 პოლიტიკურისისტემა

პოლიტიკური სისტემისცნება საშუალებას იძლევადავინახოთპოლიტიკურიცხოვრებამთლიანობაში

დაგავაანალიზოთპოლიტიკისურთიერთქმედება გარემოსთან. ამგვარად წარმოდგენილი პოლიტიკური
სისტემა გვეხმარებავიპოვოთ საზოგადოებისსტაბილურიმდგომარეობისვარიანტები.
 სისტემურიმიდგომისდამკვიდრებაპოლიტიკურმეცნიერებაში - ცნება „პოლიტიკური სისტემა"
შედარებით ახალია და პოლიტიკურ მეცნიერებაში XX ს-ის 50-60-იან წლებში შემოიტანეს. მისი შემოტანით
ხაზი ესმებოდა პოლიტიკის სისტემურხასიათს.სამოქალაქო საზოგადოების განვითარებამ,
დამოუკიდებელიპიროვნების ჩამოყალიბებამ თავისი უფლებებითა და თავისუფლებებით, შექმნა ახალი
რეალობა, - მოქალაქე არა მარტო ემორჩილებოდა სახელმწიფოს, არამედ გავლენასაც ახდენდა მასზე,
რისთვისაც ქმნიდაპოლიტიკურ ორგანიზაციებს(პარტიებს, მოძრაობებსდაა.შ.).
პოლიტიკურისისტემისკატეგორიასრიგიუპირატესობებიგააჩნია„სახელმწიფოსა“და„მართვის“კატეგორიებთ
ანშედარებით.ისთავისუფალია„სახელმწიფოს“თანმხლებისამართლებრივიმნიშვნელობებისაგან,შესაძლებ
ლობასიძლევაღრმადშევისწავლოთარაფორმალურისტრუქტურები,რადგანაც„მართვა“ხშირადიგივდებაფ
ორმალურინსტიტუტებთან.პოლიტიკური სისტემის კატეგორიის მეშვეობით
შეიძლებაშევისწავლოთსახელმწიფოთაურთიერთობაგლობალურდონეზე.
 როგორჩამოყალიბდა სისტემურიმიდგომა - სისტემურიმეთოდისპროტოტიპად შეიძლებამივიჩნიოთ
არისტოტელეს
მიერ„პოლიტიკაში“ბერძნულიქალაქებისკონსტიტუციებისშედარება.პოლიტიკურიორგანიზაციისსხვადასხვას
ახეებისარსებობააიხსნებაგარემოსსხვადასხვაფაქტორებისმეშვეობით (კლიმატი, გეოგრაფიული
მდებარეობა, მოსახლეობის შემადგენლობა, ზნეობა
დაა.შ.).არისტოტელე,პლატონიდაჰობსისაზოგადოებასადარებდნენცოცხალორგანიზმს,მიიჩნევდნენ
მთლიანდამოწესრიგებულ ფენომენად.
„სისტემის" ცნება XX ს. 20-იან წლებში სამეცნიერო ბრუნვაში შემოიტანა გერმანელმაბიოლოგმა ლუდვიგ
ფონ ბერტალანფიმ (1901-1972), -უჯრედის გარემოსთან გაცვლის პროცესების აღსანიშნავად. იგი სისტემას
განიხილავდამთლიანობად, ერთმანეთზე დამოკიდებულიელემენტების სახით. ერთი ელემენტისშეცვლის
შემთხვევაშიც კი იცვლება მთლიანობა. სისტემური ანალიზის თანახმად, ნებისმიერ სისტემას, მათ შორის
პოლიტიკურსაც, აქვსშემდეგიმახასიათებლები:
-სისტემაშედგებამრავალინაწილისაგან;
-ნაწილებიშეადგენენერთმთლიანობას;
-სისტემასაქვსსაზღვრები;
-ცვლილებაერთნაწილშიიწვევსცვლილებებსსხვანაწილებშიც.
ნებისმიერიმთლიანობასისტემაა,თუკიორიძირითადინიშანიაქვს:ა)შედგებაერთმანეთთანდაკავშირებულინაწ
ილებისგან,ბ)გამიჯნულიაგარემოსგან,რომელთანაცურთიერთქმედებს.
სისტემაშედგებაელემენტებისაგან.სისტემისშესწავლანიშნავსმისიელემენტებისდადგენას.ყოველისისტემაშეი
ძლებაგანვიხილოთქვესისტემისსახით.სისტემურობაგულისხმობს გარკვეულ იერარქიულობას, სხვადასხვა
დონის სისტემების შეხამებას. სისტემაარაა უბრალოდ ელემენტების ნაკრები. მათ შორის გარკვეული სახის
კავშირები არსებობს.
„სისტემის“ ცნება საზოგადოების მიმართ პირველად გამოიყენა ტალკოტ პარსონსმა (1902-1979), რომელმაც
ნაშრომში „სოციალური სისტემა“ (1952) საზოგადოება წარმოადგინა ოთხი ერთმანეთთან დაკავშირებული

1
ქვესისტემის ურთიერთქმედების სახით: ეკონომიკის, პოლიტიკის,სოციალურის და სულიერის. საქონელზე
ადამიანების მოთხოვნილებების რეალიზაციას ემსახურებაეკონომიკური ქვესისტემა. პოლიტიკურ
ქვესისტემის ფუნქციაა კოლექტიურიმიზნების განსაზღვრა, რესურსების მობილიზება ამ მიზნების მისაღწევად
და შესაბამისი გადაწყვეტილებათა მიღება. სოციალური ქვესისტემა უზრუნველყოფს არსებული ცხოვრების
წესისმდგრადობას, საზოგადოების ახალი წევრებისათვის იმ ნორმების, წესებისა და
ფასეულობებისგადაცემას, რომლებიც მათი ქცევის მოტივაციის მნიშვნელოვან ფაქტორებად
იქცევიან.სულიერი ქვესისტემა ახორციელებს საზოგადოების ინტეგრაციას, მის ელემენტებს შორის
სოლიდარობისდამყარებასადაშენარჩუნებას.
სწორედ სოციალური სისტემის თეორიის წყალობით პოლიტიკურ მეცნიერებაში
შეაღწიაპარსონსისთეორიამ.
 სისტემურიმიდგომა პოლიტიკაში - პოლიტიკურ მეცნიერებაში სისტემური მიდგომის ფუძემდებელია
დევიდ ისთონი (1917-2014).
სისტემურიმიდგომაპოლიტიკისადმი:
- საშუალებას გვაძლევს პოლიტიკა წარმოვადგინოთ მთლიანობის სახით,
გავაანალიზოთმისიურთიერთქმედებაგარემოსთან;
- საშუალებას გვაძლევს წარმოვადგინოთ პოლიტიკა ადამიანთა ქცევისა და საქმიანობისსისტემისსახით.
სისტემური თეორია ურთიერთქმედების პროცესებს სამ ციკლად ყოფს: შესვლა (input),კონვერსია
(conversion), გარდაქმნა და გამოსვლა (oufput).

სისტემურიმიდგომა

 პოლიტიკურისისტემისგანსაზღვრისსაკითხი - არსებობსპოლიტიკურისისტემის20-
მდესხვადასხვაგანსაზღვრებადათითოეულსუნივერსალურობისპრეტენზიააქვს.სტრუქტურულ-
ფუნქციურიმიდგომისმომხრენიპოლიტიკური სისტემის ანალიზისას ყურადღებას ამახვილებენ პოლიტიკური
ხელისუფლებისდიფერენცირებისძირითადელემენტებზედამათფუნქციონირებაზე;ინსტიტუციურიმიდგომის
მომხრენი პოლიტიკურ სისტემას განიხილავენ პოლიტიკური
გადაწყვეტილებებისმიღებაშიჩართულიინსტიტუტებისკუთხით;ელიტურიმიდგომისმომხრენიწარმოაჩენენეკ
ონომიკურიდამმართველიელიტისროლს.ისინიგანსაკუთრებულყურადღებასაქცევენპოლიტიკურილიდერე
ბის,პარტიულიფუნქციონერების,ბიუროკრატიულიაპარატის,არაფორმალურიჯგუფებისშესწავლას.
 საზოგადოების პოლიტიკური სისტემა - სამართლის და სხვა სოციალური
ნორმებისსაფუძველზემოწესრიგებული საზოგადოებრივ-პოლიტიკურიდა სახელმწიფო
ინსტიტუტებისერთობლიობა, რომელთა ფარგლებშიც მიმდინარეობს საზოგადოების პოლიტიკური
ცხოვრებადახორციელდებაპოლიტიკურიხელისუფლება.
2
პოლიტიკურსისტემასგააჩნიაოთხიმახასიათებელი,რითაცგანსხვავდებასხვასოციალურისისტემებისაგან:
1)უნივერსალურია,რადგანაცზემოქმედებასახდენსმთელსაზოგადოებაზე;
2)ახორციელებსსრულკონტროლსფიზიკურდასხვასახისიძულებაზე;
3)პოლიტიკურ სისტემას უფლება გამოიტანოს საყოველთაოდ სავალდებულო
გადაწყვეტილებებიმიიჩნევალეგიტიმურად;
4)პოლიტიკურისისტემისგადაწყვეტილებებიავტორიტეტულ-ხელისუფლებითიადალეგიტიმურობისგამო
დიდია ალბათობა იმისა, რომადამიანებიმასდაემორჩილებიან.
 პოლიტიკური სისტემისკომპონენტები - 1. პოლიტიკური გაერთიანება - ადამიანთა ერთობლიობა,
რომლებიც პოლიტიკური იერარქიის სხვადასხვა საფეხურზე დგანან, მაგრამ ერთმანეთთან
დაკავშირებულნი არიან გარკვეული პოლიტიკური კულტურით, პოლიტიკისა და ქვეყნისისტორიის ცოდნით,
ტრადიციებითა და ფასეულობითი ორიენტაციებით, აგრეთვე
გარკვეულიგრძნობებითპოლიტიკურისისტემისა დამმართველობისმიზნებისმიმართ. 2. თანამდებობის
პირები, რომელთა გადაწყვეტილებებიც პოლიტიკურსაზოგადოებას სავალდებულოდ მიაჩნია.
თანამდებობის პირები თანამდებობრივი პოსტებისპერსონიფიცირებასახდენენ,ისინი-
პოლიტიკურიხელისუფლებისსაფუძველსშეადგენენ,მართავენ და მოქმედებენ სისტემის სახელით და მის
სასარგებლოდ. არსებობს თანამდებობისპირთაორი ფენა:ა)თანამდებობის პირები,რომელთაც პოსტები
უკავიათ ზოგადსისტემურიერარქიაში. ესაა პრეზიდენტი, მთავრობის მეთაური, მინისტრები, პრეზიდენტის
ადმინისტრაციის მეთაურები და ა.შ.; ბ) პირები (შუამავლები), რომელთაც აკისრიათ სპეციალური
პროფილის აღმასრულებელი სამუშაო - ე.ი. მოხელეები, რომლებიც მიუდგომლად უნდა
მართავდნენ,ზუსტად და ნებაყოფლობით ასრულებდნენ ბრძანებებს, განკარგულებებს და კანონის
შესაბამისადემსახურებოდნენსახელმწიფო ინტერესს. 3. სამართლებრივი და პოლიტიკური ეთიკის
ნორმები, რომლებიც არეგულირებენ სისტემის მუშაობას, პოლიტიკური ხელისუფლების განხორციელების
მეთოდებიდახერხები.მოცემულიკომპონენტიპოლიტიკურ რეჟიმშიგანსახიერდება.4. ტერიტორია, სადაც
არსებობს პოლიტიკური სისტემა და გარკვეულისაზღვრები გააჩნია.
 პოლიტიკურისისტემისარსი - პოლიტიკური სისტემა განსაკუთრებული რეალობაა, რომელიც
თვისებრივად განსხვავდება საზოგადოების სხვა სისტემებისგან და ვითარდება საკუთარი ლოგიკის
შესაბამისად.პოლიტიკურისისტემისმეშვეობითხორციელდებახელისუფლებასაზოგადოებაში,მიიღება
ყველასთვის სავალდებულო გადაწყვეტილებები.
პოლიტიკურისისტემაორიენტირებულიასაზოგადოებაშიფასეულობათაავტორიტეტულ განაწილებაზე,
ამასთან ისეთი სახით, რომ მიღწეული იქნას ინტერესთა ბალანსი და შენარჩუნდეს სისტემის მთლიანობა.
პოლიტიკური სისტემის ყოველი სუბიექტი ცდილობს თავისი ინტერესების რეალიზებას პოლიტიკური
ხელისუფლების მექანიზმის დახმარებით, მაგრამამასაკეთებსსისტემურიინტეგრაციისკონტექსტში.
დევიდ ისთონმა სისტემა განიხილა „შავი ყუთის“ სახით. ასეთი სისტემის გარემოსთანურთიერთობა და
რესურსების გაცვლა ხორციელდება პრინციპით: "შესვლა - გამოსვლა".
 შესვლა:მოთხოვნებიდამხარდაჭერა - მოთხოვნები - დევიდ ისთონი განასხვავებდა „შესვლის“ ორ
ტიპს: მოთხოვნასა და მხარდაჭერას.
მოთხოვნა- მიმართვა ხელისუფლების ორგანოებისადმი საზოგადოებაში ფასეულობათა სასურველ ან
არასასურველ განაწილებათა თაობაზე. დ. ისთონი გამოყოფდამოთხოვნათაშემდეგ სახეებს:
- მოთხოვნები, რომლებიც ეხება დოვლათისა და მომსახურებათა განაწილებას -

3
ხელფასსადასამუშაოდროს,განათლებისმიღებისპირობებს,სამედიცინოდასხვამომსახურეობებს;
-მოთხოვნებიდაკავშირებულიქცევისრეგულირებასთან-საზოგადოებრივიუსაფრთხო-ებისუზრუნველყოფა,
კონტროლიწარმოებასადაბაზარზედაა.შ.;
-მოთხოვნებიკომუნიკაციისადაინფორმაციისსფეროში-
პოლიტიკურიინფორმაციისმიწოდების,პოლიტიკურიძალისგამოყენების თაობაზედაა.შ.
მოთხოვნებსაქვთპოლიტიკურისისტემისდასუსტებისტენდენცია.
მხარდაჭერა - პოლიტიკური სისტემის გაძლიერება. მხარდაჭერის გამოვლენის ფორმები: გადასახადების
წესიერი გადახდა, სამხედრო მოვალეობის შესრულება, სახელისუფლო
ინსტიტუტებისპატივისცემა,პოლიტიკურიხელმძღვანელების მხარდაჭერა, პატრიოტიზმი, ხელისუფლების
მხარდასაჭერად დემონსტრაციებისჩატარებადაა.შ.
მხარდაჭერა უზრუნველყოფს ხელისუფლების ორგანოების შედარებით სტაბილურობას.
ისთონი გამოყოფდამხარდაჭერისსამტიპს:
1)რეჟიმისმხარდაჭერა-მდგრადიმოლოდინებისერთობლიობა,მხარდაჭერაიმპრინციპებისა და
ფასეულობის (თავისუფლება, პლურალიზმი, საკუთრება და ა.შ.), რომელთაცემყარება პოლიტიკური
სისტემა, ხელისუფლების ნორმები (კონსტიტუციური, სამართლებრივიდაა.შ.)დასტრუქტურები;
2)ხელისუფლების მხარდაჭერა - ყველა ფორმალური და არაფორმალური პოლიტიკური ინსტიტუტების
მხარდაჭერა, მაგალითად, ჰარიზმატული ლიდერებისა, რომლებიც
ხელისუფლებითფუნქციებსახორციელებენ;
3)პოლიტიკური საზოგადოების მხარდაჭერა - ადამიანთა იმ ჯგუფისა, რომლებიც
ერთმანეთთანდაკავშირებულნიარიან პოლიტიკურიშრომისგანაწილებით.

შესვლის ფუნქციები გამოსვლის ფუნქციები

პოლიტიკური სოციალიზაცია - საზოგადოების ნორმათა ჩამოყალიბება - ქცევის მარეგულირებელი
წევრების ჩართვა პოლიტიკურ საქმიანობაში წესებისა და კანონების ჩამოყალიბება

რეკრუტირება - ადამიანთა შერჩევის ფორმა წესებისა და ნორმების გამოყენება - მათი

სისტემის სხვადასხვა სტრუქტურებში ჩასართავად ამოქმედება

ინტერესთა არტიკულაცია (გამოხატვა) - კონტროლი წესებისა და ნორმების დაცვაზე -

მოთხოვნათა წაყენება მათთვის, ვინც კანონების განმარტება და მათი დარღვევის
გადაწყვეტილებებს იღებს მცდელობების აღკვეთა
ინტერესთა აგრეგირება - მოთხოვნათა შეთანხმება
და განზოგადება, ერთიანი პოზიციის ჩამოყალიბება,
მისთვის პოლიტიკური პლათფორმის სახის მიცემა;
პოლიტიკური კომუნიკაცია - სხვადასხვა სახის
საინფორმაციო ურთიერთქმედება

 დევიდისთონისდაგაბრიელალმონდისმიდგომათაგანსხვავება -
ისთონისგანგანსხვავებით,ალმონდმაპოლიტიკურისისტემისსტრუქტურულიელემენტებიდანყურადღებაგადა
იტანაპოლიტიკურისისტემისკავშირზეგარემოსთან. მისი კონცეფციის საბაზო ცნებაა როლი (ნაცვლად
4
ინსტიტუტის, ორგანიზაციის,ჯგუფის).დ. ისთონის მსგავსად, გ. ალმონდმა ასევე გამოყო "შესვლისა" და
„გამოსვლის" ფუნქციები,მაგრამ, ისთონისაგან განსხვავებით, მან ყოველ პოლიტიკურ ინსტიტუტს თავისი
სპეციფიურიპოლიტიკური როლი განუსაზღვრა. თუკი „შესვლისას" პოლიტიკური სოციალიზაციისა და
მოქალაქეთაპოლიტიკაშიჩართვისფუნქციასამათუიმსახითანხორციელებსპოლიტიკურისისტემის ყველა
ელემენტი, სამაგიეროდ „გამოსვლისას" ფუნქციები ნაწილდება სხვადასხვა პოლიტიკურინსტიტუტებსშორის.

 პოლიტიკურისისტემა დაპოლიტიკურირეჟიმი

პოლიტიკური რეჟიმი განსაზღვრავს პოლიტიკური სისტემის შინაგან მდგომარეობას დააჩვენებს:

 როგორხორციელდებახელისუფლება;
 როგორფუნქციონირებენპოლიტიკურიინსტიტუტებიდაურთიერთობები;
 როგორიურთიერთობაახელისუფლებასადასაზოგადოებასშორის(ვინვისაკონტროლებს);
 როგორხდებაპოლიტიკურიმიზნებისმიღწევა,პოლიტიკურიძალებისინტერესებისრეალიზება.
პოლიტიკურირეჟიმი- ხელისუფლებისგანხორციელებისმეთოდების,
პრინციპებისდახერხებისერთობლიობა.
საზოგადოებისპოლიტიკურისისტემასა დასაზოგადოებისპოლიტიკურორგანიზაციას შორის სხვაობა-
„საზოგადოებისპოლიტიკური ორგანიზაცია“ მოიცავს მხოლოდ ხელისუფლებით კომპონენტებს, -
პოლიტიკურინსტიტუტებსდაპოლიტიკურნორმებს.„პოლიტიკურისისტემის“კატეგორიაკიუფროფართოა:მოი
ცავსარამხოლოდპოლიტიკურინსტიტუტებსადანორმებს,არამედპოლიტიკურცნობიერებას,პოლიტიკურკულ
ტურას,პოლიტიკურკომუნიკაციას, პოლიტიკურმონაწილეობას.

პოლიტიკურისისტემისგამარტივებულიმოდელი

 პოლიტიკურისისტემისსტრუქტურა - შედგება მდგრადი ელემენტებისდა ამ ელემენტებს შორის

მდგრადი კავშირებისაგან.
პოლიტიკური სისტემის სტრუქტურულობა გამოიხატება არა მხოლოდ მისი
ძირითადინაწილებისამოცანებისდიფერენცირებაში,არამედმათიერარქიულობაშიც.გამოიყოფამეგადონე:სა
ხელმწიფომართვისცენტრალურიაპარატი;საშუალოდონე-რეგიონულიდამუნიციპალური ხელისუფლება და

5
მიკროდონე - პოლიტიკურ ცხოვრებაში მოქალაქეებისა
დასაზოგადოებრივიჯგუფებისმონაწილეობა.პირველიორიდონისგანგანსხვავებით,ესააარაინსტიტუზირებუ
ლი დონე. პოლიტიკური სისტემის მიკროდონეზე ხდება საზოგადოებისპოლიტიკური და არაპოლიტიკური
სფეროების ურთიერთშეღწევა, სამოქალაქო საზოგადოებისდასახელმწიფოსურთიერთკავშირი.
 პოლიტიკური სტრუქტურები - პოლიტიკური სტრუქტურები მოიცავენ სხვადასხვა ორგანიზაციებს:
პოლიტიკურს - სახელმწიფოს, პოლიტიკურ პარტიებს; არაპოლიტიკური ხასიათის ორგანიზაციებს,
რომლებიც შეიძლება მიზნად ისახავდნენ სერიოზულ პოლიტიკურ ინტერესებს,
მაგალითადპროფკავშირები, მეწარმეთაგაერთიანებანი, ეკლესიადასხვა.
პოლიტიკური სტრუქტურები - არა მხოლოდ ორგანიზაციები,არამედ მდგრადი ურთიერთობები,
პოლიტიკის სხვადასხვა მონაწილეთა - პოლიტიკის აქტორებისურთიერთქმედება,რომლებიცგარკვეულ
როლებს თამაშობენ.
პოლიტიკურსტრუქტურებსგარკვეულიმდგრადობაახასიათებთ.

 პოლიტიკურისისტემისქვესისტემები

 პოლიტიკურისისტემისფუნქციონირებისდონეები

შესაძლებლობების დონე

6
 კონვერსიული დონე

 დახურულ პოლიტიკურ სისტემებს შეზღუდული კავშირი აქვთ გარემოსთან, არ აღიქვამენსხვა

სისტემათა ფასეულობებს და თვითკმარნი არიან, ე.ი. განვითარების რესურსებს პოულობენსაკუთარი თავის
შიგნით. მაგ, ყოფილი სოციალისტური
ქვეყნები(საბჭოთაკავშირი,უნგრეთიდაა.შ.).დახურულიპოლიტიკურისისტემაჰქონდათსაბჭოთაკავშირშიშემა
ვალრესპუბლიკებსდამათ შორისსაქართველოსაც.

7
 ღია სისტემები აქტიურად ცვლიან რესურსებს გარე სამყაროსთან, წარმატებით ითვისებენსხვა
სისტემების მოწინავე ფასეულობებს, მოძრავნი და დინამიურნი არიან. ღია
პოლიტიკურისისტემებისმაგალითიადასავლეთისგანვითარებულიდემოკრატიულიქვეყნები.დამოუკიდებლ
ობის აღდგენის შემდეგ საქართველო ესწრაფვის ღია პოლიტიკური სისტემისშექმნას.
 პოლიტიკურისისტემებისკლასიფიკაციაპოლიტიკურირეჟიმისმიხედვით - ხელისუფლების,
პიროვნებისა და საზოგადოების ურთიერთქმედების ხასიათისა
დახერხებისმიხედვით.ამკრიტერიუმისშესაბამისადგამოიყოფადემოკრატიული(პლურალისტური),ავტორიტა
რულიდატოტალიტარულიპოლიტიკურისისტემები.
დემოკრატიული პოლიტიკური სისტემა გულისხმობს პიროვნების უფლებათა პრიორიტ-
ეტს,ხელისუფლებაზესაზოგადოებისკონტროლს,ემყარებახელისუფლებისდანაწილებას;შეუძლებელიამდგ
რადი,უცვლელიუმრავლესობისბატონობა,ახასიათებსკონკურენტულიბრძოლახელისუფლებისათვის,რაცემ
ორჩილებაკონსტიტუციურად განმტკიცებულ წესებსა და პროცედურებს.
ავტორიტარული პოლიტიკური სისტემა ეფუძნება ერთი პირის ან ადამიანთა ჯგუფის შეუზღუდავ
ხელისუფლებას მოქალაქეთა ზოგიერთი ეკონომიკური, სამოქალაქო, სულიერი
თავისუფლებათაშენარჩუნებით.გამორიცხავსდემოკრატიას,ხელისუფლებისრეალურდანაწილებას,მასმედი
ისსაშუალებათადამოუკიდებლობას.
ტოტალიტარული პოლიტიკური სისტემისათვის დამახასიათებელია ხელისუფლებისად-მი პიროვნებისა და
საზოგადოების სრული დაქვემდებარება, სახელმწიფოს მხრიდან ადამიანთაცხოვრების ყველა მხარის
რეგლამენტაცია და კონტროლი. საბჭოთა პერიოდში საქართველოშიარსებობდატოტალიტარულირეჟიმი.
დემოკრატიისადაავტორიტარიზმისთავისებურნაჯვარსწარმოადგენსჰიბრიდულირეჟიმი. ისინი ან
უფროდემოკრატიისკენიხრებიან,ანუფროავტორიტარიზმისკენ.
 ა.ლეიპჰარტისპოლიტიკურისისტემებისტიპოლოგია - ლეიპჰარტი დასავლური წარმომადგენლობითი
დემოკრატიების სისტემებს ყოფდა მაჟორიტარულად და კონსენსუალურად (შეთანხმებითი).
მაჟორიტარულ პოლიტიკური სისტემებისათვის დამახასიათებელია პარლამენტში არჩევნების
მაჟორიტარული წესი, ორპარტიულობა,ძლიერი აღმასრულებელი ხელისუფლება, რომლის მოქმედებაც
სუსტადაა შეზღუდული
პარლამენტისმიერ(პარლამენტიუმეტესშემთხვევებშიერთპალატიანია),კონსტიტუცია(დაუწერელი, როგორც
დიდი ბრიტანეთში და მოკლე, როგორც აშშ-ში), კონსტიტუციური სასამართლოს არარსებობა, ე.ი.
სასამართლო ზედამხედველობის არარსებობა კონსტიტუციის
დაცვაზე,უნიტარულიდაცენტრალიზებულისახელმწიფომოწყობა.
კონსესუსური სისტემისათვის დამახასიათებელია საპარლამენტო არჩევნების პროპორციული წესი,
მრავალპარტიულობა, მთავრობის მკაფიო პასუხისმგებლობა პარლამენტის წინაშე,პარლამენტში ორი
პალატის არსებობა, რომელთაგან ერთი წარმოადგენს რეგიონულ ან ადგილობრივ ინტერესებს, ხისტი და
დაწვრილებითი კონსტიტუციისა და კონსტიტუციური
სასამართლოსარსებობა,ფედერალიზმისადადეცენტრალიზაციისნიშნები.ევროკავშირისეროვნულ
სისტემებს შორის ამ აღწერას უმეტესწილად შეესაბამება გერმანიის ფედერაციულ
რესპუბლიკაშიმოქმედისისტემა.
მაჟორიტარული სისტემის ძირითადი უპირატესობაა მის მიერ უზრუნველყოფილი
პოლიტიკურისტაბილურობა:მთავრობასშეუძლიამშვიდადგაატაროსდასახულიკურსი,ყურადღება არ

8
მიაქციოს ოპოზიციის აზრს, რომელსაც თავის მხრივ, იმედი აქვს, რომ
ანალოგიურმანდატსმიიღებსმომავალიარჩევნებისშედეგად.
კონსესუსური სისტემის მთავარი უპირატესობაა მეტი დემოკრატიულობა, ე.ი. საზოგადოების სხვადასხვა
ჯგუფების ერთდროული და მუდმივი წარმომადგენლობა პარლამენტში,მათ შორის ოპოზიციურისა
აღმასრულებელი ხელისუფლების მიმართ. გადაწყვეტილებების მიღების პროცესი მუდმივად მიმართულია
საზოგადოებისათვის ხელსაყრელი კომპრომისის მიღწევისაკენ.
მაჟორიტარული პოლიტიკური სისტემა უფრო შეესაბამება
ერთგვაროვანსაზოგადოებას,ხოლოკონსესუსური-ფრაგმენტირებულსაზოგადოებას.
ტიპოლოგია - სხვადასხვა პოლიტიკური სისტემების შედარებისა და ანალიზის ინსტრუმენტი, რომელთაგან
თითოეულს შეიძლება ქონდეს ორივე აბსტრაქტული ტიპის ნიშნები,სხვადასხვა შეხამებით და შეიძლება
ვილაპარაკოთ ან მაჟორიტარული, ან კონსესუსური მახასიათებლებისსიჭარბეზე.
 პოლიტიკური სისტემისეფექტურობა-პოლიტიკური სისტემის უნარი სწრაფი და ადექვატური
რეაგირება მოახდინოს მოთხოვნებზე, მიაღწიოს დასახულ მიზნებს, მოაწესრიგოს სოციალური
დაპოლიტიკურიურთიერთობები.
პოლიტიკური სისტემის ეფექტურობის კრიტერიუმები:
1.რესურსებისმობილიზაციისუნარი;
2.ინდივიდებისადაჯგუფებისქცევისკონტროლისუნარი;
3.დეფიციტურირესურსების,მომსახურეობისდასტატუსებისგანაწილებისუნარი;
4.ფასეულობებისშენარჩუნებისადაკვლავწარმოებისუნარი.
ალმონდი - პოლიტიკურისისტემისეფექტურობისძირითადიპირობები:
• პოლიტიკურისოციალიზაცია;
• რეკრუტირება;
• ინტერესებისარტიკულირებადააგრეგირება
• პოლიტიკურიკომუნიკაცია
• წესებისშემოღება,მათიგამოყენებადაკონტროლიგამოყენებაზე(საკანონმდებლო,აღ-
მასრულებელიდასასამართლოფუნქციები).
 პოლიტიკურისტაბილურობა - პოლიტიკური სისტემის მდგრადი მდგომარეობაა,რაც ემყარება მის
უნარს რეაგირება მოახდინოს მასში შესულ მოთხოვნებზე, მიიღოს
ეფექტურიგადაწყვეტილებებიდაგაატაროსისინიცხოვრებაში.
პოლიტიკური სტაბილურობის უმნიშვნელოვანეს პირობებად ითვლება ხელისუფლებისლეგალურობა და
ეფექტურობა. ლიპსეტმა წინადადება წამოაყენა პოლიტიკური სისტემებიგანესხვავებინათ ორი კრიტერიუმის
საფუძველზე: ხელისუფლების ლეგიტიმურობისა და ეფექტურობისმიხედვით.
ლეგიტიმური არალეგიტიმური
ეფექტური 1-სტაბილური 2-შედარებითსტაბილური
არაეფექტური 3-შედარებითსტაბილური 4-არასტაბილური

ფაქტორები,რომლებიცგანაპირობებენპოლიტიკურსტაბილურობასშემდეგია:
• სოციალურსტრატიფიკაციაშისაშუალოფენისმნიშვნელოვანიწილისარსებობა;
• კლასობრივი,რელიგიურიდასხვაკონფლიქტებისინსტიტუციონალიზება;

9
• ძირითადიპოლიტიკურიძალებისკონსენსუსისაბაზისოფასეულობებისადათამაშისწესებისთაობაზე;
• ანტისისტემურიპარტიებისარარსებობაპოლიტიკურსისტემაში
• მონაწილეობის პოლიტიკური კულტურა, რომელიც გულისხმობს მოქალაქეთა ორიენტა-
ციასთავისიინტერესებისდაცვაზე;
• კანონიერებადამართლწესრიგი;
• პოლიტიკურიკონკურენცია;
• პოლიტიკური სისტემის ინსტიტუტების მისაწვდომობა ჯგუფებისათვის, რომლებიც ადრე არ
მონაწილეობდნენპოლიტიკაში.
გ.ალმონდიპოლიტიკურისისტემისსტაბილურობისსაკითხსწყვეტსისეთიფაქტორებიდან
გამომდინარე,როგორიცააშემდეგიმახასიათებლებისეფექტურობა:
• პოლიტიკურისოციალიზაციის;
• ელიტებისრეკრუტირება
• ექსტრაორდინალური,დისტრიბუციულიდაპროცედურულიპოლიტიკისგანხორციელება
ა.ლეიპჰარტიდემოკრატიისსტაბილურობისადაარასტაბილურობისდახასიათებისასმიუთითებსორფაქტორზ
ე,რომელთაცშეუძლიათდემოკრატიულიპოლიტიკურისისტემისდესტაბილიზება: პოლიტიკური ელიტების
გათიშულობა და საზოგადოებაში ღრმა სოციალური,რელიგიურიანეთნიკურიგათიშულობა.
 კარლდოიჩის(1912-1992) ინფორმაციულიმოდელი -
სისტემისმოქმედებისეფექტიანობაორცვლადზეადამოკიდებული:ა)ინფორმაციისგადაცემაზე; ბ)ბრძანებათა
გაცემის მექანიზმებზე, რომლებიც წარმართავენ და აკონტროლებენ მოქმედებას.
კარლ დოიჩმაპოლიტიკური სისტემა კიბერნეტიკულ მანქანას შეადარა (იგი პოლიტიკურ სისტემას
განიხილავდა "კომუნიკაციური მიდგომის" კონტექსტში, რომლის დროსაც პოლიტიკა გაგებულია როგორც
დასახული მიზნების მისაღწევად ადამიანთა ძალისხმევის მართვისა და კოორდინაციის პროცესი. მიზანთა
ფორმულირებას და მათ კორექციასპოლიტიკური სისტემა ახორციელებს არსებული ინფორმაციის
საფუძველზე: ა) საზოგადოებისმდგომარეობისა და ამ მიზნებისადმი მისი დამოკიდებულების შესახებ; ბ)
მიზნის მიღწევამდედარჩენილიმანძილისშესახებ;გ)ადრინდელმოქმედებათაშედეგებისშესახებ.
პოლიტიკური სისტემის ფუნქციონირება დამოკიდებულია გარემოდან
მუდმივადმომდინარეინფორმაციისდამისისაკუთარიმოძრაობისშესახებინფორმაციისხარისხზე.
სასურველი მიზნების რეალიზება დამოკიდებულია ოთხი რაოდენობრივი ფაქტორის ურთიერთკავშირზე:
1. საინფორმაციო დატვირთვა სისტემაზე - განისაზღვრება მთავრობის მიერ
დაგეგმილიამოცანებისმასშტაბითდასოციალურიცვლილებებისსიხშირით;
2.დაგვიანება სისტემის რეაგირებაზე - რამდენად სწრაფად ან ნელა შეუძლია
პოლიტიკურსისტემასრეაგირებაახალამოცანებსადაფუქციონირებისახალპირობებზე;
3. მატება - იმ ცვლილებების ჯამი, რომლებიც წარმოიშობა სისტემის მოძრაობის
შედეგადსაძიებომიზნისკენ:რაცუფრორადიკალურადრეაგირებსახალფაქტებზე,მითუფრომნიშვნელოვანია
ცვლილებების ჯამი, მაშასადამე, მით უფრო მეტად სცილდება სისტემა დასახულმიზნებს;
4.დასწრება - სისტემის უნარი განჭვრიტოს მოვლენათა შესაძლო
განვითარება,ახალიპრობლემებისგაჩენადამათიგადაწყვეტისათვისმზადყოფნა.
ამცვლილებებისშედარებისას,დოიჩმაგამოყოდამოკიდებულებები:
-მიზნის მიღწევისას წარმატების შესაძლებლობა ყოველთვის უკუპროპორციულია

10
ინფორმაციულიდატვირთვისადასისტემისრეაქციისდაგვიანებაზე;
- გარკვეულ მომენტამდე წარმატების შანსი უკავშირდება ნამატის სიდიდეს; მაგრამ
თუკიცვლილებებისდონეკორექციისშედეგადძლიერმაღალია,მაშინუკუთანაფარდობაიქმნება;
- წარმატების შესაძლებლობა ყოველთვის უკავშირდება დასწრებას, ე.ი. მთავრობის უნარსეფექტურად
იწინასწარმეტყველოს ახალი პრობლემები, რომლებიც შეიძლება წარმოიშვას და იმოქმედოსდასწრებით.
დოიჩის აზრით, მოდელი საშუალებას იძლევა ობიექტურად შეფასდეს პოლიტიკური სისტემების
ქმედითობა. ქმედითობის კრიტერიუმად ის თვლიდა პოლიტიკური სისტემების უნარს"იფუნქციონიროს მეტ-
ნაკლებად ეფექტურმა სამართავმა მექანიზმმა". დოიჩის მოდელი ყურადღებას აქცევს ინფორმაციის
მნიშვნელობას სოციალური სისტემისცხოვრებაში.
 პოლიტიკური სისტემის კლასიფიკაცია - გ.ალმონდმაგამოყოპოლიტიკურისისტემებისოთხიტიპი:
1.ინგლისურ-ამერიკული,
2.ევროპულ-კონტინენტური,
3.წინაინდუსტრიულიდანაწილობრივ-ინდუსტრიული,
4.ტოტალიტარული.
მთავარინაკლი,რისგამოცზოგიერთიაკრიტიკებსამკლასიფიკაციას,არისმისიამოსავალიდებულება,რომლის
თანახმადაცყველატიპისსისტემაფასდებადასავლურსისტემებთან მიმართებით.
ინგლისურ-ამერიკული პოლიტიკური სისტემისათვის (აშშ, დიდი ბრიტანეთი) დამახასიათებელია
პოლიტიკური პროცესის მონაწილეთა შორის პოლიტიკური როლებისა და ფუნქციების განაწილების
მაღალი დონე: სახელმწიფოს, პარტიებს, ინტერესთა ჯგუფებს და ა.შ. ხელისუფლება და გავლენა
განაწილებულია პოლიტიკური სისტემის სხვადასხვა რგოლებს შორის.პოლიტიკური სისტემა
ფუნქციონირებს ერთგვაროვანი პოლიტიკური კულტურის ფარგლებში,რომელიც ორიენტირებულია
საზოგადოებაში საყოველთაოდ აღიარებული ლიბერალური
ფასეულობებისდაცვაზე:თავისუფლების,უსაფრთხოების, საკუთრებისდაა.შ.
ევროპულ-კონტინენტურიპოლიტიკურისისტემა(დასავლეთევროპისქვეყნები)განსხვავდებიან პოლიტიკური
კულტურის გათიშულობით, ეროვნულ კულტურათა შიგნით საპირისპირო ორიენტაციების, იდეალების,
ფასეულობების არსებობით, რაც ახასიათებს ამა თუ იმკლასს, ეთნოსს, ჯგუფს, პარტიას.
წინაინდუსტრიულ და ნაწილობრივ ინდუსტრიულ პოლიტიკური სისტემებს აქვთ შერეული პოლიტიკური
კულტურა. იგი შედგება ადგილობრივი პოლიტიკური სუბკულტურებისაგან, რომელთაც საფუძვლად უდევს
კლანის, გვარის, თემის, ტომის ფასეულობები. ამიტომ თანხმობისა და კომპრომისის პოვნა აქ, ძალადობის
გამოყენების გარეშე, პრაქტიკულად შეუძლებელია. საზოგადოების ინტეგრაცია ძალადობის მეშვეობით
იწვევს ხელისუფლების კონცენტრაციასადამიანთავიწროჯგუფისხელში.
ტოტალიტარული პოლიტიკური სისტემები ფუნქციონირებს კლასობრივი, ეროვნული
ანრელიგიურიფასეულობების პრიორიტეტის საფუძველზე. ხელისუფლება
კონცენტრირებულიამონოპოლიურად მმართველი პარტიის ან ადამიანთა ჯგუფის ხელში, რომელიც
აკონტროლებსსაზოგადოებისადაპიროვნებისცხოვრებისყველასფეროს.
 პოლიტიკურისისტემებისკლასიფიკაციამოდერნიზაციისთეორიისფარგლებში(გ.ალმონდი,დ.პაუელი) -
განსაზღვრესცვლადები,რომელიცსაფუძვლადუდევსპოლიტიკურისისტემებისკლასიფიკაციას.ასეთ
ცვლადებად მიიჩნიეს:
• პოლიტიკურიროლებისდიფერენცირება;

11
• ქვესისტემებისდამოუკიდებლობა;
• კულტურისსეკულარიზებულობა.
ალმონდმადაპაუელმაჩამოაყალიბესპოლიტიკურისისტემებისკლასიფიკაცია, რომელშიცგამოყვეს:
პრიმიტიული სისტემები - კულტურის სუსტისეკულარიზებითა და როლების დიფერენცირებით;
ტრადიციული სისტემები - დიფერენცირებული სამთავრობო სტრუქტურით, თუმცა
ფაქტობრივიხელისუფლებაკონცენტირებულია მონარქისხელში;
თანამედროვე სისტემები - დიფერენცირებული პოლიტიკური
ინფრასტრუქტურით.მოცემულმატიპოლოგიამშესაძლებელიგახადაპოლიტიკურირეჟიმებისმთელიმრავალ
ფეროვნებისმოცვა,რომლებიცოდესმეარსებობდნენანდღესარსებობენ.
ალმონდისა და პაუელის სისტემაში შედის პოლიტიკური სისტემების უფრო კერძო კლასიფიკაციაც -
დომინირებული პოლიტიკური ორიენტაციის ტიპის მიხედვით ე.ი. იმ
პრინციპებისსაფუძველზე,რასაცემყარებასაზოგადოებისსასურველიმოდელი:
• რადიკალურავტორიტარული(კომუნისტურისისტემები);
• კონსერვატიულ-ავტორიტარული(ფაშისტურისისტემები);
• ლიბერალურ-დემოკრატიული(დასავლურიდემოკრატიები);
• ავტორიტარულ-მოდერნიზირებადი(ლათინურიამერიკისდასამხრეთ-
აღმოსავლეთაზიისსისტემებიდაა.შ.).
 ჟანბლონდელისკლასიფიკაცია - ფრანგი პოლიტოლოგი ჟან ბლონდელი განასხვავებს პოლიტიკურ
სისტემებს მმართველობისშინაარსისადაფორმებისმიხედვით.იგიგამოყოფსმათხუთძირითადსახესხვაობას:
1. ლიბერალურ დემოკრატიებს, რომლებშიც პოლიტიკურ გადაწყვეტილებათა მიღება
ორიენტირებულიაინდივიდუალიზმის,თავისუფლების,საკუთრებისფასეულობებზე;
2. კომუნისტური სისტემები, ანუ ავტორიტარულ-რადიკალური, ორიენტირებული
თანასწორობის,სოციალურისამართლიანობისფასეულობებზე;
3. ტრადიციული პოლიტიკური სისტემები, რომლებიც ეყრდნობიან მმართველობის ოლიგარქიულ
ფორმებს და ორიენტირებულნი არიან ეკონომიკური რესურსებისა და სოციალურისტატუსებისუთანასწორო
განაწილებაზე;
4. პოპულისტური პოლიტიკური სისტემები, რომლებიც ჭარბობენ განვითარებად ქვეყნებში; ისინი იყენებენ
მმართველობის ავტორიტარულ მეთოდებს და ესწრაფვიან მეტ
თანასწორობასფასეულობათაგანაწილებაში;
5. ავტორიტარულ-კონსერვატიული პოლიტიკური სისტემები, რომლებიც მიზნად ისახავენ სოციალურიდა
ეკონომიკური უთანასწორობის, მოსახლეობის პოლიტიკური მონაწილეობისშეზღუდვას.
 სისტემა-
(ბერძნ.მთლიანობა,რომელიცნაწილებისგანშედგება).ერთმანეთთანკანონზომიერადდაკავშირებული
ელემენტების სიმრავლე, რომლებიც მთლიანობას ქმნიან. ნებისმიერი სისტემაახალი თვისობრიობაა,
რომელიცმის შემადგენელელემენტებზეარ დაიყვანება.სისტემურიმიდგომის თანახმად, ყოველი სისტემა
შეიძლება განვიხილოთ როგორც ქვესისტემა, ე. ი. სხვაუფრომაღალიდონისსისტემისელემენტად.ობიექტის
წარმოდგენა სისტემის სახით მოითხოვს მხოლოდ იმ ელემენტების
გამოყოფას,რომლებიცერთიმხრივაუცილებელიამოცემულიობიექტისმიერგარკვეულიფუნქციურიამოცანები
სშესასრულებლად დამისისტაბილურობისშესანარჩუნებლად.

12
 ქვესისტემა-
სისტემისშედარებითუფრორთულიელემენტი,რომელსაცთავისისტრუქტურააქვსდაწარმოადგენსუფრო
მარტივიშემადგენელინაწილებისერთობლიობას.
 სტრუქტურა -
სისტემისელემენტებსშორისმოწესრიგებულიმდგრადიკავშირებისქსელი,განპირობებულიელემენტებისფუნქ
ციებისმრავალფეროვნებით,განსაკუთრებითმათიროლით სისტემის სტაბილურობის შენარჩუნებაში.
სტრუქტურა - სისტემის
უმნიშვნელოვანესითვისებაა,რადგანაცაჩვენებსმისიელემენტებისორგანიზაციულდაფუნქციურთანაფარდობ
ას.
 ელემენტი -
სისტემისყველაზემარტივინაწილი(კომპონენტი),იმშემთხვევაში,თუკიელემენტსთავისისტრუქტურაგააჩნია,ე.ი
.წარმოადგენსმასზეუფრომარტივიელემენტებისერთობლიობას,ესელემენტიშეიძლებაქვესისტემისსახითიქნ
ასგანხილული.
 გარემო -
გარედაშიდაფაქტორებისერთობლიობა,რომლებიცმუდმივადურთიერთქმედებენსისტემასთან,განსაზღვრავ
ენმისფორმასდაფუნქციონირებისპირობებს.ასეთიურთიერთქმედებაყალიბდებაარამხოლოდგარემოსცალმ
ხრივიზეგავლენითსისტემაზე,ასევე სისტემის ზემოქმედებით გარემოს ფაქტორების შეცვლით. განასხვავებენ
გარე და შიდაგარემოს.
 ფუნქცია- 1) სისტემის ამა თუ იმ ელემენტის როლი მისი როგორც მთლიანობის ორგანიზებაში;
2)მოქმედებათაერთობლიობა(„მოვალეობები“),რომელთაცასრულებსსისტემისელემენტისტრუქტურაშიმისი
მდგომარეობისშესაბამისად:3)ელემენტებისპოზიტიურირეაქცია,რომელიცმიმართულიასისტემისსტაბილურ
ობისშესანარჩუნებლად(განსხვავებითდისფუნქციისაგან)დაარისპასუხიგარედაშიდა
გარემოსსხვადასხვაზეგავლენაზე.სისტემათა თეორიაში ფუნქციის ქვეშ იგულისხმება ნებისმიერი მოქმედება,
რომელიც მიმართულია მდგრად მდგომარეობაში სისტემის შესანარჩუნებლად და მისი
სიცოცხლისუნარიანობისუზრუნველსაყოფად.
 პოლიტიკურისისტემა -
ადამიანთაურთიერთკავშირებისმდგრადიფორმა,რომლისმეშვეობითაცმიიღებაგადაწყვეტილებებიდახორც
იელდებახელისუფლებითიურთიერთობებიმოცემულსაზოგადოებაში.
 საერთაშორისოპოლიტიკურისისტემა -
სახელმწიფოებისურთიერთქმედებაგლობალურდონეზე,თავისიგეოგრაფიული(მაგალითად, დასავლეთ
ევროპა), ნაციონალური და ორგანიზაციული (გაერო, ნატო და ა. შ.)მახასიათებლებით.
 სისტემისქცევა -
გარემოსთანურთიერთქმედებაშივლინდებასისტემისქცევა,რაცშეიძლებაიყოს:1)რეაქტიული, როდესაც
ერთადერთი განმსაზღვრელი ფაქტორი გარემოა; 2) ადაპტაციური,შემგუებლური სისტემის მხრიდან; 3)
აქტიური, თუკი სისტემა მიზანმიმართულად ცდილობსგარემოს შეცვლას. სისტემის ქცევის (ფუნქციონირების)
ტიპი განპირობებულია მისი შინაგანითვისებებითდაელემენტებსშორისკავშირებისხასიათით.
სისტემისურთიერთქმედებაგარემოსთანდამოკიდებულიაიმაზე,სისტემაღიაათუდახურული.ღიასისტემაახორ
ციელებსსხვადასხვაურთიერთქმედებასდაგაცვლასგარემოსთან,დახურული- არა.
 „შავი ყუთი“ - ტერმინით აღინიშნება სისტემები, რომელთა სტრუქტურა და შიდა პროცესები

13
ძალზედრთულია,ანსაერთოდუცნობია.ასეთისისტემებისშესწავლისმეთოდიემყარებამათირეაქციისშესწავლ
ასცნობილ შემაკავებელზემოქმედებაზე.

 პოლიტიკური კულტურა
პოლიტიკური სოციალიზაცია არის პროცესი, რომელშიც მოქალაქეს უყალიბდება ღირებულებები,
შეხედულებები და აზრები, რომელთა საშუალებითაც მათ შეუძლიათ პოლიტიკურ სისტემას დაეხმარონ.
ყოველი თვითკმარი საზოგადოება მოქალაქეებს ჩაუნერგავს გარკვეულ ძირითად ღირებულებებს. ჯონ
სტიუარტ მილი იყო (1806-1873წწ.) აცნობიერებდა, რომ ლოიალობის და ერთგულების მოქალაქეობრივი
გრძნობა „შეიძლება სხვადასხვა ობიექტს შეეხებოდეს და მმართველობის რომელიმე ერთ ფორმაზე არ
იყოს მიჯაჭვული; მაგრამ დემოკრატიასა თუ მონარქიაში მისი არსი ყოველთვის ისაა,… რომ სახელწიფოს
კონსტიტუციაში არის რაღაც განსაზღვრული, სამუდამო, რაც ეჭვს არ იწვევს, რასაც საყოველთაო
შეთანხმების საფუძველზე, აქვს უფლება იყოს იქ, სადაც არის და რაც არ უნდა შეიცვალოს, იყოს დაცული
და ხელუხლებელი“. აქედან გამომდინარე, ვერც ერთი ხელისუფლება, რა ლეგიტიმურიც არ უნდა იყოს იგი,
ვერ მისცემს თავს უფლებას უგულებელყოს მოქალაქეთა მიერ პოლიტიკური შეხედულებების
ჩამოყალიბების გზა. ეს პროცესი ოჯახში იწყება.
 სოციალური კლასი და უმცირესობის სტატუსი - რამდენიმე კვლევამ აჩვენა, რომ პოლიტიკური
სოციალიზაციის სტრუქტურა (მოდელი) მშობელთა სხვადასხვა სოციალურ კლასში უმნიშვნელოდ
განსხვავდება. საშუალო და მაღალი ფენის ბავშვების პოლიტიკაში აქტიური ჩაბმის ალბათობა უფრო
მაღალია, რადგან ითვლება, რომ პოლიტიკით ოჯახის დაინტერესება სოციალურ სტატუსთან ერთად
იზრდება. დაბალი ფენების ოჯახებიდან გამოსული ბავშვებს პოლიტიკაზე ნაკლები ინფორმაცია აქვთ და
უფრო იშვიათადაც მონაწილეობენ პოლიტიკურ ღონისძიებებში.
 გენდერი და პოლიტიკა - ამერიკულ პოლიტიკაში მამაკაცებსა და ქალებს ხანდახან მმართველობის
და პოლიტიკის განსხვავებული ხედვა აქვთ; კლასებსა და რასებს შორის განსხვავების მსგავსად, სქესთა
შორის არსებული განსხვავებაც შეიძლება პოლიტიკური ქცევის და შეხედულებების მნიშვნელოვანი
დამოუკიდებელი კორელატები იყოს. როგორც ჩანს, აშშ-ში, ზოგიერთ პოლიტიკურ საკითხთან
მიმართებაში შეგვიძლია ვისაუბროთ ერთგვარ გენდერულ განსვლაზე, ანუ იმ განსხვავებებზე, რასაც
ფიქრობენ და მხარს უჭერენ მთლიანობაში მამაკაცები და ქალები. ერთი თეორიის მიხედვით,
სოცილიზაციის და ბიოლოგიის გარკვეული კომბინაციის შედეგად, ქალს, როგორც დედას და ბავშვის
ძირითად მომვლელს, უვითარდება მორალური და პოლიტიკური ხედვა, რომელშიც განსაკუთრებული
მნიშვნელობა ენიჭება თანაგრძნობასა და ადამიანის სიცოცხლის დაცვას. სხვა, ალტერნატიული თეორიის
თანახმად, გენდერზე დაფუძნებული პოლიტიკური განსხვავებები საფუძველს იღებს ზოგიერთი ქალის
გვიანდელ ცხოვრებისეულ გამოცდილებებში. ხმის მიცემის კანონზომიერებათა ერთმა ამასწინდელმა
კვლევამ აჩვენა, რომ „გათხოვილი ქალები, განსაკუთრებით ისინი, რომელთაც არასოდეს ჰყოლიათ
ბავშვი, მამაკაცების მსგავს არჩევანს აკეთებენ, მარტოხელა და გაშორებული ქალები კი ლამის მემარცხენე
ფრთის პროლეტარიატს წარმოადგენენ“.
 ძირითადი პოლიტიკური ღირებულებები: როგორ ვიპოვოთ ოქროს შუალედი? - პოლიტიკური
კულტურის ლოგიკა გულისხმობს პოლიტიკური ღირებულებების არსებობას, მათ ფართო აღიარებას და
მთავრობის პოლიტიკის შესაფასებლად ამ ღირებულებების გამოყენებას. ამ ერთობლივ ღირებულებათა
უბრალო არსებობაც კი, მომავალ მოქალაქეთა სოციალიზაციის პროცესში სამოქალაქო ღირსებების

14
შესახებ მოცემული საზოგადოების წარმოდგენის ჩამოყალიბების სულისჩამდგმელი ძალა ხდება. ეს
პროცესი ასევე განსაზღვრავს იმ ტემპს, რომლითაც ერის ძირითადი პოლიტიკური ღირებულებები
ვითარდება მიმდინარე ცვლილებათა ფონზე (მათ შორის სამეცნიეროტექნოლოგიური ცვლილებების).
ყველაზე მნიშვნელოვანი ისაა, რომ ფართოდ აღიარებული ღირებულებები საუკეთესო დაცვაა იმ
პრობლემებისგან, რომელიც საზოგადოებას შეიძლება შეექმნას ქრონიკული (ან თუნდაც ეპიზოდური)
არასტაბილურობის გამო.
 პოლიტიკური სოციალიზაციის მარცხი - როდესაც მრავალეთნიკური ერი ვერ ახერხებს მოახდინოს
დიდი რაოდენობის მოქალაქეთა ერთი თემის (ერთობის) წევრებად (ახალ ერად) სოციალიზაცია
(პოლიტიკური თვალსაზრისით), ამას შეიძლება შორს მიმავალი შედეგები მოჰყვეს. თუკი არსებობს
მრავალი თემი (ერთობა), იარსებებს მრავალი პროცესი და მრავალი პოლიტიკური კულტურა
დამკვიდრდება. არ მოხდება სხვადასხვა ეროვნული თემის წევრების პოლიტიკურ სისტემაში წარმატებული
ინტეგრირება; მათ არ ექნებათ საერთო ნორმები, წესები და კანონები. მსგავსი წარუმატებლობა შეიძლება
დაემუქროს ერი-სახელმწიფოდ ჩამოყალიბების მსურველ, მრავალეთნიკურ ან რაიმე სხვა მიზეზით
შინაგანად გახლეჩილი საზოგადოების არსებობასაც. ზოგიერთი მოქალაქის სრული პოლიტიკური
სოციალიზაცია შეიძლება არც არასოდეს მოხდეს. პოლიტიკური რეჟიმის უუნარობა, მოახდინოს
მოქალაქეთა სოციალიზაცია შეიძლება მოქალაქეთა მიმართ ხელისუფლების არაერთგვაროვანი ან
უსამართლო მოპყრობით იყოს გამოწვეული. ასეთმა დამოკიდებულებამ შეიძლება გამოიწვიოს
მოქალაქეთა გაბრაზება, ცინიზმი ან მათი დანაშაულში ჩართვა და რევოლუციაც კი. უკიდურესი
უსამართლობის, ტირანული მმართველობის შემთხვევაში შესაძლოა მოქალაქეთა „დანაშაულებანი“
გავამართლოთ კიდეც.
 სამოქალაქო კულტურა და პოლიტიკური სტაბილურობა -
სამოქალაქოკულტურაშერეულიპოლიტიკურიკულტურაა.
მისსაზღვრებშიმრავალმოქალაქესშეუძლიაპოლიტიკურადაქტიურიიყოს,
მაგრამმრავალისხვაქვეშევრდომისპასიურროლსასრულებს. კიდევუფრომნიშვნელოვანია,
რომაქტიურისამოქალაქოროლისშემსრულებელთაცმრევლისადაქვეშევრდომისთვისებებისრულადარდაუ
კარგავთ. მონაწილისროლი, უბრალოდ, ავსებსამორროლს. ესიმასნიშნავს,
რომაქტიურიმოქალაქემისთვისტრადიციულ,
არაპოლიტიკურკავშირებსაცინარჩუნებსდავერცქვეშევრდომისუფროპასიურროლსელევა. რათქმაუნდა,
რაციონალურ-აქტივისტურიმოდელისულაცარგულისხმობს,
რომმონაწილისორიენტაციაქვეშევრდომისადამრევლისორიენტაციებსენაცვლება, მაგრამამშემთხვევაში,
რამდენადაცორიუკანასკნელიტიპიმკაფიოდარგამოიხატებახოლმე,
გამოდისრომისინიდემოკრატიულიპოლიტიკურიკულტურისმიღმარჩებიან.
 სახელისუფლებოძალასადაპასუხისმგებლობასშორისწინააღმდეგობასთავისიშესატყვისიაქვსურთიერ
თსაპირისპირომოთხოვნებში, რომლებსაცდემოკრატიულქვეყნებშიმოქალაქესწარუდგენენ.
ელიტაჩვეულებრივიმოქალაქისწინაშეანგარიშვალდებულირომგახდეს,
მანუნდაშეძლოსთავისიშეხედულებისისეგამოხატვა,
რომელიტამგაიგოსრასურსმას;მოქალაქეისეუნდაიყოსჩართულიპოლიტიკაში, რომიცოდეს,
ელიტებიმისწინაშეანგარიშვალდებულნიარიანთუარა;იგიუნდაიყოსსაკმარისადგავლენიანი,
რათაელიტასთავსმოახვიოსპასუხისმგებლობითნაკარნახევიქცევა. სხვასიტყვებით,

15
ელიტისპასუხისმგებლობაიმთავითვეგულისხმობს, რომჩვეულებრივიმოქალაქისქმედებარაციონალურ-
აქტივისტურიმოდელისშესაბამისია.
მაგრამდემოკრატიისსხვაკომპონენტისმისაღწევადაუცილებელიამოქალაქეებისრულიადგანსხვავებულპოზი
ციებსიზიარებდნენდამათიმიხედვითმოქმედებდნენ. დემოკრატიისკიდევერთიშემადგენლის -
ელიტისძალაუფლების -
უზრუნველსაყოფადელიტასძალადასახელისუფლებოგადაწყვეტილებისმიღებისშესაძლებლობაუნდაჰქონ
დეს, რაცმოქალაქეებისმონაწილეობის, აქტიურობისადაგავლენისშეზღუდვასმოითხოვს.
მათძალაუფლებაელიტასუნდაგადასცენდამისიგამოყენებისნებაცდართონ.
ელიტისმოთხოვნილებაძალაუფლებაზეიმასნიშნავს, რომჩვეულებრივიმოქალაქეშედარებითპასიური,
პოლიტიკისგანმეტ-ნაკლებადდისტანცირებულიდაარსებულიმმართველიელიტისადმილოიალურიხდება.
ასერომ, დემოკრატიულსაზოგადოებაშიმოქალაქესერთიმეორისსაწინააღმდეგორამმოეთხოვება:
ისუნდაიყოსაქტიური, მაგრამამავდროულადპასიურიც, პროცესშიჩართული, მაგრამ „არციმდენად“,
გავლენიანიდაამავდროულადხელისუფლებისპატივისმცემელი.
 სამოქალაქოკულტურისყველაზემკაფიოთვისებასმისიხასიათისმრავალგვაროვნებაწარმოადგენს.
პირველყოვლისა, იგიმრევლის, ქვეშევრდომისადამოქალაქისორიენტაციებისნაზავია.
პირველადკავშირებზემრევლისორიენტაცია,
ქვეშევრდომისპასიურიპოლიტიკურიპოზიციადამოქალაქისაქტიურობასამოქალაქოკულტურაშიერთმანეთს
შეერწყა.
ამისშედეგადმივიღეთდამორჩილებულიანდაბალანსებულიპოლიტიკურიორიენტაციებისმთელიწყება:
მასშიარისპოლიტიკურიაქტიურობა, მაგრამარციმდენადფართო,
რომშესაძლებელიგახდესსახელისუფლებოძალაუფლებისმორღვევა; არისმონაწილეობაცდაერთგულებაც,
მაგრამ - პრაგმატული; არისუთანხმოებებიც, მაგრამ - ზომიერიხასიათისა. ამასგარდა,
პოლიტიკურიორიენტაციები, რომლებიცსამოქალაქოკულტურასქმნის,
მჭიდროდუკავშირდებაზოგადსოციალურდაპიროვნულორიენტაციებს.
სამოქალაქოკულტურისფარგლებშიპიროვნულიურთიერთობებისნორმები,
საერთოდასაკუთარისოციალურიგარემოსადმინდობითმსჭვალავსპოლიტიკურპოზიციებსდაარბილებსმათ.
სამოქალაქოკულტურისთვისდამახასიათებელიპოზიციებისაღრევამრავალიპარამეტრითყველაზეუკეთმიეს
ადაგებაისეთშერეულპოლიტიკურსისტემას, როგორიცაადემოკრატია.
 სამოქალაქოკულტურის მომავალი - ორიენტაციებისშერწყმითსამოქალაქოკულტურა, ჩვეულებრივ,
თანმიმდევრულადმაშინვითარდებახოლმე,
როდესაცპოლიტიკურისისტემისწინაშეარსებულიპრობლემებისმოგვარებადროშიარისგაწელილი.
ახლადწარმოქმნილიესათუისჯგუფისრულიმონაწილებისშესაძლებლობისმოპოვებისკენმიიწევს,
მაგრამესპროცესიხანგრძლივიადანაბიჯ-ნაბიჯხორციელდება.
პოლიტიკურიცვლილებებისასეთითანმიმდევრულობაბრიტანულიდა (შედარებითნაკლებად)
ამერიკულიპოლიტიკურიისტორიისთვისაადამახასიათებელი. პრობლემა,
რასაცახალისახელმწიფოებიაწყდებიან, ისაა,
რომმათარცთანმიმდევრულიგანვითარებისგამოცდილებადაარცსაამისოობიექტურიპირობებიარგააჩნიათ.
ამქვეყნებშიპოლიტიკაშიჩართვისმოთხოვნასყველაზერადიკალურადხშირადისინიგამოხატავენხოლმე,
ვისაცახლოწარსულშიმრევლისპასიურიროლიაკმაყოფილებდა.

16
სოციალურიცვლილებებითგამოწვეულიყველაუმსხვილესიპრობლემაკიაქერთდროულადმოითხოვსგადაწყ
ვეტას. და, რაცალბათყველაზეუფროძნელია,
ნაციონალურისაზღვრებისშემოწერაცდაიდენტობისფორმირებაცერთსადაიმავეპერიოდშიუნდაგანხორციე
ლდეს. მართალია, ნელიპოლიტიკურიგანვითარებასამოქალაქოკულტურისთვისხელსაყრელია,
მაგრამსწორედდრო, ასეაუცილებელირომარისთანმიმდევრობისდაცვისთვის,
არააქვთახალსახელმწიფოებს.ახალსახელმწიფოებშისამოქალაქოკულტურისშექმნასდასჭირდებაროგორც
მოქალაქეთაგამაერთიანებელისიმბოლოებიდასისტემურიგრძნობა.
 გ. ალმონდიდას. ვერბა - ხუთიქვეყნის (აშშ, დიდი ბრიტანეთი, გერმანია,
იტალიადა მექსიკა) კვლევისსაფუძველზედაადგინეს:
სამოქალაქოკულტურისყველაზემკაფიოთვისებასმისიხასიათისმრავალგვაროვნებაწარმოადგენს.
პირველყოვლისა, იგიმრევლის, ქვეშევრდომისადამოქალაქისორიენტაციებისნაზავია.
პირველადკავშირებზემრევლისორიენტაცია,
ქვეშევრდომისპასიურიპოლიტიკურიპოზიციადამოქალაქისაქტიურობასამოქალაქოკულტურაშიერთმანეთს
შეერწყა.
ამისშედეგადმივიღეთდამორჩილებულიანდაბალანსებულიპოლიტიკურიორიენტაციებისმთელიწყება:
მასშიარისპოლიტიკურიაქტიურობა, მაგრამარციმდენადფართო,
რომშესაძლებელიგახდესსახელისუფლებოძალაუფლებისმორღვევა; არისმონაწილეობაცდაერთგულებაც,
მაგრამ - პრაგმატული; არისუთანხმოებებიც, მაგრამ - ზომიერიხასიათისა. ამასგარდა,
პოლიტიკურიორიენტაციები, რომლებიცსამოქალაქოკულტურასქმნის,
მჭიდროდუკავშირდებაზოგადსოციალურდაპიროვნულორიენტაციებს.
სამოქალაქოკულტურისფარგლებშიპიროვნულიურთიერთობებისნორმები,
საერთოდასაკუთარისოციალურიგარემოსადმინდობითმსჭვალავსპოლიტიკურპოზიციებსდაარბილებსმათ.
სამოქალაქოკულტურისთვისდამახასიათებელიპოზიციებისაღრევამრავალიპარამეტრითყველაზეუკეთმიეს
ადაგებაისეთშერეულპოლიტიკურსისტემას, როგორიცაადემოკრატია.
---------- ---------- ---------- ---------- ---------- ---------- ---------- ---------- ---------- ---------- ---------- ----------
პოლიტიკურისოციალიზაციაარისპროცესი, რომელშიცმოქალაქესუყალიბდებაღირებულებები,
შეხედულებებიდააზრები, რომელთასაშუალებითაცშეუძლიაპოლიტიკურსისტემასდაეხმაროს.
ცხადია, ნებისმიერისახელმწიფოსათვისაუცილებელისაშენიმასალასაერთოშეხედულებებია.
ვერცერთიხელისუფლება, რალეგიტიმურიცარუნდაიყოსიგი,
ვერმისცემსთავსუფლებასუგულებელყოსმოქალაქეთამიერპოლიტიკურიშეხედულებებისჩამოყალიბებისგზა
. პოლიტიკურისოციალიზაციაუზრუნველყოფსპოლიტიკურიგანვითარებისმემკვიდრეობითობასადაპოლიტი
კურსივრცეშიმოქალაქეთააქტიურიპოლიტიკურიპოზიციისფორმირებას.
განსაკუთრებითმნიშვნელოვანიაპოლიტიკურისოციალიზაციისთავისებურებებისგააზრებაპოლიტიკურიტრან
ზიციისპროცესში. სოციალიზაციისპროცესშიყალიბდებაადამიანისსოციალურითვისებებიდანიშნები,
მისიცხოვრებისეულიორიენტაციებიდაშეფასებები, კონკრეტულ-
ინდივიდუალურისაქმიანობისუნარიდათავისებურებები.
მისისაშუალებითადამიანშიკონკრეტიზირდებასოციალურითანაცხოვრებისშედეგადგამომუშავებულიდამიღე
ბულიღირებულებები, ნორმებიდაწესები. სოციალიზაციისშინაარსი,
თავისებურებები,მიმდინარეობაინდივიდისადასოციალურ-
პოლიტიკურისისტემისურთიერთზემოქმედებისპროცესითგანისაზღვრება.
სოციალიზაციაორმხრივაქტიურპროცესსგულისხმობს: 1. სოციალურისისტემა,

17
თავისიკონკრეტულიამოცანებიდანგამომდინარე, კანონზომიერ,
მიზანმიმართულზემოქმედებასახდენსინდივიდსადასოციუმზე; 2. ინდივიდი, თავისიმოთხოვნილებების,
ინტერესებისშესაბამისად, გარკვეულზემოქმედებასახდენსსოციალურსისტემაზე.
სოციალიზაციისპროცესისრამდენიმემოდელიგამოიყოფა: 1. სოციალიზაციაგაგებულია,
როგორცპირადიკონტროლისგანვითარებისპროცესი. 2.სოციალიზაციაწარმოდგენილიაადამიანთაშორისო
თანამშრომლობისპროცესად, რომლისშედეგადაცადამიანებიაყალიბებენთავისსაკუთარსოციალურ “მე”-
ს. 3. სოციალიზაციისმოდელი, რომელიცსტრუქტურულ-ფუნქციონალიზმსემყარება. ამთეორიისთანახმად,
იმდივიდისხვაადამიანებზეურთიერთზემოქმედებასახდენსგარკვეულიროლისსაფუძველზე,
რომელსაცისასრულებსსაზოგადოებრივსისტემაში. 4.
სოციალიზაციაგაგებულიატრადიციულიბიჰევიორიალიზმისსაფუძველზე,
რომლისშედეგადაცინდივიდიქცევითპროცესშიმოდიფიცირდებადაიღებსგარკვეულსოციალურსახეს. სოცია
ლურმეცნიერებებშისოციალიზაციისორტენდენციასგამოყოფენ - ტიპიზაციასადაინდივიდუალიზაციას.
ტიპიზაციაშიგულისხმობენქცევისსტერეოტიპებისადამოდელებისფორმირებას;
ხოლოინდივიდუალიზაციაშისაკუთარი, განსაკუთრებულითვისებებისადასტილის გამოვლენას,
ღირებულებების, ნორმების, მორალის, გემოვნების, საქმიანობისსაკუთარარჩევანს,
რითაცპერსონალიზირდებაგარკვეულსივრცეში.
აქედანგამომდინარე, სოციალიზაციაგულისხმობსკონკრეტულსაზოგადოებაშიარსებულისოციალურიღირებ
ულებების, ნორმების, ორიენტაციების, შეფასებების, კულტურისადაცოდნისგარკვეულიმარაგის,
ადამიანისსოციალურითანაცხოვრებისშედეგადმიღებულიწესებისადასტანდარტებისშეთვისებისპროცესს,
რომელიცინდივიდისსოციალურთავისთავადობასადასაქმიანობაშიგამოვლინდება.
უნდაგამოვყოთსოციალიზაციისაგენტები,
რომლებიცგავლენასახდენსადამიანისპოლიტიკურისოციალიზაციისპროცესში. ესენია: ოჯახი, სკოლა,
რელიგია, თანატოლები, მედია, კანონი.
ისინი უყალიბებენმოქალაქისვალდებულებისადასაკუთარითავისრწმენისშეგრძნებებს.
თანამედროვეპოლიტიკურისოციალიზაციისკონცეფციაშიორივერსიაგამოიყოფა: პირველი ვერსიით,
პოლიტიკურისოციალიზაციისმოდელიგულისხმობსინდივიდისმიერღირებულებებისადასტანდარტებისნებაყ
ოფლობითიმიღებისპროცესს,
რომელსაცმასსთავაზობსპოლიტიკურისისტემამისიცხოვრებისსხვადასხვაეტაპზე. მეორევერსია,
რომელიცპოლიტიკურსოციალიზაციასმიიჩნევსხელისუფლებისადაინდივიდისურთიერთზემოქმედებისპრო
ცესად, შემუშავებულიიყოკონფლიქტის, პლურალიზმისადაჰეგემონიისთეორიებისსაფუძველზე.
პოლიტიკურისოციალიზაციისბიჰევიორალისტულიმოდელიგანსაკუთრებულყურადღებასაქცევდაპოლიტ
იკურქცევებს, აკეთებდამათემპირიულანალიზსდაეყრდნობოდარაოდენობრივფაქტორებს.
პოლიტიკურისოციალიზაციისთეორიასამიფორმითშეიძლებაჩამოვაყალიბოთ: 1.
პოლიტიკურისოციალიზაციისთეორიულიმოდელებისშემუშავებაემპირიულიპოლიტიკურივითარებისანალი
ზისსაფუძველზე; 2.
პოლიტიკურისოციალიზაციისცალკეულიპრობლემებისკონცეპტუალიზაციადაძირითადკატეგორიათაგანსაზ
ღვრა; 3. ოპერაციონალიზაციადააპრობირებაანუპოლიტიკურ-
კულტურულსივრცეშიმათიგანხორციელებისმოდელებისადაპროექტებისძიება.
პოლიტიკურისოციალიზაციისორიძირითადიმიმართულებაშეიძლებაგამოიყოს:
პოლიტიკურიმიკროსოციალიზაციადამაკროსოციალიზაცია.
პოლიტიკურიმიკროსოციალიზაციაშეისწავლისადამიანისშინაგანპოლიტიკურ-
კულტურულსამყაროშიმიმდინარეპროცესებს, ცნობიერისადაარაცნობიერისთანაფარდობას,
აზროვნების სტილს, პოტენციალს. განსაზღვრავსადამიანისინდივიდუალიზაციის,
თვითდამკვიდრებისადათვითრეალიზაციისპროცესს.
პოლიტიკურიმაკროსოციალიზაციაშეისწავლისგარკვეულპოლიტიკურსივრცეშიარსებულპოლიტიკურ-

18
 კულტურულღირებულებებს, ორიენტაციებს, ნორმებს, შეფასებებს, სტერეოტიპებს,
პოლიტიკურითანაცხოვრებისწესებსადაპრინციპებს,
რომელსაცადამიანიდასოციუმიითვისებს. პოლიტიკურიმიკროსოციალიზაციადამაკროსოციალიზაციაერთია
ნსისტემასწარმოადგენს,
მაგრამურთიერთზემოქმედებადათანაფარდობაგარკვეულწინააღმდეგობებსწარმოშობს. პოლიტიკურიადა
მიანისკონკრეტულმოდელშისინთეზირდებაპოლიტიკურიმიკროსოციალიზაციისადამაკროსოციალიზაციისე
ლემენტები,
რისშედეგადაცვიღებთპოლიტიკურისოციალიზაციისთავისებურმოდელსადაპოლიტიკურიკულტურისგარკვე
ულტიპს.
პოლიტიკურისოციალიზაციაადამიანთაპოლიტიკურითანაცხოვრებისისტორიულადგანსაზღვრულსისტემა
შიმიმდინარეობს, რომელსაცპოლიტიკურიურთიერთობებისწესებიწარმოადგენს.
თანამედროვეპოლიტიკურისოციალიზაციისუმნიშვნელოვანესიკომპონენტიაპოლიტიკურიგანწყობილება
დაწარმოდგენები. ისინიწარმოადგენენპოლიტიკურ-ფსიქოლოგიურასოციაციებსა დაკომპლექსებს,
რაცინდივიდისადასოციუმისპოზიციებში, მათგანცდებშიგამოვლინდება.
პოლიტიკურსიტუაციაშიპოლიტიკურიორიენტაციებიდაშეფასებებიგანსაზღვრავენმთელპროცესუალურრე
ალობასადაშინაარსს.
დაბოლოს, პოლიტიკურისოციალიზაციისპროცესშიმნიშვნელოვანიადგილიუკავიაპოლიტიკურტრადიციებ
სადაწეს-ჩვეულებებს, რომელიცეროვნულ-
სახელმწიფოებრივითანაცხოვრებისადათვითმყოფადობისშედეგადყალიბდება. იგულისხმება:
პოლიტკურიიდეები, ღირებულებები, თანაცხოვრებისწესებიდანორმები, ნიმუშებიდასტერეოტიპები,
პოლიტიკურიაზროვნებისეროვნულ-ისტორიულიფორმები,
პოლიტიკურიინსტიტუტებისადმიადამიანთადამოკიდებულებისხასიათი,
პოლიტიკურიკულტურისდონედასუბკულტურათათავისებურებები.
---------- ---------- ---------- ---------- ---------- ---------- ---------- ---------- ---------- ---------- ---------- ----------
 ინტერესთა არტიკულაცია და პოლიტიკაში მონაწილეობის ფორმები
 სამართლებრივი ფორმები - პოლიტიკური მონაწილეობის ყველაზე გავრცელებული ტიპები
არსებული ინსტიტუტების ფარგლებში კონვენციური სამართლებრივ საქმიანობებს მოიცავს.ხმის მიცემა
ტრადიციული მონაწილეობის ყველაზე თვალსაჩინო ფორმაა.თუმცა, ხმის მიცემის ეფექტიანობა
დამოკიდებულია: ხმების პატიოსნად დათვლაზე, ელექტორატის სიდიდესა (რაც უფრო მეტია
ამომრჩეველი, მითუფრო ნაკლები გავლენა აქვს თითოეულ ხმას) და რეალური არჩევანის არსებობაზე.
ხმის მიცემას მნიშვნელოვანი გზავნილის გადმოცემა შეუძლია; ის შეიძლება ძლიერი ან კომიკური ელფერის
მშვიდობიანი პროტესტის ფორმა იყოს.
პოლიტიკური საქმიანობის სამართლებრივი, თუმცა მოქალაქეთა უმრავლესობისათვის მიუღებელი
ფორმა, არაკონვენციური მონაწილეობაა. მისაღები პოლიტიკური ქცევა გავრცელებულ პოლიტიკურ
კულტურაზეა დამოკიდებული და მნიშვნელოვნად განსხვავდება ქვეყნების მიხედვით.
არაკონვენციური მონაწილეობის რბილიფორმების მხარდაჭერა უფრო მაღალია იმ შემთხვევაში, თუ ამგვარი
ქმედება არგადაცდება სამართლებრივ ზღვარს.
 არასამართლებრივი ფორმები - პოლიტიკური რეჟიმები მნიშვნელოვნად განსხვავდება
ერთმანეთისგან იმით, რასანიჭებენ ისინი არასამართლებრივი მონაწილეობის კლასიფიკაციას და
რამდენადმკაცრად სჯიან ასეთ ქცევას. როგორც წესი, ავტორიტარული მთავრობები პოლიტიკურ
საქმიანობის უფრო მეტ ფორმას აცხადებენ უკანონოდ, ვიდრე დემოკრატიულიმთავრობები. მაგალითად,
დემოკრატიული მმართველობის პირობებში სულ რამდენიმე (ან საერთოდ არც ერთი) პოლიტიკური

19
პარტია ცხადდება არალეგალურად დამოქალაქეებს, როგორც წესი, შეუძლიათ შევიდნენ ნებისმიერ
პარტიაში საკუთარინება-სურვილით. ტოტალიტარული მმართველობის შემთხვევაში კი, ერთის
გარდაყველა პარტია არალეგალურია. მეტიც, ავტორიტარული მთავრობები „პოლიტიკურდანაშაულს“
მეტად განაზოგადებენ და უფრო მკაცრად სჯიან „პოლიტიკურ დამნაშავეებს“, ვიდრე მათი დემოკრატიული
ანალოგები. ზოგიერთი უკანონო ქმედება - განსაკუთრებით სამოქალაქო დაუმორჩილებლობად
წოდებული - მიზნად ისახავს ეროვნული თვითშეგნების გაღვივებას (ამიტომაც ზოგიერთ ქვეყანაში ისინი
უფრო ეფექტიანია, ვიდრე სხვაგან).
 სამოქალაქო დაუმორჩილებლობა ნიშნავს კონკრეტული კანონების დარღვევას მათი უსამართლობის
დემონსტრირების მიზნით. მაჰათმა განდიმ (1869-1948წწ.) სამოქალაქოდაუმორჩილებლობა გამოიყენა
დიდი ბრიტანეთისგან ინდოეთის გათავისუფლებისათვის ბრძოლისას. მარტინ ლუთერ კინგმაც (1929-
1968წწ.) შეერთებულ შტატებშირასობრივი თანასწორობის მიღწევის მიზნით არაძალისმიერი პროტესტის
მძლავრიტალღა ააგორა.
 სამოქალაქო დაუმორჩილებლობა უარს ამბობს ძალადობაზე და მოუწოდებსმონაწილეებს, სასჯელი
ლეგიტიმურად აღიარონ. სპექტრის მეორე მხარეს კი დგას:პოლიტიკური ტერორიზმი, რომელიც
ოპონენტთა დემორალიზების, დაშინებისა დადამორჩილებისათვის ძალადობას ან ძალადობის მუქარას
მიმართავს; საბოტაჟი,მთავრობის დამხობის მცდელობა, რაც ხშირად გარეშე ძალებისახმარებით
ხორციელდება; აჯანყებისკენ წაქეზება, ბუნტისა და ანტისამთავრობო ქმედებებისპროვოცირება. ყოველი
მათგანი რევოლუციური ქმედებაა. მთავრობის საწინააღმდეგო, წინასწარ დაგეგმილი ტერორისტული
აქტები ყოველთვის რევოლუციურია. ასეთი აქტები უკანონოა იმ ქვეყნებშიც კი, რომელთაცთვითმარქვია
რევოლუციური რეჟიმები მართავს.
 მოქალაქეთა მონაწილეობის განსაზღვრება - დემოკრატიულ ქვეყნებში მოქალაქეები მონაწილეობენ
პოლიტიკაში აზრისგამოხატვისა და ხმის მიცემის გზით. გამოკითხვები ყურადღებას
ამახვილებსსაზოგადოებრივ აზრზე და გამოხატავს მას.
 საზოგადოებრივი აზრი - გამოკითხვებს, რომლებიც მკაფიოდ გამოკვეთილ საზოგადოებრივ აზრს ან
მისარსებით ცვლილებებს გვიჩვენებენ, შეუძლიათ სახელმწიფო თანამდებობის პირთაგადაწყვეტილებებზე,
ქმედებებსა და პოლიტიკაზე იქონიონ გავლენა. დემოკრატიულ ქვეყნებში საზოგადოებრივი აზრი იმიტომაც
არის ლეგიტიმური, რომ მთავრობაანგარიშვალდებულია ამომრჩევლების წინაშე. საზოგადოებრივ აზრს
იმიტომ შეუძლია გავლენის მოხდენა პოლიტიკაზე, რომ პოლიტიკოსებს სურვილი აქვთ იყვნენარჩეულნი
და რაც შეიძლება მეტ ხანს დარჩნენ თანამდებობაზე. საზოგადოებრივი აზრის გავლენა მაქსიმალურია,
როდესაც: 1) მოქალაქეთა მნიშვნელოვან რაოდენობას ცალკეულ პრობლემაზე საკუთარი შეხედულება
აქვს და მის მიმართუბრალოდ ინდიფერენტული არ არის; 2) ის სტაბილურია ხანგრძლივი
დროისგანმავლობაში; 3) ის გარკვეული მიმართულებით ცალსახადაა გადახრილი; 4) ისაშკარად
საგრძნობია; 5) საკითხი, რომელსაც იგი ეხება, ყველასათვის ცნობილია ანუ ამომრჩევლები მას
პრიორიტეტად მიიჩნევენ.
 გამოკითხვები - საზოგადოებრივი აზრის გაზომვის პირველი მცდელობა იყო „ჩალის
გამოკითხვები“,რომელიც მეცხრამეტე საუკუნეში გაზეთებმა განავითარეს.ყველა პოლიტიკური გამოკითხვა
გარკვეულრისკს შეიცავს: 1. გამოკითხვადროის მცირე მონაკვეთში არსებული საზოგადოებრივი აზრის
გამოვლენის საშუალებაა, ხოლო საზოგადოებრივიაზრი ძალიან ხშირად იცვლება. 2. გამოკითხვები
ფართოდ გავრცელდა დამომაბეზრებელი გახდა, რის გამოც მოქალაქეები ნაკლები ენთუზიაზმით

20
იღებენმათში მონაწილეობას. 3. სხვადასხვა გამოკითხვას შორის მნიშვნელოვანიმეთოდოლოგიური
განსხვავებები არსებობს. არჩევნებს შორის ჩატარებულიგამოკითხვები თავისი მნიშვნელობით შეიძლება
ეწინააღმდეგებოდეს საარჩევნოკამპანიების დროს ჩატარებულ გამოკითხვებს.
 არჩევნებიფუნქციები - განსხვავებულ პოლიტიკურ სისტემებში არჩევნებს განსხვავებული ფუნქციები
აქვს. სამხედრო დიქტატურების შემთხვევაში, როგორც წესი, რეგულარული არჩევნები, უბრალოდ,
არტარდება, რაც ასეთ რეჟიმებში სამოქალაქო მონაწილეობის მინიმალურ ან სრულარარსებობაზე
მიანიშნებს. თუ არჩევნები ტოტალიტარულ სახელმწიფოში მაინცტარდება, მათ უბრალო პოლიტიკური
რიტუალის სახე აქვს, რაც მმართველებსმათი ხელისუფლების ლეგიტიმაციის საშუალებას აძლევს. მათგან
განსხვავებით,კონსტიტუციური დემოკრატიების პირობებში არჩევნები პრინციპული საშუალებაამოქალაქეთა
მიერ მმართველის განსასაზღვრად. არჩევნები ირიბად იმასაც განსაზღვრავს, რა სახის პოლიტიკა იქნება
გატარებული მომავალში.თავისუფალი არჩევნები თავისთავად გულისხმობს წარმომადგენლობის
კონცეფციას. წარმომადგენლები, რომლებიც მოქმედებენ ამომრჩეველთა სახელით,იღებენ
საკანონმდებლო და აღმასრულებელ გადაწყვეტილებებს, რომლებსაცმოქალაქეები, მათი დიდი
რაოდენობის გათვალისწინებით, ერთობლივად ვერ მიიღებდნენ. თანამედროვე კონსტიტუციური
მმართველობის ძირითადი იდეა უკვეგულისხმობს, რომ არჩევნები უმნიშვნელოვანესია ჭეშმარიტად
წარმომადგენლობითი სისტემის ფუნქციონირებისათვის.
 არჩევნების შეზღუდვები
1. თუ უმნიშვნელოვანეს მოვლენაზე საზოგადოებრივი აზრი არასწორად განსაზღვრული ან დაქსაქსულია,
ახლადარჩეული თანამდებობის პირები ამომრჩეველთაგან ვერ მიიღებენ მკაფიოდ განსაზღვრულ
მანდატს. თუ ასეთი მანდატი მაინც იქნება მიცემული, თანამდებობის პირებმა შეიძლება
კონკრეტულსაკითხზე საზოგადოებრივი აზრი ან არასწორად გაიგონ, ან უგულებელყონ, ანშეცვალონ.
2. სახელმწიფო თანამდებობის დასაკავებლად საჭირო საარჩევნო კამპანიას ძალიან დიდი დრო და
უამრავი ფული სჭირდება, რის გამოც ბევრი კვალიფიციური კანდიდატი ვერ იღებს არჩევნებში
მონაწილეობას, ან ზოგ შემთხვევაშიუპირატესობა უსამართლოდ ენიჭება ამა თუ იმ კანდიდატს.
3. რაც შეიძლება მეტი ამომრჩევლისა და ინტერესთა ჯგუფის მოზიდვის მიზნითსაჯარო მოხელეობის
კანდიდატმა შეიძლება ამა თუ იმ საკითხზე არამყარი პოზიცია დაიკავოს. ამ წინასწარ განზრახულმა
გაურკვევლობამ შეიძლება პატიოსან ამომრჩეველს გონივრული არჩევანის გაკეთება გაურთულოს.
4. კანდიდატები ხშირად იძლევიან დაპირებებს, რომელთა შესრულებაც მათ არშეუძლიათ, ვინაიდან
სათანადოდ ვერ აფასებენ მოსალოდნელ სირთულეებს. შეერთებულ შტატებში რთულია პოლიტიკური
ცვლილებების გატარება,რადგან ხშირად პრეზიდენტის და კონგრესის პოლიტიკა განსხვავდება.
წინააღმდეგობას ქმნის ისიც, რომ წარმოუდგენლად ჩახლართული საბიუჯეტოპროცესი მთელ ყურადღებას
იქცევს და ხშირად კონგრესის პარალიზებასაცკი იწვევს.
5. თანამდებობაზე არჩევის შემდეგ კანდიდატმა შეიძლება უბრალოდ შეიცვალოსშეხედულება
კონკრეტული პოლიტიკის სასურველობასა და ვარგისიანობაზე.სპეციფიკური ინტერესების ძლიერმა
გავლენამ, უფრო მეტი და უკეთესიინფორმაციის ხელმისაწვდომობამ ან განსხვავებული საშინაო და
საგარეოპოლიტიკის ჩახლართული ურთიერთდამოკიდებულების გაცნობიერებამ კონგრესის
ახალარჩეულ წევრზე შეიძლება არსებითი გავლენა იქონიოს.

21
 საარჩევნო სისტემები
მაჟორიტარული სისტემა - გამარჯვებულს ყველაფერი მიაქვს (ჭინნერ-ტაკე-ალლ).ასეთი სისტემის
პრაქტიკული პოლიტიკური შედეგები მრავალფეროვანია. ერთმანდატიან საარჩევნო უბანში ნებისმიერი
არჩევნების დროს, როდესაც მხოლოდორი კანდიდატია, ერთ-ერთი მათგანი აუცილებლად მიიღებს
მარტივ უმრავლესობას, რომელიც ამომრჩეველთა ყველაზე დიდ გაერთიანებად განისაზღვრება. თუსამი ან
მეტი კანდიდატი იბრძვის გამარჯვებისათვის, არჩეულად ითვლება ის, ვინცმიიღებს ყველაზე მეტ ხმას: ხუთი
კანდიდატის შემთხვევაში შესაძლოა გაიმარჯვოსიმან, ვინც მიიღებს ხმათა 25 პროცენტს (ან ნაკლებს).
როგორც ვნახავთ, ეს მეთოდიხელს უწყობს ორპარტიული სისტემის ჩამოყალიბებას.მაჟორიტარული
სისტემას აქვს მინიმუმერთი უპირატესობა მაინც: იგი განსაზღვრავს სუფთა გამარჯვებულებს.
უბრალოუმრავლესობა წყვეტს, ვინ იქნება საარჩევნო უბნის წარმომადგენელი. მაჟორიტარულ საარჩევნო
სისტემას შეუძლია ქვეყანაში არსებული პოლიტიკური ნაკლოვანებები წარმოაჩინოს. ასეთი სისტემის დროს
ორი მთავარი პარტიიდან ერთ-ერთი ყოველი არჩევნების შედეგად მუდმივად იღებს წარმომადგენლობის
უფლებას, რაც არჩევნებშიმონაწილე მეორე პარტიისა და მეორეხარისხოვანი პარტიების ხარჯზე
მიღებულისაარჩევნო ხმების პროპორციული არ არის.
პროპორციული წარმომადგენლობითი სისტემები - მიზანი: უზრუნველყოს საკანონმდებლო
ხელისუფლებაში პარტიებისათვის ელექტორატის მხარდაჭერის თითქმის შესაბამისი წარმომადგენლობა.
ასეთი სისტემის შემთხვევაში ქვეყანა დაყოფილიასაარჩევნო უბნებად, საიდანაც ირჩევენ რამდენიმე
დეპუტატს. მათ შორის თანამდებობები ნაწილდება პარტიების მიერ თითოეულ უბანში მიღებული ხმების
რაოდენობის შესაბამისად.პროპორციული წარმომადგენლობითი სისტემაუზრუნველყოფს, რომ არც ერთი
სარჩევნო ხმა არ იკარგება.საარჩევნო სიები პროპორციული წარმომადგენლობის გამოყენების
ყველაზეგავრცელებული მეთოდია. ამგვარი სისტემის დროს პარტიას შეუძლია საარჩევნოუბანზე რამდენიც
სურს, იმდენი კანდიდატი წარადგინოს. ამ შემთხვევაში პარტიამსაარჩევნო ბიულეტენში უნდა მოახდინოს
მათი რანჟირება - თუ პარტია მიიღებსხმათა რაოდენობას, რომელიც საკმარისია მხოლოდ ერთი მანდატის
მოსაპოვებლად, მანდატს მიიღებს საარჩევნო სიაში მითითებული პირველი კანდიდატი; თუპარტია
დააგროვებს ორი მანდატის მოსაპოვებლად საკმარის ხმათა რაოდენობას,მაშინ სიაში მითითებული მეორე
კანდიდატიც მიიღებს მანდატს და ა.შ. საარჩევნოსიების სისტემა მნიშვნელოვნად აძლიერებს პარტიებს,
ვინაიდან მოქალაქეები ხმასაძლევენ პარტიას (და არა კანდიდატს) და პარტია აკონტროლებს კანდიდატთა
თანმიმდევრობას საარჩევნო ბიულეტენებში.
პროპორციულ წარმომადგენლობით სისტემასმაჟორიტარულ წარმომადგენლობით სისტემასთან
შედარებით გარკვეული უპირატესობები გააჩნია. უფრო ნაკლები ხმა იკარგება, შეხედულებათა უფრო
ფართოსპექტრია წარმოდგენილი და საკანონმდებლო ორგანოში უფრო მეტ პარტიას შეუძლია ჰყავდეს
წარმომადგენელი. მანდატები უფრო სამართლიანი და მიუკერძოებელია, ვინაიდან თანამდებობები
პარტიებს შორის ნაწილდება მათ მიერმიღებული ხმების რაოდენობის შესაბამისად.
 პირდაპირი დემოკრატია - პოლიტიკურ საკითხებს ამომრჩეველითვითონ წყვეტს. დღეს ბევრგან
პირდაპირი დემოკრატია თანაარსებობს წარმომადგენლობითდემოკრატიასთან.
პლებისციტი - ზოგიერთ დემოკრატიულ ქვეყანაში, როგორიცაა შვეიცარია დაავსტრალია, აგრეთვე
ამერიკის რამდენიმე შტატი, მოქალაქეებს შეუძლიათ გვერდიაუარონ კანონს ან ჩაანაცვლონ იგი საჯარო
პოლიტიკის სპეციფიკურ საკითხებზეპირდაპირი კენჭისყრით.

22
 რეფერენდუმი- ტარდება მაშინ, როდესაც კანონმდებლობა ან კონსტიტუცია საკითხს ან საჯარო
პოლიტიკას განსახილველად წარუდგენს ამომრჩევლებს.
ზოგიერთ შემთხვევაში ხმის მიცემას უფრო სარეკომენდაციო ხასიათი აქვს (ელექტორატის
პრეფერენციების მაჩვენებელია); სხვა შემთხვევებში კი იმისათვის, რომკენჭისყრაზე დაყენებული საკითხი
ძალაში შევიდეს, ამომრჩევლის თანხმობაასაჭირო.
საკანონმდებლო ინიციატივის შემთხვევაში საკითხი ამომრჩეველს თვითონ გააქვს განსახილველად
ხელმოწერათა წინასწარ დადგენილი რაოდენობის შეგროვების შემდეგ.
გაწვევა არის პოლიტიკური მექანიზმი არჩეული თანამდებობის პირის გადასაყენებლად. იგი ინიციატივის
მსგავსია და განსახილველად გადისმოქალაქეთა ხელმოწერების წინასწარ განსაზღვრული რაოდენობის
შეგროვებისშემდეგ.
პირდაპირი დემოკრატიის ოპონენტები ამტკიცებენ, რომ ფულმა და სხვაგვარმა დაინტერესებამ შეიძლება
შეუსაბამოდ დიდი როლი ითამაშოს ამგვარ სპეციალურ კენჭისყრაში, ვიდრე ჩვეულებრივსაკანონმდებლო
პროცესში. ისინი იმასაც ამბობენ, რომ ინიციატივები და რეფერენდუმები ხშირად ტექნიკურად იმდენად
რთულია, რომ საშუალო ამომრჩეველი ვერცერკვევა განსახილველი საკითხების არსში.
 მონაწილეობის შეფასება: მბრუნავი კარი - ზოგიერთი გავლენიანი პოლიტიკური თეორეტიკოსი
ამტკიცებს, რომ „მმართველი ელიტა“ პოლიტიკურ პროცესს თავიდან ბოლომდე აკონტროლებს. ამ
თეორიისყველაზე პოპულარული ვერსიის მიხედვით, რიგით მოქალაქეებს არჩევნებისა
დასაზოგადოებრივი აზრის კვლევების შედეგების მიუხედავად, დიდი გავლენის მოხდენა არასოდეს
შეუძლიათ. პოლიტიკური სისტემით მანიპულირება ზემოდან უფროხდება, ვიდრე ქვემოდან.
მანიპულატორი კი არის ძალაუფლების მქონე ელიტა, ინდივიდების მცირე ჯგუფი, რომელსაც აქვს რა ერის
ბედზე ზემოქმედების უზარმაზარიძალაუფლება, შედის და გადის „მბრუნავ კარში“ ინდუსტრიის
მმართველებსა და ხელისუფლების დახვეწილ ეშელონებს შორის. ამ მუდმივი პოლიტიკური კლასის
სტატუსი, სიმდიდრე და ძალაუფლება უზრულველყოფს, რომ მთავრობის ყველა
დონეზეხელმისაწვდომობა მხოლოდ რამდენიმე ინდივიდის მიერ იყოს მონოპოლიზებული.მმართველი
ელიტა ხელისუფლებას იყენებს პირადი და არა საზოგადო ინტერესებისთვის.
 ელიტისტური თეორიები: რკინის კანონები და დემოკრატიის ირონია - ამ თეორიების მიხედვით,
დემოკრატიას ამომრჩევლები ან საზოგადოებრივიაზრი და სხვადასხვა კონკურენტული ინტერესები კი არ
მართავს, არამედ მდიდარინდივიდთა მცირე ჯგუფი. რაიტ მილსმაშეისწავლა შეერთებული შტატების
მმართველი ფენა, რომელიც სათუთად ინახავსპოლიტიკური თანასწორობის პრინციპს. „მმართველი
ელიტისათვის“ საყოველთაოყურადღების მიპყრობით სადავო გახადა „ხალხის მმართველობის“ იდეა და
გაჩნდასერიოზული კითხვა - არსებობს (ან ოდესმე არსებობდა) თუ არა იგი ამერიკაში.
რობერტ მიხელსმა ასევე შექმნა ელიტიზმის თეორია, მაგრამ მისი მოსაზრებაეხებოდა ყველა
თანამედროვე ბიუროკრატულ ორგანიზაციას. მისი დასკვნებიეყრდნობოდა გერმანიის სოციალ-
დემოკრატიული პარტიის ანალიზს, რომელიცპირველი მსოფლიო ომის გაჩაღებამდე ყველაზე დიდი
სოციალისტური პარტია იყომსოფლიოში. მიხელსი თვლიდა, რომ ვინაიდან პარტია მხარს უჭერდა
სიმდიდრისადა სტატუსის თანასწორობას, ის დემოკრატიული პრინციპების ერთგული უნდაყოფილიყო. ამის
მაგივრად მან აღმოაჩინა, რომ პარტიას მართავდნენ ელიტურიჯგუფები, რომლებიც ძალაუფლებას და
ხელისუფლებას იღებდნენ კარგადგანვითარებული ორგანიზაციული უნარ-ჩვევებით. ამ აღმოჩენამ
მიხელსი მიიყვანა ოლიგარქიის რკინის კანონის ცნობილ პოსტულატამდე, რომლის მიხედვით ყველა
23
მსხვილი ორგანიზაცია, მათ შორის მთავრობა, იმართება ერთნაირად. მას სჯეროდა, რომ როდესაც
დემოკრატიული ორგანიზაციები იწყებენ საქმიანობას, დროთა განმავლობაში ისინი აუცილებლადუფრო
ოლიგარქიული, ბიუროკრატული და ცენტრალიზებული ხდებიან, ვინაიდანსათავეში მყოფნი იღებენ მეტ
ინფორმაციას, ცოდნას, კომუნიკაციებზე კონტროლის შესაძლებლობასა და დახვეწილ ორგანიზაციულ
უნარ-ჩვევებს. ხოლო მასა(ან მოქალაქეები) რჩება აპოლიტიკური, მისი წევრები დაკავებული არიან
პირადისაქმეებით და აბნევთ მრავალრიცხვოვანი საკითხების სირთულე. ამ შეხედულებისმიხედვით, ხალხი,
ვის სასარგებლოდაც შეიქმნა დემოკრატიული ინსტიტუტები,გარდაუვლად გამოიდევნება პოლიტიკური და
ორგანიზაციული პროცესებიდან, ისევე როგორც კორპორაციულ ორგანიზაციებში მოსამსახურეები და
ბიუროკრატებიმართავენ რიგითი აქციონერის ანუ ხალხის სახელით.
ელიტისტურ თეორიებში დემოკრატია აღქმულია, როგორც მისტიფიკაცია ანმითი: არა აქვს მნიშვნელობა,
რას ფიქრობს, ამბობს ან აკეთებს ხალხი, ვინაიდან მასარ გააჩნია რეალური გავლენა საზოგადოებრივ
პოლიტიკაზე.
„დემოკრატიის ირონია“ ნათელია: ხალხისათვის რეალური ძალაუფლების მიცემა - მართვის უფლება,
გამოიწვევს მხოლოდ ანტიდემოკრატიული სურვილების დაპოლიტიკის განხორციელებას.
 პლურალისტები და ელიტისტები - პლურალისტებიც და ელიტისტებიც ეთანხმებიან მოსაზრებას, რომ
ყველა საზოგადოებაში არსებობს ძალაუფლების გრადაცია და განსაზღვრული ჯგუფები ან ინდივიდები ამა
თუ იმ პოლიტიკურ საკითხზე არაპროპორციულ გავლენასახდენენ. ისინი ვერ თანხმდებიან პოლიტიკური
სისტემის არსზე.პლურალისტების აზრით, ამერიკული პოლიტიკური სისტემა რთული და
დეცენტრალიზებულია. ისინი აღიარებენ, რომ ინტერესთა სხვადასხვა ორგანიზებულიჯგუფები მთელი
თავისი ენერგიის, რესურსების და ყურადღების კონცენტრირებასახდენენ ერთ საკითხზე (ან საკითხთა ერთ
სფეროზე) და არაპროპორციულ გავლენას ახდენენ პოლიტიკის ამ სპეციფიკურ სფეროზე. ისინი აგრეთვე
აღნიშნავენ, რომდროდადრო უქონელი ან არაპოპულარული ჯგუფები შეიძლება არაადეკვატურადიყოს
წარმოდგენილი. მაგრამ არც ერთ ინდივიდს ან ჯგუფს არ შეუძლია საზოგადოებრივი პოლიტიკის მთელ
სპექტრზე მოახდინოს ტოტალური გავლენა. პოლიტიკურისისტემა ზედმეტად მრავალფეროვანი,
თავისუფლად მოძრავი და ინსტიტუციურადდანაწევრებულია იმისათვის, რომ ძალის ასეთი აკუმულირება
დაუშვას. პლურა-ლისტების მტკიცებით, საზოგადოებრივი ინტერესი, რომელიცგანიმარტება, როგორც
კერძო ინტერესების ერთობლიობა, სხვა სისტემებთან შედარებით უკეთესად მუშაობს კონსტიტუციური
დემოკრატიის პირობებში.პლურალისტები არ უარყოფენ, რომ მათ, ვისაც მაღალი თანამდებობები უკავიათ
მთავრობასა და ბიზნესში, მსგავსი წარსული და თვისებები ახასიათებთ. მაგრამ პლურალისტთა აზრით,
მხოლოდ ის ფაქტი, რომ სიმდიდრე, სტატუსი და განათლებაახლო კავშირშია პოლიტიკურ
მონაწილეობასთან, არ ამტკიცებს სისტემის ჩაკეტილობას და საზოგადოებრივი პოლიტიკის წინასწარ
განსაზღვრულობას; არც იმას,რომ დემოკრატიული მოქალაქეობა სიმულაციაა.
 პოლიტიკური მონაწილეობა - ავტორიტარულ სახელმწიფოში, დემოკრატიულისგან განსხვავებით,
პოლიტიკაში მნიშვნელოვანი მონაწილეობაავტორიტარულ ქვეყნებში იშვიათად გვხვდება. ავტორიტარულ
სახელმწიფოებშიმოქალაქეები თითქმის არასოდეს მონაწილეობენ თავიანთი ქვეყნის მმართველობაში.
შედარებისთვის, ტოტალიტარულ ქვეყნებში მოქალაქეთა მონაწილეობა ხშირადწახალისებული ან
სავალდებულოა. მასობრივი მიტინგები და პოლიტიკურ ან პარტიულ შეხვედრებზე ხშირი დასწრება
მონაწილეობის იმიტაციაა და დამკვირვებლები ტოტალიტარული სახელმწიფოების ყველაზე აქტიურ
საფეხურს მასობრივიმობილიზაციის რეჟიმად მოიხსენიებენ. ასეთ სახელმწიფოებში მოქალაქეები

24
ჩართული არიან პოლიტიკაში, მაგრამ მხოლოდ მათზე იდეოლოგიური ზემოქმედებისადა კონტროლის, და
არა მათი შეხედულების გაგების მიზნით.
ავტორიტარულ ხელისუფლებას არა აქვს კერძო გამოკითხვების ჩატარების მიზეზი, აგრეთვე
გამოკითხვების გამოყენების საჭიროება (თუმცა საბჭოთა კავშირის არსებობის უკანასკნელ დღეებში
მთავრობამ დააფინანსა საზოგადოებრივი გამოკითხვები). ზოგიერთ ავტორიტარულ სახელმწიფოში
არჩევნები დაშვებულია დაზოგჯერ მოქალაქეებს მოეთხოვებათ კიდეც არჩევნებში მონაწილეობის მიღება,
თუმცა შედეგები თითქმის ყოველთვის გაყალბებული და ამის გამო აზრს მოკლებულია.
ავტორიტარულ სახელმწიფოებში მოქალაქეთა მნიშვნელოვანი მონაწილეობისფორმების უმეტესობა.
ამის გამო, მოქალაქეთა მონაწილეობის წახალისებას (დადემოკრატიის მხარდაჭერას) ხელისუფლება
ძირითადად აფასებს, როგორც კანონდარღვევას და მკაცრად სჯის. ზოგჯერ მნიშვნელოვანი მონაწილეობა
შეიძლებააიხსნას მთავრობის წინააღმდეგ მიმართულ პროტესტად და ბოიკოტის ფორმაც კიმიიღოს. ერთი
მაგალითი შეიძლება იყოს არჩევნებში მონაწილეობისგან თავის შეკავება მაშინ, როდესაც მონაწილეობა
სავალდებულოა, მაგრამ აზრს მოკლებულია.მოქალაქეთა მიერ მონაწილეობის პროტესტის უკიდურესი
ფორმაა ემიგრაციაშიწასვლა და საკუთარი ქვეყნიდან გაქცევა. ამგვარი რეჟიმების უდიდეს
ირონიადშეიძლება ჩავთვალოთ, რომ მისი მოქალაქეების ყველაზე მნიშვნელოვანი პროტესტი - ქვეყნის
დატოვებაა.

 ინტერესთა ჯგუფები - ინტერესთა ჯგუფები არ ცდილობენ ხელისუფლებაში მოსვლას, არ

მონაწილეობენ საჯარო თანამდებობის პირების რეკრუტირებასა, წარდგენასა და არჩევაში. სამაგიეროდ,
ძალ-ღონეს არ იშურებენ, რათა ზეგავლენა მოახდინონ კანონმდებლობაზე, პოლიტიკასა და პროგრამებზე,
მათი სპეციალური, განსაკუთრებული ინტერესის სფეროების მიხედვით.მაგალითად, საბანკო რეგულაციები,
სუბსიდიები სოფლის მეურნეობისათვის, ფედერალური დახმარება განათლების სფეროში, ან გარემოს
დაცვა.
ინტერესთა ჯგუფების ტიპები ინტერესთა ჯგუფების კლასიფიკაციის ყველაზე გავრცელებული სქემა
ეკუთვნის პროფესორ გაბრიელ ალმონდს, რომელიც განასხვავებდა ოთხ ძირითად ტიპს:
1.ასოციაციის ტიპის - აქვთ სახელწოდება, ეროვნული შტაბბინა, ჰყავთ პროფესიონალი
თანამშრომლები… მაგ, მეწარმეთა ეროვნული ასოციაცია, იარაღის მოყვარულთა ასოციაცია…
2.არაასოციაციური ტიპის- არა აქვთ სახელწოდება და ფორმალური სტრუქტურა, მაგრამ გამოხატავენ
სოციალურ, ეთნიკურ, კულტურულ ან რელიგიურ ინტრესებს და შეუძლიათ საჭიროების შემთხვევაში
შეერწყან ძლიერ პოლიტიკურ ძალებს. ასეთი ინტერესთა ჯგუფები ყველაზე ხშირად გვხვდება
განვითარებადი აზიის, არაბული სამყაროს, ლათინური ამერიკისა და საჰარის სამხრეთით მდებარე
აფრიკის ქვეყნებში.
3. ინსტიტუციური- მთავრობის შიგნით არსებობენ. სამთავრობო დეპარტამენტებსა და სააგენტოებს
საკუთარი ინტერესი გააჩნიათ სხვადასხვა გადაწყვეტილებებისა და პროგრამების მიმართ, რისთვისაც ისინი
შიგნიდან - ხშირად საზოგადოების თვალთახედვის მიღმა, ლობირებენ. მაგალითად, პენტაგონი.
4. ანომიკური- სპონტანურად ყალიბდება, როდესაც ბევრი ადამიანი ეწინააღმდეგება რაიმე პოლიტიკას.
მაგ, სტუდენტური დემონსტრაციები.
ინტერესთა ჯგუფები, როგორც წესი, ცდილობენ შეცვალონ საჯარო პოლიტიკა არჩეულ თანამდებობის
პირებს და საზოგადოებრივ აზრზე (სახელმწიფო ან რეგიონულ დონეზე) გავლენის მოხდენით. ამას ისინი

25
 სამი ძირითადი გზით ახერხებენ: (1) არჩევნებში მათი ნდობით აღჭურვილი პირების გამარჯვების მიღწევით;
(2) ცდილობენ არჩეულ თანამდებობის პირებთან დაკავშირებას; (3) მასობრივი საინფორმაციო
საშუალებებით კამპანიების გაჩაღებით. ინტერესთა ჯგუფები ეძებენ პირდაპირ კავშირებს გადაწყვეტილების
მიმღებებთან. ბევრი ინტერესთა ჯგუფი ქირაობს ლობისტს, რომელიც სხვადასხვა გზით ცდილობს
კანონმდებელთა ნდობისა და მათზე გავლენის მოპოვებას. ლობისტი ექსპერტების სპეციფიკური ცოდნის
საფუძველზე, ისინი გამოდიან საკანონმდებლო კომიტეტების წინაშე, შუამდგომლობენ ახლო მეგობრებსა
თუ ამომრჩევლებს მათი შეხედულებების ცხოვრებაში გასატარებლად.
ინტერესთა ჯგუფების წარმატებასთან დაკავშირებული ფაქტორებია: 1) მოქალაქეთა რაოდენობა,
რომელსაც წარმოადგენს ჯგუფი; 2) ჯგუფის წევრთა შესაბამის საკითხთან (ინტერესთან) გაიგივების
(იდენტიფიკაციის) ხარისხი; 3) იმ კონკურენტ ჯგუფთა არსებობა ან არარსებობა, რომლებმაც შეიძლება
შეასუსტონ ინტერესთა ჯგუფის მიერ ხელისუფლებაზე მოპოვებული გავლენა. მაგრამ არაფერია ამერიკულ
პოლიტიკაში ფულზე უფრო მნიშვნელოვანი.
ინტერესთა ჯგუფების მომრავლების მიზეზია სახელმწიფო დახმარებების მნიშვნელოვანი ზრდა,
პოლიტიკური პარტიების გავლენის შესუსტება, ამერიკული საზოგადოების მზარდი მრავალფეროვნება,
ახალი სოციალურ-ეკონომიკური ჯგუფების ჩამოყალიბება, რამაც ხელი შეუწყო მრავალი ვიწრო ინტერესის
გარშემო შექმნილი ჯგუფის გაჩენას.
 ინტერესთა ჯგუფები დემოკრატიულ ქვეყნებში - რიგით მოქალაქეებს მიაჩნიათ ხოლმე, რომ
პოლიტიკა პირად ინტერესზე მაღლა უნდა იდგეს და ხშირად ცნება - სპეციალური ინტერესი - მათში
ანტიპათიას იწვევს. მიუხედავად ამისა, დემოკრატია ზეწოლის ჯგუფების გარეშე ძნელი წარმოსადგენია სულ
მცირე სამი მიზეზით: 1. კონსტიტუციური მმართველობა იცავს ინდივიდუალურ თავისუფლებებს; 2.
დემოკრატიული საზოგადოებები პოლიტიკური და ეკონომიკური თვალსაზრისით ავტორიტარულ
საზოგადოებებზე უფრო რთულადაა მოწყობილი. 3. მთავრობა რეგულარულად ანაწილებს მოგებას
(შემოსავალს).
ზოგიერთის აზრით,დემოკრატიებში ინტერესთა ჯგუფების აღმასვლამ ჩამოაყალიბა სისტემა, რომელიც
სუსტებისა და დაჩაგრულების ხარჯზე ყველაზე გავლენიანთა ინტერესების ხელისშემწყობია.
 ინტერესთა ჯგუფები ავტორიტარულ ქვეყნებში - ავტორიტარულ სახელმწიფოებში ინტერესთა
ჯგუფებს არსებობა უჭირთ, რადგან ზოგადად, ოპოციზია იდევნება. ვინაიდან ავტორიტარულ
სახელმწიფოთაგან ბევრი ეკონომიკური განვითარების ადრეულ ეტაპზე იმყოფება, ინდივიდუალური
ინტერესები ხშირად ნათესაურ კავშირებზე დაფუძნებული ჯგუფების მეშვეობით არის გამოხატული (ტომები
ან კლანები). როგორც წესი, მნიშვნელოვანი გავლენა აქვთ სამხედროებს, მაშინაც კი, როდესაც ისინი
მმართველობის სათავეში არ იმყოფებიან, რადგან მათი მხარდაჭერა ხელისუფლებისათვის აუცილებელია
ძალაუფლების შესანარჩუნებლად. ინტერესთა ჯგუფები კი არ არის, რომლებიც მოქალაქეთა ინტერესებს
წარმოადგენენ, არამედ ბიუროკრატიული ჯგუფები და პარტიის შიდა ფრაქციები, რომლებიც შეზღუდული
საბიუჯეტო სახსრების ცენტრალიზებული განაწილებისას უპირატესობის მოპოვებისათვის ეჯიბრებიან
ერთმანეთს. ესენი, ჩვეულებრივი გაგებით, ინტერესთა ჯგუფები არ არიან, მაგრამ მაინც შემოაქვათ
პლურალიზმის ელემენტი ისეთ პოლიტიკურ რეჟიმებში, რომლებიც ოპოზიციის მიმართ ტოლერანტობით
არ ხასიათდება.
 რობერტ მიხელსი - „ოლიგარქიის რკინის კანონი“ - არც ერთ სახალხო მოძრაობას არ შესწევს უნარი
შეიტანოს ძირეული და მუდმივი ცვლილებები ცივილიზებული სამყაროს სოციალურ ორგანიზმში.

26
მოძრაობის უპირატესი ელემენტები, ადამიანები, ვინც წარმართავს და ასაზრდოებს მას, ასრულებენ
მასებისგან თანდათანობით განდგომით და ერთვებიან პოლიტიკური კლასის ორბიტაში. დემოკრატიულ
პარტიებში ოლიგარქიის არსებობის მიზეზი მოიძებნება ლიდერობის ტექნიკურ აუცილებლობაში. თავიდან
ლიდერები წარმოდგებიან სპონტანურად, მათი ფუნქციები დამხმარე და ნებაყოფლობითია, მაგრამ მალე
ისინი პროფესიონალ ლიდერებად იქცევიან და განვითარების ამ მეორე სტადიაზე ისინი სტაბილურნი და
უძრავნი არიან. აქედან გამომდინარე, ოლიგარქიის ფენომენის ახსნა, ნაწილობრივ ფსიქოლოგიურია.
ოლიგარქია წარმოდგება ფსიქოლოგიური ტრანსფორმაციიდან, რომელსაც პარტიის წამყვანი
პიროვნებები განიცდიან მათი ცხოვრების მანძილზე. მაგრამ, ასევე, ოლიგარქია დამოკიდებულია იმაზე,
რასაც შეიძლება ეწოდოს თავად ორგანიზაციის ფსიქოლოგია, ანუ ტაქტიკურ და ტექნიკურ
აუცილებლობაზე, რომელიც შედეგად მოჰყვება ყველა დისციპლინირებული პოლიტიკური ერთობის
შეკვრას.ყველა პარტიული ორგანიზაცია წარმოადგენს ოლიგარქიულ ძალაუფლებას, დაფუძნებულს
დემოკრატიულ საფუძველზე. ჩვენ ყველგან ვხვდებით ამომრჩევლებსა და არჩეულებს. ასევე ყველგან
ვაწყდებით იმას, რომ არჩეულ ლიდერთა ძალაუფლება ამომრჩეველთა მასაზე თითქმის
შეუზღუდავია.დემოკრატიის სხვადასხვა ფორმების წიაღში ოლიგარქიების ფორმირება ორგანული
აუცილებლობის შედეგია და შესაბამისად ეხება ნებისმიერ ორგანიზაციას, ლიდერების უზენაესობა
დემოკრატიულ და რევოლუციურ პარტიებში მხედველობაში უნდა იქნეს მიღებული ყოველ ისტორიულ
სიტუაციაში.
 მასების მუდმივ უუნარობასთან დაკავშირებული მარეგულირებელი პრინცები: 1. დემოკრატიის
იდეოლოგიური მიდრეკილება კრიტიკისა და კონტროლისაკენ. 2. დემოკრატიის ეფექტური
კონტრტენდენცია შექმნას სულ უფრო რთული და დიფერენცირებული პარტიები, ანუ პარტიები, რომლებიც
სულ უფრო მეტად ეფუძნება ერთეულების უნარს.
 მორის დიუვერჟე-პოლიტიკური პარტიები - პოლიტიკური პარტიების კვლევის დიდი ნაწილი
დაკავშირებულია პარტიათა დოქტრინების ანალიზთან. ასეთი ორიენტაცია გამომდინარეობს
ლიბერალური წარმოდგენიდან პარტიაზე, როდესაც პარტია განიხილებოდა როგორც იდეოლოგიური
გაერთიანება. პარტიის პროგრამა ძირითად როლს თამაშობს დაწყებით სტადიებზე, როდესაც ის
გამიჯნული ინდივიდების გაერთიანებას ემსახურება, შემდგომში წინა პლანზე გამოდის ორგანიზაცია და
პარტიის პლატფორმა კიაქსესუარად იქცევა.
თანამედროვე პარტიები ხასიათდება უპირველეს ყოვლისა თავისი ანატომიით: წინა ეპოქების
პროტოზავრებს შეენაცვლა XX საუკუნის პარტიების რთული დიფერენცირებული ორგანიზმი. ეს ევოლუცია
ენაშიც გამოკრთის.
პარტიების წარმოშობა პარტიების სტრუქტურა ხასიათდება მრავალფეროვნებით. ერთი და იგივე ცნება
მოიცავს სამ ან ოთხ სოციოლოგიურ ტიპს.
ერთი მათგანი გულისხმობს XIX საუკუნის "ბურჟუაზიულ" პარტიებს, რომლებიც ახლაც არსებობენ
კონსერვატორული და ლიბერალური პარტიების სახით.
უკვე ჩვენს დროში კომუნიზმმა და ფაშიზმმა შექმნეს ორგანიზაციების კიდევ უფრო ორიგინალური
სოციოლოგიური ტიპი. მთლიანობაში მისთვის დამახასიათებელია: ცენტარლიზაციის განვითარება, რაც
უპირისპირდება სოციალისტური პარტიების სანახევრო ცენტრალიზაციას; ვერტიკალური კავშირების
სისტემა, რომელიც ამყარებს საბაზისო ელემენტების მკაცრ იზოლაციას ერთმანეთისაგან, რაც ხელს უშლის
განხეთქილებას და ავტონომიური ფრაქციონირების ნებისმიერ მცდელობას და უზრუნველყოფს მკაცრ

27
დისციპლინას; ავტოკრატიულ პრინციპებზე დაფუძნებული ხელმძღვანელობა (დანიშვნა ზემოდან და
კოოპტაცია), რაშიც პარლამენტარების როლი პრაქტიკულად ნულის ტოლია. ერთნიც და მეორენიც
წინასაარჩევნო ბრძოლას ანიჭებენ მეორეხარისხოვან როლს.
 პარტიების სტრუქტურა – პირდაპირი და არაპირდაპირი სტრუქტურა. განსხვავება პარტიებს შორის
შეესაბამება იმ განსხვავებას, რომელიც არსებობს უნიტარულ და ფედერალურ სახელმწიფოებს შორის, თუ
მას მივუყენებთ ერებს.პირდაპირ პარტიაში მისი წევრები სხვა რომელიმე სოციალური გაერთიანების გარეშე
ქმნიან პარტიულ ერთობლიობას. არაპირდაპირი პარტია არსებობს როგორც საბაზისო სოციალური
გაერთიანებების (პროფკავშირული ან სხვა ნებისმიერი) კავშირი. „არაპირდაპირი პარტიის“ გულისხმობს,
რომ არ არსებობს არანაირი რეალური პარტიული ერთობლიობა, რომელიც განსხვავდება საბაზისო
სოციალური გაერთიანებებისგან. არ არსებობს პარტიის წევრი - არსებობს სოციალური ასოციაციის წევრი
და ეს ასოციაცია კოლექტიურად შედის პარტიაში.

 აპოლიტიკური პარტიები
პოლიტიკური პარტიის მიზანია არჩევით თანამდებობაზე კანდიდატების შერჩევა, დასახელება და
მხარდაჭერა. პოლიტიკური პარტიები ყველა ლიბერალური დემოკრატიის, მათ შორის შეერთებული
შტატების უცვლელი ნაწილი გახდა. პოლიტიკური პარტიები, როგორც წესი, პოლიტიური ძალაუფლების
მოპოვების ან შენარჩუნებისაკენ მიისწრაფვიან, რაც პრაქტიკულად ხელისუფლებაზე კონტროლის
მოპოვებას ნიშნავს. ვინაიდან კონსტიტუციურ დემოკრატიაში მართვის უფლებას არჩევნები განსაზღვრავს,
დემოკრატიულ სახელმწიფოებში პოლიტიკური პარტიების ძალისხმევა არჩევნების მოგებაზეა
კონცენტრირებული. ისინი ცდილობენ მრავლისმომცველი კონსენსუსის შექმნას საკუთარი პარტიის
პლატფორმისათვის, რომელიც ჩამოყალიბებულია სხვა პარტიის ან პარტიების მიმზიდველი
ალტერნატივის გათვალისწინებით. როგორც წესი, წარმატებული პოლიტიკური პარტია ქმნისეკონომიკური,
სოციალური, ეთნიკური და კულტურული ინტერესების საერთო საქვეყნო კონსენსუსს. პარტია უნდა
ითვალისწინებდეს მრავალი ამომრჩევლის ინტერესებს და ამავდროულად შეძლოს მათი გაერთიანება
დამყოლ უმრავლესობად. თუ პარტიას არა აქვს იმედი უმრავლესობის ხმების მოპოვებისა, მისი გავლენა და
საკანონმდებლო ძალა, როგორც წესი, დამოკიდებულია მიღებული ხმების საერთო რაოდენობასა და
განაწილებაზე, რომელიც, თავის მხრივ, ასახავს მის წარმატებას შედარებით ფართო სპექტრის
ამომრჩევლის მიზიდვაში.
პარტია, რომელიც აკონტროლებს პარლამენტს, მთავრობასაც აკონტროლებს. შედეგად საპარლამენტო
სისტემის დროს პოლიტიკური პარტიები, მათი ამერიკული ანალოგებისგან განსხვავებით, ცდილობენ იყვნენ
არა მხოლოდ დისციპლინირებული, იერარქიული და ცენტრალიზებული, არამედ უფრო მეტად
პოლიტიკაზე ორიენტირებული და მკაფიო იდეოლოგიის მატარებელი. შეერთებულ შტატებში, სადაც
საკანონმდებლო და აღმასრულებელი ხელისუფლება გამიჯნულია და კანდიდატებს თანამდებობაზე
ხშირად ირჩევენ უფრო პიროვნული, ვიდრე პოლიტიკური თვისებების გამო, პარტიები იშვიათად
მიმართავენ მკვეთრ პოლიტიკურ ალტერნატივებს. როგორც წესი, პრეზიდენტობის კანდიდატებიდან
აირჩევა ის, ვინც პოლიტიკურ ცენტრთან უფრო ახლოს არის.ამერიკული ორპარტიული სისტემა, მისი
მომხრეების აზრით, ქმნის სტაბილურობას, პოლიტიკურად ზომიერ კანდიდატს და ხელს უშლის მძაფრ
იდეოლოგიასა და პოლიტიკურ პოლარიზაციას.

28
 ერთპარტიული შისტემა - ავტორიტარულ სახელმწიფოებში პარტია არსებობს მხოლოდ იმისთვის,
რომ ჩაახშოს პოლიტიკური ალტერნატივები, ისევე, როგორც სახალხო კონსენსუსი. ხშირად, როგორც
მმართველი რეჟიმის მთავარი იარაღი, იგი გამოიყენება სახელმწიფო ძალაუფლების განსამტკიცებლად და
პოლიტიკური ოპოზიციის აღსაკვეთად.
ტოტალიტარულ სახელმწიფოებში პარტია მრავალ ფუნქციას ასრულებს, მათ შორის პოლიტიკური
რეკრუტირების, ინდოქტრინაციის, მობილიზაციისა და ზედამხედველობის. ფაშისტურ გერმანიაში, ისევე
როგორც კომუნისტური ქვეყნების უმეტესობაში, პარტია მთავრობად იქცა. პარტიის კონცეფცია, როგორც
სახალხო ნების გამოხატვის საშუალება, თავდაყირა დადგა და პარტიები ცენტრალიზებული
საზოგადოებრივი კონტროლის მექანიზმი გახდა, რომელსაც სრულად შეეძლო ინდივიდუალური
თვითგამოხატვის ნებისმიერი მცდელობის ჩახშობა. ამგვარ გარემოებებში მასობრივი მონაწილეობა
რეჟიმის ანტიდემოკრატიული ბუნების მიჩქმალვის გამიზნული ნიღაბია.
დემოკრატიული ერთპარტიული სისტემები შედარებით იშვიათია. ასეთი პარტიები განსაკუთრებით
ამჟღავნებენ კორუფციულ მიდრეკილებებს; პოლიტიკური ძალაუფლების ვირტუალური მონოპოლია
ბიზნეს-ლიდერებს, ბანკირებს, ფესვგადგმულ ბიუროკრატებსა და უმაღლეს სახელმწიფო მოხელეებს
სარფიანი გარიგებებისკენ უბიძგებს.
 ორპარტიული სისტემა - ორპარტიული სისტემის დროს ამომრჩეველთა დიდი უმრალესობა მხარს
უჭერს ერთ-ერთ ძირითად პარტიას. მხოლოდ ძირითადი პარტიის წევრებს აქვთ თანამდებობაზე არჩევის
მეტი შანსი, ხოლო ოპოზიციური პარტია კონსტიტუციის მიერ დაცულია ხელისუფლების მხრიდან ზეწოლის
ან დაშინებისგან. ორპარტიული სისტემის მნიშვნელოვანი უპირატესობა არის შედარებით სტაბილური
მთავრობა, ვინაიდან უმრავლესობა იზიარებს ძირითად პოლიტიკურ შეხედულებებს, რომელიც მიღებულია
საშუალო ფენაში, არის კულტურულად და ეთნიკურად ჰომოგენური, რაც იშვიათობაა განვითარებად
ქვეყნებში. გარკვეულწილად განგრძობადობა უზრუნველყოფილია თავად სისტემის მიერ, ვინაიდან ორი
ძირითადი პარტია აწონასწორებს ინტერესთა ფართო სპექტრს. ამავე დროს მუდმივად არსებობს ფართო
მასებისთვის მისაღები ოპოზიციური პარტია, რომელიც მზად არის ხელისუფლებაში
მოსასვლელად.ორპარტიული სისტემა სამართლებრივად და კონსტიტუციურად არ არის შეზღუდული
მხოლოდ ორი პარტიით. მცირე პარტიებს შეუძლიათ იარსებონ და არსებობენ კიდეც.
 მრავალპარტიული სისტემა -მრავალპარტიული სისტემა ჩნდება იქ, სადაც ორზე მეტი პარტია საკმაოდ
ძლიერია იმისთვის, რომ ხელისუფლებაში მოსვლისათვის კონკურენცია გაუწიოს ერთმანეთს. ასეთ
სისტემაში მუდმივად არც ერთი პარტია არ არის უმრავლესობაში; ამა თუ იმ არჩევნებში ნებისმიერ პარტიას
შეუძლია მოიპოვოს მანდატების დიდი უმრავლესობა, თუმცა ხშირად იმარჯვებენ აბსოლუტურ
უმრავლესობაზე ნაკლები ხმებით. მრავალპარტიული საპარლამენტო სისტემის დროს ინდივიდუალური
პარტიები გაურბიან კომპრომისებს და სპეციფიკურ საკითხებსა და პროგრამებზე ლაპარაკს. ახალი
მთავრობის ფორმირებისათვის მხოლოდ ხმების დათვლის შემდეგ ხდება საჭირო კომპრომისების დაშვება.
როგორც წესი, უძლიერესი პარტია მმართველი უმრავლესობის შექმნის მიზნით ცდილობს ჩამოაყალიბოს
კოალიციური მთავრობა სხვა პარტიასთან ან პარტიებთან ერთად. კოალიციის ფორმირების შემდეგ იგი
მართავს მომავალ არჩევნებამდე, ან კოალიციის დაშლამდე. ეს პროცესი ამერიკელებისათვის უცნაურად
ჟღერს, მაგრამ ევროპელებისთვის, აზიელებისა და სხვა საპარლამენტო დემოკრატიულ ქვეყნებში
მცხოვრებთათვის იგი ნორმალურია.
მრავალპარტიული სისტემის მთავარი უპირატესობა არის ის, რომ ამომრჩეველს ფართო არჩევანი აქვს.

29
მისი მთავარი უარყოფითი თვისება არის არასტაბილური ხელისუფლება - ზოგიერთ ქვეყანაში ეს
არასტაბილურობა შეიძლება ქრონიკულიც კი გახდეს. პროცესი შეიძლება თავისთავად განვითარდეს:
დაძაბულობას მოაქვს ფრაქციათაშორისი დაპირისპირებები მთავრობაში, პოლიტიკის ცენტრში საერთო
არეულობას - ნდობის კრიზისი, ხოლო ეს კრიზისი თავის მხრივ უფრო მეტ დაძაბულობას იწვევს. II
მსოფლიო ომის შემდეგ იტალია ამ ფენომენის საუკეთესო მაგალითად რჩება ევროპაში.
პოლიტიკური პარტიების რაოდენობას განსაზღვრავს:1. მმართველობის ფორმა; 2. საარჩევნო სისტემის
სახეობა; 3. პოლიტიკური პარტიული სისტემა; 4. ტრადიცია; 5. ემოცია და იდეოლოგია.
პოლიტიკური პარტიები - თუკი ისინი გამოიყენებენ ლიბერალურ-დემოკრატიულ კონსტიტუციურ სისტემას
კონსტიტუციის გასანადგურებლად - შეიძლება ტოტალიტარული მოძრაობის საფუძვლად იქცნენ (ამის
კლასიკური მაგალითია ნაციონალსოციალისტური ანუ ნაცისტური პარტია გერმანიაში ორ მსოფლიო ომს
შორის).

 კონსტიტუციური დემოკრატია
კონსტიტუციური დემოკრატიის პრინციპით მოქმედებს მთავრობა, რომელიც პირდაპირაა არჩეული ანუ
რომელიც, ამერიკის დამფუძნებელ მამათა თქმით, „წარმომადგენლობით სტრუქტურას“ მოიცავს.
რესპუბლიკაში (ეფუძნება არაპირდაპირი დემოკრატიული მმართველობის პრინციპს) პოლიტიკურ
პროცესში ხალხი მონაწილეობს როგორც პირდაპირ, ისე არჩეული წარმომადგენლების მეშვეობით. ისეთი
მრავალფეროვანი ქვეყნები, როგორიცაა საფრანგეთი, პოლონეთი, ინდოეთი, სამხრეთი აფრიკა,
ბრაზილია და მექსიკა, ითვლება კონსტიტუციური დემოკრატიის მაგალითებად. ისეთი ოფიციალური
სახელები, როგორებიცაა გერმანიის ფედერაციული დემოკრატიული რესპუბლიკა ან სამხრეთ კორეის
რესპუბლიკა, ასახავს იმას, რომ თანამედროვე დემოკრატიის არსი წარმომადგენლობაა. შესაბამისად,
რესპუბლიკის პოლიტიკური ცხოვრებისთვის არაფერია სასიცოცხლოდ იმაზე უფრო მნიშვნელოვანი,
როგორც რეგულარული არჩევნები, რაც საყოველთაო საარჩევნო უფლებისა და ხმის ფარულად მიცემის
პრინციპებს ეფუძნება.
 დემოკრატიული კონსტიტუციები - სახელმწიფოს კონსტიტუცია ქმნის ხელისუფლების მოწყობისა და
მოქმედებისსქემას, შესაბამისად განსაზღვრავს, როგორც მის უფლებამოსილებათა, ისე
ამუფლებამოსილებების განხორციელების ჩარჩოებს (შეზღუდვებს). თანამედროვედემოკრატიულ
სახელმწიფოთა უმეტესობას დაწერილი კონსტიტუცია აქვს, მაგრამ ისინი არსებითად განსხვავდებიან
ერთმანეთისაგან, ძირითადად ისტორიისადა მოცულობის მიხედვით. ზოგი მათგანი, მაგალითად, ამერიკის
შეერთებულიშტატებისა და საფრანგეთისა, ლაკონურობის მაგალითებია, სხვებისა, ვთქვათ,ინდოეთისა და
კენიისა - გრძელი და დეტალურად გაწერილი.
დიდი ბრიტანეთი და ისრაელი არის ორი დემოკრატია, რომლებსაც ფორმალური(დაწერილი)
კონსტიტუცია არც აქვთ.
ამასთან, გასათვალისწინებელია, რომ დემოკრატიული კონსტიტუცია იქმნება გარკვეული ძირითადი
ღირებულებების საფუძველზე. ეს ღირებულებებია:თავისუფლება, გარკვეული სახის თანასწორობა, და
საყოველთაო, მიუკერძოებელი სამართლიანობა კანონის ფარგლებში.
კონსტიტუციური დემოკრატია უნდა აკმაყოფილებდეს სამ კონკურენტულ,ხშირად კონფლიქტურ
მოთხოვნას:1. მგრძნობიარე უნდა იყოს ხალხის მიმართ. 2. შეზღუდულიდასახული
მიზნებისგანხორციელებასა და იმ გზების გამოყენებაში, რომლებითაც ამ მიზნების განხორციელებას

30
ესწრაფვიან. 3. არ შეიძლება ხანგრძლივი იყოს ან დიდხანს შემორჩეს საზოგადოებას,თუ ეფექტიანად ვერ
უზრუნველყოფს კანონსა და წესრიგს, კომპლექსური არაა ეკონომიკის მართვასა და გარე საფრთხეთაგან
მოქალაქეების დაცვაში.
 უმრავლესობის მმართველობა - მაშინ, როდესაც სოკრატემ ხაზი გაუსვა ადამიანთა შორის
განსხვავებას სიბრძნის, გონის, სიქველის მიხედვით, ტოკვილმა ყურადღება გაამახვილა ადამიანთა შორის
მორალურ თანასწორობაზე, როგორც უმრავლესობის ძალაუფლების მისეულითეზისის დაცვის
საფუძველზე. უფრო მეტიც, რადგან უმრავლესობა მუდმივადიცვლება და დღევანდელი უმცირესობები
ხვალინდელ უმრავლესობად შეიძლებამოგვევლინონ, უმრავლესობის პრინციპი ყველას ეხება და ერთი
კონკრეტულიჯგუფის განსაზღვრაზე არაა მიბმული. ტოკვილის მიხედვით, შეერთებულ შტატებში „ყველა
პარტიას სურს სცნოს უმრავლესობის უფლებები, რადგან ისინი იმედოვნებენ, რომ ეს უფლებები მათ
უპირატესობად იქცევა მომავალში“.
შესაბამისად, უმრავლესობის მმართველობის პოლიტიკური პრინციპი მხარდაჭერას პოულობს როგორც
თანასწორობის იდეაში, ისე თვითინტერესში. მიუხედავადამისა, უმრავლესობის მმართველობის მიღწევა
არც ისე იოლია და ყოველთვის არცაადიდად დაფასებული, როგორც ერთი შეხედვით შეიძლება გვეგონოს.
შეერთებულ შტატებში, სადაც ორპარტიული სისტემა მყარადაა დამკვიდრებული, არჩევნები,ჩვეულებრივ,
გამოკვეთს უმრავლესობას როგორც შტატების, ისე ეროვნული დონის საკანონმდებლო ორგანოებში.
არჩევნები ასევე განაპირობებს უმრავლესობისგამოვლინებას საპრეზიდენტო არჩევნების უმეტეს
შემთხვევაში.
საპარლამენტო სისტემებში უმრავლესობის მმართველობის პრობლემა საკმაოდ განსხვავებულად დგას.
საპარლამენტო სისტემების უმეტესობას აქვს ქვეყნის საკანონმდებლო ორგანოში მრავალპარტიული
წარმომადგენლობის სისტემა(რატომ არის ეს ასე, ქვემოთ იქნება განხილული). ჩვეულებრივ,
მრავალპარტიულისისტემები არ ქმნის უმრავლესობას რომელიმე ერთი პარტიისთვის
საკანონმდებლოორგანოში. ორი ან მეტი პარტია იძულებულია კოალიციაში გაერთიანდეს, რათა
ჩამოაყალიბოს მთავრობა და მოიპოვოს საპარლამენტო ხმების უმრავლესობა თავისიპროგრამებისა და
პოლიტიკის განსახორციელებლად. შესაბამისად, უმრავლესობისმმართველობის ნებისმიერი
შესაძლებლობა კითხვის ნიშნის ქვეშ დგება.
დიდ ბრიტანეთშიცც კი, მსოფლიოს წამყვან ორპარტიულ საპარლამენტო სისტემაში, უმრავლესობის
მმართველობა პრობლემურია. ბრიტანული არჩევნები თითქმისყოველთვის წარმოშობს გამოკვეთილ
უმრავლესობას პარლამენტში. მაგრამ გამარჯვებული პარტია იშვიათად თუ აგროვებს საერთო ხმების
ოდენობის45%-ზე მეტს (ხშირად ამაზე გაცილებით ნაკლებსაც კი). ანუ ბრიტანული დემოკრატია უფრო
ზუსტად დახასიათდება, მას ხმოსანთა შედარებითი უმრავლესობის სისტემას თუ დავარქმევთ. იგივე,
თუმცაგაცილებით ნაკლები ხარისხით, ეხება შეერთებული შტატების დემოკრატიასაც,რადგან კონგრესის
წევრებს ერთმანდატიან საარჩევნო ოლქებში ირჩევენ და ვინცყველაზე მეტ ხმას იღებს, ის იმარჯვებს (არა
აქვს მნიშვნელობა, ამომრჩევლებისსაერთო რაოდენობასთან თანაფარდობას, მთავარია, მოცემულმა
კანდიდატმა მიიღოს მეტი ხმა კონკურენტთან შედარებით).
ხმის მიცემის ორ ტიპს -უმრავლესობასა და შედარებით უმრავლესობას- შორის განსხვავება თეორიულ
პრობლემას ქმნის. თუკი კანდიდატი ან მთავრობა არჩეულია შედარებითი უმრავლესობის და არა ხმების
საერთო ოდენობის უმრავლესობის საფუძველზე, მაშინ გამოდის, რომ ამომრჩეველთა უფრო დიდნაწილს
ამ კანდიდატისთვის თუ მთავრობისთვის ხმა არ მიუცია. ეს საშიშია, რადგანშესაძლოა ამ ანალიზის

31
ლოგიკამ იოლად მიიღოს მცდარი მიმართულება.
 უმრავლესობის ტირანია - მსოფლიოში ბევრი დემოკრატიული ქვეყანაა, სადაც უმრავლესობა
შეიძლებაგანხილულ იქნას, როგორც უმცირესობის მჩაგვრელი. მაგალითად, გერმანიაშიცხოვრობს
მრავალრიცხოვანი თურქული უმცირესობა, რომელსაც დღესაც კი არგააჩნია უმრავლესობის თანასწორი
უფლებები. ჩეხეთის რესპუბლიკაში (და, საერთოდ, აღმოსავლეთ ევროპაში) უმრავლესობა სისტემატურად
ეწევა ბოშათა უმცირესობის დისკრიმინაციას. ისრაელში არაბული უმცირესობა (იგულისხმებიან
პალესტინელი არაბები, რომლებიც ისრაელის მოქალაქეები არიან და არა დასავლეთსანაპიროს ან ღაზას
სექტორის მაცხოვრებლები) არ სარგებლობს სრული პოლიტიკური და სოციალური თანასწორობით
ებრაულ უმრავლესობასთან. თურქეთშიქურთული უმცირესობის უფლებები ხშირად ეწირება თურქული
უმრავლესობისშიშსა და სტერეოტიპებს.
 დემოკრატია როგოგრც შეზღუდული ხელისუფლება - შეზღუდული ხელისუფლება ნიშნავს იმას, რომ
უმრავლესობის მმართველობაგარკვეულ ჩარჩოებშია მოქცეული. შეზღუდული მმართველობის
აუცილებლობაცხადი გახდა ველური დასავლეთის ლინჩის მომხრე ბრბოს ჩვენეული მაგალითიდანაც.
ადამიანის ჩამოხრჩობა, რომლის დანაშაული დამტკიცებული არაა დარომელიც არც გასამართლებულია,
დანაშაულია, და უმრავლესობასაც არ აქვსუფლება მკვლელობა ჩაიდინოს. აშკარაა, რომ მორალურად
შეუცდომელი უმრავლესობის ცნება აბსურდია. ყოველი უმრავლესობა შედგება ინდივიდების
ერთობისგან,რომელთაგან ბევრი შეიძლება ცდებოდეს, არასწორად მსჯელობდეს ან
არასწორადინფორმირებული იყოს რომელიმე კონკრეტულ საკითხზე. ამიტომ იმისთვის, რომთავიდან
იქნეს აცილებული სამართლებრივი გადაცდომა (მაგალითად, როგორიცაა ლინჩის წესით გასამართლება),
საჭიროა ხალხის მმართველობაზე შეზღუდვისდაწესება. ეს შესაძლებელია სხვადასხვა სახით გამოიხატოს.
შეერთებულ შტატებშიხელისუფლება შეზღუდულია იმ ასპექტში, როგორ მიიღოს კანონები ან დასაჯოს
ამკანონების დამრღვევი ადამიანები. კონსტიტუცია ზღუდავს სახელმწიფო ძალაუფლებას ასევე სხვა
მნიშვნელოვანასპექტში. უფლებათა ბილი (შედგება კონსტიტუციის პირველი ათი
ჩასწორებისგან)უკრძალავს მთავრობას უარი უთხრას მოქალაქეებს სიტყვის, პრესის, შეკრების,პირადი
ცხოვრების თავისუფლებაზე და სამართლიანი სასამართლოს გარანტიასაძლევს კანონის დარღვევაში
ეჭვმიტანილ მოქალაქეებს.
 უმცირესობის უფლებები - ხელისუფლებაზე დაწესებული კონსტიტუციური შეზღუდვები მკაცრად
განსაზღვრავს უმრავლესობის მმართველობის პრინციპის ჩარჩოებს ამერიკის შეერთებულ შტატებში. არა
აქვს მნიშვნელობა, რამდენ ადამიანს სურს წაართვასკონკრეტულ ინდივიდს თავისუფალი სიტყვის უფლება,
და არც იმას, რამდენადმიზანმიმართულნი არიან ისინი თავის განზრახვაში, არც ერთი ხმა ჩახშობილი
არიქნება.
ზღვარი უმრავლესობის მმართველობასა და უმცირესობის უფლებებს შორის რეალურად
ხშირადდაუზუსტებელი და საკამათოა. შესაბამისად, კონსტიტუციური უფლებები არაათვითგანსაზღვრადი.
მოქალაქეებს ენიჭებათ თვითგამოხატვის უფლება, მაგრამიგი არაა აბსოლუტური. მაგალითად, სიტყვის
თავისუფლება არ იძლევა უფლებასვინმეს ტელეფონის საშუალებით შეურაცხყოფა მიაყენოთ ან ფოსტით
სიცოცხლისხელყოფის მუქარა გაუგზავნოთ. ამიტომ ყოველთვის რთულია მკაფიო საზღვრის გავლება
ერთი პიროვნების „აზრის გამოხატვასა“ და სხვების უფლებებისა დაუსაფრთხოების რისკქვეშ დაყენებას
შორის.

32
 კანონის უზენაესობა - არისტოტელე ამტკიცებდა, რომ კანონისუზენაესობა თითქმის ყოველთვის
უპირატესია კონკრეტული პირების შეუზღუდავძალაუფლებაზე. ამ არგუმენტს იგი სამართლიანობის
კონცეფციაზე აფუძნებდა და ამტკიცებდა, რომ რადგან ადამიანები დამოკიდებულნი არიან ფიზიკური,
მატერიალური და ფსიქოლოგიური იმპულსების დაკმაყოფილების ვნებებზე, კანონი არის „გონი, რომელიც
თავისუფალია ყველა ვნებისაგან“. ამიტომ კანონის მმართველობა უპირატესია, ვიდრე ერთეული
ინდივიდისა, თუმცა კანონები ინტერპრეტირებული და გატარებული უნდა იქნეს ინდივიდების მიერ
(კანონმდებლები და სამართლისაღმსრულებლები).
ჯონ ლოკს სწამდა, რომ თავისუფლებავერ იარსებებდა დაწერილი კანონის გარეშე და რომ კარგი
ხელისუფლება გარკვეული წინასწარგანსაზღვრული წესებით უნდა ხელმძღვანელობდეს (მაგალითად,
გადასახადები არ უნდა წესდებოდეს ხალხის თანხმობის გარეშე).ლოკისთვის ეს წესები უმაღლესი
თანრიგის „კანონებია“, რადგანაც ისინი მოიცავენ ყოველივე იმას, რაზეც სამოქალაქო საზოგადოებაა
დამყარებული. ისინი „კანონთა კანონებია“, რომლებიც აუცილებლად და სამართლიანად
აწესებენშეზღუდვებს კანონმდებლებზე ამასთან, მნიშვნელობა არა აქვს იმას, რამდენადდიდია
უმრავლესობა, რომელიც ამ კანონმდებლებს ექვემდებარება. „მაღალირანგის კანონის“ ლოკისეული
კონცეფციიდან წარმოიშვა კონსტიტუციონალიზმისიდეა. ლოკი - „სადაც მთავრდება კანონი, იქ იწყება
ტირანია“. კანონის უზენაესობის იდეას ეხმიანება სწორედ 1215 წელს მიღებული „თავისუფლების დიდი
ქარტიაც“, რომელიც მეფის ხელისუფლებას ზღუდავდა და კანონის უზენაესობას ზრდიდა. ამ კუთხით
უმნიშვნელოვანესია ჰაბეას კორპუსიც, რომელიც ხელისუფლებას ზღუდავდა და უკანონო დაპატიმრებებს
კრძალავდა.
 კონსტიტუციონალიზმი, როგორც მართებული პროცედურა - კონსტიტუციონალიზმი მართებული
პროცედურის ანუ კანონის უზენაესობისსინონიმურია. კანონის უზენაესობა და მართებული
სამართლებრივიპროცესი (დუე პროცესს) ითვალისწინებს, რომ დანაშაულში ეჭვმიტანილი პირი
უნდადაიცვას ადვოკატმა, უფლება უნდა ჰქონდეს დაუპირისპირდეს თავის საწინააღმდეგოჩვენებას,
ინფორმირებულ იქნეს ბრალდების შესახებ და ასე შემდეგ. იგივემოსაზრებიდან გამომდინარე,
ადმინისტრაციული ორგანოები ემორჩილება კანონს - მიაწოდონ საჯარო ინფორმაცია დაინტერესებულ
პირებს.არც ერთი გადაწყვეტილება არ შეიძლება მიღებულ იქნეს როგორც საბოლოო ანსამართლიანი,
სანამ დადასტურებული არაა, რომ განხილვისას „თამაშის წესები“ მკაცრად იყო დაცული.დემოკრატიისთვის
საკმარისი არაა უბრალოდ გამოაცხადოს კანონის უზენაესობა, როგორც პრინციპი; სიტყვები და ქმედებები
ერთმანეთს უნდა ემთხვეოდეს.
 ფედერალიზმი - კონსტიტუციური ხელისუფლების შეზღუდვის სხვა გზაა ფედერალიზმად წოდებული
ძალაუფლებათა დაყოფა. თანამედროვე ფედერალური რესპუბლიკებია:ამერიკის შეერთებული შტატები,
მექსიკა, გერმანია, კანადა, ინდოეთი, ბრაზილიადა ნიგერია.თეორიულად, ფედერალიზმი ძალაუფლების
დანაწილებაა სახელმწიფო ხელისუფლებასა და რეგიონულ ერთეულებს შორის. შეერთებულ შტატებში
მსგავს პოლიტიკას დევოლუცია (ძალაუფლების გადაცემა) ჰქვია.
 ფედერალიზმი და თავისუფლება - ზედმეტი ცენტრალიზაციის საფრთხისაგანდაცვის გზით
ფედერალიზმი თავისუფლებასაც იცავს, რადგან ზღუდავს ცენტრალური ხელისუფლების ძალაუფლებას. ამ
გზით ფედერალიზმი ინდივიდებსიცავს პოტენციურად მბრძანებლობისკენ მიდრეკილი ცენტრალური
მთავრობისაგან. დეცენტრალიზაციასაშუალებას აძლევს ხელისუფლებას, მოერგოს ადგილობრივ
საჭიროებებსდა გარემოებებს, ასევე საშუალებას აძლევს ექსპერიმენტების საშუალებითპრობლემების
გადაჭრის გზების მრავალი ვარიანტი მოძებნოს.
ფედერალიზმსა და თავისუფლებას შორის კავშირი განსაკუთრებით აღსანიშნავია გერმანიის შემთხვევაში.
33
გერმანიაში დემოკრატია ხელახლა დაიბადა მეორემსოფლიო ომის შემდეგ, როდესაც ომისაგან
გამოფიტული სახელმწიფო, დამარცხებული და ოკუპირებული იყო უცხო ჯარების მიერ. მოკავშირე
სახელმწიფოებიშეერთებული შტატების მეთაურობით თვლიდნენ, რომ არ უნდა დაეშვათ ახალიგერმანული
სახელმწიფოს ხელახალი მილიტარიზაცია და მის მიერ ახალი სამხედრო კამპანიის განხორციელება
ევროპაში. ამის საუკეთესო საშუალება, მათიაზრით, გერმანიის დიქტატორულ ვირუსზე „აცრა“ იყო.
„ვაქცინა“, რომლის გამოყენებაც გადაწყვიტეს, დემოკრატიული ფედერალიზმი იყო.
 უნიტარული სისტემები - პოლიტიკურ სისტემას მთავრობის მხოლოდერთი, ძირითადი ერთეული აქვს.
ესაა ცენტრალური ხელისუფლება, რომელიცსხვადასხვა საკითხის თაობაზე ხშირად მიმართავს
ადგილობრივ ხელისუფლებას,მაგრამ, როგორც წესი, ეს მას არ მოეთხოვება. შესაბამისად, ის, რაც ამ
სისტემას ფედერალურისგან განსხვავებით აკლია, ცენტრალურ და ადგილობრივ პოლიტიკურ-
ადმინისტრაციულ ერთეულებს შორის არსებული ზემოთ ხსენებული შტატის ანმიწის ეკვივალენტური
შუალედური ფენაა.ზოგი უნიტარული სისტემა, მაგალითად, საფრანგეთსა და იტალიაში, უფრომეტი
მონდომებით იცავს სახელმწიფო ხელისუფლების ძალაუფლებასა და პრეროგატივებს ადგილობრივი
მაგისტრატების, მერებისა და პოლიტიკოსების მხრიდანშესაძლო დაუმორჩილებლობისაგან, ვიდრე
ბრიტანეთში. საფრანგეთში პრეფექტები (ცენტრალური ხელისუფლების მიერ დანიშნულნი) აშუალებენ
ურთიერთობებსცენტრალურ ხელისუფლებასა და ადგილობრივ დეპარტამენტებს შორის.
 დემოკრატია, როგორც ეფექტიანი ხელისუფლება - დემოკრატიას არ შეუძლია თავისი მოქალაქეების
(რომლებიც მონაწილეობენ არჩევნებში, იხდიან გადასახადებს, მსახურობენ შეიარაღებულ ძალებში)
აზრებისა და რწმენის უგულებელყოფა, მაგრამ ასევე არ შეუძლიაუბრალოდ ასახოს უმრავლესობის
მომენტალური განწყობა და სურვილები, თუკიისინი აზარალებენ უმცირესობის ინტერესებსა და უფლებებს.
დემოკრატიული ხელისუფლება, რომელიც მგრძნობიარეცაა და შეზღუდულიც, სავალდებულო
არაასიცოცხლისუნარიანი აღმოჩნდეს. იმისთვის, რომ წარმატებული იყოს და ხშირშემთხვევაში, უბრალოდ,
გადარჩეს, დემოკრატიული მთავრობა, ისევე როგორც ხელისუფლების მოწყობის სხვა ფორმები,
ეფექტიანი უნდა იყოს. სხვა სიტყვებითრომ ვთქვათ, მას უნდა ჰქონდეს იმის შესაძლებლობები, რომ
განახორციელოს ისმიზნები, რისთვისაც ის შეიქმნა. შეზღუდული და მგრძნობიარე მთავრობა, რომელსაც
შეუძლია იმოქმედოს სწრაფად და მოქნილად, უნდა ეყრდნობოდეს ძალაუფლების შეკავებისა და
გაწონასწორების სტრუქტურებს, მაგრამ ეს არ ნიშნავს იმას, რომ გარკვეულ გარემოებებშიმთავრობას
ენერგიული მოქმედების უნარი უნდა დაუსუსტდეს.
 სტაბილურობის აუცილებლობა - სტაბილურობა ეფექტიანი მთავრობის არსებითი ატრიბუტია.
პოლიტიკური დასიტემური სტაბილურობა შეიძლება განსაკუთრებულად მწვავე პრობლემა იყოს ახლად
აღმოცენებული დემოკრატიისა და განვითარებადი ქვეყნებისთვის, მაგრამ ესარაა მსოფლიოს მხოლოდ
კონკრეტულად ამ ტიპის რომელიმე ქვეყნის ან რეგიონისთვის დამახასიათებელი. მაგალითად, იტალია
განვითარებული დემოკრატიაა, მაგრამ იგი ცნობილია მთავრობათა ხშირი ცვალებადობით.სტაბილურობა
შეიძლება უზრუნველყოფილ იქნეს სხვადასხვა გზით. არჩეულწარმომადგენლებს საკმარისი დრო და ვადა
უნდა მიეცეთ იმისთვის, რომ განახორციელონ ან მიაღწიონ რამე ღირებულს. უნდა არსებობდეს გარკვეული
სახისპოლიტიკური დისპუტებისა და სოციალური კონფლიქტების მოგვარების ინსტიტუციური გზები, რათა
თავიდან იქნეს აცილებული ქვეყნის ნაწილებად დახლეჩისადა დესტაბილიზაციის ალბათობა (შეერთებულ
შტატებში უმაღლესი სასამართლოხშირად ასრულებს ამ ფუნქციას, მაგრამ პოლიტიკურ პარტიებსა და
საკნონმდებლოორგანოსაც მნიშვნელოვანი როლის შესრულება შეუძლიათ). ლიდერების

34
შეცვლისინსტიტუციური პროცედურები ისეთი რეგულირებული მეთოდების საშუალებით,როგორიცაა
არჩევნები და დანიშვნები, ძალიან მნიშვნელოვანია და დემოკრატიისერთ-ერთი პრინციპული
უპირატესობაა თანამედროვე დიქტატურებთან შედარებით. მონარქია, ჩვეულებრივ, ამ პრობლემას
მემკვიდრეობის პრინციპის შენარჩუნებით ჭრის, მეფის თუ დედოფლის გარდაცვალების შემთხვევაში ტახტი
მის უფროსშვილს გადაეცემა.
 ქმედითობის აუცილებლობა - იმისთვის, რომ ეფექტიანი იყოს, ხელისუფლება ქმედითიც უნდა იყოს.
ქმედითობის თეზისის მიმართ დამფუძნებელ მამათა მხარდაჭერა შეერთებულ შტატებშინათლად აისახა
კონსტიტუციაში, რომელმაც არა მარტო გადასცა მთავრობას, როგორც ერთს, საკმარისი ძალაუფლება,
არამედ შექმნა ძლიერი აღმასრულებელი ხელისუფლება, რომელსაც საკანონმდებლო
ხელისუფლებასთან ჭიდილისშესაძლებლობები მისცა. კონსტიტუციამ კონგრესს უფლებამოსილება მიანიჭა
„მიიღოს ყველა კანონი, რომელიც აუცილებელია და შესაბამისია ძალაუფლებისაღსრულებისთვის“
(მუხლი1-2). ეს ნათელყოფს დამფუძნებელ მამათა განზრახვას, რომ ხელისუფლებისათვის შეექმნათ
შესაძლებლობა, საჭიროებების შემთხვევაში გადაედგა გადამწყვეტი ნაბიჯები. ამ თვალსაზრისით,
ალექსანდერ ჰამილტონი აღნიშნავდა, რომ „მთავრობა თავის თავში უნდა მოიცავდეს
ყოველგვარძალაუფლებას, რომელიც აუცილებელია მასზე გადაცემული საზოგადოებრივიმიზნების
მისაღწევად... თავისუფალი უნდა იყოს ყოველი სახის კონტროლისაგან,მაგრამ უნდა ითვალისწინებდეს
საზოგადოებრივი სიკეთის პრინციპსა და ხალხისაზრს“.
საფრანგეთის მეოთხე რესპუბლიკისთვის(1945-1958) ეფექტიანი მთავრობა ნაკლებადაა
დამახასიათებელი. საფრანგეთმასაბოლოოდ ამ პრობლემის დაძლევა ძველი კონსტიტუციის ახლით
შეცვლითა დაძალაუფლების სიმძიმის ცენტრის პარლამენტიდან პრეზიდენტზე გადანაცვლებითშეძლო. ამ
ქვეყანას ასევე ჰყავს პრემიერ-მინისტრი, რომელიც მთავრობას ხელმძღვანელობს, მაგრამ პრეზიდენტს,
რომელიც პირდაპირი არჩევნებით ხუთი წლისვადით ირჩევა, უფლება აქვს დააკომპლექტოს ან
გადააყენოს მთავრობა. ძლიერისაპრეზიდენტო ძალაუფლების შექმნით, მეხუთე რესპუბლიკის
კონსტიტუციამფრანგული დემოკრატიის ისტორიაში ახალ პერიოდს დაუდო სათავე, რომელმაცისეთი
სტაბილურობა და აყვავება მოუტანა საფრანგეთს, როგორიც მას ბოლო ორიასწლეულის განმავლობაში
არ ახსოვს.
იტალიას- სამთავრობო არასტაბილურობის ნიმუში. რადგან აქ საპარლამენტო სისტემაა, მთავრობას
პრემიერ-მინისტრი მართავს,და იმის გამო, რომ იტალიას ქაოსური პარტიული სისტემა აქვს, პრემიერს
იშვიათადაქვს ხანგრძლივი ან მასზე დამოკიდებული თუ მისდამი დაქვემდებარებული პარტიული
კოალიციის (საპარლამნეტო უმრავლესობას გაცილებით მცირე ძალა აქვს)მხარდაჭერა. შედეგი ისაა, რომ
მეორე მსოფლიო ომის შემდგომი ორ ათწლეულზემეტი ხნის განმავლობაში იტალიაში მთავრობები
საშუალოდ ექვს თვეში ერთხელიცვლებოდა. ბოლო წლებში იტალიის საარჩევნო სისტემის რეფორმირების
მცდელობამ ამ პრობლემის მოგვარების თვალსაზრისით შედეგი არ გამოიღო. საბედნიეროდ,მეორე
მსოფლიო ომის შემდგომი იტალია, მიუხედავად პოლიტიკური სტაბილურობის თვალსაზრისით საამაყო
მიღწევების ნაკლებობისა, ეკონომიკის განვითარებისთვალსაზრისით წარმატებული ქვეყნის მაგალითია.
რთული წარმოსადგენი არაა,ეკონომიკური განვითარების რა სიმაღლეებს მიაღწევდა იტალია ბოლო
ნახევარისაუკუნის განმავლობაში, მთავრობას ეფექტიანად რომ ემართა.
ეს მაგალითები ადასტურებს, რომ დემოკრატიული მთავრობა შეიძლება იყოსეფექტიანი, მაგრამ ამის
გარანტია არ არსებობს. ეფექტიანობა ერთადერთია, რომელიც მხოლოდ და მხოლოდ დემოკრატიული

35
მთავრობისთვის არაა დამახასიათებელი.დიქტატურა, ჩვეულებრივ, არ ცდილობს იყოს მგრძნობიარე ან
შეზღუდული, მაგრამაქვს ერთადერთი მიზანი - ეფექტიანი. არცერთ დემოკრატიულ ხელისუფლებას არ
შეუძლია შეასრულოს დანაპირები, თუკი მგრძნობიარე არაა, და არცერთი მათგანისპასუხისმგებლობის
საკითხი არ დგება ამოცანების ჩავარდნის შემთხვევაში, თუ იგიშეზღუდული არაა.
 შეკავება და გაწონასწორება - ამ მიზნის მისაღწევად დამფუძნებლებმა სცადეს ხელისუფლების შტოები
ერთმანეთისაგან დამოუკიდებელ ორგანოებად ჩამოეყალიბებინათ. შესაბამისად, ყოველი შტოს
ძალაუფლება კონსტიტუციის სპეციფიკური მუხლიდან გამომდინარეობს(პირველი მუხლი ეხება
საკანონმდებლო ორგანოს, მეორე - აღმასრულებელს,მესამე - სასამართლოს). ხელისუფლების ყოველ
შტოს მიენიჭა კონსტიტუციურიძალაუფლება მასზე დაკისრებული სპეციფიკური მოვალეობების
განსახორციელებლად და ყოველ მათგანს მიეცა საიმისო მექანიზმები, რომ წინააღმდეგობა გაუწიოსსხვა
შტოს მხრიდან არალეგიტიმური საშუალებებით ზემოქმედების მცდელობებს.ეს მექანიზმები, რომლებსაც
უწოდებენ შეკავებას და გაწონასწორებას, შედგება,როგორც ჩვეულებრივი (პრეზიდენტის მიერ ვეტოს
გამოყენების უფლება), ისე განსაკუთრებული (კონგრესის მიერ პრეზიდენტის იმპიჩმენტის პროცედურა)
პრეროგატივებისაგან.ისინი ერთობლივად თითოეული შტოს წევრებისათვის „აუცილებელი
კონსტიტუციური საშუალებებია“ სხვა შტოების მიერ მის კომპეტენციებში ექსპანსიისთვის წინააღმდეგობის
გასაწევად. „კერძო ინტერესი უნდა დაუკავშირდესინსტიტუტის კონსტიტუციურ უფლებებს“. დამფუძნებლები
ადამიანის ბუნების სიკეთისა და ზნეობრივი სრულყოფისადმი მისიმიდრეკილების მიმართ ერთგვარ
სკეპტიციზმს გამოხატავდნენ. ჰამილტონის მიხედვით, „ადამიანები ამბიციურები, შურისმაძიებელნი და
ხარბები“ არიან. მედისონიეთანხმებოდა და უფრო მკვეთრადაც კი გამოხატავდა ამ აზრს:შესაძლოა
ადამიანის ბუნებაზე მსჯელობიდან გამომდინარეობს, რომ ამგვარიმექანიზმები (შეკავება და
გაწონასწორება) აუცილებელია ძალაუფლების გადამეტების გასაკონტროლებლად.
 საპრეზიდენტო სისტემა - შეერთებული შტატების მმართველობას ხშირად საპრეზიდენტო სისტემას
უწოდებენ, ვინაიდან აღმასრულებელი ხელისუფლების მეთაური კონგრესის წევრებისაგან
დამოუკიდებლად და ცალკე ირჩევა. სისტემა ძალაუფლების დანაწილებითხასიათდება, რომლის
ფარგლებშიც საკანონმდებლო, აღმასრულებელი და სასამართლო შტოები შესაბამისი
უფლებამოსილებების და ვალდებულებების განხორციელებისთვის ცალ-ცალკე არიან პასუხისმგებელნი
ამომრჩეველთა სხვადასხვა ჯგუფის წინაშე. მმართველობა ფორმალურად სხვადასხვა ფუნქციური
ჩარჩოსმიხედვითაა ჩამოყალიბებული. ვინაიდან ყოველი მმართველობისთვის სავალდებულოა კანონების
ფორმულირება, აღსრულება და ინტერპრეტირება, ლოგიკურია,რომ ამათგან პირველი ფუნქციის
შესასრულებლად საჭიროა შეიქმნას საკანონმდებლო ორგანო (წესების შემუშავება), მეორე ფუნქციისთვის -
აღმასრულებელიხელისუფლება (წესების გამოყენება და დანერგვა) და მესამე,
ზედამხედველობისფუნქციისათვის - სასამართლო ხელისუფლება (წესების განმარტება და
ინტერპრეტაცია).მსგავსი მოწყობის ლოგიკამ არ იცის არც პოლიტიკური და არც გეოგრაფიულისაზღვრები.
 ძალაუფლების დანაწილება - შეერთებული შტატების კონსტიტუცია ხელისუფლების ყოველ შტოს
სპეციფიკურ ამოცანებს აკისრებს. მაგალითად, კონგრესს მინიჭებული აქვს ე.წ. ხაზინადარის ძალაუფლება.
პრეზიდენტი წარადგენს წლიური ბიუჯეტის პროექტს დაცდილობს მიზნობრივი დაფინანსების შესახებ
კონგრესის გადაწყვეტილებებზეგავლენა მოახდინოს, მაგრამ სახელისუფლებო ხარჯებზე საბოლოო
სიტყვისუფლება მაინც კონგრესს რჩება. აღმასრულებელ ხელისუფლებაზე ასეთი მძლავრიშეზღუდვის
მექანიზმი სხვა საპრეზიდენტო დემოკრატიებში ფართოდ არაა დანერგილი, და ასეთ შემთხვევაში,

36
ჩვეულებრივ, ბიუჯეტის ხარჯვითი ნაწილისდაგეგმვასა და დამტკიცებაში საბოლოო სიტყვა ხელისუფლების
აღმასრულებელშტოს ეკუთვნის, შემოსავლებისა და ბეგარა-მოსაკრებლების შესახებ გადაწყვეტილებების
საბოლოო ინსტანციად კი საკანონმდებლო ორგანო რჩება.
ძალაუფლების დანაწილების ამერიკულ მოდელში არის გარკვეული სფეროები, რომლსაც
ძალაუფლებას სხვადასხვა შტო ერთობლივად ახორციელებას. მაგალითად, მსგავსი გამჭოლი და
ურთიერთგადამკვეთი პასუხისმგებლობებით „ომისგამოცხადების“ უფლება ხასიათდება. კონგრესს აქვს
იმის უფლება, რომ შეკრიბოსდა შეინახოს არმია (თუმცა, კონსტიტუცია ამ უფლების გამოყენებას კონგრესს
ორწლიანი ვადით განუსაზღვრავს), საჭირო რესურსებით უზრუნველყოს და ზედამხედველობა გაუწიოს
სამხედრო ფლოტს, შექმნას შეიარაღებული ძალების მარეგულირებელი წესები და, რაც მთავარია,
გამოაცხადოს ომი. თუმცა, ამავდროულად,კონსტიტუცია შეიარაღებული ძალების მთავარსარდლად
პრეზიდენტს აცხადებს.შესაბამისად, გამოცხადებული თუ გამოუცხადებელი ნებისმიერი
მნიშვნელოვანისამხედრო აქცია ხელისუფლების ორივე შტოს თანამშრომლობას მოითხოვს. ზოგადად,
ურთიერთქმედების ეს ტიპი მსგავსი ინსტიტუტების მქონე სხვა ქვეყნებშიცააგადაღებული, მაგრამ
შეიარაღებულ ძალებზე სამოქალაქო კონტროლი, როგორცპრინციპის, ისე პრაქტიკის სახით, არსად ისე
მყარად არაა დაფუძნებული, როგორცშეერთებულ შტატებში. შესაბამისად, ბევრ საპრეზიდენტო სისტემაში
კრიზისისპერიოდში სამხედრო გადატრიალების ალბათობა დემოკრატიისთვის პრინციპულსაფრთხეს
ქმნის.
გარდა იმისა, რომ სამი შტოს წევრები სხვადასხვა ამოცანის შესრულებას ემსახურებიან და სხვადასხვა
გზით ჭრიან მათ, ისინი სხვადასხვა ვადითა და სხვადასხვაამომრჩევლის მიერ არიან არჩეულნი.
კონსტიტუციისა და მისი შესაბამისი შესწორების მიხედვით, პრეზიდენტი ყოველ ოთხ წელიწადში ერთხელ
უნდა ირჩეოდესდა ერთსა და იმავე პირს ორ ვადაზე მეტად თანამდებობის დაკავება არ შეუძლია.მხოლოდ
პრეზიდენტი და ვიცე-პრეზიდენტი არიან მთავრობის უმაღლესი თანამდებობის პირები, რომელთაც
ძალაუფლების მანდატი სრულიად სახელმწიფოელექტორატის მიერ გადაეცემათ. ამის საპირისპიროდ,
კონგრესში არჩეული წარ­მომადგენლები კონკრეტული ოლქის (შტატის შიდა ერთეულის)
ელექტორატისგანიღებენ მანდატს ორი წლით. სენატორები წარმოადგენენ შტატს და თანამდებობასექვსი
წლის ვადით იკავებენ. უმაღლესი სასამართლოს მოსამართლეები (და ყველასხვა ფედერალური
მოსამართლე) არ არიან არჩეულნი, მათ ნიშნავს პრეზიდენტისენატის თანხმობის საფუძველზე.
დამფუძნებლები განსაკუთრებულ მნიშვნელობას ანიჭებდნენ დანიშვნის ამ სახეს, ვინაიდან მიაჩნდათ, რომ
მიუკერძოებელისამართლის აღსრულებისთვის საჭიროა სასამართლო თავისუფალი იყოს პოლიტიკური
ზეწოლისგან. მოსამართლის თანამდებობა არჩევითი რომ ყოფილიყო,მისი მოპოვებისა და
შენარჩუნებისათვის კანდიდატები პოლიტიკურ ჯგუფებთანალიანსებში ან ფარულ გარიგებებში
შევიდოდნენ, რაც კანონის ინტერპრეტაციაში გარკვეული ჯგუფური და კერძო ინტერესების ასახვის გამო,
სამართლიანობისპრინციპს დააზარალებდა.
ამა თუ იმ თანამდებობის დაკავების ვადა სხვადასხვა ქვეყანაში სხვადასხვაგვარადაა განსაზღვრული,
თუმცა ოთხწლიანი ვადა თითქმის ყველგან სტანდარტია.მაგალითად, რუსეთსა და ბრაზილიაში ამ
თვალსაზრისით შეერთებული შტატებისანალოგიური სურათია: პრეზიდენტს ოთხი წლით ირჩევენ და მას
შეუძლია ვადისგასვლისთანავე ისევ იყაროს კენჭი ამ თანამდებობაზე. ამის საპირისპიროდ, მექსიკასა და
ნიგერიაში პრეზიდენტებს ექვსწლიანი ვადით ირჩევენ, მაგრამ ხელმეორედარჩევის უფლება არ აქვთ.
ბოლო დრომდე, საფრანგეთის პრეზიდენტს, ხელმეორედარჩევის შესაძლებლობით, შვიდწლიანი ვადით

37
ირჩევდნენ (2000 წელს ვადა ხუთწლამდე შემცირდა). ბევრ საპრეზიდენტო სისტემაში ქვეყნის მთავრობის
უმაღლეს თანამდებობის პირს გაცილებით მეტი ძალაუფლება აქვს საკანონმდებლო ორგანოსთან
მიმართებაში, ვიდრე ეს შეერთებულ შტატებშია.როგორც ზემოთ აღვნიშნეთ, შეერთებული შტატების
კონსტიტუციის მიხედვით, ხელისუფლების არც ერთ შტოს არა აქვს უფლება დომინირებდეს სხვაზე.
ძალაუფლება განაწილებულია და გარკვეულწილად მისი ერთიანად მოცვაშეუძლებელიცაა. მსგავსი
პოლიტიკური მოწყობის პირობებში გასაკვირი არაა, რომშეერთებული შტატების პოლიტიკა პოლიტიკური
კამათითა და გავლენისათვისბრძოლით ხასიათდება, განსაკუთრებით პრეზიდენტსა და კონგრესს
შორისურთიერთობაში. მსგავსი პოლიტიკური ურთიერთობების ტიპი შეინიშნება სხვაქვეყნების
პრეზიდენტებსა და პარლამენტებს შორისაც. თუმცა, სხვა ქვეყნებისპრეზიდენტებს პარტიებთან და
პარლამენტებთან ბრძოლისთვის აქვთ ისეთი „იარაღი“, რაც შეერთებული შტატების პრეზიდენტს აშკარად
არ გააჩნია.
 რასტოუს თეორიის მიხედვით, დემოკრატიზაციის პროცესის დაწყებისათვის აუცილებელ წინაპირობას
წარმოადგენს ეროვნული ერთობის არსებობა - პოტენციური დემოკრატიის მოქალაქეთა მნიშვნელოვან,
დიდ უმრავლესობას არა აქვს არავითარი ეჭვი და/ან არ ორჭოფობს იმასთან დაკავშირებით, თუ რომელ
პოლიტიკურ ერთობას მიეკუთვნება იგი. ეს გამორიცხავს იმ სიტუაციებს, როდესაც არსებობს შერწყმისაკენ
სერიოზული პრობლემა, როგორც ეს ხდებოდა მრავალ ევროპულ ქვეყანაში. დემოკრატია არის სისტემა
დროებითი უმრავლესობის მმართველობისა. იმისათვის, რომ შესაძლებელი გახდეს მმართველთა
შემადგენლობისა და პოლიტიკური კურსის თავისუფალი ცვლა, სახელმწიფოს საზღვრები მყარი უნდა იყოს,
ხოლო მოქალაქეთა შემადგენლობა - მუდმივი; ხალხს არ შეუძლია გადაწყვიტოს, ვიდრე არ
გადაწყვეტილა, ვინ არის ხალხი.
საკუთრივ დემოკრატიზაციის პროცესი მოიცავს სამ ფაზას:
მოსამზადებელი ფაზა - ეროვნული ერთობის არსებობის შემთხვევაში, დემოკრატიზაციის პროცესი იღებს
ბიძგს ხანგრძლივი და დაუსრულებელი ბრძოლის მეშვეობით. იმისათვის, რომ პოლიტიკურმა ბრძოლამ
მიიღოს ხსენებული თვისებები, მისი მონაწილენი უნდა წარმოადგენდნენ მყარ საზოგადოებრივ ძალებს,
ჩვეულებრივ, სოციალურ კლასებს. ხოლო საკითხებს, რომელთა გარშემოც მიმდინარეობს ბრძოლა,
მხარეთათვის პირველხარისხოვანი მნიშვნელობა უნდა ჰქონდეთ. ასეთი ბრძოლა, უფრო ხშირად, იწყება
ახალი ელიტების გამოჩენასთან ერთად, რომელნიც წარუძღვებიან აღმდგარი, ადრე დაჩაგრული და
ხემძღვანელობაშიარამონაწილე სოციალური ჯგუფების შეთანხმებულ ქმედებებს. თუმცა ბრძოლა
შესაძლოა გაგრძელდეს იმ დრომდე, ვიდრე მხარეები არ დაიღლებიან, საკითხები არ დაკარგავს თავის
აქტუალობას და პროცესის მიმდინარეობისას არ წარმოიშობა დემოკრატიული გადაწყვეტა; ან ერთ-ერთმა
ჯგუფმა შესაძლოა მოახერხოს ოპონენტის განადგურება. ამგვარად, პროცესი შესაძლებელია შეჩერდეს და
ეს ყველაზე ადვილად შესაძლოა მოხდეს მოსამზადებელ ფაზაზე.
გადაწყვეტილების მიღების ფაზა - არჩევანი. გადაწყვეტილების ალტერნატიული არჩევანი შესაძლებელია
იყოს დიქტატურა, უცხოური ბატონობა, რბილი ავტოკრატია ან სხვა. ასევე შესაძლებელია გაგრძელდეს
მოსამზადებელი ფაზაც. დემოკრატიის სასარგებლოდ გადაწყვეტილება წარმოიქმნება რამდენიმე ძალის
ურთიერთქმედების შედეგად. ყველა შემთხვევაში დემოკრატია გაცნობიერებული გადაწყვეტილების
შედეგია, რომელიც მიიღება, სულ მცირე, პოლიტიკური ხელმძღვანელობის მხრიდან.
მიჩვევის ფაზა - კონკურენტული პროცესი. ამ პროცესში უპირატესობას იღებენ ისინი, ვინც ახორციელებს
საკუთარი დაპირების რაციონალიზაციას, და კიდევ უფრო დიდ უპირატესობას იმას, ვისაც მართლა

38
გულწრფელად სჯერა მისი. ესაა პროცესი, მიმართული შიდაჯგუფური კონფლიქტების გადაწყვეტისკენაც.
მოკლედ, რასტოუს მოდელი მოიცავს რამდენიმე კომპონენტს: 1. აუცილებელია არსებობდეს ეროვნული
ერთობის გრძნობა 2. უნდა არსებობდეს სერიოზული შიდა კონფლიქტი 3. უნდა მოხდეს დემოკრატიული
წესების შეგნებულად მიღება 4. პოლიტიკოსებიც და ამომრჩეველიც უნდა შეეჩვიოს ამ წესებს. ხსენებული
კომპონენტები უნდა ჩამოყალიბდნენ ცალ-ცალე, რიგის მიხედვით. მოდელი გვთავაზობს ასეთი
თანმიმდევრობის ერთ-ერთ მაგალითს, რომელსაც საფუძვლად უდევს ეროვნული ერთობა, რომელიც
შემდეგ ბრძოლის, კომპრომისის და შეჩვევის ფაზების მეშვეობით დემოკრატიაში გადაიზრდება.
დემოკრატიის საფუძველს არ წარმოადგენს მაქსიმალური კონსენსუსი, არამედ შუალედური პოზიცია
არსებულ წესებსა და შეურიგებელ ბრძოლას შორის. დემოკრატია მმართველობის ის ფორმაა, რომელიც
სამართლიან ძალაუფლებას იღებს მის მიერ მართულთა მინიმუმ ნახევრისაგან.
 შმიტერი - „ოცდახუთწლიანი კვლევა - 15 შედეგი“
1. დადასტურდა, რომ დემოკრატიზაციის განხორციელება გაცილებით უფრო ადვილი მისაღწევია
თანამედროვე ისტორიულ კონტექსტში, ვიდრე ეს თავდაპირველად ჩანდა;
2. დემოკრატიზაცია უფრო მარტივი აღმოჩნდა, ვიდრე მოველოდი, მაგრამ - ნაკლებად შედეგიანი;
3. დემოკრატიზაცია უფრო მარტივი აღმოჩნდა, ვიდრე ველოდი, სწორედ იმიტომ, რომ ნაკლებად
მნიშვნელოვანი შედეგების მქონე აღმოჩნდა, ვიდრე მოველოდი;
4. რეალურად არსებული დემოკრატია იმედგაცრუების მომტანი აღმოჩნდა როგორც სავარუდო
ბენეფიციარებისთვის, ისე ჩვენთვის, აკადემიური წრეებისთვის.
5. რეალურად არსებული დემოკრატია შეიძლება განსაკუთრებულად იმედგაცრუების მომტნი
აღმოჩნდეს იქ, სადაც ის ახლად დამკვიდრებულია, მაგრამ არ ჩანს, რომ ეს უარყოფითი დამოკიდებულება
რაიმე საფრთხეს უქმნიდეს მას;
6. დემოკრატიზაცია შეიძლება განსხვავებული იყოს „პოსტავტორიტარული“ პოლიტიკური
სივრცეებისთვის, მაგრამ არა იმ სახით, როგორც ამას სპეციალისტები წინასწარმეტყველებდნენ;
7. ძველი სახელისუფლებო ელიტასა და ოპოზიციურ ჯგუფებს შორის დადებულმა შეთანხმებებმა,
როგორც ჩანს, იქონია გარკვეული ეფექტი მცირე და საშუალო დროითი მონაკვეთების განმავლობაში,
თუმცა მათი ხანგრძლივი ეფექტურობა უფრო საეჭვო ჩანს;
8. პოლიტიკური პარტიები თავიანთ არსებობას ამართლებენ მაშინაც კი, როცა, როგორც წესი,
უმნიშვნელო როლს ასრულებენ ტრანზიციის განხორციელებაში, მაგრამ მათ ნაკლები წვლილი შეიტანეს
დემოკრატიული სტაბილურობის მიღწევაში, ვიდრე მათგან მოელოდნენ;
9. ლიტერატურაში დემოკრატიული ტრანზიციისა და კონსოლიდაციის შესახებ სამოქალაქო
საზოგადოება აღწერილია, როგორც ძალიან დადებითი და მნიშვნელოვანი რამ, თუმცა ეს შეიძლება იყოს
არაერთგვაროვანი სიკეთე;
10. პარლამენტარიზმი, დეცენტრალიზაცია (ფედერალიზმი), შეკავება და შეწონასწორება
(ჰორიზონტალური დაქვემდებარება) მიჩნეული იყო წარმატებული კონსოლიდაციის ჯადოსნურ
ინგრედიენტებად, მაგრამ ბევრმა ქვეყანამ სხვა ტიპის ინსტიტუციები აირჩია და ანალოგიურ შედეგს მიაღწია;
11. დემოკრატიის ყველა ეკონომიკურ და კულტურულ წინაპირობასა და წინამძღვარს შორის ყველაზე
დიდი ყურადღება უნდა მიექცეს იმის საჭიროებას, რომ პირველ ყოვლისა ეროვნულ იდენტურობასა და
საზღვრებზე მოხდეს შეთანხმება;

39
 12. მიუხედავად ნეოლიბერალური ენთუზიაზმისა, პრივატიზაციის გამო დემოკრატიზაცია
კვლავინდებურად ეყრდნობა ისეთ პოლიტიკურ ერთეულს, რომელიც უფლებაუნარიანია მიმართოს ძალის
ლეგიტიმურ გამოყენებას და ცხოვრებაში გაატაროს კოლექტიური გადაწყვეტილებები გარკვეული
ტერიტორიის შიგნით, ანუ სახელმწიფოში;
13. ლიბერალიზცია შეიძლება უმრავლეს შემთხვევაში წინ უსწრებდეს დემოკრატიზაციას, მაგრამ იგი სულ
უფრო ნაკლებად და ნაკლებად განსაზღვრავს დემოკრატიზაციის შედეგებს;
14. დემოკრატიზაცია საჭიროებს არა მხოლოდ მოყვარულ მოქალაქეებს, არამედ პროფესიონალ
პოლიტიკოსებსაც;
15. საერთაშორისო კონტექსტი გაზრდილი მნიშვნელობის დეტერმინანტი გახდა ტრანზიციისთვის,
როგორც დროის, ისე მოდელისა და შედეგების თვალსაზრისით.

 აშშ-ს და დიდი ბრიტანეთის პოლიტიკური სისტემები

 საკანონმდებლო ხელისუფლება აშშ-სა და დიდ ბრიტანეთში
მსგავსება - პარლამენტი ორივე სისტემაში უფლებამოსილია მიიღოს ან „ჩააგდოს“ ესა თუ ის კანონი.
დაამტკიცოს მინისტრები და ასევე ორივე მათგანს შეუძლია მოითხოვოს ან მოიკვლიოს ინფორმაცია
უმაღლესი აღმასრულებლისა და კაბინეტის წევრების შესახებ.პარლამენტი ორივე ქვეყანაში წარმოადგენს
ფორუმს, სადაც წყდება ქვეყნის უმნიშვნელოვანესი საკითხები.
განსხვავება - ბრიტანეთში პარლამენტი სუვერენული ორგანოა და როგორც ამბობენ, პარლამენტს
შეუძლია ყველაფრის კეთება,რაც " ბუნებრივად შეუძლებელი არ არის." მას შეუძლია მიიღოს ის კანონი,
რომელის სურს და სხვა არცერთ ორგანოს აქვს შეწინააღმდეგების უფლება. დიდ ბრიტანეთს არ გააჩნია
დაწერილი კონსტიტუცია.აშშ-ს აქვს დაწერილი კონსტიტუცია და მას კონგრესზე წინ აყენებს. გარდა ამისა,
აშშ-ს სასამართლოს აქვს უფლება ჩაერიოს კონგრესის გადაწყვეტილებაში და უკვე მიღებული კანონი
"ჩაძიროს" ან არაკონსტიტუციურად გამოაცხადოს.
 საკანონმდებლო შტოს დამოუკიდებლობა - აშშ-ში სენატორებსა და წარმომადგენლობითი პალატის
წევრებს პიროვნული ფაქტორის გათვალისწინებით ირჩევენ და ამ პროცესში პარტია არ თამაშობს დიდ
როლს.პარტიებს არ აქვთ ძალა მკაცრი კონტროლი განახორციელონ. შესაძლებელია ერთ პალატაში
ერთი პარტია დომინირებდეს, მეორეში - მეორე. კონგრესმენები არიან ორიენტირებული ლოკალურ და
არა ფართო მასშტაბის საკითხებზე. მათ ირჩევენ კონკრეტულ შტატსა და ოლქში, რათა აღმოფხვრან
ადგილობრივი პრობლემები. „ყველა პოლიტიკა ადგილობრივია“. კანდიდატებს დაფინანსებასა და
მხარდაჭერისთვის სჭირდებათ გავლენიანი ინტერეს-ჯგუფები. თუმცა, ვაშინგტონში ნებისმიერი პოლიტიკა,
რაც არ უნდა „ადგილობრივი“ იყოს, ფინანსდება პოლიტიკურ ქმედებათა კომიტეტის და არა შიდა
რესურსების მიერ.
 სტრუქტურული სირთულე - დიდი ბრიტანეთის პარლამენტის თემთა პალატაში 6 მუდმივი კომიტეტია,
რომელიც აერთიანებს 20-50 დეპუტატს. არ გააჩნია სპეციალიზაცია ანუ - კანონპროექტებს განიხილავს
თემატიკის მიხედვით.
 კომიტეტებს არ შეუძლიათ:
1. დანიშნონ და მოიწვიონ სპეციალური მოსმენები;
2. მოითხოვონ ექსპერტიზა;
შეუძლიათ ლინგვისტური და ტექნიკური ცვლილებების შეტანა. ამიტომ მათი მუშაობა ტრივიალურია.

40
დიდი ბრიტანეთის პარლამენტის ანგარიშვალდებულების გამოხატვის მექანიზმია „შეკითხვის საათი“, სადაც
მინისტრები პასუხობენ პარლამენტარების კითხვებს.
 აშშ-ს კონგრესის სენატსა და წარმომადგენლობით პალატაში 15-ზე მეტი მუდმივი კომიტეტია
(გააჩნიათ ქვეკომიტეტებიც). მათ შეუძლიათ:
1. დანიშნონ მოსმენები და მოიწვიონ მოწმეები;
2. მოითხოვონ ექსპერტიზა;
მონიტორინგს ახორციელებენ ის კონგრესმენები, რომელთაც შესაბამისი რაოდენობის კადრები ჰყავთ.
 საკანონმდებლო და აღმასრულებელი ფუნქციების შეკავშირება - აშშ-ში პრეზიდენტს აქვს
ნაციონალური სახალხო მანდატი. ის არის უმაღლესი ხელისუფალი, თუმცა კონგრესს გააჩნია შემდეგი
უფლებები:
1. კონგრესის ორივე პალატამ უნდა დაამტკიცოს აღმასრულებელი ხელისუფლების წარმოდგენილი
შემადგენლობა;
2. წყვეტს მაღალი თანამდებობის პირების დანიშვნის საკითხს;
3. თუ აღმასრულებელი ხელისუფლების ორგანოს რომელიმე პირის მოქმედება იწვევს ეჭვს ან
წინააღმდეგობრივია, კონგრესს გააჩნია მაკონტროლებლის ფუნქცია და შეუძლია მოითხოვოს მათი
სასამართლო დაკითხვა.ბრიტანეთის პარლამენტს შეუძლია აღმასრულებელი ხელისუფლების დათხოვნა,
აშშ-ს კონგრესს არ შეუძლია უნდობლობა გამოუცხადოს მთავრობას და დაითხოვოს.
 აღმასრულებელი ხელისუფლება
აშშ - მთავრობის მეთაური - პრეზიდენტი. ყველა უფლებამოსილება მისია, მთავარი ბერკეტები მას აქვს.
გარდა ამისა, მისი იმპიჩმენტის პრეცენდენტიც არ არსებობს. მისი მმართველობის ვადა მკაცრადაა დაცული
და უკმაყოფილების შემთხვევაშიც არ ტოვებს პოსტს. იგი ასევე არჩეულია საერთო ეროვნულ არჩევნებში.
კაბინეტის წევრების ვალდებულება ძირითადად ადმინისტრაციული და საკონსულტაციო ხასიათისაა.
პრეზიდენტს შეუძლია დამოუკიდებლად მიიღოს გადაწყვეტილება.პრეზიდენტი არის მხედართმთავარი,
მთავარი დიპლომატი და მთავარი კანონმდებელი.
დიდი ბრიტანეთი - ფუნქციები გადანაწილებულია პრემიერ-მინისტრსა და მონარქს შორის. მას არ ირჩევენ
არჩევნების გზით, არამედ ნიშნავენ, შესაბამისად, მისი ლეგიტიმურობა ნაკლებია. პრემიერი მუშაობს
კაბინეტის წევრებთან ერთად, ამიტომ გადაწყვეტილებებს იღებს კოლექტიურად და არა
დამოუკიდებლად.პარლამენტს შეუძლია პრემიერის გადაყენება, თუ ვერ მოიპოვა თემთა პალატის
მხარდაჭერა ან სახალხო კმაყოფილება.
ერთ შემთხვევაში აღემატება პრემიერის უფლებები პრეზიდენტისას. ორივე მათგანი პარტიის ლიდერია,
მაგრამ აშშ-ში პარტია იმდენად დეცენტრალიზებულია, რომ პრეზიდენტს მასზე დიდი გავლენის მოხდენა არ
შეუძლია. ბრიტანეტში კი პირიქით, პარტიაში პრემიერი შეუზღუდავ ძალაუფლებას ფლობს და მისი
მეშვეობით მოქმედებს.
 სასამართლო სისტემა
საერთო - აშშ-საც და დიდ ბრიტანეთსაც გააჩნია ე.წ საერთო სამართლის ტრადიცია. საერთო სამართალი
ემყარება მოსამართლეთა გადაწყვეტილებებს, ნაცვლად წერილობითი კანონმდებლობით
გათვალისწინებული ნორმებისა.
 მოსამართლეთა შერჩევა
დიდი ბრიტანეთი - სტუდენტი ჯერ ხდება სოლისიტორი, შემდეგ ბარისტერი. იმისათვის, რომ ადამიანი

41
 გახდეს მოსამართლე საჭიროა:
1. უმაღლესი კვალიფიკაცია სამართლის სკოლიდან;
2. გამოცდილება;
აშშ - სასამართლო კომპლექტდება პოლიტიკური პრინციპებით.აქაც შეიძლება დაინიშნოს ადამიანი
მოსამართლედ პრესტიჟული სკოლისა და გამოცდილების წყალობით, მაგრამ უფრო ხშირად ეს პოსტი
შეიძლება ადამიანს მიენიჭოს დამსახურების მიხედვით ჯილდოს სახით, ან ძლევამოსილი კონგრესმენისა
თუ ხელმძღვანელის ინტერესების დასაკმაყოფილებლად.
 ფედერალური სასამართლოები უნიტარულთან მიმართებაში
აშშ - 51 სასამართლო სისტემა. ფედერალური სასამართლო განიხილავს იმ საქმეებს, რომელშიც ერთ
მხარეს წარმოადგენს ფედერალური ხელისუფლება ან მიესადაგება ფედერალური კანონი.ფედერალური
სასამართლო იყოფა ქვესისტემებად:
1. საოლქო სასამართლო - სადაც იწყება საქმის განხილვა;
2. სააპელაციო სასამართლო - აპელაციის საფუძველზე განიხილავს საოლქო სასამართლოს მიერ
წარმოებულ საქმეს;
3. უზენაესი სასამართლო - უმაღლესი ინსტანციის სასამართლო, რომლის გადაწყვეტილებაც აღარ
საჩივრდება.
ე.ი არსებობს 1 ფედერალური და 50 შტატის სასამართლო, სადაც იგივე ქვესისტემებია. ისინი არ არის
განცალკევებული, რადგან აშშ-ს უზენაესი სასამართლო ხშირად განიხილავს შტატის უზენაესი
სასამართლოდან წამოსულ საქმეებს. ბრიტანული სასამართლო სისტემა უფრო სწორხაზოვანია.
 სასამართლო გადასინჯვა (კონტროლი) - მთავარი განსხვავება ამ ორ ქვეყანას შორის სწორედ აქ
იკვეთება. სასამართლო კონტროლი ნიშნავს - თვალი ადევნოს და კანონგარეშედ გამოაცხადოს
საკანონმდებლო და აღმასრულებელი ორგანოების საქმიანობა.
აშშ - როგორც ფედერალურ, ისე შტატის სასამართლოს აქვს უფლება გადასინჯოს სხვა ორგანოების
საქმიანობა და განიხილოს მათი აქტები.ფედერალური განიხილავს - ფედერალურ კონსტიტუციასთან
მიმართებაში.შტატის განიხილავს - შტატის კონსტიტუციასთან მიმართებაში.ამ უფლებას ხელს იწყობს
როგორც დაწერილი კონსტიტუცია, ისე სახელმწიფოს ფედერალური მოწყობა.
დიდი ბრიტანეთი - ბრიტანეთის სასამართლოს არ აქვს უფლება პარლამენტის გადაწყვეტილებები
შეცვალოს. მათ მხოლოდ შეუძლიათ კანონმდებლებს მიუთითონ , თუ გარკვეულ წესს დაარღვევენ.
აშშ-ს უზენაესი სასამართლო დაცულია პოლიტიკური გავლენისგან. ხოლო დიდ ბრიტანეთში სასამართლო
ხელისუფლებას სათავეში უდგას კაბინეტის წევრი-ლორდი კანცლერის სტატუსით, რომელიც ასევე არის
ლორდთა პალატის თავმჯდომარე.

 გერმანია
ორი მოვლენა:1. ნაციონალ-სოციალისტური ტოტალიტარიზმის დამანგრეველი გამოცდილება და მეორე
მსოფლიო ომში ტოტალური სამხედრო მარცხი; 2. 1945 წლიდან ბიპოლარული საერთაშორისო სისტემის
ჩამოყალიბება. ამ ორი მოვლენის შედეგი - 1945 წელს გერმანიის გაყოფა, მისი გარე საზღვრების ხელახალი
დადგენა და 1949 წელს ორი გერმანული სახელმწიფოს შექმნა დამარცხებული გერმანიის რაიხის
დარჩენილს ტერიტორიაზე. ამ პერიოდში, 1949-89 წლებში, ლიბერალური დემოკრატიული რეჟიმი
არსებობდა გერმანიის ფედერაციულ რესპუბლიკაში, ხოლო აღმოსავლეთით გერმანიის დემოკრატიული
42
რესპუბლიკა რჩებოდა ვარშავის პაქტის წევრად, ანუ სსრკს ხელმძღვანელობის ქვეშ. თანამედროვე
გერმანიამ ჩამოყალიბება დაიწყო მე-19 საუკუნის ბოლოს.
 ფედერაციული რესპუბლიკა: გერმანია არის საპარლამენტო სისტემა ფედერალური მთავრობით,
რომელიც პასუხისმგებელია ბუნდესტაგის წინაშე (არჩეული ნაციონალური პარლამენტი), გერმანია ასევე
არის ფედერაციული რესპუბლიკა, სადაც თექვსმეტი ფედერალური მიწა სარგებლობს გადამწყვეტი
ავტონომიური უფლებით, მაგალითად პოლიცია, განათლება, კულტურა, ადგილობრივი მთავრობა და ა.შ.,
ასევე მას აქვს მნიშვნელოვანი უფლებები ნაციონალური პოლიტიკის შემუშავებაში.
რაც შეეხება ფედერალურ პრეზიდენტს, მას მოქალაქეები არ ირჩევენ, არამედ ბუნდესტაგის საგანგებლო
ფედერალური ასამბლეა. პრეზიდენტს ირჩევენ ხუთი წლის ვადით და იგი განიხილება,როგორც
სახელმწიფოს საპატიო მეთაური. იგი არ სარგებლობს იმხელა უფლებამოსილებით, რომ შევადაროთ
საფრანგეთის პრეზიდენტის უფლებამოსილებებს მეხუთე რესპუბლიკის დროს ან სხვა. მას ენიჭება
მედიატორის როლი ერთადერთ შემთხვევაში:როცაღრმა სამთავრობო კრიზისია და ბუნდესტაგს არ
შეუძლია ფედერალური კანცლერის არჩევა.
„ვაიმარის რესპუბლიკაში“ პრეზიდენტს ირჩევდა მოსახლეობა, მათ ჰქონდათ მეტი უფლლებები, მათ იმის
უფლება ჰქონდათ,რომ მთავრობის მეთაურები გადაეყენებინათ ან დაენიშნათ,ასევე შეეძლოთ
პარლამენტის დაშლა. სწორედ ძლიერი პრეზიდენტის არსებობა შეზღუდული უფლებების მქონე რაიხის
კანცლერთან მიიჩნევა ვაიმერის რესპუბლიკის საპარლამენტო დემოკრატიის მარცხის ხელშეწყობად.,
აღნიშნული გამოცდილების ამსახველია სწორედ ფედერალური კანცლერის აშკარა დომინანტობა ამჯერად.
ფედერალურ კანცლერს აქვს უფლება პარლამენტარებისთვის ნდობის კენჭისყრის მოთხოვნა,თუ იგი აგებს
ნდობის კენჭისყრას, მას შეუძლია, რომ პრეზიდენტს მოსთხოვოს ბუნდესტაგის დაშლა.
სწორედ იმიტომ, რომ კანცლერი განიხილება ძლიერ ობიექტად, ხშირად გერმანიას ავტორები უწოდებენ
„საკანცლერო დემოკრატიად“, ეს იმიტომ ხდება, რომ კანონი მას ანიჭებს მთავრობის ძირითაადი
პოლიტიკური მიმართულებების განსაზღვრის უფლებას. , ბუნდესტაგის წინაშე იგი სრულ პასუხისმგებლობას
იღებს, ასევე აღსანიშნავია ის, რომკანცლერს ბიუროკრატიული რესურსი აქვს და ეს რესურსი მას ეხმარება
სამინისტროების გაკონტროლებაში.არსებობს ფედერალური მთავრობის მუდმივი წესი, რომლის
თანახმადაც მინისტრები ვალდებულნი არიან კანცლერს ინფორმაცია მიაწოდონ საკუთარი სამინისტროების
მიერ გატარებული პოლიტიკის შესახებ. მიუხედავად ამ ყველაფრისა, არასწორია კანცლერის
მნიშვნელობისა და ფუნქციების გადაჭარბებით მოხსენიება გერმანიაში,ვინაიდან კანცლერი მოქმედებს
ფედერალური სისტემის შეზღუდვების ქვეშ. კანცლერს არ აქვს შეუზღუდავი უფლებები, მაგალითად
მინისტრის გვერდის ავლისა სამინისტროს საქმიანობაში პირდაპირი ჩარევის უფლება არ აქვს.
 საარჩევნო სისტემა და პარტიული სისტემა - ხშირად გერმანიის საარჩევნო სისტემას განიხილავდნენ
პროპორციული სისტემის არქიტიპად. ბუნდესტაგი არის არჩეული 4 წლის ვადით.თითოეულ ამომრჩეველს
აქვს ორი ხმა, პირველი ოლქის კანდიდატისთვის, მეორე- ფედერალური მიწისთვის დადგენილი სიისთვის,
აღნიშნულში ხმის მიცემა მიმდინარეობს ერთ-ერთი პარტიის გარშემო. საგულისხმოა, რომ ამგვარი
სისტემით ადგილი აქვს „ხმის გაყოფას“ ამომრჩევლებში, რაც მათ საშუალებაას აძლევს რომ ერთი ხმა
მისცეს ოლქის კანდიდატს, მეორე კი შესაძლოა სრულიას სხვა პარტიას მისცეს. ამომრჩევლები ამას იყენებენ
საკუთარი პრეფერენციების გამოსახატავად ერთერთ დიდ პარტიასა და პატარას შორის. აღსანიშნავია, რომ
გერმანული სისტემა აბსოლიტურად პროპორციული არ არის და იგი წარმოგვიდგება დისკრიმინაციულად

43
ახალი და პატარა პარტიების მიმართ. ასევე საკმაოდ მნიშვნელოვანი დარღვევა პროპორციული სისტემისა
გახლავთ ის, რომ მას აქვს 5 პროცენტიანი ბარიერის შემზღუდველი პირობა.
 კონტროლის და ბალანსის სისტემა
1) მას ახასიათებს ძლიერი ინსტიტუციური კონტროლი პარლამენტსა და მთავრობებზე, მნიშვნელოვანი
ელემენტია ამ ყველაფრის ფედერალური საკონსტიტუციო სასამართლო, მას აქვს ფართო
უფლებამოსილებები, მოსამართლეები ინიშნებიან 12 წლიანი მანდატით ან საპენსიო ასაკამდე (68 წლამდე).
ბუნდესტაგი ირჩევს 16 დან 8 მოსამართლეს, დანარჩენს ბუნდესრატი. აღნიშნულ სასამართლოს ევალება
ინდივიდუალურ და სამოქალაქო თავისუფლებათა დაცვა.
2) მეორე მნიშვნელოვანი ელემენტი კონტროლისა არის ფედერალური ბანკი,იგი სარგებლობდა
ავტონომიის მაღალი ხარისხით, ბუნდესბანკმა უნდა დაუჭიროს მხარი მთავრობის მთლიან ეკონომიკურ
პოლიტიკას,იქამდე, სანამ ის ხელს არ შეუშლის ვალუტის დაცვის მის ძიირითად კანონიერ ვალდებულებას.
 ვაიმარის რესპუბლიკა - ჰიტლერის მესამე რაიხი აღმოცენდა ვაიმარის რესპუბლიკაში, რომელიც
ასოცირდებოდა გერმანიაში კონსტიტუციური დემოკრატიის ჩამოყალიბებასთან, თუმცა მან დიდი მარცხი
განიცადა პირველ მსოფლიო ომში,ვერსალის სამშვიდობო ხელშეკრულებით დაეკისრა კომპენსაცია
გამარჯვებული ალიანსის მხრიდან, რამაც გამოიწვია ვაიმარის რესპუბლიკის ეკონომიკური კრიზისი,
ინფლაცია, უმუშევრობა, ბიზნესის ჩავარდნა და ა.შ.
1919 წლისთვის გერმანია არ იყო მზად დემოკრატიული პოლიტიკა გაეტარებინა. გავიხსენოთ ბისმარკი ან
ვილჰელმ მეორე,როცა აკრძალული იყო სიტყვის თავისუფლება, პოლიტიკური მონაწილეობა თუ
პოლიტიკური პარტიების არსებობა. მმართველისადმი მორჩილება იყო გერმანული პოლიტიკის
განუყოფელი ნაწილი.
საბოლოო ჯამში, ჯერ გერმანიის მორჩილების პოლიტიკამ, შემდგომ კი პირველი მსოფლიო ომის
არასასურველმა შედეგმა, გერმანია კიდევ უფრო დააშორა დემოკრატიის გზას. ამ ყოველივეს საბოლოო
დაღი ჰიტლერის მმართველობამ დაასვა.
 გაყოფილი გერმანია: ცივი ომის მინიმოდელი - მეორე მსოფლიო ომმა დაანგრია გერმანია. იგი
გაიყო ორ ნაწილად.(1949-1990)
1) გერმანიის ფედერაციული რესპუბლიკა (აშშ, დიდი ბრიტანეთი, საფრანგეთი);
2) გერმანიის დემოკრატიული რესპუბლიკა (საბჭოთა კავშირი);
1961 წელს აშენდა ბერლინის კედელიც, რომელიც წარმოადგენდა გამყობ ზღვარს არამხოლოდ
გერმანიისთვის, არამედ მსოფლიოს ახსენებდა მსოფლიოს ორ ბანაკად, ორ პოლუსად გაყოფას.
დასავლეთ გერმანიაში ყვაოდა ეკონომიკა და დემოკრატია, რაც სასწაულადაც კი მონათლეს
აღმოსავლეთ გერმანიისა და ზოგადად სსრკს-ს ფონზე.
1990 წელს გერმანია გაერთიანდა, თუმცა აღმოსავლეთ გერმანიაში მცხოვრებ ხალხს ჯერ კიდევ
ეკრძალებოდათ დასავლეთში გადასვლა, ვიზიტიც კი. ეს ყოველივე შეიცალა მიხეილ გორბაჩოვის დროს,
როცა აღმოსავლეთ ევროპის სახელმწიფოებმა (პოლონეთი, უნგრეთი, ჩეხეთი, რუმინეთი, ბულგარეთი)
დაიწყეს ბრძოლა დამოუკიდებლობისთვის.
აღმოსავლეთ გერმანიის კომუნიზმის რღვევა დაიწყო მასობრივი ემიგრაციით. ხალხი გარბოდა
პოლონეთში, რუმინეთში და ა.შ. დანარჩენები მონაწილეობას იღებდნენ დემონსტრაციებში.
 გაერთიანებული გერმანია: დემოკრატიის ტრიუმფი - დაემხო ერიხჰონეკერის( აღმოსავლეთ
გერმანიის ლიდერი)რეჟიმი. გაცილებით სწრაფად მოხდა გერმანიის გაერთიანება, ვიდრე ექსპერტებს
44
ეგონათ. 1990 წელს გერმანიის დემოკრატიულ რესპუბიკაში ჩატარდა არჩევნები, სადაც უმრავლესობამ
მხარიი არ დაუჭირა აღმოსავლეთ გერმანიის კომუნისტურ პარტიას. სამწუხაროა ის ფაქტი, რომ
აღმოსავლეთ გერმანიის შემოერთება პირდაპირი გაგებით ძვირი დაუჯდა ფედერაციულ რესპუბლიკას,
რადგან აღმოსავლეთ გერმანიის ეკონომიკის რეაბილიტაციისთვის დასავლეთ გერმანიის მოსახლეობას
მოუწია 7.5 %-ით გაზრდილი საშემოსავლო გადასახადის გადახდა. ასევე დაიწყო სოციალური
დაპირისპირებები: მუშათა გაფიცვა. პოლიტიკური დემონსტრაციები, უმუშევრობა, იმიგრანტ მუშახელთა
დაპირისპირება და ა.შ. გაერთიანების შემდეგაც აღმოსავლეთ გერმანიაში უმუშევრობის დონე 2-ჯერ მეტი
იყო, ვიდრე დასავლეთ გერმანიაში.
 გერმანული ფედერალიზმი - 1989 წლამდე დასავლეთ გერმანია მოიცავდა 10 მიწას, თუმცა
გაერთიანების შემდეგ დაემატა კიდევ 6. გერმანული ფედერალიზმი უფრო პოლიტიკური მოვლენაა, ვიდრე
გეოგრაფიული, თორემ თუ ტერიტორიის კუთხით მივუდგებით, აშშ გერმანიის ფართობის 25 სახელმწიფოც
დაეტეოდა. ერთი შეხედვით, გერმანიიდ გეოგრაფიული კომპაქტურობა გამორიცხავს მის
მრავალფეროვნებას, თუმცა ეს ასე არ არის. გერმანია ნამდვილად გამოირჩევა განსხვავებული
დიალექტით, მიდგომებითა თუ ჩვეულებებით, თუმცა გერმანიის მიწების სტანდარტიზაციის დონე უფრო
მაღალია, ვიდრე აშშ-ს. გერმანიის მიწების ხელისუფლებებს შეუძლიათ დამოუკიდებლად აწარმოონ
ხელისუფლება განათლების, კულტურის, საპოლიციო სფეროში. შეუძლიათ მიიღონ და აღასრულონ
კანონები. ფედერალური ხელისუფლება აწარმოებს საქმეებს საგარეო, სავალუტო და ფისკალური
პოლიტიკის დონეზე. მისი კომპეტენციაა მოქალაქეობის მინიჭება, სარკინიგზო კომუნიკაცია,
ტელეკომუნიკაცია, საფოსტო მომსახურება.რაც შეეხება სამოქალაქო და სისხლის სამართლის
კანონმდებლობასა და ეკონომიკურ რეგულაციებს - ცენტრალურ და რეგიონულ ხელისუფლებას თანაბარი
კომპეტენცია აქვთ.გერმანია უფრო ფედერალურია, ვიდრე აშშ. გერმანიის ფედერალური მიწები მეტად
უფლებამოსილნი არიან ძალაუფლებით და გადასახახადების უფრო დიდი წილიც მიდის ადგილობრივ
ბიუჯეტში.
 აღმასრულებელი ხელისუფლება - საპარლამენტო მმართველობა დანაწევრებული აღმასრულებელი
ხელისუფლებით. არის პრეზიდენტი - აქვს სიმბოლური ფუნქცია. გამონაკლისი - თუ პარლამენტი
პოლიტიკურ ჩიხში შევა. პრეზიდენტს ირჩევენ არაპირდაპირი არჩევნებით. 5 წლის ვადით. მას პარტიული
პოლიტიკის მიუხედავად შეუძლია შეინარჩუნოს თანამდებობა და იქცეს სტაბილურობის სიმბოლოდ.
ცენტრალური მთავრობის ლიდერია - კანცლერი, რომელიც არის პარლამენტის ქვედა პალატის
უმრავლესობის პარტიის ლიდერი.თუ ვერცერთმა პარტიამ ვერ მოიპოვა უმრავლესობა, კანცლერს ირჩევს
რამდენიმე პარტიისგან შემდგარი კოალიცია. იგი პარლამენტის თანხმობით ნიშნავს და ათავისუფლებს
კაბინეტის წევრებს. საგანგებო შემთხვევაში იგი ხდება არმიის მთავარსარდალი და პოლიტიკის
შემუშავებასა და განხორციელებაზე პასუხისმგებელი პირი.
 საკანონმდებლო ხელისუფლება - გერმანიაში საკანონმდებლო ორგანო ორად იყოფა.
ზედა პალატა - ბუნდესრატი
ქვედა პალატა - ბუნდესტაგი
როგორც საფრანგეთსა და დიდ ბრიტანეთში, აქაც ქვედა პალატა უფრო მნიშვნელოვანია, მაგრამ ზედა
პალატას გაცილებით ფუნქციური და ქმედითია, ვიდრე იმ ქვეყნებში.
 ბუნდესტაგი - ქვედა პალატა - ბუნდესტაგში ისევ ის ნორმებია, რომლებიც იყო რაიხსტაგის დროს.
ბუნდესტაგის პრეზიდენტი, ანუ თავმჯდომარე ირჩევა უმრავლესობის პარტიიდან. არსებობს უხუცესთა

45
 საბჭო, რომელშიც შედის თავმჯდომარე, მისი მოადგილეები და კიდევ რამდენი წევრი. უხუცესთა საბჭო
იღებს მნიშვნელოვან გადაწყვეტილებს, როგორიცაა დებატების დღის წესრიგი, ყოველდღიური
განსახილველი საკითხები, საკომიტეტო დავალებები. ბუნდესტაგის წევრებს ირჩევენ დემოკრატიულად 4
წლის ვადით, თუმცა შეიძლება მათი გადაყენებაც, თუ მთავრობა გამოუცხადებს უნდობლობას. ამ დროს
პრეზიდენტი ითხოვს კანცლერსა და პარლამენტს. თუმცა კანცლერი მხოლოდ იმ შემთხვევაში უნდა
გადადგეს, თუ უკვე არის არჩეული მისი შემცვლელი. ყველაზე მნიშვნელოვანი კომპონენტია - ფრაქციები.
იმისათვის, რომ პოლიტიკურმა პარტიამ ჩამოაყალიბოს ფრაქცია, მინიმუმ 15 ადგილი მაინც უნდა ჰქონდეს
პარლამენტში.
 ბუნდესრატი - ზედა პალატა - ბუნდესრატის წევრებს ირჩევენ მიწების ხელისუფლებები, ამიტომ მათი
მთავარი კომპეტენცია არის ცენტრალური და რეგიონული ძალაუფლების ბალანსის დაცვა. აქედან
გამომდინარე, მიწებს აქვთ უფლება, თავი დაიცვან ფედერალური მთავრობის შევიწროებისგან.
 სასამართლო ხელისუფლება - გერმანიის სასამართლო ცდილობს შეაჩეროს ცენტრალური
ხელისუფლების მიერ ძალაუფლების კონცენტრირების საფრთხე. სასამართლო სპეციალიზების მიხედვით
იყოფა 4 ნაწილად: შრომის ფედერალური სასამართლო; ფედერალური სოციალური სასამართლო;
ფედერალური ფინანსური სასამართლო; ფედერალური ადმინისტრაციული სასამართლო.
ყველაზე მნიშვნელოვანია ფედერალური საკონსტიტუციო სასამართლო,რომელიც კონსტიტუციურ
საკითხებზე მუშაობს და უფლებამოსილია გამოაცხადოს მიწისა თუ ფედერალური ხელისუფლების მიერ
გამოცემული საკანონმდებლო აქტები არაკონსტიტუციურად.
მოსამართლეთა უმრავლესობა ირჩევა საკონკურსო ტესტირების შედეგად მთელი სიცოცხლის ვადით და
მათ ამტკიცებს იუსტიციის მინისტრი, რომელიც დახმარებას იღებს მიწებისა და ფედერალურ
კანონმდებელთა კომიტეტებისგან.
უმაღლესი რანგის მოსამართლეებს ირჩევს (ფედერალური საკონსტიტუციო სასამართლოს
მოსამართლეები) საკანონმდებლო ორგანო. ბუნდესტაგი ნახევარს, ბუნდესრატი - მეორე ნახევარს.
სასამართლოში იერარქიული აღმასვლისთვის მოსამართლე უნდა დაწინაურდეს სისტემის შიგნით.
სასამართლოს დამოუკიდებლობა გარანტირებულია მოსამართლეთა სიცოცხლის ხანგრძლივობით ვადით
დანიშვნით.
 პოლიტიკური პარტიები - გერმანიაში პოლიტიკური პარტიების რაოდენობა ზღვარს არ სცდება და არც
მცირე ექსტრემისტურ პარტიებს აქვთ პოლიტიკურ ცხოვრებაში მნიშვნელოვანი როლის შესრულების
ფუნქცია. იმისათვის, რომ პარტია მოხვდეს ბუნდესტაგში, უნდა გადალახოს 5%-იანი ბარიერი და
გაიმარჯვოს მინიმუმ 3 საარჩევნო რაიონში. ამომრჩეველი ორჯერ აძლევს ხმას. ერთხელ კანდიდანტს,
ერთხელ - პარტიას. საარჩევნო სისტემა არის პროპორციული. არსებობს ორი ძირითადი პარტია:
1) სოციალ-დემოკრატიული პარტია
2) ქრისტიან-დემოკრატიული პარტია/ქრისტიან-სოციალისტური კავშირი.
კიდევ არსებობს მცირე, მაგრამ ანგარიშგასაწევი თავისუფალ-დემოკრატიული პარტია. იგი ორი ძირითადი
პარტიიდან რომელიმესთან ქმნის კოალიციურ ერთობას და ამით მნიშვნელოვან როლს ასრულებს
მმართველი ძალის განსაზღვრაში.
არსებობს კიდევ ერთი მცირე მწვანეთა პარტია, რომელიც თავდაპირველად იყო გარემოს დაცვის
საკითხებზე აღზევებული სოციალური მოძრაობა.
1998 წელს, როცა სოციალ-დემოკრატებმა დაამარცხეს ქრისტიან-დემოკრატები, მაგრამ ვერ დააგროვეს
46
ხმათა(ადგილთა) უმრავლესობა პარლამენტში, მათ მწვანეთა პარტიასთან ერთად ჩამოაყალიბეს
კოალიციური მთავრობა. ასევე, არსებობს მემარჯვენე და ულტრამემარჯვენე პარტიები, რომმლებიც
იბრძვიან ნაციონალიზმის აღზევებისკენ და ეს ერთგვარი საშიშროებაცაა.
 ძირითადი კანონი და სამოქალაქო თავისუფლებები - დაშვებულია ადამიანის ძირითადი უფლებები,
ტრადიციულად. ისინი მხოლოდ მაშინ იზღუდება, როცა საფრთხე ექმნება დემოკრატიულ წესრიგს, ე.ი.
ულტრამემარცხენე და ულტრამემარჯვენე ძალების აღზევებას.
 ყოფილი გერმანიის დემოკრატიული რესპუბლიკის ეკონომიკა და რეკონსტრუქცია - აღმოსავლეთ
გერმანია მნიშვნელოვნად ჩამორჩებოდა დასავლურს ეკონომიკის კუთხით. თუმცა ძირეული გარდაქმნები
დაიწყო მაშინ, როცა კანცლერად დაინიშნა ჰელმუტ კოლი. იგი 1994 წელს მეოთხე ვადით აირჩიეს. მის
დროს 1992-1994 წლებში ეკონომიკა 7-8%-ით იზრდებოდა.
 უცხოელი მუშები,არალეგალური ემიგრანტები და ნეოფაშისტური რეაქცია - გაერთიანების შემდეგ
უმუშევრობის მაღალი დონე განსაკუთრებით მტკივნეული იყო აღმოსავლეთ გერმანიის
მოსახლეობისთვის,რადგან ისინი მიჩვეული იყვნენ კომუნიზმის დროს სრულ დასაქმებასა და დაბალ
სამომხმარებლო ფასებს. გაერთიანების შემდეგ თავი იჩინა ხალხთა შორის დაძაბულობამ და
ქსენოფობიამ. ქსენოფობიის ყველაზე უსიამოვნო გამოვლინებაა ნეონაცისტების მოქმედება და
უცხოელების მიმართ განსაკუთრებული აგრესიის გამომჟღავნება.
 ევროკავშირის აღმავლობა - საერთო ევროპული იდეა ხელსაყრელია გერმანიისთვის 2 მიზეზით:
1) ახალი გერმანული ფანატიზმის საფრთხე აღარ იქნება დღისწესრიგში;
2) გერმანიამ კარგად იცის თავისი დომინანტური ძალაუფლების შესახებ. მისი ძლიერი ეკონომიკა იძლევა
იმის გარანტიას, რომ მას სხვა წევრ ქვეყნებზე პოლიტიკური გავლენა და უპირატესობა ექნება.
 აღმოსავლეთში ინვესტირება - გერმანელები ძირითად ბაზრებს მაინც ცენტრალურ ევროპაში ეძებენ.
მათ მჭიდრო კავშირი აქვთ პოლონეთსა და ჩეხეთთან და ასევე სურთ გააფართოვონ სავაჭრო
ურთიერთობები სსრკ-ს ყოფილ ქვეყნებთან.
 ევროპასა და მსოფლიოში საკუთარი როლის ხელახლა განსაზღვრა - თანამედროვე გერმანია
გარდამავალ პერიოდშია. ის აუცილებლად ითამაშებს ლიდერის როლს, მაგრამ ამ როლის ზუსტი ბუნება
უცნობია. გერმანიამ მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ ჯარი პირველად გაგზავნა საზღვარგარეთ, კერძოდ
ბოსნიაში გაერთიანებული ერების მშვიდობის მისიის შესრულებისას.

 საფრანგეთის პოლიტიკური სისტემა

 მეხუთე რესპუბლიკა: ჰიბრიდული შისტემა - 1958 წელს მეხუთე რესპუბლიკის შექმნა მისი
წინამორბედების ნაკლოვანებების გამოსწორების მცდელობა იყო. მისმა დამფუძნებელმა შარლ დე
გოლმა(1890-1970) ამ ნაკლს ფრანგული პოლიტიკის ფატალური კვანძი უწოდა. უძლური
აღმასრულებლები იმართებოდნენ ფიცხი კანონმდებლების მიერ. ხელისუფლების ქრონიკული
პარალიზება და სახალხო იმედების გაცრუება კონსტიტუციური წესრიგის სისტემატური დამხობის
პროვოცირებას ახდენდა. როგორც დე გოლი ხშირად აღნიშნავდა, რესპუბლიკური მმართველობის
დამყარების პირველი სამი მცდელობა საფრანგეთში დიქტატურით დამთავრდა. საფრანგეთის ისტორია
1878 წლიდან 1958 წლამდე იმის მშვენიერი ილუსტრაციაა, რაც „ფედერალისტის“ ავტორებს კარგად
ესმოდათ: ხელმძღვანელობას მოკლებული ხელისუფლებას საკუთარ თავზე უარესი მტერი არ
ჰყავს.საფრანგეთში ბევრს იმედი ჰქონდა, რომ 1958 წლის კონსტიტუცია ქვეყანაში გამეფებულ პოლიტიკურ

47
არასტაბილურობას დაასრულებდა. ახალი კონსტიტუცია შედარებით მოკლედ და გასაგები ენით იყო
დაწერილი. მისი დებულებები დე გოლის პოლიტიკურ შეხედულებებს ეფუძნებოდა, რისი ძირითადი
პრინციპები მან თავის ცნობილ გამოსვლაში კონსტიტუციის მიღებამდე 12 წლით ადრე ასე ჩამოაყალიბა.
საერთო ჯამში, მთავარი კონსტიტუციური სისტემის სქემაში, რასაც დე გოლი დაჟინებით მოითხოვდა, იყო
ძლიერი აღმასრულებლის არსებობა, რომელსაც უნდა გაეწონასწორებინა გამუდმებით დანაწევრებული
პარლამენტი; აღმასრულებელი ხელისუფლების ცენტრალურ ფიგურად კი მოიაზრებოდა სახელმწიფოს
მეთაური (პრეზიდენტი) და არა პრემიერ-მინისტრი.
 აღმასრულებელი ხელისუფლება - საჯარო ხელისუფლების ჩამოყალიბებასთან დაკავშირებული დე
გოლის კონცეფციის ძირითადი ელემენტები 1958 წლის კონსტიტუციის თითქმის ყველა დებულებაშია
ასახული. საპარლამენტო მოდელის შესაბამისად, საფრანგეთის აღმასრულებელი ხელისუფლებაც
დაყოფილია. კონსტიტუციის მიხედვით, პრემიერ-მინისტრი არის მთავრობის მეთაური, ხოლო პრეზიდენტი
კი სახელმწიფოს მეთაურია. ბრიტანელი მონარქისაგან განსხვავებით, ბუნებრივია, საფრანგეთის
პრეზიდენტი არჩეულია დემოკრატიული წესით და გაცილებით მეტი პოლიტიკური ძალაუფლებაც აქვს.
საფრანგეთის პრეზიდენტი, რომლის ფართო უფლებები თავად დე გოლის ამბიციებს მოარგეს, ქვეყნის
წამყვანი პოლიტიკური ფიგურაა. იგი დამოუკიდებელია საკნონამდებლო შტოსაგან, გააჩნია ძალაუფლების
მრავალი ბერკეტი და საპრეზიდენტო პოსტს განსაზღვრული ვადით იკავებს (შვიდი წელი 1962-დან 2000 წწ.,
ამჟამად ხუთი წელი).
კონსტიტუციამ პრეზიდენტ დე გოლს კონფლიქტური ინტერესებისა და კონკურენტი პოლიტიკური
პარტიების მომრიგებლის ფუნქციაც შეუთავსა. კონსტიტუციამ ასევე მიანიჭა დე გოლს და მის მემკვიდრეებს
საგარეო პოლიტიკის სფეროში უპირატესი უფლებები. პრეზიდენტს შეუძლია დანიშნოს და
გაათავისუფლოს პრემიერ-მინისტრი, დაითხოვოს საკანონმდებლო ორგანო, დანიშნოს ახალი არჩევნები,
გამოაცხადოს საგანგებო მდგომარეობა, გამოსცეს კანონის ძალის მქონე ბრძანებულებები და
უხელმძღვანელოს კაბინეტის სხდომებს. გარდა ამისა, პრეზიდენტმა შეიძლება ჩაატაროს ეროვნული
რეფერენდუმი ქვეყნისათვის განსაკუთრებული მნიშვნელობის საკითხებზე.
1962 წელს დე გოლმა თვითნებურად დანიშნა რეფერენდუმი, სადაც ფრანგ ხალხს პრეზიდენტის
პირდაპირი წესით არჩევის საკითხი უნდა გადაეწყვიტა („თვითნებურად“ იმდენად, რამდენადაც მას
კონსტიტუცია ცვლილებების შეტანის პროცესში ნაციონალური ასამბლეის გვერდის ავლის უფლებას არ
აძლევდა). რეფერენდუმმა, აბსოლუტური უმრავლესობის გადაწყვეტილებით, საფრანგეთის პრეზიდენტის
მმართველობას სახალხო მანდატი მიანიჭა. დე გოლმა კარგად იცოდა, რომ დემოკრატიული
მმართველობის პირობებში არაფერი აძლევს პოლიტიკურ ლიდერს იმხელა ძალაუფლებას და
ლეგიტიმურობას, როგორც ამომჩეველთა პირდაპირი მხარდაჭერა.
საფრანგეთში პრემიერ-მინისტრს პრეზიდენტთან შედარებით ნაკლები ძალაუფლება და გავლენა აქვს,
თუმცა უკანასკნელ პერიოდში ამ ორ ინსტიტუტს შორის გაცილებით მეტი ბალანსია, ვიდრე დე გოლის
მმართველობის დროს იყო. პრემიერი პრეზიდენტის მიერ ირჩევა და ემსახურება მის ნებას. როგორც
მთავრობის მეთაური, პრემიერი მართავს მინისტრთა კაბინეტს და საკანონმდებლო ორგანოს წინაშე
პასუხისმგებელია საჯარო პოლიტიკასა და ეროვნულ თავდაცვაზე. პრემიერი და მისი კაბინეტი თვალყურს
ადევნებს და აკონტროლებს მთავრობისა და ბიუროკრატიის მუშაობას. თუმცა, მეხუთე რესპუბლიკის
კონსტიტუცია ზუსტად არც განსაზღვრავს რა უფლებამოსილებანი და ფუნქციები აქვს პრეზიდენტს, და რა _
პრემიერ-მინისტრს. დე გოლს, ფრანგულ პოლიტიკაში მისი მნიშვნელობიდან გამომდინარე, მოსწონდა

48
კონსტიტუციის მისებური ინტერპრეტირების შესაძლებლობის არსებობა. ამიტომ, დე გოლის
მმართველობის პერიოდში, საპრეზიდენტო ძალაუფლება ძალზე მოქნილი იყო და მოცემულ მომენტში
ყველა საჭირო რესურსისა და ბერკეტის გამოსაყენების შესაძლებლობას უქმნიდა.
საფრანგეთს, მეხუთე რესპუბლიკის დაარსებიდან 1988 წლამდე, არ ჰყოლია ისეთი პრემიერი, რომელიც
პრეზიდენტის ძალაუფლებას დააბალანსებდა ან დაჩრდილავდა. 1986 წლის ეროვნულ არჩევნებში
მიტერანის სოციალისტურ პარტიაზე ცენტრისტულ-მემარჯვენე პარტიის გამარჯვების შემდგომ ორ
წელიწადში საფრანგეთის პრემიერი ამ უკანასკნელის წარმომადგენელი ჟაკ შირაკი გახდა. 1997 წელს კი
ლიონელ ჟოსპენი გახდა პრემიერმინისტრი მას შემდეგ, რაც მისმა სოციალისტურმა პარტიამ ეროვნულ
არჩევნებში დაამარცხა ორი წლის წინ პრეზიდენტად არჩეული შირაკის მომხრეები ნაციონალურ
ასამბლეაში. ორივე შემთხვევაში, პრეზიდენტის პარტიის წარუმატებლობა პარლამენტში საპრეზიდენტო
გავლენის შესუსტებასა და ახალი პრემიერის (და მთავარი ოპოზიციური პარტიის ლიდერის) თუნდაც
დროებით პოლიტიკურ უპირატესობაში გამოიხატა.
 ეროვნული ასამბლეის შეზღუდული როლი - საპარლამენტო შტოორ პალატად: სენატად და
ეროვნულ ასამბლეად არის გაყოფილი. საფრანგეთის სენატი, რომელსაც შეზღუდული უფლებამოსილება
გააჩნია, ირჩევა არაპირდაპირი გზით, ხოლო ეროვნული ასამბლეა ირჩევა პირდაპირი წესით
მრავალმანდატიანი რაიონებიდან ორმაგი ხმის მიცემით (ორეტაპიანი არჩევნების შედეგად). ეროვნულმა
ასამბლეამ უნდა დაამტკიცოს ყველა წარდგენილი კანონპროექტი და ამდენად აღასრულოს მისი
ძირითადი საკანონმდებლო უფლებამოსილება. აღმასრულებელი ხელისუფლება განსაზღვრავს
საფრანგეთის პარლამენტის დღის წესრიგს. პარლამენტს გააჩნია მხოლოდ კომიტეტების შეზღუდული
რაოდენობა, მას შეუძლია იმუშაოს წელიწადში მხოლოდ ექვსი თვის განმავლობაში და არა აქვს ფინანსური
კანონპროექტების წარდგენის უფლება. თუკი ის რაიმე მიზეზით ვერ მოახერხებს აღმასრულებლის მიერ
წარდგენილი ბიუჯეტის დამტკიცებას მოცემულ ვადამდე, მაშინ ბიუჯეტი ძალაში შედის აღმასრულებლის
დეკრეტის საფუძველზე. მეტიც, შესაძლოა აღმასრულებელმა მოსთხოვოს პარლამენტს კანონპროექტთა
მთელ პაკეტს ერთდროულად უყაროს კენჭი. დაბოლოს, მთავრობას შეუძლია რაიმე კონკრეტულ
ქმედებაზე მოითხოვოს პარლამენტისაგან ნდობის ხმა. თუ ამგვარ შემთხვევაში პარლამენტის
გადაწყვეტილება იქნება უარყოფითი, მაშინ ეროვნული ასამბლეა ფაქტობრივად ითხოვს მთავრობის
გადაყენებას და პრეზიდენტს ანიჭებს არჩევანის უფლებას, დააკომპლექტოს ალტერნატიული მთავრობა ან
დანიშნოს ახალი არჩევნები.
 პოლიტიკური პარტიები - მემარჯვენე და მემარცხენე ძალები. უმნიშვნელოვანესი მემარცხენე პარტიები
არიან კომუნისტური და სოციალისტური (შესაბამისად, რადიკალური და ლიბერალური ორიენტაციის).
 სასამართლო სისტემა - საფრანგეთის სასამართლო სისტემა დაყოფილია ორი უმთავრესი ტიპის
სასამართლოდ: ჩვეულებრივი სასამართლო და ადმინისტრაციული სასამართლო. მიუხედავად ამ საკმაოდ
რუტინული კლასიფიკაციისა, საფრანგეთის იურიდიული სისტემა რამდენიმე საკმაოდ საინტერესო და
უჩვეულო ინოვაციას შეიცავს. მაგალითად, იუსტიციის უმაღლესი საბჭო რესპუბლიკის პრეზიდენტის
თავმჯდომარეობით განიხილავს სასამართლო დაწინაურებებისა და დისციპლინურ საკითხებს. უზენაესი
სასამართლო უფლებამოსილია გაასამართლოს რესპუბლიკის პრეზიდენტი ქვეყნის ღალატისათვის და
ხელისუფლების წევრები საჯარო ვალდებულებების შესრულებისას კრიმინალური დანაშაულის
ჩადენისათვის.
საკონსტიტუციო საბჭო შედგება ცხრა მოსამართლისა (რომელთაგანაც სამი რესპუბლიკის პრეზიდენტის,

49
სამი - ნაციონალური ასამბლეის პრეზიდენტის, ხოლო დანარჩენი სამი კი _ სენატის პრეზიდენტის მიერ არის
დასახელებული) და ასევე ქვეყნის ყველა ყოფილი პრეზიდენტისაგან. მას სასამართლო მეთვალყურეობის
ფუნქციაც აქვს, რაც საკმაოდ მნიშვნელოვანია ფრანგულ სისტემაში. იგი ზედამხედველობს პრეზიდენტის
არჩევნებს და ასევე ძალუძს წინააღმდეგობრივი საკანონმდებლო დავების გამოძიება და გადაწყვეტა.
გარკვეულ შემთხვევებში, მას შეუძლია მოამზადოს დასკვნები მომავალი კანონმდებლობის ან უკვე ძალაში
შესული კანონების კონსტიტუციურობის შესახებ. საბჭოსათვის გადაცემული საქმეები არ ატარებს
ინდივიდუალური დავების ან მიმართვის ხასიათს (როგორც ეს აშშ-შია). ეს საქმეები საბჭოში ხელისუფლების
დანარჩენი ორი შტოს სპეციალური მიმართვის საფუძველზე შეიძლება მოხვდეს. აქედან გამომდინარე,
საკითხები, რომელსაც საბჭო განიხილავს, ძირითადად პოლიტიკურია და პირდაპირ ეხება კონსტიტუციური
უფლებამოსილებების განხორციელებას ხელისუფლების სხვადასხვა შტოსა თუ სტრუქტურის მიერ.
 მუშაობს თუ არა დემოკრატია საფრანგეთში? - საფრანგეთი მსოფლიოში ერთ-ერთი ყველაზე
ხანდაზმული დემოკრატიული ტრადიციების მატარებელი ქვეყანაა. დღეს საფრანგეთს აქვს ძლიერი
ეკონომიკა (რომელიც ხანდახან მაინც აწყდება პრობლემებს), ძლიერი სამოქალაქო საზოგადოება
(რომელიც დროდადრო სტუდენტების, ფერმერებისა თუ მუშათა ჯგუფების საპრტოტესტო აქტივობითაც
გამოიხატება) და მრავალფეროვანი კულტურა. საფრანგეთი ახალი ევროპის ლიდერია (ევროკავშირი),
მისი შედარებით დიდი მეზობლის (და ისტორიული მოწინააღმდეგის) გერმანიის თანასწორი პარტნიორი და
ჩრდილოეთ ატლანტიკის ხელშეკრულების ორგანიზაციის (ნატოს) ერთ-ერთი წამყვანი წევრი.
ქსენოფობიური პოლიტიკის უარყოფა უმრავლესობის მიერ, რაც 2002 წლის საპრეზიდენტო არჩევნების
მეორე ტურში ჟან მარი ლე პენის დამარცხებამ ცხადყო, საფრანგეთის ელექტორატის სამოქალაქო
სიმწიფეზე მიუთითებს. საფრანგეთში, ყველა შესაბამისი პარამეტრის მიხედვით, დემოკრატია
ფუნქციონირებს კარგად (რამდენადაც ეს საერთოდ შესაძლებელია იდეალურისგან შორს მყოფ
მსოფლიოში).
 დეპუტატებისა და სენატორების არჩევა - 1958 წლიდან დეპუტატებს ხუთი წლის ვადით
ირჩვენორტურიანიუნინომუნალური არჩევნებით ოლქების ჩარჩოში.თუ პირველ ტურში ამომრჩეველთა
ხმების უმრავლეობა ვერ მოიპოვა ვერცერთმა კანდიდატმა,ტარდება არჩევნების მეორე ტური,მასში
მონაწილეობას მიიღებენ ის კანდიდატები,ვინც პირველ ტურში ამომრჩველთა ხმების 12.5% მიიღეს.ვინც
ხმების ყველაზე მეტ რაოდენობას მიიღებს მეორე ტურში,შესაბამისად გამარჯვებულიც ის არის.2003 წლიდან
სენატორებს(341 2008 წლიდან) ექვსი წლის მანდატით ირჩევენ,მინიმალური ასაკი-30 წელი.დეპარტამენტის
ჩარჩოში სენატორები საყოველთაო არაპირდაპირი არჩევნებით არიან არჩეულნი საარჩევნო კოლეგიის
მიერ.

 ჩინეთის პოლიტიკური სისტემა

1950-იანი წლების დასაწყისში ჩინეთის სახალხო რესპუბლიკა (ჩსრ) მნიშვნელოვანწილად იყო
დამოკიდებული საბჭოთა კავშირის პოლიტიკურ, ეკონომიკურ დასამხედრო დახმარებაზე. ეს
დამოკიდებულება კიდევ უფრო გაზარდა კორეის ომმა(1950-53). სსრკ, რომელსაც ხანდაზმული სტალინი
მართავდა, დაჟინებით მოითხოვდა, რომ პეკინის ახალბედა კომუნისტურ ხელისუფლებას სტალინისეული
მოდელიგადაეღო. ამრიგად, ჩინეთის სახელმწიფოს პოლიტიკური სტრუქტურა ისევე, როგორც მისი
ეკონომიკური და საგარეო პოლიტიკა ჰგავდა საბჭოთა კავშირისას. ყველაფერი, დაწყებული სოფლის
მეურნეობის კოლექტივიზაციით, სამრეწველო ინვესტიციებზე ცალსახა აქცენტით და დამთავრებული

50
საბჭოთა განათლებისსისტემით, თითქმის ცვლილების გარეშე იქნა გადაღებული.
გარდატეხის მომენტი დადგა, როდესაც სტალინის მემკვიდრემ, ნიკიტა ხრუშჩოვმა 1956 წელს მოხსენება
გააკეთა პარტიის XX ყრილობაზე, რომელზეც მანაღიარა სტალინის დანაშაულებანი და განაცხადა
დასავლეთთან მშვიდობიანითანაარსებობის ეპოქის დასაწყისის შესახებ. იმ დროიდან დაწყებული
ჩინეთისკომუნისტებმა მაო ძედუნის ექსცენტრიული მმართველობით საკუთარი უჩვეულო გზითგააგრძელეს
სვლა.
მაოსეულმა „მასობრივი მობილიზაციის“ მიდგომამ, რომლის მიხედვით ყველაფრის მიღწევა შეიძლება
გლეხთა მასების შთაგონებული ძალისხმევით, ჩაანაცვლასაბჭოთა პარტიის სახელმწიფო ბიუროკრატია,
როგორც საზოგადოების რევოლუციური გარდაქმნის (ტრანსფორმაციის) მამოძრავებელი ძალა. დიდი
პროლეტარულ-კულტურული რევოლუცია – მაოს მიერ შთაგონებული რეაქცია ნებისმიერიბიუროკრატიის
წინააღმდეგ, ამ მიდგომის კულმინაცია იყო. ჩინეთისათვის საბჭოთა სისტემა კონტრრევოლუციის მოდელი
გახდა.
 ერთპარტიული სისტემა. კომუნისტური პარტია.
 სახელმწიფო სისტემა - სოციალისტური რესპუბლიკა.
 სახელმწიფოს მეთაური - თავმჯდომარე.
 საკანონმდებლო ორგანი - სრულიად ჩინეთის წარმომადგენელთა კრება.
 გაზრდილი პიროვნული თავისუფლება - ჩინეთის სახალხო რესპუბლიკაში ტოტალიტარიზმის
დასასრულის ერთ-ერთინიშანი ის არის, რომ ჩინეთი „მრავალი ადამიანისათვის ყოველდღიური
ცხოვრებისთვალსაზრისით უფრო თავისუფალი ხდება“. ადამიანებს შეუძლიათ სამსახურისშეცვლა, ქვეყნის
ერთი ადგილიდან მეორეში გადასვლა, უფრო მეტი ინდივიდუალობის გამომჟღავნება ჩაცმულობასა და
საკუთარი თავის გამოხატვაში, აქვთ თავისუფალი არჩევანი ისეთ მნიშვნელოვან პიროვნულ საკითხებში,
როგორიცაა ქორწინება და გაყრა. ასეთი ინდივიდუალური თავისუფლებები ძნელად წარმოსადგენი
იყომაოს ჩინეთში. ეს ახალი თავისუფლებები ჯერ კიდევ ძალზე შორს არის დასავლეთისთვის ჩვეული
კონსტიტუციური უფლებებისაგან. მაგალითად, ხელისუფლებისშეზღუდვით წყვილს მხოლოდ ერთი შვილი
უნდა ჰყავდეს. არარსებობს პოლიტიკური და რელიგიური თავისუფლებები.
 ახალი საზოგადოებრივი პრობლემები - ჩინეთს ზოგიერთი ისეთი პრობლემაც აწუხებს,
რომელიცგავლენას ახდენს დასავლურ დემოკრატიაზე. ერთი ექსპერტის აზრით, „ავტორიტეტის
ტრადიციული ფორმების შესუსტების შედეგად ჩინეთში დანაშაულის ტალღაგაიზრდა“. ქალაქებში
გავრცელებული ქურდობა და ყაჩაღობა, ნარკოტიკებთანდაკავშირებული დანაშაულისა და პროსტიტუციის
ზრდა - ჩინეთის ეკონომიკურიექსპანსიის უარყოფითი შედეგებია.კორუფცია ჩინეთის ცხოვრების წესი ხდება.
სახელმწიფო და კერძო სექტორებსშორის ზღვრის წაშლასა და ჩინეთის მზარდ ეკონომიკაში ფულის
უდიდესი მასის მიმოქცევასთან ერთად ბიზნესისა და პოლიტიკისათვის ჩვეული ხდება
მექრთამეობა,ნეპოტიზმი და „არაოფიციალური ფავორიტიზმი".
 ამომავალი ზესახელმწიფო - გარდა იმისა, რომ უკანასკნელი ათწლეულის განმავლობაში ჩინეთი
რეგიონის დომინანტური სახელმწიფო ხდება, ის ასევე სწრაფად ყალიბდება გლობალური ძალადაც.
მსოფლიოში ყველაზე მრავალრიცხოვანი მოსახლეობით ჩინეთის სახალხორესპუბლიკა ძალზე ადვილად
შეძლებს ახალწვეულების მოძებნას თავისი შეიარაღებული ძალებისათვის, რომელიც ისედაც 3 მილიონ
ჯარისკაცს ითვლის. 1970-იანიწლების მიწურულიდან ჩინეთი საკუთარი სამხედრო შესაძლებლობების
მოდერნიზებას ცდილობს. დღეს მას მსოფლიოს უძლიერეს სახელმწიფოებთან შედარებითშეიარაღებაზე
51
 ყველაზე მზარდი ხარჯები აქვს. ჩინეთმა მსოფლიო ყურადღება იმითაც მიიპყრო, რომ აგრძელებს
ბირთვული იარაღის გამოცდასა და უახლესი შეიარაღების გაყიდვას საერთაშორისო ბაზარზე (ზოგჯერ იმ
მომხმარებლისათვის,რომელსაც შეერთებული შტატების ხელისუფლება საერთაშორისო მშვიდობისა
დაწესრიგის საფრთხედ მიიჩნევს).

 ავტორიტარული და ტოტალიტარული რეჟიმები

ავტორიტარიზმი
მმართველობისსისტემა,
რომელიცუზრუნველყოფსხალხისაბსოლუტურმორჩილებას
ღირსებები: 1. იგი მარტივია და არ მოითხოვს რთული
კომპლექსური სტრუქტურების, პროცედურების და
კანონების შემუშავებას; 2. ხისტია და ამდენად
(თეორიულად) ეფექტიანი: გამორიცხავს აზრთა
სხვადასხვაობას და, შესაბამისად, მხარეთა შორის
გარიგების, შეთანხმებისა და კონსენსუსის აუცილებლობას
ნაკლოვანებები: სათავეში ან ერთპიროვნული ლიდერი
უდგას, ან ელიტარული მმართველი ჯგუფი. დიქტატორი.
(ერთპიროვნული მმართველობა ავტოკრატიის, ხოლო
ჯგუფური მმართველობა ოლიგარქიის სახელითაა
ცნობილი (ასეთ ჯგუფებს ზოგჯერ ხუნტასაც უწოდებენ);
მმართველები ხელისუფლებაში ძირითადად
ძალადობრივი გზით მოდიან; ხელისუფლებაში ყოფნის
ვადა მითისა და ძალაუფლების სინთეზზეა დაფუძნებული
მთავარი მიზანი - ძალაუფლებაზე მონოპოლიის
შენარჩუნება. დიდია სამხედრო რეჟიმის დამყარების
ალბათობა
ავტორიტარული სახელმწიფოების მეთაურთა
უმრავლესობა იწყებს როგორც სამხედრო პირი და შემდეგ,
ძირითადად მხოლოდ იერსახისთვის, სამოქალაქო სტატუსს
ირგებს
ცენზურა პრესაზე; ოპოზიციური პარტიები უკანონოდ
ცხადდება; სასამართლო სისტემაზე მკაცრი კონტროლი.
აგრარული ეკონომიკა; მდიდარ და ღარიბ ფენებს შორის
მკვეთრი განსხვავება. (თუმცა ზოგიერთი გვევლინება
სოციალური და ეკონომიკური რეფორმების ინიციატორად)
ავტორიტარი მმართველები ეკონომიკას მხოლოდ
განსაზღვრულ დონეზე აკონტროლებენ. ძირითადად ისინი
გადასახადების ამოღების გზით ცდილობენ სამხედრო და
ტოტალიტარიზმი
საზოგადოებასა და მის წევრებზე ტირანი მმართველებისა
და თავსმოხვეული შეხედულებების სრული ბატონობა.
ტოტალიტარული რევოლუციის მახასიათებლები:
ლიდერობა, იდეოლოგია, ორგანიზაცია, პროპაგანდა,
ძალადობა
კონტროლი საზოგადოების პირად ცხოვრებაზე.
მთავრობის ძალაუფლება იმდენად ფართოა, რომ
რეჟიმი მისი ქვეშევრდომების მხოლოდ კონტროლს კი
არა, ადამიანის ბუნების გარდაქმნასაც ცდილობს
აბსოლუტურად ყველაფერს პოლიტიკური მნიშვნელობა
აქვს (მათ შორის სამუშაოს, განათლებას, რელიგიას,
სპორტს, საზოგადოებრივ ორგანიზაციებს და ოჯახსაც კი)
ტოტალიტარული მმართველობის მახასიათებელია
სახელმწიფოსა და საზოგადოების ერთად დამორჩილება
უტოპიური, მმართველობაზე არაპოლიტიკური
მოთხოვნით
საზოგადოების ინტერესი - ერთობა, თანასწორობა
ოპოზიციური პარტიების განადგურება
პარტიის რეალური ან წარმოსახვითი მეტოქეებისგან
გაწმენდა
მონოლითური საზოგადოების შექმნა - კონტროლი
საზოგადოებრივი ცხოვრების ყველა ასპექტზე.
არ არსებობს ინდივიდი და სამოქალაქო საზოგადოება

52
ეკონომიკური პროგრამების განხორციელებას და უფრო
ხშირად სახსრებს არამიზნობრივად - პირადი
ინტერესებისათვის ხარჯავენ
გადასახადების გადახდა და ხელისუფლებისადმი იდეოლოგიები ხშირად თვით ყველაზე აბსურდული
თაყვანისცემა განცხადებებითა და ტყუილებით შეიძლება იყოს
წარმატებული, თუ ისინი ეხები ჩვეულებრივი ადამიანის
წინაშე მდგომ რეალურ პრობლემებს
ხალხის ცხოვრება არ/იშვიათად უმჯობესდება
მიზანი ამართლებს საშუალებას
მმართველი ან პოლიტიკაზე მაღლა დგას, ან პოლიტიკური
მოღვაწეობა საერთოდ აკრძალულია
პოლიტიკური წესრიგის დამყარების ყველაზე
სწორხაზოვანი და მარტივი გზაა
მაგალითი: იდი ამინი (უგანდა); იმპერატორი ბოკასა I მაგალითი:სსრკ, ფაშისტური გერმანია, მაოს ჩინეთი
(ცენტრალური აფრიკის რესპუბლიკა); დღეს - მუამარ
კადაფი (ლიბია); : ჰაფეზ ალ-ასადი (სირია); მობუტუ სესე
სეკო (კონგო, ყოფილი ზაირი); გენერალი სანი აბაჩა
(ნიგერია)

53