კითხვებზე პასუხი

შესავალი
სამართალმცოდნეობაში
1. სამართლის წყაროები. სამოსამართლო სამართალი, როგორც სამართლის წყარო.

განასხვავებენ სამართლის სოციოლოგიურ და იურიდიულ წყაროს ცნებებს.

სოციოლოგიური - ეწოდება რეალური სინამდვილის ფაქტებს, რომელთა გავლენით

ყალიბდება სამართალი. ამ თვალსაზრისით, კანონი არ არის კანონმდებლის „აღმოჩენა“.
კანონშემოქმედებით პროცესზე დიდ გავლენას ახდენს სხვადასხვა სოციალური ფაქტორი,
ინტერესთა ჯგუფები, პარტიები, საზოგადოებრივი აზრი, პრესა... ეს მოვლენები საბოლოოდ
ასახულია კანონში.

იურიდიული - მოიცავს პოზიტიურ კანონმდებლობას. იურიდიულ სამეცნიერო

ლიტერატურას, სასამართლო პრაქტიკას, მართლშეგნებას. იურიდიული წყარო არის
პრესკრიფციული და არა დესკრიფციული მოვლენა. იურიდიული წყარო ადგენს
სავალდებულოდ შესასრულებელ მოთხოვნებს, ასეთ მოთხოვნებს, მართალია, არ ადგენს
სოციოლოგიური წყარო, თუმცა მას დიდი მნიშვნელობა აქვს იურიდიული
გადაწყვეტილების მიღების პროცესში. (ვიწრო გაგებით, სამართლის წყაროდ მიჩნეულია ის
ფორმები, რომლებშიც სახელმწიფო გამოხატავს სამართლებრივ ნორმებს).

სამოსამართლო სამართალი არის სამართლის შეფარდების და არა სამართალშემოქმედების

აქტი. სასამართლო გადაწყვეტილება არ წარმოადგენს სამართლის წყაროს.
მართლმსაჯულება არის არა სამართლის წყარო, არამედ სამართლის შემეცნების წყარო.
სასამართლო პრაქტიკა ხშირად შემეცნებითი სახის, დამხმარე ფუნქციას ასრულებს.
უზენაესი და საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილებებს აქვთ ფაქტობრივი ბოჭვის
ძალა. სასამართლოს შეუძლია გადაუხვიოს პრეიუდიციებს, მაგრამ უნდა დაასაბუთოს ამ
გადახვევის მართლზომიერებაამ შემთხვევაში მოსამართლე არის არა მართო
კანონშემფარდებელი, არამედ სამართალშემოქმედიც.არსებობს ჩვეულებითი სამართალი,
სამოსამართლო სამართალი და იურისტების სამართალი;

“ იურისტების სამართალი“ ცნობილი იყო ჯერ კიდევ ძველ რომში. იგი განიხილებოდა
როგორც პოზიტიური სამართლის შემადგენელი ნაწილი. სავალდებულო ძალა და
გავრცელების მასშტაბი დამოკიდებული იყო კონკრეტული პირის ავტორიტეტსა და მის
სოციალურ ჯგუფზე. „იურისტების სამართალი“ ეწოდება სწავლული იურისტების ან
სამართალმცოდნეთა გარკვეული ჯგუფის მიერ განვითარებული შეხედულებების

1
ერთობლიობას, იურისტების სამართალში არსებულ შეხედულებებს დღესაც უწევენ
ანგარიშს დასავლური დემოკრატიის ქვეყნები, თუმცა მისი როლი თანამედროვე დროში
საკმაოდ დაეცა. იგი უნდა განვიხილოთ როგორც რეკომენდაცია, რჩევა, რომელსაც არ აქვს
ლეგიტიმაცია. იგი არ წარმოადგენს სამართლის წყაროს, ამავე დროს დიდი მნიშვნელობა
აქვს სამართალშემოქმედების პროცესში.

ჩვეულებითი სამართალი - სამართლის უძველესი წყაროა. ისტორიულად სამართალი

ჩამოყალიბდა როგორც ქცევის წესების ერთობლიობა, რომელიც თაობიდან თაობას
გადაეცემოდა ზეპირად და ხალხის ისტორიულ ცნობიერებაში ყოფიერებდა. ჩვეულებითი
სამართალი ეფუძნება ნორმის გამოყენების ხანგძლივ ტრადიციასა და მის აღიარებას
საზოგადოების მიერ. მისი სავალდებულოობა ფაქტობრივად აღიარებულია და

ფაქტობრივად იცავენ. ჩვეულებითი სამართალი ყალიბდება არა მარტო პრიმიტიულ, არამედ

განვითარებულ კულტურებშიც. იგი ჩაანაცვლა პოზიტიურმა სამართალმა. ჩვეულებითი
სამართლის ჩამოყალიბების ზუსტი დრო არ ვიცით, ვინაიდან იგი ითვლება როგორც
განვითარების შედეგი და არა სამართალშემოქმედების აქტი. ჩვეულება ანონიმურად
ყალიბდება. შეიძლება ჩვეულებითი სამართლის ნორმის საფუძველზე შეიქმნას
საკანონმდებლო ნორმა. (კომერსანტებს შორის დუმილით გარიგების დადების წესი).
ჩვეულებითი სამართალი პოზიტიური სამართლის განვითარების შემდეგ არ გამოდევნილა.
იგი დღესაც გამოიყენება. დიდია მისი როლი საერთაშორისო სამართალში. საქართველოში
ჩვეულებითი სამართალი გამოიყენება მხოლოდ იმ შემთხვევაში თუ იგი არ ეწინააღმდეგება
პოზიტიურ სამართალს და საჯარო წესრიგს. ჩვეულებით სამართალს არ უკავია
განსაზღვრული რანგი. კანონი და ჩვეულებითი სამართალი ერთი და იმავე რანგისაა

2. სამართლის ნორმის სტრუქტურა.

ნორმაშედგება 2 ნაწილისგან:
- დესკრიფციული (ფაქტობრივიურთიერთობარომელიცნებადართულია,
აკრძალულია, ანმოთხოვნილია)
- ნორმატიულინაწილი
(რომელიცამბობსესფაქტობრივიურთიერთობააკრძალულია,
ნებადართულიათუმოთხოვნილია)

სამართლისნორმაჩვეულებრივმოცემულიამოთხოვნის,
აკრძალვისანნებართვისსახით.

მოთხოვნა - მაგ. ყველასამართლებრივიაქტიუნდაშეესაბამებოდესკონსტიტუციას.

სიტყვა„უნდა“ხშირადგამოიყენებაასეთშემთხვევაში.

აკრძალვა - ჩვეულებრივგამოიხატებასიტყვით„აკრძალვა“
(საქართველოსტერიტორიისგასხვისებააკრძალულია)

2
 ნებართვა - (პარლამენტისწევრებიშეიძლებაგაერთიანდნენსაპარლამენტოფრაქციაში)

ჩვეულებრივიშვიათადგამოიყენებანებართვისფორმა,
ვინაიდანნებადართულისისრაცაკრძალულიარარის.
აღნიშნულიპრინციპიმოქმედებსმხოლოდკერძოსამართალში.
სახელმწიფომხოლოდკანონისმიხედვითმოქმედებს.
სამართლისნორმაშედგებაორიძირითადინაწილისაგან:
- ფაქტობრივიშემადგენლობა
- იურიდიულიშედეგიმაგალითისგანხილვით,
ადვილიგასაგებიათურომელიაფაქტობრივიშემადგენლობა.
„ვინცქურდობაჩაიდინა, ისდაისჯება“„ისდაისჯება“არისიურიდიულიშედეგი,
ხოლოპირველინაწილიწარმოადგენსფაქტობრივშემადგენლობას.
- სამართლისნორმისსტრუქტურაგამოიხატება„თუ...მაშინ“კონსტრუქციით.
ფაქტობრივიშემადგენლობაშეიძლებაიყოსგანსაზღვრულიანგანუსაზღვრელი.
განსაზღვრულიარმოითხოვსგანმარტებას, მასმიეკუთვნებაზომა, წონა, რიცხვი.

განუსაზღვრელი - მოითხოვსგანმარტებას.
განუსაზღვრელითავისმხრივშედგენილობითარისდესკრიფციულიდანორმატიული.
ნორმისფაქტობრივიშემადგენლობაშეიძლებაიყოსკუმულაციურიან/დაალტერნატიული.კ
უმულაციურისდროსშედეგისდადგომადაკავშირებულიარამდენიმეპირობისერთობლიობ
ასთან (გამოიხატება„და“კავშირით).
ალტერნატიულისდროსმოიცავსორანმეტპირობას, რომელთაგანერთ-
ერთისარსებობისშემთხვევაშიდგებაიურიდიულიშედეგი.
(გამოიხატება„ან“კავშირით)რაცშეეხებასანქციებს -
სანქციაშეიძლებაიყოსპოზიტიურიდანეგატიური.ძირითადადგამოიყენებანეგატიურისან
ქცია,ხოლოპოზიტიურიგამოიყენებაროცამართლზომიერიმოქმედებისწახალისებახდება.
სანქციაშეიძლებაიყოს

− რეპრესიული, (ანგარიშსუწევსდაზარალებულმხარეს)
− რესტიტუციული (ნორმისდარღვევამდეარსებულიმდგომარეობისაღდგენა)
− პრევენციული. (სამართალდარღვევისთავიდანაცილება)

სამართლისნორმებიშეიძლებადაიყოსნორმისადრესატებისადანორმატიულიმოქმედებისძალ
ისმიხედვით. ადრესატებისმიხედვით:
- ინდივიდუალური (კონკრეტულადგანსაზღვრულიპირისაკენ)
- ზოგადი (ყველა). ნორმაშეიძლებაიყოსუპირობო
(შესასრულებელიაყოველგვარიწინაპირობისგარეშე) და
- განპირობებული. (მოქმედებსმხოლოდგანსაზღვრულიპირობებისარსებობისას)
დეფინიციურინორმამოქმედებსმხოლოდსხვანორმებთანკავშირში,
ლეგალურიდეფინიციები,
როგორცწესიგვხვდებაკანონისზოგადნაწილი.ისინიგვეხმარებიანუკეთგავიგოთკანონ
ი.

3
 3. სამართლის ნორმის ცნება და სახეები.

სამართალი შედგება მხოლოდ და მხოლოდ ნორმებისაგან. სამართლის ნორმათა

ერთობლიობა კი მართლწესრიგია. ნორმა არის ენობრივი ფორმით მოცემული აზრობრივი
სტრუქტურა ის არის პრესკრიფციული წინდადება შესაბამისად დესკრიფციული
წინადადებებისგან განსხვავებით ვერ ვიტყვით ის ჭეშმარიტია თუ არა, ის შეიძლება ის იყოს
სამართლებრივი ან უსამართლო მიზანშეწონილი ან მიზანშეუწონელი. ნორმა ადგენს იმას
რაც უნდა იყოს. სამართლის ნორმა ჰიპოტეთური ჯერარსული წინადადებაა. სამართლის
ნორმა იმპერატიულია ან უნდა განხორციელდეს ან არა. ნორმა შეიძლება მოცემული იყოს
არა ენობრივი ნიშნებიდან მაგ: ავტოსაგზაო ნიშნები, ამავე დროს ნორმის შინაარსი ყველა
შემთხვევაში ენობრივი ფორმით უნდა იყოს გამოხატული.

სოციალურინორმებიდატექნიკურინორმები

სამართლისნორმაწარმოადგენსსოციალურინორმისერთ-ერთსახეს.
სამართლისგარდასოციალურინორმებისსისტემამოიცავს, მორალს, ჩვეულებას, მოდასდაა.შ.
სოციალურინორმააწესრიგებსურთიერთობას,
ინდივიდებსდაასევეინდივიდებსადასოციალურჯგუფებსშორის.
სოციალურინორმაშესასრულებლადსავალდებულოქცევისწესია.ქართულისამართალიტექნიკ
ურინორმისლეგალურდეფინიციასარიცნობს.
ტექნიკურინორმამოიცავსმომსახურებისტექნიკურსაფუძვლებსმშენებლობისსაპროექტონორ
მებს, უსაფრთხოებისღონისძიებებს, რომლებიცადამიანისსიცოცხლის,
ჯანმრთელობისდაქონებისდაცვასემსახურება.მათშეიძლებანორმატიულიმნიშვნელობაცმიენ
იჭოს. სამართლისნორმებიშეიძლებადაიყოს:
ნორმისადრესატებისდანორმისმოქმედებისძალისმიხედვით.

ადრესატებისმიხედვითგანასხვავებენზოგადდაინდივიდუალურნორმებს.

ინდივიდუალურინორმამიმართულია, კონკრეტულიგანსაზღვრულიპირისაკენ,
როგორცერთიასევერამდენიმეინდივიდისაკენ.

ზოგადინორმამიმართულიაინდივიდთაჯგუფისაკენ.
ნორმატიულიმოქმედებისძალისმიხედვითნორმებიიყოფიანიერარქიულად.

უპირობონორმისშესრულებასავალდებულოაყოველგვარიწინაპირობისგარეშე. მაგ:
ნუმოსწევ.

განპირობებულინორმამოქმედებსმხოლოდგანსაზღვრულიპირებისარსებობისას,
გამოიხატებაკონსტრუქციითთუ-მაშინ.

დეფინიციურინორმა,მოქმედებსმხოლოდსხვანორმებთანკავშირში.

4
სამართლის ნორმები მართლწესრიგის "ელემენტარული ნაწილებია", ანუ მართლწესრიგი
სამართლის ნორმათა ერთობლიობაა.

#2

ნორმა არ შეიძლება იყოს ჭეშმარიტი ან მცდარი, იგი შეიძლება დავახასიათოთ როგორც

სამართლიანი ან უსამართლო, მიზანშეწონილი ან მიზანშეუწონელი.

სამართლის ნორმა იმპერატიულია. ნორმა ადგენს რა უნდა განხორციელდეს ან არ უნდა

განხორციელდეს ნორმის ადრესატის მიერ. ნორმის სავალდებულოობა არ არის
დამოკიდებული ნორმატიული მოთხოვნის მართებულობაზე.

ნორმა ენობრივი ფორმით გამოხატული ჯერარსული წინადადებაა.

ნორმის გარეგანი გამოხატულების ერთადერთი საშუალებაა ენა. არაენობრივი – ავტოსაგზაო

ნიშანი, მაგრამ მისი შინაარსიც ყველა შემთხვევაში ენობრივი ფორმით უნდა იყოს
გამოხატული.

არსებობს სოციალური და ტექნიკური ნორმები:

სოციალური ნორმა – მოიცავს სამართლის ნორმებს, მორალს, ჩვეულებას და სხვა. აწესრიგებს

ურთიერთობას ინდივიდებსა და სოც. ჯგუფებს შორის. იგი შესასრულებლად
სავალდებულოა და მისი დაცვა უზრუნველყოფილია შესაბამისი სანქციით.

ტექნიკური ნორმა – ეფუძნება მეცნიერების, ტექნიკისა და პრაქტიკის გამოცდილებას. მას არ

აქვს იურიდიულად სავალდებულო ძალა. ტექნიკური ნორმა ემსახურება ადამიანის
სიცოცხლის, ჯანმრთელობის, ქონებისა და გარემოს დაცვას. უმეტესად მოცემულია
რეკომენდაციის სახით.

4. სამართლებრივი სისტემები (რომანულ-გერმანული, ანგლო-ამერიკული, რელიგიური

და ჩვეულებითი).

რომანულ-გერმანული - კონტინენტური სამართლის სისტემაში შეიძლება გამოიყოს

რომანული (დიდია ფრანგული სამართლის გავლენა) და გერმანული სამართლის
(ჩამოყალიბდა გერმანული იურიდიული მეცნიერების გავლენით) ქვეყნები. რომანული
სამართალი ჩამოყალიბდა ნაპოლეონის ეპოქის კანონმდებლობის გავლენით. კონტინენტური
ევროპისა და ანგლო-ამერიკულ სამართლის ოჯახის ქვეყნებს შორის არსებული განსხვავება
უკავშირდება პოზიტიურ კანონმდებლობას, როგორც სამართლის წყაროს. კონტინენტური
ევროპის ქვეყნებში სამართლის უმთავრესი წყაროა პოზიტიური კანონმდებლობა, ანგლო-
ამერიკული სამართლის ქვეყნებში კი სამოსამართლო პრეცედენტი. კონტინენტური ევროპის
ქვეყნებში, ანგლო-ამერიკული სამართლის ქვეყნებისგან განსხვავებით, პრეიდუციებს არ

5
აქვთ მბოჭველი ძალა. კონტინენტურ ევროპაში სამართლის პროფესურა აანალიზებდა
ზოგად და არა კონკრეტულ შემთხვევებს. კონტინენტური ევროპის იურიდიული
აზროვნების წესი დედუქციურია-მიმართულია ზოგადიდან კონკრეტულისკენ.
ანგლოსაქსური იურისტის აზროვნება ინდუქციურია-მიმართულია კონკრეტულიდან
ზოგადისკენ. სამართლის კონტინენტურ და ანგლო-ამერიკულ სისტემებს შორის არსებული
განსხვავება ნელ-ნელა ქრება. არსებითად შეიცვალა მოსამართლეთა როლიც.

ანგლო-ამერიკულ სამართალს განეკუთვნება ინგლისის სამართალი, დიდი ბრიტანეთის

დომინიონი ქვეყნებისა და ბრიტანეთის იმპერიის ყოფილი კოლონიების სამართალი, ასევე
აშშ-ს სამართალი. დიდ ბრიტანეთში დღემდე მოქმედებს ფიქცია, რომლის თანახმადაც
უზენაეს მართლმსაჯულებას ახორციელებს პარლამენტის ზედა პალატა. თუმცა,
სინამდვილეში საქმე ეხება პარლამენტისგან განცალკევებულ, დამოუკიდებელ
სასამართლოს. თანამედროვე ინგლისელ მოსამართლეთა შეხედულებები ნაკლებად
განსხვავდება კონტინენტური ევროპის მოსამართლეთა შეხედულებებისგან. ბრიტანული
სამართლის სისტემისგან რამდენადმე განსხვავდება ამერიკული სამართალი. ამავე დროს,
ამერიკული სამართლის მეთოდოლოგია ბრიტანულის მსგავსია. ამერიკულ და ინგლისურ
სამართალს შორის განსხვავება, ძირითადად, ეფუძნება პოლიტიკურ და სოციალურ
ფაქტორებს. ამერიკის შტატებს აქვთ ფართო კანონშემოქმედებითი უფლებამოსილებები.
ამერიკული სამართალი აყალიბებს ერთიან სისტემას, სამართლის სკოლებში ისწავლება
როგორც დამოუკიდებელი დისციპლინა. ამერიკული სამართლის ერთიანობაზე ზრუნავს
სამართლის მეცნიერება და მთელი რიგი ნაციონალური ორგანიზაციები. მათი ხელშეწყობით
მთელი ქვეყნის იურისტებს შორის მყარდება მუდმივი კონტაქტები, მიმდინარეობს მუშაობა
ერთიან პროექტებზე.

რელიგიური სამართალი -სამართლის განსაკუთრებულ ოჯახს აყალიბებს ისლამის,

ინდუიზმისა და ბუდიზიმის რელიგიური სამართალი. ამ ოჯახს განეკუთვნება
ქრისტიანული რელიგიების საეკლესიო სამართალიც. რელიგიური სამართლის მოქმედება
შემოიფარქლება საოჯახო და მემკვიდრეობითი სამართლით

ჩვეულებითი სამართალი სამართლის უძველესი წყაროა. ისტორიულად სამართალი

ჩამოყალიბდა როგორც ქცევის წესების ერთობლიობა, რომელიც თაობიდან თაობას
გადაეცემოდა ზეპირად და ხალხის ისტორიულ ცნობიერებაში ყოფიერებდა. ჩვეულებითი
სამართალი ეფუძნება ნორმის გამოყენების ხანგძლივ ტრადიციასა და მის აღიარებას
საზოგადოების მიერ. მისი სავალდებულოობა ფაქტობრივად აღიარებულია და

ფაქტობრივად იცავენ. ჩვეულებითი სამართალი ყალიბდება არა მარტო პრიმიტიულ, არამედ

განვითარებულ კულტურებშიც. იგი ჩაანაცვლა პოზიტიურმა სამართალმა. ჩვეულებითი
სამართლის ჩამოყალიბების ზუსტი დრო არ ვიცით, ვინაიდან იგი ითვლება როგორც
განვითარების შედეგი და არა სამართალშემოქმედების აქტი. ჩვეულება ანონიმურად
ყალიბდება. შეიძლება ჩვეულებითი სამართლის ნორმის საფუძველზე შეიქმნას
საკანონმდებლო ნორმა. (კომერსანტებს შორის დუმილით გარიგების დადების წესი).
ჩვეულებითი სამართალი პოზიტიური სამართლის განვითარების შემდეგ არ გამოდევნილა.
იგი დღესაც გამოიყენება. დიდია მისი როლი საერთაშორისო სამართალში. საქართველოში

6
ჩვეულებითი სამართალი გამოიყენება მხოლოდ იმ შემთხვევაში თუ იგი არ ეწინააღმდეგება
პოზიტიურ სამართალს და საჯარო წესრიგს. ჩვეულებით სამართალს არ უკავია
განსაზღვრული რანგი. კანონი და ჩვეულებითი სამართალი ერთი და იმავე რანგისაა

5. სამართლის ნორმის განმარტების სახეები.

არსებობს სამართლის ნორმის რამდენიმე განმარტება: გრამატიკული განმარტება,

ისტორიული განმარტება, ტელეოლოგიური განმარტება, სისტემური განმარტება;

გრამატიკული განმარტება - ნომის შინაარსის გარკვევა იწყება გრამატიკული განმარტებით.

გრამატიკული განმარტებისას ნორმის შინაარსის ახსნა ხდება სიტყვათა მნიშვნელობისა და
გრამატიკული წესების მიხედვით. გრამატიკული განმარტების მეთოდს იყენებს არა მარტო
იურისპრუდენცია, არამედ ტექსტის ანალიზით დაკავებული ყველა მეცნიერება. კანონის
ტექსტში გამოყენებულ სიტყვას შეიძლება სხვადასხვა მნიშვნელობა ჰქონდეს. სიტყვის
მნიშვნელობა უნდა გაირკვეს არა იზოლირებულად, არამედ ტექსტთან კავშირში.
გრამატიკული განმარტება არკვევს არა ერთმანეთისგან იზოლირებული სიტყვების, არამედ
მთლიანად წინადადების მნიშვნელობას. გრამატიკული განმარტება ასევე ითვალისწინებს
სიტყვათა შორის ლოგიკურ კავშირის და მთლიანად წინადადების ლოგიკურ სტრუქტურას.

ისტორიული განმარტება - არკვევს კანონმდებლის ისტორიულ მიზანს. ისტორიული

განმარტების პროცესში, ჩვეულებრივ, ითვალისწინებენ კანონის მიღებისას მიმდინარე
იურიდიულ და პოლიტიკურ დებატებს, ისტორიული განმარტების მიზანია გაარკვიოს, თუ
რა სახის კონფლიქტის მოწესრიგება ესწრაფვოდა თავის დროზე კანონმდებელი, როგორი
იყო ამ დროს მოქმედი ღირებულებითი წარმოდგენები, მათ სორის სამართლიანობაზე.
აღნიშნული საკითხის გარკვევა მოითხოვს სოციალური, ისტორიული, პოლიტიკური და
საზოგადოებრივი სიტუაციის ანალიზს. ისტორიული განმარტებისთვის მნისვნელოვანია
კანონმდებლის მიზნის დადგენა. ამ მიზნის საფუძველზე შესაძლებელია ნორმის სიტყვა-
სიტყვით მნიშვნელობის კორექტირებაც. ნორმის შეფარდების დროს უნდა
გავითვალისწინოთ ნორმის მიღების დრო და სამართლის შეფარდების დრო.

ტელეოლოგიური განმარტება - არკვევს კანონის ობიექტურ მიზანს და არა კანონმდებლის

საწყის ნებას, ნორმის მიზნის გარკვევას დიდი მნიშვნელობა აქვს ნორმის შეფარდების
პროცესში. სამართლის ნორმას საფუძვლად უდევს მიზანი - მიზანი მთელი სამრთლის
შემოქმედია. თუ გავიგებთ სამართლის მიზანს, გავიგებთ სამართალსაც.

6. ხარვეზი და მისი სახეები.

როდესაც სამართლებრივი თვალსაზრისით განსახილველი და გადასაწყვეტი საკითხი არ

არის გათვალისწინებული რეგულირებული სამართლის არც ერთ ნორმაში, ადგილი აქვს
ხარვეზს კანონმდებლობაში. თუ სამართლის შემფარდებელი, სამართლის განმარტების

7
ხერხების გამოყენების მიუხედავად, ვერ პოულობს კონკრეტული შემთხვევის
მომწესრიგებელ ნორმას, მან უნდა გამოიყენოს ყველაზე უფრო მსგავსი შემთხვევის
მარეგულირებელი ნორმა. ანალოგიის გადაწყვეტის საუკეთესო საშუალებაა საკანონმდებლო
ხარვეზის შევსება. მაგრამ კანონმდებლობა გარკვეულწილად ჩამორჩება საზოგადოებრივ
ურთიერთობათა განვითარების ტემპებს. მოსამართლე ვალდებულია საკითხი გადაწყვიტოს
იმ შემთხვევაშიც როდესაც არ არსებობს კონკრეტული ურთიერთობის მომწესრიგებელი
ნორმა. საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის მე-5 მუხლი. (თუ ნორმა არ არის გამოიყენება
კანონის ანალოგია, თუ ეგეც არ არის მაშინ სამართლის ანალოგია) ანალოგიით არ შეიძლება
გამოყენებული იქნეს სპეციალური ურთიერთობების მომწესრიგებელი ნორმები. სისხლის
სამართალში ანალოგია ბრალდებულის საზიანოდ არ დაიშვება. მოსამართლე არაა
უფლებამოსილი ანალოგიის გზით შეავსოს ხარვეზი სისხლის სამართლის
კანონმდებლობაში. სისხლის სამართალში ანალოგია დაიშვება მხოლოდ პიროვნების
სასარგებლოდ. კანონმდებლობაში არსებული ხარვეზის შევსების წესი განსხვავებულია
სხვადასხვა ნაციონალურ სამართლებრივ სისტემაში. საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის
მე-4 მუხლის პირველი ნაწილით, სასამართლოს არ აქვს უფლება უარი თქვას სამოქალაქო
საქმეებზე მართლმსაჯულების განხორციელებაზე იმ შემთხვევაშიც თუ სამართლის ნორმა
არ არსებობს, ან იგი ბუნდოვანია.

მოსამართლემ უნდა გადაწყვიტოს საქმე argumentum per analogiam/argumentum e contrario

მეთოდების საფუძველზე.

არსებობს ფარული და ღია ხარვეზი

ფარული ხარვეზი - კანონმდებლისთვის ცნობილია, მაგრამ იგი შეგნებულად არ ასწორებს ამ

ხარვეზს. ფარულ ხარვეზს ხშირად უწოდებენ კანონის წინასწარ გამიზნულ
არასრულყოფილებას. წინასწარ გამიზნული ხარვეზის შემთხვევაში ანალოგია არ დაიშვება.
სამართლის შემფარდებელი არაა უფლებამოსილი იმოქმედოს კანონმდებლის ნების
საწინააღმდეგოდ. კანონმდებლის მიერ მიღებული გადაწყვეტილების შეცვლის უფლება
სამართლის შემფარდებელს არ აქვს.

ღია ხარვეზი - ღია ხარვეზის მიზეზი შეიძლება იყოს ის, რომ ნორმის გამოცემის მომენტში
კანონმდებელს არ შეეძლო წინასწარ განეჭვრიტა ის სიტუაცია, რომელიც დადგა სოციალური
ურთიერთობების განვითარების შედეგად, ან კანონმდებელს უბრალოდ „გამორჩა“ ამ
საკითხის მოწესრიგება. ასეთი საკითხების რეგულირებას კანონმდებელი მიანდობს
სასამართლო პრაქტიკას. ხშირად ეს ხდება იმიტომ რომ კანონმდებელი ვერ
გაითვალისწინებს ტექნიკურ სიახლეებსღია ხარვეზის შევსება ხდება შემდეგი მოთხოვნების
დაცვით:

- უნდა გაირკვეს, შეგნებულად ხომ არ დატოვა მან სამართლებრივი რეგულირების

მიღმა რომელიმე საზოგადოებრივი ურთიერთობა;
- ანალოგია უნდა განხორციელდეს მართლწესრიგთან მჭიდრო კავშირში და
მართლწესრიგის ერთიან სისტემაში;

8
 - ანალოგია არ უნდა ეფუძნებოდეს მხოლოდ კონკრეტული შემთხვევითობიდან
გამომდინარე მოსაზრებებს;
- კანონით მოწესრიგებული და კანით მოუწესრიგებელი ურთიერთობები უნდა იყოს
მსგავსი და იძლეოდეს ერთმანეთთან შედარების შესაძლებლობას;

ანალოგიის დროს უნდა ჩამოყალიბდეს ზოგადი წესი, რომლის საფუძველზეც გადაწყდება

კონკრეტული შემთხვევა.

მარტივად:

- უნდა გაირკვეს არის თუ არა ფარული ხარვეზის სახე.

- ანალოგია უნდა განხორციელდეს მართლწესრიგთან მჭიდრო კავშირში და
მართლწესრიგის ერთიან სისტემაში.
- ანალოგია არ უნდა ეფუძნებოდეს მხოლოდ კონკრეტული შემთხვევიდან
გამომდინარე მოსაზრებებს
- კანონით მოწესრიგებული და კანონით მოუწესრიგებელი ურთიერთობები უნდა იყოს
მსგავსი და იძლეოდეს ერთმანეთთან შედარების შესაძლებლობას

7. კანონის და სამართლის ანალოგია.

კანონის ანალოგია - მოსამართლე ვალდებულია საკითხი გადაწყვიტოს იმ შემთხვევაშიც,

როდესაც არ არსებობს კონკრეტული ურთიერთობის მომწესრიგებელი ნორმა, კანონში
პირდაპირ გაუთვალისწინებელი ურთიერთობის მოსაწესრიგებლად გამოიყენება ყველაზე
უფრო მსგავსი ურთიერთობის მარეგულირებელი სამართლის ნორმა - კანონის ანალოგია

სამართლის ანალოგია - თუ კანონის ანალოგიის გამოყენება შეუძლებელია, ურთიერთობა

უნდა მოწესრიგდეს სამართლის ზოგადი პრინციპების საფუძველზე, აგრეთვე
სამართლიანობის, კეთილსინდისიერებისა და ზნეობის მოთხოვნების შესაბამისად -
სამართლის ანალოგია.

8. რას გულისხმობს იურიდიული სილოგიზმი, პრეზუმფცია და ფიქცია?

იურიდიული სილოგიზმი - სამართლის შეფარდება ხორციელდება სილოგიზმის ლოგიკური

ოპერაციის მსგავსად. განასხვავებენ ზოგად და იურიდიულ სილოგიზმს.

ზოგადი სილოგიზმი - გულისხმობს, რომ დასკვნა ეფუძნება ორ წინამძღვარს. ზოგადი

სილოგიზმი მოიცავს სამ ელემენტს:

− პირველი წინამძღვარი „თუ........... , მაშინ“;

− მეორე წინამძღვარი „ეს არის“;
− დასკვნა „მაშინ ... არის“;

სამართლის ნორმა უნდა გამოვიყენოთ განსაზღვრული ფაქტობრივი შემადგენლობის

მიმართ. პირველი წინამძღვარი, ამ შემთხვევაში, არის ნორმა. ნორმით დადგენილია, რომ
ვინც იქურდებს, ის დაისჯება. მეორე წინამძღვარია ფაქტობრივი შემადგენლობა: X-მა

9
ქურდობა ჩაიდინა. ზემოაღნიშნული ორი წინამძღვრიდან გამომდინარეობს ლოგიკური
დასკვნა, რომ უნდა დადგეს იურიდიული შედეგი - X უნდა დაისაჯოს.

იურიდიული სილოგიზმი - იურიდიული სილოგიზმის თანახმად, სამართლის შეფარდება

მოიცავს შემდეგ სტადიებს:

− ფაქტის დადგენა;
− სამართლის სათანადო ნორმის მოძიება;
− იმის დადგენა, თუ რამდენად შეესაბამება ფაქტი ნორმაში მოცემულ ქცევის წესს;
− იურიდიული შედეგის განსაზღვრა;

პრეზუმფციის თანახმად, ფაქტი ითვლება დადასტურებულად სანამ იგი არ იქნება

უარყოფილი. პრეზუმფცია მიზნად ისახავს მტკიცების გაიოლებას. პრეზუმფცია შეიძლება
ეხებოდეს:

- ფაქტს
- იურიდიულ შედეგს.

თუ დაქორწინებულ ქალს გაუჩნდა შვილი, ივარაუდება, რომ ბავშვის მამა არის ქალის
მეუღლე. (ფაქტის პრეზუმფცია). ასევე უნდა ვივარაუდოთ, რომ მოძრავი ნივთის მფლობელი
არის მისი მესაკუთრე (იურიდიული პრეზუმფცია). საქართველოში მოქმედებს
უდანაშაულობის პრეზუმფცია ფაქტის უარყოფამდე იგი ითვლება დამტკიცებულად.
პრეზუმფციის უარყოფა შეიძლება:

- ფაქტის უარყოფით;
- პრეზუმფციის შედეგის საწინააღმდეგოს მტკიცებით;

ფიქციის მეშვეობით სამართალი ქმნის საკუთარ რეალობას. პრეზუმფციისგან განსხვავებით

მისი უარყოფა არ შეიძლება. ფიქცია ემსახურება სამართლებრივ უსაფრთხოებას. ფიქციისას
იურიდიული შედეგები დაკავშირებულია ფაქტთან, მიუხედავად იმისა, რომ ფაქტობრივი
შემადგენლობის ყველა ელემენტი არ არის შესრულებული ან სულ ცოტა გაურკვეველია,
შესრულდა თუ არა იგი. ჯერ კიდევ არდაბადებული ბავშვი ითვლება მემკვიდრედ, თუმცა
არავინიცის დაიბადება თუ არა ის საერთოდ. ფიქციის მეშვეობით კანონმდებელი აყალიბებს
ისეთ კონსტრუქციას, რომელიც გარკვეულწილად არ ითვალისწინებს ბუნების ან
სოციალური სანამდვილის კანონზომიერებებს.

9. ხელისუფლების ცნება, მისი დანაწილება და ხელისუფლების დანაწილების

პრინციპის მნიშვნელობა.

ხელისუფლება - ფართო გაგებით, განიხილება როგორც მოვლენათა განვითარებაზე

ზემოქმედების შესაძლებლობას. სახელმწიფო ხელისუფლება სოციალური ხელისუფლების
ერთ-ერთი სახეა. ხელისუფლება შეიძლება განხორციელდეს სხვადასხვა ფორმით, მათ
შორის, იძულებითაც. სახელმწიფო ხელისუფლებას აქვს რეპრესიული აპარატი და კანონით
დადგენილ ფარგლებში შეუძლია განახორციელოს ორგანიზებული იძულება, მათ შორის

10
სამართლის მოთხოვნების განხორციელება. ნებისმიერი სახელმწიფო იურიდიულადაა
გაფორმებული.ხელისუფლების გარეშე შეიძლება იარსებოს მხოლოდ საკანონმდებლო
წინადადებამ ან ძალადაკარგულმა ნორმამ. ხელისუფლება უნდა იყოს გამჭირვალე,
კონტროლირებადი. აუცილებელია ადამიანებს მიეცეთ საშუალება განვითარდნენ
სახელწიფოს შიგნით. ამ ყველაფერში დიდ როლს თამაშობს ხელისუფლების დანაწილების
პრინციპი.ხალხი სახელმწიფო ხელისუფლების ერთადერთი წყაროა. ხელისუფლება
შეიძლება განხორციელდეს მხოლოდ აღმასრულებელი, საკანონმდებლო და სასამართლო
ორგანოების მიერ. არავის აქვს უფლება მიითვისოს მათი უფლებამოსილება. წესრიგის
დაცვასაც მხოლოდ სახელმწიფო ორგანოები უზრუნველყოფენ.

საკანონმდებლო სისტემა არის პარლამენტი, აღმასრულებელი ხელისუფლება, ხოლო

სასამართლო ორგანოები კონსტიტუციური სასამართლო და ასევე უზენაესი სასამართლო,
საერთო სასამართლოების სისტემა.

10. სამართლის სუბიექტი (ფიზიკური და იურიდიული).

სამართლის ურთიერთობაში მონაწილე შეიძლება იყოს ორგანიზაცია, ორგანო, მისი

სტუქტურა, წევრები, იურიდიული ან ფიზიკური პირები. სამართლის სუბიექტი ორმაგი
ბუნების მქონე ცნებაა. ერთი მხრივ, სამართლის სუბიექტი წარმოგვიდგება, როგორც
მართლწესრიგის ნაწილი, მეორე მხრივ, სამართლის სუბიექტი გვევლინება როგორც
სამართლებრივი ურთიერთობის მონაწილე, რომელიც სათანადო უფლებამოსილებით ან
ვალდებულებითაა აღჭურვილი. უფლებაუნარიანობა და ქმედუნარიანობა სამართლის
სუბიექტის აუცილებელი ნიშანია. უფლებაუნარიანობა დაკავშირებულია სამართლის
სუბიექტურობასტან. სწორედ უფლებაუნარიანობა წარმოშობს სამართლებრივ
ურთიერთობაში მონაწილეობის პირობას. იურიდიული პირის როგორც ძირითადი
უფლების სუბიექტის შემთხვევაში, პირველადია არა ძირითადი უფლებების სამართლის
სუბიექტურობა, არამედ სამართლებრივი ურთიერთობა.

უფლებაუნარიანობა და ქმედითუნარიანობა სამართლის სუბიექტის აუცილებელი ნიშანია,

ამავე დროს, უფლებაუნარიანობაც დაკავშირებულია სამართლის სუბიექტურობასთან.
უფლებაუნარიანობისა და სამართლის სუბიექტურობას შორის არსებული ორმხრივი
კავშირი ნათლად ჩანს იურიდიული პირის, როგორც ძირითადი უფლებების სუბიექტის
მაგალითზე. არის თუ არა იურიდიული პირი ძირითადი უფლების სუბიექტი,
დამოკიდებულია კონკრეტულ სამართლებრივ ურთიერთობაზე.

იურიდიულ კანონმდებლობაში სამართლის სუბიექტებად აღიარებულნი არიან

მოქალაქეები, უცხოელები და მოქალაქეობის არმქონე პირები, სახელმწიფო და
საზოგადოებრივი ორგანიზაციები, სოციალური ერთობები, რომლებსაც იურიდიული
ნორმების საფუძველზე შეუძლიათ იყვნენ სამართლებრივი ურთიერთობების მონაწილენი,
ანუ უფლებებისა და მოვალეობების მატარებელნი.

11
იურიდიული პირი არის განსაზღვრული მიზნისთვის შექმნილი საკუთარი ქონების მქონე
წარმონაქმნი, რომელიც თავისი ქონებით დამოუკიდებლად აგებს პასუხს და საკუთარი
სახელით იძენს უფლებებს, დებს გარიგებებს და შეუძლია სასამართლოში გამოვიდეს
მოსარჩელედ და მოპასუხედ.

ხოლო ფიზიკური პირი შეიძლება იყოს ნებისმიერი პირი.

11. სამართლის მეცნიერება და სამართლის დარგები, საჯარო და კერძო სამართალი.

სამართლისმეცნიერებაშეისწავლისმართლწესრიგისარსსადაფუნქციას,
განმარტავსკანონებსდააანალიზებსიურიდიულპრაქტიკას.
საჯარო სამართალს განეკუთვნება საკონსტიტუციო, საგადასახადო, სისხლის,
ადმინისტრაციული, საპროცესო, საერთაშორისო, საეკლესიო სამართალი. კერძო
სამართალს განეკუთვნება სამოქალაქო, სავაჭრო, საკორპორაციო, ფასიანი ქაღალდების,
საპატენტო და საავტორო, საერთაშორისო კერძო სამართალი. ზოგი დარგის მხოლოდ
ერთისთვის მიკუთვნება რთულია. მაგ: სამეწარმეო სამართალი, შრომის სამართალი, მას-
მედიის სამართალი

კერძო სამართალი - სამართლის იმ ნაწილს, რომელიც კერძო პირთა შორის

თანასწორუფლებიანობის საფუძველზე წარმოშობილი ურთიერთობებს აწესრიგებს,
ეწოდება კერძო სამართალი.

საჯარო სამართალი - სამართლის იმ ნაწილს, რომელიც აწესრიგებს იმ

ურთიერთობებს, რომლების წარმოიშობა არა ნების გამოვლენის ანუ ნების
ავტონომიის საფუძველზე, არამედ წარმოიშობა სახელმწიფოს მიერ საჯარო
ხელისუფლების განხორციელებისას საჯარო სამართალი ეწოდება.
კერძო სამართლის სისტემა - კერძო სამართალში უნდა განვასხვავოთ სამოქალაქო
სამართალი და სხვა სპეციფიკური დარგები.

საჯარო სამართლის სისტემა - საჯარო სამართალს განეკუთვნება: სახელმწიფო,

კონსტიტუციური, ადმინისტრაციული, საგადასახადო, სისხლის და საპროცესო
სამართალი.

გამიჯვნის თეორიები :
− ინტერესების თეორიის მიხედვით, საჯარო და კერძო სამართალი
ერთმანეთისგან განსხვავდება იმის მიხედვით, თუ რომელ ინტერესს ანიჭებს
იგი უპირატესობას. ინტერესების თეორია დღეისთვის ნაკლებად არის
გავრცელებული, რამდენადაც საჯარო და კერძო სამართლის ერთმანეთისგან
გამიჯვნა უფრო რთული ხდება.

− სუბორდინაციის თეორიის თანახმად, სამოქალაქო-სამართლებრივი

ურთიერთობის მონაწილეები თანასწორი არიან, მაშინ, როდესაც საჯარო

12
 სამართლისთვის დამახასიათებელია ურთიერთობის იერარქიული ხასიათი.
კერძო სამართალი ეფუძნება თანასწორობისა და ინდივიდუალური
ავტონომიის პრინციპს. საჯარო სამართალი, ძირითადად, აგებულია
ვერტიკალურ, იერარქიულ ურთიერთობებზე. სუბორდინაციის თეორიაც ვერ
იძლევა საჯარო და კერძო სამართლის ერთმანეთისგან მკაფიო განსხვავების
შესაძლებლობას.

− სუბიექტის თეორიის მიხედვით, საჯარო სამართლის ნორმის ადრესატია

მხოლოდ სახელისუფლებო უფლებამოსილებით აღჭურვილი სუბიექტი.
სუბიექტის თეორია ეფუძნება განსხვავებას კერძო სამართლის იურიდიულ
პირსა და საჯარო სამართლის იურიდიულ პირს შორის. სუბიექტის თეორიაც
სრულად ვერ ხსნის საჯარო და კერძო სამართალს შორის არსებულ
განსხვავებას.

12. რომელ სამართლებრივ სისტემას(ოჯახს) არ ახასიათებს ხარვეზი კანონმდებლობაში

და რატომ? (ახსენით და დაასაბუთეთ).

ხარვეზი კანონმდებლობაში არ ახასიათებს ანგლო-საქსურ ოჯახს, რადგან ანგლო-საქსურ

სამართლის სისტემაში გადაწყვეტილების მიღება ხდება სასამართლო პრეცედენტის
საფუძველზე, აქ მოქმედებს სამოსამართლო სამართალი, რომლის მიხედვითაც
მოსამართლეს შეუძლია მიიღოს სის გადაწყვეტილება, რომელიც მას სწორად მიაჩნია,
მოსამართლეს შეუძლია გადაუხვიოს პრეიუდიციებს, მაგრამ უნდა დაასაბუთოს გადახვევის
მართლზომიერება, მართლწესრიგი ყოველთვის სრულყოფილი ვერ იქნება, ხოლო კანონი
ვერ გაითვალისწინებს კონკრეტული ურთიერთობების გადაწყვეტის ყველა შესაძლო
მოდელს., ანგლო-საქსური სამართლის მოსაზრების მიხედვით სამართალი არის ის, რასაც
ასეთად მიიჩნევს მოსამართლე.

13. კანონმორჩილება, სამართალდარღვევა და პასუხისმგებლობა.

კანონმორჩილება - არის სამართლებრივი ქცევა, რაც გამოიხატება ადამიანის შეგნებული

მორჩილებით კანონის მოთხოვნებისადმი. მართლზომიერი მოთხოვნები ამ შემთხვევაში
სრულდება ნებაყოფლობით, სათანადო სამართლშეგნების საფუძველზე, რაც
მართლზომიერი ქცევების სტრუქტურაში ყველაზე ხშირია.

სამართალდარღვევა - არის მხოლოდ ქმედება (მოქმედება ან უმოქმედობა) რომელიც იწვევს

სამართლის ნორმით გათვალისწინებულ შედეგს, ზიანს აყენებს სამართლის სუბიექტის
ინტერესს ან უქმნის მას რეალურ საფრთხეს. სამართალდარღვევა არის
მართლსაწინააღმდეგო ქმედება, სამართლის ნორმების დარღვევა. სამართალდარღვევად
მიჩნეულია მხოლოდ ისეთი ქმედება, რომლის დროსაც ინდივიდს შეგნებული აქვს, რომ

13
მართლსაწინააღმდეგოდ მოქმედებს, თავისი საქციელით ზიანს აყენებს საზოგადოებრივ
ინტერესებს.

პასუხისმგებლობა - პასუხისმგებლობა არის ის მოქმედება, როდესაც ერთი პირი თავისი

ქმედებისთვის იღებს სასჯელს. განასხვავებენ საზოგადოებრივი პასუხისმგებლობის 3 სახეს :

- პოლიტიკურს
- ზნეობრივს
- იურიდიულს

პოლიტიკური პასუხისმგებლობა - სამართლის სფეროა და განისაზღვრება სახელმწიფოს

საქმიანობით - მისი წარმატებით თუ წარუმატებლობით. იგი ეკისრებათ პოლიტიკურ
მოღვაწეებს.

ზნეობრივი პასუხისმგებლობა - განისაზღვრება იმ მორალური პრინციპებით და ნორმებით,

რომელთაც ზოგადსაკაცობრიო ღირებულება აქვთ. ინდივიდი, რომელიც მათ დაარღვევს,
ითვლება ზნეობრივი ნორმების დამრღვევად,

იურიდიული პასუხისმგებლობა - იურიდიული პასუხისმგებლობა არის სოციალური

პასუხისმგებლობის ერთ-ერთი სახე, მისი თავისებურება მდგომარეობს იმაში, რომ
იურიდიული პასუხისმგებლობა დაკავშირებულია სამართლის ნორმის, კანონის
დარღვევასთან, რომლის უკან დგას სპეციალური სახელმწიფო აპარატი, რომელიც ანიჭებს
მას იმპერატიულ ფორმას. იურიდიული პასუხისმგებლობის თაობაზე თანამედროვე
მეცნიერებაში არარის შემუშავებული ერთიანი აზრი. მკვლევართა სხვა ჯგუფი იურიდიულ
პასუხისმგებლობას განიხილავს არსებული სამართლებრივი კატეგორიების ფარგლებში,
როგორც სპეციფიკურ იურიდიულ ვალდებულებას, სამართლებრივი ნორმების სანქციების
რეალიზაციას და სხვა

საბოლოოდ

იურიდიული პასუხისმგებლობა არის სამართლის ნორმის სანქციით განსაზღვრული

სუბიექტის ვალდებულება - პასუხი აგოს იმ შედეგისთვის, რაც მოყვა მომწესრიგებელი
სამართლებრივი ნორმებით მოწესრიგებული საზოგადოებრივი ურთიერთობის მონაწილის
უფლების დარღვევას.

14. განიხილეთ და ახსენით, რას გულისხმობს შემამსუბუქებელი და დამამძიმებელი

გარემოებები პასუხისმგებლობის შეფარდებისას.

შემამსუბუქებელი გარემოება - სიტუაცია როდესაც დამანაშავე მაგალითისთვის თავს იცავდა

ან უბედური შემთხვევა, ამ დროს დანაშაულის პასუხისმგებლობა მცირდება. ეს შესაძლოა
დამნაშავის ასაკთან იყოს კავშირში, ასაკიც ერთ- ერთი შემამსუბუქებელი გარემოებაა/

14
დამამძიმებელი გარემოება - სიტუაცია როდესაც დამნაშავე მრავალმხრივ დანაშაულს ჩადის,
მაგალითისთვის ავიღოთ ორმაგი მკვლელობა ან მეტი, ან თუნდაც წამებით ადამიანის
მოკვლა, ეს პროცესები დამნაშავის დამამძიმებელი გარემოებებია

15