ΠΡΟΟΙΜΙΟ ΤΟΥ ΠΟΙΗΤΗ-ΠΡΟΟΙΜΙΟ ΤΗΣ ΟΔΥΣΣΕΙΑΣ

Ερμηνευτικά Σχόλια:

1. Η επίκληση του Ομήρου προς τη Μούσα δεν αποτελεί παραδοσιακό

τρόπο έναρξης ενός έπους, αλλά υπογραμμίζει τη συναίσθηση του ποιητή
ότι αναλαμβάνει έργο μεγάλο και σημαντικό, για την επιτέλεση του
οποίου χρειάζεται τη συνδρομή της θεότητας. Έτσι η ευθύνη που
βαραίνει τον ποιητή περνάει πια στη Μούσα και όσα θα πει είναι λόγια
της βγαλμένα από το στόμα της θεάς- δηλαδή θεόπνευστα- και γι’ αυτό
σοβαρά, έγκυρα και αδιαμφισβήτητα. Εξάλλου, πως θα μπορούσε ο
ποιητής να διεισδύει στις σκέψεις και στα κρυφά σχέδια των θεών για την
πορεία των γεγονότων και τη μοίρα των ηρώων, αν η έμπνευση του δεν
προερχόταν από τη θεότητα;

2. Τα κύρια χαρακτηριστικά του επικού ήρωα δίνονται κιόλας από τους

πρώτους στίχους: είναι πολύτροπος, πολυταξιδεμένος και γι’ αυτό
εύστροφος, εφευρετικός και πολυμήχανος. Ωστόσο, ο ταξιδευτής δεν
είναι πρόσωπο τυχαίο, είναι ο πορθητής της Τροίας, ο ξακουστός
βασιλιάς της Ιθάκης, Οδυσσέας. Το πολύχρονο ταξίδι τους είναι ο
νόστος, ο γυρισμός στην πατρίδα, και μάλιστα γυρισμός πολύπαθος και
πολυβασανισμένος. Ο ήρωας παλεύει να γυρίσει στη πατρἰδα του και οι
σύντροφοί τους οποίους δεν κατάφερε να τελικά να σώσει και να τους
φέρει μαζί του στην πατρίδα εξαιτίας της νήπιας συμπεριφοράς τους.
Αυτή η προσπάθειά του τον παρουσιάζει καλό και άξιο ηγέτη, αλλά του
υπογραμμίζει τον φιλέταιρο χαρακτήρα του. Τώρα βρίσκεται
αποκλεισμένος σε ένα μακρινό νησί νοσταλγώντας και λαχταρώντας το
σπίτι του. Όταν οι θεοί αποφασίζουν να τον στείλουν στην πατρίδα του,
άλλα δεινά τον περίμεναν εκεί, μέσα στο ίδιο το σπιτικό του. Όλα αυτά
κάνουν τον ήρωα πολύ συμπαθητικό στους ακροατές, οι οποίοι γεμάτοι
θαυμασμό , περιέργεια και ενδιαφέρον περιμένουν να ακούσουν τη
συγκλονιστική ιστορία του.

1
 ΠΡΟΟΙΜΙΟ ΤΟΥ ΠΟΙΗΤΗ-ΠΡΟΟΙΜΙΟ ΤΗΣ ΟΔΥΣΣΕΙΑΣ

3. Η λειτουργία του προοιμίου είναι αρχικά ηθική· ο ποιητής φροντίζει

από την αρχή κιόλας του έργου του να απαλλάξει τον ήρωά του από την
ευθύνη για την απώλεια των συντρόφων του υπογραμμίζοντας το δικό
τους φταίξιμο, τη δική τους ενοχή για την καταστροφή τους. Έτσι ο
ποιητής κατορθώνει να διατηρήσει αλώβητη την ηθική του και ηγετική
υπόσταση του ήρωα, την ικανότητα και την αξιοσύνη του. Πέραν αυτού,
βλέπουμε ότι τίθεται από την αρχή ένα βασικό ζήτημα που ξεχωρίζει την
Οδύσσεια από την Ιλιάδα: οι άνθρωποι είναι σε μεγαλύτερο βαθμό
υπεύθυνοι για την τύχη τους απ’ όσο φαίνονται να είναι στην Ιλιάδα.

4. Αξίζει να σημειωθεί η διάκριση που γίνεται από τον ποιητή μεταξύ του
Οδυσσέα και των άλλων αρχηγών της τρωικής εκστρατείας που σώθηκαν
από τον πόλεμο· όλοι οι άλλοι κατάφεραν να φτάσουν επιτέλους στα
σπίτια τους και μόνο ο Οδυσσέας ενώ λαχταρούσε τόσο την πατρίδα του,
δεν έχει ακόμη κατορθώσει να επανέλθει στην Ιθάκη. Το δρόμο του
γυρισμού του τον φράζουν δύο θεότητες: η νύφη Καλυψώ, εξαιτίας του
ερωτά γι’αυτόν, και ο Ποσειδώνας, εξαιτίας του μίσους του προς αυτόν
γιατί του τύφλωσε το γιο του Πολύφημο. Αλλά η μοίρα του στάθηκε
επίσης τόσο σκληρή, ώστε ακόμη και στο σπίτι του, όταν κάποτε
επιτέλους έφτασε, του επιφύλαξε απρόσμενες δυσκολίες που έπρεπε
πάραυτα να αντιμετωπίσει. Όλα αυτά κάνουν τον ήρωα από την αρχή
αξιολύπητο και εξαιρετικά συμπαθή στους ακροατές του έπους.

Επική Τεχνική

1. Το προοίμιο της Οδύσσειας (στ. 1-13) περιλαμβάνει:

α. την επίκληση στη θεά·
β. το κύριο θέμα: ο πολύτροπος άντρας·
γ. κάποια βασικά χαρακτηριστικά του: ο πορθητής της Τροίας, ο
πολυπλάνητος και πολύπαθος άνθρωπος, που αγωνίστηκε να
γυρίσει σώος και αβλαβής στην πατρίδα, τόσο ο ίδιος όσο και οι
σύντροφοί του·
δ. σε πολύ αδρές γραμμές ένα πλάνο της υπόθεσης του έργου·
ε. μια χρονική αφετηρία: όταν εκπορθήθηκε η Τροία.
2. Ο ποιητής παρακαλεί τη θεά να αρχίσει την εξιστόρηση των
γεγονότων από κάπου, πράγμα που υποδηλώνει ότι η έναρξη του
ποιήματος μπορεί να γίνει από οποιαδήποτε άλλο σημείο, ή ακόμη
από την αρχή, με τρόπο χρονογραφικό- σε ευθύγραμμη δηλαδή
αφήγηση. Ο Όμηρος όμως διάλεξε να αρχίσει την ιστόρηση του
2
 ΠΡΟΟΙΜΙΟ ΤΟΥ ΠΟΙΗΤΗ-ΠΡΟΟΙΜΙΟ ΤΗΣ ΟΔΥΣΣΕΙΑΣ

από τη μέση- in media res- , έτσι η πρωτοτυπία του έγκειται στο

ότι ένα μεγάλο μέρος του αφηγηματικού υλικού του θα το
μετακινήσει από την αρχή στη μέση της σύνθεσης, με τη μορφή
της αναδρομικής αφήγησης (flash back) σε πρώτο
πρόσωπο(τεχνική εγκιβωτισμού) · θα βάλει δηλαδή τον ίδιο τον
ήρωα του να εξιστορήσει τα γεγονότα αυτά, σε κάποια πρόσφορη
στιγμή που θα του δοθεί στην εξέλιξη της πλοκής του έργου του.
3. Στους στίχους της ενότητας αυτής θα μπορούσε κανείς να
παρατηρήσει τα ακόλουθα:
α.Το προοίμιο του έπους (στ. 1-13) ανοίγει και κλείνει με μια
ομοιότυπη επίκληση προς τη Μούσα· το σχήμα αυτό του λόγου
ονομάζεται κύκλος, και φαίνεται ότι προέρχεται από την
προομηρική επική ποίηση. Πράγματι, στην εν λόγω ποίηση ήταν
συχνή αυτή η περιστροφική πορεία της αφήγησης(κυκλική
σύνθεση) που τελικά ξαναγυρίζει από εκεί από που άρχισε.
β. Στην επική ποίηση, ισχύει ο λεγόμενος νόμος της ισομετρίας-
δηλαδή η σύμπτωση λογικής και μετρικής ενότητας· στο προοίμιο
της Οδύσσειας παρατηρούμε το φαινόμενο του διασκελισμού,
κατά το οποίο το νόημα συνεχίζεται και στον επόμενο στίχο· αυτό
όμως στο έπος είναι μάλλον σπάνιο φαινόμενο και εξυπηρετεί
βασικά περιπτώσεις έμφασης που θέλει να κάνει ο ποιητής σε
κάποιον όρο που υπάρχει στους συγκεκριμένους στίχους.
γ. Ο ποιητής στο χωρίο 20-25 προαναγγέλει κατά παράδοξο
πράγματι τρόπο αυτά που πρόκειται να συμβούν (προοικονομία)
πολύ παρακάτω, πράγμα που μπορεί να πει κανείς ότι
αποδυναμώνει την περιέργεια και το ενδιαφέρον των ακροατών.
Ευνόητο είναι ότι ένας νεότερος συγγραφέας θα έκανε το ακριβώς
αντίθετο · ωστόσο ο αρχαίος αοιδός ή ραψωδός χαίρεται να ψάλλει
ή να απαγγείλει σε ακροατήριο που ξέρει κατά κανόνα το πλαίσιο
των γεγονότων και περιμένει να τα ξανακούσει σε μια καινούργια
εκδοχή τους.
δ. Στους στίχους 16-19 ακούμε για τον έρωτα μιας θεάς της
Καλυψώς προς τον Οδυσσέα· ακούμε επίσης για συμπόνια των
άλλων θεών για τον ήρωα, πλην του Ποσειδώνα, που έτρεφε για
εκείνον μίσος· όλα αυτά οδηγούν στο γνωστό θέμα του
ανθρωπομορφισμού των θεών στην αρχαία Ελλάδα, πράγμα που
δίνει τεράστιες δυνατότητες στον ποιητή να συνθέσει

3
 ΠΡΟΟΙΜΙΟ ΤΟΥ ΠΟΙΗΤΗ-ΠΡΟΟΙΜΙΟ ΤΗΣ ΟΔΥΣΣΕΙΑΣ

ανεπανάληπτα επεισόδια και να στήσει συγκλονιστικές στιγμές

στον κόσμο των θεών και των ανθρώπων.
ε. Στο προοίμιο της Οδύσσειας υπογραμμίζεται το ήθος του ήρωα,
πράγμα που κάνει τον Αριστοτέλη να χαρακτηρίσει στην Ποιητική
του την Οδύσσεια ως ποίημα ηθικόν(ηθογραφικό) και περίπλοκο,
ενώ αντίθετα, την Ιλιάδα ως ποίημα παθητικόν(γεμάτο πάθη) και
συνάμα απλό.
στ. Μερικοί φιλόλογοι έχουν επικρίνει το προοίμιο της Οδύσσειας
για τους εξής λόγους:
α. δεν κάνει καμιά αναφορά στο ταξίδι του Τηλέμαχου στην Πύλο
και στη Σπάρτη, που περιγράφεται στις Ραψωδίες α-δ
(Τηλεμάχεια)·
β. δεν καλύπτει επίσης την επιστροφή του Οδυσσέα στην Ιθάκη
και το σκοτωμό των μνηστήρων, που περιγράφονται στις
Ραψωδίες ν-ω (μέρος Φαιακίδας-Μνηστηροφονία)·
γ. αντίθετα, το προοίμιο αυτό καλύπτει το περιεχόμενο του ενός
τρίτου περίπου ποιήματος (Ραψ.ε-μ) και κάνει δυσανάλογη
έμφαση σ’ένα μοναδικό περιστατικό – δηλαδή στο κρίμα και στο
όλεθρο των συντρόφων του Οδυσσέα, που στ’αλήθεια δεν είναι
καθόλου σπουδαιότερα από το αντίστοιχο κρίμα και τον όλεθρο
των μνηστήρων·
δ. η μνεία στο στίχο 4 ότι ο ήρωας γνώρισε τά ἄστεα πολλών
ανθρώπων δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα, δεδομένου
ότι ο Οδυσσέας ήλθε περισσότερο σε επαφή με παράξενα και
υπεράνθρωπα όντα (Κύκλωπες, Αίολος, Σειρήνες, Σκύλλα και
Χάρυβδη) παρά με ανθρώπινες κοινωνίες. Ωστόσο οι ερμηνευτές
αυτοί της Οδύσσειας λησμονούν ίσως ότι ο Όμηρος δεν ήταν
υποχρεωμένος να συνθέσει ένα προοίμιο που να καλύπτει όλη τη
πλοκή του έργου του, αφού άλλωστε αρχίζει in media res την
αφήγησή του.
Σκοπός του ήταν άλλος: να ηθογραφήσει τον ήρωά του και κυρίως
να τον καταστήσει αμέσως αντικείμενο θαυμασμού και
συμπάθειας στο ακροατήριό του, τονίζοντας τις περιπλανήσεις, τα
βάσανα και τις συμφορές του, και αποσείοντας κυρίως από τους
ώμους του την ευθύνη για τον αδόκητο χαμό των συντρόφων του –
μια κατηγορία που προσπαθεί να του αποδώσει στο τέλος του
ποιήματος ο Ευπείθης, ο πατέρας του Αντίνοου.

4
 ΠΡΟΟΙΜΙΟ ΤΟΥ ΠΟΙΗΤΗ-ΠΡΟΟΙΜΙΟ ΤΗΣ ΟΔΥΣΣΕΙΑΣ

Δομή και Θεματικά Κέντρα-Διαχρονικές Ιδέες

1.Η διδακτική αυτή ενότητα περιλαμβάνει τις ακόλουθες
νοηματικές ενότητες με αντίστοιχα θεματικά κέντρα:
α. στ.1-13: Επίκληση του ποιητή προς τη Μούσα για να τον
εμπνεύσει να μιλήσει για τον Οδυσσέα.
β. στ.14-25: Ο ήρωας βρίσκεται ακόμη αποκλεισμένος στο νησί
της Καλυψώς.
2. Τα σημαντικότερα διαχρονικά μηνύματα που εντοπίζονται στο
κείμενο αυτής της ενότητας είναι τα εξής:
α) Κατά την ανάληψη ενός μεγάλου και σημαντικού έργου ο
άνθρωπος νιώθει πάντα την ανάγκη να ζητήσει τη συνδρομήτου
θείου.
β) Τα ταξίδια και η γνωριμία άλλων τόπων και πολιτισμών κάνουν
τον άνθρωπο σοφό και πολύπειρο.
γ) Ο καλός και άξιος ηγέτης φροντίζει για τη ζωή και τη σωτηρία
των στρατιωτών του όπως για τη δική του.
δ) Ο άνθρωπος είναι βασικά υπεύθυνος για τις πράξεις και τη
μοίρα του.
ε) Η ασέβεια προς το θείο οδηγεί κατά κανόνα στην καταστροφή.
στ) Ο άνθρωπος δεν είναι δεμένος με τίποτε άλλο περισσότερο από
την πατρίδα και την οικογένεια του.
ζ) Είναι ολέθριο πράγμα για τον άνθρωπο να είναι μισητός στην
θεότητα.