B’ Επεισόδιο, στ.

576- 1219
Από την αναγνώριση στο σχέδιο απόδρασης

Επιπάροδος, στ. 576- 587

1η σκηνή, στ. 588- 658

Διάρθρωση ενοτήτων.
• Επιπάροδος (στ. 576- 587): Η επιστροφή του Χορού και η ανακοίνωση
της μαντείας της Θεονόης.
• 1η ενότητα (στ. 588- 606): Η επιστροφή της Ελένης στη σκηνή.
• 2η ενότητα (στ. 607- 625): Η εμφάνιση του Μενελάου.
• 3η ενότητα (στ. 626- 658): Η Ελένη αναγνωρίζει το Μενέλαο.

Επιπάροδος.
Η Επιπάροδος εδώ αντικαθιστά το Στάσιμο και έχει τη μορφή ενός σύντομου
λυρικού ιντερμέδιου (= παρεμβολή ανάμεσα σε δύο πράξεις ενός θεατρικού
έργου, με σχετική αυτοτέλεια σε σχέση με το υπόλοιπο έργο), έτσι ώστε να μη
διακόψει τη δράση σε μια κρίσιμη στιγμή για την εξέλιξη της πλοκής.

Ένταξη της σκηνής στο έργο.

• Προωθείται η εξέλιξη του μύθου, καθώς ο Μενέλαος παραμένει στη σκηνή
σύμφωνα με την απόφαση που πήρε στο Α’ επεισόδιο προκειμένου
να περιμένει το βασιλιά Θεοκλύμενο, ώστε να του ζητήσει βοήθεια και έτσι
η ηρωίδα τελικά τον βλέπει και τον αναγνωρίζει.
• Προωθείται η εξέλιξη της δράσης καθώς η Ελένη αγωνιά για την τύχη του
συζύγου της από τη στιγμή που γνωρίζει πως η χώρα αυτή είναι εχθρική
και ξεχνά να ρωτήσει τη Θεονόη αν τελικά ο Μενέλαος θα σωθεί.
• Γίνεται εντονότερη η προσκόλληση στο «φαίνεσθαι».

Τόπος: Αίγυπτος, παλάτι Πρωτέα.

Πρόσωπα: Χορός, Ελένη, Μενέλαος.

Περιληπτική αναδιήγηση.
Ο Χορός εμφανίζεται χαρούμενος στη σκηνή και ανακοινώνει τη μαντεία
της Θεονόης: ο Μενέλαος ζει, σε αντίθεση με τις πληροφορίες που έδωσε
στην Ελένη ο Τεύκρος και περιπλανιέται στη θάλασσα χωρίς να μπορεί
να επιστρέψει στη Σπάρτη. Η ηρωίδα ακολουθεί το Χορό στη σκηνή και είναι
χαρούμενη καθώς έμαθε ότι ο σύζυγός της ζει και πως όταν τελειώσουν
τα βάσανά του θα έρθει στην Αίγυπτο. Ωστόσο την κυριεύει η αγωνία καθώς
από τη χαρά της ξέχασε να ρωτήσει τη Θεονόη, αν τελικά ο Μενέλαος
θα καταφέρει να σωθεί φτάνοντας σε αυτή την εχθρική χώρα. Επιπλέον μας
πληροφορεί πως, σύμφωνα με τη μάντισσα Θεονόη, όντως ο σύζυγός της έχει
ναυαγήσει στην περιοχή μαζί με τους συντρόφους του. Στη συνέχεια η Ελένη
αντικρύζει το Μενέλαο και καθώς ξεγελιέται από την άθλια εμφάνισή του και
φοβούμενη μήπως της έχει στήσει παγίδα ο Θεοκλύμενος, τρέχει ικέτισσα
στο μνήμα του Πρωτέα. Ο Μενέλαος την κοιτά και διαπιστώνει την εκπληκτική
της ομοιότητα με τη σύζυγό του, ενώ εκείνη σταδιακά αντιλαμβάνεται πως
πρόκειται για τον άνδρα της και σπεύδει να τον αγκαλιάσει. Εκείνος της ζητά

ksefteri.edu.gr Σελίδα 1
 να μην τον αγγίξει καθώς έχει αμφιβολίες για την ταυτότητά της, αφού πιστεύει
πως η Ελένη βρίσκεται στο σπήλαιο με τους συντρόφους του. Η ηρωίδα
του εξηγεί τι ακριβώς έχει συμβεί και πως στην Τροία, εξαιτίας της Ήρας, πήγε
τελικά το είδωλό της και όχι η ίδια. Ο βασιλιάς όμως αρνείται να πιστέψει
τα λεγόμενά της και η σκηνή κλείνει με το θρήνο της Ελένης, που βλέπει τις
ελπίδες της να διαψεύδονται καθώς υπάρχει μεγάλη πιθανότητα ο σύζυγός
της να φύγει χωρίς να την πάρει μαζί του, αφού δεν την έχει αναγνωρίσει.

Πραγματολογικά σχόλια.
ή σα Μαινάδα (στ. 604): οι Μαινάδες ήταν νύμφες, ιερές ακόλουθοι του Διονύσου
και ονομάζονταν και Βάκχες. Λάτρευαν το θεό χορεύοντας με τη συνοδεία
φλογέρας, τυμπάνου και σείστρου και βγάζοντας κραυγές. Φορούσαν ελαφριά
φορέματα από δέρμα ζώου, στεφάνια από φύλλα κισσού ή κλήματος
και κρατούσαν στα χέρια τους θύρσο, μια δάδα με τυλιγμένα φύλλα κισσού.
Κύριο στοιχείο των οργιαστικών τελετών τους, από το οποίο πήραν και
το όνομά τους, ήταν η θεϊκή μανία από την οποία διακατέχονταν (> μαίνομαι=
συμπεριφέρομαι σαν τρελός, μανιακός). Σήμερα χαρακτηρίζουμε ως μαινάδα
μια γυναίκα που έχει χάσει τα λογικά της. Οι Μαινάδες και οι τελετουργίες τους
αποτελούν το θέμα της τραγωδία «Βάκχες» του Ευριπίδη.

Εκάτη (στ. 631): θεότητα που συνδεόταν με τον κόσμο των νεκρών (χθόνια).
Σύμφωνα με τον Ησίοδο ασκούσε την κυριαρχία της στη γη, στον ουρανό και
τη θάλασσα πριν την Τιτανομαχία και την ανάληψη της εξουσίας από τον Δία.
Σχετιζόταν με το φως της Σελήνης, τη μαγεία, τα φαντάσματα, τη γνώση
των φαρμακευτικών και δηλητηριωδών βοτάνων, καθώς και τη νεκρομαντεία.
Λατρευόταν ως βοηθός των πολεμιστών, των κυνηγών, της αλιείας και του
τοκετού. Επιπλέον τη θεωρούσαν θεά των τρίστρατων, όπου της πρόσφεραν
τα λεγόμενα Εκαταία δείπνα.

Πολιτισμικά- ιδεολογικά σχόλια.

ένα δεν είπε μόνο, αν, όταν φτάσει, θα σωθεί κιόλας (στ. 594- 596): ο ποιητής
δεν δίνει την πληροφορία αν ο Μενέλαος θα καταφέρει να σωθεί φτάνοντας
στην Αίγυπτο, γιατί αφενός θέλει να διατηρήσει την αγωνία των θεατών
και αφετέρου να προωθήσει την εξέλιξη της δράσης. Άλλωστε ένας μάντης
μπορούσε να αποκαλύψει μόνο όσα ήθελαν οι θεοί, αφού οι ήρωες των
τραγωδιών δεν έπρεπε να γνωρίζουν όλη την αλήθεια.

στο βωμό του (στ. 608): η ύπαρξη βωμού στον τάφο του βασιλιά Πρωτέα, δηλώνει
την ιερότητα του μνήματος και δείχνει πως ο χώρος είχε και τη λειτουργία
ιερού. Με τον τρόπο αυτό εξυπηρετείται και η σκηνογραφία και υπενθυμίζεται
στους θεατές η ευσέβεια του Πρωτέα και η ασέβεια του Θεοκλύμενου.

Στοιχεία όψης.
• Πάλι ξανάρχομαι στον τάφο ετούτον (στ. 588): η Ελένη κατευθύνεται
στον τάφο του Πρωτέα
• Άα ποιος είναι αυτός... με κυνηγά για να με πιάσει (στ. 602- 606):
η ηρωίδα, μόλις αντιλαμβάνεται την παρουσία του Μενελάου, τρέχει στον
τάφο του Πρωτέα καθώς πιστεύει πως είναι άντρας του Θεοκλύμενου
που της έχει στήσει παγίδα και την κυνηγά να την πιάσει.

ksefteri.edu.gr Σελίδα 2
• μ’ εμποδίζει... και πιάνοντάς με (στ. 611- 612): ο Μενέλαος πιάνει
την Ελένη και επιχειρεί να την εμποδίσει να ανέβει στο μνήμα του βασιλιά.
• όμως η φορεσιά έτσι σε δείχνει (στ. 616): τα κουρελιασμένα ρούχα
του Μενελάου τον κάνουν να μοιάζει με ζητιάνο, γεγονός που τρομάζει την
Ελένη.
• Στάσου, μην τρέχεις πια και μην τρομάζεις (στ. 617): η Ελένη τρέχει
προσπαθώντας να αποφύγει το Μενέλαο.
• Στέκομαι, γιατί αγγίζω αυτό το μέρος (στ. 618): η ηρωίδα κοντοστέκεται
και ακουμπά το μνήμα του βασιλιά Πρωτέα, κάτι που την κάνει να νιώθει
ασφάλεια.
• Σταμάτα μη μ’ αγγίζεις (στ. 629): η Ελένη προσπαθεί να αγκαλιάσει τον
σύζυγό της και εκείνος μη αναγνωρίζοντάς τη, απομακρύνεται από κοντά
της.
• Άσε με, μ’ έναν ίσκιο (στ. 651- 652): ο Μενέλαος απαλάσσεται από
τα χέρια της Ελένης και είναι έτοιμος να φύγει ενώ εκείνη προσπαθεί
να τον συγκρατήσει.

Το «εικός» και το «αναγκαίο».

Ο φιλόσοφος Αριστοτέλης στην «Ποιητική» του ασχολήθηκε με την τραγωδία
και έδωσε τον ορισμό της. Σύμφωνα με αυτόν τα γεγονότα και η συμπεριφορά
των προσώπων πρέπει να αναπτύσσονται «κατά το εικός και το αναγκαίο»,
δηλαδή με τρόπο φυσικό αλλά και σύμφωνο με τους δραματικούς στόχους
του ποιητή.
Η συμπεριφορά του Μενελάου ταυτίζεται με αυτή την αρχή;
Ο ήρωας βρίσκεται κρυμμένος σε μια γωνιά και ακούει σιωπηλός όσα λένε
για εκείνον η Ελένη και ο Χορός. Η σιωπή του αυτή δικαιολογείται λόγω της
αγωνίας του για το άγνωστο, της απειλής του βασιλιά που κρέμεται πάνω από
το κεφάλι του, καθώς και από την άθλια κατάσταση στην οποία βρίσκεται.
Η στάση του λοιπόν κρίνεται φυσιολογική, αλλά ταυτόχρονα αναγκαία για την
δραματική οικονομία, καθώς επιτρέπει στην Ελένη να εκφραστεί ελεύθερα
αποκαλύπτοντας όλη την προφητεία της Θεονόης και επιβραδύνει τη σκηνή
της αναγνώρισης εντείνοντας έτσι την αγωνία των θεατών.

Η ιδέα του ειδώλου.

Για πρώτη φορά η ιδέα του ειδώλου εντοπίζεται στον Πρόλογο, όταν κάνει
αναφορά σε αυτό η ίδια η Ελένη, η οποία προκειμένου να δικαιολογήσει
την παρουσία της στην Αίγυπτο αναφέρεται στην Ήρα. Η θεά, οργισμένη που
δεν την επέλεξε ο Πάρης ως την ομορφότερη, αντικατέστησε την πραγματική
Ελένη με ένα είδωλό της.
Η ιδέα του ειδώλου επανέρχεται στη σκηνή με τον Τεύκρο, καθώς ο ήρωας
υποστηρίζει πως είδε την Ελένη στην Τροία με τα ίδια του τα μάτια. Η ηρωίδα
όμως, που γνωρίζει την αλήθεια, του αναφέρει χαρακτηριστικά πως ό,τι είδε
μπορεί να ήταν μια πλάνη θεόσταλτη.
Στον Κομμό η Ελένη τονίζει πως η αιτία του πολέμου δεν ήταν η ίδια, αλλά
το όνομά της.
Η ιδέα του ειδώλου επανέρχεται εντονότερα σε αυτή την ενότητα. Η Ελένη
συναντά επιτέλους το σύζυγό της και προκειμένου να τον πείσει ότι πρόκειται
για την πραγματική του γυναίκα, του εκμυστηρεύεται πως στην Τροία
στάλθηκε το είδωλό της, το ονομά της και όχι το σώμα της.

ksefteri.edu.gr Σελίδα 3
Οι πληροφορίες του Χορού- οι πληροφορίες της Ελένης.
Ο Χορός και η ηρωίδα επισκέπτονται τη Θεονόη για να λάβουν πληροφορίες
σχετικά με το Μενέλαο και να επαληθεύσουν ή να ακυρώσουν τα δεδομένα
του Τεύκρου. Ο Χορός, εισερχόμενος στη σκηνή, δίνει κάποιες πληροφορίες,
τις οποίες στη συνέχεια η Ελένη επιβεβαιώνει και συμπληρώνει ή ακυρώνει.
• Ομοιότητες: ο Μενέλαος ζει και πλανιέται στα πέλαγα, χωρίς να μπορεί
να επιστρέψει στην πατρίδα του.
• Διαφορές:
 σε αντίθεση με το Χορό που αναφέρει πως ο Μενέλαος πλανιέται
χωρίς φίλους, η Ελένη μας πληροφορεί πως ο σύζυγός της έχει
ναυαγήσει στην Αίγυπτο με λίγους συντρόφους,
 ο Χορός δεν αναφέρεται σε άφιξη του Μενελάου στην Αίγυπτο,
ενώ η Ελένη λέει πως θα φτάσει στη χώρα μόλις λάβουν τέλος
τα βάσανά του.
Οι διαφορές αυτές μπορεί να οφείλονται είτε στην κλιμάκωση αποκάλυψης
των πληροφοριών που θέλει να πετύχει ο ποιητής, είτε επειδή ο Χορός δεν
βρίσκεται κοντά στη Θεονόη και κατά συνέπεια δεν μπορεί να ακούσει όλες
τις λεπτομέρειες που δίνει η μάντισσα στην ηρωίδα.

Στοιχεία ήθους.
• Μενέλαος: ο ήρωας και σε αυτή την ενότητα διακρίνεται για την εμμονή
του στη λογική, θεωρώντας πως η ιδέα του ειδώλου που του παρουσιάζει
η Ελένη είναι εντελώς παράλογη. Παρά τα στοιχεία που έχει στα χέρια του
επιμένει να μην δέχεται πως αυτή που έχει μπροστά του είναι η αληθινή
σύζυγός του, μένοντας προσκολλημένος στις αντιλήψεις του. Αρχικά
εκπλήσσεται και απορεί από την ομοιότητα της γυναίκας που έχει
μπροστά του με τη σύζυγό του. Η Ελένη, αφού τον αναγνωρίσει,
προσπαθεί απεγνωσμένα να τον προσεγγίσει και να τον αγκαλιάσει, όμως
εκείνος τη διώχνει μακριά του. Είναι δύσπιστος και καχύποπτος και
εξακολουθεί παρά τα γεγονότα, να θεωρεί τη γυναίκα του άπιστη και αιτία
του πολέμου. Φοβάται πως κάτι κακό πρόκειται να του συμβεί και πως έχει
αρχίσει να τρελαίνεται.
• Ελένη: η ηρωίδα αρχικά εμφανίζεται χαρούμενη μετά τα νέα που μαθαίνει
για το σύζυγό της από τη Θεονόη. Στη συνέχεια όμως αναστατώνεται
και αγωνιά καθώς συνειδητοποιεί πως δεν τη ρώτησε αν ο σύζυγός
της θα καταφέρει τελικά να σωθεί. Όταν αντιλαμβάνεται την παρουσία του,
αρχικά τρομάζει καθώς φοβάται πως πρόκειται για κάποιον απεσταλμένο
του Θεοκλύμενου που εμφανίστηκε για να την πάει σε εκείνον. Όταν όμως
τελικά αναγνωρίζει το Μενέλαο στο πρόσωπο του ζητιάνου, ο φόβος δίνει
την θέση του στη χαρά, που μαρτυρεί την αγάπη και την πίστη της για
εκείνον. Η ηρωίδα θα προσπαθήσει, μάταια, να προσεγγίσει το σύζυγό
της, να του πει την αλήθεια και να τον αγκαλιάσει. Ο Μενέλαος δεν την
εμπιστεύεται και τη διώχνει μακριά κι εκείνη, βλέποντάς τον ανυποχώρητο,
νιώθει θλίψη και ξεσπά σε θρήνο.
Η Ελένη βιώνει έντονες συναισθηματικές διακυμάνσεις, περνώντας
από τη χαρά, στην αγωνία, στο φόβο κι από κει ξανά στη χαρά και τελικά
στη θλίψη και το θρήνο.

ksefteri.edu.gr Σελίδα 4
Η τραγικότητα των ηρώων.
• Μενέλαος: η ηρωίδα αντικρύζει έναν κουρελή άντρα, με όψη ζητιάνου,
χωρίς να αντιληφθεί εξ αρχής πως πρόκειται για το σύζυγό της. Έτσι
τον περνά για κακό και κλέφτη, πράγμα που υποβαθμίζει την τιμή και την
αξιοπρέπεια του βασιλιά της Σπάρτης. Επιπλέον εκείνος πήγε στην Τροία
και πάλεψε δέκα χρόνια για να πάρει πίσω την Ελένη και τώρα που
την έχει μπροστά του δεν την αναγνωρίζει, δεν πείθεται για την ταυτότητά
της και είναι έτοιμος να την εγκαταλείψει. Η τραγικότητά του εντείνεται
από το γεγονός πως βρίσκεται σε μια ψευδαίσθηση και η ιδέα του ειδώλου
τον επηρεάζει. Οι θεατές αισθάνονται συμπάθεια για αυτόν.
• Ελένη: η ηρωίδα μετά τη συνάντησή της με τον Τεύκρο πηγαίνει στο
παλάτι στεναχωρημένη και απογοητευμένη. Όταν μαθαίνει από τη Θεονόη
πως ο Μενέλαος είναι ζωντανός, την πλημμυρίζει χαρά, η οποία όμως
δεν αργεί να δώσει τη θέση της στην αγωνία για το αν το σύζυγός
της θα καταφέρει να επιβιώσει. Έτσι η άγνοιά της αυτή στέκεται εμπόδιο
στην ευτυχία της. Η χαρά της ανανεώνεται όταν αντικρύζει το Μενέλαο,
αλλά η άρνησή του να την αναγνωρίσει και η πρόθεσή του να την
εγκαταλείψει πάλι, της προκαλούν ανείπωτη θλίψη. Όλα τα παραπάνω
προκαλούν τον έλεο και το φόβο των θεατών και εντείνουν την τραγικότητα
της ηρωίδας.

Η σκηνή της αναγνώρισης.

Τρία στοιχεία οδηγούν στην αναγνώριση του Μενελάου από την Ελένη:
1. η πληροφορία που έδωσε η Θεονόη στην ηρωίδα πως ο Μενέλαος
ζει και θα φτάσει στην Αίγυπτο (στ. 593- 594),
2. η ομοιότητα του ζητιάνου με τον σύζυγο της ηρωίδας,
3. η παραδοχή του ανθρώπου αυτού πως είναι ο Μενέλαος (στ. 627).
Ο ποιητής μεθοδεύει με διαφορετικό τρόπο τις αναγνωρίσεις των δύο
συζύγων, ώστε να εξυπηρετηθεί όσο γίνεται καλύτερα η δραματική οικονομία.
Η Ελένη έχοντας τα στοιχεία αυτά στα χέρια της και αφού τα επεξεργαστεί,
αντιλαμβάνεται πως ο άνθρωπος που έχει μπροστά της είναι ο σύζυγός της
κι ας έχει την όψη ζητιάνου. Από την άλλη ο Μενέλαος έχοντας κι αυτός
στα χέρια του στοιχεία που θα μπορούσαν να τον κάνουν να αναγνωρίσει
αμέσως τη γυναίκα του, όπως είναι τα λόγια της Γερόντισσας, η ομοιότητα
της γυναίκας αυτής με τη σύζυγό του και η ομολογία της ίδιας πως πρόκειται
για τη βασίλισσα της Σπάρτης, αρνείται να αποδεχτεί το αυτονόητο.

Λέξις (εκφραστικά μέσα).

• Μονόλογος: η σκηνή, μετά την επιπάροδο, ξεκινά με ένα σύντομο
μονόλογο της Ελένης στον οποίο η ηρωίδα πληροφορεί τους θεατές για τη
μαντεία της Θεονόης και την κατάσταση του Μενελάου.
• Στιχομυθία: μετά το σύντομο διάλογο της Ελένης, ακολουθεί ένας
διάλογος μεταξύ της ηρωίδας και του συζύγου της. Λόγω της εναλλαγής
στίχο με στίχο, ο διάλογος έχει ταχύτητα και δημιουργεί στους θεατές
έντονα συναισθήματα.
• Τραγική ειρωνεία:
 η Ελένη αναφέρει πως ο Μενέλαος θα φτάσει στην Αίγυπτο όταν
τελειώσουν τα βάσανά του, ενώ οι θεατές γνωρίζουν πως εκείνος
βρίσκεται ήδη στη χώρα (στ. 600- 601),

ksefteri.edu.gr Σελίδα 5
  η ηρωίδα όταν αντικρύζει τον ήρωα δεν τον αναγνωρίζει αμέσως και
πιστεύει πως πρόκειται για κάποιον απεσταλμένο του Θεοκλύμενου
ο οποίος της έχει στήσει παγίδα (στ. 605- 606),
 η Ελένη πιστεύει πως ο άνθρωπος που έχει μπροστά της σκοπεύει
να την παραδώσει στο βασιλιά για να την παντρευτεί, ενώ οι θεατές
γνωρίζουν πως ο Μενέλαος σίγουρα δεν θέλει αυτό το γάμο (στ.
611- 614),
 ο ήρωας εύχεται στην Ελένη να είναι ευτυχισμένη μια και μοιάζει
στη σύζυγό του, ενώ οι θεατές γνωρίζουν πως όντως πρόκειται
για τη βασίλισσα της Σπάρτης (στ. 653).
• Επιβράδυνση:
 τα κουρελιασμένα ρούχα του Μενελάου τον κάνουν να μοιάζει
με ζητιάνο, γεγονός που τρομάζει την Ελένη και έτσι η εμφάνιση του
βασιλιά της Σπάρτης καθυστερεί την αναγνώριση των δύο συζύγων
και εντείνει την αγωνία των θεατών (στ. 616),
 ο Μενέλαος αρνείται πεισματικά να δεχτεί πως η γυναίκα που
στέκεται μπροστά του είναι η σύζυγός του Ελένη, καθυστερώντας
έτσι την αναγνώρισή και εντείνοντας την αγωνία των θεατών
(στ. 629).
• Παρομοίωση: Σα γρήγορο πουλάρι ή σα Μαινάδα (στ. 604).
• Μεταφορές: στ. 577, 578- 579, 580, 581, 591, 597, 605, 607- 608, 637,
643, 651.
• Προσωποποιήσεις: στ. 616, 646.
• Υπερβατό σχήμα: στ. 603- 603, 636, 651- 652, 655.
• Έλλειψη: στ. 611, 624, 625, 626.
• Πλεονασμός: στ. 591, 658.
• Εικόνες: στ. 579, 581, 604.

ksefteri.edu.gr Σελίδα 6