You are on page 1of 136
| COLECGAO CIENCIAS DA EDUCACAO EMMMMOTmpmany [| COLECGAO CIENCIAS DA EOUCAGA0 XSI’ aE £ ene é : : 3 3 é Carlos Marcelo Garcia Formagao de Profe Para uma mudanca educativa sOres z i i i 720 ll 10 ® PORTO EDITOR Design grafico: Isabet Mortcico Capa fomtpe Aires Desir Neeapr Prtra ce Ara Vara fester Pons tates “Th ducal emcee paral Cabo ecto Figo orga SEN G+ a9607-050, 805,51. 1595 Mortar 4850, 34 #09011 Berens SST ie SE STeimegotnere isuace era te Paya Carla, Paula e M. indice Aptesenagt =— " {opie 1)Estutura Conceptual da Farmaco de Profesiores 2 Concets de formar de profesones 5 dence ca armani de prctesoes ——— 4 Qurgtr cones forma de fear x 453 Orenagie esenaisa 44 Onecare 5. Tevssobre a mucana cos prefers aa 5 1 erate a ape to orleans prfeseres 2 6. Tors sobre as tapes e roca dos polewors 61 2 Teresa cole ae ase rleiors 14. Ummodle desnee ocontbuto de ated —— renrle para a construc do ei conceal Gh Fornaio do Prfesore Analaros aguas eos sre a muda dos roes: Soces etendzapem dos alton 35 eapas de dserelinanto dos professors, 2s apas de peoc.pactes © 08 cco de vid dos dente, ‘pos por un eaqusma sequen pa descevr as terns aes da Forma io des Profesores, Dfavncames entre formagzo Indi formacio durante © crc de inicio e deserve ento grfisiona, Anda que detendemos cue af: navi ial Gee estabelcar gages Sigaisthas com 0 deseruchimento reisso- ‘elds docentes,prece-nos que, cuernstuconl, orcanzaconal, quer cura ‘Fonte, ectem dferenges notives que &recesino marter pease poder araisar (om alga dreza ox frertes momentos ecompanentes da Formacio de Prof Ser Alem do mas, 2s invesigagses no cago da Foemazio de Professors, er Sra cera expecalmente nua des us aes que reefs. “hte respi, quer axclrecr que opsares delberadaente por ndo Ge carum cost espactien 9 reer anvesigacio sobre Farmar de Profesoes,Fte- unos roi neesant imigrar of dfereres temas eabordagens de inestgarSo fo dsc rato as distin ens co proceso de aprender ens. fomagao ie Cal pevoda se iiagto e deservolimert profsionl ‘Assim, no cau 2, parting de uma breve ans hres da ecto de or magn cal doe pofetoes ae 205 nasos as, cetamo-nos a oestigo do cr (uo ds foracbo dos profesrores, Aru, televinos 2s dfeentas componeates do hecinenta dos profeveres em frmagio, vendo 3 lvestgacz sobre o conte mento do pressor = em patcus sobre © conhecimero dsictice do conta 2 ‘is contri pore a formagio dor profesores, Prasamas ainda aengo 3 neces dave deincluir nos rogramss de formagso iia de profesor conhecents, Competing athudes face 9 Seria cla, Decieamos 6 cape 38 and d fare de inicagho potslonal no ensno. Cada vez aise sana 8 nacetidae Ge» Farmaco de Prfesoes ander 9 ei pa {arte etapa op aprences a ensnar,Anassomos as dietenes pozostasprograétns, ‘sin como 2 nese propria eopasta de formacio que feos vindo 3 desenvlver pore orto de estezores praca No captle 4, abordaros o Deseoimento Profixona dos Professors. Dac mos uma atencio exp 2 esta fase da Formacdo de Professors, eado que, da rosso port ce vst, pou uma grande potancaldace de deservolients eine Angie, quer de un ponte de vita de imstigndor como de profisoral. Comecamos order conceptusinsnte © caste de desenohimentoprofsional,sasemor a Snelsor bs relates que te erabelece erie @ desenvobientoproissional e Gesemhiimento de ecole, do carla, co enna da profisonliade doce, Estos velagbes peitanends depo anaiar ar caracerstcs des ceretes rodeoe {Ge deservlviente profesional Batsendo-rcs no trabalho de Spats ¢ Loucks Horsey, Gesceveros a cracteritias do madela auténemo, dos modelos Geseados navel ‘io, ape profisionl mizio #3 supenedo, dor modelos Sapeecos no desersc ‘mento curva formaceo em caves, do model de desechinert pofsions [ves de cusos ce forego, «do deseroliento profane! eaves 9 ves Bo. ara al dos madeles de desemicvinento profsional, analsares aqulo 8 que anomindmos process no Oesewolviento Praisira, prncipaimente © dagnés- fico de necosidaves, a plang, aalacioe 2 asesora extema one 0 Deze vohimanteBrofesonal, bem come os iesigngesrelzadss em toma ses poces- sos Enfatzames sts promos poraue nos permite confer 3 idea de que For mace de rofecores uma dpe gow pose © cave tesponde’ a pins de ternaizaio,ofertaa para mets, orgarzato, acomarharveto e cotle como ‘ualqer cute proceso eoucrve Neste senda,» Formegio de Pofesares eine, 2 plaifiaceo, Ciferencio « deservole os conhacimentos acquridos er clo ‘Uma quero Importame deve se © carhecimenta © iceracBo do contest ei cat quando se labora e se artende ofrecer respostas. Asim, anaisomes & tstutua argertzagt do desarvavinento profisional dos pofesores em Espanta Cerizando-nor em prio lugar a deseo dis insttucoes acuas de desea Imantoprfisiora! Se pofeszores, ne estrus de cotdenacioexstetes, ras ie tents modalades de formagio ofertas, nacrganizageo Gos sang de asessore ‘79 furconamento dor proteins de avoagio cas acvidedes de desemsobimerto De un nodo gral tere vindo a entandt que a Forma;sa de Pofessre € ur roceso que seca protesotes de rv nao uiverstrios © que pov tema ve ‘om or cocentes da unisidase. No €eidenerente 0 nosso panto de vse, @ po io ncumos ura epgt'e em que analsames a: erentes propos, taro rac tals come intrnaonatcetradss na cea de deszrvove programas cei adose que rxpondam as nacesidades dos doceascete nel cluras eee grate no cap sobre cesanahimentoprofsionl pera, anda Gv pssam eas asics referee 3 doce que [ae encon (Que ests linhassram de antsta ou apresentacio daqule que oleitor va nconrar 20 longo deste i, Conus, rad cio ria sla posvel sem 0 apsio © ‘ineresse demensrato polos Fofesoes Dovores Teresa Esl © Alban Exela Guim agadega ame erespeosarante 9 3900 para = eec30 deseo AUT as como Petal, cs Ing e cura cada vez nos és prima fara, fm ersnar na unread Capitulo 1 Estrutura Conceptual da Formacao de Professores Estrutura Conceptual da Farmacio de Professores 1. Sobre 0 concate “formagio™ 2. Conceltos de formaqao de professores 3 Principio da formacae de professres 4. OrientasGes conceptuas na formagdo de professores 5 Teorassobte 2 mudanga dos professores, sours pena nau in 6. Os protessores como pesicas adults que aprendem 7. Teatlas sobre a3 etapas de desenvolvimento cognitive dos profesorer 2. Teoras Sobre as etapas de preacupardes dos professores 9, Teoras sore os clos vitals dos professores 10, Um modelo de sintese: 0 convibuto de Lettnood EIGURAD, que el carpets uo 1, Sobre 0 conceito “formacso"” Parece-nos neces tacersipumas conderactes sore o conceit formagso um iro co tu #gredesrraneo de Formagio de Professres. em pes como Frong sl, tal concn & ulead para ns refers 8 ecucacS, xeparac35, snsina, etc, dr profesres, No enianto, em ates da dee aglotone preferese & terme educacto (aachr Eaton) oo de ren Teacher Tang) Falamos ato fe linguege comm came tecnica, de formagdo de pofessores erie que 3 eco tha este Soro, e nda ade eeacacb, ensino ou tein ~ pare no falar en downs (ho nSo por seam, podendo sin frnecernos algunas nas ina em Fico outro conceptual que pretenders dese ence afvme que erste "es tendenc contrasana em rlagho 20 conclto ‘exmacto. be aco com a primera, ¢ posse ular 0 cneato formacho como ‘orci de lnguigem tees em educagao, devo, fundomertalment, & radio ‘icsoice ue Ihe € subjacent: “Deido 3 su oigem Nine bs imple ett sic que te so propris, «5h 0 visado e te tantasscases que no 3b & impasse fazer um oso razavel mas alm cs, quem outa embese dus pata de leolgs” (198267), Os qo azumem esa pasczo poftulam que a forma ‘Bo a wipes «dmansber quando coca sar imesigas, © or so recusam 3 ‘ua utlzngo, No € ea, evancemerts, psigao que asuines. Ura sagan tendincia deren par anze és des taro conc forms ‘0 pars idetiear cones mltsiose por ves convadtoiss.Considese que 2 formagio nia ze sta, enqusrte concito, a um campo especcarente POTS, Tras gus se relee 9 maltpae meneeer ormagaa co tent, aagao Ge pa, rmogso sowal Neste sents, Fey considera qu os sigicades que actusmente _Rubuam ao conc forma 0 esto a deste, 2 nzdo de formarso encase {Se tantosequivoea aparece def mode pare pla utizagdo que dl =f, ‘ead 9 geeralacdo da eoueacto pamarente, conver rama eres dsmbu= ‘ore de sabes etietades# de pequenar surance, que por So EviQue prapoe gue se abandone defirtiamente 0 fem feumasao" ry, 1991: 52) Tarbiry N30 Bertihames dera aise, Pree-nos,« esta & a trea tendenca dentficada or Manze 1980), que sctalmante nfo tr seni eimiaar ocencatoformacto, dado ue “forage no ¢ nom um conse ger que engiabe a educa @ 0 ensina tenn t-pouco ests subordad a ete" (eae, 1980: 25) Par exe aor, 2 eu {ago € uma ago reaizada a pars o exter pere cnt parao deranoW o peseal © scl os inchs, eterro-se geramente a suetce naa aduloe Seren prone que ze uieo concsito“ormagio" quando ns rfermoe 3 acces cam adultes una vez que se rata 6a ura acco que se desta agus de side tere de “saberfazr” mas do que de “seberse™, que mals formal quarto 3519 forganaaclo(@eroaur, 1982) ‘D conceto formacse ¢gorimenteasocad a alguma aciaade, sempre que se trata oe formoghe para ego Ganoré, 1980) Asim, a formacbo pode se ete Como uma fang socal se ans de sabere, de sabertaer ou do saberset, tus se eerce em bane do sstema socceondmic, ou da cata dovinate. A fbrnecin pose tamotm se enendce coma um processo de dasanvolvmento © de estrturagdo da pessoa que se reaiza com 6 dupa efeko ce uma matuacso intra ede posibiidades de aprenzage, de experancas dos sues. Pore, «posi fuirse da formagso como instituigo, quo nos relermcs 8 exrutire cgarizacoal cus plaifica © derenole as acide ce formagio Fat, 1991. formacto pode scoot diferentes xpecce conforms consaera © part de ts do object (a formacto que se ofeece,orgeriz, extenarmente 30 sujet), Ou 6 80 sua (efomogae que se ecw amo nea pessoa, Veer, portant, que conceit Formac, ta om muitos oes na asa Seb conhecimento, ¢suzcatvel de mille pergecsva, Vamos anaear algumat erigtes que 22k doco er rics 30 cone formato, Amiens aeeac3 ene cencro formagio 20 de deservalvinanta essa! “0 proceso de obsematamento (ue 9 sujeito buono percorte at ating um estado de eplentude» pesto” (Cabaze, 19508; 201), ov eno Formagso, desde a Debt. eset 90 pro caso que 0 ince percorre ne grocura ca suo Hentai pena dé accrdo om une princi cu reside soca” (Goneses Sota, 1989 83). Farber, 29 onto Gita de Fey, "fomarse nasa mas # sento um vabalha sobre 3 exo, lirementeinaginade, dssadoe procure, realzadoatavis de ios que so oe recs ou gue prea procure" Fer, 198143), oma vers, exist uma corgonante peso evisente na formaste, i lia @ um discus auologico referent = fnaiades, metas valores ® 0 ao meamente ‘tenco ou nstrunertl Zable, 19808), na madi em qu “inl rcbomas eat ves 08 firs elu motel a kang, 9 ers. E por aso que a formato de professors se toma ura vetdadera ponte que perite a eaboraio de teas pats ob o ensino (Gimeno, 1990, For cute las, an rarzo 8 estruturasinthcle, no & arscadoafemar que, 2 em aia, 2 formacto de pofesores deservliey te dren de nvstganso ro 2, indagando sobre reberaseapeceas da sus esara concepts. Ea ve. ‘ar orn em revitaseapecalzdis, congreszas eenconzes cients a inveigacao sobre formacio de profesor aqui substenthidae pra A publican dos dos ctimos nireres do Handbook of Research on Teaching ul arigas cade se revter investigagses sobre ern dscns Pack e Tucker, 1973; Lane @ Lise, 1965). 4 American Eoveational Research Aerocaion (AERA) SIG (Grupo de ierese Especial) que peer contact certs cue lestiga pre tema relatives a forage prfesores. Juntmente com 30, un fat cuca 4 ublcacsa em 1900 do Handbant af Research an Teacher Education editeco por Houston, onde co longo de quase mi pfginas se analiza e sna 2 iverigepto sabre foemezio se professes. For otro lade, pubcamse revstas de amt iterraconal co canto mano fico 6 tots ou parcalmene a formagio de proesores Uoural of Tasther Ea ‘Ben, Joumal af Education for Teaching, Acton i Teacher Education, European soumal of Teacher Education, Teaching and Teacher Education, Joumal of Stat Develoment, entre tes 'sconigursie do fommagto de profeszoes come mata dca justices por aves rates rm rimeto lugar formacio de profssressesul um abjecto fe estudo singular, queso, coma jd antes deereeros, os process de forma. ‘o,preparapo,prfissionalzagioe sodalzagio dos professors, Este ¢ um objeto fe stu espctico de formacio de professors, caecerzondo-s ce forma deren Cada face a outrs eas conceptueis dentro da Didécsice. Em segundo lugar, @ formasio de professors possu dues esttégiss, metodolagias e modelos censolidades paa 2 anaise dos processes de aprender a ensinar (Medina e Domin- ‘ue, 1989), (0s models de imestcarto de formacio de roesores nose diterencian, na sun estrcla, dos coesponcertes 3 investiacio eidiica, Iso ndo quer dizer que ‘isa dependinca de uma invesigego em racbo a cue, mas sn completa face, Um terce ero @ a astencla de una comunidade de clentistas gue on ssa 08 sous Yabaes que avave dos programas de investigrio, quer através ds sociedades que fomertam o conhecmento# formagio, que vo eatorando om ‘digo de comunicagso préptio aoe falta 9 ra de confinge 6 invesigeto fm quarto luge, Medina e Coringset (1965) seman 2 progesiva lncorporagho activa dos proprio protaganisss, 5 pofssres, nos programas de vesigac, ‘sumindo pepks de gronde protagonisme tance ne seu “desenho" e desavai rmanto como na araise de dacos. Por dkimo, estes autores salartam 2 insstanta ‘tengio de polos, administrador © inverigadoree face 8 formacio de pro- fesotas como pecachave da qualidade do sistema edveatve. ‘ande de cortedo da entre conceptual 8 aul nos estas a refer cont ‘ul um dos abject desta Yabao, eso use aro de, mais arte, desta ros electuormos ua resto de questesconceptuns ede invesigario referers [éagoratemownes vndo a refer & dina Fora de roesors como um once univ, Contd, am ane als minuciosapermite-nos omega 3 fe rencar claamenteaferenes apas Ou nies da formacao de professors. Staroon Feiman (1983) chege dsxingur quate ‘eee no aprendar ensin que, como ea ince, nao€singnimo de formato de professores. Estas fass se: Incas expeincias préias de ensino que os candidates a professor vveram, getamante com alunos, as quae pod st saris de forma aria eluent eum modo incoracenteo profesor 1) Fase de formacdo inci € a etapa de preparcto form noma astiuio espeace de fea depots sores ne qual oftro pofeser adquiecoahecimentas pedis de dias cadeics, asin como ela 2s pitas de esino (ara, 1989) Fase oe nietacio sta @a etapa correspondente acs primers aos de suri protsional do oro. ‘ecsor, durante os guste os docenie orandem na pri, em gel sieves de eee ise de sobre (Marcel, 189%. Fase de formasso permanente sta. ¢ uma tae fetid pox Feira elo matin plificadsples istulges ou at pos préiosprofesores de mao a perms o dezanvahirnta pr: fasonl eapeciegsamento do seu ersino Maca, 1992; il Argue, 199 Cada ura destas fas lcerifadas per Faman presenta uo problema dite rencida em relacio aos cect, conics, metadologia, et 2 alr (ode profercres,& fae de prereno salertase pla nfistrca que twin ou pode fer no Geeenvoimenta de crengae, teors implctas nos futures prfessores. Ho ertanto, 2 fermacso de pofesores ne sun perspec inrtuconal nso pode incr rel enquanta tal, ainda Que se pasa preccupar rm salt com um sade de 3 rnéstico as posses infutcis cue tr no futuro praesson. Una ver anaizadas as eferentes terns © prpectne,parsce-os necesiio lr 0 nosso eoneeto de formagae de profesores. ssi, ertandems que “A Formas de Profsore a re de conecmote,icistig pro ota tia prin qu no dba da Dt eda Orage Exe, fst os proceso anges sq spose orm eee. 0 ~ se mpl indumentum ep, em expertise apron |p rats dar pis adr ou melhor ox seus concen, compet i dpi, e gue Iles perme Store poise no deere ‘metodo eu eaina do cried a,c objecting de aoa ue Tea deus qu ox hoe este. ‘A foaaco de proesores, 99 nos pono de vt, € uma sree de conhecimenta fe lvestigncdo~ aqui segurios aie de Zabazs (1950-136) em rears 3 Didactic ue cna no esude dos preesos ates ds quai os prfesoressprendem e esenvohem 2 su concetnca profssonl. Um procesto arta o carter oe tslugte que ete conento cont), que de mado algun & asesteaico, portal au fro d improveo, © por eso enfatzamce 0 aes carctersletemdtico @ organizado, Em segundo lugar, pensamas que 2 formagSo de profesor & urn conceto aue = deve refer tanto ‘8s sjetos que esto a estudat pare serem prcfessoras, come faquees doceres que a fem alguns anas de ens. U cancers #0 mesmo, 0 que poderd mudar &o ented, foco ou metceogia de ta formas Em eco ga, Sallentaros dupa perspec, navcual sem equips forma ce profesor roo, a fermagzo de professes pode ser ener come uma scticde (qual aoenas um profesor eh imolcado fomasSo @ einca, asset a css, especies, et). For cure ld, pnsemos que exste um segundo aie, no noo onto de vita, musto mals interessante com ic potercldode de mudanca, cue rite no ioe bo Sen grupo de profeszores par 2 eaizaio de acviiaces fe cevenvolimento profisonal certfadae nos zeus interesses« necesiodes fomacio de prfeors dever lear» ums aqui ino caso dos profesor cm fometo) oi un aperfeoarente ou eniquecmento da corspetinca profes: des Socantesimpicados nas tarts de ormaseo. Salantarts 3 mpordnca de 2 fede nos lamentos bens do creo formato, aves os comacimentes, ca etic e dapeigee, aoe quae vsareor ma adante neste projeca. A frmegs0 ‘tniemente~ ands ave pincpalmerte o sj de ala. Cad vez tals or profes: {ores ten oe reste abalos er claboacSo, «um prove iso & a eigéoca de tesiaseia dos projector curves ce escola, Eta ¢ urs perspective neces ue ter de nc como objecvo a formar de proesores. Por timo, ei Joyce Showers 1968) salenavam, a formaczo de aoesors no @ um process gue acebe tes professors. Ainds que sea Go afta, «qualidade de ensno que os ahs recebern€ actin cima = Fequerterenteinscntavel - pata ava a qualdade Ge omg ne qua ox profesor sa mpliaram 3. Principlos da formaglo de professores Refers antes 0 naso conceited formacto de profesores, Para 0 deserve nonte came coneste # racers arpeciear quae sto prnepessujaceer © (ue so considered alos pelo autor, Un preire pina que defendemas &o de concer a masse de Poe rex como in continue (arse, 1985). & formagko de professors « um aoceso ‘ue, ainda que constuld po: fais daramentecerencadas pelo seu conti cu Fedor, deers ante alguns pntlos cs, cine «pedagesios comuns nde endenterante do nivel de formagio de profezres 9 Que nos estamos a refer. Come afma Fular, "0 desenvohimente profisionl @ um project ao forgo ds car rea dese 0 formato inca, & ince, 20 desenalumentoprofssona continue ves 2s pro cart. O desenrimento profesional & ums aprendiagem on tua, ntact, acumuletve, qe carina ume varied de formats de apren agen" Fale, 1987: 215) Este princi aque ns referins imple tard a neessrin extn de ua ‘ert intargagdo entre 2 fermagso nical dos professres © 8 formesso permanente @ontera = lira, 199). De acarda com ext pepe, no = pode pretender ave a formaco incl ofereca“produts acabados", as sin compreender = ¢ 8 Um segundo principle 2 que i fzemes referencia conse na recescade de intogear a formagio de professores em processos de mudanca, inovecso & desenvolvimento curicular. &fermacio de profesor deve se anaisaca em rl {lo como desenvhimente curiae dove ze oncebae como uma exvate pars facitar a meneria do sino. Kscudero retenas recantemante& dssoclogto ue fete actuaimenteente os processes ce mudonc e» forma de profesores, No ‘eu ponto de vets, @ com o qual concorarce, “a fymaio © a mucanga ti ds sr pensades em canna; came cas faces de mesma mace. Hoe & pouce defense! uma pernecia Sobve @ mudsnga par mehoria do educaao que nSo sj er ‘mesma, capactadors, geradora de Sonho w comnremiss, estima de ro fpredlzagans em suma, formate pare 0% agentes ue tice deserve de tia as rfoemss.Simutareamente 2 formar se bem entenloa, Seve estar pref rancaimerteorneada para 2 dna actvnde raorendzngens nes syjtor© na sua prt docete gue deve St, psa ver, facltadors depress de ano de ‘serenczagem dos anor” (esc, 1992: 57) Juntamante com 2 pincpo ante, saliena-e— antes refers ~ a neces dade oir 08 procesos de formacso de profestores com o desenvolviment ‘organizacional da escola, As imestiacbes que anaisames artercrmente meste- ars 2 necesdade de adoptar uma perspective orgnzaconl nos procescs de {eienvolimento orofaona dos docertes, Dente mode, slficémes 2 poteniaiade ‘gut pos canto eustvo cra context avril prs aptencleegen dos ro ‘essores Cxcaero, 1990). Com ie no pretendemos nage otras modaidadee de ‘exmaséo complemantares, mas salantar que 2 formato que apt coma or ems eretertca 9 content pcxino os profesor, aquela gu tam maioresposs= bicades ce traeformagto da excl Lm quarto principio cue defendemos 0 dt necesria aru, ntegraggo centre a formagio de professores em relardo 20s conteudes propriamente aca- micas discilinares, «a formacéo pedagégca dos professor. Cabe 294) Fete que 0 “Conteamanta Disco do Contaade"~ en destin de conhecerto ertieade pela equips de vwertigacto de Salman, na Unites de Sterford, no Eenito do estado do conheimanto bse para oersna fundamental « const “pura amiga especial de padagogia © contig, qua fx com qu os professors sat certs ds especies er as una cess reas" (Gudimundsr, 187) Devs salienarae exte comedmento dist do conteudo devise 81a mparands core estuturador do peesamertapecagéico do potest Marcle, 19828, em quinto gar, sutinnaros a necessidade de intgrato terrain na fo imag de profesor, {0s vabahos de Schwab, Aryl Shen, ou Connel¢ Clandinin outs, azantam rare um estuso do procesta ot conmrucao da teora pat de pases centred Sbretudo na xc, Asim, Schwa fala de “refed delbeatha, Schon (1983) pre Dro", enquanes Connely@ Clandsin (1985) 0 ampiam até 20 “earheciento pr {eo pesos. Estes ade nada mals faren send saentar que os pofesores, erqusntnprofsonis 9 enna, dernvelver um conhacimenta orien, prio da suas experiencas¢ vl psoas, que raionalzaram @ Insie fotazaGm. Em eacZo a ese ino da conneciment, Schon rele que, “quand tna cerevel, feamnshestanes ou desenratemes desis ue sto abvamentenadequsdss. ass canhecimeno es geralmentesubenenao,implio As nosso models de {fo nos nosso evtiments pas cogs de que res ecpaman” (Schon, 1983.49, stead cence lao pemanate, ee et tate dge a best Arg ae, 1950, Selo at rete eck mdarto ents onttena rn mee neared a ee a arke tft nauho elcore erent res se a a oases asta ecb cans Ue ares ae erie pase Apia sb trpiase ees Seo ns se cranes gales ssl Gaen, 96), Cone eer neice re & cota con 0 coe cua peat Mi ct ira coat oprseowo pate Soles ona os soo i uo eSund 1980 Tec eZee 193 tim sexto principio que destacaros, «de aordo com Mile (1982) secenidae ce rocwrar 9 omnrfismo ete afouraczarecaba pela profesor tipo de edusgeo que poteriorantethe secs nado gue desemoha, fare osentdo $sumide por Fenindes Parez (19920) a0 afar que, “am materia de fomarzo prolesores 0 priipal cansido € 9 metodo avavks do quo conte # wasn fio ace futures ou aetuns profesor” (0.12, £ neces eiarcat que s0M0r favo nao esnsrimo de dei. Cada le euestio te passibiidades¢ neces sides ciicteae ferent. No etanto, na foemarz de profesor muito per “ante 8 congrunes ene o conhecinert aiactico de cortadde o cannecments| pedogogico wansmitdo forma cme ese conhecments se ans En stime luge, parcenas inporante destacar 0 rnc da indueasz0 como serena intagrante de qualquer programa de forracéo de professores. 0 fino um activeace com impleactes cess, weneogias € asta. 550 impica que aprender a enna nao dee serum proceso horagéren por todos oF sso, mas Que sek neces concer a aacterticas pss, cognitas, con teva, relation, ete, de coda professor ou grupo de profssores de modo a ‘deseroiver a sune propria capacidbdas esctndabades. € ane 0 gorta de vista de Metergney « Carnar 1981 ate quem a foemagao de prcesores deve recnder ts recessoncs # expecta dos profess come pessoas ¢ come prosionais Mais ante, epofundareros esta quero nas tori soe a aprenditagem #9 aeev0l ‘iment dos profesines como saute: fate inp ce eviuaizagao que Setencemos ave ser enendie nao 30 em relgio 30 profesor como init, camo pessoa, mas deve se emplade de modo a Sbranger unidades sire a omo as equpas c profssres ou a esla come ul Gade, 0 prnpio de svidustzaao eta lgado& dia da formar cies cos pro- ‘ezsree, agniicanco tno que 2 formacao ce prefsstes se deve bases’ ras Nec dese interes cor parciants, deve esa adstada 2ocontvto em que eas ffebaham, e foment parbipagio erefezo(aoffrane wars, 1986) se pi ‘Spo verse fled algun dos procgmas ob frags de praesares cue tenmente tems desea (Milt, 1982) For timo, a formacSo de professes, cal como reentementeafrmeu Lite 1983), “dere dav ar professores a possbidode de quesdereram ar su8s pret encase pratns isttuconai” (9.139) € neessio adootar uma pespectva Cue Salete 3 importinca do ncagoqie eo desewohimento do conhedent 3 pat Trobe « refiexta dor propricsorofessores. so implica que os docentes seam Sor corhecmento ¢ de velaranr 9 corhecnento desanvelisso 200 outs Forme Gio de profesrre: cove estnult a capacidade cea por oposso 8s proposes of Chi, no serie oe profesor tl come €reerido por Geour (1990). Prats, 3 fr rosie e professes deve promave © contevt pia 9 deservovinentointeleca Social emecional dos professors. sees principles que temas vindo a refer ago esgetam 2 multiplied de aborda ens que formarSo de pofessres conti enquanto ipa, Ainds ave arias, es prncioeconibuem para Uma primeira defricso da nose cncepcio for ‘mace de profesor e dr metodo mals proprados pa o seu desersovireto 4, Orientasées conceptuais na formacao de professores posivel enconar @ casafca diferentes estutures de recoralidaderelatiar 13 escola, eo eurkul, & movagio e a0 ensino, Teer no que 2 rs peta &formacio de professes como compo de conkecimento se cseram seme Thartes estutuas de raconalage, Tal nfo nes deve supeendes, na madca em sue enamoe 2 anala erentespespecivas ce um mesmo fendrren: 0 proces {a de educacto nsttucionlzad, As concepgSes Sobre o prfessorvaram em fn oda siferentes aboceagens,paadigmas o: orentacGes, Assen podem obser Var numeresas, e por vezescontaditvies, imagens do professor: eicaz, compe: tents, téeica, seston, pofision|, syeho que tome decsoes,intatgaer,sjcto que reflect, ee sem dividaeviderte que cada uma destasderetes concep do que deve sero profesor, we evan de mode determinate 0 cortedos, métado eet ‘egies ara formar os proesore. Assim, apreenaremor nee hea ferent con- cepcbes de profesor eo su comes elobuamente a paradigms Formato que js ‘ea e perp tl coneepezo. £ tab receserio mostar que houwe ura evluao em lao 0s ters uk dos pees derenesivetigadores para deignr as deers extras de acon {ace Assn, Zeca, om 383, uta. conceta ce paradigma de formarso de professores pera se refers 2 “uma mate de cena epressuzestes aera do rat ‘esa © propésites da escola, do ens, des professorese des forma, que do Carectnceca expects # formas de protecsoes" ever, 1983-3) Mais conc tamene, Foiman-Nergerutizao conceto menos ans de erlentagBes concap- ‘uals, enienderdo que "uma onenarso referee a um canunto de ies aera das Ietos da Formagio de Profssres¢ dbs melo para as akangar. Sesiments, ura SrentacSo conceptual incu ume cncsogéo Jo ensin © ea agreaizagame ume eo- hia acerca do aarender 9 ersne. Ess. cencepeas deveram arena” as acids pres db Formagio de Profesoes, is com 2 plenesio do programs © deze: {Ghent doe cursos, o ensina, svpendso # aralaso.. As onentagterconcom tio exam mutuamante Deito 29 deni’, ob pr insu, aoder, erat Imrte aan, corm no reo progr” ein, 1990: 220 For uo, Pez (Gees 19520 lea po seu dao 0 conto parspectva na formado ce profes ‘Sree encanto sto ¢Zlcner (1991) refer rteri-se a trades de formacto, Ther (1988), numa ‘ead sobre ce eterentes foros de mvestigio cages, econtta its concpgies seis de poten que camesgondem a ous on en ‘incr naformageo oe professors. Em pea lugar, fa do professor como uma pessoa real, ob modo Que a posemos die fencar dos cemponenes: conhecmentasitactco « substantv. 0 conhaciment substantivo “il os mado concept de epicaeo ou paadgmas qu st 2a tanto pare onintara pesquisa nurs cin car oer dr sano 405 dos" (Grossman, vison e Shulman, 1989, p. 29 ose tata apenas, potent, da acu rulagio de inermagio facts, de concetss de prncbiosgeais da matt mas tam do cenecimento dos modelos tvs, tendinas @ dextrin © conhecinentesintctico do conte competso arava ¢ tem 3 ver com 6 ontno, or pare do potesor, dos “erties aceite, ¢ que S80 utlizades rely ‘membros da comuniade cetifca para ovetar 2 Ivestiavio em fl hea, S80 og eis plas qual se toda © @ aelte pela comniace um novo conheciente (Grossman 1980p. 29. Inu, assim, o conhacanenta por parle os protestors aacigmes de inveigago asus como vals or ura comunidad de ues sdores num determinado memento (Schwab, 1862), lrtamente com © conhe ‘mento do contecdo, cada verse et8 » enfatizar mas 9 necesidade de incl orhecimento que Shulman (1986) deneminou de Conhecnenta Dist do Con feo. No capt I ceferones-emes mis pormenotzadamente extent a conhecmente No nosso pe, de um modo gar, afrmagto de patessores do ensna secure fst estrada em fungao desta orentagio canceptun que acabémes Se desceven lume fore fomacéo Sense, dame aerencica de ures ecasa,neorplts ‘reve formacio pedaggica. km reacaa 3 forma de pofesoes do eno unter ‘aio, poderossfimar que eta orenacbo 3 que predomi de forma hegemonca ‘ma segunds aeerdagam identficade por Pirex Gémez ¢ a denomtiada com beers. Emende oprofeso no come ura enclop, ras come vm neal {ue compreende iopcaente a estutira de mata que ensha essim camo 8 ht a e caracterseasepisterotgias da sua mata, e ands ~e sto € rporante a forms de ensinar ese mati, A formagéo depresses, ce acco com eta abo agen, no 0 deve procirar que os profesor seam conhecedores eapecltas do ‘ots que em de ensnar, mas sj cpazes de tansformar ese conhecants do contesdo em conhecinento de como oensar 4.2. Orientagéo tecnolégica De ecard com a raconalicade temas, o sino & une cena apical, « © brofesor “um teznco que domina 35 aolcagses do conhecinen cto prods +0 por ourase vantarmada em rgras deo” (rez Gomme. 19822 02) ty ‘remarto foca a su stegio no canhecento ens eestrezas neces pare fersine, decorenao tis destezas da investgaao proceseoorocut. Segundo eta ‘tetatt, aprender a ersinar “inp a equi de pcos © prtcs dearer tes cos estucts cetiims ents asin. & cormptircs & deine om tees le <0" Feiman, 1990: 223, ‘Un dos programas mas representatlos de orienta tecrlésjianaferageo de protesiores fi, sem avid alumna, a Formato de Professores Centrada has ‘Competéncles. 8 Houston present, em 138, um elteio sobre wenn ue a eueaséo Cenrads nas Competéncis tna ns Estados Uno, ents armas gua “esta dbardage fo uteaa para formar dents e madicos enfeaeas, engenhes (0s profesarse ahinstacoras escolar Fo ute pra tena expels em trate orectoes de restauranes” (Hust, 1961, p17). fst mctle fo dureste a rr 20 ua das contribs mas importantes no cago de forma fesres dio & sua vestige "as origens dos programas de Formacio Certrady nas Competencies (CBTE) _stua-se, por umn led, ro movimento. cenominado acount, ou no sotto de tush, crea de object eavalarzo de rsstacos, Guta ra subjearee on Sem dares proses foram a tora conta, anc eo 6a Hen, Fe time, encantam-s tambim como causes 0 deservchimento do sraea nd Ghusizado com base em programas modules @ 0 dezenicienta de um tps de irvengne procesoprodito que force» idertcagaaw ¢araageo de compe. ttncas (arc Alvarez, 1987), (0s programas de COTE configuram um sstematenolgico que tea deserter spurs bjetnos de reno denis em temas de cenduta go a etudoteconhace rtecpadement e que oats com responsabicdade. ara 2 consecaio destes objec ‘hos de eduta, ou compettris, 0 alan segue um pogroms indiustzado, de tal ed que cade alo reaiza © pograma 20 seu repro no. Os progtamas de {Core faitam ab etudane 9 aperangem das cormpeléncsselacconades stats de mates sutounstucionais denominados modulo instucona (viler Angus, 13603 b Marcel, 1922), As compress docantes conse 0 elemento azzenl! dos programs de CBTE Para Boch (1979), temo competincia€ sresntago como shonin decom uta docere,varaveldocerte,ace8o desrezs decens. shor presenta Guat o diferentes acencbes do conceto compettna2: coma conduta, cma domie de cenhcmento ou destreza, oro nhl cu atau de eanacdadecanideradn siete 1 camo a quaiade, em geal, de uma pessoa (Shor, 1985) For outro ado, Vist Angulo referee as compatineas como “comaoramentos dcentes absense" (itr anguo, 1986p. 42), Do pono de vist de Combs, um probes na base dos programas de COTE € 0 facto de sar “Um ero super que ce mstodos dos eareites se podem ou dete ensinar drectarente a penciates* (Combs, 1975, . 25). Pr dio, es programas de COTE tem uma iritagaa importante que diz rept 30 eerado ato que mpce 2 sua incago,eleborocto de materi'@detenvhvmecio. Eta & una dos abet ‘spontadas per Bone (1380), na sua anise ds tendéncias actuals ra formas rofessores, para justiear porque moive estes programas nao tn tid ma Europa © mesmo desemohimente que ns Estados Union lngependantemente cso, pensames que os programas de CBTE tk dado ue ceniculgao importante fermacio de poste que exsten elemento ose dager des competéncis que, ns nass oprigo, dade contnuat 3 ter valor core ete de programas de formagso de profesres. Refrimo-nos, por um lad, 30 Prindpio de ininausizacso do aprendeapem, asim como 8 vtlizya0 Se mates Insruconals, médues, per fecitar a aqusigto de competences Ac longo do tempo, os programs bsseados ern gestferate commpténcias tem ercludo pars ura denio mas ampla do concsto competenl, asim como em react & lebiidade © aaaprago do programa, £0 azo do Peco FOCO frame (fo de Profesores em Competéncas) digo em Parugal por Esa, A defngao de Ee tude csc fo profes en unr Se nino” (1987. 55). Comes pode ctserar, 2 competénl, rest project, do se Ita excushamente ao sabereces tras el onhecmerose attudes. As competencas selccoraces hese pro, foram: obser e careteraa tages ls alate pedagéqica detrminar ners prindbase defi fins eobjecios de educoan;conheere sabe ua” rcurce ovine paar wz” estates de ntevenco, vale rocante prodacy cuctos saber ute sstematicarente ofedbocke deren formas de vee ho em grupo ente os profesoes, Una variant deo de erintago tcnolgica = es te vind dese Yer 2 pari ds exude sabe formato de prafsares em relay 3 compettnca pra 3 tomada de decsbes. oimearare do & que o professors post Setar oy competinis, masque sj sjetosinlecuatnente capazes de seleason« don ir gal a compettnc ais adequnda em cade sua. Um exp desta em, sto oo program desenoiads na Uniersidace de skacise por More 1588) ‘anand em frre de una coneapo do profesor com sets custome Ger bes, Uma saqnca pea deste tips de programas &, numa fae pore, ero het feta nos pofestres~sobetado em formagze~etigas de rvs lug de problemas ec tmada de decies. xa purspectva mas cogntv #¢ eur Comore (1991 apc rum programa de formato bseado 0 mien cae competecas er roesimant de intemaco, eats cogrties de apres Z3gemetomaca oe Scie dos pofesores, "Mas renter, untamante com a formato de professors pre tomeda cece, te vino a elaar uma alec dierent dos png da oenagae acnalégies ne fomaro de roesores. € 0 cso do programa denomiado Reflect Inguiy Teacher Education do Uietside de Houston ux etd err hot broesoes em formato competes ences crn 8 obsenagSo Stent de ase, euaalace do prépo enna, elboragbo de dics ene smclas rebeg e Warmer, 1990) Tamim s ditrqu o programe PROTEACH decent por Ros 18 Uris hate ce Fd, eau pretnde crane a ctx dos proesaes en fonnatzo arts da andise dos resutaos 03 irveiacio sobre o ercina. ses autores af mem aut “0 fers em fomazie vty cance simi do so ava +t imarigngto sobre erin ear consia dace nas import ta Ret dade weexso recess para seleconer esata adequzes para um ajecino fm concrete com deteminadas anos” Ross «Kyl, eager gor Zecmner¢ Tobactrick, 1991 ©, © ese refleo, como podemos ve neste programa ean utcaco regents competence enrages docetes tts autores aan lara esa, que aparece ro auto 2 par vero es de feo dos alunos nat suas anes de ravers de vio, dice w otas estes formate, Es rei os saguines Wt un xarol po qubnpeneta ou no ion resto oe int 2 re tne gana laces vee cote Sone a i eee ee ee ites opr "tum ota sew tes tn at, om cy a ee rea gee EERE pra getin Stb eran mentor eee che ere ra aatvace tens aoe ‘are Sune een gar oe mes pape ar etd eno ‘ares de anos Se pct eum sec sleet art eco (Bras pesos aon, rte, ph. a. hsconece qe aces So prior rv uma infutncapemanent pre ali do 4.3, Orientagdo personalista Se orienta tenolgice da Formarso de Pesos tem as suas falas naps coe infuneae events da peiciogla ‘ene movment € celoga conduit, a frag peor th percept, do humanizno, oa fenomecclog. © ponto cet 2 pasos om todos ou tore poslicads, De acoso com este pono de vita “ena no ¢ 58 ume tina, € 9m parte ina reeaga des! mesmo # des cures, ua cama eros do ntl. 0 recurso mais imparate do profesor é ele pra” (cfs, em Perez Sear, 1981, p36, Ce concetos de 8 proprie, utoconet, deseniohimanto sto comune esa bordagar. © comporaments de ums esioa depends do mado como ea = perabe as prepa, 6 come ented asus en que eftnssrch ed ner (fo cera dus arcana (O pzradigma penal da Formacto de Frofesoresenfatan o career peso to ensro, ne sertida em que cad sujet deserve as suas exratis ecules de zeroxmecio e pecepst0 do feremeo educa. Data forms, 0 potas eas“ lum ser humane nico Que apron 3 fazer uso de pro efcanmente, © ear cs seus propastos © do sacledde na educaczo de cuts pesass” (Combes ¢ ‘res, 1979, .31).0 objected um Programs Pesonata de Formac de Profe: sore contin, p,m propor aos professor en formacbo 3 capocdate oy een pessoas com um euloconeeto Dose, Ov sla. peste com une metres equa, endo em conta as tts dimes proisiona,passale ce proceso er ‘Wcadas por Fede (1985), (© conceto de profesor eee, comma vemos, pad Sr subst pela de profes, ‘essere, etandendo come tl una pesto ge nice a pecebtnat a8 foe 6 medio posto, que perebe 0 mundo a simeama de modo enact reata oe 5 identies profundamente cor os cuttos © que ests bem nformada (conte 6 utes, 7979). Be acordo com estes presupnstis, «formar deprofesoesdeba de sr um pro ‘sso deeninr as fotos prtessores coma esa, sendo ¢ mals moras se descaberta pesca 0 tomar conscénce des pep. Dera fora, a formato de pe fessoresadqure elgumasdimensSespessas,relconas, stusciones ¢ inetuconay que ¢necessriocorierr pra facta a cada seo o eu propre deterrents ssc (eer Seana, 196). Segundo esa onemaci,“arender ena const se ‘ome um proceso de rand a cameron, devenvaherewtzrse al mea oe forma ez. 0 desenavianta pesza do profesor & 0 cho cand de Lvs oe Frofessores” (fea, 1990: 225) Um bom professor & ume pessoa, era pecovaionde nica, um fated que cra condcbes que conduzem daprendzageme, pea ocorce, ‘5.0 profesor: deve cance oe tus estudantes coma dons A descoberta do marl pessoal de ensinardesemsenha um pape fundamental reste progam, 8 que no se rata de ensinar 0 metado met sfear» todos os oe, fesors em fermacto, mas 0 métogo mais ecaz om lunge ds caractnucne son $0ais de code professor em foxmao, Neste sano, Joyce © Weil dosenvolveram ‘9uns models de ensino, que dereminam pesca, pase forma de pres ‘ume abordagem persnalsta. Eas modecs 580 8 de ensino nao dreclvo ance ‘eo, de reno de constdnca€ medeo do grupo de ala ayer We, 1505) es presuposis tories concetizam-se rum curio formative em que of onhecmentos tesco este necesaramenteigedos b pita Des mado > sis, ‘test ntegrada endo celacads naa ral do pedo deforma, cn tl a Calo sio consideados os aspeces nalts, ates © picomatar, Corre rte Brese, ‘mat fomatho que informatio, et tho de fame pocurs Gt ws hte ocente eisade de aca, pesticide mental capaccede pare faer fate com nto as stuagoes que coder encontrar no enrcico de sua profste Tose antes dbo mets de ennai a ceezarara:noar.» crminicer tom, muen 9 tor coscen evolu” (rewe, 1986, p. 163. a & um roo mode de profes, en ca foes ‘so as carcerotcas pesca © de petsoraldade dos candies» profesor deson Denham um pape ipartanta, asm cam as relgbesinterpesioels que se ttsble, Cem eve os peofesores em formato eos fomadors cox professors Ur cos res exes de oracramas de formacio ae proerors aentado par © deservolimanto essa fio denaminad Frogrma de Fommarso hesoralzoes ‘organiza na Uniersidae de Texas, com a2 nos tabsinos de Fane Ful, Ete autos vertizou que as preccupactespescals dor pofessores em formarzoeroem a, summa mac preocuparso com os rietodos de ens e com es unos, A essenda detnrminado momento. Por exernplo, corsideranda © momento das prétieas, a curt earners ser Conceigo deal mod au sudane or duns bre sear Feo ts eape ce preonmeres dos pote 4.4. Orientagio pratica huntarente com a orentagso acasia, x erantagSo orca tem vndo a se 2 seroger ras acti ara se aprence’ a ane 2 tenia © 0 fia do ensno. No reso corto acerca da formagto de profors, ncontanos eta orienta fur eentaimente ns organizardoe desewatiments db prétias de eno, tanto dos fofesores em fermsgio do ersina primo, crm do secundia exencal desta erecta €0 facto de concebe? “0 enna como ume acthdide compton. ue se hsenvaie em condos snguares, carament determined palo conte, com es ‘Bos em grande parte samare impress crregada de conitos de alr queen gem ences acs e paca" Prez Gomez, 19822: 410), Os pofesres, portato, funciona em stuacies incase seu uablho¢ nero © argue sts prec ta, € dedo um valor mito 8 expecénca come forte de conhecimento sebre © cers esodreo aprender a nsiner Zsichnar lava a paaye "mio" parse eft 8 cenge segundo a qual “as exannclspaticas em acon conbuein neces mente para formar mahhres professors, Aredtaze que algun temo de prea melhor que nen e que quanto mais tempo se dedior ae expentncis pitas imehor sa" Zeichner, 198: 45). A este respec, Feman aera que “esta vo do fersine masta que se apende 9 ensnar ators de una combina de experts ctrecas © intragSes com oleae: e mentees Sobre stuagtes probiotics, Ataris siesta experiénas, os pinpiants sf inkadas rum comunidad de races © m0 rman 2 pava” (Fim, 190: 222) ‘© modelo de aprenizagern stole ate winntaay efor de roo ‘es € 3 aarendzagem pla experinca e pala absevagio.Aprender ercina# an "es", durante um period de tempo prolonged. 0 sige trabslhar com um me tte durante um determinado pereaa de teripo ao longo do gual © sprendlaadcute 2 competincias praaseaprende «funconar am stabes eas Nenu pascio cvceptil sore o valor expeténia no ersino ¢ ra forms ‘0 de professors & pase see nos refers 8 Dewey, Em 1238, ee eur defer i 0 necessiace de se ceservoer ura Teoria de pein, dado que [8 eto (onstatna que experiencia no €sndnimo de esueacb, Neste seri, afm que “nko suane nsf pecestade 6b exper eM mesmo Oe acueack ‘inarince Tad ceperde Ce uals 6 er (Dewey, 1935 2,27 veo Guedes woes rca sda te omc szpects: um aspect edt queda esata a quanto de agate! ou deren vet pare o sto que ave © segundo epeco tem ua ingortana mater eg 28a de Que nos ocupamos:oefeto que ta excerrla prem foram cree as pomterores,cu sa, a uanserénaa pura aprenaapuns secon 238 experiéncis nda se desemoiem no varia. Gear hun munge soc, isco, Piolo, tc, determinado. Oeste modo, a exerincas cca en lnduns rips Que pssuen “estuturasconcetus ends das quae do santos os, erencas, Esra alma que ’c que exparancismos # detamanooa pe ‘erica ators de qual nos socatzames profisionimenta nen 1988, Com iso pretend e pretenders dizer que os indidves no aprenden @ trarar ng fora nica, rns © pel 0 settogrtein ye es ‘mento prévio quando se implica em qualquer actividade didactica 7 eta prea pc, er Ges (9520) en as sade a abor dagem tradicional ¢ 2 abordagem refi br i" rela sobre» pit. Ns abagon tradicional,» formato de rolesores cone ro pects de pee foc aie il rendement aa pate des ptetores en ‘omase. Nee para onde os ora fit ui spnacto cas ene sora pane noes ee cone osetia prs eis ae a eae a ee 19908). “ oe Net fence conepi ras de ean so o deren cura mas ingest pr swe ot fra Wate SE ee thee et doce s fora oh a Sate dae Pepedonigee 0 ove ores cunt an eotuatn ea (eine a pence mance sme Conn Patna em pots denon pes hee ne Stun denna ese mated "ne fe aa sag de ensino sto concebids cme um proceso de inicio meslanteo seal ere leone esas utr cons de omg ane ee Deters een deo ose pe ele tno et cone ssh acre d tsa Sea ete pata Soph en foie stash no seg somacte Se ues saps ae are een crs peo: ro Bon ene [coca ce lmao pes fraction ease vaseone tune mad en gue een toot oprdoonn nee ‘ier Pr ou ats, seat Una penne see ne ee bute na len eat cams 9 aes eeignar a Stee sae snes oon st woes eo : cs enue enc ope tomes eno agent seer tm mers ede oo ne rr 1s abordagem tracicoral da Fomagio de Pofsire, mute comm nas ross states de formaceo de professors, dafende a crenga de qua cualuer docerte pode desea! tras ce suservsto sem qualquer tip de tri previo. © seu inte fone” sufclente pare consgerar que "sabe enema. Deste modo, tect {sito 2 uma despreocupaga pola foeragao de pofessoces supervioes por pete th sulted fomacao de protessres. Sao de detacar alguns abalosralandes a Univeridage de Seva para dlaresvategie de supamste cna © micas pervsao © 2 sua aplcato 8 formacdo de professressupewisores (Vilar, 1986 Marcelo Sanchez, 1990; Séncher, 1993) "5 segunda abordagem rfenida por rea Gémee & que denomina reflexiva| sobre a pts. Sabie St farms gue ete um conceto que acumen & tizado com mir feeutra por investgedoras, formadores de profess, ic, de terertes process aries, referindo-se 35 nas tends ra forage depo fences, © que € 0 corcets ae REFLEXAO. Fol de tl nego eapulanzado que # dif encoiras referencias estas sobre propos de forracbo de pafessves que ono ‘room, d= ua os ot forma, come elemento extuturador dos programas defor rragi deprofesores De tal modo asm @ que Minisode Edcacto« ici, a0 dexrever 0 Pane de lavestigagbo Educative © de Formagio de Profersores, 0 er carne “redo A fomagho que se propde coo serdo parte deamna rele 0s profes sobre 3 1889 docente, qv nes parmiteraparcar asia tari nga doers, os es ‘xavemas bes de fcinamanta ea tudes prépis® (EC, 1980 9.108), ‘AS crigers cesta sborcegem na formato de pofesoresremontam Cevey Que em 1933, 52 eft 30 ensina tei como aque onde se resza“o exare acta persstenteecudbooso de qualquer erengs ou forma de conneciento hz do fare ‘bments que te 360 subjacantes # das cncustes it seta” (Dey, 1982, 25). Da decor a necessidade de formar os pro‘esores para que conigam sar esos cam eogio a sua pra erates Donald Schon gsm divide, Um dos autores a toi hm tke maior revo aiuto do cones rele, Cor os es lias The RflectvePractioner (13) © Educating the Reflective Practitioner (1987) conbuls pare populate exten ter no campo da farmacio de aofsiores stevia sobre 9 epitamcloga depts. Este autor popes 0 caeeto de refexdo-na-aco como send oproctsio mediante > ‘ual os edtcosindusive professore) agrendem stats da andlie«ntepretacte ds sua ppv actvidae doce. Ne cap I comertaremos ae apicagas que 8 te 13 oe ston tem ma Toma oe provesoes ‘ov conceptual 3 elazo e 0 sau proceso, surge signs tama que poder jute a Carica ene campo ae vabaho ab agora confuso © ders. Para Gar un frampio da aspesco semintca do tem reed, wtizareos 8 enuieror fete or Caldernase: “a refeia,forario de rofssorescrentasa par indigo (8, eflio-nosceb, 9 profesor come imerigada, 9 proteser came so gue Toms deities, profesor coma prfisiaal 0 roesor como yet que rsa p= blames” (Calerene, 1989, p43). Sdo conceltos ue, apesar de tere muto ‘omur,srelerem a ealdads dferencsve. tas overs craceagtes desennar um pert de profesor lsh, abet 4 rmusanga, caper oe analzero fe ansino,autoertico, com ure amglo min competencas cognase acon. Como se pode vray, 0 coneo Conga, sence copra sfasase bastante daqoel dea de competi de concitan Nee asp, falmos de cifras toes de competnca que 0s professres dove posses 8) emptricas: conocer © que sees noasat ra hase. errbar sac, soso Stubgs,procesios,causas ees. Ergerse dos tas de das: dado cbectnes « subjecives (sentientos, afecos: 6) analticas:necesséas para interpreter oe gos deserves, pare init 9 tea: ¢)avalntivas: tis par emi zoe sre ‘corsequincis educatias;c)estrateglas tm 2 ver com plavicaio Ga 4ean, {sim como com oantecpar da sua mplernentarto de cord com a ane alana, © prbtcas:capacidade de reaciona a ania ea préticacom os ns os mes par Lm bom eto; 1) comunleagde: os profssores efleuosprectam de couricn & erhar as sus alas cam outs calegas lard eTann, 1967). Azresentmos 8 algums ideas sobre» refexdo enquanto proceso que pode favorecer aprendzagem do professor. Contude, ¢ ecessiro pergumarmo-res Sard vligo qualquer tp de reflex? Pare responder 8 eta questo, seiner sn, sereimente, snes de refler20 ou de ane sobre a readade creuncate te ic, prtics e crtien Zeichner e Liston, 1987). Des mado © prime'o ne! ces Bondera & andie das acgbes manifesas ~ as que fazemcs¢ que 80 suscep e sr obsewods: andar pola clase, formar parguntas, moivar ete 0 segundos rive implica» planlficagoe reflexdo:plnifcasto do que sev fazer, lense sobre o que se fez saliertando ose carder etc, Poco, © nel de cone sderaées teas, 0 qual tera ver com aa tea cu pltica de opto pres, ‘asim como des repereusces contra. Est tre nies so tlznes tara aot anda e Laure (987) para estabeecer as reagbes ene oie «pdt do ens om se obsera na figura 4, estes autores derendem que em qualquer paties de censno existe uma teora subjcene em relagia & ual os profesor est mat ou ‘manos consents, e que determina, jntamente Com outs factors asa patice educate Os ns de refer anteromert decits pamite-nas irl un proceso de ‘aacso as prpriasreflexdesreslzadas pein professors, de modo 2 pocermos eterminar quals a5 reflexes cue conguzem a um desericimerto profesional {uss as que conde apenas &autocamglactrca,Apofundando um pouco mae 2 Siferenciogbes acira extabeecis,coceros flr de dferentes formas t momentos Ge refers, vrata, basenmowos bo Wabalho realzado or Wes © Loudon (ise, conde defendem que 0 pensamenca reflex & 3 acco poder ocrer seperate ov Simultaneamante. Por iso identifica quate formas de elledo em fete de a reac, Ura primeio forma de refed sera 9 introspect, impca uma refed ite oveads, pessoal, mediante 2 qual © profesor recnsitera os seus penamentos & Sentmentos em rliio 8 acvidade dra © austen, pane de uma penpecha dancin, Esa forma derefexdo & a que se pesquse melhor aravs dy erteta em profundidedee biog, 0 dis, ou as constructor pessoas Ainfornaco gue vr : ot “alas 8 aco os, coxesponde 3 cae sts ea ei oa a 8 to : ‘efas core rencpos te procaine, exes cocepse tamer pste too ctor oes do tabs deren pr hed lo 158 1 agin a gp dese qv eon sores Ba agers come professes ecm pees pra deri on rates Bog: ‘estes do grupo enra profesor: fadtau © deemobimenta pesoal @ profesional roma no /\ ____ Ata Mae | |S Zaeot) \ el | \ = : Asan fm afb nam er We ode 185 oa, cant ua fos Ge rfc go pa ua rei co ples tc Imani oes stan aco ou pa ar Wh 9 Ea fora ebro aa rina d co aed em uc sno a eum eros 2 nse ea csito ce" ‘unidade narrat ‘© conhecimente dos professores straws ds ‘Seri ou de chavo pot, ota ecg, en, te, eran {ors (Comal Clann, 190), ‘A tere forma ce reledo devemina-s Indagagte, A indagacto racone-se ‘come cance denveigaio-eea0 (Ca Kari, 1985, arevs dao: pote sores anlar a sa pris, idntfcand exatgie para a mehora. Nese sentido, 2 pesquisa inzodu um compromiso de muderca e aperteigoarento, © que néo acontece com tanta areza a antics formas de efi, A implasta do professor fen pracesis de investaarBo-2c30 pode Iitarse aos prope proces de ers prendlzager dos aus, mas, na epiniio de Sh, devera ser alageds 8 outros specs as ues plas, 0 ave defend € ums nego de fiero ra fom oe roesores que sea actia © mlante, que eeintrodza na duro ensino ds sol uma preocunaae pels appectos eis, penal poles", 1920.3) Esta coneaoczocamespondea 8 parapet cca de invesinacse-acas (Car, 1589), 2 espontaneidade reresenca a chia forma de elo © 2 que miss re dona com a pratea Ea forma de rafexdo & 2 que Sorin denomnnou refledo-ne coe tm a ver com os prsarerts qu os professores tom quanco esto 8 ens 1a endo avants desta retengo que of professors moroan, rel probly abordam suagsesdvergenes na case Yinge, 1987). Ete proceso pace Ser fat ado, e desemoliboeros no eaptula Wats oe process de autoendse ou de supeniso cri, coaching, ou se atest de etmulgdo da err 4.5. Oriemtagio social-reconstrucionista {sta oientagdo conceptual mantsm uma esta relagto com a enero pitice ode ser concebida como uma mera actvidade de andlise técnica ou prstica, mas Incorprs um campromiso eco e socal de procra de patie eduathas © soe mas usa ecerocracas, Sendo os profsiorescancbids com acts pales fsxapespetva nes sagunts termes: ° “1A reno nfo € determinate Bigs ou piagcamente, nem € mero Pensamento express ua rete para «av rere be els fre pense ea nas ius strc om gue nas encanta 2.A rele nas& ame form idle de tabatho evil gue et nena spear prescepe prfgurs ease sce. 3. rela nto nem independent de valores om neta exrest ‘ere mrses human pln curs sc partes 4A veto nko # na snr nom pain pean word sci, et selina propaga eloe sci onerous, mas repro ure For stvarent pati engin ue exo ma eda ode ea 5°A roe no #0 proce micny, em &snplemente nex ‘rae na ostragt de oes sete; tice fu pres 9 nose ade para recone asi sce, a prt na commas at Fema de dace a so sel” (Kemmis, 1985, in Pres Gta, 1887». 14) Constaiase, asi, que a ientacSe socilecontucansa na formasto de pro fessores rant uma tlagio Greta ‘as. Cada ver mais se asume que 0 profesor & um conswutisa (Clark © Petron 1966; Maret, 19872) que proces infermart, toma deasbes, gpa conhecmento preter, poss creas, onset, que infuencam asus acide poston (0 conceite de TeorasImplctas ou Sueecvas tr vndo 9 ganar terreno nd avergacto sabe pansamentos do profes, » pode zeros prs expat melo componente pessoa! e pkelégia dos proctsos de mudange Marr, 1997). Mae «oncetarente, os pressuposts de pra si: (Gorse ocean cana “om aleto stra" par ds guar cana ‘Conseco ave ess tees so una negate de apes cots concn Domenic, ny sen exons Cn) ee ranam ¢Sege oe Pet eens aca st Sree "pone ede Ge ton lcs etal au nabs une Bost “Aaa ci um fe mart ea «apne do re fom tl aria pore coleano ur vase de tcness ee canst por Seo rst era on, 198) Ass 0% processor de mudangadevem afar a toi imple ou stata dos professors além de procureem mudancas mas vishels aa de conduits. Flan (0991) assim o ama quando extzelece que quslauerinovacso implica inevtve ‘ante a izacan de materia crrcuaresoferetes doe hanualnante weds. CConsequentement pe cca una mudanga male ou menor na soa prea de nsin, ao nivel das cmpstncas, cond, esto, tc, ess como um mies, Go asus crngas ou concepsienedcatias. € a mudorea noses envio a une fra tcl. Neste serio, Flan aa ave “a getdo de mucona mens ‘dogas que eam compos, conceptual ¢ natuna ‘erece ext ua coincident os erent autores em elo oo fac de ue 25 procesios de musangs deen tr necesramente emt conidercio seg Profetires para que poserrere se decéem anc a ovogde Repo ma inca Invas8e propos na so ‘eporério docente? A este rasoat, Guskey (1986) oferecenes a $00 pepe oe models de mudance do professar, patinds Go puincbio de que ak Centar e corso, 205 proesones se modficam sos proestres perceberer renin coven AHN Ma edi pteC, te midleg epee ne, st s : erst une oe tee pl oe erst efor uni oa Se mae Se ‘urine peas srendagen, eens, ma one aon a finale ace a ec, canons oioe peo er, Como se vee, Guskay parte els de : 9 ides de que os protestors sic capezes do modifier a ua candua deen sem que esejam totainente converse eo Ievores (Cuban, 1992), como invodui um son ro {80.3 ter de ua 20 logo do da, invosa noves mound de asia me 2 Hoes No ot eprint longo ds sme ues tea ‘em professors princpantes,consiatmos aue este decidlan intaush nas nce 2085 ear InovagSes menoes, 2 que jd ros refers, como consegutncs os ent ay ar nendaco feta pelo oir do sami (out profeszar domes nel educatvo has com ras experanca@ formar), ou per aura professor indo © cepa do Silo. Nests casos, os prfesoesinclam mods de enina deco uncon frento nfo esavam totalmente convercdos, mes decd aceos ou recs 0s bts senor o su furconarente ras propia ris cura ce ot arcenos que pare equelas mudancss que impiam © asm 505, segura ‘soa menes tempotrerent letarente 3 ere, dpa endment Gos ‘Sano um novo mtd de ura} 05 potessorasneceearea mals infor rope te para decirem intociles.£nemas caso qu fla de estos 4 mudance, pare nos rlerrmos aquales factors que dfcutam ace profesrores inplementacie de novasactldadesw oganzagto do anno. Ras Nava (198), rua inmestgacio em que questonou profesores, enconrou Grco factors Que rs ‘vacian a copacidae de novacao cos professors Em pimeico aga, ed denor ‘oda Insularidade artesanal quoter aver cam 3 sensgho que or profesores ten {de esta slags, com poues formar, pouco carhecmenta cantfeo, que deter rina inseguranga na executo,e fs de apci. Em segundo luge, aafunctonall- dade operativa, que se refere 20s berecos liad que a nova oferece seas fica das novagbes,attudes nadequads do lune. problemas de cer alae, fr toca lugar, esto os estos sensves/benefios dildos, 01s, ‘casos percebids sto mares que os benticos Quito,» eompulsividade do sistema, a5 diicudades do pre sstena educate: lepslagto,euptnas dos po grenas, tabelo dio excess, fata de temo. Por dma, as Navara (1987) identi as restrigdes Instrumentals: cases de mata dlddtes,eipacos © rob inadequade, ete ‘os sementos ientifeados por Ras, gosaramos de nos entarnaqules que afecam e influenciam gessoaimente o professor come pessaa qle ude 8 media ‘2 apende. Pretendemos aul oefendar qu € neces entender 8 mudange © & ‘nora como umm processo de apeendzager¢ de desrvohirento pessoal eof sloal ne aul es professors se implica como pessoas adutas Parace-nos Que ea Perspect tem sido muito pouco abordads nos vabalhas sobre nvgto, asim ome nos tabalhos sobre Farmar de Srofeiorer. Varncsa seguirdescrever um des ples que, do nosso pont devs, sunara @ ajuda a compreender 0 proceso de exmagiode profesor tanto rc coma permanente 6. Teorias da aprendizagem do adulto e formacao de professores Recenterente, Pte, Clark e Dickson (1990) recnhaceram a nécesidace de ‘ esudar © procesto de aprendzagem dos pafasores enquanta pertoas adults. Tamm Oj (1991) mostou a uid dese spar os esudes sobre » epreiza jum ¢ 0 deseruchientoaduito na formacSo de profesor. Estes ater, junta ‘ete com saute #qut nos remosrefrir ao fang deste capita, tram nos pare 4 necessdade de capaliare incur estudes sobre o profesor, 2 sus format, ‘erenvolimenta,aperfeoamenio e mudancs, os prcipos, teonas e mode que ogo dor ios 20 aos tm vn ia no Anode de Aprenczager do Aaato (ilar Angus, 19520), £04 neces cr au os polesres sass cs shee pay alos le naar wn states oma nao formal se tpuroeeren {See senso a cata a mc em cue, ce ame ear ns jecuect 0: POSTE 20 os que sree averse see oo (ou Stas diban 9 icin, ren qn ta See ne ae poise conte » elvan os modes segundo te gu og Sa {prec roves mat de pens 0 ero 3 apendooen ses onenee na cor as conctescue acitam agreczagem Gs professes oi erate Waa co ete no a ives sobre lesen de Seeesnsem lab, eos cogntios dos estuaries, pourra t sae ImeNesgem de pesas auto. Asin, Kona (i9) eset rere 8 inveracto en dos tas ce onenaes ve serene feel ie ec reso com ana enentag nena ca er aroaenEefiam ater por memos, Sem areca exerts, Ness, Seems tana 0 pots com sr orang externa, an ae Seno dante drectizes ets supra, ume, um soe ee setae, Mater oth (991m ua odes osha eneagdere ae igor, Sos motessore: cum pao extaian os pofeerer onaerasn ee, Inesreea, au & otto de slgunaspessom pra stacee et ene Seam fi como a enc para tomar er conser os pote te eee Soe Ruaibes ce arendzagen, exes tos peer sven see Sree Daim onc eat 9 igracio de teres panto nee, acacia 5 wrote ends pr a crera. fss nor oe Fea MR, ertando sepia opie ds mata santa oe an Son, teen stugtes indus ou de compete, nas gua poten ear sues preps is, atime, gusts 3 sresrtamsarefertnl de Temas (1961) 2 taboo Seat Li de altace de ura csiate de cerenes el oe oe wr A stich de les de spazgen series quate ors fog RTE, Seas. imino e canto, ter gato enor aio ae scntinre ene una ate cu murs seniors o asain maa ouparaa experimentacze, SaERR Ge ereneagem proporcionan nos une prime informa, neces Ce etna taba Formac de ofa: ns meds ese ee ee a arteries: os nds ae parcpam neta aces de aan eu ms eos devm et edcos cae cesta oe “Yolen” eterna as pesbdaes de aprenczagam aor Rane © ass err en stuido crits mas es rea egancn. sana is feasts cae quae censor ea, re ae tt stunges Formas oc erst dens meldades Seo sean elt resort ee aonomia dos maton oe nee ‘Stee foreente conta pl fomade, denis scence ee Tr inn ut sc rs edutos um netted un womans uae ¢ essa cman eee eter cael der eo anager 190, SE Riese open rrsequtncia do facto oe se tomar © profesor consciente da debiidade ou Secinetes geen tno oan ata dae ae tratigia escolhida aplicada e praticada em sessOes Ge treino com supervisio € com ure compleidade rus (oath, 1989) Esta & ura das esas de mair aceite w que desrenercs com mairdetaheno caput Wor agora dehonty sau 2 referencia do raatbo de Joyce e Showers em rlado a exe aspect, dz desenrcve a capacdade dentine etic, ce pansamnt independent @ de ‘false refers, Segundo Tough, or adultos agrender deforma autonorra quando scteaanimene ii pela aio Digi p sne igo eo alte rgd lala Baia em ltecgo ang Bese ——— Depenctncia ——> eevais Aprendizagem do aduito se torna mais € 5 dct ace oases, comets e sts sense oe ns ee (Os autores que 4 defender ahrmar a ne Reape ce dese es ees ects Se penn {cancion oe eseonar ara eat please apace ce pean pra plea quando cue dear # appre "Th space arom deat rote esabelcmentn an eu do argo stevie ce sponta «Scopes pr sono coohmenor ou tk aol cso ead, Ncapacer oe eer aoa A aprendizagem auténoma inch, como se pode cbse, todas aquelas acid dis ce formacao na qual besa (ndidusiments cu erm grup) toma a hrictha, com ou ser 8 ajuda de cues, de lair, dearvcver » aval a suns propre 2chidades de aprensizagem. iso rlaona-e com os estos de aprendizagem ue Ateromentedalsios, na medida en gue 2 aprendzagerautonoma & ma re "uente em pessoas adultes com um ertlo de aprendzage indeaencets, om cape ‘dade pare tomar decstesecapaidade para arcular armas e nites Ga acide de apserczagers, assim como com capocdade de atogesto do aprender com 2 Prepria experienc Nao signi, ja antes o rete roma so esta 3 flr de uma acide veaizada #68. Plo conta, coma Knowles“ Spradisagem autirem@ nao ® um proceso flag, musta fequent= mente exge coaberagio «spat ee os que aorendem, professes, rece. pe 1085 conipanheroa” ctado por Merstm e Caffe, 1997: 46) Antes de abordar auras teas especies da aprenlzagem do adit, & pelo menos necesito faze feria a0 centrbuto gue a Serentes teas da apc zagem hurara podem dar para expla acHar a aprendzagem des pessoas au 12s Maram Coffrela (1991) fazer fern 3 evs cases: erportmental tras se aera &o object que tom 2 educaso, 2 formas e a aprendzagem das pessoas adutas segunco as efeentes tears Ass, enauanto ater comport rrartal se carta 5 aquiic # spertecoumento de conde, a tori cognias salintam a necessdade de deservoher capaccades metacognivase de fomertar 3 capcidade de aprender 3 aprender. & teas humansa dese 0 objecno 39 Ro realzado eaisenolimerta pesca avavts a3 aprenlaagem, enquanio a ear da aprendizagen Socal salirta a importa da modelagem come va pare agus € tmodcar condita, mas funéarantaimenteattudes, ios, que quando feamos de sprendizagern aut = aS a = oc nee | I | emma mass Rasa pcm 1 Sones ewe [Enea | (rea ‘equeen [tangs | nena | rato em | Soe oom" I See —_|___] |Saee eam | same US Dee eg ean as sur Sts au amecment spresntos faze efeénci& aprenden fevane sem eam crab exacting ce maura, ee apna 1 socials dos inviues. Male concretamante, no signe que nao st corsice rem, mas sin gue pretence ser gras ¢adapbve» ular stn -prendizagem. i. er reloco 8 aprencizapam das pests acts, endo nos deveres esquecer que csprofesres oto, no s pose afar que esta ura Grea tora cs aprender spite. tena da aprencizager do adult que com mair trequancia set SRrontado em relgao 8 aprendzagen dos professes parte ser = 'andagosia" repute por Koowis, © detinda com "a ate e 2 circa de ajuda os adults 3 ‘Ponca da eduacio ds adultos, enmuanto a Segunda sera 3 cos suns nto a {cs tte tole fundamersase em eo pleco: que adm ser de sumo itresse ‘is susposbldacee de apkarso na Foonarso de Potssores. ses relies: -oaaccocato do wit, ovo poe medi @ok! dea oa 4. dapossto de mato pra ate en rb era cmn igo ds ffs gs resample. 4. rosuze ue mudanga om fuga do tego & needa autos adios ester de Sis tnear 69 asheoments pes spss eas. Ss um ko esd ieee sprandeager& pu be por co nna arianem econ 5. Os ets sfo nob ndes pre eaerder po core intone ves de pe acres Se lermos com stancio principios 38 Ansragogl, dar-nos emo inportnsa se poder te ara ertander, ext, panies @desenaler a Forma fo de Profeseve. Assim, &imporante destacar come pelo principio que 5 tos ~ indunde professore ~ emivem de uma condo de dependénca para Dua de autonomia, Mais adant, aresentaremes a5 rents teoras que nos {olen de come as pessoas edutas posim por cfrenes fase © como «bdo ura eles supte ume evolugde 00 nivel €a su8 maturidage pestcal. Que cizer do segundo prince enunado por Knows? Actuaente nfo se pode cornpresner lima actividad de frm de proezsores em que nose are a experéndla guo- ‘iiane emediata dos profesore. Male ands, raat 8 ivestigacio sobre 0 pes rrento do profestor eds tears imolctas,saberos que os doertes get connes= ‘quart princpio enundada por Knowes: 2 aprencizagem dos rofessres deve pa ‘roe ou trem conta problemas © nacescades parceddos plas proprios pres re5.0 ultimo pnp. Kroes leva-nos® mothaca para aprender. ste pence { sugestvo na radia em que ver cofrmar que os adultos aprenden signifies trent) uncamente em fungio de impos temas (gosto por ancender,intencso de regi resultados) © do por eecompurses extemas (no. ress cas, exemple ras clare qua poceras der 0a recompense econdmica aos profesor pr 100, hors de actdaces de aperecoemento). 5 sith xpecientasto Pace {HGYRAS, Noel sore 2 experi alsa are (Nerame Cieza 01 untamente com 3 tora de Knowles, pareceos interesante ee» Teoria de Jervis sobre a experténca adulta(Metram e Cafarela, 1991), Pars este aston, ‘usloutr experiencia ocore numa oada stuacse, mas nem todas as experienc ‘esultam recesaramente em aprerdizagen. Aira que extem nove pasiblides se resultades para uma determina exeriénca. AS ues primes leva 2 respos3s Se nto aprenizagem, eso: a) presungio: 0 sjsto pensa que esac sae; bBo ‘onsideragbo: io st em conta a posibidade de espst;« <) ecusa ei SP onoruniside de aprender Nas outras tis posibiidedes, pesso atte aprende, mes toto-se de uma prendzager por memerzago, Wich a seuints posblidaes¢)pré-cons dente: pesos inttorza algo eonscenterate: © rate pode patie ums ‘ova capacidade sera aprender: 2) memorlaag aqui e amacensreto de lnfrmagdo. Por lina, as posbdedes que gerem aprendzagem sancaine ete ate sram as segues: g) eontemplagio: pensar 20 que sa eta 3 aprenser, em (qu se ona um esulaco viel econo; A) pri reflexive tm 2 ve com ‘eslucio de problemas aprendizagem experimentah aprerdangem de Ura Tal coro sa véra igus 9, una pesiog sta entra nue stuaréo de apcendes- ‘gr @ poe ei dela sem aprender (@.Também pode desde experienc () 8 memorize (6) si sem mudanczs (3) ou com murangas (8), Para um nel "maior aprendzager, uma pessoa pode i da expeséncia a racachi erefexdo (7. 3 ratica de exerimentacd (9), 8 avaac a), & memoriacto (6) ober rudengas (3). Ete moval ofereceos também inirmacao para peceber que fees sue= ‘spor rear de aferenes formas quando #8 Impeam name stagao de frm 80,1 come temas vindo a ala a 7. Teorias sobre as etapas de desenvolvimento cognitive dos professores Faralelsmente a0 desanvlvimenta das diferentes tears da aprerdizagem do ache, nda a ser elaboradasderas teas vets a0 est de aos. As ‘stopes do desenvolvimento cognitive cenarse nos aspecos cogs eeeco- far ous dau cade etapa de desenolimera. Deseret as vansormacbes Que ‘roer na foes ae corse deseo a experencas por prt os acts. De {roruo com esas tapas, matrdece& um proceso que ve cesevave eum to de ‘erento nas universe mals apa de bores relagbesatsvacas (Oe, 983), Tato a5 ers Seve o cl al ds pesoas dts, aque mas atte nos fete ne, camo sco dasenchimento cot propetoram ua forma imorescndhel ure eplare melhor conprender a5 neesidades dos poses em Ca Ua ds (errs etaps do seu deservarente Assim, sido de frdarento quando des ‘hermes o cocete de pecurso formative dos pofesores para refers 2 vacdo us neces etabelcer ave a bg de ada ume des errs eapas pels (as pasar os proeses eas feas eras aden a as neva. (Comeceremot por aralaar os deenescontbstos de Serentes autores em rele «fo & etapes do desenvolvimento ds peices adultas. Ness le, entendese que 3 desemohirera € ure proceso que ndo @etzico nem uniforne, sande caaca ad por uma constants macanca e, como tl es models tebrins deve pecirat esrevereexplar 3 ratreza ds mudancase 0 process de mudange cs pesoas saute. Pinch (1990) enurerou aguas das caracterstcas go deserwalamento Ceanitivo de pessoas alta, que a segurapresetamos, ————— 0 dumyranmenie bun pose qu ose so bngo Gevechavie queraowlinta® Secstuee 2. amarnumane poder ta quai om quanta 3.0 eoarchimento& muliiransiora modnges eorem em mls ners ‘elope Socal ersesanes 4.0 deanvmerta mliseccons Foden sit dermis radios pecan de lutrvtnema,erargiocn eed de que se ise Joiacs © deserts ‘iowum qe exaeneceninmene Sop omar 5. sermohirato 4 stro por mito ces ar drone ate do cee “iva nde s boop, dae paca kare sae: Cee (Sercorplas ene ey otaey sel mane ur estas moc om et ‘Sete pede afer sae 6. Gs pandas cnsucem e gana actarwnte sas pas Ns pesca Dose ‘Rea Sesntchirats rane apetes fo des trig ences es ae Sues rar mb Je um pas Sie ane ot mueace ces arta 3 stu peal aso sees ae ese aca. mse 0 2 teore das etapas do deserchmerto defends, em primer ugar, que os srs humanos recssam as xpenéncas ras qua seca ataves de eseutras coght ‘ara gue ot autores craram de eapes. Al Si, eas ettias cons erge zammse rina sequin hrzrquce de pas qu vo deste menos compienas 2 mas ‘engens, deal mado que o dsematirentsecrepritsio hima etapa er parca, Eee = | =) ‘GLADIO., ze de Deemsine gna on Lote ers er Sonal& all Asin, primeis etapa caracerzarsee por un iv! conceptual "concrete" gato 22630, com recssidade de contolo da stuagtes,epurnga e srs 8 pido dos que 80 conscerados sere, Na dmersfo do desvelvnento 2 (hs etapa carcierze-se or um eevada confarisma a as errs sons nan {es asim como pel deseo cde agracar ao esate. or dimo, do pont de vsa dos valores ovis mostrar igulent ten a pxa se cantar com os abs e cars da malo, asumnde 0 fama seed convenconalrs socais. Ne él persar naa rma es como au’ que mu {os otofesores poncpariesatewessam, assim come, cert, ahnos em atc auande se ram ra prfssdo de ceca Mote, 19513), Ax seuagber ne ‘aa e recente: mals aanta devrvhereros espeamens ee asec el we 2 evlucio das peccupaces dos prfeseres represent opel patea t niente coma docens (Oj, 1981 [segunda etapa caracereese por una mor capaciad de astacsso, ols capsadae de Serena ee facts, oiieseteari, O act comes a ser par de rescher os aus prableras com hose num race indie cu dedi. Be pants evista pessoal, est ewolicdomnifestse por ura mer aaron sin como pot tums carpraensie mas corsciene# reat dos is alors soca teenie etapa ‘erespence a um eleva nivel de esenchimentoconceptia, abrscco, sbi ‘oe capacidde de reslico de problerss nel sacl cx secs so capzes de are lates rteressoasrecrocs eras que poem favre un cia cle erect, 4 e ‘ S00 9 LE Ee neem

You might also like