ΠΡΟΙΣΤΟΡΙΚΗ ΤΕΧΝΗ

ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΚΗ ΤΕΧΝΗ

Ο όρος προϊστορία χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά από τον Πωλ

Τουρνάλ – Paul Tournal (Γάλλος φαρμακοποιός και αρχαιόλογος,
1805-1872) και έχει καθιερωθεί στην εποχή μας ως περιγραφικός
της περιόδου εκείνης της ανθρώπινης παρουσίας που ξεκινά με την
αρχική εμφάνιση και δραστηριοποίηση του ανθρώπου στη γη και
ολοκληρώνεται με την ανακάλυψη της γραφής. Αναπόφευκτα, η
χρονική περίοδος της προϊστορίας δεν μπορεί να οριστεί επακριβώς,
αφού η εξελεκτική πορεία του ανθρώπου διαφέρει ανάλογα με το
περιβάλλον, τις συνθήκες ζωής και τα ερεθίσματα, που ενίοτε
δεχόταν. Με άλλα λόγια, διαφορετικά είναι τα όρια της προϊστορίας
στον ευρωπαϊκό χώρο, άλλα σημεία αναφοράς σχετίζονται με την
άνθρωπο στην αμερικανική ήπειρο, διαφορετικές συνθήκες και
κατοβολές συνάντησε ο άνθρωπος στην Ασία και την Ωκεανία.

Ως συνέπεια, είναι ιδιαίτερα δύσκολο να απαντηθεί το ερώτημα

σχετικά με το πότε ξεκίνησε ο άνθρωπος να δημιουργεί τα πρώτα
καλλιτεχνικά του επιτεύγματα. Σε άμεση συνάφεια με αυτό το
ερώτημα γεννιέται και ένα ακόμα που έχει να κάνει με τους λόγους
που μπορεί να ώθησαν τον άνθρωπο στην παραγωγή τέχνης. Εκείνο
όμως που θα πρέπει να θεωρήσουμε σίγουρο είναι ότι η τέχνη
προέκυψε στον προϊστορικό άνθρωπο αρχικά μέσα από τις
ανάγκες της ζωής του και κατόπιν ως έκφραση πεποιθήσεων ή
συναισθημάτων. Πιο συγκεκριμένα, η επιβίωση του ανθρώπου
επέβαλε σε αυτόν να τιθασεύσει τη φύση και τον κόσμο γύρω του.
Χρειαζόταν λοιπόν όπλα για να κυνηγά, σκεύη για να αποθηκεύει
τροφή και νερό, αργότερα εργαλεία για να καλλιεργεί τη γη. Στην
αρχή χρησιμοποιούσε αυτά που του παρείχε η ίδια η φύση. Ένα
κόκκαλο ενός μεγάλου ζώου γινόταν ένα ισχυρό όπλο, ενώ μια
μυτερή πέτρα προσκολλημένη σε ένα ξύλο μεταμορφωνόταν σε
εκπληκτικό εργαλείο. Αργότερα όμως ο άνθρωπος και με τη
χρησιμοποίηση της φωτιάς μπόρεσε να τιθασεύσει διάφορα υλικά
και να δημιουργήσει όλα αυτά που χρειαζόταν. Με τον τρόπο αυτό,
σχηματίστηκε μια ιδιαίτερη ομάδα ανθρώπων, η οποία έχαιρε
εκτίμησης από τους άλλους ανθρώπους, καθώς γνώριζε πώς να
δημιουργεί πράγματα, τα οποία πριν δεν υπήρχαν στη φύση. Αυτοί
λοιπόν οι δημιουργοί ήταν οι πρώτοι καλλιτέχνες, που ταυτίζονταν
με τους εφευρέτες ή τους δημιουργούς.

Τα πρώτα καλλιτεχνήματα χαρακτηρίζονταν αποκλειστικά από

χρηστικότητα. Στην πορεία όμως του χρόνου, οι δημιουργοί άρχισαν
να διακοσμούν τα αντικείμενα που έφτιαχναν ή να δημιουργούν για
να διακοσμήσουν.

Για ποιο λόγο έκαναν κάτι τέτοιο; Ίσως γιατί τους προξενούσε χαρά,
ίσως γιατί ήταν ένα είδος επίδειξης και κομπασμού, ίσως γιατί ήταν
μια ανάγκη ικανοποίησης κάποιων μεταφυσικών, υπερφυσικών ή
θρησκευτικών αναζητήσεων. Κανείς δεν ξέρει με σιγουριά. Ωστόσο,
αυτό που είναι βέβαιο είναι ότι οι διακοσμήσεις είτε αναπαρήγαγαν
θέματα, που υπήρχαν ήδη στη φύση όπως ζώα, ψάρια, φυτά και
άλλους ανθρώπους.

Ερευνητές στο σπήλαιο Αλταμίρα.Ισπανία

Οι αρχαιότερες τοιχογραφίες που έχουν βρεθεί είναι τουλάχιστον 40.000 ετών, στο Μάρος του νησιού Σουλαέζι
στην Ινδονησία, σύμφωνα με χρονολόγηση που δημοσιοποιήθηκε το 2014.

Πριν τα ευρήματα αυτά, οι παγκοσμίως παλαιότερες τοιχογραφίες που είχαν βρεθεί βρίσκονταν στην Ευρώπη, με
αυτές του Σοβέ στη Γαλλία να χρονολογούνται περίπου 30.000 με 32.000 χρόνια πριν. Επίσης σημαντικές
τοιχογραφίες που έχουν ανακαλυφθεί και φημίζονται για την σύνθεση και τεχνική τους, είναι αυτέςσπηλαίων της
Αλταμίρα της Ισπανίας 15000-10000 π.Χ. και του Λασκώ της Γαλλίας (Lascaux,France) 15000- 10000 π.Χ., με
τις πολυάριθμες και περίτεχνες απεικονίσεις βουβαλιών, αλόγων και άλλων ζώων, αλλά και του σπηλαίου των
Κομπαρέλ- Les Combarelles της Γαλλίας-France, 13000- 11000 π.Χ., με τις ανθρωπόμορφες γυναικείες
απεικονίσεις) είτε βασίζονταν στη δημιουργία νέων θεμάτων όπως για παράδειγμα γεωμετρικά σχέδια πάνω σε
πήλινα σκεύη.

 Αποτυπώματα χεριών, Αλταμίρα.Ισπανία περίπου 20.000 Πχ.

Τοιχογραφία στο σπήλαιο Σοβέ στη Γαλλία.Χρονολογείται περίπου το 30.000 - 32.000 π.Χ.
 Βραχογραφία στην Αλταμίρα,Ισπανία,15000-10000 π.Χ

Βλέπουμε λοιπόν ότι ο προϊστορικός άνθρωπος έδινε ιδιαίτερη σημασία στην εικόνα και στη δύναμη την
οποία μπορεί αυτή να εκπέμπει. Δεν θα ήταν υπερβολή μάλιστα αν λέγαμε ότι με την τέχνη εξυμνεί τη
δύναμη της εικόνας και την παρουσιάζει ως ένα τρόπο μετάδοσης νοημάτων, ως μια πρώιμη γραφή.

Πώς το καταφέρνει αυτό;

Βραχογραφία στo Λασκώ,Γαλλία,13000-11000 π.Χ

Επάνω: Αλταμίρα.Ισπανία περίπου 20.000 Πχ.

Κάτω: Αλταμίρα.Σουλαέζι,Ινδονησία περίπου 40.000 Πχ.

Αφροδίτη του Bίλλεντόρφ,Βιέννη 22.000 π.Χ

Αρχικά λοιπόν, ο άνθρωπος αναπτύσσει τη γλυπτική και δημιουργεί ολόγλυφα έργα, που δημιουργούν παράλληλες
υπάρξεις των αντικειμένων που υπάρχουν στη φύση (όπως ειδώλια με γυναικείες μορφές- θεότητες σαν την Αφροδίτη -
Venus του Willendorf, Μουσείο Φυσικής Ιστορίας-Natural historisches Museum, Βιέννη-Wien, 22000 π.Χ.). Αργότερα,
φαίνεται ότι ενδιαφέρεται για ανάγλυφες δημιουργίες, που εμμένουν σε απεικονίσεις συγκεκριμένων οπτικών του
θέματος με βάση τις εκάστοτε επιδιώξεις (Βλ. το ανάγλυφο που απεικονίζει ζευγάρι βουβαλιών σε στιγμή
αναπαραγωγής, Λε Τουκ ντ’Οντουμπερτ – Le Tuc d’ Audoubert, Γαλλία-France, 20000- 10000 π.Χ.. Δεν θα ήταν λάθος αν
συσχετίζαμε το εν λόγω θέμα με την επίκληση του ανθρώπου για αφθονία θηραμάτων). Αργότερα, το κέντρο του
ενδιαφέροντος κερδίζει η ζωγραφική απεικόνιση και με τη χρήση χρώματος, οπότε το αντικείμενο δεν παρίσταται
φυσικά, αλλά απλά προβάλλεται. Οδηγούμαστε λοιπόν στο συμπέρασμα ότι η τέχνη που είχε ως στόχο να δημιουργήσει
έναν παράλληλο πανομοιότυπο κόσμο εξελίχθηκε ώστε να παρουσιάζει τη φύση σημειολογικά και συμβολικά.

Βουβάλια,Λε Τουκ ντ’Οντουμπερτ,Γάλλια 20.000-10.000 π.Χ.

Αρχηγός του Ιφε,Νιγηρία, Αφρική 12000-14000 π.Χ

Ένα ακόμα ερώτημα έχει μείνει αναπάντητο και

αναζητά επιτακτικά μια απάντηση.

Γιατί τα έργα της τέχνης του προϊστορικού

ανθρώπου μοιάζουν παράξενα σε εμάς, τους
σύγχρονους;Γιατί ο προϊστορικός καλλιτέχνης
δημιουργεί χοντροκομμένες μορφές, μακριά από
νατουραλιστικές ή ρεαλιστικές απεικονίσεις;

Δεν μπορεί να κάνει κάτι τέτοιο ή μήπως δεν

χρειάζεται να κάνει κάτι τέτοιο; Στην αναζήτηση
της απάντησης, ας ταξιδέψουμε μέχρι το
Βρετανικό Μουσείο-British Museum στο Λονδίνο.
Εκεί φυλάσσεται η χάλκινη κεφαλή ενός Νέγρου
αρχηγού, που προέρχεται από το Ίφε - Ifè της
Νιγηρίας-Nigeria, 12.000 - 14.000 π.Χ.. Παρά
την οψιμότητα της κατασκευής, ο δημιουργός
αυτού του ιδιαίτερα ρεαλιστικού έργου
προέρχεται από έναν πρωτόγονο λαό, που ζούσε
πολύ κοντά στον τρόπο ζωής του προϊστορικού
ανθρώπου. Με την αναγωγή αυτή βλέπουμε ότι ο
πρωτόγονος - προϊστορικός άνθρωπος, αν και
εφόσον το επιδιώξει, μπορεί να δημιουργήσει
ρεαλιστική τέχνη. Δεν το κάνει όμως συνειδητά
διότι οι συγκεκριμένοι τρόποι και τεχνικές με τις
οποίες δημιουργεί την τέχνη του και οι οποίες σε
εμάς φαίνονται παράξενες και παιδικές, εντούτοις
αντιπροσωπεύουν για αυτόν τις απαραίτητες
προϋποθέσεις προκειμένου η τέχνη του να
υπηρετήσει τους σκοπούς που ο ίδιος θέτει και
τους οποίους εμείς οι σύγχρονοι είμαστε
«καταδικασμένοι» απλά στο να τους εικάζουμε.