‫روﻳﻜﺮد ﻓﺮاﻳﻨﺪ اﺳﺘﺮس در ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﻲ ﺳﻼﻣﺖ روان‪ :‬ﻣﻄﺎﻟﻌﺔ‬

‫ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺧﺘﻲ اﺳﺘﺮس‬

‫‪2‬‬
‫ﻣﺤﻤﺪاﺳﻤﺎﻋﻴﻞ رﻳﺎﺣﻲ‪ 1،‬ﻻدن رﻫﺒﺮي‬

‫ﺗﺎرﻳﺦ درﻳﺎﻓﺖ‪ ،91/2/13 :‬ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺬﻳﺮش‪92/11/30 :‬‬

‫ﭼﻜﻴﺪه‬
‫روﻳﻜﺮد ﻓﺮاﻳﻨﺪ اﺳﺘﺮس‪ ،‬ﻫﻢﺳﻮ ﺑﺎ ﻣﻄﺎﻟﻌﺔ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻋﻮاﻣﻞ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﺮ اﻳﺠﺎد و ﺗﻮزﻳﻊ اﺧﺘﻼﻻت‬
‫رواﻧﻲ ﻧﺎﺷﻲ از اﺳﺘﺮس‪ ،‬در دﻫﺔ ‪ 1980‬ﺷﻜﻞ ﮔﺮﻓﺖ و از ﻫﻤﺎن زﻣﺎن ﺗﺎﻛﻨﻮن ﺳﻴﻄﺮة ﺧﻮد را‬
‫در ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﻲ ﺳﻼﻣﺖ روان ﺣﻔﻆ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬اﻟﮕﻮي ﻓﺮاﻳﻨﺪ اﺳﺘﺮس ﺷﺎﻣﻞ ﺳﻪ‬
‫ﻣﻮﻟﻔﺔ اﺻﻠﻲ اﺳﺖ‪ :‬ﻣﻨﺎﺑﻊ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺗﻮﻟﻴﺪ اﺳﺘﺮس‪ ،‬ﻋﻮاﻣﻞ رواﻧﻲ‪ -‬اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺗﻌﺪﻳﻞﻛﻨﻨﺪه ﻳﺎ‬
‫ﻣﻴﺎﻧﺠﻲ اﺳﺘﺮس و واﻛﻨﺶ ﺑﻪ اﺳﺘﺮس‪ .‬اﻳﻦ روﻳﻜﺮد داراي اﻳﻦ ﭘﻴﺶﻓﺮض اﺳﺎﺳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫ﺗﻤﺎم روﻳﺪادﻫﺎي ﺧﻮﺷﺎﻳﻨﺪ و ﻧﺎﺧﻮﺷﺎﻳﻨﺪ زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻨﺒﻊ ﺗﻮﻟﻴﺪ اﺳﺘﺮس ﻫﺴﺘﻨﺪ؛ ﮔﺮﭼﻪ ﺑﻪﻟﺤﺎظ‬
‫ﺗﺪاوم زﻣﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان ﭘﻴﻮﺳﺘﺎري از ﺿﺮﺑﻪﻫﺎي ﺷﺪﻳﺪ رواﻧﻲ )ﺗﺮوﻣﺎ( ﺗﺎ اﺳﺘﺮسزاﻫﺎي ﻣﺰﻣﻦ را‬
‫ﺗﺮﺳﻴﻢ ﻛﺮد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬ﻣﻬﻢﺗﺮﻳﻦ ﻋﻮاﻣﻞ ﺗﻌﺪﻳﻞﻛﻨﻨﺪة ﺗﺄﺛﻴﺮ اﺳﺘﺮس‪ ،‬ﺣﻤﺎﻳﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‬
‫)ﺳﺎﺧﺘﺎري ﻳﺎ ﻛﺎرﻛﺮدي( و ﻧﻴﺰ ﺷﻴﻮهﻫﺎي ﻣﻘﺎﺑﻠﺔ ﻓﺮدي ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬درﻧﻬﺎﻳﺖ‪ ،‬واﻛﻨﺶ ﺑﻪ‬
‫اﺳﺘﺮس‪ ،‬ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻋﻮاﻣﻞ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ -‬ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‪ ،‬ازﻗﺒﻴﻞ ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎي ﻋﻮاﻃﻒ‪ ،‬ﻫﻨﺠﺎرﻫﺎي‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﻳﺎدﮔﻴﺮي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﺑﺮوز ﻋﻮاﻃﻒ ﺷﻜﻞ ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬ﺗﻤﺮﻛﺰ‬
‫روﻳﻜﺮد ﻓﺮاﻳﻨﺪ اﺳﺘﺮس ﺑﻪﻣﺜﺎﺑﺔ ﭼﺎرﭼﻮﺑﻲ ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺧﺘﻲ‪ ،‬ﺑﺮ ﻧﻘﺶ ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي ﻛﻼن و‬
‫ﺑﺎﻓﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ در ﺗﻮﻟﻴﺪ اﻟﮕﻮﻫﺎي ﻏﻴﺮﺗﺼﺎدﻓﻲ ﺗﻮزﻳﻊ اﺧﺘﻼﻻت رواﻧﻲ ﻧﺎﺷﻲ از اﺳﺘﺮس‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻮﺷﺘﺎر ﺣﺎﺿﺮ ﻟﺰوﻣﺎً ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﺑﺮداﺷﺘﻦ ﮔﺎمﻫﺎﻳﻲ ﻋﻤﻠﻲ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﻓﻬﻢ‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺧﺘﻲ اﺳﺘﺮس ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻫﺪف اﺻﻠﻲ آن‪ ،‬اﺷﺎره ﺑﻪ ﻣﺴﺎﺋﻠﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ‬
‫ﻫﻨﮕﺎم ﻣﻄﺎﻟﻌﺔ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﺳﺘﺮس ﺑﺎﻳﺪ ﻛﺎﻧﻮن ﺗﻮﺟﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﺎن ﻗﺮار ﺑﮕﻴﺮد‪ .‬ازآﻧﺠﺎﻛﻪ‬

‫________________________________________________________‬
‫‪m.riahi@umz.ac.ir‬‬ ‫‪ .1‬داﻧﺸﻴﺎر ﮔﺮوه ﻋﻠﻮم اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ داﻧﺸﮕﺎه ﻣﺎزﻧﺪران‬
‫‪ .2‬داﻧﺸﺠﻮي دﻛﺘﺮي داﻧﺸﮕﺎه ﻣﺎزﻧﺪران‬

‫ﻣﺠﻠﺔ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﻳﺮان‪ ،‬دورة ﻫﺸﺘﻢ‪ ،‬ﺷﻤﺎرة ‪ ،1‬ﺑﻬﺎر ‪85-49 :1393‬‬
‫‪50‬‬
 ‫روﻳﻜﺮد ﻓﺮاﻳﻨﺪ اﺳﺘﺮس در ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﻲ ﺳﻼﻣﺖ روان‪ :‬ﻣﻄﺎﻟﻌﺔ ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺧﺘﻲ اﺳﺘﺮس‬

‫راﻫﺒﺮد اﺳﺎﺳﻲ ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﺣﻠﻘﻪﻫﺎي اﺗﺼﺎل ﺳﺎﻣﺎﻧﻪﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‬

‫ﺑﺎ اﺳﺘﺮس ﻓﺮدي اﺳﺖ‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺳﻌﻲ ﻛﺮده اﺳﺖ ﺑﺎ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﭼﺎرﭼﻮﺑﻲ ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ و‬
‫ﺗﺤﻠﻴﻠﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﺴﺘﺮش ﺣﻮزة ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﻲ اﺳﺘﺮس ﻛﻤﻚ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫واژﮔﺎن ﻛﻠﻴﺪي‪ :‬ﻓﺮاﻳﻨﺪ اﺳﺘﺮس‪ ،‬ﻋﻮاﻣﻞ اﺳﺘﺮسزا‪ ،‬ﺣﻤﺎﻳﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬راﻫﺒﺮدﻫﺎي‬
‫ﻣﻘﺎﺑﻠﻪاي‪ ،‬ﺳﻼﻣﺖ روان‪ ،‬ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﻲ اﺳﺘﺮس‪.‬‬
‫ﺑﻴﺎن ﻣﺴﺌﻠﻪ‬
‫ﺳﻮﻳﺘﺰر‪ 1‬و ﻫﻤﻜﺎران )‪ (1999‬ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺳﻨﺠﺶ و اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺳﻼﻣﺖ‬
‫روان‪ ،‬ﺑﻪ اراﺋﺔ ﻧﻮﻋﻲ دﺳﺘﻪﺑﻨﺪي از ﻣﻬﻢﺗﺮﻳﻦ رﺷﺘﻪﻫﺎي ﻋﻠﻤﻲ ﻋﻼﻗﻪﻣﻨﺪ ﺑﻪ ﺣﻮزة ﺳﻼﻣﺖ روان‬
‫‪2‬‬
‫ﭘﺮداﺧﺘﻪاﻧﺪ و ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﻛﻪ رﺷﺘﻪﻫﺎي ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﻲ‪ ،‬روانﺷﻨﺎﺳﻲ‪ ،‬روانﭘﺰﺷﻜﻲ و ﻫﻤﻪﮔﻴﺮﺷﻨﺎﺳﻲ‬
‫ﺑﻪﻣﺜﺎﺑﺔ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﭼﻬﺎر ﺣﻮزة ﻋﻠﻤﻲ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻋﻠﻮم اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬ﻋﻠﻮم رﻓﺘﺎري‪ ،‬ﻋﻠﻮم زﻳﺴﺘﻲ و ﻋﻠﻮم‬
‫ﻣﺤﻴﻄﻲ‪ ،‬ﻣﻬﻢﺗﺮﻳﻦ رﺷﺘﻪﻫﺎﻳﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﺳﻼﻣﺖ و ﺑﻴﻤﺎري رواﻧﻲ ﺑﭙﺮدازﻧﺪ‪.‬‬
‫در ﺟﺪول ‪ 1‬اﻃﻼﻋﺎت ﺑﻴﺸﺘﺮي درﺑﺎرة اﻳﻦ رﺷﺘﻪﻫﺎي ﻋﻠﻤﻲ و ﻧﺤﻮة ارﺗﺒﺎط آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﺳﻼﻣﺖ‪ /‬ﺑﻴﻤﺎري‬
‫رواﻧﻲ آﻣﺪه اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﺟﺪول ‪ .1‬ﻣﻬﻢﺗﺮﻳﻦ رﺷﺘﻪﻫﺎي ﻋﻠﻤﻲ ﻋﻼﻗﻪﻣﻨﺪ ﺑﻪ ﺳﻼﻣﺖ و ﺑﻴﻤﺎري رواﻧﻲ‬
‫روش ﺗﺤﻘﻴﻖ و ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ‬ ‫ﻋﻠﺖ ﺷﻨﺎﺳﻲ ﺑﻴﻤﺎري رواﻧﻲ‬ ‫ﻣﻜﺎن ﺗﻮﺟﻪ و ﺗﺄﻛﻴﺪ‬ ‫رﺷﺘﻪﻫﺎي ﻋﻠﻤﻲ‬
‫ﺗﺄﻛﻴﺪ ﺑﺮ ﺳﺎﺧﺖﻫﺎ و ﻓﺮاﻳﻨﺪﻫﺎي‬
‫ﺑﺮ ﻋﻮاﻣﻞ و ﺷﺮاﻳﻂ‬ ‫ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﻲ‬
‫ﭘﻴﻤﺎﻳﺶﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ‪،‬‬ ‫ﺟﺎﻣﻌﻮي و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‬
‫ﺑﻴﺮوﻧﻲ و ﺧﺎرﺟﻲ ﻧﺴﺒﺖ‬
‫ﺗﺤﻠﻴﻞ دادهﻫﺎي ﺛﺎﻧﻮﻳﻪ‬ ‫ﺗﺄﻛﻴﺪ ﺑﺮ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺤﻴﻂ ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ و‬ ‫ﺑﻪ اﻓﺮاد ﺗﺄﻛﻴﺪ دارﻧﺪ‬ ‫ﻫﻤﻪﮔﻴﺮ ﺷﻨﺎﺳﻲ‬
‫ﻣﺎدي‬
‫ﺗﺄﻛﻴﺪ ﺑﺮ ﻓﺮاﻳﻨﺪﻫﺎي ﻳﺎدﮔﻴﺮي‪،‬‬ ‫ﺑﻪ ﻃﻮر ﺳﻨﺘﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﺪت‬
‫ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎﻟﻴﻨﻲ‪ ،‬آزﻣﺎﻳﺶﻫﺎي‬ ‫روانﺷﻨﺎﺳﻲ‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ‪ ،‬و ﻋﺎﻃﻔﻲ‬ ‫ﺑﺮ ﻋﻮاﻣﻞ داﺧﻠﻲ و‬
‫ﻋﺼﺐﺷﻨﺎﺧﺘﻲ‪ ،‬ﻣﺸﺎﻫﺪه‪،‬‬
‫ﺗﺄﻛﻴﺪ ﺑﺮ ﻋﻮاﻣﻞ زﻳﺴﺘﻲ‪ ،‬ژﻧﺘﻴﻜﻲ‪،‬‬ ‫دروﻧﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻓﺮد‬
‫ﺗﺴﺖﻫﺎي روانﺷﻨﺎﺧﺘﻲ‬ ‫روانﭘﺰﺷﻜﻲ‬
‫و ﻓﻴﺰﻳﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ‬ ‫ﺗﺄﻛﻴﺪ دارﻧﺪ‬

‫ﺑﻪ ﻋﻘﻴﺪة ﺗﺎﺳﻴﮓ و ﻫﻤﻜﺎران )‪ ،(1386‬ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﺎن ﺳﻼﻣﺖ و ﺑﻴﻤﺎري رواﻧﻲ‪ ،‬ﺑﻪ دﻧﺒﺎل‬
‫ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﻲ ﺑﻪ دو ﭘﺮﺳﺶ ﻛﻠﻴﺪي ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ (1 :‬ﭼﻪ ﻋﻮاﻣﻠﻲ ﺳﺒﺐ آﺷﻔﺘﮕﻲﻫﺎ‪ ،‬اﺧﺘﻼﻻت و‬
‫ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎي رواﻧﻲ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ؟ )ﺗﻮﻟﻴﺪ و ﺗﻮزﻳﻊ ﺑﻴﻤﺎري( ‪ (2‬ﺑﺮاي ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ اﺧﺘﻼﻻت ﻣﺒﺘﻼ‬
‫ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﭼﻪ اﺗﻔﺎﻗﻲ ﻣﻲاﻓﺘﺪ؟ )ﻣﻮاﺟﻬﻪ و درﻣﺎن ﺑﻴﻤﺎري(‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ‪ ،‬دﺳﺘﺔ اول از ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﺳﻼﻣﺖ روان ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﻲ اﻧﻮاع ﺣﺎﻻت اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﻲﭘﺮدازد ﻛﻪ ﺑﺮ ﺳﻄﻮح ﺳﻼﻣﺖ و‬
‫________________________________________________________‬
‫‪1. Switzer‬‬
‫‪2. Epidemiology‬‬

‫‪51‬‬
 ‫ﻣﺠﻠﺔ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﻳﺮان‪ ،‬دورة ﻫﺸﺘﻢ‪ ،‬ﺷﻤﺎرة ‪ ،1‬ﺑﻬﺎر ‪1393‬‬

‫ﺑﻴﻤﺎري رواﻧﻲ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﻲﮔﺬارﻧﺪ؛ درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ دﺳﺘﺔ دوم‪ ،‬ﺑﺮ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺗﻤﺮﻛﺰ دارﻧﺪ ﻛﻪ ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ‬
‫ﻋﻮاﻣﻞ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ در ﺳﻄﻮح ﺟﺎﻣﻌﻮي و ﺑﻴﻦﻓﺮدي‪ ،‬ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﺳﻼﻣﺖ‪/‬ﺑﻴﻤﺎري رواﻧﻲ‬
‫ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﻪﻣﺜﺎﺑﺔ ﺑﺮﺳﺎﺧﺘﺔ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و اﻳﻦ ﺗﻌﺎرﻳﻒ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﺮ ﻧﺤﻮة‬
‫ﭘﺎﺳﺨﺪﻫﻲ ﺑﻴﻤﺎران و ﻧﻴﺰ واﻛﻨﺶﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﻪ ﻣﺸﻜﻼت ﺳﻼﻣﺖ روان ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﻲﮔﺬارﻧﺪ‬
‫)ﻫﻮروﻳﺘﺰ‪2010 ،‬؛ ‪ .(7-9‬ﻓﺮض ﺑﻨﻴﺎدﻳﻦ روﻳﻜﺮدﻫﺎي ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺧﺘﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻓﺮاد ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ‬
‫ﻛﻪ در ﻣﻮﻗﻌﻴﺖﻫﺎي ﻣﺸﺎﺑﻪ زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬داراي ﻣﻴﺰانﻫﺎي ﻣﺸﺎﺑﻬﻲ از ﺳﻼﻣﺖ و ﺑﻴﻤﺎري رواﻧﻲ‬
‫ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺪﻳﻦﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬آﻧﭽﻪ ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲﻛﻨﺪ اﻓﺮاد ﭼﻘﺪر اﺣﺴﺎس ﺳﻼﻣﺘﻲ ﻳﺎ ﺑﻴﻤﺎري دارﻧﺪ‪،‬‬
‫ﺻﺮﻓﺎً ﺑﻪ ﺷﺨﺼﻴﺖ آﻧﻬﺎ ﻳﺎ ﻋﻤﻠﻜﺮد ﻣﻐﺰﺷﺎن ﺑﺴﺘﮕﻲ ﻧﺪارد‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ اوﺿﺎع و اﺣﻮال‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲاي اﺳﺖ ﻛﻪ در آن زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ازآﻧﺠﺎﻛﻪ اﻳﻦ اوﺿﺎع و اﺣﻮال اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬در ﮔﺮوهﻫﺎ و‬
‫ﺟﻮاﻣﻊ ﻣﺨﺘﻠﻒ و دورهﻫﺎي ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻬﻢﺗﺮﻳﻦ وﻇﻴﻔﺔ ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﺎن‪،‬‬
‫ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﻣﻬﻢﺗﺮﻳﻦ ﺣﻮادث و ﻣﻮﻗﻌﻴﺖﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﺑﺮوز اﺧﺘﻼﻻت رواﻧﻲ ﺑﺮاي‬
‫اﻓﺮاد‪ ،‬ﮔﺮوهﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﻳﻚ ﺟﺎﻣﻌﺔ ﻣﻌﻴﻦ ﻣﻲﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬دراﻳﻦزﻣﻴﻨﻪ‪ ،‬ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﺎن ﺑﻪ ﺷﻴﻮة‬
‫ﺳﺎزﻣﺎنﻳﺎﻓﺘﮕﻲ ﺟﺎﻣﻌﻪ )ﺳﺎﺧﺘﺎر اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻧﺎﺑﺮاﺑﺮيﻫﺎ(‪ ،‬ﺟﺎﻳﮕﺎه اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﻓﺮاد )ﻧﻘﺶ و ﭘﺎﻳﮕﺎه‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ(‪ ،‬و ﻋﻀﻮﻳﺖﻫﺎي ﮔﺮوﻫﻲ آﻧﺎن )ﻛﻨﺶﻫﺎي ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﻴﻦﻓﺮدي( ﺗﻮﺟﻬﻲ وﻳﮋه‬
‫دارﻧﺪ )ﻫﻤﺎن‪ .(10 :‬ﺑﺪﻳﻦﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬ﻣﻬﻢﺗﺮﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﺑﺎ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻛﺎرﺑﺮدي‪ ،‬آن اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫ﭼﻪ ﻧﻮع از ﺳﺎﻣﺎﻧﻪﻫﺎ و ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻗﺎدرﻧﺪ ﺗﺎ ﺷﺎدي‪ ،‬ﺧﻮﺷﺒﺨﺘﻲ و ﺳﻼﻣﺖ رواﻧﻲ اﻓﺮاد را‬
‫ﺑﻪ ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ و درﻣﻘﺎﺑﻞ‪ ،‬ﭘﺮﻳﺸﺎﻧﻲ و اﺧﺘﻼﻻت رواﻧﻲ را ﺑﻪ ﺣﺪاﻗﻞ ﺗﻨﺰل دﻫﻨﺪ؟ ﺑﺮاي‬
‫ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﻲ ﺑﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﭘﺮﺳﺶﻫﺎﻳﻲ‪ ،‬ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﺎن ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺎ اراﺋﺔ روﻳﻜﺮدﻫﺎي ﻧﻈﺮي‬
‫اﺟﺘﻤﺎعﻣﺤﻮر‪ ،‬ﺑﻪ رﻗﺎﺑﺖ و ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ اﻟﮕﻮﻫﺎي ﻧﻈﺮي و ﺗﺠﺮﺑﻲ ﻓﺮدﮔﺮاﻳﺎﻧﻪ و ﻏﻴﺮﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺧﺘﻲِ‬
‫ﻋﻤﻴﻘﺎً رﻳﺸﻪداري ﺑﭙﺮدازﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ و ﻣﻘﺒﻮﻟﻴﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ زﻳﺎدي ﺑﻴﻦ ﻣﺮدم و ﻣﺘﺨﺼﺼﺎن‬
‫ﻋﻠﻮم رﻓﺘﺎري و ﭘﺰﺷﻜﻲ دارﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮﻣﺒﻨﺎي دو ﭘﺮﺳﺶ اﺳﺎﺳﻲ ﻛﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﺎن درﺑﺎرة ﻋﻠﺖ اﺧﺘﻼﻻت رواﻧﻲ و ﻧﺤﻮة‬
‫واﻛﻨﺶﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﻪ آن ﻣﻄﺮح ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻮروﻳﺘﺰ‪ (58-72 :1999) 1‬ﺑﻪ دﺳﺘﻪﺑﻨﺪي‬
‫روﻳﻜﺮدﻫﺎي ﻧﻈﺮي در ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﻲ ﺳﻼﻣﺖ روان ﺑﻪ ﺷﺮح زﻳﺮ ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪ .1‬روﻳﻜﺮدﻫﺎي ﻧﻈﺮي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻋﻠﻞ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﺮوز ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي اﺧﺘﻼﻻت رواﻧﻲ‪ ،‬ﺷﺎﻣﻞ‪:‬‬
‫‪ .1,1‬ﺳﺒﻚ ﺳﺒﺐﺷﻨﺎﺧﺘﻲ‪ 1:‬اﻳﻦ ﺳﺒﻚ ﺑﻪﻋﻨﻮان راﻳﺞﺗﺮﻳﻦ ﺳﺒﻚ ﻧﻈﺮي ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎدة‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﺎن ﺳﻼﻣﺖ روان‪ ،‬ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﺘﺨﺼﺼﺎن ﺣﻮزهﻫﺎي ﻋﻠﻮم رﻓﺘﺎري و ﭘﺰﺷﻜﻲ را از ﺑﻴﻤﺎري‬
‫________________________________________________________‬
‫‪1. Horwitz‬‬

‫‪52‬‬
 ‫روﻳﻜﺮد ﻓﺮاﻳﻨﺪ اﺳﺘﺮس در ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﻲ ﺳﻼﻣﺖ روان‪ :‬ﻣﻄﺎﻟﻌﺔ ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺧﺘﻲ اﺳﺘﺮس‬

‫رواﻧﻲ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ و ﺻﺮﻓﺎً در ﺟﺴﺖوﺟﻮي ﻋﻠﻞ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻧﻮﺳﺎن در ﺗﻮﻟﻴﺪ و ﺗﻮزﻳﻊ اﺧﺘﻼﻻت رواﻧﻲ‬
‫در ﺑﻴﻦ اﻓﺮاد اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺰدﻳﻚﺗﺮﻳﻦ ارﺗﺒﺎط ﺑﻴﻦ ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﻲ و روانﭘﺰﺷﻜﻲ و ﻫﻤﻪﮔﻴﺮﺷﻨﺎﺳﻲ در‬
‫اﻳﻦ ﻧﺴﺨﻪ از ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﻲ ﺳﻼﻣﺖ روان دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد )ﻫﻤﺎن‪ .(59 :‬ﻛﺎرﻫﺎي ﻛﻼﺳﻴﻚ اﻣﻴﻞ‬
‫دورﻛﻴﻢ درﺑﺎب ﺧﻮدﻛﺸﻲ )‪ ،(1897‬ﻛﺎرل ﻣﺎرﻛﺲ درﺑﺎب ازﺧﻮدﺑﻴﮕﺎﻧﮕﻲ )‪ ،(1844‬و ﻣﺎﻛﺲ وﺑﺮ‬
‫درﺑﺎرة ﻣﻌﻨﺎداري ﻛﻨﺶ ﺑﺮاي ﻛﻨﺸﮕﺮان و ﻟﺰوم ﻓﻬﻢ ﻛﻨﺶﻫﺎ در ﺑﺎﻓﺖ ﺗﺎرﻳﺨﻲ آﻧﻬﺎ )‪ ،(1925‬ﻛﻪ‬
‫ﻫﻤﮕﻲ ﺑﺮ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻣﻌﺎﺻﺮ در ﺣﻮزة ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﻲ ﺳﻼﻣﺖ روان‪ ،‬اﺛﺮ اﺳﺎﺳﻲ ﺑﺮﺟﺎي ﮔﺬاﺷﺘﻪاﻧﺪ‪،‬‬
‫ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن در زﻳﺮﻣﺠﻤﻮﻋﺔ ﻋﻠَﻴﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ )ﭘﮕﻲ ﺗﻮﺋﻴﺘﺲ‪2010 2،‬؛ ﻟﺌﻮﻧﺎرد‬
‫ﭘﻴﺮﻟﻴﻦ‪1981 3،‬؛ ‪1989‬؛ ﻟﻴﻨﺪا ﺟﻮرج‪ (2007 4،‬ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎﻳﻲ از اﻳﻦ ﺳﺒﻚ ﻧﻈﺮي ﻗﻠﻤﺪاد ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ .2. 1‬ﺳﺒﻚ روانﺷﻨﺎﺳﻲ ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺧﺘﻲ‪ 5:‬اﻳﻦ ﺳﺒﻚ ﻧﻈﺮي ﻛﻪ در اﻧﺴﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ و ﺗﺎرﻳﺦ‬
‫راﻳﺞﺗﺮ اﺳﺖ ﺗﺎ در ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﻲ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻲﭘﺮدازد ﻛﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي‬
‫اﺧﺘﻼﻻت رواﻧﻲ‪ ،‬ﻣﺤﺼﻮل ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﺑﺎﻓﺖﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ -‬ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺧﺎص ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ‪،‬‬
‫ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻣﻮﺟﺐ ﺑﺮوز ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ از اﺧﺘﻼﻻت رواﻧﻲ ﺷﻮﻧﺪ و‬
‫ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي ﻳﻜﺴﺎن اﺧﺘﻼﻻت ﻧﻴﺰ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ در ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﻣﻌﺎﻧﻲ ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ داﺷﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬از ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي ﻛﻼﺳﻴﻚ اﻳﻦ ﺳﺒﻚ ﻧﻈﺮي ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﺟﻨﺒﺶ ﻧﻮﻓﺮوﻳﺪيﻫﺎ ﺑﻪ رﻫﺒﺮي ارﻳﻚ‬
‫ﻓﺮوم )‪ ،(1941‬ﻛﺎرن ﻫﻮرﻧﺎي )‪ (1937‬و ﻫﻨﺮي ﺳﺎﻟﻴﻮان )‪ (1953‬و ﺻﺎﺣﺐﻧﻈﺮان ﻣﻜﺘﺐ ﻓﺮﻫﻨﮓ‬
‫و ﺷﺨﺼﻴﺖ ﻧﻈﻴﺮ ﻛﺎردﻳﻨﺮ )‪ (1939‬اﺷﺎره ﻛﺮد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬روانﭘﺰﺷﻜﻲ ﺑﻴﻦﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‪ 6‬ﻣﻌﺎﺻﺮ )ﻫﻮﭘﺮ‪،‬‬
‫‪1992‬؛ ﻛﻠﻴﻦ ﻣﻦ‪ (1988 ،‬و ﻧﻈﺮﻳﻪﭘﺮدازان روﻳﻜﺮد ﺗﺎرﻳﺨﻲ )ﻧﻈﻴﺮ ادوارد ﺷﻮﺗﺮ‪ 1992 ،‬و ‪1994‬؛‬
‫ﮔﻠﺪ اﺳﻤﻴﺖ‪1987 ،‬؛ ﺑﺮوم ﺑﺮگ‪1989 ،‬؛ ﻣﺎﻳﻜﻞ‪ (1995 ،‬از ﻧﻈﺮﻳﻪﭘﺮدازان ﻣﻌﺎﺻﺮ اﻳﻦ ﺳﺒﻚ ﻧﻈﺮي‬
‫ﺑﻪﺷﻤﺎر ﻣﻲروﻧﺪ )ﻫﻤﺎن‪.(65 :‬‬
‫‪ .2‬روﻳﻜﺮدﻫﺎي ﻧﻈﺮي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﺗﺄﺛﻴﺮﮔﺬاري ﻋﻮاﻣﻞ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﺑﺮ ﭘﺎﺳﺦ‬
‫ﺑﻪ اﺧﺘﻼﻻت رواﻧﻲ‪ ،‬ﺷﺎﻣﻞ‪:‬‬
‫‪7‬‬
‫‪ .1 .2‬ﺳﺒﻚ ﭘﺎﺳﺦ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ :‬از ﻣﻘﻴﺎسﻫﺎ و اﺑﺰار اﻧﺪازهﮔﻴﺮي راﻳﺞ ﺑﺮاي ﺳﻨﺠﺶ اﺧﺘﻼﻻت و‬
‫ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎي رواﻧﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺳﻌﻲ دارد ﺗﺎ ﻧﻮﺳﺎنﻫﺎي واﻛﻨﺶ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎ را ﺑﺮرﺳﻲ‬

‫‪1. Etiological Style‬‬

‫‪2. Peggy Toits‬‬
‫‪3. Leonard Pearlin‬‬
‫‪4. Linda George‬‬
‫‪5. Sociological Psychology Style‬‬
‫‪6. Cross-cultural psychiatry‬‬
‫‪7. Social Response Style‬‬

‫‪53‬‬
 ‫ﻣﺠﻠﺔ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﻳﺮان‪ ،‬دورة ﻫﺸﺘﻢ‪ ،‬ﺷﻤﺎرة ‪ ،1‬ﺑﻬﺎر ‪1393‬‬

‫ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي واﻛﻨﺶ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺣﻮل ﻣﺤﻮر ﻫﻴﭻ ﺳﻨﺖ ﻧﻈﺮي ﺑﺰرﮔﻲ ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ ﻧﺸﺪهاﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ‬
‫ﺳﺒﻚ ﭘﮋوﻫﺸﻲ رﻳﺸﻪ در ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺗﺠﺮﺑﻲ دﻫﻪﻫﺎي ‪ 1950‬و ‪ 1960‬دارد ﻛﻪ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ‬
‫اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻋﻮاﻣﻠﻲ ﻧﻈﻴﺮ ﺳﺎﺧﺖﻫﺎي ﺧﺎﻧﻮاده‪ ،‬ﻃﺒﻘﺔ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻳﺎ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺑﺮ‬
‫واﻛﻨﺶ ﺑﻪ ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي ﺑﻴﻤﺎري رواﻧﻲ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﻲﮔﺬارﻧﺪ )ﻫﻤﺎن‪.(67 :‬‬
‫‪ .2 .2‬ﺳﺒﻚ ﺑﺮﺳﺎﺧﺖﮔﺮاﻳﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ 1:‬اﻳﻦ ﺳﺒﻚ ﻫﻴﭻ ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ ﺑﺮاي اﺧﺘﻼﻻت رواﻧﻲ ﺟﺪا از‬
‫ﺑﺮﺳﺎﺧﺘﻪﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻛﻨﺸﮕﺮان ﻗﺎﺋﻞ ﻧﻴﺴﺖ؛ ازاﻳﻦرو اﺧﺘﻼﻻت رواﻧﻲ را ﺻﺮﻓﺎً ﺗﻌﺎرﻳﻔﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‬
‫از ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاي از ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي ﺟﺴﻤﻲ و رواﻧﻲ ﻣﻲداﻧﺪ‪ .‬اﺛﺮ دورﻛﻴﻢ ﺑﺎ ﻋﻨﻮان ﻗﻮاﻋﺪ روش‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﻲ )‪ ،(1895‬و ﻧﻈﺮﻳﺔ روث ﺑﻨﺪﻳﻜﺖ )‪ (1939‬در ﻛﺘﺎب اﻧﺴﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ و ﻧﺎﺑﻬﻨﺠﺎري در‬
‫زﻣﻴﻨﺔ ﺗﻤﺎﻳﺰ ﺑﻴﻦ ﺗﻌﺎرﻳﻒ ﻏﺮﺑﻲ و ﻏﻴﺮﻏﺮﺑﻲ از رﻓﺘﺎرﻫﺎي ﺑﻬﻨﺠﺎر و ﻧﺎﺑﻬﻨﺠﺎر از ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي ﻛﻼﺳﻴﻚ‬
‫اﻳﻦ ﺳﺒﻚ ﻧﻈﺮي ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و ﻣﻲﺗﻮان از ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎي ﻣﻴﺸﻞ ﻓﻮﻛﻮ در ﻛﺘﺎبﻫﺎي ﺗﺎرﻳﺦ‬
‫ﺟﻨﻮن )‪ (1965‬و ﺗﻮﻟﺪ ﻛﻠﻴﻨﻴﻚ )‪ ،(1973‬ﻧﻈﺮﻳﺔ ﺗﻮﻣﺎس ﺷﻒ )‪ (1966‬و ﻟﻴﻨﻚ و ﻓﻼن )‪(1995‬‬
‫ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي ﻣﻌﺎﺻﺮ اﻳﻦ ﺳﺒﻚ ﻧﺎم ﺑﺮد )ﻫﻤﺎن‪.(71 :‬‬
‫ﻫﺮﻛﺪام از اﻳﻦ ﭼﻬﺎر ﺳﺒﻚ اﻧﺪﻳﺸﺔ ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺧﺘﻲ درﺑﺎب اﺧﺘﻼل رواﻧﻲ‪ ،‬واﻛﻨﺸﻲ درﻣﻘﺎﺑﻞ اﻟﮕﻮي‬
‫ﻓﺮدﮔﺮاﻳﺎﻧﺔ ﺳﻼﻣﺘﻲ و ﺑﻴﻤﺎري رواﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ داﻧﺸﻤﻨﺪان ﻋﻠﻮم رﻓﺘﺎري و ﭘﺰﺷﻜﻲ ﺑﻪﻛﺎر ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ ﻣﻴﻠﺰ )‪ (1956‬ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ روش ﺑﺮاي ﻣﻄﺎﻟﻌﺔ ﻣﺸﻜﻼت ﻓﺮدي‪ ،‬ﻣﻄﺎﻟﻌﺔ‬
‫ﻣﺸﻜﻼت ﺟﻤﻌﻲ اﺳﺖ )ﻧﻘﻞ از ﭘﻴﺮﻟﻴﻦ و ﻫﻤﻜﺎران‪ .(36 :2007 ،‬ازاﻳﻦرو ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ وﺟﻪ‬
‫ﺗﻤﺎﻳﺰ ﺳﻨﺖ ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺧﺘﻲ و روانﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﻣﻄﺎﻟﻌﺔ ﺳﻼﻣﺖ روان‪ ،‬ﺗﻼش ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﺎن ﺑﺮاي‬
‫ﻛﺸﻒ اﻟﮕﻮﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺗﻮﻟﻴﺪ و ﺗﻮزﻳﻊ ﺳﻼﻣﺖ و ﺑﻴﻤﺎري رواﻧﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪﻣﺜﺎﺑﺔ ﻧﻤﻮﻧﻪاي آﺷﻜﺎر‪،‬‬
‫روﻳﻜﺮد ﻓﺮاﻳﻨﺪ اﺳﺘﺮس اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ در ﭼﺎرﭼﻮب ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﺳﻼﻣﺖ روان در ﺗﻼش‬
‫اﺳﺖ ﺗﺎ ﻋﻠﻞ ﺑﺮوز و ﺷﻴﻮع اﺧﺘﻼﻻت رواﻧﻲ ﻧﺎﺷﻲ از اﺳﺘﺮس را ﻛﻪ ﻣﺘﺄﺛﺮ از ﻣﺤﻴﻂ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﺳﺖ‬
‫ﺗﻮﺻﻴﻒ و ﺗﺒﻴﻴﻦ ﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ روﻳﻜﺮد در ﭼﺎرﭼﻮب روﻳﻜﺮدﻫﺎي ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺧﺘﻲ درﺑﺎب اﺳﺘﺮس و‬
‫ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﺎ روﻳﻜﺮدﻫﺎي زﻳﺴﺖﺷﻨﺎﺧﺘﻲ )ازﺟﻤﻠﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﺿﻌﻒ ﺟﺴﻤﺎﻧﻲ‪ ،‬واﻛﻨﺶ اﺧﺘﺼﺎﺻﻲ‪،‬‬
‫اﺳﺘﺮس و ﺳﻴﺴﺘﻢ اﻳﻤﻨﻲ‪ ،‬ﺟﻨﮓ و ﮔﺮﻳﺰ( و روانﺷﻨﺎﺧﺘﻲ )ازﺟﻤﻠﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي روانﻛﺎوي‪،‬‬
‫رﻓﺘﺎرﮔﺮاﻳﻲ‪ ،‬ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ( ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﺗﻮﺿﻴﺢ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﭘﻴﺪاﻳﺶ و ﺑﺮوز اﺳﺘﺮس‪ ،‬ﺗﺪاوم و‬
‫ﻣﺎﻧﺪﮔﺎري آن‪ ،‬ﺗﺄﺛﻴﺮﮔﺬاري اﺳﺘﺮس ﺑﺮ زﻧﺪﮔﻲ‪ ،‬و ﻧﺤﻮة ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ آن‪ ،‬ﻋﻮاﻣﻞ زﻳﺴﺘﻲ و رواﻧﻲ ﺗﻨﻬﺎ‬
‫ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي ﺗﻌﻴﻴﻦﻛﻨﻨﺪه ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاي از ﻋﻮاﻣﻞ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻧﻴﺰ در اﻳﻦ اﻣﺮ دﺧﻴﻞاﻧﺪ؛‬

‫________________________________________________________‬
‫‪1. Social Constructionist Style‬‬

‫‪54‬‬
 ‫روﻳﻜﺮد ﻓﺮاﻳﻨﺪ اﺳﺘﺮس در ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﻲ ﺳﻼﻣﺖ روان‪ :‬ﻣﻄﺎﻟﻌﺔ ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺧﺘﻲ اﺳﺘﺮس‬

‫ﺑﻪﮔﻮﻧﻪاي ﻛﻪ در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ ﻛﮋﻛﺎرﻛﺮديﻫﺎي زﻳﺴﺘﻲ‪ ،‬ﻛﮋﻛﺎرﻛﺮديﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻧﻘﺶ اﺻﻠﻲﺗﺮي‬

‫در ﺗﻮﻟﻴﺪ و ﺗﻮزﻳﻊ اﺳﺘﺮس اﻳﻔﺎ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻨﺼﺮ ﺿﺮوري ﻣﻄﺎﻟﻌﺔ ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺧﺘﻲ اﺳﺘﺮس‪ ،‬ﺑﺮوز اﻧﻮاع و ﻣﻴﺰانﻫﺎي ﻣﺸﺎﺑﻬﻲ از اﺳﺘﺮس‬
‫در ﻣﻴﺎن اﻓﺮادي اﺳﺖ ﻛﻪ درﻣﻌﺮض ﻣﻮﻗﻌﻴﺖﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و اﻗﺘﺼﺎدي ﻳﻜﺴﺎﻧﻲ ﻗﺮار دارﻧﺪ‪ ،‬ﻋﻬﺪه‪-‬‬
‫دار اﻳﻔﺎي ﻧﻘﺶﻫﺎي ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺧﺎﺳﺘﮕﺎهﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﺸﺘﺮﻛﻲ دارﻧﺪ‪ .‬ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﻲ ﺑﻪ آن‬
‫دﺳﺘﻪ از ﻣﺸﻜﻼت ﺳﻼﻣﺖ روان و واﻛﻨﺶﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﺸﻜﻼت‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺗﺼﺎدﻓﻲ و‬
‫ﺑﺪون ﭘﻴﺮوي از اﻟﮕﻮي ﺗﻮزﻳﻊ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻮﺟﻪ اﻧﺪﻛﻲ ﻣﻌﻄﻮف ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺘﺨﺼﺼﺎن ﺑﺎﻟﻴﻨﻲ و رواﻧﭙﺰﺷﻜﺎن ﻋﻤﺪﺗﺎً ﺑﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻮزﻳﻊ ﺗﺼﺎدﻓﻲ ﻳﺎ ﻓﺮدﮔﺮاﻳﺎﻧﻪ از اﺳﺘﺮس‬
‫ﻋﻼﻗﻪﻣﻨﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻣﺸﺨﺼﺔ اﺻﻠﻲ ﻣﻄﺎﻟﻌﺔ ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺧﺘﻲ اﺳﺘﺮس‪ ،‬ﻋﻼﻗﻪﻣﻨﺪي ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﻲ‬
‫اﻟﮕﻮﻳﻲ از ﺗﻮزﻳﻊ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﻮﻟﻔﻪﻫﺎ و ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻓﺮاﻳﻨﺪ اﺳﺘﺮس اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﺗﻨﺶزاﻫﺎ ﻳﺎ ﻋﻮاﻣﻞ‬
‫اﺳﺘﺮسزا‪ ،‬ﻣﻴﺎﻧﺠﻲﻫﺎ ﻳﺎ ﺗﻌﺪﻳﻞﻛﻨﻨﺪهﻫﺎي اﺛﺮات ﻋﻮاﻣﻞ اﺳﺘﺮسزا‪ ،‬و ﻧﺘﻴﺠﻪﻫﺎ ﻳﺎ ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي اﺳﺘﺮس‪.‬‬
‫اﻳﻦ اﻟﮕﻮﻫﺎ ﺷﻮاﻫﺪي ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﻨﺪ ﺗﺠﺮﺑﻴﺎت اﺳﺘﺮسزاي زﻧﺪﮔﻲ اﻓﺮاد و ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ‬
‫ﺗﺄﺛﻴﺮﭘﺬﻳﺮي آﻧﻬﺎ از اﻳﻦ اﺳﺘﺮسزاﻫﺎ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺣﺎﺻﻞ ﻧﻈﻢ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲاي ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺧﻮد اﻳﻦ اﻓﺮاد‬
‫ﻋﻀﻮي از آن ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ )ﭘﻴﺮﻟﻴﻦ‪.(242 :1989 ،‬‬
‫ﻋﻼﻗﺔ وﻳﮋة ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﺎن ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺔ اﺳﺘﺮس ازآنروﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺮرﺳﻲ ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺧﺘﻲ‬
‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻓﺮﺻﺘﻲ ﻋﺎﻟﻲ ﺑﺮاي ﻣﺸﺎﻫﺪة اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻓﺮاﻫﻢ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺳﻼﻣﺖ روان‪ ،‬ﺑﻪﻋﻨﻮان‬
‫وﻳﮋﮔﻲ ﺑﻪﻇﺎﻫﺮ ﻓﺮدي‪ ،‬ﻋﻤﻴﻘﺎً ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺳﺎﻣﺎﻧﻪﻫﺎي ﺳﺎﺧﺘﻤﻨﺪ زﻧﺪﮔﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﻓﺮاد و ﺗﺠﺮﺑﻴﺎت‬
‫ﺗﻜﺮاري ﺣﺎﺻﻞ از اﻳﻦ ﺳﺎﻣﺎﻧﻪﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻗﺮار دارد‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻘﻴﺪة ﭘﻴﺮﻟﻴﻦ )‪ ،(1989‬ﺑﺴﻴﺎري از‬
‫ﺗﺠﺮﺑﻴﺎت اﺳﺘﺮسزا در ﺧﻸ ﻇﺎﻫﺮ ﻧﻤﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻣﻲﺗﻮان آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﻃﺮاف‬
‫ﻓﺮد و ﺟﺎﻳﮕﺎﻫﻲ ﻧﺴﺒﺖ داد ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺳﺎﺧﺘﺎر اﺷﻐﺎل ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﺷﺎﻳﺪ ﺑﺘﻮان اﻳﻦ ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ را در دو دﺳﺘﺔ ﻛﻠﻲ ﮔﻨﺠﺎﻧﺪ‪ :‬ﻧﻈﺎم ﻗﺸﺮﺑﻨﺪي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ )ﻃﺒﻘﻪ‪ ،‬ﻧﮋاد‪ ،‬ﺟﻨﺴﻴﺖ‪ ،‬ﻗﻮﻣﻴﺖ‪،‬‬
‫ﺳﻦ( و ﻧﻬﺎدﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ )ﭘﺎﻳﮕﺎهﻫﺎ و ﻧﻘﺶﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ( )ﻫﻤﺎن‪ .(242 :‬ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺧﺘﻲ اﺳﺘﺮس‪ ،‬ﺑﺎ آﻧﻜﻪ از رﻳﺸﻪﻫﺎي ﻓﺮدي اﺳﺘﺮس ﻏﺎﻓﻞ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬وﺟﻪ ﺗﻤﺎﻳﺰﺷﺎن از‬
‫روﻳﻜﺮدﻫﺎي ﻓﺮدﮔﺮاﻳﺎﻧﻪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻼش ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ اﻟﮕﻮﻫﺎ و ﻗﻮاﻋﺪي را ﻛﺸﻒ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻴﻦ‬
‫اﻓﺮادي ﺑﺎ وﻳﮋﮔﻲﻫﺎ و ﻣﻮﻗﻌﻴﺖﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻳﻜﺴﺎن ﻣﺸﺘﺮك ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﻣﺘﻌﺪد اﻫﻤﻴﺖ راﺑﻄﺔ اﺳﺘﺮس اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﺳﻼﻣﺖ روان را ﻧﺸﺎن دادهاﻧﺪ‪ .‬ﺗﺮﻧﺮ و‬
‫ﻫﻤﻜﺎران‪ (104 :1995) 1‬اﺷﺎره ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻛﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮ در ﻣﻴﺰان اﺳﺘﺮس‪ ،‬راﺑﻄﺔ ﻣﻌﻨﺎداري ﺑﺎ ﻣﻴﺰان‬
‫________________________________________________________‬
‫‪1. Turner‬‬

‫‪55‬‬
 ‫ﻣﺠﻠﺔ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﻳﺮان‪ ،‬دورة ﻫﺸﺘﻢ‪ ،‬ﺷﻤﺎرة ‪ ،1‬ﺑﻬﺎر ‪1393‬‬

‫ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎ و اﺧﺘﻼﻻت رواﻧﻲ دارد‪ .‬ﺗﺮﻧﺮ و ﻟﻮﻳﺪ )‪ (374 :1999‬ﺑﻪﺧﻮﺑﻲ ﻧﺸﺎن دادهاﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻴﺰان‬
‫ﺗﺄﺛﻴﺮ اﺳﺘﺮس ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺟﻨﺴﻴﺖ‪ ،‬ﭘﺎﻳﮕﺎه اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ– اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬وﺿﻌﻴﺖ ﺗﺄﻫﻞ و ﺳﻦ ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﻮده‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻮﻟﮕﺮ و ﻫﻤﻜﺎران‪ (808 :1989) 1‬ﺑﺎ ﻣﻄﺎﻟﻌﺔ ﻣﻘﻄﻌﻲ ‪ 166‬زوج ازﻃﺮﻳﻖ ﮔﺰارشﻫﺎي‬
‫ﺛﺒﺖﺷﺪه در دﻓﺘﺮﭼﻪﻫﺎي ﺧﺎﻃﺮاﺗﺸﺎن‪ ،‬درﻳﺎﻓﺘﻨﺪ ﻛﻪ اﺳﺘﺮسﻫﺎي روزﻣﺮه‪ ،‬ﺗﺄﺛﻴﺮات ﻓﺮاواﻧﻲ ﺑﺮ‬
‫اﺧﺘﻼﻻت رواﻧﻲ زودﮔﺬر دارﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﺑﺮ ﺣﺎﻻت ﻣﻨﻔﻲ و ﭘﺮﻳﺸﺎﻧﻲ‪ ،‬راﺑﻄﺔ‬
‫اﺳﺘﻮاري ﺑﻴﻦ اﺳﺘﺮسﻫﺎي ﻧﺎﺷﻲ از رﺧﺪادﻫﺎي روزﻣﺮة زﻧﺪﮔﻲ و اﻳﺠﺎد ﺣﺎﻻت ﻣﻨﻔﻲ و ﭘﺮﻳﺸﺎﻧﻲ در‬
‫اﻓﺮاد ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺳﻴﻠﻮر و ﺗﻴﺰدﻳﻞ‪ (2005) 2‬ﻧﻴﺰ راﺑﻄﺔ ﻣﻌﻨﺎدار ﻋﻮاﻣﻞ اﺳﺘﺮسزا را ﺑﺎ ﺷﺮوع و‬
‫اﻣﺘﺪاد اﺧﺘﻼﻻت رواﻧﻲ ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬ﻋﻼوهﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﻣﺘﻌﺪدي ﻧﺸﺎن دادهاﻧﺪ ﻛﻪ اﺳﺘﺮس‬
‫‪4‬‬
‫ﻧﺎﺷﻲ از ﺷﻐﻞ ﻧﺎﻣﻨﺎﺳﺐ و ﺑﻴﻜﺎري )ﻟﻨﻮن و ﻟﻴﻤﻮﻧﻴﻚ‪2010 ،‬؛ رﻳﻨﻮﻟﺪز‪ ،(1997 3،‬ﻣﻬﺎﺟﺮت )ﺑﺮي‪،‬‬
‫‪1997‬؛ ﻛﺮاﻛﺖ‪ 5‬و ﻫﻤﻜﺎران‪ ،(2007 ،‬ﻣﺸﻜﻼت ﻧﺎﺷﻲ از اﻳﻔﺎي ﻧﻘﺶﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺿﺎﻓﻪﺑﺎر‬
‫‪6‬‬
‫ﻧﻘﺶ‪ ،‬ﺗﻀﺎد ﻧﻘﺶﻫﺎ‪ ،‬اﺳﺎرت در ﻧﻘﺶ )ﭘﻴﺮﻟﻴﻦ‪ ،(1989 ،‬ﭘﺎﻳﮕﺎه ﺳﻨﻲ )ﺑﻴﺮدﻳﺖ و ﻫﻤﻜﺎران‪،‬‬
‫‪ ،(2005‬ﺟﻨﮓ )آﻧﺸﻨﺴﻞ و ﻓﻼن‪ (1999 7،‬و ﺑﺴﻴﺎري ﻋﻮاﻣﻞ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ دﻳﮕﺮ ﺑﺎ ﻣﺸﻜﻼت و‬
‫اﺧﺘﻼﻻت رواﻧﻲ راﺑﻄﻪ دارﻧﺪ‪ .‬ﻳﺎﻓﺘﻪﻫﺎي ﻣﺰﺑﻮر اﻫﻤﻴﺖ و ﺿﺮورت اﻧﺠﺎم ﭘﮋوﻫﺶ و ﻧﻈﺮﻳﻪﭘﺮدازي را‬
‫ﺑﻪﻣﻨﻈﻮر ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ اﺛﺮات ﻋﻮاﻣﻞ و ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﺮ اﺳﺘﺮس ازﻳﻚﺳﻮ‪ ،‬و ﻧﺤﻮة ﻋﻤﻠﻜﺮد و‬
‫ﺗﺄﺛﻴﺮ اﺳﺘﺮس را در ﺷﻜﻞﮔﻴﺮي ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎ و اﺧﺘﻼﻻت رواﻧﻲ ازﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﺎن‬
‫ﺣﻮزة ﺳﻼﻣﺖ و ﺑﻴﻤﺎري رواﻧﻲ آﺷﻜﺎر ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻜﻲ از ﭼﺮﺧﺶﻫﺎي اﺳﺎﺳﻲ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺣﻮزه‬
‫در ﻃﻮل ﺳﻪ دﻫﺔ اﺧﻴﺮ رخ داده اﺳﺖ‪ ،‬ﺷﻜﻞﮔﻴﺮي روﻳﻜﺮد ﻓﺮاﻳﻨﺪ اﺳﺘﺮس‪ 8‬اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ‬
‫ﺳﺎزوﻛﺎرﻫﺎ و ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﺄﺛﻴﺮﮔﺬاري اﺳﺘﺮسﻫﺎي ﻧﺎﺷﻲ از زﻣﻴﻨﻪ و ﻣﺤﻴﻂ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲِ زﻧﺪﮔﻲ ﺑﺮ اﻋﻀﺎي‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ و ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ روشﻫﺎي ﺗﻌﺪﻳﻞ و ﻛﺎﻫﺶ اﻳﻦ اﺛﺮات ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬دﻧﺒﺎﻟﺔ اﻳﻦ ﻧﻮﺷﺘﺎر ﺑﻪ‬
‫ﻣﻌﺮﻓﻲ روﻳﻜﺮد ﻓﺮاﻳﻨﺪ اﺳﺘﺮس و ﺟﺎﻳﮕﺎه آن در ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﻲ ﺳﻼﻣﺖ روان و اراﺋﺔ ﻣﺮوري ﺑﺮ‬
‫ادﺑﻴﺎت ﻣﻮﺟﻮد در اﻳﻦ ﺣﻮزه اﺧﺘﺼﺎص ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫________________________________________________________‬
‫‪1. Bolger‬‬
‫‪2. Silver & Teasdale‬‬
‫‪3. Reynolds‬‬
‫‪4. Berry‬‬
‫‪5. Crockett‬‬
‫‪6. Birditt‬‬
‫‪7. Aneshensel & Phelan‬‬
‫‪8. Stress Process Approach‬‬

‫‪56‬‬
 ‫روﻳﻜﺮد ﻓﺮاﻳﻨﺪ اﺳﺘﺮس در ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﻲ ﺳﻼﻣﺖ روان‪ :‬ﻣﻄﺎﻟﻌﺔ ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺧﺘﻲ اﺳﺘﺮس‬

‫روﻳﻜﺮد ﻓﺮاﻳﻨﺪ اﺳﺘﺮس‬

‫ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اوﻟﻴﺔ روانﺷﻨﺎﺳﺎن و ﻣﺤﻘﻘﺎن ﺣﻮزهﻫﺎي ﭘﺰﺷـﻜﻲ‪ ،‬در دﻫـﺔ ‪ ،1980‬روﻳﻜـﺮد‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﻓﺮاﻳﻨﺪ اﺳـﺘﺮس ﺷـﻜﻞ ﮔﺮﻓـﺖ و از ﻫﻤـﺎن زﻣـﺎن ﺗـﺎﻛﻨﻮن‪ ،‬ﺑﺨـﺶ ﮔﺴـﺘﺮدهاي از‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺣﻮزة ﺳﻼﻣﺖ روان را ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻗﺮار داده اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺤﻘﻘﺎن ﺣﻮزة ﺳـﻼﻣﺖ روان‪ ،‬ﻫﻤـﻮاره‬
‫ﻋﻼﻗﻪﻣﻨﺪ ﺑﻪ ﻛﺸﻒ آن دﺳﺘﻪ از ﻓﺮاﻳﻨﺪﻫﺎﻳﻲ ﺑﻮدهاﻧﺪ ﻛﻪ ﺳﺒﺐ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﺗﺎ ﻋﻮاﻣﻞ ﺗﻨﺶزا ﺑـﻪﺷـﻜﻞ‬
‫ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي ﭘﺮﻳﺸﺎﻧﻲ رواﻧﻲ ﻳﺎ دﻳﮕﺮ اﺧﺘﻼﻻت ﺑﺮوز ﻧﻤﺎﻳﻨـﺪ‪ .‬درﻫﻤـﻴﻦزﻣﻴﻨـﻪ‪ ،‬ﭘـﺲ از دﻫـﺔ ‪،1980‬‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﺎن ﺳﻼﻣﺖ روان ﻣﺪلﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﻓﺮاﻳﻨﺪ اﺳـﺘﺮس را ﻣﻌﺮﻓـﻲ ﻛـﺮدهاﻧـﺪ )ﺑﻴﻠﻴﻨﮕـﺰ و‬
‫ﻣﻮس‪1982 1،‬؛ ﭘﻴﺮﻟﻴﻦ و ﻫﻤﻜﺎران‪ .(1981 2،‬درﻧﺘﻴﺠﺔ اﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت‪ ،‬ﻳﻚ روﻳﻜﺮد ﻣﻨﺴﺠﻢ ﻓﺮاﻳﻨﺪ‬
‫ﻓﺮاﻳﻨﺪ اﺳﺘﺮس در ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﻲ ﺳﻼﻣﺖ روان ﺷﻜﻞ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ روﻳﻜﺮد ﻗﺎدر اﺳـﺖ ﻧﺸـﺎن‬
‫دﻫﺪ ﻛﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ و ﭼﺮا ﺗﻨﺶزاﻫﺎي ﺑﻴﺮوﻧﻲ در ﻣﺤﻴﻂ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬ﺑـﻪ ﻣﺸـﻜﻼت و اﺧـﺘﻼﻻت رواﻧـﻲ‬
‫دروﻧﻲ در ﻓﺮد ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از اﻟﮕﻮي ﻓﺮاﻳﻨﺪ اﺳﺘﺮس ﻣﻲﺗﻮان ﺳﺎزوﻛﺎر ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﺒﺪﻳﻞ‬
‫ﺗﻨﺶزاﻫﺎ ﺑﻪ ﭘﺮﻳﺸﺎﻧﻲ رواﻧﻲ را ﺗﻮﺿﻴﺢ داد و ﺗﻔﺎوتﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد در واﻛـﻨﺶ ﺑـﻪ ﻋﻮاﻣـﻞ ﺗـﻨﺶزا را‬
‫ﺗﺒﻴﻴﻦ ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ اﻳﺪهﻫﺎي ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﺎﻧﻪ در ﻣﻄﺎﻟﻌﺔ ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺧﺘﻲ اﺳﺘﺮس در روﻳﻜﺮد ﻓﺮاﻳﻨﺪ‬
‫اﺳﺘﺮس ﺑﻪ اوج ﺧﻮد رﺳﻴﺪ‪ .‬ﻣﻘﺎﻟﺔ ﻛﻼﺳﻴﻚ ﭘﻴﺮﻟﻴﻦ و ﻫﻤﻜﺎران )‪ (1981‬درﺑﺎرة ﻓﺮاﻳﻨﺪ اﺳﺘﺮس‬
‫ﻣﻮﺟﺐ ﻃﺮاﺣﻲ ﻣﺪﻟﻲ ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ ﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﻪﻣﺪت رﺑﻊ ﻗﺮن‪ ،‬اﻟﻬﺎمﺑﺨﺶ ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺧﺘﻲ‬
‫درﺑﺎرة اﺳﺘﺮس ﺑﻮد‪ .‬در ﻣﻘﺪﻣﺔ اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﭼﻨﻴﻦ آﻣﺪه اﺳﺖ‪» :‬ﻓﺮاﻳﻨﺪ اﺳﺘﺮس اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ‬
‫ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ از ﺳﻪ ﻗﻠﻤﺮو ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ اﺻﻠﻲ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد‪ (1 :‬ﻣﻨﺎﺑﻊ اﺳﺘﺮس‪) 3‬ﻧﻈﻴﺮ ﺣﻮادث‬
‫زﻧﺪﮔﻲ‪ ،‬ﻓﺸﺎرﻫﺎي ﻣﺰﻣﻦ زﻧﺪﮔﻲ(؛ ‪ (2‬ﻣﻴﺎﻧﺠﻲﻫﺎ‪ 4‬و ﺗﻌﺪﻳﻞﻛﻨﻨﺪهﻫﺎي اﺳﺘﺮس )ﻧﻈﻴﺮ ﺣﻤﺎﻳﺖ‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬ﺳﺒﻚﻫﺎي ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ(؛ و ‪ (3‬ﺗﺠﻠﻲﻫﺎ و ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي اﺳﺘﺮس‪) 5‬از ﻻﻳﻪﻫﺎي ﻣﻴﻜﺮوﺑﻴﻮﻟﻮژي‬
‫اﺳﺘﺮس ﺗﺎ ﺗﺠﻠﻴﺎت ﻋﺎﻃﻔﻲ و رﻓﺘﺎري ﺑﻴﺮوﻧﻲ( )ﭘﻴﺮﻟﻴﻦ و ﻫﻤﻜﺎران‪.(337 :1981 ،‬‬

‫________________________________________________________‬
‫‪1. Billings and Moos‬‬
‫‪2. Pearlin‬‬
‫‪3. Sources of Stress‬‬
‫‪4. Mediators of stress‬‬
‫‪5. Manifestation of Stress‬‬

‫‪57‬‬
 ‫ﻣﺠﻠﺔ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﻳﺮان‪ ،‬دورة ﻫﺸﺘﻢ‪ ،‬ﺷﻤﺎرة ‪ ،1‬ﺑﻬﺎر ‪1393‬‬

‫درواﻗﻊ‪ ،‬ﭘﻴﺮﻟﻴﻦ ﺳﻌﻲ ﻛﺮد ﻧﻘﺶ ﻋﻮاﻣﻞ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ را در ﺳﻪ ﺣﻮزة اﺳﺎﺳﻲِ ﺗﻮﻟﻴﺪ اﺳﺘﺮس‪ ،‬ﺗﻨﻈﻴﻢ و‬
‫ﺗﻌﺪﻳﻞ اﺳﺘﺮس و واﻛﻨﺶ ﺑﻪ اﺳﺘﺮس ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ﻛﻨﺪ‪ .‬در ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﻘﺎﻻت ﺑﻌﺪي‪ ،‬ﭘﻴﺮﻟﻴﻦ )‪ 1989‬و‬
‫‪ (1999‬ﺑﻪ ﺗﻜﻤﻴﻞ ﻧﻈﺮﻳﺔ اﺳﺘﺮس اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺧﻮد ﭘﺮداﺧﺖ ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺑﺎﻓﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪1‬اي را ﻛﻪ ﻓﺮاﻳﻨﺪ‬
‫اﺳﺘﺮس در آن رخ ﻣﻲدﻫﺪ ﻧﻴﺰ در ﻣﺪل ﺧﻮد ﺑﮕﻨﺠﺎﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻘﻴﺪة او‪ ،‬ﻓﺮاﻳﻨﺪ اﺳﺘﺮس ﺑﺮ ﺳﻪ ﻓﺮض‬
‫اﺳﺎﺳﻲ ﺑﻨﺎ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ (1 :‬ﻓﺮاﻳﻨﺪ اﺳﺘﺮس ﺑﻪﻋﻨﻮان ﺷﺒﻜﺔ ﻋﻠَﻲ ﻣﺘﺮاﻛﻢ و اﻧﺒﺎﺷﺘﻨﻲ‪ ،‬از ﻣﺎﻫﻴﺘﻲ ﭘﻮﻳﺎ‬
‫ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ ﺗﻐﻴﻴﺮ در ﻳﻜﻲ از ﻋﻮاﻣﻞ اﺳﺘﺮسزا ﺑﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮ در دﻳﮕﺮ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﻨﺠﺮ ﻣﻲﮔﺮدد‪(2 .‬‬
‫ﺣﻀﻮر و ﺑﺮوز اﺳﺘﺮس اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺷﺎﺧﺼﻪ و ﺧﺼﻮﺻﻴﺖ زﻧﺪﮔﻲ ﻋﺎدي و روزﻣﺮه اﺳﺖ؛ ﺗﺠﺮﺑﻪﻛﺮدن‬
‫اﺳﺘﺮس در زﻧﺪﮔﻲ‪ ،‬ﺑﻪﻫﻴﭻوﺟﻪ ﻏﻴﺮﻣﻌﻤﻮل ﻳﺎ ﻧﺎﺑﻬﻨﺠﺎر ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﭘﻴﺮﻟﻴﻦ اﻇﻬﺎر ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬اﻳﻦ‬
‫ﻧﻜﺘﻪ وﻳﮋﮔﻲاي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻧﻈﺮﻳﺔ دورﻛﻴﻢ درﺑﺎب ﺧﻮدﻛﺸﻲ )ﺑﻪﻋﻨﻮان ﭘﻴﺎﻣﺪي از اﻧﻮاع ﭘﻴﻮﻧﺪﻫﺎي‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ( و ﻧﻴﺰ ﻧﻈﺮﻳﺔ ﻣﺮﺗﻦ درﺑﺎب آﻧﻮﻣﻲ )ﻛﻪ آن را ﭘﻴﺎﻣﺪ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺷﻜﺎف ﺑﻴﻦ اﻫﺪاف ﻣﻘﺒﻮل‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و وﺳﺎﺋﻞ دﺳﺖﻳﺎﺑﻲ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻣﻲداﻧﺴﺖ( ﻫﻢﺧﻮاﻧﻲ دارد‪ (3 .‬ﻣﻔﺮوض اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻨﺸﺄ اﺳﺘﺮس‬
‫در ﺟﻬﺎن اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻗﻀﻴﻪ ﺳﺒﺐ ﻣﻲﺷﻮد ﺗﺎ ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﺎن اﺳﺘﺮس ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﻣﻄﺎﻟﻌﺔ ﻣﻨﺎﺑﻊ‬
‫ﺑﻲواﺳﻄﻪ و ﻧﺰدﻳﻚ‪ 2‬اﺳﺘﺮس ﺳﻮق ﭘﻴﺪا ﻛﻨﻨﺪ ﺗﺎ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺑﺎواﺳﻄﻪ و دور‪ 3.‬درﻧﺘﻴﺠﺔ اﻳﻦ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﺴﻴﺮ‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎﺗﻲ‪ ،‬ﺗﺄﻛﻴﺪ ﺑﺮ اﺛﺮات ﺗﺎرﻳﺦ و زﻳﺴﺖﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪ و اﻫﻤﻴﺖ ﺑﺎﻓﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ در ﺗﻮﻟﻴﺪ و‬
‫ﺗﻮزﻳﻊ اﺳﺘﺮس ﺑﺮﺟﺴﺘﻪﺗﺮ ﻣﻲﺷﻮد )آوﻳﺴﻮن و ﺗﻮﻣﺎس‪2010 ،‬؛ ‪ .(244‬ﺑﺎ ﺗﻜﻴﻪ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻣﻔﺮوﺿﺎت‬
‫اﺳﺎﺳﻲ‪ ،‬ﭘﻴﺮﻟﻴﻦ اﻟﮕﻮﻳﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ از اﺳﺘﺮس اراﺋﻪ داد ﻛﻪ ﺑﺎ اﺿﺎﻓﻪﺷﺪن ﻋﻨﺼﺮ ﺑﺎﻓﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﻪ اﻟﮕﻮي‬
‫ﻗﺒﻠﻲ‪ ،‬ﻣﺮﻛﺐ از ﭼﻬﺎر ﻋﻨﺼﺮ اﺳﺎﺳﻲ ﺑﻮد‪:‬‬
‫‪ (1‬ﻣﻨﺎﺑﻊ اﺳﺘﺮس‪ :‬در دﺳﺘﻪﺑﻨﺪي ﻛﻠﻲ‪ ،‬ﻣﻨﺎﺑﻊ اﺳﺘﺮسزا را ﺑﻪ دو دﺳﺘﺔ ﺣﻮادث ﻳﺎ رﺧﺪادﻫﺎي‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮ زﻧﺪﮔﻲ‪ 4‬درﻣﻘﺎﺑﻞ اﺳﺘﺮسزاﻫﺎي ﻣﺰﻣﻦ‪ 5‬ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬رﺧﺪادﻫﺎي اﺳﺘﺮسزا وﻗﺎﻳﻊ ﻋﻴﻨﻲ و‬
‫درﺧﻮر ﻣﺸﺎﻫﺪهاي ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ در ﻣﻘﻄﻊ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻮﺗﺎهﻣﺪت و ﻋﻤﻮﻣﺎً ﺑﻪﻫﻨﮕﺎم ﺑﺮوز ﺗﻐﻴﻴﺮات اﺳﺎﺳﻲ‬
‫زﻧﺪﮔﻲ ﺑﺮ ﻓﺮد وارد ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و آﻏﺎز و ﭘﺎﻳﺎن ﻣﺸﺨﺼﻲ دارﻧﺪ‪ .‬ﻣﻬﻢﺗﺮﻳﻦ ﻣﺸﺨﺼﺔ ﺣﻮادث زﻧﺪﮔﻲ‬
‫ﻣﻘﻄﻌﻲﺑﻮدن و ﻣﺸﺨﺺﺑﻮدن آﻏﺎز و ﭘﺎﻳﺎن وﻗﻮع ﻳﻚ ﺣﺎدﺛﻪ ﺑﻪﻟﺤﺎظ زﻣﺎﻧﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻃﻼق‪ ،‬ازدﺳﺖدادن‬
‫ﺷﻐﻞ‪ ،‬و ﻣﺮگ ﻫﻤﺴﺮ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي ﻛﻼﺳﻴﻜﻲ از ﺣﻮادث زﻧﺪﮔﻲ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬درﻣﻘﺎﺑﻞ‪،‬‬
‫اﺳﺘﺮسزاﻫﺎي ﻣﺰﻣﻦ ﺗﻨﺶزاﻫﺎﻳﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺿﺮورﺗﺎً ﺑﻪﻣﺜﺎﺑﺔ ﺣﺎدﺛﻪ آﻏﺎز ﻧﻤﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت‬

‫________________________________________________________‬
‫‪1. Social Context‬‬
‫‪2. Proximal‬‬
‫‪3. Distal‬‬
‫‪4. Life changes events‬‬
‫‪5. Chronic Stressors‬‬

‫‪58‬‬
 ‫روﻳﻜﺮد ﻓﺮاﻳﻨﺪ اﺳﺘﺮس در ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﻲ ﺳﻼﻣﺖ روان‪ :‬ﻣﻄﺎﻟﻌﺔ ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺧﺘﻲ اﺳﺘﺮس‬

‫آﻫﺴﺘﻪ و ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ و ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﻣﺸﻜﻼﺗﻲ در ﻣﺤﻴﻂ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻳﺎ ﻧﻘﺶﻫﺎي روزﻣﺮه ﺧﻮد را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﻨﺪ‬
‫و ﺑﻪﺗﺪرﻳﺞ‪ ،‬در ﻧﻘﺶ ﻋﺎﻣﻞ اﺳﺘﺮسزاي ﻣﺰﻣﻦ و ﻣﺎﻧﺪﮔﺎر ﺧﻮد را ﺑﺮ ﻓﺮد ﺗﺤﻤﻴﻞ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ )وﻳﺘﻮن و‬
‫ﻣﻨﺘﻈﺮ‪ .(179 :2010 ،‬وﻳﺘﻮن )‪ (1997‬ﻫﻔﺖ ﻧﻮع از ﻣﺸﻜﻼت را اﺳﺘﺮسزاﻫﺎي ﻣﺰﻣﻦ ﺑﺮﺷﻤﺮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪ -‬ﺗﻬﺪﻳﺪﻫﺎ )ﻧﻈﻴﺮ ﺗﻬﺪﻳﺪﻫﺎي ﻧﺎﺷﻲ از ﺧﺸﻮﻧﺖ ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﻳﺎ زﻧﺪﮔﻲ در ﻣﺤﻼت ﺟﺮمﺧﻴﺰ(؛‬
‫‪ -‬ﻣﻄﺎﻟﺒﺎت و اﻧﺘﻈﺎرات )وﻇﺎﻳﻒ ﻳﺎ اﻧﺘﻈﺎراﺗﻲ ﻛﻪ ﻓﺮد ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﺑﺮآوردن آﻧﻬﺎ را ﻧﺪارد‪ ،‬ﻧﻈﻴﺮ اﺿﺎﻓﻪﺑﺎر‬
‫ﻧﻘﺶ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ اﻧﺘﻈﺎرات ﻣﺘﻌﺪد و ﻣﺘﻨﺎﻗﺾ(؛‬
‫‪ -‬ﻓﺸﺎرﻫﺎ و ﻣﺤﺪودﻳﺖﻫﺎي ﺳﺎﺧﺘﺎري )ﻧﻈﻴﺮ ﻓﻘﺪان اﻣﻜﺎﻧﺎت ﻳﺎ اﺑﺰار ﻻزم ﺑﺮاي دﺳﺖﻳﺎﺑﻲ ﺑﻪ اﻫﺪاف‬
‫ﻳﺎ ﻣﺤﺪوﻳﺖﻫﺎي ﺳﺎﺧﺘﺎري ﺑﺮاي اﻧﺘﺨﺎب ﮔﺰﻳﻨﻪﻫﺎ و ﺷﻘﻮق ﻣﻮردﻧﻈﺮ(؛‬
‫‪ -‬ﻣﺤﺮوﻣﻴﺖ و ﻛﻢﭘﺎداﺷﻲ )ﻧﺴﺒﺖ اﻧﺪك ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺣﺎﺻﻞ در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ ﺗﻼشﻫﺎي اﻧﺠﺎمﺷﺪه؛ ﻣﺜﻼً‬
‫درﻳﺎﻓﺖ دﺳﺘﻤﺰد اﻧﺪك در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ دﻳﮕﺮان‪ ،‬ﻋﻠﻲرﻏﻢ اﻧﺠﺎم ﻛﺎري ﻣﺸﺎﺑﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻠﺖ وﺟﻮد ﺗﺒﻌﻴﺾ‬
‫ﺟﻨﺴﻴﺘﻲ‪ ،‬ﺳﻨﻲ‪ ،‬ﻳﺎ ﻧﮋادي(؛‬
‫‪ -‬ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻲ )ﻧﻈﻴﺮ ﻛﺜﺮت ﻣﻄﺎﻟﺒﺎت و ﺗﻘﺎﺿﺎﻫﺎ‪ ،‬ﺗﻌﺎرض و ﺗﻀﺎد ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺑﻴﻦ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖﻫﺎي‬
‫ﻧﻘﺶﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن‪ ،‬ﻳﺎ ﻣﺤﺘﻮاي ﭘﻴﭽﻴﺪة ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖﻫﺎي ﻧﻘﺶ(؛‬
‫‪ -‬اﺑﻬﺎم و ﻋﺪم اﻃﻤﻴﻨﺎن )اﻧﺘﻈﺎر ﻧﺎﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺑﺮاي رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﻳﻚ ﻧﺘﻴﺠﻪ‪ ،‬ﻳﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻓﺮد ﺗﻤﺎﻳﻞ ﻳﺎ‬
‫ﻧﻴﺎز ﺑﻪ راهﺣﻠﻲ ﺑﺮاي ﭘﺎﻳﺎندادن ﺑﻪ ﻣﺸﻜﻼﺗﺶ دارد(؛‬
‫‪ -‬ﺗﻀﺎد و ﺗﻌﺎرض )ﺑﺮوز ﻣﺸﻜﻼﺗﻲ در رواﺑﻂ ﺑﺎ دﻳﮕﺮان زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺪاوم رﻳﺸﻪدار و ﻧﻬﺎدﻳﻨﻪ‬
‫ﺷﺪهاﻧﺪ و راهﺣﻠﻲ ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﻀﺎد ﺑﺮ ﺳﺮ ارزشﻫﺎ ﻳﺎ اﻫﺪاف( )ﻫﻤﺎن‪.(180 :‬‬
‫در ﺗﻘﺴﻴﻢﺑﻨﺪي دﻳﮕﺮي‪ ،‬وﻳﺘﻮن و ﻣﻨﺘﻈﺮ )‪2010‬؛ ‪ ،(181-4‬ﺑﺎ ﺗﺮﺳﻴﻢ ﭘﻴﻮﺳﺘﺎر اﺳﺘﺮس‪ ،‬اﻧﻮاع‬
‫ﻣﻨﺎﺑﻊ اﺳﺘﺮسزا را ﺑﺮﺣﺴﺐ ﻣﻴﺰان ﺗﺪاوم زﻣﺎﻧﻲ ﻣﺮﺗﺐ ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻛﻪ در ﺗﺼﻮﻳﺮ ‪ 1‬ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪهاﻧﺪ‪:‬‬

‫ﺗﻨﺶزاي‬ ‫ﺿﺮﺑﺔ روﺣﻲ‬

‫رﺧﺪادﻫﺎي‬ ‫ﻣﺰﻣﻦ‬ ‫ﻣﺰﻣﻦ‬
‫ﺿﺮﺑﻪﻫﺎي‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮ زﻧﺪﮔﻲ‬
‫رواﻧﻲ آﻧﻲ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﺎريﻫﺎي‬
‫ﺑﻲرﺧﺪادي‬
‫روزﻣﺮه‬

‫ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ‬
‫ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ‬
‫اﻣﺘﺪاد زﻣﺎﻧﻲ‬
‫اﻣﺘﺪاد زﻣﺎﻧﻲ‬
‫ﺗﺼﻮﻳﺮ ‪) .1‬ﻣﻨﺒﻊ‪ :‬وﻳﺘﻮن و ﻣﻨﺘﻈﺮ‪(2010 :‬‬

‫‪59‬‬
 ‫ﻣﺠﻠﺔ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﻳﺮان‪ ،‬دورة ﻫﺸﺘﻢ‪ ،‬ﺷﻤﺎرة ‪ ،1‬ﺑﻬﺎر ‪1393‬‬

‫‪ ‬ﺣﻮادث ﺗﺮوﻣﺎﺗﻴﻚ‪ 1:‬رﺧﺪاد ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﻲ ﺑﺴﻴﺎر آﺳﻴﺐزا و ﺟﺪي ﻛﻪ ﺳﺒﺐ واردآﻣﺪن آﺳﻴﺐ‬
‫رواﻧﻲ ﺷﺪﻳﺪ ﺑﻪ ﻓﺮد ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺮگ ﻧﺰدﻳﻜﺎن ﻛﻪ رﺧﺪادي ﺿﺮﺑﺘﻲ و آﺳﻴﺒﻲ آﻧﻲ و ﺟﺪي‬
‫ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ ‬ﺣﻮادث ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮ زﻧﺪﮔﻲ‪ :‬روﻳﺪادي ﻛﻪ ﺟﻬﺖ زﻧﺪﮔﻲ را ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻲدﻫﺪ ﻟﺰوﻣﺎً ﻣﻨﻔﻲ‬
‫ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬وﻟﻲ ﺑﺮ اﺳﺘﺮس ﻣﻲاﻓﺰاﻳﺪ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﺤﻞ زﻧﺪﮔﻲ‪ ،‬ازدواج‪ ،‬ﺻﺎﺣﺐ ﻓﺮزﻧﺪ ﺷﺪن و‪...‬‬
‫‪ ‬ﮔﺮﻓﺘﺎريﻫﺎي روزﻣﺮه‪ 2:‬ﻧﻴﺎزﻫﺎي آزاردﻫﻨﺪهاي ﻛﻪ ﺑﺨﺸﻲ از ﺗﻌﺎﻣﻞ روزﻣﺮة ﻣﺎ ﺑﺎ ﻣﺤﻴﻂ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺗﺼﻮﻳﺮﻛﺮدن ﻣﺮگ در ذﻫﻦ‪ ،‬ﻛﻢﺧﻮاﺑﻲ‪ ،‬ﺻﺪاﻫﺎي ﻧﺎﻫﻨﺠﺎر‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎﻣﺎﻧﺪن و‪...‬‬
‫ﺑﺮﺧﻲ ﮔﺮﻓﺘﺎريﻫﺎي اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ روزﻣﺮه ﻣﻌﺮﻓﻲ ﺷﺪهاﻧﺪ ﻫﺮﭼﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ‬
‫واﻛﻨﺶﻫﺎﻳﻲ ﺑﻪ اﺳﺘﺮسﻫﺎي ﺑﻴﺮوﻧﻲ ﻳﺎ ﺳﻨﺠﻪﻫﺎي ﭘﺮﻳﺸﺎﻧﻲ رواﻧﻲ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ ‬ﺑﻲرﺧﺪادي‪ 3:‬ﮔﺮﺳﺘﻦ و ﻫﻤﻜﺎران‪ (3 :1974) 4‬ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان ﺑﻲرﺧﺪادي را ﻣﻌﺮﻓﻲ‬
‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪﻣﻌﻨﺎي اﻧﺘﻈﺎر ﺑﺮاي وﻗﻮع رﺧﺪادﻫﺎي ﺧﻮﺷﺎﻳﻨﺪي اﺳﺖ ﻛﻪ اﺗﻔﺎق ﻧﻤﻲاﻓﺘﻨﺪ ﻳﺎ ﺑﻪ‬
‫ﺗﻌﻮﻳﻖ اﻧﺪاﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ وﻗﻮع ﺣﻮادث و رﺧﺪادﻫﺎي ﻧﺎﺧﻮﺷﺎﻳﻨﺪ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ‬
‫اﺳﺘﺮسزا ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻋﺪم وﻗﻮع اﺗﻔﺎﻗﺎت و ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎي ﻣﻮرد اﻧﺘﻈﺎر و ﺧﻮاﺳﺘﻨﻲ ﻧﻴﺰ‬
‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻋﺎﻣﻠﻲ ﺑﺮاي اﻳﺠﺎد ﻳﺎ ﺗﺸﺪﻳﺪ اﺳﺘﺮس ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﭽﻪدارﻧﺸﺪن ﻏﻴﺮارادي ﺑﺮاي ﻳﻚ‬
‫زوج ﺟﻮان‪ ،‬ﻣﺠﺮدﻣﺎﻧﺪن ﺗﺎ ﺳﻨﻴﻦ ﺑﺎﻻ ﻋﻠﻲرﻏﻢ ﺗﻤﺎﻳﻞ ﺑﻪ ازدواج‪ ،‬و اﻧﺘﻈﺎر ﺑﺮاي درﻳﺎﻓﺖ ﺗﺮﻓﻴﻊ از‬
‫ﻛﺎرﻓﺮﻣﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ اﻧﻮاع اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ از اﺳﺘﺮسﻫﺎي ﻧﺎﺷﻲ از ﺑﻲرﺧﺪادي ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ ‬اﺳﺘﺮسزاي ﻣﺰﻣﻦ‪ :‬اﻳﻦ اﺳﺘﺮسزاﻫﺎ ﻋﻤﻮﻣﺎً از ﻳﻚ رﺧﺪاد ﺷﺮوع ﻧﻤﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ آراﻣﻲ از‬
‫ﻣﺸﻜﻼت اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻧﺎﺷﻲ از ﻧﻘﺶﻫﺎ و ﻣﺤﻴﻂ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﺎ رﻳﺸﻪ ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ؛ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺑﻴﺶ از دﻳﮕﺮ‬
‫رﺧﺪادﻫﺎ ﻃﻮل ﻣﻲﻛﺸﻨﺪ و ﻣﺪت زﻣﺎن ﺑﻴﺸﺘﺮي دوام دارﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ زﻧﺪﮔﻲﻛﺮدن در ﻣﺤﻠﻪﻫﺎي‬
‫ﺟﺮمﺧﻴﺰ ﻳﺎ ﻣﺤﻠﻪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ آﻟﻮدﮔﻲ ﺻﻮﺗﻲ و ﺗﺮاﻓﻴﻚ زﻳﺎد دارﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ ‬اﺳﺘﺮس ﺗﺮوﻣﺎﺗﻴﻚ ﻣﺰﻣﻦ‪ :‬اﺳﺘﺮسزاﻫﺎي ﻣﺰﻣﻨﻲ ﻛﻪ ﺿﺮﺑﺔ ﺷﺪﻳﺪ رواﻧﻲ و آﺳﻴﺐ ﺟﺪي ﺑﻪ‬
‫ﻓﺮد وارد ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺎدري ﻛﻪ ﻓﺮزﻧﺪي ﺑﺎ ﻣﻌﻠﻮﻟﻴﺖ ذﻫﻨﻲ ﺟﺪي دارد و ﻧﺎﭼﺎر اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ‬
‫ﻃﻮر داﺋﻢ از او ﻣﺮاﻗﺒﺖ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻧﺸﺎن دادهاﻧﺪ ﻛﻪ ﺗﻨﺶزاﻫﺎ و ﻋﻮاﻣﻞ ﺗﻮﻟﻴﺪ اﺳﺘﺮس ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻣﺎ را درﻣﻌﺮض ﻋﻮاﻣﻞ دﻳﮕﺮ‬
‫اﺳﺘﺮس ﻗﺮار دﻫﻨﺪ )ﭘﻴﺮﻟﻴﻦ‪ .(207 :2010 ،‬دﺳﺘﺔ اول‪ ،‬اﺳﺘﺮسزاﻫﺎي اوﻟﻴﻪ و دﺳﺘﺔ دوم‪ ،‬اﺳﺘﺮسزاﻫﺎي‬
‫________________________________________________________‬
‫‪1. Traumatic event‬‬
‫‪2. Daily hassles‬‬
‫‪3. Nonevents‬‬
‫‪4. Gersten‬‬

‫‪60‬‬
 ‫روﻳﻜﺮد ﻓﺮاﻳﻨﺪ اﺳﺘﺮس در ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﻲ ﺳﻼﻣﺖ روان‪ :‬ﻣﻄﺎﻟﻌﺔ ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺧﺘﻲ اﺳﺘﺮس‬

‫ﺛﺎﻧﻮﻳﻪ ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﺳﺘﺮسزاﻫﺎي اوﻟﻴﻪ آﻧﻬﺎﻳﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪﻟﺤﺎظ زﻣﺎﻧﻲ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ زودﺗﺮ از‬
‫دﻳﮕﺮ ﻋﻮاﻣﻞ اﺳﺘﺮسزا ﻇﻬﻮر ﻳﺎﺑﻨﺪ‪ .‬ﻋﺎﻣﻞ اﺳﺘﺮسزا ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺣﺎدﺛﻪ‪ ،‬ﺑﻪﺧﺼﻮص ﺣﻮادث ﻧﺎﺧﻮاﺳﺘﺔ‬
‫ﻣﻘﻄﻌﻲ و ﻳﻜﺒﺎره‪ ،‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﻈﻴﺮ ﻣﺮگ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ دوﺳﺘﺶ دارﻳﻢ‪ ،‬آﺳﻴﺐ ﺟﺴﻤﻲ و ازدﺳﺖدادن ﺷﻐﻞ؛ ﻳﺎ‬
‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻳﻚ اﺳﺘﺮس ﻣﺰﻣﻦ و اداﻣﻪدار ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ وﺟﻮد اﺿﺎﻓﻪﺑﺎر ﻧﻘﺶ‪ 1‬در ﻣﺤﻞ ﻛﺎر ﻳﺎ ﺧﺎﻧﻮاده‪.‬‬
‫اﺳﺘﺮسزاﻫﺎي ﺛﺎﻧﻮﻳﻪ‪ ،‬ﺑﻪﻣﺜﺎﺑﺔ ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي اﺳﺘﺮسزاﻫﺎي اوﻟﻴﻪ ﻇﺎﻫﺮ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻦ دﻟﻴﻞ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺛﺎﻧﻮﻳﻪ‬
‫ﮔﻔﺘﻪ ﻧﻤﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺷﺪت ﻳﺎ آﺳﻴﺐزاﻳﻲ آﻧﻬﺎ ﻛﻤﺘﺮ از اﺳﺘﺮسزاﻫﺎي اوﻟﻴﻪ اﺳﺖ‪ ،‬آﻧﻬﺎ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺗﻘﺪم‬
‫و ﺗﺄﺧﺮ زﻣﺎﻧﻲ‪ ،‬و ﻧﻪ ﻣﻴﺰان اﻫﻤﻴﺖ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ اﺳﺘﺮس‪ ،‬ﺛﺎﻧﻮﻳﻪ ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ )ﭘﻴﺮﻟﻴﻦ‪.(1 :1989 ،‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬ﻳﻜﻲ از ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي ﻗﺮارﮔﺮﻓﺘﻦ درﻣﻌﺮض ﺗﻨﺶزاﻫﺎي ﻣﺰﻣﻦ اوﻟﻴﻪ و ﺛﺎﻧﻮﻳﻪ‪ ،‬ﻗﺮارﮔﺮﻓﺘﻦ‬
‫درﻣﻌﺮض ﺑﺎر ﺷﺒﻪاﺳﺘﺎﺗﻴﻚ‪ 2‬اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎر ﺷﺒﻪاﺳﺘﺎﺗﻴﻚ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ اﺷﺎره دارد ﻛﻪ ﻫﺮﻗﺪر زﻣﺎنِ‬
‫ﻗﺮارﮔﺮﻓﺘﻦ درﻣﻌﺮض اﺳﺘﺮس ﻣﺰﻣﻦ ﺑﺎﻻﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻴﺰان ﻣﻘﺎوﻣﺖ درﺑﺮاﺑﺮ ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎ و اﻣﺮاض رواﻧﻲ ﻛﻤﺘﺮ‬
‫ﻣﻲﺷﻮد )وﻳﺘﻮن و ﻣﻨﺘﻈﺮ‪.(178 :2010 ،‬‬
‫درﺑﺎب اﺛﺮات ﻋﻮاﻣﻞ ﺳﺎﺧﺘﺎري ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺗﻮﻟﻴﺪ اﺳﺘﺮس‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻫﻢ ﻧﻮع ﻋﺎﻣﻞ‬
‫ﺗﻨﺶزاﻳﻲ ﻛﻪ ﻓﺮد ﺑﺎ آن ﻣﻮاﺟﻪ ﻣﻲﺷﻮد و ﻫﻢ ادراك ﻓﺮد از آن ﻋﺎﻣﻞ ﺑﻪﻋﻨﻮان واﻗﻌﻪاي ﺧﻮﺷﺎﻳﻨﺪ ﻳﺎ‬
‫ﻧﺎﺧﻮﺷﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬ﻋﻤﻮﻣﺎً در ﭼﺎرﭼﻮب ﺑﺎﻓﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ زﻧﺪﮔﻲ ﻫﺮ ﻓﺮدي ﻣﻌﻨﺎدار و ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺿﻴﺢ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ‬
‫ﭘﻴﺮوي از ﭘﻴﺮﻟﻴﻦ )‪ ،(1989‬ﻣﻲﺗﻮان ﻧﻘﺶ ﺑﺎﻓﺖ و زﻣﻴﻨﺔ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ در ﺗﻮﻟﻴﺪ‪ ،‬ﺗﻮزﻳﻊ و واﻛﻨﺶ ﺑﻪ‬
‫اﺳﺘﺮس را در دو ﻣﺤﻮر اﺻﻠﻲ ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي ﻛﺮد‪ :‬ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ )ﻧﻈﺎمﻫﺎي ﻗﺸﺮﺑﻨﺪي‪ ،‬ﻧﻈﻴﺮ‬
‫ﻃﺒﻘﻪ‪ ،‬ﻧﮋاد‪ ،‬ﻗﻮﻣﻴﺖ‪ ،‬ﺟﻨﺴﻴﺖ‪ ،‬ﺳﻦ‪ ،‬و‪ ،(...‬و ﻧﻬﺎدﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ )ﭘﺎﻳﮕﺎهﻫﺎ و ﻧﻘﺶﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ(‪.‬‬
‫در ﺑﺴﻴﺎري ﻣﻮاﻗﻊ‪ ،‬ردﭘﺎي اﻳﻦ ﺗﻨﺶزاﻫﺎ را ﻣﻲﺗﻮان در ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﺟﺎﻳﮕﺎهﻫﺎي اﻓﺮاد‬
‫در درون اﻳﻦ ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎ دﻧﺒﺎل ﻛﺮد‪ .‬ﻓﺮاﮔﻴﺮﺗﺮﻳﻦ اﻳﻦ ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎ ﻧﻈﺎمﻫﺎي ﻗﺸﺮﺑﻨﺪي ﻣﺘﻌﺪدي‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺟﻮاﻣﻊ را ﺑﻪ ﺑﺨﺶﻫﺎﻳﻲ ﻧﺎﺑﺮاﺑﺮ )ﻓﻘﻴﺮ و ﻏﻨﻲ‪ ،‬ﺳﻔﻴﺪ و ﺳﻴﺎه‪ ،‬ﻣﺮد و زن( ﺗﻘﺴﻴﻢ‬
‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻈﺎمﻫﺎ ﺗﺒﻠﻮر و ﻧﻤﻮدي از ﺗﻮزﻳﻊ ﻧﺎﺑﺮاﺑﺮ ﻣﻨﺎﺑﻊ‪ ،‬ﻓﺮﺻﺖﻫﺎ و ارزشﻫﺎ در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻗﺮارﮔﺮﻓﺘﻦ در ﺑﺮﺧﻲ از اﻳﻦ ﺑﺨﺶﻫﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺧﻮدي ﺧﻮد ﻣﻨﺒﻊ درﻳﺎﻓﺖ اﺳﺘﺮس اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ )ﭘﻴﺮﻟﻴﻦ‪ .(242 :1989 ،‬ﻳﻚ زﻣﻴﻨﺔ ﺳﺎﺧﺘﺎري ﻣﻬﻢ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻧﻬﺎدﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﺟﺎيﮔﻴﺮي‬
‫اﻓﺮاد در ﭘﺎﻳﮕﺎهﻫﺎ و ﻧﻘﺶﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﺳﺖ‪ .‬از اﻟﺰاﻣﺎت اﻳﻔﺎي ﻳﻚ ﻧﻘﺶ ﻧﻬﺎدﻳﻦ‪ ،‬اﺣﺘﻤﺎل ﻣﻮاﺟﻬﺔ‬
‫ﻣﺪاوم ﺑﺎ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖﻫﺎ و اﻧﺘﻈﺎرات ﻣﺘﻌﺪد و ﮔﺎه ﻣﺘﻨﺎﻗﺾ اﺳﺖ‪ .‬زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻧﻘﺶﻫﺎ ﺗﻬﺪﻳﺪآﻣﻴﺰ و‬
‫ﻣﺸﻜﻞزا ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻓﺮد اﻳﻔﺎﮔﺮ ﻧﻘﺶ در ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ اﺳﺘﺮسزا ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬ﺷﻮاﻫﺪ ﺑﺴﻴﺎري وﺟﻮد دارد‬
‫________________________________________________________‬
‫‪1. Role Overload‬‬
‫‪2. Allostatic‬‬

‫‪61‬‬
 ‫ﻣﺠﻠﺔ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﻳﺮان‪ ،‬دورة ﻫﺸﺘﻢ‪ ،‬ﺷﻤﺎرة ‪ ،1‬ﺑﻬﺎر ‪1393‬‬

‫ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ اﻳﻦ ﻧﻮع ﻋﻮاﻣﻞ اﺳﺘﺮسزا ﺑﻪوﻓﻮر در ﻧﻘﺶﻫﺎي ﺷﻐﻠﻲ و ﺧﺎﻧﻮادﮔﻲ ﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ؛‬
‫ﺑﻪوﻳﮋه ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺑﻴﻦ اﻟﺰاﻣﺎت و اﻧﺘﻈﺎرات اﻳﻦ دو ﻧﻘﺶ ﺗﻌﺎرﺿﻲ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺿﻤﻦ آﻧﻜﻪ‬
‫ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم اﻳﻔﺎي ﻧﻘﺶ‪ ،‬ﻓﺮد ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ ﻋﻤﻞ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ؛ ﺑﻠﻜﻪ ﻫﺮﻧﻘﺶ ﺑﺨﺸﻲ از ﻣﺠﻤﻮﻋﺔ ﻧﻘﺸﻲ‬
‫ﺑﺰرگﺗﺮي اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﻴﺮاﻣﻮن آن‪ ،‬رواﺑﻂ ﺑﻴﻦ ﺷﺨﺼﻲ دﻳﮕﺮي ﺷﻜﻞ ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ )ﻫﻤﺎن‪ .(243 :‬اﻳﻦ‬
‫رواﺑﻂ ﺑﻴﻦ ﺷﺨﺼﻲ ﻛﻪ ﺧﻮد ﻣﻮﻟﺪ ﺷﺒﻜﻪﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺑﺮاي ﻃﺮﻓﻴﻦ راﺑﻄﻪ اﻫﻤﻴﺖ‬
‫ﺑﺴﻴﺎري دارﻧﺪ و ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻣﻨﺒﻌﻲ از اﺳﺘﺮس ﻣﺤﺴﻮب ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺑﺎﻓﺖ و زﻣﻴﻨﻪﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‬
‫زﻧﺪﮔﻲ اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ از ﻓﺮاﻳﻨﺪ اﺳﺘﺮس ﻧﻴﺴﺖ؛ ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ ﻧﻮﻋﻲ ﺑﻨﻴﺎن آن را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬اﻳﻦ‬
‫ﺑﺎﻓﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬ﻣﻨﺒﻊ ﻣﺸﻘﺖ ﻳﺎ ﻣﺰﻳﺖ‪ ،‬ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻳﺎ اﻣﻨﻴﺖ‪ ،‬و ﺗﻀﺎد ﻳﺎ ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ازاﻳﻦرو‪ ،‬ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﻲ ﺳﻼﻣﺖ روان ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﻣﻄﺎﻟﻌﺔ ﻓﺮاﻳﻨﺪ اﺳﺘﺮس ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ‬
‫دﻗﺖ ﻓﺮاوان اﺛﺮات ﺑﺎﻓﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﺟﺎﻳﮕﺎه اﻓﺮاد را در ﺳﺎﺧﺘﺎر اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻛﺎﻧﻮن ﺗﻮﺟﻪ و ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ‬
‫ﻗﺮار دﻫﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ ،‬ﺟﻨﺴﻴﺖ ﻳﻜﻲ از اﻳﻦ ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي ﺳﺎﺧﺘﺎري و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ‪:‬‬
‫‪ (1‬ﺗﻌﻴﻴﻦﻛﻨﻨﺪة ﻧﻮع و ﻣﻴﺰان ﺗﻨﺶزاﻫﺎﻳﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻓﺮد ﺻﺮﻓﺎً ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﻣﺮد ﻳﺎ زن ﺑﻮدن در ﺑﺎﻓﺖ‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﻌﻴﻦ درﻣﻌﺮض آﻧﻬﺎ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ (2 ،‬ﺗﻌﺮﻳﻒﻛﻨﻨﺪة ﻣﻨﺎﺑﻊ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬و‬
‫ﺳﻴﺎﺳﻲاي ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ ﺗﻨﺶزاﻫﺎ در اﺧﺘﻴﺎر دارد‪ ،‬و ‪ (3‬ﺑﺮاي ﻧﺤﻮة آﺷﻜﺎرﺳﺎزي و ﻧﻤﺎﻳﺶ‬
‫ﺟﺴﻤﻲ و رواﻧﻲ ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي اﺳﺘﺮس‪ ،‬ﺷﻴﻮهﻫﺎي ﻣﻘﺒﻮل و ﻣﻄﺮود اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ را ﻣﺸﺨﺺ ﻛﻨﺪ؛ ﭼﻨﺎنﻛﻪ‬
‫ﺑﻪﮔﻔﺘﺔ ﻛﻠﺮﻣﻦ و واﻳﺰﻣﻦ )‪ ،(1980‬ﮔﻮﻳﻲ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ زﻧﺎن اﻓﺴﺮده و ﻣﺮدان اﻟﻜﻠﻲ را ﺗﺤﻤﻞ ﻛﻨﺪ‪،‬‬
‫اﻣﺎ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ زﻧﺎن اﻟﻜﻠﻲ و ﻣﺮدان اﻓﺴﺮده را ﺑﭙﺬﻳﺮد و در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ زﻧﺎن‪ ،‬ﻣﺮدان ﺑﺮاي‬
‫ﺑﻪﻧﻤﺎﻳﺶﮔﺬاﺷﺘﻦ ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي اﻓﺴﺮدﮔﻲ ﺑﺎزﺧﻮردﻫﺎي ﻣﻨﻔﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮي درﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﺎن ﺳﻼﻣﺖ روان در ﭘﻲﺟﻮﻳﻲ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺮ‬
‫ﺑﺎﻻﺗﺮﺑﻮدن ﻣﻴﺰان اﻓﺴﺮدﮔﻲ در ﺑﻴﻦ زﻧﺎن در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ ﻣﺮدان‪ ،‬ﺑﻪ اراﺋﺔ ﺗﺒﻴﻴﻦﻫﺎي ﺳﺎﺧﺘﺎري و‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ روي آوردهاﻧﺪ؛ ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﮔﺮﻳﻦ ﮔﻼس )‪ (1999‬ﺑﻪ ﻧﻘﺶﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﺟﻨﺴﻴﺘﻲ اﺷﺎره‬
‫ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﻣﻲﺷﻮد در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ ﻣﺮدان‪ ،‬زﻧﺎن ﺑﻴﺸﺘﺮ درﻣﻌﺮض ﻋﻮاﻣﻞ اﺳﺘﺮسزا‬
‫ﻗﺮارﺑﮕﻴﺮﻧﺪ‪ .‬ﺳﻴﮕﻤﻮن و ﻫﻤﻜﺎران )‪ (1995‬ﺳﻌﻲ ﻛﺮدهاﻧﺪ ﺑﺮﺣﺴﺐ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﺟﺎﻣﻌﻪﭘﺬﻳﺮي و ﻓﺸﺎر‬
‫ﻧﻘﺶ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﺗﻔﺎوتﻫﺎي ﺟﻨﺴﻴﺘﻲ در اﻓﺴﺮدﮔﻲ ﺑﭙﺮدازﻧﺪ؛ ﺑﺪﻳﻦﻣﻌﻨﻲ ﻛﻪ زﻧﺎن ﻃﻲ ﻓﺮاﻳﻨﺪ‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪﭘﺬﻳﺮي ﻣﻲآﻣﻮزﻧﺪ ﻋﻮاﻃﻒ ﺧﻮد را ﺑﻪﺷﻜﻠﻲ ﻣﻨﻔﻌﻼﻧﻪ ﺑﻪ ﻧﻤﺎﻳﺶ ﺑﮕﺬارﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻫﻤﺮاه‬
‫ﺑﺎ ﺗﻔﺎوتﻫﺎي ﺟﻨﺴﻴﺘﻲ در اﺷﻐﺎل ﻧﻘﺶﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﺘﻔﺎوت و ﻧﻴﺰ ﻓﺸﺎرﻫﺎ و ﻣﺤﺪودﻳﺖﻫﺎي‬
‫اﻳﻔﺎي ﻧﻘﺶﻫﺎي زﻧﺎﻧﻪ ﺳﺒﺐ ﻣﻲﺷﻮد زﻧﺎن ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻣﺮدان ﺑﻪ اﻓﺴﺮدﮔﻲ ﻣﺒﺘﻼ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬روزﻧﻔﻴﻠﺪ‬
‫)‪ (1980‬ﺑﺎ ﺑﻪﻛﺎرﮔﻴﺮي ﻧﻈﺮﻳﺔ ﻧﻘﺶ ﺟﻨﺴﻴﺘﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻔﺎوت ﻣﺮدان و زﻧﺎن در ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﺑﻴﺎن و اﻇﻬﺎر‬
‫ﭘﺮﺧﺎﺷﮕﺮي و ﺧﺸﻢ‪ ،‬ﻋﺰت ﻧﻔﺲ‪ ،‬رواﺑﻂ ﺑﺎ دﻳﮕﺮان‪ ،‬و ﺣﺲ ﻛﻨﺘﺮل ﺑﺮ ﻣﺤﻴﻂ اﺷﺎره ﻣﻲﻛﻨﺪ و‬

‫‪62‬‬
 ‫روﻳﻜﺮد ﻓﺮاﻳﻨﺪ اﺳﺘﺮس در ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﻲ ﺳﻼﻣﺖ روان‪ :‬ﻣﻄﺎﻟﻌﺔ ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺧﺘﻲ اﺳﺘﺮس‬

‫ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻲﮔﻴﺮد ﻛﻪ زﻧﺎن آﻣﺎدﮔﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮي ﺑﺮاي ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻋﻼﺋﻢ اﻓﺴﺮدﮔﻲ دارﻧﺪ؛ ﭼﺮاﻛﻪ ﺑﺮاي زﻧﺎن‪،‬‬
‫اﻇﻬﺎر و ﺑﻴﺎن آﺷﻜﺎر ﺧﺸﻢ و ﭘﺮﺧﺎﺷﮕﺮي ﺑﻪﻟﺤﺎظ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻧﺎﻣﻘﺒﻮل اﺳﺖ و آﻧﻬﺎ ﻣﺠﺒﻮرﻧﺪ آن را ﺑﻪ‬
‫درون ﺑﺮﻳﺰﻧﺪ و ﻧﮕﺮشﻫﺎي ﺧﻮدﻧﻜﻮﻫﺸﻲ را در ﺧﻮد ﺷﻜﻞ دﻫﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬زﻧﺎن ﺑﺮاي ﺗﺸﻜﻴﻞ‬
‫ﺧﻮدﭘﻨﺪاره‪ ،‬ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮي ﺑﻪ ﻧﻈﺮات دﻳﮕﺮان دارﻧﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﭘﺪﻳﺪه ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ زﻧﺎن‬
‫ﻓﺎﻗﺪ ﻳﻚ "ﺧﻮد" ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺷﻮﻧﺪ و درﺑﺎرة ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﺮﺣﺴﺐ اﺣﺴﺎﺳﺎت ﺧﻮدﻧﻜﻮﻫﺸﻲ و ﺧﻮدﺗﺮدﻳﺪي‬
‫ﻗﻀﺎوت ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﺣﺎﺻﻠﺶ ﻋﺰت ﻧﻔﺲ اﻧﺪك ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﻋﻼوهﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ روزﻧﻔﻴﻠﺪ‪ ،‬زﻧﺎن‬
‫دﺳﺘﺮﺳﻲ ﻛﻤﺘﺮي ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ دارﻧﺪ و درﻣﻲﻳﺎﺑﻨﺪ ﻛﻪ ﻛﻨﺘﺮل ﻻزم را ﺑﺮ ﻣﺤﻴﻂ زﻧﺪﮔﻲ ﺧﻮد ﻧﺪارﻧﺪ و‬
‫اﺣﺴﺎﺳﻲ از ﻧﺎﺗﻮاﻧﻲ در ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﺤﻴﻂ و ﻛﺎﻫﺶ ﺣﺲ ﻛﻨﺘﺮل ﺑﺮ زﻧﺪﮔﻲ )درﻣﺎﻧﺪﮔﻲ آﻣﻮﺧﺘﻪﺷﺪه( در‬
‫آﻧﺎن ﺷﻜﻞ ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬ﺗﻤﺎم اﻳﻦ ﻣﺴﻴﺮﻫﺎي ﺳﻪﮔﺎﻧﻪ‪ ،‬درﻧﻬﺎﻳﺖ‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻴﺰان اﻓﺴﺮدﮔﻲ زﻧﺎن‬
‫درﻣﻘﺎﻳﺴﻪﺑﺎ ﻣﺮدان ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺳﺎﭼﺰ‪ -‬ارﻳﻜﺴﻮن و ﻛﻴﺎرﻟﻮ )‪ (2000‬ﺗﺒﻴﻴﻦﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ -‬ﻣﺤﻴﻄﻲ‬
‫ﺑﺮاي ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻣﻴﺰانﻫﺎي ﺑﺎﻻﺗﺮ اﺧﺘﻼﻻت رواﻧﻲ و ﺑﻪ ﻃﻮر ﺧﺎص‪ ،‬اﻓﺴﺮدﮔﻲ در زﻧﺎن‪ ،‬را ﺣﻮل ﺳﻪ‬
‫ﻣﺤﻮر اﺻﻠﻲ دﺳﺘﻪﺑﻨﺪي ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ :‬ﺟﺎﻣﻌﻪﭘﺬﻳﺮي ﺟﻨﺴﻴﺘﻲ ﻛﻮدﻛﺎن‪ ،‬اﺷﻐﺎل ﭘﺎﻳﮕﺎهﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‬
‫ﭘﺎﻳﻴﻦ در زﻧﺎن‪ ،‬و اﻳﻔﺎي ﻧﻘﺶﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﺘﻔﺎوت در ﻣﺮدان و زﻧﺎن‪ .‬روزﻧﻔﻠﻴﺪ و اﺳﻤﻴﺖ‬
‫)‪ (2010‬در ﺗﺒﻴﻴﻦ ﺗﻔﺎوتﻫﺎي ﺟﻨﺴﻴﺘﻲ در ﺳﻼﻣﺖ روان ﺑﻪ ﻋﻮاﻣﻠﻲ ﻧﻈﻴﺮ ﺗﻔﺎوت ﺟﻨﺴﻴﺘﻲ در‬
‫ﻣﻴﺰان دﺳﺖﻳﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﻗﺪرت و ﻣﻨﺎﺑﻊ‪ ،‬اﺟﺮاي ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖﻫﺎ و ﻣﻮﻗﻌﻴﺖﻫﺎي ﻧﻘﺸﻲ ﻣﺘﻔﺎوت زﻧﺎن و‬
‫ﻣﺮدان‪ ،‬و ﻧﻴﺰ وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﺷﺨﺼﻴﺘﻲ ﻣﺘﻔﺎوت اﺷﺎره ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬ﺗﺎﺳﻴﮓ و ﻫﻤﻜﺎران )‪ (1386‬ﺑﺎ‬
‫اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻔﻬﻮم ﺳﺎﺧﺘﺎر اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﺗﻘﺴﻴﻢ آن ﺑﻪ ﭘﺎﻳﮕﺎه اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﻧﻘﺶ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬ﻛﻮﺷﻴﺪﻧﺪ‬
‫ﺗﻔﺎوتﻫﺎي ﺟﻨﺴﻴﺘﻲ را ﺗﺒﻴﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪﻋﻘﻴﺪة آﻧﺎن‪ ،‬ﭘﺎﻳﮕﺎه اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﻪ دو دﻟﻴﻞ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ اﻫﻤﻴﺖ‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ :‬اول آﻧﻜﻪ اﺷﻐﺎل ﭘﺎﻳﮕﺎهﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن در ﺳﺎﺧﺘﺎر اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺟﺎﻣﻌﻪ‪ ،‬ﺳﺒﺐ‬
‫ﻣﻲﺷﻮد ﺗﺎ ﻣﺮدان و زﻧﺎن ﺑﻪ ﻣﻴﺰانﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ درﻣﻌﺮض ﻋﻮاﻣﻞ اﺳﺘﺮسزاي رواﻧﻲ‪ -‬اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‬
‫ﻗﺮار ﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬ﭘﺎﻳﮕﺎهﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﺘﻔﺎوت ﻣﻮﺟﺐ ﻣﻲﺷﻮد اﻓﺮادي ﻛﻪ درﻣﻌﺮض اﺳﺘﺮس ﻗﺮار‬
‫ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬از ﻣﻨﺎﺑﻊ و اﻣﻜﺎﻧﺎت ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ ﺑﺮاي ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ و ﻣﻮاﺟﻬﻪ ﺑﺎ اﺳﺘﺮسزاﻫﺎ ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻔﺎوتﻫﺎ و ﺗﺒﻌﻴﺾﻫﺎي درآﻣﺪي و ﺷﻐﻠﻲ ﺑﻴﻦ ﻣﺮدان و زﻧﺎن‪ ،‬ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎﻳﻲ از اﻳﻦ ﺗﻔﺎوتﻫﺎي‬
‫ﭘﺎﻳﮕﺎﻫﻲ ﻗﻠﻤﺪاد ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻋﻼوهﺑﺮ اﻫﻤﻴﺖ اﺷﻐﺎل ﭘﺎﻳﮕﺎهﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬آﻧﺎن ﺑﻪ اﺛﺮﮔﺬاري‬
‫ﻧﻘﺶﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﺮدان و زﻧﺎن ﺑﺮ ﻣﻴﺰان ﺳﻼﻣﺖ روان اﺷﺎره ﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﺎ ﺑﻪﻛﺎرﮔﻴﺮي ﻣﻔﺎﻫﻴﻤﻲ‬
‫ﻧﻈﻴﺮ اﺣﺮاز ﻧﻘﺶ‪ ،‬اﺟﺮاي ﻧﻘﺶ‪ ،‬ﺗﻌﺪد ﻧﻘﺶ و ﻓﺸﺎر ﻧﻘﺶ ﺳﻌﻲ ﻛﺮدﻧﺪ ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺴﺎﺋﻠﻲ‬
‫ﻧﻈﻴﺮ ﻓﻘﺪان ﻧﻘﺶ‪ ،‬ﻋﺪم اﻳﻔﺎي ﻧﻘﺶﻫﺎي رﺿﺎﻳﺖﺑﺨﺶ و ﻧﺎﺳﺎزﮔﺎري ادراكﺷﺪه ﺑﻴﻦ اﻟﺰاﻣﺎت‬
‫ﻧﻘﺶﻫﺎي ﺷﻐﻠﻲ و ﺧﺎﻧﻮادﮔﻲ ﺗﻮﺳﻂ زﻧﺎن‪ ،‬درﻧﻬﺎﻳﺖ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮﺑﻮدن ﻣﻴﺰان اﺧﺘﻼﻻت رواﻧﻲ در‬
‫ﺑﻴﻦ آﻧﺎن ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻋﻼوهﺑﺮ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اﻧﺠﺎمﺷﺪه در ﺣﻮزة ﻗﺸﺮﺑﻨﺪي ﺟﻨﺴﻴﺘﻲ‪ ،‬ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان‬
‫‪63‬‬
 ‫ﻣﺠﻠﺔ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﻳﺮان‪ ،‬دورة ﻫﺸﺘﻢ‪ ،‬ﺷﻤﺎرة ‪ ،1‬ﺑﻬﺎر ‪1393‬‬

‫ﻋﻼﻗﻪﻣﻨﺪ ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﻲ ﻧﺎﺑﺮاﺑﺮيﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻧﻴﺰ ﻧﺸﺎن دادهاﻧﺪ ﻛﻪ اﺛﺮ ﺗﻨﺶزاﻫﺎي ﻣﺰﻣﻦ ﻳﺎ ﻣﻮﻗﺖ‬
‫در اﻳﺠﺎد ﻳﺎ ﺗﺸﺪﻳﺪ اﺧﺘﻼﻻت و ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎي رواﻧﻲ‪ ،‬زﻣﺎﻧﻲ ﺷﺪﻳﺪﺗﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﻛﻪ اﻓﺮاد در ﻣﺘﻦ‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪاي ﺑﺎ ﻧﺎﺑﺮاﺑﺮيﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺷﺪﻳﺪ‪ ،‬درﻣﻌﺮض اﻳﻦ ﻋﻮاﻣﻞ اﺳﺘﺮسزا ﻗﺮار ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت‬
‫دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ از ﻋﻮاﻣﻞ اﺳﺘﺮسزا و ﻧﺎﺑﺮاﺑﺮيﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬اﺣﺘﻤﺎل اﺑﺘﻼي اﻓﺮاد را ﺑﻪ اﺧﺘﻼﻻت و‬
‫ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎي رواﻧﻲ اﻓﺰاﻳﺶ ﺧﻮاﻫﺪ داد )ﻫﻮروﻳﺘﺰ‪ .(82 :2007 ،‬اﻳﻦ ﻣﺮور ﻛﻮﺗﺎه‪ ،‬ﺑﻪوﺿﻮح ﺣﺎﻛﻲ از‬
‫اﺛﺮ ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ ﺑﺎﻓﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﺮ ﺳﻼﻣﺖ و ﺑﻴﻤﺎري رواﻧﻲ اﻓﺮاد و ﻧﻴﺰ ﻋﻼﻗﻪﻣﻨﺪي ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﺎن ﺑﻪ‬
‫ﺗﻤﺮﻛﺰ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ و اﻳﺪهﻫﺎي ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺧﺘﻲ در ﭼﺎرﭼﻮب روﻳﻜﺮد ﻓﺮاﻳﻨﺪ اﺳﺘﺮس اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ (2‬ﻣﻴﺎﻧﺠﻲﻫﺎ و ﺗﻌﺪﻳﻞﻛﻨﻨﺪهﻫﺎي اﺳﺘﺮس‪ :‬دوﻣﻴﻦ ﻋﻨﺼﺮ از ﻣﺪل ﻓﺮاﻳﻨﺪ اﺳﺘﺮس‪،‬‬
‫ﻣﻴﺎﻧﺠﻲﻫﺎ ﻳﺎ ﺗﻌﺪﻳﻞﻛﻨﻨﺪهﻫﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻓﺮض ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﻮاﻣﻞ ﺗﻌﺪﻳﻞﻛﻨﻨﺪه )ﻧﻈﻴﺮ ﺣﻤﺎﻳﺖ‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬ﻣﻨﺎﺑﻊ روانﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﻣﺜﻞ ﺣﺲ ﻛﻨﺘﺮل ﺑﺮ زﻧﺪﮔﻲ‪ ،‬ﻋﺰت ﻧﻔﺲ‪ ،‬واﺑﺴﺘﮕﻲ ﺑﻴﻦﺷﺨﺼﻲ‪،‬‬
‫ﻣﻬﻢﺑﻮدن و راﻫﺒﺮدﻫﺎي ﻣﻘﺎﺑﻠﻪاي( ﻣﺴﻴﺮﻫﺎﻳﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻗﺮارﮔﺮﻓﺘﻦ درﻣﻌﺮض اﺳﺘﺮس را ﺑﻪ‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎ و ﺗﺠﻠﻴﺎت اﺳﺘﺮس )واﻛﻨﺶ ﺑﻪ اﺳﺘﺮس( ﻣﺘﺼﻞ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ )ﺗﺼﻮﻳﺮ ‪.(2‬‬

‫واﻛﻨﺶ ﺑﻪ اﺳﺘﺮس‬ ‫اﺳﺘﺮس‬ ‫ﻣﻨﺎﺑﻊ اﺳﺘﺮس‬

‫ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ‬ ‫زﻣﻴﻨﺔ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‬

‫ﺗﺼﻮﻳﺮ ‪) .2‬ﻣﻨﺒﻊ‪ :‬ﺷﻴﺪ و ﺑﺮاون‪(2010 :‬‬

‫ﻣﻴﺎﻧﺠﻲﻫﺎ ﻋﻮاﻣﻠﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ راﺑﻄﺔ ﻣﻴﺎن ﺗﻨﺶزاﻫﺎي اوﻟﻴﻪ و ﻧﻤﺎﻳﺶ ﺑﻴﺮوﻧﻲ‬
‫اﺳﺘﺮس را ﺗﺤﺖﺗﺄﺛﻴﺮ ﻗﺮار دﻫﻨﺪ‪ .‬وﺟﻮد اﻳﻦ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻮﺟﺐ اﺛﺮ ﻛﺎﻫﻨﺪه ﻳﺎ ﻓﺰاﻳﻨﺪه ﺑﺮ ﻓﺮاﻳﻨﺪ‬
‫اﺳﺘﺮس ﺑﺎﺷﺪ؛ ﺑﻪﮔﻮﻧﻪاي ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﺑﺮ ﻫﻮﻳﺖ ﻓﺮدي‪ ،‬اﻓﺰاﻳﺶ ﻗﺪرت ﻛﻨﺘﺮل و ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﺗﺠﺎرب‬
‫اﺳﺘﺮسزا ﺑﺮ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﻓﺮد در ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ اﺳﺘﺮس ﻣﻲﻓﺰاﻳﻨﺪ و ﻧﻤﺎﻳﺶ ﺑﻴﺮوﻧﻲ اﺳﺘﺮس )اﺑﺘﻼي ﺑﻪ‬
‫اﺧﺘﻼﻻت ﺟﺴﻤﻲ و رواﻧﻲ( را ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲدﻫﻨﺪ )آﻧﺸﻨﺴﻞ و ﻓﻼن‪(1999 ،‬؛ ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ‬
‫اﺣﺘﻤﺎل آﺳﻴﺐﭘﺬﻳﺮي ﻓﺮد درﺑﺮاﺑﺮ ﻋﻮاﻣﻞ اﺳﺘﺮسزا‪ ،‬ﻧﻤﺎﻳﺶ ﺑﻴﺮوﻧﻲ اﺳﺘﺮس و ﺑﺮوز اﺧﺘﻼﻻت‬
‫ﺟﺴﻤﻲ و رواﻧﻲ را اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﻴﺎﻧﺠﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ دروﻧﻲ )وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي روانﺷﻨﺎﺧﺘﻲ‬
‫ﻓﺮدي اﻛﺘﺴﺎﺑﻲ ﻳﺎ ذاﺗﻲ( ﻳﺎ ﺑﻴﺮوﻧﻲ )ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺤﻴﻄﻲ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ( ﺑﺎﺷﻨﺪ )ﺑﺎﺗﺮز‪.(33 :2001 ،‬‬
‫ﺑﻪ اﻋﺘﻘﺎد ﭘﻴﺮﻟﻴﻦ )‪ (2010‬ﺑﺮﺧﻲ ﻣﻴﺎﻧﺠﻲﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ درﻣﻘﺎﺑﻠﻪﺑﺎ ﻋﻮاﻣﻞ ﺗﻨﺶزا ﺗﺄﺛﻴﺮﮔﺬارﻧﺪ‬
‫ﻋﺒﺎرتﻧﺪ از ﺣﻤﺎﻳﺖ و ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬ﻧﻈﺎمﻫﺎي اﻋﺘﻘﺎدي‪ ،‬راﻫﺒﺮدﻫﺎي ﻣﻘﺎﺑﻠﻪاي و ﺧﻮدﭘﻨﺪاره‬
‫ﻛﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻴﺰان ﻛﻨﺘﺮل ﻓﺮدي و ﻋﺰت ﻧﻔﺲ اﺳﺖ )ﭘﻴﺮﻟﻴﻦ‪ .(209 :2010 ،‬ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﻴﺎﻧﺠﻲ و‬

‫‪64‬‬
 ‫روﻳﻜﺮد ﻓﺮاﻳﻨﺪ اﺳﺘﺮس در ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﻲ ﺳﻼﻣﺖ روان‪ :‬ﻣﻄﺎﻟﻌﺔ ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺧﺘﻲ اﺳﺘﺮس‬

‫ﺗﻌﺪﻳﻞﻛﻨﻨﺪهاي ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﺗﻮﺟﻪ را در ادﺑﻴﺎت ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﻲ ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﻌﻄﻮف ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﺣﻤﺎﻳﺖ‬

‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و اﺳﺘﺮاﺗﮋيﻫﺎي ﻣﻘﺎﺑﻠﺔ ﻓﺮدي )ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺣﺲ ﻛﻨﺘﺮل ﺑﺮ زﻧﺪﮔﻲ(‪ 1‬ﻫﺴﺘﻨﺪ )ﻣﻚﻟﺌﻮد و‬
‫ﻻﻳﻮﻟﻲ‪.(277 :2007 ،‬‬

‫ﺣﻤﺎﻳﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﺎن ﺳﻼﻣﺖ روان اﻋﺘﻘﺎد دارﻧﺪ ﻛﻪ ﭘﺮﻳﺸﺎﻧﻲ و اﺧﺘﻼﻻت رواﻧﻲ‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي ﺣﺘﻤﻲ و‬
‫اﺟﺘﻨﺎبﻧﺎﭘﺬﻳﺮ رﺧﺪادﻫﺎي ﻧﺎﺧﻮﺷﺎﻳﻨﺪ و اﺳﺘﺮسﻫﺎي زﻧﺪﮔﻲ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ؛ ﭼﺮاﻛﻪ ﺗﻤﺎم اﻓﺮادي ﻛﻪ‬
‫درﻣﻌﺮض اﺳﺘﺮسزاﻫﺎي ﻳﻜﺴﺎﻧﻲ ﻗﺮار دارﻧﺪ‪ ،‬ﻟﺰوﻣﺎً ﺑﻪﻳﻚاﻧﺪازه دﭼﺎر اﺧﺘﻼﻻت ﺟﺴﻤﻲ و رواﻧﻲ‬
‫ﻧﻤﻲﺷﻮﻧﺪ؛ ازاﻳﻦرو‪ ،‬آﻧﺎن ﺑﻪدﻧﺒﺎل ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﻴﺎﻧﺠﻲ و ﺗﻌﺪﻳﻞﻛﻨﻨﺪة اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﻮدهاﻧﺪ ﻛﻪ در‬
‫ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﺒﺪﻳﻞ اﺳﺘﺮس ﺑﻪ اﺧﺘﻼﻻت رواﻧﻲ اﺛﺮ ﻣﻲﮔﺬارﻧﺪ‪ .‬ﻳﻜﻲ از ﻣﻬﻢﺗﺮﻳﻦ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﻴﺎﻧﺠﻲ و‬
‫ﺗﻌﺪﻳﻞﻛﻨﻨﺪة اﺳﺘﺮس‪ ،‬ﻛﻪ از اوﻟﻴﻦ ﺳﺎلﻫﺎي ﺷﻜﻞﮔﻴﺮي روﻳﻜﺮد ﻓﺮاﻳﻨﺪ اﺳﺘﺮس ﺟﺎي ﺧﻮد را در‬
‫ادﺑﻴﺎت اﻳﻦ ﺣﻮزه ﺑﺎز ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﻤﺎﻳﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ 2‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﻃﻮل ﺳﻪدﻫﺔ اﺧﻴﺮ‪ ،‬ﺗﻌﺮﻳﻒﻫﺎ و ﺑﺮداﺷﺖﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ از ﺣﻤﺎﻳﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻳﻜﻲ از ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي ﻣﻔﻬﻮمﭘﺮدازي ﺑﻪﻛﻮﺷﺶ ﻛﻮب )‪ (1976‬ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻛﻮب‬
‫ﺣﻤﺎﻳﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ را ﻧﻮﻋﻲ از اﻃﻼﻋﺎت ﻣﻲداﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻳﻜﻲ از اﻳﻦ ﭼﻨﺪ دﺳﺘﻪﺑﻨﺪي ﺗﻌﻠﻖ داﺷﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .1 :‬اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﺳﺒﺐ ﺷﻮد ﻓﺮد ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﺮﺳﺪ ﻛﻪ دﻳﮕﺮان دوﺳﺘﺶ دارﻧﺪ ‪ .2‬اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ‬
‫ﻛﻪ ﻓﺮد را ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ ﻛﻪ دﻳﮕﺮان ﺑﻪ او ارج ﻣﻲﻧﻬﻨﺪ ‪ .3‬اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ اﺣﺴﺎس را ﺑﻪ‬
‫ﻓﺮد ﺑﺪﻫﺪ ﻛﻪ در ﻳﻚ ﺷﺒﻜﺔ ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﻗﺮار دارد و درﻗﺒﺎل آن ﺷﺒﻜﻪ‪ ،‬ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖﻫﺎ و اﻟﺰامﻫﺎﻳﻲ‬
‫ﺑﺮﻋﻬﺪه دارد )ﻛﻮب‪ .(300 :1976 ،‬ﺑﻌﺪ از ﻛﻮب‪ ،‬واﻛﺲ )‪ (1988‬اﻇﻬﺎر ﻛﺮد ﻛﻪ ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ ﺣﻤﺎﻳﺖ‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ را ﻓﺮاﺳﺎزه‪ 3‬در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ ﻛﻪ ﻣﺘﺸﻜﻞ از ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺳﺎزة ﻧﻈﺮي ﻣﻘﺒﻮل و ﻣﻌﺘﺒﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ‬
‫ﻧﻈﺮ او‪ ،‬ﺳﻪ ﻣﻮرد از اﻳﻦ ﺳﺎزهﻫﺎ ﻋﺒﺎرتاﻧﺪ از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺷﺒﻜﺔ ﺣﻤﺎﻳﺘﻲ‪ ،‬رﻓﺘﺎر ﺣﻤﺎﻳﺖﻛﻨﻨﺪه و ارزﻳﺎﺑﻲ‬
‫ذﻫﻨﻲ از ﺣﻤﺎﻳﺖ )ﺗﺮﻧﺮ و ﺑﺮاون‪.(203 :2010 ،‬‬
‫در ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺳﺆال ﻛﻪ ﺣﻤﺎﻳﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﭼﻪ ﭼﻴﺰي را ﺑﺮاي ﺷﺨﺺ ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲآورد‪،‬‬
‫دﺳﺘﻪﺑﻨﺪيﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﻲ از ﻣﻔﻬﻮم ﺣﻤﺎﻳﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬درﻣﺠﻤﻮع‪ ،‬راﻳﺞﺗﺮﻳﻦ‬
‫اﻧﻮاع ﺣﻤﺎﻳﺖﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻛﻪ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻛﺮدهاﻧﺪ و در ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﭘﺮﺷﻤﺎر ﺑﺮرﺳﻲ ﺷﺪه‬

‫________________________________________________________‬
‫‪1. Mastery‬‬
‫‪2. Social support‬‬
‫‪3. Meta-construct‬‬

‫‪65‬‬
 ‫ﻣﺠﻠﺔ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﻳﺮان‪ ،‬دورة ﻫﺸﺘﻢ‪ ،‬ﺷﻤﺎرة ‪ ،1‬ﺑﻬﺎر ‪1393‬‬

‫اﺳﺖ ﺷﺎﻣﻞ ﺳﻪ ﻣﻘﻮﻟﺔ ﺣﻤﺎﻳﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻋﺎﻃﻔﻲ‪ ،‬اﺑﺰاري‪ ،‬و اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ اﺳﺖ‪ .1 :‬ﺣﻤﺎﻳﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‬
‫ﻋﺎﻃﻔﻲ‪ :‬ﺣﻤﺎﻳﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻋﺎﻃﻔﻲ درﺑﺮدارﻧﺪة اﺣﺴﺎس ﻫﻤﺪﻟﻲ‪ ،‬ﻣﺮاﻗﺒﺖ و ﺗﻮﺟﻪ‪ ،‬و ﻋﻼﻗﻪ ﺑﻪ‬
‫ﺷﺨﺺ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻮع ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺷﺨﺺ را ﺑﻪ داﺷﺘﻦ اﺣﺴﺎس راﺣﺘﻲ و آﺳﺎﻳﺶ‪ ،‬اﻃﻤﻴﻨﺎن‪،‬‬
‫ﺗﻌﻠﻖداﺷﺘﻦ و ﻛﺎﻧﻮن ﻣﺤﺒ‪‬ﺖ ﻗﺮارداﺷﺘﻦ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم اﺳﺘﺮس و ﺗﻨﺶ ﻣﺠﻬﺰ ﻛﻨﺪ )ﺳﺎراﻓﻴﻨﻮ‪:1998 ،‬‬
‫‪ .2 .(98‬ﺣﻤﺎﻳﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﺑﺰاري‪ :‬ﺣﻤﺎﻳﺖ اﺑﺰاري ﺑﻪ ﻛﻤﻚﻫﺎي ﻣﺎدي‪ ،‬ﻋﻴﻨﻲ‪ ،‬و واﻗﻌﻲ اﻃﻼق‬
‫ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻓﺮد از دﻳﮕﺮان درﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻮع ﺣﻤﺎﻳﺖ ﺑﻪ اﻓﺮاد ﻛﻤﻚ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺗﺎ ﻧﻴﺎزﻫﺎي‬
‫روزاﻧﺔ ﺧﻮد را ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪ و ﺷﺎﻣﻞ ﻋﻨﺎﺻﺮي از ﻛﻤﻚﻫﺎي ﻣﺎدي و ﻋﻴﻨﻲ )ﻧﻈﻴﺮ ﻗﺮضدادن ﭘﻮل ﻳﺎ‬
‫ﻛﻤﻚﻛﺮدن در ﻧﻈﺎﻓﺖ ﻣﻨﺰل( اﺳﺖ )درﻧﺘﺎ و ﻫﻤﻜﺎران‪ .3 .(598 :2006 ،‬ﺣﻤﺎﻳﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‬
‫اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ‪ :‬ﺑﻪدﺳﺖآوردن اﻃﻼﻋﺎت ﺿﺮوري ازﻃﺮﻳﻖ ﺗﻌﺎﻣﻞﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﺎ دﻳﮕﺮان را ﺣﻤﺎﻳﺖ‬
‫اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻛﺮدهاﻧﺪ )ﮔﺎﭼﻞ و دﻳﮕﺮان‪.(108 :1377 ،‬‬
‫از زاوﻳﺔ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺣﻤﺎﻳﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ را ﻣﻲﺗﻮان داراي دو ﺑﻌﺪ داﻧﺴﺖ‪ :‬ﺣﻤﺎﻳﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‬
‫ادراكﺷﺪه‪ 1‬ﻳﺎ ذﻫﻨﻲ‪ ،‬و ﺣﻤﺎﻳﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ درﻳﺎﻓﺖﺷﺪه‪ 2‬ﻳﺎ ﻋﻴﻨﻲ‪ .‬ﺣﻤﺎﻳﺖ ادراكﺷﺪه ﺑﺎور ﻳﺎ‬
‫ارزﻳﺎﺑﻲ ﻓﺮد از ﻣﻴﺰان درﻳﺎﻓﺖ ﺣﻤﺎﻳﺖﻫﺎي ﻋﺎﻃﻔﻲ‪ ،‬اﺑﺰاري و اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ اﺳﺖ؛ ﻳﻌﻨﻲ اﻳﻦ ﺗﺼﻮر ﻛﻪ‬
‫ﻓﺮد در ذﻫﻦ ﺧﻮد ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲﭘﻨﺪارد ﻛﻪ در ﻣﻮاﻗﻊ ﻧﻴﺎز‪ ،‬ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ او ﻛﻤﻚ ﻛﻨﻨﺪ و از او‬
‫ﺣﻤﺎﻳﺖ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آورﻧﺪ‪ .‬درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﺣﻤﺎﻳﺖ درﻳﺎﻓﺖﺷﺪه ﻣﻴﺰان ﺣﻤﺎﻳﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر واﻗﻌﻲ و‬
‫ﻣﻠﻤﻮس وﺟﻮد دارد و ﻓﺮد در ﻣﻮاﻗﻊ ﻧﻴﺎز آن را ﻋﻤﻼً درﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎنﻛﻪ وﻳﻞ و ﺑﺎوﻣﻦ اﺷﺎره‬
‫ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺮوزه ﺣﻤﺎﻳﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﻪ ﻳﻜﻲ از ﻣﻬﻢﺗﺮﻳﻦ ﺳﺎزهﻫﺎي ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﺳﻼﻣﺖ روان ﺗﺒﺪﻳﻞ‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻳﺎﻓﺘﻪﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎري در ﺗﺄﻳﻴﺪ اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ در ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﻲ ﺳﻼﻣﺖ روان‬
‫وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﺑﺮﻗﺮاري ﭘﻴﻮﻧﺪﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﺎ دﻳﮕﺮان‪ ،‬ﺳﺒﺐ درﻳﺎﻓﺖ ﺣﻤﺎﻳﺖ‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و درﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﻬﺒﻮد ﺳﻼﻣﺖ روان ﻣﻲﺷﻮد )ﻫﻮروﻳﺘﺰ‪ .(2007 ،‬ﻛﻮب‪ (1976) 3‬ﻧﺸﺎن داده‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﻤﺎﻳﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬ﺑﺮ ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از اﺑﺘﻼ ﺑﻪ اﺧﺘﻼﻻت رواﻧﻲ و ﻧﻴﺰ ﻛﻤﻚ ﺑﻪ روﻧﺪ ﺑﻬﺒﻮد‬
‫ﺑﺮﺧﻲ ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎي رواﻧﻲ )ازﻗﺒﻴﻞ اﻓﺴﺮدﮔﻲ و اﻟﻜﻠﻴﺴﻢ( ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻋﻤﻴﻘﻲ دارد‪ .‬ﺑﻴﻤﺎراﻧﻲ ﻛﻪ از ﺣﻤﺎﻳﺖ‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﺎﻻﻳﻲ ﺑﺮﺧﻮردارﻧﺪ‪ ،‬دورهﻫﺎي درﻣﺎﻧﻲ ﻣﻮﻓﻖﺗﺮ و ﻛﻮﺗﺎهﻣﺪتﺗﺮي را ﺑﺮاي رﻫﺎﻳﻲ از ﺑﻴﻤﺎري‬
‫ﺳﭙﺮي ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ )ﻛﻮب‪ .(310 :1976 ،‬آنﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺗﺮﻧﺮ و ﺑﺮاون )‪ (203 :2010‬ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﺣﺠﻢ‬
‫ﻋﻈﻴﻤﻲ از ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺣﺎﻛﻲ از آن اﺳﺖ ﻛﻪ راﺑﻄﺔ ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪي ﺑﻴﻦ ﺳﻨﺠﻪﻫﺎي ﺳﻼﻣﺖ روان ﺑﺎ ﻣﻴﺰان‬
‫ﺣﻤﺎﻳﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ادراكﺷﺪه وﺟﻮد دارد‪.‬‬
‫________________________________________________________‬
‫‪1. Perceived Social support‬‬
‫‪2. Received Social support‬‬
‫‪3. Cobb‬‬

‫‪66‬‬
 ‫روﻳﻜﺮد ﻓﺮاﻳﻨﺪ اﺳﺘﺮس در ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﻲ ﺳﻼﻣﺖ روان‪ :‬ﻣﻄﺎﻟﻌﺔ ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺧﺘﻲ اﺳﺘﺮس‬

‫ﺑﺮاي ﺗﺒﻴﻴﻦ و ﺗﻮﺿﻴﺢ ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺣﻤﺎﻳﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﺮ ﺳﻼﻣﺘﻲ‪ ،‬دو ﻣﺪل ﻧﻈﺮي ﻣﻄﺮح‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ :‬ﻣﺪل ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ‪ 1‬ﻳﺎ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻛﻠﻲ ﺣﻤﺎﻳﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬و ﻣﺪل ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻏﻴﺮﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﻳﺎ‬
‫ﻓﺮﺿﻴﺔ ﺿﺮﺑﻪﮔﻴﺮ‪ 2‬ﺣﻤﺎﻳﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ .‬ﻣﺪل ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺣﻤﺎﻳﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﻴﺎن ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ‬
‫ﺣﻤﺎﻳﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬ﺻﺮفﻧﻈﺮ از اﻳﻨﻜﻪ ﻓﺮد ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ اﺳﺘﺮس و ﻓﺸﺎرﻫﺎي رواﻧﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻳﺎ ﻧﻪ‪ ،‬ﺑﺎﻋﺚ‬
‫ﻣﻲﺷﻮد ﻓﺮد از ﺗﺠﺎرب ﻣﻨﻔﻲ زﻧﺪﮔﻲ ﭘﺮﻫﻴﺰ ﻛﻨﺪ و اﻳﻦ اﺛﺮات ﺳﻮدﻣﻨﺪي ﺑﺮ ﺳﻼﻣﺘﻲ دارد‬
‫)ﺳﺎراﻓﻴﻨﻮ‪ .(103 :1998 ،‬ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻣﺘﺄﺛﺮ از اﻳﻦ ﻣﺪل ﺑﻴﺎن ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ اﻓﺮادي ﻛﻪ در ﺷﺒﻜﻪﻫﺎي‬
‫ﺣﻤﺎﻳﺘﻲ ﻗﺮار دارﻧﺪ‪ ،‬ﻛﻤﺘﺮ اﻓﺴﺮدهاﻧﺪ و ﻋﻤﺪﺗﺎً ﺳﻼﻣﺖ رواﻧﻲ ﺑﻬﺘﺮي ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻓﺮاد ﻓﺎﻗﺪ ﭼﻨﻴﻦ‬
‫ﺷﺒﻜﻪﻫﺎي ﺣﻤﺎﻳﺘﻲ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ درﺣﺎﻟﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاﺳﺎس ﻣﺪل ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻏﻴﺮﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﻳﺎ‬
‫ﻓﺮﺿﻴﺔ ﺿﺮﺑﻪﮔﻴﺮ‪ ،‬ﺣﻤﺎﻳﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺻﺮﻓﺎً ﺑﺮاي اﻓﺮادي ﻣﻔﻴﺪ و ﻣﺆﺛﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺤﺖ ﻓﺸﺎر رواﻧﻲ و‬
‫اﺳﺘﺮس ﻗﺮار دارﻧﺪ‪ .‬دراﻳﻦﺣﺎل‪ ،‬ﺣﻤﺎﻳﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺳﭙﺮي درﻣﻘﺎﺑﻞ ﺿﺮﺑﻪﻫﺎي ﻧﺎﺷﻲ از‬
‫اﺳﺘﺮس ﻋﻤﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﻧﻘﺶ ﺗﻌﺪﻳﻞﻛﻨﻨﺪة آﺛﺎر ﻣﻨﻔﻲ ﺣﻮادث اﺳﺘﺮسزا را اﻳﻔﺎ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻮﺷﺘﺔ‬
‫ﺗﺮﻧﺮ و ﺑﺮاون )‪ (206 :2010‬ﺑﺨﺶ اﻋﻈﻢ ﻋﻼﻗﻪﻣﻨﺪي ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﻲ اﺛﺮ ﺣﻤﺎﻳﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﺮ ﺳﻼﻣﺖ‬
‫روان‪ ،‬ﺑﻪ ﻓﺮﺿﻴﺔ ﺿﺮﺑﻪﮔﻴﺮي اﺳﺘﺮس ﻣﺮﺑﻮط ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻛﻮب و ﻛﺎﺳﻞ )‪ (1976‬اراﺋﻪ دادهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ‬
‫ﻋﻘﻴﺪة آﻧﺎن‪ ،‬ﺣﻤﺎﻳﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ اﺛﺮ اﺳﺘﺮس زﻧﺪﮔﻲ را ﺗﻌﺪﻳﻞ ﻛﻨﺪ ﻳﺎ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﺳﭙﺮ از‬
‫ﺷﺪت ﺻﺪﻣﻪﻫﺎ و آﺳﻴﺐﻫﺎي ﺟﺴﻤﻲ و رواﻧﻲ ﻧﺎﺷﻲ از اﺳﺘﺮس ﺑﺮ ﺳﻼﻣﺖ اﻓﺮاد ﺑﻜﺎﻫﺪ‪ .‬ازﻧﻈﺮ‬
‫ﻛﻮﻫﻦ و وﻳﻠﺲ‪ ،‬ﺣﻤﺎﻳﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ در ﺣﺪ ﻓﺎﺻﻞ ﺑﻴﻦ روﻳﺪادﻫﺎي اﺳﺘﺮسزا و واﻛﻨﺶ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ وارد‬
‫ﻋﻤﻞ ﻣﻲﺷﻮد و ﭘﺎﺳﺦ ﻧﺎﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﻪ اﺳﺘﺮس را ﺗﻀﻌﻴﻒ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻓﻘﺪان ﺣﻤﺎﻳﺖ در اﻳﻦ ﻣﺪل‪،‬‬
‫ﺿﺮورﺗﺎً اﺳﺘﺮسزا ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻧﻤﻲآﻳﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ در ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ اﺳﺘﺮس ﺑﺎﻻ و ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻛﻢ‪ ،‬آﺳﻴﺐ و‬
‫ﭘﺮﻳﺸﺎﻧﻲ رواﻧﻲ اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ ،‬ﺗﺎ در وﺿﻌﻴﺖ اﺳﺘﺮس ﺑﺎﻻ و ﺣﻤﺎﻳﺖ زﻳﺎد )ﺳﻴﻢ‪ :2000 ،‬ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از‬
‫ﻗﺪﺳﻲ‪.(132 :1382 ،‬‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت در زﻣﻴﻨﺔ ﺣﻤﺎﻳﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺗﺎﻛﻨﻮن ﺑﻪ ﺳﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪﮔﻴﺮي ﻣﻬﻢ اﻧﺠﺎﻣﻴﺪه اﺳﺖ‪.1 :‬‬
‫ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ راﺑﻄﻪاي ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ و ﻣﺜﺒﺖ ﺑﺎ ﺳﻼﻣﺖ رواﻧﻲ دارد‪ ،‬اﻣﺎ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺗﻌﺪﻳﻞﻛﻨﻨﺪة‬
‫ﭼﻨﺪاﻧﻲ در ﺗﺄﺛﻴﺮ اﺳﺘﺮسﻫﺎي اﺻﻠﻲ و ﺟﺪي ﺑﺮ ﺳﻼﻣﺖ اﻓﺮاد ﻧﺪارد‪ .2 .‬ﺣﻤﺎﻳﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‬
‫ادراكﺷﺪه ﻧﻪﺗﻨﻬﺎ ﻣﻮﺟﺐ ﺑﻬﺒﻮد ﺳﻼﻣﺖ روان ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ در ﺗﻌﺪﻳﻞ اﺛﺮ اﺳﺘﺮسﻫﺎي ﺟﺪي ﻧﻴﺰ‬
‫ﻣﺆﺛﺮ اﺳﺖ؛ ‪ .3‬ﺳﺎدهﺗﺮﻳﻦ و ﻣﻬﻢﺗﺮﻳﻦ ﺳﻨﺠﺔ ﺣﻤﺎﻳﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬ﺑﺮﻗﺮاري راﺑﻄﻪاي ﺻﻤﻴﻤﻲ ﻣﺒﺘﻨﻲ‬
‫ﺑﺮ اﻋﺘﻤﺎد )ﻣﺎﻧﻨﺪ راﺑﻄﺔ ﺻﻤﻴﻤﺎﻧﻪ ﺑﺎ ﻫﻤﺴﺮ ﻳﺎ اﻋﻀﺎي ﺧﺎﻧﻮاده( اﺳﺖ )ﺗﻮﻳﺘﺲ‪ .(64 :1995 ،‬ﭼﻴﺰي‬
‫________________________________________________________‬
‫‪1. Main Effects‬‬
‫‪2. Buffering Effects‬‬

‫‪67‬‬
 ‫ﻣﺠﻠﺔ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﻳﺮان‪ ،‬دورة ﻫﺸﺘﻢ‪ ،‬ﺷﻤﺎرة ‪ ،1‬ﺑﻬﺎر ‪1393‬‬

‫ﻛﻪ اﻫﻤﻴﺖ دارد ﺗﻌﺪاد ﭘﻴﻮﻧﺪﻫﺎي ﻓﺮد ﻧﻴﺴﺖ؛ در ﺗﻌﺪﻳﻞ اﺛﺮات اﺳﺘﺮس‪ ،‬ﺑﺮﺧﻮردارﺑﻮدن از راﺑﻄﻪاي‬
‫اﻋﺘﻤﺎدآﻣﻴﺰ و ﺻﻤﻴﻤﻲ ﻣﺆﺛﺮﺗﺮ از رواﺑﻂ ﻣﺘﻌﺪد اﻣﺎ ﺑﺪون ﻋﻤﻖ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﻮزﻳﻊ ﻣﻴﺰان ﺣﻤﺎﻳﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ در ﺟﺎﻣﻌﻪ‪ ،‬از اﻟﮕﻮﻳﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﭘﻴﺮوي ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺑﻪ ﺷﻜﻞ‬
‫ﻳﻜﺴﺎﻧﻲ ﺗﻮزﻳﻊ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺣﻤﺎﻳﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اداركﺷﺪة اﻓﺮاد ﻣﺘﺄﻫﻞ ﺑﻴﺶ از اﻓﺮاد ﻣﺠﺮد اﺳﺖ و‬
‫ﺣﻤﺎﻳﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ادراكﺷﺪه ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﺳﻦ‪ ،‬روﻧﺪ ﻧﺰوﻟﻲ دارد )ﻣﻴﺮوﻓﻜﺴﻲ و راس‪.(8 :1989 ،‬‬
‫ﺣﻤﺎﻳﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ادراكﺷﺪة زﻧﺎن ﺑﻴﺶ از ﻣﺮدان اﺳﺖ و اﻳﻦ درﺣﺎﻟﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻌﺪاد ﺷﺒﻜﻪﻫﺎي‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲاي ﻛﻪ ﻣﺮدان در آﻧﻬﺎ ﺷﺮﻛﺖ دارﻧﺪ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻞ )‪ (1987‬اﻳﻦ‬
‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻋﻠﺖ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﺮدان در دورة زﻧﺪﮔﻲ ﺧﻮد رواﺑﻂ ﮔﺴﺘﺮدهﺗﺮ وﻟﻲ ﻛﻢﻋﻤﻖﺗﺮي‬
‫دارﻧﺪ‪ ،‬درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ زﻧﺎن ﺑﻪ ﻋﻤﻖ رواﺑﻂ اﻫﻤﻴﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮي ﻣﻲدﻫﻨﺪ )ﺑﻞ‪.(260 :1987 ،‬‬

‫راﻫﺒﺮدﻫﺎي ﻣﻘﺎﺑﻠﻪاي‬
‫ﻛﺮوﻛﺖ و ﻫﻤﻜﺎران )‪ (2007‬ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ را ﻓﺮاﻳﻨﺪي ﺗﻌﺪﻳﻞﻛﻨﻨﺪه ﻣﻲداﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﻨﻔﻲ ﻧﺎﺷﻲ از‬
‫ﻋﻮاﻣﻞ ﺗﻨﺶزا را ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲدﻫﺪ ﻳﺎ از ﺑﻴﻦ ﻣﻲﺑﺮد‪ .‬ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ آن دﺳﺘﻪ از وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‬
‫و ﺷﺨﺼﻴﺘﻲ ﻓﺮدي ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ اﻓﺮاد در ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﺎ ﺗﻨﺶزاﻫﺎ از آﻧﻬﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ از‬
‫ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺳﺨﻦ ﻣﻲﮔﻮﻳﻴﻢ‪ ،‬درواﻗﻊ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ ﭘﻨﻬﺎﻧﻲ ﺳﺎزوﻛﺎر ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ ﻋﻮاﻣﻞ اﺳﺘﺮسزا اﺷﺎره‬
‫ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﻧﺸﺎندﻫﻨﺪة ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﺑﺎﻟﻘﻮة اﻧﺠﺎم ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ اﺳﺖ ﻧﻪ ﺧﻮد‪ ‬ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ )ﮔﻮر‪.(266 :1985 1،‬‬
‫ﻣﻬﻢﺗﺮﻳﻦ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﻋﺒﺎرتاﻧﺪ از اﺣﺴﺎس ﺧﻮدﻛﻨﺘﺮﻟﻲ‪ ،‬ﺣﺲ ﻛﻨﺘﺮل ﺑﺮ زﻧﺪﮔﻲ و ﻋﺰت ﻧﻔﺲ‪.‬‬
‫راﻫﺒﺮدﻫﺎي ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺗﻼشﻫﺎي رﻓﺘﺎري و ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﺑﺮاي ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻧﻴﺎزﻫﺎﻳﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ در‬
‫ﻣﻮﻗﻌﻴﺖﻫﺎي ﺗﻨﺶزا ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﻲآﻳﺪ‪ .‬اﻳﻦ راﻫﺒﺮدﻫﺎ را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪﻟﺤﺎظ ﻣﺤﻮر ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ دو دﺳﺘﻪ‬
‫ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮد‪ .1 :‬ﺗﻼشﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺗﻮﺟﻪ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺧﻮد‪ ‬ﻧﻴﺎزﻫﺎي ﭘﺪﻳﺪآﻣﺪه در ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﺗﻨﺶزا‬
‫ﻣﻌﻄﻮف ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ راﻫﺒﺮدﻫﺎي ﻣﺴﺌﻠﻪﻣﺪار‪ 2‬درﺟﻬﺖ ﺣﻞ ﻣﺴﺌﻠﺔ ﭘﺪﻳﺪآﻣﺪه ﻓﻌﺎﻻﻧﻪ وارد ﻋﻤﻞ‬
‫ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ‪ .2‬ﺗﻼشﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ واﻛﻨﺶﻫﺎي اﺣﺴﺎﺳﻲ ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻴﺎزﻫﺎﻳﻲ را ﻫﻤﺮاﻫﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و راﻫﺒﺮدﻫﺎي ﻫﻴﺠﺎن‪-‬ﻣﺪار‪ 3‬ﻳﺎ دﻓﺎﻋﻲ ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و ﺑﻪﺟﺎي ﺣﻞ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺑﻪ‬
‫ﻛﻨﺘﺮل اﺣﺴﺎﺳﺎت ﻣﻲﭘﺮدازﻧﺪ )ﺗﻮﻳﺘﺲ‪ .(60 :1995 ،‬اﻧﺘﻈﺎر ﻣﻲرود اﻓﺮادي ﻛﻪ داراي ﻋﺰت ﻧﻔﺲ و‬
‫ﺣﺲ ﻛﻨﺘﺮل ﺑﺎﻻﺗﺮي ﺑﺮ زﻧﺪﮔﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﺳﺘﻔﺎده از راﻫﺒﺮدﻫﺎي ﻓﻌﺎﻻﻧﺔ ﻣﺴﺌﻠﻪﻣﺪار ﮔﺮاﻳﺶ‬

‫________________________________________________________‬
‫‪1. Gore‬‬
‫‪2. Problem-focused strategies‬‬
‫‪3. Emotion-focused strategies‬‬

‫‪68‬‬
 ‫روﻳﻜﺮد ﻓﺮاﻳﻨﺪ اﺳﺘﺮس در ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﻲ ﺳﻼﻣﺖ روان‪ :‬ﻣﻄﺎﻟﻌﺔ ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺧﺘﻲ اﺳﺘﺮس‬

‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ؛ و اﻓﺮادي ﻛﻪ از ﻋﺰت ﻧﻔﺲ ﭘﺎﻳﻴﻦﺗﺮ و ﺣﺲ ﻛﻨﺘﺮل ﻛﻤﺘﺮي ﺑﺮ زﻧﺪﮔﻲ ﺑﻬﺮه ﺑﺮدهاﻧﺪ‪،‬‬
‫‪1‬‬
‫ﺑﻪ ﺳﻤﺖ راﻫﺒﺮدﻫﺎي ﻣﻨﻔﻌﻼﻧﻪﺗﺮ و ﻫﻴﺠﺎنﻣﺪار ﻛﺸﻴﺪه ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ‪ ،‬ﻓﺎﻟﻜﻤﻦ و ﻻزاروس‬
‫)‪ (1980‬ﺑﺎ ﻣﻄﺎﻟﻌﺔ راﺑﻄﺔ راﻫﺒﺮدﻫﺎي ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ اﺳﺘﺮس‪ ،‬در ﺑﻴﻦ ﻳﻚﺻﺪ زن و ﻣﺮد ﻣﻴﺎنﺳﺎل ﻧﺸﺎن‬
‫دادهاﻧﺪ ﻛﻪ ‪ 98‬درﺻﺪ از اﻳﻦ اﻓﺮاد از ﻫﺮدو راﻫﺒﺮد درﻛﻨﺎر ﻫﻢ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ )ﻓﺎﻟﻜﻤﻦ و‬
‫ﻻزاروس‪ .(219 :1980 ،‬ﺗﻨﺶزاﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ اﺣﺴﺎس ﻛﻨﺘﺮلﻧﺎﭘﺬﻳﺮﺑﻮدن را در ﻓﺮد اﻳﺠﺎد ﻛﻨﻨﺪ‪،‬‬
‫ﻣﻮﺟﺐ اﺗﺨﺎذ راﻫﺒﺮدﻫﺎي ﻣﻘﺎﺑﻠﺔ ﻫﻴﺠﺎن‪ -‬ﻣﺪار ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ؛ درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﺗﻨﺶزاﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻛﻨﺘﺮلﺷﺪﻧﻲ‬
‫ارزﻳﺎﺑﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬راﻫﺒﺮدﻫﺎي ﻣﻘﺎﺑﻠﺔ ﻣﺴﺌﻠﻪ‪ -‬ﻣﺪار را در ﻓﺮد ﺑﻴﺪار ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ )ﺗﻮﻳﺘﺲ‪.(61 :1995 ،‬‬
‫ﺑﻪ ﻋﻘﻴﺪة ﭘﻴﺮﻟﻴﻦ )‪ (1989‬اﮔﺮﭼﻪ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﻪ اﻋﻤﺎل و ادراكﻫﺎي اﻓﺮاد ﻣﺮﺑﻮط ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ‬
‫ﻛﺎﻧﻮن ﺗﻮﺟﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﺎن ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪ ،‬ﭼﺮاﻛﻪ ﻓﺮد ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ دﻳﮕﺮ رﻓﺘﺎرﻫﺎ‪ ،‬روشﻫﺎي‬
‫ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ اﺳﺘﺮس را ﻧﻴﺰ از ﮔﺮوه ﻣﺮﺟﻊ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺧﻮد ﺑﻴﺎﻣﻮزد و دروﻧﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻳﻜﻲ دﻳﮕﺮ از ﻣﺴﺎﺋﻠﻲ‬
‫ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻫﺪف ﺗﻮﺟﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﺎن اﺳﺘﺮس ﻗﺮار ﺑﮕﻴﺮد‪ ،‬ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ راﺑﻄﺔ ﺑﻴﻦ ﭘﺎﻳﮕﺎه اﻗﺘﺼﺎدي‪-‬‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﻓﺮاد و روشﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ اﺳﺘﺮس ﺑﻪﻛﺎر ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ )ﭘﻴﺮﻟﻴﻦ‪:1989 ،‬‬
‫‪ .(250‬ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﻨﺪ ﻛﻪ ﮔﺮﭼﻪ اﺣﺴﺎس ﻛﻨﺘﺮل ﺑﺮ زﻧﺪﮔﻲ ﺑﻪﻣﺜﺎﺑﺔ ﻋﺎﻣﻞ ﻣﻴﺎﻧﺠﻲ و‬
‫راﻫﺒﺮد ﻣﻘﺎﺑﻠﻪاي‪ ،‬اﺧﺘﻼﻻت رواﻧﻲ ﺣﺎﺻﻞ از اﺳﺘﺮس را ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲدﻫﺪ )رودﻳﻦ‪ ،(1986 2،‬ﺑﻪ ﺷﻜﻞ‬
‫ﻳﻜﺴﺎﻧﻲ در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺗﻮزﻳﻊ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ .‬زﻧﺎن‪ ،‬اﻗﻠﻴﺖﻫﺎي ﻗﻮﻣﻴﺘﻲ‪ ،‬اﻓﺮاد ﻣﺠﺮد‪ ،‬و اﻓﺮادي ﻛﻪ از‬
‫ﺗﺤﺼﻴﻼت ﻛﻤﺘﺮي ﺑﺮﺧﻮردارﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻌﻤﻮﻻً اﺣﺴﺎس ﻛﻨﺘﺮل ﻛﻤﺘﺮي دارﻧﺪ و درﻣﻘﺎﺑﻞ‪ ،‬ﮔﺮوهﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ‬
‫در ﻧﻈﺎم ﻗﺸﺮﺑﻨﺪي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺟﺎﻳﮕﺎه ﺑﺎﻻﺗﺮي را ﺑﻪ ﺧﻮد اﺧﺘﺼﺎص دادهاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﺑﻴﺸﺘﺮي از ﺣﺲ‬
‫ﻛﻨﺘﺮل ﺑﺮ زﻧﺪﮔﻲ را ادراك ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ )ﺗﻮﻳﺘﺲ‪.(60-61 :1995 ،‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان اﺳﺘﺪﻻل ﻛﺮد ﻛﻪ آﺳﻴﺐﭘﺬﻳﺮي اﻓﺘﺮاﻗﻲ درﺑﺮاﺑﺮ ﻋﻮاﻣﻞ اﺳﺘﺮسزاي‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬ﺑﺎ ﻛﻤﻚ ﻣﻴﺎﻧﺠﻲﻫﺎﻳﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺣﻤﺎﻳﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ اﺳﺘﺮس‪ ،‬اﻳﺠﺎب ﻣﻲﻛﻨﺪ‬
‫ﻛﻪ ﺑﻪ ﺑﺎﻓﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﭘﺎﻳﮕﺎه اﻗﺘﺼﺎدي‪ -‬اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﻓﺮاد در ﻧﻈﺎمﻫﺎي ﻗﺸﺮﺑﻨﺪي ﺗﻮﺟﻪ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﭘﻴﺮﻟﻴﻦ و اﺳﻜﻮﻟﺮ )‪ (1978‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ اﺷﺎره ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻛﻪ زﻧﺎن و اﻓﺮادي ﻛﻪ ﺳﻄﺢ ﺗﺤﺼﻴﻼت و‬
‫درآﻣﺪ ﭘﺎﻳﻴﻦﺗﺮي دارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﺣﺘﻤﺎل زﻳﺎد درﺑﺮاﺑﺮ ﭘﺮﻳﺸﺎﻧﻲ ﻧﺎﺷﻲ از اﺳﺘﺮس ﻧﻘﺸﻲ‪ ،‬از روشﻫﺎي‬
‫ﻣﻘﺎﺑﻠﻪاي اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﻛﺎرآﻣﺪي ﭼﻨﺪاﻧﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬آﻧﺎن ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻲرﺳﻨﺪ ﻛﻪ‬
‫ﮔﺮوهﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ درﻣﻌﺮض دﺷﻮاريﻫﺎي ﺑﻴﺸﺘﺮي ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬ﻛﻤﺘﺮ از دﻳﮕﺮان ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ‬
‫دارﻧﺪ )ﭘﻴﺮﻟﻴﻦ و اﺳﻜﻮﻟﺮ‪ .(18 :1978 ،‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ راﺑﻄﺔ ﻣﻴﺎن ﺗﺄﺛﻴﺮﮔﺬاري و ﻛﺎرآﻣﺪي‬
‫________________________________________________________‬
‫‪1. Folkman & Lazarus‬‬
‫‪2. Rodin‬‬

‫‪69‬‬
 ‫ﻣﺠﻠﺔ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﻳﺮان‪ ،‬دورة ﻫﺸﺘﻢ‪ ،‬ﺷﻤﺎرة ‪ ،1‬ﺑﻬﺎر ‪1393‬‬

‫راﻫﺒﺮدﻫﺎي ﻣﻘﺎﺑﻠﻪاي و ﻋﻮاﻣﻞ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ )ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻧﺎﺑﺮاﺑﺮي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻳﺎ ﻗﺮارﮔﺮﻓﺘﻦ در ﭘﺎﻳﮕﺎه‬

‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺳﻄﺢ ﭘﺎﻳﻴﻦ(‪ ،‬ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮي اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ (3‬ﺗﺠﻠﻴﺎت و ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي اﺳﺘﺮس‪ :‬ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﺎن ﻏﺎﻟﺒﺎً ﺑﻪ اﺛﺮﻫﺎي اﺳﺘﺮس ﺑﺮ ﺑﺮوز‬
‫ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎي اﻓﺴﺮدهﻛﻨﻨﺪه‪ ،‬اﺧﺘﻼﻻت ﺗﺸﺨﻴﺺﭘﺬﻳﺮ ﺟﺴﻤﻲ و رواﻧﻲ‪ ،‬ﻣﺼﺮف اﻟﻜﻞ‪ ،‬و‬
‫ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎي ﺟﺴﻤﻲ ﺑﻪﻣﺜﺎﺑﺔ ﻣﻬﻢﺗﺮﻳﻦ ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎ و ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي اﺳﺘﺮس اﺷﺎره ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺷﻜﻞ‬
‫و ﻣﺎﻫﻴﺖ ﻧﻤﺎﻳﺶ ﺑﻴﺮوﻧﻲ اﺛﺮات ﻣﻨﻔﻲ اﺳﺘﺮس ﺑﺮ اﻓﺮاد ﻧﻴﺰ ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻋﻮاﻣﻞ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‪ -‬اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﺑﺨﺶ از ﻓﺮاﻳﻨﺪ اﺳﺘﺮس در ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﻲ ﺳﻼﻣﺖ ﻛﻤﺘﺮ ﻫﺪف ﺗﻮﺟﻪ واﻗﻊ ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ و اﻧﺪﻳﺸﻤﻨﺪان اﻳﻦ ﺣﻮزه‪ ،‬ﻋﻤﻮﻣﺎً ﺗﻮﺟﻪ ﺧﻮد را ﻣﻌﻄﻮف ﺑﻪ ﻋﻠﺖﺷﻨﺎﺳﻲ اﺳﺘﺮس اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و‬
‫ﻧﻴﺰ اﺛﺮات ﻣﻴﺎﻧﺠﻲﻫﺎ و ﺗﻌﺪﻳﻞﻛﻨﻨﺪهﻫﺎي رواﻧﻲ‪ -‬اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ‪ ،‬ﺑﺮﺧﻲ ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي‬
‫ﻧﺎﺷﻲ از اﺛﺮات اﺳﺘﺮسﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ در ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺧﺘﻲ و روانﺷﻨﺎﺳﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‬
‫ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﮔﺮﭼﻪ روانﺷﻨﺎﺳﺎن و روانﭘﺰﺷﻜﺎن ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﻲ آﺳﻴﺐﻫﺎي رواﻧﻲاي ﻋﻼﻗﻪﻣﻨﺪﻧﺪ‬
‫ﻛﻪ رﻳﺸﻪﻫﺎي ژﻧﺘﻴﻜﻲ و زﻳﺴﺘﻲ ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪي دارﻧﺪ )ﻧﻈﻴﺮ اﺳﻜﻴﺰوﻓﺮﻧﻲ و اﺧﺘﻼل دوﻗﻄﺒﻲ(‪،‬‬
‫ﻣﺤﻘﻘﺎن اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﺎن ﺳﻌﻲ در ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ اﺧﺘﻼﻻﺗﻲ دارﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻋﻠﺖﺷﻨﺎﺳﻲ‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺗﺒﻴﻴﻦﭘﺬﻳﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ )ﻧﻈﻴﺮ اﺿﻄﺮاب و اﻓﺴﺮدﮔﻲ( )ﭘﻴﺮﻟﻴﻦ‪ .(253 :1989 ،‬اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ‬
‫ﺗﻔﺎوتﻫﺎ ﺑﻪﻃﻮر ﻣﻨﻄﻘﻲ ﻧﻴﺰ ﻻزم اﺳﺖ و ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﺎن ﺑﺎﻳﺪ از ﻏﻮﻃﻪﺧﻮردن در ﻣﺪلﻫﺎي ﺑﺎﻟﻴﻨﻲ‪،‬‬
‫اﭘﻴﺪﻣﻴﻮﻟﻮژﻳﻚ و ﻣﻮردﭘﮋوﻫﻲ ﺧﻮدداري ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﺎن ﻧﺒﺎﻳﺪ و ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮات‬
‫ﻏﺪدي ﻳﺎ ﺳﻴﺴﺘﻢ اﻳﻤﻨﻲ ﺑﺪن ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻋﻮاﻣﻞ اﺛﺮﮔﺬار ﺑﺮ اﺧﺘﻼﻻت رواﻧﻲ ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﭼﺮاﻛﻪ‬
‫ﻣﻬﺎرت و اﺑﺰار ﻛﺎﻓﻲ ﺑﺮاي اﻳﻦ ﺑﺮرﺳﻲ را در اﺧﺘﻴﺎر ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬درﻋﻮض‪ ،‬ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﺎن اﺳﺘﺮس ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ‬
‫ﻣﺴﺎﺋﻠﻲ ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ازﻃﺮﻳﻖ ﻣﺸﺎﻫﺪة ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ‪ ،‬اﺳﻨﺎد و ﻣﺪارك ﺛﺒﺖﺷﺪه ﻳﺎ دادهﻫﺎي ﺛﺎﻧﻮﻳﻪ و‬
‫ﮔﺰارشﻫﺎي ﺷﺨﺼﻲ‪ 1‬اﻓﺮاد ﻗﺎﺑﻞ دﺳﺖﻳﺎﺑﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ )ﻫﻤﺎن(‪.‬‬
‫ﺑﺎاﻳﻦﺣﺎل‪ ،‬ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﭘﺮﺷﻤﺎري اﻧﺠﺎم ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﺎﻛﻲ از اﺛﺮﮔﺬاري ﻋﻮاﻣﻞ ﺳﺎﺧﺘﺎري و‬
‫ﺑﺎﻓﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ زﻧﺪﮔﻲ اﻓﺮاد ﺑﺮ ﻧﺤﻮة ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي اﺧﺘﻼﻻت رواﻧﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮﺧﻲ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت‬
‫ﻧﺸﺎن دادهاﻧﺪ ﻛﻪ اﺳﺘﺮسﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد در ﻣﺤﻴﻂ ﺷﻬﺮﻫﺎي ﺑﺰرگ‪ ،‬ﺑﻪوﻳﮋه در ﺟﻮاﻧﺎن ﻃﺒﻘﺎت ﭘﺎﻳﻴﻦ‪،‬‬
‫اﺧﺘﻼﻻﺗﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺸﻜﻼت اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ -‬ﻋﺎﻃﻔﻲ‪ ،‬ﻣﺸﻜﻼت رﻓﺘﺎري‪ ،‬ﻋﻼﺋﻢ اﻓﺴﺮدﮔﻲ و ﻋﺪم ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ‬
‫در ﺗﺤﺼﻴﻞ را اﻳﺠﺎد ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ )ﻣﻨﺪﻟﺴﻮن‪ 2‬و ﻫﻤﻜﺎران‪ .(985 :2010 ،‬ﺷﻮاﻫﺪي ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ اﻳﻦ وﺟﻮد‬
‫دارد ﻛﻪ اﻓﺮادي ﻛﻪ دﭼﺎر ﺣﻮادث ﺗﺮوﻣﺎﺗﻴﻚ ﻣﻲﮔﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ ﺑﺮﺧﻲ ﻋﻮارض رواﻧﻲ ﻧﻈﻴﺮ‬

‫________________________________________________________‬
‫‪1. Self-report data‬‬
‫‪2. Mandleson‬‬

‫‪70‬‬
 ‫روﻳﻜﺮد ﻓﺮاﻳﻨﺪ اﺳﺘﺮس در ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﻲ ﺳﻼﻣﺖ روان‪ :‬ﻣﻄﺎﻟﻌﺔ ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺧﺘﻲ اﺳﺘﺮس‬

‫اﻓﺴﺮدﮔﻲ‪ ،‬ﺧﺸﻮﻧﺖ و اﺧﺘﻼل ﺗﻨﺶزاي ﭘﺲ از ﺳﺎﻧﺤﻪ ﻣﺒﺘﻼ ﺷﻮﻧﺪ )وﻳﻠﻴﺎﻣﺰ و ﻫﻤﻜﺎران‪:2004 ،‬‬
‫‪ .(138‬ﺗﺎﻳﻠﻮر و ﺗﺮﻧﺮ )‪ (2002‬ﺑﻪ راﺑﻄﺔ ﻣﻴﺎن ﺗﺒﻌﻴﺾ ﻧﮋادي ادراكﺷﺪه و ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي اﻓﺴﺮدﮔﻲ‬
‫اﺷﺎره ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬ﻳﺎﻓﺘﻪﻫﺎي آﻧﺎن ﻧﺸﺎن داده اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺒﻌﻴﺾ ﻧﮋادي ادراكﺷﺪه ﺑﻪ ﺑﺮوز ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي‬
‫اﻓﺴﺮدﮔﻲ ﻣﻨﺠﺮ ﻣﻲﺷﻮد؛ ﺿﻤﻦ اﻳﻨﻜﻪ ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻪﻣﺜﺎﺑﺔ ﻋﺎﻣﻞ ﺗﻌﺪﻳﻞﻛﻨﻨﺪه ﻋﻤﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ؛ ﻳﻌﻨﻲ‬
‫اﻓﺮادي ﻛﻪ ﻣﻴﺰان ﺑﺎﻻﻳﻲ از ﺗﺒﻌﻴﺾ ﻧﮋادي را ادراك ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و در ﻃﺒﻘﺔ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ -‬اﻗﺘﺼﺎدي‬
‫ﭘﺎﻳﻴﻦﺗﺮي ﻗﺮار دارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﻣﻴﺰان از ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي اﻓﺴﺮدﮔﻲ را ﺑﺮوز ﻣﻲدﻫﻨﺪ )ﺗﺎﻳﻠﻮر و ﺗﺮﻧﺮ‪،‬‬
‫‪ .(220 :2002‬ﺑ‪‬ﻨﻜﺲ و ﻫﻤﻜﺎران‪ (2006) 1‬ﻣﻄﺎﻟﻌﻪاي درﻫﻤﻴﻦزﻣﻴﻨﻪ اﻧﺠﺎم دادهاﻧﺪ و ﺑﻪ ﻳﺎﻓﺘﻪﻫﺎي‬
‫ﻣﺸﺎﺑﻬﻲ دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﻳﻴﭗ و ﻫﻤﻜﺎران‪ (2008) 2‬ﺑﺎ ﻣﻄﺎﻟﻌﺔ دوﻫﺰار آﺳﻴﺎﻳﻲ ﺳﺎﻛﻦ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﺮ‬
‫وﺟﻮد راﺑﻄﺔ ﻣﻴﺎن ﭘﺮﻳﺸﺎﻧﻲ رواﻧﻲ و ﺗﺒﻌﻴﺾ ﻗﻮﻣﻴﺘﻲ ﮔﻮاﻫﻲ دادهاﻧﺪ‪.‬‬
‫واﻛﻨﺶﻫﺎي اﻳﺠﺎدﺷﺪه درﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺘﺮس ﻧﻴﺰ ﺗﻮزﻳﻊ اﻟﮕﻮﻣﻨﺪي در ﺟﺎﻣﻌﻪ دارد و ﺗﺼﺎدﻓﻲ ﺗﻮزﻳﻊ‬
‫ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﻲ ﻋﻮاﻃﻒ‪ 3‬ﺑﺎ ﺑﺮرﺳﻲ ﺑﺮﺧﻲ ﻧﻤﻮدﻫﺎي ﻋﺎﻃﻔﻲ ﻧﺎﺷﻲ از اﺳﺘﺮسﻫﺎي‬
‫ﻣﺰﻣﻦ و ﺣﻮادث زﻧﺪﮔﻲ‪ ،‬اﻟﮕﻮﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﻌﻨﺎداري را در واﻛﻨﺶ ﺑﻪ اﺳﺘﺮس ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ ،‬ﺳﻴﻤﻮن و ﻧﺎت‪ 4‬ﻧﺸﺎن دادهاﻧﺪ اﻓﺮادي ﻛﻪ ﺳﻄﺢ ﺗﺤﺼﻴﻼت و درآﻣﺪ ﻛﻤﺘﺮي دارﻧﺪ‪،‬‬
‫ﻣﺠﺮدﻫﺎ‪ ،‬زﻧﺎن و اﻗﻠﻴﺖﻫﺎي ﻗﻮﻣﻴﺘﻲ‪ ،‬ﺑﻴﺶ از اﻓﺮاد ﺗﺤﺼﻴﻞﻛﺮده‪ ،‬ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪان‪ ،‬ﻣﺘﺄﻫﻼن و ﻣﺮدان‬
‫‪5‬‬
‫ﺳﻔﻴﺪﭘﻮﺳﺖ‪ ،‬دﺳﺘﺨﻮش ﻋﻮاﻃﻒ ﻣﻨﻔﻲ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ )ﺳﻴﻤﻮن‪ .(261 :2006 ،‬ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻫﻮﭼﺸﻴﻠﺪ‬
‫)‪1979‬؛ ‪ (1983‬در زﻣﻴﻨﺔ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻋﻮاﻃﻒ ﻧﻴﺰ ﻧﺸﺎن داده اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻔﺎوتﻫﺎﻳﻲ اﺳﺎﺳﻲ در‬
‫ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎي ﻋﺎﻃﻔﻲ‪ ،‬ﻫﻨﺠﺎرﻫﺎي ﻋﺎﻃﻔﻲ و ﻳﺎدﮔﻴﺮي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻋﻮاﻃﻒ در ﺟﻮاﻣﻊ و ﺧﺮدهﻓﺮﻫﻨﮓ‪-‬‬
‫ﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن وﺟﻮد دارد؛ او ﺑﻪ ﺗﻔﺎوتﻫﺎﻳﻲ در ﻧﺤﻮة ﺗﺠﺮﺑﻪ و ﺑﻴﺎن ﻋﻮاﻃﻒ ﺑﻪﻟﺤﺎظ ﭘﺎﻳﮕﺎﻫﻲ‪،‬‬
‫ﻃﺒﻘﺎﺗﻲ و ﺟﻨﺴﻴﺘﻲ اﺷﺎره ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺑﺎ ﻧﺸﺎندادن اﻳﻦ ﺗﻨﻮعﻫﺎ ادﻋﺎ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﺠﺮﺑﻪ و ﺑﻴﺎن‬
‫ﻋﻮاﻃﻒ‪ ،‬ﻓﻘﻂ واﻛﻨﺸﻲ ﻓﺮدي ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻧﻤﺎﻳﺶ و ﺑﻴﺎﻧﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻧﻴﺰ ﻫﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻓﺮاﻳﻨﺪﻫﺎي‬
‫ﻳﺎدﮔﻴﺮي و ﻫﻨﺠﺎرﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد در ﺟﺎﻣﻌﻪ ارﺗﺒﺎط دارد و ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺑﺮداﺷﺖﻫﺎ و ﺑﺎورﻫﺎي ﻓﺮدي‬
‫رﻳﺸﻪدار در ﺳﺎﺧﺘﺎر اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ درﺑﺎب رﻓﺘﺎرﻫﺎي ﻣﻨﺎﺳﺐ و ﻧﺎﻣﻨﺎﺳﺐ اﻧﺠﺎم ﻣﻲﺷﻮد )‪ .(56 :1983‬ﺑﺎ‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺔ دﻗﻴﻖ ﻧﺤﻮة واﻛﻨﺶﻫﺎي اﻓﺮادي ﺑﺎ ﺧﺎﺳﺘﮕﺎهﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوت ﻗﻮﻣﻲ‪ ،‬ﻧﮋادي‪ ،‬ﺟﻨﺴﻴﺘﻲ و‬
‫ﻃﺒﻘﺎﺗﻲ‪ ،‬اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻲآﻳﺪ ﻛﻪ واﻛﻨﺶﻫﺎي ﻋﺎﻃﻔﻲ در اﻳﻦ ﮔﺮوهﻫﺎ ﺑﻪﻗﺪري ﻣﺘﻔﺎوتاﻧﺪ‬

‫________________________________________________________‬
‫‪1. Banks‬‬
‫‪2. Yip‬‬
‫‪3. Sociology of Emotions‬‬
‫‪4. Simon & Nath‬‬
‫‪5. Hochschild‬‬

‫‪71‬‬
 ‫ﻣﺠﻠﺔ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﻳﺮان‪ ،‬دورة ﻫﺸﺘﻢ‪ ،‬ﺷﻤﺎرة ‪ ،1‬ﺑﻬﺎر ‪1393‬‬

‫ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮان از "ﺟﻬﺎﻧﻲ از واﻛﻨﺶﻫﺎ"‪ 1‬ﺳﺨﻦ ﺑﻪ ﻣﻴﺎن آورد )ﺳﻴﻤﻮن‪ .(262 :2006 ،‬ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ‪،‬‬
‫در ﺑﺤﺚ ﺗﻔﺎوتﻫﺎي ﺟﻨﺴﻴﺘﻲ در ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي اﺧﺘﻼﻻت رواﻧﻲ ﻧﺎﺷﻲ از اﺳﺘﺮس‪ ،‬روﺟﺮز و‬
‫ﭘﻴﻠﮕﺮﻳﻢ )‪ (2005‬ﺑﻪ دﺳﺘﻪﺑﻨﺪي اﻳﻦ اﺧﺘﻼﻻت ﭘﺮداﺧﺘﻪاﻧﺪ و ﺑﺎ ﺑﺮرﺳﻲ ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎ ﻧﺸﺎن دادهاﻧﺪ‬
‫ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮان روي ﻳﻚ ﭘﻴﻮﺳﺘﺎر‪ ،‬اﺧﺘﻼﻻت رواﻧﻲ را ﺑﺮﺣﺴﺐ ﺟﻨﺴﻴﺖ ﻣﺮﺗﺐ ﻛﺮد‪ .1 :‬اﺧﺘﻼﻻت ﻓﻘﻂ‬
‫زﻧﺎﻧﻪ )ﻧﻈﻴﺮ اﻓﺴﺮدﮔﻲ ﭘﺲ از زاﻳﻤﺎن(‪ .2 ،‬اﺧﺘﻼﻻت ﺑﻪﺷﺪت زﻧﺎﻧﻪ )ﻧﻈﻴﺮ ﺑﻲاﺷﺘﻬﺎﻳﻲ ﻋﺼﺒﻲ(‪،‬‬
‫‪ .3‬اﺧﺘﻼﻻت ﺑﻴﺸﺘﺮ زﻧﺎﻧﻪ )ﻧﻈﻴﺮ اﻓﺴﺮدﮔﻲ و اﺿﻄﺮاب(‪ .4 ،‬اﺧﺘﻼﻻت ﺧﻨﺜﻲ ﺑﻪﻟﺤﺎظ ﺟﻨﺴﻴﺘﻲ و‬
‫ﺷﺎﻳﻊ در ﻫﺮدو ﺟﻨﺲ )ﻧﻈﻴﺮ اﺳﻜﻴﺰوﻓﺮﻧﻲ و اﺧﺘﻼل دو ﻗﻄﺒﻲ(‪ .5 ،‬اﺧﺘﻼﻻت ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﺮداﻧﻪ )ﻧﻈﻴﺮ‬
‫ﺳﻮءﻣﺼﺮف ﻣﻮاد(‪ ،‬و ‪ .6‬اﺧﺘﻼﻻت ﺑﻪﺷﺪت ﻣﺮداﻧﻪ )ﻧﻈﻴﺮ اﺧﺘﻼل ﺷﺨﺼﻴﺖ ﺿﺪ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ(‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ‬
‫اﻳﻦ ﺗﺼﻮﻳﺮ‪ ،‬ﺑﻪﮔﻔﺘﺔ روﺟﺮز و ﭘﻴﻠﮕﺮﻳﻢ‪ ،‬ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎي ﺷﻤﺎﻟﻲ و اروﭘﺎﺳﺖ و ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ در‬
‫دﻳﮕﺮ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺟﻬﺎن وﺿﻌﻴﺖﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼً در ﻛﺸﻮرﻫﺎي درﺣﺎلﺗﻮﺳﻌﻪ‪،‬‬
‫اﺧﺘﻼﻻت ﺗﻐﺬﻳﻪ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﺑﻲاﺷﺘﻬﺎﻳﻲ ﻋﺼﺒﻲ ﭘﺪﻳﺪهاي ﻧﺎﺷﻨﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﺎ در ﻛﺸﻮر ﭼﻴﻦ‪ ،‬ﻣﻴﺰان‬
‫اﻓﺴﺮدﮔﻲ و اﺧﺘﻼﻻت روانرﻧﺠﻮري در ﻣﺮدان ﺑﻴﺸﺘﺮ از زﻧﺎن اﺳﺖ؛ درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﻣﻴﺰان اﺳﻜﻴﺰوﻓﺮﻧﻲ‬
‫در زﻧﺎن ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻣﺮدان ﮔﺰارش ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ آن ﻛﺸﻮر در ﺑﻲارزشﺷﻤﺮدن‬
‫زﻧﺎن و ﻛﻨﺘﺮل اﺟﺒﺎري آﻧﺎن ﻣﺮﺑﻮط ﻣﻲﺷﻮد )روﺟﺮز و ﭘﻴﻠﮕﺮﻳﻢ‪.(63 :2005 ،‬‬
‫ﺑﺪﻳﻦﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان ﻣﺪﻋﻲ ﺷﺪ ﻛﻪ ﺟﻨﺴﻴﺖ‪ ،‬وﻳﮋﮔﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﺷﺎﺧﺼﻲ از ﭘﺎﻳﮕﺎه‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ روشﻫﺎي ﻧﻤﺎﻳﺶ واﻛﻨﺶ ﺑﻪ ﻋﻮاﻣﻞ اﺳﺘﺮسزا ﺗﺄﺛﻴﺮﮔﺬار اﺳﺖ‪ .‬ازاﻳﻦرو‪ ،‬ﺑﺮوز‬
‫ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي اﻓﺴﺮدﮔﻲ‪ ،‬روﺷﻲ ﻣﻌﻤﻮل ﺑﺮاي ﻧﺸﺎندادن ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي اﺳﺘﺮس در زﻧﺎن اﺳﺖ؛ درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ‬
‫ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي رﻓﺘﺎري ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺳﺘﻌﻤﺎل اﻟﻜﻞ ﻳﺎ ﻣﻮاد ﻣﺨﺪر در ﺑﻴﻦ ﻣﺮدان رخ ﻣﻲدﻫﺪ )آوﻳﺴﻮن و ﺗﺮﻧﺮ‪،‬‬
‫‪ .(1988‬ﺑﺮﺧﻲ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﺎورﻧﺪ ﻛﻪ ﻧﺤﻮة ﺟﺎﻣﻌﻪﭘﺬﻳﺮي ﺟﻨﺴﻴﺘﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮ ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ‬
‫ﺑﻪﻧﻤﺎﻳﺶدرآﻣﺪن ﺷﻜﻞ ﭘﺮﻳﺸﺎﻧﻲ ﻋﺎﻃﻔﻲ و رواﻧﻲ در ﺑﺰرﮔﺴﺎﻟﻲ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦﻣﻌﻨﻲ ﻛﻪ دﺧﺘﺮان‬
‫ﺗﺸﻮﻳﻖ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﺗﺎ ﭘﺮﻳﺸﺎﻧﻲﻫﺎي ﺧﻮد را ﺑﻪ درون ﺑﺮﻳﺰﻧﺪ و آﻧﻬﺎ را ﭘﻨﻬﺎن ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﺑﻪ‬
‫ﭘﺴﺮان آﻣﻮﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد آن را ﺑﻴﺮوﻧﻲ ﻛﻨﻨﺪ و درﻣﻌﺮض ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻗﺮار دﻫﻨﺪ‪ .‬دروﻧﻲﻛﺮدن‬
‫ﭘﺮﻳﺸﺎﻧﻲﻫﺎ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺑﺮوز اﺧﺘﻼﻻﺗﻲ ﻧﻈﻴﺮ اﻓﺴﺮدﮔﻲ‪ ،‬اﺿﻄﺮاب‪ ،‬و اﻓﻜﺎر ﺧﻮدﻛﺸﻲ در ﺑﻴﻦ زﻧﺎن‬
‫ﻣﻲﺷﻮد؛ درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﺑﻴﺮوﻧﻲﻛﺮدن ﭘﺮﻳﺸﺎﻧﻲ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ رﻓﺘﺎرﻫﺎي ﺿﺪ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬ﻣﺼﺮف ﻣﻮاد و‬
‫ارﺗﻜﺎب ﺧﻮدﻛﺸﻲ در ﺑﻴﻦ ﻣﺮدان ﻣﻲﺷﻮد )ﺳﺎﭼﺰ‪ -‬ارﻳﻜﺴﻮن و ﻛﻴﺎرﻟﻮ‪.(607 :2000 ،‬‬

‫________________________________________________________‬
‫‪1. Universe of outcomes‬‬

‫‪72‬‬
 ‫روﻳﻜﺮد ﻓﺮاﻳﻨﺪ اﺳﺘﺮس در ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﻲ ﺳﻼﻣﺖ روان‪ :‬ﻣﻄﺎﻟﻌﺔ ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺧﺘﻲ اﺳﺘﺮس‬

‫‪ (4‬ﺑﺎﻓﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ :‬ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺑﻴﻦ ﻣﻨﺎﺑﻊ اﺳﺘﺮس‪ ،‬ﻣﻴﺎﻧﺠﻲﻫﺎ و ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي اﺳﺘﺮس‪ ،‬ﻫﻤﮕﻲ در‬
‫ﻳﻚ ﺑﺎﻓﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ رخ ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﺑﺮﺣﺴﺐ ﻧﻘﺶﻫﺎ و ﭘﺎﻳﮕﺎهﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و اﻗﺘﺼﺎدي اﺷﻐﺎل‬
‫ﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ ﻓﺮد ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬در ﺗﺼﻮﻳﺮ‪ 3‬ﻣﺪل ﻓﺮاﻳﻨﺪ اﺳﺘﺮس را ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﻨﻴﺪ‪:‬‬

‫ﭘﺎﻳﮕﺎه اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ -‬اﻗﺘﺼﺎدي‬

‫ﻣﻴﺎﻧﺠﻲﻫﺎ‬

‫ﻣﻨﺎﺑﻊ اﺳﺘﺮسزا‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي اﺳﺘﺮس‬

‫ﺗﺼﻮﻳﺮ ‪ .3‬ﻣﺪل ﻓﺮاﻳﻨﺪ اﺳﺘﺮس )آوﻳﺴﻮن و ﺗﻮﻣﺎس‪(246 :2010 ،‬‬

‫ﺑﺮاي ﭘﻴﺮﻟﻴﻦ‪ ،‬وﺟﻪ ﻣﺸﺨﺼﺔ ﻣﻄﺎﻟﻌﺔ ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺧﺘﻲ اﺳﺘﺮس‪ ،‬ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﺛﺮات ﭘﺎﻳﮕﺎهﻫﺎ و‬
‫ﻧﻘﺶﻫﺎ در ﻧﻈﺎم ﻧﺎﺑﺮاﺑﺮي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﺮ ﺑﺮوز اﺳﺘﺮس اﺳﺖ‪ .‬ﺟﺎﻳﮕﺎه ﻓﺮد در ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺟﺎﻣﻌﻪ‪،‬‬
‫ﻏﻴﺮﻣﺴﺘﻘﻴﻢ‪ ،‬ازﻃﺮﻳﻖ ﻣﻴﺰان ﻗﺮارﮔﺮﻓﺘﻦ درﻣﻌﺮض اﺳﺘﺮس و ﻧﻴﺰ ﺑﺮﺧﻮرداري از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺗﻌﺪﻳﻞﻛﻨﻨﺪة‬
‫اﺳﺘﺮس‪ ،‬ﺑﺮ ﺳﻼﻣﺘﻲ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﻲﮔﺬارد )آوﻳﺴﻮن و ﺗﻮﻣﺎس‪ .(245 :2010 ،‬ﺑﻪﻫﻤﻴﻦدﻟﻴﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫ﺗﺎﺳﻴﮓ و ﻫﻤﻜﺎران )‪ (1386‬دﻟﻴﻞ اﺻﻠﻲ اﺑﺘﻼي اﻓﺮاد ﺑﻪ اﺧﺘﻼﻻت و ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎي رواﻧﻲ را ﺳﺎﺧﺘﺎر‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺟﺎﻣﻌﻪ داﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ و ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ اﺷﻐﺎل ﭘﺎﻳﮕﺎهﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﺘﻔﺎوت و اﻳﻔﺎي ﻧﻘﺶﻫﺎي‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺳﺒﺐ ﻣﻲﺷﻮد اوﻻً اﻓﺮاد درﻣﻌﺮض ﻋﻮاﻣﻞ اﺳﺘﺮسزاي ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ ﻗﺮار ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ‬
‫)ﺗﻔﺎوت در ﻣﻴﺰان‪ ،‬ﻧﻮع‪ ،‬ﺷﺪت‪ ،‬و ﭘﺎﻳﺪاري اﺳﺘﺮﺳﻮرﻫﺎ(‪ ،‬و ﺛﺎﻧﻴﺎً ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ ﺟﻬﺖ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ و‬
‫ﻣﻮاﺟﻬﻪ ﺑﺎ ﻋﻮاﻣﻞ اﺳﺘﺮسزا دﺳﺘﺮﺳﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺗﺄﻛﻴﺪ ﭘﻴﺮﻟﻴﻦ )‪1989‬؛ ‪ (1999‬ﺑﺮ ﺑﺎﻓﺖ‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻛﻪ ﻓﺮاﻳﻨﺪ اﺳﺘﺮس در آن ﻋﻤﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪﺳﺮﻋﺖ ﺑﻪ ﻳﻜﻲ از روﻳﻜﺮدﻫﺎي ﻏﺎﻟﺐ در‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﻲ ﺳﻼﻣﺖ و ﺑﻴﻤﺎري ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﺪ‪.‬‬

‫وﺿﻌﻴﺖ ﻛﻨﻮﻧﻲ ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي ﻓﺮاﻳﻨﺪ اﺳﺘﺮس‬

‫‪73‬‬
 ‫ﻣﺠﻠﺔ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﻳﺮان‪ ،‬دورة ﻫﺸﺘﻢ‪ ،‬ﺷﻤﺎرة ‪ ،1‬ﺑﻬﺎر ‪1393‬‬

‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺔ ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺧﺘﻲ اﺳﺘﺮس ﺑﻪﻣﺜﺎﺑﺔ ﻳﻜﻲ از ﺣﻮزهﻫﺎي ﭘﮋوﻫﺸﻲ ﭘﺮﺑﺎر و ﻣﻮﻟﺪ ﺗﺪاوم ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺄﻛﻴﺪ ﭘﻴﺮﻟﻴﻦ )‪1989‬؛ ‪ (1999‬ﺑﺮ اﺛﺮات ﺑﺎﻓﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ در ﻣﺪل ﻓﺮاﻳﻨﺪ اﺳﺘﺮس ﺑﺮاي ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان‬
‫آﺷﻜﺎر ﺳﺎﺧﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻣﺪل ﻧﻈﺮي‪ ،‬از ﻇﺮﻓﻴﺖ و ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ ﻛﺎﻓﻲ ﺑﺮاي ﺗﺒﻴﻴﻦ اﻟﮕﻮﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‬
‫ﺳﻼﻣﺘﻲ و ﺑﻴﻤﺎري ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬ﻣﺪل اﺳﺘﺮس اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﻟﻬﺎمﺑﺨﺶ ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي‬
‫ﺑﻲﺷﻤﺎري در زﻣﻴﻨﺔ اﺛﺮات ﻋﻮاﻣﻞ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﺮ ﺳﻼﻣﺖ و ﺑﻴﻤﺎري ﺟﺴﻤﻲ و رواﻧﻲ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻤﺎم اﻳﻦ ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎ ﻧﺸﺎن دادﻧﺪ ﻛﻪ ﺟﺎﻳﮕﺎهﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﻓﺮاد در ﺟﺎﻣﻌﻪ‪ ،‬ﺑﺮﺣﺴﺐ ﭘﺎﻳﮕﺎهﻫﺎ و‬
‫ﻧﻘﺶﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ آﻧﻬﺎ‪ ،‬دﻻﻟﺖﻫﺎي ﻣﻬﻤﻲ ﺑﺮاي ﻣﻴﺰان و ﻧﻮع اﺳﺘﺮﺳﻮرﻫﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﺧﻮاﻫﺪ‬
‫داﺷﺖ ﻛﻪ درﻣﻌﺮض آﻧﻬﺎ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ )آوﻳﺴﻮن و ﺗﻮﻣﺎس‪ .(245 :2010 ،‬ﺑﻪ ﻋﻘﻴﺪة آوﻳﺴﻮن و‬
‫ﺗﻮﻣﺎس‪ ،‬ﻋﻼﻗﺔ ﻣﺪاوم و ﭘﺎﻳﺪار ﺑﻪ اﻧﺠﺎم ﭘﮋوﻫﺶ در ﺣﻮزة ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﻲ اﺳﺘﺮس‪ ،‬ﺗﺎ ﺣﺪودي ﻧﺎﺷﻲ‬
‫از ﺳﻪ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ و روشﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﺑﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ اﻟﻬﺎمﺑﺨﺶ ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي ﺟﺪﻳﺪ ﺷﺪهاﻧﺪ‪:‬‬
‫‪ (1‬اﺳﺘﺮس در ﻃﻮل دورة زﻧﺪﮔﻲ‪ :‬ﺷﺎﻳﺪ ﻋﻤﻴﻖﺗﺮﻳﻦ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﻲ اﺳﺘﺮس‪،‬‬
‫ﺗﺮﻛﻴﺐﻛﺮدن روﻳﻜﺮد دورة زﻧﺪﮔﻲ‪ 1‬ﺑﺎ ﭘﺎراداﻳﻢ ﻓﺮاﻳﻨﺪ اﺳﺘﺮس ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﭘﻴﺮﻟﻴﻦ و اﺳﻜﺎف‬
‫)‪ (1996‬ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﺎورﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻮازات اﻓﺰاﻳﺶ ﺳﻦ‪ ،‬زﻧﺪﮔﻲ اﻓﺮاد دﺳﺖﺧﻮش ﺗﻐﻴﻴﺮ و ﺑﺎزﺳﺎزي‬
‫ﻣﻲﺷﻮد؛ ﺑﻪﮔﻮﻧﻪاي ﻛﻪ ﻧﻘﺶﻫﺎ و ﭘﺎﻳﮕﺎهﻫﺎي آﻧﻬﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ و درﻧﺘﻴﺠﻪ‪ ،‬ﻧﻮع و ﻣﻴﺰان‬
‫اﺳﺘﺮﺳﻮرﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ درﻣﻌﺮض آﻧﻬﺎ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ و ﻧﻴﺰ ﺳﻄﻮح و ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺣﻤﺎﻳﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ دﺳﺘﺨﻮش‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻲﮔﺮدد‪ .‬اﻳﻦ رﻫﻴﺎﻓﺖ را ﻟﻴﻨﺪا ﺟﻮرج )‪1999‬؛ ‪ (2007‬ﺗﻜﻤﻴﻞ ﻛﺮد‪ .‬او اﺳﺘﺪﻻل ﻛﺮد ﻛﻪ‬
‫ﻣﺼﺎﺋﺐ و ﻣﺸﻜﻼت زﻧﺪﮔﻲ در ﺳﻨﻴﻦ ﭘﺎﻳﻴﻦ‪ ،‬ﻧﻈﻴﺮ ﻓﻘﺮ در دوران ﻛﻮدﻛﻲ ﻳﺎ ﺳﻮءرﻓﺘﺎر ﺑﺎ ﻛﻮدﻛﺎن و‬
‫ﺑﻲﺗﻮﺟﻬﻲ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ‪ ،‬و ﻧﻴﺰ ﺧﺸﻮﻧﺖ ﺧﺎﻧﻮادﮔﻲ‪ ،‬اﺛﺮات ﭘﺎﻳﺪار و ﻣﺎﻧﺪﮔﺎري ﺑﺮ ﺳﻼﻣﺖ روان اﻓﺮاد در‬
‫ﺳﻨﻴﻦ ﺑﺎﻻﺗﺮ ﺑﻪﺟﺎي ﻣﻲﮔﺬارد‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ او‪ ،‬ﻳﻚ وﻳﮋﮔﻲ ﻣﻬﻢ ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي دورة زﻧﺪﮔﻲ در زﻣﻴﻨﺔ‬
‫ﺳﻼﻣﺖ روان‪ ،‬ﺗﺄﻛﻴﺪ آن ﺑﺮ ﻣﻔﻬﻮم زﻧﺪﮔﻲﻫﺎي ﺑﻪﻫﻢﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﻳﺎ ﻣﺘﺼﻞ‪ 2‬اﺳﺖ؛ اﻳﻦ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻛﻪ‬
‫ﺗﺠﺮﺑﻪﻫﺎي زﻧﺪﮔﻲ ﻋﻀﻮ ﺧﺎﻧﻮاده‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ اﺛﺮات ﻋﻤﻴﻘﻲ ﺑﺮ دﻳﮕﺮ اﻋﻀﺎي ﺧﺎﻧﻮاده داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺜﻼً‬
‫ﺑﻴﻜﺎرﺷﺪن ﻧﺎنآور ﺧﺎﻧﻮاده‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻮﺟﺐ ﺑﻴﻤﺎري ﻳﻜﻲ از ﻓﺮزﻧﺪان ﻳﺎ ﻃﻼق واﻟﺪﻳﻦ ﺷﻮد‪ .‬ﭘﻴﺮﻟﻴﻦ‬
‫و ﻫﻤﻜﺎران )‪ (2005‬در ارﺗﻘﺎي ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ ﭘﻴﻮﻧﺪ روﻳﻜﺮد دورة زﻧﺪﮔﻲ ﺑﺎ ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي ﻓﺮاﻳﻨﺪ‬
‫اﺳﺘﺮس‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻌﺪادي از ﻓﺮاﻳﻨﺪﻫﺎ اﺷﺎره ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻛﻪ ﻇﺮﻓﻴﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮﮔﺬاري ﺑﺮ ﻧﻮع راﺑﻄﺔ ﺑﻴﻦ اﺳﺘﺮس‬
‫و ﺳﻼﻣﺘﻲ در ﻃﻮل دورة زﻧﺪﮔﻲ را دارﻧﺪ‪ ،‬ازﺟﻤﻠﻪ اﺛﺮ ﻣﺸﻘﺖﻫﺎ و ﻓﺸﺎرﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي و ﺗﺠﺮﺑﻪﻫﺎي‬
‫ﺗﺒﻌﻴﺾآﻣﻴﺰ؛ ﺗﻜﺜﻴﺮ و ازدﻳﺎد اﺳﺘﺮس؛ و ارﺗﺒﺎط ﺑﻴﻦ ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ اﻛﺘﺴﺎب ﭘﺎﻳﮕﺎه اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﻣﻴﺰان‬

‫________________________________________________________‬
‫‪1. Life course‬‬
‫‪2. Linked Lives‬‬

‫‪74‬‬
 ‫روﻳﻜﺮد ﻓﺮاﻳﻨﺪ اﺳﺘﺮس در ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﻲ ﺳﻼﻣﺖ روان‪ :‬ﻣﻄﺎﻟﻌﺔ ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺧﺘﻲ اﺳﺘﺮس‬

‫ﻗﺮارﮔﺮﻓﺘﻦ درﻣﻌﺮض اﺳﺘﺮس‪ .‬ﺑﻪ ﺑﺎور او‪ ،‬اﻳﻦ اﻳﺪهﻫﺎ‪ ،‬ﺑﺪون ﺷﻚ‪ ،‬ﻛﺎﻧﻮن ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي ﺑﻌﺪي در‬
‫ﺣﻮزة ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﻲ اﺳﺘﺮس ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫‪ (2‬ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻲﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺑﺎﻓﺖ و زﻣﻴﻨﺔ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ :‬ﻳﻜﻲ از ﻣﻮﺿﻮعﻫﺎي ﺗﺪاومﻳﺎﻓﺘﻪ در‬
‫ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي اﺳﺘﺮس‪ ،‬ﺗﻮﺟﻪ وﻳﮋه ﺑﻪ ﻣﺘﻦ و ﺑﺎﻓﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲاي ﺑﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ اﺳﺘﺮس در درون آن‬
‫ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬وﻳﺘﻮن )‪ (1990‬ﻳﻜﻲ از رﺳﺎﺗﺮﻳﻦ ﺟﻠﻮهﻫﺎي اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع را در ﻣﻄﺎﻟﻌﺎﺗﺶ در زﻣﻴﻨﺔ‬
‫ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﺗﺄﺛﻴﺮﮔﺬاري ﺑﺎﻓﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ در ﻣﻴﺰان اﺛﺮﮔﺬاري ﺣﻮادث اﺳﺘﺮسزا ﺑﺮ آﺷﻔﺘﮕﻲ و‬
‫ﭘﺮﻳﺸﺎﻧﻲ رواﻧﻲ ﻧﺸﺎن داد‪ .‬او اﺛﺒﺎت ﻛﺮد ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي ﭘﺮﻳﺸﺎنﻛﻨﻨﺪة ﺣﻮادث زﻧﺪﮔﻲ‪ ،‬ﻧﻈﻴﺮ ﻃﻼق‪،‬‬
‫ﺑﺴﺘﮕﻲ ﺑﻪ اﻳﻦ دارد ﻛﻪ آﻳﺎ ﻃﻼق راﻫﻲ ﺑﺮاي ﭘﺎﻳﺎندادن ﺑﻪ ازدواﺟﻲ ﭘﺮ از ﻛﺸﻤﻜﺶ و ﺧﺮوج از‬
‫ﺑﺤﺮان اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﺧﻮد ﺳﺮآﻏﺎز ﻣﺴﻴﺮي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﻣﺸﻜﻼت و ﮔﺮﻓﺘﺎريﻫﺎي ﺟﺪﻳﺪ‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬اﺛﺮات اﺧﺮاج از ﺷﻐﻞ و ﺑﻴﻜﺎري ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻛﻴﻔﻴﺖ ادراك ﻓﺮد از ﺷﻐﻞ ﻣﻨﻮط اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺮﻧﺮ و‬
‫ﻫﻤﻜﺎران )‪1992‬؛ ‪ (2008‬ﻧﻴﺰ اﺳﺘﺪﻻل ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺣﻮادث و ﻣﺼﺎﺋﺐ زﻧﺪﮔﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻴﺰان‬
‫ﻗﺎﺑﻞﺣﻞﺑﻮدن آﻧﻬﺎ از دﻳﺪﮔﺎه اﻓﺮاد درﮔﻴﺮ واﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦﻣﻌﻨﺎ‪ ،‬ﺑﺎﻓﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ -‬رواﻧﻲ اﺳﺘﺮس‬
‫ﺗﻌﻴﻴﻦﻛﻨﻨﺪة اﺛﺮات آن ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد و ﻧﻪ ﻟﺰوﻣﺎً ﻣﺎﻫﻴﺖ ﻋﺎﻣﻞ اﺳﺘﺮسزا ﻳﺎ ﺧﻮد اﺳﺘﺮس ﺑﻪﻣﺜﺎﺑﺔ‬
‫ﺣﺎﻟﺘﻲ ﻋﺎﻃﻔﻲ‪.‬‬
‫‪ (3‬ﺑﺴﻂ ﻣﺪاوم ﻓﻬﺮﺳﺖ اﻧﻮاع اﺳﺘﺮﺳﻮرﻫﺎ‪ :‬ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﺎن ﺑﻪ ﺗﻔﻜﺮ و ﺗﺤﻘﻴﻖ درﺑﺎرة اﺑﻌﺎدي از‬
‫زﻧﺪﮔﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اداﻣﻪ ﻣﻲدﻫﻨﺪ ﻛﻪ اﻓﺮاد ﺑﻪﻣﺜﺎﺑﺔ ﺣﻮادث ﻳﺎ ﺣﺎﻻت اﺳﺘﺮسزا ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ‬
‫ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﻋﻼوهﺑﺮ اﺑﻌﺎدي ﻧﻈﻴﺮ ﻓﺸﺎرﻫﺎي ﻣﺰﻣﻦ روزﻣﺮه‪ ،‬ﻣﺼﺎﺋﺐ و آﺳﻴﺐﻫﺎي دوران ﻛﻮدﻛﻲ و‬
‫ﺑﺰرﮔﺴﺎﻟﻲ‪ ،‬و ﺗﺒﻌﻴﺾ ادراكﺷﺪه‪ ،‬ﺑﺮﺧﻲ ﺗﺠﺮﺑﻪﻫﺎي اﺳﺘﺮسزا ﻧﻴﺰ وﺟﻮد دارﻧﺪ ﻛﻪ واردﻛﺮدن آﻧﻬﺎ‬
‫در ﭘﺎراداﻳﻢ اﺳﺘﺮس ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪي اﻳﻦ دﻳﺪﮔﺎه ﻧﻈﺮي را ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻛﻨﺪ؛ ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪:‬‬
‫‪ -‬اﺛﺮات ﺗﺮوﻣﺎﻫﺎي ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪ ،‬ﻧﻈﻴﺮ ﻧﺴﻞﻛﺸﻲﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻳﺎ ﺗﺼﻔﻴﻪﻫﺎي ﻧﮋادي ﺑﺮ اﻧﺘﻘﺎل‬
‫ﺑﻴﻦﻧﺴﻠﻲ ﺗﺮوﻣﺎ و اﺛﺮات آن ﺑﺮ ﺳﻼﻣﺖ روان ﻛﻪ اﻟﺒﺘﻪ ﻫﻨﻮز ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت و ﺑﺮرﺳﻲﻫﺎي زﻳﺎدي‬
‫دراﻳﻦزﻣﻴﻨﻪ اﻧﺠﺎم ﮔﻴﺮد )اواﻧﺰ‪-‬ﻛﻤﭙﺒﻞ و ﻫﻤﻜﺎران‪.(2007 ،‬‬
‫‪ -‬ﺑﺮرﺳﻲ ﺗﺠﺮﺑﻪﻫﺎي اﺳﺘﺮسزاي اﻓﺮاد ﻣﺒﺘﻼ ﺑﻪ ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎي ﺑﺪﻧﺎمﻛﻨﻨﺪه ﻧﻈﻴﺮ اﻳﺪز )ﻓﺮد ﻣﺒﺘﻼ‬
‫ﺑﻪ وﻳﺮوس اچ‪ .‬آي‪ .‬وي(‪ ،‬ﻛﻪ ﻣﺒﻬﻢ و ﺗﻴﺮهﺑﻮدن آﻳﻨﺪه ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪﻣﺜﺎﺑﺔ اﺳﺘﺮﺳﻮر ﻋﻤﻞ ﻛﻨﺪ )واﻳﺖ و‬
‫ﻫﻤﻜﺎران‪.(2008 ،‬‬
‫‪ -‬ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻜﺜﻴﺮ و ﺗﺸﺪﻳﺪ اﺳﺘﺮس ﺑﻪ ﺻﻮرت ارﺗﺒﺎﻃﺎت دروﻧﻲ و ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ اﺳﺘﺮﺳﻮرﻫﺎ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ؛‬
‫ﺑﺪﻳﻦﻣﻌﻨﻲ ﻛﻪ اﺳﺘﺮﺳﻮر اوﻟﻴﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺧﻠﻖ و اﻳﺠﺎد اﺳﺘﺮﺳﻮر ﺛﺎﻧﻮﻳﻪ ﺷﻮد‪ .‬دﺳﺖﻛﻢ در‬
‫دو ﺑﺎﻓﺖ و زﻣﻴﻨﻪ اﻳﻦ ﺗﻜﺜﻴﺮ ﺻﻮرت ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ (1 :‬از دﻳﺪﮔﺎه روﻳﻜﺮد دورة زﻧﺪﮔﻲ‪ ،‬اﺳﺘﺮس ﻓﺮد‬
‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻓﺮدي دﻳﮕﺮ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﺷﻮد ‪ (2‬زﻣﻴﻨﺔ دوم آن اﺳﺖ ﻛﻪ در آن‪ ،‬ﻋﺎﻣﻞ اﺳﺘﺮسزا ﻣﻮﺟﺐ‬
‫‪75‬‬
 ‫ﻣﺠﻠﺔ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﻳﺮان‪ ،‬دورة ﻫﺸﺘﻢ‪ ،‬ﺷﻤﺎرة ‪ ،1‬ﺑﻬﺎر ‪1393‬‬

‫ﻓﻌﺎلﺷﺪن ﻋﺎﻣﻞ اﺳﺘﺮسزاي دﻳﮕﺮ ﻣﻲﺷﻮد )ﭘﻴﺮﻟﻴﻦ و ﻫﻤﻜﺎران‪ .(1997 ،‬ﺑﻪ ﺑﺎور ﺗﻮﺋﻴﺘﺲ‬
‫)‪ ،(2010‬ﻋﻮاﻣﻞ اﺳﺘﺮسزا ﻃﻲ دورهﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ زﻧﺪﮔﻲ و در ﻃﻲ ﻧﺴﻞﻫﺎ‪ ،‬ﺗﻜﺜﻴﺮ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ‬
‫ﻧﺘﻴﺠﺔ اﻳﻦ وﺿﻌﻴﺖ اﻳﺠﺎد‪ ،‬ﺗﺪاوم و ﮔﺴﺘﺮش ﺷﻜﺎف ﺳﻼﻣﺘﻲ ﺑﻴﻦ ﮔﺮوهﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﺤﺮوم و‬
‫ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺑﺴﻂ و ﺗﻜﺜﻴﺮ ﻋﻮاﻣﻞ اﺳﺘﺮسزا‪ ،‬دﺳﺖﻛﻢ ﺑﻪ ﺳﻪ ﺷﻜﻞ زﻳﺮ رخ ﻣﻲدﻫﺪ‪:‬‬
‫‪ (1‬ﮔﺴﺘﺮش اﺳﺘﺮس از ﻳﻚ ﻗﻠﻤﺮو زﻧﺪﮔﻲ ﺑﻪ ﻗﻠﻤﺮو دﻳﮕﺮ‪ :‬ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺗﺴﺮي اﺳﺘﺮس از‬
‫ﻗﻠﻤﺮو ﺧﺎﻧﻮادﮔﻲ )ﻣﺮاﻗﺒﺖ از ﻓﺮد ﺑﻴﻤﺎر در ﺧﺎﻧﻮاده( ﺑﻪ ﻗﻠﻤﺮو ﺷﻐﻠﻲ )ﺿﻌﻒ ﻋﻤﻠﻜﺮد ﺷﻐﻠﻲ و ﺗﺮك‬
‫ﻛﺎر ﻳﺎ اﺧﺮاج از ﻣﺤﻞ ﻛﺎر( ﻳﺎ ﺑﺎﻟﻌﻜﺲ از ﻗﻠﻤﺮو ﺷﻐﻠﻲ )ﺑﻴﻜﺎرﺷﺪن( ﺑﻪ ﻗﻠﻤﺮو ﺧﺎﻧﻮادﮔﻲ )ﻣﺸﻜﻼت‬
‫واﻟﺪﮔﺮي ﻳﺎ ﻃﻼق(‪ .‬ﻧﺘﻴﺠﺔ اﻳﻦ وﺿﻌﻴﺖﻫﺎ اﻓﺰاﻳﺶ اﺣﺘﻤﺎل ﭘﺮﻳﺸﺎﻧﻲ‪ ،‬اﻓﺴﺮدﮔﻲ و ﺑﻴﻤﺎري رواﻧﻲ و‬
‫ﺟﺴﻤﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫‪ (2‬ﮔﺴﺘﺮش ﻃﻮﻟﻲ و زﻣﺎﻧﻲ اﺳﺘﺮﺳﻮرﻫﺎ‪ :‬اﺳﺘﺮﺳﻮرﻫﺎ ﻧﻪﺗﻨﻬﺎ در ﻛﻮﺗﺎهﻣﺪت‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻃﻲ ﻣﺮاﺣﻞ‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻒ زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺗﻜﺜﻴﺮ ﺷﻮﻧﺪ و اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﺑﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺜﻼً ﺣﻮادث زﻧﺪﮔﻲ و ﺗﻨﺶﻫﺎي دوران‬
‫ﻛﻮدﻛﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻣﻮﺟﺐ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺗﺠﺮﺑﻪﻫﺎي ﺗﻨﺶزا در دوران ﺑﺰرﮔﺴﺎﻟﻲ ﺷﻮﻧﺪ )ﻓﺮاﻳﻨﺪ اﻧﺒﺎﺷﺖ‬
‫ﻣﺼﺎﺋﺐ و آﺳﻴﺐﻫﺎ درﻣﻘﺎﺑﻞِ ﻓﺮاﻳﻨﺪ اﻧﺒﺎﺷﺖ ﻣﺰﻳﺖﻫﺎ(‪.‬‬
‫‪ (3‬ﮔﺴﺘﺮش ﻧﺴﻠﻲ اﺳﺘﺮﺳﻮرﻫﺎ‪ :‬اﺳﺘﺮﺳﻮرﻫﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻃﻲ ﻧﺴﻞﻫﺎ و درﺑﻴﻦ اﻓﺮاد درﮔﻴﺮ در‬
‫ﻣﺠﻤﻮﻋﺔ ﻧﻘﺸﻲ ﻧﻴﺰ اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﺑﻨﺪ و ﺗﻜﺜﻴﺮ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل در رواﺑﻂ ﺑﻴﻦ واﻟﺪﻳﻦ و ﻓﺮزﻧﺪان‪،‬‬
‫اﺳﺘﺮسﻫﺎي واردﺷﺪه ﺑﻪ واﻟﺪﻳﻦ )ﻧﻈﻴﺮ ﻃﻼق‪ ،‬ﺑﻴﻜﺎري‪ ،‬ﻓﻘﺮ‪ ،‬ﺗﻚواﻟﺪﮔﺮي( ﺑﻪ ﻓﺮزﻧﺪان ﻣﻨﺘﻘﻞ‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ واﻟﺪﻳﻨﻲ ﻛﻪ ﺧﻮد ﺗﺤﺖ اﺳﺘﺮس و ﻓﺸﺎر رواﻧﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻤﺘﺮي‬
‫ﺑﻪ ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺸﺎن داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺣﻤﺎﻳﺖ اﻧﺪﻛﻲ از آﻧﺎن ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آورﻧﺪ و ﻧﻈﻢ ﻛﻤﺘﺮي ﺑﻪ آﻧﺎن ﺑﻴﺎﻣﻮزﻧﺪ‬
‫ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ وﺿﻌﻲ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ اﻓﺰاﻳﺶ ﭘﺮﻳﺸﺎﻧﻲ‪ ،‬اﻓﺴﺮدﮔﻲ‪ ،‬ﻣﺸﻜﻼت رﻓﺘﺎري‪ ،‬و اﻓﺖ ﺗﺤﺼﻴﻠﻲ‬
‫ﻓﺮزﻧﺪان ﻣﻨﺠﺮ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺗﻜﺜﻴﺮ و ﺗﺸﺪﻳﺪ اﺳﺘﺮﺳﻮرﻫﺎ را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺨﺸﻲ از ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺑﺎزﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﺤﺮوﻣﻴﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ از‬
‫ﻧﺴﻠﻲ ﺑﻪ ﻧﺴﻞ دﻳﮕﺮ داﻧﺴﺖ ﻛﻪ ازاﻳﻦﻃﺮﻳﻖ‪ ،‬ﺷﻜﺎف ﺳﻼﻣﺘﻲ ﺑﻴﻦ ﮔﺮوهﻫﺎي ﻣﺤﺮوم و ﺑﺮﺧﻮردار‬
‫ﺣﻔﻆ ﻳﺎ ﺗﺸﺪﻳﺪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮﻫﻤﻴﻦاﺳﺎس‪ ،‬داﻧﻔﺮ )‪ (2003‬ﺑﻪ اراﺋﺔ ﻧﻈﺮﻳﺔ اﻧﺒﺎﺷﺖ ﻣﺤﺮوﻣﻴﺖ‪/‬‬
‫ﺑﺮﺧﻮرداري ﭘﺮداﺧﺖ ﻛﻪ ﻣﻄﺎﺑﻖ آن‪ ،‬ﻣﻨﺎﺑﻊ و ﻣﻮاﻧﻊ ﺗﺠﺮﺑﻪﺷﺪه در اواﻳﻞ زﻧﺪﮔﻲ‪ ،‬ﻃﻲ ﻣﺮاﺣﻞ ﺑﻌﺪي‬
‫زﻧﺪﮔﻲ ﺗﺮﻛﻴﺐ و اﻧﺒﺎﺷﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و درﻧﺘﻴﺠﻪ ﻃﻲ زﻣﺎن ﻃﻮﻻﻧﻲ‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ ﺑﺮوز ﺗﻔﺎوتﻫﺎﻳﻲ در‬
‫ﺳﻼﻣﺘﻲ‪ ،‬ﻃﻮل ﻋﻤﺮ‪ ،‬و ﺑﻬﺰﻳﺴﺘﻲ در درون ﻳﮓ ﮔﺮوه ﺳﻨﻲ ﻣﻌﻴﻦ ﻣﻲﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺷﻜﻞ‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲﺷﺪة ﻧﻈﺮﻳﺔ "اﺛﺮ ﻣﺎﺗﻴﻮ‪ "1‬ﻣﺮﺗﻮن )‪ (1968‬در ﺣﻮزة ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﻲ ﻋﻠﻢ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻓﺮاد‬
‫________________________________________________________‬
‫‪1. Matthew Effect‬‬

‫‪76‬‬
 ‫روﻳﻜﺮد ﻓﺮاﻳﻨﺪ اﺳﺘﺮس در ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﻲ ﺳﻼﻣﺖ روان‪ :‬ﻣﻄﺎﻟﻌﺔ ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺧﺘﻲ اﺳﺘﺮس‬

‫ﺑﺮﺧﻮردار از ﻣﺰاﻳﺎ و ﻣﻮاﻫﺐ‪ ،‬در ﻃﻮل زﻣﺎن ﺑﻪ اﻣﺘﻴﺎزﻫﺎ و داﺷﺘﻪﻫﺎﻳﺸﺎن اﻓﺰوده ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ‬
‫اﻓﺮاد ﻣﺤﺮوم و ﻓﺎﻗﺪ اﻣﺘﻴﺎز‪ ،‬ﻗﺎدر ﺑﻪ ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ از اﻧﺪكداﺷﺘﻪﻫﺎي ﺧﻮد ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ و ﺑﻪ ﻃﻮر روزاﻓﺰوﻧﻲ‬
‫آﻧﭽﻪ را دارﻧﺪ ﻧﻴﺰ از دﺳﺖ ﻣﻲدﻫﻨﺪ )ﺗﻮﺋﻴﺘﺲ‪.(46 :2010 ،‬‬

‫ﺿﻌﻒﻫﺎ و ﻗﻮتﻫﺎي روﻳﻜﺮد ﻓﺮاﻳﻨﺪ اﺳﺘﺮس‬

‫ﺿﻌﻒﻫﺎ‬
‫‪ .1‬ﻳﻜﻲ از ﻣﺴﺎﺋﻠﻲ ﻛﻪ ﭘﺲ از ﮔﺴﺘﺮش و ﺳﻠﻄﺔ روﻳﻜﺮد ﻓﺮاﻳﻨﺪ اﺳﺘﺮس در ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﻲ ﺳﻼﻣﺖ‬
‫روان در دﻫﻪﻫﺎي اﺧﻴﺮ رخ داده اﺳﺖ و ﺗﻐﻴﻴﺮي اﺳﺎﺳﻲ در ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت راﺑﻄﺔ اﺳﺘﺮس و‬
‫ﺳﻼﻣﺖ روان اﻳﺠﺎد ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻮﺟﻪ روﻳﻜﺮد ﻓﺮاﻳﻨﺪ اﺳﺘﺮس ﺑﻪ اﺧﺘﻼﻻت رواﻧﻲ ﻏﻴﺮﺟﺪي ﻳﺎ‬
‫روانرﻧﺠﻮريﻫﺎي ﺧﻔﻴﻒ اﺳﺖ؛ ﺑﺪﻳﻦﻣﻌﻨﺎ ﻛﻪ ﻣﺤﻘﻘﺎن اﻳﻦ ﺣﻮزه ﺑﻴﺶازﭘﻴﺶ ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺔ اﺧﺘﻼﻻت‬
‫رواﻧﻲ ﺧﻔﻴﻒ و ﻛﻢاﻫﻤﻴﺖﺗﺮ ﭘﺮداﺧﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ ﺳﺒﺐ ﺷﺪه اﺳﺖ ﺗﺎ ﻣﻄﺎﻟﻌﺔ ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎي رواﻧﻲ ﺟﺪي‬
‫در ﺣﺎﺷﻴﻪ ﻗﺮار ﺑﮕﻴﺮد )ﺟﻮرج‪.(200 :2007 ،‬‬
‫‪ .2‬ﻋﻼوهﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻣﻄﺎﻟﻌﻪﻫﺎ درﺑﺎرة ﻋﻮاﻣﻞ ﺗﻌﺪﻳﻞﻛﻨﻨﺪه و ﻣﻴﺎﻧﺠﻲ ﻓﺮاﻳﻨﺪ اﺳﺘﺮس‪ ،‬ﻛﻪ ﻋﻤﺪﺗﺎً ﺑﺮ‬
‫ﻣﻔﺎﻫﻴﻤﻲ ﻧﻈﻴﺮ ﺣﻤﺎﻳﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و راﻫﺒﺮدﻫﺎي ﻣﻘﺎﺑﻠﻪاي ﺑﻨﺎ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬از اﺑﻌﺎد ﻛﻼن اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‬
‫ﻏﻔﻠﺖ ورزﻳﺪهاﻧﺪ؛ ﺑﺪﻳﻦﻣﻌﻨﻲ ﻛﻪ ﻫﻤﻮاره ﺣﻤﺎﻳﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﺆﻟﻔﻪاي ﻓﺮدي ﻳﺎ ﺑﻴﻦﻓﺮدي در ﻧﻈﺮ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ و ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺣﻤﺎﻳﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ در ﺳﻄﺢ ﻧﻈﺎمﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ )ﻣﺤﻼت‪ ،‬ﺷﻬﺮﻫﺎ‪،‬‬
‫ﻧﻬﺎدﻫﺎي ﻣﺪﻧﻲ و‪ (...‬ﺗﺎﻛﻨﻮن در دﺳﺘﻮر ﻛﺎر ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﺎن ﺳﻼﻣﺖ و ﭘﺰﺷﻜﻲ ﻗﺮار ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻳﻦ درﺣﺎﻟﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺳﻄﻮح ﻣﻴﺎﻧﻪ و ﻛﻼن ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺒﺎﺣﺚ ﺣﻤﺎﻳﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ را‬
‫ﺑﻴﺶازﭘﻴﺶ در ﭼﺎرﭼﻮب رﺷﺘﺔ ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﻲ ﻗﺮار دﻫﺪ و ﭘﺎﺳﺨﮕﻮي ﭘﺮﺳﺶﻫﺎي اﺳﺎﺳﻲ در‬
‫زﻣﻴﻨﺔ ﺳﺎزوﻛﺎرﻫﺎي اﺛﺮﮔﺬاري ﺷﺒﻜﻪﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﺮ ﺳﻼﻣﺘﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ (3‬ﻳﻜﻲ دﻳﮕﺮ از ﺿﻌﻒﻫﺎي روﻳﻜﺮد ﻓﺮاﻳﻨﺪ اﺳﺘﺮس در زﻣﻴﻨﺔ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﻴﺎﻧﺠﻲ آن اﺳﺖ ﻛﻪ در‬
‫ﺑﺤﺚ ﺣﻤﺎﻳﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬ﻣﻌﻤﻮﻻً درﻳﺎﻓﺖﻛﻨﻨﺪة ﺣﻤﺎﻳﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ در ﻛﺎﻧﻮن ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد و‬
‫ﺣﻤﺎﻳﺖﻛﻨﻨﺪﮔﺎن و ﻧﺤﻮة ﺗﻌﺎﻣﻞ آﻧﺎن ﺑﺎ درﻳﺎﻓﺖﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﺣﻤﺎﻳﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬ﻛﻤﺘﺮ ﻫﺪف ﺑﺮرﺳﻲ‬
‫ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬درواﻗﻊ‪ ،‬ﺳﺎزة ﺗﻌﺎﻣﻠﻲ وﻳﮋﮔﻲ ﻓﺮدي درﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ‬
‫ﻣﺎﻫﻴﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و دوﺟﺎﻧﺒﻪﺑﻮدن ﺣﻤﺎﻳﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻧﺎدﻳﺪه ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺗﺼﻮﻳﺮ ﻧﺎﻗﺼﻲ از‬
‫ﻋﻤﻠﻜﺮد آن ﺗﺮﺳﻴﻢ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﻓﻬﻢ اﺷﻜﺎل ﺣﻤﺎﻳﺖ‪ ،‬دوﺟﺎﻧﺒﻪﺑﻮدن آن‪ ،‬راﺑﻄﺔ ﺑﻴﻦ ﺟﺴﺖوﺟﻮ و‬
‫درﻳﺎﻓﺖ ﺣﻤﺎﻳﺖ‪ ،‬ﭘﺎﻳﺎﻳﻲ و ﻣﺎﻧﺪﮔﺎري آن‪ ،‬و اﻳﻨﻜﻪ آﻳﺎ درﻳﺎﻓﺖ ﺣﻤﺎﻳﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﺮاي درﻳﺎﻓﺖﻛﻨﻨﺪه‬

‫‪77‬‬
 ‫ﻣﺠﻠﺔ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﻳﺮان‪ ،‬دورة ﻫﺸﺘﻢ‪ ،‬ﺷﻤﺎرة ‪ ،1‬ﺑﻬﺎر ‪1393‬‬

‫رﺿﺎﻳﺖ و ﺧﺸﻨﻮدي ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه داﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﻳﺎ ﻧﻪ‪ ،‬زﻣﺎﻧﻲ اﻣﻜﺎنﭘﺬﻳﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ راﺑﻄﺔ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ‬
‫دﻫﻨﺪه‪ -‬ﮔﻴﺮﻧﺪة ﺣﻤﺎﻳﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﻪﻣﺜﺎﺑﺔ راﺑﻄﻪاي دوﺟﺎﻧﺒﻪ و ﺗﻌﺎﻣﻠﻲ ﺗﻮﺟﻪ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﻗﻮتﻫﺎ‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻓﺮاﻳﻨﺪ اﺳﺘﺮس دو ﺧﺪﻣﺖ ﺑﺰرگ ﺑﻪ رﺷﺘﺔ ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻳﻜﻢ‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت‬
‫ﺑﺎ ﭘﻴﻮﻧﺪزدن ﺣﻮزة ﺳﻼﻣﺖ روان ﺑﻪ زﻳﺮﺷﺎﺧﻪﻫﺎي دﻳﮕﺮ رﺷﺘﺔ ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﻲ‪ ،‬ﺳﺒﺐ اﻳﺠﺎد ادﺑﻴﺎت‬
‫ﻧﻈﺮي و ﺗﺠﺮﺑﻲ ﻏﻨﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺗﻮﺟﻪ اﻳﻦ ﺣﻮزه ﺑﻪ راﺑﻄﺔ ﻣﻴﺎن ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‬
‫ﮔﺴﺘﺮده ﺑﺎ ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻮﻟﻴﺪ اﺳﺘﺮس اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و واﻛﻨﺶ ﺑﻪ آن‪ ،‬ﭘﻴﻮﻧﺪ ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﻲ ﺳﻼﻣﺖ ﺑﺎ ﺣﻮزه‪-‬‬
‫ﻫﺎي ﺑﻮمﺷﻨﺎﺧﺘﻲ‪ ،‬ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻧﻬﺎدي‪ ،‬ﺷﻬﺮي و‪ ...‬ﺑﺮﻗﺮار ﺷﺪه اﺳﺖ )ﻣﻚﻟﺌﻮد و ﻻﻳﻮﻟﻲ‪:2007 ،‬‬
‫‪ .(279‬ازﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬روﻳﻜﺮد ﻓﺮاﻳﻨﺪ اﺳﺘﺮس ﺑﺎ اﻳﺠﺎد ﭘﻴﻮﻧﺪ ﺑﻴﻦ رﺷﺘﻪﻫﺎي روانﺷﻨﺎﺳﻲ و ﺟﺎﻣﻌﻪ‪-‬‬
‫ﺷﻨﺎﺳﻲ‪ ،‬زﻣﻴﻨﻪاي را ﺑﺮاي ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻣﻴﺎنرﺷﺘﻪاي ﻧﻈﻴﺮ روانﺷﻨﺎﺳﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﺳﺘﺮس ﻣﻬﻴﺎ ﻛﺮده‬
‫اﺳﺖ؛ ﺑﻪﮔﻮﻧﻪاي ﻛﻪ از ﺳﺎل ‪ 1985‬ﺗﺎ ﺳﺎل ‪ ،1995‬ﺳﻪﻫﺰار ﻣﻘﺎﻟﺔ ﻋﻠﻤﻲ در زﻣﻴﻨﺔ راﺑﻄﺔ ﻣﻴﺎن‬
‫اﺳﺘﺮس و ﺳﻼﻣﺖ‪ ،‬ﻓﻘﻂ در ﻣﺠﻼت ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﻲ و روانﺷﻨﺎﺳﻲ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﺑﻪ ﭼﺎپ رﺳﻴﺪه اﺳﺖ‬
‫)ﺗﻮﻳﺘﺲ‪.(53 :1995 1،‬‬
‫دوم آﻧﻜﻪ‪ ،‬اﺳﺘﻔﺎده از روﻳﻜﺮد ﻓﺮاﻳﻨﺪ اﺳﺘﺮس ﺑﺎ ﻧﮕﺎﻫﻲ ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﻧﺸﺎن داده اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫رﺷﺘﻪﻫﺎي ﻋﻠﻮم رﻓﺘﺎري و ﻋﻠﻮم ﭘﺰﺷﻜﻲ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻪﺗﻨﻬﺎﻳﻲ ﻗﺎدر ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ ﺗﻤﺎم اﺑﻌﺎد ﭘﻴﭽﻴﺪة‬
‫ﺳﻼﻣﺖ و اﺧﺘﻼل رواﻧﻲ را ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ازاﻳﻦرو‪ ،‬روﻳﻜﺮد ﻓﺮاﻳﻨﺪ اﺳﺘﺮس‪ ،‬ﺑﺎ ﻧﺸﺎندادن ﻋﻠﺖﻫﺎ‪،‬‬
‫اﺑﻌﺎد و ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﺮوز ﺑﺮﺧﻲ اﺧﺘﻼﻻت رواﻧﻲ‪ ،‬راه را ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم ﺳﻴﺎﺳﺖﮔﺬاريﻫﺎي‬
‫ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺟﻬﺖ ارﺗﻘﺎي ﺳﻄﺢ ﺳﻼﻣﺖ روان و ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻴﺰان اﺧﺘﻼﻻت رواﻧﻲ در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻫﻤﻮار ﻛﺮده‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ازﺟﻤﻠﻪ دﻻﻟﺖﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﺖﮔﺬاراﻧﺔ اﻳﻦ روﻳﻜﺮد آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ اﺷﺎره ﺑﻪ ﻧﻘﺶ ﻋﻮاﻣﻞ‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ در اﻳﺠﺎد اﺧﺘﻼﻻت رواﻧﻲ و ﻧﻴﺰ ﻧﺎﻛﺎرآﻣﺪيﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد در ﻧﻈﺎم اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪،‬‬
‫ﺳﻴﺎﺳﺖﮔﺬاريﻫﺎي ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ ﺑﺮ درﻣﺎنﻫﺎي ﻓﺮدي‪ -‬ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدﺷﺪه ازﺳﻮي ﻣﺘﺨﺼﺼﺎن ﻋﻠﻮم رﻓﺘﺎري‬
‫و ﭘﺰﺷﻜﻲ‪ -‬را ﺑﻪ ﭼﺎﻟﺶ ﻛﺸﻴﺪه و ﺑﺎ ﺑﺮﺟﺴﺘﻪﺳﺎﺧﺘﻦ ﻧﻘﺶ ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ در ﺑﺮوز اﻳﻦ‬
‫اﺧﺘﻼﻻت‪ ،‬ﺗﻮﺟﻪ ﻋﻤﻮﻣﻲ را ﺑﻪ ﻧﻘﺎﻳﺺ ﻣﻮﺟﻮد در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﻌﻄﻮف ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬اﺻﻼح‬
‫ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﻪﻣﻨﻈﻮر ﻛﺎﻫﺶ ﻓﺸﺎرﻫﺎي رواﻧﻲ ﻣﻬﻢﺗﺮﻳﻦ راﻫﻜﺎر ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدي ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﺎﻧﻲ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻃﺮاﺣﻲ ﻣﺪل ﻓﺮاﻳﻨﺪ اﺳﺘﺮس درﭘﻲ ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻴﺰان اﺧﺘﻼﻻت رواﻧﻲ در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﻮدهاﻧﺪ‪.‬‬

‫________________________________________________________‬
‫‪1.Thoits‬‬

‫‪78‬‬
 ‫روﻳﻜﺮد ﻓﺮاﻳﻨﺪ اﺳﺘﺮس در ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﻲ ﺳﻼﻣﺖ روان‪ :‬ﻣﻄﺎﻟﻌﺔ ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺧﺘﻲ اﺳﺘﺮس‬

‫ﻃﻲ ﺳﻪ دﻫﺔ ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﺎن ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ درﺑﺎب ﻓﺮاﻳﻨﺪ اﺳﺘﺮس ﻧﻘﺎب از ﭼﻬﺮة‬
‫ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﺠﻬﻮﻻت ﺑﺮدارﻧﺪ و آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﭘﻴﺸﺮﻓﺖﻫﺎي‬
‫ﭼﺸﻤﮕﻴﺮ ﻧﻈﺮي و ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ در روﻳﻜﺮد ﻓﺮاﻳﻨﺪ اﺳﺘﺮس‪ ،‬اﻟﻬﺎمﺑﺨﺶ ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي ﺑﻲﺷﻤﺎري ﺑﻮده‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺘﻴﺠﺔ اﻳﻦ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖﻫﺎي ﻧﻈﺮي و روﺷﻲ آن ﺑﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﺎن ﺳﻼﻣﺖ روان‬
‫ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ ﺗﻮﺟﻪ ﻋﻼﻗﻪﻣﻨﺪان ﺑﻪ ﻣﺸﻜﻼت ﺳﻼﻣﺖ و ﺑﻴﻤﺎري رواﻧﻲ را ﺑﻪ اﻳﻦ اﺣﺘﻤﺎل ﺟﻠﺐ ﻛﻨﻨﺪ‬
‫ﻛﻪ ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺟﺎﻳﮕﺎه و ﻣﻜﺎن اﻓﺮاد در ﺳﺎﺧﺘﺎر اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬اﻧﻮاع ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﻲ از ﻋﻮاﻣﻞ اﺳﺘﺮسزا ﻣﻤﻜﻦ‬
‫اﺳﺖ ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ ﺑﺮاي اﻓﺮاد ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﻧﻴﺰ ﻣﻮﺟﺐ ﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ‬
‫واﻛﻨﺶﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ ﺑﻪ ﺗﺠﺮﺑﻪﻫﺎي اﺳﺘﺮسزا از ﺧﻮد ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪ‪ .‬ﮔﺮﭼﻪ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺑﻪدﺳﺖآﻣﺪه در‬
‫زﻣﻴﻨﺔ ﻓﻬﻢ واﻛﻨﺶ اﻓﺮاد ﺑﻪ اﺳﺘﺮس ﺑﺴﻴﺎر ﮔﺮانﺳﻨﮓ و ﻣﻐﺘﻨﻢاﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻨﻮز ﭼﺎﻟﺶﻫﺎي ﻣﻬﻤﻲ ﭘﻴﺶ‬
‫روي آﻧﺎن ﻗﺮار دارد‪ .‬آوﻳﺴﻮن و ﺗﻮﻣﺎس )‪ (2010‬اﻳﻦ ﭼﺎﻟﺶﻫﺎ را در دو دﺳﺘﺔ ﻛﻠﻲ ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي‬
‫ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ (1 :‬ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﺎن ﺳﻼﻣﺖ روان و اﺳﺘﺮس ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﻧﻘﺸﺔ دﻗﻴﻘﻲ ﺗﺮﺳﻴﻢ ﻛﻨﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ‬
‫ﻛﺸﻒ ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻲﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ و ﭼﺮاﻳﻲ ﻗﺮارﮔﺮﻓﺘﻦ اﻓﺮاد درﻣﻌﺮض اﻧﻮاع ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن‬
‫ﻋﻮاﻣﻞ اﺳﺘﺮسزا ﻧﺎﺋﻞ ﺷﻮﻧﺪ‪ (2 .‬ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﺎن ﺑﺎﻳﺪﻛﺸﻒ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﻓﺮد در ﺑﺎﻓﺖ‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺟﺎﻣﻌﻪ‪ ،‬ﺑﺮ ﺗﺠﺮﺑﻪﻫﺎ‪ ،‬ادراكﻫﺎ و ارزﻳﺎﺑﻲﻫﺎﻳﺶ از ﺗﺠﺮﺑﻪﻫﺎي اﺳﺘﺮسزا ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﻲﮔﺬارد و‬
‫اﻳﻦ ﻋﻮاﻣﻞ ﭼﻪ ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎﻳﻲ ﺑﺮاي ﺳﻼﻣﺘﻲ ﻓﺮد ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه دارﻧﺪ )آوﻳﺴﻮن و ﺗﻮﻣﺎس‪.(261 :2010 ،‬‬

‫ﺑﺤﺚ و ﺟﻤﻊﺑﻨﺪي‬
‫روﻳﻜﺮد ﻓﺮاﻳﻨﺪ اﺳﺘﺮس ﻛﻪ ﭘﻴﺮﻟﻴﻦ )‪1978‬؛ ‪ (1981‬آﻏﺎزﻛﻨﻨﺪة آن ﻗﻠﻤﺪاد ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬از اواﻳﻞ‬
‫دﻫﺔ‪ 1980‬ﺗﺎﻛﻨﻮن ﺳﻴﻄﺮة ﺧﻮد را در ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺧﺘﻲ اﺳﺘﺮس ﺣﻔﻆ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺑﻪ‬
‫دﻧﺒﺎل ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﺳﺎزوﻛﺎرﻫﺎي ﺗﺄﺛﻴﺮﮔﺬاري ﻋﻮاﻣﻞ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﺮ ﺷﻜﻞﮔﻴﺮي‪ ،‬ﺗﺸﺪﻳﺪ و ﻧﻴﺰ ﺑﻬﺒﻮد و‬
‫درﻣﺎن ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎ و اﺧﺘﻼﻻت رواﻧﻲ اﺳﺖ و داراي اﻳﻦ ﭘﻴﺶﻓﺮض اﺻﻠﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ رﺧﺪادﻫﺎي‬
‫ﺗﻨﺶزاي زﻧﺪﮔﻲ و ﻋﻮاﻣﻞ اﺳﺘﺮسزاي ﻣﺰﻣﻦ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﻌﻤﻮل ﺗﻮﻟﻴﺪ ﭘﺮﻳﺸﺎﻧﻲ رواﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‬
‫)ﻫﻮروﻳﺘﺰ‪ .(67 :2007 ،‬روﻳﻜﺮد ﻓﺮاﻳﻨﺪ اﺳﺘﺮس ادراك ﻣﺎ را از ﺗﺄﺛﻴﺮ اﺳﺘﺮسﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﺮ‬
‫ﺳﻼﻣﺖ رواﻧﻲ و ﺟﺴﻤﺎﻧﻲ ﮔﺴﺘﺮش داده اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﺮاﻛﻪ اﻟﮕﻮﻳﻲ را ﻣﻬﻴﺎ ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ اﻣﻜﺎن درك‬
‫ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻲﻫﺎي زﻧﺪﮔﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﻋﻮاﻗﺐ ﻧﺎﺑﺮاﺑﺮيﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ را در ﺳﻼﻣﺖ اﻋﻀﺎي ﺟﺎﻣﻌﻪ‬
‫ﻓﺮاﻫﻢ ﻛﺮده و در ﺗﺤﻠﻴﻞ اﺳﺘﺮس ﻧﺎﺷﻲ از ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﻪﻛﺎر رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﻲ ﺑﻪ‬
‫واﻛﻨﺶﻫﺎي ﺗﺼﺎدﻓﻲ اﻓﺮاد ﺑﻪ اﺳﺘﺮسﻫﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻤﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬درواﻗﻊ‪ ،‬ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﺎن ﺳﻼﻣﺖ روان‬
‫ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﺎورﻧﺪ ﻛﻪ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻧﻴﺰ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي زﻳﺴﺘﻲ )اﺛﺮات وراﺛﺖ ﻳﺎ ژنﻫﺎ ﺑﺮ رﻓﺘﺎر(‬

‫‪79‬‬
 ‫ﻣﺠﻠﺔ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﻳﺮان‪ ،‬دورة ﻫﺸﺘﻢ‪ ،‬ﺷﻤﺎرة ‪ ،1‬ﺑﻬﺎر ‪1393‬‬

‫ﻗﺎدر اﺳﺖ رﻓﺘﺎرﻫﺎي اﻓﺮاد را ﺟﻬﺖ ﺑﺪﻫﺪ‪ ،‬ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺷﻜﻞ دﻫﺪ و آﻧﻬﺎ را ﻣﺤﺪود ﻛﻨﺪ‪ .‬ازاﻳﻦرو‪،‬‬
‫رﻓﺘﺎرﻫﺎي ﻧﺎﺑﻬﻨﺠﺎر و ﺧﻄﺮﻧﺎﻛﻲ ﻣﺜﻞ اﻓﺴﺮدﮔﻲ ﺷﺪﻳﺪ‪ ،‬ﺑﻴﺶازآﻧﻜﻪ ﻧﺎﺷﻲ از رﻓﺘﺎرﻫﺎي ﻏﻴﺮﻣﻨﻄﻘﻲ‬
‫اﻓﺮاد ﻧﺎﺑﻬﻨﺠﺎر ﺟﺴﻤﻲ و رواﻧﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻏﺎﻟﺒﺎً ﻣﻌﻠﻮل ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ اﺗﺼﺎل و ﭘﻴﻮﺳﺘﮕﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﻓﺮاد ﺑﻪ‬
‫ﻧﻬﺎدﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪﻫﻤﻴﻦدﻟﻴﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺎﺳﻴﮓ و ﻫﻤﻜﺎران )‪ (1386‬دﻟﻴﻞ اﺻﻠﻲ‬
‫اﺑﺘﻼي اﻓﺮاد ﺑﻪ اﺧﺘﻼﻻت و ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎي رواﻧﻲ را ﺳﺎﺧﺘﺎر اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺟﺎﻣﻌﻪ داﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ و ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ‬
‫اﺷﻐﺎل ﭘﺎﻳﮕﺎهﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﺘﻔﺎوت و اﻳﻔﺎي ﻧﻘﺶﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺳﺒﺐ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ اوﻻً‬
‫اﻓﺮاد درﻣﻌﺮض ﻋﻮاﻣﻞ اﺳﺘﺮسزاي ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ ﻗﺮار ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ )ﺗﻔﺎوت در ﻣﻴﺰان‪ ،‬ﻧﻮع‪ ،‬ﺷﺪت‪ ،‬و ﭘﺎﻳﺪاري‬
‫اﺳﺘﺮﺳﻮرﻫﺎ(‪ ،‬و ﺛﺎﻧﻴﺎً ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ ﺑﺮاي ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ و ﻣﻮاﺟﻬﻪ ﺑﺎ ﻋﻮاﻣﻞ اﺳﺘﺮسزا دﺳﺘﺮﺳﻲ داﺷﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬وﺟﻪ ﻣﻤﻴﺰ روﻳﻜﺮد ﻓﺮاﻳﻨﺪ اﺳﺘﺮس‪ ،‬ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺗﻮزﻳﻊ ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺧﺘﻲ اﻟﮕﻮﻣﻨﺪ از ﻣﺆﻟﻔﻪﻫﺎي‬
‫ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻮﻟﻴﺪ اﺳﺘﺮس اﺳﺖ‪ :‬ﺗﻨﺶزاﻫﺎ‪ ،‬ﻣﻴﺎﻧﺠﻲﻫﺎ و واﻛﻨﺶﻫﺎ‪ .‬اﻳﻦ اﻟﮕﻮﻫﺎ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﻨﺪ‬
‫ﺗﺠﺮﺑﻪﻫﺎي اﺳﺘﺮسزاي زﻧﺪﮔﻲ اﻓﺮاد و ﺷﻴﻮة ﺗﺄﺛﻴﺮﭘﺬﻳﺮي آﻧﻬﺎ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺣﺎﺻﻞ ﻧﻈﻢ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪-‬‬
‫اي ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻋﻀﻮي از آن ﻫﺴﺘﻨﺪ؛ ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﺎ دﻳﺪﮔﺎهﻫﺎي زﻳﺴﺘﻲ و روانﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻋﻮاﻣﻞ‬
‫ﻓﺮدي در ﭘﻴﺪاﻳﺶ ﻣﺸﻜﻼت رواﻧﻲ ﺗﺄﻛﻴﺪ دارﻧﺪ‪ ،‬روﻳﻜﺮد ﻓﺮاﻳﻨﺪ اﺳﺘﺮس ﻋﻮاﻣﻞ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ را ﻧﻘﻄﺔ‬
‫آﻏﺎز ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ و ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺧﻮد ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬
‫از درون ﭼﺎرﭼﻮب ﻧﻈﺮي ﻓﺮاﻳﻨﺪ اﺳﺘﺮس‪ ،‬دو ﺳﻨﺦ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎﺗﻲ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﻴﺮون آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ‬
‫ﺣﻮزة ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﻲ اﺳﺘﺮس ﺣﺎﻛﻢ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬اوﻟﻴﻦ ﺳﻨﺦ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎﺗﻲ ﺑﻪ ارزﻳﺎﺑﻲ‬
‫ﺗﻔﺎوتﻫﺎي اﻓﺮاد در ﻫﺮﻳﻚ از ﻋﻨﺎﺻﺮ روﻳﻜﺮد ﻓﺮاﻳﻨﺪ اﺳﺘﺮس )ﺗﻮﻟﻴﺪ اﺳﺘﺮس‪ ،‬ﻣﻴﺎﻧﺠﻲﻫﺎ‪ ،‬واﻛﻨﺶ ﺑﻪ‬
‫اﺳﺘﺮس(‪ ،‬ﺑﺮﺣﺴﺐ ﭘﺎﻳﮕﺎه اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﻲﭘﺮدازد ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﺪ اﺛﺮات ﺳﺎﻣﺎﻧﻪﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻧﺎﺑﺮاﺑﺮ و‬
‫ﻧﺎﻋﺎدﻻﻧﻪ را اﺛﺒﺎت و ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ دﺳﺘﻪ از ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت‪ ،‬ﺟﻤﻌﻴﺖﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ را ﺑﻪﻟﺤﺎظ اﺣﺘﻤﺎل‬
‫ﻗﺮارﮔﺮﻓﺘﻦ درﻣﻌﺮض ﻋﻮاﻣﻞ اﺳﺘﺮسزاي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﺮرﺳﻲ و اﺛﺮ وﺿﻌﻴﺖﻫﺎي ﻛﻼن ﺳﺎﺧﺘﺎري را ﺑﺮ‬
‫ﺣﺎﻻت ﻓﺮدي ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﺗﺮﻧﺮ و ﻫﻤﻜﺎراﻧﺶ )‪ (1995‬ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ‬
‫ﻋﻮاﻣﻞ اﺳﺘﺮسزاي ﻣﺰﻣﻦ و ﺣﻮادث زﻧﺪﮔﻲ را اﻓﺮادي ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻨﺰﻟﺖ ﺷﻐﻠﻲ‬
‫ﭘﺎﻳﻴﻦﺗﺮي دارﻧﺪ و اﻳﻨﻜﻪ اﻳﻦ ﺗﻔﺎوت در ﻣﻴﺰان ﻗﺮارﮔﺮﻓﺘﻦ درﻣﻌﺮض اﺳﺘﺮس در ﺑﻴﻦ ﮔﺮوهﻫﺎي‬
‫ﻛﻢﻣﻨﺰﻟﺖ و ﭘﺮﻣﻨﺰﻟﺖ ﺷﻐﻠﻲ‪ ،‬ﻗﺎدر ﺑﻪ ﺗﺒﻴﻴﻦ ﺣﺪود ‪ 33‬درﺻﺪ از ﺗﻔﺎوتﻫﺎي ﻣﺸﺎﻫﺪهﺷﺪه در ﻣﻴﺰان‬
‫اﺳﺘﺮس در ﮔﺮوهﻫﺎي ﺷﻐﻠﻲ ﻣﺨﺘﻠﻒ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮﻣﺒﻨﺎي اﻳﻦ ﻳﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ﻛﻪ‬
‫اﺳﺘﺮسزاﻫﺎي ﻧﻈﺎمﻣﻨﺪ در ﺗﻮزﻳﻊ اﻓﺴﺮدﮔﻲ در ﺟﻤﻌﻴﺖ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻧﻘﺶ ﻣﻬﻤﻲ دارﻧﺪ‪ .‬ﻣﻄﺎﻟﻌﺎﺗﻲ‬
‫ﻧﻈﻴﺮ اﻳﻦ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺴﺨﺔ ﺟﺎري ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﻲ اﺳﺘﺮس وﻓﺎدارﻧﺪ ﻛﻪ در آﻧﻬﺎ ﻣﻔﺎﻫﻴﻤﻲ از‬
‫ﻣﺪل ﻓﺮاﻳﻨﺪ اﺳﺘﺮس ﭘﻴﻮﻧﺪي ﺑﻴﻦ ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎي ﺳﺎﺧﺘﺎري ﻛﻼن ازﻳﻚﺳﻮ‪ ،‬و ﺣﺎﻻت روانﺷﻨﺎﺧﺘﻲ در‬
‫ﺳﻄﺢ ﻓﺮدي ازﺳﻮﻳﻲ دﻳﮕﺮ ﺑﺮﻗﺮار ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺳﻨﺦ دوم ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت‪ ،‬روﻳﻜﺮد ﻓﺮاﻳﻨﺪ اﺳﺘﺮس را ﺑﻪﻛﺎر‬

‫‪80‬‬
 ‫روﻳﻜﺮد ﻓﺮاﻳﻨﺪ اﺳﺘﺮس در ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﻲ ﺳﻼﻣﺖ روان‪ :‬ﻣﻄﺎﻟﻌﺔ ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺧﺘﻲ اﺳﺘﺮس‬

‫ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ دﻻﻟﺖ وﺿﻌﻴﺖﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﺮاي ﺳﻼﻣﺖ روان ﻓﺮدي را درك ﻛﻨﻨﺪ‬
‫)ﻣﻚﻟﺌﻮد و ﻟﻴﻮﻟﻲ‪ .(277 :2007 ،‬ﻧﻤﻮﻧﺔ ﺳﻨﺦ دوم را در ﻛﺎر ﭘﺮات و ﻫﻤﻜﺎران‪ (1985) 1‬ﻣﻲﺗﻮان‬
‫ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮد؛ آﻧﺎن ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺔ راﻫﺒﺮدﻫﺎي ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ اﺳﺘﺮس در ﻣﻴﺎن اﻓﺮادي ﭘﺮداﺧﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ از‬
‫ﺑﻴﻤﺎران ﻣﺒﺘﻼ ﺑﻪ آﻟﺰاﻳﻤﺮ ﻧﮕﻬﺪاري ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و ﻧﺸﺎن دادهاﻧﺪ ﻛﻪ در ﺳﺒﻚﻫﺎي ﻣﻘﺎﺑﻠﻪاي‬
‫ﻣﺮاﻗﺒﺖﻛﻨﻨﺪﮔﺎن از اﻓﺮاد ﺑﻴﻤﺎر‪ ،‬ﺣﻤﺎﻳﺖ رواﻧﻲ و داﺷﺘﻦ ﺧﺎﻧﻮادة ﮔﺴﺘﺮده‪ ،‬درﻛﻨﺎر ﺑﺮﺧﻲ‬
‫راﻫﺒﺮدﻫﺎي ﻣﻘﺎﺑﻠﺔ ﻓﺮدي دﻳﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ )ﭘﺮات و ﻫﻤﻜﺎران‪ .(27 :1985 ،‬آﻧﺸﻨﺴﻞ و ﻫﻤﻜﺎران‬
‫)‪ (1993‬از روﻳﻜﺮد ﻓﺮاﻳﻨﺪ اﺳﺘﺮس اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮدﻧﺪ ﺗﺎ ﺗﺠﺮﺑﻪﻫﺎي آندﺳﺘﻪ از اﻋﻀﺎي ﺧﺎﻧﻮاده را‬
‫ﻣﻔﻬﻮمﺳﺎزي ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ از ﺑﻴﻤﺎران ﻣﺒﺘﻼ ﺑﻪ آﻟﺰاﻳﻤﺮ در ﻣﻨﺰل ﻣﺮاﻗﺒﺖ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻫﺪف ﭼﻨﻴﻦ‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎﺗﻲ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﺸﻒ ﻛﻨﺪ ﺗﻔﺎوتﻫﺎ و ﻧﻮﺳﺎنﻫﺎي ﻧﺎﺷﻲ از ﻋﻮاﻣﻞ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﺮ‬
‫ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ ﻛﻪ اﻓﺮاد از وﺿﻌﻴﺖ ﺗﻬﺪﻳﺪﻛﻨﻨﺪة زﻧﺪﮔﻲ ادراك ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬واﻛﻨﺶﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﻬﺪﻳﺪﻫﺎ‬
‫ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ ،‬و ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي اﻳﻦ وﺿﻌﻴﺖﻫﺎي اﺳﺘﺮسزا ﺑﺮ ﺳﻼﻣﺖ روان ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﻲﮔﺬارﻧﺪ )ﺑﻪ ﻧﻘﻞ‬
‫از ﻣﻚﻟﺌﻮد و ﻻﻳﻮﻟﻲ‪.(278 :2007 ،‬‬
‫روﻳﻜﺮد ﻓﺮاﻳﻨﺪ اﺳﺘﺮس در ﭼﺎرﭼﻮب اﻳﻦ دو ﺳﻨﺦ ﻫﻤﭽﻨﺎن در ادﺑﻴﺎت ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﻲ ﺳﻼﻣﺖ‬
‫روان ﻣﻄﺮح اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﻛﻪ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان اﻳﻦ ﺣﻮزه ﺑﻪ ﻛﺎرﺑﺴﺖ اﻳﻦ روﻳﻜﺮد در‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اﺳﺘﺮس اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اداﻣﻪ ﺧﻮاﻫﻨﺪ داد؛ درﻛﻨﺎر اﻳﻨﻜﻪ ﭘﻴﻮﻧﺪ آن ﺑﺎ دﻳﮕﺮ ﺣﻮزهﻫﺎي ﺟﺎﻣﻌﻪ‪-‬‬
‫ﺷﻨﺎﺳﻲ‪ ،‬ازﻗﺒﻴﻞ ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﻲ ﻋﻮاﻃﻒ‪ ،‬ﮔﺎم ﺑﻌﺪي در اﺳﺘﻔﺎده از اﻳﻦ روﻳﻜﺮد ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬در‬
‫ارزﻳﺎﺑﻲ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﻲ اﺳﺘﺮس ﭘﻴﺸﺮﻓﺖﻫﺎي ﭼﺸﻤﮕﻴﺮي داﺷﺘﻪ و ﺑﻪ ﻧﺘﺎﻳﺞ‬
‫ﻣﻬﻤﻲ دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻴﺰﻫﺎي زﻳﺎدي درﺑﺎرة اﺳﺘﺮس و ﺗﺠﻠﻲﻫﺎي ﺑﻴﺮوﻧﻲ آن‪ ،‬ﭼﻪ ﺑﻪﻟﺤﺎظ‬
‫ﻧﻈﺮي و ﭼﻪ ﺗﺠﺮﺑﻲ‪ ،‬آﻣﻮﺧﺘﻪ و اﻛﺘﺴﺎب ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﻣﻄﻤﺌﻨﺎً ﺑﺮاي ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﺎن اﺳﺘﺮس‬
‫ﺷﻮراﻧﮕﻴﺰ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺪاﻧﻨﺪ ﻫﻨﻮز ﭼﻴﺰﻫﺎي ﺑﻴﺸﺘﺮي ﺑﺮاي داﻧﺴﺘﻦ و ﻛﺸﻒﻛﺮدن در زﻣﻴﻨﺔ‬
‫اﺳﺘﺮس ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﻨﺎﺑﻊ‬
‫ﺗﺎﺳﻴﮓ‪ ،‬ﻣﺎرك و ﻫﻤﻜﺎران )‪ (1386‬ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﻲ ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎي رواﻧﻲ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﺔ اﺣﻤﺪ ﻋﺒﺪاﻟﻠﻬﻲ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﺳﻤﺖ‪.‬‬
‫ﻗﺪﺳﻲ‪ ،‬ﻋﻠﻲ ﻣﺤﻤﺪ )‪ (1382‬ﺑﺮرﺳﻲ ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺧﺘﻲ راﺑﻄﺔ ﺑﻴﻦ ﺣﻤﺎﻳﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و اﻓﺴﺮدﮔﻲ‪ ،‬ﭘﺎﻳﺎنﻧﺎﻣﺔ‬
‫دﻛﺘﺮي ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﻲ‪ ،‬داﻧﺸﮕﺎه ﺗﺮﺑﻴﺖ ﻣﺪرس‪.‬‬

‫________________________________________________________‬
‫‪1.Pratt‬‬

‫‪81‬‬
 1393 ‫ ﺑﻬﺎر‬،1 ‫ ﺷﻤﺎرة‬،‫ دورة ﻫﺸﺘﻢ‬،‫ﻣﺠﻠﺔ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﻳﺮان‬

:‫ ﺗﻬﺮان‬،‫ ﺗﺮﺟﻤﺔ ﻏﻼﻣﺮﺿﺎ ﺧﻮيﻧﮋاد‬،‫( زﻣﻴﻨﺔ روانﺷﻨﺎﺳﻲ ﺗﻨﺪرﺳﺘﻲ‬1377) ‫ ﺟﻲ و دﻳﮕﺮان‬.‫ راﺑﺮت‬،‫ﮔﺎﭼﻞ‬

.‫آﺳﺘﺎن ﻗﺪس رﺿﻮي‬
.‫ داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان‬:‫ ﺗﻬﺮان‬،‫( ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﻲ ﭘﺰﺷﻜﻲ‬1389) ‫ اﺑﺮاﻫﻴﻢ‬،‫ﻣﺴﻌﻮدﻧﻴﺎ‬
Aneshensel, C. S & J. C. Phelan (1999) Handbook of the Sociology of
Mental Health, New York: Springer.
Avison, W.R & R.J Turner (1988) Stressful Life Events and Depressive
Symptoms: Disaggregating the Effects of Acute Stressors and Chronic
Strain, Journal of Health and Social Behavior, 29: 253-264.
Avison William R & Stephan S. Thomas (2010) Stress, In: William C.
Cockerham, The New Blackwell Companion to Medical Sociology,
Singapore: Wiley-Blackwell.
Arrington, P. (2008) Stress at Work: How do Social Workers Cope? NASW
Membership Workforce Study, Washington DC: National Association of
Social Workers.
Banks, K.H; L.P, Wood & M. Spencer, (2006) An Examination of the
African American Experience of Everyday Discrimination and Symptoms
of Psychological Distress, Community Mental Health Journal, 42 (6):
555-570.
Belle, D., (1987) Gender Differences in the Social Moderators of Stress, In:
R.C. Barnette; L. Biener, & G.K. Baruch (Eds), Gender and Stress, New
York: Free Press.
Berry, J.W., (1997) Immigration, Acculturation, and Adaptation, Applied
Psychology: An International Review, 46 (1): 5-68.
Billings, A & R. Moos (1982) Stressful Life Events and Symptoms: A
longitudinal model, Health Psychology, 1: 99 – 117.
Birditt, K.S; D.M Almeida & K.L, Fingerman (2005) Age Differences in
Exposure and Reactions to Interpersonal Tensions: A Daily Diary Study,
Psychology and Aging, 20(2): 330–340.
Bolger, N; A. DeLongis; R. C. Kessler & E. A. Schilling (1989) Effects of
Daily Stress on Negative Mood, Journal of Personality and Social
Psychology, 57: 808–818.
Butters, E.J., (2001) Understanding Adolescent Cannabis Use: A Stress
Process Model Application, A thesis submitted for the degree of
Doctorate of Sociology, University of Toronto.
Cobb, S. (1976) Social Support as a Moderator of Life Stress,
Psychosomatic Medicine, 38:300-314.
Cockerham, W.C & J.F. Ritchey (1997) Dictionary of Medical Sociology,
London: Greenwood Press.
Cockerham, William. C (2010) The New Blackwell Companion To Medical
Sociology, Singapore: Wiley-Blackwell.

82
 ‫ ﻣﻄﺎﻟﻌﺔ ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺧﺘﻲ اﺳﺘﺮس‬:‫روﻳﻜﺮد ﻓﺮاﻳﻨﺪ اﺳﺘﺮس در ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﻲ ﺳﻼﻣﺖ روان‬

Crockett, J.L; M.I., Iturbide; R. A., Torres Stone; M. McGinley; M Raffaelli

& G. Carlo, (2007) Acculturative Stress, Social Support, and Coping:
Relations to Psychological Adjustment among Mexican American
College Students, Cultural Diversity and Ethnic Minority Psychology,
13(4): 347–355.
Drentea, Patricia et al., (2006) Predictors of Improvement in Social Support,
Social Sciences & Medicine, 63. 957- 67.
Evans-Campbell, T; K. D, Lincoln & D. T, Takeuchi (2007) Race and
Mental Health: Past Debates, New Opportunities, In: W.A Avison; J.
MacLeod & B.A. Pescosolido (Eds.) Mental Health, Social Mirror, New
York: Springer: 169-189.
Folkman, S & R. Lazarus (1980) An Analysis of Coping in a Middle Aged
Community Sample, Journal of Health and Social Behavior, 21: 219-
239.
George, L.K. (1999). Life-Course Perspectives on Mental Health, In: Carol
S. Aneshensel & Jo C. Phelan (Eds.), Handbook of the sociology of
mental health, New York: Kluwer Academic/Plenum: 565-583.
George, L.K. (2007) Life Course Perspectives on Social Factors and Mental
Illness, In: W.A Avison; J. MacLeod & B.A. Pescosolido (Eds.) Mental
Health, Social Mirror, New York: Springer: 191-218.
Greenglass, Esther R. (1998) Gender Differences in Mental Health, In: H.S,
Friedman, Encyclopedia of mental health, Vol. 2, California, Academic
Press, pp 257-265.
Gersten, J.C; T.S., Langner; J.G. Eisenberg; O.S. Hogan (1974) An
Evaluation of the Etiologic Role of Stressful Life-Change in
Psychological Disorders, Journal of Health and Social Behavior, 18:
228-244.
Gore, S. (1985) Social Support and Styles of Coping with Stress, In: S.
Cohen, S. L. Syme (Eds.), Stress and Health, Orlando, FL: Academic
Press.
Hochschild, A. (1979) Emotion Work: Feeling Rules, and Social Structure,
American Journal of Sociology, 85: 551-575
Hochschild, A. (1983) The Managed Heart: Commercialization of Human
Feeling, Berkeley: University of California Press.
Horwitz, Allan. V (1999), The Sociological Study of Mental Illness: A
Critique and Synthesis of Four Perspectives, In: Carol S. Aneshensel and
Jo C. Phelan. Handbook of the Sociology of Mental Health, New York,
Kluwer Academic/Plenum Publishers, 57-78.

83
 1393 ‫ ﺑﻬﺎر‬،1 ‫ ﺷﻤﺎرة‬،‫ دورة ﻫﺸﺘﻢ‬،‫ﻣﺠﻠﺔ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﻳﺮان‬

Horwitz, Allan.V. (2006) Classical Sociological Theory, Evolutionary

Psychology, and Mental Health, In: W.A Avison; J. MacLeod & B.A.
Pescosolido (Eds.) Mental Health: Social Mirror, New York: Springer.
Horwitz, A.V. (2010). An Overview of Sociological Perspectives on the
Definitions, Causes, and Responses to Mental Health and Illness, In:
Teresa L. Scheid, & Tony N. Brown, A Handbook for the study of mental
health, NY, Cambridge University Press: 6-19.
Klerman G. L & M. M Weissman (1980) Depression among Women: Their
Nature and Causes, In: M. Guttentag, S, Salasin, & D. Belle (Eds.), The
Mental Health of Women (pp. 57-109). New York: Academic Press.
Lennon Mary C & Laura Limonic (2010). Work and Unemployment as
Stressors, In: Teresa L. Scheid, & Tony N. Brown: A Handbook for the
study of mental health, NY, Cambridge University Press: 213-225.
Link, Bruce & Jo, Phelan (1995) Social Condition as Fundamental Causes of
Disease, Journal of Health & Social Behavior, Special issue, 80-94.
MacLeod, J.D & J.K. Lively (2006) Social Psychology and Stress Research,
In: W.A Avison; J. MacLeod & B.A. Pescosolido (Eds.) Mental Health,
Social Mirror, New York: Springer.
Mattlin, J.A; E, Wethington & R.C, Kesslwer (1990) Situational
Determinants of Coping and Coping Effectiveness, Journal of Health and
Social Behavior, 31: 103-122.
Mendelson, T; M.T, Greenberg; J.K, Dariotis; L.F, Gould; B.L, Rhoades &
P.J. Leaf (2010) Feasibility and Preliminary Outcomes of a School-Based
Mindfulness Intervention for Urban Youth, Journal of Abnormal Child
Psychology, 38: 985-994.
Mirowsky, J & C. Ross (1989) Social Patterns of Distress, Annual Review of
Sociology, 12: 23-45.
Pearlin, L & C, Schooler (1978) The Structure of Coping, Journal of Health
and Social Behavior, 19: 2-21.
Pearlin, L; L, Morton; A, Liebennan; E, Menaghan & J, Mullan (1981) The
Stress Process, Journal of Health and Social Behavior, 22: 337-356.
Pearlin, Leonard I. (1989), The sociological Study of Stress, Journal of
Health and Social Behavior, 30(3): 241-256.
Pearlin, Leonard I. & Marilyn M. Skaff (1996). Stress and Life Course: A
Paradigmatic Alliance, The Gerontologist, 36: 239-247.
Pearlin, Leonard I; Carol S. Aneshensel & Allen J. LeBlanc (1997) The
Forms and Mechanisms of Stress Proliferation: The Case of AIDS
Caregivers, Journal of Health and Social Behavior, 38: 223-236.
Pearlin, Leonard I. (1999) The Stress Concept Rrevisited: Reflections on
Concepts and their Interrelationships, In: Carol S. Aneshensel and Jo C.

84
 ‫ ﻣﻄﺎﻟﻌﺔ ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺧﺘﻲ اﺳﺘﺮس‬:‫روﻳﻜﺮد ﻓﺮاﻳﻨﺪ اﺳﺘﺮس در ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﻲ ﺳﻼﻣﺖ روان‬

Phelan. Handbook of the Sociology of Mental Health, New York, Kluwer

Academic/Plenum Publishers: 395-415.
Pearlin, Leonard. I; S, Schieman; Elena M, Fazio & Stephen C, Meersman
(2005) Stress, Health, and the Life Course: Some Conceptual
Perspectives, Journal of Health and Social Behavior, 46: 205-219.
Pearlin, L; W.A, Avison & E.M. Fazio (2006) Sociology, Psychiatry, and the
Production of Knowledge about Mental Illness and Its Treatment, In:
W.A Avison; J. MacLeod & B.A. Pescosolido (Eds.) Mental Health,
Social Mirror, New York: Springer.
Pearlin, L.I. (2010) The Life Course and the Stress Process: Some
Conceptual Comparisons, Journal of Gerontology: Social Sciences, 65 B
(2), 207–215.
Pratt, C.C; V.L, Schmall & S, Wright (1985) Burden and Coping Strategies
of Caregivers to Alzheimer's Patients, Journal of Family Relations, 34:
22-33.
Reynolds, J. R. (1997) the Effects of Industrial Employment Conditions on
Job-related Distress, Journal of Health and Social Behavior, 38, pp. 105–
116
Rodin, J. (1986) Aging and Health: Effects of the sense of control, Journal
of Science, 233: 1271-76.
Rogers, Anne & David, Pilgrim (2005) A Sociology of Mental Health and
Illness, England: Open University Press.
Rosenfield, Sarah (1980). Sex Differences in Depression: Do Women always
have Higher Rates? Journal of Health & Social Behavior, Vol. 21: 33-42.
Rosenfield, Sarah & Dena, Smith (2010) Gender and Mental Health, In:
Teresa L. Scheid, & Tony N. Brown: A Handbook for the study of mental
health, NY, Cambridge University Press: 256-267.
Sachs-Ericsson, Natalie & James A, Ciarlo (2000) Gender, Social Roles, and
Mental Health: An Epidemiological Perspective, Sex Roles, 43 (9/10):
605-628.
Sarafino, Edward. P (1998) Health Psychology, New York, John Wiley &
Sons
Scheff, Thomas (1966). Being Mentally Ill: A Sociological Theory, Chicago,
Aldin.
Scheid, Teresa L & Tony, Brown (2010). A Handbook for the Study of
Mental Health: Social Contexts, Theories, and Systems, New York,
Cambridge University Press.
Seedat, Soraya et al., (2009). Cross-national Associations between Gender
and Mental Disorders in the World: Health Organization World Mental
Health Surveys, Arch Gen Psychiatry, 66 (7): 785-795.
85
 1393 ‫ ﺑﻬﺎر‬،1 ‫ ﺷﻤﺎرة‬،‫ دورة ﻫﺸﺘﻢ‬،‫ﻣﺠﻠﺔ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﻳﺮان‬

Sigmon, Sandra T; Annette L. Stanton & C.R, Snyder (1995). Gender

Differences in Coping: a Further Test of Socialization and Role
Constraint Theories, Sex Roles, 33(9/10): 565-587.
Silver E & B, Teasdale (2005) Mental Disorder and Violence: An
Examination of Stressful Life Events and Impaired Social Support, Social
Problems, 52: 62–78.
Simon, R.W. (2006) Contributions of the Sociology of Mental Health for
Understanding the Social Antecedents, Social Regulation, and Social
Distribution of Emotion, In W.A Avison; J. MacLeod & B.A.
Pescosolido (Eds.) Mental Health, Social Mirror, New York: Springer
Switzer, Galen E. et al., (1999) Issues in mental health assessment, In: Carol
S. Aneshensel and Jo C. Phelan. Handbook of the Sociology of Mental
Health, New York, Kluwer Academic/Plenum Publishers: 81-104.
Taylor, J & R.J, Turner (2002) Perceived Discrimination, Social Stress, and
Depression in the Transition to Adulthood: Racial Contrasts, Social
Psychology Quarterly, 65, 3: 213-225.
Thoits, P.A. (1995) Stress, Coping and Social Support Processes: Where are
we? What next? Journal of Health and Social Behavior, Extra Issue: 53-79.
Thoits, Peggy A. (2010). Stress and Health: Major Findings and Policy
Implications, Journal of Health & Social Behavior, 51 (S): S41-S53.
Turner, R. Gay & William R, Avison, (1992) Innovation in the Measurement
of Life Stress: Crisis Theory and the Significance of Event Resolution,
Journal of Health & Social Behavior, 33: 36-50.
Turner, R; J. Blair; B, Wheaton & D.A, Lloyd (1995) The Epidemiology of
Social Stress, American Sociological Review. 60:104-125.
Turner, R. J, & D.A, Lloyd (1999) The Stress Process and the Social
Distribution of Depression, Journal of Health and Social Behavior, 42:
310–325.
Turner, Heather A. & S, Schieman (2008) Stress Processes Across the Life
Course, New York: Elsevier.
Turner R. Jay & Robyn L, Brown (2010), Social Support and Mental Health,
In: Teresa L. Scheid, & Tony N. Brown: A Handbook for the study of
mental health, NY, Cambridge University Press: 200-212.
Wheaton, Blair (1990) Life Transition, Role Histories, and Mental Health,
American Sociological Review, 55: 209-223.
Wheaton, B & Montazer, S (2010) Stressors, Stress, and Distress, In: Teresa
L. Scheid, & Tony N. Brown (Eds.), A Handbook for the Study of Mental
Health, Cambridge: Cambridge University Press: 171-199.
Wight, Richard G; Carol S, Aneshensel; Allen J. LeBlanc & Kristin. P,
Beals (2008) Sharing an Uncertain Future: Improved Survival and Stress

86