See discussions, stats, and author profiles for this publication at: https://www.researchgate.

net/publication/358026415

Metoda konačnih elemenata / Finite element method

Book · January 2022

CITATIONS READS

0 889

1 author:

Bahrudin I Hrnjica
Univerzitet u Bihaću
51 PUBLICATIONS   429 CITATIONS   

SEE PROFILE

Some of the authors of this publication are also working on these related projects:

ANNdotNET - deep learning tool on .NET Platform View project

GPdotNET - genetic programming tool View project

All content following this page was uploaded by Bahrudin I Hrnjica on 22 January 2022.

The user has requested enhancement of the downloaded file.

U N I V E R Z I T E T S K A K NJ I G A

Bahrudin Hrnjica

METODA
ELEMENATA
I Izdanje

B , 2022.
 prof. dr. sc.

Autor
prof. dr.sc. Bahrudin Hrnjica

Recenzenti
prof. dr. sc.
prof. dr. sc. , Univerzitet u Novom Sadu
doc. dr. sc.

Urednik
prof. dr.sc. Bahrudin Hrnjica

Lektor
Emira Hrnjica, prof. bosanskog jezika

Štampa
Štamparija Fojnica d.d. Fojnica

00 primjeraka
CIP - Katalogizacija u publikaciji
Nacionalna i univerzitetska biblioteka Bosne i
Hercegovine, Sarajevo

624.04:519.6(075.8)

HRNJICA, Bahrudin
/ Bahrudin Hrnjica.
-1. izd.-
- 466 str. : 187 ilustr. ; 24 cm.
– (Univerzitetska knjiga)

Bibliografija: str. 455-462. - Registar

ISBN 978-9958-533-25-9

COBISS.BH-ID 47101958
©

autorskim pravima. Nijedan dio ove knjige ne

A alfa ni
beta ksi
gama omikron
delta pi
epsilon ro
zeta sigma
eta tau
teta ipsilon
jota fi
kapa hi
lambda psi
mi omega

en. engleski
skr.

B matrica deformacije i pomjeranja u

, [B]

kosinus ugla
, , kosinus ugla u odnosu na kordinatne ose
konstitutivna matrica veze napona i
, [D]
deformacije
Ojlerov broj

, ulazna i izlazna energija

energija
deformacija
smicanje
Poassonov koeficijent
ukupna potencijalna energija
 vektor
,{ }
elementa
vektor
{ }
elementa u lokalnom koordinatnom sistemu
{ } vektor volumskih sila
{ } vektor površinskih sila
vektor skoncentrisanih

( ), funkcional
modul smicanja
moment inercije
polarni moment inercije
[ ] Jacobian matrica
koeficijent krutosti ela
element matrice krutosti
matrica krutosti u
[ ]
lokalnom koordinatnom sistemu
globalna matrica krutosti
[ ]
elementa/strukture
,
funkcija oblika za i-ti
[ ] matrica funkcija
, , aproksimacijska funkcija
generalizirana pomjeranja pri
savijanju grede
aproksimacijska funkcija jedne nezavisne
( )
koordinate
aproksimacijska funkcija dvije nezavisne
( , )
koordinate
aproksimacijska funkcija tri nezavisne
( , , )
koordinate
( )
( , )
pritisak,
 ,
debljina
, , pravougle koordinate
pravougle koordinate i-
, ,
elementa
, ,
, , prirodne koordinate
, , pomjeranja u pravcu , i osa respektivno.

, r
pomjeranja u korespodentnim pravcima i-tog
, ,

potencijalna energija
energija deformisanja
promjena energije
rad
pomjeranja u lokalnom
{ }
koordinatnom sistemu
pomjeranja u globalnom
{ }
koordinatnom sistemu
{ } pomjeranja
ugaona brzina
normalni napon
tangencijalni napon
I DIO................................................................................................................... 1

1 ............................ 1

Uvodna razmatranja .........................................................................

MKE od nastanka do danas ............................................................. 4
Pojam diskretizacije u MKE ............................................................. 7
Aproksimacijska funkcija ...............................................................
.........................................................
Koordinatni sistemu u MKE ..........................................................
Globalni i lokalni koordinatni sistem ...................................
Prirodni koordinatni sistem...................................................
Interpolacija polinomske funkcije................................................. 22
......................................... 24
................................................................................
Matrica krutosti ....................................................................... 27
........................................... 27
......................
 Direktna metoda......................................................................
Varijacijski pristup ..................................................................
...................................................
.........
.........................................
Potencijalna energija i energija deformisanja ..............................
.........................
II DIO ............................................................................................................... 38

2 ............................. 39

............................................
.........................................................
................................................ 42
...............................................
..........................................
Globalna matrica krutosti ......................................................
...................
..........................................
..............
Zadaci .......................................................................................
2.2 Analiza uvijanja štapa .................................................................... 74
................................ 74
2.2.2 ............................................ 77
Aproksimacijska funkcija pomjeranja ..................................
2.2.4 ................................
Zadaci .......................................................................................
 Savijanje grede .................................................................................
...............................
...........
................................................
........................................
.............
...............
.....................................
Zadaci .....................................................................................
2.4 Zadaci za samostalan rad.............................................................
3 ............................................ 127

....................................................
Matrice transformacije koordinatnog sistema ..................
..............................
.............
......................................
....................................................
Zadaci .............................................................................................
4 ................................................... 149

................................
4.2 ...............................................
Prostorni okviri..............................................................................
4.4 Prostorne grede .............................................................................
Zadaci .............................................................................................
Zadaci za samostalan rad.............................................................
III DIO............................................................................................................ 169

5 ................................................................ 171

Uvod ...............................................................................................
Vanjske i unutrašnje sile.......................................................
Napon kao osnovna ...............................................
Tenzor napona .......................................................................
.....................................
Glavni naponi ........................................................................
Pojam pomjeranja i deformacije ..........................................
Tenzor deformacije ...............................................................
Je ...................................................
Transformacija koordinatnog sistema ................................
........................................................
Hipoteze o razaranju materijala ..................................................
Teorija maksimalnog tangencijalnog napona- Tresca ......
Teorija loma kod krtih materijala........................................
Indeks notacija ...............................................................................
Zadaci .............................................................................................
6 .................................................................. 201

Uvod ...............................................................................................
Integralni oblik dif ....................................
Varijacija funkcije pomjeranja .............................................
............................ 204
.......
......................
 .......................................
Ritzova metoda......................................................................
......................
......................................................
Savijanje grede .......................................................................
Princip minimuma potencijalne energije ...................................
Zadaci ............................................................................................. 242
7 ........................ 243

Uvod u 2D probleme ....................................................................

7.2 ............................................... 244
Ravno stanje deformacije ..................................................... 244
7.2.2 Ravno stanje napona ............................................................. 247
......
7.4 ..............................................................
krutosti ..............................................
7.4.2 Globalna matrica krutosti ....................................................
.....................................
..........................................................
...........
.........................
7.7 Zadaci .............................................................................................
Zadaci za samostalan rad.............................................................
8 ..................................................... 289

Uvod ...............................................................................................
..........................
 Slaba forma ............................................................................
...............
.....................................
............
.....
...........................................................
.............................................
......................................................
.....
......................
..............
.................
Zadaci .........................................................................................................
IV DIO............................................................................................................ 313

9 ......................................................... 315

Pravilo trapeza...............................................................................
Simpsonovo pravilo ......................................................................
Gaussovo pravilo ..........................................................................
Numeri ...........
...........
..................
....
..................
....
10 ............................ 359
 ....................
.........................................
............................................
.......................................
.........................
.................
............
Analiza volumskih sila .........................................................
Analiza površinskih sila .......................................................
Zadaci .............................................................................................
11 ........................................... 389

...................................................
..........................................................
..................................................
........................... 407
Zadaci .............................................................................................
12 ............................................................ 417

Uvod ...............................................................................................
Kirchofova teorij ...................................................
................................................
...................................
............................................
....................................
Zadaci .............................................................................................
13 ...................................... 435
 ...........................................................
Volumske i površinske sile na tetraedru ...................................
.........................................................
.4 Volumske i površinske sile na heksaedru .................................
.................................... 447
Zadaci .............................................................................................
Bibliografija ....................................................................................................

Index ...............................................................................................................
 PREDGOVOR

Knjiga Metoda epilog višegodišnjeg rada

autora na istoimenom predmetu koji
Mašinskog odsjeka . Knjiga
je koncipirana i podijeljena po tematskim cjelinama kako su se odvijala
predavanja na predmetu. Pored teorijskog dijela svako poglavlje
nadopunjuje i skup riješenih zadataka koji daju detaljniji uvid u teoriju i
primjenu usvojenog gradiva. Pored riješenih zadataka i
skup zadataka za samostalan rad.

Autor se zahvaljuje recenzentima na kvalitetnoj recenziji, i studentima

koji su u periodu - predmet, a koji su indirektno
kroz pripremu i polaganje pismenih
dijelova ispita te kroz rješavanje zadataka . Autor se
zahvaljuje i svojim kolegama sa Univerziteta koji su svojim sugestijama
obogatili ovu knjigu.

Kako ova knjiga predstavlja višegodišnji predan rad na ovom predmetu,

autor se neizmjerno zahvaljuje svojoj majci Zemini, supruzi Emiri, i
. Bez
njihove podrške zasigurno ova knjiga ne bi ugledala svjetlo dana.

primijete odre ene pogreške.

januar, 2022. godina.

Autor
 I DIO
Prvi dio daje uvod i osnovne pojmove metode
elemenata.
 1 UVOD U

1.1

Modeliranje prirodnih
koje svakodnevno rade. Svaki prirodni
-
meterološkom ili nekom
algebarskim, diferencijalnim ili integralnim
nekoliko stotina godina modeliraju se prirodni fenomeni

. Zadana u
, diferencijalna jedn a
se kro
princip malih deformacija, koji
nje da data rješenja mogu
vrstog tijela.

Danas
gotovo

se od mnogo faktora. S
 . Uvod

azvoja kompjuterske nauke -

zvode
upotrebom kompjutera. Svaku metodu koja je kompjuterski
implementirana i koja daje prihvatljiva rješenja problema zovemo
.

Slika 1.1

Do sada je razvijeno
e

simulacije, a koje zovemo . U tom pogledu metoda

kao a metoda za

2
Metoda B. Hrnjica

tijela i statika, i koja je predmet ove knjige. Slika . prikazuje cjelokupni

pregled podjele mehanike na poddiscipline.

ojima je metoda jela

, nadalje, dijelimo
na statiku i dinamiku
Slika .2
daje e

Metoda Metoda Metoda Metoda

elemenata, MKE razlika, MKR elemenata, MGE volumena, MKV

(Statika)

Slika 1.2

Metoda danas je postala prepoznatljiva

en.
sistema. Ona je nezaobilazna metoda u analizi mnogih kompleksnih

strukturalne analize odnosno analize

naponsko-deformacionog stanja konstrukcije. Danas se MKE primjenjuje
u širokom spektru primijenjenih nauka od mašinstva i bio-mehanike, do
elektromagnetnih polja i termodinamike. MKE nije samo metoda
 . Uvod

-deformacione analize, ona

danas uspješno rješava probleme kompleksne nelinearne, nestacionarne
dinamike, nelinearno i nestacionarno prenošenje toplote, mehanike
fluida, biotehnologija i drugo.

Brzi razvoj MKE ponajviše treba zahvaliti brzom i uspješnom razvoju

kompjuterske nauke i razvoju softvera u kojim su uspješno
implementirali algoritmi bazirani na MKE. Softverski paketi za MKE

alg

, MKE se posmatra kao alat za transformaciju parcijalnih

za koje postoje
standardni algoritmi rješavanja.

1.2

, KE predstavlja relativno mlad pojam. U odnosu

, KE se pojavio

vremena Lorda Reyleigh-

po prvi put pojavljuju aproksimacijska rješenja diferencija
. Nešto kasnij je koristio isti princip
.
Galerkinovog aproksimacijskog pristupa bila je
aproksimacijska funkcija odnosila na cijelu posmatranu domenu, u

samo dio posmatrane domene. Jedan od prvih radova koji nagovještavaju

metodu -a
profesora sa MIT-a u kojem se po prvi put koristi jednodimenzionalni
nog tijela
. Nešto kasnije, Courant je u ine uveo

4
Metoda B. Hrnjica

koncept aproksimacijske funkcije po dijelovima, te prvi put koristio

ce se

Couranta. On je, pored aproksimacijske funkcije, prvi put upotrijebio

trougle za e vibracijskog problema

je udario temelje današnje metode

en. piecewise , odnosno uveden je pojam

funkcije oblika en. shape function om. Zbog svoje
neefikasnosti rješavanja, metoda la zanimljiva
, jer je u
,
a nisu postojali algoritmi preko kojih bi se metoda mogla aplicirati, dok je

Slika 1.3

Razvojem kompjuterske nauke u kasnim pedesetim godinama 20. vijeka

avioindustriji koja je vapila za

prisiljavale su

sa primjenom MKE bile su Boeing i Bell Aerospace u Americi, te Rolls

 . Uvod

pedesetih predstavljao je rad Turnera i drugih autora

su po prvi put objavili proceduru sastavljanja elemenata matrice krutosti.
U tom
onalne trougl le

objavljena i procedura koju danas zovemo direktna metoda krutosti en.

direct stiffness method , profesor sa Berkley
Univerziteta, en. finite
element
nešto kasnije
T.J.R. Hughes, C. Felippa, K.J. Bathe, O.C. Zienkiewicz, R.H. Gallagher i

MKE za 2D stanje napona. Ubrzo n

p
programa za MKE pod nazivom NASTRAN u kojem su implementirani

U isto vrijeme grupa

. godine nazivaju ANSYS. Godine .

od lize. Period

je

e, kao i probleme u
Metoda B. Hrnjica

Osamdesetih godina 20. vijeka

analize. K. Ho-Le objavljuje rad u kojem klasificira metode za automatsku

. Nakon toga Shimada i
Cavendish, nezavisno jedan od drugog, rade na ovom polju i
sistematiziraju algoritme , a nakon toga se pojavljuju
prvi komercijalni softveri sa automats

tijeva
intenzivno procesorsko vrijeme zbog operacija sa matricama vrlo velikih

je komercijalni
programi koji mogu riješiti gotovo svaki problem, veliki je interes
akademske zajednice u razvoju open source rješenja
. Ovakvim pristupom
bolje razumijevanje metode, te
preko programskih implementacija.

1.3

Pri definisanju metoda

kojim opisujemo . Pojmovi su uzeti iz
fizike, Osnovni
pojam metode k

, geometrijski jednostavnih te

u nekoliko faza
definisanom

7
 . Uvod

Slika .4 prikazuje proces pri kojem se posmatrani domen koji je

predstavljen a a i b lijevo , diskretizira u
i i desno .

Slika 1.

-
se defi pomjeranja , deformacije i napona

problema zovemo en. node .

geometrijske likove ili tijela koja en. finite

elements predstavlja geometrijski lik ili tijelo sa najmanje
.

Slika 1.5
Metoda B. Hrnjica

jednu cjelinu, koja u neprekidnu sredinu.

linu, koja
Slika . ..

Postupak diskretizacije koji se sprovodi nad domenom zovemo meširanje

en. meshing Meširanje
predstavlja postupak diskretizacij

trenutni raspored daje najbolje rješenje

datog problema. Po konceptu, metoda
rješenja ukoliko

e
elemenata definiše optimalno. , raspored

elementi m, ili ako se radi

i kvadratu. Nepravilni geometrisjki
, a greške u

smanjiti. Slika . prikazje

je dat na desnom dijelu
slike.

no ponovno meširanje, sa dvostruko manjom dimenzijom

 . Uvod

Slika 1.6

Iz prethodnog vidimo da proces diskretizacije svodi rješavanje problema

samo u nekoliko unutar

ostale su neriješene. Da bismo
problema odredili u preostalih, aka, koristimo
pojam aproksimacijskih funkcija.

1.4

Kako se MKE

dijelove odnosno elemente, o

e funkcije u
en. aproximation function
definiše se kao osnov

elementa, broja step i vrijednostima

Osnovni uvjet aproksimacijske funkcije

polinomom
Metoda B. Hrnjica

je stepen polinoma u direktnoj vezi sa

i
aproksimacijsku funkciju
Slika .7 .

Slika 1.7 ( ) i 1D i a ( )
stepene polinom

Kada je

Ako aproksimacijska funkcija predstavlja polinom drugog ili višeg reda

polinoma aproksimacijske funkcije prvenstveno zavisi od prirode

posmatranog domena.

1.5

Ranije je naglašeno da k ment predstavlja dio posmatranog

i geometrijski oblik
geometrijsk lik ili tijelo zavisno od dimenzije problema. Npr. ako
posmatramo
 . Uvod

na preostale dvije dimenzije. mo

diskretizacija

iz otpornosti
materijala, Slika . prikazuje
primjer diskretizacije proste grede na odnosno tri linijska

Slika 1.8

od njih se aproksimiraju u zavisnosti od

, bez
ešni. O

akumulacije greške. Zbog toga, kod analize jednoosnih

elemente, dok kod

koristili

sva tri pravca . Prema

2D i
Metoda B. Hrnjica

Slika .
od dimenzije problema. definiše se ,
trougle le kona
ili
heksaedra.

Slika .

,
,
.

Prema geometrijskom liku Slika . ,

trougle,
le.

Prema geometrijskom tijelu

elemente Slika . ,

tetraedra,
heksaedra.

njegovim tjemenima.

Slika 1. a) linijski, b) površinski volumski i

View publication stats