Prawo ochrony własności intelektualnej wykład II

Źródła prawa autorskiego

Prawo krajowe
1. Ustawa z 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (dalej: PA) – źródło
podstawowe.
2. Ustawa z 27 lipca 2001 r. o ochronie baz danych.
3. Ustawa z 15 czerwca 2018 r. o zbiorowym zarządzaniu prawami autorskimi i prawami
pokrewnymi.
4. Konstytucja – prawo do własności i innych praw majątkowych (art. 64 ust. 1 i 2), wolność
wyrażania poglądów, pozyskiwania i rozpowszechniania informacji (art. 54 ust. 1), wolność
twórczości artystycznej, badań naukowych oraz ogłaszania ich wyników, wolność nauczania, a
także wolność korzystania z dóbr kultury (art. 73).
5. Ustawa z 24 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny.

Prawo międzynarodowe
Akt paryski Konwencji berneńskiej o ochronie dzieł literackich i artystycznych z 24 lipca 1971 r.
(Dz.U. z 1990 r. nr 82, poz. 474).
Zgodnie z art. 7 PA, jeżeli umowy międzynarodowe, których Rzeczpospolita Polska jest stroną,
przewidują dalej idącą ochronę, niż to wynika z ustawy, do nieopublikowanych utworów obywateli
polskich albo do utworów opublikowanych po raz pierwszy na terytorium RP lub równocześnie na
terytorium RP albo opublikowanych po raz pierwszy w języku polskim – stosuje się postanowienia
tych umów. Zatem minimum konwencyjne dotyczy także ochrony utworów obywateli polskich w
Polsce.

Prawo europejskie
Brak jednego rozporządzenia, głównie regulacja fragmentaryczna poprzez dyrektywy. Istnieje 11
dyrektyw poświęconych prawu autorskiemu (mozaika regulacji prawnych), w tym m.in:
1. Dyrektywa 2009/24/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r. w sprawie ochrony prawnej program w
komputerowych;
2. Dyrektywa 2006/115/WE z dnia 12 grudnia 2006 r. w sprawie prawa najmu i użyczenia oraz
niektórych praw pokrewnych prawu autorskiemu w zakresie własności intelektualnej;
Strona 1 z 6

ó
 3. Dyrektywa 93/83/WE z dnia 27 września 1993 r. w sprawie koordynacji niektórych zasad
dotyczących prawa autorskiego oraz praw pokrewnych stosowanych w odniesieniu do przekazu
satelitarnego oraz retransmisji drogą kablową;
4. Dyrektywa 2001/84/WE z dnia 27 wrze nia 2001 r. w sprawie prawa autora do wynagrodzenia
z tytułu odsprzeda y oryginalnego egzemplarza dzieła sztuki (droit de suite);
5. Dyrektywa (UE) 2019/790 z dnia 17 kwietnia 2019 r. w sprawie prawa autorskiego i praw
pokrewnych na jednolitym rynku cyfrowym oraz zmiany dyrektyw 96/9/WE i 2001/29/WE.

Dobra chronione

Utwór – każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w

jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia. Utwór musi:
• być stworzony przez człowieka (jest to wyinterpretowane z pojęcia działalności twórczej),
• być ustalony,
• posiadać cechę „działalności twórczej o indywidualnym charakterze”,
• nie być ustawowo zaliczony do kategorii wytworów wyłączonych spod możliwości uznania ich
za utwór.
Są to ustalenia faktyczne, niezależne od woli stron umowy.
Należy zaznaczyć, że dla przyznania rezultatowi pracy człowieka statusu utworu nie mają
znaczenia m.in. takie okoliczności, jak:
• ze względu na osobę twórcy – wiek, poczytalność i kwalifikacje twórcy, jego pozycja we
własnym środowisku, przekonanie autora o twórczym charakterze rezultatu pracy;
• ze względu na proces tworzenia dzieła – zamiar stworzenia utworu, sprawowanie kontroli nad
procesem powstania utworu (z ochrony korzystają również dzieła, przy których powstaniu rolę
odgrywał przypadek), twórczy (oryginalny) charakter procesu prowadzącego do powstania dzieła
(gdy nie przenosi się on na indywidualność takiego dzieła), wysiłek twórcy włożony w jego
stworzenie, nakład pracy i koszty („duże umiejętności” – „doktryna spoconego czoła”
pojawiająca się w prawie anglosaskim);
• ze względu na rezultat pracy (utwór) – wielkość, jego przeznaczenie i sposób wyrażenia, wartość
(estetyczna, naukowa lub użytkowa – ochronie autorskiej podlegają także dzieła bezwartościowe i
określane jako kicz), sprzeczność treści lub sposobu rozpowszechniania utworu z prawem
(przedmiotem prawa autorskiego są też dzieła pornograficzne oraz dzieła zawierające

Strona 2 z 6

ż

ś

 niedozwolone zapożyczenia), ukończenie utworu (ochronie podlegają zatem także szkice, plany,
projekty utworów, ich wstępne wersje, fragmenty, a także nieukończone części).
Uznanie za utwór nie jest ograniczone ze względu na dziedziny twórczości. Zawarte w art. 1
ust. 2 PA wyliczenie kategorii dział ma tylko charakter przykładowy. Zgodnie z tym przepisem,
przykładowe rodzaje utworów:
- dzieła wyrażone słowem, symbolami matematycznymi, znakami graficznymi (literackie,
publicystyczne, naukowe, kartograficzne oraz programy komputerowe),
- plastyczne,
- fonograficzne,
- lutnicze,
- wzornictwo przemysłowe,
- architektoniczne, architektoniczno-urbanistyczne i urbanistyczne,
- muzyczne i słowno-muzyczne,
- sceniczne, sceniczno-muzyczne, choreograficzne i pantomimiczne,
- audiowizualne (w tym filmowe).

Stworzenie przez człowieka

Nie są utworem:
• dzieło stworzone przez zwierzę (sprawa „małpiego selfie” – małpa z gatunku makak czubaty o
imieniu Naruto zrobiła sama sobie zdjęcie za pomocą aparatu pozostawionego na statywie przez
fotografa dzikiej przyrody Davida Statera, który bezpodstawnie przypisał sobie prawa autorskie
do tego zdjęcia),
• twory natury (np. wzory malowane na szybie przez mróz, natomiast ich zdjęcie może być
utworem).
Problematyka tworów sztucznej inteligencji. Sztuczna inteligencja (SI) może tworzyć na
polecenie człowieka. Jeśli człowiek ma wpływ na wybór parametrów – utwór (autorem jest
człowiek – programista lub także użytkownicy przez „twórcze” zadanie tematu). Natomiast jeśli
twórcą jest sama sztuczna inteligencja:
1. prawa autorskie obowiązujące w USA, Australia, Hiszpania, Unii Europejskiej oraz według
konwencji berneńskiej (tzw. podejście europejskie) – twórcą może być tylko człowiek.
Bezpośrednio potwierdza tę ocenę wyrok Trybunału Sprawiedliwości UE w sprawie Infopaq –
„konieczną cechą utworu jest własna intelektualna twórczość autora”;
Strona 3 z 6

 2. w ustawodawstwie Wielkiej Brytanii i wzorowanych na nim regulacjach Irlandii, Nowa

Zelandii, Indii i Hongkongu (tzw. podejście anglosaskie) – ustawa określa wytwory SI jako
computer generated works – prawa autorskie przysługują osobie, która podjęła konieczne
działania do stworzenia utworu (utwory, w których twórczo uczestniczyli zarówno twórca SI,
jak i użytkownik programu);
3. Chiny – wyrok sądu w Shenzen – sąd orzekł, że właścicielem praw autorskich jest robot
(algorytm) Tencent Robot Dreamwriter. Spółka Shanghai Yingxun Technology Company została
zobowiązana do zapłaty 1500 juanów (ok. 830 zł) za naruszenie jego prawa autorskich. Zapłacił
jednak właścicielowi algorytmu.
Koncepcja PE „osób elektronicznych”. Dnia 16 lutego 2017 r. Parlament Europejski
przyj ł rezolucj zawieraj c zalecenie dla Komisji w sprawie przepis w prawa cywilnego
dotycz cych robotyki. W rezolucji tej dostrze ono tak e potrzeb „zbadania, przeanalizowania i
rozwa enia konsekwencji prawnych”, jakie mo e nie ze sob „nadanie robotom specjalnego
statusu prawne- go w perspektywie długoterminowej” i nadanie przynajmniej tym najbardziej
rozwini tym robotom autonomicznym „statusu os b elektronicznych odpowiedzialnych za
naprawienie wszelkich szk d, jakie mogłyby wyrz dzi , oraz ewentualnie stosowanie osobowo ci
elektronicznej w przypadku podejmowania przez roboty autonomicznej decyzji lub ich
niezale nych interakcji z osobami trzecimi”. Kwestie autorskoprawne dotyczące tworów sztucznej
inteligencji są poddane ciągłej dyskusji na forum UE.

Ustalenie utworu

Ustalenie utworu oznacza uzewnętrznienie utworu – możliwość zakomunikowania osobom

innym niż twórca. Wystarczy możliwość, np. nieutrwalona improwizacja. Nie jest zależny od jego
zapisania (utrwalenia) na nośniku.
Mogą istnieć utwory ustalone, ale nie utrwalone, z którymi nikt nie mógł się zapoznać.
Sytuacja, gdy nikt się z utworem nie zapoznał (poza twórcą) np. zagwizdana w lesie piosenka.
Uzewnętrznienie i możliwość zakomunikowania jest, natomiast jest to kwestia kontrowersyjna.
Należy zauważyć, że nie można udowodnić istnienia takiego utworu.
Kazus niewidzialnej rzeźby „Io Sono” stworzonej przez Salvatore Garau . Autor twierdzi, że
rzeźba ma być wystawiana na planie kwadratu o wymiarach 1,5x1,5m i musi być prezentowana w
prywatnej przestrzeni wolnej od przeszkód, gdzie odpowiednie oświetlenie i klimatyzacja nie są
wymagane. W czerwcu 2021 r. niewidzialna rzeźba została sprzedana na aukcji za 15 000 euro.
Strona 4 z 6




ą
ż
ą
ż
ę
ę

ó
ą

ą

ż
ż
ą

ó
ć
ś
ż
ć
ą
ę

ó
ś
 Prawo autorskie nie chroni jednak pomysłu, tylko sposób wyrażenia pomysłu. Stąd można
wyciągnąć wniosek, że w świetle prawa autorskiego nie jest to utwór.

Działalność twórcza o indywidualnym charakterze

Centralnym i chyba najtrudniejszym problemem prawa autorskiego jest ustalenie sposobu

weryfikowania istnienia przesłanki przejawu działalności twórczej o indywidualnym charakterze.
Spełnienie tej przesłanki umożliwia zakwalifikowanie określonego wytworu intelektualnego do
kategorii chronionego utworu. Ponadto dzieło podlega ochronie z tytułu prawa autorskiego tylko w
takim zakresie, w jakim spełnia ono tę przesłankę.
Działalność twórcza – subiektywnie nowość. Z punktu widzenia twórcy nie może być
przyjęty z innego dzieła (orientacja retrospektywna). Oryginalność, subiektywnie nowy utwór ( w
praktyce – czy obiektywnie nowy utwór z punktu widzenia biegłego). Cecha twórczości jest
spełniona wówczas, gdy istnieje subiektywnie nowy wytwór intelektu; jest ona zatem ujmowana
wyłącznie w płaszczyźnie nowości subiektywnej i zorientowana retrospektywnie.
Indywidualny charakter (oryginalność, osobiste piętno) – ujmowany retrospektywnie i
perspektywicznie na podstawie oceny wytworu, tu też zwraca się uwagę na nowość subiektywną.
Indywidualność dzieła można stwierdzić tylko na podstawie jego analizy, nie zaś badając, czy w
utworze odbija się osobowość autora lub w jakim stopniu autor nadaje utworowi dostrzegalne
osobiste piętno. Przesłanka indywidualności nie jest też odnoszona do samego procesu twórczego
prowadzącego do powstania określonego dobra. indywidualną działalność twórcy możemy
stwierdzić, analizując jej wytwór intelektualny, bo działalności twórczej bezpośrednio obserwować
nie możemy.
Spełnienie przesłanki indywidualności niekiedy bywa weryfikowane poprzez odwołanie się
do cechy statystycznej jednorazowości sformułowanej przez M. Kummera. Chodzi tu o badanie,
czy wcześniej takie dzieło powstało oraz czy jest statystycznie prawdopodobne stworzenie go w
przyszłości przez inną osobę. Minimalny poziom indywidualności wystarczy, aby był utworem
(niezależnie od poziomu i znaczenia kulturowego).
Istnieje możliwość twórczości równoległej. W wyjątkowych przypadkach dochodzi do
paralelnej twórczości, której wynikiem jest powstanie niezależnie chronionych identycznych lub
prawie identycznych utworów.

Nie uznano za utwory:

Strona 5 z 6

 • projektu przyłącza energetycznego,

• krótkich relacji z imprezy korporacyjnej,
• projektu konstrukcji stalowej hali magazynowej.

Przykłady z orzecznictwa

Wyrok Sądu Apelacyjnego (SA) w Krakowie z dnia 5 marca 2004 r. (I ACa 35/04). Sprawa
dotyczyła użycia w reklamie telewizyjnej słów „Ciemność widzę. Oj, widzę ciemność” znanych z
filmu „Seksmisja” J. Machulskiego. Sąd stwierdził, że „Efekt twórczości (np. scenariusz czy
wyreżyserowana wypowiedź aktora) zredukowany do krótkiej figury retorycznej jest na tyle ogólny,
że posiada wartość idei. Jako taki, o walorze abstrakcyjnym i ogólnym nie stanowi przedmiotu
prawa autorskiego, gdyż traci cechę oryginalności”.
Wyrok SA w Warszawie z dnia 14 maja 2007 r. (I ACa 668/06). Sprawa dotyczyła
wykorzystaniu w reklamie zwrotu „Baśka nie miała fajnego biustu” nawiązującego do piosenki
„Baśka” zespołu Wilki. Powodem był lider tego zespołu R. Gawliński. Sąd uznał, ze „Banalny i
prosty zwrot językowy stanowiący fragment piosenki "Baśka" nie będący w spornym utworze
reklamowym cytatem ani zapożyczeniem, co najwyżej inspiracją i odwołaniem do odległych
skojarzeń, nie uzasadniają przyjęcia naruszenia praw autorskich”.
Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 16 kwietnia 2013 r. (I ACa 1216/12).
Sprawa dotyczyła wykorzystania w reklamie postaci „kobiety pracującej” pojawiającej się w serialu
„Czterdziestolatek” w reżyserii J. Gruzy. Sąd zważył, że „Nazwa "Kobieta pracująca" nie jest
nazwą oryginalną, czyli nazwą o wysokim ładunku intelektualnym lub emocjonalnym oraz
wyobrażeniowym (indywidualizującym postać). Krótka jednostka słowna, aby uzyskać ochronę na
podstawie przepisów prawa autorskiego musi posiadać autonomiczną wartość twórczą,
autonomiczne cechy utworu, określone w prawie autorskim i zdolność do samodzielnej egzystencji
na różnych polach eksploatacji. Sama idea, pomysł, polegający na połączeniu określonego słowa ze
sposobem jego wykorzystania w ściśle określonym celu, nie podlega takiej ochronie. Naruszenie
prawa autorskiego może mieć miejsce tylko wtedy, gdy zostałyby przejęte w innym utworze
elementy indywidualizujące postać fikcyjną, a nie tylko sam szeroki i abstrakcyjny kontur czy szkic
bohatera”.

Strona 6 z 6