You are on page 1of 21

ek>;kdMs y{k n;k!

dkj.k ek>kh

Lruiku o f'k'kq iks"k.k (IYCN)


ftYgk ifj"kn] uanqjckj
(vkjksX; foHkkx] ,dkfRed ckyfodkl foHkkx o ;qfulsiQ] eqacbZ
;kaP;k la;qDr fon;ekus)

& ekxZn'kZd iqfLrdk &


1
& vuqdzekf.kdk &
v-dz fo"k; iku dzekad
1 ckGkP;k thoukrhy ifgys gtkj fnol 3 rs 7
2 vkbZP;k nq/kkps ckGkyk o vkbZyk gks.kkjs iQk;ns 8
3 iqjd vkgkj 8 rs 10
4 Lruiku dkS'kY; 11
5 Lrukojhy ckGkph ;ksX; idM 11
6 LruikuklkBh ckGkph ;ksX; fLFkrh 11
7 LruikuklkBh vkbZph ;ksX; fLFkrh 11
8 ckGkyk idM.;kP;k osxosxG;k i/nrh 12
9 Lrukrwu nq/k dk<.;kps ra_k 13 rs 14
Lruikukckcr ekrsyk ;s.kkjs usgehps iz'u o R;kps
10 15 rs 18
fujkdj.k
11 leqins'ku dkS'kY; 19 rs 20

& lans'k &


{khjuhj fuf/kLrsƒLrq Lru;ks: {khjiwjd: |
lnSo lqHkxks ckyks HkoR;s"k egkcy: ||
vFkZ
rq>;k Lrukrhy vUu o ik.;kpk lkBk iqjsls nw/k ns.kkjk gksoks- gs HkkX;oku
ckyd usgehp vf/kd lqn=< gksbZy-
i;ksƒe=rlea@ ihRok dqekjLrs 'kqHkkuus |
nh?kZek;qjokIuksrq nsok: izkI;ke=ra ;Fkk ||
vFkZ
gs lqanjh] T;kizek.ks nsokauh ve=Rk fimQu nh?kkZ;q"; feGoya] R;kizek.ks rq>ka
ve=rkleku nw/k fimQu rq>ka ckGgh nh?kkZ;q"; feGoks-

2
ckGkP;k thoukrhy ifgys gtkj fnol
ekuoke/;s lk/kkj.kr% o;kP;k 20 o"kkZi;Zar 'kkjhfjd ok< gksrs] 20 o"kkZuarj
'kkjhfjd ok< gksr ukgh- tls& maph ok<.kkj ukgh] gkMkph ykach$tkMh ok<.kkj ukgh]
vo;okP;k vkdkjekukr ok< gks.kk ukgh ijarq vkgkj vfrfjDr $ tkLr fnY;kuarj
otukr ek_k ok< gksow 'kdrs Eg.ktsp 20 o"kkZuarj gks.kkjh otuok< Eg.kts 'kkjhfjd
ok< ulwu iQDr pchZph ok< vlrs- 20 o"kkZiwohZ th ok< vlrs rh lq/nk izR;sd o"khZ
lkj[;k izek.kkr ulrs- vki.kkl ekfgrhp vkgs dh] fd'kksjo;hu eqyk&eqyhar vR;ar
tyn xrhus 'kkjhfjd ok< gksrs] maphr ok< gksrs] Nkrh jQankors] gkMs ykac$tkM gksrkr
gs lk/kkj.kr% 11 o"kZ rs 19 o"kZ o;ksxVkr gksrs- ;kykp vki.k Growth Sport (tyn
xrhus 'kkjhfjd ok<hpk dkyko/kh) vls Eg.krks-
fd'kksjo;krhy 'kkjhfjd ok<hP;k xrhis{kk
lq/nk tkLr xrhus 'kkjhfjd ok< gh ckGkP;k
ifgY;k 1000 fnolkr gksr vlrs- ckGkP;k
thOkukrhy ifgys 1000 fnOkl ckGkP;k
Okk<hlkBh o fOkdklklkBh vR;ar egRokps
vlrkr- gs 1000 fnOkl Eg.kts L_kh xjksnj
jkfgY;kiklqu ckG 02 Ok"kkZps iq.kZ gksbZi;Zarpk
dkG gks;- xjksnji.kkrhy 270 fnOkl] ifgY;k
Ok"kkZaps 365 fnOkl Ok nql&;k Ok"kkZaps 365
fnOkl vls ,dq.k 1000 fnOkl vkgsr- ;k
dkyko/khyk & 9 efgUks rs 24 efgus vls gh
lacks/kys tkrs- ekrspk Lor%pk vkgkj Ok
ckydkps ;ksX; fjrhus Lruiku iks"k.k ;kOkjpa
ckydkph Okk< Ok fOkdkl vOkyacqu vkgs- ;k
dkGkdMs nqyZ{k >kkY;kl ;kps fOkijhr ifj.kke
ckydkP;k Okk< Ok fOkdklkOkj gksrkr- ckG
dqiks"k.kkr tkrs vkf.k ;kps nq"ifj.kke ckGkl
iq<s vk;q";Hkj HkksxkOks ykxrkr- ifgY;k 1000
fnolkizek.ksp xjksnji.kkiwohZpk dkyko/khlq/nk
vR;ar egRokpk vlrks-
rDrk dz-1- ckGkP;k thoukrhy ifgys gtkj fnol &
thou pdz fnol
ckGkph oTku Ykkach ok< esanqPkh ok< MksD:kkpk ?ksj
ok< o fodkl
xjksnji.kkrhy 270 3 fd-xz-is{kk 50 lsa-eh- 50 VDds 34-5 lsa-eh-
dkG tkLr
Ikfgys o"kZ 365 6 fd-xz- 24 lsa-eh- 25 VDds 12 lsa-eh-
nqljs o"kZ 365 3 fd-xz- 12 las-eh- 2 lsa-eh-
,dq.k 1000 12 fd-xz- 86 lsa-eh- 75 VDds 48-5 lsa-eh-
3
tUer%
tUer% 22 o"kZ
o"kZ o"kZ
55 o"kZ ikSIkz<kS<
esesananwpwphh ok<
ok< 'kkjhfjd
'kkjhfjd ok<
ok<
Ikq<s frljs o"kZ rs lgkO;k o"kkZi;Zar ckGkph ok< o fodklkpk osx ifgY;k nksu o"kkZis{kk
deh vlrks gs [kkyhy rD;kojQu fnlwu ;srs-Eg.kwu ckGkP;k thoukrhy ifgY;k gtkj
fnolkoj y{k ns.ks xjtsps vkgs-
rDrk dz-2- frljs o"kZ rs lgkO;k o"kkZi;Zar ckGkph ok< o fodkl &
thoupdz fnol ckGkph oTku Ykkach ok< esanqPkh ok< o MksD:kkpk
ok< fodkl ?ksj
frLkjs o"kZ 365 2 fda-xz 8 lsa-eh- 1-2
pkSFks o"kZ 365 2 fda-xz 7 lsa-eh- 0-7
Ikpos o"kZ 365 2 fda-xz 7 lsa-eh- 90 VDds 0-5
Lkgkos o"kZ 365 2 fda-xz 6 lsa-eh- 0-5
 ckGkP;k thoukrhy ifgY;k gtkj fnolkps egRo &
ckG xHkkZ'k;kr vlrkauk 3000 iVhus ckGkP;k otukr ok< gksrs rlsp 500
iVhus ykach ok<rs- izkS< o;krhy esanwP;k 50% esanwph ok< xHkkZ'k;krpa gksrs- gh ok<hph
xrh ckG tUekuarj 2 o"kkZi;Zar lq/nk dkgh izek.kkr pkyw jkgrs ijarq 2 o"kkZuarj ek_k
ok<hph xrh eankors-

4
xjksnji.kkr ekrsP;k 'kjhjkr dkgh cny gksrkr- 'kjhjkr pchZ ok<rs] jDr
ok<rs otukr lq/nk ok< gksrs- gh ekrsP;k otukrhy gks.kkjh ok<] rlsp xHkkZ'k;kr
ok<.kk&:kk ckGklkBh ekrsus iwohZis{kk (xjksni.kkiwohZPkk dkyko/kh) tkLrhpk vkf.k larqfyr
vkgkj ?ks.ks vko';d vkgs- tj ekrsus xjksnji.kkr vkgkjkr ok< ukgh dsyh rj
vis{ksizek.ks ekrsP;k otukr ok< gks.kkj ukgh vkf.k i;kZ;kus xHkkZ'k;krhy ckGkP;k
lq/nk otukr ok< gks.kkj ukgh- tUeukjs ckG deh otukps jkgw 'kdrs- ;kpkp vFkZ
tynxrhus ok<hph $ fodklkph {kerk vlqu lq/nk ekrsus iqjslk vkgkj $ larqyhr
vkgkj u ?ksrY;kl vis{ksizek.ks {kersizek.ks ckGkph ok< gks.kkj ukgh- ;kpizek.ks
ckGtUekuarj lq/nk ckGkP;k {kersizek.ks tynxkrhus ok<hlkBh ekrsus iqjslk$larqyhr
vkgkj ?ks.ks vko';d vkgs- vkf.k ckGkyk 6 efgU;kuarj iqjslk larqyhr iqjd vkgkj
lqjQ djkok- vU;Fkk ckGkph {kersizek.ks ok< gks.kkj ukgh- vis{ksizek.ks ok< u >kkY;kus
vis{ksizek.ks maph ok<.kkj ukgh] esanwph ok< vis{ksizek.ks gks.kkj ukgh R;keqGs ckG cqVds
jkgq 'kdsy] 'kkys; izxrh lek/kkudkjd jkg.kkj ukgh] maphe/;s vkf.k esanwP;k ok<he/;s
>kkysyh ?kV] ckGkyk vkgkj lq/kkjY;kuarj otu tjh ok<ys rjh ?kV HkjQu fu?kr ukgh
;kykpa vki.k vifjorZuh; cny vls Eg.krks-
vUukaph lkr xVkr fOkHkkx.kh dj.;kr vkyh vkgs- ;ksX; Okk< fOkdkl gks.;klkBh
7 vUuxVkiSadh dehr deh 4 vUu xVkpk vkgkj vlkOkk T;kr 'kDrhOk/kZad] 'kjhjOk/kZad
vkf.k laj{k.kkRed vUu xVkrhy vUukpk lekOks'k ;ksX; izek.kkr vlsy-

vUUk xV iQksVks
vUu xV dzz- 1 vUu xV dzz - 2

5
vUu xV dzz- 3 vUu xV dzz - 4

vUu xV dzz- 5 vUu xV dzz - 6

vUu xV dzz - 7 vUu xV dzz - 8

6
fOk'ks"kr% xjksnji.kkP;k 'ksOkVP;k frekghr
ekrsus jk_khP;k 8 rkl >kksi$fOkJkarh
f'kOkk; jkst nqikjh 02 rkl MkO;k dq'khOkj
fOkJkarh ?;kOkh ;keqGs CkkGkl ukGsOnkjs
jDr iqjOkBk pkaxyk gksmQ 'kdrks- R;keqGs
CkkG lqn=< gksmQ 'kdrs vkf.k 'ksOkVP;k rhu
efgU;kr vrh Jekph dkes$tMdkes
dsY;kus xjksnji.kkpk dkyko/khiw.kZ
gks.;kiwohZpa izlqfr gksrs vkf.k deh Oktukps
ckG TkUers- ;klkBh ekrsyk dqVqackrqu
?kj cka/krkauk loZ cka/kdke lkfgR;s pkaxY;k
vk/kkj feG.ks xjtsps vkgs- R;kpizek.ks
izfrps vkf.k ;ksX; izek.kkr okijrks- rlsp
dkedkth ekrk vlY;kl lektkrqugh
pkaxyk dkWUV!DVjekiQZr cka/krks gkpa fopkj
vk/kkj feG.ks xjtsps vkgs-
vki.k vkiY;k ckGklkBh djrks dk?
vfHkeU;q xjksnji.kkP;k dkGkrp pdzO;qOkgkr dls tkOks gs f'kdyk gksrk-
;kpk egkHkkjrke/;s mYys[k vkgs- xjksnj ekrsus usgeh izlUu o glreq[k jgkOks-
?kjkrhy OkkrkOkj.k vkuane;h BsOkkos- ;kps pkaxys ifj.kke xHkkZ'k;krhy ckGkOkj gksrkr-
CkkGkP;k cq/nhpk fOkdkl gks.;kl enr gksrs-

 xjksnji.kkrhy OktuOkk<hps lafu;a_k.k dj.ks xjtsps vkgs %&


xjksnji.kkP;k dkGkr ekrsps Oktu 10 rs 12 fdyksi;Zar Okk<k;yk ikfgts-
fOk'ks"kr% nql&;k Ok frl&;k frekghr (4 Fkk efguk rs 9 Okk efguk ) gh OktuOkk<
pkaxY;k izdkjs gksrs- ;k dkGkr njegk OktuOkk< >kkyh fdaok ukgh ;kph ukasn dj.ks
xjtsps vkgs- nql&;k vkf.k frl&;k frekghr njegk lk/kkj.kr% nhM fdyks rs 2 fdyks
otu ok< visf{kr vkgs- nj egk OktuOkk< tj ;ksX; >kkyh ukgh rj dkj.ks 'kks/kkoh o
eGeG] mYVh gksrs dk? R;keqGs vkgkj deh ?ksr vkgs dk; miokl djrs dk; ?
tk.khoiwoZd pqdhP;k letqrhus vkgkj deh ?ks.;klkBh izo=Rr dsys tkrs dk; ? fdaok deh
vkgkj ?ksryk tkrks dk; ? ;kckcr fOkpkj.kk djQu ekrsl ;ksX; leqins'ku djkOks-
CkkGkpk tUe >kkY;kOkj ,d rklkP;k vkr CkkGkl ekrsps nq/k lqjQ dj.ks egRRokaps
vkgs- ckG lgk efgU;kps iq.kZ gksbZi;Zar ckGkl iQDr ekrsps nq/k n;kOks- Okjps ik.kh
lq/nk nsmQ u;s- ekrsP;k nq/kkr lqjQOkkrhps nq/k lk[kj ik.kh vlrs] uarj ;s.kkjs ?kV= nq/k gs
ckGklkBh vUu vlrs- tqU;k izFksuqlkj fnys tk.kkjs inkFkZ mnk-e/k] CkkG?kqVh]
lk[kjik.kh] xqGik.kh] ojps nq/k] Xyqdkst ik.kh] bR;knh gs lq/nk ;k dkGkr nsmQ u;s]
;keqGs CkkGkl tarq lalxZ gks.;kph 'kD;rk vlrs- gs is; fnY;kl ckGkps iksV Hkjrs-
R;keqGs LruikuklkBh CkkG fujQRlkgh gksrs- ckGkyk lgk efgus iq.kZ >kkY;kOkj ekrsus
7
ckGkl iqjd vkgkj lqjQ djkOkk- gk vkgkj ?kjxqrh LOkPNrkiqOkZd cufOkyssyk] iqjslk Ok
emQlj vlk |kok- ;kp Ckjkscj vkbZus dehr&deh nksu Ok"ksZ gksbZi;Zar ckGkl vkiys nq/k
iktkOks- ekrk CkkGkyk tkLrhr & TkkLr ckG ikp Ok"kkZaps gksbZi;Zar Lor%ps nq/k iktq
'kdrs- ek_k nksu Ok"kkZauarj ts nq/k ekrk ckGkl ikt.kkj vkgs] rs vkgkj Eg.kqu ulrs-
ekrsus ldkGh FkksMk OksG Ok la/;kdkGh FkksMk OksG ckGkl iktY;kl ckGkph jksxizfrdkjd
'kDrh ;keqGs Okk<rs- fueksfu;k] vfrlkj ;k vktkjkl R;keqGs izfrca/k gksmQ 'kdrks-
nql&;k Ok"kkZar ckGkps Oktu ljkljh rhu fdyksus Okk<rs- ykach 12 lsa-eh- us
Okk<rs Ok MksD;kpk ?ksj 02 lsa-eh-us Okk<rks- ;k dkGkrlq/nk ckGkyk fnOklkrqu
dehr&deh lgk OksGsl HkjOkkOks Ok ekrsps nq/k lq/nk ckGkyk |kOks- ekrsP;k nq/kkeqGs
ckGkP;k esanqpk fOkdkl [kqi pkaxyk gksrks- FkksMD;kr CkkG gq'kkj gksrs-
esanwph ok< PkakxY;kizdkjs gks.;klkBh ykx.kkjs D.H.A ?kVd ekrsP;k nq/kkr
vlrkr- D.H.A ?kVd izk.;kP;k (xkbZP;k] Eg'khP;k] 'ksGhP;k) nq/kkr ulrkr- R:kkeqGs
vkbZpspa nq/k ns.ks vko';d vkgs-
ekrsus ckGky Lruiku nsrkauk Ok ckGkyk vkgkj HkjOkrkauk ckGk'kh laOkkn djkOkk-
?kjkrhy brj O;Drhauhgh CkkGk'kh laOkkn djkOkk ckGk cjkscj [ksGkOks] R;keqGs CkkGkpk
CkkSf/nd fOkdkl gks.;kl enr gksrs-
ckGkl dehr & deh 8 rs 10 osGk ,dk fnolkr Lruiku dj.ks vko';d vkgs
,dk osGh Lruikukl 15 fefuVs ;kizek.ks 150 fefuVs vko';d vkgsr- brj dkes lq/nk
usgeh izek.ks djkoh ykxrkr vkbZph vks<krk.k gksrs Eg.kwu ;k dkGkr dqVqackrhy
O;Drhauh tj ekrsl enr dsyh] vk/kkj fnyk rj ckGkph Okk< Ok fOkdkl pkaxyk gksmQ
'kdrks- ;keqGs dqiks"k.kkyk eksBk izfrca/k gksmQ 'kdrks- ;klkBh ckGkps iks"k.k Ok vkjksX;
pkaxys jkg.;klkBh lOkkZauh ekrsl vk/kkj ns.ks xjtsps vkgs-

 vkbZP;k nq/kkps ckGkyk gks.kkjs iQk;ns %&


vkbZP;k nq/kkr ckGkP;k Okk<hlkBh vkOk';d vl.kkjs lOkZ iks"kd rROks ;ksX;
izek.kkr vlrkr- vkbZps nq/k ipk;yk lksis vlrs- vkbZps nq/k futZarqd vlrs- vkbZP;k
nq/kkeqGs ckGkph jksx izfrdkjd 'kDrh Okk<rs- vkbZP;k nq/kkP;k rkieku ;ksX; vlrs-
vkbZP;k nq/kkOkj Okk<.kk&;k eqykaph ckSf/nd Ok ekufld {kerk tkLr vlrs- nek Ok
vWythZ iklqu laj{k.k feGrs- HkkOkh vk;q";kr LFkqyrk] jDrnkc] gn;fOkdkj Ok e/kqesg
;k jksxiklqu laj{k.k feGrs- dkgh izdkjP;k ddZ jksxkaiklqu laj{k.k feGrs- vkbZps Ok
ckGkps izsekps ukrs etcqr gksrs-

 Lruikukps vkbZyk gks.kkjs iQk;ns %&


8
Xkjksnji.kkr Okk<ysys Oktu deh gks.;kl enr gksrs- LrukP;k xHkZ'k;kP;k]
vaMk'k;kP;k ddZjksxkpk /kksdk deh gksrks- ikG.kk ykacrks- i.k ;kOkj vOkyacqu u jkgrk
lgk vkBOkM;kaP;k uarj OkS|dh; lYyk ?ks.ks vkOk';d vkgs- Okkj yOkdj iMrks- xHkkZ'k;
vdqapu ikOkrs- izlqrhuarj gks.kkjk vfrfjDr jDrL_kko deh gksrks- mRkkj Ok;kr gkMs
fBlqG gksr ukgh- vkfFkZd n="V;k cpr gksrs- f'kOkk; Lruiku dj.kkjs ckG OkkjaOkkj
vktkjh iMr ukgh- R;keqGs ckGkP;k vkS"k/k ik.;kpk [kpZ Okkprks-

 Ikqjd vkgkj %&


ckG lgk efgU;kps (180 fnolkaps ) gksbZ Ik;Zar R;kP;k xjtk iq.kZi.ks fuOoG
Lruikukokj Hkkxow 'kdrkr- lgk efgus iq.kZ >kkY;kuarj iqjd vkgkjkph xjt vlrs-

 lgk efgus iq.kZ gksbZi;Zar vkbZps nq/k dk?


ckGkyk lgk efgus iq.kZ gksbZi;Zar vkbZps nq/k fnY;kl [kkyhy iQk;ns gksrkr-
ckGkyk ykx.kk&;k loZiks"kd rROkkaph xjt vkbZP;k nq/kkrqu Hkkxrs- ckGkP;k
ok<hlkBh gs nq/k iqjsls vlrs- tqykc ;k vktkjkiklqu ckGkl laj{k.k feGrs- ckGkps
fodklkps loZ (Mile Stone) VIis yodj xkBys tkrkr- mnk-miMa oG.ks] gkr Vkdqu
oLrq ?ks.ks bR;knh- lgk efgU;ki;ZarP;k ckGkyk iQDr vkbZpsp nq/k fnY;kl 13 VDds
ckye=R;q VkGrk ;srkr- tj ;ksX; osGh] ;ksX; izek.kkr iqjd vkgkj lqjQ dsY;kl 06
VDds ckGe=R;q VkGrk ;srkr- lgk efgus iq.kZ >kkY;kuarj ckGkyk ?kjxqrh LoPNrk iqOkZd
cufOkysyk iqjslk emQlj vkgkj lqjQ djkOkk-

 iqjd vkgkjkps izek.ks dls vlkOks ?


Ok; Lruiku Ikqjd Ikqjd vkgkj fdrh ,dk osGh fdrh
efgU;ke/;s VDdsokjh vkgkj osGk |kok? |kok?
VDdsokjh
0 rs 06 100 VDds & & &
efgus
06 rs 09 70 VDds 30 VDds 2 rs 3 OksGk 2 rs 3
efgus peP;kus gGqgGq peP;kaiklqu
Hkjfo.;kl lqjQokr lqjQOkkr djQu
djkoh- v/;kZ OkkVhi;Zar
09 rs 12 50 VDds 50 VDds 3 rs 4 OksGk ikmQu rs 1 OkkVh
efgus
12 rs 24 30 VDds 70 VDds dehr deh 5 rs 6 ckGkP;k
efgus OksGk xjtsuqlkj

9
 Li"Vhdj.k %&
¢ tUekiklqu lgk efgus iq.kZ gksbZi;Zar ckG iq.kZ vkbZP;k nq/kkOkj Okk<rs-
¢ lgk rs umQ efgU;ki;Zar ckGkP;k vkgkjk'kh 70 VDds xjt vkbZP;k nq/kkrqu Hkkxrs o
30 VDds xjt iqjd vkgkjkrqu Hkkxrs-
¢ 9 rs 12 efgus ckGkP;k vkgkjkph 50 VDds xjt vkbZP;k nq/kkrqu Hkkxrs Ok 50
VDds xjt iqjd vkgjkrqu Hkkxrs-
¢ 12 rs 24 efgusi;ZarP;k ckGkP;k vkgkjkph xjt 30 VDds vkbZP;k nq/kkrqu Hkkxrs
o 70 VDds iqjd vkgkjkrqu Hkkxrs-
 nql&;k o"kkZarhy Lruikukps egRo %&
¢ vkbZP;k nq/kkrqu 35 rs 40 VDds m"ekad ckGkyk feGrkr-
¢ vkbZP;k nq/kke/;s fLuX/kka'kkps izek.k iqjd vkgkjkis{kk tkLr vlY;keqGs fLux/kka'k o
mQtkZ ;klkBh Lruiku egROkkps vkgs- vkbZP;k nq/kkrhy fLuX/kka'kkeqGs v thoulRo
'kks"k.kklkBh enr gksrs-
¢ vktkji.kkr ckG vkgkjkis{kk vkbZps nq/k tkLr izek.kkr ?ksrs R;keqGs nzo iznkFkZ]
m"ekad o iks"kd rROks ckGkyk lgt feGq 'kdrkr-
 Ikqjd vkgkjke/;s dk;&dk; vlkos %&
Ikqjd vkgkjke/;s vUukps ,dq.k 07 ?kVd vkgsr- R;kiSadh fdeku 04 ?kVd
ckGkP;k vkgkjkr vlkos-

 Ikqjd vkgkj dlk vlkok %&


¢ lqjQOkkrhyk emQlj vkgkjk.ks lqjQokr gks.ks xjtsps vkgs- c&;kp fBdk.kh ckGkyk
ikrG inkFkZ fnys tkrkr- mnk- Hkkrkps ik.kh] oj.kkps ik.kh gh i/nr pqdhph vkgs-
;keqGs ckGkps oTku ok<r ukghr-
¢ fnolkrqu fnY;k tk.kk&;k iqjd vkgkjkP;k OkkjaOkkjhrsOkj y{k ns.ks egROkkps vkgs-
ckGkps iksV NksVs vlY;keqGs R;kl fnolkrqu tkLr osG Hkjfo.ks xjtsps vkgs-
 fVi %&
ckGkl iQDr nq/k gs vUu Eg.kqu ns.;kis{kk OkjP;k nq/kkpk Okkij [khj
cufOk.;klkBh fdaok Hkkdjh$iksGh dqLdjQ.k R;kr nq/k VkdY;kl pkyrs- ngh]
yks.kh] rqi gs ckGkyk |kos- Jhd=".kkykgh ek[kupksj Eg.kqu vksG[kys tkrs-
 vkgkjkrhy iks"k.keqY;s Okk<fOk.ks %
¢ Tokjhps ihB] MkGhps ihB ,d_k djQu R;kr tj Hkkth fpjQu Vkdyh Ok rsy Vkdqu
R;kps FkkyhihB r;kj dsys rj ckGkyk m"ekad] izfFkus o thoulRo feGq 'kdrkr-
10
¢ inkFkZ vkacOkqu tj R;k iklqu ckGkpk vkgkj r;kj dsyk rj rks vkgkj ckGkP;k
Okk<hlkBh pkaxyk vlrks-
¢ tj /kkU;kl eksM vk.kys Ok R;kiklqu inkFkZ r;kj dsys rj rs ckGkP;k Okk<hlkBh
pkaxys vlrkr-
¢ R;k&R;k + &rqrhy feG.kkjh iQGs ckGkyk fnY;kl ckGkyk thoulRos feGrkr-
¢ vkgkj cuforkauk LOkPNrk ikG.ks xjtsps vkgs ckGkl vkgkj cufOkrkauk [kkmQ
?kkyfOkrkauk vk/kh gkr lkc.k ik.;kus /kqmQu ?;kosr- vkgkjkph HkkaMh LoPN /kqoqu ?;koh-
¢ vktkji.kkr ckGkyk vkgkj pkyq BsOk.ks vkOk';d vkgs- ckGkP;k vkoMhpk jQpdj
m"ekad ?kurspk vkgkj FkksMk&FkksMk 6 rs 8 osGk ckGkl n;kok- R;kp izek.ks ckG cjs
>kkY;kOkj R;kyk dehr deh iq<hy ia/kjk fnOkl usgehis{kk ,d OksG vf/kdpk vkgkj
[kkmQ ?kkykok-

11
& Lruiku dkS'kY;s &
 ckGkyk ;ksX; fjrhus Lruiku ns.;klkBh vkbZus dk; djkos ?
 ckGkyk ;ksX; Lruiku dj.;klkBh ekrsus [kkyhy 12 dkS'kY;s Okkijkoh-
 Lrukojhy ckGkph ;ksX; idM &
¢ tkLrhr tkLr dkGk Hkkx ckGkP;k rksaMkr xsyk vkgs- ([kkypk dkG Hkkx tkLr)
¢ ckGkus eksBk vk dsysyk vkgs-
¢ [kkypk vksB ckgsj eqMiysyk vkgs-
¢ ckGkph guqoVh Lrukyk fpdVysyh vkgs-

 LruikuklkBh ckGkph ;ksX; fLFkrh &


¢ vkbZus CkkGkyk Lor%dMs oGfoys vkgs-
¢ ckGkP;k iksVkpk o vkbZP;k iksVkpk Li'kZ >kkyk vkgs-
¢ CkkGkps Mksds o 'kjhj ,dkjs"ksr vkgs-
¢ ckGkph ikB] eku o cwM ;kyk vkbZus vk/kkj fnysyk vkgs-
 LruikuklkBh vkbZph ;ksX; fLFkrh
¢ Lruiku nsrkuk vkbZus O;ofLFkr Vsdwu clkos-
¢ Lru & lh (4 ckssVs LrukP;k [kkyP;k cktwl o vaxBk ojP;k cktwl vlkok)
vkdkjkr idMkok-
¢ LruikuklkBh lqjQokr djrkuk vkbZus Lrukxzkus ckGkP;k ojP;k vksBkyk Li'kZ dkjkok-
12
;keqGs ckG eksBk vk djrs- gh la/kh lk/kwu vkbZus vkiys Lru ckGkP;k rkasMkr |kos-
¢ Lruiku nsrkuk o ckGkyk vkgkj Hkjforkuk vkbZus ckGk'kh laokn lk/kkok-

13
14
15
Lruiku ckcr ekrsyk ;s.kkjs ugsehps iz'u R;k iz'ukps fujkdj.k
 Ekk>ka ckG lkj[ka jMr;a] eyk okVr] Ekk>ka nq/k R;kyk iqjr ukgh !
ckG jMar] Eg.kts vkbZps nq/k R;kyk iqjr ukgh] vlk pqdhpk let ?kjk?kjkr
iljysyk vkgs- ckGkps jM.;kps dkj.k nqljs vlq 'kdrs mnk- ckGkus lq dsyh] ckGkyk
fdMk $ eqaxh pkoyh ] ckGkyk diMs ?kV= >kkys] djnksjk dejsyk ?kV= clysyk vlrks
Eg.kwu ckG jMr vlrs- R;kpk jM.;kpk o vkbZps nq/k iqj.;kpk dkgh lac/k ulrks-
 ;klkBh vkbZus [kkyhy 2 fud"kkoj y{k |kos-
ckGkps otu njegk dehrdeh 500 xzWe ok<r vkgs o ckG 24 rklkr 6 rs 7
osGk y?koh djhr vlsy rj ckGkyk vkbZps nq/k iqjsls vkgs- vkbZus dkGth dj.;kph
xjt ukgh (gk fu;e ifgys 6 efgU;ki;Zar ykxw vkgs-)
 eh ckGkyk Lruiku nsrs ijarq R;kps oTku ok<r ukgh ?
dkgh Hkkxkr vlk let vkgs dh ekrsP;k mtO;k Lrukrhy nq/kkr vUu vlrs o
MkO;k Lrukarhy nq/kkr ik.kh vlrs R;keqGs ekrk ckGkyk nksUgh Lrukayk FkksMk& FkksMk osG
iktrs- gs dj.;kekxs ckGkyk vUu i.k feGkos o ik.kh i.k feGkos gk ekrspk gsrw
vlrks- nqljs dkj.k vls vkgs dh] ekrsyk okVrs dh eh tj ,dk Lrukayk iktys rj
nqljs nq/kkus Hkjysys jkghy- nqljs Lru nq/kkus Hkjysys jkgw u;s Eg.kwu ekrk ckGkyk
nksUgh Lrukyk FkksMs&FkksMs iktrs- frljs dkj.k vls vkgs dh ,[kknh dkedkth ekrk
dkekoj tkrkauk ?kkbZ?kkbZus nksUgh Lrukyk ckGkyk FkksMs&FkksMs iktrs o dkekyk tkrs-
R;keqGs ckGkps otu ok<r ukgh ijarq y?kohps izek.k 24 rklkr 6 rs 7 osGk vkgs-
dkj.k vkbZP;k nq/kkr lqjQokrhyk lk[kj o ik.kh vlrs o gs nq/k ikrG vlrs- (vkbZus
nksUgh Lru FkksMk&FkksMk osG iktY;kl ckGkl y?koh Hkjiwj gksrs ijarq ckGkps otu
ok<r ukgh) vkbZus ckGkyk iktrkuk ,d Lru iq.kZ iktkos o nql&;k osGsl nqljs Lru
iq.kZ iktkos- Eg.kts ckGkyk ik.kh o vUu nksUgh feGrs- dkj.k uarj ;s.kkjs nq/k ?kV=
vlrs rs u feGkY;keqGs ckGkps oTku ok<r ukgh-
 ckGkps otugh ok<r ukgh o y?kohps izek.kgh deh vkgs ?
v'kk osGh ckGkyk nq/k iqjr ukgh- ;kosGh iq<hy ckchdMs y{k |kos- ckGkph
Lrukojhy idM] Lruiku djrkauk vkbZph fLFkrh] ckGkph fLFkrh ;k dMs y{k |kos-
vax.kokMh dk;ZdrhZ] vkjksX; lsfodk ;kaps ekxZn'kZu ?;kos-
 nq/k iktrkuk Lru nq[krs $ Lrukyk fpjk iMysY;k vkgsr &
¢ v'kk osGh vkbZus Lruikukph ;ksX; idM vkgs fdaok ukgh gs c?kkos-

16
¢ c&;kp osGk izR;sd Lruikukuarj vkbZ Lru lkc.k ykowu /kqrs- ;keqGs R;k Hkkxkojhy
fLuX/k inkFkZ fu?kwu tkrkr o Ropk dksjMh gksmQu Lrukyk Hksxk fdaok fpjk iMw 'kdrkr-
vka?kksGhP;k osGsl vkbZus Lru lkc.k ik.;kus /kqokos ,o<s iqjsls vkgs-
¢ Lruiku lqjQ vlrkuk vkbZus tj ckGkyk iVdu cktwyk dsY;kl Lrukxz iQkVwu fpjk
iMw 'kdrkr- Eg.kwu ckGkyk lksMok;ps vlY;kl vkbZus ckGkP;k rkasMkr djaxGh ?kkywu
gGw lksMokos-
¢ Lrukxzkuk iMysY;k fpjk c&;k gks.;klkBh ckGkyk iktwu >kkY;kuarj 'ksoVh ;s.kkjs nq/k
(?kV= nq/k) Lrukyk ykokos-
¢ 'kD; vlsy rsOgk t[ke m?kMh Bsokoh-
 Lrukr xkBh gks.ks] Lru dMd gks.ks] vls dk gksrs o ;koj dk; mik;
vkgs ?
ckGari.kkuarj rhu fnolkus vkbZyk nq/k mrjrs (ifjiDo nq/k ;k;yk lqjQokr
gksrs)- ;k dkGkr tjQjhis{kk tkLr nq/k r;kj >kkY;kus fdaok ckGkus O;ofLFkr u
vks<Y;kl Lru dMd gksrkr o nq[kq ykxrkr- LrukP;k ,dk Hkkxkr gs >kkY;kl xkB
vkgs] vls okVrs- Lrukpk ,d Hkkx cxysr vlY;keqGs R;kr tkLr nq/k HkjY;kl
cxysrgh xkB gksrs-d/kh d/kh ckG tkLr osG >kksiY;kl nq/k u iktY;keqGs Nkrh dMd
gksr vlrs- v'kh osG vkY;kl osGsrp nq/k dk<wu VkdY;kl Lru dMd gks.kkj ukgh-
 CkkG tUekuarj ifgys rhu fnol vkbZps nq/k [kqi deh vlrs] v'kk osGh
vkbZus dk; djkos ?
ifgys rhu fnol vkbZyk fpd nq/k ;srs o rs [kqi deh izek.kkr vlrs- gs [kjs
vkgs- ijarq gs nq/k ckGkph Hkqd Hkkxfo.;klkBh iqjsls vlrs- ;ke/;s ftoulRo v ps
izek.k eksB;k izek.kkr vlrs- Eg.kwu ;kyk ckGkps ifgys ylhdj.k vls Eg.krkr-ifgys
rhu fnol vkbZus nj nksu rklkyk ckGkyk vkiY;k Lrukl ykokos- ;kewGs nq/k
mrj.;kl eksB;k izek.kkr enr gksrs- ;k dkGke/;s ik.kh] xkbZps nq/k] ikoMjps nq/k]
xqVh bR;knh nsmQ u;s- gs fnY;kl ckGkl trqlalxZ gks.;kph 'kD;rk ok<rs- iksV
HkjY;keqGs ckG vkbZps nq/k ?ksr ukgh- ;kpk ifj.kke vkbZP;k nq/k fuehZrhoj gksrks-
 Ikfgys ;s.kkjs nq/k gs ckGkl ck/kd vkgs vls letwu iQsdwu nsrkr (;ksX;
dh v;ksX; ) ?
;k nq/kkyk fpdkps nq/k vls Eg.krkrk gs nq/k ckGklkBh ck/kd ulrs gs nq/k
ckGklkBh vR;ar mi;qDr vlrs- tUekuarj ifgys 1 rklkr ckG vR;ar lrdZ vlrs-
;k dkGkr czsLV dzkWy i/nrhus tj Lruikukl lqjQokr dsyh rj rh Lruikukph ;'kLoh
lqjQokr gksrs- ;k nq/kkeqGs ckGkP;k vkrM;kapkgh fodkl gksrks- ckGkl ifgyh 'kh
17
gks.;kl enr gksrs R;kewGs fiQth;kykWthdy tkWMhl (dkohG) ps izek.k deh gksrs- Eg.kwu
gs phd nq/k iQsdwu u nsrk ckGkyk iktkos- phd nq/kkr v o ds gh thoulRo Hkjiwj
izek.kkr vlrkr-
 izlqrhuarj izFke Lruiku ns.;kiqokZ ckGkyk e/k] lk[kjsps ik.kh ns.;kph
xjt vkgs dk ?
izFke LruikukiqohZ fdaok vkbZyk nq/k mrj.;kvk/kh ifgY;k nksu rs rhu fnolkr
ckGkyk tqU;k izFksuwlkj dkgh is; fnys tkrs R;kyk fizyWfDV;y fiQM vls Eg.krkr-
(mnk-e/k]lk[kjsps ik.kh] xqGkps ik.kh] xkbZps nq/k] xqVh) gs ns.ks gh izFkk pqdhph vkgs-
dkj.k R;keqGs ckGkyk tarwlalxZ gksmQ 'kdrks- gs is; tkLr izek.kkr fnY;kl ckGkps iksV
Hkjrs- LruikuklkBh ckG fujQRlkgh gksrs R;keqGs izFke $ uarjP;k Lruikukl foyac
gksrkss-
 vkbZ vktkjh iMyh rj Lruiku can djkos dk ?
rki] lnhZ] [kksdyk] tqykc myVh o brj c&;kp';k lalxZtU; vktkjkae/;slq/nk
vkbZus Lruiku can dj.;kph xjt ukgh- vkbZ o ckG ,dkp okrkoj.kke/;s vlrkr
vkbZ e/;s vktkjkps y{k.ks fnls Ik;Zar ckGkl lalxZ >kkysyk vlrks- vkbZP;k 'kjhjkr R;k
vktkjkfojQ/n r;kj >kkysyh izrhdkj 'kDrh ckGkl vkbZP;k nq/kkrwu feGr vlrs-
;keqGs ckGkps vktkjkiklwu laj{k.k gksrs-
 Lrunk ekrsyk vkgkjkr dkgh inkFkZ ckGkyk _kkl gksbZy Eg.kwu [kkmQ
fnys tkr ukghr] gs ;ksX; vkgsr dk ?
nq/k jDrkiklqu curs o vkgkj dqBykgh ?ksryk rjh jDr cnyr ukgh- Eg.kwu
vkgkjkpk nq/kkoj ifj.kke gksrks gk pqdhpk let vkgs- mnk-vkbZus tj gjHkjk nkG
[kkYyh rj CkkGkps iksV nq[krs] dsGh [kkY;kl lnhZ gksrs] fr[kV [kkY;kl ikrG laMkl
gksrs b- let pqdhps vkgsr- vkbZus larqyhr vkgkj ?;kok- dks.krkgh vkgkj oT;Z letw
u;s vkbZus iQDr pkj ckchaph dkGth ?;koh-
1) vkbZyk jDrnkc (CyM isz'kj) vlY;kl ehB deh [kkos]
2) e/kwesg vlY;kl lk[kj deh [kkoh
3) vkbZ LFkwy vlY;kl rsydV] rwidV inkFkZ deh [kkosr-
4) cktkjkr feG.kkjs inkFkZ [kkmQ u;sr-(rs m?kMs Bsoysys vl.;kph 'kD;rk vlrs-)

 ckGkl ik.kh fdaok nq/k ikt.;klkBh ckVyhpk okij ;ksX; vkgs dk ?


ckGkyk nq/k ikt.;klkBh ckVyhpk okij dj.ks ?kkrd vkgs- ckVyhpk okij
dsY;kl [kkyhy nksu nq"ifj.kke gksrkr- 1) ckGkl tarqlalxZ gks.;kph 'kD;rk ok<rs-
18
2) ckGkl fuIiy du&iQ;qtu gksrs- dkj.k ckVyhrwu fnys tk.kkjs nq/k fdaok ik.kh
ckGkl lgt feGrs- vkbZps nq/k ckGkl Lrukrqu vks<kos ykxrs- ckVyhus nq/k fdaok
ik.kh fi.;kph lo; >kkysys ckG vkbZps nq/k vks<r ukgh- ;kpk ifj.kke vkbZps nq/k
deh gks.;koj gksrks-
 dkedkth ekrkauh vkiys nq/k ckGklkBh ?kjh dls dk<wu Bsokos ?
dkedkth ekrk gh vkiY;k ckGklkBh Lor%ps nq/k ?kjh dk<wu BsmQ 'kdrkr- ?kjh
dk<wu Bsoysys vkbZps nq/k lk/kkj.k okrkoj.kke/;s lgk rkl Ik;Zar pkaxys jkgrs- ?kjh
izQht vlY;kl ekrk vkiys nq/k izQht e/;sgh BsmQ 'kdrs- izQhte/khy nq/k ckGkyk
ikt.;k vxksnj dkseV ik.;kr nq/kkph okVh FkksMk osG Bsokoh o uarj R;krhy nq/k
ckGkyk okVh peP;kus iktkos- ;klkBh ?kjP;k ykasdkaukgh ;k ckcr ;ksX; rh ekfgrh
|koh- ts.ks djQu ?kjps yksd ekrk dkekoj xsY;koj gs nq/k ckGkyk iktw 'kdrhy-
(ekrsus Lrukrwu nq/k dk<rkauk nq/k dk<.;kP;k dkS'kY;kpk okij djkok) ,dk
dkedkth ekrsus frpk Lor%pk vuqHko lkaxhryk- ;k ekrsus dk<ysys nq/k Bso.;klkBh
rhu LVhyP;k NksV;k MC;k fodr vk.kY;k- R;koj isUV us Mch dz-1] Mch dz-2 o
Mch dz-3 fyghys- gh ekrk ldkGh 5 oktrk mBr gksrh- ikp oktrk frus ckGkyk
,dk Lrukps nq/k iq.kZ iktys o nql&;k Lrukps nq/k Mch dz-1 e/;s dk<qu Bsoys- lkr
oktrk frus ckGkyk ,dk Lrukps nq/k iq.kZ iktys o nql&;k Lrukps nq/k Mch dz-2
e/;s dk<qu Bsoys- umQ oktrk frus ckGkyk ,dk Lrukps nq/k iq.kZ iktys o nql&;k
Lrukps nq/k Mch dz-3 e/;s dk<qu Bsoys- ekrk dkekoj xsY;koj nj nhM rklkus
?kjP;k yksdkauh vuqdzes Mch dz-1] Mch dz-2 o Mch dz-3 e/khy nq/k ckGkl okVh
peP;kus iktys- dkekojQu ?kjh vkY;koj ekrsus ckGkl Lruiku fnys- ;k i/nrhus
dkedkth ekrk gh vkiY;k ckGkl vkiys nq/k nsmQ 'kdrs-
leqins'ku (dkS'kY;s)
leqins'ku O;k[;k % leksjP;k ekrsP;k vMp.kh] Hkkouk$fopkj vkf.k ifjfLFkrh
letwu ?ksmQu rhyk fu.kZ; ?ksmQu d=rh dj.;klkBh enr dj.ks Eg.kts leqins'ku-
Hkkx 1 % y{k nsmQu ,sd.ks vkf.k tk.k.ks-
vuksG[kh O;Drh'kh izR;sd Lrunk ekrk frps fopkj fdaok Hkkouk eksdGsi.kkus
O;Dr djQ 'kdsyp] vls ukgh- tj rh cqtjh] yktkGw vlsy rj vk.k[kh dBh.k
tkbZy- ;klkBh y{k nsmQu ,sd.ks o tk.k.ks ;kph dkS'kY; okijQu vki.k frP;kdMwu
tkLrhr tkLr ekghrh dk<wu ?ksmQ 'kdrks-
 y{k nsmQu ,sd.ks o tk.k.ks ;klkBhph dkS'kY;s &
dkS'kY;s 1 % ewd laHkk"k.k
dkS'kY;s 2 % nh?kksRZ rjh izJ fopkj.ks
19
dkS'kY;s 3 % y{k fun'kZ.kk&;k izfrfdz;k
dkS'kY;s 4 % ijkofrZr laHkk"k.k
dkS'kY;s 5 % lekuqHkwrh
dkS'kY;s 6 % fu.kZ;kRed 'kCn VkGk
 dkS'kY;s 1 % eqd laHkk"k.k &
¢ psgjk izlUu o gljk Bso.ks
¢ leikrGh o ;ksX; varj Bso.ks
¢ y{k ns.ks
¢ vMlj nwj dj.ks
¢ osG ns.ks
¢ ;ksX; Li'kZ
 Hkkx 3 % ekrspk vkRefo'okl ok<fo.ks o vk/kkj ns.ks &
;'kLoh LruikuklkBh vkbZyk vkRefo'okl vlY;kl enr gksrs o brjkadMwu
;s.kk&;k nckokyk rh leFkZi.ks rksaM nsmQ 'kdrs-
Lruiku dj.kk&;k ekrspk vkRefo'okl cjspnk vxnh NksV;k NksV;k dkj.kkauh
lgt <klGwu tkrks- v'kkosGh vkRefo'okl ok<fo.ks o vk/kkj ns.ks ;klkBhph dkS'kY;s
mi;ksxh Bjrkr-
dkS'kY;s 1 % vkbZps fopkj o Hkkouk Lohdkj.ks
dkS'kY;s 2 % vkbZ o CkkG ;kaP;k pkaxY;k xks"Vh vksG[k.ks o iz'kalk dj.ks-
dkS'kY;s 3 % d=rhrwu enr dj.ks
dkS'kY;s 4 % FkksMD;kr] R;k osGh mi;qDr gksbZy v'kh ekfgrh ns.ks
dkS'kY;s 5 % lksih Hkk"kk okij.ks
dkS'kY;s 6 % vkKk u djrk ,[kkn nqljh lwpuk ns.ks
leqins'ku dkS'kY;kpk okij Hkqfedk ukV;kr djkok
& Hkqfedk ukV; &
 'ksoarkps ckGari.k nok[kkU;kr >kkys vkgs- ckG 3 fdyks otukps vkgs- 'ksoarkph
vkbZ 'ksoarklkscr nok[kkU;kr vkysyh vkgs frus nok[kkU;kr ;srkauk ckGkyk
ikt.;klkBh e/kkph ckVyh cjkscj vk.kyh vkgs- izl=rh >kkY;kuarj ckG vkth
toG ns.;kr vkys vkgs- ;ksxk&;ksxkus vk'kk$vax.kokMh rkbZ rsFks vkysyh vkgs-
'ksaoarkph vkbZ ckGkyk e/k ikt.;kP;k r;kfjr vkgs gs frus c?khrys ;k osGh
vk'kk $ vax.kokMh rkbZ dk; ekxZn'kZu djhy-
uksV%& vk'kkaP;k izf'k{k.kkr vk'kkuk Hkqfedk n;koh- vax.kokMh dk;ZdR;kZaP;k
izf'k{k.kkr vax.kokMh dk;ZdrhZauk Hkqfedk n;koh-
20
 Lkqxa/kkp ckG 2 efgU;kps vkgs- lqxa/kkyk vk'kk $ vax.kokMh rkbZus 6 efgus iw.kZ
gksbZi;Zar Lor%ps nw/k ikt.;kckcr ekxZn'kZu dsys vkgs- lqxa/kk ckGkyk vaxkojpa
nw/kpa ikthr vkgs- ojpa dkghgh nsr ukgh ckG v/kwu e/kwu jMr vlrs-
lklqckbZp Eg.k.k vla vkgs dh] lqax/kkp nw/k ckGkyk iwjr ukgh Eg.kwu ckG jMr
vkgs frus ckGkyk ojps xkbZps nq/k lqjQ djkos lqxa/kkyk ckGkP;k nq/kkph dkGth
okVr vkgs rh ekxZn'kZuklkBh vkyh vkgs-
 Lqfurkpa ckG fru efgU;kps vkgs lqfurk ckGkyk vaxkojps ikftr vkgs- ojp
dkghgh nsr ukgh- ckG fnolkrwu (24 rklkr) 6 rs 7 osGk y?koh djhr vkgs-
ijarq ckG vax /kfjra ukgh- ifgY;k is{kk yqdMs vkgs- lqfurk dkGthr vkgs- rh
ekxZn'kZuklkBh vkysyh vkgs- fryk dk; ekxZn'kZu djkya-
 lforkP;k Lrukyk fpjk xsysY;k vkgsr- LRkukxz nq[kr vlY;keqGs fryk ckGkyk
vaxkoj iktrkauk _kkl gksr vkgs- lfork ekxZn'kZuklkBh rqeP;kdMs vkysyh vkgs-
fryk dls ekxZn'kZu djkya-
 ofurkps Lru tMkoysys vkgsr- R:kkeqGs fryk FkksMk rki vkysyk vkgs-
tMkoY;keqGs Lru gh nq[kr vkgsr ofurk ekxZn'kZuklkBh rqeP;kdMs vkyh vkgs-
fryk dk; ekxZn'kZu djkya-
 'kj;qyk 'ksrkoj dkekyk tk.ks lqjQ djko;kps vkgs frps ckG pkj efgU;kps vkgs
vk'kk $ vax.kokMh dk;ZdrhZaus fryk ckGkyk lgk efg.ks i;Zar Lor%ps nw/k
ikt.;kckcr leqins'ku dsys vkgs- fnolkrwu 8 rs 10 osGk rh ckGkyk ikthr
vkgs- ojps dkghgh nsr ukgh- 'ksrkoj dkekoj xsY;koj ckGkyk Lor%ps nw/k dls
iktkos ;k ckckr rh dkGthr vkgs- 'kj;qyk ?kjkrhy yksd pkaxys lgdk;Z dfjr
vkgs- fryk dk; ekxZn'kZu djkya-
 Lqfe_kkps ckG 8 efgU;kps vkgs rh 'ksrkoj dkekyk tkrs ckG ?kjh vkthtoG
vlrs- vkth ckGkyk ?kfj Hkjfor vlrs- ifgY;kis{kk ckG [kjkc fnlr vkgs-
ekxZn'kZuklkBh rh rqeP;kdMs vkyh vkgs- dk; ekxZn'kZu djkya-
uksV %& rqeP;k Hkkxkrhy T:kk ?kVusPkk foifjr ifj.kke Lruikukoj gksrks R:kkoj
v/kkfjr Hkqfedk ukV; ?;kos-

21

You might also like