Przyrządy półprzewodnikowe II

Układy cyfrowe TTL i CMOS

Wojtek Kijaszek

Wydział Elektroniki Mikrosystemów i Fotoniki, Politechnika Wrocławska,

ul. Janiszewskiego 11/17, 50-372 Wrocław, Polska
Układy cyfrowe — podstawowe informacje
Układ cyfrowy — układ elektroniczny, który wykonuje operacje na wartościach
dyskretnych (określonych poziomach logicznych, np. ”0” i ”1”).
Logika dodatnia — standard układów logicznych, w którym przyjmuje się, że stan wysoki
napięcia (H) przyporządkowany jest ”1” logicznej, a stan niski napięcia (L)
przyporządkowany jest ”0” logicznemu.
UH
”1”
wartości napięć przypisane
danemu stanowi logicznemu
”0”
UL
Skala integracji — dawne kryterium klasyfikacji kolejnych generacji układów scalonych,
określające liczbę tranzystorów bądź bramek logicznych w układzie scalonym.
Współcześnie stosuje się pojęcie węzła technologicznego — szerokość elektrody bramki
tranzystora MOSFET (podawana w nanometrach).
oznaczenie skala integracji liczba tranzystorów liczba bramek logicznych przykład układu
SSI mała 1-10 1-12 bramka
MSI średnia 10-500 13-99 rejestr
pamięć
LSI wielka 500-20000 100-9999
mikroprocesory
VLSI bardzo wielka 20000-1000000 10000-99999 pamięć RAM
zaawansowane
ULSI ultra wielka >1000000 >100000
procesory
Układy cyfrowe — bramki logiczne
Bramka logiczna — scalony układ elektroniczny, który realizuje określoną funkcję logiczną
(opisaną zasadami algebry Boole’a).
A B Y
A Y A 0 0 0
A 𝑌 = 𝐴 0 0
B
𝑌 =𝐴+𝐵
0 1 1
1 1
1 0 1
BUF OR 1 1 1

A B Y
A Y A 0 0 1
A 𝑌 = 𝐴ҧ 0 1 𝑌 =𝐴+𝐵 0 1 0
1 0 B
1 0 0
NOT NOR 1 1 0

A B Y A B Y
A 0 0 0 A 0 0 0
𝑌 =𝐴∙𝐵 0 1 0 𝑌 =𝐴⊕𝐵 0 1 1
B B 1 0 1
1 0 0
AND 1 1 1 XOR 1 1 0

A B Y A B Y
0 0 1 0 0 1
A 0 1 1
A 0 1 0
𝑌 =𝐴∙𝐵 𝑌 =𝐴⊕𝐵
B 1 0 1 B 1 0 0
1 1 0 1 1 1
NAND XNOR
Układy cyfrowe — technologia wykonana
Układy cyfrowe mogą być wykonane w różnej technologii, co ma istotne znaczenie na
parametry użytkowe danego układu.

Do najważniejszych technologii wykonania układów cyfrowych zalicza się układy:

• TTL (Transistor-Transistor-Logic)
• ECL (Emiter-Coupled-Logic)
• CMOS (Complementary MOSFET)
• BiCMOS (Bipolar CMOS)

TTL — zbudowane z tranzystorów bipolarnych, początkowo szybsze niż układy CMOS, ale
charakteryzują się znacznie większą mocą strat niż układy CMOS.
ECL — zbudowane z tranzystorów bipolarnych z połączonymi emiterami, bardzo szybkie
(czasy propagacji rzędu setek pikosekund), duża moc strat, niewielki margines zakłóceń.
CMOS — zbudowane z komplementarnych tranzystorów E-MOSFET, początkowo miały
dłuższe czasy propagacji niż układy TTL (obecne układy CMOS mają czasy propagacji rzędu
kilku nanosekund), mała moc strat, duży margines zakłóceń. Obecnie najczęściej
stosowane układy cyfrowe.
BiCMOS — technologia hybrydowa, struktura tranzystora MOSFET jest na wejściu układu
(duża impedancja wejściowa), a na wyjściu jest struktura tranzystora bipolarnego
(większa częstotliwość graniczna, mała impedancja wyjściowa).
Każda rodzina układów scalonych ma różne napięcia zasilania,
poziomy napięć oraz parametry.
Nie można zatem łączyć układów logicznych wykonanych w różnej technologii.
Układy cyfrowe — Resitor-Transistor Logic (RTL)

schemat bramki NOR wykonanej w technologii RTL

źródło zdjęć: https://en.wikipedia.org
Układy cyfrowe — Resitor-Transistor Logic (RTL)

wnętrze układu scalonego bramki NOR wykonanej w technologii RTL

źródło zdjęć: https://en.wikipedia.org
Układy cyfrowe — Resitor-Transistor Logic (RTL)

PCB z bramkami NOR wykonanymi w technologii RTL

źródło zdjęć: https://en.wikipedia.org
Układy cyfrowe — Resitor-Transistor Logic (RTL)

komputer pokładowy modułu dowodzenia oraz modułu księżycowego

zastosowanych podczas programu Apollo (1966-1972)
źródło zdjęć: https://en.wikipedia.org
Układy cyfrowe — Diode-Transistor Logic (DTL)

schemat bramki NAND wykonanej w technologii DTL

źródło zdjęć: https://en.wikipedia.org
Układy cyfrowe — Diode-Transistor Logic (DTL)

zegar zbudowany na bramkach wykonanych w technologii DTL

źródło zdjęć: https://en.wikipedia.org
Układy cyfrowe — Transistor-Transistor Logic (TTL)

UA
charakterystyka przejściowa bramki
UO wykonanej w technologii TTL

UB

schemat bramki NAND wykonanej

w technologii TTL [1]
źródło zdjęć: [1] https://en.wikipedia.org; [2] http://lpp.pwr.edu.pl
Układy CMOS — budowa i zasada działania

PMOS
S
G

G
S
NMOS
przekrój struktury inwertera CMOS

schemat elektryczny podczas przełączania

obydwa tranzystory mają
UI = 0 V: otwarty kanał i przewodzą
NMOS kanał zamknięty prąd (wówczas układ
PMOS kanał otwarty pobiera najwięcej mocy)

UI = UCC:
NMOS kanał otwarty
PMOS kanał zamknięty
charakterystyka przejściowa
Układy cyfrowe — parametry
Napięcie zasilania (UCC lub UDD) — wartość napięcia zasilania układu scalonego
(dla TTL UCC = 5 V, a dla CMOS typowo UCC = 3-18 V).

Zakresy napięć poziomów logicznych (UL, UH) — wartości napięć, które są

interpretowane jako ”0” i ”1” logiczne (różne wartości dla wejścia i wyjścia).

Napięcie przełączania (UT) — napięcie wejściowe, przy którym następuje zmiana stanu
wyjścia układu (dla TTL UT = 1,4 V, a dla CMOS UT = ½ UCC).

Czas propagacji (τp) — opóźnienie sygnału wyjściowego względem wejściowego.

𝜏𝑝𝐻𝐿 + 𝜏𝑝𝐿𝐻
𝜏𝑝 =
2
Czas propagacji w układach:
TTL ~10 ns
CMOS (standardowych) ~100 ns,
CMOS (zaawansowanych) ~1 ns.

Moc strat — moc tracona w układzie:

statyczna (Pstat) — pobierana przez układ przy ustalonym stanie wyjściowym
(dla TTL kilkadziesiąt mW, dla CMOS µW)
dynamiczna (Pdyn) — pobierana w momencie przełączania układu.
𝑃𝑑𝑦𝑛 = 𝑈𝐶𝐶 2 ∙ 𝐶𝑜𝑏𝑐 ∙ 𝑓
Układy cyfrowe — parametry
Współczynnik dobroci (Q) — parametr umożliwiający porównanie różnych rodzin układów
scalonych (im mniejsza wartość, tym lepszy układ).
𝑄 = 𝜏𝑝 ∙ 𝑃
Marginesy zakłóceń (M) — maksymalna amplituda sygnału zakłócającego, która nie
spowoduje przypadkowego przełączenia układu (dla stanu niskiego i wysokiego).
linia sygnałowa

SN7400 SN7400
(TTL NAND) zakłócenia (TTL NAND)
szum
logiczne ”1”
logiczne ”1”

UOHmin
(2,4 V) MHmin = UIHmin - UOHmin
UIHmin
(2 V)
stan nieokreślony stan nieokreślony
UILmax
UOLmax MLmin = UILmax - UOLmax (0,8 V)
(0,4 V) logiczne ”0”
logiczne ”0”
zakresy napięć wyjściowych zakresy napięć wejściowych
Dla SN7400 MH = 2 V – 2,4 V = -0,4 V oraz ML = 0,8 V – 0,4 V = 0,4 V
Układy cyfrowe — parametry
Spoczynkowy prąd zasilania (ICCmax) — typowe natężenie prądu zasilającego, który
pobiera układ w stanie statycznym.

Pobór prądu wejścia bramki (IIL oraz IIH) — natężenie prądu wpływającego/wypływającego
do/z wejścia bramki, gdy na wejściu jest stan niski lub wysoki.

Prąd wyjściowy dla stanu niskiego (IOL) — typowe natężenie prądu wpływającego do
wyjścia bramki, gdy na wyjściu jest stan niski (przez rezystor obciążenia bądź podczas
przeładowywania pojemności kolejnej bramki).

Wydajność prądowa wyjścia dla stanu wysokiego (IOH) — maksymalne natężenie prądu
wypływającego z wyjścia bramki, gdy na wyjściu jest stan wysoki.

Obciążalność (N) — liczba wejść, które mogą być podłączone do wyjścia bramki logicznej
(określana dla bramek wykonanych w tej samej technologii), związana z pojemnościami
wejściowymi oraz wydajnością prądową wyjścia bramki.

W bramkach TTL problem stanowił pobór prądu

przez wejścia bramek (brak możliwości
wysterowania wielu bramek).
W bramkach CMOS problemem jest pojemność
wejściowa (pogorszenie czasów propagacji)
Układy CMOS — serie układów bramek logicznych

rodzina oznaczenie UCC [V] τp [ns] fpracy [MHz]

z bramką MOS CD40… 3-18 125 4

szybkie HC 2-6 8 50
szybkie
HCT 5 8 50
zamienniki TTL
zaawansowane AC (AHC) 2-6 3 160
zaawansowane
ACT (AHCT) 5 3 160
zamienniki TTL
niskonapięciowe LV 2-5,5 9 70
zaawansowane
ALVC 1,2-3,6 3 300
niskonapięciowa

Oznaczenia to nazwy handlowe stosowane przez większość producentów.

Arkusz pracy zdalnej — nota katalogowa układu CD4001

nr 14 nr 7

nr 1
obudowa DIP14 (Dual-In-Line Package)

nr 7
nr 14

nr 1
konfiguracja wyprowadzeń obudowa SO14 (Small Outline Package)
Arkusz pracy zdalnej — nota katalogowa układu CD4001
Arkusz pracy zdalnej — nota katalogowa układu CD4001
Arkusz pracy zdalnej — nota katalogowa układu CD4001
Arkusz pracy zdalnej — wyznaczanie czasów propagacji
𝑈𝐶𝐶 = 3 𝑉

𝜏𝑝𝐻𝐿 𝜏𝑝𝐿𝐻

Pamiętamy dla każdej wartości UCC o:

• zaznaczeniu czasów propagacji na przebiegach czasowych,
• zapisaniu proporcji,
• zapisaniu obliczeń,
• podaniu wyniku końcowego w notacji inżynierskiej (wynik zaokrąglij do dwóch cyfr
znaczących oraz zastosuj właściwy przedrostek jednostki).
Arkusz pracy zdalnej — charakterystyki przejściowe
17,5

𝑈𝐶𝐶 = 15 𝑉
15
Napięcie wyjściowe, Uwy [V]

12,5

𝑈𝐶𝐶 = 10 𝑉
10

7,5
𝑈𝑂𝐻 = ?
𝑈𝐶𝐶 =5𝑉
5

2,5 1/2𝑈𝐶𝐶

0
0 2,5 5 7,5 10 12,5 15 17,5
𝑈𝑇 = ? Napięcie wejściowe, Uwe [V]

𝑈𝑂𝐿 = ?
Przykład dla UCC = 5 V. Parametry wyznacz dla wszystkich wartości UCC.
Wartości można odczytać z danych pomiarowych.