UNIVERZITET U ZENICI

POLITEHNIČKI FAKULTET

ODSIJEK: GRAĐEVINARSTVO
GRAĐEVINARSTVO

AutoCAD Civil3D

Seminarski rad

Mentori: Studenti:

v.prof.dr. Senad Balić Aldin Krajišnik R100/11

v.as. Ernad Beš lagić Fuad Piragić R21/11

Zenica, august 2013.

 SADRŽAJ

UVOD ....................................................................
..........................................................................................................................................
........................................................................
.. 3

2. MOGUĆNOSTI PRIMJENE PROGRAMSKOG PAKETA AutoCAD Civil 3D PRI PROJEKTOVANJU I

IZGRADNJI PUTEVA .......................................................................................................................... 4

2.1. AutoCAD
AutoCA D Civil
Ci vil 3D u fazi
f azi pripremnih
priprem nih radova za potrebe proj
projekto
ektova
vanj
nja
a puta
uta..............
....... .............
............
...... 5

2.1.1. Podešavanje parametara projekta ....................................................................

.................................................................................
............. 5

2.1.2. Transfer podataka dobijenih geodetskim snimanjem terena ........................................ 8

2.1.3. Izravnanje geodetske mreže  ........................................................................................... 9

2.1.4. Kartiranje tačaka i spajanje detalja ...............................................................................10
2.1.5. Izrada digitalnog modela terena ..........................................................
...................................................................................
......................... 11

2.2. AutoCAD Civil 3D u fazi projektovanja puta .................................................................... 14

2.2.1. Trasa puta .....................................................................................................................

..................................................................................................................... 14

2.2.2. Uzdužni profil trase i niveleta puta  ...............................................................................16

2.2.3. Karakteristični poprečni profil .............................................................
......................................................................................
......................... 19

2.2.5. Poprečni profili puta .................................................................

.....................................................................................................
.................................... 25

2.2.6. Obračun zapremina materijala ............................................................

.....................................................................................
......................... 28

2.3. AutoCAD Civil 3D u fazi realizacije projekta.......................................................

projekta.....................................................................
.............. 30

2.3.1. Izdvajanje tačaka iz koridora puta .....................................................................

................................................................................
........... 30

2.3.2. Izvoz digitalnog modela terena..................................................................................... 31

2.3.3. Transfer podataka iz računara u geodetski mjerni instrument  .................................... 32

2.3.4. Kontrola izvedenog stanja i obračun zapremina .......................................................... 33
3. AutoCAD Civil 3D - primjer
pri mjer..................................................................
......................................................................................................
.................................... 33

3.1. Određivanje uzdužnih profila .................................................................

..........................................................................................
......................... 33

ZAKLJUČAK ............................................................
...............................................................................................................................
......................................................................
... 40

LITERATURA ......................................................................
................................................................................................................................
.......................................................... 41

2
UVOD

Geodetskim poslovima počinju i završavaju se svi građevinski radovi, pa tako i oni na

 projektovanju i izgradnji puta. Projektovanje i izgradnja puta odvijaju se kroz neko
nekoli
liko
ko
faza, a uloga geodete u svim fazama je vrlo značajna.
Zadatak geodete je da pripremi geodetsku podlogu odgovar ajućeg sadržaja koja će
 biti korištena za potrebe projektovanja puta. U prošlosti kada su se koristile podloge u
analognom obliku značajan faktor je bila i njihova razmjera. Danas to nije slučaj jer se izrada
geodetskih podloga koje uključuju i digitalni m odel snimljenog terena (DMT), kao i kasnije
 proj
 projek
ekto
tova
vanj
njee puta
puta vrše
vrše na raču
računa
naru
ru koriš
korište
tenje
njem
m adek
adekva
vatn
tnog
og softv
softver
era.
a.
Projektovanje puta je posao građevinskog inženjera specijalizovanog za oblast
niskogradnje. Samo projektovanje se može vršiti u različitim pr ogramskim paketima, ali
 progra
 programsk
mskii paket
paket koji se ističe
ističe svojom
svojom sveobu
sveobuhva
hvatno
tnošću
šću u pogled
pogleduu alata
alata kojima
kojima raspolaže
 je AutoCAD Civil 3D. Ovaj programski paket je
j e prvenstveno namenjen projektovanju
 putne infrastrukture, kreiranju projekata koji se tiču uređen ja zemljišne teritorije, kao i
onih koji za cilj imaju vršenje različitih hidroloških analiza, ali kao takav raspolaže i velikim
 brojem
 brojem geodetskih
geodetskih alata poput
poput onih za izravnanje geodetske mreže, transformaciju
koordinata tačaka, topografisanje detalja isl.

AutoCAD Civil 3D softver je Building Information Modeling (BIM) rješenje za

 projektovanje objekata niskogradnje i izradu tehničke dokumentacije. AutoCAD Civil
3D omogućava građevinskim inženjerima, tehničkim crtačima, projektantima i
tehničarima  koji se bave projektovanjem saobraćajnica, prostornim   planiranjem i
uređenjem  vodenih resursa da rade efikasnije. AutoCAD Civil 3D 2012 sadrži
unaprijeđene  alate za određivanje  trase i koji omogućavaju uvođenje i primjenu
standarda u projektovanju u okviru čitavog projektnog tima.

Mogućnosti –  projektovanje
 projektovanje na osnovu 3D modela:
Alati za projektovanje
Geoprostorne funkcionalnosti
Hidrologija i hidraulika
Optimizacija korištenjem materijala
Vizualizacija

3
 Za određivanje kota terena, izohipsi, nadmorskih visina, uzdužnih i poprečnih
 profila trase itd. starim metodama snimanja, proračuna određenim metodama i
 programima je bio mukotrpan rad. Jedan od načina snimanja i određivanja gore
navedenih potrebnih podataka o projektu se v ršilo na terenu.

2. MOGUĆNOSTI PRIMJENE PROGRAMSKOG PAKETA AutoCAD

Civil 3D PRI PROJEKTOVANJU I IZGRADNJI PUTEVA

 Na tržištu su danas prisutni brojni programski paketi koji omogućavaju

omogućavaju rješavanje
zadataka iz različitih inženjersko -tehničkih oblasti. AutoCA D Civil 3D je programski
 paket kompanije
kompanije Autodesk
Autodesk koji
koji je prevashodno
prevashodno namijenje
namijenjen
n projektovanju
projektovanju i izradi tehničke
dokumentac
dokumentacije
ije u oblasti građevina
građevinarstva.
rstva. U komercija
komercijalnu
lnu upotrebu
upotrebu je ušao 2004. godine,
godi ne, a od
od
tada je svake godine izlazila nova verzija softvera, zaključno sa danas aktuelnom
verzijom 2013. Za razliku od običnog AutoCAD -a, koncepcija AutoCAD Civil 3D-a
zasniva se na pravljenju projekata čiji su elementi dinamički povezani, što znači da
mijenjanje jednog elementa projekta automatski utiče na promjen u svih elemenata sa kojima
 je on u vezi. Ovaj programski paket raspolaže brojnim alatima
alatima koji omogućava
omogućavaju
ju
efikasno projektovanje putne infrastrukture, kreiranje projekata koji se tiču uređenja
zemljišne
zemlji šne terito
t eritorije,
rije, kao i onih koji za cilj
c ilj imaju vršenj
vršenjee različ
različitih
itih hidro
hidrološ
loških
kih ana
analiza
liza..

Slika 2.1 Početni prikaz AutoCAD Civil 3D

4
 Razvojni tim AutoCAD Civil 3D- a je evidentno imao u vidu da svi građevinski
radovi počinju i završavaju se geodetskim radovima, pa je među alate kojima
 programski  paket
 paket raspola
raspolaže
že uvrstio
uvrstio i neke čisto geo
geodetsk
detskee pop
poput
ut onih za izravnanje
izravnanje
geodetske mreže. To je još jedna u nizu činjenica koje idu u prilog tvrdnji da je
AutoCAD Civil 3D, uprkos svojoj prvobitnoj namjeni, jedan sveobuhvatan programski
 paket koji, za uspešno rješavanje zadataka koji se pred njih postavljaju, mogu koristiti stručnjaci
iz različitih inženjersko-tehničkih oblasti.
Bitno je naglasiti da je
j e AutoCAD Civil 3D jedan kompleksan programski paket čije
 je k orištenje
orištenje relativno jednostavno, ali samo pod   pretpostavkom da su najprije korektno
izvrše na razna podešavanja u vezi sa projektom. Pomenuta podešavanja su veoma
 broj
 brojna
na,, a tiču
tiču se jedi
jedini
nica
ca mjere
mjere,, proje
projekc
kcije
ije,, stilo
stilova
va prik
prikaz
azaa razn
raznih
ih elem
elemen
enat
ataa proj
projek
ekta
ta,,
tekstualnih stilova i sl. Ipak, uloženi trud se isplati na duže staze –  jednom
 jednom izvršena
 podeš
 podešava
avanja
nja mogu
mogu se sačuva
sačuvati
ti kao
kao šablon
šablon,, tzv.
tzv. temple
templejt
jt  ( engl.
engl. template) koji će biti korišten
za buduće projekte. Također, u svakom trenutku je moguće vršiti  izmjenu već podešenih
 parametara,
 parametara, što se automatski
automatski odražav
odražav a na
n a u tom trenutku
tren utku aktiv
aktivni
ni projek
projekat.
at.
Iako se potpuni uvid u mogućnosti AutoCAD Civil 3D -a stiče u fazi projektovanja
 puta, on se jednako uspešno može koristiti i u fazi pripremnih radova, kao i tokom
realizacije projekta, tj. izgradnje puta. U nastavku j e dato pismo mogućnosti primjene
softvera u pojedinim fazama.

2.1. AutoCAD Civil 3D u fazi pripremnih radova za potrebe

projektovanja puta

AutoCAD Civil 3D je programski paket koji u mnogome može olakšati izradu

geodetske podloge za potrebe projektovanja puta, naročito sa stanovišta izrade DMT -a.
Brojne su i njegove primjene za druge geodetske poslove poput izravnanja geodetske mreže i
sl. Međutim, na početku rada u AutoCAD Civil 3D -u najbitnije je ispravno podesiti
određene parametre projekta.

2.1.1. Podešavanje parametara projekta

5
  Najvažnija podešavanja
podešavanja parametara
parametara projekta se vrše u dijalog prozoru
prozoru  Drawing
Settings - [ 
 Naziv
 Naziv projekta ], a odnose se na jedinice mjere koje će biti korištene tokom crtanja,
projekta
razmjeru crtanja, projekciju i koordinatni sistem u kojima se nalaze koordinate tačaka
(kartica Units
(kartica Units and Zone).
Zone).

Slika 2.2 Podešavanje osnovnih parametara u vezi sa projektom

Putevi pripadaju kategoriji linijskih objekata što znači da prostor no zahvataju

r elativno
elativno uzak ali dugačak pojas. Prilikom izrade geodetskih podloga za potrebe
 projek
 projektov
tovanj
anjaa puta u zemlja
zemljama
ma gdje u upo
upotre
trebi
bi postoji
postoji više koordin
koordinatn
atnih
ih sistema,
sistema, pa čak i
 proj
 projek
ekci
cija,
ja, od izuzet
izuzetne
ne važno
važnost
stii je da se isti
isti definiš
definišuu na samo
samom
m početku
početku.. To je važno prije
svega u slučaju da projektovani put prolazi kroz nekoliko područja gdje su u upotrebi
različiti koordinatni sistemi, kao i u slučaju da se za potrebe  projekt
 projektovan
ovanja
ja i izgradnje
izgradnje
 puta
 puta koriste
koriste i podaci
podaci geodetskog
geodetskog premera
premera (npr. ukoliko
ukoliko je potreb
potrebno
no uraditi
uraditi eksprop
eksproprija
rijaciju
ciju
zemljišta). Ukoliko se projekcija i koordinatni sistem definišu na samom početku moguće
 je izbeći
izbeći event
eventual
ualne
ne proble
probleme
me priliko
prilikom
m kar
karti
tira
ranj
njaa tača
tačaka
ka i kasn
kasnij
ijeg
eg spaj
spajan
anja
ja deta
detalja
lja..
Za teritoriju Bosne i Hercegovine AutoCAD Civil 3D-u postoji nekoliko
definisanih koordinatnih sistema, među kojima se ne nalazi do skora jedini važeći
Državni koordinatni sistem (Gaus - Krigerova projekcija Beselovog elipsoida), a u kojem se
 još
 još uvijek nalazi
nalazi većina
većina katastarsk
katastarskih
ih pod
podataka
ataka o položaju
položaju tačaka.
tačaka. Željeni
Željeni koordinatn
koordinatnii

6
sistem može se definisati u dijalog prozoru Cr eate Coor dinate , što je i učinjeno
di nate System 
System 

u slučaju koordinatnog sistema vidljivog u polju Avai l able coor

coordi
dinat
nate ystems na slici
e systems 

2.1.

Slika 2.3 Definisanje novog koordinatnog sistema

U dijalog prozoru Dr awing Settings 

 - [ Naziv
Settings   ] moguće je unaprijed izvršiti i
Naziv projekta
 ] 

definisanje lejera na kojima će se iscrtavati sadržaj projekta (kartica Object L ayer ,

ayer s 

slika 2.2). Za
Za elemente projekta za koje je razvojni tim AutoCAD Civil 3D-a procijenio da
će biti najčešće korišćeni (npr.trasa puta, uzdužni profil trase, poprečni profili puta,
koridori sl.) lejeri su već definisani s tim što korisnik može mijenjati njihove nazive i
stilove tako da odgovore specifičnim potrebama svak og projekta. Kartica Abbreviations 
(slika 2.2) omogućava podešavanje skraćenica za pojedine elemente ili karakteristične
tačke trase puta ili uzdužnog profila trase (npr. početak kružne krivine, kraj prelazne
krivine, itd.). Skraćenice su unaprijed ispisane na engleskom jeziku, ali ih je moguće
 preve
 prevesti
sti na naš jezik
jezik ili na drugi
drugi nači
načinn mije
mijenj
njat
atii već
već prem
premaa konk
konkre
retn
tnim
im potr
potreb
ebam
ama.
a.
Postoje i posebni dijalog prozori za podešavanje tekstualnih stilova, stilova prikaza
raznih elemenata projekta poput DMT-a, trase puta, koridora i sl., ali njihovo
 podešavanje
 podešavanje je dozvoljeno
dozvoljeno preskočiti
preskočiti jer ono ne utiče na tačnost prikaza
prikaza sadrža
sadržaja
ja proje
projekta
kta

7
(za razliku od podešavanja jedinica mjere i koordinatnog sistema koje utiče na prostorno
lociranje tačaka). Ova vrsta podešavanja utiče isključivo na stil prikaza pojedinih elemenata
što do izražaja dolazi najviše prilikom štampe, mada se u slučaju loše podešenih
 parametara
 parametara može pojaviti
pojaviti problem
problem čitljivosti
čitljivosti sadr
sadrža
žaja
ja proje
projekta
kta i na ekran
ekranuu raču
računa
nara
ra (npr.
(npr.
 prev
 prevel
elik
ikii mar
marke
keri
ri za tačk
tačke,
e, sita
sitan tekst i sl.).

2.1.2. Transfer podataka dobijenih geodetskim snimanjem terena

Transfer podataka dobijenih geodetskim snimanjem terena iz geodetskog mjernog

instrumenta u računar vrši se korištenjem modula .
Survey Data Collection Link 

AutoCAD Civil 3D podržava transfer podataka u računar iz većine geodetskih mjernih

instrumenata koji su danas u upotrebi (npr. totalne stanice kompanija Sokkia, Topcon, Leica,
 Nikon).

Slika 2.4. Transfer podataka dobijenih geodetskim snimanjem terena

Kako se format zapisa podataka dobijenih snimanjem terena razlikuje od

instrumenta do instrumenta, neophodno je sirove podatke
podatke snimanja ( engl.
engl. raw survey
data) konvertovati u format pogodan za kartiranje snimljenih tačaka. AutoCAD Civil 3D
koristi format .fbk  (Field
 (Field Book file).
file).

8
 Slika 2.5 .Konverzija sirovih podataka snimanja u .fbk 
 format 
 format 

2.1.3. Izravnanje geodetske mreže

Uspostavljanje geodetske mreže sa koje će se vršiti geodetsko snimanje terena je, uz

 pribavljanje postojeće geodetske dokumentacije
dokumentacije od nadležnog organa, prvi korak
 prilikom
 prilikom izrade geodetske
geodetske podloge
podloge za potrebe
potrebe projektova
projektovanja
nja puta. AutoCAD
AutoCAD Civil 3D
 posjeduje alate koji omogućavaju
omogućavaju izravnanje geodetske mreže po metodi najmanjih
kvadrata na osnovu mjerenih uglova i dužina u mreži. Moguće je vršiti izravnanje 2D ili 3D
mreže, pri čemu se u slučaju 3D izravnanja visine tačaka mreže određuju na osnovu
mjerenih dužina i vertikalnih uglova (nije moguće vršiti izravnanje nivelmanske mreže).

Slika 2.6. Iz
2.6. Izra
ravn
vnan
anje
je geod
geodet
etsk
skee mrež
mrežee po meto
metodi
di najm
najman
anjih
jih kvad
kvadra
rata
ta

9
 Postoji i opcija za izravnanje poligonskog vlaka tako što se svaki prelomni ugao
 popravi za vrijednost koja je jednaka uglovnom odstupanju podjeljenom sa brojem
 prelomnih
 prelomnih uglova,
uglova, dok se dužina
dužina p oligonske strane popravi za vrijednost linearnog
odstupanja proporcionalnu dužini poligonske strane (analogno T.O. 19).

2.1.4. Kartiranje tačaka i spajanje detalja

Kartiranje tačaka u AutoCAD Civil 3D -u može se vršiti na nekoliko načina, u

zavisnosti od načina na koji su tačke tokom geodetskog snimanja terena registrovane u
geodetskom mijernom instrumentu. Svakako najpoznatiji i najčešće korišten način je
kartiranje snimljenih tačaka na osnovu Dekartovih pravouglih koordinata koje je moguće
izvršiti u slučaju da su tokom geodetskog snimanja terena u instrumentu registrovane
Dekartove pravougle koordinate (Y, X i Z). Ukoliko su u instrumentu tokom snimanja
registrovane polarne koordinate tačaka (ugao i dužina), neophodno je  prvo
 prvo iskarti
iskartirati tačke
rati
geodetske mreže sa kojih je vršeno snimanje terena, nakon čega je moguće iskartirati i
detaljnetačke.
detaljnetačke. Rjeđe se koristi kartiranje tačaka na osnovu apscise i ordinate (odmjeranje od
neke ose), kao i kartiranje na osnovu tahimetrijskog zapisnika koji je u digitalnom obliku
dostupan u AutoCAD Civil 3D-u. Snimljene tačke je moguće kartirati u prostoru (koriste
se podaci o kotama tačaka) ili u ravni (sve tačke se kartiraju na istoj visini).
Grupisanje tačaka omogućava lakšu manipulaciju tačkama, što naročit o dolazi do
izražaja ukoliko postoji veliki broj snimljenih, a samim tim i kartiranih tačaka. Tada
filtriranje tačaka, tj. uključivanje jednih a isključivanje drugih grupa tačaka, znatno
olakšava proces spajanja detalja, njihovog eventualnog topografisanj a i izrade DMT-a jer su
u određenom trenutku na ekranu računara prikazane samo tačke od i nteresa za odabranu
fazu izrade geodetske podloge za potrebe projektovanja puta.

10
 Slika 2.7. De
2.7. Defi
fini
nisa
sanj
njee grup
grupee tača
tačaka
ka

Za definisanje grupe tačaka koristi se dijalog   prozor  Point Group Properties -

Naziv
Naziv grupe tačaka
[  ,a
 ] 
 ]  grupisanje se može vršiti na osnovu brojeva tačaka, njihovih
kota ili opisa (dozvoljeno je i kombinovanje različitih kriterijuma).
 Nakon kartiranja tačaka vrši se crtanje geodetske podloge, tj. spaj anje detalja
različitim tipovima linija i eventualno topografisanje detalja. AutoCAD Civil 3D
raspolaže standardnim alatima za crtanje kako uravni (2D), tako i u prostoru (3D). Što
se tiče topografisanja detalja tj. dodjeljivanja simbola detaljnim tačkama,  ono se može vršiti
manuelno ili automatski prema opisu (kodu) tačaka. Programski paket  poseduje biblioteku
bibliote ku
topografskih simbola definisanih prema američkim standardima, ali je moguće
napraviti i biblioteku topografskih simbola koji se koriste kod nas, a zatim je umetnuti u
AutoCAD Civil 3D i na taj način koristiti i kasnije, prilikom izrade geodetskih podloga
za potrebe nekih budućih  pro
 projeka
jekata
ta..

2.1.5. Izrada digitalnog modela terena

11
 Za potrebe projektovanja puta nije dovoljna geodetska podloga samo sa spojenim
detaljima, već da je potrebno kreirati i digitalni model snimljenog terena. DMT je
 polazn
 polaznaa osnova
osnova za većinu
većinu prostornih
prostornih (3D)
(3D) proraču
proračuna
na koji se obavljaju u AutoCAD Civil
3D-u, a tiču se projektovanja puta (npr. definisanja uzdužnog profila trase,  poprečnih
 profila puta, obračuna zapremina i sl.). On pred
predst
stav
avlja
lja jedn
jednuu od najva
najvažn
žnij
ijih
ih kompo
kompone
nent
ntii
svakog projekta puta. AutoCAD Civil 3D omogućava kreiranje različitih tipova DMT -a,
među kojima su tip modela koji čini mreža nepravilnih trouglova ,tzv. TIN model ( 
model ( engl.
engl.
Triangulated Irregular Network - TIN), grid model koji čini mreža ćelija oblika
 pravo
 pravoug
ugaon
aonika
ika,, kao i dva tipa zapreminskih modela koji se koriste prilikom obračuna
zapremina iskopa ili nasipa određenog materijala. TIN algoritam za kreiranje DM T-a je
 baziran na Delanijevoj triangulaciji (krug opisan
opisan oko trougla
trougla nesadrži
nesadrži nijednu drugu
tačku osim onih koje predstavljaju tjemena togtrougla) koja je jednoznačna. Površ terena se
 preds
 predstav
tavlja
lja 3D troug
trougao
aonim
nim faceta
facetama
ma čija
čija su temen
temenaa detal
detaljne
jne tačke
tačke priku
prikupp ljene tokom
geodetskog snimanja terena. Za kreiranje DMT- a je osim tačaka moguće koristiti i
strukturne linije, izohipse i objekte uz uslov da je definisan njihov položaj u  pro
 prost
sto
oru.
ru.
Da bi DMT bio korektno kreiran moraju se poštovati određene procedure. Potrebno je
definisati pojas izrade DMT-a tj. njegovu spoljašnju granicu, kao i eventualno neke druge
granice koje stranice TIN-a nesmiju sijeći ili granice unutar kojih trouglovi TIN-a
uopšte neće biti prikazani (npr. u slučaju modeliranja terena gdje  pos
 postoje vodene površine
 popu
 poputt jeze
jezera
ra i sl.)
sl.)..
Za kreiranje DMT-a koristi se dijalog prozor  Create Sur , u okviru kojeg se
Sur f ace 

između ostalog bira tip modela, lejer na kojem će model biti prikazan, kao i stil prikaza
modela. Stil prikaza može biti jedan od onih već definisanih u sklopu AutoCAD Civil
3D-a ili korisnički definisan. U okviru definisanja stila prikaza DMT -a vrši se odabir
elemenata koji će biti vidljivi (tačke, trouglovi, izohipse, itd.), definiše se ekvidistanca
izohipsi i sl.

12
 Slika 2.8. Kreiranje DMT-a

DMT kreiran na prethodno opisan način je „prazan" tj. ne sadrži nikakve podatke, te
s toga nije ni vidljiv na ekranu. Da bi se upotpunilo kreiranje DMT-a moraju se dodati
 poda
 podaci
ci (tačk
(tačke,
e, struk
struktur
turne
ne linije
linije i sl.)
sl.) u njego
njegovu
vu defin
definici
iciju.
ju. Na
Nako
konn toga
toga može
može se pristupiti
modifikovanju kreiranog DMT-a. Mogu se dodavati
dodavati nove tačke i linije, brisati postojeće, može
se mijenjati orijentacija trouglova, itd.

Slika 2.9.  Modi

 Modifi
fiko
kova
vanj
njee krei
kreira
rano
nog
g DMT-
DMT-a
a

13
2.2. AutoCAD Civil 3D u fazi projektovanja puta

Projektovanju puta se pristupa nakon završene faze pripremnih radova koja

obuhvata izradu geodetske podloge za potrebe projektovanja puta, a koja uključuje i
formiran DMT. Za uspešnu realizaciju svake faze projektovanja u AutoCAD Civil 3D -
u su projektantu na raspolaganju brojni alati.

2.2.1. Trasa puta

Prva faza projektovanja puta podrazumijeva definisanje  buduće  trase puta sa

 pripadajućim  elementima. U dijalog prozoru   Layout vrše se
Create Alignment  –  Layout 

 početna podešavanja
 početna podešavanja trase puta kao što su njen naziv, tip (da li je u pitanju osovina puta
ili neka druga trasa, npr. Lijeva ili desna ivica kolovoza),  početna stacionaža,  stil
 prikaza trase, le jer na kojem će trasa biti iscrtana, kao I set koji obuhvata stilove opisa
tr ase, lejer
elemenata stacionaže trase.

Slika 2.10. Definisanje trase puta

14
 Postoje posebni dijalog prozori za podešavanje stila prikaza trase i seta koji
obuhvata stilove opisa elemenata stacionaže trase, pri čemu se mogu modifikovati već
 postojeći stilovi ili kreirati potpuno novi. Stilovi prikazani u poljima Al ignment style 
style i

Al ign ment
ment l abel set naslici 2.10 su korisnički definisani.
abel set 

 Nakon početnih podešavanja

podešavanja trase puta vrši se njeno „povlačenje". Povlačenje trase
nije ništa drugo do samo crtanje trase. Kako se trasa sastoji iz pravaca, prelaznih i kružnih
krivina, potrebno je svaki element nacrtati uvažavajući zahtjeve iz  projektnog zadatka.
Projektnim zadatkom je definisana kategorija puta čije se projektovanje vrši i ona je
 jedan od parametara kojim je definisana maksimalna dozvolje
dozvoljena
na brzina
brzina na putu.
putu. Iz te
 brzine
 brzine se određu
određuju
ju parametr
parametrii prelaz
prelaznih
nih i kružnih
kružnih kriv
krivina
ina (duž
(dužin
inaa prel
prelaz
azne
ne kriv
krivin
ine,
e,
 polu
 polupr
preč
ečni
nikk kruž
kružne
ne kriv
krivin
inee i sl.
sl.).
).
Kutija sa alatkama Al ignment Layout
Layout Tools - [ 
Naziv  ] nudi veliki broj
Naziv trase puta ] 
alata za crtanje i eventualno kasnije modifikovanje trase puta. Postoji nekoliko tipova
 prel
 prelaz
azni
nihh kri
krivi
vina
na koje
koje je mogu
moguće
će umet
umetat
atii pop
poput
ut one
one obli
oblika
ka klot
klotoi
oide
de,, kub
kubne
ne para
parabo
bole
le i sl. Bitno
 je naglasiti da se unaprijed mogu podesiti parametri prelazne i kružne krivine (dužina
 prelazne
 prelazne krivine,
krivine, poluprečnik
poluprečnik kružne
kružne krivine)
krivine) tako da se vrši njihovo automatsko umetanje
na mjestima tjemena trase.

Slika 2.11. Po
2.11. Pode
deša
šava
vanj
njee para
parame
meta
tara
ra prel
prelaz
azne
ne i kruž
kružne
ne kriv
krivin
inee

Prethodno opisani način crtanja trase podrazumijeva da sve kružne,  kao i prelazne
krivine, imaju iste parametre. Kako ovo najčešće nije slučaj prilikom projektovanja puta, vrši

15
se crtanje pravaca, a zatim se vrši umetanje prelaznih i kružnih krivina sa odgovarajućim
 para
 parame
metr
trima
ima i na odgo
odgova
vara
rajuć
jućim
im mjest
mjestima
ima.. Mogu
Moguće
će je umet
umetati posebno kružne ili prelazne
krivine, kao i njihove različite kombinacije.

Slika 2.12. Crtanje trase puta

U AutoCAD Civil 3D-u je moguće izvršiti i kontrolu geometrije trase puta. Da bi

trasa uspješno prošla kontrolu parametri prelaznih i kružnih krivina moraju ispoštovati
zadate kriterijume (npr. postoje ograničenja u vidu minimalnog dozvoljenog
 poluprečnika krivine za trasu puta na kojem će vozila saobraćati određenom
određenom brzinom
brzinom).
).
Kriteri jumi
 jumi koji se koris
koriste
te mogu
mogu biti
biti neki
neki od već postoje
postojećih
ćih (datih u programskom paketu) ili
korisnički definisani.
AutoCAD Civil 3D raspolaže i alatima za tzv. vitoperenje kolovoza. Na osnovu
zadatih parame
 parametara
tara softver
softver proraču
proračunav
navaa tačke
tačke poče
početka
tka vitopere
vitoperenja,
nja, do stizanja maksimalnog
nagiba kolovoza i sl. Vitoperenje kolovoza je od velikog značaja u krivinama jer se
naginjanjem kolovoza na unutrašnju stranu krivine ublažava uticaj centrifugalne sile koja
djeluje na vozilo težeći da ga izbaci sa puta. Na autoputu se   zbog velikih  polu
 polupr
preč
ečni
nika
ka
krivina vrlo rijetko javlja potreba za vitoperenjem.

2.2.2. Uzdužni profil trase i niveleta puta

Uzdužni profil trase je sama trasa puta vertikalno projektovana na površi terena.
Kreiranje uzdužnog profila trase se vrši u dijal og prozoru Create
Create Profi le fr om Sur .
Sur face 

Potrebno je odabrati trasu puta (ili  jeda

 jedann njen
njen dio)
dio) i povr
površš (DMT
(DMT)) za koju
koju se vrš
vršii kreira
kreiranj
njee
uzdužnog profila.

16
 Slika 2.13. Kreiranje uzdužnog progila trase

 Na opisani način samo je kreiran uzdužni profil trase. Da bi on bio i prikazan na
ekranu računara mora se kreirati i prikaz uzdužnog profila što se vrši u dijalog prozoru
Cre . Ovaj dijalog prozor je zapravo skup dijalog prozora poput General ,
Cr eate Prof i le View 

, Profi le View
Station Ran ge  isl.
isl
View H eight 

Slika 2.14. Krei
 Kreira
ranj
njee prik
prikaz
aza
a uzdu
uzdužn
žnog
og prof
profil
ila
a tras
trasee

17
 U okviru svakog dijalog prozora vrše se različita podešavanja koja se tiču prikaza
uzdužnog profila trase. Moguće je podesiti stil prika za uzdužnog profila trase, definisati da
li se iscrtavanje uzdužnog profila vrši za cijelu trasu ili samo jedan  njen dio, definisati opseg
visina unutar kojeg se vrši iscrtavanje uzdužnog profila trase i sl.Vrlo je značajno definisati i
zaglavlje prikaza uzdužnog profila jer tzv. trake podataka ( engl.
engl. data bands) od kojih je
zaglavlje sačinjeno sadrže podatke koji upotpunjuju sliku o trasi puta, kako u horizontalnoj
ravni, tako i u pogledu promjene visine terena duž trase. Pod pomenutim podacima
 podrazumijevaju se kote terena, stacionaže, elementi trase puta (pravci i krivine u
horizontalnoj ravni) i sl. Sva podešavanja mogu se na jednostavan način mijenjati i
nakon iscrtavanja uzdužng  prof
 profil
ilaa tras
trase.
e.
Da bi uzdužni profil trase bio kompletiran neophodno je definisati i niveletu  puta. U
New vrše
dijalog prozoru Create Prof il e - Dr aw New  se početna podešavanja nivelete kao
što su njen naziv, stil prikaza, lejer na kojem će biti iscrtana, set koji obuhvata stilove opisa
elemenata nivelete. Ukoliko postoji više trasa vrši se i odabir tr ase
ase za koju se definiše
niveleta.

Slika 2.15. Definisanje nivelete puta

18
 Postupak crtanja nivelete puta je veoma sličan postupku crtanja trase puta. I u ovom
slučaju projektatu su na raspolaganju  brojni alati za crtanje u okviru kutije sa
s a alatkama
Naziv
Naziv nivelete puta
Profi le Layout Tools - [  . Tipovi vertikalnih krivina  ponuđeni
 ] 
 ]  u
okviru AutoCAD Civil 3D- a su krivina oblika parabole, kružna krivina i asimetrična
krivina. Prilikom projektovanja puta najčešće se koristi vertikalna krivina oblika parabole.
I u slučaju crtanja nivelete puta moguće je unaprijed podesiti tip i parametre
vertikalne krivine tako da se umetanje vertikalnih krivina vrši automatski na mjestima
tjemena nivelete. Naravno, drugi način crtanja nivelete je da se prvo nacrtaju  pravc
 pravci,
i, a da se
zatim umetnu vertikalne krivine sa odgovarajućim parametrima i na odgovarajućim mjestima.

Slika 2.16. Crtanje nivelete puta

2.2.3. Karakteristični poprečni profil

 Na karakterističnom poprečnom profilu puta ( engl.

engl. assembly)  prikazuje se
kompletan sadržaj trupa puta. Kao karakteristični poprečni profil puta prilikom
 projekt
 projektova
ovanja
nja može biti iskoriš
iskorišten
ten nek
nekii od karakter
karakteristič
ističnih
nih pop
poprečn
rečnih
ih profila
profila već
definisanih u AutoCAD Civil 3D- u. Odabir takvog profila se vrši iz palete Assemblies – 

Metric prozora T ool Palettes

Palettes - Civil M etri
tr i c Subas
Subass .
sembli es 

19
 Slika 2.17. Bira
 Biranj
njee post
postoj
ojeć
ećeg
eg kara
karakt
kter
eris
isti
tičn
čnog
og popr
popreč
ečno
nog
g prof
profil
ila
a

Određene parametre postojećih karakterističnih profila je moguće mijenjati i na taj

način profil prilagoditi trenutnim potrebama. To se prije svega odnosi na
modifikovanje širina kolovoznih traka, širina bankina, padova kosina iskopa i nasipa i sl.
Prozor  Tool Palettes Subassembli es  pored palete sa gotovim
Palettes - Civi l M etr ic Subass

k arakterističnim
arakterističnim  popre
 poprečn
čnim
im prof
profili
ilima
ma sadrži
sadrži i broj
brojne
ne druge
druge palet
palete.
e. Iz tih paleta
paleta moguće je
 birati pojedinačne elemente trupa puta ( engl.
engl. subassemblies)  poput kolovozne

20
konstrukcije (paleta Lanes
(paleta Lanes),
), bankina (paleta Shoulders
(paleta Shoulders),
), razdjelne trake ili pojasa
pojasa (paleta
(paleta
 Medians)) i sl. Odabrani elementi trupa puta vezuju se za baznu liniju  prof
 Medians  profil
ilaa form
formir
iraj
ajuć
ućii na
taj način željeni karakteristični poprečni profil.
 Najčešće nije moguće definisati adekvatan karakteristični poprečni profil
korištenjem gotovih elemenata trupa puta datih u A utoCAD Civil 3D-u jer su pomenuti
elementi kreirani prema američkim standardima koji se u većini slučajeva razlikuju od
standarda
standarda koji se kod nas primjenjuju
primjenjuju prilikom
prilikom projektova
projektovanja
nja i izgradnje puteva.
pute va. Stoga
definisanje
definisanje karakteristično
karakterističnogg poprečnog
poprečnog profila počinje podešavanjem parametara
paramet ara u okviru
dijalog prozora Create . Pomenuti
Assembly  parametri podrazumijevaju naziv
karakterističnog poprečnog profila, njegov tip, stil prikaza, lejer na kojem će biti prikazan, kao
i stil seta kodova.

Slika 2.18. Defi
 Defini
nisa
sanj
njee kara
karakte
kteri
rist
stič
ično
nog
g popr
popreč
ečno
nog
g prof
profil
ila
a puta
puta

Ponuđeni tipovi karakterističnog poprečnog profila su oni koji se koriste za

 proj
 projek
ekto
tova
vanj
njee puta
puta sa jedn
jednos
ostra
trani
nim
m ili
ili dvos
dvostra
trani
nim
m pado
padom,
m, odno
odnosno
snosa
sa razd
razdvo
voje
jeni
nim
m ili
nerazdvojenim kolovoznim trakama po smjerovima. Autoput ima razdvojene kolovozne
trake po smjerovima, a same trake su sa jednostranim padom, tako da se prilikom
 projekt
 projektova
ovanja
nja autoputa
autoputa u polju
polju A ssembl y Type u okviru dijalog prozora Cr eate A ssembl
sembl y 

 bira
 bira Di vided .
vided Planar Road 
Road 

21
  Nakon definisanja parametara u dijalog prozoru Create Assembly na ekranu je
moguće prikazati samo baznu liniju i baznu tačku karakterističnog poprečnog profila. Ono što
slijedi je dodavanje elemenata trupa puta. Elemente trupa puta je, ukoliko je to potrebno
(ukoliko u paletama ne postoji željeni element), moguće kreirati iz  polil
 polilin
inija
ija.. Kol
Kolov
ovoz
ozna
na
konstrukcija kao element gornjeg stroja trupa puta se sastoji iz slojeva. Da bi bio definisan
adekvatan karakteristični poprečni profil neophodno  je nacrtati svaki sloj poštujući uslove
date u projektnom zadatku. Uslovi se tiču debljine pojedinog sloja, njegove širine, pada i
sl. Nacrtani sloj se zatim oivičava  polilinijom iz koje se u okviru dijalog prozora Create

Subassembly - From Polyline kreira element trupa puta koji će biti uključen u

definisanje karakterističnog poprečnog profila.

Slika 2.19. Krei
 Kreira
ranj
njee elem
elemen
enta
ta trup
trupa
a puta
puta iz poli
polili
lini
nije
je

Svaki kreirani element se dodaje u definiciju karakterističnog poprečnog profila

tako što se preko odgovarajuće vezne tačke „kači" na baznu liniju profila.
Definisanje karakterističnog poprečnog profila puta je sa stanovišta geodete koji će
 prilikom izgradnje puta vršiti geodetsko obi lježavanje tačaka na terenu jedna od
najvažnijih faza projektovanja puta. Ukoliko se karakteristični poprečni profil definiše na
adekvatan način, kasnije se iz koridora kreiranog na osnovu tog karakterističnog
 popre
 poprečn
čnog
og profil
profilaa mogu
mogu na brz i efika
efikasa
sann način
način dobiti
dobiti pod
podac
acii za geo
geodets
detsko
ko obiljež
obilježav
av anje

22
slojeva kolovozne konstrukcije i sl. U suprotnom priprema podataka za geodetsko
obilježavanje iziskuje znatno više vremena.
Pravilan izbor stila seta kodova prilikom definisanja karakterističnog poprečnog
 profila je ključ brze i efikasne pripreme podataka za obilježavanje. Ukoliko postojeć
postojećii
stilovi nezadovoljavaju potrebe definisanja željenog karakterističnog poprečnog profila,
moguće je kreirati i novi stil seta kodova. To se vrši u dijalog  prozoru Code Set
Set Styl e -

[ Naziv
Naziv stila . Kodovi se definišu za tačke  (Point),
 ] 
 ]   (Point), linije (Link) i površine (Shape).
 (Shape).

Slika 2.20. Krei
 Kreira
ranj
njee stil
stila
a seta
seta kodo
kodova
va

Definisanje stila seta kodova je značajno i za stil prikaza kreiranog karakterističnog

 poprečnog profila, ali je u razmatranom slučaju akcenat stavljen na mogućnost
korištenja kodiranih tačaka za pripremu podataka za geodetsko obilježavanje, odnosno
kodiranih linija i površina prilikom obračuna zapremina.

 Nakon kreiranja stila seta kodova, a kako bi karakteristični poprečni profil bio u
 potpu
 potpuno
nost
stii defin
definis
isan
an,, neop
neopho
hodn
dnoo je svak
svakoj
oj tački,
tački, liniji
liniji i površini svakog elementa koji
učestvuje u definiciji profila dodijeliti odgovarajući kod.

23
 Slika 2.21. Definisanje koridora puta

Zatim je potrebno odabrati trasu puta, niveletu i karakteristični poprečni profil koji se
koriste za definisanje koridora puta. Nakon odabira pomenutih elemenata automatski se
otvara dijalog prozor  Target apping u okviru kojeg je potrebno definisati koja
Target M apping 

 površje „meta" karakterističnog poprečnog profila, odnosno do koje pov

površi
rši će biti
nacrtane linije kosina nasipa i usjeka. U slučaju projektovanja puta to je površ terena nakon
skidanja humusa (DMT nakon skidanja humusa).

Slika 2.22. Defi
 Defini
nisa
sanj
njee „mete" karakterističnog poprečnog profila puta

24
 Definisanje površi koje se koriste kasnije prilikom obračuna zapremina vrši se u
kartici Surfaces dijalog prozora Corr idor Properti Naziv
Naziv koridora
Properti es - [  . Njih je
 ] 
 ] 

moguće kreirati iz linija koje su kodirane prilikom definisanja karakterističnog

 poprečnog profila puta.

Slika 2.23. De
2.23. Defi
fini
nisa
sanj
njee povr
površi
ši iz lini
linija
ja kori
korido
dora
ra

2.2.5. Poprečni profili puta

Poprečni profil puta se dobija presjecanjem koridora puta vertikalnom ravni

okomitom na trasu puta. Da bi poprečni profili puta mogli biti nacrtani najprije  je
 potre
 potrebn
bnoo defin
definisa
isati
ti mjes
mjesta
ta duž
duž trase
trase na
na kojim
kojimaa će biti
biti „isj
„isječ
ečen
eni"
i" popre
poprečn
čnii profil
profili.i. Definisanje
grupe linija uzorkovanja vrši se u dijalog prozoru . U
Create Sample Line Group 

 pome
 pomenu
nuto
tom
m dija
dijalog
log pro
prozo
zoru
ru pod
podeš
ešav
avaa se naz
naziv
iv gru
grupe
pe lini
linija
ja uzo
uzork
rkov
ovan
anja
ja,, stil
stil linija i njihovog
opisa, lejer na kojem će linije biti iscrtane, a biraju se i površi koje će biti uzo rkovane.

25
 Slika 2.24. Defi
 Defini
nisa
sanj
njee grup
grupee lini
linija
ja uzor
uzorko
kova
vanj
nja
a

 Nakon definisanja grupe linija uzorkovanja aktivira se Sample Line Tools kutija sa
alatkama za iscrtavanje linija uzorkovanja, tj. za definisanje mjesta duž trase puta na
kojima će biti isječeni poprečni profili. Postoje razni načini za definisanje tih mjesta, ali
najčešće se biraju ona mjesta na kojima je
j e ranije izvršeno i stacioniranje trase puta.

Slika 2.25. Defi
 Defini
nisa
sanj
njee mjes
mjesta
ta na koji
kojima
ma se vrši
vrši „isjecanje" po
isjecanje" popr
preč
ečni
nih
h prof
profil
ila
a

 Na opisani način samo su definisane linije uzorkovanja. Slično kao kod definisanja
uzdužnog profila trase i njegovog prikaza, i u slučaju poprečnih profila puta  potrebno
 potrebno je
definisati njihov prikaz što se vrši u dijalog prozoru Cre
Cr eate Mul
M ul tiple
ti ple Se . Ovaj
Section Views 

dijalog prozor je zapravo skup dijalog prozora poput General , Offset Range 

, Secti
 Section
on

, Se
Di splay Options   i sl.
Section Vi ew Tabl es 

26
 Slika 2.26. Kreiranje prikaza poprečnih profila puta
profila puta

U okviru svakog dijalog prozora vrše se različita podešavanja koja se tiču prikaza
 poprečnih profila puta. Prije svega je potrebno definisati za koju trasu puta i grupu
linija uzorkovanja se vrši crtanje poprečnih profila puta. Moguće je podesiti i stil prikaza
 popr
 popreč
ečni
nihh prof
profila
ila,, defi
defini
nisa
sati
ti da li se iscrt
iscrtav
avan
anje
je pop
popre
rečn
čnih
ih prof
profila
ila vrši
vrši za cijelu
cijelu trasu ili samo
samo
 jedan
 jedan njen dio, definisati
definisati opseg visina unutar
unutar kojeg se vrši iscrtavanje poprečnih profila
 puta,
 puta, definisati
definisati širinu pojasa
pojasa iscrtavan
iscrtavanja
ja poprečnih profila lijevo i desno od osovine puta
i sl. Vrlo je značajno definisati i šta će sve biti iscrtano na poprečnim profilima (površi
terena prije i poslije skidanja humusa, različiti slojevi kolovozne konstrukcije i sl.). Kao
i u slučaju kreiranja prikaza uzdužnog profila trase mogu se definisati zaglavlja prikaza
 poprečnih
 poprečnih profila.
profila. Sva pode
podešava
šavanja
nja mogu se na jednostav
jednostavan
an način
način mijenjati
mijenjati i nak
nakon
on
iscrtavanja poprečnih profila puta.
U dijalog prozoru Section Vi ew T ables moguće je definisati tabelu koja će biti
 prikazana uz svaki poprečni profil, a u kojoj se nalaze podaci o površinama materijala
koji čine trup puta na odgovarajućem poprečnom profilu. Na osnovu tih površina kasnije se
vrši obračun zapremina za cijelu trasu puta.

27
 Slika 2.27. Kreiranje pr
Kreiranje prik
ikaz
aza
a popr
popreč
ečni
nih
h prof
profil
ila
a puta
puta

2.2.6. Obračun zapremina materijala

Projektovanje puta završava se obračunom zapremina. Korektno izvršen obračun

zapremina je preduslov za sastavljanje što realnijeg predmjera građevinskih radova koje
 je potre
potrebn
bno
o izve
izvest
stii pril
prilik
ikom
om real
realiz
izac
acije
ije proj
projek
ekta
ta..
Da bi zapremine mogle biti obračunate potrebno je prvo definisati listu materijala  za koje
se želi izvršiti obračun zapremina. Ukoliko su prilikom definisanja karakterističnog
 poprečnog profila
profila puta na adekvatan
adekvatan način kodirane linije i površine, kao i ukoliko su iz
koridora kreirane neke površi od interesa (npr. datum), definisanje liste materijala se na
 jednos
 jednostav
tavan
an način
način vrši
vrši u dijalo
dijalogg prozor
prozoruu Naziv
Naziv grupe linija
Edit Material List - [ 

. Prije samog definisanja liste

uzorkovanja ] 
 ]  materijala potrebno je odabrati željenu trasu
 puta
 puta i grup
grupu
u linij
linijaa uzor
uzorkov
kovanj
anja.
a. Bitn
Bitno
o je naglasiti da se definisana lista
li sta materijala
materij ala koristi i
za računanje površina materijala koje se prikazuju u tabeli pored svakog poprečnog pro fila
 puta.
 puta.

28
 Slika 2.28 .Definisanje liste materijala

 Na pretho
prethodno
dno opis
opisan
anii način
način je izvrše
izvršenn obraču
obračunn zaprem
zapremina
ina,, ali sraču
sračunat
natee zaprem
zapremine
ine nisu
 prikazane na ekranu
ekranu računara. Za svaki materijal je potrebno dodati tabelu zapremina, a
 podešavanja
 podešavanja se vrše u di jalog
 jalog prozoru Create
Create Materi . U okviru
Materi al Volume Table 

 pomenutog dijalog prozora bira se

s e stil tabele, trasa puta, grupa linija uzorkovanja,
uzorkovanja, lista
materijala, kao i sam materijal za koji će biti prikazana tabela zapremina.

Slika 2.29. Krei
 Kreira
ranj
njee tabe
tabele
le zapr
zaprem
emin
ina
a mate
materi
rija
jala
la

29
2.3. AutoCAD Civil 3D u fazi realizacije projekta

Realizacija projekta je faza u kojoj do izražaja dolaze mogućnosti AutoCAD Civil

3D-a u pogledu crpljenja podataka iz projekta. Uloga geodete u ovoj fazi je dvojaka - može
 biti
 biti ang
angaž
ažov
ovan
an kao
kao izvo
izvođa
đačč geo
geode
detsk
tskih
ih rad
radov
ovaa ili
ili kao
kao nadz
nadzor
or.. Među
Međutim
tim,, u oba
oba sluča
slučaja
ja upravo
crpljenje željenih podataka iz projekta je ono što omogućava njegovu uspešnu
realizaciju.

2.3.1. Izdvajanje tačaka iz koridora puta

Koordinate i kote karakterističnih tačaka svih elemenata trupa puta koje je

j e potrebno
obilježiti na terenu dobijaju se iz koridora puta. Izdvajanje tačaka iz koridora vrši se u
, pri
dijalog prozoru Cr eate COGO Points 
COGO Points  čemu se bira da li se tačke izdvajaju za  cijeli
koridor ili je dan njegov dio. U okviru pomenutog dijalog prozora moguće je kreirati
grupe tačaka posebno za svaki element trupa puta (npr. za iskop i nasip, tucanik, asfalt -
 beton
 beton sloj,
sloj, itd.) što kasnije
kasnije omoguć
omogućava
ava lakšu
lakšu manipu
manipulac
laciju
iju tačka
tačkama.
ma. Kako izgradnja puta
odmiče, podaci za geodetsko obilježavanje se izdvajaju iz različitih grupa tačaka, u
zavisnosti od faze izgradnje (npr. izvođenje bito - nosećeg sloja kolovozne konstrukcije
 podrazumijeva
 podrazumij eva izdvajanje
izdvaja nje podataka za geodetsko obilježavanje samo iz grupe koja
sadrži karakteristične tačke tog sloja).

Slika 2.30.  Izdv

 Izdvaj
ajan
anje
je tača
tačaka
ka iz kori
korido
dora
ra puta
puta

30
 Izdvajanje tačaka na ovaj način moguće je samo ukoliko su tačke na odgovarajući
način
nač in kodirane
kodirane prilikom definisanja karakterističnog
karakterističnog poprečnog
poprečnog profila  puta.
Izvoz ( engl.
engl. export) tačaka iz AutoCAD Civil 3D -a se na vrlo jednostavan način vrši
 pozivanjem dijalog prozora Export Poin   u okviru kojeg se bira izlazni format fajla,
Poin ts 

lokacija gdje će file biti sačuvan, a bira se i da li će biti izvezene sve tačke ili samo određena
grupa.

Slika 2.31. Izvoz
 Izvoz tačak
tačaka
a iz AutoCAD Civil 3D-a

2.3.2. Izvoz digitalnog modela terena

Pojedine totalne stanice prisutne na tržištu podržavaju rad sa DMT -om.To je

naročito značajno sa aspekta geodetskog nadzora jer je u svakom trenutku moguće
snimiti tačku na terenu i njenu kotu uporediti sa projektovanom kotom očitanom iz
digitalnog modela terena. Da bi uopšte bio moguć trans fer DMT-a iz računara u totalnu
stanicu mora se prvo izvršiti njegov izvoz iz AutoCAD Civil 3D -a. Izvoz površi terena
(DMT-a) vrši se pozivanjem dijalog prozora Export to L andXM
andXM L  u okviru kojeg se bira

 povr
 površš (ili
(ili nešt
neštoo drug
drugo,
o, npr.
npr. tačk
tačke)
e) koja
koja se želi
želi izve
izvess ti.

31
 Slika 2.32. Izvo
 Izvozz DMT-
DMT-a
a iz Auto
AutoCA
CAD
D Civi
Civill 3D-a
3D-a

 Na opisani način moguće je izvršiti izvoz svih površi koje se nalaze u aktivnom
 proj
 projek
ektu
tu,, uklj
uključ
učuj
ujuć
ućii i one
one krei
kreira
rane
ne iz kori
korido
dora
ra puta
puta..

2.3.3. Transfer podataka iz računara u geodetski mjerni instrument 

AutoCAD Civil 3D omogućava

omogućava transfer podataka dobijenih geodetskim snimanjem
terena iz geodetskog mjernog instrumenta u računar, ali i obrnuto. Transfer podataka se u oba
slučaja obavlja korištenjem modula Sur vey
vey Data Collection . Većina instrumenata
Collection L in k 

u koje je izračunara moguće izvršiti transfer podataka ne podržava formate definisane u

okviru pomenutog modula, tako da je najčešće potrebno prvo kreirati format file-a koji
 podržava odabrani instrument, a zatim izvršiti konverziju formata fike-ova u koji su
izvezeni podaci u novokreirani format pogodan za transfer. Nakon izvršene konverzije formata
 poda
 podaci
ci se na jedno
jednosta
stava
vann nači
načinn šalju
šalju u inst
instru
rume
ment
nt čime
čime je omog
omoguć
ućen
enoo njihov
njihovoo koriš
korište
tenj
njee za
 potr
 potreb
ebee geod
geodet
etsk
skog
og obil
obilje
ježa
žava
vanj
nja.
a.

32
2.3.4. Kontrola izvedenog stanja i obračun zapremina

Geodeta osim što obavlja geodetsko obilježavanje karakterističnih tačaka elemenata

trupa puta na terenu vrši i kontrolu izvedenog stanja i obračun zapremina. Nakon završene
određene faze izgradnje puta (npr. nasipanja sloja tucanika koj i je sastavni dio
kolovozne konstrukcije) vrši se geodetsko snimanje izvedenog stanja. U   AutoCAD
Civil 3D-u je na način opisan u poglavlju 2.1.5.moguće kreirati DMT snimljenog
stanja, a zatim dobijeni model uporediti sa projektovanim čime se vrši direktna kontrola
izvođenja radova. Kako AutoCAD Civil 3D omogućava jednostavan odabir šta će na
 poprečnim profilima puta biti prikazano, efikasno upoređivanje modela snimljenog
stanja sa projektovanim se vrši upravo na poprečnim profilima.  Novoformirani model
se k oristi
oristi i za periodični (najčešće mjesečni) obračun zapremina u svrhu praćenja dinamike
 potr
 potroš
ošnj
njee mate
materi
rija
jaln
lnih
ih i novč
novčan
anih
ih sred
sredst
stav
ava.
a.

3. AutoCAD Civil 3D -  primjer 

3.1. Određivanje uzdužnih profila

Za početak rada moramo imati otvoren Google Earth verzija 6.2 ili jednu od novijih
verzija, zatim odaberemo lokaciju i ostavimo otvoreno kao što je prikazano na slici 3.1.

Slika 3.1. Upotreba Google Earth-a

33
 U AutoCAD Civil 3D odaberemo opciju I nse
nsert- Google
Google Earth I mage and Sur
Sur fi ce 

(sl.3.2.)  Na našoj radnoj površini smo dobili prikaz date slike u 2D obliku sa
izohipsama (sl. 3.3) uz pomoć kojeg ćemo izraditi uzdužni profil sa odgovarajućim
koordinatama, nadmorskim visinama pojedinih kota, stacio naža itd. U narednim
koracima ćemo objasniti kako doći do odgovarajućih podataka za uzdužni profil.

Slika 3.2. Insert Google Earth

 Na osnovu korištenja

korištenja prethodne opcije
opcije dobili smo sljedeći
sljedeći slučaj.

Slika 3.3. Prikaz umetnutog terena u AutoCAD Civil 3D

34
  Na trasi ćemo da ispišemo stacionaže duž određene trase koja je slikom
 predstavljena.
 predstavljena. Da bi odredili stacionaže te trase u AutoCAD -u izabrat ćemo opciju
, zatim biramo opciju Create Alignment - From Objects 
Home - Alignment  . U
sljedećem koraku označimo našu postavljenu trasu, i na ovaj način dobivamo smijer i
orjentaciju trase, i na kraju potvrdimo tipkom enter, čime se otvori   dijalog okvir
 prikazan na slici 3.4.

Slika 3.4 Dijalog okvir Create Alignment

U polje Name upišemo naziv trase, u Type  izaberemo Miscellaneous a na

Al ign ment
ment l abel set izaberemo boldirano na slici. Na kraju potvrdimo na OK .  Na ovaj
abel set 

način smo odredili stacionaže i smijer naše trase, kao što je prikazano na slici 3.5 .

35
 Slika 3.5. Prikaz stacionaža

Sada pristupamo određivanju i postavku izohipsi za određivanje nadmorskih visina

 pojedinih kota. Na kartici Annotate 
  odaberemo Add L abel
abel s  – Surface
Surface  –  Contour
 Contour - 

Multiple (slika 3.6.) i zatim označimo našu trasu od prve do zadnje tačke (slika  3.7.)

Slika 3.6. Kartica Annotate

36
 Slika 3.7. Prikaz izohipsi i trase sa stacionažama

 Na kartici Home 

 odaberemo Profile  –  Create Sur face Prof il  (slika 3.8.), otvori se
dijalog okvir (sl 3.9. ) u kojem vršimo postavku na taj način što izaberemo A dd 
 i
  i otvori
list koju ćemo da označimo i odaberemo Draw in profil
se Profil e list  profil e view nakon čega se

otvori novi dijalog okvir i potvrđujemo postavke na Cr eate Prof il e Vi ew 

. Na ovaj način
dobivamo uzdužnu trasu profila (3.10 .)

37
Slika 3.8. Prikaz Profile –  Create
 Create Surface Profil 

Slika 3.9. Dijalog okvir Create Profile View

38
Slika 3.10. Prikaz dobivene uzdužne trase profila

39
ZAKLJUČAK 

Radovi na projektovanju I izgradnji puta, kao I svi drugi građevinski radovi,

 počinju i završavaju se geodetskim radovima. Uloga geodete u svim fazama
 projektovan
 projektovanja
ja I izgradnje puta je vrlo značajna. Projektovanje ne može početi bez postojanja
geodetske podloge odgovarajućeg sadržaja koja u današnje vrijeme, kada se njena izrada kao
I samo projektovanje odvija na računaru korištenjem adekvatnog softvera, obavezno
uključuje I formiran digitalni model snimljenog terena. Izradom geodetske podloge u
digitalnom obliku prevazilazi se I raniji problem razmjere koja je bila ograničavajući
faktor u pogledu detaljnosti prikaza terena na podlozi.
 Na tržištu
t ržištu su prisutni brojni  programski  paketi u većoj ili manjoj mjeri namjenjeni
 projekt
 projektova
ovanju
nju infrastr
infrastrukt
ukturn
urnih
ih objekata.
objekata. AutoCA
AutoCAD
D Civil 3D je progra
programsk
mskii paket
paket koji se u
toj oblasti naročito ističe sveobuhvatnošću u pogledu količine i kvaliteta alata kojima
raspolaže, a koji su specijalizovani za primjenu pri projektovanju  puteva.
 puteva. Iako
 prvenstveno
 prvenstveno namenjen
namenjen projekta
projektantima
ntima,, AutoCAD
AutoCAD Civil
Civil 3D uspješno
uspješno mogu koristiti i svi oni
koji su na bilo koji način uključeni u neku od faza projektova
projektovanja
nja i izgrad
i zgradnje.
nje.
Model snimljenog (izvedenog) stanja je u svakom trenutku moguće uporediti sa
 projektovanim I na taj način vršiti permanentno praćenje i kontrolu izvođenja radova.
 projektovanim

40
LITERATURA

[1] AutoCAD
AutoCA D Civil 3D User's
User' s Guide

[2] Kapetanović, N., Selesk ović,

ović, F., Geodezija, Studenstka knjiga, Sarajevo, 1999.
[3] www.autodesk.com ( februar 2013.)

41