
der Rechte auf den Eingriffserwerb, Archiv für die civilistische Praxis 366-ე და მომდევნო გვერდები.
(AcP) 105 (1909) 354; შდრ. ამასთან დაკავშირებული თავდაპირვე- 28 შდრ. L. Enneccerus/Th. Wolff/L. Raiser, Sachenrecht, 10. Aufl.,
ლი სასამართლო პრაქტიკისათვის RG 12.3.1923 (IV); RGZ 106, 44; RG Tübingen 1957, § 78 II 1 b (290); Kohler, in Münchener Kommentar
211.10.1926 (IV); RGZ 115, 31; D. König, Gutachten und Vorschläge zur zum BGB, 7. Aufl. 2016, § 875 Rn. 1 და მომდევნო ველები; Damrau, in
Überarbeitung des Schuldrechtes, Köln 1981, 1552. Münchener Kommentar zum BGB, 7. Aufl. 2016, § 1255 Rn. 1.
23
გიორგი რუსიაშვილი შედარებითი სამართლის ჟურნალი 1/2019
გარდა ამისა, ქართულ სამართალში არსებობს მთელი IV. გამიჯვნის პრინციპი ფრანგულ სამართალში
რიგი დანაწესებისა, რომლებიც იძლევა სანივთო უფლების
გამიჯვნის პრინციპი ფრანგულ სამართალში ცალსახად
შინაარსის განსაზღვრის შესაძლებლობას მხარეთა შეთა-
უკუგდებულია.32 გერმანული მართლწესრიგისათვის და-
ნხმების საფუძველზე. მაგალითად, დატვირთული ნივთის
მახასიათებელ თავისებურებად აღქმული გამიჯვნის პრინცი-
საკუთრებაში გადაცემის დათქმა გირავნობის ან იპოთეკის
პის უკუგდება ფრანგულ სამართალში დასაბუთებულია იმ
სამართალში (2601, 300 I, შდრ. ასევე 301 I1). თუ სანივთო
არგუმენტით, რომ კანონის ტექსტში არსად არის მინიშნება
გარიგება არ არსებობს, ყველა ეს დანაწესი მხოლოდ ვა-
იმაზე, რომ უფლების გადაცემისათვის, ნასყიდობის დადების
ლდებულებით-სამართლებრივ შეთანხმებას ეხება და მათი
გარდა, დამატებით კიდევ განკარგვის გარიგებაა საჭირო.
ადგილი ვალდებულებით სამართალშია შესაბამისი ქვეთა-
ნასყიდობის დადებასთან ერთად – ზოგადად აღიარებული
ვის – „გირავნობის ხელშეკრულების“ ან „იპოთეკის ხელშე-
ფორმულირების მიხედვით – საკუთრება მყიდველზე გადა-
კრულების“ – ქვეშ.29
დის: „. . .. la propriété est acquise de droit à l'acheteur à
თუმცა მოცემულ დანაწესებზე მითითებით, ისევე, რო- l'égard du vendeur, dès qu'on est convenu de la chose
გორც ზოგადი შენიშვნით, რომ სამართლებრივ სიკეთეთა et du prix, quoique la chose n'ait pas encore été livrée
გადაცემის გერმანული მოდელის რეცეფცია არსად არ მო- ni le prix payé“.33
მხდარა გამიჯვნის პრინციპის გარეშე, ქართველ სკეპტიკო-
თუმცა, მიუხედავად ფრანგულ იურიდიულ ლიტერატურა-
სთა დარწმუნება შეუძლებელია; ასევე იმ არგუმენტით, რომ,
ში გამოთქმული საწინააღმდეგო მოსაზრებებისა, ფრანგულ
განსხვავებით ინსტიტუციების სისტემისაგან, პანდექტური
კერძო სამართალში გვხვდება ცალკეული შემთხვევები და
აგებულება, რომელიც საქართველოს სამოქალაქო კოდექსს
გადაწყვეტები, რომელთა ახსნაც მოცემული პრინციპის გა-
უდევს საფუძვლად, პირდაპირ მიანიშნებს გამიჯვნის პრი-
რეშე შეუძლებელია,34 მაშინაც კი, როდესაც მისი მოქმედება
ნციპის არსებობაზე და ზოგადად სანივთო გარიგება სუვე-
ცნებებისა და კანონის სისტემატიკის დონეზე არსად არის კო-
რენული სანივთო სამართლის კორელატს წარმოადგენს.30
ნსტატირებული.35 ფრანგულ სამართალშიც არსებობს შემ-
სანივთო გარიგების გარეშე, საქართველოს სამოქალაქო
თხვევები, როდესაც საკუთრება მყიდველზე ვერ გადავა ნას-
კოდექსში მოწესრიგებული ტრადიციის პრინციპით ქართუ-
ყიდობის დადებასთან ერთად.36 მაგალითად, გერმანულის
ლი მართლწესრიგი, ერთი შეხედვით, ესპანურ პარადიგმას
დარად, ფრანგული სამართალიც იცნობს ჯერ არარსებული
გაიმეორებს, ანუ რომანული მართლწესრიგის ე. წ. კომპრო-
ნივთების ნასყიდობას,37 გვაროვნული ნივთის ნასყიდობას38
მისულ გადაწყვეტას, სადაც ერთიანობის პრინციპს ტრადი-
და პირობადებულ საკუთრებას. ყველა ამ შემთხვევაში ნას-
ციის პრინციპი ავსებს (ამის შეუძლებლობასთან დაკავშირე-
ყიდობის დადებასთან ერთად საკუთრების მყიდველზე გადა-
ბით დეტალურად იხ. ქვევით). საკმაოდ უცნაური შედეგი იმ
სვლა ან არ არის ნასურვები მხარეთა მიერ, ან ფაქტობრივად
წამოწყებისა, რომელსაც გერმანული სამართლის რეცეფცია
შეუძლებელია.39 გვაროვნული ვალდებულებისას გადასა-
ერქვა. ესპანურ მართლწესრიგში, ისევე, როგორც ფრან-
ცემი ნივთის კონკრეტიზებით (individualisation)40 – იგივე
გულში, ამოსავალ წანამძღვრად მიჩნეულია ის დათქმა, რომ
ეხება მყიდველის მიერ ნასყიდობის ფასის მისი დანარჩენი
ვალდებულებითი გარიგება საკუთარ თავში მოიცავს განკა-
ქონებიდან გამოცალკევებას – ნასყიდობის შემადგენლო-
რგვის მომენტს, თუმცა საფრანგეთისაგან განსხვავებით, სა-
ბას უნდა დაემატოს დამატებითი ქმედება იმისათვის, რომ
კუთრების გადაცემისათვის დამატებით აუცილებელია ასევე
მფლობელობის გადაცემა. მაგრამ, გამომდინარე იქიდან,
32 Larenz, Schuldrecht Besonderer Teil, ზემოთ სქ. 11, § 39 II c (16);
რომ ასევე ესპანელთათვის ამოსავალ წერტილს ერთია- Zweigert/Kötz, Einführung in die Rechtsvergleichung, Band I, Tübingen
ნობის პრინციპი წარმოადგენს,31 საჭიროა, ყურადღება მი- 1971, § 15 (213-ე და მომდევნო გვერდები); Witz, FS Jahr, ზემოთ სქ. 12,
ვაპყროთ იმ მართლწესრიგს, რომელიც ამ თვალსაზრისით 547.
არქეტიპულ ხასიათს ატარებს, კერძოდ, ფრანგულ სამართა- 33 საფრანგეთის სამოქალაქო კოდექსის 1583-ე მუხლი, მუხლის თარგ-
მანისათვის იხ. სქ. 4 .
ლს. 34 Habermeier, AcP 195 (1995), ზემოთ სქ. 11, 287.
35 შდრ. საკმარისია საფრანგეთის სამოქალაქო კოდექსის (ძვ. რედაქ-
ციის) 1138-ე და 1583-ე მუხლები, იხ. სქოლიო 1.
36 Habermeier, AcP 195 (1995), ზემოთ სქ. 11, 287.
37 Cour de cassation (civ.) 14.3.1900 (William Eden c. Whistler),
D. P. 1900, 1, 497: ამერიკელმა მხატვარმა ვისტლერმა უარი განაცხადა
შემკვეთისათვის, სერ ვილიამ ედენისათვის, შეკვეთილი ნახატის – ლედი
ედენის პორტრეტის გადაცემაზე, იმ მოტივით, რომ შეპირებული გასამ-
რჯელო შეუსაბამოდ მცირე იყო. სასამართლოს მიხედვით, ხელშეკრულე-
29 შდრ. L. Enneccerus/Th. Wolff/L. Raiser, Sachenrecht, 10. Aufl., ბა, რომლის ძალითაც მხატვარი კისრულობს ნახატის დახატვას, წარმოა-
Tübingen 1957, § 78 II 1 b (290); Kohler, in Münchener Kommentar დგენს განსაკუთრებული ბუნების მქონე გარიგებას და შემკვეთი ნახატზე
zum BGB, 7. Aufl. 2016, § 875 Rn. 1 და მომდევნო ველები; Damrau, in საკუთრებას მოიპოვებს მხოლოდ მას შემდეგ, რაც მხატვარი გადასცემს ამ
Münchener Kommentar zum BGB, 7. Aufl. 2016, § 1255 Rn. 1. ნახატს და შემკვეთი მას მიიღებს.
30 Stagl, Jb. Junger Zivilrechtswissenscahftler 2004, ზემოთ სქ. 15, 38 Witz, FS Jahr, ზემოთ სქ. 12, 538-ე და მომდევნო გვერდები.
389. 39 შდრ. Witz, FS Jahr, ზემოთ სქ. 12, 543; Cour de cassation (civ.)
31 იხ. ქართულ და ესპანურ გადაწყვეტის შეპირისპირებისათვის ასევე 14.3.1900 (William Eden c. Whistler), D. P. 1900, 1, 497.
შემაჯამებელ ნაწილში. 40 საფრანგეთის სამოქალაქო კოდექსის 1585-ე მუხლი.
24
გამიჯვნის პრინციპი ქართულ სანივთო სამართალში სტატია
შემძენზე გადავიდეს საკუთრება. ამგვარი შემთხვევების მა- ტიპის ფრაზებით გვაიძულებს მოძრავი ნივთის უბრალო გა-
გალითები ამით არ ამოიწურება: მოთხოვნის დათმობის ნამ- სხვისების სულ მცირე სამ და ერთმანეთისაგან სამართლებ-
დვილობა, მოთხოვნის ნასყიდობის გარდა, მოითხოვს ასევე რივად სრულებით დამოუკიდებელ გარიგებად დაყოფას.
ამ დათმობის შეტყობინებას მოვალისათვის.41 აქ მხარეები ვინც მიდის მაღაზიაში და ყიდულობს წყვილ ხელთათმანს,
ვერ აცდებიან რამდენიმე სამართლებრივი აქტის განხო- რომლისათვისაც ის დაუყოვნებლივ იხდის ფასს და რომელ-
რციელების აუცილებლობას, თუ დადებული გარიგების სრუ- საც ის თან წამოიღებს, უნდა იცოდეს, რომ აქ სამი რაღაც
ლად შესრულება სურთ. ამ გაგებით ფრანგული სამართალი მოხდა: 1. დაიდო მავალდებულებელი გარიგება და მისგან
მოთხოვნის ცესიისას მეტწილად შეესატყვისება გერმანული წარმომდგარი ვალდებულება დაიფარა შესრულებით; 2. და-
სამართლის გადაწყვეტას.42 იგივე წესი მოქმედებს საორ- იდო ამ სამართლებრივი საფუძვლისაგან ყოვლად მოწყვე-
დერო ფასიანი ქაღალდის გადაცემისას: აქაც, მართალია, ტილი სანივთო ხელშეკრულება საკუთრების გადაცემასთან
ნასყიდობის წინაპირობას მხოლოდ მხარეთა შორის კონსე- დაკავშირებით; 3. ამ ორი გარიგების გარდა მოხდა ორი
ნსუსი წარმოადგენს, თუმცა უფლების გადაცემა ვერ მოხდე- გადაცემა, რომელიც, მართალია, არ არის გარიგება, მაგრამ
ბა დამატებითი აქტის, კერძოდ: ინდოსამენტის (და დოკუმე- არის სამართლებრივი აქტი. არ არის ეს წმინდა ფიქცია? მა-
ნტის გადაცემის) გარეშე.43 შინ, როდესაც ხდება ორი ერთმანეთისაგან დამოუკიდებელი
გარიგების შეთხზვა, სინამდვილეში კი მხოლოდ ერთიანი
ამგვარად, ფრანგული სამართალი იცნობს შემთხვევებს,
გარიგების ორ სხვადასხვა პერსპექტივასთან გვაქვს საქმე,
როდესაც, ვალდებულებითი გარიგების გარდა, აუცილებე-
ამით არა მხოლოდ რეალური ხდომილებაა თავდაყირა და-
ლია კიდევ დამატებითი სამართლებრივი აქტი საკუთრების
ყენებული, არამედ ხელყოფილია ასევე მატერიალური სამა-
გადაცემისათვის,44 თუმცა არ აქვს მისი კლასიფიკაციისათ-
რთალიც გადამეტებული ფორმალიზმის გამო.“45
ვის რაიმე გამზადებული სამართლებრივი ფიგურა თავის არ-
სენალში. მაშინ იბადება კითხვა, თუ რატომ აწყდება ამ სა- ეს არგუმენტი დღემდე ხშირად გამოიყენება. თუმცა მისი
მართლებრივი ფიგურის – გამიჯვნის პრინციპის – აღიარება გაქარწყლება საკმაოდ მარტივია. ის „გარიგების“ ცნების
ასეთ მძაფრ ოპოზიციას. ქვეშ მხოლოდ რეალურ მოქმედებას მოიაზრებს, რაც საკ-
მაოდ გავრცელებული,46 თუმცა სრულებით მცდარი შეხედუ-
ლებაა.47 მართალია, გირკე საუბრობდა რეალური ხდომი-
V. გამიჯვნის პრინციპის კრიტიკა ლების „ორი განსხვავებული პერსპექტივიდან“ შეფასებაზე,
თუმცა არ შეუწუხებია თავი მისი შინაარსის განმარტებისა და
გამიჯვნის პრინციპის კრიტიკას გრძელი ისტორია აქვს აუცილებლობის ცხადყოფისათვის.48 რეალურად, გამიჯვნის
და სათავეს იღებს ჯერ კიდევ ოტო ფონ გირკედან: „ეს არის პრინციპი წარმოადგენს იმ აუცილებლობის გამოხატულე-
დოქტრინალური ძალადობა რეალურ ცხოვრებაზე, როდე- ბას, რომ ერთი ცალკეული ფაქტობრივი შემადგენლობისას
საც წყვილი ხელთათმანის საყიდლად სამი გარიგების და- ერთმანეთისაგან უნდა გაიმიჯნოს ორი საკითხი, რომლებიც
დებაა საჭირო. როდესაც კანონპროექტი სახელმძღვანელოს წარმოადგენენ ფაქტობრივი ხდომილების სხვადასხვა მხა-
რეს, განსხვავდებიან რა ერთმანეთისაგან, როგორც სამა-
41 შდრ. საფრანგეთის სამოქალაქო კოდექსის (ძვ. რედაქციის) 1160-ე რთლებრივი შედეგების, ისე ფაქტობრივი წინაპირობების
მუხლი. მხრივ:49 1. დგება თუ არა დასახული ვალდებულებითი შე-
42 Habermeier, AcP 195 (1995), ზემოთ სქ. 11, 289.
43 Habermeier, AcP 195 (1995), ზემოთ სქ. 11, 289 და იქ მითითებული
ლიტერატურა. 45 O. v. Gierke, Der Entwurf eines bürgerlichen Gesetzbuchs und
44 გარდა ამისა, ფრანგული სამართალი აღიარებს ერთ ცალკეულ შემ- das deutsche Recht, Leipzig1889, 336; E. Strohal, Rechtsübertragung
თხვევაში საკუთრების მოპოვების აბსტრაქტულ საფუძველსაც: ისიც, ისევე und Kausalgeschäft im Hinblick auf den Entwurf eines bürgerlichen
როგორც ყველა სხვა განვითარებული სამართალი, იცნობს საკუთრების Gesetzbuchs für das Deutsche Reich, Jherings Jahrbücher für die
კეთილსინდისიერად მოპოვებას, როდესაც შემძენი, რომელიც არამესა- Dogmatik des bürgerlichen Rechts (JherJb) 27 (1889), 337; A.
კუთრისაგან იძენს ნივთს, ხდება ამ ნივთის მესაკუთრე (შდრ. საფრანგე- Bechmann, Der Kauf nach gemeinem Recht I: Geschichte des Kaufs im
თის სამოქალაქო კოდექსის (ძვ. რედაქციის) 2279, 2268-ე მუხლები, römischen Recht, Erlangen 1876, 608; შდრ. მომდევნო პერიოდისათვის
Cour de cassation, 20.02.1996, Bull. civ. 1996 I Nr. 96, 66; Cour d’appel ნაციონალ-სოციალისტური პერსპექტივიდან გამიჯვნის პრინციპის, რო-
de Paris, 15.02.1961 (Dame Morel d’Arleux c. Desourtheau et autres). გორც რომაული სამართლის გადმონაშთის კრიტიკისათვის – H. Lange,
მართალია, შემძენი, რომელიც არამესაკუთრისაგან იძენს ნივთს, ვერ Liberalismus, Nationalsozialismus und Bürgerliches Recht, Tübingen
მოიპოვებს საკუთრებას ამ ნივთზე გარიგების მეშვეობით, რადგან არავის 1933, 20.
შეუძლია გადასცეს სხვას უფრო მეტი უფლება, ვიდრე თვითონ ფლობს - 46 შდრ. მაგალითად, K. Larenz, Allgemeiner Teil des BGB, 7. Aufl.,
nemo plus iuris ad alium transferre potest quam ipse habet, თუმცა კე- München 1989, § 18 II d (315).
თილსინდისიერი შემძენი მფლობელობის მოპოვებასთან ერთად ხდება 47 Habermeier, AcP 195 (1995), ზემოთ სქ. 11, 287; Füller,
მესაკუთრე და წინა მესაკუთრეს აღარ შეუძლია მისგან ნივთის გამოთხო- Eigenständiges Sachenrecht? ზემოთ სქ. 8, 115.
ვა, გარდა იმ შემთხვევისა, როდესაც ნივთი იყო დაკარგული ან მოპარუ- 48 Habermeier, AcP 195 (1995), ზემოთ სქ. 11, 287.
ლი. იგივე წესი მოქმედებს იმ შემთხვევაში, როდესაც შემძენის უფლება ex 49 მაგალითად, ის, რომ გამყიდველი არ არის გაყიდული ნივთის მე-
post ან ex ante ხდება არანამდვილი. უკან მოთხოვნა არის გამორიცხული საკუთრე, სრულებით უმნიშვნელოა მის მიერ სხვის ნივთზე დადებული
მას შემდეგ, რაც კეთილსინდისიერი შემძენი მოიპოვებს მფლობელობას. ნასყიდობის ნამდვილობისათვის, მაშინ როდესაც ეს გადამწყვეტია საკუთ-
ამგვარად, მფლობელობის მოპოვება წარმოშობს შემძენისათვის საკუთ- რების გადაცემის შემადგენლობისათვის (მოიპოვებს შემძენი საკუთრებას
რების შეძენის ახალ საფუძველს, რომელიც არის აბსტრაქტული და შეძე- სსკ-ის 186 I მუხლის მიხედვით თუ მხოლოდ 187 I მუხლის შესაბამისად).
ნის სხვა წინაპირობებისაგან დამოუკიდებელი. ასევე ის ფაქტი, რომ გაყიდული ნივთი აღარ არსებობს, საერთოდ უმნიშ-
25
გიორგი რუსიაშვილი შედარებითი სამართლის ჟურნალი 1/2019
დეგი (ამ ეტაპზე გამსხვისებლის განკარგვის უფლებამოსი- გარეშე უაზრობაა და ზოგადადაც უაზრობაა; შეუძლებელია
ლება უმნიშვნელოა)? 2. დგება თუ არა დასახული სანივთო თუნდაც ერთი შემთხვევის დასახელება, როდესაც გამი-
სამართლებრივი შედეგი, ანუ სანივთო უფლების შინაარსის ჯვნის პრინციპი სამართლებრივი შედეგის მხრივ რეალურად
ცვლილება, გადაცემა, დატვირთვა ან გაუქმება (აქ უკვე გა- რამეს შეცვლიდა. ამ ტიპის არგუმენტების – „რა სარგებელი
ნკარგვის უფლებამოსილებას ენიჭება გადამწყვეტი მნიშ- მოაქვს ამას პრაქტიკაში?“ – გაქარწყლება შესაძლებელია
ვნელობა)? ანუ გამიჯვნის პრინციპი აღიარებს სამართლებ- მხოლოდ იმ კონკრეტულ შემთხვევებზე მითითებით, რომ-
რივ შემადგენლობათა და არა ფაქტობრივ ხდომილებათა ლებიც სწორედ შედეგიდან გამომდინარე ნათელყოფენ
სიმრავლეს.50 მართალია, ის ამით არ გვთავაზობს სანივთო სანივთო და ვალდებულებითი გარიგების ერთმანეთისაგან
გარიგების ნამდვილად დატოვების შესაძლებლობას, როდე- გამიჯვნის აუცილებლობას.
საც კაუზალური გარიგება ჩაიშლება, თუმცა მისი წყალობით
შესაძლებელია, სულ მცირე, საპირისპირო შემთხვევაში და-
მაკმაყოფილებლი შედეგის მიღება – კერძოდ, კაუზალური VI. ნების ნაკლი და გარიგების შინაარსის გამართვა
ვალდებულებითი გარიგების ნამდვილობა, მაშინაც კი, რო-
დესაც სანივთო არანამდვილად უნდა გამოცხადდეს. საკუთ- ამ კონკრეტულ შემთხვევებზე მითითება არც თუ ისე რთუ-
რების გადაცემის ეს დანაწევრება ორ სამართლებრივ შე- ლია. რეალურად ქართულ სამართალშიც არსებობს მთელი
მადგენლობად, რომლებიც განსხვავებულ წინაპირობებზეა რიგი შემთხვევებისა, როდესაც პირმა არ უნდა მოიპოვოს
დამოკიდებული, იძლევა საკუთრების გადასვლის ჩაშლის საკუთრება, მიუხედავად იმისა, რომ სახეზეა ნამდვილი ვა-
შესაძლებლობას იმ შემთხვევაშიც, როდესაც ვალდებულე- ლდებულებითი გარიგება (კაუზა) და ნივთი გადაეცა შემძე-
ბითი გარიგება ნამდვილია. გამიჯვნის პრინციპის გარეშე ეს ნს. როგორც ზემოთ ვახსენეთ, გამიჯვნის პრინციპის გარეშე,
საკმაოდ რთულად მისაღწევია (ზოგჯერ - სრულებით მიუღ- ჩვეულებრივ, შეუძლებელია საკუთრების გადაცემის ჩაშლა
წეველი), რადგან, თუ არ არსებობს სანივთო გარიგება, მა- კაუზალური გარიგების გაბათილების გარეშე, რასაც არასა-
შინ ვალდებულებითი გარიგება ყველა მის შედეგს საკუთარ სურველ შედეგებამდე მივყავართ.
თავში მოიცავს. ანუ მავალდებულებელი გარიგების შინაა- 1. არასრულწლოვანი/ფსიქიკური აშლილობის მქონე შე-
რსის ნებისმიერი ტიპის გამართვა ავტომატურად აისახება მძენი
სანივთო სიბრტყეში და ამის გამო ყოველთვის არ ხერხდე-
ბა საკუთრების გადასვლის უარყოფა ამავდროულად მავა- ამის მაგალითს წარმოადგენს არასრულწლოვანი შემძე-
ლდებულებელი გარიგების გაბათილების გარეშე. თუმცა ეს ნის შემთხვევა: მშობლები დებენ თავიანთი ათი წლის შვი-
ყოველთვის არ არის ნასურვები და ხანდახან კი პირდაპირ ლის სახელით ნასყიდობის ხელშეკრულებას, რომლიდანაც
ეწინააღმდეგება მხარეთა ინტერესებს. ბავშვი საკუთრების გადაცემის ნამდვილ მოთხოვნას მოი-
პოვებს. სამი დღის შემდეგ, როდესაც გამყიდველი საკუთ-
მიუხედავად ამისა, ამ ტიპის ზოგადი მოსაზრებებით ქა- რების გადასაცემად მიაშურებს მყიდველისკენ, სახლში მას
რთველ სკეპტიკოსთა დარწმუნება შეუძლებელია, რადგან მხოლოდ ბავშვი დახვდება და სწორედ მას გადასცემს ნივთს.
ისინი საერთოდ არ შედიან დოგმატურ დისკუსიაში, არამედ გადავიდა თუ არა აქ საკუთრება? წესით, აქ ამისთვის ყველა
მხოლოდ მარტივ კონტრარგუმენტებზე აპელირებენ.51 ეს წინაპირობა სახეზეა – ნამდვილი კაუზა და შესრულების მიზ-
არგუმენტები შეიძლება სამ წინადადებაში ჩაეტიოს: სანი- ნით მომხდარი გადაცემა გამყიდვლის მხრიდან. გადაცემის
ვთო გარიგების კონცეპტი არის სამართლის არააუცილებე- რეალაქტის შედგომისათვის – მფლობელობის მოპოვება,
ლი გართულება; სანივთო გარიგება აბსტრაქციის პრინციპის საჭიროა მხოლოდ ნატურალური ნება,52 რომელიც არას-
რულწლოვანს აქ ყოველ მიზეზ გარეშე გააჩნია. მიუხედავად
ვნელოა მასზე ნამდვილი ვალდებულებითი გარიგების დადებისათვის, ამისა, ცალსახაა, რომ არასრულწლოვანმა კრედიტორმა
თუმცა არარსებულ ნივთზე საკუთრების გადაცემა, რა თქმა უნდა, შეუძ-
ლებელია.
საკუთრება არ უნდა მოიპოვოს, რადგან ამით ის კარგავს
50 ზუსტად ისევე, როგორც ზოგადად შესაძლებელია, რომ ერთმა თავის მოთხოვნას ნასყიდობის ხელშეკრულებიდან – არა-
ფაქტობრივმა მოცემულობამ ერთდროულად შეასრულოს რამდენიმე სარგებლიანი გარიგება. თუ არასრულწლოვანი ნივთს გადა-
ნორმის შემადგენლობა და ამით გამოიწვიოს ერთმანეთის გვერდიგვერდ ცემისთანავე ფანჯრიდან მოისვრის, მას უნდა ჰქონდეს სხვა
რამდენიმე დანაწესის სამართლებრივი შედეგების ამოქმედება. მაშინაც ნივთის გადაცემის მოთხოვნის უფლება და ეს მოცულია არა-
კი, როდესაც კანონი განკარგვისათვის ითხოვს შეთანხმების გარდა და-
მატებით ფაქტობრივ მოქმედებას (გადაცემა, რეგისტრაცია, განცხადება, სრუწლოვანთა დაცვის მიზნით.53 გერმანულმა სამართალმა
ინდოსამენტი და ა. შ.), გამიჯვნის პრინციპი არ მოითხოვს აუცილებელი ამ შემთხვევების გადაწყვეტის საკმაოდ დახვეწილი გზა შე-
ძალით ორი ფაქტობრივი შეთანხმების დაშვებას (Habermeier, AcP 195 იმუშავა – არასრუწლოვანი მოიპოვებს საკუთრებას, თუმცა
(1995), ზემოთ სქ. 11, 293). მავალდებულებელი სამართლებრივი შე- ეს არ ითვლება შესრულებად, რადგან მას აკლია შესრულე-
დეგისაკენ მიმართული ნების გამოხატვა შეიძლება დაემთხვეს სანივთო
შედეგის გამოწვევისაკენ მიმართულ ნებას და ორივე ერთ მოქმედებაში
გაერთიანდეს. ამ შემთხვევაში სახეზეა განკარგვის მთლიანი შემადგენ- 52 იხ. ამ ნატურალურ ნებასთან დაკავშირებით H. J. Wieling,
ლობის ნაწილობრივი თანადამთხვევა მავალდებულებელი გარიგების Sachenrecht, Band 1, 2. Aufl., Heidelberg 2006, § 2 IV 2 c (98).
ფაქტობრივ შემადგენლობასთან. 53 H. Kohler/H. Lange, BGB Allgemeiner Teil, 42. Aufl., München
51 გარდა იმ არგუმენტისა, რომ ეს პრინციპი კანონში არსად არ არის 2018, § 10 Rn. 18; შდრ. ამის საწინააღმდეგოდ M. Harder, Die
მოწესრიგებული, რაც, როგორც ზემოთ უკვე იქნა აღნიშნული, სიმა- Erfüllungsannahme durch den Minderjährigen, lediglich ein rechtlicher
რთლეს არ შეესატყვისება. Vorteil, Juristische Schulung (JuS) 1977, 151.
26
გამიჯვნის პრინციპი ქართულ სანივთო სამართალში სტატია
ბის მიღების კომპეტენცია.54 ეს გამიჯვნა საკუთრების მოპო- სრულებით შესაძლებელია ნასყიდობა დაიდოს შეცდომის,
ვებასა და შესრულების ეფექტს შორის თავის წინაპირობად მოტყუების ან იძულების გარეშე, თუმცა საკუთრების გადაცე-
მიითვლის არა მხოლოდ გამიჯვნის პრინციპს, არამედ ასევე მა მაინც შეცდომით, მოტყუებით ან იძულებით მოხდეს. სანი-
შინაგან აბსტრაქციას ვალდებულებით გარიგებასა და სა- ვთო გარიგების დამოუკიდებელი საცილოობა წარმოადგენს
კუთრების გადაცემას შორის, რომლის განხორციელებაც (ხელშეკრულების) შინაარსის თავისუფლების შებრუნებულ
ქართულ სამართალში შეუძლებელია. ამიტომაც აქ ერთა- მხარეს. მაგალითის სახით შესაძლებელია გვაროვნული ნი-
დერთ გამართლებულ გადაწყვეტას საკუთრების გადაცემის ვთის ნასყიდობის მოყვანა, საიდანაც გამყიდველი ვალდებუ-
სრულად უარყოფა წარმოადგენს, რათა იმ შემთხვევაში, ლია, გადასცეს მყიდველს საშუალო ხარისხის ნივთი (სსკ-ის
როდესაც არასრუწლოვანი ნივთს ფანჯრიდან მოისვრის, 380-ე მუხლი), მაგრამ გადაცემისას მას მოსდის შეცდომა და
ამით მან სხვისი და არა საკუთარი ნივთი გაანადგუროს. გადასცემს იმავე გვარის ნივთს, თუმცა საშუალოსთან შედა-
მაგრამ რამ შეიძლება ჩაშალოს აქ საკუთრების გადასვლა? რებით სამმაგი ღირებულების მქონეს. ან გამყიდველი შეც-
ერთადერთ გარიგებისმიერ ნებელობით მომენტს შეიცავს დომაშია მყიდველის გადახდისუნარიანობასთან დაკავშირე-
სანივთო გარიგება და მხოლოდ სანივთო შეთანხმების სი- ბით და უარს ამბობს საკუთრებისათვის პირობის დადებაზე58
ბრტყეშია შესაძლებელი არასრულწლოვნის ნების ნაკლის – შეცდომა კონტრაჰენტის პიროვნებაში (სსკ-ის 74 II). ორი-
გამო საკუთრების გადასვლის უარყოფა. თუმცა ამისათვის ვე შემთხვევაში გამყიდველს მოსდის შეცდომა არა ნასყიდო-
აუცილებელია ამ სანივთო გარიგების არსებობა, რომელიც ბის დადებისას ან ვალის დაფარვის მიზნის განსაზღვრისას,
მოცემულ შემთხვევაში ნების ნაკლის მიზეზით იქნებოდა არამედ სანივთო შეთანხმების შემადგენლობაში, ამიტომაც
არანამდვილი და ჩაშლიდა საკუთრების გადასვლას. სანივთო გარიგების დამოუკიდებელი საცილოობის გარეშე
დამდგარი შედეგი სრულებით გაუმართლებელია – გამყიდ-
იგივე პრობლემა წარმოიშობა ფსიქიკური აშლილობის
ველისათვის არანაირი მნიშვნელობა არ აქვს შეცდომით გა-
მქონე პირისათვის ან ამ პირის მიერ გადაცემული ნივთის
ყიდის ნივთს თუ შეცდომით გადასცემს მასზე საკუთრებას.59
შემთხვევაშიც და ზოგადად ყოველთვის, როდესაც საკუთ-
ამ შემთხვევაში საკუთრების სამუდამოდ გადასვლის დაშვე-
რების გადასვლა უნდა გამოირიცხოს ნების ნაკლის ან კანო-
ბა შეუთავსებელია კერძო ავტონომიის პრინციპებთან. თუ-
ნისმიერი აკრძალვის საფუძველზე, მიუხედავად კაუზალური
მცა გამიჯვნის პრინციპის გარეშე ამ შედეგს უნდა შევეგუოთ,
გარიგების ნამდვილობისა. დამატებითი მაგალითის სახით
რადგან რეალაქტის საცილოობა შეუძლებელია.
შესაძლებელია შეძენის აკრძალვაზე მითითება.55
3. შინაარსის გამართვის თავისუფლება გამიჯვნის პრი-
2. სანივთო გარიგების საცილოობა
ნციპის მეშვეობით
სანივთო გარიგების დამოუკიდებლად შეცილების შე-
საერთო სურათის შექმნისათვის აუცილებელია ასევე იმ
საძლებლობა, რა თქმა უნდა, მხოლოდ მაშინ არის უზრუნ-
შემთხვევებზე მითითება, რომლებიც ნათელყოფენ, რომ
ველყოფილი, როდესაც ეს სანივთო გარიგება საერთოდ
მხოლოდ გამიჯვნის პრინციპის მეშვეობითაა შესაძლებელი
არსებობს. შეცილების ეს შესაძლებლობა არც თუ ისე უმნიშ-
კაუზალური გარიგებისა და მისი შესრულების აქტის შინაარ-
ვნელო როლს თამაშობს პრაქტიკულ ცხოვრებაში, რადგან
სობრივად დამაკმაყოფილებლად გამართვა. ის გარემოება,
ყოველთვის არ არის ხოლმე საკუთრების გადაცემასთან
რომ პირობადებული საკუთრების დოგმატურად გამართული
ერთად ასევე მის საფუძვლად მდებარე კაუზალური გარი-
კონსტრუქციის აგება მხოლოდ სანივთო გარიგების დაშვე-
გება იმავე ან სხვა მიზეზით საცილო.56 გვერდზე რომ გადა-
ბის გზით ხერხდება, ზემოთ უკვე ვახსენეთ.
ვდოთ ქართული რეალობისათვის საკმაოდ უცხო შემთხვევა
ხამანწკაში მარგალიტის აღმოჩენისა,57 საქართველოშიც გარდა ამისა, ქართულ პრაქტიკაში საკმაოდ გავრცელე-
ბულია ახალი ავტომანქანის ნასყიდობისას სახელშეკრულე-
ბო ფორმულარში ავტომანქანის სერიული ნომრის მითითე-
54 A. Wacke, Nochmals - Die Erfüllungsannahme durch den
Minderjährigen - lediglich ein rechtlicher Vorteil? Juristische Schulung ბა – კონკრეტული მანქანის იდენტიფიცირების საშუალება.
(JuS) 1978, 83. გამიჯვნის პრინციპის მოქმედების შემთხვევაში ეს არანაირი
55 შდრ. მაგალითისათვის ოკუპირებული ტერიტორიების შესახებ კა- პრობლემა არ იქნება – მოცემულია გვაროვნული ნივთის
ნონის მე-5 და მე-6 მუხლები. ნასყიდობა და სერიული ნომრით განსაზღვრულ კონკრეტულ
56 იხ. სანივთო გარიგების დამოუკიდებლად საცილოობასთან და-
კავშირებით Th. Mayer-Maly, in Münchener Kommentar zum BGB,
მანქანაზე სანივთო შეთანხმება. მაგრამ ამგვარი დანაწე-
3. Aufl. 1993, § 142 Rn. 19; St. Grundmann, Zur Anfechtbarkeit des ვრების გარეშე ამ შემთხვევაში ინდივიდუალური ნივთის –
Verfügungsgeschäfts, Juristische Arbeitsblätter (JA) 1985, 82; OLG კონკრეტული ავტომანქანის – ნასყიდობაა სახეზე. სანივთო
Hamm VersR 1975, 814-ე და მომდევნო გვერდი; Heinrichs, in Palandt BGB
Kommentar, 73. Aufl . 2014, § 142 Rn. 4; Mugdan, Materialien I, ზემოთ
სქ. 15, 473; H. H. Jakobs/W. Schubert, Die Beratung des Bürgerlichen 58 Haferkamp, Jura 1998, ზემოთ სქ. 56, 513; H. P. Westermann in H.
Gesetzbuches in systematischer Zusammenstellung unveröffentlichter Westermann/D. Eickmann, Sachenrecht, 7. Aufl., Heidelberg 1998, § 4
Quellen, Berlin-New/York 1985, 738-ე და მომდევნო გვერდები, 77; IV 1; RGZ 66, S. 385-ე და მომდევნო გვერდები.
H.-P. Haferkamp, Anfechtung von Grund- und Erfüllungsgeschäft, 59 შდრ. Grundmann, JA 1985, ზემოთ სქ. 56, 84; A. Lindemann, Die
Juristische Ausbildung (Jura) 1988, 512. Durchbrechungen des Abstraktionsprinzips durch die höchstrichterliche
57 M. Martinek, Die Perle in der Auster, Juristische Schulung (JuS) Rechtsprechung seit 1900, Konstanz 1989, 53; Füller, Eigenständiges
1991, 710-ე და მომდევნო გვერდები. Sachenrecht? ზემოთ სქ. 8, 144 და იქ მითითებული ლიტერატურა.
27
გიორგი რუსიაშვილი შედარებითი სამართლის ჟურნალი 1/2019
გარიგების გარეშე ყველაფერი ის, რაც ხელშეკრულებაში 4. სანივთო გარიგება და „გასხვისების აკრძალვის დათქ-
წერია, ნასყიდობის ხელშეკრულების ნაწილს წარმოადგე- მა“
ნს. თუმცა ამ დაშვებით მყიდველის მდგომარეობა საკმაოდ
სანივთო გარიგებას გადამწყვეტი მნიშვნელობა ენიჭება
რთულდება, რადგან ქართული სამართალი, გერმანულისა-
ასევე ე. წ. „გასხვისების აკრძალვის“ შემთხვევაში, რადგან
გან განსხვავებით, ინდივიდუალური ნივთის ნასყიდობისას
მხოლოდ გამიჯვნის პრინციპის მეშვეობითაა შესაძლებელი,
არ იცნობს ჩამნაცვლებელი ნივთის მოთხოვნას (სსკ-ის 490 I
ამ აკრძალვას წაერთვას სანივთო მოქმედება, თუმცა ფა-
მუხლი). თუ ინდივიდუალური ნივთის ნასყიდობაა სახეზე და
რდობითი –ვალდებულებითი – ურთიერთობის ფარგლებ-
ნაყიდი ნივთი განადგურდება ან მანამდეა განადგურებული,
ში (inter partes) ის მაინც ძალაში დარჩეს.65 გასხვისების
დგება შეუძლებლობა და მყიდველს შეუძლია, მოითხოვოს
აკრძალვის ფრანგული კონსტრუქცია გაცილებით ნაკლებ
მხოლოდ გასვლა ან ზიანის ანაზღაურება. გამიჯვნის პრინცი-
სახარბიელოა.66
პის გარეშე მოცემული გადაწყვეტა სავალდებულოა, თუმცა
ის – ახალი ავტომანქანის – ნასყიდობის შინაარსის გამა- გამიჯვნის პრინციპის გარეშე შეუძლებელია გარიგების-
რთვის გონივრულ ვარიანტს ნამდვილად არ წარმოადგენს. მიერი განკარგვის აკრძალვის შეთანხმება და ორმხრივი
მყიდველს, რომელიც ახალ ავტომანქანას ყიდულობს, რა ინტერესების ჯეროვანი დაცვა. მაგალითად, გამყიდველი
თქმა უნდა, სურს, შეინარჩუნოს ჩამნაცვლებელი ნივთის ყიდის მამის დანატოვარ ძველებურ სავარძელს, თუმცა მა-
მოთხოვნის უფლება. ნამდე სიტყვა ჰქონდა მიცემული ძმისათვის, რომ ის ამ ნივთს
არ გაასხვისებდა. საკითხავია, რამდენად უნდა შეზღუდოს
ამ კონტექსტშივეა სახსენებელი რეგისტრაციის გზით უძ-
ამ (გარიგებისმიერმა) აკრძალვამ ნივთზე საკუთრების მე-
რავ ნივთზე უფლების წარმოშობისა და გაუქმების საკითხე-
სამე პირისათვის გადაცემის შესაძლებლობა. გერმანულ
ბი, რომლებიც სცდება მხოლოდ რეგისტრაციის პროცედუ-
სამართალში ამგვარ ვალდებულებით შეთანხმებას სანივთო
რის ფარგლებს. ქართულ საჯარო რეესტრის სამართალში
ძალა არ აქვს (გსკ-ის 137-ე პარაგრაფი). ეს შეთანხმება
არ მოქმედებს ე. წ. „თანხმობის პრინციპი“.60 ამის საპირის-
პირდაპირ ვერ შეზღუდავს განმკარგავის უფლებამოსილე-
პიროდ, აუცილებელია რეესტრის სამსახურის წინაშე ხელ-
ბას, გადასცეს სხვა პირს საკუთრება – მესამე პირი ნივთის
შეკრულების წარდგენა, რომელიც წარმოადგენს შესაბამისი
განკარგვის შემთხვევაში მოიპოვებს საკუთრებას გარიგე-
რეგისტრაციის საფუძველს.61 რეგისტრაციის გაუქმებაც იმავე
ბით და არა როგორც კეთილსინდისიერი შემძენი. გსკ-ის
წესით ხდება: რეესტრის მიერ დაშვებული ტექნიკურ შეცდო-
137-ე პარაგრაფის ამ ფუნქციით არსებობა მხოლოდ გამი-
მას თუ არ გავითვალისწინებთ,62 ყველა სხვა შემთხვევაში,
ჯვნის პრინციპის პირობებშია შესაძლებელი, ანუ მხოლოდ
პირველ რიგში, (სასამართლოს მიერ) უნდა გაბათილდეს
მაშინ, როდესაც განცალკევებულია ვალდებულებითი და სა-
რეგისტრაციის საფუძვლად მდებარე ხელშეკრულება.63 თუ-
ნივთო გარიგება. ეს დანაწესი პირდაპირ კავშირში არ არის
მცა არსებობს შემთხვევები, როდესაც ვალდებულებითი გა-
აბსტრაქციის პრინციპთან, ანუ სანივთო და ვალდებულებითი
რიგების ნამდვილობისდა მიუხედავად რეგისტრაცია მაინც
გარიგების ერთმანეთისაგან დამოუკიდებელ ნამდვილობა-
გასაუქმებელია, მაგრამ, თუ რა წარმოადგენს ამ გაუქმების
სთან. თუმცა, მიუხედავად ამისა, ისიც იმავე მიზანს ემსახუ-
საფუძველს, სრულებით გაუგებარია. ეს ეხება, მაგალითად,
რება – ნივთების ბრუნვაუნარიანობა და სამართლებრივი
შემთხვევას, როდესაც მიწის ნაკვეთის გამყიდველს ნამდვი-
სიკეთეების ცირკულაცია მნიშვნელოვნად შეფერხდებოდა,
ლი ხელშეკრულების დადების შემდეგ ფსიქიკური აშლილო-
თუ ვალდებულების ძალით შეთანხმებული პირობები, იქნე-
ბა ემართება და რეგისტრაციას ამ მდგომარეობაში ახორცი-
ბოდა ეს განკარგვის გარიგებისმიერი აკრძალვა თუ განკა-
ელებს. აქ სახეზეა ნების ნაკლი, თუმცა მისი გათვალისწინება
რგვის უფლებამოსილების ჩამორთმევა, ჩაშლიდა მესამე
მხოლოდ გარიგების სიბრტყეშია შესაძლებელი. მაგრამ, თუ
პირის მიერ (გარიგებით) სანივთო უფლების მოპოვებას. გე-
ნასყიდობის გარდა არ არსებობს სხვა გარიგებისმიერი სიბ-
რმანული დოქტრინა, გსკ-ის 137-ე პარაგრაფის მეშვეობით,
რტყე, მაშინ რეგისტრაცია ნამდვილი უნდა დარჩეს, რადგან
მიდის იმ შედეგამდე, რომ განკარგვითი (სანივთო) გარიგე-
ნასყიდობის დადება ნების ნაკლის გარეშე მოხდა. ეს, რა
ბა რჩება ნამდვილი, თუმცა მხარემ, რომელმაც აკრძალული
თქმა უნდა, არასწორია.64
განკარგვის განხორციელებით დაარღვია ვალდებულებითი
60 J. Wilhelm, Sachenrecht, 4. Aufl., Berlin-New York 2010, Rn. 582 გარიგება, პასუხი უნდა აგოს გსკ-ის 280-ე პარაგრაფის შე-
და მომდევნო ველები და იქ მითითებული ლიტერატურა.
61 საჯარო რეესტრის შესახებ კანონის მე-11 და საჯარო რეესტრის შესა- ვი ნებელობითი კომპონენტების თანადამთხვევა – სანივთო გარიგების
ხებ ინსტრუქციის მე-12 მუხლები. ფორმით – აუცილებელია ასევე რეგისტრაციისასაც. იგივე პრობლემა
62 საჯარო რეესტრის შესახებ კანონის 26 I გ) და საჯარო რეესტრის შე- დგება არასრულწლოვნის, მხარდამჭერის მიმღების, არაუფლებამოსილი
სახებ ინსტრუქციის 17 I მუხლები. წარმომადგენლის ან სხვა პირის მიერ (მესაკუთრის ნებართვის გარეშე)
63 საჯარო რეესტრის შესახებ კანონის 26 I ბ) და საჯარო რეესტრის შე- ხელშეკრულების წარდგენის საფუძველზე განხორციელებული რეგის-
სახებ ინსტრუქციის 17 II მუხლები. ტრაციის შემთხვევაში.
64 დღეს (სანივთო გარიგების აღიარების გარეშე) რეგისტრაცია შეი- 65 J. Maurer, Die Prinzipien der Abstraktion, Kausalität und
ძლება არასწორი იყოს და გაუქმდეს მხოლოდ ორი საფუძვლით – პრო- Trennung, insbesondere bei Verfügungen, Frankfurt a. M. 2003, 54;
ცედურული შეცდომა და კაუზალური გარიგების არანამდვილობა. თუმცა Stadler, Gestaltungsfreiheit und Verkehrsschutz durch Abstraktion,
მხოლოდ რეგისტრაციის ეტაპზე წარმოშობილი ნების ნაკლის შემთხვევა ზემოთ სქ. 6, 251-ე და მომდევნო გვერდი.
არ განეკუთვნება არც ერთ და არც მეორე ჯგუფს. ამიტომაც ერთადერთ 66 Stadler, Gestaltungsfreiheit und Verkehrsschutz durch
გონივრულ გადაწყვეტას წარმოადგენს იმის აღიარება, რომ ორმხრი- Abstraktion, ზემოთ სქ. 6, 252-ე და მომდევნო გვერდები.
28
გამიჯვნის პრინციპი ქართულ სანივთო სამართალში სტატია
საბამისად ან გადაიხადოს პირგასამტეხლო.67 განსხვავებით დაშვება იმისა, რომ ერთი პირისათვის, კერძოდ წარმო-
გერმანული სამართლისაგან, ფრანგულ სამართალში ამგვა- მადგენლისათვის, ნივთის ფაქტობრივი ჩაბარება უნდა ჩა-
რი კომპრომისის მონახვა არ ხერხდება. ფრანგული სამა- ითვალოს სხვა პირისათვის – წარმოდგენილისათვის – ამ
რთალი, არ ასხვავებს რა ერთმანეთისაგან ვალდებულებით ნივთზე მფლობელობის გადაცემად, მოითხოვს შეთანხმებას
და განკარგვით (სანივთო) გარიგებებს, ვერ განასხვავებს ამასთან დაკავშირებით, მხოლოდ რეალაქტი ამის გამოსა-
ვერც მათი აკრძალვის შედეგებს. გასხვისების აკრძალვას ხატავად უძლურია.71 იმავეს თქმა შეიძლება ე.წ. „ბრძანებას
საფრანგეთში ავტომატურად ენიჭება გაშუალებული სანი- დაქვემდებარებული პირის“ მიერ საკუთრების გადაცემაზეც
ვთო მოქმედება, რადგან ახალი მესაკუთრის მიერ აკრძალ- მის ყველა ვარიაციაში,72 რომლის კონსტრუირებაც სანივთო
ვის დარღვევით განხორციელებული განკარგვა ყოფილ გარიგების გარეშე შეუძლებელია.
მესაკუთრეს ანიჭებს ხელშეკრულების მოშლის უფლებას,68
ასევე მესამე პირის სასარგებლოდ დადებული გარიგებაც
ხოლო ვალდებულებითი გარიგების გაუქმებასთან ერთად
გამიჯვნის პრინციპის გარეშე საკმაოდ უცნაურ კონსტრუქ-
განმკარგავი ავტომატურად კარგავს საკუთრებას და გადა-
ციად წარმოგვიდგება და ეს ძალაშია (მესამე პირის სასა-
იქცევა არაუფლებამოსილ განმკარგავად, რის გამოც მესა-
რგებლოდ დადებული) როგორც „ნამდვილი“, ისე „არანა-
მე პირი მისგან საკუთრებას გარიგებით ვეღარ მოიპოვებს.
მდვილი“ ხელშეკრულებისას (სსკ-ის 349-ე და მომდევნო
ასეთი მძიმე შედეგების გამო განკარგვის აკრძალვა, სა-
მუხლები). თუ არ არსებობს სანივთო გარიგება, მაშინ მესამე
ფრანგეთში, წინათ გავრცელებული მოსაზრების თანახმად,
პირი შემპირებლისაგან საკუთრებას მოიპოვებს საკუთარი
დაუშვებელი იყო. თუმცა 1971 წელს სამოქალაქო კოდექსში
გარიგებისმიერი თანაქმედების გარეშე,73 მხოლოდ რეა-
ახალი დანაწესის (900-1 მუხლის) შემოტანის შემდეგ მისი
ლაქტის საფუძველზე, რაც სხვა არაფერია, თუ არა მესამე
დასაშვებობა ცალსახად აღიარებულია, თუ ის მხოლოდ
პირის სასარგებლოდ განკარგვა, ეს კი დაუშვებელია. მი-
დროებით ხასიათს ატარებს და მის უკან ამკრძალავის ლეგი-
უხედავად ამისა, ეს მაინც გარდაუვალი შედეგია სანივთო
ტიმური და ანგარიშგასაწევი ინტერესი დგას. ამ შეზღუდვით,
გარიგების არდაშვებისა: მესამე პირის სასარგებლოდ ნას-
საბოლოო ჯამში, ფრანგული სამართალი ზღუდავს მხარეთა
ყიდობის (ან სხვა მავალდებულებელი) დადების შემდეგ კა-
კერძო ავტონომიას ვალდებულებითი გარიგების ეტაპზევე
უზალური გარიგება უკვე ჩამოყალიბებულია და (გამიჯვნის
იმისათვის, რომ თავიდან აიცილოს გაუმართლებელი შე-
პრინციპის გარეშე) საჭიროა მხოლოდ მესამე პირისათვის
დეგები სანივთო სიბრტყეში, რაც მთლიანობაში ქართული
მფლობელობის გადაცემის რეალაქტი. მაგრამ ამ დროს ეს
სამართლისათვის დიდად მისაბაძი მაგალითი ვერ იქნება.
მესამე პირი საკუთრების მოპოვების აქტში საერთოდ არ
5. წარმომადგენლის მეშვეობით საკუთრების გადაცემა მონაწილეობს გარიგებისმიერი ნების მეშვეობით. ის მხო-
და მესამე პირის სასარგებლოდ დადებული ხელშეკრულება ლოდ მოიპოვებს ნივთზე მფლობელობას და ავტომატურად
ხდება მესაკუთრე. ამ მესამე პირმა შეიძლება საერთოდ არც
გამიჯვნის პრინციპის მეშვეობით გარიგების შინაარსის
კი იცოდეს, თუ რა ნივთს იბარებს (მფლობელობის მოპოვე-
გამართვის შემთხვევების შესავსებად გამოდგება საკუთ-
ბის ნატურალური ნების საფუძველზე)74 და მაინც გახდეს მისი
რების გადაცემა წარმომადგენლის მეშვეობით, რომელიც
დგას გამსხვისებლის ან შემძენის მხარეზე. კონსტრუქცია,
ცემა მდგომარეობს საკუთრების გადაცემის კონსენსუსის საფუძველზე
რომლის მიხედვითაც დასაშვებია წარმომადგენლის მიერ განხორციელებულ (მფლობელობის) გადაცემაში. გადაცემა საჭიროა,
საკუთრების გადაცემა,69 შემდეგია: როდესაც გამსხვისებ- როგორც აქტი, რომელშიც მანიფესტირდება ბატონობის პოზიციის შემძენ-
ლის წარმომადგენელი გადასცემს პირს საკუთრებას წარმო- ზე გადასვლა, რომელიც შეესატყვისება საკუთრების გადაცემას (გასხვი-
დგენილის სახელით და შესაბამისი უფლებამოსილებით, ამ სებას). თუმცა სწორედ ამ გადაცემას/მოპოვებას ახორციელებს ყოველი
წარმომადგენელი გამსხვისებლის ან შემძენის მხარეზე, როდესაც ის გა-
დროს მის მიერ შემძენისათვის ნივთის გადაცემა არის გა- მსხვისებლის ან შემძენის სახელით გაცხადებული შეთანხმების აღსასრუ-
დაცემა, რომელშიც მანიფესტირდება გამსხვისებლის მიერ ლებლად გასცემს ან მოიპოვებს მფლობელობას.
შემძენის სასარგებლოდ განხორციელებულ განკარგვა და 71 ეს წარმოადგენს გარკვეული ტიპის ფიქციას, რომლის შექმნაც ხდება
მფლობელობის გადაცემის ეს აქტიც მას უნდა შეერაცხოს. გარიგებისმიერი შეთანხმებით. თუმცა რეალაქტი ამ ფიქციას ვერ გამო-
ხატავს. ეს შეთანხმება ვერ იქნება ვერც ვალდებულებითი გარიგების ნა-
ასევე, როდესაც წარმომადგენელი მოქმედებს შემძენის
წილი, რადგან ეს არის შეთანხმება სანივთოსამართლებრივ განკარგვის
მხარეზე, გამსხვისებლის მიერ მისთვის ნივთის გადაცემა მოდუსთან დაკავშირებით, რომელიც საკუთარ თავში არ შეიცავს არა-
წარმოადგენს გადაცემას, რომელიც გამოხატავს გამსხვი- ნაირ ვალდებულებით მომენტს. შდრ. ამასთან დაკავშირებით Wilhelm,
სებლის მიერ შემძენისათვის საკუთრების გადაცემის მიზნით Sachenrecht, ზემოთ სქ. 60, Rn. 896 და მომდევნო ველები.
მფლობელობის მინიჭებას.70 72 იხ. ზოგადად ნაბრძანები პირის მეშვეობით მოპოვებასთან დაკავში-
რებით Oechsler, in Münchener Kommentar zum BGB, 6. Aufl. 2012, §
929 Rn. 2; D. Medicus, Bürgerliches Recht, 21. Auf., München 2007, Rn.
67 გარდა ამის, მხარეებს შეუძლიათ გსკ-ის 137-ე პარაგრაფს (მაგა- 563;Wilhelm, Sachenrecht, ზემოთ სქ. 60, Rn. 893, გ. რუსიაშვილი/ლ.
ლითად, უძრავი ნივთების შემთხვევაში) მიანიჭონ სანივთო ეფექტიც მას- სირდაძე/დ. ეგნატაშილი, სანივთო სამართალი. კაზუსების კრებული,
ზე დამატებით შეთანხმების მეშვეობით. თბილისი 2018, 237-ე და მომდევნო გვერდები.
68 შდრ. საფრანგეთის სამოქალაქო კოდექსის (ძვ. რედაქციის) 1184- 73 Gottwald, in Münchener Kommentar zum BGB, 7. Aufl. 2016, §
ე მუხლი (ჩუქების შემთხვევაში – საფრანგეთის სამოქალაქო კოდექსის 328 Rn. 33; BGH NJW 1995, 520; Grüneberg, in Palandt BGB Komm., 77.
954-ე მუხლი). Aufl. 2017, § 333 Rn. 1.
69 Wilhelm, Sachenrecht, ზემოთ სქ. 60, Rn. 896. 74 თუ არ ვაღიარებთ შესრულების „სახელშეკრულებო თეორიას“,
70 Wilhelm, Sachenrecht, ზემოთ სქ. 60, Rn. 897, საკუთრების გადა- რისი გაკეთებაც ასევე შეუძლებელია გამიჯვნის პრინციპის გარეშე, იხ.
29
გიორგი რუსიაშვილი შედარებითი სამართლის ჟურნალი 1/2019
მესაკუთრე,75 რაც, რა თქმა უნდა, მიუღებელია. იგივე პრო- კომპონენტთან ამასთან დაკავშირებით ვერაფერს შეცვლის.
ბლემები წარმოიშობა საანდერძო დანაკისრისა და მთელ ეს განსაკუთრებით ნათელი ხდება ქვემოთ მოყვანილი სამი
რიგ სხვა შემთხვევაში. კაზუსიდან. ამ შემთხვევებში პრობლემურია არა მხოლოდ
ის, შემძენზე საკუთრება უნდა გადავიდეს თუ არა (და არის
თუ არა ეს შედეგი გამართლებული), არამედ, როგორც ზე-
VII. რეალაქტის დიქტატი მოთ აღინიშნა, საერთოდ დადგენადია თუ არა საკუთრების
ბედი:
აქვე უნდა ვახსენოთ შემთხვევები, როდესაც სანივთო
გარიგების არარსებობას არა მხოლოდ უსამართლო შედე- 1. მყიდველი და გამყიდველი დებენ ნასყიდობის ხელშე-
გამდე მივყავართ, არამედ – სანივთო ვაკუუმთან, როდესაც კრულებას. ამის შემდეგ გამყიდველი მას გადასცემს შეპი-
შეუძლებელია იმის დადგენა, თუ რა დაემართა საკუთრებას რებულ ნივთს, თუმცა ამასთან უცხადებს, რომ ამ ქმედებით
– გადავიდა თუ არ გადავიდა შემძენზე. თუმცა მანამდე შეჯა- საკუთრების გადაცემა არ სურს. როგორ უნდა შეფასდეს ეს
მების სახით შესაძლებელია საკუთრების გადასვლის ქართუ- სამართლებრივად? ერთი მხრივ, საკმაოდ ნათელია, რომ
ლი სისტემის, მთელი თავისი ზემოთ აღწერილი აპორიებით, აქ საკუთრება ვერ გადავიდოდა, თუმცა, მეორე მხრივ, სა-
„რეალაქტის დიქტატად“ მოხსენიება. ეს ნიშნავს იმას, რომ კითხავია, რა არის ამის მიზეზი. საკუთრების გადაცემის კა-
სწორედ მფლობელობის გადაცემის რეალაქტია ის, რაც ნონისმიერი შემადგენლობა ერთმნიშვნელოვნად სახეზეა
საბოლოო ჯამში საკუთრების გადასვლის ბედს წყვეტს. რას – ნასყიდობა დადებულია და ნივთიც გადაეცა შემძენს. აქ
გულისხმობს ეს? თუ კიდევ ერთხელ მივაპყრობთ ყურადღე- შეიძლება ჯერ კიდევ ითქვას, რომ გადაცემა არ მომხდარა
ბას საკუთრების გადაცემის ფრანგულ მოდელს, ცხადი ხდე- შესრულების ეფექტის გამოწვევის მიზნით, თუმცა შესრულე-
ბა, რომ აქ სანივთო ურთიერთობების მაკონსტრუირებელი ბის ეფექტის ცნება, თავის მხრივ, კამათის საგანს წარმოა-
ძალა ნებას აქვს მინიჭებული, მავალდებულებელი ნების სა- დგენს. მის განსასაზღვრად სამი ალტერნატიული თეორიაა
ხით. სწორედ ეს გადაწყვეტაა უფრო მეტად დამაჯერებელი შემოთავაზებული: 1. „შესრულების რეალური ეფექტის თე-
და თანმიმდევრული – კერძოდ, სანივთო უფლების თავისთა- ორია“;78 2. „შესრულების მიზნობრივი ეფექტის თეორია“;79
ვადი ხასიათის სრულად უარყოფა და იმის თქმა, რომ ის წა- 3. „შესრულების სახელშეკრულებო ეფექტის თეორია“80
რმოშობისათვის არ საჭიროებს დამოუკიდებელ გარიგების- (ანუ ხელშეკრულების თეორია). ამათგან გაბატონებულია
მიერ აქტს – ვიდრე ამ ფუნქციის რეალაქტისათვის მინიჭება. პირველი, რეალური ეფექტის თეორია, რომლის მიხედვი-
რადგან ამ შემთხვევაში ეს რეალაქტი მართლაც ცდილობს თაც, შესრულების ეფექტი განპირობებულია შესრულების
სანივთო ურთიერთობის წარმომშობი ფუნქციის მორგებას.76 შედეგის რეალური გამოწვევით,81 ანუ ნასყიდობის შემთხვე-
ეს ქართული „მომრიგებლური“ გადაწყვეტა (ტრადიციის ვაში: მფლობელობისა და საკუთრების გადაცემით, მომსა-
პრინციპი სანივთო გარიგების გარეშე), ფრანგულისაგან ხურების ხელშეკრულებისას – სამუშაოს შესრულებით და
განსხვავებით, ფორმალურად აღიარებს სანივთო უფლების ა. შ. შესრულების რეალური ეფექტის თეორია ემყარება სა-
თავისთავადობას, თუმცა აცლის მას დამოუკიდებელ მაფო- ნივთოსამართლებრივ ხდომილებას, კერძოდ კი იმას, რომ
რმირებელ ნებელობით აქტს, რის შემდეგაც ამ ფორმირების შესრულდა ის, რაც შეპირებული იყო. თუ შეპირებული იყო
ფუნქციას რეალაქტი კისრულობს და თუ რამდენად დამაჯე- საკუთრების გადაცემა და ის ფაქტობრივად გადავიდა, მაშინ
რებლად უმკლავდება ის ამ ამოცანას, ზემოთ უკვე ვიხილეთ: შესრულების ეფექტი სახეზეა, თუმცა არა პირიქით. საპირის-
მცირეწლოვნის მიერ საკუთრების მოპოვების მაგალითზე, პირო თანმიმდევრობის დადგენა, ანუ შესრულების ეფექტი-
რომელიც სრულებით გაუმართლებელია და ახალი ავტო- დან გამომდინარე სანივთო ხდომილების განსაზღვრა, საკ-
მანქანის ნასყიდობის მაგალითზე, როდესაც გაურკვეველი მაოდ აბსურდულია, რადგან, ხომ არ შეიძლება იმის თქმა,
რჩება, ინდივიდუალური ნივთი იყიდა მყიდველმა თუ გვა- რომ: „როდესაც საკუთრების გადაცემა იყო შეპირებული და
როვნული. შესრულების ეს ეფექტი რეალურად დადგა, მაშინ ის გადა-
ცემულად ჩაითვლება“? მაგრამ მოცემული შემთხვევის გა-
რეალაქტს ზოგადად არ შესწევს ძალა ცალსახა სანივთო- დაწყვეტა ამ თეორიის საფუძველზე სწორედ ამას ნიშნავს:
სამართლებრივი მიკუთვნებადი წესრიგის დამყარებისა.77 შესრულების ეფექტიდან გამომდინარე სანივთო ხდომილე-
მისი მიბმა ვალდებულებითსამართლებრივ ნებელობით ბის დადგენას, ანუ იმის თქმას, რომ საკუთრება იმიტომ არ
გადავიდა, რადგან აქ შესრულების ეფექტი სახეზე არ არის.
ქვევით VII.1. ეს არასწორი და არაფრისმომცემი ფორმულაა და ნიშნავს
75 ამ შედეგს ვერ გაამართლებს იმაზე მითითება, რომ მესამე პირს
ყოველთვის აქვს მოპოვებულ მოთხოვნაზე უარის თქმის უფლება (სსკ-ის 78 BGH NJW 1991, 1295; BGH NJW 1992, 2699; BGH, NJW-RR 2008,
351-ე მუხლი), რაც უკუქცევითი ძალით აქარწყლებს ასევე საკუთრების 109.
მოპოვებასაც, რადგან აბსურდის ის მომენტი, რომ პირი თუნდაც დროე- 79 Heinrichs, in Palandt BGB Kommentar, 73. Aufl. 2014 § 362
ბით, მაგრამ მაინც მოიპოვებს საკუთრებას ისე, რომ არ უნდა და არ იცის Rn. 5; OLG Hamm, NJW-RR 1989, 700; Dennhardt, in Bamberger/
ამის შესახებ, მაინც სახეზეა. Roth Kommentar zum BGB, 3. Aufl. 2012, § 362 Rn. 21; Wenzel, in
76 რეალაქტი ცდილობს სანივთო უფლების, რომელიც თავისი სტრუქ- Münchener Kommentar zum BGB, 6. Aufl. 2007, § 362 Rn. 14; Schwab,
ტურის, შინაარსისა და ფუნქციის მიხედვით არსებითად სხვაა ვიდრე ვა- in Münchener Kommentar zum BGB, 7. Aufl. 2016, § 812 Rn. 49.
ლდებულებითი უფლება, ფორმირებას საკუთარი წესების მიხედვით. 80 Larenz, Schuldrecht AT, ზემოთ სქ. 11, § 18 I 1.
77 Wieling, Sachenrecht, ზემოთ სქ. 52, § 1 III 1 b (29). 81 BGH NJW 1991, 1295.
30
გამიჯვნის პრინციპი ქართულ სანივთო სამართალში სტატია
იმას, რომ გერმანიაში გაბატონებული და ყველაზე პრაქტი- ბისგან. მაშინ გაურკვეველია, თუ რატომ არ უნდა გადავიდეს
კული თეორია – შესრულების რეალური ეფექტის თეო- შემძენზე საკუთრება, როდესაც ამისათვის სახეზეა ყველა,
რია – საქართველოში სრულებით უსარგებლოა: მოცემულ კანონით გაწერილი, წინაპირობა (კაუზალური გარიგება და
შემთხვევაში მის საფუძველზე შეუძლებელია ახსნა იმისა, მფლობელობის გადაცემა შესრულების ეფექტის გამოწვევის
თუ რატომ არ გადავიდა საკუთრება.82 თუმცა შესაძლებე- მიზნით). თუმცა ბოლოსკენ შესაძლებელია, უკანასკნელი გა-
ლია მეორე, ალტერნატიული, თეორიის მეშვეობით იყოს მოსავლის სახით, მესამე, გერმანიაში უკვე დიდი ხნის წინ გა-
შესაძლებელი იმის ერთმნიშვნელოვნად დადგენა, თუ რა დალახული, შესრულების ეფექტის განმსაზღვრელი თეორი-
მოხდა ამ შემთხვევაში, კერძოდ შესრულების მიზნობრი- ის, კერძოდ, „ხელშეკრულების თეორიის“,85 მოშველიება. ამ
ვი ეფექტის თეორიის საფუძველზე, რომელიც შესრულების თეორიის მიხედვით, შესრულების ეფექტი ემყარება მხარე-
ეფექტს აღარ განმარტავს როგორც რეალაქტს. ამ თეორიის თა შორის გარიგებისმიერ შეთანხმებას იმასთან დაკავშირე-
თანახმად, შესრულების საგნის ფაქტობრივად გადაცემის გა- ბით, რომ შესრულებამ ვალის დაფარვა და ამ შესრულები-
რდა, შესრულების ეფექტის გამოწვევისათვის აუცილებელია საკენ მიმართული მოთხოვნის გაუქმება უნდა გამოიწვიოს.86
მოვალის მიერ ამ შესრულების კონკრეტული ვალდებულე- ანუ შესრულების ეფექტი ემყარება ხელშეკრულებას. თუმცა
ბისათვის მიეკუთვნება ნებელობითი ელემენტის საფუძველ- ქართულ სამართალში ამ თეორიის განხილვა, წესით, აქვე
ზე. თუმცა მეთოდური კუთხით ეს მიდგომაც არასწორია, უნდა დასრულდეს. გამომდინარე იქიდან, რომ მოცემული
გამომდინარე იქიდან, რომ ეს თეორია არ არის შექმნილი კონსტრუქცია შესრულების ეფექტს აღიქვამს როგორც შე-
ამ მარტივი შემთხვევის გადასაწყვეტად და ზოგადად სანი- თანხმებას, რომ შესრულებას უნდა მოჰყვეს ამ შესრულე-
ვთოსამართლებრივ ურთიერთობებში სიცხადის შემოსატა- ბისაკენ მიმართული მოთხოვნის გაუქმება და ამგვარად წა-
ნად. ანუ იმ ფუნქციის შესასრულებლად, რომელიც სანივთო რმოადგენს მოთხოვნის განკარგვას, რომელიც, მართალია,
სამართლის პრინციპებსა და მის ინსტიტუტებს აკისრიათ. ეს არ არის სანივთო გარიგება, თუმცა არის ვალდებულებითი
თეორია შექმნილია იმისათვის, რომ რამდენიმე იდენტური გარიგებისგან გასამიჯნი განკარგვითი გარიგება, რომლის
შინაარსის ვალდებულების არსებობისას გამოარკვიოს, თუ კონსტრუირებისათვისაც გამიჯვნის პრინციპია საჭირო. თუ
რომელს მიეკუთვნება კონკრეტული შესრულება (სსკ-ის გამიჯვნის პრინციპი საქართველოში საერთოდ არ მოქმედე-
387 I 1 მუხლი)83 და არა ის, საერთოდ გადავიდა თუ არა სა- ბს, მაშინ ვერც შესრულება იქნება განკარგვის გარიგება.
კუთრება.84 მიუხედავად ამისა, ეს თეორია მაინც ახერხებს
თუმცა შეიძლება დოგმატური კონტრარგუმენტები გვე-
მოცემულ შემთხვევაში საკუთრების გადასვლის საკითხის
რდზე გადავდოთ და შევხედოთ იმას, საერთოდ დასაშვებია
ცალსახად დადგენას – მყიდველს არ მოუპოვებია საკუთ-
თუ არა ამ ხელშეკრულების თეორიის მეშვეობით იმ შემ-
რება, რადგან გამყიდვლის მხრიდან სახეზე არ არის ვალის
თხვევის ცალსახად გადაწყვეტა, როდესაც მყიდველი უარს
დაფარვის მიზნით განხორციელებული შესრულება.
ამბობს, ნივთზე მფლობელობის მოპოვებასთან ერთად მოი-
2. თუმცა მოცემული თეორია ვერ დაგვეხმარება იმ შემ- პოვოს მასზე საკუთრება. ეს მოცემული თეორიის მეშვეობით
თხვევაში – და სწორედ აქ ხდება საგრძნობი ზემოთ გამოთ- მიღწევად შედეგს წარმოადგენს – ცალსახაა, რომ მყიდველი
ქმული მეთოდოლოგიური შეცდომა – თუ გამყიდველი ვა- არ მოიპოვებს საკუთრებას, რადგან ის არ შეუთანხმდა გა-
ლის დაფარვის მიზნით გადასცემს ნივთს, თუმცა მყიდველი, მყიდველს შესრულების ეფექტთან დაკავშირებით.
რომელიც იღებს მას, აცხადებს, რომ მას ნივთზე მხოლოდ
3. თუმცა „ხელშეკრულების თეორიაც“ ვერ წყვეტს და-
მფლობელობისა და არა საკუთრების მოპოვება სურს. აქ, რა
მაკმაყოფილებლად იმ შემთხვევას, რომელიც სახეზე გვექ-
თქმა უნდა, არავის მოუვა თავში იმის მტკიცება, რომ შემძენ-
ნება დასაწყისში მოყვანილი იულიანეს კაზუსის შეტრია-
მა შეიძლება მოიპოვოს საკუთრება მისი ნების საწინააღმდე-
ლებით და დაფარული დისენსუსის გაცხადებულად ქცევით.
გოდ (მაშინაც კი, როდესაც მოიპოვა მფლობელობა იმ ნივთ-
მაგალითად, ა და ბ დებენ ნასყიდობას გვაროვნულ ნივთზე
ზე, რომელიც მეორე მხარემ გადასცა მას ვალის დაფარვის
და ამავდროულად ქირავნობას იმავე გვარის ნივთზე. ორივე
მიზნით). სწორედ ამიტომაც ეს თეორია ვერ აღწევს აქ საკუ-
ნივთი მოვალემ კრედიტორს მეორე დღეს უნდა ჩააბაროს.
თარ მიზანს – „ვალის დაფარვის მიზანი“ ეს არის ცალმხრი-
თუმცა მეორე დღეს მოვალე მხოლოდ ერთი ნივთით გამოჩ-
ვი გარიგების დარი მოქმედება, რომელიც სამართლებრივ
ნდება და მას უსიტყვოდ გადასცემს კრედიტორს. კრედიტო-
შედეგებს წარმოშობს დამოუკიდებლად მიმღების თანხმო-
რი ასევე უსიტყვოდ ჩაიბარებს ამ ნივთს. რა შესრულდა აქ,
ქირავნობა თუ ნასყიდობა და ვინ არის გადაცემული ნივთის
82 შესრულების ეფექტის რეალურად გამოწვევის თეორიის მიხედვით მესაკუთრე? რადგან, თუ გადაცემის შემდეგ ნივთი განადგუ-
შესრულება წარმოადგენს რეალაქტს, მაშინ როგორ შეიძლება ერთმა რე-
ალაქტმა (შესრულებამ) განმარტოს მეორე რეალაქტი?
რდა, მოვალე, რა თქმა უნდა, დაიწყებს იმის მტკიცებას, რომ
83 Dennhardt, in Bamberger/Roth Kommentar zum BGB, 3. Aufl. მან ნივთი ნასყიდობის შესრულების ეფექტის გამოსაწვევად
2012, § 362 Rn. 21. გადასცა და რისკს უკვე მეორე მხარე ატარებს, ხოლო კრე-
84 აქაც ძალაში რჩება ის კონტრარგუმენტი, რომ ამ თეორიის გამოყე- დიტორი კი ზუსტად საპირისპიროს დაიჟინებს. გერმანულ
ნებით მოცემული შემთხვევის გადაწყვეტისას სამართლებრივი მდგომა-
სამართალში აღიარებული შესრულების თეორიები, კერ-
რეობის გარკვევა გაუკუღმართებული თანმიმდევრობით ხდება – იმის მა-
გივრად, რომ შესრულების ფიგურა დაემყაროს სანივთო სამართლებრივ
ხდომილებას, პირიქით, შესრულების თეორიას ვიყენებთ იმისათვის, რომ 85 Larenz, Schuldrecht AT, ზემოთ სქ. 11, § 18 I 1.
გავარკვიოთ სანივთო მდგომარეობა. 86 Larenz, Schuldrecht AT, ზემოთ სქ. 11, § 18 I 1.
31
გიორგი რუსიაშვილი შედარებითი სამართლის ჟურნალი 1/2019
ძოდ: შესრულების რეალური ეფექტის თეორია, შესრულების კუთრების გადაცემა კი არ მოხდა იმიტომ, რომ ამისათვის
ფინალური ეფექტის თეორია და შესრულების სახელშეკრუ- სანივთო გარიგება იყო აუცილებელი, რომელიც აქ არ და-
ლებო ეფექტის თეორია, ამ შემთხვევას ვერ წყვეტენ და ვერ დებულა. შესრულების სამართლის პერსპექტივა უუნაროა
გვაწვდიან ცალსახა პასუხს იმასთან დაკავშირებით, თუ ვინ იმის დასადგენად, გადავიდა თუ არა საკუთრება, რადგან
არის ნივთის მესაკუთრე. ამ ორ ხდომილებას – საკუთრების გადასვლასა და შესრუ-
ლების ეფექტს – შორის საპირისპირო კავშირია გაბმული;
ეს თეორიები შექმნილია იმისათვის, რათა უზრუნვე-
თავდაპირველად უნდა დადგინდეს, თუ რა მოხდა სანივთო-
ლყონ რამდენიმე ერთგვარი შესრულების შემთხვევაში ამ
სამართლებრივად, რათა საერთოდ შესაძლებელი გახდეს
შესრულების ცალსახა მიკუთვნება შესაბამისი ხელშეკრუ-
შესრულების ეფექტზე საუბარი. ამ მწყობრ არგუმენტაციას
ლებისთვის, მაგრამ არა იმის დასადგენად, თუ რისი გადა-
სანივთო გარიგების აღიარების გარეშე ვერ გამოვიყენებთ
ცემა მოხდა შესრულებით, მხოლოდ მფლობელობის თუ
და ეს ნამდვილად არ წარმოადგენს ქონებრივი სიკეთეების
ასევე – საკუთრების. რადგან ეს განეკუთვნება შესრულების
გადაცემის რამენაირად მისაღებ მოდელს.
შინაარსს. რა თქმა უნდა, აქ არ შეიძლება იმის თქმა, რომ
მხარეები შესრულების ეფექტთან დაკავშირებით არ შეთა-
ნხმებულან, სწორედ რომ საპირისპირო შემთხვევა გვაქვს
VIII. traditio რომის სამართალში
სახეზე: მხარეები, რა თქმა უნდა, შეთანხმდნენ ამ ეფექტთან
დაკავშირებით, მაგრამ რომელი ხელშეკრულების შესრუ- შეჯამების სახით შესაძლებელია შემდეგის თქმა: ვალდე-
ლებას წარმოადგენს ეს? ამაზე პასუხის გაცემა მხოლოდ შეს- ბულებით ხელშეკრულებასა და საკუთრების გადასვლას შო-
რულების ეფექტის განმსაზღვრელ თეორიას არ ძალუძს. თუ რის ჩაჩრილმა რეალაქტმა შეიძლება განაპირობოს ის, რომ
საქმე ეხება რამდენიმე იდენტური შინაარსის მქონე შესრუ- არ ფუნქციონირებს არც ვალდებულებითი და არც სანივთო-
ლებას, მაშინ ეს თეორია ახერხებს თითოეულის შესაბამისი სამართლებრივი გადაწყვეტა. იგულისხმება ის ფაქტი, რომ
ხელშეკრულებისათვის მიკუთვნებას, მაგრამ ვერ ახერხებს ზემოთ მოყვანილი სამი შემთხვევა საფრანგეთშიც კი არ
იმის იდენტიფიცირებას, თუ რა შინაარსი აქვს შესრულებას იქნებოდა პრობლემური.90 გერმანიაში კი საერთოდ მარტი-
– მხოლოდ მფლობელობის თუ ასევე საკუთრების გადაცე- ვად იქნებოდა გადაწყვეტადი გამიჯვნის პრინციპის მეშვეო-
მა. რადგან შეუძლებელია საკუთრების გადასვლის შემდეგი ბით. მაგრამ ერთიანობა-ტრადიციის პრინციპების ქართული
არგუმენტით მტკიცება: „საკუთრება გადავიდა იმიტომ, რომ კომბინაციის წყალობით შეუძლებელია ამ შემთხვევათაგან
აქ არ შესრულებულა ქირავნობა“ ან პირიქით.87 რეალურად, რომელიმეს დამაკმაყოფილებლად ამოხსნა. ამიტომაც სწო-
პირიქით, მხოლოდ სანივთო სამართლებრივი აქტით შეი- რია ვიტცი,91 როდესაც ამბობს, რომ ტრადიციის პრინციპს
ძლება დადგინდეს შესრულების შინაარსი, ანუ სწორედ სა- გამიჯვნის პრინციპის გარეშე დიდი აზრი არ აქვს.92 უფრო
ნივთო გარიგებაა ის, რასაც ემყარება შესრულების ეფექტის
ცნება, ამიტომაც მასზე მსჯელობას წინ უნდა უძღოდეს სა-
90 ფრანგულ სამართალში მოქმედი „სუფთა“ ვალდებულებითი გადა-
ნივთო სამართლებრივი მდგომარეობის გამოკვლევა.88 წყვეტის თანახმად საკუთრება გადავიდოდა ნასყიდობის ხელშეკრულების
შესრულების შინაარსის დადგენა შესაძლებელია მხოლოდ დადებისთანავე, ან უკანასკნელ შემთხვევაში – ნაყიდი ნივთის დანარჩენი
სანივთო სამართლებრივი აქტის მეშვეობით, რის გამოც ნივთებისაგან გამოცალკევების მომენტში. ეს მომენტი, მართალია, მყიდ-
ეს სანივთო გარიგება ასევე „მინიმალურ კონსენსუსად“89 ველისათვის შეუმჩნეველია და დამატებით პრობლემებს განაპირობებს,
თუმცა ეს უკვე აღარ არის სამართლის დოგმატიკის ნაკლი, არამედ სამა-
მოიხსენიება და სწორედ მას იყენებენ წანამძღვრის სახით
რთლის პრაქტიკულობის პრობლემა. საქართველოში კი მოცემულ სიტუ-
შესრულების თეორიები. თუ ჯერ საერთოდ გაურკვეველია, აციებში სრული დოგმატური ვაკუუმი იქმნება, როდესაც მართლწესრიგი
რისი გადაცემა მოხდა შესრულების ფარგლებში – მხოლოდ არსებული ინსტრუმენტებით საერთოდ ვერ ახერხებს იმ შეკითხვაზე პასუ-
მფლობელობის თუ ასევე საკუთრების – შეუძლებელია შეს- ხის გაცემას, თუ რატომ გადავიდა ან არ გადავიდა საკუთრება. იგივე ით-
რულების ეფექტზე საუბარი. ამიტომაც მხოლოდ „მინიმალუ- ქმის ზევით VI.2 პუნქტის ქვეშ მოყვანილ მაგალითებზე. აქაც ფრანგული
მართლწესრიგის მიერ შემოთავაზებული გადაწყვეტა საკმაოდ ცალსახაა,
რი კონსენსუსიდან“ გამომდინარეა შესაძლებელი აქ მწყობ- მხარეს არ შეიძლება ჰქონდეს ნასყიდობის დადების შემდეგ განხორცი-
რი არგუმენტაციის განვითარება: ნასყიდობა არ შესრულდა, ელებული რაიმე აქტის საცილოდ ქცევის ინტერესი, რადგან საკუთრება
რადგან არ მომხდარა საკუთრების გადაცემა, ხოლო სა- უშუალოდ ნასყიდობით გადადის და შესაბამისად, საკუთრებასთან დაკავ-
შირებული შეცდომაც მხოლოდ ამ ნასყიდობის დადების მომენტშია შესაძ-
ლებელი. სხვა საკითხია, თუ როგორ უნდა მოხდეს გვაროვნული ნივთის
87 რადგან სრულებით შესაძლებელია, რომ აქ არც ქირავნობის ხელშე- ნასყიდობისას კონკრეტიზაციის მომენტში წარმოშობილი შეცდომის სა-
კრულება შესრულებულა და არც საკუთრება გადასულა. მართლებრივ სივრცეში შემოტანა, თუმცა ეს პრობლემა ფრანგულ სამა-
88 ის, რომ ერთმა პირმა მეორეს გადასცა ასი ლარი, შეიძლება ნიშნა- რთალში გაცილებით ნაკლებ მწვავედ დგას, ვიდრე ქართულში, სადაც ვა-
ვდეს, როგორც ნასყიდობის ფასის გადახდას, ისე ამ ასი ლარის შესანახად ლდებულებით გარიგებასა და საკუთრების გადასვლას შორის რეალაქტია
მიბარებას. ამიტომაც მანამ, სანამ არ დადგინდება, ამ ას ლარზე საკუთრე- „ჩაჩრილი“. ამ რეალაქტით ნასყიდობის დადება და საკუთრების გადაცემა
ბა გადასცა თუ მხოლოდ – მფლობელობა (763-ე მუხლის ფარგლებში), ერთმანეთისაგან ყოველთვის გამიჯნულია, შესაბამისად, იმის ალბათობა
სსკ-ის 387 1 მუხლზე აპელირება ყოველგვარ აზრს მოკლებულია. რომ შუალედში ერთი ან მეორე მხარის ნების ნაკლი წარმოიშობა, გაცი-
89 Oechsler, in Münchener Kommentar zum BGB, 6. Aufl. 2012, § 929 ლებით უფრო დიდია.
Rn. 24; F. Baur/R. Stürner, Sachenrecht, 18. Aufl., München 2009, § 5 IV; 91 Witz, FS Jahr, ზემოთ სქ. 12, 533.
H. Ch. Grigoleit, Abstraktion und Willensmängel - Die Anfechtbarkeit 92 თუმცა ამ ორ პრინციპს შორის ზოგადად ტოლობის ნიშნის დასმა,
des Verfügungsgeschäfts, Archiv für die civilistische Praxis (AcP) 199 როგორც ამას ვიტცი აკეთებს, უკვე გაუმართლებელია, შდრ. ამასთან და-
(1999), 380. კავშირებით Habermeier, AcP 195 (1995), ზემოთ სქ. 11, 285.
32
გამიჯვნის პრინციპი ქართულ სანივთო სამართალში სტატია
მეტიც, ეს კომბინაცია საბოლოო ჯამში საზიანოც კია. და.98 solutio-ს, როგორც საკუთრების მოპოვების კაუზის,
როლი განპირობებულია პასუხისმგებლობის სამართლის
მიღებულ დასკვნას, რომლის მიხედვითაც, გამიჯვნის
ძველრომაული მოდელის თავისებურებებით. არქაული ფო-
პრინციპის გარეშე, მხოლოდ ტრადიციის პრინციპით, სა-
რმალური გარიგების ფარგლებში თავის დავალდებულება
კუთრებასთან დაკავშირებული ურთიერთობის დამაკმაყო-
მოვალისათვის წარმოშობდა ბოჭვის მდგომარეობას, რომ-
ფილებლად მოწესრიგება შეუძლებელია, ერთი სუსტი მხარე
ლისგანაც გათავისუფლებაც მხოლოდ განსაკუთრებული გა-
აქვს. ისტორიულად არსებობდა სამართლებრივი სისტემა,
მათავისუფლებელი გარიგების – solutio – მეშვეობით იყო
რომელიც სანივთო უფლების გადასვლის „ამ მოდელს“
შესაძლებელი. ამ გადაწყვეტის გათვალისწინებით, რომე-
იყენებდა და დღემდე არსებობს ამ მოდელის მიმდევარი მა-
ლიც solutio-ს მავალდებულებელ გარიგებასთან შედარებით
რთლწესრიგები. სამართლის ეს სისტემა კი იყო კლასიკური
მაღალი ხარისხის ავტონომიას ანიჭებდა, გასაგები ხდება,
პერიოდის რომის სამართალი.
თუ რატომ გვევლინება სწორედ ის და არა მავალდებულე-
კლასიკური რომის სამართალი სანივთო გარიგებას არ ბელი გარიგება საკუთრების მოპოვების causa-დ.99 თანა-
იცნობდა; traditio იყო მხოლოდ მფლობელობის გადაცემის მედროვე დამკვირვებლისათვის causae traditionis ისედაც
აქტი, რომელსაც მხოლოდ მის საფუძვლად მდებარე causa რთულად აღსაქმელი სისტემა100 უფრო რთული ხდება, თუ
ანიჭებდა საკუთრების გადაცემის მნიშვნელობას.93 თუმცა გავითვალისწინებთ იმას, რომ კლასიკური პერიოდის იუ-
causa, თავის მხრივ, იყო ტიპური, მართლწესრიგის მიერ რისტები ცალკეულ სპეციალურ შემთხვევებში ზღუდავდნენ
საკუთრების მოპოვების საფუძვლად აღიარებული გარიგე- ზემოთ მოყვანილ პრინციპებს.101
ბისმიერი შემადგენლობა, რომლის თანამედროვე კაუზა-
რომაული სამართლის ეს მოდელი წარმოადგენს საკმაოდ
ლურ ვალდებულებით გარიგებასთან გაიგივება არასწორია.
დახვეწილ გადაწყვეტას, რომელიც ემყარება რეალაქტისა
94
რეალური გარიგებების შეთხვევაში (მაგ., donatio, dotis
და შესრულების ეფექტის ელემენტების ზუსტ შერევას, კაუ-
datio) causa მდგომარეობდა ფაქტობრივი გადაცემის მომე-
ზალური გარიგების ტიპისდა მიხედვით.102 ამავე გზას ადგა-
ნტისათვის არსებულ შეთანხმებაში გადაცემის მიზანთან და-
ნან ესპანელები, როდესაც ჩუქებას სუფთა სახით განკარგვის
კავშირებით (causa donationis, dotis); ნასყიდობისას – თა-
გარიგებად აღიქვამენ.103 სავინიმაც თავდაპირველად გამი-
ვად ნასყიდობის ხელშეკრულებაში;95 ხოლო სტიპულაციისა
ჯვნის პრინციპის კონტურები ჩუქების მაგალითზე გამოკვე-
და საანდერძო დანაკისრის შესრულებისას – არა ვალდე-
თა.104 ამიტომაც კოლექტიური არაცნობიერის ამოხეთქვად
ბულების წარმომშობ გარიგებაში (stipulatio, legatum per
damnationem), არამედ შესრულების ვალდებულებისაგან
გამათავისუფლებელ შეთანხმებაში – solutio – რომელიც 98 E. Rabel, Grundzüge des Römischen Privatrechts, München-
Leipzig-Berlin 1915, 440; Jörs/Kunkel/Wenger, Römisches Recht, ზე-
იყო causa solvendi.96 მოთ სქ. 93, 128.
99 Jörs/Kunkel/Wenger, Römisches Privatrecht, ზემოთ სქ. 93, 128.
რეალური გარიგებების მარტივ შემადგენლობებს თუ
100 Jörs/Kunkel/Wenger, Römisches Privatrecht, ზემოთ სქ. 93, 128.
არ გავითვალისწინებთ, სამართლებრივი საფუძვლების ამ 101 მაგალითად, რომაელები სავარაუდოდ არანამდვილ ნასყიდობას,
სისტემაში ნათლად ჩანს დიქოტომია ნასყიდობის საფუძველ- რომელსაც დებდა ქმედუუნარო, მყიდველის კეთილსინდისიერების შემ-
ზე შეძენასა და სტიპულაციისა თუ საანდერძო დანაკისრის თხვევაში საკუთრების მოპოვების კაუზად მოიაზრებდნენ (Ulp. D. 6, 1, 7,
საფუძველზე შეძენას შორის.97 პირველისათვის გადამწყვე- 2; Paul. D. 41, 4, 2, 15), Rabel, Grundzüge des Römischen Privatrechts,
ზემო სქ. 93 , 440. გარდა ამისა, როგორც უკვე არაერთხელ ნახსენები
ტი იყო მთლიანი საბაზისო შემადგენლობა, ხოლო მეორი- იულიანეს ფრაგმენტი ნათელყოფს (Jul. D. 41, 1, 36) გადაცემული ფული
სათვის უშუალოდ traditio-ს დროს გაცხადებული შესრუ- მაშინაც კი გადადიოდა მიმღების საკუთრებაში (და წარმოშობდა სესხის
ლების დათქმა; ამიტომაც პირველი იყო კაუზალური, ხოლო ურთიერთობას), როდესაც მონაწილეთა შორის არ არსებობდა კონსენსუ-
მეორე არანაკლებ აბსტრაქტული, ვიდრე საკუთრების გადა- სი იმასთან დაკავშირებით, ეს გადაცემა ჩუქების ფარგლებში ხდებოდა თუ
სესხის.
ცემა თანამედროვე გერმანულ სამართალში. ამის საფუძვე-
102 კლასიკური პერიოდის რომის სამართალი traditio-ს საფუძველზე
ლი ისტორიულ განვითარებაში უნდა ვეძებოთ: კლასიკური საკუთრების გადაცემას აღიარებდა არა როგორც კონკრეტულ და განსა-
რომის სამართალში ნასყიდობის ხელშეკრულება ჯერ კიდევ ზღვრულ გარიგებას, არამედ როგორც კრებსით ცნებას; კონკრეტულად
ვერ გათავისუფლდა არქაული წარმოდგენისაგან, რომელიც არსებობდა გაყიდვა, ჩუქება, ვალის დაფარვა, მზითევი, სესხის გადაცემა
მას მხოლოდ ერთიანი რეალური გარიგების სახით იცნობ- და ა. შ. (G. Jahr, Zur iusta causa traditionis, Zeitschrift der Savigny-
Stiftung für Rechtsgeschichte: Romanistische Abteilung (ZSS) 80
(1963), 174).
103 კლასიკური პერიოდის რომის სამართალი traditio-ს საფუძველზე
93 იხ. უპირველეს ყოვლისა P. Jörs, W. Kunkel, L.Wenger, Römisches საკუთრების გადაცემას აღიარებდა არა როგორც კონკრეტულ და განსა-
Privatrecht, 3. Aufl., Heidelberg 1949, 127; M. Kaser, Das Römische ზღვრულ გარიგებას, არამედ როგორც კრებსით ცნებას; კონკრეტულად
Privatrecht, 2. Aufl., München 1971, 417-ე და მომდევნო გვერდები. არსებობდა გაყიდვა, ჩუქება, ვალის დაფარვა, მზითევი, სესხის გადაცემა
94 Jörs/Kunkel/Wenger, Römisches Privatrecht, ზემოთ სქ. 93, 127. და ა. შ. (G. Jahr, Zur iusta causa traditionis, Zeitschrift der Savigny-
95 Jörs/Kunkel/Wenger, Römisches Privatrecht, ზემოთ სქ. 93, 127. Stiftung für Rechtsgeschichte: Romanistische Abteilung (ZSS) 80
96 Paul. D. 6, 2, 4; Hermog. D. 41, 3, 46; H. Lange, Das kausale Element (1963), 174).
im Tatbestand der klassischen Eigentumstradition, Leipzig 1930, 44-ე 104 Savigny, Obligationenrecht, II, ზემოთ სქ. 8, 257; Felgentraeger,
და მომდევნო გვერდები. Savignys Einfluß auf die Übereignungslehre, ზემოთ სქ. 7, 33-ე და მო-
97 შდრ. მაგალითისათვის Paul. D. 41, 4, 2 pr. და 41, 3, 48; Jörs/ მდევნო გვერდი; H. Molkenteller, Die These vom dinglichen Vertrag,
Kunkel/Wenger, Römisches Privatrecht, ზემოთ სქ. 93, 128. ზემოთ სქ. 8, 86-ე და მომდევნო გვერდი; Füller, Eigenständiges
33
გიორგი რუსიაშვილი შედარებითი სამართლის ჟურნალი 1/2019
უნდა შეფასდეს ან, თეო მაიერ-მალის105 ხატოვანი გამოთქმა IX. სანივთო გარიგება, როგორც დამოუკიდებელი სანი-
რომ გამოვიყენოთ, „სამართლებრივი ფიგურების დაბრუ- ვთო სამართლის გარანტი
ნებად“, როდესაც საქართველოს უზენაესი სასამართლო
დამოუკიდებელი სანივთო სამართლის იდეა, სანივთო
სავინისა და ესპანურ სამართალზე ყოველგვარი მითითების
უფლების კონცეპტთან ერთად შეუძლებელია არსებობდეს
გარეშე ჩუქების ხელშეკრულებას, როგორც სანივთო გარი-
გამიჯვნის პრინციპის გარეშე. სწორედ გამიჯვნის – და არა
გებას, ისე განმარტავს. ამის მიზეზია ის გარემოება, რომ ქა-
აბსტრაქციის – პრინციპი იძენს აქ გადამწყვეტ მნიშვნელო-
რთველი მოსამართლეები სრულებით სწორად აცნობიერე-
ბას, რადგან სწორედ მის მიხედვით ხდება იმის განსაზღვრა,
ბენ იმ ფაქტს, რომ, თუ ნასყიდობისას განკარგვის გარიგება
ექნება თუ არა სანივთო უფლებას დამოუკიდებელი სახე.
საერთოდ არ არსებობს და კაუზალური გარიგება განკარგვას
აბსტრაქციის პრინციპი მხოლოდ მის შედეგებს აწესრიგებს.
არათავისთავადი ელემენტის სახით საკუთარ თავში აერთი-
გერმანული სამართალი იცნობს აბსტრაქციის პრინციპიდან
ანებს, მაშინ ჩუქებისას საპირისპირო შემთხვევასთან გვაქვს
გამონაკლისის სახით კაუზალური განკარგვის შემთხვევებს.
საქმე. აქ სწორედ კაუზალური გარიგების ფორმირება ხდება
მაგალითად, გაქვითვა (გსკ-ის 387-ე პარაგრაფი),110 რომ-
განკარგვის გარშემო და ამ უკანასკნელმა უნდა შთანთქოს
ლის წინაპირობასაც ურთიერთდაპირისპირებული მოთხო-
მავალდებულებელი ელემენტი, როგორც დაქვემდებარე-
ვნების არსებობა წარმოადგენს. მაგრამ ყოველი გამონა-
ბული „რაიმე“.106 ამ დროს ჩუქებისა და ნასყიდობის ერთ
კლისი აბსტრაქციის პრინციპიდან ემყარება ვალდებულებით
რიგში დაყენება უკვე შეუძლებელია.107 მაგრამ ამის დაშვება
და სანივთო გარიგებებს შორის გამიჯვნას, უფრო ზუსტად კი
ნიშნავს გერმანული სამართლის სისტემასთან საბოლოო გა-
– წინაპირობად მიითვლის მას.111
მომშვიდობებას. გარდა იმისა, რომ ჩუქება ქართული სამა-
რთლის სისტემაში ჩვეულებრივ მავალდებულებელ გარიგე- გარდა ამისა, აბსტრაქციის პრინციპიდან გამონაკლისი
ბას წარმოადგენს, თავისი ვალდებულებათა პროგრამითა და დაიშვება საავტორო და საპატენტო სამართალშიც.112 მა-
ა. შ., რომაული მოდელი უბრალოდ არ ჯდება სამოქალაქო გრამ გამიჯვნის პრინციპიდან გამონაკლისი, ანუ განკარგვის
კოდექსის ამჟამინდელ სისტემატიკაში. ის საკმაოდ რთულია გარიგების უარყოფა, გერმანულ სამართალში სრულებით
გააზრებისათვის და ძალზე მოცულობითი ქართულ სამართა- წარმოუდგენელია, რადგან სწორედ ის არის მთავარი სა-
ლში სრულად რეცეფციისათვის. თავად გვიანი კლასიკური ყრდენი, რომელსაც ემყარება დამოუკიდებელი სანივთო
პერიოდის რომაელები იხრებოდნენ traditio-ს აბსტრაქტულ სამართალი.113 რას ნიშნავს ეს? სამართლებრივ სიკეთეთა
გარიგებად გააზრებისაკენ108 და სწორედ ამიტომაც მოახდი- გადაცემის ურთიერთობის ერთადერთ შემოქმედ და გამა-
ნა სავინიმაც მისი ამ გამარტივებული ფორმით რეცეფცია ფორმებელ ძალას პირის ნება წარმოადგენს. მაგრამ, თუ
სანივთო გარიგების სახით.109 ისეთი რთული გადაწყვეტა, ამ ნებას მხოლოდ ვალდებულებითი სამართლის სიბრტყე-
როგორსაც წარმოადგენდა რომაული, უბრალოდ არ შეესა- ში გავიაზრებთ, როგორც ამას ფრანგები აკეთებენ, მაშინ
ბამება თანამედროვე მარტივდოგმატურ აზროვნებას. სანივთო სამართალი ვალდებულებითის არათავისთავად
დანამატად დეგრადირდება, ხოლო სანივთო უფლება კი
ვალდებულებითი უფლების არათავისთავად გარსაცმელად.
მაგალითად, ერთ-ერთი დამატებითი გამონაკლისის სახით
(იხ. სხვა გამონაკლისებთან დაკავშირებით ზემოთ: IV),
Sachenrecht? ზემოთ სქ. 8, 121. ფრანგულმა სასამართლომ საკუთრების გადასვლა დამო-
105 Th. Mayer-Maly, Die Wiederkehr von Rechtsfiguren, კიდებული გახადა ნივთის გადაცემაზე, რის გამოც მხატვარი
JuristenZeitung (JZ) 1971, 1-ლი და მომდევნო გვერდები. არ იყო ვალდებული, აენაზღაურებინა ზიანი ან მიეწოდები-
106 გამიჯვნის პრინციპის წინაპირობას არ წარმოადგენს ის გარემოება,
რომ ამ ორი გარიგების ერთმანეთისაგან გამიჯვნა ასევე გარეგნულადაც
ნა (უკვე დახატული) ნახატი იმ ნარდობის ხელშეკრულების
შეცნობადია (Füller, Eigenständiges Sachenrecht? ზემოთ სქ. 8, 115), საფუძველზე, რომელიც ამ ნახატის დახატვას ითვალისწი-
მაგრამ, თუ ხელშეკრულების გარეგან გამოვლინებას მივენდობით, მაშინ ნებდა.114 ფრანგულმა სასამართლომ დაადგინა, რომ ნახატ-
ჩუქება მხოლოდ სუფთა სახით განკარგვას წარმოადგენს. ზე საკუთრება ვერ გადავიდოდა ვერც ნარდობის დადების
107 სამართლებრივი სიკეთეების ტრანსფერის რომაული მოდელი არის
მომენტში (ნივთის არარსებობის გამო) და ვერც ნახატის
სისტემა, რომელიც შეიძლება შემდეგნაირად დახასიათდეს: „კლასიკური
პერიოდის რომის სამართალი ისევე ნაკლებ იცნობს traditio-ს მეშვეო- დახატვისთანავე, არამედ აუცილებელი იყო ამ ნახატის შე-
ბით საკუთრების გადაცემას, როგორც ვალდებულებითი გარიგების გზით; მკვეთისათვის გადაცემა. გარდა მოცემული შემთხვევისა,
მართალია, იურიდიული დისკუსია ამ ცნებებზე უარს ვერ იტყვის, თუმცა
ფაქტობრივი შემთხვევების მოცვა და დაკვალიფიცირება ხდება არა ამ 110 Stadler, Gestaltungsfreiheit und Verkehrsschutz durch
ზოგადი ცნებების მეშვეობით, არამედ საკუთრების მინიჭებისა და ვალდე- Abstraktion, ზემოთ სქ. 6, 16 და იქ მითითებული ლიტერატურა.
ბულების დაფუძნების ტიპიზირებული ფორმების გზით: ერთ მხარეზეა 111 O. Jauernig, Trennungsprinzip und Abstraktionsprinzip,
ნასყიდობა, ქირავნობა, იჯარა, თხოვება ან ვალის არაფორმალური დაპი- Juristische Schulung (JuS) 1994, 721, 722; Füller, Eigenständiges
რება, ხოლო მეორე მხარეზე – გაყიდვა, ჩუქება, ვალდებულების შესრუ- Sachenrecht? ზემოთ სქ. 8, 113.
ლება, მზითევის გადაცემა, სესხის გადაცემა და ა. შ. (Jahr, ZSS 80 (1963), 112 Füller, Eigenständiges Sachenrecht? ზემოთ სქ. 8, 113.
ზემოთ სქ. 102, 174). Stadler, Gestaltungsfreiheit und Verkehrsschutz 113 Savigny, System des heutigen römischen Rechtes, III, ზემოთ სქ.
durch Abstraktion, ზემოთ სქ. 6, 16 და იქ მითითებული ლიტერატურა. 7, 312-ე და მომდევნო გვერდები; Füller, Eigenständiges Sachenrecht?
108 Jörs/Kunkel/Wenger, Römisches Privatrecht, ზემოთ სქ. 93, 129. ზემოთ სქ. 8, 120.
109 Jörs/Kunkel/Wenger, Römisches Privatrecht, ზემოთ სქ. 93, 29 114 Cour de cassation (civ.) 14.3.1900 (William Eden c. Whistler), D.
და იქ მითითებული ლიტერატურა. P. 1900, 1, 497, იხ. სქ. 36.
34
გამიჯვნის პრინციპი ქართულ სანივთო სამართალში სტატია
ფრანგული იურიდიული დოქტრინა მთელ რიგ სხვა შემთხვე- დანაწევრებას, არამედ სამოქალაქო სამართლის ორ, არსო-
ვაშიც უარს ამბობს კონსენსუალობის პრინციპზე ტრადიციის ბრივად განსხვავებულ, სფეროს. ეს განსხვავება კი შეიძლება
პრინციპის სასარგებლოდ (იხ. ასევე ზევით). მართალია, მხოლოდ იმაში მდგომარეობდეს, რომ ვალდებულებითი სა-
საფრანგეთის სამოქალაქო კოდექსიდან ზემოთ მოყვანი- მართალი დაკავებულია ორ ან მეტ პირს შორის ურთიერთო-
ლი დანაწესის, 1583-ე მუხლის მიხედვით, ნასყიდობა იდება ბის მოწესრიგებით, რომელიც მესამე პირებს პრინციპულად
მხარეთა შორის შეთანხმებით და მყიდველი ავტომატურად არ ეხება, მაშინ, როდესაც სანივთო სამართალი არეგული-
მოიპოვებს საკუთრებას, თუ მხარეები მორიგდებიან ნას- რებს სამართლებრივ ურთიერთობას, რომელიც პრინციპუ-
ყიდობის საგანსა და ფასზე და ნივთის გადაცემის მომენტი ლად ეხება მესამე პირებს, ანუ რომელსაც ამ ურთიერთობის
არის უმნიშვნელო, თუმცა იმისათვის, რომ შემძენმა სრული მიღმა მყოფმა პირებმაც უნდა გაუწიონ ანგარიში.120 ამგვა-
მოცულობით ისარგებლოს ამ საკუთრებით, აუცილებელია, რად, დამოუკიდებელი სანივთო სამართლის კონცეპტი აუ-
რომ საკუთრება გადასულად ჩაითვალოს ასევე მესამე პი- ცილებლობის ძალით გულისხმობს ყველას წინაშე მოქმედი
რთა წინაშეც და საკმარისი არ არის საკუთრების შემძენზე საკუთრების არსებობას,121 ეს კი შეუძლებელია გამიჯვნის
გადასვლა უშუალოდ გარიგების მხარეებს შორის. ამისთვის პრინციპის გარეშე.
კი საფრანგეთში დამატებით აუცილებელია, რომ შემძენმა
ნების თეორიის თანახმად, უფლება, ეს არის ძალმოსილე-
ნივთზე მოიპოვოს მფლობელობა (მაგ., საფრანგეთის სამო-
ბა, საკუთარი ნების განხორციელებისა.122 ეს ნება ზღვარდა-
ქალაქო კოდექსის 1198 I მუხლი115).116 მაგალითად, საფრა-
დებულია მხოლოდ კანონისმიერი აკრძალვებით, რომელთა
ნგეთის სამოქალაქო კოდექსის (ძვ. რედაქციის) 2279-ე მუ-
მიღმაც პირს ნებისმიერი სამართლებრივი შედეგების გამო-
ხლის117 მიხედვით, მყიდველს ვინდიკაცია ენიჭება მხოლოდ
წვევა ძალუძს. ამ წანამძღვრიდან გამომდინარე, რა თქმა
მას შემდეგ, რაც ნივთი მის მფლობელობაში აღმოჩნდა.118
უნდა, გამართლებული იყო სავინის მიერ ვალდებულებით და
საკუთრება, რომელიც ვინდიკაციით არ არის დაცული, სხვა
სანივთო უფლების დიქოტომიაზე დამყარებული გამიჯვნა სა-
არაფერია, თუ არა რელატიური საკუთრების უფლება, რო-
ნივთო და ვალდებულებითი სამართლის სფეროებს შორის.
მელიც მხოლოდ ორ მხარეს შორის არის ძალაში, რაც მეტ-
პირს შეუძლია, ისარგებლოს პირადი ან სანივთო უფლებით.
წილად აკარგვინებს აზრს სანივთო სამართლის კატეგორი-
შესაბამისად, უნდა დაიდოს მიჯნა ორ განსხვავებულ ნებას
ულობას, რომელიც ემყარება იმ დაშვებას, რომ სანივთო
შორის, ერთი მათგანი წარმოშობს ვალდებულებით, ხოლო
უფლება ყველას წინაშე მოქმედებს.119
მეორე - სანივთო უფლებას.123
სანივთო და ვალდებულებით სამართალს შორის გამი-
ფრანგები შეგნებულად უარყოფენ სანივთო სამართლის
ჯვნას მხოლოდ მაშინ შეიძლება ჰქონდეს აზრი, როდესაც აქ
ამ დამოუკიდებელ ღირებულებას და სრულებით გაცნობიე-
საქმე ეხება არა მხოლოდ ნორმატიული მასალის მექანიკურ
რებულად აგებენ სისტემას ვალდებულებითი კაუზის გარშე-
მო. ეს არის სამართლის ალტერნატიული ხედვა, რომელიც
115 საფრანგეთის სამოქალაქო კოდექსის 1198 I მუხლი: როდესაც ორი შეიძლება მოგვწონდეს ან არ მოგვწონდეს,124 მაგრამ ის,
შემძენი მორიგეობით მოიპოვებს უფლებას ერთი და იმავე ნივთზე ერთი რაც ცალსახად არასწორია, ეს არის ამ ორი სიტემის შერევა,
და იმავე პირისგან, უპირატესობა ენიჭება შემძენს, რომლის მფლობელო-
უფრო ზუსტად კი ამ გერმანულ და ფრანგულ გადაწყვეტას
ბაშიც პირველად აღმოჩნდება ნივთი, თუ იგი კეთილსინდისიერია, მაშინაც
კი, როდესაც მისი უფლება უფრო გვიან შეძენილია. შორის მერყეობა. სწორედ ეს მერყევი მდგომარეობა არის
116 თუ ერთი ნივთი ორჯერ გაიყიდება, „ნამდვილ“ საკუთრებას მო- ის, როგორაც შეიძლება დახასიათდეს დღეს ქართული სამა-
იპოვებს არა ის პირი, რომელსაც პირველი მიჰყიდეს ნივთი, არამედ ის, რთალი – ბოლომდე გაუაზრებელი პრინციპებისა და ამოუხ-
ვისაც პირველი გადაეცემა მფლობელობა. ეს ნიშნავს იმას, რომ პირვე- სნელი კაზუსების ერთიანობა.
ლი მყიდველის საკუთრება, რომელიც წარმოიშვა პირველი ნასყიდობის
დადებისთანავე, იყო მხოლოდ ფარდობითი (მხოლოდ მყიდველსა და
გამყიდველს შორის აღიარებული საკუთრება) და არა ყველას მიმართ
მოქმედი აბსოლუტური უფლება, რადგან ის ავტომატურად გაქარწყლდა X. შეჯამება
იმავე ნივთზე სხვა პირებს შორის ნასყიდობის დადებისა და მფლობელო-
ბის გადაცემის შედეგად. აბსოლუტური უფლების ამგვარი ფორმით გაქარ- განვითარებული მართლწესრიგი, სადაც მოქმედებდა
წყლება დაუშვებელია. ეს ნიშნავს იმას, რომ მეორე მყიდველის მიმართ ტრადიციის პრინციპი და არ მოქმედებდა სანივთო გარიგება,
ჯერ კიდევ გამსხვისებელი ითვლება მესაკუთრედ. შდრ. Stagl, Jb. Junger რეალურად არ არსებობდა და არც შეიძლება არსებობდეს.
Zivilrechtswissenscahftler 2004, ზემოთ სქ. 15, 391.
117 საფრანგეთის სამოქალაქო კოდექსის (ძვ. რედაქციის) 2279-ე მუ- არ ვგულისხმობთ ius commune-ს მისი titulus et modus-
ხლი: (1) მოძრავი ნივთების შემთხვევაში მფლობელობა ითვლება ტიტუ- ის შესახებ მოძღვრებით. პირველ რიგში, იმიტომ, რომ ius
ლად. (2) ვინც მოძრავი ნივთი დაკარგა ან ვისაც ის მოჰპარეს, შეუძლია,
დაკარგვის ან ქურდობის დღიდან სამი წლის განმავლობაში უკან გამოი- 120 C. v. Bar/U. Drobnig, The Interaction of Contract Law and Tort
თხოვოს ნივთი მისგან, ვისთანაც იპოვნის მას; ამ უკანასკნელს შეუძლია, and Property Law in Europe, München 2004, 323.
პასუხი მოსთხოვოს მას, ვისგანაც მიიღო ეს ნივთი. 121 Stagl, Jb. Junger Zivilrechtswissenschaftler 2004, ზემოთ სქ. 15.
118 E. v. Caemmerer, Rechtsvergleichung und Reform der 122 Füller, Eigenständiges Sachenrecht? ზემოთ სქ. 8, 120.
Fahrnisübereignung, Rabels Zeitschrift für ausländisches und 123 Füller, Eigenständiges Sachenrecht? ზემოთ სქ. 8, 121;
internationales Privatrecht (RabelsZ) 12 (1938/39), 686. Molkenteller, Die These vom dinglichen Vertrag, ზემოთ სქ. 4, 106-ე
119 Stagl, Jb. Junger Zivilrechtswissenscahftler 2004, ზემოთ სქ. 15, და მომდევნო გვერდი; Stadler, Gestaltungsfreiheit und Verkehrsschutz
391; R. Michaels, Sachzuordnung durch Kaufvertrag. Traditionsprinzip, durch Abstraktion, ზემოთ სქ. 6, 49.
Konsensprinzip, ius ad rem in Geschichte, Berlin 2002, 216. 124 გერმანული პერსპექტივიდან, სავარაუდოდ, ალბათ უფრო - არა.
35
გიორგი რუსიაშვილი შედარებითი სამართლის ჟურნალი 1/2019
commune ნამდვილად ვერ ჩაითვლება სამართლებრივი ერი გადაწყვეტის გამარტივებულ და ყველა გარიგებისათვის
აზროვნების მწვერვალად125 და, გარდა ამისა, როგორც უნიფიცირებულ ვარიანტს წარმოადგენს სანივთო გარიგება.
ამ საკითხისთვის მიძღვნილი ფუნდამენტური ნაშრომები, მას აღიარებს ყველა მართლწესრიგი, რომელიც არ აღიარე-
კერძოდ ჰოფმანისა და ფელგენტრეგერის კვლევები, ნათე- ბს ერთიანობა-კონსენსუალობის პრინციპს, ანუ ფრანგულ
ლყოფენ, ius commune-ს იურისტებიც, როცა კი რეალურად გადაწყვეტას. ანგლო-ამერიკული მართლწესრიგებიც კი,
უღრმავდებოდნენ ამ თემას, მიდიოდნენ დასკვნამდე, რომ რომლებსაც ნამდვილად ვერ დავწამებთ გერმანულიდან რა-
traditio დამატებით საჭიროებდა საკუთრების გადაცემის ნე- იმე სამართლებრივი ფიგურის სესხებას, დამოუკიდებლად
ბას,126 რაც სანივთო გარიგების პირდაპირი აღიარებაა. გა- მივიდნენ იმ შედეგამდე, რომ უნდა დაიდოს მიჯნა ვალდებუ-
რდა ამისა, რა თქმა უნდა, აბსურდულია, რომ 21-ე საუკუნის ლებით გარიგებასა და მისი შესრულების, ანუ განკარგვით,
საქართველოში ius commune-ს რეცეფციაზე ვიფიქროთ. გარიგებას შორის, კერძოდ, agreement-სა და conveyance-ს
შორის.130 ეს ნათელყოფს, რომ გამიჯვნის პრინციპი არ არის
რაც შეეხება შემდგარ მართლწესრიგებს, მაგალითად,
გერმანელების მიერ შეთხზული ხელოვნური კონსტრუქტი და
რომის სამართალს, აქ, როგორც ზემოთ აღვწერეთ, მართა-
წარმოადგენს სამართლებრივი აზროვნებისათვის დამახასი-
ლია, დამოუკიდებელი სანივთო გარიგების კონცეპტი არ იყო
ათებელ იმ უნივერსალურ მოდელს, რომლის უარყოფაც შე-
აღიარებული, თუმცა არსებობდა არანაკლებ აბსტრაქტული
უძლებელია. ფრანგები, მართალია, შეგნებულად უარყოფენ
და კაუზალური ხელშეკრულებისაგან მოწყვეტილი გარიგება,
მას, მაგრამ ამის გამო უწევთ კონსენსუალობა-ერთიანობის
კერძოდ, solutio, შესრულების გარიგება, რომელიც ბევრად
პრინციპიდან ყოველ ფეხის ნაბიჯზე გამონაკლისის დაშვე-
უფრო ახლოს დგას სანივთო გარიგებასთან, ვიდრე ტიტულუ-
ბა. მიუხედავად ამისა, ფრანგულ სისტემაზე მაინც ვერ ვი-
სისა და მოდუსის შესახებ მოძღვრებასთან. ეს არ ესმოდათ
ტყვით, რომ მწყობრი არ არის, უბრალოდ არის არასრულად
შუასაუკუნეების იურისტებს და ზოგადად სავინიმდე ცოტა
მწყობრი (იხ. ზემოთ), თუმცა ფრანგულსა და გერმანულ
თუ აცნობიერებდა ამას.127 რომაული solutio დამაკმაყო-
მოდელებს შორის შუალედური გზის არჩევა – ერთიანობის
ფილებლად წყვეტს ყველა ზემოთ მონიშნულ შემთხვევას,
პრინციპის შენარჩუნება და კონსენსუალობის პრინციპის
თუმცა პრობლემა მდგომარეობს იმაში, რომ ეს გადაწყვეტა
ტრადიციის პრინციპით ჩანაცვლება, სანივთო გარიგების
იმდენად რთულია, რომ სრულებით არარეციპირებადია და
აღიარების გარეშე – იწვევს იმას, რომ საკუთრების გადაცე-
თანამედროვე მართლწესრიგებიდან მხოლოდ ესპანურშია
მის სისტემატიკა საერთოდ ირღვევა და ვუბრუნდებით შუასა-
შემორჩენილი, რომის სამართლის იმ ცოცხალი ტრადიციი-
უკუნეებს, უფრო ზუსტად კი სამართლებრივ შუასაუკუნეებს,
დან გამომდინარე, რაც ამ ქვეყანაში არსებობს.128 რომაუ-
იმიტომ, რომ მეოცე საუკუნეშიც არსებობდა სამართლებრი-
ლი solutio-ს კონცეპტი გულისხმობს ყველა გარიგებისათვის
ვი შუასაუკუნეები და მას სახელად ერქვა გდრ-ის სამოქალა-
შესრულების ცალკე წესის არსებობას, რაც განაპირობებს
ქო კოდექსი (ძალაში შევიდა 1976 წლის 1 იანვარს). დღეს
სახელშეკრულებო, სანივთო და ასევე მემკვიდრეობითი სა-
ეს კანონი მხოლოდ ერთი რამის გამოა მკვლევართათვის
მართლის სრულებით განსხვავებულ აგებულებას. ამ სისტე-
საინტერესო – მისი უბადრუკობის გამო; თუ როგორ შეი-
მაში, მაგალითად, ჩუქება საერთოდ აღარ არის ვალდებუ-
ძლება შეეწიროს სამართალი პოლიტიკას. მასშიც მექანიკუ-
ლებითი ხელშეკრულება და არის „შიშველი“ განკარგვა,129
რად ამოშალეს სანივთო გარიგება აბსტრაქციის პრინციპთან
ნასყიდობის ფარგლებში საკუთრების გადაცემა კი განსხვა-
ერთად,131 როგორც კაპიტალისტური გადმონაშთი და მიიღეს
ვდება, მაგალითად, საანდერძო დანაკისრის შესრულების
ის, რომ მხოლოდ ფუნთუშის ნასყიდობისა და მსგავს მარტივ
ფარგლებში მისი გადაცემისაგან. ანუ ყველა გარიგებას აქვს
შემთხვევებში იყო საკუთრების გადასვლის საკითხი ცალსა-
მისი შესრულების დამოუკიდებელი სამართლებრივი შემა-
ხად დადგენადი.132 ყველა სხვა შემთხვევაში ეს შეუძლებელი
დგენლობა. ეს იმდენად მოცულობითი ნორმატიული კომ-
ხდებოდა. იმედია, ქართული სამართალიც ამ ერთხელ უკვე
პლექსია, რომ უბრალოდ არარეციპირებადია. solutio-სმი-
გათელილ გზას – იგულისხმება 1964 წლის სსრ სამოქალაქო
სამართლის კოდექსი – თავიდან აღარ დაადგება.
125 Wieling, Sachenrecht, ზემოთ სქ. 51, § 1 III 1 b (29-30).
126 Felgentraeger, Friedrich Carl v. Savignys Einfluß auf die
Übereignungslehre, ზემოთ სქ. 8, 10-ე და მომდევნო გვერდი; F. Hofmann,
Die Lehre vom Titulus und Modus adquirendi und von der iusta causa
traditionis, Wien 1873, 60-ე და მომდევნო გვერდები; Wieling,
Sachenrecht, ზემოთ სქ. 51, § 1 III 1 b (30): „ტიტულუსისა და მოდუსის
შესახებ მოძღვრება არ არის დიდად გამოსადეგი საკუთრების გადაცემის
პრობლემატიკის ნათელსაყოფად, კერძოდ ის არ შეიცავს არანაირ მითი-
თებას ტიტულუსისა და მოდუსის მხარეთა ნებასთან მიბმის აუცილებლო-
ბასთან დაკავშირებით. განსაკუთრებით მაშინ, თუ საკმარისად მივიჩნევთ
- როგორც ჩვეულებრივ ხდება ხოლმე – პუტატიურ [ნავარაუდებ] ტიტულს, 130 Stadler, Gestaltungsfreiheit und Verkehrsschutz durch
სავალდებულოა traditio-ს დროს მხარეთა შეთანხმების არსებობა. Abstraktion, ზემოთ სქ. 6, 42-ე და მომდევნო გვერდები.
127 Wieling, Sachenrecht, ზემოთ სქ. 51, § 1 III 1 b (30). 131 W. Knüpfer/J. Mandel, Das sozialistische Eigentum und das
128 Rainer, Europäisches Privatrecht, Die Rechtsvergleichung, ზემოთ persönliche Eigentum, Neue Justiz (NJ) 1974, 630; G.-A. Lübchen,
სქ. 103, 169. Kommentar zum ZGB der DDR (1985), § 26 ZGB Punkt 1.1 (59).
129 Rainer, Europäisches Privatrecht, Die Rechtsvergleichung, ზემოთ 132 იხ. დეტალურად H. G. Sieverts, Die vorschnelle Ablehnung des
სქ. 103, 339. dinglichen Konsenses. Hochschulschrift, Bielefeld, Univ., Diss., 2008.
36
იპოთეკის რეფორმა - ბინას არ კარგავს მხოლოდ ის, ვისაც ეს ბინა არა აქვს
ანუ სახელმწიფო, რომელიც პირს მისი ძირითადი უფლებისაგან იცავს
გიორგი რუსიაშვილი
თინათინ წერეთლის სახელობის სახელმწიფოსა და სამართლის ინსტიტუტის მეცნიერი თანამშრომელი, თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის
ასისტენტ-პროფესორი
37
გიორგი რუსიაშვილი შედარებითი სამართლის ჟურნალი 1/2019
38
იპოთეკის რეფორმა - ბინას არ კარგავს მხოლოდ ის, ვისაც ეს ბინა არა აქვს სტატია
კონსტიტუციური დაცვის ფარგლებს. სამომავლოდ დაცულია შირებულ დირექტივებს სუსტი მხარის (მაგ. მომხმარებელი)
მხოლოდ საკუთრება „ბოსტნის გაშენების“ შესაძლებლობის დაცვის მიზნით, აქ ჯერ კიდევ სახეზეა ძირითადი უფლების
გარეშე. (ხელშეკრულების თავისუფლების) შინაარსის განსაზღვრა.17
სხვაგვარადაა საქმე, როდესაც კანონმდებელი ქმნის ნორმას
მოცემულ შემთხვევაში ეს ნიშნავს იმას, რომ იპოთეკით
საზოგადო ინტერესის განსახორციელებლად, რომელსაც
დატვირთვის აკრძალვა არ წამოადგენს რა განკარგვის სრუ-
უკვე არაფერი აქვს საერთო სხვადასხვა კერძო სამართლებ-
ლად შეზღუდვას და ამავდროულად უბრალო კანონმდებელს
რივ სფეროებს შორის გამიჯვნასთან.18 ეს უკვე ცალსახად ჩა-
კონსტიტუციით მინიჭებული აქვს საკუთრების უფლების ში-
რევად უნდა შეფასდეს.
ნაარსის გამართვის კომპეტენცია, ეს აკრძალვა ვერ ჩაით-
ვლება ინსტიტუტის გარანტიის ხელყოფად. მოცემულ შემთხვევაში იპოთეკის/გირავნობის სამა-
რთალში განხორციელებული ცვლილებები ემსახურება არა
ავტონომიის უზრუნველყოფას სამართლებრივი სფეროების
ბ) ძირითადი უფლების შინაარსის გამართვა თუ დაცულ გამიჯვნის მიზნით, არამედ იმ აბსტრაქტული ინტერესისა,
სფეროში ჩარევა რომელსაც კანონმდებელი განმარტებით ბარათში „მოსა-
ხლეობის ჭარბვალიანობისაგან დაცვად“ მოიხსენიებს და
თუმცა ზემოთ მოყვანილი მსჯელობა, კერძოდ, იმის თქმა, რაც ვერ იქნება კონკრეტული პირის პირადი ინტერესის (თუ
რომ ინსტიტუტის გარანტია ხელყოფილი არ არის, არ ნიშ- ამ ინტერესთა ჯამის) იდენტური, რადგან, ამ უკანასკნელ
ნავს ავტომატურად, რომ მოცემული საკანონმდებლო ღო- შემთხვევაში, თუ პირს ჭარბვალიანობა, უფრო ზუსტად კი,
ნისძიების შეთხვევაში საქმე ეხება საკუთრების ინსტიტუტის ვალაუვალობის საბაბით იპოთეკის საგნის დაკარგვა არ
შინაარსის გამართვას (განსაზღვრას) კანონმდებლისათვის ემუქრება, მაშინ მასზე ეს შეზღუდვა არ უნდა გავრცელდეს.
კონსტიტუციით მინიჭებული პრეროგატივის ფარგლებში, თუმცა ეს შეზღუდვა ამ შემთხვევაზეც ვრცელდება, რაც ნიშ-
არამედ, აქ, შეიძლება სახეზე იყოს ძირითადი უფლებით ნავს იმას, რომ აქ საქმე ეხება არა კონკრეტული პირების
დაცულ სფეროში ჩარევა, რომელიც მხოლოდ ძირითადი დაცვის მიზანს, არამედ იმ, პირობითად, საზოგადოებრივი
უფლების ზღვრის ფორმით გაწერილი წინაპირობების არსე- ინტერესის უზრუნველყოფას, რომ საზოგადოებაში არ არსე-
ბობის შემთხვევაშია დასაშვები. ბობდნენ პირები, რომლებმაც ბინა „დაკარგეს“ და რის მი-
შინაარსის გამართვასა და ჩარევას შორის ზუსტი ზღვრის საღწევადაც ყველას უნდა შეეზღუდოს ფიზიკური პირისაგან
გავლება საკმაოდ პრობლემურია.12 ერთი მხრივ, გამოსა- აღებული ვალის უზრუნველსაყოფად ბინის იპოთეკით დატ-
ყოფია გერმანიის ფედერალური საკონსტიტუციო სასამა- ვირთვის შესაძლებლობა.
რთლოს მოსაზრება,13 რომლის მიხედვითაც ნორმატიულ გერმანიის ფედერალური საკონსტიტუციოს სასამა-
ჩარჩოიანი ძირითადი უფლებების მიზანს წარმოადგენს სა- რთლოს19 მიერ გამოთქმული ალტერნატიული და საკმაოდ
მართლებრივ ცხოვრებაში თავისუფლების, ანუ ავტონომიის, გაკრიტიკებული,20 თეორიის მიხედვითაც, რომელიც შინაა-
უზრუნველყოფა. შესაბამისად, (ძირითადი უფლების) შინა- რსის განსაზღვრასა და ჩარევას შორის მიჯნავს იმისდა მი-
არსის განსაზღვრა სახეზეა მაშინ, როდესაც კანონმდებელი ხედვით, ზღუდავს თუ არა სახელმწიფოს მიერ შემოღებული
ქმნის პირთათვის კომპეტენციებს, რომელთა მეშვეობითაც რეგულაცია მესაკუთრის უკვე არსებულ პოზიციებს – რის
ისინი შეძლებენ სამართლებრივი ურთიერთობების დამო- გამოც შესაძლებელია ერთი და იმავე ღონისძიება ამჟამი-
უკიდებლად მოწყობას14 – ანუ თუ სახელმწიფო მოქმედებს ნდელი მესაკუთრის უფლებაში ჩარევას, ხოლო მომავალი
სხვადასხვა კერძოსამართლებრივი სფეროების ორგანიზე- მესაკუთრის საკუთრების შინაარსის გამართვას წარმოა-
ბისა და ერთმანეთისაგან გამიჯვნის მიზნით.15 ასეთად უნდა დგენდეს21 – აქ მაინც ჩარევაა სახეზე, რადგან ეს ცვლილება
ჩაითვალოს, მაგალითად, იპოთეკის ფორმასავალდებუ- ძველ მესაკუთრეებსაც ეხება.22
ლოობასთან დაკავშირებული დანაწესები.16 ამასთან, ავტო-
ნომია თავისთავად ზღვარდადებულია. თუ კანონმდებელი
საკუთარი კომპეტენციის ჩარჩოებში აყალიბებს საზღვრებს,
იძლევა, მაგალითად, ხელშეკრულების შინაარსთან დაკავ- 17 Epping, Grundrechte, ზემოთ სქ. 10, Rn. 435.
18 Epping, Grundrechte, ზემოთ სქ. 10, Rn. 435.
19 Epping, Grundrechte, ზემოთ სქ. 10, Rn. 437; 462-ე და მომდევნო
ველები.
12 შდრ. BVerfGE 84, 223, 226, სადაც გერმანიის ფედერალური 20 Lenz, Vorbehaltlose Freiheitsrechte, ზემოთ სქ. 14, 123.
საკონსტიტუციო სასამართლო ჯერ ჩარევაზე საუბრობს, ხოლო შემდეგ 21 BVerfGE 52, 27; BVerfGE 72, 76; D. Ehlers, Eigentumsschutz,
იგივე ღონისძიებას შინაარსის განსაზღვრად მიიჩნევს. Sozialbindung und Enteignung bei der Nutzung von Boden und Umwelt,
13 BVerfGE 92, 41. VVDStRL 51 (1992), 225.
14 S. Lenz, Vorbehaltlose Freiheitsrechte: Stellung und Funktion 22 არსებობს მესამე თეორიაც (შდრ. Lenz, Vorbehaltlose
vorbehaltloser Freiheitsrechte in der Verfassungsordnung, Tübingen Freiheitsrechte, 2006, ზემოთ სქ. 14, 130), რომელიც მიჯნავს
2006, 128: U. Mager, Einrichtungsgarantien, Tübingen 2003, 435. იმისდა მიხედვით, საკუთრების შეზღუდვა კერძოსამართლებრივი
15 BVerfGE 92, 42. თუ საჯაროსამართლებრივი ნორმით ხდება, თუმცა ამგვარი გამიჯვნა
16 ჩვეულებრივ, ვერც ფორმასავალდებულოობის გაუქმება და ვერც წარმოადგენს ზოგად სახელმძღვანელო ხაზს და არ გულისხმობს
დამატებითი ფორმის შემოტანა, ვერ ჩაითვლება საკუთრების ძირითად შემთხვევას, როდესაც სამოქალაქო კოდექსში ჩნდება დანაწესი,
უფლებაში ჩარევად. რომელიც მხოლოდ საზოგადო ინტერესებს ემსახურება.
39
გიორგი რუსიაშვილი შედარებითი სამართლის ჟურნალი 1/2019
გ) დაცულ სფეროში ჩარევა და ამ სფეროს ფარგლები მეშვეობით უნდა შეივსოს, მისი ზოგადი დახასიათება მაინც
შესაძლებელია, კერძოდ, საჯარო ინტერესებში მოქმედება
ამგვარად, განსახილველი საკანონმდებლო ცვლილე-
გულისხმობს საზოგადო სიკეთის ინდივიდუალურ ინტერესზე
ბები ვეღარ ჩაითვლება საკუთრების უფლების შინაარსო-
მაღლა დაყენებას. ამის ყველაზე ნათელი გამოხატულებაა
ბრივ გამართვად და ის ჩარევად უნდა შეფასდეს, თუ ეხება
საკუთრების სოციალური ბოჭვა – „საკუთრება წარმოშობს
საკუთრების უფლებით დაცულ სფეროს. გამომდინარე იქი-
ვალდებულებებს. მისი გამოყენება მიზნად უნდა ისახავდეს
დან, რომ კონსტიტუციის მე-19 მუხლით დაცული უფლება
ამავდროულად საზოგადოებისათვის სიკეთის მოტანას.27“
ყველას უფლებაა, პერსონალური დაცული სფერო აქ, რა
გერმანიის ძირითადი კანონის ეს ჩანაწერი ავალდებულე-
თქმა უნდა, გახსნილია. საგნობრივად დაცული სფერო იცავს
ბს კანონმდებელს საკუთრების შინაარსისა და საზღვრების
საკუთრებას, ანუ ყველა ქონებრივ უფლებათა ერთიანობას,
დადგენისას საზოგადო ინტერესების გათვალისწინებას.
რომლებიც პირს მართლწესრიგის მიერ მინიჭებული აქვს
ანუ საკუთრების გამოყენება არ არის შეუზღუდავი, არამედ
იმგვარად, რომ მას შეუძლია აქედან გამომდინარე უფლება-
ის ზღვარდადებულია საზოგადო აუცილებლობით, რაც წა-
მოსილებებით პირადი გადაწყვეტილების საფუძველზე კერ-
რმოადგენს სოციალური სახელმწიფოს პრინციპის გამოხა-
ძო ინტერესებში სარგებლობა.23 ნივთზე საკუთრება მე-19
ტულებას.28 სწორედ ამ მიზნიდან გამომდინარე არის დასა-
მუხლის გაგებით საკუთრების უფლების არქეტიპს წარმოა-
შვები სამშენებლო სამართლითა თუ ძეგლთა და გარემოს
დგენს. რაც შეეხება საკუთრების დაცვის ფარგლებს, მოცე-
დაცვის ფარგლებში დაწესებული აკრძალვები, იმ დათქმით,
მული მუხლი იცავს არა მხოლოდ საკუთრების მდგრადობას,
რომ ისინი საკუთრების უფლების არსს არ ხელყოფენ.29 ეს
ანუ მოცემული უფლების ფლობას, არამედ უზრუნველყოფს,
ნორმები ინდივიდს, მართალია, უზღუდავენ საკუთრებით
ასევე, საკუთრების გამოყენების, მართვისა და განკარგვის
სარგებლობის შესაძლებლობას, თუმცა მათ უკან მდგომი სა-
უფლებას.24 მაშინ, როდესაც შეიძლება საკამათო იყოს სა-
ზოგადო კეთილდღეობის უზრუნველყოფის ცალსახა მიზანი
რგებლობის ფარგლები – მაგალითად, მოიცავს თუ არა
გადაწონის ამ შეზღუდვას და წარმოადგენს მოცემული ძირი-
საბრძოლო ჯიშის ძაღლის ძაღლთა ორთაბრძოლისათვის
თადი უფლების დასაშვებ კონსტიტუციურ ზღვარს.
გამოყენების შესაძლებლობასაც25 – ცალსახაა, რომ განკარ-
გვა, ნებისმიერ შემთხვევაში, მოიცავს ასევე ნივთის იპოთე- მაგრამ მოცემული საკანონმდებლო ცვლილებები ზემოთ
კით დატვირთვის შესაძლებლობასაც და ეს მისი დეფინიციის აღწერილი პარადიგმის მიღმაა. ძირითად უფლებაში ჩარე-
ნაწილს წარმოადგენს (იხ. ზემოთ). ჩარევას წარმოადგენს ვის გამამართლებელ პარადიგმას, რომლის მიხედვითაც,
სამართლებრივი რეგულაცია, რომლის მეშვეობითაც კანო- პირს იმიტომ უნდა შეეზღუდოს საკუთრება, რომ თავისი
ნმდებელი აბსტრაქტულად და ზოგადად ზღუდავს საკუთრე- „სულელური“ ქცევით საერთოდ არ დაკარგოს ეს საკუთრება
ბის უფლების ერთ-ერთ ელემენტს,26 მოცემულ შემთხვევაში და არ გაიღარიბოს თავი, რაც, საბოლოო ჯამში, საზოგადო
– განკარგვის თავისუფლებას. შესაბამისად, აქ ერთმნიშვნე- ინტერესებშია, თანამედროვე საკონსტიტუციო სამართალი
ლოვნად სახეზეა საკუთრების უფლების დაცულ სფეროში არ იცნობს. ძირითადი უფლება არსებობს იმისათვის, რომ
ჩარევა. დაიცვას პირი სახელმწიფოსაგან, ამ ლოგიკით კი: სახელ-
მწიფო არსებობს იმისათვის, რათა პირი მისი ძირითადი
უფლებისაგან დაიცვას. ინდივიდის საკუთრების უფლების
დ) ჩარევის გამართლება შეზღუდვის მისივე ინტერესებით გამართლება საერთოდ
ეწინააღმდეგება ძირითადი უფლების, როგორც პირის სახე-
საკუთრების უფლებაში ჩარევა დასაშვებია მხოლოდ კა- ლმწიფოს ქმედებისაგან თავის დაცვის შესაძლებლობის – ე.
ნონის საფუძველზე საჯარო ინტერესის განსახორციელებ- წ. „მოგერიების უფლების“ (Abwehrrecht),30 არსს.
ლად (კონსტიტუციის 19 II მუხლი). მოცემულ შემთხვევაში
ჩარევის ფორმალურ-სამართლებრივი ზღვარი, რა თქმა ინდივიდის საკუთარი თავისაგან დაცვა31 ვერ ჩაითვლება
უნდა, უპრობლემოა; კანონი, რომლის საფუძველზეც შევიდა თანამედროვე ლიბერალური სახელმწიფოში საჯარო მიზნის
ცვლილება იპოთეკის სამართალში, ფორმალური კუთხით განხორციელებად. ძირითად უფლებაში ჩარევა ვერ იქნება
შეესატყვისებოდა კონსტიტუციას. რაც შეეხება მატერიალუ-
რ-სამართლებრივ ზღვარს, აქ აუცილებელია, რომ ჩარევა 27 გერმანიის ძირითადი კანონის 14 II მუხლი.
ემსახურებოდეს საჯარო ინტერესს და იყოს ამ ინტერესის 28 BVerfGE 25, 117.
განხორციელებისათვის გამოსადეგი, აუცილებელი და თანა- 29 BVerfGE 24, 389; BVerfGE 100, 243.
ზომიერი საშუალება. 30 G. Jellinek, System der subjektiv öffentlichen Rechte, 2. Aufl.
Tübingen 1919, 94.
მიუხედავად იმისა, რომ საჯარო ინტერესის ერთიანი დე- 31 როდესაც გამონაკლისის სახით პირს რეალურად სჭირდება
საკუთარი თავისაგან დაცვა – მაგ. მცირეწლოვანი, არასრულწლოვანი,
ფინიცია არ არსებობს და ის ღია ცნებას წარმოადგენს, რომ- ფსიქოსოციალური საჭიროების მქონე პირი – ეს დაცვა არ ხდება
ლის შინაარსიც ყოველ ცალკეულ შემთხვევაში სუბსუმციის ერთი და იმავე ძირითადი უფლების ფარგლებში, ანუ იმავე უფლების
შეზღუდვით, რომლის დაცვასაც ემსახურება კონკრეტული ღონისძიება.
23 BVerfGE 112, 107; BVerfGE 115, 110. ქმედუნარიაობის/მხარდაჭერის მიღების ინსტიტუტი, რომელიც პირს
24 BVerfGE 105, 30; BVerfGE 115, 111. გარკვეულ შემთხვევებში უზღუდავს გარიგების დადების ძირითად
25 BVerfGE 110, 173. უფლებას, ემსახურება ამ პირის სხვა ძირითადი უფლებების (თავისუფალი
26 Epping, Grundrechte, ზემოთ სქ. 10, Rn. 475. განვითარება, საკუთრება და ა. შ.) უზრუნველყოფას.
40
იპოთეკის რეფორმა - ბინას არ კარგავს მხოლოდ ის, ვისაც ეს ბინა არა აქვს სტატია
ამავე უფლების დაცვის მიზნით გამართლებული – რასაც აქ ზედმეტია საუბარი გამოსადეგობის კრიტერიუმზე,
კანონმდებელი გვთავაზობს, ეს არის საკუთრების შეზღუდ- კერძოდ, იმაზე, რომ საშუალება – იპოთეკა-გირავნობის
ვა მისი დაცვის მიზნით, რაც აბსურდულია, რადგან ერთი და (ნაწილობრივი) გაუქმება – საერთოდ აცდენილია დასახულ
იგივე უფლება ან შეზღუდულია, ან დაცული. შეზღუდულიც (არაკონსტიტუციურ) მიზანსაც კი – „მოსახლეობის ჭარბვა-
და დაცული ერთდროულად ვერ იქნება. ძირითადი უფლე- ლიანობისაგან“ დაცვას,37 ანუ არ არსებობს პირდაპირი კავ-
ბების შინაარსი, რომლებიც კონციპირებულია მხოლოდ შირი ჭარბვალიანობასა და იპოთეკის ინსტიტუტს შორის (იხ.
როგორც ინდივიდუალური თავისუფლებისა და სახელმწი- ამასთან დაკავშირებით ქვევით), რადგან ცვლილება უკვე
ფოსგან თავდაცვის მექანიზმები,32 არ ითვალისწინებს ამ ლეგიტიმური საჯარო მიზნის არარსებობის გამოა არაკონ-
ინდივიდუალური ინტერესების უკეთ უზრუნველსაყოფად სტიტუციური.
მათი შეზღუდვის შესაძლებლობას. ამიტომაც, ეს შეზღუდვა
არაფერ კავშირში არ არის საჯარო ინტერესთან. რეალურად
არ არსებობს საჯარო ინტერესის გაგებით იმ დაცულ პირთა 2. სახელშეკრულებო თავისუფლების შეზღუდვა
წრე, რომლის ინტერესების განხორციელებასაც ემსახურება
იპოთეკის სამართალში გატარებული ცვლილებები. საჯარო საკუთრების ძირითადი უფლების შეზღუდვის გარდა,
ინტერესის საფუძველზე ძირითადი უფლების შეზღუდვა გუ- საკანონმდებლო ცვლილებები ანტიკონსტიტუციურია ასე-
ლისხმობს კონტრპოზიციონირებას ინდივიდის (შესაკვეც) ვე სახელშეკრულებო თავისუფლების ხელყოფიდან გამო-
და საზოგადოების განსახორციელებელ ინტერესებს შო- მდინარე. კონსტიტუციის 12-ე მუხლით უზრუნველყოფი-
რის,33 მაგრამ ორივე მხარეზე ვერ იქნება ერთი და იმავე პი- ლი პიროვნების თავისუფალი განვითარების უფლებიდან
რის ერთი და იმავე ძირითადი უფლებით უზრუნველყოფილი წარმოსდგება ხელშეკრულების დადების თავისუფლება,
ინტერესი. მესაკუთრე, რომელსაც შეეზღუდა საკუთრება ვერ რომლის მიზანსაც წარმოადგენს კერძო ავტონომიის შექმნა
იქნება ამავდროულად დაცული ამ შეზღუდვით. ეს სრული ინდივიდის სამართლებრივ ცხოვრებაში თვითგამორკვევის
დოგმატური ნონსენსი და ცნებათა აღრევაა.34 შესაბამისად, მიზნით.38 ეს პირველ რიგში გულისხმობს ხელშეკრულების
მოცემული ცვლილებები კონსტიტუციური სამართლის გაგე- საკუთარი ნება-სურვილის შესაბამისად დადების შესაძლებ-
ბით იცავს არავის და საჯარო ინტერესის განხორციელებაზე ლობას.39 სსკ-ის 254 VI და 286 IV მუხლები ცნობენ რა არა
ყოველგვარი მითითება უსაგნოა,35 რის გამოც ის ცალსახად მხოლოდ განკარგვის (ანუ სანივთო), არამედ ასევე ნივთის
ანტიკონსტიტუციურია.36 იპოთეკით/გირავნობით დატვირთვის მავალდებულებელ
გარიგებებსაც ბათილად (შდრ. ამასთან დაკავშირებით ქვე-
32 G.-J. Glaeßner, Sicherheit in Freiheit: Die Schutzfunktion des ვით) წარმოადგენენ სახელშეკრულებო თავისუფლების შე-
demokratischen Staates und Freiheit der Bürger, Opladen 2003, 79. ზღუდვას, რაც ზუსტად ისევე ვერ იქნება გამართლებული კო-
33 BVerfGE 38, 370; BVerfGE 58, 338; BVerfGE 71, 246; BVerfGE ნსტიტუციურობის საზომით, როგორც საკუთრების უფლების
74, 214.
დაცულ სფეროში ჩარევა (იხ. ზემოთ).
34 მაგალითად, როდესაც მეწარმეს სამომხმარებლოს სამართლის
რეგულაციებით ეზღუდება ხელშეკრულების დადების თავისუფლება –
გარდა იმისა, რომ ეს საერთოდ არ წარმოადგენს ძირითად უფლებაში
ჩარევას, არამედ მისი შინაარსის განსაზღვრას (იხ. ზემოთ) – აქ საჯარო III. საკანონმდებლო ცვლილებების კრიტიკა სამოქალაქო
ინტერესი მდგომარეობს მეორე (სუსტი) მხარის, კერძოდ, მომხმარებლის სამართლის პერსპექტივიდან
დაცვაში. მაგრამ ხომ აბსურდია, რომ მეწარმის სახელშეკრულებო
თავისუფლების ძირითადი უფლების დაცვის მიზნით მასვე დაეკისროს გარდა იმისა, რომ ეს ცვლილებები ერთმნიშვნელოვნად
დამატებითი ვალდებულებები? გარდა ამისა, საკუთრების უფლებაში
არაკონსტიტუციურია, ნივთის იპოთეკით/გირავნობით და-
ჩარევა ვეღარ იქნება გამართლებული იმ საზომით და იმ კრიტერიუმით,
რითიც შეიძლება გამართლდეს საკუთრების შინაარსის გამართვა. ტვირთვის აკრძალვა ემყარება სამოქალაქო სამართლებ-
35 ის ფაქტი, რომ ნივთის იპოთეკით დატვირთვა მხოლოდ ნაწილობრივ რივი პასუხისმგებლობის ელემენტარული პრინციპებისა და
(ფიზიკური პირებისაგან აღებული სესხის უზრუნველსაყოფად) იმ ფაქტის არცოდნას, რომ ქონებრივი პასუხისმგებლობა
იკრძალება, ვერ გადაფარავს საჯარო მიზნის არარსებობას. გარდა ამისა,
ცალკე განხილვის საგანია ბანკების სასარგებლოდ ნივთის იპოთეკით
დატვირთვის დასაშვებობა. ის ფაქტი, რომ არ იკრძალება, მაგალითად, ცვლილების შეტანის შესახებ“ საქართველოს კანონში ცვლილების
თავდებობა, ძალზე მარტივს ხდის უზრუნველყოფილი კრედიტის შეფუთვა შეტანის თაობაზე“, „სარეგისტრაციო მოსაკრებლების შესახებ“
სხვა სამართლებრივ გარსაცმელში. იხ. ამ ყველაფერთან დაკავშირებით საქართველოს კანონში ცვლილების შეტანის თაობაზე“, „პოლიციის
დეტალურად კანონში ცვლილების სამოქალაქო სამართლის შესახებ“ საქართველოს კანონში ცვლილების შეტანის თაობაზე“,
პერსპექტივიდან კრიტიკის ნაწილში. „საქართველოს ეროვნული ბანკის შესახებ“ საქართველოს ორგანულ
36 აღნიშნული ცვლილებების კონსტიტუციურობა თვით საქართველოს კანონში ცვლილების შეტანის თაობაზე“ კანონის პროექტებზე (N07-
პარლამენტშიც კითხვის ნიშნის ქვეშ დადგა, არა მხოლოდ საკომიტეტო 2/225; 31.05.2018), მე-7 და მომდევნო გვერდი (საქართველოს
მოსმენებზე განხილვისას, არამედ აისახა, ასევე, მაგალითად, პარლამენტის იურიდიულ საკითხთა კომიტეტის დასკვნა სხვა კომიტეტის
იურიდიულ საკითხთა კომიტეტის დასკვნაშიც. კომიტეტის ამ შენიშვნის დასკვნებთან ერთად ხელმისაწვდომია − https://info.parliament.ge/
სათანადო გათვალისწინება (რაც კონსტიტუციურობას შესძენდა file/1/BillPackageContent/10639?, უკანასკნელად ნანახია − 30.11.2018).
კანონს), მეტად საეჭვოა. იხ. საქართველოს პარლამენტის იურიდიულ 37 ამ მიზნის რეალურად განსახორციელებლად კანონმდებელს
საკითხთა კომიტეტის დასკვნა „საქართველოს სამოქალაქო კოდექსში მაღალპროცენტიანი სესხი ან ზოგადად სესხი უნდა აეკრძალა, რაც ასევე
ცვლილების შეტანის შესახებ“, „საქართველოს ადმინისტრაციულ არაკონსტიტუციური იქნებოდა.
სამართალდარღვევათა კოდექსში ცვლილების შეტანის შესახებ“, 38 BVerfGE 89, 231.
„საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსში 39 BVerfGE 95, 303.
41
გიორგი რუსიაშვილი შედარებითი სამართლის ჟურნალი 1/2019
შეუზღუდავია. ქონებრივი პასუხისმგებლობა შეუზღუდავობა გამყვლეფი გარიგებაა 54, ვარ. 3 მუხლის მიხედვით.43 მა-
ნიშნავს იმას, რომ, თუ პირს აქვს ბინა და აიღო ვალი, რო- გრამ აბსურდულია, რომ ცალკეულ შემთხვევებში არსებული
მელსაც ვერ იხდის, ამ ვალის დასაკმაყოფილებლად ქონე- გაყვლეფის რისკი, სესხის მთლიანი ინსტიტუტის გაუქმების
ბაზე იძულებითი აღსრულების მიქცევის შემდეგ40 ის ბინას (ან მოდიფიცირების) საფუძველი გახდეს. მით უმეტეს აბ-
მაინც დაკარგავს.41 ერთადერთი გამოსავალი, რომ პირმა სურდულია ბინის იპოთეკით დატვირთვის შესაძლებლობის
არ დაკარგოს ბინა, არის ის, რომ მას ეს ბინა საერთოდ არ გაუქმება, რომელიც მხოლოდ უზრუნველყოფს ამ სესხიდან
ჰქონდეს. ამიტომაც, თუ კანონმდებლის მიზანია, რომ პირმა წარმომდგარ მოთხოვნას, მაგრამ არ აკარგვინებს მოვალეს
არ დაკარგოს საკუთრება, მაშინ საერთოდ უნდა აიკრძალოს უფრო მეტს, ვიდრე უკვე არ ექნებოდა დაკარგული გამყვ-
იმ პირის მიერ სესხის აღება, ვისაც ბინა აქვს. მაგრამ როდე- ლეფი სესხის ფარგლებში. როგორც ზემოთ აღინიშნა, თუ
საც პირს გადაუდებელი ოპერაციისათვის სჭირდება ფული, მოვალემ აიღო სესხი, რომელსაც ვერ იხდის და აქვს ბინა,
იპოთეკით უზრუნველყოფილი სესხის ალტერნატივა ბინის ის ამ ბინას სააღსრულებო წარმოების ფარგლებში მაინც და-
ჩალის ფასად გაყიდვაა, ხოლო მანქანის დაგირავების – მისი კარგავს. ერთადერთი რითიც იპოთეკა მოვალეს „ურთულე-
ჩალის ფასად გასხვისება. არასწორია, რომ კანონი სწორედ ბს ცხოვრებას“, ეს არის ის გარემოება, რომ ბინის იპოთეკით
ამისაკენ უბიძგებს მათ. დატვირთვის შემთხვევაში, ის (ფაქტობრივად) ვეღარ მოა-
ხერხებს უშუალოდ ვალაუვალობის მომენტის დადგომამდე
ბინის გაყიდვას და აღებული ფულის გადამალვას.44 იპოთე-
1. იპოთეკის (ნაწილობრივი) გაუქმების ასისტემურობა კის (ნაწილობრივი) აკრძალვა მას ამის შესაძლებლობას
უტოვებს. თუმცა, რა თქმა უნდა, ასევე აბსურდულია, რომ
ფიზიკური პირისაგან აღებული სესხის უზრუნველსა- საკანონმდებლო ცვლილება სწორედ ამ არაკეთილსინდისი-
ყოფად ბინის იპოთეკით დატვირთვის შესაძლებლობის ერი ქცევისკენ უბიძგებდეს მოვალეს. ამის გარეშე კი, რჩება
მოსპობა წარმოადგენს ასისტემურ მიდგომას სამოქალა- ის სამართლებრივი მოცემულობა, იპოთეკა არის არა მოვა-
ქო სამართლის სისტემატიკის ფარგლებში, სადაც პირის ლის (პოზიციების დამატებითი შეზღუდვის) ხარჯზე კრედი-
გაყვლეფისაგან (მათ შორის ბინის დაკარგვისაგან დაცვის ტორის უზრუნველყოფის საშუალება, არამედ იპოთეკარის,
ფუნქციას) სხვა ინტიტუტები კისრულობენ, როგორიც არის, იმავე მოვალის სხვა კრედიტორების წინაშე, პრივილეგირე-
მაგალითად, ამორალური და კანონსაწინაღმდეგო გარი- ბის ფორმა. თუ არაუზრუნველყოფილი ვალის შემთხვევაში
გებები (სსკ-ის 54-ე მუხლი), ნდობისა და კეთილსინდისი- სხვა კრედიტორების მოახერხებდნენ იმას, რომ იძულებითი
ერების პრინციპი (სსკ-ის 8 II მუხლი), უფლების ბოროტად აღსრულების ფარგლებში მოვალის მთლიან ქონებას გაყი-
გამოყენების დაუშვებლობა (სსკ-ის 115-ე მუხლი) და ა. შ. დიდნენ და კონკრეტულ კრედიტორს მშრალზე დატოვებ-
იპოთეკა, ისევე როგორც, მაგალითად, ნასყიდობა ან ნა- დნენ, იპოთეკით/გირავნობით უზრუნველყოფილი ვალის
რდობა, როგორც ინსტიტუტი – და ზოგადად სამოქალაქო შემთხვევაში ეს შეუძლებელია (იხ. სააღსრულებო წარმოე-
სამართლის ვერცერთი ინსტიტუტი, რომელიც საუკუნეების ბათა შესახებ კანონის 401 მუხლი).
მანძილზე ჩამოყალიბდა – ვერ იქნება თავისთავად ვერც
გამყვლეფი და ვერც არაგამყვლეფი. გამყვლეფი შეიძლე- იპოთეკით ბინის დატვირთვის შემდეგ არსებობს მისი
ბა იყოს მხოლოდ კონკრეტული პირობებით შეთანხმებული დაკარგვის რისკი, რომელიც იპოთეკის გარეშეც არსებობს.
იპოთეკა და კონკრეტული პირობებით გაცემული სესხი, იპოთეკა ამ რისკს არ ზრდის. გარდა ამისა, თუ კანონმდე-
ცალკეულ სიტუაციაში. მაგრამ აქაც ვერ იარსებებს ერთიანი ბელმა რეალურად დაისახა მოსახლების საკუთარი თავისა-
მყარად დადგენილი თამასა ყველა შემთხვევისათვის (რაც გან თანმიმდევრული დაცვა, მაშინ უნდა აეკრძალა უფრო
უკვე გააკეთა კანონმდებელმა სსკ-ში 625 II მუხლის შემო- „გამყვლეფი“ ხასიათის გარიგებები, როგორიც არის, მაგა-
ტანით). მაგალითად, შპს-ისათვის, რომელიც გაკოტრების ლითად, ჩუქება და სხვა უსასყიდლო გარიგებები. ფიზიკური
პირასაა, დასაშვები უნდა იყოს 35%-იანი და შეიძლება პირების სასარგებლოდ იპოთეკის აკრძალვა დაახლოებით
უფრო მაღალპროცენტიანი სესხის მიცემაც კი, რაც იქნება იმ იგივეა, რაც 20-30 წლამდე უცოლშვილო და უმუშევარი მა-
რისკის კომპენსაცია, რომელსაც სწევს ბანკი ამ სიტუაციაში. მაკაცებისათვის ნივთის გაყიდვის აკრძალვა, იმის გამო, რომ
თუმცა პირისათვის, რომელსაც სასწრაფოდ სჭირდება ფული ისინი სტატისტიკურად მიდრეკილნი არიან ბინის გაყიდვით
ახლობლის საოპერაციოდ,42 5000 ლარიანი იპოთეკური სე- მიღებული ფულის განიავებისაკენ, რაც, რა თქმა უნდა, არა-
სხის მიცემა 27%-ად (რაც 625 II მუხლით დასაშვებია) უკვე
43 ამიტომაც აუცილებელია, სასამართლომ გააცნობიერონ საკუთარი
როლი ამ პრობლემის გადაწყვეტისას და ჩამოაყალიბონ მწყობრი
40 სააღსრულებო წარმოებათა შესახებ კანონის მე-40 და მომდევნო პრაქტიკა გამყვლეფ გარიგებებთან დაკავშირებით, რომლებიც უნდა
მუხლები. გაბათილდეს 54, ვარ. 3 მუხლის მიხედვით. იპოთეკის (ნაწილობრივ)
41 იპოთეკის უფლებას შეუძლია მხოლოდ დააჩქაროს ეს პროცესი, გაუქმება აქ ვერაფერს შეცვლის.
თუმცა თუ კრედიტორი, სარჩელის უზრუნველყოფის ღონისძიების 44 ეს შესაძლებლობა მოვალეს შეიძლება ისედაც მოესპოს, თუ საქა-
ფარგლებში, დროულად დააყადაღებს მოვალის ქონებას, უძრავი ნივთის რთველოშიც საკანომდებლო დონეზე დამკვიდრდება ე. წ. ვალაუვალობის
დაკარგვა გარდაუვალი იქნება. მომენტის წინმსწრებად განხორციელებული განკარგვის შეცილების შე-
42 გ. რუსიაშვილი/დ. ეგნატაშვილი, კაზუსები კანონისმიერ საძლებლობა (Insolvenzanfechtung), რაც უკვე აღიარებული მთელ რიგ
ვალდებულებით სამართალში, თბილისი 2016, 149-ე და მომდევნო ევროპულ მართლწესრიგებში და რის ქართულ რეალობაში შემოტანაზეც
გვერდი. უკვე მიმდინარეობს საუბარი.
42
იპოთეკის რეფორმა - ბინას არ კარგავს მხოლოდ ის, ვისაც ეს ბინა არა აქვს სტატია
სერიოზულად ჟღერს, თუმცა კანონმდებლის მიერ არჩეული გამსესხებლებისათვის, რომლებიც არ აპირებენ იპოთეკით
გადაწყვეტა მისგან შორს არ არის და პრინციპულად არ გა- დატვირთულ ბინაში ცხოვრებას47 – რადგან იქ იპოთეკის
ნსხვავდება. სამართალი ამგვარად არ ფუნქციონერებს, არ მოვალე უნდა დარჩეს – და არც ზემოთ ხსენებული ახლობე-
შეიძლება ერთი ან ათი კონკრეტული შემთხევისათვის დანა- ლ-ნათესავების ორგანიზების რესურსი აქვთ.
წესის შექმნა, რომელიც არა მხოლოდ ყველა სხვა შემთხვე-
კანონმდებელს მოცემული ცვლილებების განხორციელე-
ვაში მიდის გაუმართლებელ შედეგებამდე, არამედ არღვევს
ბისას საერთოდ არ გაუთვალისწინებია იპოთეკის სამართა-
მთლიანი ინსტიტუტის ჩარჩოს და ყველა სხვა პრინციპს.
ლში ისეთი ინსტიტუტების არსებობა, როგორიცაა იპოთე-
ისიც ცალსახაა, რომ კანონმდებელი იპოთეკა-გირავნო- კის უფლების სხვა პირისათვის გადაცემის შესაძლებლობა
ბის აკრძალვით რეალურად მიზნად ისახავს კერძო გამსე- (სსკ-ის 295-ე მუხლი). მაგალითად, კერძო მევახშეებს
სხებლებისათვის სესხის გაცემის სტიმულის მოსპობას, ანუ არაფერი არ უღირთ გაურიგდნენ ბანკებს იმ უზრუნველყო-
იმას, რომ ფიზიკურმა პირებმა სხვა ფიზიკურ პირებს სესხი ფილი მოთხოვნისა და იპოთეკის უფლების დათმობასთან
აღარ მისცენ, რადგან ვერ მიიღებენ ამისათვის შესაბამის უზ- დაკავშირებით,48 რის შემდეგაც იპოთეკური მოთხოვნა ისევ
რუნველყოფას. იპოთეკის გაუქმება ამის მიღწევის ირიბ გზას მევახშის ხელში აღმოჩნდება. ასევე, მართალია, 286 IV
წარმოადგენს. მაგრამ ეს ირიბი გზა პრობლემურია, უფრო მუხლი წარმოადგენს, ამავდროულად, ამკრძალავ კანონს
ზუსტად კი არაკონსტიტუციური. კანონშემოქმედებითი საქ- სსკ-ის 54, ვარ. 1 მუხლის მიხედვით, რაც ნიშნავს იმას, რომ
მიანობა უნდა იყოს ტრანსპარენტული (ღია), არა მხოლოდ ბათილი უნდა იყოს იპოთეკის დადგენის არა მხოლოდ სანი-
პროცედურულად, არამედ ასევე შინაარსობრივადაც,45 რაც ვთო, არამედ, ასევე, იპოთეკის ვალდებულებითი ხელშეკ-
გულისხმობს იმას, რომ კანონმდებელს არ აქვს უფლება, რულება,49 თუმცა ვერც ერთის ბათილობა ვერ გამორიცხავს
რომ რეალურად მიზნად დაისახოს ერთი და შენიღბოს ის რეესტრის მიერ ამ აკრძალვის დარღვევით შეთანხმებული
სხვა „ოფიციალური“ მიზნით. ამიტომაც, თუ კანონმდებელს იპოთეკის რეგისტრაციას. გამომდინარე იქიდან, რომ რე-
„მოსახლეობის ჭარბვალიანობისაგან“ დაცვა სურდა, მაშინ ესტრის თანამშრომელს არ აქვს წარდგენილი ხელშეკრუ-
უნდა გაეუქმებინა სესხი და არა იპოთეკა, რადგან ვალი წა- ლების (როგორც სანივთო ისე ვალდებულებითის) მატე-
რმოიშობა სესხიდან და არა იპოთეკიდან. ასისტემურია ისიც, რიალურ-სამართლებრივი გამართულობის გადამოწმების
რომ დასაშვები რჩება სესხის უზრუნველყოფა, მაგალითად, ვალდებულება, ხოლო კანონმდებელს მოცემული აკრძალვა
თავდებობით, რომელიც უფრო „სახიფათოა“, ვიდრე იპო- რეგისტრაციაზე უარის თქმის ფორმალურ გარემოებად არ
თეკა, რადგან თავდები მთლიან ქონებით (მათ შორის ბი- უქცევია,50 რეესტრი მომავალშიც დაარეგისტრირებს ფიზი-
ნითაც) აგებს პასუხს. კური პირების სასარგებლოდ იპოთეკას. ეს იპოთეკა იქნება
არანამდვილი სსკ-ის 286 IV, 54, ვარ. 1 მუხლების შესაბა-
მისად, თუმცა ეს არ უშლის ხელს იმას, რომ მოთხოვნისა
2. საკანონმდებლო ბარიერის გვერდის ავლის მექანიზმე- და იპოთეკის დათმობის შემთხვევაში კეთილსინდისიერმა
ბი შემძენმა 297-ე მუხლის მიხედვით მოიპოვოს ნამდვილი
იპოთეკა. შესაბამისად, კერძო მევახშეებს იპოთეკით უზ-
გარდა ზემოთ აღნიშნულისა, ასისტემური და აუხსნელია, რუნველყოფილი მოთხოვნის ხელში ჩასაგდებად ორსვლი-
თუ რატომ შეიძლება, მაგალითად, ნასყიდობის ფასის იპო- ანი კომბინაციის გათამაშება ჭირდებათ – ცრუმაგიერი პი-
თეკით უზრუნველყოფა და არა კერძო პირისაგან აღებული რის „აფარება“, რომლის სახელზეც მოხდება არანამდვილი
სესხის. ეს მხარეებს უბიძგებს, ნასყიდობის გარსაცმელში იპოთეკის რეგისტრაცია და შემდეგ უკვე მისგან ნამდვილი
შეფუთონ სესხი, რაც გამოაშკარავების შემთხვევაში არანა- იპოთეკის „კეთილსინდისიერად“51 მოპოვება.52
მდვილი იქნება 56 I მუხლის მიხედვით, თუმცა იპოთეკა მაინც
ძალაში დარჩება, რადგან ის, ჩვეულებრივ, უზრუნველყოფს, თუმცა არსებობს კანონმდებლის მიერ აღმართული ბა-
ასევე ბათილი გარიგებიდან წარმომდგარ კონდიქციურ
მოთხოვნასაც.46 47 გარდა ამისა, გაუგებარია, თუ რეალურად როგორ მოხდება იმის
გაკონტროლება ცხოვრობს თუ არა იპოთეკარი დატვირთულ ბინაში.
286 IV 2 მუხლი ვერ იქნება კერძო მევახშეობისათვის 48 რის საფასურადაც ბანკი, რა თქმა უნდა, მოთხოვნის საბაზრო
ხელშემშლელი, მევახშეები უბრალოდ ახლობლების, ნათე- ღირებულებაზე მეტს მოითხოვს, თუმცა თეორიულად ამას არაფერი უდგას
წინ.
სავებისა და, ზოგადად, მესამე პირების მეშვეობით გასცე- 49 განხორციელებული ცვლილებების სხვაგვარი განმარტება
მენ სესხებს და დაარეგისტრირებენ თითოეულის სახელზე ყოველგვარ აზრს მოკლებულია, რადგან, თუ ძალაში დარჩა იპოთეკის
ორ-ორ იპოთეკას, რისი აღმოჩენაც და გაკონტროლებაც ვალდებულებითი ხელშეკრულება, ეს ნიშნავს იმას, რომ მოვალემ
შეუძლებელია. შესაბამისად, მევახშეები მაინც მოახერხე- კრედიტორს იპოთეკის დადგენის ვალდებულების შეუსრულებლობის
გამო ზიანი უნდა აუნაზღაუროს, რისი დაშვებაც ცალსახად ეწინააღმდეგება
ბენ თავიანთი პრაქტიკის გაგრძელებას, ხოლო დანაწესი კანონმდებლის მიზანს.
რეალურად ხელშემშლელი იქნება ყველა სხვა (არამევახშე) 50 ამისათვის აუცილებელი იქნებოდა ჩანაწერის საჯარო რეესტრის
შესახებ კანონში ან ინსტრუქციაში.
45 J. Bröhmer, Transparenz als Verfassungsprinzip: Grundgesetz 51 შემძენის არაკეთილსინდისიერების დამტკიცება ამ დროს,
und Europäische Union, Tübingen 2004, 147-ე და მომდევნო გვერდები. გამონაკლისი შემთხვევების გარდა, პრაქტიკულად შეუძლებელი იქნება.
46 რუსიაშვილი, სამოქალაქო კოდექსის კომენტარი, წიგნი II, ჭანტურია 52 იგივე შეიძლება ითქვას ავტომანქანაზე რეგისტრირებული
(რედ.), 2018, მუხ. 286 მე-7 ველი. გირავნობის კეთილსინდისიერად მოპოვებაზე 312-ე მუხლის მიხედვით.
43
გიორგი რუსიაშვილი შედარებითი სამართლის ჟურნალი 1/2019
რიერის გვერდის ავლის კიდევ ერთი და ამჯერად კანონის ნილი სამართლებრივი ასპექტებისაგან სრულებით დამოუ-
მოთხოვნებთან შესაბამისობაში მყოფი საშუალება. ეს არის კიდებლად, საკმაო საბაბს იძლევა კანონმდებლის გულახ-
საკუთრების გადაცემა მოთხოვნის უზრუნველსაყოფად (გე- დილობაში დაეჭვებისათვის. ეჭვის საბაბია ის გარემოება,
რმანულად: Sicherungsübereignung ანუ „უზრუნველმყოფი რომ ბანკებისა და მიკროსაფინანსო ორგანიზაციების წილი
საკუთრება“, სხვაგვარად ასევე ფიდუცია).53 უზრუნველ- იპოთეკის საფუძველზე „ბინებიდან გამოსახლებებში“ არა-
მყოფი საკუთრებისას კრედიტის უზრუნველყოფა ხდება ნაკლებია კერძო მევახშეებთან შედარებით. პარლამენტის
უშუალოდ საკუთრებით. მოვალე კრედიტორს გადასცემს მიერ განხორციელებულ ცვლილებებს საფუძვლად არ უდევს
საკუთრებას მოთხოვნის უზრუნველსაყოფად იმ პირობით, მეტნაკლებად დამაჯერებელი კვლევა და სტატისტიკა იმისა,
რომ ვალის არდაბრუნების შემთხვევაში ეს საკუთრება კრე- თუ ამ წლების განმავლობაში რამდენი პირი გამოასახლეს
დიტორს რჩება. ანუ შესაბამისი ფორმით დადებული სესხი- კერძო მევახშეებმა და რამდენი კომერციულმა ბანკებმა და
დან წარმომდგარი მოთხოვნის უზრუნველსაყოფად, ამ შემ- სხვა მსგავსმა ორგანიზაციებმა. სხვადასხვა არაოფიციალურ
თხვევაში, გამოიყენება არა იპოთეკა, არამედ – საკუთრების წყაროებში57 საუბარია მხოლოდ აღსრულების ეროვნული
გადაცემა. უზრუნველმყოფი საკუთრების გადაცემის (ფი- ბიუროს მიერ მოწოდებულ ციფრებზე, თუ რამდენი იპოთე-
დუციის) ფორმას წარმოადგენს საკუთრებისათვის პირობის კით დატვირთული ქონების რეალიზაცია მოხდა საკრედიტო
დადება. ამასთან, შეიძლება როგორც გადადების (96), ისე ორგანიზაციების მიერ და რამდენი ფიზიკური პირების მიერ,
გაუქმების (97) პირობის გამოყენება.54 პირველ შემთხვე- ისევე როგორც მონაცემებზე საჯარო რეესტრიდან – საკრე-
ვაში კრედიტორზე საკუთრების გადასვლა ხდება მხოლოდ დიტო დაწესებულებებისა და სხვა პირების სახელზე რეგისტ-
მას შემდეგ, რაც მოვალე არ დააბრუნებს დათქმულ დროში რირებული იპოთეკებთან დაკავშირებით. ამ მონაცემებიდან
სესხად აღებულ თანხას – ნეგატიური პირობა (94).55 ხოლო რეალურად რაიმე დასკვნის გაკეთება შეუძლებელია. უპირ-
მეორე შემთხვევაში, პირიქით, მოვალე საკუთრებას სესხის ველესად, იმიტომ, რომ რეალიზაციასთან დაკავშირებით
თანხის მიღებისთანავე გადასცემს და ამ გადაცემას ადევს მოწოდებული მონაცემები არ ითვალისწინებს სსკ-ის 300 I
თანხის დაბრუნების პოზიტიური პირობა (93), რომელიც ამ მუხლის მიხედვით იპოთეკით დატვირთული ნივთის კრედი-
გადაცემას უკუაქცევს. ეს კონსტრუქცია, მისი ქართულ სასა- ტორის საკუთრებაში გადასვლის გზით მისი დაკმაყოფილე-
მართლო პრაქტიკამდე და, რაც მთავრია, კრედიტის აღების ბის შესაძლებლობას, რომლითაც ასე წარმატებით და ასე
მსურველებამდე შესაბამისი ფორმით მიტანის შემთხვევაში, კანონდარღვევით58 სარგებლობენ ბანკები. აქ კრედიტორის
შეიძლება რეალურად გახდეს იპოთეკისა და გირავნობის დაკმაყოფილება სააღსრულებო ბიუროს მიღმა ხდება და
ალტერნატივა და ნაწილობრივ მაინც შეამსუბუქოს ის აბსუ- მის მიერ მოწოდებულ სტატისტიკაში, რა თქმა უნდა, ვერ
რდული მდგომარეობა, რაც მოცემულმა საკანონმდებლო იქნება ასახული. იგივე ეხება კერძო აუქციონს სსკ-ის 302-
ცვლილებებმა გამოიწვია. ე და მომდევნო მუხლების გაგებით. რაც შეეხება საჯარო
რეესტრის მიერ მოწოდებულ სტატისტიკას, მისი მეშვეობით
რაიმე დასკვნის გაკეთება იმიტომ არის შეუძლებელი, რომ
IV. კომერციული ბანკებისა და მიკროსაფინანსო ორგანი- მასში მხოლოდ საკრედიტო ორგანიზაციები და „ყველა სხვა
ზაციების პრივილეგირების მიზანი პირია“ ერთმანეთისაგან გამიჯნული. ეს ყველა „სხვა პირი“
(თუნდაც ფიზიკური), რომელიც არის იპოთეკარი, ავტომა-
სსკ-ის 276 III და 286 IV მუხლებში განხორცილებული ტურად ვერ ჩაითვლება „კერძო მევახშედ“ და არც მხოლოდ
ცვლილებებით კანონმდებელი „მოსახლეობის ჭარბვა- სესხიდან წარმომდგარი მოთხოვნის უზრუნველყოფა ხდება
ლიანობისგან დაცვის მიზნით“ კრძალავს ფიზიკური პირის იპოთეკით. ზოგადად ამგვარი მნიშვნელოვანი ცვლილების
მოთხოვნის იპოთეკით (ან სატრანსპორტო საშუალებაზე გი- გამამართლებელი სტატისტიკური კვლევა ამ ფორმით არ
რაოთი) უზრუნველყოფას. თუმცა 286 V მუხლით (გირავნო- კეთდება და გულისხმობს გამოსავლენი მიზნის შესაბამისი
ბის შემთხვევაში, იმავე 276 III მუხლით) ეს წესი, გამონაკლი- კრიტერიუმების წინასწარ შერჩევას. მაგალითად, არავის
სის სახით, არ ვრცელდება საქართველოს ეროვნული ბანკის შეუწუხებია თავი იურიდიული და ფიზიკური პირების ქონე-
ზედამხედველობას დაქვემდებარებულ კომერციულ ბანკებ- ბაზე არსებული იპოთეკის ერთმანეთისაგან გამოყოფისათ-
ზე, მიკროსაფინანსო ორგანიზაციებზე, საკრედიტო კავში- ვის, როგორც საჯარო რეესტრის, ისე სააღსრულებო ბიუროს
რებსა და სესხის გამცემ სუბიექტებზე.56 ეს, ზემოთ მოყვა- მიერ მოწოდებულ ინფორმაციაში. საკითხავია, ხომ არ მოი-
44
იპოთეკის რეფორმა - ბინას არ კარგავს მხოლოდ ის, ვისაც ეს ბინა არა აქვს სტატია
ცავს ეს მონაცემები ასევე საგადასახადო და იძულებით იპო- მოასწორა გირავნობისა59 და იპოთეკის60 სამართლის ნა-
თეკასაც. გირავნობის შემთხვევაში ხომ საერთოდ არანაირი მდვილი ხარვეზები და ყოველმხრივ შეუწყო ხელი ბანკებისა
სტატისტიკა არ არსებობს. რეალურად უნდა შედგენილიყო და მიკროსაფინანსოების სამართლებრივი და ფაქტობრივი
სტატისტიკა არა იპოთეკარების სტატუსთან და რაოდენობა- მდგომარეობის გაუმჯობესებაც. ამ რეგულაციით საკრედიტო
სთან მიმართებით, არამედ საკრედიტო დაწესებულებებისა ორგანიზაციებს პრაქტიკულად ჩამოშორდათ კონკურენტები
და კერძო მევახშეების (არა ზოგადად ფიზიკური პირების) (არა მხოლოდ კერძო მევახშეების სახით), რაც მათ საშუა-
მიერ გაცემულ სესხებთან დაკავშირებით. ამასთან გასათ- ლებას მისცემთ, კიდევ უფრო გაზარდონ პროცენტები61.62
ვალისწინებელი ის გარემოება, რომ სესხის სარფიანობა არ
ფასდება მხოლოდ ეფექტური საპროცენტო განაკვეთის სი-
დიდით – რაც, რა თქმა უნდა, მნიშვნელოვანია – არამედ, V. შეჯამება
ასევე, სხვა პირობებითაც, მათ შორის იმით, თუ რა დროზეა
გაწერილი ეს სესხი და გათვალისწინებულია თუ არა საჯა- ჭარბვალიანობა გამოწვეული იყო (და მომავალშიც იქნე-
რიმო სანქცია მისი დროზე ადრე დაბრუნებისათვის, ითხოვს ბა) არა იპოთეკის (2018 წლის 21 ივლისამდე არსებულ)
თუ არა გამსესხებელი საკრედიტო ისტორიას და ა. შ. კვლევა „უსამართლო“ რეგულაციით, არამედ მაღალპროცენტიან
ამ მიმართულებით, რომელიც მთლიანობაში შეუპირისპი- სესხით და მოსახლეობის ტოტალურ სიღარიბით, რის გა-
რებდა ბანკების მიერ გაცემულ კრედიტებს ე. წ. კერძო მევა- მოსასწორებლადაც არაფერი არ კეთდება. გამომდინარე
ხშეების მიერ გაცემულ სესხებს, არ არსებობს. იქიდან, რომ საკანონმდებლო ცვლილებებით შეზღუდვები
მხოლოდ ე. წ. კერძო იპოთეკარებს დაუწესდათ, ეჭვს ბადებს
თუმცა არ არის დიდი სოციალოგიური კვლევის ჩატარება კანონმდებლის რეალური მიზანი და მის მიერ დეკლარირე-
აუცილებელი იმისათვის, რათა ნათელი გახდეს, რომ მთა- ბული „მოსახლეობის დახმარების სურვილი“.
ვარი გამომსახლებლები სწორედ ბანკები და არა კერძო
მევახშეები არიან და კერძო მევახშეობის აყვავებაც სწორედ რეალურად არსებული პრობლემის გადაწყვეტას კომ-
საბანკო კრედიტის მიუწვდომლობით თუ კაბალურობით პლექსური მიდგომა სჭირდება,63 მხოლოდ კანონმდებელი
არის გამოწვეული. ნაკლებსავარაუდოა, პირმა კერძო მევა-
ხშესთან დაიჭიროს საქმე, თუ ბანკი იგივე პირობებით სთა- 59 მაგ., რუსიაშვილი, სამოქალაქო კოდექსის კომენტარი, წიგნი II,
ვაზობს მას ამ სესხს. გარდა ამისა, კანონში ცვლილება ეხე- ჭანტურია (რედ.), 2018, მუხ. 260 ველი 4; მუხ. 2601 მე-4 და მომდევნო
ველები.
ბა არა მხოლოდ მევახშეებს არამედ ყველა ფიზიკურ პირს,
60 რუსიაშვილი, სამოქალაქო კოდექსის კომენტარი, წიგნი II, ჭანტურია
რომელიც მეორე პირს აძლევს სესხს და სურს ამისათვის (რედ.), 2018, მუხ. 300 მე-4 და მომდევნო ველები. საკუთრებაში
უზრუნველყოფის მიღება. ამის შეზღუდვა ვერ იქნება კერძო გადასვლის დათქმის შეთანხმება არ დაიშვება ვალის გადახდის
მევახშეების მანკიერ პრაქტიკაზე მითითებით გამართლებუ- „გაჭიანურებამდე“ (300 I). თუმცა ბანკები ამას საერთოდ არ აქცევენ
ლი. ისევე როგორც, ვერ იქნებოდა მომხმარებლის დაცვის ყურადღებას და კანონმდებელი ამაზე მისანიშნებლად არაფერს აკეთებს.
61 625 II მუხლი ამ კონტექსტში რეალურად ვერაფერს ცვლის, 49%
მიზნით გამართლებული, შეზღუდვების დაწესება არა მეწარ- სესხითაც ძალზე მარტივად შეიძლება პირის გაყვლეფა.
მისათვის, არამედ, ზოგადად, გამყიდველისათვის, გამომდი- 62 ამ კონტექსტში ასევე არაფერს ცვლის საქართველოს ეროვნული
ნარე იქიდან, რომ მომხმარებელი, ჩვეულებრივ, მყიდველის ბანკის პრეზიდენტის 2018 წლის 24 დეკემბრის ბრძანება 281/04,
როლშია, ხოლო მეწარმე კი – გამყიდვლის. რომელიც ბანკებს მსესხებლის გადახდისუნარიანობის წინასწარი
გამოკვლევი ვალდებულებას აკისრებს. პირველ რიგში საკითხავია,
ის, რომ კანონმდებლის მიზანს საერთოდ არ წარმო-ა- ეს წინდახედულობის ზომები უფრო თავად ბანკის ინტერესებს ხომ
დგენდა ბანკების მოვალეთა მდგომარეობის შემსუბუქება, არ ემსახურება, ვიდრე პოტენციური კლიენტების (3 II მუხლი ამ
მხრივ უმნიშვნელოა). გარდა ამისა, ბრძანება, რა თქმა უნდა, არ
ნათლად ჩანს სსკ-ში 300 II1 და 301 I2 მუხლების ჩამატებით, არის ამკრძალავი კანონი სსკ-ის 54-ე მუხლის გაგებით, შესაბამისად
რომლებიც იპოთეკის მოვალის ხარჯზე აფართოებენ იპო- კონკრეტული სარგებელი კონკრეტული მსესხებლისათვის მისგან არის
თეკარი-საკრედიტო დაწესებულებების პოზიციებს. აქამდე ნულის ტოლფასი, რადგან მაშინაც კი, როდესაც ბანკი დაკრედიტირების
იმ შემთხვევაში, როდესაც იპოთეკით დატვირთული ნივთის მოთხოვნებს დაარღვევს, სესხის ხელშეკრულება მაინც ნამდვილი რჩება
და მხოლოდ ეროვნული ბანკის მხრიდან კრედიტის გამცემი ბანკისათვის
ღირებულება, იპოთეკარის საკუთრებაში გადასვლისას, არ
სანქციების წაყენების საფუძველი შეიძლება გახდეს (იხ. ბრძანების მე-7
ფარავდა, იპოთეკით უზრუნველყოფილი მოთხოვნის ოდე- მუხლი), რაც კონკრეტული კლიენტისათვის არაფრისმომტანია.
ნობას, ეს მოთხოვნა მაინც დაკმაყოფილებულად ითვლე- მართალია, ამ რეგულაციებმა, როგორც უკანასკნელი თვეების
ბოდა. იგივე წესი მოქმედებდა იპოთეკის საგნის რეალიზა- სტატისტიკა აჩვენებს, ბანკების მიერ იპოთეკური სესხების გაცემა
ციის დროსაც. 21 ივლისის ცვლილებებით ეს წესი შეიცვალა რამდენჯერმე შეამცირა (რაც ძალზე უარყოფითი შედეგების მომტანი
იქნება ეკონომიკისათვის), თუმცა ეს ფაქტი საერთო არ აქარწყლებს
საკრედიტო დაწესებულებების სასარგებლოდ და იპოთეკის ზემოთ კანონმდებლისათვის წაყენებულ ბრალდებას. კერძოდ კი იმას,
მოვალის საზიანოდ. იგივე მოხდა გირავნობის შემთხვევაშიც რომ კანონმდებელმა სსკ-ში განხორციელებული ცვლილებებით ბანკებსა
(იხ. 276 II). ეს ნოვაცია ნამდვილად აღარ თავსდება „მოსა- და მიკროსაფინანსოებს კრედიტის გაცემაზე სრული მონოპოლია მიანიჭა.
ხლეობის ჭარბვალიანობისაგან დაცვის“ მიზნის ფარგლებში მართალია, მათ ეზღუდებათ გადახდისუუნარო პირის „დაკრედიტება“,
თუმცა გადახდისუუნარო პირისათვის სესხის გაცემისას უკონკურენტონი
და ბანკების ინტერესის გატარების გარდა არაფერთან აღარ
არიან.
აქვს საერთო. ამიტომაც დიდი კითხვის ნიშნის ქვეშ დგას 63 მაგალითად, იმ ფაქტის გაცნობიერება, რომ იპოთეკაც და
კანონმდებლის რეალური მიზანი, მაშინ როდესაც არ გა- გირავნობაც შეიძლება იყოს, ცალკე აღებული, გამყვლეფი გარიგებები
სსკ-ის 54, ვარ. 3 მუხლი მიხედვით; არა იმიტომ, რომ იპოთეკისა და
45
გიორგი რუსიაშვილი შედარებითი სამართლის ჟურნალი 1/2019
გამყვლეფი სესხების პრობლემას ვერ გამოასწორებს. თუ- დელისაკენ იხრება, თუმცა სოციალისტურ სახელმწიფოში
მცა მან, რა თქმა უნდა, უნდა მისცეს „სტიმული“ კომერცი- ამ შეზღუდვის საპირწონედ არსებობს ინდივიდის დაცვის
ულ საკრედიტო ორგანიზაციებს პროცენტების შემცირე- მთელი რიგი, სხვა ინსტიტუციონალური მექანიზმები და სი-
ბისათვის. მიუხედავად ამისა, კანონმდებელი ვერ შექმნის ტუაცია, როდესაც პირს გადაუდებელი ოპერაციის გაკეთება
სპეციალურ წესს ყოველი ცალკეული შემთხვევისათვის (ეს მხოლოდ ერთადერთი მანქანის ან ბინის ხარჯზე შეუძლია
სასამართლოს საქმეა), ხოლო მოცემული არაკონსტიტუცი- (იხ. ზემოთ), პრინციპულად არ შეიძლება არსებობდეს. თა-
ური ცვლილებები, საერთოდ, იმის ეჭვს აჩენს, რომ კანონ- ნამედროვე ქართული სახელმწიფო და კანონმდებელი ამ
მდებელს არა მოსახლეობის ჭარბვალიანობისაგან – თუ- დილემას წყვეტს იმგვარად, რომ არც პირის ელემენტარულ
ნდაც საკუთარი თავისაგან დაცვის გზით –, არამედ ბანკების სოციალურ მოთხოვნილებებს უზრუნველყოფს და, ამავდ-
ერთადერთი კონკურენტისაგან გათავისუფლება სურდა. ჭა- როულად, ართმევს მას ამ მოთხოვნილებების დაკმაყოფი-
რბვალიანობის მიზეზი არა იპოთეკის ინსტიტუტი, არამედ ის ლების საშუალებას, მისი კუთვნილი ქონების საკრედიტო
სოციალური მდგომარეობა, რაც დღეს ქვეყანაში არსებობს. პოტენციალის ეფექტურად გამოყენების გზით. გამომდინარე
სახელმწიფოს ფუნქცია არ შეიძლება იყოს ინდივიდისათ- აქედან ყველაზე მცირე ბრალდება, რაც მოცემული საკანო-
ვის ვალის აღების შესაძლებლობის შეზღუდვა ან საერთოდ ნმდებლო ცვლილებების ავტორებს შეიძლება წაეყენოთ,
წართმევა, არამედ მისთვის ამ ვალის დაბრუნების შესაძ- არასწორი მიზნის არასწორი საშუალებებით მიღწევის მცდე-
ლებლობის მინიჭება. ამ ფორმით მოქალაქეზე ზრუნვა უკვე ლობაა, რომ აღარაფერი ვთქვათ კომერციული საკრედიტო
ნამდვილად არ თავსდება სოციალური სახელმწიფოს იდეაში ორგანიზაციების ინტერსების გატარების საეჭვო მიზანზე.
და ქონებრივი უფლებების შეზღუდვის სოციალისტური მო-
46
ზეპიროვნულ სამართლებრივ სიკეთეთა კვანტიფიკაცია საქართველოს
სისხლის სამართლის კოდექსში
დავით მაისურაძე
თინათინ წერეთლის სახელობის სახელმწიფოსა და სამართლის ინსტიტუტის მეცნიერი თანამშრომელი
ზეპიროვნულად1 მიიჩნევა პიროვნებასთან იმდენად მჭი- ყველა ეს ზეპიროვნული სამართლებრივი სიკეთე ამა-
დროდ დაკავშირებული სამართლებრივი სიკეთეები, რომ ვე დროს საქართველოს კონსტიტუციით აღიარებული (და
მათ პიროვნებისაგან დამოუკიდებლი არსი არ შეიძლება გა- არა დაფუძნებული) ადამიანის ძირითადი უფლებებია. სა-
აჩნდეთ.2 ისინი პირის დაბადების ან ჩასახვის მომენტიდან,3 მართლის სისტემაში მათი უმაღლესი რანგი სისხლის სა-
ძირითადად, მის გარდაცვალებამდეა სამართლებრივი და- მართლის კანონმდებლობზედაც აისახება: საქართველოს
ცვის ობიექტი. ასეთი სიკეთეებია სიცოცხლე, ღირსება, სხე- სისხლის სამართლის კოდექსის კერძო ნაწილს სწორედ
ულებრივი ხელშეუხებლობა, ჯანმრთელობა, თავისუფლება. ადამიანის წინააღმდეგ ჩადენილ დანაშაულთა კარი ხსნის,
განსხვავებით, მაგალითად, ქონებრივი სიკეთეებისაგან, ზე- რომელიც სიცოცხლეს, სხეულებრივ ხელშეუხებლობას, ჯა-
პიროვნული სამართლებრივი სიკეთეები ან საერთოდ არაა ნმრთელობას, თავისუფლებას განსაკუთრებით მაღალი ხა-
განკარგვადი და მესამე პირებზე გადაცემადი,4 ანდა მათი გა- რისხით იცავს.
ნკარგვა შეზღუდულია პიროვნებასთან მჭიდრო კავშირის გა-
ადამიანის წინააღმდეგ ჩადენილ დანაშაულთა კარში
მო.5 უფრო მეტიც, გაბატონებული შეხედულების მიხედვით,
მრავლადაა ძირითად დელიქტთა დამამძიმებელი შემა-
ზოგიერთ ზეპიროვნულ სიკეთეზე მის მატარებელს უარის
დგენლობები, რომლებიც სწორედ აღნიშნულ ზეპიროვნულ
თქმის უფლებაც არა აქვს.6
სამართლებრივ სიკეთეთა რაოდენობრივ შეფასებაზეა და-
ფუძნებული: 109-ე მუხლის მე-3 ნაწილის „ა“ ქვეპუნქტი (შე-
მდგომში სსკ 109 III ა) ორი ან მეტი პირის მკვლელობას გა-
1 ლიტერატურაში არ გვხვდება ქართულენოვანი შესატყვისი გერმანული
ცნებისა „höchstpersönliches Rechtsgut“. საკითხის სრულფასოვნად ნზრახ მკვლელობის (სსკ 108) დამამძიმებელ გარემოებად
განსახილველად საჭიროა ამ ცნების ქართულ იურიდიულ მეცნიერებაში მიიჩნევს, 116-ე მუხლის მე-2 ნაწილი კი ორი ან მეტი პირის
შემოტანა და დამკვიდრება. ყველაზე ზუსტ და ქართულისთვის ბუნებრივ სიცოცხლის გაუფრთხილებლობით მოსპობისათვის მაღალ
თარგმანად „ზეპიროვნული სამართლებრივი სიკეთე“ უნდა მივიჩნიოთ. ა. სასჯელს აწესებს. ასეთივე ჩანაწერებს შეიცავს ადამიანის
ჩიქობავას მიერ გამოცემული ქართული ენის განმარტებითი ლექსიკონის
მიხედვით „ზე-“ არის რთული ფუძის პირველი შემადგენელი ნაწილი,
წინააღმდეგ ჩადენილ დანაშაულთა კარის შემდეგი ნორმე-
რომელიც აღნიშნავს ჩვეულებრივზე მეტს შესაძლებლობით, ხარისხით, ბი: 117 VII ა, 120 II გ, 126 I1 გ, 126 II ა, 1261 II გ, 131 IV ა, 132
რაოდენობით. შესაბამისად, „ზეპიროვნული“ ნიშნავს მაღალი ხარისხით III ა, 140 II გ, 141 II დ, 143 III გ, 1431 III ბ, 1432 III გ, 1433 III ა, 144
პიროვნულს, უაღრესად პიროვნულს. სწორედ ამ შინაარსის მატარებელია II გ, 1441 II დ, 1443 II დ, 170 III. მსგავსი ჩანაწერები გვხვდე-
გერმანული სიტყვა „höchstpersönlich“ მოცემულ კონტექსტშიც.
ბა აგრეთვე კოდექსის მომდევნო თავებშიც: აქ ორი ან მეტი
2 Creifelds, Creifelds Rechtswörterbuch, 21. Aufl. 2014, S. 661.
3 მაგ. ადამიანის სიცოცხლის უფლება და ღირსება ჩასახვის პირის სიცოცხლის ან ჯანმრთელობის ხელყოფა ძირითადად
მომენტიდან წარმოიშობა, თუმცა მათი სისხლისსამართლებრივი დაცვა განზრახი დანაშაულის თანმდევი გაუფრთხილებელი შედე-
ამავე მომენტიდან სადავოა. ამის შესახებ იხ.: გოცირიძე, საქართველოს გის სახითაა წარმოდგენილი.
კონსტიტუციის კომენტარი, 2013, მუხ. 17, გვ. 109; იქვე, მუხ. 15, გვ. 73;
Denninger, Embryo und Grundgesetz. Schutz des Lebens und der Men- საკითხავია, რამდენად გამართლებულია ზეპიროვნულ
schenwürde vor Nidation und Geburt, KritV, 2/2003, S. 191-209. სამართლებრივ სიკეთეთა კვანტიფიკაცია სისხლის სამა-
4 Lochmann, Die Einräumung von Fernsehübertragungsrechten an
რთალში ასეთი ფორმით. ხომ არ არღვევს საქართველოს
Sportveranstaltungen, 2005, S. 109; ეს პრინციპი გაზიარებულია ქართულ
კანონმდებლობაშიც, რაზედაც სსკ 110-ე მუხლი მიუთითებს. სისხლის სამართლის კოდექსის ეს მიდგომა კვანტიფიკაციის
5 ტურავა, სისხლის სამართალი, ზოგადი ნაწილის მიმოხილვა, მეცხრე აკრძალვის პრინციპს. გარდა ამისა, საინტერესოა ზემოთ ჩა-
გამოცემა, 2013, გვ. 205-206. მოთვლილი ნორმების კავშირი დანაშაულთა ერთობლიობის
6 იხ. მაგ. გოცირიძე, საქართველოს კონსტიტუციის კომენტარი, 2013, ინსტიტუტთან. გასარკვევია, ამგვარი კვალიფიციური შემა-
მუხ. 16, გვ. 101-102; იქვე, გვ. 75; კუბლაშვილი, წიგნში: იზორია/კორკელია/
კუბლაშვილი/ხუბუა, საქართველოს კონსტიტუციის კომენტარები, 2005,
დგენლობის არსებობა საქართველოს სისხლის სამართლის
მუხ. 15, გვ. 48-49; Kunig, in Münch (Begr.)/Kunig (Hrsg.), Grundgesetz, კოდექსში საერთოდ რამდენადაა გამართლებული ან/და მი-
Kommentar, Band 1, 6. Aufl., 2012, Art. 2, Rn. 50; Tröndle/Fischer, ზანშეწონილი მაშინ, როცა სსკ ზოგადი ნაწილი, კერძოდ კი
StGB und Nebengesetze, Beck’sche kurz Kommentare, 51. Aufl., 2003, მე-16 მუხლი იცნობს დანაშაულთა რეალური და იდეალური
Vor §§ 211 bis 216, Rn. 10; შდრ. ასევე ტურავა, სისხლის სამართალი,
ერთობლიობის ცნებას, ხოლო სსკ 59-ე მუხლი დანაშაულთა
ზოგადი ნაწილის მიმოხილვა, მეცხრე გამოცემა, 2013, გვ. 205-206.
47
დავით მაისურაძე შედარებითი სამართლის ჟურნალი 1/2019
ერთობლიობის დროს სასჯელის დანიშვნის განსაკუთრებულ ცოცხლის“ პროცენტულ წილს; და პირიქით, არც ავტობუსში
წესს აწესებს. გასარკვევია აგრეთვე, რამდენად შეიძლება ახალი მგზავრის ამოსვლა ზრდის „მგზავრთა სიცოცხლის“,
დავუკავშიროთ ზემოთ ჩამოთვლილი ნორმები განგრძო- როგორც რაღაც ერთიანი სიკეთის ღირებულებას. „ჯგუფის
ბადი დანაშაულის ცნებას, რომელიც სსკ-ის მე-14 მუხლშია სიცოცხლე“, „ჯგუფის ჯანმრთელობა“, „ჯგუფის ღირსება“
მოცემული. წინამდებარე სტატია სწორედ ამ პრობლემური და მსგავსი გაერთიანებები ერთ სამართლებრივ სიკეთედ
საკითხების გარკვევას შეეხება. ყოველთვის ნიშნავს ჯგუფის ცალკეული წევრის შესაბამისი
ზეპიროვნული სიკეთის დაკნინებას, რამდენადაც ის ერთი
მთლიანის ნაწილად და, შესაბამისად, მთლიანთან შედარე-
I. ზეპიროვნულ სამართლებრივ სიკეთეთა კვანტიფიკაცი- ბით ნაკლებღირებულოვან გაზომვად ერთეულად იქცევა.
ის დაუშვებლობა
საწინააღმდეგო მიდგომა გამოიწვევდა სამართლის სუ-
პიროვნებასთან – ე.ი. სამართლის სუბიექტთან – გა- ბიექტის გათანაბრებას სამართლის ობიექტთან – ნივთთან.
დაჯაჭვულობა ზეპიროვნულ სამართლებრივ სიკეთეებს ქონებრივი სამართლებრივი სიკეთეები რაოდენობრივად
განსაკუთრებულ სამართლებრივ მდგომარეობას ანიჭებს. ზრდაუნარიანიცაა და ხარისხობრივადაც, რაც მათ ღირებუ-
სამართლის ყოველი სუბიექტი ვალდებულია, პატივი სცეს ლებაში გამოიხატება. მაგალითად, ნივთის ცვეთით, დაძვე-
ცალ-ცალკე აღებული თითოეული სხვა სუბიექტის ზეპირო- ლებით მისი ღირებულება კლებულობს, შეკეთებით, განა-
ვნულ სიკეთეებს და არა სიცოცხლეს, ჯანმრთელობას, ხლებით კი – მატულობს და ამ ღირებულებას გადამწყვეტი
თავისუფლებას როგორც რაიმე განზოგადებულ, განყენე- მნიშვნელობა ენიჭება ქონებრივი სიკეთის ხელყოფის სიმძი-
ბულ ცნებას.7 თავად სახელმწიფოც, როგორც სამართლის მის დასადგენად სისხლის სამართალში. ნივთის ღირებულე-
სუბიექტი, პასუხისმგებელია თითოეული პიროვნების ზეპი- ბა დამოკიდებულია აგრეთვე ბაზარზე ამავე გვარის ნივთე-
როვნულ სამართლებრივ სიკეთეთა დაცვაზე. ამის გამოა, ბის რაოდენობაზედაც. სისხლის სამართლის მიზნებისათვის
რომ ეს სიკეთეები არც შეკრებადია და, ძირითადად, არც სრულიად გამართლებულია აგრეთვე სხვადასხვა ნივთის
ხარისხობრივად ზრდაუნარიანი. მაგალითად, დაუშვებელია, შეკრება, ერთ ობიექტად გაერთიანება და მათი საერთო ღი-
ჯანმრთელი, ახალგაზრდა, შრომისუნარიანი თუ გარეგნუ- რებულების გამოთვლა. ქურდი, რომელიც სხვისი სახლიდან
ლად უნაკლო ადამიანის სიცოცხლის ხელყოფა უფრო მძიმე ათობით სხვადასხვა ნივთს წაიღებს, სამართლებრივ ნორმას
დარღვევად მიიჩნეოდეს, ვიდრე ავადმყოფი, ხანშიშესული, არღვევს არა ამ ნივთების წინაშე ცალ-ცალკე, არამედ მათი
შრომისუუნარო ან გარეგნული ნაკლის მქონე ადამიანის მესაკუთრის/მფლობელის და სახელმწიფოს მიმართ. სწო-
სიცოცხლის მოსპობა. აგრეთვე დაუშვებელია, მაგალითად, რედ ამიტომ არ შეიძლება ქურდობისა და ადამიანის გატა-
პირი პასუხისმგებელი იყოს ოცკაციანი ჯგუფის „გაერთია- ცების, ნივთის განადგურებისა და მკვლელობის, ნივთის და-
ნებულ“ ჯანმრთელობაზე და ჯგუფის ერთი წევრის ჯანმრ- ზიანებისა და ჯანმრთელობის დაზიანების სამართლებრივი
თელობის ხელყოფა მხოლოდ საკუთარი ვალდებულების ბუნების გათანაბრება.
უმნიშვნელო, 5%-იან დარღვევად ჩაითვალოს.8
ზეპიროვნულ სამართლებრივ სიკეთეთა ხარისხობრივი
კვანტიფიკაციის აკრძალვა არ გულისხმობს ხელყოფილი (კვალიტატიური) და რაოდენობრივი (კვანტიფიციური) რა-
ზეპიროვნული სიკეთეების მატარებელ პირთა რაოდენო- ნგირების დაუშვებლობის ამ უმნიშვნელოვანესი პრინციპის
ბის სრულ უმნიშვნელობას სამართალში. კვანტიფიკაციის დარღვევა მსოფლიოს არერთხელ დაუჯდა ძვირად. შედეგე-
აკრძალვა გულისხმობს იმას, რომ პირთა რაოდენობა არ ბის გასააზრებლად ნაციონალსოციალისტების მიერ გერმა-
შეიძლება განსაზღვრავდეს ცალკეული პირის ზეპიროვნული ნიაში „სიცოცხლის უღირსი სიცოცხლის“ ცნების შემოტანა
სიკეთის ღირებულებას. სხვაგვარად, ერთი პირის ზეპირო- და საბჭოთა რეჟიმის მიერ ადამიანთა სიცოცხლის სტატისტი-
ვნული სიკეთე ყოველთვის თავად უნდა განიხილებოდეს კურ მონაცემად ქცევაც სრულიად საკმარისია.
ერთ აბსოლუტურ მთლიანობად და არა მთლიანის ნაწილად.
მაგალითად, ქვეყნის მოსახლეობის ზრდა არ შეიძლება
ამცირებდეს ერთი მოქალაქის სიცოცხლის ან სიცოცხლის II. სიცოცხლის კვანტიფიკაცია სსკ 109 III ა მუხლში
უფლების ღირებულებას, რადგან მისი სიცოცხლე თავისთა-
ვადაა აბსოლუტური და არ წარმოადგენს „მოსახლეობის სი- საკითხავია, სსკ 109 III ა ქვეპუნქტის ჩანაწერი „ორი ან
მეტი პირისა“ და კოდექსის ზემოთ ჩამოთვლილი მსგავსი
ნორმები სწორედ ამ დაუშვებელ კვანტიფიკაციას ხომ არ
7 შდრ. აბსოლუტური უფლებები კერძოსამართლებრივი გაგებით: ახდენენ? სადავო არ შეიძლება გახდეს ის, რომ ორი ადამია-
Brox/Walker, AT des BGB, 38. Aufl., 2014, Rn. 631.
8 სიცოცხლის რაოდენობრივი და თვისობრივი რანგირების
ნის მკვლელი გაცილებით მკაცრად უნდა ისჯებოდეს, ვიდრე
დაუშვებლობის შესახებ იხ.: თოდუა, წიგნში: ნაჭყებია/თოდუა (რედ.), ერთი ადამიანის მკვლელი. რა თქმა უნდა, კვანტიფიკაციის
სისხლის სამართალი, ზოგადი ნაწილი, 2016, გვ. 454-455; ტურავა, აკრძალვის პრინციპი არც გულისხმობს იმას, რომ ერთი
სისხლის სამართალი: ზოგადი ნაწილი, დანაშაულის მოძღვრება, 2011, ადამიანის მკვლელობისას და რამდენიმე ადამიანის მკვლე-
ველი 982-985; ტურავა, ზოგადი ნაწილის მიმოხილვა, მე-8 გამოცემა, ლობისას ჩდენილი უმართლობა თანაბარია. ორი ან მეტი
2010, გვ. 251; თოდუა, წიგნში: ნაჭყებია/დვალიძე (რედ.), სისხლის
სამართლის ზოგადი ნაწილი, 2007, გვ. 320; Wessels/Hettinger/Englän- პირის მოკვლით ამსრულებელი რამდენიმე ერთმანეთის
der, Strafrecht BT 1, 42. Aufl., 2018, Rn. 2. იდენტურ სამართლებრივ სიკეთეს ხელყოფს და ამიტომ არა
48
ზეპიროვნულ სამართლებრივ სიკეთეთა კვანტიფიკაცია სსკ-ში სტატია
ერთ, არამედ რამდენიმე იდენტურ სამართლებრივ ნორმას ბულ იარაღად, რომელიც სხვებთან ერთად რაოდენობრივად
არღვევს, და თითოეული დარღვევისათვის უმართლობის გაზომვადი პოპულაციის მხოლოდ ერთი შედარებით ნაკლე-
ხარისხი ცალ-ცალკე უნდა შეფასდეს. ერთი და იმავე ხა- ბად მნიშვნელოვანი წევრია. ეს სულისკვეთება შეიძლება
რისხის სამართლებრივი სიკეთის რამდენიმეჯერ ხელყოფის ამგვარად გამოიხატოს: ორი ადამიანის მკვლელობა იმიტომ
სიმძიმეს სამართალი ამავე ხარისხის სიკეთის ერთხელ ხე- კი არაა უფრო მძიმე, რომ სახელმწიფოს დაცვის ქმეშ მყოფი
ლყოფის სიმძიმესთან ვერ გაათანაბრებს. სწორედ ამიტომ, ორი სხვადასხვა სუბიექტის სიცოცხლე ხელყო, არამედ იმი-
გამკაცრებული სასჯელი ორი ან მეტი ადამიანის მკვლელო- ტომ, რომ თავისი ერთი ქმედებით სახელმწიფოს ორი „მუშა“
ბისთვის მართლზომიერია და არ წარმოადგენს არც დოგმა- წაართვა. ეს დამოკიდებულება ადამიანის სიცოცხლეს სტა-
ტურ და, მით უმეტეს, არც პრაქტიკულ პრობლემას. ტისტიკურ მონაცემად აქცევს და ამით ძალიან ამცირებს მის
მნიშვნელობას.
სამაგიეროდ პრობლემურია ორი ან მეტი ადამიანის
მკვლელობის შეფასება დამამძიმებელ გარემოებებში ჩადე- ქართულ სამეცნიერო ლიტერატურაში ეს დოგმატური
ნილ მკვლელობად, პრობლემურია სამართლებრივი შეფა- პრობლემა შემჩნეული არაა. მაგალითად, სახელმძღვანე-
სებისას ერთი ადამიანის სიცოცხლის მიბმა მეორე ადამიანის ლოებში ვაწყდებით მოსაზრებებს, რომ განსახილველ ნო-
სიცოცხლეზე. გაუმართლებელია, მეორე ადამიანის მკვლე- რმაში განზრახ მკვლელობა ობიექტური ნიშნით არის დამ-
ლობა განიხილებოდეს არა მკვლელობად როგორც ასეთი, ძიმებული და უმართლობის ხარისხი ამითაა მომატებული;9
არამედ სხვა ადამიანის მკვლელობის დამძიმების რიგით რომ ეს პუნქტი ითვალისწინებს [ერთი] მკვლელობის მძიმე
ობიექტურ გარემოებად. განზრახ მკვლელობის თითოეული შედეგს.10 ეს მსჯელობა სრულად შეესაბამება კოდექსისეულ
ფაქტი უნდა განიხილებოდეს დამოუკიდებელ დანაშაულებ- მიდგომას და მის კრიტიკასაც ვერსად ვიპოვით. ამავე დროს,
რივ შემადგენლობად და არა რაღაც ერთიანი განზრახი და- გამოთქმული და ლიტერატურაში გაბატონებული მოსაზრე-
ნაშაულის მხოლოდ ერთ ობიექტურ ნიშნად სხვა ადამიანის/ ბის თანახმად, სსკ 109-ე მუხლის მესამე ნაწილის „ა“ ქვე-
ების მკვლელობის ფაქტებთან ერთად. ამ პრინციპს ეწინა- პუნქტით ქმედება უნდა დაკვალიფიცირდეს მხოლოდ მაშინ,
აღმდეგება აღნიშნული ქვეპუნქტი, რომელიც ორი ან მეტი როცა ორი ან მეტი პირის მკვლელობა ჩადენილია ერთიანი
ადამიანის მკვლელობას (ერთი ადამიანის მკვლელობის, განზრახვით და ერთდროულად ან დროის მოკლე შუალედ-
108) დამოუკიდებელ დამამძიმებელ შემადგენლობად წა- ში;11 სხვა შემთხვევაში კი სახეზე იქნება ორი დამოუკიდებელი
რმოაჩენს. კოდექსის ამ მიდგომას თუ გავყვებით და ორი ან მკვლელობის შემადგენლობა სსკ 108-ე მუხლით. ეს მიდგო-
მეტი ადამიანის მკვლელობას ერთიან დანაშაულად ვაღია- მა ძალიან ჰგავს სსკ მე-14 მუხლით გათვალისწინებული გან-
რებთ, რომლის უმართლობის ხარისხიც აღემატება სსკ 108-ე გრძობადი დანაშაულის ნიშნებს, რამდენადაც განგრძობადი
მუხლის უმართლობის ხარისხს, მოგვიწევს იმის აღიარებაც, დანაშაულიც სწორედ საერთო განზრახვით ჩადენილ ორ ან
რომ ორი ან მეტი ადამიანის სიცოცხლე „სჯობია“ ერთი ადა- მეტ ქმედებას ეფუძნება. თუმცა ქართულ სამართლებრივ
მიანის სიცოცხლეს მხოლოდ რაოდენობის გამო. ლიტერატურაში სსკ 109-ე მუხლთან მიმართებით სსკ მე-14
მუხლზე მითითებას ვერსად ვხვდებით, რაც სწორია. სწო-
პრობლემის არსის უფრო ნათლად წარმოსაჩენად შეი-
რია იმიტომ, რომ ორი ან მეტი პირის მკვლელობის ერთიან
ძლება პარალელის გავლება უკანონო ნადირობასთან (სსკ
ქმედებად აღქმა სიცოცხლის დაუშვებელი კვანტიფიკაციაა.
301). უკანონო ნადირობის აკრძალვით დაცული სიკეთე
გარდა ამისა, სსკ 109 III ა პუნქტით გათვალისწინებული ორი
არის არა ცალკეული ცხოველი ან მისი სიცოცხლის უფლება,
ან მეტი პირის მკვლელობა შეიძლება სულაც არ მოიცავდეს
არამედ მათი ერთობლიობა, ეკოსისტემა. ერთი და რამდენი-
რამდენიმე ეპიზოდს და (წმინდა ნატურალისტური გაგებით)
მე ცხოველის უკანონოდ მოკვლის ორ სხვადასხვა შემთხვე-
ერთი ქმედებითაც განხორციელდეს. თუმცა ამას აზრს უკა-
ვაში ამსრულებელი ერთსა და იმავე სიკეთეს – ეკოსისტემას
რგავს ის ფაქტი, რომ 109-ე მუხლის III ნაწილის ა პუნქტის
– განსხვავებული ხარისხით აზიანებს. ამიტომ ერთი ცხოვე-
ზემოთაღნიშნული ინტერპრეტაცია, რომელიც საერთო გან-
ლის უკანონოდ მოკვლის შემდეგ მეორე ცხოველის უკანო-
ზრახვაზე მიუთითებს, ფაქტობრივად ათანაბრებს ამ ნორმის
ნოდ მოკვლა რომ უკვე ჩადენილი უმართლობის ხარისხის
სამართლებრივ ბუნებას განგრძობით დანაშაულთან.
დამძიმებაა, ეს ბუნებრივი და გასაგებია. მაგრამ ადამიანთა
ერთობა ცხოველთა ერთობისაგან იმით განსხვავდება, რომ ეს მიდგომა გაზიარებულია ქართულ სასამართლო
თითოეული ადამიანი ცალ-ცალკე და ინდივიდუალურადაა პრაქტიკაშიც. სსკ 109 III ა მუხლით ქმედების კვალიფიკაციი-
სიცოცხლის უფლების მატარებელი. ამიტომ ადამიანის მო-
კვლით რაღაც ერთიანი სამართლებრივი სიკეთე – ადამი- 9 თოდუა/ლეკვეიშვილი, წიგნში: ლეკვეიშვილი/თოდუა/მამულაშვილი,
სისხლის სამართლის კერძო ნაწილი I, 2016, გვ. 62.
ანთა ბიოლოგიური პოპულაცია – კი არ ზიანდება, არამედ 10 ლეკვეიშვილი, წიგნში: ლეკვეიშვილი/თოდუა/მამულაშვილი,
ცალკეული ინდივიდის სიცოცხლე. სსკ 109 III ა ქვეპუნქტის სისხლის სამართლის კერძო ნაწილი I, 2011, გვ. 43.
ჩანაწერი „ორი ან მეტი პირისა“, ცხადია, ქართულ კოდექს- 11 ლეკვეიშვილი, წიგნში: ლეკვეიშვილი/თოდუა/მამულაშვილი,
ში შემორჩენილი საბჭოური მემკვიდრეობაა, რომლის სუ- სისხლის სამართლის კერძო ნაწილი I, 2011, გვ. 44; თოდუა/
ლეკვეიშვილი, წიგნში: ლეკვეიშვილი/თოდუა/მამულაშვილი, სისხლის
ლისკვეთებაც ცალკეული ადამიანის ძირითადი უფლებების
სამართლის კერძო ნაწილი I, 2016, გვ. 62-63; დროის მოკლე შუალედში
პატივისცემას კი არ ეფუძნება, არამედ ადამიანს ნებით თუ განხორციელებას მნიშვნელოვნად არ თვლის ჯიშკარიანი, სისხლის
უნებლიეთ განიხილავს სახელმწიფოს საკუთრებაში არსე- სამართლის კერძო ნაწილი, დანაშაული ადამიანის წინააღმდეგ, 2016, გვ.
38.
49
დავით მაისურაძე შედარებითი სამართლის ჟურნალი 1/2019
სას სასამართლო თითქმის ყოველთვის მიუთითებს საერთო სასჯელიც ერთი ინიშნება. მაგალითად, ქურდი, რომელიც
განზრახვის12 ან ერთიანი განზრახვის13 აუცილებლობაზე. დღის განმავლობაში რამდენიმეჯერ შეაღწევს ბინაში და თა-
ამავე დროს, მიუხედავად იმისა, რომ ამ საკმაოდ ბუნდო- ნდათან გამოზიდავს ნივთებს, ახორციელებს ქურდობის ერთ
ვანი ცნების დეტალურად განხილვას სასამართლოს გადა- შემადგენლობას და სახეზე არაა დანაშაულთა სიმრავლე
წყვეტილებებში ფაქტობრივად არ ვხვდებით, მაინც ჩანს (Tatmehrheit). გერმანულ ლიტერატურაში გაბატონებულია
სასამართლოს არათანმიმდევრულობა: ზოგჯერ იგი მიუთი- პოზიცია, რომ ქმედება ბუნებრივად ერთიანია მაშინაც, როცა
თებს, რომ განზრახვა წინ უნდა უსწრებდეს და თავიდანვე ხელყოფილი ქონებრივი სამართლებრივი სიკეთე სხვადას-
მოიცავდეს მკვლელობის თითოეულ ეპიზოდს,14 ზოგჯერ კი ხვა პირს ეკუთვნის. მაგალითად, როცა ქურდი ავტობუსში
დროის მოკლე შუალედში განხორციელებულ მკვლელობებს ერთი საათის განმავლობაში ამოსულ ყველა მგზავრს საფუ-
ყოველგვარი დასაბუთების გარეშე აკვალიფიცირებს სსკ 109 ლეს პარავს, ქმედება მაინც ერთი ქურდობის შემადგენლო-
III ა მუხლით, მაშინაც კი, როცა მკვლელობათა განზრახვები ბის ფარგლებში მოექცევა, მიუხედავად იმისა, რომ ამ ქმედე-
სხვადასხვა მომენტებში წარმოიშვა.15 ბის ობიექტი სხვადასხვა პირის საკუთრებაა.22 ამ პოზიციას
მისდევს გერმანიის ფედერალური სასამართლოც.23
ქართულ სამართალში აღიარებულ განგრძობადი დანა-
შაულის სამართლებრივ ფიგურას შეესაბამება გერმანულ საინტერესოა, რომ ქონებრივ უფლებებთან დაკავშირე-
სამართლის პრაქტიკაში ჩამოყალიბებული განგრძობადი ბით ამ საკითხზე საქართველოს უზენაესი სასამართლოც
ქმედების ცნება (fortgesetzte Handlung).16 1994 წლამდე მსჯელობს. 2012 წლამდე ქართული სასამართლო პრაქტიკა
მიღებული იყო, რომ ერთი და იმავე სამარლებრივი სიკეთის სხვადასხვა პირის ქონებრივი სამართლებრივი სიკეთის ხე-
წინააღმდეგ მიმართული და ერთიანი განზრახვით მოცული ლყოფის შემთხვევაში არ აღიარებდა ქმედების ერთიანობას
ერთგვაროვანი ქმედებები ერთ დანაშაულებრივ ქმედებას და შესაბამისად უარყოფდა განგრძობით დანაშაულს მაშინაც
აფუძნებდა.17 თუმცა პრაქტიკამ ეს მიდგომა შეცვალა და კი, როცა ამსრულებელს საერთო განზრახვა ამოძრავებდა.
1994 წლიდან მოყოლებული განგრძობადი ქმედების სამა- 2012 წელს უზენაესმა სასამართლომ ერთ-ერთ გადაწყვეტი-
რთლებრივი ფიგურა ფაქტობრივად უარყო.18 საინტერესოა, ლებაში წინა წლების პრაქტიკა უარყო და ერთიანი განზრახ-
რომ განგრძობადი ქმედების უარყოფამდე საყოველთაოდ ვით მოცული ქმედებები ერთ დანაშაულებრივ შემადგენლო-
აღიარებული იყო, რომ სხვადასხვა პიროვნების ზეპიროვნუ- ბად აღიარა, თუნდაც ხელყოფილი სიკეთე სხვადასხვა პირს
ლი სიკეთეების ერთიანი განზრახვით ხელყოფა განგრძობად ეკუთვნოდეს: „როდესაც კანონმდებელი ... უთითებს სხვისი
ქმედებას არ აფუძნებდა.19 ნივთის მართლსაწინააღმდეგო დაუფლებისა თუ მისაკუთ-
რების მიზანზე, ძალიან მაღალი ალბათობითაა სავარაუდო,
განგრძობითი ქმედების უარყოფამ გამოიწვია გერ-
რომ ამ შემთხვევაში იგი ქმედების კვალიფიკაციისათვის
მანულ სამართალში მასთან ყველაზე ახლოსმდგომი ინ-
განსაკუთრებულ მნიშვნელობას არ ანიჭებს იმ გარემოებას
სტიტუტის, ქმედების ბუნებრივი ერთიანობის (natürliche
– ეს სხვისი ნივთი ერთ ადამიანს ეკუთვნის, თუ ორს ან მეტს.
Handlungseinheit) სახელით ცნობილი კონსტრუქციის
აქ მნიშვნელოვანია ის გარემოება, რომ ნივთზე (ფული,
ფარგლების გაფართოება,20 რომლის მიხედვითაც ერთია-
ქონება), რომელსაც ეუფლება და ისაკუთრებს დამნაშავე,
ნი განზრახვით მოცული, დროითა და სივრცით მჭიდროდ
ამ უკანასკნელს არავითარი უფლება არ გააჩნია.“24 აღსა-
დაკავშირებული სხვადასხვა ქმედებები ბუნრბრივად ერთ
ნიშნავია, რომ სასამართლო ამ გადაწყვეტილებაში ხაზგას-
ქმედებას წარმოადგენენ.21 ერთი ქმედება კი გერმანიის
მით მიუთითებს, რომ ეს მიდგომა საკუთრების წინააღმდეგ
სისხლის სამართლის კოდექსის § 52-ის მიხედვით, ერთიან
ჩადენილ დანაშაულებებზე უნდა გავრცელდეს. ამგვარად,
დანაშაულებრივ შემადგენლობას აფუძნებს (Tateinheit) და
2012 წლიდან ქართული სასამართლო პრაქტიკა ქონებრივ
სამართლებრივ სიკეთეებთან დაკავშირებით გერმანიაში
12 საქართველოს უზენაესი სასამართლოს 2010 წლის 29 აპრილის № გაბატონებულ შეხედულებასთან თანხვედრაშია.
2კ-872აპ.-09 გადაწყვეტილება.
13 იხ. მაგალითად: საქართველოს უზენაესი სასამართლოს 2019 წლის 11 თუმცა სიცოცხლისა და სხვა ზეპიროვნული სიკეთეების
მარტის № 2კ-488აპ.-18 განჩინება; 2018 წლის 31 ივლისის № 2კ-114აპ.-18
შემთხვევაში ამ მიდგომის გამოყენებას გერმანელი მეცნი-
განჩინება; 2013 წლის 11 მარტის № 2კ-4აპ.-13 გადაწყვეტილება; 2019
წლის 15 მარტის № 2კ-559აპ.-18 გადაწყვეტილება; 2010 წლის 29 ერები, თუ არ ჩავთვლით რამდენიმე გამონაკლისს,25 ერ-
აპრილის № 2კ-872აპ.-09. თხმად უარყოფენ ისევ და ისევ სიცოცხლის კვანტიფიკაციის
14 საქართველოს უზენაესი სასამართლოს 2010 წლის 29 აპრილის № დაუშვებლობიდან გამომდინარე. გერმანული სამართლებ-
2კ-872აპ.-09 გადაწყვეტილება. რივი ლიტერატურის ერთსულოვან დამოკიდებულებას ამ
15 საქართველოს უზენაესი სასამართლოს 2007 წლის 27 ივლისის №
214საზ.-2007 გადაწყვეტილება.
საკითხის მიმართ საუკეთესოდ გამოხატავს მაივალდის შე-
16 Wessels/Beulke/Satzger, Strafrecht AT, 44. Aufl., 2014, Rn. 769-
775. 22 Roxin, Strafrecht AT II, S. 806.
17 BGHSt 19, 323; BGHSt 23, 33; BGHSt 26, 4; BGHSt 36, 105. 23 BGH NStZ 1996, 493 (494).
18 BGHSt 40, 138. 24 საქართველოს უზენაესი სასამართლოს 2012 წლის 22 ნოემბრის №
19 BGHSt 16, 397; BGHSt 26, 24. 2კ-236აპ.-12 გადაწყვეტილება.
20 Wessels/Beulke/Satzger, Strafrecht AT, 44. Aufl., 2014, Rn. 774. 25 გამონაკლისები არის როგორც ლიტერატურაში, ისე პრაქტიკაში:
21 Wessels/Beulke/Satzger, Strafrecht AT, 44. Aufl., 2014, Rn. 764- Roxin, Strafrecht AT II, S. 807, სქოლიო 35 და იქ მითითებული
768. ლიტერატურა.
50
ზეპიროვნულ სამართლებრივ სიკეთეთა კვანტიფიკაცია სსკ-ში სტატია
51
დავით მაისურაძე შედარებითი სამართლის ჟურნალი 1/2019
ჯიშკარიანი.34 მათი მოსაზრებით, თუ ერთიანი განზრახვით მაგრამ ასეთი შემთხვევის წარმოდგენა ძალიან ხელოვნური
პირი მხოლოდ ერთი ადამიანის მოკვლას შეძლებს, ქმედება იქნებოდა.
უნდა დაკვალიფიცირდეს დანაშაულთა ერთობლიობით რო-
დღევანდელი საკანონმდებლო მოწესრიგების პირობებში
გორც განზრახ მკვლელობა (სსკ 108) და ორი ან მეტი პირის
ამ საკითხის უხარვეზო გადაწყვეტა შეუძლებელია. კანონი
მკვლელობის მცდელობა (სსკ 19, 109). ამ პოზიციას მისდევს
თავად ქმნის ისეთი წინააღმდეგობრივი თეორიული მსჯე-
სასამართლო პრაქტიკაც.35 უნდა აღინიშნოს, რომ წინა ორ
ლობის განვითარების საფუძველს, რომელიც ადამიანის
მოსაზრებასთან შედარებით ამ მოსაზრებას ის ღირსება აქვს,
სიცოცხლის მაღალღირებულოვან სიკეთესაც აკნინებს და
რომ ერთგავარად სსკ 109 III ა პუნქტის ჩანაწერს ორი მარტი-
პრაქტიკულ პრობლემებსაც იწვევს. ყველაზე სწორი გზა სა-
ვი მკვლელობით შედგენილ შემადგენლობად წარმოაჩენს
კითხის მოსაგვარებლად საკანონმდებლო ცვლილებაა.
და არა როგორც დამოუკიდებელ ერთიან ქმედებას. მიუხე-
დავად ამისა, ეს მიდგომაც არასწორია, რადგან აბსოლუტუ-
რად ერთი და იგივე ქმედება, ერთი და იმავე შედეგით ორ-
ჯერაა გათვალისწინებული კვალიფიკაციისას. ამას თავად III. სხვა მსგავსი ნორმები საქართველოს სისხლის სამა-
სისხლის სამართლის კოდექციც კრძალავს, კერძოდ სსკ 16-ე რთლის კოდექსში
მუხლის მეორე ნაწილიდან გამომდინარე, ზოგადი 108-ე მუ- სსკ 109 III „ა“ ქვეპუნქტი არაა ერთადერთი შემთხვევა
ხლი სპეციალურ 109-ე მუხლთან იდეალურ ერთობლიობაში სსკ-ში, სადაც განზრახი დანაშაულის დამამძიმებელ გა-
შეუძლებელია იყოს. გარდა ამისა, ლიტერატურაში მიუთი- რემოებადაა წარმოდგენილი ზეპიროვნული სიკეთის კვა-
თებენ, რომ ერთობლიობით კვალიფიკაციას უსამართლო ნტიფიკაცია. მაგალითად, სსკ 111-ე მუხლის მეორე ნაწილი
სასჯელის დაწესებამდეც მივყავართ.36 აფექტში ჩადენილი მკვლელობის დამამძიმებელ გარემო-
მნიშვნელოვან პრობლემას წავაწყდებით აგრეთვე თანა- ებად თვლის იმავე ქმედებას ორი ან მეტი პირის მიმართ.
მონაწილეობასთან დაკავშირებითაც. კერძოდ, საკითხავია, სსკ 117-ე მუხლის მე-7 ნაწილი ორი ან მეტი პირის ჯანმრ-
როგორ უნდა დაკვალიფიცირდეს თანამონაწილის ქმედე- თელობის განზრახ მძიმე დაზიანებას მიიჩნევს ძირითადი
ბა, როდესაც ამსრულებლის მიერ ორი ან მეტი ადამიანის დელიქტის დამამძიმებელ გარემოებად. ორი ან მეტი პირის
მკვლელობის განხორციელებისას თანამონაწილის წვლილი მიმართ განხორციელებული ძალადობაც ძალადობის დამამ-
მხოლოდ ერთი ადამიანის მკვლელობაში დახმარებით შე- ძიმებელ გარემოებადაა მოხსენიებული სსკ 126-ე მუხლის 11
მოიფარგლება. ნაწილის „გ“ ქვეპუნქტსა და მეორე ნაწილის „ა“ ქვეპუნქტში.
ამავე ნიშნითაა დამძიმებული ოჯახში ძალადობაც სსკ 1261
მაგალითად: პეტრე აპირებს ორი სხვადასხვა ადგილას II „გ“ ქვეპუნქტის თანახმად. ასეთი ჩანაწერები კოდექსის
მცხოვრები პირის მოკვლას ერთიანი განზრახვით. ერთ-ე- კიდევ არაერთ სხვა მუხლის ნაწილში შეგვიძლია ამოვიკი-
რთი მათგანი პავლეს მდგმურია. პავლემ იცის პეტრეს ერთი- თხოთ: 120 II გ, 126 II ა, 1261 II გ, 131 IV ა, 132 III ა, 140 II გ,
ანი განზრახვის შესახებ და თავისი მდგმურის საცხოვრებე- 141 II დ, 143 III გ, 1431 III ბ, 1432 III გ, 1433 III ა, 144 II გ, 1441
ლი სახლის გასაღებს აძლევს. პეტრე ჯერ პავლეს მდგმურს II დ, 1443 II დ, 170 III. მიდგომა ყველა ამ შემთხვევაში უნდა
კლავს საკუთარ ბინაში, შემდეგ კი მეორე მსხვერპლს სხვა იყოს ერთგვაროვანი: როცა საქმე ეხება ზეპიროვნულ სამა-
ადგილას. რთლებრივ სიკეთეებს, კვანტიფიკაცია ისევე დაუშვებელია,
სსკ-ის 25-ე მუხლის მიხედვით, თანამონაწილისათვის როგორც სიცოცხლის შემთხვაში. ორი ადამიანის ჯანმრ-
უმართლობის ნიშნის შესარაცხად საკმარისია მას შეცნობი- თელობის დაზიანება არაა ერთი სამართლებრივი სიკეთის
ლი ჰქონდეს ეს ნიშანი. ე.ი. თუკი ორი ან მეტი პირის ერთიანი გაძლიერებული ხელყოფა, ორ პირზე ძალადობა არაა ერთ
განზრახვით მკვლელობას ერთ ქმედებად ჩავთვლით, მაშინ პირზე ძალადობის მძიმე ფორმა, ორი პიროვნების თავი-
თანამონაწილის სსკ 25,109 III „ა“ პუნქტით დასჯისათვის საკ- სუფლების ხელყოფა არაა ერთი პიროვნების თავისუფლების
მარისია, მან ამსრულებლის ერთიანი განზრახვის შესახებ მაღალი ხარისხით ხელყოფა.37 თითოეულ ამ შემთხვევაში
იცოდეს. გამოდის, რომ თუკი პირი ამსრულებელს მხოლოდ იმავე დოგმატურ და პრაქტიკულ პრობლემებს ვაწყდებით,
ერთი ადამიანის მოკვლაში გაუწევს დახმარებას, იგი მეორე რაც რაც წინა ქვეთავებშია განხილული. შესაბამისად, ასეთი
პირის მკვლელობაში დახმარებისთვისაც დაისჯება მხოლოდ დამამძიმებელი გარემოებების არსებობა სსკ-ში მასშტაბურ
სხვისი განზრახვის ცოდნის საფუძველზე. ასეთ გააზრებასაც საკანონმდებლო რეფორმას მოითხოვს.
საბოლოოდ პირის მხოლოდ აზრისათვის დასჯამდე მივყა- სხვა შემთხვევაა გაუფრთხილებელი დანაშაული. მაგა-
ვართ. თეორიულად, ასეთივე პრობლემა შეიძლება წარმო- ლითად სსკ 116-ე მუხლის პირველი ნაწილი გაუფრთხილებ-
იშვას წაქეზებასა და ორგანიზებასთან დაკავშირებითაც, ლობით სიცოცხლის მოსპობას ითვალისწინებს, მისი მეორე
ნაწილი კი იმავე ქმედებას ორი ან მეტი პირის მიმართ. აღ-
34 ჯიშკარიანი, სისხლის სამართლის კერძო ნაწილი, დანაშაული სანიშნავია ამ მუხლის ტერმინოლოგიური ხარვეზი: კერძოდ,
ადამიანის წინააღმდეგ, 2016, გვ. 38. გაუფრთხილებელი დანაშაული არ შეიძლება მიმართული
35 საქართველოს უზენაესი სასამართლოს № 175აპ-11 იყოს ვინმეს წინააღმდეგ, სიტყვა „მიმართ“ ცალსახად გა-
გადაწყვეტილება.
36 თოდუა/ლეკვეიშვილი, წიგნში: ლეკვეიშვილი/თოდუა/
მამულაშვილი, სისხლის სამართლის კერძო ნაწილი I, 2016, გვ. 65. 37 Roxin, Strafrecht AT II, S. 807-809.
52
ზეპიროვნულ სამართლებრივ სიკეთეთა კვანტიფიკაცია სსკ-ში სტატია
ნზრახვაზე მიუთითებს. ტერმინოლოგიურად უფრო გამა- ცვლილებების შემდეგ,38 დანაშაულთა ერთობლიობა ნიშნა-
რთლებული იქნებოდა სსკ 116-ე მუხლის მეორე ნაწილის შე- ვს ორი ან მეტი ქმედების ჩადენას, რომელთაგან პირი არც
მდეგნაირად ფორმულირება: ორი ან მეტი პირის სიცოცხლის ერთისთვის არ ყოფილა მსჯავრდებული (რეალური ერთო-
გაუფრთხილებლობით მოსპობა. ბლიობა, სსკ 16, I, პირველი ალტ.) ან ისეთი ერთი ქმედე-
ბის ჩადენას, რომელიც შეიცავს ორი ან მეტი დანაშაულის
გაუფრთხილებელი დანაშაულის შემთხვევაში, როცა წი-
ნიშნებს (იდეალური ერთობლიობა, სსკ 16, I, მეორე ალტ.).
ნდახედულობის ნორმის ორი სხვადასხვა დარღვევა იწვევს
სსკ 59-ე მუხლის I და II ნაწილების მიხედვით კი, თითოეული
ორი სხვადასხვა პირის სიცოცხლის მოსპობას, კვანტიფი-
ამ ქმედებისთვის სასჯელი ცალ-ცალკე ინიშნება და უფრო
კაცია ისევ და ისევ გაუმართლებელია. მაგალითი: გადა-
მკაცრი სასჯელი შთანთქავს ნაკლებად მკაცრს.
ჭარბებული სისწრაფით ავტომობილით მოძრავი პეტრე
იმსხვერპლებს ქვეით პავლეს და ავტომობილს პარკირების ცალკე განხილვის თემაა, საერთოდ რამდენად გამა-
წესების დარღვევით გააჩერებს იქვე; ამ დროს კი მის არა- რთლებულია სასჯელთა შთანთქმის პრინციპის გამოყენება
სწორად გაჩერებულ ავტომობილს წესების დაცვით მოძრა- დანაშაულთა რეალური ერთობლიობის ასეთი საკანონ-
ვი ივანე დაეჯახება და გარდაიცვლება. ასეთ შემთხვევაში მდებლო განმარტების დროს. გამოდის, რომ ერთი მძიმე
გაუმართლებელი იქნებოდა იმის მტკიცება, რომ პირველი დანაშაულის ჩადენის შემდგომ კანონი ამსრულებელს გზას
წინდახედულობის ნორმის დარღვევით გამოწვეული შედე- უხსნის უფრო მსუბუქი დანაშაულის ჩასადენად, რადგან ამ
გი მძიმდება მეორე წინდახედულობის ნორმის დარღვევით უკანასკნელისათვის გათვალისწინებული შედარებით მსუ-
გამოწვეული შედეგით. ამიტომ აქ საჭიროა სსკ-ის 116-ე მუ- ბუქი სასჯელი საერთოდ არ აისახება საბოლოო სასჯელზე.
ხლის პირველი ნაწილის ორჯერ კვალიფიკაცია. შედარებისთვის, გერმანის სსკ-ის მიხედვით, რეალური
ერთობლიობის დროს ერთი საერთო სასჯელი ინიშნება (§
სხვა შემთხვევაა, როცა ერთი და იგივე წინდახედულობის
53), რომელშიც გათვალისწინებულია ყოველი ჩადენილი
ნორმის დარღვევა იწვევს ორი ან მეტი პირის სიცოცხლის
ქმედების სიმძიმე, სასჯელთა შთანთქმის პრინციპი კი მხო-
მოსპობას. მაგალითად, როცა გადაჭარბებული სიჩქარით
ლოდ იდეალური ერთობლიობის დროს მოქმედებს (§ 52).
ავტომობილის მოძრაობა ორი ადამიანის გარდაცვალებას
გამოიწვევს. ასეთ შემთხვევაში, შესაძლებელია გარკვეულ- ეს საკითხი მნიშვნელოვანია განზრახ მკვლელობის შემ-
წილად გამართლებულად ჩაითვალოს სსკ-ის 116-ე მუხლის თხვევაშიც, რადგან გაბატონებული მოსაზრების მიხედვით,
მეორე ნაწილით კვალიფიკაცია, რადგან განსხვავებით სსკ თუკი ორი ან მეტი პირის მკვლელობისას ამსრულებელს
109-ე მუხლის III ნაწილის „ა“ ქვეპუნქტისაგან, სსკ 116-ე მუ- ერთიანი განზრახვა არ ჰქონდა, მისი ქმედება დანაშაულთა
ხლის მეორე ნაწილში ერთ დარღვევას ჩადის და არა ორს: ერთობლიობით დაკვალიფიცირდება როგორც ორი მარტივი
ორი მსხვერპლი გაუფრთხილებლობის შემთხვევაში არის მკვლელობა, სსკ 108-ე მუხლის შესაბამისად. ეს გამოიწვევს
წინდახედულობის ნორმის ერთი დარღვევის შედეგი, ხოლო სსკ 59-ე მუხლის II ნაწილის ამოქმედებას, რომლის მიხედვი-
განზრახვის შემთხვევაში ორივე მსხვერპლის სიცოცხლის თაც თითოეული მკვლელობისათვის სასჯელები ცალ-ცალკე
უფლების მიმართ პატივისცემა ამსრულებლის მიერ დარ- დაინიშნება, საბოლოოდ კი ყველაზე მკაცრი სასჯელი შთა-
ღვეული ორი სხვადასხვა ვალდებულებაა. ნთქავს დანარჩენებს. ეს კი იმას ნიშნავს, რომ მაქსიმალუ-
რი სასჯელი არაერთიანი განზრახვით ორი ან მეტი პირის
რაც შეეხება არაზეპიროვნულ სამართლებრივ სიკეთეებს,
მკვლელობისას შეიძლება იყოს 15 წლით თავისუფლების
მათი კვანტიფიკაცია სრულიად მისაღებია და, ხშირ შემთხვე-
აღკვეთა (სსკ 108), ე.ი. იგივე, რაც ერთი ადამიანის მკვლე-
ვაში, გამართლებულიც. ასეთია, მაგალითად, საკუთრება ან
ლობის შემთხვევაში იქნებოდა. უფრო მეტიც, მოსამართლემ
ქონება. ორივე არითმეტიკულ გამოთვლებს დაქვემდება-
სასჯელები თითოეული მკვლელობისათვის ცალ-ცალკე
რებული სიკეთეებია, ამიტომ როცა ქურდი საცხოვრებელი
უნდა დანიშნოს ანუ ერთის სასჯელის შეფარდებისას მეორე
ბინიდან ყველა მოძრავ ნივთს გაიტანს, საჭირო არაა თითო-
მკვლელობის სიმძიმე არ უნდა გაითვალისწინოს. ე.ი. თეო-
ეული ნივთისათვის ცალ-ცალკე შემადგენლობის დაფუძნე-
რიულად სრულიად შესაძლებელია, რამდენიმე პირის არა-
ბა. საკმარისია მთელი ქმედების ერთ შემადგენლობაში გა-
ერთიანი განზრახვით მკვლელობის შემთხვევაში საბოლოო
ერთიანება და მისი დამძიმება მოპარული ქონების საბაზრო
სასჯელი შვიდი წლით თავისუფლების აღკვეთაც გამოვიდეს.
ღირებულებიდან გამომდინარე. ქართული სამართლის მი-
სხვა რომ არაფერი, ეს უკვე საკმაოდ არასამართლიანი შე-
დგომა ამ შემთხვევაში სწორი და პრაქტიკულია (ამ საკითხზე
დეგია, რაც სასჯელის განსაზღვრის მომწესრიგებელი ზოგა-
მსჯელობა იხ. წინა ქვეთავში).
დი მუხლის (სსკ 59) პრობლემაზე მიუთითებს.
გარდა ამისა, კანონისმიერ უსამართლობას კიდევ უფრო
IV. კავშირი დანაშაულთა ერთობლიობასთან ამძაფრებს ის გარემოება, რომ ორი ან მეტი პირის ერთიანი
განზრახვით მკვლელობის შემთხვევაში სსკ 109-ე მუხლის III
საინტერესოა, რა კავშირია სსკ 109 III „ა“ ქვეპუნქტით ნაწილის „ა“ ქვეპუნქტი თექვსმეტიდან ოც წლამდე ან უვა-
განსაზღვრულ ორი ან მეტი ადამიანის განზრახ მკვლელო-
ბასა და სსკ მე-16 მუხლში ჩამოყალიბებულ დანაშაულის
ერთობლიობის ინსტიტუტს შორის. ბოლო საკანონმდებლო 38 საქართველოს 2000 წლის 30 მაისის კანონი №333 – სსმ I, №20,
31.05.2000 წ., მუხ.51.
53
დავით მაისურაძე შედარებითი სამართლის ჟურნალი 1/2019
39 საქართველოს 2013 წლის 17 აპრილის კანონი №546 – ვებგვერდი, 40 ტურავა, სისხლის სამართალი: ზოგადი ნაწილი, დანაშაულის
08.05.2013 წ. მოძღვრება, 2011, გვ. 126.
54
ზეპიროვნულ სამართლებრივ სიკეთეთა კვანტიფიკაცია სსკ-ში სტატია
55
დავით მაისურაძე შედარებითი სამართლის ჟურნალი 1/2019
პრაქტიკა სწორი მიმართულებით განვითარდა და თითქმის დოგმატურად გამართული მეცნიერული აზრის დამკვიდრე-
ერთსულოვანი მიდგომა ჩამოყალიბდა, რომლის მიხედვი- ბას. ამ ხარვეზის დაძლევა შესაძლებელია კანონის თამა-
თაც სხვადასხვა პირის ზეპიროვნული სამართლებრივი სი- მი ინტერპრეტაციის გზით. თუმცა ქართული სასამართლო
კეთეების ხელყოფა ვერცერთ შემთხვევაში ვერ დააფუძნებს პრაქტიკის ტრადიციას თუ გავითვალისწინებთ, რომელიც
ერთიან ქმედებას, ერთ დანაშაულებრივ შემადგენლობას. ძირითადად კანონზეა ორიენტირებული და თამამ ინტერპ-
რეტაციებს ერიდება, უფრო გამართლებული გზა საკანონ-
ქართული კანონმდებლობის ხარვეზი აფერხებს სწორი,
მდებლო ცვლილებებია.
56
თბილისის სააპელაციო სასამართლოს 2011 წლის 8 თებერვლის განჩინება
№2ბ/4450-10
გადაწყვეტილების ანალიზი
ლადო სირდაძე
საქართველოს პარლამენტის იურიდიულ საკითხთა კომიტეტის მთავარი სპეციალისტი
57
ლადო სირდაძე შედარებითი სამართლის ჟურნალი 1/2019
58
თბილისის სააპელაციო სასამართლოს 2011 წლის 8 თებერვლის განჩინება №2ბ/4450-10 გადაწყვეტილების ანალიზი
მისი თავიდან აცილება, მოვალე მაინც აგებს პასუხს, რადგან ფრანგული მოდელი არის ერთსაფეხურიანი – შესრულე-
გაფიცვის რისკი მომდინარეობს არა გარეგანი, არამედ მისი ბის ვალდებულება წარმოიშობა და ის არ შეიძლება გაქრეს,
სფეროდან.6 მაშინაც კი, როდესაც მოვალისათვის ვალდებულების შეს-
რულება რეალურად შეუძლებელია (მიყიდული ნივთის
განადგურება, შრომის უნარის დაკარგვა და ა. შ.). ზიანის
IV. შედარება გერმანულ სამართალთან ანაზღაურება არის სანქცია ამ შეუსრულებლობისათვის, გა-
ნსხვავებით გერმანიისაგან, სადაც (შესრულების ნაცვლად)
გერმანულ და გერმანული ოჯახის მართლწესრიგებში ზიანის ანაზღაურება იკავებს შესრულების ადგილს და არის
ადრე დღევანდელისგან განსხვავებული გადაწყვეტა იყო მისი სუროგატი. ვალდებულება გერმანიაში მაინც სრულდე-
დამკვიდრებული. 1900 წლამდე, ანუ გერმანიის სამოქა- ბა, მაგრამ არა თავდაპირველად შეპირებული შესრულებით,
ლაქო კოდექსის ძალაში შესვლამდე, ისევე, როგორც სა- არამედ მეორადი შესრულების – ზიანის ანაზღაურების —
ფრანგეთში, ius commune-სა და სამართლის ისტორიული ფორმით. რა თქმა უნდა, საფრანგეთშიც ვალდებულება უნდა
სკოლის დოქტრინის მიხედვით, მოვალეს ეკისრებოდა შესრულდეს (pacta sunt servanda), მაგრამ რადგან შეუძ-
ბრალისაგან დამოუკიდებელი ხელშეკრულების შესრულე- ლებელია შეუძლებლის შესრულება, ფორს მაჟორი, ზემოთ
ბის ვალდებულება. რომაული პრინციპის – casus a nullo მოყვანილი წინაპირობების არსებობისას, წარმოადგენს
praestantur (არავინ შეიძლება იყოს პასუხისმგებელი შემ- ვალდებულების ობიექტურ ზღვარს.7 გერმანულ სისტემაში
თხვევისათვის) ‑ საფუძველზე შემთხვევითი შეუძლებლობა მოვალე ვალდებულების შესრულებისაგან თავისუფლდება
განიხილებოდა, როგორც ბრალისაგან დამოუკიდებელი ისე, რომ არ ისმება კითხვა, თუ რატომ გახდა შესრულება შე-
ვალდებულების ზღვარი. ამისგან განსხვავებით, ხელშეკრუ- უძლებელი. კითხვა „რატომ“ ისმება მხოლოდ მეორადი ვა-
ლების ნებისმიერი სხვა დარღვევისთვის პასუხისმგებლობა ლდებულებების ეტაპზე. ამის საპირისპიროდ, საფრანგეთში
ეფუძნებოდა ბრალეულობის პრინციპს. თუმცა მოგვიანებთ მხოლოდ ის ფაქტი, რომ მოვალე ფიზიკურად ვერ ასრულებს,
გერმანიაში უარი თქვეს ამ პარადიგმაზე და შეუძლებლობას არაფერს ნიშნავს. თუ ფიზიკურად ვერ სრულდება, მაგრამ
უკვე აღარ განიხილავდნენ როგორც სახელშეკრულებო ვა- სახეზე არ არის ფორს მაჟორი, მაშინ მოვალეს, მართალია,
ლდებულების ობიექტურ საზღვარს, არამედ ის აღიარეს ვა- ეკისრება ზიანის ანაზღაურება, მაგრამ ეს არ ნიშნავს, რომ ის
ლდებულების დარღვევად. შედეგად, მე-19 საუკუნის ბოლო თავისუფლდება შესრულების ვალდებულებისაგან, როგორც
პერიოდისკენ გერმანიაში ჩამოყალიბდა ფრანგულისაგან გერმანიაში. ანუ არ ნიშნავს იმას, რომ ზიანი ანაცვლებს შეს-
რადიკალურად განსხვავებული მიდგომა. საფრანგეთი ძვე- რულების ვალდებულებას. ზიანი არის მხოლოდ სანქცია.8
ლი პარადიგმის ერთგული დარჩა, რომლის მიხედვითაც თუმცა თუ დგება ფორს მაჟორი, მოვალე თავისუფლდება
მოვალის ბრალეულობა უმნიშვნელოა და ფორს მაჟორი არა მხოლოდ შესრულების, არამედ ზოგადად ყოველგვარი
ეფუძნება მხოლოდ ობიექტურ კრიტერიუმებს. გერმანიაში პასუხისმგებლობისაგან (ზიანის ანაზღაურება, პირგასამტეხ-
ბრალისაგან დამოუკიდებელი ფაქტობრივი საგარანტიო ლო, კრედიტორის მხრიდან გასვლა და ა. შ.).9 მთლიანობა-
პასუხისმგებლობა ბრალზე დამოკიდებულით ჩანაცვლდა, ში, იგივე ითქმის ანგლო-ამერიკული სამართლის სივრცეში
ხოლო ბრალის ფორმებად აღიარებულ იქნა განზრახვა და აღიარებული ფორს მაჟორის ფიგურაზეც.10
გაუფრთხილებლობა.
ეს არის ორი სხვადასხვა სისტემა, განსხვავებული წანა-
შეჯამების სახით ამ ორი სისტემის შეპირისპირებიდან მძღვრებითა და სამართლებრივი შედეგებით, რომელთა
შეიძლება შემდეგი დასკვნის გამოტანა: შესრულების შეუძ- შერევითაც შეუძლებელია მწყობრი მიდგომის განვითარება,
ლებლობის გერმანული გადაწყვეტა წარმოადგენს ორსაფე- რის დასტურსაც წარმოადგენს სააპელაციო სასამართლოს
ხურიან მოდელს – ვალდებულება უნდა შესრულდეს, თუმცა ქვემოთ მოყვანილი მსჯელობა.
შეუძლებლობის შემთხვევაში ვალდებულების შესრულების
მოთხოვნა ქარწყლდება და გადავდივართ მეორე საფეხურ-
ზე – მეორადი მოთხოვნებისა და გარდაქმნითი უფლებების
საფეხურზე, სადაც მოვალისათვის ზიანის ანაზღაურების ვა-
ლდებულების დაკისრებისათვის აუცილებელია, რომ მას შე-
უძლებლობის გამოწვევაში ბრალი მიუძღოდეს (გსკ-ის 280- 7 F. Ranieri, Europäisches Obligationenrecht, 3. Aufl., Wien-New
ე და მომდევნო პარაგრაფები), ხოლო ხელშეკრულებიდან York 2009, 606-ე და მომდევნო გვერდები.
8 ფორს მაჟორის კონცეპტი, რომანისტული მართლწესრიგების
გასვლა (გსკ-ის 323-ე და მომდევნო პარაგრაფები), ფასის გარდა, დაფიქსირებულია ასევე სხვადასხვა საერთაშორის ნორმატიულ
შემცირება (გსკ-ის 441-ე პარაგრაფი) დასაშვებია ბრალის თუ სახელშეკრულებო სამართლის უნიფიკაციის აქტებში, შდრ. ვენის
გარეშე. ნასყიდობის კონვენციის 79 I მუხლი, ან PECL-ის 8: 108 მუხლი, იხ. ამ
საერთაშორისო კონტექსტის ამომწურავი მიმოხილვისათვის E. McKend-
rick, Force Majeure and Frustration of Contract, 2nd ed., London 2014,
257-ე და მომდევნო გვერდები.
6 საბოლოო ჯამში, ფორს მაჟორად არ ჩაითვლება იმ რისკის 9 D. Maskow, Hardship and Force Majeure, The American Journal of
რეალიზება, რომელიც მომდინარეობს მოვალის სფეროდან, თუნდაც ამ Comparative Law (ASCL) 40/3 (1992), 664-5.
რისკის აღმოჩენა შეუძლებელი ყოფილიყო, Cass. civ. Ire, 12.04.1995 10 Maskow, ASCL 40/3 (1992), იხ. ზემოთ სქ. 8, 657-ე და მომდევნო
(JCP 1995. II.22467). გვერდები.
59
ლადო სირდაძე შედარებითი სამართლის ჟურნალი 1/2019
V. თბილისის სააპელაციო სასამართლოს 2011 წლის 8 რულების შეუძლებლობისა და ფორს მაჟორის, რომლებიც
თებერვლის განჩინება № 2ბ/4450-10 სხვადასხვა სამართლის სისტემების კატეგორიებია, ერმა-
ნეთისაგან გამიჯვნას, ხოლო მეორე პუნქტი უფრო ფუნდამე-
ფაქტობრივი გარემოებები: 2008 წლის 8 იანვარს შპს ა-მ
ნტურ დოგმას უკავშირდება.
დადო ამხანაგობა ბ-სთან ხელშეკრულება, რომლითაც ა-მ
იკისრა სამეცნიერო-ტექნიკური პროდუქციის შექმნა. შპს ა-ს 1. პირველ რიგში, უნდა აღინიშნოს, რომ ზოგად ვალდე-
უნდა შეესრულებინა დამკვეთის ტერიტორიაზე მიმდინარე ბულებით სამართალში საქართველოში ფორს მაჟორი მო-
მშენებლობისათვის საჭირო ლაბორატორიული სამუშაოები, წესრიგებულია არსად.11 ეს, რა თქმა უნდა, ცალკე აღებული,
ხოლო ამხანაგობა ბ ვალდებული იყო, გადაეხადა შემსრუ- არაფერს ნიშნავს, რადგან ვალდებულების შესრულების
ლებლისათვის შესაბამისი ღირებულება მის მიერ პერიოდუ- შეუძლებლობის მოწესრიგებაც გამორჩენილია ვალდებუ-
ლად წარმოდგენილი ანგარიშ-ფაქტურის საფუძველზე და- ლებითი სამართლის ამჟამინდელი რედაქციიდან, თუმცა,
მტკიცებული კალკულაციის მიხედვით. მოვალე ბ-მ ფულადი როგორც ზემოთ აღინიშნა, ფორს მაჟორს არ აქვს არა მა-
ვალდებულება არ შეასრულა და მიუთითა იმ ფაქტზე, რომ რტო ნორმატიული დასაყრდენი, არამედ საერთოდ ვერ
ხელშეკრულებით ნაკისრი ვალდებულების დათქმულ დრო- იქნება ქართულ სახელშეკრულებო სამართალში მოქმედი
ში შეუსრულებლობა განაპირობა ომთან და სამშენებლო კატეგორია. ეს არის რომანისტული, ერთსაფეხურიანი ვა-
სექტორში არსებულ კრიზისთან დაკავშირებულმა ფორსმა- ლდებულების დარღვევის სამართლის სისტემებისათვის
ჟორულმა გარემოებებმა. დამახასიათებელი სამართლებრივი ფიგურა. მის საპირის-
პიროდ, ქართულ ვალდებულებით სამართალში, რომელიც
პირველი ინსტანციის სასამართლოს მოტივებიდან: სასა-
მთლიანად გერმანული სამართლის რეცეფციის შედეგია,
მართლომ მოპასუხისათვის ფულადი ვალდებულების შეს-
გამოყენებულ უნდა იქნეს „შესრულების შეუძლებლობის“
რულების დაკისრების გამომრიცხავ გარემოებად არ მიიჩნია
კატეგორია. ის მოიცავს როგორც მოვალის ბრალით გამო-
ომი და სამშენებლო სექტორში დამდგარი კრიზისი. ეს კრი-
წვეულ შეუძლებლობას, ისე მისი ბრალის გარეშე დამდგარ
ზისი არ წარმოადგენდა ფორსმაჟორულ გარემოებას. სასა-
შეუძლებლობას. ამიტომაც სრულებით არასისტემურია რო-
მართლოს მიხედვით, ასევე არ არსებობდა ვალდებულების
გორც შესრულების, ისე ზიანის ანაზღაურების ვალდებულე-
ჯეროვნად შესრულების გამომრიცხავი, სამოქალაქო კო-
ბისაგან ერთ ეტაპად და ერთ საფეხურზე გათავისუფლება.
დექსის 398-ე მუხლის პირველი ნაწილით განსაზღვრული,
ეს მიდგომა საერთოდ თამაშ გარეთ ტოვებს 394-ე და 404-ე
წინაპირობები.
მუხლებს – ბრალზე დამოკიდებულ პასუხისმგებლობას. გა-
სააპელაციო სასამართლოს მოტივებიდან: ფორს-მა- რდა ამისა, ერთსაფეხურიან სისტემაში გაურკვეველი რჩება
ჟორული გარემოება სახელშეკრულებოსამართ-ლებრივ ისეთი მეორადი უფლებების საკითხი, როგორიც არის გასვ-
ურთიერთობაში არ წარმოადგენს ვალდებულების შესრუ- ლა (405) ან ფასის შემცირება (492) და ა. შ. ეს უფლებები
ლებისაგან გათავისუფლების საფუძველს, თუ, რა თქმა უნდა, კრედიტორს უნდა ჰქონდეს ვალდებულების დარღვევის შემ-
ვალდებულების შესრულება ფორსმაჟორულ გარემოებათა თხვევაში ბრალისაგან დამოუკიდებლადაც (რა თქმა უნდა,
აღმოფხვრის შემდეგაც შესაძლებელია და თუ აღნიშნული დამატებითი შესრულებისათვის ვადის დაწესების შემდეგ).
შესრულების მიმართ კრედიტორს ინტერესი არ დაუკარგა- იგივე ითქმის 406 I მუხლის მიხედვით კრედიტორის (საპი-
ვს. დაუძლეველი ძალით განპირობებული ვალდებულების რისპირო შესრულების) ვალდებულებისაგან გათავისუფლე-
შეუსრულებლობა შეიძლება წარმო-ადგენდეს სახელშეკრუ- ბაზეც. ანუ არაბრალეული შეუძლებლობაც კი – როგორც
ლებო სამართალურთიერთობიდან წარმოშობილი მეორა- ვალდებულების დარღვევა – საკმარისია კრედიტორისათვის
დი ვალდებულების, კერძოდ კი, ზიანის ანაზღაურებისაგან ამ ზემოთ ჩამოთვლილი ინსტრუმენტების მინიჭებისათვის.
გათავისუფლების წინაპირობას. რაც იმას ნიშნავს, რომ და- ფორს მაჟორი კი მოვალეს ათავისუფლებს ყოველგვარი
უძლეველი ძალის არსებობის პირობებში, ვალდებულების პასუხისმგებლობისაგან. მაგალითად, საფრანგეთში, რომე-
შეუსრულებლობა დათქმულ დროსა და ადგილას იწვევს ლიც წარმოადგენს ფორს მაჟორის მიხედვით გადაწყვეტის
მოვალის არა ძირითადი ვალდებულების შესრულებისაგან, არქეტიპულ მოდელს, ფორს მაჟორი საერთოდ არ არის ვა-
არამედ დამატებითი ვალდებულებისაგან გათავისუფლე- ლდებულების დარღვევა, წარმოადგენს რა მის ზღვარს. შე-
ბას. ამდენად, ქვეყანაში არსებული საომარი ვითარება შე- საბამისად, კრედიტორი ამ დროს არა მხოლოდ ზიანის ანა-
იძლება მიჩნეულ იქნეს მხოლოდ მისი არსებობის პერიოდში
კონკრეტული ვალდებულების შეუსრულებლობის საპატიო 11 399 I მუხლში ნახსენები დაუძლეველი ძალა სწორედ რომ არ
გარემოებად, რამაც შესაძლებელია, გამორიცხოს ვალდე- არის ფორს მაჟორი ზემოთ აღწერილი გაგებით, ანუ არ ათავისუფლებს
ბულების დროულად შეუსრულებლობის გამო კანონით ან/ მოვალეს პასუხისმგებლობისაგან და სწორედ ამიტომ სჭირდება მას
ხელშეკრულების მოშლა. იგივე ითქმის 662-ე და 666 I მუხლზე. ფორს
და ხელშეკრულებით გათვალისწინებული დამატებითი ვა-
მაჟორთან ყველაზე ახლოს დგას 669 II, 779-ე და 831-ე მუხლებში
ლდებულების წარმოშობა. მოწესრიგებული დაუძლეველი ძალა, თუმცა ეს არაგანზოგადებაუნარიანი
წესებია და მათ საფუძველზე შეუძლებელია ასევე სხვა ხელშეკრულებების
სასამართლოს გადაწყვეტილების კრიტიკა: სამივე ინ- შემთხვევაშიც ფორს მაჟორზე როგორც პასუხისმგებლობისაგან
სტანციის სასამართლოს მსჯელობის კრიტიკა შეიძლება გამათავისუფლებელ ზოგად საფუძველზე საუბარი. დელიქტურ
ორი მიმართულებით. კრიტიკის პირველი პუნქტი ეხება შეს- სამართალში ნახსენები დაუძლეველი ძალა (999 II ა), 1000 III, 1004 II და ა.
შ.) ამ კონტექსტში, რა თქმა უნდა, უმნიშვნელოა.
60
თბილისის სააპელაციო სასამართლოს 2011 წლის 8 თებერვლის განჩინება №2ბ/4450-10 გადაწყვეტილების ანალიზი
ზღაურებას ვერ მოითხოვს მოვალისაგან, არამედ ვერც გავა 398-ე მუხლი მოიცავს ასევე შემთხვევას, როდესაც სახეზეა
ამ ხელშეკრულებიდან.12 შეუძლებლობა და ეს მოვალისათვის გარეგან და გადაუ-
ლახავ ხდომილებას წარმოადგენს, რაც სხვა არაფერია, თუ
2. საქართველოში ფორს მაჟორის აღიარებით გაურკვე-
არა ფორს მაჟორი და რაც ამ ორი ინსტიტუტის სრულებით
ველი რჩება მოვალის საგარანტიო პასუხისმგებლობის სამა-
უსარგებლო და დოგმატური არგუმენტებით გადაუწყვეტელ
რთლებრივი ფიგურის ადგილი და მნიშვნელობა. გარანტია
კოლიზიას განაპირობებს.16
წარმოადგენს პასუხისმგებლობის მასშტაბის გამკაცრებას.
მაგრამ, თუ ფორს მაჟორი საერთოდ ათავისუფლებს პასუ- 4. გარდა ამისა, ქართულ სამართალში არ არსებობს არც
ხისმგებლობისაგან, მაშინ აზრი არ აქვს იმას, გამკაცრებუ- თავად ფორს მაჟორის ჩამოყალიბებული კონცეპტი, თავისი
ლია თუ არა მოვალისთვის ამ პასუხისმგებლობის მასშტაბი. წინაპირობებით – გარდაუვალობა, მოულოდნელობა და გა-
რეგანი ხასიათი (იხ. ზემოთ). სამართლის შემფარდებელი აქ
3. სისტემაში, სადაც ფორს მაჟორი მოქმედებს, პრინციპუ-
ყოველთვის შემოიფარგლება მეტ-ნაკლებად თვითნებურად
ლად განსხვავებულად უნდა იყოს დარეგულირებული ხელ-
შექმნილი წინაპირობებით, რაც კარგად ჩანს სხვა გადაწყვე-
შეკრულების შეცვლილი გარემოებებისადმი მისადაგების
ტილებებიდან17 და რაც გამოწვეულია იმით, რომ სასამა-
საკითხი (398), კერძოდ კი იმგვარად, რომ ამ ორი ინსტიტუ-
რთლო ერიდება სხვა ინსტიტუტის წინაპირობებში შეჭრას,
ტის წინაპირობები და მოწესრიგების სფერო ერთმანეთს არ
ამის გარეშე კი შეუძლებელია ფორს მაჟორის სამართლებ-
ფარავდეს. ფრანგული სამართალი ამ ორი ინსტიტუტის ერ-
რივი ჩონჩხის კონსტრუირება, რომელიც წარმოადგენს აბ-
თმანეთისაგან გამიჯვნას ახერხებს წინაპირობების დონეზე,13
სოლუტურად უცხო სხეულს ქართულ სამართალში.
ისევე, როგორც ანგლო-ამერიკული სამართლის ოჯახები.14
წინააღმდეგ შემთხვევაში რა აზრი აქვს მოვალისათვის 398- 5. დოგმატური არგუმენტები რომ შევაჯამოთ: საქართვე-
ე მუხლის მიხედვით მისადაგების ან გასვლის მოთხოვნას, ლოში ფორს მაჟორის სამართლებრივი ფიგურის აღიარების
თუ ის ფორსმაჟორულ გარემოებებში არ ასრულებს, არც შემთხვევაში, საერთოდ გაუგებარია, თუ როგორ ფუნქციო-
ევალება შესრულება და ამისთვის მას არანაირი სანქცია ნირებს კრედიტორის მეორად უფლებათა სისტემა. ცალსა-
არ ემუქრება (მათ შორის არც მეორე მხარის მხრიდან გა- ხაა, რომ ეს სისტემა ვერ იქნება ის, რაც კანონში წერია და
სვლის სახით)?15 ქართულ სამართალში კი ეს ასე არ არის, ყველა ზემოთ მოყვანილი დანაწესი გვერდზე უნდა გადა-
ვდოთ. თუმცა ქართული სასამართლოების მსჯელობას ასე-
12 შდრ. საფრანგეთის სამოქალაქო კოდექსის 1184-ე და 1384 ვე ცოტა რამ აქვს საერთო რეალურად ფორსმაჟორისმიერ
II მუხლები. ხელშეკრულების გაუქმებისათვის აუცილებელია, რომ გადაწყვეტასთან. მაშინ, როდესაც სასამართლო ამბობს,
მოვალეს არა მხოლოდ ბრალი შეერაცხებოდეს, არამედ ეს ბრალი იყოს რომ ფორს მაჟორი მხოლოდ მეორადი მოთხოვნებისაგან
მნიშვნელოვანი, Ph. Malaurie/L. Aynes, Droit civil. Les obligations, 2e
éd, Paris 2005, Nr. 740; S. Schilf, Allgemeine Vertragsgrundregeln als
ათავისუფლებს (და გულისხმობს მხოლოდ ზიანის ანაზღა-
Vertragsstatut, Tübingen 2005, 83, E. Rabel, Das Recht des Waren- ურებას), ესეც არასწორია. ზიანის ანაზღაურების ვალდებუ-
kaufs І, Berlin 1936 (Neudruck 1964), § 29, 2 (207), იხ. იქვე ფრანგულ ლებისაგან მოვალეს ათავისუფლებს უფრო ნაკლები, ვიდრე
იურიდიულ ლიტერატურაში გამოთქმულ ალტერნატიულ მოსაზრებასთან ფორს მაჟორი, კერძოდ კი – ბრალის არარსებობა (394),
დაკავშირებით (théorie des risques), რომლის მიხედვითაც, ფორს
ხოლო კრედიტორის მხრიდან გასვლისაგან, ფასის შემცი-
მაჟორის შემთხვევაში ხელშეკრულების გაუქმება შეუძლებელია; ასევე
M. Ferid/H. J. Sonnenberger, Das Französische Zivilrecht ІІ, 2. Aufl., რებისა, თუ 406 I მუხლით გათვალისწინებული საპირისპი-
Heidelberg 1986, 2 G 733 (146), იხ. იქვე საწინააღმდეგო მოსაზრებებზე რო მოთხოვნის გაქარწყლებისაგან მას ვერც ფორს მაჟორი
მითითება. ვერ გაათავისუფლებს. ქართული სამართალი, გერმანულის
13 ფრანგულ სამართალში, რომელიც ხელშეკრულების მისადაგების მსგავსად, არ იცნობს შემთხვევას, როდესაც ვალდებულება
შესაძლებლობას 2016 წლამდე არ აღიარებდა, მისი აღიარების შემდეგაც
(საფრანგეთის სამოქალაქო კოდექსის 1195-ე მუხლი) ის იმგვარად
არ სრულდება და ეს არ არის ამავდროულად მისი დარღვე-
ჩამოაყალიბა, რომ მისი გამოყენების სფერო ფორს მაჟორთან არ ვა.18
იკვეთება – ეხება მხოლოდ მოვალისათვის შესრულების შეუსაბამოდ
გაძვირებას და არა შეუძლებლობის შემთხვევებს. Schuldrechtsmodernisierung, Juristenzeitung (JZ) 2001, 499, 501.
14 D. Maskow, Hardship and Force Majeure, The American Journal of 16 სწორედ ამიტომ ვერ აკავშირებს განსახილველ გადაწყვეტილებაში
Comparative Law (ASCL) 40/3 (1992), 663. პირველი ინსტანციის სასამართლო ამ ორ ინსტიტუტს ერთმანეთთან.
15 გერმანიაში ამ ორი ინსტიტუტის მოქმედების სფეროების გამიჯვნა 17 იხ. მაგალითისათვის საქართველოს უზენაესი სასამართლოს 2018
არც თუ ისე რთულია. პირველ რიგში, როდესაც ე. წ. „ნამდვილ“ წლის 23 მარტის № ას-181-181-2018 განჩინება; 2018 წლის 24 იანვრის
შეუძლებლობას ეხება საქმე, ეს შემთხვევა ავტომატურად გამორიცხავს № ას-931-871-2017 გადაწყვეტილება; 2018 წლის 9 მარტის № ას-1555-
შესრულების მოთხოვნას და მისადაგებისათვის ადგილი აღარ რჩება, 1475-2017 განჩინება.
რაც შეეხება შემთხვევას, როდესაც შესრულების ვალდებულების 18 ზემოთ ნახსენები სსკ-ის 398-ე მუხლი – ხელშეკრულების
შესრულება მოვალისათვის რეალურად შესაძლებელია, თუმცა მისადაგება შეცვლილი გარემოებებისადმი – ამ კონტექსტში არაფერს არ
გადამეტებული დანახარჯებით, აქ ერთმანეთისაგან მიჯნავენ პრაქტიკულ ცვლის. შესაბამისი წინაპირობების არსებობის შემთხვევაში (რომელიც
და ეკონომიკურ შეუძლებლობას; პირველ შემთხვევაში წინა პლანზე დგას ნაწილობრივ იკვეთება ეკონომიკურ შეუძლებლობასთან, იხ. M. Stürn-
კრედიტორის ინტერესი შესრულების მიღებასთან დაკავშირებით (გსკ- er, »Faktische Unmöglichkeit« (§ 275 II BGB) und Störung der Ge-
ის 275 II პარაგრაფი, შეუძლებლობა), მეორე შემთხვევაში კი მოვალის schäftsgrundlage (§ 313 BGB) – unmöglich abzugrenzen? Juristische
ინტერესი, რომლისათვისაც მხოლოდ არათანაზომიერი ხარჯებით არის Ausbildung (JURA) 2010, 721; Ch. Knütel, Zur Gleichstellung von zu
შესაძლებელი შესრულების განხორციელება (გსკ-ის 313-ე პარაგრაფი, vertretender und nicht zu vertretender Unmöglichkeit in § 275 BGB
მისადაგება), იხ, D. Looschelders, Schuldrecht AT, 9. Aufl., München im Regierungsentwurf1 zur Schuldrechtsmodernisierung, Jurist-
2011, Rn. 474; BT-Drucks. 14/6040, 130; C.-W. Canaris, Sondertagung ische Rundschau 2001, 353), არ წარმოადგენს აქედან გამონაკლისს. ეს
61
ლადო სირდაძე შედარებითი სამართლის ჟურნალი 1/2019
ქართული ვალდებულების დარღვევის სამართალი ემყა- უწერელი პრინციპია, რომ მოვალე ყოველთვის აგებს პასუხს
რება შემდეგ პრინციპს – ვალდებულება უნდა შესრულდეს, თავის ფინანსურ შესაძლებლობაზე.21 საპირისპირო დაშვება
თუ არ სრულდება, ეს ნებისმიერ შემთხვევაში წარმოადგენს მოვალის გადახდისუუნარობის რისკს, რომელიც სრულე-
მის დარღვევას, თუმცა ეს ჯერ კიდევ არ ნიშნავს, რომ მო- ბით მის სფეროშია, კრედიტორს გადააკისრებდა. ამიტომაც
ვალე ამ დარღვევისათვის ნებისმიერ შემთხვევაში აგებს ფულადი პასუხისმგებლობა არის შეუზღუდავი – ფულადი
პასუხს ზიანის ანაზღაურების ფორმით. ამისათვის აუცილე- მოთხოვნა აგრძელებს არსებობას, დამოუკიდებლად იმისა,
ბელია ბრალი, თუმცა ბრალი არ არის აუცილებელი კრედი- შეუძლია თუ არა მოვალეს მისი შესრულება და თუ რითია ეს
ტორის მხრიდან ხელშეკრულებიდან გასვლისთვის, ფასის შეუძლებლობა გამოწვეული.22 ფულადი ვალდებულება ძა-
შემცირებისათვის და ა. შ. ეს სისტემა თავდაყირა დგება, თუ ლაში რჩება, მიუხედავად მოვალის უფულობისა და ამ დროს
შემოგვაქვს მასში ფორს მაჟორი, როგორც არა ვალდებუ- არ ხდება პირველადი მოთხოვნიდან გადასვლა შესრულების
ლების დარღვევის ფორმა, არამედ მისი ობიექტური ზღვარი, ნაცვლად ზიანის ანაზღაურებაზე.23
როდესაც მოვალე შეპირებულს არ ასრულებს და არც არის
ეს შეუზღუდავი ფულადი პასუხისმგებლობის პრინციპი
ვალდებული რომ შეასრულოს, ყოველგვარი გასვლისა და
გამომდინარეობს ვალდებულებითი სამართლისა და მო-
მისადაგების გარეშე.
ვალის ქონებაზე იძულებითი აღსრულების ინსტიტუტის24
6. მაგრამ, ამ კატეგორიების აღრევის გარდა, სასამა- ურთიერთკავშირიდან25 (ასევე გაკოტრების ინსტიტუტიდან
რთლოს მსჯელობა წინააღმდეგობაში მოდის უფრო ფუ- იურიდიული პირის შემთხვევაში26): ფულადი ანაზღაურება
ნდამენტურ დოგმასთანაც – ფორსმაჟორული გარემოება არის ის უნივერსალური მოთხოვნა, რომელიც ყოველთვის
სახელშეკრულებოსამართლებრივ ურთიერთობაში არ შესაძლებელია და რომელშიც შესაძლებელია ნებისმიერი
წარმოადგენს ვალდებულების შესრულებისაგან გათავი- არაფულადი (პირველადი) მოთხოვნის გადაანგარიშება.27
სუფლების საფუძველს, თუ, რა თქმა უნდა, ვალდებულების
შესრულება ფორსმაჟორულ გარემოებათა აღმოფხვრის
für Meinhard Heinze, München 2005, 395.
შემდეგაც შესაძლებელია და თუ აღნიშნული შესრულების 21 Honsell, FS Canaris І (2007), იხ. ზემოთ სქ. 19, 464.
მიმართ კრედიტორს ინტერესი არ დაუკარგავს – ეს ნიშნავს 22 Medicus, AcP 188 (1988), იხ. ზემოთ სქ. 18, 492.
იმას, რომ საპირისპირო შემთხვევაში (როდესაც ფორსმა- 23 წინააღმდეგ შემთხვევაში ვიღებთ სრულ აბსურდს, მყიდველი ვერ
ჟორული გარემოება აღმოუფხვრადია), მოვალე შესრულე- იხდის ნასყიდობის ფასს, იმიტომ, რომ ფული აღარ აქვს და ამიტომ უნდა
გათავისუფლდეს შესრულების ვალდებულებისაგან, თუმცა, იმის გამო,
ბის ვალდებულებისაგან უნდა გათავისუფლდეს.19
რომ თვითონ გაფლანგა ეს ფული ბრალეულად, მას უნდა დაეკისროს
ეს მეცნიერული დისკურსის ნაკლით განპირობებული შესრულების ნაცვლად ზიანის ანაზღაურების ვალდებულება 394 II-III
მუხლების მიხედვით, მაგრამ იმის გამო, რომ ეს ზიანის ანაზღაურების
ხარვეზიანი მსჯელობა მიუღებელია, იმის გათვალისწი- ვალდებულებაც ფულადი ვალდებულებაა და ფული კი მას არ აქვს, ამ
ნებით, თუ რა ვალდებულებას ეხება აქ საქმე – შემკვეთის ვალდებულებისაგანაც უნდა გათავისუფლდეს, რაც, როგორც აღინიშნა,
საზღაურის გადახდის ვალდებულებას 629 I, ვარ. 2 მუხლის სრულებით აბსურდული შედეგია.
მიხედვით. ფულადი ვალდებულება არასოდეს არ შეიძლება 24 მოვალის უძრავ და მოძრავ ნივთებზე, ისევე, როგორც
არამატერიალურ ქონებაზე აღსრულება (სააღსრულებო წარმოებათა
გახდეს შეუძლებელი: „მოვალეს ფული უნდა ჰქონდეს“ (მა-
შესახებ კანონის მე-40 და მომდევნო მუხლები) შეზღუდულია მხოლოდ
შინაც კი, როდესაც მას ის არ აქვს).20 კერძო ავტონომიის და- ცალკეული ქონებრივი სიკეთეებით, რომელთა ჩამონათვალიც
ამომწურავია (ამავე კანონის 21 მუხლი).
დანაწესი ანიჭებს მოვალეს, იქ მოცემული წინაპირობების არსებობის 25 Honsell, FS Canaris I (2007), იხ. ზემოთ სქ. 19, 464.
შემთხვევაში, ხელშეკრულების მისადაგების ან მისგან გასვლის უფლებას, 26 გადახდისუუნარობის საქმის წარმოების შესახებ კანონის მიხედვით
თუმცა არ ცვლის არაფერს იმასთან დაკავშირებით, რომ მოვალის მოვალის გადახდისუუნარობა დგება სწორედ მაშინ, როდესაც ის ვერ
მხრიდან შეუსრულებლობა ვალდებულების დარღვევას წარმოადგენს. ასრულებს საკუთარ ვალდებულებებს ფინანსური სახსრის არარსებობის
19 აქ კიდევ ერთხელ უნდა აღინიშნოს, რომ ეს მსჯელობის გაუმართაობა გამო. ამ რეგულაციებს საფუძვლად უდევს პრინციპი, რომ კრედიტორთა
არ არის სასამართლოს ბრალი ‑ მოსამართლე ვერ შექმნის ნორმებს და ვერ მოთხოვნების ბედი არ შეიძლება დამოკიდებული იყოს იმაზე, მიუძღვის
გამოაკრისტალიზირებს ფუნდამენტურ დოგმებს ვერც ზოგადად და ვერც თუ არა მოვალეს ბრალი მისი გადახდისუუნარობის გამოწვევაში, Medi-
ერთ კონკრეტულ გადაწყვეტილებაში, ეს, პირველ რიგში, კანონმდებლისა cus, AcP 188 (1988), იხ. ზემოთ სქ. 18, 491.
და სამართლის მეცნიერების საქმეა, რომელიც ამ კონკრეტულ საკითხთან 27 ეს (მეორადი) ზიანის ანაზღაურება არის გარანტია იმისა, რომ
დაკავშირებით სრული დოგმატური აღრეულობის გარდა სასამართლოს ვალდებულება მაინც შესრულდება, შესრულდება სუროგაციის გზით.
არ სთავაზობს არაფერს. პირიქით, სასამართლოს სასარგებლოდ უნდა მოვალეს არ აქვს ფული, მაგრამ აქვს სახლი. იძულებითი აღსრულების
ითქვას, რომ ის მაინც ახერხებს ამ აღრეულობიდან დამაკმაყოფილებელ ფარგლებში ეს სახლი იქცევა ფულად. ანუ სხვა ქონებრივი სიკეთე
შედეგამდე მისვლას, თუმცა დასაბუთების დოგმატურად გამართვა უკვე გადაანგარიშდება ფულში, ხოლო ფული გადაანგარიშდება ისევ ნივთში
აღარ გამოსდის და ეს არ არის სასამართლოს ბრალი. და ზიანის ანაზღაურების ვალდებულება სუროგაციის გზით ასრულებს
20 K. Larenz, Lehrbuch des Schuldrechts, Bd. I, Allg. Teil, 14. Aufl., პირველად ვალდებულებას. მაგრამ, თუ ვიტყვით, რომ ფულადი
München 1987, § 12 III (168); D. Medicus, „Geld muß man haben“: Un- ვალდებულება ისევე შეიძლება გახდეს შეუძლებელი, როგორც,
vermögen und Schuldnerverzug bei Geldmangel, AcP 188 (1988), 489; მაგალითად, მანქანაზე საკუთრების გადაცემის ვალდებულება, რომელიც
Heinrichs, in Palandt BGB Kommentar, 73. Aufl. 2014, § 276 Rn. 28; U. ქრება მანქანის განადგურების შემდეგ - მოვალეს აღარ აქვს გაყიდული
Huber, Leistungsstörungen, Band 1, Tübingen 1999, § 26, §60 II; H. Hon- მანქანა, მაგრამ აქვს სახლი, თუმცა ეს სახლი ვერ იქცევა მანქანად
sell, Vier Rechtsfragen des Geldes, Festschrift für Claus-Wilhelm Cana- და ამ სახლით ვერ შესრულდება მანქანაზე საკუთრების გადაცემის
ris zum 70. Geburtstag (2007), Bd. l, 464; U. Huber, Die Haftung für die ვალდებულება. თუ ფულსაც იგივე დაემართება, მაშინ იძულებითი
Erfüllung von Ansprüchen auf Herausgabe von Geld, in: A. Söllner/W. აღსრულების ინსტიტუტი აზრს კარგავდა, Medicus, AcP 188 (1988), იხ.
Giller/R. Waltermann/R. Giesen/O. Ricken (Hrsg.), Gedächtnisschrift ზემოთ სქ. 18, 491.
62
თბილისის სააპელაციო სასამართლოს 2011 წლის 8 თებერვლის განჩინება №2ბ/4450-10 გადაწყვეტილების ანალიზი
ამ ძირითად წანამძღვარს ემყარება სამოქალაქო პასუხის- ჟორი არის ზოგადად პასუხისმგებლობის გამომრიცხავი გა-
მგებლობის მთელი სისტემა, ანუ ბმა, რომელიც აკავშირებს რემოება, ამის საპირისპიროდ შესრულების შეუძლებლობა
ერთ ნივთს მეორესთან, ხდის შესაძლებელს, რომ სახლის ეხება მხოლოდ პირველად მოთხოვნას – გამორიცხავს მას,
ხარჯზე სუროგაციის მეშვეობით მანქანის გადაცემის ვა- მაგრამ არ წყვეტს ამის მიღმა პასუხისმგებლობის საკითხს (ამ
ლდებულება შესრულდეს.28 ამიტომაც ფულის არქონა ვერც პასუხისმგელობის გამორიცხვისათვის აუცილებელია ბრა-
ფორს მაჟორისა და ვერც შეუძლებლობის გამო ვერ გაათა- ლის არარსებობა, თუმცა გასვლა მოვალის ბრალის გარეშეც
ვისუფლებს მოვალეს ამ ფულადი ვალდებულებისაგან და შესაძლებელია). სწორედ ეს წანაცვლებული პერსპექტივა,
სასამართლოს მხრიდან თუნდაც ჰიპოთეტური მსჯელობა როდესაც, შესრულების (პირველადი) ვალდებულებისაგან
ამასთან დაკავშირებით – ხომ არ შეიძლება ფულის არქო- გათავისუფლებაზე მსჯელობის გარეშე პირდაპირ ზოგადად
ნამ გაათავისუფლოს მოვალე ამასთან დაკავშირებული პა- პასუხისმგებლობისაგან გათავისუფლებაზე იწყება საუბარი,
სუხისმგებლობისაგან – არის სამოქალაქო სამართლის ამ განაპირობებს ამ შეცდომას. მოცემულ სიტუაციაში ამ ორი
ზემოთ მოყვანილი ძირითადი პრინციპების უარყოფა, რა- საფეხურის ერთმანეთისაგან გამიჯვნის შემთხვევაში მალევე
შიც მთავარი ბრალი ისევ კანონმდებელსა და სამართლის გახდებოდა ცხადი, რომ ფულადი ვალდებულება არ შეიძლე-
მეცნიერებას მიუძღვის, არ შეუწუხებია რა არც ერთს თავი, ბა გამხდარიყო შეუძლებელი და დაუშვებელია ამ საფუძ-
ვალდებულების შეუძლებლობის მწყობრი და თანმიმდევრუ- ვლით მოვალის პასუხისმგებლობისაგან გათავისუფლებაზე
ლი კონცეპტის გამოკვეთისათვის. სასამართლოს სასარგებ- საუბარი. ამ ორი საფეხურის ერთმანეთში აღრევამ – რისი
ლოდ უნდა ითქვას, რომ ის, მიუხედავად ამ სრულებით არა- თავიდან აცილება, ისევ და ისევ, კანონმდებლის და მეცნიე-
დამაკმაყოფილებელი დოგმატური წანამძღვრებისა, მაინც რების საქმეა – გამოიწვია ის, რომ სასამართლოს, რეალუ-
ახერხებს სწორ შედეგამდე მისვლას. რად, მოუწია მსჯელობა იმაზე, უნდა გათავისუფლებულიყო
თუ არა მოვალე ფულადი ვალდებულებისგან ფულის არქო-
შეჯამება: პრობლემა მდგომარეობს იმაში, რომ შესრუ-
ნის გამო.
ლების შეუძლებლობიდან ფორს მაჟორისკენ პერსპექტივის
წანაცვლება საბოლოო ჯამში იწვევს ამ ყოვლად მიუღებელ ეს და კიდევ ბევრი სხვა ამ ტიპის პრობლემა ნათელყოფს
შედეგს. იმის, რაც უნდა შემოწმებულიყო ორ საფეხურად იმას, რომ ფორს მაჟორი სრულებით უცხო სხეულია საქა-
– ცალკე შეუძლებლობა და ცალკე მოვალის ბრალი, ერთ რთველოს სამოქალაქო კოდექსში მოწესრიგებულ ვალდე-
ქვაბში ჩაყრით და ერთიანად შემოწმებით იკვრება მანკიერი ბულების დარღვევის სამართალში და მასზე აპელირება არა
წრე, საიდანაც გამოსვლა სამოქალაქო კოდექსში არსებული მხოლოდ ასისტემური და არასწორია, არამედ ყოვლად მიუ-
ინსტრუმენტების მეშვეობით უკვე აღარ ხერხდება. ფორს მა- ღებელი პრაქტიკული შედეგების მომტანია.
63
ქეთევან მჭედლიშვილი-ჰედრიხი, სისხლის სამართალი, ზოგადი ნაწილი, დანაშაულის
გამოვლინების ცალკეული ფორმები, გამომცემლობა „მერიდიანი“, თბილისი 2011, გვ. 412*
რეცენზია
თემურ ცქიტიშვილი
თინათინ წერეთლის სახელობის სახელმწიფოსა და სამართლის ინსტიტუტის მეცნიერი თანამშრომელი, ივანე ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის
სახელმწიფო უნივერსიტეტის ასისტენტ-პროფესორი
ქართული სამართლის დარგებიდან სისხლის სამართალი რთლებრივი კვლევის მეთოდის გამოყენებით. განსაკუთრე-
თავიდანვე იქცა პირველი თაობის ქართველ იურისტ-მეცნი- ბული აღნიშვნის ღირსია ის, რომ ავტორი რთულ საკითხებს
ერთა კვლევის განსაკუთრებულ სფეროდ. ამაზე მიუთითებს გასაგები, სადა ენით გადმოსცემს, რაც განსახილველ წიგნს
ის გარემოება, რომ სამართლის თეორიისა და ფილოსოფიის მიმზიდველს ხდის. მიუხედავად იმისა, რომ მონოგრაფია-
შემდეგ, სწორედ სისხლის სამართალში შეიქმნა პირველი ში საკითხთა გარშემო არსებული სხვადასხვა თეორიებია
ქართულენოვანი მონოგრაფიული ნაშრომები თუ სახელ- განხილული, წიგნი არ ატარებს კომპილაციურ ხასიათს.
მძღვანელოები, რამაც კარგი საფუძველი შექმნა სისხლის თეორიების განხილვის, მოქმედი კანონმდებლობის და
სამართლის პრობლემათა შემდგომი კვლევა-ძიებისთვის. პრაქტიკის ანალიზის დროს ავტორი საკუთარ მოსაზრებასაც
მაშინ როცა სამართლის ზოგიერთი დარგი ახალი ფეხა- გვთავაზობს, რაც უმეტესწილად, დამაჯერებლადაა დასა-
დგმულია, სისხლის სამართლის მეცნიერულ კვლევას საქა- ბუთებული, თუმცა წიგნში განხილული ზოგიერთი საკითხის
რთველოში მდიდარი ისტორია აქვს, რომელსაც საფუძველი ირგვლივ გამოთქმული ავტორისეული მოსაზრება საკამა-
პროფესორმა თინათინ წერეთელმა და ვლადიმერ მაყაშვი- თოა, რომელზეც ქვემოთ იქნება ყურადღება გამახვილებუ-
ლმა ჩაუყარეს. ლი.
საქართველოში სისხლის სამართლის პრობლემების 1. დანაშაული შეიძლება განხორციელდეს ერთპი-როვ-
კვლევის დაწყებიდან დღემდე განსაკუთრებული ყურადღება ნულად, თანაამსრულებლობით (თანამონაწილეობა ფართო
ექცევა ზოგადი ნაწილის საკითხებს, რაზეც მიუთითებს გამო- გაგებით) ან თანამონაწილეობით (თანამონა-წილეობის
ცემული სამეცნიერო სტატიები, მონოგრაფიები, თუ სახელმ- ვიწრო გაგებით). თანაამსრულებლობა დანა-შაულის გა-
ძღვანელოები. აღნიშნულის მიუხედავად, ობიექტურად უნდა ნხორციელების ერთ-ერთი ფორმაა. დანაშაულში თანა-
ითქვას, რომ სტუდენტებისთვის, პროფესორებისთვის და ამსრულებლობასთან დაკავშირებით ჩნდება კითხვა: მის
სისხლის სამართლით დაინტერესებული მკითხველისთვის გამოკვლევას აქვს მხოლოდ თეორიული მნიშვნელობა, თუ
მეტად მნიშვნელოვან საჩუქარს წარმოადგენდა 2011 წელს პრაქტიკულიც?
ქეთევან მჭედლიშვილი-ჰედრიხის მიერ გამოცემული მო-
ვინაიდან თანაამსრულებლის ქმედების კვალი-ფიკაცი-
ნოგრაფიული წიგნი, რომელიც ეძღვნება დანაშაულის
ისას სსკ-ის 22-ე მუხლზე მითითება საჭირო არ არის, იმის
გამოვლინების ცალკეულ ფორმებს. მასში განხილულია
გარკვევას, არის თუ არა დანაშაული თანაამსრულებლობით
დაუმთავრებელი დანაშაულის (დანაშაულის მომზადება
ჩადენილი, ქ. მჭედლიშვილი-ჰედრიხის მოსაზრებით, მხო-
და მცდელობა), დანაშაულში თანამონაწილეობის, უმოქმე-
ლოდ დოგმატიკური მნიშვნელობა აქვს და იგი მოკლებულია
დობით ჩადენილი დანაშაულის, ერთიან დანაშაულთან და
პრაქტიკულ ღირებულებას (162-ე გვ.). ანალოგიური მოსა-
დანაშაულის სიმრავლესთან დაკავშირებული საკითხები.
ზრება გამოთქმულია გერმანულ იურიდიულ ლიტერატურა-
მართალია, დანაშაულის მომზადებას და მცდელობას, ისევე
შიც1. თუმცა, მოცემული შეხედულება, ქართული სისხლის
როგორც დანაშაულში თანამონაწილეობას, ქართულ ენაზე
სამართლის კანონმდებლობის გათვალისწინებით, არ არის
მანამდეც მიეძღვნა გამოკვლევები (თინათინ წერეთელი,
გასაზიარებელი, ვინაიდან თანაამსრულებლობით ჩადენილი
ოთარ გამყრელიძე), მაგრამ პირველად გამოიცა მონოგ-
დანაშაული ქართული სისხლის სამართლით ჯგუფურ დანა-
რაფიული სახელმძღვანელო, სადაც დანაშაულის გამოვლი-
შაულად კვალიფიცირდება. ჯგუფურად დანაშაულის ჩადენა
ნების სხვადასხვა ფორმები კომპლექსურადაა განხილული,
კი ზოგჯერ ქმედების მაკვალიფიცირებელ გარემოებადაა
რაც მას არა მხოლოდ პროფესორებისთვის, არამედ ასევე
გათვალისწინებული სსკ-ის კერძო ნაწილის რიგ მუხლებში,
სტუდენტებისთვის საჭირო წიგნადაც აქცევს. დასახელებულ
წიგნში საკითხები ლაკონურად და სათანადო პრაქტიკული
მაგალითების მოშველიებით, არგუმენტირებულადაა გა- * წინამდებარე წერილი წარმოადგენს გერმანულ-ქართულ სისხლის
სამართლის ელექტრონული ჟურნალის 2018 წლის მე-3 ნომერში
დმოცემული. საკითხები გაშუქებულია როგორც ქართული, გამოქვეყნებული რეცენზიის განვრცობილ ვერსიას.
ისე გერმანული წყაროების მიხედვით, შედარებით-სამა- 1 C. Roxin, Strafrecht, Allgemeiner Teil, Band II, Besondere Erschei-
nungsformen der Straftat, München 2003, S. 681, §31 VII Rn. 173.
64
„მჭედლიშვილი-ჰედრიხი, სისხლის სამართალი, ზოგადი ნაწილი, დანაშაულის გამოვლინების ცალკეული ფორმები“ რეცენზია
ხოლო იქ, სადაც აღნიშნული გარემოება ქმედების მაკვა- ვალოს ის მოსაზრება, რომელიც შესასრულებელი მოვალე-
ლიფიცირებელ გარემოებად არ არის მოცემული, მხედ- ობის არაპერსონალურობას უსვამს ხაზს და უმოქმედობით
ველობაში მიიღება სასჯელის დანიშვნის დროს, როგორც თანაამრულებლობას უშვებს იქ, სადაც საერთო მოვალეო-
სასჯელის დამამძიმებელი გარემოება. თანაამსრულებლობა ბის ერთად შესრულებაა შესაძლებელი. თუმცა, ამავე მოსა-
იმიტომ მიიჩნევა ქმედების მაკვალიფიცირებელ ან სასჯელის ზრების ავტორთა მიერ უმოქმედობით თანაამსრულებლობა
დამამძიმებელ გარემოებად, რომ იგი მიუთითებს მსხვერ- საერთო მოვალეობის გარეშეც არის გამონაკლისის სახით
პლის ერთგვარ უმწეობაზე. რაც უფრო მეტი ამსრულებელი დასაშვებად მიჩნეული, როცა რამოდენიმე პირი ერთი და
მოქმედებს მსხვერპლის წინააღმდეგ, მით უფრო უმწეო და იგივე შემადგენლობით გათვალისწინებულ სიტუაციაში არ
თავდაცვისუუნარო მდგომარეობაში ვარდება იგი. მსხვერ- ასრულებს მოქმედების მოვალეობას4. მოცემულ შემთხვე-
პლისთვის უფრო რთულია ორ ან მეტ თანაამსრულებელთან ვაში საყურადღებოა ის, რომ ყურადღებაა გამახვილებული
გამკლავება, ვიდრე ერთ ამსრულებელთან. მოქმედების მოვალეობის სუბიექტთა ერთსა და იმავე სიტუ-
აციაში ერთად მოხვედრის ფაქტზე, რაც ხდება მოქმედების
დანაშაული თანაამსრულებლობით არის თუ არა ჩადენი-
მოვალეობის წარმოშობის საფუძველიც. ასეთ დროს მოქმე-
ლი ამის გარკვევის მნიშვნელობაზე მეტყველებს სსკ-ის 27-ე
დების მოვალეობის წარმოშობას წინ უძღვის ის მდგომარეო-
მუხლი, რომელიც ჯგუფურ დანაშაულს ეხება და ჯგუფური
ბა, რომლის მონაწილენიც ერთად ხდებიან მოვალეობის სუ-
დანაშაულის კლასიფიკაციას იძლევა. პრაქტიკული მნიშ-
ბიექტები და შემდგომ ერთად თანხმდებიან სავალდებულო
ვნელობა რომ არ ჰქონდეს იმის გარკვევას, არის თუ არა
მოქმედების შეუსრულებლობაზეც. მიუხედავად დასახელე-
დანაშაული თანაამსრულებლობით, მაშასადამე, ჯგუფურად
ბული ფაქტორებისა, ასეთ დროს უმოქმედობით თანაამსრუ-
ჩადენილი, არც სსკ-ის 27-ე მუხლში იქნებოდა მოცემული
ლებლობა მაინც ძალზედ საკამათოა. რამდენად შეიძლება
ჯგუფური დანაშაულის დეფინიცია, რომელიც ცალსახად
თანაამსრულებლებად მივიჩნიოთ უბედური შემთხვევის მო-
მიუთითებს ჯგუფურად დანაშაულის ჩადენისთვის თანაამს-
ნაწილეები, რომლებიც ერთ-ერთ დაშავებულს მიატოვებენ
რულებლობის აუცილებლობაზე. სსკ-ი არეგულირებს არა
დახმარების გარეშე (დაუხმარებლობა)?
მხოლოდ დოგმატურ, არამედ, პირველ რიგში, პრაქტიკული
მნიშვნელობის საკითხებს. წმინდა უმოქმედობის დელიქტებში თანაამსრულებლობა
მეტად საკამათოა უმოქმედობაზე მოვალეობის სუბიექტთა
2. დანაშაულში თანაამსრულებლობასთან დაკავშირებულ
ერთიანი გადაწყვეტილების შემთხვევაშიც, ვინაიდან წმინდა
მორიგ კითხვას წარმოადგენს, არის თუ არა იგი შესაძლებე-
უმოქმედობის დელიქტები ეფუძნება პერსონალური ხასი-
ლი ყველა ტიპის დანაშაულში? ავტორი თანაამსრულებლო-
ათის მოვალეობის შეუსრულებლობას. ის ვალდებულება,
ბას დოგმატურად დასაშვებად თვლის როგორც წმინდა, ისე
რომელსაც წმინდა უმოქმედობის დელიქტის ამსრულებელი
შერეული უმოქმედობის დელიქტებში (162-ე გვ.). წმინდა
არ ასრულებს, პერსონალურია. ვალდებულება პერსონალუ-
უმოქმედობის დელიქტად, სადაც თანაამსრულებლობას
რი იმიტომ არის, რომ იგი კონკრეტულ პირს ინდივიდუალუ-
ავტორი უშვებს, დასახელებულია დაუხმარებლობა (სს-
რად ეკისრება. პერსონალური ვალდებულება არ შეიძლება
კ-ის 129-ე მუხ.). მოცემულ შემთხვევაში ავტორი იზიარებს
სხვაზე გადავიდეს, სხვას გადაეკისროს5. პერსონალური
ქართულ იურიდიულ ლიტერატურაში ადრე გამოთქმულ
ვალდებულება არ გულისხმობს იმას, რომ ანალოგიური ვა-
თვალსაზრისს, რომლის მიხედვითაც, თანაამსრულებლო-
ლდებულება სხვას არ შეიძლება ეკისრებოდეს. შესაძლოა
ბა თეორიულად და პრაქტიკულად შესაძლებლად იქნა მი-
გარკვეული ვალდებულება, რომელიც პერსონალურია,
ჩნეული შერეული და წმინდა უმოქმედობის დელიქტებში2.
ეკისრებოდეს ორ ან მეტ პირს, მაგრამ ამის მიუხედავად,
უმოქმედობით თანაამსრულებლობა არ გამოირიცხება გე-
ვალდებულება თავისი ბუნებით მაინც პერსონალურია. მა-
რმანულ სისხლის სამართლის ლიტერატურაშიც. თუმცა, იგი
შინაც კი, როდესაც სახეზეა მოვალეობის ორი ან მეტი სუბი-
დამოკიდებულია იმაზე, არსებობდა თუ არა ერთიანი გადა-
ექტი, აღნიშნული მოვალეობის შეუსრულებლობისას, მაინც
წყვეტილება უმოქმედობასთან დაკავშირებით. აღნიშნული
გამოირიცხება თანაამსრულებლობა. წმინდა უმოქმედობის
მოსაზრების მიხედვით, თუ არ არსებობს ერთიანი გადაწყვე-
დელიქტების თანაამსრულებლობით განხორციელება შეუძ-
ტილება, გარანტორთა უმოქმედობა თანაამსრულებლობა
ლებელი რომ არის იქიდანაც ჩანს, რომ სსკ-ში დანაშაულის
არ იქნება. ასეთ დროს მოვალეობის სუბიექტთა უმოქმედო-
ჯგუფურად განხორციელება პასუხისმგებლობის მაკვალიფი-
ბა იქნება არა თანაამსრულებლობა, არამედ პარალელური
ცირებელ გარემოებად არ გვხვდება წმინდა უმოქმედობის
ამსრულებლობა3.
დელიქტებში.
უმოქმედობის დელიქტებში თანაამსრულებლობის შესაძ-
წმინდა უმოქმედობის დელიქტებში თანაამსრულებლო-
ლებლობასთან დაკავშირებით საყურადღებოდ უნდა ჩაით-
4 H-H. Jescheck, Th. Weigend, Lehrbuch des Strafrechts, Allge-
2 თ. წერეთელი, თანამონაწილეობა დანაშაულში, წიგნში: მისივე, meiner Teil, 5. Auflage, Berlin, 1996, S. 682, §63 IV.
სისხლის სამართლის პრობლემები, II ტომი, თბ., 2007, გვ. 141. 5 ო. გამყრელიძე, საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის
3 C. Roxin, Strafrecht, Allgemeiner Teil, Band II, Besondere Erschei- განმარტება, მე-3 გამოცემა, წიგნში: მისივე, სისხლის სამართლის
nungsformen der Straftat, München 2003, S. 681, §31 VII Rn. 171-172; პრობლემები, III ტომი, თბ., 2013, გვ. 265; გ. ნაჭყებია, ნ. თოდუა, წიგნში:
Baumann/Weber/Mitsch/Eisele, Strafrecht, Allgemeiner Teil, Lehr- გ. ნაჭყებია, ნ. თოდუა, (რედ.), სისხლის სამართალი, ზოგადი ნაწილი,
buch, 12. Auflage, Bielefeld, 2016, S. 766, §25 Rn. 86. სახელმძღვანელო, მესამე გამოცემა, თბ., 2018, გვ. 307-308.
65
თემურ ცქიტიშვილი შედარებითი სამართლის ჟურნალი 1/2019
ბის შესაძლებლობასთან დაკავშირებით სისხლის სამა- ასეთი რამ დაუხმარებლობის (და განსაცდელში მიტოვების)
რთლის ლიტერატურაში არაერთგვაროვანი მოსაზრებაა დროს შეუძლებელია, რამეთუ დაუხმარებლობა მხოლოდ
გამოთქმული. თუ ერთი მოსაზრებით, წმინდა უმოქმედო- უმოქმედობით ხორციელდება და იგი ფუნქციების გადანა-
ბის დელიქტებში თანაამსრულებლობა დასაშვებია, მეორე წილების შესაძლებლობას გამორიცხავს. დაუხმარებლობის
მოსაზრებით, აღნიშნული ტიპის დელიქტებში არა თანაამს- დროს პარალელური უმოქმედობა ვერ იქნება მიჩნეული
რულებლობა, არამედ პარალელური ამსრულებლობაა შე- ვერც ფუნქციების გადანაწილებად და შესაბამისად, დანაშა-
საძლებელი6, მიუხედავად იმისა, იყო თუ არა უმოქმედობის ულის ჩადენაში სხვასთან ერთად წვლილის შეტანად.
გადაწყვეტილება ორი ან მეტი ამსრულებლის მიერ ერთად
როდესაც პარალელური ამსრულებლობის თანაამს-
მიღებული. აღნიშნული მოსაზრება გასაზიარებელია. ორი
რულებლობასთან გაიგივებას უარვყოფთ, მხედველობაში
ან მეტი პირი პარალელურად ანუ ერთდროულად შეიძლება
მიიღება ის, რაც საფუძვლად უდევს ქმედების ჯგუფურ და-
თავს იკავებდეს პერსონალური მოვალეობის შესრულების-
ნაშაულად კვალიფიკაციის აუცილებლობას. როგორც უკვე
გან, მაგრამ მოვალეობის ერთდროულად შეუსრულებლო-
აღინიშნა, დანაშაულის ჯგუფურად ჩადენისას, როგორც წესი,
ბის მიუხედავად, პარალელური ამსრულებლობა ვერ იქცევა
მსხვერპლის მდგომარეობა უარესდება, ვინაიდან ადგილი
თანაამსრულებლობად. თუ პარალელურ ამსრულებლობას
აქვს ამსრულებელთა ძალების გაერთიანებას, მაგრამ ასეთი
თანაამსრულებლობასთან გავაიგივებთ, დანაშაული ჯგუ-
რამ წმინდა უმოქმედობის დროს პრაქტიკულად გამორიცხუ-
ფურად განხორციელებულად უნდა მივიჩნიოთ, რამაც ქა-
ლია. როდესაც ადამიანი სიცოცხლისათვის საშიშ მდგომა-
რთული სისხლის სამართლის მიხედვით, შეიძლება გავლენა
რეობაში ანუ განსაცდელშია, არაფერი არ იცვლება იმით,
მოახდინოს ქმედების კვალიფიკაციაზე ან სასჯელის ზომაზე.
შემთხვევის ადგილზე ერთი ამსრულებელია, რომელიც გან-
წმინდა უმოქმედობის დელიქტებში თანაამსრულებლო- საცდელში მყოფს არ ეხმარება, თუ ორი ამსრულებელი. რო-
ბის შესაძლებლობის საკითხის გასარკვევად აუცილებელია დესაც შემთხვევის ადგილზე ორი ამსრულებელია, რომელიც
მხედველობაში იქნას მიღებული თანაამსრულებლობის სავალდებულო მოქმედებას არ ასრულებს, მსხვერპლის
ობიექტური წინაპირობა. თანაამსრულებლობის ობიექტურ მდგომარეობა ამით არ უარესდება, მსხვერპლის სიცოცხლე
წინაპირობად მიიჩნევა თითოეული მონაწილის მიერ საე- იგივე ხარისხის საფრთხეშია. მსხვერპლის მდგომარეობა
რთო გადაწყვეტილებით დანაშაულებრივი ქმედებით დანა- მაშინ შეიცვლებოდა, თუ ამსრულებლები არა მხოლოდ არ
შაულის ჩადენაში საჭირო წვლილის შეტანა7. მაშინ როცა დაეხმარებოდნენ განსაცდელში მყოფს, არამედ მოქმედე-
საქმე ეხება ისეთ წმინდა უმოქმედობის დელიქტს, როგო- ბით ეცდებოდნენ მსხვერპლის მიმართ არსებული საფრთხის
რიც დაუხმარებლობაა, ორი ამსრულებლის პარალელური შედეგში რეალიზაციას ანუ საფრთხეში მყოფი სიკეთის ხე-
უმოქმედობის დროს ერთი ამსრულებლის უმოქმედობაზე ლყოფას, მაგრამ ასეთ დროს ადგილი ექნებოდა არა მხო-
ვერ ვიტყვით, რომ მეორე ამსრულებელთან ერთად წვლი- ლოდ უმოქმედობას-დაუხმარებლობას, არამედ მოქმედე-
ლი შეაქვს დანაშაულის განხორციელებაში. იგი თვითონ ბასაც. მოქმედება კი დაუხმარებლობის მუხლით (129-ე) ვერ
ერთპიროვნულად არ ასრულებს მოვალეობას, რაც დანა- შეფასდება, იგი მოითხოვს სხვა მუხლით კვალიფიკაციას,
შაულის ჩადენაში წვლილის შეტანად ვერ იქნება მიჩნეული. კერძოდ, 19, 109-ე მუხლით (დაზარალებულის უმწეობის
დანაშაულის ჩადენაში წვლილის შეტანა ნიშნავს იმას, რომ გათვალისწინებით). მკვლელობის მცდელობისას ალოგიკუ-
დანაშაული ამსრულებელთა ერთიანი ქმედების საერთო რიც არის ქმედება დაუხმარებლობის მუხლით დაკვალიფი-
პროდუქტად მიიჩნევა, რაც დაუხმარებლობის შემთხვევაში ცირდეს, ვინაიდან მკვლელობის მცდელობა აღნიშნულ შემა-
გამორიცხულია, რამეთუ საქმე ეხება პასუხისმგებლობას დგენლობას მოიცავს. ალოგიკურია დაუხმარებლობისთვის
მხოლოდ უმოქმედობისთვის, რასაც აუცილებელ წინაპი- დასაჯო ის, ვინც მკვლელობის მცდელობას ახორციელებს.
რობად არ სჭირდება მეორე ამსრულებლის უმოქმედობა. მკვლელობის მცდელობის ჩამდენისგან კანონმდებელი არც
თანაამსრულებლობის დროს თანაამსრულებელთა მიერ შეიძლება ელოდეს საფრთხეში მყოფის მიმართ დახმარების
დანაშაულის ჩადენაში წვლილის შეტანა იმას გულისხმობს, აღმოჩენას. მოცემულ შემთხვევაში მკვლელობის მცდელო-
რომ თანაამსრულებელთა ფუნქციები გადანაწილებულია. ბით ქმედების კვალიფიკაციის საფუძველია საფრთხეში მყო-
მაგალითად, მკვლელობაში თანაამსრულებლობის დროს ფის მიმართ არსებული საფრთხის გაზრდა მოქმედი პირების
ერთი ამსრულებელი შეიძლება მსხვერპლს აკავებდეს, მიერ.
ხოლო მეორე ამსრულებელი მსხვერპლს დანას ურტყამდეს.
3. დანაშაულში თანაამსრულებლობა განზრახაა შესაძ-
მოცემულ შემთხვევაში თანაამსრულებელმა მსხვერპლის
ლებელი. გაუფრთხილებლობით დანაშაულს თანაამსრუ-
შებორკვით დანაშაულის ჩადენაში წვლილი შეიტანა, ვინა-
ლებლობა არ ახასიათებს. უფრო მეტიც, თანაამსრულებ-
იდან მეორე ამსრულებელს დანაშაულებრივი ქმედების გა-
ლობისთვის საკმარისი არ არის ორი ან მეტი ამსრულებლის
ნხორციელების შესაძლებლობა მისცა, საქმე გაუმარტივა.
განზრახი ქმედება. აუცილებელია თანაამსრულებელთა ქმე-
დება ერთიანი განზრახვით იყოს შეკავშირებული. განზრა-
6 ნ. თოდუა, თანაამსრულებლობის საკითხი შერეული უმოქმედობით
ხვა კი არსებობს უეცრად აღმოცენებული და წინასწარ ჩა-
ჩადენილ დანაშაულში, ოთარ გამყრელიძე 80, საიუბილეო სამეცნიერო
კრებული, თბ., 2016, გვ. 363 და შემდეგი. მოყალიბებული. ამდენად ჩნდება კითხვა, თუ როგორ უნდა
7 Wessels/Beulke, Strafrecht, Allgemeiner Teil, Die Straftat und ihre იქნას გაგებული თანაამსრულებელთა ერთიანი განზრახი
Aufbau, 40. Auflage, Heidelberg, 2010, S. 194, Rn. 528.
66
„მჭედლიშვილი-ჰედრიხი, სისხლის სამართალი, ზოგადი ნაწილი, დანაშაულის გამოვლინების ცალკეული ფორმები“ რეცენზია
მოქმედება? არის თუ არა აუცილებელი, თანაამსრულებლე- მსრულებლობის ასეთ შემთხვევას სხვაგვარად თანმიმდევ-
ბი დანაშაულებრივ ქმედებაზე წინასწარ შეუთანხმდნენ ერ- რულ თანაამსრულებლობასაც უწოდებენ, რაც გულისხმობს
თმანეთს? მდუმარე ფორმით შეთანხმებას დანაშაულის ჩადენის მიმდი-
ნარეობისას10. თანაამსრულებლობისთვის არასაკმარისადაა
თანაამსრულებლობის სუბიექტურ მხარეზე ზემოთ და-
მიჩნეული რამოდენიმე პირის ერთმანეთის გვერდიგვერდ
სმულ საკითხთან დაკავშირებით სისხლის სამართლის ლი-
ერთმანეთთან შეთანხმების გარეშე მოქმედება ერთნაირი
ტერატურაში არაერთგვაროვანი მოსაზრებაა გამოთქმული.
მიზნის მიუხედავად. მაგალითად, აღნიშნული მოსაზრებით,
მართალია, ერთ-ერთი მოსაზრებით, თანაამსრულებლო-
დემონსტრაციაზე ქვის მსროლელი პირები არ მიიჩნევიან
ბისთვის წინასწარი შეთანხმება სავალდებულო არ არის8,
თანაამსრულებლებად11.
მაგრამ განსახილველი წიგნის ავტორის მიერ ეს მოსაზრება
არადამაჯერებლადაა მიჩნეული. ავტორი თანაამსრულებ- თანაამსრულებლობისთვის წინასწარი შეთანხმებით
ლობისთვის აუცილებელ პირობად მიიჩნევს საერთო გეგმის მოქმედების სავალდებულოობაზე გამოთქმულ მოსაზრებას
არსებობას და წინასწარ შეთანხმებას სიტყვიერად ან კონკ- არ გააჩნია საკანონმდებლო საფუძველი ქართულ სისხლის
ლიუდენტურად (163-ე გვ.). აღნიშნული მოსაზრება ეფუძნება სამართალში. ქართული სსკ-ის 27-ე მუხლი ჯგუფური დანა-
გერმანულ სისხლის სამართლის დოგმატიკაში გამოთქმულ შაულის კლასიფიკაციას გვთავაზობს, რომლის მიხედვითაც,
თვალსაზრისს, რომლის მიხედვითაც, თანაამსრულებლე- ჯგუფური დანაშაულის ერთ-ერთი სახეა დანაშაულში თანა-
ბი ერთიანი გადაწყვეტილების საფუძველზე მოქმედებენ, ამსრულებლობა წინასწარ შეუთანხმებლად (1-ლი ნაწილი).
ხოლო ერთიანი გადაწყვეტილება მოითხოვს დანაშაულში ჯგუფური დანაშაულის აღნიშნული სახის სახელწოდებიდან
მონაწილეთა (თანაამსრულებელთა), სულ მცირე, კონკლი- კარგად ჩანს, რომ აქ საქმე ეხება წინასწარი შეთანხმების
უდენტურ თანხმობას ერთიანი განზრახი ქმედებით9. თანაა- გარეშე მოქმედებას. ამით განსხვავდება წინასწარი შეთა-
ნხმების გარეშე მოქმედი ჯგუფი წინასწარი შეთანხმებით
მოქმედი ჯგუფისგან, რომლებსაც კანონმდებელი მიჯნავს
8 ო. გამყრელიძე, საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის
განმარტება, მე-3 გამოცემა, წიგნში: მისივე, სისხლის სამართლის
ერთმანეთისგან. თუ თანაამსრულებლობის აუცილებელი
პრობლემები, III ტომი, თბ., 2013, გვ. 266; თ. წერეთელი, სუბიექტური წინაპირობა იქნებოდა თანაამსრულებელთა
თანამონაწილეობა დანაშაულში, წიგნში: მისივე, სისხლის სამართლის წინასწარი შეთანხმებით მოქმედება, კანონმდებელი სსკ-ის
პრობლემები, II ტომი, თბ., 2007, გვ. 145; გ. ნაჭყებია, ნ. თოდუა, წიგნში: 27-ე მუხლში ჯგუფური დანაშაულის აღნიშნულ სახეებს ერ-
ნაჭყებია, გურამ, თოდუა, ნონა, (რედ.), სისხლის სამართალი, ზოგადი
თმანეთისგან არ გამიჯნავდა.
ნაწილი, სახელმძღვანელო, მესამე გამოცემა, თბ., 2018, გვ. 307.
9 U. Kindhäuser, Strafrecht, Allgemeiner Teil, 8. Auflage, Baden- თანაამსრულებლობა წინასწარი შეთანხმების გარეშეც
Baden, 2017, S. 363, §40 Rn. 6. თუმცა, გერმანულ სისხლის სამართლის
ლიტერატურაში გამოთქმულია მოსაზრება, რომლის მიხედვითაც,
რომ არის დასაშვები ამაზე მიუთითებს ე. წ. სუქცესიური
შეიძლება თანაამსრულებელი ცალმხრივად მოქმედებდეს ისე, რომ თანაამსრულებლობის („sukzessive Mittäterschaft“) ცნე-
ამის თაობაზე სხვა თანაამსრულებელმა არ იცოდეს (ე. წ. ცალმხრივი ბაც, რასაც წიგნის ავტორიც იზიარებს (169-ე გვ.). სუქცესი-
თანაამსრულებლობა - „einseitiger Mittäter“). მოცემული შეხედულების ური თანაამსრულებლობა გულისხმობს ისეთ შემთხვევას,
მიხედვით, აუცილებელი არ არის თანაამსრულებელთა ურთიერთცოდნა.
როდესაც თანაამსრულებელი დაწყებულ დანაშაულებრივ
საკმარისია ის, რომ „ცალმხრივმა თანაამსრულებელმა“ იცის, თუ
რომელი ამსრულებლის დანაშაულში მონაწილეობს. მაგალითად, „ა“ ქმედებას მოგვიანებით უერთდება. მართალია, ავტორი სუქ-
ქურდობის ამსრულებელ „ბ“-ს დაბრკოლებას არსებითად თავიდან ცესიური თანაამსრულებლობისთვის აუცილებლად მიიჩნევს
აცილებს, მაგრამ „ბ“-მ ამის შესახებ არც იცის. ის ავტორები, რომლებიც კონკლუდენტურ შეთანხმებას, მაგრამ აღნიშნული მოსაზრე-
თანაამსრულებლობისთვის აუცილებელ პირობად არ მიიჩნევენ ბა საკამათოა. მართალია, თანაამსრულებლობა, და მათ
თანაამსრულებელთა ურთიერთცოდნას, თვლიან, რომ საკმარისია
თანაამსრულებელმა თავისი მოქმედება მეორე ამსრულებლის
შორის სუქცესიური თანაამსრულებლობა, ხშირად, თანაა-
გადაწყვეტილებას შეუსაბამოს, დაუქვემდებაროს („Einpassung- მსრულებელთა კონკლუდენტურ შეთანხმებას გულისხმობს,
sentschluss“). უმცირესობის პოზიციის გაზიარებისას, მოყვანილ მაგრამ შეიძლება ადგილი ჰქონდეს ისეთ შემთხვევასაც,
შემთხვევაში არსებობს მხოლოდ ცალმხრივი და არა ორმხრივი (ურთიერთ) როდესაც ამსრულებლებს შორის წინასწარ არ მომხდარა
ცოდნა, რაც თანაამსრულებელთა წინასწარ შეთანხმებას გამორიცხავს,
თუნდაც კონკლუდენტური შეთანხმება.
ვინაიდან შეთანხმება ყოველთვის ორმხრივია და ცალმხრივი შეთანხმება
არ არსებობს. განსახილველ საკითხზე სხვა მოსაზრებაც არსებობს, ჰ. იეშეკის და თ. ვაიგენდის სახელმძღვანელოში გამოთ-
რომლითაც ე. წ. „ცალმხრივი თანაამსრულებელი“ თანამონაწილედ,
დამხმარედ მიიჩნევა. ისიც იმ შემთხვევაში, როცა საქმე ეხება გარანტის
ქმული შეხედულებით, მართალია, თანაამსრულებლობის
ქმედებას. მაგალითად, ყაჩაღობის მსხვერპლის ახლო ნათესავის, აუცილებელ სუბიექტურ კომპონენტად მიჩნეულია ერთი-
გარანტის უმოქმედობა და ამსრულებლისთვის ხელის შეშლისგან თავის ანი გადაწყვეტილება დანაშაულის ჩადენაზე, მაგრამ მეო-
შეკავება, რაც ამსრულებელს ეხმარება დანაშაულებრივი განზრახვის
რეალიზაციაში. ცალმხრივი თანაამსრულებლობის იდეა არ არის ყველას
მიერ გაზიარებული. ზოგიერთი ავტორი მას უარყოფს და აღნიშნავს, რომ 10 Wessels/Beulke, Strafrecht, Allgemeiner Teil, Die Straftat und
თანაამსრულებლებს დანაშაულში მონაწილეობის სურვილი ერთად უნდა ihre Aufbau, 40. Auflage, Heidelberg, 2010, S. 193, Rn. 527. ქართულ
ჰქონდეთ გამოხატული. მაშასადამე, ცალმხრივი თანამონაწილეობა („ein- ენაზე იხ. ი. ვესელსი, ვ. ბოილკე, სისხლის სამართლის ზოგადი ნაწილი,
seitiges Zusammenwirken“) შეიძლება წარმოადგენდეს დახმარებას დანაშაული და მისი აგებულება, 38-ე გამოცემის ქართული თარგმანი,
(თანამონაწილეობა ვიწრო გაგებით) და არა თანაამსრულებლობას. იხ. თარგმანი ზურაბ არსენიშვილისა, თბ., 2010. გვ. 298, ველის ნომერი 527.
K. Kühl, Strafrecht, Allgemeiner Teil, 6. Auflage, München, 2008, S. 11 B. Heinrich, Strafrecht, Allgemeiner Teil, 3. Auflage, Stuttgart,
686, §20 Rn. 106. 2012, S. 563, Rn. 1223.
67
თემურ ცქიტიშვილი შედარებითი სამართლის ჟურნალი 1/2019
68
„მჭედლიშვილი-ჰედრიხი, სისხლის სამართალი, ზოგადი ნაწილი, დანაშაულის გამოვლინების ცალკეული ფორმები“ რეცენზია
ბაში სუქცესიური თანაამსრულებლობა თუნდაც კონკლიუ- არის დანაშაულში მონაწილეობის ზომაში და დანაშაულის
დენტური შეთანხმების გარეშე ხელოვნურია. ქურდობაში განხორციელებაში შეტანილ წვლილში. წვლილი ორივეს
თანაამსრულებლის შემოერთება მცდელობის სტადიაზე შეაქვს, როგორც თანაამსრულებელს, ისე თანამონაწილეს,
სრულიად დასაშვებია, მაგრამ არარეალურია ეს მოხდეს და- მაგრამ განსხვავებულია მისი მოცულობა და მნიშვნელობა.
წყებული დანაშაულებრივი ქმედების მიმდინარეობის პრო- თუ ქმედების შემადგენლობის ფორმალურად განხორციე-
ცესში სიტყვიერი ან კონკლიუდენტური შეთანხმების გარეშე. ლების გამო დანაშაულის ჩადენაში წვლილის შეტანა შეუძ-
ქურდობაში სუქცესიური თანაამსრულებლობის შესაძლებ- ლებელია თანაამსრულებლობის სახით, იგი შეუძლებელი
ლობის მიუხედავად, გასათვალისწინებელია ის გარემოებაც, უნდა იყოს თანამონაწილეობის სახითაც. თუმცა, როდესაც
რომ როგორც უკვე აღინიშნა, ქართული სსკ-ის მოქმედი რე- საუბარია დანაშაულის ფორმალურად განხორციელების
დაქცია ქურდობისთვის პასუხისმგებლობის დამამძიმებელ შემდეგ თანამონაწილეობის შესაძლებლობაზე, როგორც
გარემოებად აცხადებს მხოლოდ წინასწარი შეთანხმებით და წესი, მხედველობაშია თანამონაწილეობის არა ყველა სახე,
ორგანიზებული ჯგუფის მიერ ქურდობას. არამედ მხოლოდ ზოგიერთი, კერძოდ, დახმარება, ვინაი-
დან დამხმარისგან განსხვავებით, წამქეზებელი ის ფიგურაა,
4. თანმიმდევრული ანუ ე. წ. სუქცესიური თანაამსრულებ-
ვინც ამსრულებელს დანაშაულის ჩადენაზე დაიყოლიებს და
ლობა გულისხმობს დაწყებულ დანაშაულებრივ ქმედებაში
დანაშაულის ჩადენის მოტივს უყალიბებს, რაც იმას ნიშნა-
შემოერთებას, მაგრამ ჩნდება კითხვა, თუ რა ეტაპამდეა ეს
ვს, რომ იგი ამსრულებლის მიერ დანაშაულის დაწყებამდე
შესაძლებელი? კერძოდ, არის თუ არა თანაამსრულებლობა
მოქმედებს.
შესაძლებელი ქმედების შემადგენლობის ფორმალურად გა-
ნხორციელების შემდეგ? თუ რა ეტაპიდანაა სუქცესიური თანაამსრულებლობა
შესაძლებელი საკამათოდ მიიჩნევა გერმანულ სისხლის სა-
განსახილველი წიგნის ავტორი თანმიმდევრულ თანაამს-
მართლის მეცნიერებაშიც. საეჭვოდ ითვლება სუქცესიური
რულებლობას დასაშვებად მიიჩნევს ქმედების შემადგენლო-
თანაამსრულებლობა დანაშაულის ფორმალურად განხო-
ბის განხორციელების პროცესში, დანაშაულის ფორმალურ
რციელებასა და მატერიალურად დასრულებას შორის16. და-
დამთავრებამდე. მისი შეხედულებით, ქმედების შემადგენ-
ნაშაულის დაწყების შემდეგ, დანაშაულის მატერიალურად
ლობის სრულად განხორციელების შემდეგ თანაამსრულებ-
განხორციელებამდე (დასრულებამდე) თანაამსრულებლო-
ლობა დანაშაულის მატერიალურ დამთავრებამდე დოგმატუ-
ბას არ გამორიცხავენ იეშეკი და ვაიგენდი17, რაც მართებულ
რად წარმოუდგენელია (169-170-ე გვ.). ავტორის მოცემული
თვალსაზრისად უნდა იქნას მიჩნეული.
მოსაზრება საკამათოა, ვინაიდან მისი გაზიარების შემთხვე-
ვაში შეიძლება ქმედების სწორად კვალიფიკაციის პრობლე- შეიძლება თუ არა თანაამსრულებლობა დანაშაულის ფო-
მაც წარმოიშვას. რმალურად განხორციელების შემდეგ, დამოკიდებულია და-
ნაშაულის ბუნებაზე. ზოგიერთ დანაშაულებში ფორმალური
განსახილველი წიგნის ავტორის შეხედულება ქმედების
და მატერიალური განხორციელება ერთმანეთს ემთხვევა.
შემადგენლობის ფორმალურად განხორციელების შემდეგ
მაგალითად, სამართლებრივი სიკეთის ხელმყოფ დელიქ-
თანაამსრულებლობის შეუძლებლობასთან დაკავშირებით
ტებში (მკვლელობის ან ჯანმრთელობის დაზიანების დროს).
მით უფრო საკამათოა, თუ გავითვალისწინებთ მის მოსა-
რიგ შემთხვევებში კი დანაშაულის ფორმალურად და მატე-
ზრებას თანამონაწილეობასთან დაკავშირებით. მაშინ როცა
რიალურად განხორციელება ერთმანეთს არ ემთხვევა. გან-
ავტორი დანაშაულის იურიდიულად დამთავრების შემდეგ
საკუთრებით ეს ეხება ფორმალურ, საფრთხის შემქმნელ და
დანაშაულში თანაამსრულებლობას გამორიცხავს, თანამო-
დენად დანაშაულებს (თავისუფლების უკანონოდ აღკვეთა).
ნაწილეობას დასაშვებად თვლის. თუმცა, ასეთ შესაძლებ-
თუ სამართლებრივი სიკეთის ხელმყოფ დელიქტებში თანმი-
ლობას უშვებს არა ყველა ტიპის დანაშაულებში, არამედ
მდევრული თანაამსრულებლობა, როგორც წესი, უმეტესად18
დენად დელიქტებში (მე-14 გვ.).
შეუძლებელია დანაშაულის ფორმალურად განხორციელე-
ქმედების შემადგენლობის ფორმალურად განხორციე- ბის შემდეგ, იგი პრაქტიკულად დასაშვებია დენად დანაშაუ-
ლების შემდეგ თანაამსრულებლობის და თანამონაწილეო-
ბის შესაძლებლობის საკითხის განსხვავებულად გადაწყვეტა 16 აღნიშნული საკითხი განსაკუთრებული დავის საგანია ქურდობის
არათანმიმდევრულობაზე მიუთითებს. თუ დანაშაულის ფო- დელიქტთან მიმართებით. იხ. C. Roxin, Strafrecht, Allgemeiner Teil,
რმალურად განხორციელების შემდეგ თანაამსრულებლობა Band II, Besondere Erscheinungsformen der Straftat, München 2003, S.
შეუძლებელია, აღნიშნული ეტაპიდან შეუძლებელი უნდა 90, §25 Rn. 220-223.
17 H-H. Jescheck, Th. Weigend, Lehrbuch des Strafrechts, Allge-
იყოს თანამონაწილეობაც, ვინაიდან დანაშაულში თანაამს- meiner Teil, 5. Auflage, Berlin, 1996, S. 678, §63 II.
რულებლობა თანამონაწილეობას წარმოადგენს თანამონა- 18 გამონაკლისი შემთხვევები სამართლებრივი სიკეთის ხელმყოფი
წილეობის ფართო გაგებით. თანაამსრულებლობის დროსაც დელიქტებიდანაც შეიძლება დასახელდეს. მაგალითად, სხვისი ნივთის
ადგილი აქვს სხვასთან ერთად დანაშაულში მონაწილეობას დაზიანება ან განადგურება (სსკ-ის 187-ე მუხ.). სხვისი სახლისთვის
ცეცხლის წაკიდება აღნიშნული შემადგენლობის ფორმალურად
და დანაშაულის განხორციელებაში წვლილის შეტანას. თა- განსახორციელებლად საკმარისია, მაგრამ დანაშაული შეიძლება
ნაამსრულებლობასა და ვიწრო გაგებით თანამონაწილეო- გაგრძელდეს მანამ, სანამ სახლი ბოლომდე არ დაიწვება, რაც დროის
ბას (წაქეზება, დახმარება, ორგანიზება) შორის განსხვავება აღნიშნულ მონაკვეთში იმ პირის მონაწილეობის შესაძლებლობას იძლევა,
რომელიც დანაშაულში თავიდან არ მონაწილეობდა.
69
თემურ ცქიტიშვილი შედარებითი სამართლის ჟურნალი 1/2019
70
„მჭედლიშვილი-ჰედრიხი, სისხლის სამართალი, ზოგადი ნაწილი, დანაშაულის გამოვლინების ცალკეული ფორმები“ რეცენზია
71
თემურ ცქიტიშვილი შედარებითი სამართლის ჟურნალი 1/2019
მოცულობით მიაყენოს. აღნიშნულ თვალსაზრისს შეესაბა- დაუბრუნებლობას (299-ე გვ.). აღნიშნული მოსაზრება არ
მება უკიდურესი აუცილებლობის სამოქალაქოსამართლებ- არის გასაზიარებელი, ვინაიდან მითვისება მოქმედებითაც
რივი რეგულირებაც, რომლის შესაბამისად, უკიდურესი აუ- შეიძლება განხორციელდეს. კერძოდ, როდესაც მართლზო-
ცილებლობის მდგომარეობაში მოქმედს დაზარალებულის მიერ მფლობელობაში არსებულ ქონებას დამნაშავე მესა-
დაზიანება შეუძლია, მაგრამ სისხლისსამართლებრივად კუთრის ქონებრივი ფონდიდან გამოყოფს და პირად ქონე-
ვალდებულია თავიდან აიცილოს შემდგომი შედეგები, რო- ბასთან გააერთიანებს.
მელიც უკიდურესი აუცილებლობის ფარგლებს სცდება32.
ქართულ სახელმძღვანელოებში მითვისება მოქმედებით
კრიმინალპოლიტიკურადაც გონივრულია, როცა უკიდუ- ჩასადენ დელიქტად არის განხილული, რაც უმოქმედობით
რესი აუცილებლობის მდგომარეობაში მოქმედი პირი სხვას აღნიშნული დანაშაულის ჩადენას გამორიცხავს34. მითვისე-
ზიანს აყენებს, შესაძლებლობის ფარგლებში პასუხისმგებ- ბის მხოლოდ მოქმედებით ჩადენასთან დაკავშირებული მო-
ლობა იკისროს სულ მცირე მსხვერპლისთვის დახმარების საზრება შეიძლება საკამათო იყოს, თუმცა, საეჭვოდ არ შეი-
აღმოჩენასთან დაკავშირებით33. მაგალითად, თუ აგრესიუ- ძლება მივიჩნიოთ, რომ მითვისება არ არის უმოქმედობითი
ლი უკიდურესი აუცილებლობის მდგომარეობაში მოქმედი დელიქტი და მისი განხორციელება მოქმედებით შესაძლებე-
დააზიანებს სხვას უფრო დიდი ზიანის თავიდან ასაცილებ- ლია. მაგალითად, როცა გამყიდველი ითვისებს მისთვის გა-
ლად, მოქმედი პირი ვალდებულია ხელი შეუშალოს დამდგა- საყიდად ჩაბარებულ ნივთს და მისაკუთრების მიზნით მიაქვს
რი საზიანო შედეგის უფრო მძიმე შედეგში გადაზრდას და სახლში მესაკუთრისგან დაუკითხავად.
ამასთან ერთად აანაზღაუროს მიყენებული ზიანიც.
7. საქართველოს სსკ-ის 130-ე მუხლის 1-ლი ნაწილით
როდესაც ვსაუბრობთ უკიდურესი მდგომარეობის დროს ისჯება ავადმყოფის განსაცდელში მიტოვება, რაც წმინდა
განხორციელებული წინარე ქმედებით მოქმედების ვალდე- უმოქმედობის, მაშასადამე, შედეგგარეშე დელიქტია. ამას
ბულების წარმოშობაზე, ჩნდება კითხვა, იმასთან დაკავში- განსახილველი წიგნის ავტორიც ეთანხმება, თუმცა იგი
რებით, წარმოიშობა თუ არა ასეთი ვალდებულება აგრეთვე სვამს კითხვას იმასთან დაკავშირებით, არის თუ არა წმი-
თავდაცვითი უკიდურესი აუცილებლობის შედეგად. როცა მე- ნდა უმოქმედობის დელიქტი ამავე მუხლის მე-2 ნაწილით
ზობლის სახლიდან წყალი ჩამოდის და ბინის განადგურების გათვალისწინებული დანაშაული (300-ე გვ.), რომელიც
საფრთხე იქმნება, საფრთხის წინაშე მყოფი ბინის მესაკუთ- ითვალისწინებს 1-ლი ნაწილით დასჯად ქმედებას, რასაც
რე ერთი მხრივ, უფლებამოსილია, მეზობლის სახლში შე- ავადმყოფის ჯანმრთელობის დაზიანება ან სიცოცხლის
იჭრას საფრთხის თავიდან ასაცილებლად და მეორე მხრივ, მოსპობა მოჰყვა. საკითხის ასე დასმა შეიძლება გაუმა-
ასევე მიიღოს ზომები მეზობლის ბინის დასაცავად, თავისი რთლებელი იყოს, ვინაიდან საქმე ეხება კვალიფიცირებულ
ქმედებით დააზღვიოს იგი გაქურდვისგან ან სხვა ნეგატიური შემადგენლობას, რომელიც ქმედების ძირითად შემადგენ-
შედეგებისგან. აღნიშნულ ვალდებულებასთან დაკავშირე- ლობას ეფუძნება. თუ ძირითადი შემადგენლობა წმინდა
ბით წარმოიშობა კითხვა, ეს ვალდებულება გარანტორულია უმოქმედობის დელიქტია, იგივე ქმედების კვალიფიცირებუ-
თუ სოლიდარული. უნდა ითქვას, რომ დასახელებული ვა- ლი შემადგენლობაც წმინდა უმოქმედობის დელიქტი იქნება,
ლდებულება გარანტორულად უნდა შეფასდეს, რაც იწვევს ვინაიდან კვალიფიცირებული შემადგენლობა მაკვალიფი-
კითხვას, იმის შესახებ, რომ თუ აუცილებელი მოგერიების ცირებელ გარემოებად ითვალისწინებს შედეგს, რომელიც
დროს დაჭრილი თავდამსხმელის მიმართ თავდამცველს გამოწვეული უნდა იყოს ქმედების ძირითადი შემადგენ-
მხოლოდ სოლიდარული ვალდებულება უჩნდება, თავდაცვი- ლობის განხორციელებით. ის რაც შედეგის დადგომამდე
თი უკიდურესი აუცილებლობის დროს, წინარე მართლზომი- უმოქმედობას წარმოადგენს მოქმედებად ვერ გადაიქცევა
ერი ქმედება რატომ იწვევს გარანტორულ მოვალეობას? შედეგის დადგომის შემდეგ. სსკ-ის 130-ე მუხლის მე-2 ნა-
მიუხედავად იმისა, რომ ორივე შემთხვევაში წინარე ქმედება წილით გათვალისწინებული დანაშაული რომ შედეგის მიუ-
მართლზომიერია, მდგომარეობა მაინც განსხვავებულია. თუ ხედავად მაინც წმინდა უმოქმედობის დელიქტია, ამაზე ქმე-
აუცილებელი მოგერიების დროს თავდამსხმელი განზრახ დების შემადგენლობის სახელწოდებაც მიუთითებს. საქმე
მოქმედებს და განზრახი ქმედებით აყენებს თავდამცველს ეხება ავადმყოფის განსაცდელში მიტოვებას. განსაცდელში
თავდაცვითი ქმედების აუცილებლობის წინაშე, თავდაცვითი მიტოვება, ვინც არ უნდა იქნას განსაცდელში მიტოვებული,
უკიდურესი აუცილებლობის დროს საფრთხის წყაროს წა- ყოველთვის უმოქმედობით, სავალდებულო მოქმედების შე-
რმოადგენს (არა განზრახ, არამედ) გაუფრთხილებლობით უსრულებლობით ხორციელდება. 130-ე მუხლის მე-2 ნაწი-
მოქმედი პირი. ლით გათვალისწინებული შედეგი განსაცდელში მიტოვებას
უნდა მოჰყვეს. წმინდა უმოქმედობის დელიქტი, როგორც
6. ავტორი უმოქმედობის დელიქტად მიიჩნევს სსკ-ის 182-
წესი, ფორმალური ანუ შედეგგარეშე დელიქტია და უმოქმე-
ე მუხლის მე-2 ნაწილის „გ“ პუნქტით გათვალისწინებულ და-
დობის მიზეზობრიობა შერეული უმოქმედობის დელიქტებში
ნაშაულს (მითვისება ან გაფლანგვა, რამაც მნიშვნელოვანი
ზიანი გამოიწვია). მითვისებად ავტორი განიხილავს ნივთის
34 მ. ლეკვეიშვილი, ნ. თოდუა, წიგნში: ლეკვეიშვილი/თოდუა/
მამულაშვილი, სისხლის სამართლის კერძო ნაწილი, წიგნი I, თბ., 2016, გვ.
32 C. Roxin, ebenda, S. 775, §32 Rn. 187. 450; მ. ლეკვეიშვილი, გ. მამულაშვილი, პასუხისმგებლობა ეკონომიკური
33 C. Roxin, ebenda, S. 775, §32 Rn. 188. დანაშაულისათვის (კომენტარი), თბ., 1999, გვ. 47.
72
„მჭედლიშვილი-ჰედრიხი, სისხლის სამართალი, ზოგადი ნაწილი, დანაშაულის გამოვლინების ცალკეული ფორმები“ რეცენზია
73
თემურ ცქიტიშვილი შედარებითი სამართლის ჟურნალი 1/2019
74
„მჭედლიშვილი-ჰედრიხი, სისხლის სამართალი, ზოგადი ნაწილი, დანაშაულის გამოვლინების ცალკეული ფორმები“ რეცენზია
ისე, რომ ვითარების შეცვლის პირობებშიც ინარჩუნებდეს სიკონში განმარტებულია როგორც „შეცდომა მოტივებში“38,
ქმედება დანაშაულებრივ, საშიშ ხასიათს. თუმცა, ამასაც არ მაგრამ ასეთი განმარტება არასწორია და სათანადოდ ვერ
აქვს გადამწყვეტი მნიშვნელობა. მოსამართლის მიერ პირის გამოხატავს მოვლენის არსს. ქართულ სამოქალაქო კო-
გათავისუფლება ვითარების შეცვლის გამო არ შეიძლება მი- დექსშიც ჰპოვა ასახვა „მოტივში შეცდომის“ მცდარმა იდეამ.
ვიჩნიოთ ქმედების დეკრიმინალიზაციის შედეგად, ვითარე- კერძოდ, საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 76-ე მუხლ-
ბის შეცვლის რა შემთხვევასთანაც არ უნდა გვქონდეს საქმე. ში, სადაც საუბარია „გარიგების მოტივში შეცდომა“-ზე39.
ზოგიერთი ავტორი სსკ-ის 68-ე და 70-ე მუხლების სა- შეუძლებელია ადამიანმა შეცდომა მოტივში ან სხვა სუ-
ფუძველზე პირის პასუხისმგებლობისგან გათავისუფლე- ბიექტურ ნიშანში დაუშვას. მოტივში შეცდომა დაახლოებით
ბას, ერთი მხრივ, ქმედების დეკრიმინალიზაციას უწოდებს, ისე ჟღერს, როგორც „განზრახვაში შეცდომა“. შეცდომა გა-
ხოლო მეორე მხრივ, აღნიშნავს, რომ მოცემულ შემთხვევა- უფრთხილებლობის სფეროა და განზრახვას გამორიცხავს.
ში კონკრეტული პირის მიმართ დამდგარი შედეგი ფაქტო- ამიტომ, „განზრახვაში შეცდომას“ შეუძლებელია ადგილი
ბრივად უტოლდება ქმედების დეკრიმინალიზაციას37, რაც ჰქონდეს. განზრახვაში შეცდომა ლოგიკური თვალსაზრი-
ირიბად იმის აღიარებაა, რომ აქ საქმე ეხება არა ქმედების სით ისე წარმოგვიდგება, როგორც „ხის რკინა“ ან „მრგვალი
დეკრიმინალიზაციას, არამედ ისეთ შემთხვევას, რაც კონ- კვადრატი“. შეცდომა ქმედების შემადგენლობის მხოლოდ
კრეტული პირის მიმართ იწვევს ქმედების დეკრიმინალიზა- ობიექტურ ნიშანზე შეიძლება იყოს დაშვებული. მოტივში
ციის მსგავს შედეგს. შეცდომის შეუძლებლობა მოტივის ბუნებიდან გამომდინა-
რეობს. მოტივს სხვაგვარად მოქმედებასთან დაკავშირებულ
ქართულ იურიდიულ ლიტერატურაში გამოითქვა შეხედუ-
განწყობას40, მზაობას, მაშასადამე, მოქმედების მიზეზსაც
ლება, რომ ქმედების დეკრიინალიზაციის სუბიექტი არა მხო-
უწოდებენ. როგორ შეიძლება ადამიანი განწყობაში შეცდეს?
ლოდ კანონმდებელი და მოსამართლე, არამედ ფიზიკური
განწყობაში შეცდომა იმდენადაა გამორიცხული, რამდენა-
პირიც არის. დეკრიმინალიზაციის სუბიექტ ფიზიკურ პირად
დაც იგი ცნობიერების შინაარსზე გავლენას ახდენს – გან-
დაზარალებული იქნა მიჩნეული, რასთან დაკავშირებითაც
საზღვრავს, გარკვეული მიმართულებით წარმართავს მას,
ავტორს მხედველობაში ჰქონდა საქართველოს ძველი სის-
მაგრამ თვითონ არაა ცნობიერების შინაარსი. გარდა ამისა,
ხლის სამართლის საპროცესო კოდექსით გათვალისწინე-
განწყობა, რომელიც გადამწყვეტ გავლენას ახდენს ცნობი-
ბული კერძო სისხლისსამართლებრივი დევნის ინსტიტუტი,
ერი ფსიქიკური ცხოვრების მთელ შინაარსზე, ცნობიერების
რაც გულისხმობდა კერძო დევნის საქმეებზე დევნის შეწყვე-
გარეშე მიმდინარეობს41.
ტას დაზარალებულის ინტერესებიდან გამომდინარე. მაშინ
როცა უარვყოფთ ქმედების დეკრიმინალიზაციაზე მოსამა- მოქმედმა პირმა შეცდომა შეიძლება დაუშვას იმ ფაქტო-
რთლის შესაძლებლობას, მით უფრო უნდა გამოირიცხოს რებში, რომელიც მოტივაციის პროცესში მონაწილეობს და
ასეთი შესაძლებლობა ფიზიკურ პირთან მიმართებით, მასზე ხელს უწყობს არასწორი მოტივის ჩამოყალიბებას. მაგა-
რომც იყოს დამოკიდებული დევნის შეწყვეტა. დევნის შე- ლითად, „ა“-ს მიაწოდეს ცრუ ინფორმაცია და დააჯერეს,
წყვეტა და სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობისგან რომ მას სახლი დაუწვა „ბ“-მ, რის საფუძველზეც „ა“-ს შუ-
გათავისუფლება არ შეიძლება ქმედების დეკრიმინალიზა- რისძიების მოტივი ჩამოუყალიბდა „ბ“-ს მიმართ. მოცემულ
ციასთან გაიგივდეს. ქმედების დეკრიმინალიზაცია იწვევს შემთხვევაში სახეზეა შეცდომა მოტივაციის პროცესში. ამ
დევნის არდაწყებას ან დაწყებულის შეწყვეტას, მაგრამ არა შეცდომას საფუძვლად უდევს მიწოდებული ცრუ ინფორ-
მხოლოდ ერთი კონკრეტული პირისთვის. ქმედების დეკრი- მაცია. შესაბამისად, სწორად უნდა ჩაითვალოს ტერმინ
მინალიზაცია მნიშვნელობას იძენს პირთა ფართო წრისთვის, „Motivirrtum“ ის გაგება, რომელშიც მოიაზრება ქმედების
სისხლის სამართლის ნორმის ნებისმიერი ადრესატისთვის. ყალბი მოტივაცია42. მოტივაციის პროცესში დაშვებული შეც-
დომა არ იძლევა „მოტივში შეცდომაზე“ საუბრის საფუძველს,
10. შუალობით ამსრულებლობასთან დაკავშირებით
ავტორი განიხილავს გერმანულ იურიდიულ ლიტერატურა-
ში ჩამოყალიბებულ მოსაზრებას, რომ შუალობითი ამსრუ- 38 გაბრიჩიძე/კალანდაძე/მანჯგალაძე/მიგრიაული/პაპუაშვილი/
ლებლობისას ცოცხალი იარაღი შეიძლება შეცდომაში იყოს ფხაკაძე/ჩაჩანიძე/ხუჭუა, იურიდიული ლექსიკონი, გერმანულ-ქართული,
შეყვანილი მოქმედების მოტივში (183-ე გვ.). აღნიშნული ქართულ-გერმანული, თბ., 2012, გვ. 171.
39 ს. ჯორბენაძე, გარიგებაში დაშვებული შეცდომის სახეები
მოსაზრების გაზიარებას იმის აღიარებამდე მივყავართ, რომ საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის მიხედვით, კრებულში: რომან
თითქოს შესაძლებელი იყოს „შეცდომა მოტივში“, რაც გამო- შენგელია 70, სამართლის პრობლემები, საიუბილეო კრებული, თბ., 2012,
რიცხულია. მართალია, გერმანულ იურიდიულ ლიტერატუ- გვ. 400; ლ. ჭანტურია, სამოქალაქო სამართლის ზოგადი ნაწილი, თბ.,
რაში გამოიყენება სპეციალური ტერმინი - „Motivirrtum“, 2011, გვ. 373; დ. კერესელიძე, კერძო სამართლის უზოგადესი სისტემური
ცნებები, თბ., 2009, გვ. 333; თ. დარჯანია, სამოქალაქო კოდექსის 76-ე
თუმცა ვხვდებით მის არაერთგვაროვან ინტერპრეტაციას.
მუხლის კომენტარი, წიგნში: ლ. ჭანტურია, (რედ.), სამოქალაქო კოდექსის
აღნიშნული ტერმინი გერმანულ-ქართულ იურიდიულ ლექ- კომენტარი, წიგნი I, თბ., 2017, გვ. 444.
40 დ. კიკნაძე, დანაშაულებრივი ქცევის მოტივაციის სისტემური
37 ნ. თოდუა, ქმედების კრიმინალიზაცია-დეკრიმინალიზაციის გაგებისათვის, ჟურნალი „ალმანახი“, 2000, #13, გვ. 123.
საკითხები საქართველოს სისხლის სამართლის კანონმდებლობაში, 41 დ. უზნაძე, განწყობის ფსიქოლოგია, თბ., 2009, გვ. 48-49.
წიგნში: ნ. თოდუა, (რედ.), სისხლის სამართლის კანონმდებლობის 42 Baumann/Weber/Mitsch/Eisele, Strafrecht, Allgemeiner Teil,
ლიბერალიზაციის ტენდენციები საქართველოში, თბ., 2016, გვ. 106. Lehrbuch, 12. Auflage, Bielefeld, 2016, S. 279, §11 Rn. 85.
75
თემურ ცქიტიშვილი შედარებითი სამართლის ჟურნალი 1/2019
ვინაიდან მოტივი და მოტივაცია არ არის ერთი და იგივე. მო- ვნებაში და მოკლა „ბ“, რის გამოც ვერ შეძლო გამორჩენის
ტივი მოტივაციის შედეგად ყალიბდება. მოტივის ჩამოყალი- მიღება44, მიუხედავად იმისა, რომ მოქმედმა მიზანს ვერ მი-
ბებას, რომელიც ნებისმიერი მოქმედების საფუძველია, წინ აღწია, ქმედება მაინც ანგარების მოტივით განხორციელე-
უძღვის მოტივაციის პროცესი43. შეცდომის დაშვებას სწორედ ბული რჩება. მოცემულ შემთხვევაში მოქმედი პირის მიერ
ამ პროცესში შეიძლება ჰქონდეს ადგილი. მოტივში შეცდომა დაშვებული შეცდომა ეხება არა მოტივს, არამედ მსხვერპლს.
მაშინ იქნებოდა დასაშვები, თუ მოქმედ პირს ეცოდინებოდა, მსხვერპლის პიროვნებაში შეცდომა და მიზნის მიუღწევლო-
რომ იმოქმედა შურისძიების მოტივით, მაშინ როცა ქმედებას ბა ქმედების მოტივს მაინც არ ცვლის და არ იძლევა „მოტივში
სხვა მოტივი ედო საფუძვლად. ასეთი რამ შეუძლებელია. შეცდომაზე“ საუბრის საფუძველს.
ვერავინ ვერ იტყვის, რომ „ეგონა მოქმედებდა შურისძიების
იდეურად წარმოსახული შედეგის მიუღწევლობა არ შეი-
მოტივით, მაგრამ ქმედება განუხორციელებია მადლიერების
ძლება „მოტივში შეცდომად“ მივიჩნიოთ. განსხვავებულად
ან სიბრალულის მოტივით“. არასწორი, ყალბი მოტივის ჩა-
წყდება საკითხი ქმედების ობიექტური შემადგენლობის ნიშ-
მოყალიბება არ ნიშნავს „მოტივში შეცდომას“.
ნებთან დაკავშირებით. მაშინ როცა ქმედების შემადგენლო-
მოტივში შეცდომას არ ექნება ადგილი ასევე მაშინ, როცა ბის ისეთ სუბიექტურ ნიშნებში, როგორიც მიზანი და მოტივია,
მოქმედი პირი ვერ აღწევს თავის საწადელს. მაგალითად, შეცდომა დაუშვებელია, იგი სავსებით შესაძლებელია ქმე-
ქმედება განხორციელდა გამორჩენის მისაღებად, ანგარების დების ობიექტური შემადგენლობის ნიშნებთან მიმართებით.
მოტივით, მაგრამ მოქმედმა პირმა ვერ შეძლო გამორჩენის მოქმედმა პირმა შეიძლება შეცდომა დაუშვას, მაგალითად
მიღება. თუ მოქმედმა პირმა ანგარების მოტივით განიზრახა მსხვერპლის პიროვნებაში, მიზეზობრივი კავშირის განვითა-
„ა“-ს მოკვლა, მაგრამ შეცდომა დაუშვა მსხვერპლის პირო- რებაში, დანაშაულის იარაღში.
76
აკო, პაკო და ლუზიტანელები*
კაზუსი
გიორგი რუსიაშვილი
თინათინ წერეთლის სახელობის სახელმწიფოსა და სამართლის ინსტიტუტის მეცნიერი თანამშრომელი, თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის
ასისტენტ-პროფესორი
აკო და პაკო ბავშვობის განუყრელი მეგობრები არიან. ბოლო რამდენიმე წელია ძირითადად ცნობიერების გაფართოე-
ბით იქცევენ თავს და მომავალ წელს აგერ უკვე იურიდიულზე აპირებენ ჩაბარებას. თუმცა წლევანდელი ზაფხული ძალიან
არარეკრეაციული გამოდგა და უბნის რესურსი მალევე ამოიწურა, რის შემდეგაც მეგობრები დანაკლისის შესავსებად სა-
ზღვრისპირა რეგიონების მონახულებას გადაწყვეტენ. ერთ-ერთი საზღვრისპირა რეგიონის ჭალაში მეგობრები აღმოაჩენენ
იმას, რაც ჯერ თვალით არ უნახავთ და რაც წამიერად უფართოებთ ცნობიერებას ჯერ არნახული მასშტაბით. თუმცა ცნობი-
ერების არნახული გაფართოება ცუდად მთავრდება. ამ მდგომარეობაში მყოფ მეგობრებს თავზე წამოადგებიან ცნობიე-
რებაშემჭიდროებული ლუზიტანელები, წამიერად დაატყვევებენ, ერთმანეთს გადააბამენ და საზღვარს იქით გადაათრევენ.
ლუზიტანელები ითხოვენ ჯამში 100 000 დოლარს. თუ როგორ უნდა იშოვოს ორმა გაკოჭილმა კაცმა ფული ლუზიტანელებს
არ აინტერესებთ. საბოლოოდ, მეგობრები ერთმანეთში მოილაპარაკებენ, რომ პაკო სახლში უნდა გაემგზავროს და ახლო-
ბელ-ნათესავებში ააგროვოს ფული. დაბრუნების შემდეგ ვალი ერთად უნდა დაფარონ. ლუზიტანელები ამ წინადადებაზე
თანახმანი არიან, ოღონდ იმ პირობით, რომ, თუ პაკო არ დაბრუნდება, მისი წილიც აკოს გადასახდელი იქნება. ამის შემდეგ
პაკო სახლში ბრუნდება და მყარად აქვს გადაწყვეტილი მეგობრის დახმარება. თუმცა გადატანილი სტრესის მოსახსნელად
თავიდან ცნობიერების გაფართოებას გადაწყვეტს და მხოლოდ ამის შემდეგ გაემართება ფულის საშოვნელად. ცნობიერე-
ბაგაფართოებული პაკოსთვის ფულის შეგროვება უკვე შეუძლებელი აღმოჩნდება. მისი უბრალოდ არავის სჯერა. ყველას
ჰგონია, რომ მეგობრებმა ახალი ხრიკი მოიფიქრეს ფულის დასაცინცლად. გარკვეული დროის შემდეგ ლუზიტანელებს მო-
ბეზრდებათ პაკოს ლოდინი და გადაწყვეტენ კრეატიულობას შეეშვან და მამაპაპურ ხერხს მიმართონ. აკოს თითი კონვერტში
ყველა ნათესავ-ახლობელზე დიდ შთაბეჭდილებას მოახდენს, რის შემდეგაც დათქმული თანხა სწრაფადვე გროვდება.
შინ დაბრუნებულ აკოს აინტერესებს, აქვს თუ არა პაკოსგან 50 000 დოლარის მოთხოვნის უფლება.
77
გიორგი რუსიაშვილი შედარებითი სამართლის ჟურნალი 1/2019
ბის სასარგებლოდ. თუმცა სოლიდარული ვალდებულების სავების მხრიდან უარის მთავარი საფუძველი იყო არა მისი
წინაპირობას წარმოადგენს მის საფუძვლად მდებარე ხელ- ამჟამინდელი მდგომარეობა, არამედ წარსული რეპუტაცია,
შეკრულების ნამდვილობა. აქ სახეზე გვაქვს ადამიანების რაზეც ამ უკანასკნელ ეპიზოდს დიდი გავლენა უკვე ვეღარ
დატყვევება გამოსასყიდის მოთხოვნის მიზნით, რითიც ექნებოდა.
შესრულდა ფულის გამოძალვის მიზნით თავისუფლების უკა-
ნონოდ აღკვეთის შემადგენლობა და რაც არანამდვილად
აქცევს ამასთან დაკავშირებულ გამოსასყიდის შეთანხმებას V. 930, 932-ე მუხლები
54-ე მუხლის პირველი ვარიანტისა და სისხლის სამართლის
კოდექსის 143 I, III ე) და 181 II ა) მუხლების მიხედვით (კანო- შესაძლებელია აკოს ჰქონდეს 50 000 დოლარის გადახ-
ნსაწინააღმდეგო გარიგება). გარდა ამისა, ამ შეთანხმებით დის მოთხოვნა 930, 932-ე მუხლების მიხედვით.
შესრულებულია ასევე 54-ე მუხლის მე-3 ვარიანტის შე- 1. ხელშეკრულების დადება
მადგენლობაც (ამორალური გარიგება), რადგან ის ხელს
უწყობს დანაშაულებრივი ქმედებიდან სარგებლის მიღებას.2 დათქმა, რომლის მიხედვითაც, თითოეულ გატაცებულს
გამოსასყიდის გარკვეული ნაწილი უნდა გადაეხდა და პაკოს
შესაბამისად, გამოსასყიდის შეთანხმებიდან მოთხოვნა კი მთლიანი თანხის შესაგროვებლად ეზრუნა, შეიძლება
473 I მუხლის მიხედვით არ წარმოშობილა. შეფასდეს, როგორც ამხანაგობის ხელშეკრულების დადება.
მხარეთა მიერ ამხანაგობის დაარსების გაცნობიერება არ წა-
რმოადგენს 930-ე მუხლის გაგებით ამხანაგთა შორის შიდა
III. 709-ე, 717 I მუხლები (პაკოს დავალების შესრულება) ურთიერთობის წარმოშობის აუცილებელ პირობას – საკ-
მარისია საერთო მიზნის მისაღწევად ურთიერთდაპირისპი-
აკოს შეიძლება ჰქონდეს პაკოსაგან 50 000 ლარის, რო-
რებული ვალდებულებების დაფუძნების სურვილი.5 აკო და
გორც ამ უკანასკნელის დავალების შესასრულებლად გაწეუ-
პაკო მიზნად ისახავდნენ საერთო ძალისხმევით ფულის შე-
ლი ხარჯების ანაზღაურების მოთხოვნა 709-ე, 717 I მუხლე-
გროვებას, გამტაცებელთაგან თავის დახსნის მიზნით.
ბის მიხედვით. თუმცა ამის საწინააღმდეგოდ მეტყველებს ის
გარემოება, რომ პაკოს აკოსათვის არც გაცხადებულად და თუმცა აქ, კონკრეტული გარემოებებიდან გამომდინარე,
არც კონკლუდენტურად არ დაუვალებია გამტაცებლისათვის საკითხავია, ჰქონდათ თუ არა გატაცებულებს ხელშეკრულე-
თანხის გადახდა. ამის საპირისპიროდ, ორივე მონაწილე მი- ბის დადებისათვის საჭირო ბოჭვის ნება. დადგენილი სასამა-
იჩნევდა, რომ პაკოს, და არა აკოს, უნდა ეშოვნა ფული. რთლო პრაქტიკის მიხედვით, ეს ობიექტური საზომით უნდა
შეფასდეს, გარემოებათა ერთობლიობის გათვალისწინე-
ბით. მნიშვნელობა ენიჭება, მაგალითად, მინდობილი ნი-
IV. 709-ე, 394 I, II-III მუხლები (აკოს დავალების შესრუ- ვთის ღირებულებას, საქმიანობის ეკონიმიკურ მნიშვნელო-
ლება) ბას, მონაწილეთა შეცნობად ინტერესსა და იმ საფრთხეს,
რომელიც თითოეულს ემუქრება არაჯეროვანი შესრულე-
მიუხედავად ზემოთ თქმულისა, აკოს შეიძლება ჰქონდეს
ბით.6 სამართლებრივი ბოჭვის სასარგებლოდ მეტყველებს
პაკოსგან მოთხოვნის უფლება 709-ე, 394 I, II-III მუხლების
ის გარემოება, რომ ფულის შოვნა საერთო ძალისხმევით
მიხედვით, თუ მან დაარღვია ფულის შოვნის ვალდებულება.
თითოეული მონაწილისათვის სასიცოცხლო აუცილებლობას
გატაცებულების ურთიერთშეთანხმება შეიძლება დაკვალი-
წარმოადგენდა. იმ საფრთხის გათვალისწინებით, რაც ლუ-
ფიცირდეს, როგორც დავალების ხელშეკრულება, რომლის
ზიტანელებთან დარჩენილ აკოს ემუქრებოდა, ცალსახა იყო,
მიხედვითაც პაკოს უნდა ეზრუნა გამოსასყიდის შეგროვები-
რომ მას ჰქონდა ინტერესი, რომ პაკოს ყველა ძალა ეხმარა
სათვის. დამოუკიდებლად იმისა, ჰქონდათ თუ არა მხარე-
გამოსასყიდის შესაგროვებლად. ამის საპირწონედ, პაკო-
ებს ბოჭვის ნება,3 ზემოთ აღნიშნული მოთხოვნის უფლება
სათვის მნიშვნელოვანი იყო, რომ აკო თავს ივალდებულებ-
გამორიცხულია ვალდებულების დარღვევის არარსებობის
და გადაეხადა თავისი წილი, რადგან მხოლოდ ამგვარად იყო
გამო. უსასყიდლო დავალებისას რწმუნებული კისრულობს
შესაძლებელი თავისუფლების მოპოვება. ეს ურთიერთდაპი-
მხოლოდ შედეგისაკენ მიმართულ გარჯასა და საქმიანობას,4
რისპირებული დამოკიდებულება თითოეულის მიერ წილის
რაც პაკომ აქ პატიოსნად განახორციელა. შედეგის ვერგამო-
გადახდის ვალდებულებებს შორის ცალსახად მეტყველებს
წვევისათვის ის მხოლოდ მაშინ აგებს პასუხს, თუ მას შეერა-
ბოჭვის ნების სასარგებლოდ, რის გამოც, 930-ე მუხლის
ცხება განზრახვა ან გაუფრთხილებლობა (719). მართალია,
გაგებით ამხანაგობის ხელშეკრულების შემადგენლობა სა-
პაკო პირდაპირ არ გაეშურა გამოსასყიდის შესაგროვებლად
ხეზეა.
და დაკავდა იმ საქმიანობით, რითიც სჯობდა, რომ არ დაკა-
ვებულიყო, თუმცა ეს მას, სულ დიდი, მსუბუქ გაუფრთხილებ-
ლობად თუ შეიძლება ჩაეთვალოს, რადგან ახლობელ-ნათე-
2 BGH NJW 1970, 611. 5 Ulmer, in Münchener Kommentar zum BGB, 7. Aufl. 2015, § 705 Rn.
3 BGH, ZIP 1980, 265; BGH NJW 1977, 2360. 17.
4 Mansel, in Jauernig OK BGB, 17. Aufl. 2018, § 662 Rn. 9. 6 Mansel, in Jauernig OK BGB, 17. Aufl. 2018,§ 214 Rn. 24.
78
აკო, პაკო და ლუზიტანელები კაზუსი
2. სისხლის სამართლის კოდექსის 143 I, III ე) და 181 II ა) გამოეხსნათ თავი გამტაცებლების ტყვეობიდან. მართალია,
მუხლების, სამოქალაქო კოდექსის 54-ე მუხლის პირველი აქ გამტაცებლებისა და ამხანაგობის მიზანი – გამოსასყიდის
ვარიანტი შოვნა – ერთმანეთს ემთხვევა, თუმცა, ეს ვერ ჩაითვლება
მართლწესრიგთან თავისთავად შეუთავსებლად, როდესაც
ამხანაგობის ხელშეკრულება შეიძლება არანამდვილი
თავისუფლება აღკვეთილები იღებენ ფინანსურ მსხვერპლს
იყოს კანონისმიერი აკრძალვის დარღვევის გამო (54-ე
თავისუფლების მოსაპოვებლად და საკუთარი სიცოცხლის
მუხლის პირველი ვარიანტი). ამხანაგებს საერთო მიზნად
გადასარჩენად.10 საზოგადოებაში აღიარებული ღირებულე-
დასახული ჰქონდათ დაკარგული თავისუფლების უკან დაბ-
ბის თანახმად, ადამიანის სიცოცხლე ფასობს უფრო მეტად,
რუნება, თუმცა ამ, ერთი მხრივ, სრულებით უვნებელი მიზნის
ვიდრე ფული და, შესაბამისად, გატაცებულების ქცევაც გასა-
მიღწევის გზას წარმოადგენდა სისხლის სამართლის კოდექ-
გები და ინდივიდუალური პერსპექტივიდან რაციონალურია.
სის 143 I, III ე) და 181 II ა) მუხლების გაგებით გამომძალ-
მაგრამ მოცემული შეთანხმების ამორალურობა შეიძლება
ველთათვის დანაშაულიდან სარგებლის მიღებაში ხელის
განპირობებული იყოს გენერალური პრევენციის მიზნით. გა-
შეწყობა. მიუხედავად ამისა, თავად გატაცებულებს არ დაუ-
მტაცებლები იღებენ სარგებელს გამოსასყიდის შოვნის (ნამ-
რღვევიათ სისხლის სამართლებრივი ნორმა, რის გამოც სა-
დვილი) გარიგებიდან. გატაცებების სიხშირე პირდაპირ არის
კითხავია, იყო თუ არა მათ შორის არსებული შიდა გარიგება
დამოკიდებული საზოგადოების მზაობასთან, გადაუხადოს
არანამდვილობის სანქციით მოცული. ამ დროს 54-ე მუხლის
მათ გამოსასყიდი. მსხვერპლი, რომელიც იხდის გამოსას-
პირველი ვარიანტის მოქმედების სფეროს განსაზღვრისათ-
ყიდს, სულ მცირე, პოტენციურად უწყობს ხელს მომავალში
ვის გადამწყვეტი მნიშვნელობა დარღვეული (ამკრძალავი)
ამგვარი დანაშაულის ზრდას. „გამოსასყიდის შოვნის-ამხა-
კანონის მიზანს ენიჭება. სისხლის სამართლის კოდექსის 143
ნაგობის“ აღიარება იქნებოდა სიგნალი იმისა, რომ გამოსას-
I, III ე) და 181 II ა) მუხლები მიმართულია გამტაცებლების და
ყიდის გადახდა საზოგადოებისათვის მისაღებ ქცევას წარმო-
არა გატაცებულებისკენ, რომლებიც, პირიქით, ამ დანაწესით
ადგენს. მიუხედავად ამისა, ამგვარი მსჯელობა, საბოლოო
დაცულ პირთა წრეს განეკუთვნებიან. გატაცებულებსა და
ჯამში, გენერალური პრევენციის მოსაზრებებიდან გამო-
მათ ახლობლებს არ ეკრძალებათ გამოსასყიდის გადახდა,7
მდინარე, მსხვერპლს გადააკისრებდა პასუხისმგებლობას
რის გამოც ამხანაგობის ხელშეკრულება არ ეწინააღმდეგება
იმ სიტუაციაში, როდესაც მისი სიცოცხლე და თავისუფლება
54-ე მუხლის პირველ ვარიანტს სისხლის სამართლის კო-
საფრთხის ქვეშ დგას. ამგვარი გადაწყვეტის დასაბუთება
დექსის 143 I, III ე) და 181 II ა) მუხლებთან ურთიერთკავშირში.
შეუძლებელია შესაბამისი კანონისმიერი საფუძვლის არსე-
ბობის გარეშე. ამორალურობის სასარგებლოდ არ მეტყვე-
ლებს არც კერძო ავტონომიის დაცვა, რომელიც, მართალია,
3. 54-ე მუხლის მე-3 ვარიანტი დატყვევების გამო მნიშვნელოვნად იყო შეზღუდული, თუმცა
გამომდინარე იქიდან, რომ ამხანაგობას შეიძლება გა- აქ 85-ე მუხლის მიხედვით შეცილება უფრო გამოსადეგი და
შუალებულად ხელი შეეწყო სისხლის სამართლის კოდექ- ამავდროულად საკმარისი ინტენსივობის ინსტრუმენტია გა-
სის 143 I, III ე) და 181 II ა) მუხლებით გათვალისწინებული ტაცებულთა დაცვისათვის.
დანაშაულის ჩადენისათვის, ამხანაგობის ხელშეკრულების
არანამდვილობა შეიძლება 54-ე მუხლის მე-3 ვარიანტი-
დან გამომდინარეობდეს. ხელშეკრულება, რომელიც უკვე 4. 59 II 1 მუხლი
თავისი ობიექტური შინაარსით შეუსაბამოა სამართლის
ამხანაგობის ხელშეკრულება შეიძლება არანამდვილი
ფუძემდებლურ პრინციპებთან, არანამდვილია როგორც
იყოს პაკოს შეცილების შედეგად 59 II 1 მუხლის მიხედვით, ex
ამორალური, დამოუკიდებლად იმისა, სახეზეა თუ არა სუბი-
tunc-მოქმედებით. შეცილების საფუძველი – მუქარა (85) –
ექტური კრიტერიუმები.8 ამიტომაც გარიგებები, რომლებიც
სახეზეა, როდესაც გამტაცებლები მოკვლის ან ხანგრძლივი
მიმართულია სისხლის სამართლის დანაშაულის მომზადე-
ტყვეობის პერსპექტივით ემუქრებიან. გატაცებულებმა სწო-
ბის, ხელშეწყობისა და გამოყენებისაკენ, არანამდვილია
რედ ამ წნეხის ქვეშ დადეს ამხანაგობის ხელშეკრულება და
მაშინაც კი, როდესაც შეთანხმებული ქცევა მონაწილეთა
იკისრეს ფულის შოვნა. შეცილებას არ გამორიცხავს არც ის
მხრიდან დასჯად ქმედებას არ წარმოადგენს. თუმცა ეს გა-
გარემოება, რომ მუქარა მესამე პირის მხრიდან იყო გამოთ-
დაწყვეტა ძირითადად შემუშავებულ იქნა იმ შემთხვევები-
ქმული (85). გამომდინარე იქიდან, რომ კაზუსში არ არის
სათვის, როდესაც სადავო შეთანხმება მესამე პირის წინაა-
მითითება პაკოს შეცილების გაცხადებასთან დაკავშირებით
ღმდეგ დანაშაულის განხორციელების საშუალებას იძლევა.9
(59 II 2), მისი გაცხადება შესაძლებელია ერთი წლის განმა-
ამის საპირისპიროდ, მოცემულ შემთხვევაში გატაცებულებმა
ვლობაში (89).
მიაღწიეს შეთანხმებას იმასთან დაკავშირებით, თუ როგორ
თუმცა, საკითხავია, ამ შეცილების გაცხადების შემთხვე-
ვაში ქარწყლდება თუ არა უკუქცევითი ძალით 930, 932-ე
7 E. Hippel, Bessere Bekämpfung des erpresserischen Menschen-
raubs, Zeitschrift für Rechtspolitik 2002, 442.
მუხლებიდან წარმომდგარი ვალდებულება. შეცილებით
8 Wendtland, in Beck OK BGB, 27. Aufl. 2013, § 138 Rn. 20. გამოწვეული უკუქცევითი არანამდვილობა 59 II 1 მუხლის
9 Armbrüster, in Münchener Kommentar zum BGB, 7. Aufl. 2015, §
138 Rn. 42. 10 BGH ZIP 1980, 265.
79
გიორგი რუსიაშვილი შედარებითი სამართლის ჟურნალი 1/2019
მიხედვით შეიძლება შეიზღუდოს სასამართლო პრაქტიკის გადახდით აკოს არ დაუფარავს პაკოს ვალი.
მიერ განვითარებული ე. წ. „შეუმდგარი საზოგადოების“ შე-
თუმცა შესაძლებელია აკომ პაკოს საქმის შესრულება
სახებ წესების მიხედვით. სამართლებრივად არშემდგარი,
დაიწყო არა უშუალოდ თანხის გადახდით, არამედ მანამდე,
მაგრამ ფაქტობრივად ჩამოყალიბებული, საზოგადოება სა-
კერძოდ, პაკოს არდაბრუნების შემთხვევაში მისი წილის
მოქალაქო ბრუნვისა (მესამე პირთა დაცვა) და საზოგადო-
გადახდაზე მზაობის გამოთქმით, მხოლოდ რის შემდეგაც
ების წევრების ნდობის დაცვის გამო მიიჩნევა ნამდვილად
გამოუშვეს ლუზიტანელებმა პაკო და რაც ცალსახად მის
წარსული (შეცილებამდე) პერიოდისთვის. ამ ნამდვილობით
ინტერესებში შედიოდა. ამგვარად, გადამწყვეტი უნდა იყოს
მოცულია ასევე შიდა ურთიერთობაში შესატანის გადახდის
გადახდის მზაობა და არა უშუალოდ გადახდა. ამავდროუ-
ვალდებულება საზოგადობის წევრების მხრიდან.11 შესაბამი-
ლად, ასევე საკუთარ ინტერესებზე ზრუნვა აკოს მხრიდან
სად, მაშინაც კი, თუ პაკო შეცილებას განაცხადებდა, თანხის
– პაკოსთან ერთად საკუთარი თავის ტყვეობიდან გამოხ-
გადახდის ვალდებულება მაინც ძალაში დარჩებოდა. მაგრამ
სნის მიზანი („ასევე სხვისი საქმე“) – უვნებელია და არ გა-
ეს წესები არ გამოიყენება 85-ე მუხლით გათვალისწინებულ
მორიცხავს სხვისი საქმის შესრულებას. მაგრამ საკითხავია,
შემთხვევაში,12 როდესაც ამხანაგობის ხელშეკრულება იძუ-
საერთოდ ჰქონდა თუ არა აკოს ამგვარი მზაობა, რაც წარმო-
ლების შედეგად დაიდო. ამასთან დაკავშირებით ვერაფერს
ადგენს სხვისი საქმეების შესრულების მომდევნო წინაპირო-
შეცვლის ის გარემოება, რომ ამხანაგთა შორის თანხის გა-
ბას – სხვისი საქმის შესრულების ნება (975). „სხვისი საქმის
დახდის ურთიერთშეპირებიდან სარგებელს არა გამტაცებ-
შესრულება“ (969) უნდა განისაზღვროს შემსრულებლის
ლები, არამედ მხოლოდ გატაცებული აკო იღებს და ეს კი,
სუბიექტური ნების მიხედვით, რაც მოითხოვს იმის გაცნო-
მიზნად ისახავს ყველა დამუქრებულს შორის ტვირთის თანა-
ბიერებას და სურვილს, რომ მისი მოქმედება (სულ მცირე,
ბრად განაწილებას. მუქარის საფუძვლით შეცილება ემსახუ-
ასევე) სხვის ინტერესებსაც ემსახურება. ამგვარად განმა-
რება არა სარგებლის დამმუქრებლის ხელში არმოხვედრას,
რტებული სხვისი საქმის გაძღოლის ნება, დაუწერელი წესი
არამედ მუქარის ადრესატის ნების თავისუფლების დაცვას.
თანახმად, ივარაუდება როგორც ობიექტურად სხვისი, ასევე
ამიტომაც გაუმართლებლია მოცემულ შემთხვევაში „შეუმ-
„ასევე სხვისი“ საქმის შემთხვევაში. თუმცა ამ ნების არსებო-
დგარი საზოგადოების“ წესების გამოყენება.13
ბა, კაზუსის ფაბულის თანახმად, ნაკლებსავარაუდოა. უფრო
აკოს არ აქვს პაკოსაგან 50 000 დოლარის გადახდის სავარაუდოა, რომ, ლუზიტანელების მხრიდან მუქარის გამო,
მოთხოვნა 930, 932-ე მუხლების მიხედვით.14 აკო უბრალოდ მოჩვენებითად დასთანხმდა მათ მიერ წაყე-
ნებულ ამ პირობას. ამიტომაც, პაკოს გამგზავრების მომე-
ნტში აკოს მხრიდან გადახდის რეალურ მზაობაზე, როგორც
VI. 969, 973-ე მუხლები სხვისი საქმეების შესრულების დაწყებაზე, რთულად თუ შეი-
ძლება საუბარი.
შესაძლებელია აკოს ჰქონდეს გადახდის მოთხოვნა 969,
973-ე მუხლების მიხედვით, თუ ის შეასრულებდა პაკოს ამგვარად, თანხის რეალურად გადახდით პაკოს საქმის
საქმეს დავალების გარეშე. შესრულება უნდა გამოირიცხოს იმის გამო, რომ პაკოს ამის
მიმართ არანაირი ინტერესი უკვე აღარ ჰქონდა, ხოლო გა-
დავალების გარეშე სხვისი საქმეების გაძღოლა აქ შეი- დახდაზე მზაობის გამოთქმით ამ საქმის შესრულება – ამ
ძლება ამოვიკითხოთ გამოსასყიდის გადახდაში.15 საქმის მზაობის მხოლოდ მოჩვენებითი ხასიათის გამო.
შესრულებად ითვლება ნებისმიერი სახის ფაქტობრივი ანდა
სამართლებრივი მოქმედება, რომელიც ობიექტურად (ან აკოს არ აქვს მოთხოვნა პაკოს მიმართ 969, 973-ე მუ-
სულ მცირე „ასევე“) სხვა პირის ვალდებულებებისა და ინტე- ხლების მიხედვით.
რესთა სფეროს განეკუთვნება. აქ აკომ გადაიხადა ფული იმ
მომენტში, როდესაც პაკოს გამოსასყიდის გამტაცებლები-
სათვის გადაცემის მიმართ არანაირი ინტერესი არ ჰქონია, VII. 969, 394 I მუხლები
რადგან მას უკვე დაღწეული ჰქონდა თავი ლუზიტანელების
აკოს შეიძლება ჰქონდეს პაკოსაგან ზიანის ანაზღაურების
ტყვეობიდან. ის არ იყო ვალდებული არც ლუზიტანელების
მოთხოვნა 969, 394 I მუხლების მიხედვით, თუ პაკო დაარ-
და არც მათთან დარჩენილი ამხანაგის წინაშე (იხ. ზევით)
ღვევდა სხვისი საქმეების ნამდვილი და მართებული შესრუ-
გადაეხადა გამოსასყიდის საკუთარი წილი; ამიტომაც ფულის
ლების ფარგლებში ნაკისრ ამ საქმეების ჯეროვნად გაძღო-
ლის ვალდებულებას (969).
11 Sprau, in Palandt, 74. Aufl. 2015, § 705 Rn. 18.
12 შდრ. Stürner, in Jauernig OK BGB, 17. Aufl. 2018, § 705 Rn. 20. ეს მხოლოდ მაშინ იქნება შესაძლებელი, თუ ზემოთ აღწე-
13 W. Fikentscher/A. Heinemann, Schuldrecht: Allgemeiner und Be-
sonderer Teil, 10. Aufl., Berlin 2006, Rn. 1335.
რილ კონსტელაციას შევატრიალებდით და შემსრულებლად
14 მოცემული მოთხოვნა წარმოადგენს ე. წ. საზოგადოების სოციალურ მივიჩნევდით არა აკოს, არამედ პაკოს, რომელმაც ფულის
მოთხოვნას, რაც ნიშნავს იმას, რომ აკოს ამ თანხის გადახდა მხოლოდ საშოვნელად წასვლით დაიწყო სხვისი საქმის ნამდვილი და
ამხანაგობის სასარგებლოდ შეუძლია. თუმცა მას, როგორც ამხანაგობის მართებული შესრულება და ბოლომდე აღარ მიიყვანა, რი-
წევრს, შეუძლია პაკოს ეს მოთხოვნა წაუყენოს საკუთარი სახელით
თაც დაარღვია 969-ე მუხლით ნაკისრი ვალდებულება (394
როგორც actio pro socio.
15 G. Schulze, Anmerkung zu BGH JZ 2000, 521. I).
80
აკო, პაკო და ლუზიტანელები კაზუსი
81
ტრაილერის მძღოლი ვასო*
კაზუსი
გიორგი რუსიაშვილი
თინათინ წერეთლის სახელობის სახელმწიფოსა და სამართლის ინსტიტუტის მეცნიერი თანამშრომელი, თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის
ასისტენტ-პროფესორი
ტვირთის გადამზიდველი კომპანიის მფლობელ ვასოს პირადად გადააქვს ხოლმე კუთვნილი ნახევარმისაბმელიანი ტრაი-
ლერით მსუბუქი თუ არამსუბუქი ავტომანქანები, ტრაქტორები და ა. შ. ამ დილითაც ის დიღმის ტრასაზეა თავისი ტრაილერით
და მის მისაბმელზე შემოდებული ტრაქტორით. იმის გამო, რომ ტრაქტორის კოდალა ბოლომდე დაშვებული არ არის (საე-
რთო სიმაღლე: 4,5 მეტრი), ის გამოედება ტრასაზე გადასასვლელ საფეხმავლო ხიდს, რომელსაც მნიშვნელოვნად დააზია-
ნებს. ხიდის დაზიანების გამო შეიძლება ჩამოინგრეს, რა მიზეზითაც ქალაქის მერია იღებს ტრასის ამ მონაკვეთის ხანგძლივი
დროით გადაკეტვის გადაწყვეტილებას. სატელევიზიო საშუალებებით ვრცელდება ინფორმაცია, რომ ავტომანქანებმა გვე-
რდი აუარონ გადაკეტილ მონაკვეთს. ამ მონაკვეთში მდებარეობს გიზოს მიერ იჯარით აღებული ბენზინგასამართი სადგური,
რომელთან მისვლაც გზის გადაკეტვის შემდეგ შეუძლებელი ხდება და გიზოს უწევს მისი ხანგრძლივი დროით დახურვა, რის
გამოც ის ნახულობს დანაკარგს 63 320 ლარის ოდენობით. აქვს თუ არა გიზოს ვასოსაგან ამ თანხის მოთხოვნის უფლება?
ვარიანტი: შეჯახების მომენტში დიღმის ტრასაზე ბენზინგასამართი სადგურისაკენ მოძრაობდა ასევე გივი თავისი სატ-
ვირთო მანქანით. გიზოს ბენზინგასამართი სადგურის ჩახერგვის გამო მან იქ ვერ აავსო ავზი, ხოლო სხვა გასამართ სადგუ-
რამდე მიღწევა უკვე ვეღარ მოახერხა და გზაზე გაჩერება მოუწია. მხოლოდ სამი საათის შემდეგ ჩაუსხა მას მისმა ძმიშვილმა
ბენზინი და გივიმ მოახერხა გზის გაგრძელება. ამ დაგვიანების გამო, მას ადგება ზიანი მიუღებელი შემოსავალის სახით, 1 500
ლარის ოდენობით. შეუძლია თუ არა გივის ვასოსაგან ამ ხარჯების ანაზღაურების მოთხოვნა.
82
ტრაილერის მძღოლი ვასო კაზუსი
შემოსავლის მიღების შანსი.5 ეს თავისთავად, ცალკე აღე- გადასაყვანად ან ტვირთის გადასაზიდად ან/და ადამიანების
ბული, საკმარისი არ არის ნივთის გამოყენების შესაძლებ- გადასაყვანად ან ტვირთის გადასაზიდად განკუთვნილი სა-
ლობის ხელყოფილად ჩასათვლელად. ამის გადასაწყვეტად ტრანსპორტო საშუალების გზაზე ბუქსირებისათვის (საგზაო
აუცილებელია 999 I მუხლის (დაცვითი) მიზნის გათვალისწი- მოძრაობის შესახებ კანონის 5 V 1 მუხლი).
ნება: ნივთიდან შემოსავლის მიღების შესაძლებლობა არის
ვასოს ტრაილერი წარმოადგენდა ავტომზიდს საგზაო
მხოლოდ (სუფთა) ქონებრივი ინტერესის ხელყოფა და ამი-
მოძრაობის შესახებ კანონის 5 IV მუხლის მიხედვით, რომე-
ტომაც არ არის მოცული გიზოს ინტეგრიტეტის –არსებული
ლიც ამ კანონის 5 V 1 მუხლით ასევე ექცევა ავტოსატრანსპო-
ქონებრივი სიკეთეების დაუზიანებლად შენარჩუნების –
რტო საშუალების ცნების ქვეშ. ტრაილერი ამავდროულად არ
ინტერესით.6
იყო მოცემული კანონის 5 V 3 მუხლით გათვალისწინებული
ბბ) უფლებამოსილი მფლობელობის შეზღუდვა ის მექანიკური სატრანსპორტო საშუალება, რომელიც უკვე
აღარ ითვლება ავტოსატრანსპორტოდ, რადგან მას ადამია-
კლიენტთა დაკარგვისას, სარგებლობის შეზღუდვისა და
ნებისა და ტვირთის გადაზიდვისას არა მხოლოდ დამხმარე
სუფთა სახით ქონებრივი ზიანის ერთმანეთისაგან გამიჯვნი-
ფუნქცია აქვს, არამედ ეს მისი პირდაპირი დანიშნულებაა.
სათვის, გადამწყვეტია სამართლებრივი პოზიციის (პოზიციას
მიკუთვნებული) დაცვითი სფერო, რომელშიც მოხდა ჩარე- განსხვავებულადაა საქმე ტრაილერის მისაბმელზე შე-
ვა.7 აქ ეს არის მოიჯარე გიზოს უფლებამოსილი მფლობე- მოდებული ტრაქტორის შემთხვევაში, რადგან ის სწორედ
ლობა ბენზინგასამართ სადგურზე.8 ეს მოიცავს არა მხოლოდ რომ ექცევა (პირდაპირ არის ნახსენები) საგზაო მოძრა-
ნეგატიურ მოგერიების უფლებებს (160, 161), არამედ ასევე ობის შესახებ კანონის 5 V 3 მუხლის ქვეშ და ამგვარად არ
პოზიტიურ, გარიგებით მინიჭებულ სარგებლობის შესაძლებ- წარმოადგენს რა ავტოსატრანსპორტო საშუალებას, მასზე
ლობასაც, როგორიც არის იჯარით აღებული ნივთიდან სა- არ ვრცელდება 999 I მუხლით გათვალისწინებული პასუ-
რგებლის მიღება.9 ამიტომაც აქ ნივთის დაზიანება შეიძლება ხისმგებლობა. თუმცა აქ უმნიშვნელოა ტრაქტორის ავტო-
მდგომარეობდეს სადგურზე სარგებლობის უფლების მნიშ- სატრანსპორტო საშუალებად დაკვალიფიცირების საკითხი,
ვნელოვან ხელყოფაში. ამ დაშვებას მკაცრი წინაპირობები რადგან 999 I მუხლით პასუხისგება ემყარება ექსპლუატა-
წაეყენება. ნებისმიერ შემთხვევაში, არასაკმარისია ცალკე- ციაში მყოფი ავტოსატრანსპორტო საშუალებიდან გამო-
ული მისადგომების დროებით გადაკეტვა და ამით კლიენტთა მდინარე საფრთხეს. მართალია, ექსპლუატაციისათვის არ
ნაკადის შემცირება,10 არამედ აუცილებელია ყველა მისა- არის აუცილებელი, რომ მექანიკური საშუალება უშუალოდ
დგომი გზის მოჭრა. საგზაო მოძრაობაში იყოს ჩართული ან საერთოდ ჩართუ-
ლი ჰქონდეს მოტორი, თუმცა ტრაილერის მისაბმელზე გა-
მოცემულ შემთხვევაში ბენზინგასამართი სადგური და
დასაზიდად შემოდებული მანქანა მაინც ვერ ჩაითვლება
მასთან მისასვლელები მდებარეობდა ტრასის გადაკეტილ
ექსპლუატაციაში მყოფად, არ არის რა, ჩვეულებრივ, საექ-
მონაკვეთში, ავარიის შედეგად ეს სადგური მიუწვდომელი
სპლუატაციოდ დაშვებული საგზაო მოძრაობის წესების თა-
გახდა არა მხოლოდ გიზოს კლიენტებისათვის, არამედ თა-
ნახმად, არ არის დაზღვეული და ა. შ. აქედან გამომდინარე,
ვად გიზოსათვისაც, რის გამოც მისი პრაქტიკული გამოყენე-
გადასაზიდად შემოდებული (ან ბუქსირჩაბმული) მანქანა და
ბა შეუძლებელი იყო. ამით სრულებით ჩაიშალა ამ პერიოდის
უშუალოდ გადამზიდავი სატრანსპორტო საშულება ქმნიან
განმავლობაში სადგურით, როგორც ტრასაზე მოძრავი სატ-
999 I მუხლის გაგებით ერთიანობას, რომლის ექსპლუატაცი-
რანსპორტო საშუალებით სწრაფად მიღწევადი მომსახურე-
იდანაც მომდინარეობს საფრთხე.11
ბის ობიექტით, დანიშნულებისამებრ სარგებლობის, ისევე,
როგორც გიზოს მხრიდან მისი საწარმოო თუ ტექნიკური მიზ- მაგალითად, გადამზიდავი ტრაილერის მფლობელი აგებს
ნებისათვის გამოყენების შესაძლებლობა. პასუხს 999 I მუხლის გადასაზიდად შემოდებული ავტო-
მანქანის გადმოვარდნის ან ნაწილის მოძრობისათვის,
შესაბამისად, სახეზეა სადგურზე სარგებლობის უფლების
მაშინ, როდესაც იგივე მფლობელი არ აგებს პასუხს მის
არაუმნიშვნელო ხელყოფა. ბენზინგასამართი სადგური აქ
მანქანას მოხვედრილი ანასხლეტი აგურით გამვლელის
დაზიანებულად უნდა ჩაითვალოს.
დაზიანებისათვის.
2. ავტოსატრანსპორტო საშუალება
მისაბმელს განეკუთვნება სატრანსპორტო საშუალე-
999-ე მუხლის გაგებით, ავტოსატრანსპორტო საშუალე- ბა, რომელიც განკუთვნილია მექანიკური სატრანსპორტო
ბის ქვეშ მოიაზრება მექანიკური სატრანსპორტო საშუალე- საშუალებით მისი ბუქსირებისათვის (საგზაო მოძრაობის
ბა, რომელიც, ჩვეულებრივ, გამოიყენება გზაზე ადამიანების შესახებ კანონის 5 XXXIX მუხლი). მოცემულ შემთხვევაში
ტრაილერის საზიდი მოწყობილობა წარმოადგენდა სწორედ
5 BGH JZ 2015, 681. ნახევარმისაბმელს, ზემოთ ხსენებული გაგებით, თუმცა აქაც
6 BGH JZ 2015, 681. გადამწყვეტია სატრანსპორტო საშუალებათა ერთიანობა
7 Larenz/Canaris, Lehrbuch des Schuldrechts II/2, 13. Aufl., München
1994, 374.
999 I მუხლის მიხედვით, რაც აქ ასევე ყოველ მიზეზ გარეშე
8 BGH JZ 2015, 681. სახეზეა.
9 Medicus, Bürgerliches Recht, Rn. 607.
10 BGHZ 86, 154. 11 OLG München Urt. v. 10.07.2015 (10 U 3577/14).
83
გიორგი რუსიაშვილი შედარებითი სამართლის ჟურნალი 1/2019
ამგვარად, მოცემულ შემთხვევაში სახეზეა ნახევარმისაბ- სხვა მოსაზრების14 მიხედვით, ექსპლუატაციის ცნება უნდა
მელიანი გამწევი მანქანის (ტრაილერის), მასზე შემოდებუ- დაემყაროს მექანიკურ-ტექნიკურ პერსპექტივას, რომლის
ლი ტრაქტორისა და მისაბმელის ერთიანობისაგან შემდგარი თანახმადაც, მანქანის ექსპლუატაცია მხოლოდ მაშინ არის
ავტოსატრანსპორტო საშუალება. სახეზე, როდესაც დაქოქილია და საკუთარი ძრავის ძალით
გადაადგილდება. მოცემულ შემთხვევაში ტრაილერი ავარი-
3. მფლობელი
ის მომენტში გადაადგილდებოდა ძრავის ძალით და შესაბა-
ვასო უნდა იყოფილიყო ავტოსატრანსპორტო საშუალე- მისად, ამ მოსაზრების მიხედვითაც, მანქანის ექსპლუატაციაა
ბის მფლობელი 999 I მუხლის მიხედვით. სახეზე.
ა) მფლობელი, 999 I გამომდინარე იქიდან, რომ აქ ორივე მოსაზრება იდენტურ
შედეგამდე მიდის, კამათის გადაწყვეტა არასავალდებულოა.
ამ დანაწესის მიხედვით, ავტოსატრანსპორტო საშულების
მფლობელად ითვლება პირი, რომელსაც აქვს ფაქტობრივი მისაბმელი, მოცემულ შემთხვევაში, იმყოფებოდა ექსპ-
განკარგვის ძალაუფლება ავტომანქანაზე ან მის მისაბმელ- ლუატაციაში.
ზე და საკუთარი ხარჯით სარგებლობს მისით.12 მოცემულ
ბ) მიზეზშედეგობრივი კავშირი/კაუზალობა
შემთხვევაში ნახევარმისაბმელიანი ტრაილერი ეკუთვნოდა
ვასოს და თავადვე მართავდა მას. ამით ის ფლობდა ფაქტო- ნივთის დაზიანება უნდა იყოს ავტოსატრანსპორტო საშუ-
ბრივ ძალაუფლებას ტრაილერზე მის მისაბმელთან ერთად ალების ექსპლუატაციით მიზეზშედეგობრივად გამოწვეული.
და იყენებდა მას. ვასო იყო ტრაილერის მფლობელი 999 I საკმარისია ამ ზიანის არაპირდაპირი გამოწვევა მანქანის ან
მუხლის გაგებით. მისი მისაბმელის ექსპლუატაციის შედეგად.15 მოცემულ შემ-
თხვევაში მისაბმელის ხიდთან შეჯახების გარეშე ტრასის მო-
ბ) მძღოლი, 999 IV
ნაკვეთის გადაკეტვა არ მოხდებოდა და შეჯახების შედეგად
999 IV 1 მუხლი, კონკრეტული შემთხვევისათვის, მფლო- ამგვარი შედეგის დადგომა არ იყო გამორიცხული ზოგადი
ბელისაგან მიჯნავს მძღოლს, ანუ პირს, რომელიც ზიანის და- ცხოვრებისეული გამოცდილებიდან გამომდინარე. შესაბა-
დგომის მომენტში უშუალოდ მართავს ავტომობილს. ტრაი- მისად, აქ სახეზეა მიზეზშედეგობრივი კავშირი მანქანის ექ-
ლერის გამწევი ნაწილის მძღოლი არის ამავდროულად, სულ სპლუატაციასა და ნივთის დაზიანებას შორის.
მცირე, მანამ, სანამ მისაბმელი გამწევზეა მიერთებული,
გ) ნორმის დაცვითი მიზანი/შერაცხვის კრიტერიუმი
ასევე მისაბმელის მძღოლიც. მოცემულ შემთხვევაში ამ გა-
მიჯვნას მფლობელსა და მძღოლს შორის არანაირი მნიშვნე- გარდა ამისა, აუცილებელია, რომ დამდგარი ზიანი მოცუ-
ლობა არ ენიჭება, რადგან შეჯახების მომენტში მფლობელი ლი იყოს ბრალის გარეშე პასუხისმგებლობის მომწესრიგე-
ვასო თავად მართავდა ზემოთ ხსენებულ (ექსპლუატაციურ) ბელი ნორმით, 999 I მუხლით.16 999 I მუხლი მიზნად ისახავს
ერთიანობას და მისი პასუხისმგებლობის გამორიცხვა 999 IV საგზაო მოძრაობის წესების შესაბამისად დაშვებული ავტო-
1 მუხლზე მითითებით შეუძლებელია. სატრანსპორტო საშუალებიდან გამომდინარე საფრთხის სა-
კომპენსაციოდ დააკისროს მის მფლობელს საგზაო მოძრა-
4. ავტოსატრანსპორტო საშუალების ექსპლუატაციისას
ობის მონაწილეთათვის მიყენებული ზიანის ანაზღაურების
საფეხმავლო ხიდის დაზიანება უნდა მომხდარიყო ავტო- ვალდებულება. გამომდინარე იქიდან, რომ ნორმას ძალზე
სატრანსპორტო საშუალების ექსპლუატაციისას. ფართო მოქმედების სფერო აქვს, ეს წინაპირობა ფართოდ
უნდა განიმარტოს. ამიტომაც, საკმარისია, რომ ბენზინგა-
ა) ავტოსატრანსპორტო საშუალების ექსპლუატაცია სამართი სადგურის დაზიანება ტერიტორიალურ და დროით
საკამათოა, თუ როდის არის სახეზე ავტოსატრანსპორტო კავშირში იყოს ავტოსატრანსპორტო საშუალების ექსპლუა-
საშუალების ექსპლუატაცია. ერთი მოსაზრების თანხმად, ტაციასთან.
ეს მოცემულია, თუ მანქანა ჩართულია საგზაო მოძრაობა- მოცემულ შემთხვევაში მისაბმელის ექსპლუატაციამ განა-
ში ან იმგვარად არის გაჩერებული, რომ აქვს ზეგავლენა ამ პირობა ბენზინგასამართი სადგურის დაზიანება (იხ. ზემოთ).
მოძრაობაზე და განაპირობებს რისკებს საგზაო მოძრაობის შედეგის დადგომა – ტრასის გადაკეტვის გამო სადგურის
სხვა მონაწილეებისათვის.13 ტრაილერის გამწევი ნაწილი და მიუღწევლობა – მხოლოდ უმნიშვნელოდ იყო დროში შე-
მისაბმელი, როგორც ერთიანი სატრანსპორტო საშუალება, ყოვნებული. ამით მოცემულია ახლო დროითი და ტერიტო-
გადაადგილდებოდა ცენტრალურ ტრასაზე და ჩართული იყო რიალური კავშირი მისაბმელის ექსპლუატაციასა და ბენ-
საგზაო მოძრაობაში. გარდა ამისა, ტრაილერის ექსპლუატა- ზინგასამართ სადგურთან მისადგომის გადაკეტვას შორის.
ცია იყო ავარიის გამომწვევი გადამწყვეტი მიზეზი. ამგვარად,
ის წარმოადგენდა საფრთხეს ამ მოძრაობის სხვა მონაწი-
14 Looschelders, Schuldrecht Besonderer Teil, 10. Aufl., München
ლეთათვის. ამ მოსაზრების თანახმად, ავარია მოხდა ვასოს 2015, Rn. 1451.
მიერ ტრაილერის ექსპლუატაციის მომენტში. 15 Looschelders, Schuldrecht Besonderer Teil, 10. Aufl., München
2015, Rn. 1450.
12 BGHZ 13, 351. 16 Larenz/Canaris, Lehrbuch des Schuldrechts II/2, 13. Aufl., München
13 D. Medicus, Bürgerliches Recht, 21. Aufl, München 2008, Rn. 633. 1994, 621.
84
ტრაილერის მძღოლი ვასო კაზუსი
ბენზინგასამართი სადგურის დაზიანება მოცულია 999 I მუ- ლიც იყო მიზეზშედეგობრივი დამდგარი ზიანისათვის. აქ
ხლის დაცვითი მიზნით. ცალსახაა, რომ ვასოს მოქმედების – ტრაილერზე შემოდე-
ბული ტრაქტორის კოდალით ხიდის ჩამოქცევის – გარეშე
დ) ბრალის გარეშე პასუხისმგებლობა/პასუხისმგებლო-
ტრასის გადაკეტვა არ იქნებოდა აუცილებელი და არც გიზო
ბის გამომრიცხავი გარემოება
დაკარგავდა შემოსავალს. გარდა ამისა, მოცემული ტიპის
999 I მუხლით გათვალისწინებული პასუხისმგებლობა ზიანი არ იყო არასავარაუდო.
არის ბრალისაგან დამოუკიდებელი, რაც ნიშნავს იმას, რომ
პრობლემურ შემთხვევებში აუცილებელია ორი მიზეზშე-
უკვე საფრთხის წყაროს შექმნა საკმარისია იმისათვის, რომ
დეგობრიობის ცალ-ცალკე გამოყოფა, კერძოდ: 1. კაუ-
ავტოსატრანსპორტო საშუალების ექსპლუატატორს შეერა-
ზალობა ქმედებასა და სიკეთის ხელყოფას შორის (პასუ-
ცხოს სიკეთის ხელყოფა. პასუხისმგებლობის გამომრიცხავი
ხისმგებლობის წარმომშობი მიზეზშედეგობრიობა) და 2.
გარემოება 999 II მუხლის მიხედვით აქ ცალსახად არ არის
კაუზალობა სიკეთის ხელყოფასა და ზიანს შორის (პასუ-
მოცემული.
ხისმგებლობის მასშტაბის განმსაზღვრელი კაუზალობა).
5. ზიანი მაგალითად, თუ პირი გააფრენს მეხუთე სართულიდან
ქაღალდის თვითმფრინავს, რომელიც შემთხვევით ჩა-
გიზოს უნდა მისდგომოდა ზიანი. ზიანის გამოთვლა ხდე- უფრინდება პირში ეზოში მოსეირნე დაზარალებულს და
ბა 408-ე და მომდევნო მუხლების მიხედვით. აქ შეიძლება მნიშვნელოვანად დააზიანებს მის საყლაპავ ტრაქტს, აქ
სახეზე იყოს ზიანი მიუღებელი შემოსავლის სახით, 411-ე მუ- პასუხისმგებლობა გამორიცხულია უკვე ქმედებასა და სი-
ხლი მიხედვით. ეს მოიცავს საწარმოს უმოქმედობით ხელი- კეთის ხელყოფას – ჯანმრთელობის დაზიანებას – შორის
დან გაშვებულ მოგებასაც, რაც აქ უდავოდ სახეზეა. კაუზალობის არარსებობის გამო. შესაბამისად, უმნიშვნე-
შუალედური შედეგი: გიზოს აქვს ვასოსაგან, 999 I მუ- ლოა, იყო თუ არა დაზარალებულისათვის მიყენებული
ხლის მიხედვით, ზიანის ანაზღაურების სახით 63 320 ლარის ზიანის ოდენობა იმით განპირობებული, რომ მას ხორხის
მოთხოვნის უფლება. ოპერაცია ჰქონდა გაკეთებული და მასში უცხო სხეულის
მოხვედრა ორმაგად დამაზიანებელი იყო – პასუხისმგებ-
II. ზიანის ანაზღაურების მოთხოვნა 992-ე მუხლის მიხედ- ლობის მასშტაბის განმსაზღვრელი კაუზალობა.
ვით
3. მართლწინააღმდეგობა
გიზოს შეიძლება ჰქონდეს ასევე 992-ე მუხლის სა-
ფუძველზე 63 320 ლარის, როგორც ზიანის, ანაზღაურების მართალია, ვასომ გიზოს საკუთარი ქმედებით მიაყენა ზი-
მოთხოვნის უფლება. ანი – დააკარგვინა შემოსავალი – თუმცა ეს, სუფთა სახით
ქონებრივი ზიანი, მხოლოდ მაშინ ითვლება მართლსაწინა-
992-ე მუხლი როგორც დელიქტური გენერალური დათქ- აღმდეგოდ, თუ ამავდროულად წარმოდგენს აბსოლუტური
მა არ განიდევნება 999-ე მუხლთან კონკურენციისას. სიკეთის ხელყოფას ან დამცავი კანონის (მოცემული ზიანი-
მართალია, ეს უკანასკნელი დანაწესი ითვალისწინებს საგან პირის დამცავი კანონის) დარღვევას.
ბრალის გარეშე პასუხისმგებლობას, თუმცა იცავს მხო- ა) საკუთრების ხელყოფა
ლოდ კონკრეტულ სიკეთეებს (სიცოცხლე, სხეული, ჯა-
ნმრთელობა, ნივთის დაზიანება). ავტოსატრანსპორტო ვასოს აქ შეიძლება ხელეყო გიზოს საკუთრება, როგორც
საშუალების მფლობელმა კი, შეიძლება ამ საშუალებით აბსოლუტური სიკეთე. ამის წინაპირობას წარმოადგენს ბენ-
ბრალეულად ხელყოს დაზარალებულის სხვა აბსოლუტუ- ზინგასამართ სადგურზე გიზოს საკუთრება. თუმცა ეს, მოცე-
რი სიკეთეები, რა დროსაც ძალაში რჩება 992-ე მუხლის მულ შემთხვევაში, ასე არ იყო, რადგან გიზო იყო მხოლოდ
მიხედვით პასუხისმგებლობა. გარდა ამისა, 992-ე მუხლი მოიჯარე და მისი საკუთრება ბენზინგასამართ სადგურზე ვერ
999-ეს გვერდით გამოიყენება იმ სიკეთეების დაზიანების იქნებოდა ხელყოფილი.
შემთხვევაში რომელიც ნახსენებია ამ უკანასკნელ მუხლ- ბ) მფლობელობის ხელყოფა
ში, ისევე, როგორც სუფთა სახით ქონებრივი ზიანის შემ-
თხვევაში. აბსოლუტურ უფლებას 992-ე მუხლის გაგებით, რომელიც
ხელყო ვასომ, აქ შეიძლება წარმოადგენდეს გიზოს უფლე-
1. ზიანი ბამოსილი მფლობელობა ნივთზე, რომელიც მას ეკუთვნო-
ზიანი 992-ე მუხლის ფარგლებშიც გამოითვლება 999-ე და იჯარის ხელშეკრულებიდან (581 I 1). ამის წინაპირობას
მუხლის იდენტურად, კერძოდ, 408-ე და მომდევნო მუხლე- წარმოადგენს ის ფაქტი, რომ მფლობელობა იყოს 992-ე
ბის მიხედვით და 411-ე მუხლის თანახმად, წარმოადგენს 63 მუხლის მიხედვით (აბსოლუტურად) დაცული სიკეთე. აბსო-
320 ლარს. ლუტურად დაცულ სიკეთეებს 992-ე მუხლის გაგებით ერთმ-
ნიშვნელოვნად განეკუთვნება ისეთი უფლებები, როგორე-
2. კაუზალური ქმედება ბიცაა საკუთრება, სხეული, ჯანმრთელობა, თავისუფლება,
ზიანი უნდა იყოს გამოწვეული ვასოს ქმედებით, რომე- რომელთა ხელყოფაც ავტომატურად ითვლება მართლსაწი-
ნააღმდეგოდ. ამის საპირისპიროდ, მფლობელობა აღწერს
85
გიორგი რუსიაშვილი შედარებითი სამართლის ჟურნალი 1/2019
მხოლოდ პირის ფაქტობრივ ბატონობას ნივთზე.17 თუმცა და მოწყობილ საწარმოზე უფლების ხელყოფა, თუმცა ეს
მფლობელობა წარმოადგენს დელიქტური წესით დაცულ შემადგენლობა არის სუბსიდიარული და მხოლოდ მას
უფლებას იმდენად, რამდენადაც ის მფლობელს მესაკუთ- შემდეგ უნდა შემოწმდეს, როდესაც ყველა სხვა აბსოლუ-
რის დარ სამართლებრივ პოზიციას ანიჭებს, ანუ აბსოლუ- ტური უფლების ხელყოფა გამორიცხულია – მაგალითად,
ტურ პოზიციას, რომელიც დაცულია ყველა პირის წინაშე. თუ აქ სახეზე არ იქნებოდა მფლობელობის ხელყოფა.22
ამ გაგებით, მართლზომიერი მფლობელობა, ყოველ მიზეზ გარდა ამისა, ამ კონკრეტულ შემთხვევაში ხელყოფა არ
გარეშე, წარმოადგენს დელიქტური წესით დაცულ უფლე- წარმოადგენდა პირდაპირ ჩარევას საწარმოს ფუნქციო-
ბას.18 მართლზომიერი მფლობელობა მფლობელს მესაკუთ- ნირებაში, რის გამოც გიზო მოწყობილ და ამუშავებულ
რის დარად ანიჭებს ნივთით სარგებლობისა და მოგერიების საწარმოზე უფლების დარღვევის გამო ვერ მოითხოვდა
უფლებებს (160-ე და მომდევნო მუხლების მიხედვით), რის ზიანის ანაზღაურებას.23
გამოც მისი ჩამორთმევა წარმოადგენს დელიქტს 992-ე მუ-
გ) საგზაო მოძრაობის შესახებ კანონის 20 VII, 21 XXII, 18
ხლის გაგებით.
I გ), 21 X, 47 VI, VIII ა) მუხლები
გამოთქმულია კიდევ ერთი მოსაზრება, რომელიც დე-
აბსოლუტური სიკეთის ხელყოფის გარდა, მართლწინაა-
ლიქტურ დაცვას ავრცელებს ასევე არამართლზომიერ
ღმდეგობა აქ შეიძლება განპირობებული იყოს ასევე საგზაო
მფლობელობაზეც, თუ მფლობელი უფლებამოსილია და-
მოძრაობის შესახებ კანონის მთელი რიგი მოთხოვნების,
იტოვოს ნივთიდან მიღებული სარგებელი.19 გარდა ამისა,
კერძოდ, კანონის 20 VII, 21 XXII, 18 II გ), 21 X, 47 VI, VIII ა)
არსებობს ასევე უფრო შორს მიმავალი მოსაზრება,20 რო-
მუხლების დარღვევით. ეს დანაწესები აკისრებენ არაგაბა-
მელიც დელიქტური დანაწესის გავრცელებას მოითხოვს
რიტული სატრანსპორტო საშუალების – რასაც წარმოადგე-
ნებისმიერ არამართლზომიერ მფლობელობაზეც, იმ არ-
ნდა ტრაქტორთან ერთად 4,5 მეტრის სიმაღლის ავტომზიდი
გუმენტით, რომ მფლობელობის დაცვის უფლება მფლო-
ტრაილერი – მფლობელსა და მძღოლს მარშუტის უფლება-
ბელს ამ შემთხვევაშიც ენიჭება. ეს უკანასკნელი მოსა-
მოსილ ორგანოსთან წინასწარ შეთანხმებისა და ესტაკადე-
ზრება ქართულ სამართალში მარტივად შეიძლება იქნეს
ბისა თუ ხიდების ქვეშ განსაკუთრებული სიფრთხილით გა-
უარყოფილი – არაკეთილსინდისიერ არაუფლებამოსილ
ვლის ვალდებულებას, რისი შესრულების შემთხვევაშიც აქ
მფლობელს არ აქვს მფლობელობის დაცვის შესაძლებ-
ხიდი არ ჩამოიქცეოდა.
ლობა (160 1) და არასწორი იქნებოდა მისთვის დელიქ-
ტური დაცვის მინიჭება. რაც შეეხება, კეთილსინდისიერ აა) საგზაო მოძრაობის შესახებ კანონის დანაწესების და-
არაუფლებამოსილ მფლობელს, მას, მართალია, რჩება მცავი ხასიათი
ნივთიდან მიღებული სარგებელი (163 I 2), თუმცა სა-
რგებლის დატოვების უფლება არ ნიშნავს იმას, რომ მას საკითხავია, წამოადგენს თუ არა საგზაო მოძრაობის შე-
აქვს სარგებლის მიღების უფლებამოსილება, ანუ სარგებ- სახებ კანონი დამცავ კანონს 992-ე მუხლის მიხედვით, ანუ
ლობის უფლება. ამ არაუფლებამოსილ მფლობელს რომ კანონს, რომლის დანაწესების დარღვევაც განაპირობებს მა-
სცოდნოდა საკუთარი არაუფლებამოსილების შესახებ, რთლწინააღმდეგობას დელიქტური სამართლის გაგებით.24
დაკარგავდა მას – სამართლებრივი პოზიცია, რომლის ააა) დაცვის საგანი
გაცნობიერებაც მის გაქარწყლებას იწვევს, ვერ ჩაითვლე-
ბა მართლწესრიგის მიერ აღიარებულად და აბსოლუტური ამისათვის, პირველ რიგში, აუცილებელია, რომ ეს და-
უფლების დარად დაცულად, რის გამოც არამართლზომი- ნაწესები, რომლებიც დაირღვა ცალკეულ შემთხვევაში,
ერი მფლობელობის დელიქტური დაცვა 992-ე მუხლის ატარებდნენ მესამე პირთა დამცავ ხასიათს. ეს ეხება ასევე
მიხედვით უნდა გამოირიცხოს.21 ზემოთ მოყვანილ ნორმებს – აუცილებელია, რომ ისინი ემ-
სახურებოდნენ კონკრეტული პირთა წრის დაცვას. საგზაო
აქ მოცემულია გიზოს უფლებამოსილი მფლობელობა, მოძრაობის შესახებ კანონის დანაწესები – რომლებიც სა-
რისი ხელყოფაც უდავოდ უნდა ჩაითვალოს 992-ე გაგებით ტრანსპორტო საშუალების მფლობელს/მძღოლს გარკვეულ
მართლსაწინააღმდეგოდ. მართლწინააღმდეგობის გამომ- ვალდებულებებს აკისრებენ – ყოველ მიზეზ გარეშე ემსახუ-
რიცხავი გარემოება სახეზე არ არის. რება ამ მოძრაობის სხვა მონაწილეების დაცვას.
აქ შეიძლება მოცემული ყოფილიყო ასევე ამუშავებულ 22 BGH JZ 2015, 682.
23 BGH JZ 2015, 682.
17 Larenz/Canaris, Lehrbuch des Schuldrechts II/2, 13. Aufl., München 24 მაგალითად, ასეთ დამცავ კანონს არ წარმოადგენს სისხლის
1994, 396. სამართლის კოდექსის 129-ე მუხლი (დაუხმარებლობა), რადგან ის არ
18 Larenz/Canaris, Lehrbuch des Schuldrechts II/2, 13. Aufl., München ემსახურება საზოგადო ინტერესის მიღმა ასევე კერძო ინტერესების დაცვას,
1994, 396; Wagner, in Münchener Kommentar zum BGB, 7. Aufl. 2017, რის გამოც პირი, რომელსაც სხვა პირის მხრიდან დაუხმარებლობით
§ 812 Rn. 289. ადგება ზიანი, ვერ მოსთხოვს მას ამ ზიანის ანაზღაურებას 992-ე მუხლის
19 Medicus, AcP (1965), 120; Medicus/Petersen, Bürgerliches Recht, შესაბამისად. სისხლის სამართლის კოდექსის 129-ე მუხლის მიზანი არის
24. Aufl., München 2013, Rn. 607. სოციალურად გასაკიცხი ქცევის სანქციონირება (საზოგადო ინტერესი)
20 Wieser, JuS (1970), 559. და არა დაუხმარებლობის შედეგად დაზარალებულის ზიანისაგან დაცვა
21 შდრ. შეჯამებისათვის Wagner, in Münchener Kommentar zum (კონკრეტული პირის დაცვა), წინააღმდეგ შემთხვევაში ზიანის გარეშე
BGB, 7. Aufl. 2017, § 812 Rn. 289. პასუხისმგებლობა არ დადგებოდა.
86
ტრაილერის მძღოლი ვასო კაზუსი
87
გიორგი რუსიაშვილი შედარებითი სამართლის ჟურნალი 1/2019
ლის) კუთხით სრულებით უმნიშვნელოა, რადგან სახეზე არ ნააღმდეგობის არარსებობის გამო. მართალია, ვასომ და-
არის გივისათვის მიკუთვნებული უფლების დაცულ სფეროში არღვია საგზაო მოძრაობის შესახებ კანონის მთელი რიგი
ჩარევა. გივის ნებისმიერ შემთხვევაში რჩებოდა სხვა ქუჩი- დანაწესები (იხ. ზემოთ), თუმცა არც ერთი მათგანი არ იცავს
თა და ამ ქუჩაზე განლაგებული ბენზინგასამართი სადგუ- საგზაო მოძრაობის მონაწილეს მის სიკეთეებზე უშუალო ზე-
რით სარგებლობის შესაძლებლობა. ამგვარად, სატვირთო მოქმედების გარეშე სუფთა ქონებრივი ზიანისაგან: მოთხო-
მანქანით სარგებლობის შესაძლებლობა შეუზღუდავად იყო ვნა იმ ზიანის ანაზღაურებასთან დაკავშირებით, რომელიც
უზრუნველყოფილი. პირს ადგება კონკრეტულ ქუჩაზე გავლის შეუძლებლობის
გამო, არ არსებობს. კონკრეტულ გზებზე შეუფერხებლად
საბოლოო ჯამში, აქ გივი ითხოვს სუფთა სახით ქონებ-
გადაადგილების შესაძლებლობა შედის მხოლოდ საჯარო
რივ ზიანს, რომელიც არ ანაზღაურდება არც 999 I და არც
ინტერესებში. ინდივიდუალური ქონებრივი ინტერესები ამ
992-ე მუხლის მიხედვით. 999 I მუხლით პასუხისმგებლობა
დანაწესების დაცვითი მიზნით მოცული არ არის.
გამორიცხულია, იქიდან გამომდინარე, რომ აქ დაზიანებული
არ არის იქ ჩამოთვლილი აბსოლუტური სიკეთეები, ხოლო შედეგი: გივის არ აქვს ვასოსაგან ზიანის ანაზღაურების
992-ე მუხლის მიხედვით პასუხისმგებლობა – მართლწი- მოთხოვნა.
88