ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗΠΑΝΕΟ.

ΘΕΙ1ΗΙΚΗΣ
ΑΠΟΘΗΚΗ

Τ0276 ~
 Ν ΙΚ Ο Α Α Ο Τ I. Β Ρ Α Χ Ν Ο Υ
Κα&ηγητον τον εν Π ειραιεϊ Γυμνασίου

ΙΣΤΟΡΙΑ
ΤΗΣ

ΩΤ ΔΙΑ ΤΗ Ν Δ'. ΤΑΗΙΝ

ΤΩΗ ΣΧΟΛΕΙΩΝ ΤΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΩΔΟΥΣ ΕΧΠ&ΙΔΕΥΣΕΩΣ
Έ γκριϋεϊσκ το δεύτερον έν τώ διαγω νισμω των διδακτικώ ν
βιβλίω ν δια την πενταετίαν 1904 —1909.

ΕΚΔΟΤΗΣ

ΙΩΑΝΝΗΣ Ν. ΣΙΜΡΗΣ
ΕΚΔΟΣΙΣ ΠΕΜΠΤΗ ·~Τ
Μ Ε Τ Α ΠΟΑΛΩΝ ΕΙΚΟΝΩΝ --
______________ιι
ΉβΕΣΙΕ ΤΠ2 ΕΠΙΤΡΟΠΕΙΑΣ ΤΟΝ ΚΡΙΤΩΝ
Ό συγγραφέας τής ιστορίας ταυ της
ήκολουθησε το Ιν χρήοει π ρόγρα μ μ α '
μεταχειρίζεται γλώ οοαν ευληπτον, κ α ­
θ α ρόν καί ρέονοαν, λίαν πρόσφορου εις
τους μαθηχας τής Δ'. χάξεως . . . .
*Η επιτροπεία α ι!ΐιέ \ ΐΐ εγχ ρίνιι το
βιβλ.ίον τούτο.

ΒιβΧ . ΕΙφ.-
— ΕΝ Α θ η ν α ι ς
81ΒΛΙ0ΠΩΛΕ110Ν8 —ΟΔΟΣ
“ΑΙ ΜΟΥΣΑ!,, ΙΩΑΝΝΟΥ Ν. ΣΙΔΕΡΗ
ΕΡΜΟΓ— 1 8
1904
 ηρωτ. 9628
’ΑριΟ. ~ Έ τ Ά&ηταις, τι) 9 Ίοντίον 1904
3<ίχ.τ. 8974

ΤΟ ΥΠΟΤΡΓΕΙΟΝ ΤΩΝ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΤΗΣ

ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΕΚΙΙΑΙΔΕΤΣΕΩΣ

Προς ιδ ν κ. Ν. Β ρ αχ νό ν
Έχοντες ύπ* δι^ει τον νόμον ,ΒΤΓ' τής 1 2 ης Ιουλίου 1890.
τό σχετικόν Βασιλικόν διάταγμα τής *8ης Όκτωδοίον ίδίον
Ετους, τάς προκηρύξεις περί διαγωνισμού διδακτικών βιβλίων
της στοιχειώδους Εκπαιδεύσεως και τήν Εκθεσιν τής οικείας
Επιτροπείας, δηλοΰμεν νμ ϊν, δτι Εγκρίνομεν τήν ύφ’ ύμών είς
τόν διαγωνισμόν ύποδληθείσαν ΙΣΤΟΡΙΑΝ ΤΗΣ ΝΕΩΤΕΡΑΣ
ΕΛΛΑΔΟΣ, δπως είσαχθμ Επί πενταετίαν άοχομένην άπο τυΰ
προσεχούς σχολικού Ετους ώς διδακτικόν βιδλίον διά τούς μα­
θητής τής Δ' τάξεως τών δημοτικών σχολείων, δημοσίων, δη­
μοσίων, δημοσυντηοήτων καί Ιδιωτικών.
Καλεΐσθε δέ. όπως ΕκτελΕόητε τά ύπό τού είρημένου Νόμου
κ λ π , υπαγορευόμενα και τάς ύπό τής έπιτοοπείας άναγραφο-
μένας παρατηρηθείς. 00* Ζ 3 ? -7
Ό νχ ονργδ ς
Σ. Σ Τ Α ΗΣ
Σ τέφ. Π α ρ ίδ η ς

Παν άνχίτνπον φέρει κ ά τω ϋ ι την ν π ο γ ρ α φ ψ τον σνγγραφέως.

χαΐ την σφ ραγίδα του έκδοτον.

(Ο # χ ι .
 Μ ΕΡΟΣ Α .

Ε IΣ Α Γ Ο Γ Η

ΕΙΣ ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑΝ ΤΗ Σ ΝΕΩΤΕΡΑΣ ΕΛΛΑΔΟΣ

§ 1. Κ ω νσ τα ντίνο ς 6 Μ έγας.

Κ θ)ν0 τα ντχνο ς ό α έ γ α ς ητο αύτόκράτωρ του 'Ρωριαϊκού

κράτους. Συγχρόνως δέ ριέ τον Κωνσταντίνον ησαν και δύο άλλοι
'Ρωριαΐοι αύτοκράτορες, ό Μ α ζ έ ντιο ς εν τη Δύσει και ό Λ νκ ίνιο ς
εν τη Α νατολή. Ό Κωνσταντ ΐνος, επειδή ήθελε νά άρζΤ) ριόνος
όλου του 'Ρωριαϊκού κράτους, έκήρυζε κατά πρώτον πόλεριον
εναντίον του Μαζεντίου, όστίς είχε την έδραν του έν 'Ρώριτ)
Έν ω έπη οχε το κατά τού Μαζεντίου, καθ’ όδόν ειδεν ημέραν
τινά εις τον ουρανόν φωτεινόν τ ι σηριεΐον, τό όποιον είχε σχηρια
σταυρού καί έφερε την επιγραφήν «έν τούτω νίκ α ». Ό Κωνσταν­
τίνος έζεπλάγη διά τό θέαρια τούτο. Οί μάντεις των έθνικών
έζηγουν τό σηριεΐον τούτο ως σηριεΐον καταστροφής* τουναντίον
δε οί Χριστιανοί, οί όποιοι εύρίσκοντο εις τόν στρατόν τού Κων­
σταντίνου, ελεγον οτι ητο σηριεΐον νίκης.
Ό Κωνσταντίνος εύρίσκετο εις ριεγάλην άριηχανίαν, ριη γνωρί-
(ων ποίαν έζηγησιν νά παραδεχθη. Ό ταν έπηλθε νύζ, είδε καθ'
ύπνον τον Χριστόν, όστίς έκράτει τόν σταυρόν καί τω έλεγε* «ριέ
τό σηριεΐον τούτο βάδιζε εις τούς άγώνας, και πάντοτε θά νικάς».
Την πρωίαν ό Κωνσταντίνος διέταζε καί κατεσκεύασαν σηριαίαν,
ή όποία έφερε τό σηριεΐον τού σταυρού ριέ τά γρά^ριατα X. Ρ·
 - 4 —

( = Χριστό;). Ή σημαία αυτή ώνοαάσθη λάβαρον χαΐ διηγειρε

|χεγαν ενθουσιασμόν εί; τού; Χριστιανούς. Προηγουμένου τού
λαβάρου 6 Κωνσταντίνο; ριέ θάρρο; βάδιζε: κατά τού Μαζεντίου.
Ό Μ αζέντίο; νικάται εζωθεν τ η ; 'Ρώριη; και φεύγων πνίγεται
ε :; τον Τίβερ:ν ποταμόν, δ δε Κωνσταντίνο; εισέρχεται θριαρι-
βευτικώ; εί; την ΊΡώριην.
Προ τού Κωνσταντίνου οί 'Ρωααΐοι αύτοκράτορε; κατεδίωζαν
σκληρότατα την νεαν θρησκείαν τού Χριστού, χιλιάδε; δέ υ,αρ-
τ ύ ρ ω ν ύπέστησαν ορικτόν θάνατον. Ό Κωνσταντίνο; φρονών ότι

Μέγας Κωνσταντίνος.

Ύ) λαμπρά αύτη νίκη κατά τού Μαξεντίου ώφείλετο εί; την βοή­
θειαν τού Χριστού, έξέδωκε διάταγμα, διά τού δποίου δ Χ ρ ι­
σ τ ια ν ισ μ ό ς άνεγνωρίζετο ώ; επίσημο; θρησκεία τού κράτου;.
Τοιουτοτρόπω; η νέα θρησκεία τού Χριστού διά τη ; προστα­
σία; και ύποστηρίζεω; τού Κωνσταντίνου εστερεώθη και ηρχισε
νά εζαπλούται, εν ω τουναντίον η σεσαθρωριένη θρησκεία των
εθνικών, η ειδωλολατρία, κατέρρεεν.
 —δ —

Ό Κωνσταντίνε: ν.χησας α ιτ ζ τχΰτχ χχί τον Λ'.χίν.εν ίαε'.νε

μόνες αΰτεχρχτωρ ’Λνχτελη: χχί Δΰσεως* δ.χ τχ μεγάλα $έ
τχΰτχ χατερθώμχτχ τευ ώνεμχσθτ, Μ ένος.
Έχε'.δη είς την 'Ρώμην εττεχρχτί'. η εί^ωλελχτρίχ χχΐ έ-εμέ-
νω; τ, τ.ίΊ'. χϋτη £·ν η&ύνχτο να χρήσιμεΰση ώ; χχθέ$εζ τεϋ
τρωτού Χρ’.στοζνεΰ χΰτεχρχτερε:. $:χ τεΰτε δ Κωνσταντίνες
εχτ-.σε νεχν τόλ'.ν ετί τεΰ βρχχοχεΰ Βεστόρευ, ιος τέ μέρες οτευ
ητε το άρχχίεν Βι/ζάντίυν, χτειχίχ των Μεγχρίων. Ττ,ν ττόλ’.ν
τχύττ,ν, ή το; εχ τεΰ όνέμχτό: τευ ώνεμάσθη ΚωνεΓταντινονπο-
λ ις , χχτέστησεν ί Κωνσταντίνες χρωτεύευσχν τεΰ χρατούς τευ.
Έχχλλώττ.σεν χύτην με λχμτεχ χνχχτερχ χχί με &.χφεεχ χλλχ
μβγαλεετρεκη είχείεμήματχ* τερ’.έοχλε ί· χχί με ισχυρά τείχη.
Ό Κωνσταντίνε; ολίγον τρέ τεΰ θχνχτευ τευ έβχττίσθη* χτέ-
θχνε ίε ττ,ν 21 Μχΐευ τεΰ 337 μ.. X. χχΐιετάφη εν τώ νχώ τών
Α γίων Αποστόλων. Ή Έχχλησίχ ^χατέταξεν χυτόν μεταξύ
τών αγίων χχί τον ώνόμαοεν {(7απ00το?.ον, δ'.ότ*. μετά τους
Άτεστόλευς χχνείς άλλες #έν βυνετελεσεν είς την £*.χ£εσ·.ν χχί
στερέωσήν τεΰ Χριστιανισμού, δσεν &Κωνσταντίνες.
Ωσαύτως μεταξύ τών άγιων χχτετχ’ εν τ, Έχχλησίχ χχί
την μητέρα τεΰ Κωνσταντίνου, την Έλινην. Κχί τών £ύε
τούτων την αντ,ρην έερτχζεμεν χχτ* ετες την 21 Μχίευ.

§ 2. Β νζ α ντ ια κ ό ν κρ άτος η Έ λ λ η ν ικ η
α ύχ ο κ ο α το ο ία.

Τό χτέρχντεν 'Ρωμχϊχόν χρχτε; ^εχίύτερεν (39δ μ. X.), &τΐ-

ρέθη Οττο Θεοδοσίου τεΰ Μεγάλου ε;ς άνχτελιχον χχί δυτιχόν. Το
άνχτελιχον χρχτες, εχεν τρωτεύευοαν ττ,ν Κθ)\’θίταντινούπο?αν
ητει το άρχαΐεν Βνζάντιον, ώνεμασθη Βυζαντιακόν κράτος*
άτετελεΐτε δέ έχ Αναφορών ουλών, τών ότοίων χυριωτέρχ χχί
έτιχρχτεστέρχ ήτε η Έλληνιχη. Όλίγεν χατ* ολίγον η 'Ελλη-
νιχη τ»υλη συνεχώνευσεν ε·.ς έαυτην τχσχ; τάς χλλχς ουλάς χα'.
τειευτετρότως το Βυζχντιαχον χρχτες εγεινε χχθχρώς Ελλη­
νικόν κοάτος* διά τεΰτε δε χχί 'Ελληνικά αι/τοκοατορία
ώνεαζζ:τε.
 - 6 -

§ 3. Ι ο υ σ τ ιν ια ν ό ς . (5*27-565 μ. X .)

Ό Ιουστινια νός ύπήρξεν εις εκ των λαμπρών αύτοκρχτόρων

του Βυζαντιακού κράτους. Διά των δύο μεγάλων στρατηγών του
Βελισσαοίου καί Ναοσή διεξήγαγε πολλούς πολέμους κχΐ έπε-
ξέτεινε τά όρια του κράτους του· έσωτερικώς δε εκυβέρνησε
λαμπρώς.
Διά του σοφού νομοδιδασκάλου Γ ρ ι6 ω ν ια ν ο ν καί άλλων
νομομαθών εκαμε συλλογήν νόμων, τούς οποίους μέχρι σήμερον

Ιουστινιανός.

μεταχειρίζονται δλχ τά πεπολίτισμένα έθνη.

Ό Ιο υσ τινια νό ς στρος ασφάλειαν του κράτους του εκτισεν
εις διάφορχ μέρη 80 περίπου φρούρια. Έκόσμησε τήν Κωνσταν­
τινούπολή μέ διάφορχ μεγαλοπρεπή οικοδομήματα και ανοικοδό­
μησε τον μεγαλοπρεπέστατου ναόν τής 'Α γ ία ς Σ ο φ ία ς. Διά τόν
νχόν τούτον έπι 6 ετη είργάζοντο 10,000 έργάτχι κχι έδαπχ-
νήθησαν 300 έκχτομμύρια δραχμών. Τόσον δε ήτο τό κάλλος
και ή μεγαλοπρέπεια τού ναού, ώστε κατά τά εγκαίνια αυτού
δ Τουστίνιανός κατελήφθη υπό θαυμασμού και ανέκραξε
«νενίκηκά σε, Σολομών.»
Ή μεταξα μέχρι τής εποχής τού Ιουστινιανού δεν ήτο γνωστή
εις τήν Ευρώπην* έθεωρεΐτο |Λάλιστα καί ως προϊόν δένδρου. Γ0
Ιουστινιανός κατώρθωσε διά δύο μ ο να χ ώ ν καί εφερεν εκ της
Κ ίν α ς εντός ράβδων έκ* καλάμου σκόρον μεταξοσκώληκας καί

Ό ναός τής Αγίας Σοφίας.

έφρόντίσε πολύ τοερί τής καλλιέργειας αύτου. Έκ Κωνσταντι­

νουπόλεως μετεδόθη βραδύτερον ή καλλιέργεια τής μετάςης καί
εις την λοιπήν Ευρώπην,

£ 4. 'Η ο ά κ λ ε ιο ς . (6 1 0 —641 μ.Χ,)

Ό Η ράκλειος ύπήρξεν εις έκ των ενδοξότερων αύτοκρατό-

ρων τοΰ Βυζαντίου. Καθ’ ήν εποχήν άνέβη εις τον θρόνον, τό κρά-
 - 8 _

το: εύρίσκετο είς μεγίστην αθλιότητα. Ή εσωτερική διοίχησι: η το

είς τελείχν παοαλυσίαν καί τά οικονοαικά εντελώ: κατεστοχα-
μένα. Έ π ί πλέον δε καί εξωτε­
ρικοί εχθροί ηπείλουν το κρά­
τος. Οί ΙΙέρσαι μάλιστα εκυ-
ρίευσαν πολλά; χώρα; κχΐ χύ­
την την Παλαιστίνην καί ά-
πηγχγον καί τόνΤ ίαιον Σταν­
οόν. Έλθόντε: δε εστοκτοπέ-
δευσχν άπέναντ·. τη: Κωνσταν­
τινουπόλεως. Ό βασιλεύς των
ΙΙερσών Χ οσοόης δ Β' ηπεί-
λε: δτι τότε αόνον θά παύση
τον πόλεμον, δτχν ό Ηράκλειος
άρνηθη τόν Χριστόν καί προ­
σκύνησή τον Ήλιον.
Ό Η ράκλειο; μ* τούς θη­
σαυρούς της Α γία ς Σοφίας κα-
τηρτισε στρατόν καί στόλον.
ΙΙρίν επέλθτ, κατά των Περσών,.
μετεβη εις τον ναόν της *Αγίας
Σοφίας με τα μαύρα πέδι>ΑΧ
τοΰ ααχητοΰ καί προσηυχηθη
ενώπιον της είκόνος τοΰ Χρί­
στου. Έ π ειτα πεζός καί ακο­
λουθούμενο: άπό δλον το πλή­
Ό Ηράκλειος. θος τη : Κωνσταντινουπόλεως
ήλθε καί έπεβιβάσθη μετά τοΰ στρατού του εις τά πλοία.
Ό Ηράκλειος ν.κησας τούς ΙΙέρσας εις διαφόρους μάχας επρο-
χώρησεν εις τό εσωτερικόν του Περσικού κράτους. Οί ΙΙέρσαι
τότε συνεμάχησαν μέ τούς Άβάρους. 8 0 ,0 0 0 Άβαροι επηλθον
κατά της Κωνσταντινουπόλεως καί επολιόρκησαν αυτήν. Ό λαός
της Κωνσταντινουπόλεως, άφ* ου ήλθε κατά πρώτον εις τόν ναόν
της Ά γ {α ς Σ οφίας καί επεκαλίσθη την Βοήθειαν της Θεοτόκου,,
έπειτα Επιτεθείς κατά των Άβχοων 'τρεύεν αύτούς εις φυγήν.
 — 9

Εις άνάμνησιν τού γεγονότος τούτου και ε ίς έκδήλωσιν εύ-

γνωμοσύνης έποιήθη δ Α κ ά θ ισ τ ο ς Ύ μ ν ο ς εις τήν ΘεοτόκονΤ^
εις την βοήθειαν τής δποίας οί Χριστιανοί άπέ διδον τήν νίκην*.
Έχε·. δε ο Ακάθιστος Ύμνος ό>ς εξής.

«Τη ίπερμάχω ατρατηγώ τά νικητήρια,

»ώς λντρωθει0α τώ ν δεινών ει/^αρι0τήρια,
;>άναγράψω 0οι, Λ πόλις 0οι/, Θεοτόκε.
» ’Λλλ ’ ώς ίχ ρ ν ΰ α τό κράτος άπρο0μάχητον,
χέκ παντοίων υ,ε κινδύνω ν έλευθέοωαον,
»ϊνα κράζω 0οι, «Χαϊρε, νύμφη άνύμφεα/τε».
Ό ύμνος ούτος ψάλλεται εις τάς Εκκλησίας τήν μεγάλην
Τεσσαρακοστήν εις τον εσπερινόν έκάστης Παρασκευής.
Και οί Πέοσαι ήναγκάσθησαν επί τέλους υπό τού Ηρακλείου-
νά συνομολογήσωσιν ειρήνην άποδώσαντες τον Τίμιον Σταυρόν
και τάς ^ώρας, τάς δποίας είχον κυριεύση. Ό Ηράκλειος έπα-
νήλθεν εις τήν Κωνσταντινούπολή νικητής και τροπαιούγος.
Έ π ε ιτα δε μετέβη εις τήν Ιίαλα-.στίνην (628) και άνύψωσεν εις
τόν ναόν τής Ιερουσαλήμ τόν Τίμιον Σταυρόν τήν 14 Σεπτεμ­
βρίου. Τήν ημέραν ταύτην εορτάζει κ α τ’ έτος ή Εκκλησία ημών»

§ 5. Β α σ ίλ ε ιο ς Β' 6 Β ο ν λ γ α ρ ο κ τ ό ν ο ς .
(976 - 1025 μ. X.)
Καί δ Βασίλειος δ Β' ή το εις εκ των έξοχων αύτοκρατόρων
τού Βυζαντίακού κράτους. "Οταν άνέβη εις τον θρόνον, ήτο εικο­
σαετή,. Κατά πρώτον έπολέμησεν εναντίον τού έπαναστατήσαντος
στρατηγού Βάρδα τού Σκληρού και μετά τριετή άγώνα κατέ-
βαλεν αυτόν κατόπιν δέ εστοεψε τά όπλα κατά τών Βουλγάρων.
Ή Βουλγαρία ειχεν ύποταχθή και προσαρτηθή εις τό Βυζαν-
τιακόν κράτος υπό τού αύτοκράτορος Ίωάννον τού Τ0ιμι0κή*
τον δποιον δ Βασίλειος διεδέχθη εις τόν θρόνον. Οί Βούλγαροι
όμως ωφελούμενοι έκ τών εσωτερικών ερίδων καί στάσεων τών-
Βυζαντινών έπανεστάτησαν και άναγορεύσαντες βασιλέα τον τολ­
μηρόν Βοεβόδαν Σ α μ ο υ ή λ ύπέταςαν τήν Μακεδονίαν, τήν Α λ ­
βανίαν, τήν Ήπειρον, τήν θετσ α λία ν καί τήν κυρίως Ελλάδα*
 - 10

Ό Βασίλειο;, ά φ ’ού άπηλλάγη άπό τον Βάρναν τον Σκληρόν,

εστρεψεν, ώ; ειπομεν, τά όπλα. κατά των Βουλγάρων. Μετά
μακρόν δέ καί αιματηρόν πόλεμον ύπέ-
ταςε την Βουλγαρίαν καί κατεστησεν
αύτήν επαρχίαν τού Βυζαντιχκού κρά­
τους. Τοσαύτχ δε κακά έπροςένησεν δ
Βασίλειο; εί; τού; Βουλγάρου;, ώστε
εί; το άκουσμα χύτου οί Βούλγαρο·,
ετρεμον. ΌΟεν καί Βονλγαροκτόνος
έπωνομάσθη.
Ό Βασίλειο;, άμα επεράτωσε τον
πόλεχον κατά των Βουλνάοων, ήλθεν
Βχτ:).«·ος δ Βουλγχροχτόνος τ ά ; Αθήνας. Ά ναβά: δε εις την
Άκρόπολιν εισήλθεν εις τόν Π α ρ θ ενώ να , δ δποΐο; είχε μ ετα-
βληθή εί; ναόν τη ; Θεοτόκου, και προτεοερεν ευχαριστήρια εΐ; την
Θεοτόκον έκόσμησε δέ τον ναόν αύτή; με λαμπρά αναθήματα.
Έ π ι Βασιλείου τού Β' το Βυζάντιακόν κράτος είχε την μεγα-
λεΐτέραν έκτασ·ν και εύρίσκετο εί; την ύψίστην ακμήν.
Μετά τον θκνατρν τού Βασιλείου ήρχισεν ολίγον κ α τ ’ ολίγον
νά βαίντ, ττρο; τήν παρακμήν.

§ 6. Κ ω ν σ τα ν τίν ο ς Π α λ α ιο λ ό γ ο ς.
Πολιορκία και άλωσις τής Κωνσταντινουπόλεως υπό
των Τούρκων (1453 μ. X.)

Οί Τούρκοι εινε φυλή βάρβαρο;, καταγόμενη από τά ενδότερα

τής Α σίας. Όνομάζονται δέ Ό θ ω μ α νο ί έκ τού Ό θ ω μ ά ν ,
τού πρώτου σουλτάνου αύτών. Ό Όθωμάν είχε τον θρόνον του
εί; τήν Προύσαν τή ; Βιθυνία; εν *Ασία.
Τον Όθωμάν διεδέχθη δ Ό ρ χ ά ν , όστι; κατεκτησε τήν θρ α -
κικήν Χερσόνησον καί έτροχώρησεν εί; τό εσωτερικόν τής Θράκη;.
Ό Όρχάν ίδρυσε καί τό τάγμ α των γενιτσάρων, τοερί τού
δποίου θά είπωμεν κατωτέρω.
Ό Μουράτ δ Α' έκυρίευσε τήν Άδριανούπολιν καί κατέ-
στησεν αυτήν πρωτεύουσαν τού Τουρκικού κράτου;. Τοιουτοτρό­
πως ή άλλοτε μεγίστη^κκιΐίσχυροτάτη αυτοκρατορία τού Βυζαν­
τίου περιωαίσθη ήδη εις την
Κο.>νστχντινούπολιν καί εις
·4λίγα αέρη της Θράκης.
Τω 1451 άνέβη εις τον
τουρκικόν θρόνον 6 Μωά-αχεθ
6 Β '. Ούτος ήτο δραστή­
ριος, ριεγαλεπήβολος καί
εις άκρον φιλόδοξος. - Ό
Μωάιχεθ διενοήθη νά κυ­
ριεύση την Κωνσταντίνου-
τοολιν καί νά καταστή.ση
αυτήν πρωτεύουσαν του
Τουρκικού κράτους.
Κ α τ’; εκείνην τήν εποχήν
αύτοκράτωρ τού Βυζαντίου
ήτο 6 Κ ω νσ'τα ντχνος δ
Π αλαιολόγος*, γενναίος,'
φιλόπατρις καί αεγαλό-
■ψυχος. “Ό ■Κωνσταντίνος
Κωνσταντίνος δ ΙΙαλαιολόγος
εβλεπε τον κίνδυνον, ^ 6
οποίος πανταχόθεν ήπείλει τό κράτος του* εβλεπε προσέτι και
τήν άθλίαν κατάστασιν τού κράτους του και προσεπάθει όσον ήύύ-
νατο ν ’ άποφύγη πάσαν ρήξιν προς τούς Τούρκους* ήτο 0|χως άπο-
φασισαένος νά ριή ύποταχθή εις αυτούς, ά λ λ ’ έν ανάγκη ν ’ άπο-
θάνη [χαχόρ,ενος υπέρ πίστεως καί πατρίδος.
Ό Μωά|χεθ, ά φ ’ ού ήτοιριάσθη, έπήλθε κατά τής Κωνσταντι­
νουπόλεως τον Απρίλιον τού 1453 |χέ 200 χιλ. στρατόν και
αέ 400 πλοία και ήρχισε νά πολιορκή αυτήν κατά ζηράν καί
κατά θάλασσαν. Α πέναντι των κολοσσιαίων τούτων δυνάμεων
τού Μωάιχεθ ό Κωνσταντίνος δεν είχε νά παρατάζη παρά [χόνον
6000 Έ λληνας καί 3000 [χισθοφόρους και τούτους όχι ειλικρινείς.
Ή πολιορκία διήρκεσεν επτά εβδομάδας. Ό Μωάαεθ προσεπά-
θει αέ παντοίας πολιορκητικά^ ρ,ηχανάς νά κυριεύση τήν πόλιν.
Τά πυροβόλα αυτού άδιακόπως εβαλλον κατά των τειχών τής πό-
 _ 12 -

λεως, ποοςενούντα μεγάλας βλάβας* ά λ λ ’ οί πολιορκούμενοι τα ­

χέως έπιδιώρθωνον τά καταπίπτοντα τείχη καί άπέκρουον πάσας
τάς προσβολάς των εχθρών. Ένεθαρρύνοντο δέ υπό του γενναίου
αύτοκράτορος Κωνσταντίνου, ο όποιος έτρεχεν εις όλα τά μέρη,
δίδων τδ παράδειγμα τής γενναία; άντιστάσεως.
Ό Μωάμεθ, στενοχωοούμενος διά την παρατασιν τή : πολιορ-
κία;, έπροτεινεν εις τον Κωνσταντίνον νά παραδώστρ την πόλιν
καί νά άπέλθτ, μέ τού; θησαυρού; του καί με τούς μεγιστάνας ανε­
νόχλητο: εις την Πελοπόννησον, τήςόποίας την ηγεμονίαν παρεχώ-
ρει ε’.ς αυτόν καί τω ύπέσχετο νά διάγωσιν εις τό έςής ειοηνικώς
μεταΕύ των. Ό μεγαλόφρων όμως Κωνσταντίνος, άν καί δεν είχε
καμμίαν ελπίδα σωτηρίας, άπέρριψε μέ άγανάκτησιν την πρότασιν
τού Σουλτάνου ειπών «αέ άλλοπίστους 5έν συνθηκολογώ».
Ό Μωάαεθ ώργίσθη εκ της υπερήφανου άπαντησεως τού
Κωνσταντίνου. Άπεφάσισε λοιπόν νά κάμη γενικήν έφοδον κατά
της πόλεω: καί από Εηρά: καί άπό θαλάσσης. Διά νά κ α τα -
στήση δέ τούς στρατιώτας του προθυμοτέρους, ύπεσχέθη εις αυ­
τούς νά τούς άφήση νά λεηλατήσωσιν επί τρεις ημέρας την πόλιν.
Χαρά λοιπόν καί άγαλλίασις κατέλαβε τον τουρκικόν στρατόν,
όστις άνυπομόνως περιέμενε την στιγμήν της γενικής εφόδου.
Ό Κωνσταντίνος έμαθε την μελετωμένην γενικήν έφοδον τών··
Τούρκων. Την προτεραίαν της άπα ισία: εκείνη: ημέρα: ποοσεκα-
λεσε τού; στρατηγούς καί τούς προκρίτους καί ένεψύχωσεν αυ­
τούς διά λόγων, καί του: προέτρεψε νά άντισταθώσι μέχρι: εσχά­
των* <ίεις ^εχοάς σας, εχπεν, έαπιστεύου,αχ τό τεταπεχνω-
ιιένον σκήπτρόν ηου καχ την ένδοξον ταύτη ν βασίλχσσαν
τώ ν πόλεων, την πό?αν τού Μεγάλου Κ ωνσταντίνου,
τίτις εχνε ή έλπις και Λ χαρά πάνταίν τώ ν Ε λ λ ή νω ν».
Οί παρεστώτες άνεβόησάν όλοι συγκεκινημένοι* «άς άποθά-
νωμεν ΐ/πέρ πίστευες καχ πατοίδος».
Μετά τα ύτα ό αύτοκράτωρ έπορεύθη εις τόν ναόν της Α γ ία ς
Σ οφίας· έκοινώνησε τών Ά χραντων Μ υστηρίων έπειτα μετέβη
εις τά άνάκτορα διά νά τά ιδη διά τελευταίαν φοράν. Έ κεϊ
έστάθη ολίγον καί χύνων θερμά δάκρυα έζήτησε συγχώρησιν άπό
τούς θιράποντας. Έ π ειτα δέ διηυθύνθη πάλιν εις τά τείχη.
/
 13 -

"Α λ ω ό ις της· Κ ω ν σ τ α ν τ ιν ο υ π ό λ ε ω ς.
Ή το εσπέρα τη : 28 Μχίου. *Απλετ ος φωτοχυσία υπήρχε καθ’
δλον το τουρκικόν στρατόπεδον* χαρά δε καί άγαλλίασις έπε-
κρατει εν αύτώ. Φοβερά βοή άντήχει. Δερβίση: περιέτρεχε το
•στρατόπεδον καί έκήρυττεν ότι, όσοι θά φονερθώσιν εις την κατά
της πόλεως έφοδον, ούτοι δλόσωμοι θά γευματίσωσιν εις τον
Παράδεισον δμου μέ τον Προφήτην* δσοι δε θά έπιζήσωσιν, ούτοι
θά γείνωσι πλουσιώτατοι.
Τουναντίον εντός της σκοτεινής πόλεως έβασίλευεν η κατήφεια
και η θλΐψις και δεν ήκούετο άλλο τ ι είμ.ή δ κλαυθμηρό: ήχος
«Κύριε έλέηΦ ον». Περί το μεσονύκτιον έσβέσθησαν τά πυρά
καί δ θόρυβος κχτέπαυσε’βαθεΐα δέ σιγή έπ εκρά τη σε καί οί άνδρες
άνεπαύθησαν επ ’ ολίγον.
• Μόνον οί θύλακες
· εαειναν
^ ά.νουπνοι.
«ι Ό
δέ γενναίος καί συμπαθή: Κωνσταντίνος έτρεχεν άσσο έπάλςεως
εις έπαλςιν καί έπεθεώρει τά τείχη καί τούς πύργους.
Την 2αν ώραν μετά τό μεσονύκτιον (έςημέρωνεν η 29 Μαίου,
ήμερα Τρίτη) άπαν τό τουρκικόν στρατόπεδον ευρίσκετο επί πο-
δός* κρότος δέ πυροβόλου εδωκε τό σύνθημα τής γενικής εφόδου.
Ή έφοδος ήρχισε λυσσώδης. Ό τεράστιος κρότος των κεράτων,
των σαλπίγγων καί των τυμπάνων, άναμεμιγμένος μέ τούς
άγριους άλαλαγμούς των βαρβάρων καί μέ τήν άδιάκοπον εκπυρ­
σοκρότησα των πυροβόλων, συνεκλόνιζε τον αέρα καί έσειε τό
έδαφος. Οί βάρβαροι μετά μανίας έφώρμων κατά των τειχών
καί προσεπάθουν μέ κλίμακας νά άναβώσιν. Οί Έλληνες όμως
μετά καρτερίας καί παραδειγματικής γενναιότητος άπέκρουον
τούς έφορμώντας καί κατεκρήμνιζον αυτούς άπό των τειχών.
Τρεις μεγάλαι έφοδοι έγειναν υπό τών Τούρκων κ α τ ’ εκείνην
τήν νύκτα, άλλά καί αί τρεις άπέτυχον. Οί κώδωνες τών εκκλη­
σιών εντός τής πόλεως ήχουν, αντηχούν δέ αί πρός τόν Θεόν
δεήσεις τών γυναικών καί παίδων.
Αίφνης όμως περί τά έξημερώματα άπροσδόκητον περιστατικόν
είσήγαγε τούς βαρβάρους εις τήν πόλιν. Οί Τούρκοι άνεκάλυψαν
μ,'.κράν τινα καί άφανή πύλην αφύλακτον. Διά ταύτη; είσήλθον
κ α τ ’ άρχάς ολίγοι, έπειτα πολλοί. Ή φωνή «ο ί Τ ούρκο* ε ις
 14 -

τ η ν πάλιν !» διέσπειρε τόν τρόμον εις εκείνου;, οίτινες εως τότε

άντεϊχον, εν ώ συγ^ρόνω; άλλοι χνέβαινον διά κλιμάκων. Φοβερά
ύπηρ;ι τότε ή θέσις των Ελλήνων, σί όποιοι παντχχόθεν πο:σ-
βχλλόαενοι εμχχοντο ήρωίκώς καί επιπτον. Ό Κωνσταντίνος
κατ* άρχάς τ,γνόει τήν εισβολήν των Τούρκων αίφνης {ολέπει τον
εαυτόν του περικυκλωμένον. Τότε όίπτεται έφιππος εις το πυ-
κνότερον μέρος των έχΟρόον καί αγωνίζεται ώς ήρως μέ τούς
ύπασπιστας του. ΙΙαντε; οί ύπασπισταί του φονεύονται* μόνος ό
αύτοκρχτωρ έμεινεν άτρωτος. Καθ’ ήν δίχως στιγμήν έφώναζε
«δέν ύπάρχει κάνεις· Χριστιανός νά λάάιι τήν κεφαλήν
μ ο υ» , τραυματίζεται ταύτοχρόνως εις το μέτωπον καί εις τ*
νώτα καί πίπτει νεκρός εν μεσω άπειρων άλλων νεκρών.
Πλήθος πολύ χχτέουγεν εις τόν ναόν τή; Αγίας· Σοφίας,
ελπίζον να εύρη εκεί τήν σωτηρίαν του. Οί Τούρκοι όμως θρχύ-
σαντες τάς πύλχς τού ναού εισήλθον καί άλλους μεν έσφαζαν,
άλλους δέ έπώλησχν κατόπιν ώς άνδρζποδα.
Ο: άγριοι Τούρκοι δ-.χσκοοπισθέντεο άνα την πόλιν επί τοεΐς
ημέρας εσφαζον καί έλεηλατουν και μυρία άλλα ανοσιουργήματα
διέπρχττον. Τό αίμα των Χριστιανών πσταμηδόν ερρεεν εις τάς
όδούς. Καθ’ ολην την πόλιν άντήχουν γοεραί φωναί των συλλαμ-
βανομένων και σφαζομίνων καί τό θέαμα έν γίνει ήτο φρικώδες.
Ό Σουλτάνος είσηλΟεν εις την πόλιν ακολουθούμενος υπό των
στρατηγών του καί πλείστων Οπλοφόρων, διηυθύνθη δέ εις τόν
ναόν τη; Αγίας Σοφίας, οπού Τούρκος ίερεύ; προσηυχύθη. Ή
Ά γ ια Σοφία μετεβλήθη εις τζαμί ον. Κατόπιν ό Μωάμεθ διέταζε
καί άνευριθη ό νεκρός τού αύτοκρκτορος, δστις ανεγνωρίσθη έν
μέσω σωρού πτωμάτων έκ τών ερυθρών άετοφόρων πέδιλων. Ή.
κεφαλή τού Κωνσταντίνου άπεκόπη καί προσηλώθη επί κίονος,
το δε σώμα του εδόθη εις τούς Χριστιανούς πρός ταφήν.
θύσω λοιπόν κατέπεσεν ή Ε λ λ η ν ικ ή αυτοκρατορία, ή
όποια επί πολλούς αιώνας υπεράσπισε την Ευρώπην κατά τών
διαφόρων βαρβαρών καί διέσωσε τόν πολιτισμόν, έν ω η Ευρώπη
τότε ενρίσκετο εις τό σκότος της άμαθείας. Οί Έλληνες όμως
καί μετά την πτώσιν της Κωνσταντινουπόλεως εύηργέτησαν την
Ευρώπην, διότι πολλοί λόγιοι μη ύποφέροντες τόν τουρκικόν
ζυγόν μετέβησαν εις την Ιτα λία ν καί μετέδωκαν τά Ελληνικά
γράμματα καί την Ελληνικήν φιλοσοφίαν, διά τών όποιων οί
λαοί τής Εύρώπης ολίγον κατ ’ ολίγον έζήλθον έκ τού σκότους
τής άμαθείας, εις τό όποιον έως τότε ευρίσκοντο.
 Μ ΕΡΟΣ Β

ΙΣΤΟΡΙΑ

ΤΗΣ ΝΕΩΤΕΡΑΣ ΕΛΛΑΔΟΣ

§ 7. Ο ί " Ε λ λ η ν ε ς υ π ό τ η ν Τ ο ν ο κ ι κ ή ν κ ν ο ι α ο χ ί α ν .

’Αφ' ου οί Τούρκο*, έκυρίευσαν την Κωνσταντινούπολή, ολίγον

κα τ’ ολίγον επειτα ύπέταζαν και πάσαν την κυρίως Ελλάδα
και τοιουτοτρόπως η Έλληνικη φυλή ύπεδουλώθη εις τούς Τούρ­
κους. ΊΙρχισε λοιπόν η φοβερά των Ελλήνων σκλαβιά.
Ά πασα η χώρα περιηλθεν είς την κυριότητα του κατακτητού.
Τά ωραιότερα και εύφορώτερχ εκ των κτημάτων, τά όποια
εκειντο εις τά πεδινά μέρη, διεμοίρχσεν ό Μωάμεθ είς ανώτερους
άςιωμχτικούς και είς διακεκριμένους Τούρκους. Ά λ λ α πχρεγώρη-
σεν είς τά τζαμια καί τά τοιαύτχ κτήματα έλέγοντο Βακού­
φ ια. Μόνον τά ορεινά μέρη άφέθησχν εις τούς Χριστιανούς ύπο
τον όρον νά τά κχλλιεργώσι και νά πληρώνωσιν ώς φόρον το
πέμπτον των εισοδημάτων.
Άπαντες οί Έλληνες άπο του δέκατου έτους της ηλικίας των
ύπεβληθησαν είς κεφαλικον φόρον, το λεγόμενον χαράτσΑον.
Διά το€» φόρου τούτου έςηγόρχζον την ζωήν των* έκαστος δηλ.
έπληρωνεν είς τον Τούρκον είσπρακτορα και έλάμβανεν άπόδει-
ξιν, είς την όποιαν έσημειούτο ότι είχε τό δικαίωμα νά φέρτρ επί
των ώμων του την κεφαλήν του επί εν έτος.
Πολύ φοβερώτερος όμως η το 6 φόρος τού αίματος, ό όποιος
κοινώς έλέγετο παιδομάζωμα. Ό φόρος ούτος έπεβληθη ύπο τού
 16 -

Σουλτάνου Ό ρ χάν (1 3 2 6 ), καθώς εί'δοικεν. Κ α τ’ έτος άπε-

σπώντο άπό τάς άγκάλας των μητέρων των χιλιάδες ρ.ικοών
άλληνοπαίδων, τά όποια έξισλαριίζοντο, εκλείοντο εις τούς
στρατώνας καί έξησκούντο διαρκώς εις τά στρατιωτικά. Τά π α ι-
δία τα ύτα ελησριόνουν και γονείς και συγγενείς και πατρίδα καί
θρησκείαν. Έ ζω ν αόνον διά τον Σουλτάνον, τον οποίον έθεώοουν
ώς πατέρα των* άπετέλουν δε τά φοβερά τά γμ ατα των Γενχ-
τ^άρο^ν. Υ πολογίζετα ι ότι αέχρι του 1826 ήοπάγησαν και
έζισλαικίσθησαν πλέον των 500 χιλ. έλληνοπαίδων.
Τά δεινά, τά όποια ύφίσταντο οί Έλληνες άπό της πρώτης
στιγμής της ύποδουλώσεως, ήσαν απερίγραπτα. Ή ζωή, η τ-ιαη,
και η περιουσία των Ε λλήνων ήσαν εις τήν διάθεσιν τού τ υ ­
χόντος Τούρκου. Τίποτε δεν έπροστάτευεν αυτούς. Δεν έπετρέ-
πετο εις αυτούς νά φορώσι πολυτελή ενδύματα, ούτε νά ίππεύω -
σΐν ίππον, άλλά ριόνον όνον. Όσάκις δέ συνήντων καθ’ οδόν
Τούρκον τίνα , ήσαν υποχρεωμένοι νά καταβαίνωσιν εκ τού ζώου
και νά προσκυνώσιν αυτόν. Δικαιοσύνην δεν εύρισκον εις τά
τουρκικά δικαστήρια* το παν έζηρτάτο άπο τον Τούρκον κ α δ η ν
{δικαστήν), ό όποιος εδίκαζεν, όπως ήθελεν.

Θοη0κει/τνκά και πολιτικά προνόιιια τώ ν Ε λλήνων.

Με όλα όαως τά δεινά, τά όποια ύφίσταντο οί Έ λληνες άπο

τούς άγριους κατακτητάς, ελαβον ευτυχώς καί προνόμιά τινα
παρά τού Μωάμεθ, τά όποια πολύ ωφέλησαν αυτούς καί ολίγον
κ α τ ’ ολίγον παρεσκεύασαν τήν άπελευθέρωσίν των.
Καί πρώτον ό Μωάριεθ, άν καί ριετέβαλε τήν Α γ ία ν Σοφίαν
και πολλάς άλλας λααπράς εκκλησίας των Χριστιανών εις τζ α -
|Λΐα, εν τούτοις έπέτρεψεν εις τούς Έ λληνας νά τελώσιν έλευθέρως
τά θρησκευτικά των καθήκοντα* Άνεβίβασεν επί τού πατριαρχικού
θρόνου τον Γεώργιον Σχολάριον, όστίς έπωνοριάσθη Γεννάδιος,
καί άνεγνώρισεν αυτόν ώς πολιτικόν καί θρησκευτικόν αρχηγόν
τών Ε λλήνων (εθνάρχην). Έδωκεν εις αυτόν καί εις τούς δια­
δόχους αυτού απόλυτον εξουσίαν επί τών εκκλησιών, επί τών {κο­
λαστηρίων και επί τού λοιπού κλήρου* τφ εδωκε προσέτι τό δι-
 — 17 —

καίω μα νά δικάζη διά των κατά τόπους επισκόπων και άλλων

κληρικών πάσας τάς μεταξύ των Χριστιανών διαφοράς.
Οί Τούρκοι δ ι’ εν μόνον πράγμα ένδιεφέροντο κυρίως, διά τούς
φόρους* διά την διοίκησιν δέν εδιδον πολλην προσοχήν. Διά
τούτο ό Μωάμεθ έχορηγησεν αυτοδιοίκησήν τινα είς τούς "Ελ-
ληνας και μάλιστα εις τούς κατοικουντας τά ορεινά μέρη. Έ κ α ­
στον χωοίον και έκαστη κωμόπολις άπετελει αυτόνομον κοινότητα,
η όποια ειχεν ίδιους άρχοντας "Ελληνας. Εις πάν χωρίον προί'-
σταντο οί δημογέροντες καί είς πάσαν κωμόπολιν οί προεΟτοί·
Οί δημογέροντες καί οί προεστοί έφρόντιζον διά την είσπραξιν
των κοινοτικών φόρων, έπροστάτευον τούς κατοίκους από τάς
καταχρήσεις τών Τούρκων υπάλληλων, καί έν γένει έφρόντιζον
δ ι ’ δλας τάς υποθέσεις της κοινότητος.
Έκτος τούτων, επειδή οί Τούρκοι ησαν νωθροί καί ήσθάνοντο
φυσικήν απέχθειαν πρός την παιδείαν, οί δέ Έ λληνες όχι μόνον
ησαν εκ φύσεως νοήμονες καί έπιδέςιοι είς πάσαν εργασίαν, άλλά
καί πολλοί εξ αυτών μετέβαινον είς την Ευρώπην καί έσπούδαζον
διαφόρους έπιστημας, διά τούτο οί Τούρκοι μετεχειρίζοντο είς
διαφόρους θέσεις πεπαιδευμένους "Ελληνας. Πολλοί έκ τών Ε λ ­
λήνων άνηλΟον είς τά ύψιστα αξιώ ματα, εγειναν διερμηνείς,
γραμματείς, Λγεμόνες, καί ώς τοιούτο: πολύ ωφέλησαν τόν
Ε λληνισμόν.
§ 8. Κ 2 .έ 6 τ α ι κ α ί ά ο μ α τ ω λ ο ί .

Κατά τούς χρόνους της τουρκοκρατίας πολλοί εκ τών Ε λλ ή ­

νων, επειδή δεν ύπέφερον τόν ζυγόν της δουλείας, κατε'φευγον
είς τά όρη καί εζων ελεύθεροι. Ό "Ολυμπος, τό Πηλιον, τά
^Αγράφα, η Οίτη έδέχθησαν τούς φιλελευθέρους καί ανδρείους
εκείνους "Ελληνας. Τάς κατοικίας των ειχον είς μέρη απρόσιτα
καί άβατα, είς τάς ράχεις δηλ. είς τούς βράχους καί είς τά
σπήλαια* ώνοαάζοντο δέ αί κατοικίαι των λη υ,έο ΐα .
Ούτοι ησαν οί περιώνυμοι κ λ έ φ τ α ί, οί όποιοι δέν έννόουν κ α τ’
ούδένα τρόπον νά άναγνωρίσωσι την τουρκικήν κυριαρχίαν. Τό
όνομα κλέφτης δέν είχε κακήν σημασίαν. Έσημαινε τόν άνδρεΐον
Ν. ΒΡΑΧΝΟΥ ΙΣΤΟΡΙΑ ΝΕΩΤ. ΕΛΛΑΔΟΣ 2
 - 18

καί μισότουρκον Έ λληνα, ό όποιος ένεκα του μίσους προς τούς

Τούρκους άφινε καί οικίαν και γονείς καί συγγενείς καί ετρεγεν
ε!ς τα δρη.
Ή τουρκική κυβέρνησις πολλάκις έπεχείρησε μέ διάφορα μέσα
να ύποτάξν} τα δυσυποτακτα καί πτωχά ταΰτα τέκνα της φυσεως,
ά λ λ ’ έστάθη αδύνατον. Ένεκα τούτου ήναγκάσθη νά συνθ/.κολο-

Άρματωλοί κ?ί χλέφται.

γηση μέ αυτούς καί άπετέλεσεν έξ αυτών τάγματα ένοπλα, εις τά
όποια ανέθεσε την φύλαξιν τής χώρας καί την τηρησιν της δημο­
σίας τάξεως. Τά τάγματα ταύτα ώνομάσθησαν άοματωλνκά'
τάνΐΐατα, καί οί άποτελούντες αυτά ώνομάζοντο άοειατωλοί·
Ό αρχηγός του άρματωλικού τάγματος ώνομάζετο κατίετανος'
οί άνδρες του τάγματός του ώνομάζοντο παλληκάρια, ό δέ πρώ­
τος κατά την ανδρείαν μετά τόν αρχηγόν ώνομάζετο πρώτο--
παλλήκαρον. Τό πρωτοπαλληκαρον ητο ύπαρχηγος η ύπασπι
στης του αρχηγού.
Περιώνυμοι άρματωλοί υπήρξαν ό ΜποΊ/Κονβάλας, ό Βλα-
χάβας, ό Νϊκος Τ ιάρας, ό ΚατΡαντώνης καί άλλοι πολλοί.
Οί άρματωλοί ύπετάσσοντο είς τούς Τούρκους π α σ τά δ ες, παρά
τών όποιων έλάμβανον διαταγάς. Πολλάκες όμως οί πασσάδες.
έφθόνουν τούς άρματωλούς καί διά τούτο μέ -πάντα τρόπον έπε-
δίωκον την καταστροφήν αύτών. Τότε οί άρματωλοί έγίνοντο πά­
 - 19 -

λιν κλε'φται καΓηρχοντο καί ηνώνοντο μέ του; άλλου; αδελφούς

των κλεφτά;. Διά τούτο τά ονόματα άοματωλός καί κλέπτης
πολλάκις δεν είχον καμμίαν διαφοράν.

§ 9. Βίος κ λ ε φ τ ώ ν . — φρόνημ α καί θ ρ η σ κ ευτικ ό ν

α ίσθη μ α α υ τ ώ ν . — δ η μ ώ δ η ς π ο ίη σ ις.
Οί κλέφται άδιακόπως έγυμνχζοντο είς τό τρέξχμον, εί; τό
πήδημα, εις τό λιθάρι, είς τό πάλαιμα, και είς την ακοπο­
βολήν ’ ύπέμενον ευκόλως την πείναν, την δίχ^αν, τό ύυχος,
την ζέστην και την αϋπνίαν, και έν γε'νει πάσαν στέρησιν καί
πάσαν κακουχίαν. Οί κλε'φται ίζων λιτότατα. 'Οδοιπορούντες
καί μαχόμενοι έφερον πάντοτε εί; τό σακκίδιον των ώς μόνην
τροφήν όλίγας ελαίας, τυρόν καί ξηρόν άρτον.
Οί κλε'φται ετρεφον αδιάλλακτον μίσος κατά των Τούρκων.
Ποτέ δεν κατεδε'χοντο νά έλθωσιν ε!ς συμβιβασμόν τινα. Οσάκις
πασσάς τις η βεζύρης προσεκάλει κλέφτην τινά νά προσκύνησή,
ό κλέφτης άπηντα ύπερηφάνως :
«πασσά μου έχω τό σπαθί, (3εζι/ρη τό τουφέκι,
«κάλλιο νά ζώ μέ τά θερίά παρά νά ζώ μέ Τούρκους».
Ό κλέφτης μίαν επιθυμίαν είχε, νά σφάζη Τούρκους. Τούτο
μαρτυρεί καί τά δημώδες άσμα :
«θά φύγω μάννα κα\ μή κλαΐς, μόν’ δώσ’ μον τήν εύχή
[σου»
«εύχήσου με μαννοϋλά μου Τούρκους πολλοχ/ς νά
[σφάξω».
καί
«διψούν οχ κάμποχ γχά νερά
«και τά (3ουνά γχά χιόνια*
«δνΰα και ό δόλιο Ζαχαρίας
«γιά τουρκικά κεφάλια».
Οί κλε'φται συχνάκις κκτηρχοντο εκ των όρε'ων, ήρπαζον τά
ποίμνια των Τούρκων, έληστευον τά; πόλεις αυτών καί εκδικού­
μενοι έκακοποίουν τούς εχθρούς. Ποτέ δεν εχάριζον την ζωήν είς
 — 20 —

Τούρκους αιχμαλώτους. Εις τούς πολέμους των προς τούς Τούρ­

κους έπροτίμων νά φονευθώσι παρά νά συλληφθώσι ζώντες. Ά λ-
λοίμονον είς αυτούς, δταν επιπτον ζωντανοί είς τάς χεϊρας των
Τούρκων* οί άγριοι τύραννοι έπέβαλλον είς αυτούς στρεβλώσεις
και φρικώδη άλλα βασανιστήρια* εθραυον τά μέλη των μέ σούραν
7) έξέδερον αυτούς ζώντας η τούς άνεσκολόπιζον. Και δμως πάντα
ταυτα τά μαρτύρια ύφι'σταντο οί συλλαμβανόμενοι κλέφται, χωρίς
ποτέ νά έξέλθη ούτε εν ώχ ! έκ του στόματός των. Διά τούτο είς
τά συμπόσια η κυριωτέρα εύχη των κλεφτών ητο ί κ α λ ο (5ό·-ΐ»
η «καλό μολυβί». Είς τάς μάχαςδέ ό κλέφτης παρεκάλει τούς
συντρόφους του ανά π ά ρ ο υ ν αύτοι τό κεφάλι του».
Οί κλέφται είχον ζωηρόν τό θρησκευτικόν αίσθημα. Ποτέ δεν
ήγγιζον πράγμα, τό όποιον άνήκεν είς τάς εκκλησίας η είς τά
μοναστήρια. Θρησκεία κα; πατρίς Οιά τόν κλέφτην ήσαν τά
ίερώτερα πράγματα. Δ ι’ αυτά τά δύο ητο πρόθυμός νά θυσιάση
τλν ζωήν του.
Τούς κλέφτας άπηθανάτισεν η δημύίδης ποίησίς είς τά
κλέφτικα άσματα. Τά κλέφτικα άσματα θαυμάζονται διά την
φυσικήν των χάριν καί διά την ευγένειαν των αισθημάτων. Τά
άσματα ταυτα έτραγψδουντο είς τάς πανηγύρεις καί είς τά συμ­
πόσια μέ μελαγχολικην καί πένθιμον μελψδίαν. Είκονίζουσι τόν
ύπερηφανον καί άδούλωτον βίον, τούς κινδύνους καί τούς πόθους
των ανδρείων εκείνων τέκνων τής φύσεως. Τά άσματα ταυτα
εψάλλοντο είς τάς πόλεις καί εις τά χωρία, έξήγειρον τό εθνικόν
φρόνημα καί έκαμνον πολλούς νά έγκαταλείπωσι τά πάντα καί
νά προτιμώσι τόν ελεύθερον καί ηρωικόν βίον του κλέφτου.
Τό φιλελεύθερον φρόνημα των κλεφτών κάλλιστα είκονίζεται
είς τό έξης άσμα :
«Μάννα οΌΰ λέω δέν μπορώ τους Τούρκους νά δουλεΰω,
»δέν ήμπορώ δέν δύναμαι, έμάλλιασ’ ά καρδιά μου.
»θά πάρω τό τουφέκι μου νά πάω νά γείνω' κλέφτης*
»νά κατοικήσω Οτά βουνά και σταις φηλαις ραχουλαις*
»νάχω τούς λόγγους συντροφιά, μέ τά θεριά κουβέντα.
»νάχω μέ τά κλεφτόπουλα καθημερινό λημέρι».
 § 10. ΙΝέοι αγώνες τών Ε λ λ ή ν ω ν
κατά τών Τονοκων·
α ') Λάμπρος Κατσώνης, β') Άνδρουτιλος.
*0 Λάμπρος Κατο’ώνης υπήρξε περίφημοι: θαλασσομάχος..
’Εγεννήθη έν Λεβαδεία της Βοιωτίας περί τό 1752. Δεκαοκταε-
της μείνας ορφανός πατρός μετέβη καί κατετάχθη εις τον *Ρωσ-
σικόν στολον, διεπρεψε δε είς τον πόλεμόν των *Ρώσσων κατά
των Τούρκ ο^ν έν ΙΙελοποννήσω καί έν χφ Αίγαίω πελάγει. Κα-
τοπιν μετέβη μετ ’ άλλων Έλλήνοον είς
την 'Ρωσσίαν καί έγκατεστάθη είς την
Κριμαίαν.
Ο Λάμπρος έλαβε μετά ταύτκ μέρος
καί είς άλλους πολέμους των 'Ρώσσων
κατά των Τούρκο>ν καί άνδραγαθήσα,ς
προήχθη μέχρι του βαθμού του λοχαγού.
Έν τφ με'σφ όμως των τιμών τούτων δεν
έλησμόνησε την πατρίδα του Ε λλάδα.
"Οθεν τώ 1788 ηλθεν είς την Τεργέστην
καί παραλαβών στολίσκον έκ τριών
πλοίων, τόν όποιον έξώπλισαν οί εκεί .προς Κατσώνης
εγκατεστημένοι "Ελληνες, έξήλθεν είς τό
Ίόνιον πέλαγος ώς καταδρομεύς. Διατρέχων δέ τάς θαλάσσας,
βπου συνηντα τουρκικά πλοία, επέπιπτε κατ ’ αυτών καί συνε-
λάμβανε πολλά. Τοιουτοτρόπως κατηρτισεν έ'να λαμπρόν στόλον
εκ 15 πλοίων.
Ή τουρκική κυβέρνησις έταράχθη έκ των καταδρομών του
Λάμπρου. "Οθεν άπέστειλε κατ ’ αύτοΰ στόλον ισχυρόν. Τόν στό*
λον τούτον ό Λάμπρος συνηντησε παρά την νήσον Κάρπαθον,συγ-
κροτήσας δέ πολύωρον καί πεισματώδη ναυμαχίαν ετρεψεν αυτόν
είς φυγήν. Τό επόμενον δέ έτος κατέστρεψεν έτερον τουρκικόν
στόλον προ τού Δυρραχίου αίχμαλωτίσας καί 7 πλοία.
Ό Σουλτάνος κατελήφθη υπό φόβου έκ τών κατορθωμάτων
του Λάμπρου. *Όθεν διε'ταξε τόν διερμηνέα του στόλου Μαυ-
 — 22

ρογένην κζ'· εγρχψεν επιστολήν ττρός τον Λάμπρον, εις την οποίαν
τω έλεγε τα εξής :
« Ό Σουλτάνος έμαθε τά κατορθώματα του τα λαμπρά* απο­
ρεί δαω; ποίας άφορμάς έχεις καί καταστρέφει; τόσον πολΰ τό
κράτος του. Έν τούτοι; δσα καί αν εκαμε; σου τά συγχωρεΐ καί
αναγνωρίζει καί σε καί τούς οπαδούς σου ελευθέρους παντός φό­
ρου· Προσέτι χαρίζει είς τούς οπαδούς σου μίαν νήσον του Ίκχριου
πελάγους καί σέ καθιστά ηγεμόνα αυτή; καί σοί χαρίζει 200 χιλ.
χρυσίου, άν παύστς τά; καταδρομά; σου. *Αν όμως παρακόυσες,
τότε θά στείλη εναντίον σου μεγίστην δύναμιν διά νά σε ύπο-
τά ςε ».
'Ο Λάμπρος κατεφρόνησε καί τάς υποσχέσεις κσί τάς άπει-
λάς τού Σουλτάνου καί ούτε κάν άπήντησε.
Τόν Μάϊον τού 1789 συνήντησε μεταξύ Μυκόνου, Σύρου καί
Τήνου τουρκικόν στόλον έκ 18 μεγάλων πλοίων, έπιπεσών δέ
κα τ’ αυτού τόν ετρεψεν είς φυγήν, πλήγωσα; καί τόν Τούρκον
ναύαρχον είς τήν σιαγόνα.
*0 Λάμπρος κατέστη τό οόβητρον των Τούρκων έν τή Μεσο-
γείψ θαλάσση. Οι Τούρκοι δεν έτόλμων ούτε είς μικρόν διάστημα
νά πλεύσωσιν έλευθέρω; καί νά μεταβώσιν άπό τόπου είς τοπον.

Ηρωικός, α λλ’ όλέθριος αγών τού Λάμπρον.

Τψ 1790 6 Λάμπρος εύρίσκετο εις τήν Κέαν, είχε δέ μεθ’
εαυτού καί τον περίφημον άρματωλόν τή; *Ρούμελης Ά νό ρ ο ν-
το^ον μέ 500 παλληκάρια. Έν Κέα ό Λάμπρος εμαθεν δτι ήρ-
χοντο κα τ’ αυτού δύο στόλοι μεγάλοι, είς τού Σουλτάνου έκ
Κωνσταντινουπόλεως, έκ 19 πλοίων, καί έτερος ες Αλγεριού.
Ό Λάμπρος άμέσω; έπλευσε προς συνάντησιν των στόλων τού­
των με 9 μόνον πλοία. Τήν 6 Απριλίου συνήντησε μεταξύ Εύ­
βοιας καί "Ανδρου τόν τουρκικόν στόλον, συνάψας δε πεισματώ­
δη ναυμαχίαν ετρεψεν αύτόν είς φυγήν καί τόν κατεδίωξε μέχρι
βαθείας νυκτός.
Τήν ακόλουθον ημέραν κατέφθασε καί ό Άλγερικος στόλος έκ
12 πλοίων, δστις ήνωθη με τά διχσκορπισθέντα τουρκικά πλοία.
Ή ναυμαχία επαναλαμβάνεται. Απέναντι δμως τής κχτχπληκτι-
 — η

κης δυνάμεως των εχθρών ό Λάμπρος ά-ντέταξεν 7 μόνον πλοία.

Ά λλα δεν πτοείται διόλου. Οί εχθροί πλτσιάζουσιν, ά λλ’ υπό του
εύστοχου πυρός του Λάμπρου περιέρχονται εις άταξίαν, Διανοούν­
ται νά άποχωρησωσιν. Τούς κρατεί όμως ή εντροπή. Βλέποντες
οτι έκ παρατάξεως ενικώντο, έπέπεσον κ α τ’ αυτού μανιωδώς.
Μέγα Άλγερικόν πλοίον, φέρον 30 τηλεβόλα, έπέπεσε κατά της
Α θ ή ν α ς τ η ς Ά ρ κ τ ο ν , επί της οποίας Ιπέβαινεν ό Λάμπρος*
600 Άλγερίνο; επηδησαν επί του καταστρώματος της « Άθηνάς».
αλλά πάντες φονεύονται. 'Ο Λάμπρος πληγώνεται εις την κεφαλήν*
Τά άλλα πλοία διασκορπίζονται. "Εμεινε μ,όνος. Τό πλοίόν του ητο
εν οίκτρα καταστάσεΓ οί ιστοί βλαμμένοι, τά σχοινία κομμένα,
τό σκάφος πανταχόθεν διαρρέον, Ά λ λ ’ ό Λάμπρος εξακολουθεί
άγωνιζόμενος καί δεν θέλει νά άφηση την ναυαρχίδα. Έκ των
29δ άνδρών τού πληρώματος του έμειναν μόνον 5 άξιωματικοί
καί 55 στρατιώται. Οί λοιποί έφονεύθησαν. Έπί τέλους-ό Λάμ­
προς ένέδωκε καί αίμόφυρτος μετέβη διά λέμβου είς άλλο πλοίον,
άφού διέταζε καί «πυρπόλησαν ; την Α θ ή να ν τ η ς Ά ρ κ το ν.
Ό Λάμπρος λοιπόν ήττηθη. Άλλ* η τοιαύτη ήττα είνε ενδοξό­
τερα καί άπό την μεγαλειτέραν νίκην Τίττηθη, άφού όμως έπέ-
φερε τοιαύτας βλάβας είς τόν εχθρικόν στόλον, ώστε ούτος κα­
τέστη πλέον άχρηστος.
Ό Λάμπρος ήλθεν είς την Μήλον, εντός δε ολίγου χρονου κα-
τηρτισε νέσν στόλον έξ 24 πλοίων. Ένω δέ ητο έτοιμος νά επα-
ναλάβν) τάς καταδρομάς του,, έλαβε διαταγήν παρά της Α ικα­
τ ε ρ ίν η ς τ η ς Β ', αύτοκρατείρας της 'Ρωσσίας, νά παύση τάς
εχθροπραξίας του, διότι συνωμολόγησεν είρηνην μέ την Τουρκίαν.
Ο Λάμπρος όμως υπερήφανος είπεν «α ν η Α ικατερ ίνη Όπέ-
νρα^'ε τ η ν ε ίρ η νη ν τ η ς , ό Λ άμπρος δμ ω ς δέν νπέγραί^ε
τ η ν ίδνκήν το η », καί μετ’ ολίγον ήλθε μετά τού γενναίου
Άνδρούτσου καί ώχυρώθη είς τό Τ α ίνα ρ ο ν άκρωτηριον, σκοπόν
Ιχων νά έπαναστατηση την Λακωνίαν. "Ερχεται κατ’ αυτού
τουρκικός στόλος καί μάτην προσπαθεί νά Ικδιώξη τόν Λάαπρον
εκ των οχυρωμάτων του. *0 ναύαρχος αρχίζει καί αποβιβάζει
στρατόν είς την ξηράν. Λάμπρος τούς άφήκεν.Άμα άπεβιβά-
σθησαν καί οί τελευταίοι, ό περίφημος Άνδρούτσος μέ τά παλ-
ληκάρια του έξορμήσαντες ώς αετοί έκ των οχύρωμάτων των
έπέπεσον ξιφήρεις καί κατέκοψαν σχεδόν πάντας. Έν διαστή'
μάτι 3 ωρών εοόνευσαν 4 ,0 0 0 , πολλοί δέ φεύγοντες έπνίγησαν.
Ό ναύαρχος άπελπισθεις έζήτησεν από τόν ηγεμόνα τής —πάρ-
της ΓοπΥΟΟάκην Ζ α ννέτο ν νά παοαδώση εις αυτόν τον Λάμ-
προν καί τόν Άνδροϋτσον. Ό Λάμπρος βλίτων τότε τό δύσκο-
λον τής θέσεώς του κατέφυγεν εις τήν Ιθάκη ν από εκεί μετά
κολλάς περιπέτειας ήλθεν είς τήν 'Ρωσσίαν, δπου ό τότε αύτο-
κράτωρ τής *Ρωσσίας ΙΊα νλο ς τω έδώρησε 470 χιλιάδας ρού­
βλια. Έκ τούτων όμως τά περισσότερα διεμοίρασεν ό Λάμπρος
εις τού; συναγωνιστάς του. Ό Λάμπρος έγκατεστάθη εις τήν
Κριμαίαν και μετά τινα έτη απίθανε (1 80 4).
Ό δέ Άνδρουτσος μέ τά παλληκάρια του άναχωρήσας εκ τής
Μάνης διε'σχισεν ίλην τήν Πελοπόννησον, πολέμων άδιακόπως
κατά 6000 Τούρκων, οΐτινες κατεδίωκον αυτόν. Μετά 40 ήμε'-
ρας εφθασεν είς τό *Ρίον και άπό εκεί έπέρασε με λέμβους είς τήν
δυτικήν Ε λλάδα, άπολίσας 9ί> στρατιώτας καί ένα αξιωμα­
τικόν.Μετά τινα όμως χρόνον συνελήοθη εν Κέρκυρα και δέσμιος
μετεφέρθη εις τήν Κων ^πολιν. Έκεΐ, αφού τω έπέβαλον μυοία
βασανιστήρια, επ': τέλους τόν έπνιξαν καί τόν έοριψαν είς τον
Βόσπορον.

§11. 'ΡΛ γας ό Φ εοαιος

Ό *Ρήγας έγεννήθη είς τάς Φεοάς (νυν Βελεο^τΐνον) τής

Θεσσαλίας κατά τό 1753. ’Λοού έτελείωσε τό Ελληνικόν σχο·
λεϊον $ν τή Ζαγορά, δπου διεκρίθη διά τήν έκτακτον έπίμε'λειάν
του, εγεινε κατόπιν διδάσκαλος είς άλλο χωρίον του ΠηλίΟυ, τόν
ΚτΰΟίόν. Ε πειδή όμως δεν ύπίοερε νά βλέπη τήν τυραννίαν των
Τούρκων, μετέβη είς τό ΒουκονρέΦτίον τής Βλαχίας, δπου έ-
διδάχθη άνώτερα μαθήματα καί έμαθε ζένας γλώσσας.
Μετά τινα χρόνον έπεστρεψεν είς τήν πατρίδα του διά νά δι-
έλθη τάς έορτάς των Χριστουγέννων όμού μέ του γονείς του.Έκε*
είδε τούς Τούρκους νά έζαναγκάζωσι τούς Χριστιανούς είς αγγα­
ρείας διά μαστιγώσεων καί δ ι’ ύβρεων. Είς Τοϋοκος έπλησίασε
 25

τότε τον 'Ρήγαν καί τώ λέγει « τ ι κάθεσα ι, γ κ ια ο νρ , ιχκΰ'ψε

κ α ι ύ υ κ α ι ΦοοτώοΌν».
ν* Ο

Ή άγανάκτησις του 'Ρήγα

έκορυφώθη. Δεν χάνει καιρόν.
'Αρπάζει τό δπλον τοΰΤούρκου
και τον φονεύει κα'ι άμέσως
σώζεται διά τής φυγής. Άπό
της στιγμής εκείνης ό 'Ρηγας
ώρκίσθη μίσος και έκδίκησιν
κατά των τυράννων τής πα­
τρίδας του, επανήλθε δέ είς τό
Βουκουρεστιον.
Τώ 1866 διωρίσθη ήγεμών
τής Βλαχίας ό Έ λλην Νικό­
λαος Μαυρογένης.Ούτος προσ-
ελαοεν ως γραμματέα του
τόν 'Ρήγαν. *Η θέσις αύτη άν
καί ήτο παρά πολύ επικερδής,
δεν ηύχαρίστει ,όμως τόν 'Ρήγαν. Ό 'Ρηγας ένα ζωηρόν πόθον
είχε, νά Ιδη, τήν πατρίδα ιου έλευθέραν καί προς τούτο είργά-
ζετο πάντοτε. Τότε δέ έζερράγη καί ή Γ α λ λ ικ ή Έπαν(ί(λτα<ϊις,
ή οποία τόσην έντύπωσιν Ικααεν είς τήν ευαίσθητου ψυχήν ;τοΰ
'Ρήγα, όσην έντύπωσιν έκαμε τό πάλαι είς τόν Θεμιστοκλέα τό
τρόπαιου τού Μιλτιάδου.
Ό 'Ρηγας συνεδέθη τότε διά στενής φιλίας μέ τόν πασσάν
τού Βιδινίου Παο’βάνογλοΐ/ν, τού όποιου Ισωσε τήν ζωήν, ό'τε
διετάχθη υπό του Μαυρογένους ή σύλληψις καί ή αυστηρά αυτού
τιμωρία. Είς τόν Πασβάνογλουν άνεκοίνωσεν ό 'Ρήγας τό σχέ-
διόν του καί έζήτησε τήν συνδρομήν του, τήν οποίαν ούτος πρό­
θυμός ύπεσχέθη. *Ητο δέ τό σχέδιον τού *Ρήγα ή έπανάστασις
των Ελλήνων.
*0 'Ρηγαςσυνενοήθη περί τού σγεδίου του μέ διαφόρους άρμα-
τωλούς, μέ επισκόπους, με εμπόρους καί μέ άλαλους προύχοντας
"Ελληνας καί κατήρτισε μυστικήν Ιταιρείαν. Διά νά άνάψη δέ
ακόμη περισσότερον τόν ενθουσιασμόν είς τάς καρδίας των 'Ελ*
 — 26 -

λήνων, συνέθεσε διάφορα πατριωτικά ποιήματα, τά όποια έψάλ-

λοντο είς τάς συναναστροφής και εϊζ τά συμπόσια, διήγειρον δε
καί συνεκίνουν τάς καρδίας των Ελλήνων καί ένέπνεον είς αυτού;
ενθουσιασμόν υπέρ τη; ελευθερία;. Έκ των ποιημάτων του Ρήγα
συγκινητικό; πολύ είνε ό θούριος.

« Ώ ς πότε παλληκαρχα νά ζώιιεν ατά Ρτενά

»ηον<ίχοχ όταν λεοντάοχα Ρταχς οάχαχς 'ϋτα ^ουνά*
»απηλχαχς νά κατοχκοί'ΐιεν, νά Βλέπωαεν κλαοχά,
»νά φενγωμεν τον κόσμον γχά τή ν πχκρη σκλαβχά*
»κα?^λχτερα αίας ώρας έλεχ/θερη ζωη
»παοά σαράντα χρόνια σκλαβχά και φυλακή».
καί ο παιάν ό πολεμικός.

«Ό λα τά έθνη πολεηονν
» κ ’ εις το ύ ς τυ ρ ά ν νο υ ς των όρρ,οΰν
»έκδχκησιν γυρευουν».
*0 ’Ρήγας συνέταξε καί χάρτην τη; μεγάλης Ελλάδος με
πρωτεύουσαν την Κων'πολιν. Συνέγραψε καί πολιτικόν κανονισμόν
καί άλλα συγγράμματα ωφέλιμα εις τό έθνος. *0 Ρήγας μετέβη
είς Βιέννην διά νά έκδωση τά συγγράμματά του. Εκεί ήσαν
εγκατεστημένοι πολλοί πλούσιοι ομογενείς καί νέοι σπουδασταί,
με τού; όποιου; ήθελε νά συνεννοηθή. Έκ Βιέννης κατέβη εί; τήν
Τεργέστην, σκοπόν έχων νά μεταβή εις Βενετίαν, διά νά λάβη
συνεντευξιν μέ τον στρατηγόν Ναπολέοντα Βοναπάοτην, τόν
μετά ταυτα αύτοκράτορα τής Γαλλίας. Ό Ναπολέων είχεν ύπο-
σχεθή εις τόν'Ρήγαν 20,000 Γάλλους.Μόλις όμως ό 'Ρήγας έφθα-
σεν είς τήν Τεργέστην, διά προδοσίας συνεληφθη καί εστάλη εις
τήν Βιέννην, όπου έρρίφθη εί; τάς φυλακάς. Ό 'Ρήγας φοβούμενος
μήπως διά τής βίας άποσπάσωσιν έκ του στόματός του λέξιν, ή
οποία ήδύνατο ν ’ άποκαλύψη τά σχέδιά του καί νά έκθεση είς
κίνδυνον τούς συντρόφους του, άπεπειράθη ν ’ αύτοκτονήση διά
μαχαιριδίου, τό όποιον είχεν, έμπήςας αυτό είς τήν κοιλίαν του*
αί πληγαί όμως δεν ήσαν θανατηφόροι καί έθεραπεύθησαν.
 — 27 —

Κατόπιν ό ’Ρηγας μέ 6 συντρόφους του παοεδόθη είς την

τουρκικήν πρεσβείαν καί μετεφέρθη εις τό Βελιγράδιον. *0 πασ-
σ&ς του Βελιγραδιού, ένψ ητοιμάζετο νά στείλη τόν ’Ρηγαν εις
την Κων)πολιν, εμαθεν ότι ό ΓΙασβάνογλους κατέλαβε τάς παρό­
δους δια νά έλευθερώση αυτόν.Τότε ό πασσάς επεμψε δύο δημίους
διά νά φονεύσο)σι τόν ’Ρηγαν καί τους συντρόφους του. Οί δή­
μιοι άπηγχόνισαν κατά πρώτον τούς συντρόφους του ’Ρηγα. Έ ­
πειτα ηλθεν ό δήμιος καί είς τόν ’Ρηγαν καί ελυσε τάς χεΐρά;
του. Ό ταν δέ εγονάτισε διά νά λύτη καί τούς πόδας του, ό ’ Ρη-
γας μ* ενχ γοόνθον ερριψε νεκρόν τόν δήμιον. Ό άλλος δήμιος
φωνάζει ((είς τά δτιλα /» Τότε έτριζαν πολλοί Τούρκοι καί έ-
φόνευσαν τόν 'Ρηγαν, οστις άποθνησκων είπεν «έ(ίπεχ£>α αρ­
κετόν Σπόρον, τό δέ έθνος νον πολύ ταχέως θά θέριζα
τον γλνκΐ/ν καρπόν». Οί Τ,ούρκοι διαμελίσκντες τό σώμα τού
’Ρήγα τό ερριψαν είς τόν Δούναβίν ποταμόν.
Τοιουτον τέλος ελαβεν ό πρωτομάρτυς’ της Ελληνικής ελευ­
θερίας. Ή μετά ταΰτα ελευθερωθεϊσα Ε λλάς ευγνωμονούσα ά-
νηγειρεν έμπροσθεν τού Πανεπιστημίου τόν άνδριάντα τού ’Ρηγα.

§ 12. Οί Σ ο ίΜ -ιώ τα ι. — Η ρ ω ικ ο ί α γ ώ ν ε ς
α ν τ ώ ν κ α τ ά τ ο ν Ά λ η π α ίΙ ίία .

Κατά τά μέσα τού προπαρελθόντος αίώνος πολλοί Έλληνες καί

Αλβανοί, άποφεύγοντες την θηριωδίαν των Τούρκων, ηλθον καί
έγκατεστάθησαν επί των απροσίτων καί απόκρημνων ορέων της
Κασσωπεία; (Τσαμουργιάς) έν Ήπείρφ. Κ ατ’ άρχάς έκτισαν 4
χωρία, βραδύτερον δέ ετερα 7. Ώς πρωτεύον χωρίον έθεωρεΐτο
τό Σονλχ, με τό όποιον πολλάκις ώνομάζοντο όλα όμου τά
χωρία. Μετά τό Σονλχ γνωστοτερον χωρίον ητο η Κχάφα.
Τό Σονλχ έπροστάτευον οί κρημνώδεις βράχοι καί αί χαρά­
δρα ι* άλλά προ πάντων τό έπροστάτευε τό άρειμάνιον φρόνημα
καί ό ηρωισμός των κατοίκων. ΙΙά; Σουλιώτης άπό του ΐΟου έτους
της ηλικίας του ηρχιζε νά άσκήται είς τά 5πλα. Δεν άπεχωρίζετο
ποτέ άπο τά όπλα του. Είτε εοοσκε τά ποίμνιά του είτε είσήρχετο
 - 58 —

είς την εκκλησίαν, έφερε πάντοτε έ π ’ώμου το τουφέκι του,τό σπαθί

του είς τό πλευράν του και
την μάχαιραν είςτό σελάχι
του.Ό βίος τώνΣουλιωτών
ώμοίαζε μ.έ τόν βίον των
Σπαρτιατών, πλήρης ων
στερήσεων και κακουχιών.
Καί αύταί αί γυναίκες ά-
οινον πολλάκις την ράκαν
καί ηρπαζον τό καρυοφύλλι
Ό Ά λή πασσάς των
Ίωαννίνων, τό άνθρωπό -
μορφον εκείνο τέρας, άφοΰ
διά διαφόρων μέσων (διά
πολέμου, διά δολοφονιών,
διά δηλητηριάσεων) υπέ­
ταξε τό ήμισυ τής Μακε­
δονίας, μέγα μέρος τής
Ανατολικής Ελλάδος, καί
την Ακαρνανίαν, είχε δέ
υπό την εξουσίαν του καί την Θεσσαλίαν ολόκληρον, μη δυνά-
μένος νά βλέπη εντός τής Ιπικρατείας του τούς Σουλιώτας ελευ­
θέρους, έστράφη τέλος κ α τ’ αύτών.
Α' Έκ(?τοατεία.
ν
Ή πρώτη εκστρατεία του Ά λή κατά του Σουλίου, γενομένη
τφ 1791, άπέτυχεν οίκτρώς. Οΐ Σουλιώται, καταλαβόντες τά
στενά, διά τών οποίων ήδύνατο νά διέλθγ] ό στρατός του ’Αλή,
άπέκρουσαν γενναίως αυτόν, ενώ αί γυναίκες τών Σουλιωτών,
ήγουμένης τής Μόσχως τού Τζκβέλλα, ερριπτον,Ικ τών υψωμά­
των πέτρας μεγάλας κατά τών Αλβανών καί έπροξένουν είς
αυτούς μεγάλην φθοράν. Έ κ τών 3,000 Αλβανών έσώθησαν
μόνον 1000, οΐτινες έτράπησαν είς φυγήν.
Β' Έκστοατεία.
Τό επόμενον έτος (1792) ό Άλής ήτοιμάζετο καί πάλιν νά
 29

προσβάλη τό Σονλι* μη τολμών όμως νά έκστραΓεύση φανερά,

προσεποιηθη δτι θά έκστρατεύσν) κατά του Άργυροκάστρου καί
έζητησε την βοήθειαν των Σουλιωτών.
Ό περίφημος οπλαρχηγός Λάμπρος Τζαβέλλας άπατηθείς
ελαβεν 70 παλληκάοια καί ηρχετο εις βοήθειαν του Άλη. Καθ’
οδόν όμως περιεκυκλώθησαν και δέσμιοι άπήχθησαν εις τά Ιω άν­
νινα και έρρίφθησαν βες τάς φύλακας. Αμέσως τότε ό Άλής όρμφ
κατά του Σουλίου μέ την ελπίδα δτι θά τό κυριεύσγ άπροφύλα-
κτον.Ευτυχώς δμως εις έκ των άνδρών του Τζαβέλλα διέφυγε καί
ετρεςεν εις τό Σούλι καί ανήγγειλε την προδοσίαν. *Ωστε καί πά­
λιν ό Άλης δεν κατώρθωσε νά κυριεύση τό Σούλι. Τύτι διέταξε
καί εφερον ενώπιον του τον Λάμπρον Τζαβέλλαν καί ύπεσχέθη είς
αυτόν πολλάς άμοιβάς, άν κατορθώση νά τφ ύποτάξη τό Σούλι.
Ό Λάμπρος προσεποιηθη δτι δυναται νά κατορθώσω) τούτο, άν
τον άφηση νά ύπάγν) είς τό Σούλι. Ό ’Αλης τόν άφήκεν, έκρά-
τησεν όμως ώς όμηρον τόν δωδεκαετή υιόν του Λάμπρου Φ ώ-
τον, τόν όποιον είχε συλλαβή μετά τών 70 άλλων στρατιωτών.
Ά μ α ό Λάμπρος έπέστρεψεν είς τό Σούλι, προέτρεψε τους
Σουλιώτας ν ’ άντισταθώσι μέ δλην των την δύναμιν* είς δέ τόν
Άλην έγραψεν επιστολήν, είς την οποίαν τφ έλεγε τά έξης.
«Χαίρομαι δτι έγέλαο’α ενα δόλιον. Είμαι έδώ νά ύπε-
ρααπιαθώ την πατρίδα μον. Ό ι/ιός μον θά άποθάνη,
ά λ λ ’ έγώ θά έκδικηθώ τόν θάνατόν τον. Ά ν δέν μ ένη
εΌχαοχατημένος νά άποθάνη διά την πατρίδα τον, τότε
δόν εινε άξιος νίός ηον . . . »
Ή επιστολή του Τζαβέλλα έτάραξε τόν Άλην. Ό Βελ^ς,
υιός του Άλη, δστις κατά την απουσίαν του πατρός του διφκει
τά Ιωάννινα, έκάλεσε τόν Φώτον καί τόν ήπείλησεν δτι θά τόν
ψήση ζωντανόν* ό Φώτος όμως τφ άπηντησε«δ£ν Οέ <|θβονμαΐ*
ό πατήρ μον θά με έκ δ ικ η θ η ’» Ό Βελής θαυμάσας τόν η­
ρωισμόν του παιδός, δεν τόν έφόνευσεν. *0 Άλης άποτυχών καί
πάλιν νά κυριεύση τό Σούλι, έκάλεσε τους Αλβανούς καί τους
είπεν δτι είνε εντροπή αυτοί, μέ τους όποιους υπέταξε την *Ρού-
μελην, νά «.η ημποροΰν νά νικησωσι μιά χούφτα γιδοκλέφταις κα^
γ’κιαούριδες. Θυμηθητε, τοίς λβγβι, τό ψωμί καί τόν λουφέ που
 — 30

σάς δίδω. Τώρα φαίνονται τά παλληκάρια. "Οσοι κυριεύσουν τό

Σούλι, θά τούς δώσω 500 γρόσια.
Ό κτώ χιλιάδες Αλβανοί Ιθραυσαν τάς θήκας καί ξιφήρεις
ώρμησαν κατά των Σουλιωτών, οίτινες ήσαν 1300. Μάχη πει­
σματώδης συνάπτεται.Οί Αλβανοί μάχονται μανιωδώς. Οί Σου-
λιώται ύποχωρούσιν είς τό στενόν της Α γίας Παραεκευήό(μεταζύ
Σουλίου καί Κιάφας). Αιματοχυσία φοβερά γίνεται. Τείχη εχθρι­
κών πτωμάτων ύψοϋνται. Αί Σουλιώτισσαι βλέπουσαι τον κίνδυ­
νον τών άνδρών των, ώς Αμαζόνες, ηγούμενης της Μόσχως του
Λάμπρου Τζαβέλλα, άρπάζουσι τά βπλα καί ρίπτονται καιά τών
Αλβανών. Οί Αλβανοί ύποχωροΰσι καί τρέπονται είς φυγήν. 'Ο
Άλής λυσσά, καί ζερριζώνει τά μαλλιά του. Ιππεύει καί τρέχει
είς Ιωάννινα, σκάσας καθ’ όδον δύο ίππους. Οί Αλβανοί φεύ-
γοντες ερριπτον τά έπηργυρωμένα βπλα των διά νά άναχαιτίζωσι
τούς Σουλιώτας είς τήν καταδίωξιν. Ό πασσάς επί ποινή θανά­
του διέταζε νά μή τολμήση κανείς εκ τών κατοίκων τών Ιωαν-
νίνων καί προβάλτρ τήν κεφαλήν του καί άπό τήν παραμικράν
τρύπαν.Δέκα ημέρας έμεινε *ατάκλεΐστος καί δεν έδέχετο κανένα.
Μετά τήν τρομεράν ταύτην ήτταν ό Άλής συνωμολόγησεν ει­
ρήνην μέ τούς Σουλιώτας καί άπέδωκε τόν Φώτον καί τούς Σου-
λιωτας αίχμαλώτους, έξηγόρασε δέ τούς Αλβανούς αιχμαλώτους
άντί 100 χιλ. γροσίων.

Αποκλεισμός τον Σ ονλίον.—Γ '. έκστρατεία τον

Άλίϊ πασσά.
Έ πί 8 έτη ό Ά λής *έν έτόλμησε νά προσβάλη τό Σούλι. Γζ>
1800 βμ.ως ετοιμάζει στρατόν έκ 10,000 καί επέρχεται αίφνι-
δίως κατά του Σουλίου. Οί Σουλιώται δέν έχασαν τό θάρρος
των. Στρατηγόν είχον τόν νεαρόν Φώτον Τζαόέλλαν, ό'στις
μικρός ών ώρκίσθη αιώνιον μίσος κατά τών εχθρών τής πατρίδος
του. Ό Φωτός καί διά τήν άνδρείαν του καί τήν ευγένειαν τής
ψυχής τόυ τοσον αγαπητός ήτο είς τούς Σουλιώτας, ώστε ούτοί-
ώρκίζοντο είς τό σπαθί τού Φώτου.
Ύπό τήν αρχηγίαν λοιπόν τού Φώτου οί Σουλιώται άπικρου-
σαν δλας τάς έφοδους τσύ Ά λή πασσά. *0 Άλής άπελπισθείς νά.
 31

χυριεύση τό Σούλι ές εφόδου, άπε'κλεισεν αυτό πανταχοθεν οί

Σουλιώται όμως έποόλαβον και άπε'στειλχν πολλά γυναικόπαιδα
ε(ς την Πάργαν και εις τάς Ίονίους νήσους. »
*0 αποκλεισμός του
Σουλίου διήρκεσε 18 μή­
να;. Αί τροφοί των Σου­
λιωτών έξέλιπον. Πείνα
και δίψα έμάστιζεν αύ-
τούς. Έ τ ρωγον ρίζας και
φλοιούς δε'νδρων καί χορ-
τα. Επειδή δέ οί εχθροί
εΐχον καταλάβη τάς πη-
γάς όλας, διά νά δροσί-
ζωσι τά άπεξηραμένα χεί­
λη των,έδενον είς τό άκρον
μακρών σχοινιών σπόγ­
γους καί έκρέμων αυτούς
είς τάς κοιλότητας των
βράχων, όπου άπέμεινίν
ολίγον ύδωρ έκ τής βροχής Φώτο; Τζαβέλλας.
διά νά τό.άπορροφώσιν. Εκτεθειμένοι εις τό ψύχος, την χιόνα,
την βροχήν, ήσαν σχεδόν ημιθανείς* εΐχον τούς οφθαλμούς κοί­
λους, τάς όψεις μαραμμένας* έφαίνοντο ως κινούμενα φαντά­
σματα* ό εις δεν διέκρινε τον άλλον. Καί μ ’ όλα ταυτα τό φρό­
νημά των ητον άκαμπτου* δεν ήθελον νά άκούσωσι περί παραδό-
σεως* καί αύταί αί γυναίκες, όσαι έμειναν είς τό Σούλι, έλεγον
είς τούς άνδρας των «κ ά λλ ιο θ ά να το ς παρά υ π ο τ α γ ή » .

Προδοσία Πήλχου ΓονοΊα. — Κιονγκχ/

Ό αγών διήρκεσε τρία έτη. * 0 ,τι δεν κατώρθω?ε διά των
όπλων 0 Άλής, τό κατώρθωσε διά τού χρυσίου Εύρέθη είς Ιούδας
μεταξύ των πολιορκουμένων, τον όποιον αιωνίως θά βαρύνν) τό
ανάθεμα τής πατρίδος του, ό Πή,λίος ΓονΟ πς. Ούτος είς τ.να
μάχην δειλιάσας έτράπη είς φυγήν. Κατά τά έθιμα των Σουλιω­
τών άπεκλείσθη έκ τής κοινωνίας αυτών* κανείς δεν τόν έπλησία<·
 — 32 —

εν* επί πλέον καί η σύζυγος του έλάμβανε πάντοτε τελευταία

ύδωρ έκ τής μόνης πηγής, ή οποία υπήρχεν είς τούς Σουλιώτας.
Έ κ ταύτης αί Σουλιώτισσαι έλάμβανον ύδωρ τασσόμεναι κατά
σειράν άναλόγως τής ανδρείας των συζύγων των.
*0 Πήλιος Γούσης έμελέτα έκδίκησιν. Με τήν ύποσ/εσιν δτι
θά τφ δώσωσι 10 πουγγία (! ), ώδήγησεν έν καιοφ νυκτός διά
τίνος μονοπατιού 200 Τούρκους και τούς έκρυψεν εις τήν οικίαν
του. Τ>,ν πρωίαν ό Βελής, υιός τού Ά λή, διέταξε πανταχοθεν
έφοδον. Οί κεκρυμμένοι Τούρκοι εξώρμησαν και προσέβαλον τούς
Σουλιώτας έκ των νώτων.
Οί Σουλιώται μετά απελπιστικόν άγώνα άπεσύρθησαν είς τήν
Α γίαν Παρασκευήν, ήτις ήτο μεταξύ Σουλίου και Κιάφας
επί τίνος μεμονωμένου βράχου, ό όποιος ώνομάζετο Κ ιο υ γ γ ί.
Έκεΐ έξηκολούθησαν τον άγώνα μέχρις δτου πάσα άντίστασις
κατέστη άδύνατος.
Ό Άλής θαυμάσας τόν ηρωισμόν των Σουλιωτών έπρότεινεν
είς αυτούς νά έξέλθωσι πάνοπλοι καί νά άπέλθωσιν όπου θέ-
λουσι. Τήν 12 Δεκεμβρίου 1803 οί Σουλιώται κατέλιπον τήν
πατρίδα των και άπήλθον ^ιαιρεθέντες είς τρία με'ρη. Τό *ν
μέρος υπό τόν Φώτον διηυθύνθη πρός τήν Πάργαν, τό άλλο προς
τό Ζάλογκον καί τό τρίτον πρός τό Βουογαρέλι.
Ό καλόγηρος Σ α ρ,ονάλ, τόν όποιον οί Σουλιώται ’ έσε'βοντο
ώς άγιον, έμεινε με 5 συναγωνιστάς είς τήν Α γίαν Παρασκευήν
διά νά υπογράψω τήν συνθήκην. Αφού τήν ύπέγραψε,τφ είπεν ό
γραμματεύς τού Ά λή. αΚαΙ τώρα, βρε καλόγηρε, ποίαν τιμω­
ρίαν νομίζεις, δτι θά σου έπιβάλ'/) ό βεζύρης ; — Καμμίαν, ά ­
παντά ό Σαμουήλ, καί άμέσως έξεκε'νωσε τό πιστολιόν του είς
βαρέλιον πυρίτιδος. Τρομερά εκρηξις έπήλθεν* άπαντες δε έτά-
φησαν υπό τά ερείπια τής *Αγίας Παρασκευής.
Παρασπονδία.—Ζάλογκον.
Ή ηρωική πράξις τού Σαμουήλ εχρησίμευσεν ώς αφορμή είς
τόν ’Αλήν διά νά καταπατήση τήν συνθήκην. Διέταξε λοιπόν αμέ­
σως νά καταδιώξωσι τούς φεύγοντας. Καί ό μεν Φώτος ώς νά
(1) Τό π·υγγ··ν *ιχ* 500 γρόσια.
 - 33

προγ,σθάνετο άπευκταιόν τ ι, εσπευσε τό βήμα του καί έφθασεν είς

την Πάργαν. Τό μέρος δμως, τό όποιον διηυθύνετο πρός τό
Ζχλογκον, έπρόφθασαν οι Γούρκοι καί τό περιεκύκλωσαν επί τού
Ζαλόγκου. Τό Ζαλογκον κεϊται επί υψηλού καί απόκρημνου βρά­
χου, κάτωθεν τού οποίου ρέει ό Α χερων ποταμος.
Έ πί δύο ημέρας οί Σουλιώται άπεκρουον τούς εχθρού;. Τέλος
δμως έςηντλήθησαν αί τροφαί αυτών και τά πολεμεφόδια. Πρώ-
ται «ί γυναίκες ένοησαν δτι ήτο ματαία πλέον πάσα άντίστασις*
60 έ; αυτών,δλαι σχεδόν χήραι, ελαβον είς τάς άγκάλας τά τέχνα
των καί εδραμον είς τόν προεςέχοντα κρημνόν. Τά ήσπάσθησαν
διά τελευταίαν φοράν καί τά εςεσφενδόνησαν κάτω είς την άβυσ-
*σον. Έ πειτα έπιάσθησαν άπό τάς χείρας καί ήοχισαν νά χορεύωσι
τόν συρτόν' είς έκάστην δέ στροφήν ερρίπτετο η πρώτη είς τόν
Αχέροντα, εως δτου έρρίφθη καί ή τελευταία. Οί λοιποί 800
'Σουλιώται εκαμον νυκτερινήν ·ε£οδον καί έσιόθησαν μόνον 150.
Τοιούτον τέλος ελαβον οί μακροί άγώνες τού *Αλή πασσά
-κατά τών Σουλιωτών, τών οποίων ό ηρωισμός προξενεί θαυμα­
σμόν καί κατάπληξιν.

| 13. Ά ρ ^ ια τ ω λ ο ί τοΟ Ό λ υ μ π ο ν .

α ') Νίκος Τιάρας.

Ό Ά λη πασσάς ά φ ’ ού υπέταξε τό Σούλι, εστράφη έπειτα

καί κατά τών άοματωλών τού Όλυμπου καί μερικούς μέν έξ
αυτών διά τού δόλου καί τής απάτης έπεισε νά ύποταχθώσι,
μόνον δέ τόν Νίκον Ταάοαν καί τόν Εύθνηιον Βλαχάβαν
δεν κατώρθωσε νά ύποτάξη.
Ό Νίκος Ι σ'άρας ύπήρξεν εις έκ τών περιφημότερων αρμα­
το λώ ν τού Όλυμπου. Αγένειος ακόμη διεδέχθη τόν άποθανόντα
πατέρα του είς τό άρματωλίκιον τού Βλαχοίλεΐόάδοί/, είς τό
οποίον δεν έπέτρεψε νά πατησφ πούς τουρκικός.
Τώ 1806 έπανεστάτησαν οί Σέρβοι καί έζήτησαν βοήθειαν
-άπό τούς κλέφτας τής ^Ρούμελης. 550 παλληκάρια συνήλθον
πτρό τού Καρπενησιού καί άνηγόρευσαν ως αρχηγόν τόν Νίκον
Ν. ΒΡΑΧΝΟΤ ΙΣΤΟΡΙΑ ΝΕΩΤ. ΕΛΛΑΔΟΣ 3
 - 34

Τσάραν, δστις ήτο ό νεότερος όλων, άλλα καί ό άνδρειότερος·..

Ό Νίκος Τσάρας έπεχείρήσε τότε εκστρατείαν λίαν τολμηράν καί-
επικίνδυνον. Άπεφάσίσε δηλ. νά διασχίσγ) την Μακεδονίαν,
ΐνα ελβϊ) καί βοηθησγ, τούς έπαναστατήσαντας Σέρβους. ΤΗλθε
λοιπόν είς την Σκόπελον και άπό εκεί άπεβιβάσθη εις την
Κατερίναν του Όλύμπου. Έ κ της Κατερίνας είσήλ&εν εις
την Μακεδονίαν. Διήλθε τάς γέφυρας του Άλιάκμονος και
του Άξιου. Τα τουρκικά στρατεύματα άδιακόπως κατεδίωκον
αυτόν. Ταΰτα ό Νίκος Τσάρας έπανειλημμένως ετρεψεν είς ουγήν
καί άλλοτε μεν προχωρών, άλλοτε δέ ύποχωρών έφθασεν επί
τού όρους Τ ίλ ο υ . Ε κεί περιεκυκλώθη πανταγσθεν, χωρίς νά έχη.
καμμίαν εξοδον. Έ πί τρεις ημέρας καί επί τρεις νύκτας τά ?;αλ
ληκάρια τού Νίκου Τσάρα μάχονται καρτερικότατα, τρώγοντα.
καί πίνοντα τά χιόνια των όρέων κατά τό έξης δημώδες δίστιχον:.
«Χωρίς ιΐ'ωηί, χωρίς νερό·, χωρίς νπνο <λτό ρ,άτι,
Χιόνι έπινον, χιόνι έτρωγον καί τιί,ν φωτιά ^αατονο^αν.»
Την Τετάρτην ημέραν όρμήσαντες ξιφήρεις διήλθον διά μέσου
των εχθρών καί φθάνουσιν είς τάς δυσβάτους κλεΐΟ»ωρείας της
Τζίχνας. Καί εκεί πάλιν έπολιορκήθησαν έπί τρεις ημέρας καί
τρεις νύκτας υπό 15 ^ιλ. Τούρκων. Ά φ ’ ου έφονευσαν πλείστους
έξ αυτών, την νύκτα έπεγείρησαν εξοδον καί έφθασαν εις την
παρά τό Π ράβι γέφυραν. Ή γέφυρα αύτη είχε μήκος ί 000 βη­
μάτων, είς τά δύο δε άκρα δύο σιδηράς πύλας. Αί πύλαι ήταν
δεμέναι με διπλάς άλύσεις καί έφρουρούντο υπό πολλών Τούρκων.
Τού Νίκου Τσάρα τά παλληκάρια έμειναν 250 μςνον. Διά
νά φθάσωσιν είς την γε'φυραν, έπρεπε νά διέλθωσι διά μέσου 15
χιλ. Τούρκων. Ό Νίκος Τσάρας έφορμά μέ την ήρωΐκην φάλαγ­
γα του, θραύει τάς άλύσεις τής γεφύρας, θραύει καί τάς πύλας,
τρέπει είς φυγήν τούς εχθρούς καί σώζεται είς τό Ά γιον "Ορος,
φέρων πολλάς πληγάς αυτός καί οί σύντροφοί του. Έ ξ Α γίου
"Ορους έπέστρεψεν είς τήν πατρίδα του.
Ό Ά λή πασσάς, όταν έμαθε τήν ηρωικήν, ταύτην έστρατείαν
τού Νίκου Τσάρα, έφρύαξεν έκ τής λύσσης καί ήπείλησε νά πνίξη
τον "Ολυμπον είς τό αίμα* αμέσως λοιπόν έπεμψχ κατά τών άρ-
αατωλών πολυάριθμα στίφη Αλβανών. Οί. αρματολοί κατ ’άρχάς,
 - 35 -

άντέστησαν γενναίως* έπειτα δμως άπεχώρησαν εις την Σκιάθον,

Οπου είχον καταφυγή καί πολλοί των άρματωλών τής Πελοπόν­
νησου καί τής Στερεάς* ήσαν δέ ό Σ ταθάς, ό Νίκος Τσάοας,
ό Ετ>θ. Βλαχάβας, ό Θεόδ. Κολοκοτρώνης καί άλλοι. Εκεί
: άρματωλοί κατάρτισαν στόλον ίς 70 πλοίων καί γενικόν μένο
άργηγόν του στόλου έξέλεζαν τόν Σταθάν, αντιναύαρχον δέ τόν
Νίκον Τσάραν.
Ό Στάθης ύψωσεν αμέσως την Ελληνικήν σημαίαν, ή οποία
ήτο κυανή και εις τό με'σον είχε λευκόν σταυρόν. Ό καταδροαι-
κός ούτος στόλος έπετίΟετο κατά των Τούρκων και έπροζένει με-
γάλας βλάβας. Μετά τινα δμως χρόνον οΐ άρματωλοί ούτοι,
προτρεπομενοι υπό τού Πατριάρχου, έπανήλθον εις τάς εστίας
των, πλήν του Νίκου Τσάρα.
*0 Νίκος Τσάρας έφονεύθη ές ένεδρας υπό των Αλβανών είς
ηλικίαν δ6 ετών καί έτάφη «Ις την Σκιάθον-
β) Ει>θα/Ηΐος Βλαχάδας.
Έτερος άρματωλός των Χα<Λών τού Όλύμπου ητο ό Ει/θύ-
Ηίος Βλαχάδας. Ούτος προωρίσθη κατ’ άρχά; υπό τού πατρός
του ίιά τό ιερατικόν σχήμα. Όθεν καί ΓΙαπαθνυ,αος εκαλείτο.
Βλέπων δμως τά μαρτύρια τών ομοθρήσκων του και αισθανό­
μενος άσπονδον μίσος κατά τών Τούρκων, άμα άπεθανεν ό πατήρ
του, έφορεσε τήν φουοΤτανέλλαν, άνήλθεν ιίς τόν Όλυμπον
καί ί^εινεν άρματωλός τών ΧαίΧιών.
Τώ 1808 ό Εύθύμ. Βλα/άοας, βλέπων δτι ό Άλής £έν έπαυε
νά επιβουλιύηται τούς άρματωλυύς, συνεκάλεσεν αυτούς καί τοίς
παρέστησε τόν κίνδυνον, άναγορευθείς δέ υ π ’ αύτών αρχηγός καί
συνεννοηθείς μέ άλλους άρματωλούς τής Στερεάς καί με τούς
Τούρκους τών Τρικκάλων καί τής Ααρίσης, οί οποίοι έμίσουν τόν
Άλή πασσάν, διωργάνωσεν επαναστατικόν κίνημα. Τήν 29
Μαίου (ημέραν, καθ’ ήν έκυριεύθη ή Κωνσταντινούπολή ύτο τών
Τούρκων) είχον σκοπόν νά έπιπέσωσι κατά τών Ίωαννίνων καί
νά φονεύσωσι τόν θηριώδη Ά λήν.
Αυστυ/ώς τό σ/έδιον έπροδοθη, πολλοί δέ τών άραατωλών
καί οί Τούοκοι τών Τρικκάλων καί τής Λαρίσης έγκχτέλιπον τον
 — 36 —

Βλαχάβαν. Τότε ό Βλαχάβας άφήκε τον αδελφόν του Θεόδωρον

μέ 600 παλληκάρια εις την Καλαμπάκαν, αυτός δέ έσπευσεν
είς τόν Όλυμπον διά νά συνάθροιση νέας δυνάμεις. Ό υιός του
Ά λή Μ ονκτάρ επέρχεται κατά των έν Καλαμπάκα μέ πολυά­
ριθμον στρατόν. Ό Θεοδ. Βλαχάβας καί τά παλληκάρια του
πίπτουσιν όλοι. Μετά δύο ώρας καταφθάνει έκ του ’Ολύαπου καί
ό Ευθύμιος Βλαχάβας μέ 500 άνδρας, άλλ* ήτο πλέον αργά.
Τότε έπέρασεν είς την Σκιάθον καί άπεφάσισε να εξακολούθηση
τόν άγώνα κατά θάλασσαν, καθώς καί πρότερον.
Ό Ά λη πασσάς, βλέπων δτι δεν ήδύνατο νά καταοάλη τόν
οοβερόν του αντίπαλον, κατέφυγεν είς τόν δόλον καί κατόρθωσε
νά συλλάβη τόν Εύθ. Βλαχάβαν. Ό Βλαχάβας ώδηγηθη είς τά
Ιωάννινα* εκεί δε προσεδέθη επί πασσάλου είς την αυλήν τού
σεραΐου καί ύπέστη μαρτυρικώτατον θάνατον, άποκοπέντος τού
σώματός του είς διάφορα τεμάχια.
§ 1 4 . Φ ιλ ικ ή Ε τ α ιρ ε ία .
Κατά τό έτος 1814 τρεις Έλληνες, ό Νικόλαος Σκονφας
έζ Άρτης, ό Αθανάσιος Ταακάλωφ έζ Ίωαννίνων, καί ό Εμ­
μανουήλ Ξάνθος εκ ΓΙάτμου, ίδρυσαν είς την Όδησσόν της
'Ρωσσίας έταιρείαν μυστικήν, ητις ώνομάζετο Φιλική Εταιρεία.
*Η εταιρεία αύτη είχε σκοπόν νά προπαρασκευάσω καί νά έζε-
γείρη τούς Έλληνας εναντίον των τυράννων πρός άνάκτησιν τη;
ελευθερίας των. *Ω; μέλη τής εταιρείας ταύτης έκ των πρώτων
προσελήφθησαν ό "Ανθιμος Γαζής, ό Παν. Άναγνωστόπουλος,
ό Γεώργ. Λεβέντης καί άλλοι.
Εντός ολίγου χρόνου ή Φιλική | Εταιρεία έζέτεινε τάς ένερ-
γείας της είς δλα τά μέρη, δπου ύπήρχον Έλληνες καί είς την
Κων)πολιν αυτήν. Κατηχήθησαν καί έλαβον μέρος είς αυτήν άρ-
χιερεϊς, ίερεΐς, λόγιοι, πρόκριτοι, άρματωλοί, κλέφται, ναυτικοί
καί έν γένει, πλήν ολίγων, πάντες σχεδόν οί Έλληνες ήσαν
μεμυημένοι είς τά τής Φιλικής Εταιρείας.
*Η Φιλική Εταιρεία είργάζετο μέ ίκραν μυστικότητα καί
δραστηριότητα. Οί ίερεϊ<* είς τάς εκκλησίας άνεγίνωσκον εύχάς υπέρ
εύοδώσεως του έργου. Ιΐλείστα μέλη τής Εταιρείας έτρεχον άπό
 — 37 -

ττό'λεο>ς εις πόλιν καί άπό χωρίου είς χωρίον και κατηχούν τόν
λαόν.
"Οταν έφάνη κατάλληλος η στιγμή νά λάβωσιν οί Έλληνες
τα 5πλα λ χ \ νά θραύσωσι τα δεσμά μακρά; δουλείας, οί διευθύ-
νοντες τη.ν Φιλικήν Εταιρίαν άπεφάσισαν νά άναθε'σωσι την αρ­
χηγίαν τοϋ κινήματος εί; εν προτωπον, δυνάμενον νά φέρη
πέρχς το μέγα τοϋτο έργον. Δύο πρόσωπα θεωρούντο κζτάλλη*
λα, ό Ιωάννης Καποδίατριας, υπουργός τών Εξωτερικών
τής 'Ρωσσίας, καί ό Αλέξανδρος Ύ νηλάντης, υπασπιστής
τού αΰτοκρατορος τής 'Ρωσσίας.
Έ ξ όνοματος λοιπόν τής Φιλικής Εταιρείας μετε'οη είς την
Πετρούπολιν ό Έμμ. Ξάνθος και προσέφερε τήν άρχηγίαν κατά
πρώτον είς τον Καποδίστριαν* επειδή όμως ό Καποδίστριχ; άπε·
ποιν,θη, ό Ξάνθος άπετάΟη πρός τόν Ά λ ίξ . Ύψη/ιάντην, δστις
προΟύμως έδέχθη.

$ 45. Έ π α ν ά ε ίτ α ιίις τ ώ ν Ε λ λ ή ν ω ν έ ν τ α ΐ ς
Γ.οοη τ ό ν Δ ο ό ν α β ιν Ή γ ιιμ ο ν ία ις .

Α λέξανδρος Ύ ν η λ ά ν τη ς.

Ό *Αλ:ξ. Ύψηλάντης ητο πρεσούτερος υίός Κωνσταντίνου τοΰ ·

Ύψηλάντου, έγεννηΟη δέ έν Κων/πολει τψ 1792. *0 Κωνστ.
*ΊΓψηλάντης ήτο ήγεμων της Βλαχίας* έπειδη όμως τόν διεοαλον
είς ττ.ν τουρκικήν κυ&έρνησιν, διά να σω&ή» κατεφυγε μετά τήί
οικογένειας του είς την ’Ρωσσίαν. *0 υιός του Άλέςανδρος είσ-
τ,λθεν είς τήν στρατιωτικήν σχολήν τής ΙΙετρουπόλεως και έςε-
παιδευθη δΓ έξοδων τού αΰτοκρατορος. Έξελθών αξιωματικός
ύπηρέτησεν είς τήν αύτοκρατορικην φρουράν καί ε?(/ασε μέχρι
τού βαθμού τού συν ταγματάρχου* εις τινα δέ μαχγην κατά τού
Μεγάλου Ναπολέοντος εν Δρέσδη της Γερμανίας επολε'μησε γεν-
ναίως καί άπωλεσε τόν δεξιόν του βραχίονα. Ένεκα τούτου ό
-χΰτοκ-ατωρ τής *Ρωσσίας τον έπροβιβασεν είς τον βαθμόν τοϋ
στρατηγού καί τόν προσέλαβεν ώς υπασπιστήν του.
Ό Ά λ. Υ ψηλάντης, δεχθείς τήν άρχηγίκν τού επαναστατικού
κινήματος τών Ε λλήνω ν, Ιλαβεν αόριστόν άδειαν λογφ υγείας
 — 38 -

καί άνεχώρησεν εις την Όδησσόν* διαβάς δέ τόν Π ρονθον πο­

ταμόν ήλθεν είς τό Ίάσ'χον της Μολδαυίας (22 Φεβρουάριον
1821), άνεπέτασε την σημαίαν της Ελληνικής Έπαναστάσεως,
καί έξέδωκε πομπώδη προκήρυξιν, διά της οποίας έκάλει πάν-
τας τούς Έ λληνας είς τά όπλα.
Χιλιάδες Ελλήνων, Σέρβων καί Βουλγάρων ετρεξαν καί έτά-
χθησαν υπό την σημαίαν του 'Υψηλάντου υπό έμπειρου; οπλαρ­
χηγούς τόν Γ εω ρ γά κ η ν Ό λ νμ π χ ο ν, τόν Φ αρμάκην καί
άλλους. 500 δέ νέοι μαθηταί γυμνασίων καί φοιτηταί, καταλι-
πόντες τά θρανία, εσπευσαν καί κατετάχθησαν είς τόν στρατόν
του 'Υψηλάντου, άποτελέσαντες τόν ιερόν λόχον κατ’ άπομίμη-
σιν του ιερού λόχου του ΙΊελοπίδου.
Άλλ* ή έπανάστασις έν Μολδαυία δεν ηύδοκίμησε μέ δλην
την ανδρείαν καί την φιλοπατρίαν του ’Υψηλάντου. Έν ω ού-
τος έβραδυπόρει άπό τού Ίασίου προς τό Βουκουρέστιον, έμαθε
καθ’όδόν τό κεραυνοβόλον άγγελμα, <5τι ό αύτοκράτωρ τής'Ρωσ-
σίας τόν διέγραψεν άπό τάς τάξεις τού στρατού, διότι έν άγνοί$
αυτού ποοέβη είς τό επαναστατικόν τούτο κίνημα.
Ό 'Υψηλάντης εχασεν αμέσως τό θάρρος του. Έκτος δέ τού­
του καί οΐ Μολδαυοί καί οί Βλάχοι όχι μόνον δεν ελαβον μέρος
είς τόν άγώνα αλλά καί έποόδιδον αυτόν* συγχρόνως δέ καί η
Τουρκία επεμψε κατά τού 4Υψηλάντου μέγαν στρατόν υπό την
αρχηγίαν τριών πασσάδων.ΙΙαρά τό Δραγατ(?άνχον (7 Ιουνίου)
συνήφθη πεισματώδης μάχη. Οί Τούρκοι έπιπεσόντες μέ άσυγ-
κρίτως ύπερτέοας δυνάμεις διεσκορπισαν τούς Έλληνας. Οί χε-
ρολο^ΐταχ όμως, αν καί ησαν νεανίαι ασκληραγώγητοι καί ά­
πειροι, έπολέμησαν μετά μοναδικής ανδρείας καί οί πλεΐστοι έξ
αυτών έφονεύθησαν τηρήσαντες τόν όρκον των. Έκ τών 500
μόνον 100 έσώθησαν.
*0 Ά λέξ. Ύψηλάντης άπελπισθείς άπεφάσισε νά ελθη είς την
κυρίως Ε λλάδα διά νά εξακολούθηση τρν υπέρ της ελευθερίας
άγώνα. Έν ω όμως διήρχετο διά τής Αυστρίας, συνελήφθη υπό
τής Αυστριακής κυβερνήσεως, ή οποία διέκειτο φιλικώς προς
την Τουρκίαν, καί έρρίφθη είς τά φρικώδη καί υγρά δεσμωτήρια
τής Μογκάθετης. Έ ξ ετη εμεινεν είς τήν φυλακήν, όπου ύπέστη
 39 -

τα πχνδεινχ· τώ 1827 χπεφυλακίσθη, μετ ολίγον 5μω* άπέθα-

ν«ν έκ χρονίου νοσήματος καί εκ τής μεγάλης του λύπης (1828).
Έ * των όπλα ονηγών δύο Εμειναν πιστοί είς τόν Ύψηλάντην,
ό Γεωεγχκης Όλύμπιο; κχί ό Φαρμάκης, οί όποιοι τόν συνώδευ-
•σζν μι/οι των Αυστρια­
κών συνόρων. Ό ταν 5μως
έπε'στρεοον ούτοι, χχτε-
διώ/θησχν υπό των Τούρ­
κων κχί με τούς ολίγου;
στεχτιωτχ; των έχλει-
σθησαν «ίς την Μ ονήν
τού Σ έκκ ο ν. Καί ό μέν
Όλύμπιος μέ 1 1 συντρό
χρους κατέλαδε τό '/.ωδω-
νοστάσιον’ όταν δε τούτο
εγέμισεν από τούς είσορ-
•μήσχντχς Τούρκους, ό
ατρόμητος ήρως Ολύμ-
ττιος έθεσε πυρ «ίς την
-πυριτιδαποθήκην καί χν«· Άλέ;. ΠΓψ^λχντη;.
-τίνάχθησαν πχντες εις τόν
ά ΐρ ζ .
Ό δέ Φχρμάχης, χ ο ’ ού χντεστη έπΐ 11 ήμε'ρχς, επί τέλους
έσυνθηκολογησε μέ τού; Τούρκου;. Οί Τούρκοι 5 μω; πχρχβιά-
σχντες τα ; συνθηκχ; συνέλζβον τόν Φζρμάχην καί τόν εοεεον
σώηροδέσμιον ε!; την Κων)πολΐν. Έχει ύπε'στη <ρρικώ$η μαρτύ­
ρια. Τόν εςέδιιραν ζωντανόν καί τόν έσυραν εις τχς χγυιάς τή;
πολεως πρός θέαν καί τέλος τόν άπηγχόνισχν.

ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΙΣ ΕΝ ΤΗι ΚΤΡΙίΙΣ ΕΛΛΑΔΙ

£ 16. Ό ά ο γ ιεη ί< ίκ ο « ο ς Ο α τ ο ώ ν Γ « ο η α ν ό ς-

*Εν η έτχνχστζτι; των Έ λλννων χτετυγ/χνεν έν τη Μολ-

3οολχ/·χ, χύτη έςεερχγη όρμητιχωτεεχ εις τήν κυρίως Έχλαδα.
 40 —

Τήν 52 Μαρτίου 1851 ό ήγεμών τή; Μάνης Πέτρος Μανρο-

ρ,\% άλης, ό συνήθως λεγόμενός ΙΙετρόηπεης, ό Θε6>δορος
Κυλοκοτρθ)νης', ό ΠαπαφλέίΜας καί άλλοι οπλαρχηγοί με
2000 έπαναστατας*ήλ6ον και «πολιόρκησαν σάς Καλάρας και
ήνάνκασχν τούς πολιορχουμίνους Τούρ­
κους νά πχραδοθώσιν.
Τχΰτοχρονω; ό αρχιεπίσκοπος ΓΙχ-
τρών Γεορανός ύψωσε τήν ση­
μαίαν της Ελληνικής Επχνχστχ-
σεω; έν τή Μονή της Ά γ ια ς Λανοας
των Κχ/αορύτων. Μετά ταΰτα δε με
διάφορους οπλαρχηγούς ήλΟεν είς τχς
Πάτρας καί εστησε την σημαίαν τη; ε-
πχναστάσιω; ίν τη πλατεία τού Αγίου
Γεωργίου, που προσήρχοντο όλοι καί
Γερμανό; αρχιεπίσκοπος ώρ/.ίζοντο έπί τής σημαίας τόν δοχον
Πντρώ ν. ύπ«ρ «ίστι-υ; καί πατρίδος. Έν γίνει
ολόκληρος ό πληθυσμός της Πιλοπον-
νήσΟυ έξηγέρΟη ώς είς άνθρωπος ζητών ίν μιά στιγμή νά έκδι-
κηθη τά δεινά δουλείας τεσσάρων χίωνων.

$ 1 7 . Ό Π ατριάρχης Γ οηγόριος Ε '·

Ά μ α έγνωο'ΐη η έπανχστασις τού 'Γψηλάντου εν τή Μολδο­

βλαχία, οί Τούρκοι τής Κων)πολεως έςηγοιωίίησχν χαί ήρχισαν
νά σφχζωσίν άνόρας, γυναίκα; καί παιδία έν Κων)πολιι, έν
Σμύρνη χαί αλλαχού, Ιΐλείστοι στρατιώται εκ της Ασίας καί
άλλος συρφετωδης όχλο; περιέτρεχε τάς άγυιάς της Κο'ν)ποΑεως,
έβιβήλωνε τάς εκκλησίας, είσήρχετο ε{; τάς οικίας τών χριστια­
νών καί έσφαζε καί ήρπαζε καί άιίπραττε παντός είδους Οργια.
Ό ταν δε άνηγγελόη και η έπανάστασις της Πελοπόννησου καί
της Στερεά; Ελλάδος καί τών νήσων, ό Σουλτάνος έςεμάνη καί
διέταξε γενικήν σφαγήν κατά τών χριστιανών. Είς μόνην τήν
Κων)τολιν ϊφονευ^ησαν χριστιανοί πλέον τών 30,00 0 ώς προ*
 41

βατχ. Διά νά έμπνευση δε τρόμον καί κατάπληξιν είς τους "Έλ­

ληνας διέταξεν ό Σουλτάνος νά κτυπήσωσιν αυτήν την κεφαλήν
της Εκκλησίας, δηλαδή τον Πατριάρχην.
Πατριάρχης Κων)πόλεως ήτο τότε Γοηγόοχος ό Ε '. εκ Δη~
μητσάνης τής Πελοπόννησου καταγόμενος Ό πατήρ του ώνομά-
ζετο Ιωάννης Άγγελόπουλος.' 'Ο Γρηγόριος, άφ* ού ^ιήκουσε
τά εγκύκλια μαθήματα είς τήν όνομαστήν σχολήν τη; πατρίδος,.
του, μετε'βη έπειτα
τήν Σμύρνην ,οπου ό Μη*
τροτιπολίτης ή . ο θείος'του.
Έ ν Σμύρνη έχειροτονή *
θη ύπό τού θείου του διά-
κονος καί έστάλη είς τήν
θεολογικήν < ?χολήν τής
Πάτμου, όπου έσπούδασε
τήν θεολογίαν. *Όταν ά-
πέθανεν ό θειος του, διε-
δέχθη αυτόν ό Γρηγόριος
είς τόν μη τ οοπαλ ιτικ όν
θρόνον τής Σμύρνης. Με­
τά τινα δέ χρόνον έξελε-
χθη ό Γρηγόριοςίίατριάρ"
χης Κων)πόλεως.
Ό Γρηγόριος ήτο ενά­
ρετος και φιλάνθρωπος.
νΟταν εγεινε γνωστόν 6 τι έκινδύνευεν ή ζωή τού ΙΙατριάρχου^
πολλοί συνεβούλευον αυτόν νά φύγη διά νά σωθή* ά λ λ’ ό άοί*
διμος Γοηγοριος άπεκρίθη είς αυτούς : μή μέ παρακινείτε νά'
φύγω. Έάν φύγω, οί Τούρκοι θά έζαγριωθώσιν ακόμη περισσό­
τερον και θά χυθή περισσότερυν άθφον αίμα. Είμαι Πατριάρχης,
καί ποιμήν καί δεν πρε'πει νά έγκαταλείψω τό έθνος καί τό ποί-
μνιόν μου. Έάν με φονεύσωσιν οί Τούρκοι, ό θάνατος μου θά'
δώση νε'αν ζωήν είς τόν ιερόν ημών αγώνα)). Τήν Κυριακήν τών·
Βαίων γευματίζων έλεγε ((σήμερον τρώγομεν ημείς ίχθυς, μετ’ ο~
λίγας ημέρας θά φάγωσιν ημάς οί ιχθύες».
 - 42

Την Κυριεκήν του Πάσχα (10 Απριλίου 1842 1), έν ώ ό Πα­

τριάρχης έτέλει την Άναστασιν είς τόν πατριαρχικόν ναόν, ά ­
γρια στίφη Τούρκων περιεκύκλωσαν τά Πατριχοχεΐχ. Ό Πα-
τριάοχης έςτκολούθησε την λειτουργείχν ηύχήθη ύπερ των Χρι­
στιανών, οί ότοίοι έζων έν μέσφ κινδύνων και θλίψεων έκοινώ-
νησε των Άχράντων μυστηρίων* έψαλλε τό Χριστός άνέστη
καί ηύχήθη ενδομύ/ως καί την άνάστασιν τον έθνους.
"Αμα έτελιίωσεν η θεία λειτουργία, ο: Τούρκοι τόν χπήγχ-
γον ατό τό ιερόν θυσιαστήριον είς τόπον του μαρτυρίου. Χιλιά­
δες αίχοδίψων ’Οθωχχνών περιεστοί/ιζον τό θϋχχ. Τ 'ν ύβρισαν
βαναύσως και τον έβχσχνισχν. Ό Πατριάρχης δχως έδειςεν έςο-
χον μεγαλοψυχίαν. Τέλος ό δήμιος έπέρασε τΟν β:οχον είς τον
ιερόν τράχηλόν του καί έκρέμασεν αυτόν ε!ς την μεοζίαν πύλην
των Πατριαρχείων, η οποία μέχρι σήαερον μένει κατάκλειστος
είς άνά|λνησιν τού ασεβούς κακουργήματος κατά τού αρχηγού τής
Όρθοδοςου Εκκλησίας.
Έ π: τρείς ημέρας έμεινεν κρεμάμενον τό ιερόν λείψζνον τού
Πατριάρχου. *0 τουρκικός όχλος πεοιυβριζεν αυτό και τό έτυπτε
μέ τά ρόπαλα. Τήν τρίτην ήμέοζν παρεδόθη το λειψανσν είς ρυ­
παρόν όχλον Εβραίων, οί οποίοι έδεσζν αυτό με τό σ/οινίον,
τό εσυρον είς τάς βορβορωδει; όδ,ύς καί τέλος δεσαντε; μέγζν
λίθον εις τθν τράχηλον αυτού το έρριψαν είς τήν θαλαστχν.
Κατά θείαν δχως ευδοκίαν τό λείψζνον ζνέβη είς τήν επιφά­
νειαν τής θαλασσής καί προσέκρουσε είς το πλσϊον τού εκ Κεφαλ­
ληνίας πλοιάρχου Σκλάβου. Ό Σκλάβος παρέλαβε χρυ*φίως τό
λείψανον καί τό μετεκομισεν είς τήν ,Οδησσόν. δπου κατά δια­
ταγήν τού αύτοκράτορος τής *Ρωσσίας ίκηδεύθη μετά βασιλικών
τιμών.
Ό θάνατος τού Πατριάρχου ήναψεν είς τά στήθη δλων τών
*Κλληνων φλόγα έκδικήσεως' ώς σύνθημα δέ πολεμικόν άντήχει
είς τά στρατόπεδα.
«κτνπάτε πολεμάοχοι ! . . .
«μη λησμονείτε τό σχοινί, παιδιά, τού Πατριάρχη ! .*
Ή ελεύθερα Ε λλάς, επειδή ήθελε νά έχη εις πού; κΛπους της
■τό Ιερόν λείψζνον τού Πατριάρχου Γρηγορίον, μετεκομισεν αυτό
 43 -

ίί’ς Αθήνας τώ 1871 καί τό κατέθεσε μετά πομπής καί παρα-

τάςεως έντος μαρμάρινης λάρνακος έν τώ ναώ της Μητροπολεως.
Εις ένδειζιν δε ευγνωμοσύνης έστησεν έμπροσθεν τού Πανεπιστη­
μίου τφ 1872 τον ανδριάντα τού έθνομάρτυρος Γρηγορίου.
§ 18. Α θ α ν ά σ ιο ς Δ ιά κ ο ς .

Συγχρόνως με την Πελοπόννησον επανεστάτησε καί ή Στερεά

*Ελλάς' κατά πρώτον ή "Αμφισσα υπό τόν ΙΙανουργιάν* έπειτα
τό Λιδωρίκιον, την 29 δέ Μαρτίου επανεστάτησε καί η Λεδάδεια
υπό τόν Αθανάσιον Διάκον.
Ό Α θ α νά σ ιο ς Δ ιά ­
κος έγεννήθη τω 1786 εις
τι χωρίον τής Δωρίδος,τήν
Ά ρ το τ ίνα ν . Ό ταν άκό-
μη ητο μειράκιον, έιχεινεν
ορφανός πατρός. Ή χήρα
μήτηρ του είσήγαγεν αυ­
τόν δωδεκαετή όντα είς
μοναστήριον, όπου μ ετ’ ο­
λίγον έχειροτονήθη διάκο­
νος. *0 νεαρός όμως Δ ιά­
κος δεν υπέφερε τήν τουρ­
κικήν τυραννίαν* διά τούτο
άνεχώρησεν εκ τυύ μονα­
στηριού, έφόρεσε τήν στο­
λήν τού κλέφτου καί άνέ- Αθανάσιο; Διάκο;.
βη είς τά όρη, άφ’ού προ­
ηγουμένως ώρκίσθη ενώπιον τής είκόνος τού Χριστού νά πολεμήσιρ
μέχρι τελευταίας αναπνοής υπέρ πίστεως καί πατρίδος.
Ή ανδρεία τού Διάκου ταχέως διεφημίσθη. Ό Όδυσσεύς Ά ν-
δρςύτσος τόν παρέλαβεν είς τό σώμα του ως πρωτοπαλλήκαρον*
μετά ταύτα ό Διάκος εγεινεν άρματωλός Δεβαδείας. Ό ταν έ-
ξερράγη ή έπανάστασις, ο Διάκος ύψωσε τήν σημαίαν τής έπα-
ναστάσεως έν Λεβαδεί*, έπολιόρκησε τούς Τούρκους εντός τού
φρουρίου καί τούς ήνάγκασε νά παραδοθώσι τήν 31 Μαρτίου.
 — 44

Ό .Χουρσίτ πασσάς της Πελοπόννησου, έν ώ επολέμει είς τά

Ιω άννινα κατά τού Άλή παστά, μαθών την έπανάστασιν της
Ελλάδος, επεμψε κατά της Ανατολικής Ελλάδος τον Όμέρ
Βριωνην μέ πολυάριθμον τουρκικόν στςατόν.
*0 Διάκο; μέ τους οπλαρχηγούς Πανουργιάν και Διοβουνιώτην
κατελαβον τάς επικαίρους θίσεις διά νά έμποδίσωσι την πορείαν
τοΰ Όμέρ Βριώνη προς την Φωκίδα. Και ό μέν Πανουργιάς καί
ό Διοβουνιώττ,ς κατέλαβον τά πλάγια της Οίτης, ό δε Διάκος
την μάλλον επικίνδυνον θε'σιν, την γέφυραν της Άλαιιάνας
(Σπερχειού), όχι μακράν τών Θερμοπυλών, μέ 4θΟ άνδρας.
Ό Όμέρ Βριωνης έπελθων μέ πολύ ιππικόν >αί πεζικόν διε·
σκόρπισε τούς άνδρας τοΰ ΙΙανουργιά καί τού Δισοουνιώτου* Ε­
πειτα δέ έπεπεσε και κατά τοΰ Διάκου. Ο: άνδρες τοΰ Διάκου,
καθώς είδον τούς Τούρκους πλησιάζοντας, εουγον. Έμειναν δέ
μόνον 40 παλληκάρια μετά τοΰ Διάκου, ακλόνητα εις τάς Θε'σεις
των. Είς την ακμήν τον κινδύνου εις εκ τών συντρόφων του εφε-
ριν ίππον εις τόν Διάκον καί τόν παρεκίνει νά φύγτρ, ά λ λ ’ ό η-
ρο>ς άπαντά μεγαλοφώνως ((ό Διάκος δέν φεύγει’ούτε άφίνει τούς
συντρόφους του»* και έξηκολούΘει νά μάχηται ώς λέων. Τό
δπλον του διερρ&γη. Τότε σύρει τό ξίφος του.Έ κ τών συντρόφων
του πίπτουσιν οί περισσότεροι* με'νουσι μονον 10, ο: όποιοι επί
ώραν μάχονται εναντίον χιλιάδων. Σφαίρα έχθρικη Θραύει τό
ξίφος τού Διάκου είς τήν λα βήν άλλη σφαίρα Θραύει τόν δεξιόν
του βραχίονα. Έ π’ι τέλους περικυκλούται καί συλλαμβάνεται*
αίαόφυρτος δι σύρεται ενώπιον τού Όμέρ Βριώνη. Ό Όμέρ
Βριωνης Θαυμάσας τήν ώραίαν μορφήν τού Διάκου καί τό ωραίον
του παράστημα, προτείνει είς αυτόν νά τώ χαρίση τήν ζωήν καί
νά τώ προσφέρω μεγάλας τιμάς, ίάν άρνηθη τήν πίστιν του και
υπηρέτηση τούς Τούρκους/Ο Διάκος δμως μέ υπερηφάνειαν άπαν­
τά ϊ Εγώ Έ λλην γεννήθηκα καί Έ λλην »ίά πεθανω »
Τότε ό Όμέρ Βριωνης διέταξε νά σουολισθη καί νά ψηθη ζων­
τανός.Τόν άπήγαγον λοιπόν είς τήν Λαμίαν,καί έκεΐ ύπέστη ό ήρως
τόν όδυνηροτατον θάνατον, χωρίς νά έςέλθγ, φωνή έκ τού στόμα­
τός του, χωρίς δάκρυ νά βρεξγ, τούς οφθαλμούς του (23 Α πρι­
λίου 1821). Μονον καθ’ ήν στιγμήν έσουολίζετο, στρέψας τό
 4ο

βλέμμα του προς τούς χλοερούς λειμώνας καί τά ανθισμένα δέν­

δρα είπε μετά πικρίας, παραπονουμενος διά τόν πρόωρόν θάνα­
τόν του.
«Γιά ίδές καχρό πον δχάλεξεν ό χάρος νά μέ πάρη,
«τώρα π ’ άνθίζονν τά κλαριά καχ § γ ά ζ’ ή γη χορτάρχ».
Κατά τούς παλαιούς χρόνους εκεί πλησίον έπεσε καί ό Λεωνί­
δας μετά τούς 300 Σπαρτιάτας, πολέμων υπέρ της ελευθερίας
της πατρίδος του.

§ 19. Ό β ι/ίίά ε ί/ς Ά ν δ ρ ο ά τ ά ο ς .

Τ ο Χ ά ν ι τΛ ς Γ ρ α β ιά ς .

Ό Όδυσσεύς ητο υιός του περίφημου άρματωλοΰ Άνδρούτσου,

έγεννήθη δέ έν Ίθάκιρ τω 1798. Άνάδο/ός του ητο ό περιβόητος
θαλασσομάχος Λάμπρος Κατσώνης, δστις εδωκεν είς αυτόν τό
■όνομα του Όμηρικού βασιλέως της- Ιθάκης.
Ό Όδυσσεύς πολύ μικρός έμεινεν ορφανός πατρός. Είς ηλικίαν
18 ετών προσεληφθη υπό του ’Αλή-πασσά των Ίωαννίνων είς
τό σώμα τών σωματοφυλάκων του.
Ό Όδυσσεύς ητο ώραΐος κατά την όψιν* είχε τό ανάστημα μέ-
τριον καί αρρενωπόν, τάς όφρυς δασείας, τόν μύστακα παχύν, τό
στήθος δασύτριχον, τό βλέμμα ό£ύ καί βλοσυρόν. Είχε τόσην
ώκυποδίαν, ώστε ήδύνατο καί τόν ταχύτερον ίππον νά περάσγ,,
τρέχων. *Ητο στρατηγικός καί πολυμήχανος, όμοιάζων κατά
τούτο τόν ομώνυμόν του Όμηρικόν ήοωα. Ό Άλη πασσάς έκτι-
μών τάς άρετάς ταύτας του Όδυσσέως, διώρισεν αυτόν άρματωλόν
της Λεβαδείας* όταν δέ ό Σουλτάνος έκήρυξε τόν πόλεμον κατά
του Ά λη, ό Όδυσσεύς εσπευσεν είς βοήθειαν τού Άλη πασσά,
άφήσας ώς άρματωλόν της Λεβαδείας τόν Αθανάσιον Διάκον.
Καθ* όν χρόνον ό Διάκος έπιπτεν ήρωίκώς, ό Όδυσσεύς εύρί-
<τκετο είς την Δυτικήν Ε λλάδα. Αμέσως λοιπόν έσπευσε καί
ηλθεν είς την Ανατολικήν Ελλάδα διά νά έκδικηθη τόν θάνατον
του φίλου του Διάκου.
Ό Όμέρ Βριώνης διαβάς την γέφυραν τής Αλαμάνας διηυθύ-
νετο προς την "Αμφισσαν χωρίς κανέν κώλυμα. Ό Όδυσσεύς άπο-
 — 46

οχσίζει νά ίμποδίση την πορείαν αύτου· βλέπων δέ την σπουδαίο-

τητα του Χανίον τ η ς Γραβιάς ιίπεν εις τά παλληκάρια του
«"Ε , παιδια* όποιος θελει από σάς νά μέ άκολουθηση, άς π'.ασθη
£ίς τον χορόν». Μονον 1 10 γενναίοι έπιάσθησαν εις τόν χορόν τού­
τον της ζωής καί του θανάτου και τραγωδοϋντες τό «κάτω σ ’τοίτ
Βάλτου τά χω ριά...» είσηλθον
και έκλείσθησαν εις τό πλινθό-
κτιστόν Χάνι της Γραβιάς, το
όποιον εκειτο επί της οδού, ητις.
έφερε ττρος την "Αμφισσαν.
Μετ’ ολίγον έφθασχν οί Τούρ­
κοι, προεπορεύετο δέ έφιππος δερ­
βίσης. Τούτον έχαιρε'τισεν ό
Όδυσσεύς άπό της πολεμίστρας,
και τόν ηρώτησε πού πηγαίνει*
εκείνος δέ άπηντησεν ό'τι πηγαίνει,
η τούς εχθρούς τού ΙΙρο-
. Πριν όμως τελείωση την
τελευταίαν λέςιν, ό Όδυσσεύς
πυροβολεί και τον ρίπτει νεκρόν.
Ό όυσ'ϊΐύ; ’Α>δ;ούτσο;. Οί Τούρκοι μανιώδεις γενόμενοΐ-
διά τον θάνατον τού δερβίσου
ώρμησαν κατά τού χανίου* τό πυκνόν όμως και ευστοχον πύο τού
Όδυσσε'ως καί των συντρόφων του σπείρει τον όλεθρον εις τάς.
τάςεις των Τούρκων. Τρεις έφοδους έκαμον οί Τούρκοι καί κατά
τάς τρεις ηναγκάσθησαν νά ύποχωρησωσι κατησχυμμένοι. *Η νύ;
έπελθούσα κατόπαυσε την μάχην. Ό Όμέρ Βριώνης επιμόνων νά
κυριεύση τό χάνι, έστειλε νά φέρωσιν έκ Λαμίας πυροβόλα. Την
νύκτα όμως οί κεκλεισμένοι εντός τού χανίου, άνοίςαντες την
άνατολικην Ούραν, έςηλθον καί πατούντες επί των τουρκικών
πτωμάτων, με τά όποια ητο έστρωμένος όλος~ό πέοις τού χανίου
χώρος, άνέβησαν εις τά όρη, όπου ίμετρηθησαν καί ευρέθησαν
όλιγώτεροι κατά ε;. *Εκ τών Τούρκων εφονευθησαν πλέον τών
4θΟ καί έπληγωθησαν πολύ περισσότεροι. Ο: Τούρκοι καταλη-
φθέντες Οπό φοβου έπέστρεψαν εις την Λαμίαν.
 Τό κατόρθωμα τούτο του Όδυσσε'ως συνίβη 15 ήμε'ρας μετχ
τον θάνατον του Λιάκου. Σήμερον επί του χώρου, δπου ήτο τό
χάνι της Γραβιάς, είνε εστημένη μαρμαρίνη προτομή του ήρωος
Οδυσσε'ως.
§ 20, Κ ω ν σ τ α ν τ ί ν ο ς Κ α ν ά ο η ς .
Κ α τα ιίτο ο φ η τΛ ς Χ ί ο ν .

Ό Κ(ονσταντϊνος Κανάοης ύπήρξεν ατρόμητος ήρως τής

θαλάσσης, φοβερός πυρπολητής, του οποίου ή τόλμη διήγειρε τόν
θαυμασμόν όλου του κόσμου.
Ό Κανάρης έγεννήθη εις τήν
νήσον των Ψαρών τω 1793.
Έν ω ή έπανάοτασις των
Ελλήνων διά μιας έζερράνη
καθ’ άπασαν τήν Πελοπόν­
νησον, τήν Στερεάν καί τάς
νήσους, μόνη ή Χίος δεν με-
τέσχε του επαναστατικού κι­
νήματος. 'Η νήσος Χίος κεί­
μενη απέναντι τής παρα­
λίας τής Μικρ&ς Ασίας, έ·
θαυμάζετο διά τάς φυσικάς
καλλονάς της, καί τό ώραΐον
της κλίμα* ή δε οιλοπονία
καί ή δραστηριοτης των κα­
τοίκων της εί/ε μεταβάλη ,
- 1 Κωνσταντίνος Καναρης.
αυτήν είς αληθή παράδεισον.
'Η Χίος διετέλει ύπο τήν προστασίαν του χαρεμιού τοθ
Σουλτάνου, διότι έπρομήΟευεν είς τό χαρε'μιον μεγάλην ποσότητα
εκλεκτής μαστίχης. "Ενεκα τούτου οί κάτοικοι τής Χίου δεν ίπιό-
ζοντο διόλου υπό των Τούρκων* τουναντίον ή διοίκησες τής νήσου
είχεν άνατεθή είς Χριστιανούς. Αιά τόν λονον τούτον καί διότι
οί Χίοι ήσαν λαός φιλήσυχος καί εμπορικός, δίν ελαοον αμέσως
μεοος είς τό επαναστατικόν κίνημα των 'Ελλήνων. Τον Μάρτιον*
5μως τού ΐ8*22 ό πρόκριτος τής Σάμου Λυκούργος Λογοθέτης,
 — 48 -

χποβιβασθείς είς τήν Χίον αε 2000 άνδρχς, άνιπέτασε τήν ση-

ααί*ν της έπχνχστάσεως καί έπολιόρκησε την τουρκικήν φρουράν
εντός τού φρουρίου.
'Ο Σουλτάνος όταν εμαθε την έπανάστασιν τη; Χίου, έξεμάνη.
Καί αί γυναίκες του χαρεμίου έφώναζον έκδίκησιν κατά των επα­
ναστατών της Χίου. Στολος λοιμόν κρχταιός υπό την ναυαρχίαν
του Καρά Ά λή έπλευσε περί τά τέλη Μαρτίου είς την Χίον καί
ήρχισε νά πυροβολή την πόλιν. *0 Καρά ’Αλής άπεβίβασεν 7000
Τούρκους στρατιώτχς, οί όποιοι διεσκόρπισαν τούς έπαναστάτχς.
ΤΗ άτυχης νήσος ύπε'οτη τρομεράν έκδίκησιν. Ό στρατός καί τά
εκ τής άπέναντι Ασιατικής παραλίας έπιδρκμόντα αίαοβόρα στί­
φη, τά οποία έξηρεθιζον άδιακόπως οϊ δερβίσαι, διεχύθησχν είς
απχσχν την νήσον. Τότε ήρχισεν άγρια σφαγή κατά των αθώων
καί άδυνάτων Κανείς τοπος, κχμμίχ οίκίχ, κανεν κρησφύγετον δεν
παρέσχεν άσυλον είς τά άθωκ εκείνα θύματα. Πχνταχοϋ σφαγή.
Χιλιάδες άνδρών, γυναικών καί παιδίων είχον καταφύγη είς
τό δυτικόν άκρωτήριον τής νήσου καί μέ δακρυβρέκτους οφθαλ­
μούς καί συντετριιχμένην κχρδίκν περιέαενον σωτηρίαν έκ των
Ψαρών* ούδέν όμως πλοίον εφαίνετο. ΆντΙ των πλοίων άπήστρχ-
ψαν τά ξίφη των αίμοβορων δημίων. Τό άκρωτήριον μετεβλήθη
είς μακελλείον. *Η θάλασσα είς μεγάλην εκτασιν κατέστη ερυθρά
εκ του αίματος. Τά ανθρωπόμορφα εκείνα τε'ρατα δέν έφείσθησαν
ούδενός τοπου’ καί είς τά νοσοκομεία καί είς τό φρενοκομείον καί
είς τό τυφλοκομεΐον καί είς τό κατάστημα των κωφαλάλων εί-
σώρμησαν καί κχτισφχξκν πάντας τούς ασθενείς. Μόνον όταν έ-
κουράσθησαν, έπαυσαν τήν σφαγήν. *Τπέρ τά ; 30,00 0 έσφχ-
γησαν, πολύ δε περισσότεροι έπωλήθησαν ώς κτήνη είς τάς αγοράς
τής Κων)πόλεως, τής Σμύρνης, τής Θεσσαλονίκης καί τής Α λ ε­
ξάνδρειάς.
Ε κεί, όπου πρότερον ύπήρχεν ή ευτυχία,έξηπλώθη ήδη ή φο­
βερά δυστυχία. *Η ωραία καί άνθοστόλιστος νήσος μετεβλήθη είς
σωρόν έρειπίων. Οί προ ολίγου άνθοβολοϋντες κήποι μετεβλήθησαν
είς νεκροταφεία πλήρη πτωμάτων. Έκ των 100 χιλ. κατοίκων
μόνον 2000 ! έσώθησαν. Ά πχισία καί φρικώδης είκών καταστρο­
φής, ήτίς εγέινε τήν Μεγάλην Εβδομάδα ήτοι ενετός μετά τήν
άπαγχονισιν του Πατριάρχου.
 — 49 _

Πνοπόλησις τουρκικής ναυαρχίδος υπό τοΰ Κανάρη.

*0 Ελληνικός στόλος έπλευσεν είς Χίον κατόπιν του φοβερού

δράματος* ένεκα δμως των εναντίων ανέμων δεν ήδυνήθη νά
«ίσπλεύσν) είς τον λιμένα της Χίου καί προσωρμίσθη είς τά Ψαρά.
Εκεί ευρισκόμενοι οΐ Έλληνες άπεφάσι σαν νά κάμωσι /ρησιν
των πυρπολικών.
ΤΗτο η τελευταία νύξ τοΰ 'Ραμαζανίου καί εξημέρωνε τό Βαϊ-
ράμιον των Τούρκων. Τό ΊΡαμαζάνιον είνε θρησκευτική νηστεία
των Τούρκων, κατά την οποίαν επί ένα μήνα την ημέραν νη-
στεύουσι, την δε νύκτα παραδίδονται ε!ς την κραιπάλην. Ό Καρά
Άλής την τελευταίαν νύκτα τού 'Ραμαζανίου είχε καλέση επί
της ναυαρχίδος δλους τού; αξιωματικούς της ξηράς και της θα­
λάσσης. Ή νύ; ητο ζοφερά καί άσέληνος. 3,000 Τούρκοι όργια-
στικώς ευωχούντο επί τής ναυαρχίδος, ή οποία εξήστοαπτεν έκ
τής φωτοχυσίας. Τά τύμπανα, αί μουσικκί καί οί άγριοι αλα­
λαγμοί των όργιαζόντων άπετέλουν αληθές πανδαιμόνιον.
Δύο γενναίοι Έλληνες ό έξ νΓδρας Π ιπίνος καί ό Ψαριανός
Κ ανάρης κατά τήν νύκτα εκείνην άπεφάσισαν νά λάβωσιν έκδί-
κησιν διά τήν τοομεράν καταστροφήν τής Χίου. Ά φ ’ ού έκοινώ-
νησαν των Άχράντων μυστηρίων, είσήλθον φαιδροί καί άτρόμητοι
με τούς ριψοκινδύνους συντρόφους των είς τά πυρπολικά των καί
έξέπλευσαν έν καιρω νυκτός προς τήν Χίον, έτοιμοι νά θυσιασθώ-
<τιν υπέρ πίστεως καί πατρίδος.
Αίφνης είς τό μέσον τού πλοϋ κατελήφθησαν υπό νηνεμίας καί
εύρέθησαν πλησίον δύο τουρκικών φρεγατών. Τό πλήρωμα τού
Κανάρη εξώρκιζεν αυτόν νά έπιστρέψωσιν όπίσω* ό Κανάρης όμως
άπήντησεν αδσοι φοβείσθε, πέσετε είς τήν θάλασσαν καί σωθήτε
κολυμβώντες* εγώ θά καύσω τόν καπετάν πασσά». Τό πλήρωμα
έσιώπησε. Τέλος μετά πολλάς περιπετείας καί κινδύνους είσήλθον
απαρατήρητοι είς τό στενόν τής Χίου.
Τό πυρπολικόν τοΰΠιπίνου διηυθύνθη πρός τήν ύποναυαρχίδα,
άλλ* άπέτυχε. Τού Κανάρη δμως τό πυρπολικόν ώς μελανή σκιά
ίιωλίσθησε διά μέσου τού τουρκικού στόλου καί έφθασεν είς τήν
ναυαρχίδα, επί τής όποιας ύπήρχεν, ώς είπομεν, αληθές πανδαι·
Ν. ΒΡΑΧΝΌΓ ΙΣΤΟΡΙΑ ΝΕΟΤ. ΕΛΛΑΔΟΣ 4
 — 50 -

μόνιον.Ό Ψαριανός πυρπολητής προσεκόλησε τό πυρπολικόν του

είς την πλευράν τής ναυαρχίδας και τό ήναψεν ίδιογείρως. Έν άκα-
ρε! αί φλόγες του πυρπολικού, ώθούμεναι και υπό του πνέοντος
άνέμου, περιετύλιξαν τόν κολοσσόν. Τελευταίος έπήδησεν ό Κανά-
ρης άπό τό καιόμενον πυρπολικόν καί ανέκραξε- «Ν ά, παληότουρ-
κοι, ώραία φωτοχυσία διά τό μπαϊράμι σας!)) Έν μι$ στιγμή ή
ναυαρχίς μετεβλήθη είς φλογερόν ήφαίστειον. Αί γοεραί κραυγαί
των Τούρκων κνεμιγνύοντο μέ τόν συριγμόν των φλογών καί μέ
τόν τριγμόν των καιομένων ξύλων. Οί σφαγείς τής Χίου ετρεγον
πανταχού ζητοΰντες την σωτηρίαν- άλλά πανταχοΰ εύρισκον τόν
θάνατον, διότι ευρίσκοντο εντός πυρίνου δικτύου.Ήρχισαν νά ρί-
πτωνται είς τήν θάλασσαν, άλλοι δέ είς τάς λέμβους- ά λλ’ αί
λέμβοι εκ τού βάρους άνετρέποντο καί έβυθίζοντο. Είς μίαν εκ
των λέμβων έπέβη καί ό Καρά ’Αλής. ’Αλλά κεραία καιομένη
επληξεν αυτόν είς τήν κεφαλή/ καί όταν τον άπεβίβασαν, έξέ-
πνευσε τήν μυσαράν ψυχήν του.
Τά πυροβόλα τής ναυαρχίδος θερμανθέντα ήρ^ισαν μόνα των
νά έκπυρσοκροτώσι, πανηγυρίζοντα τρόπον τινά καί αυτά τόν
θρίαμβον τού Κανάρη. Μετ* ολίγον τό πύρ μετεδόθη είς τήν πυρι­
τιδαποθήκην καί όλος εκείνος ό κολοσσός άνετινάχθη είς τόν άέρα
ώς τό λαμπρότερον τρόπαιον τού ήοωος. Τοιουτοτρόπως ό βρα-
χίων τού Κανάρη παρέδωκεν είς τόν θάνατον 3,000 απίστους,
ολόκληρος δέ ό λοιπός τουρκικός στόλος έκοψε τάς άγκύρας καί
έντρομος κατέφυγεν είς τόν Ελλήσποντον.
Ό ένδοξος πυρπολητής επέστρεψεν είς τά Ψαρά, ό υέ λαός
τόν ύπεδέχθη μετ ’ άγαλλιάσεως. Ό Κανάρης μέ τούς συντρόφους
του γυμνόποδες καί ασκεπείς διηυθύνθησαν είς τήν εκκλησίαν καί
ήναψαν λαμπάδα, εύχαριστήσαντες τόν θεόν.
Ό Κανάρης καί άλλα πολλά κατορθώματα κατώρθωσε. Τό
όνομά του ώς φάσμα Έριννύος κατεδίωκε τούς Τούρκους. Καί
όμως ήτο τόσον μετριόφρων, ώστε ποτέ δέν ύπερηφανεύθη διά τά
κατορθώματά του* άπλώς έλεγεν 5τι έξετέλεσε τό καθήκον του-
πρός τήν πατρίδα του. *Η παγκόσμιος φήμη του έφαίνετο ότι.
τόν έστενο/ώρει.
*Η έλευθερωθείσα π ατρίς έτίμησε τόν Κανάρην μέ τά ύψιστχ.
 — 51 —

αξιώματα1 άνήλθεν ούτος μέχρι του βάθρου του ναυάρχου, απί­

θανε δέ πρωθυπουργός τώ 1877 καί όλος ό λαός των Αθηνών
ήκολούθησε την κηδείαν του.

21. ’Δ ν δ ρ έ α ς Μ ια ο ύ λ η ς .

Ό Άνδρέας Μιαούλης έγεννήθη είς την Ύδραν τφ 1769

Εξαετής έγεινε ναύτης, είς ηλικίαν δέ δέκα εξ ετών ήτο Ιδιόκτη­
της πλοίου.
"Οταν έξερράγη η έπανάστασις, ό μεγαλόφρων καί φιλόπατρις
Υδραίος Λ άζαρος Κ ο νντο νο ιώ τη ς, όστις άπασαν την κολοσ-
σιαίαν περιουσίαν του προσέφερεν υπέρ τού ιερού άγώνος, επειδή
«γνώριζε την ναυτικήν ικανότητα τού ’Ανδρέου Μιαούλη, έπρό-
τεινεν είς αυτόν να δεχθή την
αρχηγίαν τού Ελληνικού στό­
λου ώς ναύαρχος των Υδραίων.
Ό Μιαούλης όμως ήρνήθη κατ’
άρχάς, εχων την ίδέαν ότι τά
μικρά πλοία των Ελλήνων δέν
ητο δυνατόν νά άντιπαρατα-
χθώσι κατά τής μεγάλης ναυ­
τικής δυνάμεως των Τούρκων.
Ά λ λ ’ ό Λάζαρος Κουντουριώ *
της διά τής δυνάμεως του κα-
τώρθωσεν επί τέλους καί έπεισε
τόν Μιαούλην νά δεχθή την
αρχηγίαν τού στόλου.
Τό Ελληνικόν ναυτικόν εύ-
ρεν αληθώς τόν άνθρωπόν του. Άνδρέας Μιαούλης.
*0 Μιαούλης ητο ατρόμητος είς
τούς κινδύνους. Διά τού άκάμπτου χαρακτήρός του έδάμαζε^τά
ναυτικά πλήθη, διά δέ τής εκτάκτου στρατηγικής μεγαλοφυίας
του ώδήγησε πολλάκις τούς "Ελληνας είς τήν νίκην καί άνενέωσε
τά πολεμικά κατά θάλασσαν τρόπαια των άρχαίων:προγόνων μας.
Ό Μιαούλης, έκτός τών σπανίων καί θαυμαστών προτερημά­
των του, είχε καίτινα ελαττώματα όχι μικρά* ήτο οίνοπότης κυ­
 52 —

ρίως* άφ ’ ής στιγρ,ης όμως έδέχθη τήν αρχηγίαν τού Ελληνικόν

στόλου Εχυσε τους οίνους, τούς οποίους είχεν εις την άποθήκην
του, Εθραυσε τά πολυτελή του τσ ιμ π ο ύκ ια * δεν Εβαλε πλέον είς
τό στόμα του ούτε οίνον, ούτε καπνόν, άλλ’ άφιερώθη όλοψύχως
είς τόν ιερόν τής πατρίδος του αγώνα.
Περί τάς άρχάς του 1822 6 τουρκικός στόλος άφ’ ού έτροφο-
δοτησε το φρούριον τής Μεθώνης, Επλευσεν Επειτα εις τάς Πάτρας
διά νά τροφοδότηση καί τά περί τόν Κορινθιακόν κόλπον φρούρια,
όσα κατεΐχον άκομη οί Τούρκοι. Ό Μιαούλης άψηφών πάντα
κίνδυνον έπετέθη κατά του στόλου τούτου μι τρία μόνον πλοία
καί συνεκρότησε την πρώτην αληθή ναυμαχίαν έκ του συστάδην,
προξενήσας είς τόν τουρκικόν στόλον μεγάλας ζημίας. Ή ναυμα­
χία αύτη τούτο τό εξαιρετικόν παρουσιάζει, ότι εδωκε θάρρος
είς τούς Έλληνας καί Εκαμεν αυτούς νά περιφρονώσι καί κατά
θάλασσαν τούς Τούρκους.
Τό αυτό Ετος, κατά μήνα Σεπτέμβριον, Ετερος τουρκικός στό­
λος εξ 84 πλοίων υπό τον Μεχμέτ πασσάν Επλεε προς τό Ναύ-
πλιον διά νά τροφοδοτήσω τήν λιμοκτονούσαν φρουράν τού Ιίαλα-
μηδίου. Ό Μιαούλης μέ 60 μικρά πλοία παρετάχθη είς τήν
είσοδον τού ’Αργολικοΰ κόλπου, συνήψε ναυμαχίαν καί ετρεψεν
είς φυγήν τόν τουρκικόν στόλον. Μετά δύο δέ μήνας επεσεν είς
χείρας των Ελλήνων τό φοβερόν Παλαμήδιον.

Καταστροφή των Ψαρών.

Τφ 1824 ό Σουλτάνος, πνέων έκδίκησιν, επεμψε κατά των
Ψ αρώ ν στόλον κραταιόν υπό τόν Χοσοέφ πασσάν. Οί ατρόμητοι
Ψαριανοί άντέστησαν ήρωίκώτατα.Οί άνδρες εφονεύοντο μαχόμε-
νοι, αί δέ γυναίκες μετά των τέκνων των έρρίπτοντο είς τήν θά­
λασσαν, ίνα μή πέσωσιν είς χειρ ας των αίμοβόρων Τούρκων.600
περίπου μαχηταί κατέφυγον είς τό Παλαιόκαστρον, επί τής Μ Δ.
άκρας τής νήσου, καί επί τρεις ημέρας άπέκρουον τάς λυσσώδεις
έπιθέσεις των εχθρών. Τέλος είσώρμησαν είς αυτό δισχίλιοι Α λ ­
βανοί. Τότε ό Αντώνιος Βρατσάνος, ά φ ’ού άπεχαιρέτισε τόν μα-
χόμενον πατέρα του, Εθεσε πυρ είς τήν πυριτιδαποθήκην καί οί
 53

τελευταίοι πρόμαχοι έτάφησαν ύπό τά ερείπεια μετά των 2,000

Αλβανών (22 Ιουνίου).
Ή τρομερά καταστροφή των Ψαρών συνεκίνησε του; Έλλη*
να;, οίτινες ώρκίσθησαν νά έκδικηθώσι καί μάλιστα οί νησιώται.
Περί τά τέλη Ιουνίου κατέπλευσεν εις τά Ψαρά 6 Ελληνικός
στόλος. *0 Μιαούλης άποβιβάσας είς την νήσον ναύτας κατέκοψε
την τουρκικήν φρουράν, άποτελουμένην εξ 600 άνδρών, εκ δε
τών πλοίων, τά όποια ήσαν εκεί,άλλα συνέλαβε καί άλλα έβύθισε.

Ή μεγάλη νανηαχία τον Γέροντος.

Ά λ λ ’ ή σπουδαιοτάτη ές όλων τών ναυμαχιών συνεκροτήθη
περί τό τέλη Αύγόύστου 1824 πρό της Σάμου,είς τόν κόλπον του
Γ έοοντος.'Ο τουρκοαίγυπτιακός στόλος υπό τον Χοσρέφ πασσάν
καί τον Ίβραήμ τίασσάν, συνιστάμενος έκ 400 περίπου πλοίων
μεγάλων καί μικρών,φεροντων 2,500 τηλεβόλα κκί 50 χιλ. ναύ-
τας, εύρέθη αντιμέτωπος πρός τόν Ελληνικόν, άριθμούντα 80 μι­
κρά πλοία μετά 850 τηλεβόλων μικρά; ολκής καί 5 χιλ.ναυτών.
Εκεί συνήφθη αληθής γιγαντομαχία, κατά την οποίαν ό άτρό-
μητος καί μεγαλοφυής Μιαούλης άνενέωσε τό έν Σαλαμίνι τρό-
παιον τών ενδόξων προγόνων του. Έ ν τη γιγαντομαχία ταύτη
οί εχθροί επαθον πανωλεθρίαν. Τό τέλος τής ναυμαχίας έπεσφρά-
γισεν ή πυρπόλησις τής Τυνησιακής ναυαρχίδος, ήτις άνατινα-
χθείσα πυρίφλεκτος είς τόν αέρα ύπό Ελληνικού πυρπολικού,
εσπειρεν άνωθεν ναυάγια καί νεκρούς.
Τόν Απρίλιον τού 1825 ό Μιαούλης, είσπλεύσα; είς τόν λι­
μένα τής Μεθώνης, <5που ήτο ήγκυροβολημένος ό τουρκοαιγυ-
πτιακός στόλος, επυρπολησεν 28 πλοία* τρεις φοράς δέ έτροφο-
δότησε τό πολιορκούμενον Μεσολόγγιον.
Ό ταν ή Εθνική Συνέλευσις άνέθεσεν είς τόν νΑγγλον Κόχραν
τήν αρχηγίαν τούΈλληνικοΰ στόλου (1 8 2 7 ),ό ηρωικός ναύαρχος
Μιαούλης προθύμως καί άγογγύστως παρέδωκε τήν ναυαρχίαν
καί ύπηρέτησεν ώς άπλοΰς πλοίαρχος ύπό τάς διαταγάς ξένου-,
αυτός όστις τοσάκις είχε τρέψη είς φυγήν τούς εχθρικούς στόλους.
Ό Μιαούλης άπέθανεν έν Άθήναις τφ 1835 πτωχός, καθώς
πάντες οί άνδρες τού άγώνος* έτάφη δε είς τήν είσοδον τού λιμέ-
 54

νος Πειραιώς παρά τόν τάφον του Θεμιστοκλέους* κατά δε τό

1889 έστήθη εν τη πλατεία της Έρμουπόλεως ό μαρμάρινος αύ·
του άνδριάς.
§ 22. Θεόδωρος Κ ολοκοτρώνης.
¥
Ό Θεόδωρος Κολοκοτροίνης ήτο υίός του Κωνσταντίνου
Κολοκοτρώνη. Ή μήτηρ τθυ παρακολουθούσα τόν σύζυγόν της,
τόν όποιον κατεδίωκον ο: Τούρκοι, έγέννησε τ9ν Θεόδωρον κάτω­
θεν δένδρου επί τίνος όρους της Μεσσηνίας τφ 1770. *Οταν οΐ
Τούρκοι έφόνευσαν τόν πατέρα
του και όλους τούς συγγενείς του,
ό Θεόδωρος διεσώθη ως έκ θαύ­
ματος μετά της μητρός του, εν
ηλικί^ δε 15 ετών άνεκηρύχθη
αρχηγός των παλληκαρίων του
πατρός του
Ό νεαρός κλέφτης τόσον τρό­
μον έπροξένει είς τούς Τούρκους,
ώστε ούτοι τω1 εδωκαν τό άου,α-
ν

τ ω λ ίκ ι του Λεονταοίου(τής *Αρ-

καδίας). Επειδή όμως τόν έφθό-
νουν,έζητουν πάντοτε την κατα­
στροφήν του. Μίαν φοράν περιε-
κύκλωσαν αυτόν αίφνιδ'-ως’ ό Κο­
Λ - Ιι \ λοκοτρώνης όμως ξιφήρης διε-
Θίόδωρ ©ς Κολοκοτρώνης. σχισε τούς εχθρούς καί έσώθη*
επί πολύν δέ χρόνον καταδιωκό-
μενος υπό των Τούρκων περιεπλανάτο άνά την Πελοπόννησον καί
τότε έμαθε μέ ακρίβειαν όλας τάς κρύπτας καί τά μονοπάτια καί
τάς χαράδρας τής Πελοπόννησου, πράγμα τό όποιον πολύ τόν
ωφέλησε κατόπιν.
Ό Κολοκοτρώνης μετά μυρίας καταδιώξεις καί κινδύνους κα *
τέφυγεν είς τάς Ίονίους νήσους, όπου κατετάχθη είς τόν Α γ γ λ ι­
κόν στρατόν μέ τόν βαθμόν του λοχαγού* διαπρέψας δέ είς πολ-
λάς μάχας κατά των Γάλλων, έπροβιβάσθη είς ταγματάρχην.
 — 55 —

Είς τάς Ίονίους νήσους είχον καταφύγγ, καί πολλοί 'Ρουμ*·

λιώται, τούς όμοιους κατεδίωκεν δ φοβερός *Αλή πασσάς. Μέ
τούτους ό Κολοχοτρώνης συνεσχέπτετο πώς νά έλευθερώσωσι την
πατρίδα των. Έχει έγνωρίσθη καί μέ τόν Μάρκον Μπότσαρπν
χχι εγεινχν αδελφοποιτοί.
Ό Κολοχοτρώνης ήτο μέλος]·τής Φιλικής Εταιρίας. "Οταν άπε-
φατίσθη ή έπχνάστασις,
ό Κολοχοτρώνης ήλθεν
είς τήν Μάνην τόν Ι α ­
νουάριον του 18*21.Μετ’
ολίγον έξερράγηζή έπα-
νάστασις. Την 23 Μχρ-
τίου,χαθώ; εϊδομεν, με­
τά του Πετρόμπεη καί
άλλων οπλαρχηγών χχ-
τέβησαν έχ του Ταϋγέ-
του,επολιόρκησαν δέ χχί
έχυοίευσαν τάς Κχλά-
μχς. Τήν ακόλουθον
ημέραν ό Κολοχοτρώνης
Πετρόαπεης.
έςεστρά τευσεν είς τήν
Αρκαδίαν καί κατέλαβε τά στενά του *Αγίου Αθανασίου παρά
τήν Καρύταιναν. Έχει συνήλθον καί άλλοι οπλαρχηγοί καί πλήθος
χωρικών ώπλισμένων με ρόπαλα, μέ σφενδόνας καί μέ δρέπανα.
Μόλις δμως έφάνη τουρκικός στρατός εκ 2,000 πεζών και 700
ιππέων ερχόμενος έχ Τριπόλεως, δλον τό χσύνταχτον εκείνο πλή­
θος τού Κολοκοτρώνη διελύθη ώς νέφος καπνού.
Ο: οπλαρχηγοί μείναντες άνευ στρατιωτών άπεφχσισαν νά επα-
νέλθωσιν είς τήν Μεσσηνίαν. *0 Κολοχοτρώνης δμως φρονών δτι
δεν έπρεπε νά έγχαταλειφθή ή ό/υρά εκείνη θέσις, είπε μέ πόνον
τής χαρδίας του' «Δεν πηγαίνω πουθενά. "Αν θέλετε σείς, τρα­
βάτε* εγώ θα μείνω εδώ, δπου καί τά βουνά καί τά πουλιά μέ
γνωρίζουν* αν χαθώ, κάλλιο νά μέ φάν τά κοράκια τού τοπου
μου». Καί οί μέν άλλοι οπλαρχηγοί άνεχώρησαν οίκτείροντες
καί έμπαίζοντες τόν Κολοκοτρώνην τόσον πολύ, ώστε ό ΙΙαπα-
 56 —

φλέσσας είπεν εις ενα στρατιώτην «βρε,μείνε σύ μαζύ του καί κάμ^
του συντροφιά ώς που ναύρτρ τους συγγενείς του, γιά νά μη τόν·
φάη κανένας λύκος»* 6 δέ Κολοκοτρώνης μείνας ολομόναχος,
είσήλθε την νύκτα εις τινα εκεί εκκλησίαν καί ενώπιον της Πα­
ναγίας προσηυχήθη ό ευσεβής γέρων έκ βάθους ψυχής υπέρ άπε*
λευθερώσεως του γένους του.
Μετ’ ολίγας ημέρας συνήθροισε πάλιν ό Κολοκοτρώνης 300
περίπου άνδρας* έπανήλθον δέ καί οί άλλοι οπλαρχηγοί Πέτρο-
μπεης, ΙΊαπα^λέο'σ’ας κλπ. Τότε αποφάσισαν νά έκτελέσωσι
τό σχέδιον τού Κολοκοτρώνη* ητο δε τούτο, νά κυριεύσωσι με
πάντα τρόπον την Τρίπολχν, ήτις ητο έδρα τού πασσά της
Πελοπόννησου. Κατέλαβαν λοιπόν επικαίρους θέσεις πέριξ της
Τριπόλεως, τό Βαλτέτσι, την ΙΊχάναν, την Άλωνίο’ταχναν,.
τά Βέρβαχνα, τό Χονο’οβχτο’χ, τό Λεβχδχον καί τοιουτοτρό­
πως περιέζωσαν την Τρίπολιν. Ό Κολοκοτρώνης ίδρυσε στρατη-
γεΐον εις τό Βαλτέτσι.
Άπό της στιγμής τάύτης αρχίζει τό αληθές ιστορικόν στά-
διον τού Κολοκοτρώνη.
Χαρακτηρισμός του Θεοδώρου Κολοκοτρώνη. — *0*
Κολοκοτρώνης κατά την έπανάστααιν άνεδείχθη μέγας στρα­
τάρχης της Πελοπόννησου, εντός της οποίας περιωρίσθη η πολε­
μική του ενέργεια. Ό Κολοκοτρώνης έξήσκησε επί των άτάκτων
Ελληνικών στρατευμάτων τόσην επιρροήν, όσην ούδείς άλλος έκ
των Ελλήνων στρατηγών είχεν δμως προτερήματα σπάνια* είχε
σώμα ρωμαλέον καί αθλητικόν, κεφαλήν μεγάλην, επί της οποίας
έφερε πάντοτε περικεφαλαίαν, κόμην μακράν, οφθαλμούς γοργούς
καί άστραπηβόλους,όφρύς πυκνάς,μέτωπον ευρύ,φωνήν βροντώδη
ώς κεραυνόν. Γράμματα πολλά δχέν έγνώριζε. Μόλις άνεγίνωσκε
καί έγραφε* καί δμως έγνώριζε μ ετ’ άκριβείας την ιστορίαν τών
αρχαίων Ελλήνων καί ένεπνέετο έκ τών κατορθωμάτων τών Μα­
ραθωνομάχων1 έφιλοτιμειτο δέ νά άναδειχθή εί; τάς μάχας έ~
φάμιλλος πρός τον Μιλτιάδην. Συνήθιζε νά λέγη είς τούς στρατι-
ώτας του δτι σό Θεός υπέγραψε τήν έλευθερίαν τής Ελλάδος καί
δέν ήμπορεί νά πάογ τήν υπογραφήν του οπίσω)).νΑλλοτε πάλιν
διηγείτο δτι είδε καθ’ ύπνον τήν Παναγίαν λευκά ένδεδυ-
 57 -

μ ένη ν *αί τφ προεΐπεν δτι θά νικήσωσι νίκην μεγάλην. Μέ τήν·

απλοϊκήν δε ταύτην ευγλωττίαν, και την πίστιν υπηρετεί τον
άγιον σκοπόν τής έπαναστάσεως.
Ή έν Βαλτετσίω μάχη.
*0 Χουροάτ παο’ο’άς τής Πελοποννήσου,δστις εύρίσκετο είς τά
’Ιωάννινα πολεμών κατά του Άλή, άμα έμαθε την έπανάστασιν
τής Πελοπόννησου, φοβηθείς διά τό χαοέμιόν του, τό όποιον είχεν
άφήσιρ είς την Τρίπολιν,επεμψε τον Μ ουσ’τα ψ άμ π εη ν μέ 3,000
Αλβανούς. Ό Μουσταφάμπεης φ θάσας είς την Τρίπολιν, μέ
12,000 στρατόν έπετέθη κατά τών Ελλήνων, οίτινες ησαν ώχυ-
ρωμε'νοι είς τό Β α λτέτσ ι. Οί “Ελληνες άντέστησαν γενναίως.
ΙΙερΙ την εσπέραν φθάνει και ό Κολοκοτρώνης έκ Χρυσοβιτσίου,
άναβαίνει επί τίνος υψηλού λόφου, ό όποιος καί σήμερον ονομά­
ζεται «βουνό το ϋ ΚολθΚθτφ65νη»,καί μέ τήν βροντώδη φ ω ­
νήν του φωνάζει* «Τούρκοι, είμαι εγώ ό Κολοκοτρώνης* έρχομαι
νά σάς ψήσω ζωντανούς !» , Ή φωνή του Κολοκοτρώνη έτάραξε
τούς Τούρκους.
Μ ετ’ ολίγον επέρχεται ή νύς καί καταπαύει τήν μάχην. Τήν
έπομένην επαναλαμβάνεται ή μάχη* έρχεται έκ τής Ιΐιάνας καί
ό Πλαπούτας μέ 700 άνδρας. Οί Τούρκοι τεθέντες μεταξύ δύο
πυρών τρέπονται είς φυγήν, άφήσαντες πλείστους νεκρούς.
Αύτη ύπήρξεν ή πρώτη νίκη τω ν Ελλήνων κατά τών Τούρ­
κων. Πρό τής μάχης ταύτης οί "Ελληνες είς τό άκουσμα δτι
έρχονται Τούρκοι έτρέποντο είς φυγήν* μετά τήν νίκην όμως
ταύτην ήρώτων «πού είνε οί Τούρκοι ;»
Ά λωσις της Τφιπόλεο^ς.
Μετά τήν έν Βαλτετσίψ νίκην οί "Ελληνες κατέστησαν στε-
νωτέραν τήν ζώνην πέρι; τής Τριπόλεως. Οί πολιορκούμενοι στε-
νοχωρηθέντες έζήτησαν νά συνθηκολογήσωσιν, άλλ* οί δροι, τούς
οποίους έπρότειναν οί "Ελληνες, έφαίνοντο βαρείς.Τήν 23 Σεπτεμ­
βρίου, έν φ ό τουρκικός πληθυσμός συνηθροίσθη έξωθεν τού διοι­
κητηρίου έν συλλαλητηρίω, ολίγοι "Ελληνες κατώρθωσαν καί άνέ-
βησαν τά τείχη διά κλιμάκων* πηδήσαντες δέ εντός ήνοιξαν τάς
πύλας καί τοιουτοτρόπως ολόκληρος ό Ελληνικός στρατός είσήλ-
 — 58 -

6*. Φοβερά σρχγη έχηχολούθησεν. Οΐ Έλληνες έςεδικήθησχν

δείνα δουλείας τεσσάρων αιώνων. 'Ο Κολοκοτρώνης όμως μέ
κίνδυνον τής ζωής του έσωσε τούς Αλβανούς καί άπέστειλεν
αυτούς άσρχλείς είς Ηπειρον μέ 17 κιβώτια, τά όχοΐχ περιεΐ/ον
ολόκληρον θησαυρόν.
Η χλωσις τής Τριχολεως εστερ ίωσε τήν Ελληνικήν έχχνά-
«τχσιν. Εν Τριχόλει ο: Έλληνες ευρςν πλούσια λάφυρα χχί
δχλχ, μέ τχ οχοΐχ ώχλίσθητχν, εν ψ χροτερον εφερον σφενδονχς,
ρόπαλα χχι δρέπανα συνήθως.

Εκστρατεία. τού Δοάιιαλη.

Τώ 1822 ό Σουλτάνος εχεμψε κατά τής Ελλάδος τόν Δράμχ-

λην μέ 35,000 στρατόν.Ό Δράμχλης διήλθε την Θεσσαλίαν, τήν
Φθιώτιδα χαΐ τήν Βοιωτίαν
νά άπαντήσν) χχνέν έμπόδιον. ΙΙροχω-
ρήσας διέοη τόν Ισθμόν τής Κορίνθου
χχΐ μέ τχ στρατεύματα του χχτε-
πλημμύρησε τήν Άργολιχήν πεδιάδα.
Φόβος χχΐ τρόμος κατέλαβε τούς
Έ λληνας. Ή Ιπανάστχσνς εφχίνετο
δτι έπνεε τχ λοίσθια. Ή Ελληνική
Κυβερνησις, ή όχοίχ ώράχετο είς
Νχύχλιον, α τέ^ νγ ε χάριν χσφχλείχ;
είς τόν θχλχσσοπυργον (Μπούρτζι)
του Ναυπλίου. 11**α9λε*σ»ς.
Έ ν τφ μέσψ τή; γενικής άπελπισίχς «νεοάνη σωτήρ τής έχα-
ναστάσεως ό Κολοκοτρώνης. Ή βροντώδης φωνή του πολεμάρχου
άντήχησεν ώς πολεμική σάλπιγζ καί πλήθος ενόπλων πολεμιστών
ετρεςεν ύπό τήν σημαίαν του.Ή το ό μόνος άνήρ. όστις Ιγνώριζε
τό μυστήριον νά κινή τχ εύγενέστερχ αισθήματα καί νά σαγηνεύη
τάς χχρδίχς καί μέ χύτάς άχομη τάς προλήψεις. Ο Κολοκοτρώ-
νης ίδρυσε τό στρχτχρ/είόν του είς τούς Μόλους τής Λέρνης,
μετ* αυτού δέ ήσχν ό Πετρόμχεης, ό Παχχφλέσσας χχί άλλοι.
Ό Δράμχλης χεριήλθεν είς τήν έσχάτην αμηχανίαν ενεχεν έλ-
 - 59 -

λείψεως τροφών. Νά προχωρήστ, πρός τά ενδότερα της Πελοπόν­

νησου δεν ήδύνατο. Άπεφάσισε λοιπόν νά υποχώρηση είς Κόριν*
6ον. Πρός τούτο έζήτησε νά εξαπάτηση τούςΈλληνας.Έπεμψε
λοιπόν πρός αυτούς τόν γραμματέα του, δστις ήτο Χριστιανός,
καί τοΐς έπρότεινεν αμνηστίαν.Οί Έλληνες έγέλασαν, δταν ήκου-
σαν την πρότασιν .Τότε ό γραμματεύς λέγει είς αυτούς δήθεν έμ-
πιστευτικώς ίτ ι ό Δράμαλη; εχει σκοπόν νά προχωρήση πρός την
Τρίπολιν καί πρέπει νά καταλάβωσιν ούτοι τάς όρείνάς διόδους,
τάς άγουσας είς την Τρίπολιν, πρός ύπεράσπισιν.
Καί οι μέν άλλοι Έλληνες έπεσαν είς την στηθεΐσαν παγίδα*
μόνος δέ ό Κόλοκοτρώνης ένόησε τό τέχνασμα τού Δράμαλη καί
ειπεν είς τό επί τούτφ συγκροτηθέν συμβούλιον ίτ ι είς τόν Δρά-
μαλην δεν μένει άλλο παρά νά υποχώρηση καί δτι είνε ανάγκη
απαραίτητος νά καταλάβωσι τά πρός την Κόρινθόν στενά. Επειδή
δμως ή γνώμη του δέν έγεινε δέκτη,παραλαβών περί τούς 2,000
πιστούς συντρόφους του ήλθε καί κατέλαβε τά στενά των Δερβε­
ν α κ ίω ν διά νά έμποδίση την ύποχώοησιν του Δράμαλη.Όταν
άνεχώρει από τούς Μύλους, 6 ΙΙετρόμπεης χλευαστικώς είπε*
σ Π η γα ίνει νά γ ε ίν η κα\ π ά λ ιν κ λέφ τη ς ε ίς τά β ο υνά ».
Α λλά τά πράγματα άπέδειξαν πόσον οξυδερκές ήτο τό στρατη­
γικόν βλέμμα τού κλέφτου εκείνου.
Καί αληθώς την πρωίαν τής 26 Ιουλίου (1822) έξεκίνησεν ή
εμπροσθοφυλακή τού Δράμαλη διευθυνομένη είς Κόρινθον. Ό Κο-
λοκοτρώνης, διά νά έξάψη τόν ενθουσιασμόν των στρατιωτών του,
άνέοη είς τήν στέγην μιάς καλύβης καί ώμίλησε πρός αυτούς καθ*
δν τρόπον αυτός μόνος έγνώριζε νά όμιλή καί νά συγκινή. Είπεν
δτι ένεφανίσθη είς αυτόν καθ’ ύπνον ή Παναγία καί τόν έβεβκίω-
σεν ότι θά νικήσωσι νίκην λαμπροτάτην, όμοίαν τής οποίας ποτέ
άλλοτε δεν ένίκησαν, κ*ί ότι θά πάρωσιν άπειρα λάφυρα καί θη­
σαυρούς, τούς οποίους θά μοιράσωσι μέ τό φέσι. «Μή ανησυχείτε
— είπεν είς τό τέλος —καί ό θεός εινε μαζί μ α ς».
Τήν κυρίαν δύναμίν τού στρατού του ό Κολοκοτρώνης ετοποθέ-
τησεν είς τά στενά τών Δ ερ β ενα κίω ν καί είς τό ύψωμα τού
Α γ ίο υ Σ ω στο ύ αυτός δέ μέ τούς γέροντας καί τους ανικάνου;
κατέλαβε τό απέναντι τού Α γ ίο υ Γ εω ρ γίο υ όρος. Διά νά κα-
 60

λύψη δέ τό όλιγάριθμον του στρατού του συνεκέντρωσεν είς μέρος

ορατόν όλους τούς ίππους καί τούς ήμιόνους και έκρέμασεν έπΐ
πασσάλων σημαίας, μανδύας καί φέσια είς τρόπον ώστε μακρόθεν
έφαίνετο είς το μέρος εκείνο ώς μυρμηκιά στρατιωτών.
Έν τω μεταξύ φθάσαντες οί Τούρκοι δεληδες (ιππείς) είσήλ-
Οον είς τά στενά των Δερβενακίων. Οί κεκρυμμένοι έκεί Έλληνες
προσέβαλον αυτούς διά συχνών πυροβολισμών καί τούς ήνάγκα-
σαν νά τραπώσι πρός το ύψωμα του άγίου Σωστού. Τούς δελήδε^
ήκολούθουν οί πεζοί, οίτινες έρριπτον καί όπλα καί σκεύη καί πάν
δ,τι έγίνετο είς αύτούς έμπόδιον κατά τον άνωφερή εκείνον δρό­
μον, έν φ οί Έλληνες όπισθεν κατεδίωκον αύτούς."Οταν έφθασαν
είς την κορυφήν τού "Αγιον Σδίο’τ ο ν , ενόμισαν ότι ήσαν πλέον
έξω του κινδύνου. Ά λ λ ’ εκεί περιέμενεν αυτού; τό μεγαλείτερον
κακόν. Ό Ν ικ ή τα ς ανεψιός του Κολοκοτρώνη, ό Π απαφλέίίο’α ς
καί ό Δηη· Ύ 'ψ η λ ά ν τη ς καταλαβοντες προηγουμένως τό
ύψωμα έπέπεσαν αίφνιδίως κατά τών Τούρκων καί κατέστρεψαν
αύτούς. 4,000 νεκροί έκάλυψαν τάς χαράδρας καί τάς κλιτύς.
Έν τή μάχη ταύτη διεκρίθη ό Ννκή,τας, όστις διά την άνδρείαν
του έπωνομάσθη Ν ικ η τα φ α ς ό τον^κοψάγος* άπειρα δέ λά­
φυρα περιήλθον είς χείρας τών νικητών.
Μετά δύο ημέραςϊ έξεκίνησε καί τό κύρ'.ον σώμα τού Δράμαλη
δ ι’ άλλης οδού (διά -ού Άγινόρους).*Αν ό έν Μύλοις πολυάριθμος
Ελληνικός στρατός έπέπιπτεν έκ τών νώτων, όπως είχεν ειδο­
ποίηση ό Κολοκοτρώνης, άναμφιβόλως δεν θά έ γ λ ύ τ ω ν ε ν
©#τε ρ ο υ θ ο ν ν ι έκ της μεγάλης στρατιάς τού Δράμαλη. Ά λ λ ’
άτυχώς οί "Ελληνες ησχοληθησαν είς τό νά λεηλατησωσι τό
έγκαταλειφθέν στρατόπεδον τού Δράμαλη καί τοιουτοτρόπως ό
Δράμαλης μέ μικράς σχετικώς απώλειας έφθασεν είς την Κόριν­
θον. Μ ετ’ ολίγον όμως έκ τής πολλής του λύπης καί στενοχώριας,
άπέθανεν ό Δράμαλης, τά δέ λείψανα τής μεγάλης στρατιάς,
του, υφιστάμενα παντοειδείς στερήσεις καί δεκατιζόμενα καθ’
έκάστην άπό την πείναν, από τάς άσθενείας καί άπό τάς έπιθέ-
σεις τών Ελλήνων, κατεστράφησαν έπί τέλους όλοσχερώς.
Μετά τό λαμπρόν τούτο κατόρθωμα τού Κολοκοτρώνη ή μέν
"Ελληνική Κυβέρνησις διώρισεν αύτόν άο^ιο’τφ ά τη γ ο ν τής
Πελοπόννησου, ο: δε Πελοποννήσιοι τόν ώνόμασαν Πατέρα.
Ίβραηυ, π α ο ^ ά ς.— Ό Σουλτάνος βλέπων ότι δεν ήδύνατο
νά καθυποτάξω τούς Έλληνας, έζήτησε την βοήθειαν του πασσά
τής Αίγυπτου Μεχμέτ Ά λή. *0 Μεχμέτ Άλής επεμψε τόν υιόν
του ΊβραΛ ν με τακτικόν στρατόν, εύρωπαϊκώς ώργανωμένον,
καί με στόλο/. Ή εκστρατεία αύτη του Ίβραήμ εφερεν εις τόν
εσγατον κίνδυνον τήν «Ελληνικήν έπανάστασιν. Αί ελπίδες του
έθνους καί πάλιν έστράφησαν πρός τόν Κ ολοκοτρώνην.
Ό Κολοκοτρώνης, επειδή δεν ειχεν αρκετόν στρατόν, άπέφευ^ε
πάσαν έκ του συστάδην μάχην πρός τόν φοβερόν Αιγύπτιον
προσεπάθει βμως να καταπονή καί να καταστρέφω τόν στρατόν
αυτού με ένέδρας καί με στρατηγήματα καί πολλάκις εφερε τόν
Ίβραήμ είς δεινήν αμηχανίαν.
ΓΗ οικογένεια των Κολοκοτρωναίων προσέφερεν είς τήν πα­
τρίδα μεγίστην θυσίαν αίματος. Άπό τοϋ 1760 μέχρι τού 1806
έβδομήκοντα Κολοκο τρωναΐοι έφονεύθησαν πολεμουντες τούς
Τούρκους, δώδεκα δε επί των ήμερων τού Θεοδώρου. Κατά τήν
έπανάστασιν ήνδραγάθησε πολλάκις ό υιός τού Θεοδώρου Ιω άν­
νης, ό όποιος διά τούτο έπωνομάσθη Γεκναϊοζ.
*0 Θεόδωρος Κολοκοτρώνης άπέθανε τω 1843 καί έτάφη μέ
έξαιρέτους τιμάς εις τό νεκροταφεΐον Αθηνών.Όλον τό έθνος έπε'ν-
θησε διά τόν θάνατον του γέρον τον Μωρίά.

§ 23. Μ ά ρ κ ο ς Μ π ό τ ό α ρ η ς .

*0 Μάρκος ΜπότσΌρης ήτο υιός τού περίφημου Σουλιώτου

Κίτσου Μπότσαρη καί έγεννήθη είς τό δοξασμένον Σούλι τώ1790.
*0 Μάρκος ήτο μετριόφρων καί σιωπηλός. Ά ν καί άνήκεν είς με-
γάλην καί επιφανή οικογένειαν τού Σουλίου, ποτέ όμως δεν έκαυ-
γήθη διά τάς πατραγαθίας του. *0 Μάρκος δέν εί/ε τό πολυ-
μήγανον πνεύμα τού Κολοκοτρώνη, κατά τήν προσωπικήν όμως
ανδρείαν κανείς δεν ήτο εφάμιλλος πρός αυτόν.
Ό πως πολλοί άλλοι ήρωες, ούτω καί ό Μάρκος ύπηρε'τησεν είς
τήν αυλήν τού Άλή πασσά των Ίωαννίνων. Ημέραν τινά ενώ­
πιον τού Άλή έίεθείαζον τόν αδελφόν τού Μάρκου ΚώΟτμν^ός*
 - 62 -

τδν άνδρειότερον πάντων των Σουλιωτών. 'Ο μετριόφρων Μάρ­

κος ΐστατο συνεσταλμένος χωρίς νά όμΙλ$. *0 Άλής τότε είπεν εις
τούς παρόντας ((α ύ τ ό ς έ κ ε ΐ π ο ν 8ύν ’μ,ιλεΐ π ο λ λή Τ ο ν ρ -
κ ιά θά φ ά α » .
"Οταν ό Σουλτάνος τώ 1820 έκήρυξε πόλεμον κατά του άπο-
στατήσαντος Ά λή, οί Σουλιώται * α τ ’άρχάς έβοήθουν τούς Τούρ­
κους εναντίον του ασπόνδου εχθρού των ’Αλή, με την ύποσχεσιν
νά δώσωσιν είς αυτούς οί Τούρκοι την πατρίδα των τδ Σούλι.
Βλέποντες όμως ότι οί Τούρ­
κοι τούς έςηπάτων, συνεμά-
χησαν μέ τδν Άλήν καί τδν
Δεκε'μβριον τού 1820 κατέ-
λαβον καί πάλιν τό Σούλι.
Είς τδν πόλεμον δέ τούτον ό
Μάρκος έδειξεν έκτακτον άν-
δρείαν καί γενναιότητα.
Ό Χουρσίτ καταβαλών τδν
Ά λή ΙΙασσάν, έπήλθεν έπειτα
κατά τού Σουλίου μέ 14 χΓλ.
Αλβανούς. Οί Σουλιώται χί­
λιοι μόνον καταλαβοντε; τά
στενά ύπερησπιζον γενναίώς
την πατρίδα των/Ο Χουρσίτ
μη δυνάμενος νά κυριεύση τό
Μάρκος Μπότσαρης. Σούλι, έπέπληττε τούς Α λ ­
βανούς ως δειλούς καί άνάν-
δρους. Τότε είς γηραιός Αλβανός, όσης έ?ερε πολλάς πληγάς,
ειπεν είς τδν Χουρσίτ* «"Οχι, αύθέντα μου,οί Αλβανοί δεν εινε
άνανδροι* ά λ λ’ αυτοί οί Σουλιώται είνε λεοντάρια, ό- δε Μάρκος
είνε έ άνδρειότερος καπετάνος τού καιρού μας®.
Οί Σουλιώται στερούμενοι πολεμεφοδίων καί πιεζόμενοι παρά
πολύ, έζητησαν κ α τ’ έπανάληψιν βοήθειαν παρά τής Ελληνικής
Κυβερνήσεως/Ο Α λέξα νδ ρ ο ς Μ ανροκορδατος έρχεται είς βο­
ήθειαν τών Σουλιωτών,άλλά παρά τό χωρίον Πέτα,ούχΙ μακράν
τής Άοτης, έπαθε φοβεράν ήτταν υπό τού 'Ρεοάτ πασσά ή
 — 63 —

Κ ιο υτα χη διά προδοσίας. Κατά την μάχην ταύτην (Ιούλιος

1823) έφονεύθησαν πολλοί φιλέλληνες γενναίως μαχόμενοι. Μετ’
ολίγον έπεσε καί τό Σούλι.
Ό Κιουταχής μετά την μάχην του Πέτα έπήλθε κατά τού·
Μεσολογγίου και έπολιόρκησεν αυτό, άνευ δμως άποτελέσματος.
Είς την πολιορκίαν ταύτην του Μεσολογγίου ό Μάρκος έδειξε
μεγίστην ανδρείαν καί φρόνησιν.
Ή Ελληνική Κυβέρνησες θέλουσα νά άνταμείψν) τάς πρός
την πατρίδα υπηρεσίας του Μάρκου έπεμψεν είς αυτόν δίπλωμα
άρχιστρατήγου τής δυτικής Ελλάδος. Ό μεγαλόψυχος δμως
Μάρκος, μη θέλων νά διεγερθή ή αντιζηλία των άλλων οπλαρ­
χηγών, ήσπάσθη μεν τό δίπλωμα, δεικνύων δτι ετέβετο την Κυ-
βέρνησιν τής πατρίδος του* έπειτα δμως τό έσχισε καί είπεν
«οποίος εινε άξιο ς π α ίο νε ι τό δ ίπ λω ιια τό σ π α θ ί το ν
έμ,πρός είς τόν έχθρ όν»,
Μετ’ ολίγον ό Μουσταή πασσάς τής Σκόδρας έξεστράτευσε
κατά δυτικής Ελλάδος. *Η εμπροσθοφυλακή αυτού εκ 4,000
Τουρααλβανών είχε κατασκήνωσή πρό τού Καρπενησίου. Ό Μάρ­
κος μέ 350 Σουλιώτας τό μεσονύκτιον τής 9 Αύγούστου 1823
επιπίπτει αίφνιδίως κατά των κ οιμωμένων Τουρκαλβανών. Οί
ΤουρκαλβανοΙ έξυπνήσαντες περίτρομοι κατέλιπον τάς άποσκευάς
των καί τά δπλα των καί έτράπησαν είς φυγήν. Μεγάλη σφαγή
έπηκολούθησεν. Ό Μάρκος, άν καί ήτο πληγωμένος είς τόν μηρόν,
έν τούτοις ήθελε νά συλλάβ/) ζωντανόν τόν αρχηγόν των Τουρκαλ­
βανών, δστις είχε στήσν) τήν σκηνήν του εντός μάνδρας.Άνερρι-
χήθη λοιπόν είς τήν μάνδραν καί παρετήρει πώς ήτο δυνατόν νά
είσέλθη. Οί εντός τής μάνδρας διακρίναντες κεφαλήν πυροβολούσε
καί ρίπτουσι άπνουν τόν Μάρκον. Οί Σουλιώται περίλυποι έλα-
βον τό σώμα τού άρχηγοΰ των καί άπήλθον ανενόχλητοι, ελαβον
δέ πλουσιώτατα λάφυρα. Άπό τά λάφυρα δμως ταΰτα ήξιζε
πολύ περισσότερον ό Μάρκος.
*0 θάνατος τού Μάρκου έθεωρήθη ώς εθνική συμφορά καί
έπένθησαν πάντες οί Έλληνες. Ό νεκρός αυτού μετεκομίσθη είς
Μεσολόγγιον καί έτάφη μετά μεγάλων τιμών.
 - 64 —

& 24. Π τώ ό ις τ ο υ Μ κ ίο λ ο γ γ ίο υ .
Ό Σουλτάνος διώρισε στρατάρχην τη; 'Ρουμελης τόν Κιον-
ταχήν,τόν νικητήν του Πίτα, καί τον διέταξε να κυριεύση με
πάντα τρόπον τό Μεσολόγγιον* ή δέ διαταγή ήτο ώ; να τώ ελεγε
σιωπηλώ; «ή τό Μεσολόγγι ή το κεφάλι Οου». Τό Μεσο-
λόγγιον είχε μεγίστη* στρατηγικήν σπουδαιότητα κατά την έ·
πανάστασιν, διότι άπετίλει την κλείδα τής δυτικής Ελλάδος καί
τής ΙΙελοποννήσου.
*0 δραστήριο; καί ίκχνώτατο; Κιουτχχή; παραλαβών 20,000
Αλβανού; εφθασε πρό του Μεσολογγίου κατά μήνα Απρίλιον
που 1825 καί αμέσως ήοχισε τήν πολιορκίαν καθ’ όλους τούς
κανόνας τή; πολεμική; τέχνης.
Τό Μεσολόγγιον ήτο ήδη καλλίτερον ώχυρωμίνον παρά κατά τήν
πρώτην πολιορκίαν. Ή φρουρά αύτου άνήρχιτο είς 4,000, ησαν
δ( καί 12,000 γέροντες,γυναίκες καί παιδία. Ό Κιουταχής έπε-
χείρήσε τρεις εφόδους λυσσαλιας, άλλα καί α· τρεις απεκρούσθη-
σαν γενναίως ύπό των πολιορκουμένων. Έν τψ μεταξύ όμως κατέ-
πλευσι καί ό τουρκικός στόλο; ύπό τόν Χο0ρέφ πασσάν καί απέ­
κλεισε τό Μεσολόγγιον από θαλάσσης καί οΰτω *ω; κατέστη πολύ
δύσκολος ή Θέσ'.ς τών πολιορκουμένων, διότι δεν ειχον πλέον
τροφάς είμή μόνον δι* όλίγας ήμερα;. Ευτυχώ; δμω; κατέπλευσεν
ύπό τόν Μ ιαουλην ό Ελληνικός στολος, ,δστι; διέσπασε τόν
αποκλεισμόν τών Τούρκων καί είσήγαγεν εις τό Μεσολόγγιον τρο­
φάς καί πολεμοφόδια. Οί πολιορκούμενοι λαβόντε; Θάρρος εκα-
μον νυκτερινήν εξοδον ξιφήρεις καί μετά τρίωρον σφαγήν έπίστρε-
ψαν φέροντες όπλα, σημαίας καί αιχμαλώτους.
*0 αγέρωχο; Κιουταχή; περιήλθεν είς τήν έσχάτην αμηχανίαν
καί απελπισίαν. Αί επιδημίαι, αί λιποταξίαι καί αί στερήσεις
είχον ελάττωση τόν στρατόν του κατά τα δύο τρίτα* έπήλθε δέ
καί ο χειμών. Ήθελε νά άναχωρήση καί όμως δέν ετόλμα έβόμ-
βει είς τα ώτά του ή διαταγή του Σουλτάνου «ή τό Μεσο­
λό γγι ή τό κεφάλι σου». Άπεφάσισε λοιπόν νά διαχειμάστ.
πρό τών τειχών τή; άχχτχβλήτου π όλεως.
Τότε κατά παράκλησιν του Σουλτάνου ήλθεν είς βοήθειαν του
Κιουτιφή καί ό Ιορχήμ πασσΐ; με 10 χιλ. στρατόν καί πολλά
 — 65

πυροβόλα (Δεκέμβρ. 1825). Μόλις έφθχσεν ο Ίβραήμ εκαυχήθη

■δτι εντός δύο εβδομάδων θά κυριεύστρ τόν φ ρ άκτην έκείνον, προ
του οποίου ο Κιουταχής κατηνάλωσεν 8 μήνας καί έχασε 15
χιλ. περίπου άνδρας. Φράκτην ό Ίβραήμ ώνόμαζε περιφρονη­
τικούς τά χαμηλά οχυρώματα του Μεσολογγίου. Καί δεν έκυ-
ρίευσε μέν τόν φράκτην, καθώς εκαυχήθη, εντός δύο εβδομάδων*
εν τούτοις δμως άπό της άφίξεως αύ του τά πράγματα ήοχισαν
νά μεταβάλλωνται. Ά φ ’ ου άπέκλει σ ε στενώς καί από ξηράς καί
άπό θαλάσσης τό Μεσολόγγιον , ήρχισε φοβερόν κ α τ’αύτοΰ κανο­
νιοβολισμόν* αι σφαΐραι έπιπτον κατά τής πόλεως ώς χάλαζα.
Διά νά καταστήση δε στενώτερον άπό θαλάσσης τόν αποκλεισμόν
.κατέλαβε καί τά εν τή λιμνοθαλάσση δύο νησίδια Βαολλάδίον
καί Ντολράν. "Οταν δέ ήθέλησε νά κυριεύσν) καί την ένδοξον
Κλείιλοβαν, την οποίαν ύπερήσπιζεν ό Κίτο’ος Τζαβέλλας με
180 άνδρας, έπαθε μεγάλην φθοράν.
Κατά πρώτον ώρμησε κ α τ’ αυτής ό
Κιουταχής μέ τούς Αλβανούς* ήναγ-
κάσθη βμως νά ύποχωρήσν) μέ πολλάς
ζημίας, πληγωθείς καί ό ί'διος είς τήν
κνήμην. "Επειτα ώρμησεν ό Ίβραήμ
μέ τούς Αιγυπτίους του. Οί Αιγύπτιοι
έπεχείρησαν πολλάς εφόδους μέχρι νυ-
.κτος, ά λλ’ άπεκρούσθησαν. Τότε οί
"Ελληνες εξώρμησαν ξιφήρεις ύπό τόν
άτρόμητον Κίτσον Τζαβέλλαν καί εφό-
νευσαν πλέον των 1,000 Αιγυπτίων. Κίτσος Τζαβέλλαί.
Δυστυχώς τούτο ήτο τό τελευταίον κατόρθωμα τών Ελλήνων,
ό τελευταίος θρίαμ.βος του Μεσολογγίου. Πολυάριθμος τουρκικός
στόλος περιέζωσε τό Μεσολόγγιον. Αί τροφαί τών πολιορκουμένων
Ιξέλιπον εντελώς. Έτρέφοντο μέ δέρματα, μέ φύκη, μέ γάτας, μέ
ποντικούς καί μέ σκώληκας, έκ τών οποίων έγεννήθησαν παν­
τοειδείς θανατηφόροι άσθένειαι. Είχον καταντήση πελδινοί καί
σκελετώδεις, πραγματικά φαντάσματα. Καί δμως άνδρες καί γυ­
ναίκες διετήρουν άκατάβλητον τό φρόνημα. Πάσαν πρότασιν τού
Ηβραήμ περί παραδόσεως άπέρριψκν μετ’ αποστροφής. "Οταν δέ
Ν. ΒΡΑΧΝΟΓ ΙΣΤΟΡΙΑ ΝΕΩΤ. ΕΛΛΑΔΩΣ 5
 - 66 -

άπώλεσαν καί τ/;ν τελευταίων ελπίδα, έλαβον την τολμηράν

άπόφασιν νά έπιχειρήσωσιν έξοδον καί ξιφήρεις να διασχίσωσι
τάς τάζεις των εχθρών.
*Η έξοδος ώρίσθη νά γείνιτ, την νύκτα τής 10 Απριλίου. Δυστυ­
χώς τό σχε'δ'.ον έπροδόθη είς τόν Ίβραήμ υπό τίνος Βουλγάρου.
*0 Ίβραήμ έλαβε τα μέτρα του’παρέταξεν όλον τό πεζικόν καί τό
πυροβολικόν όπισθεν τών χαρακωμάτων του* τό ιππικόν του παρέ-
ταξεν είς την πεδιάδα, ήμίσειαν ώραν μακράν του Μεσολογγίου*
είς δέ τους πρόποδας τοΰ Ζ υ γ ό ν έτοποθέτησεν Αλβανούς.
Την προσδιωρισμένην νύκτα οί "Ελληνες διαιρεθέντες είς τρία
μέρη άνέμενον μέ αγωνίαν τό σύνθημα τής εξόδου. Μετά τό μεσο­
νύκτιον. έν ψ ή σελήνη άνέτελλεν ωχρά, έδόθη τό σύνθημα καί
πάντες ξιφήρεις έξώρμησαν κραυγάζοντας «έμπρός, θάνατος είς
τοί/ς βαρβάρους». Ή πρώτη όρμή αυτών ύπήρξεν άκατάσχε­
τος. Ούτε τά γιαταγάνια τών Αλβανών, ούτε αί λόγχαι τών
Αίγυπτίων άνεχαίτισαν τούς ήρωας εκείνους. Επήδων τάφρους
καί όχυριοματα καί ώς σφοδρά καταιγίς συμπαρέσυρον παν τό
προστυχον. Οί εχθροί έντρομοι ήνοιγον τόπον είς τούς ήρωας.
*Οπισθεν όμως τής φρουράς διεδραματίσθη φρικώδης σκηνή. *Ήρ·
χοντο οί λοιποί κάτοικοι τής πολεως* γέροντες μόλις δυνάμενοι
νά βαδίσωσιν ένεκα τοΰ γήρατος καί τής πείνης, γυναίκες ένδεδυ-
μέναι ανδρικά ενδύματα καί ώπλισμέναι, παιδία κρατούντα είς
χείρας πιστόλια. Αίφνης ήκούσθη, άγνωστον ποθεν, ή άπαισία
κραυγή «όπ{(Χω». Διά μιας γοεροι θρήνοι καί όλολυγμοί ήκού-
σθησαν. Τό πλήθος εκείνο έν μεγάλτρ άταξία καί συνωστισμφ μέ-
χρις άποπνιγμού έστράφη πρός τά όπίσω, έν ω άλλοι μακράν
ευρισκόμενοι καί μη άκούσανιες τήν κραυγήν «όπ1θω» έσπρώχ-
νοντο πρός τά εξώ. Συγχρόνως τά στίφη τών πολιορκητών
έπέπεσον σφάζοντα καί πυρπολούντα.
Άλλ* οί πολιορκούμενοι έπώλουν άκριβά τήν ζωήν των* άλλσ
μεν εξ αυτών άπεθνησκον μαχόμενοι, άλλοι δέ εθετον πυρ είς τάς
πυριτιδαποθήκας καί άνετινάσσοντο είς τόν αέρα μετά τών εχθρών..
'Ο ήρωϊκός γέρων Καύ'άλης έκλείσθη είς τήν μεγάλην πυριτιδα­
ποθήκην μετά πολλών γυναικών καί παιδιών καί όταν αύτη έπλη-
ρώθη άπό έχθρούς, έθεσε πυρ καί έτάφησαν όλοι υπό τά ερείπια*
 67 -

3,000 κεφαλάς άπέκοψαν ο( Αιγύπτιοι, όσους δε ήχμαλώτισαν,

τους έπώλησαν κατόπιν ώς κτήνη.
Ά λλα καί των πρώτων έξελθόντων ή τύχη ύπήρξεν ώσαύτως
οίκτρά/Οσοι έσώθησαν έτεσον μ ετ’ ολίγον επάνω είς τό ιππικόν
των εχθρών, τό όποιον τούς έδεκάτισεν* οί δέ άπομείναντες δεν
είχον άκόμη άναπνεύσν), δτε εύρέθησαν πρό των Αλβανών είς τούς
πρόποδας του Ζυγού. Ά λλη καταστροφή εκεί. Τέλος έσώθησαν
1800, αλλά και ούτοι έπλανώντο επί ημέρας μη εχοντες ούτε
άρτον νά φάγωσιν, ούτε καλύβην νά κοιμηθώσι, Μετά πολλάς
κακουχίας μόνον 1300 έφθασαν ζώντες είς τήν "Αμφισσαν.
Τοιούτον τέλος έλαβεν ή πολιορκία τού Μεσολογγίου, όμοίαν
τής οποίας δεν αναφέρει ή παγκόσμιος Ιστορία. 'Η ηρωική αντί-
στάσις τού Μεσολογγίου καί ή ήρωϊκωτέρα πτώσις αυτού έκίνη-
σαν τον θαυμασμόν όλων τών λαών τής Ευρώπης.
£ 25. Γ ε ώ ο γ ι ο ς Κ α ρ α ϊώ κ ά κ η ς .
*0 Γεώργιος Κ αραϊσκάκης έγεννήθη τφ 1772 είς τι χω-
ρίον τής Άρτης, τήν Σ κ ο νλ ίκ α ρ γ ίά ν. ’Εκ νεαράς ηλικίας κα-
τετάχθη είς τόν στρατόν τού Ά λή πασσά, δστις τόν ήγάπα καί
τόν έξετίμα διά τά σπάνια προτερήματά του. *0 Καραϊσκάκης
ήτο μικρόσωμος, ίσχνός καί ευκίνητος.Μίτο ενεργητικώτατος καί
είς άκοον οιλόδοξος. Οί οφθαλμοί του εσπινθηροβόλουν, ύποδη-
λουντες τήν μεγαλοφυίαν τού πνεύματός του.
Ό ταν κατά τό έτος 1798 ό Άλή πασάς εξεστράτευσε κατά
τού πασσά τού Βιδινίου Πασβάνογλου, ό Καραϊσκάκης, όστις εύ-
ρίσκετο είς τόν στρατόν τού Ά λή, ηύτομόλησε πρός τόν ΙΊασβά-
νογλουν* μ ετ’ ολίγον όμως έπεσεν είς χεΐρας τού Άλή, δστις διέ­
ταξε καί τόν έστρωσαν είς τήν φάλαγγα καί τφ έδωκαν χιλίους
ραβδισμούς είς τά πέλματα τών ποδών. Άλλοτε πάλιν έδραπέ-
τευσεν έκ τών φυλακών, είς τάς οποίας είχε ριφθή κατά διαταγήν
του Ά λή, καί ήνώθη μέ τόν περίφημον άρματωλόν Κ α τ ΰ α ν τ ώ -
νην* όταν δε ό Κατσαντοόνης διά προδοσίας συνελήφθη υπό τού
Άλή πασσά, ό Καραϊσκάκης μετανοήσας προσήλθε μόνος του
καί παρεδόθη είς τόν Άλήν. Ό Άλής όμως έκτιμών τά προ­
τερήματά του τον συνεχώρησε καί τόν προσέλαβε είς τήν σωμα­
τοφυλακήν του. Μίαν φοράν ό Άλής ήρώτησε τόν Καραϊσκάκην*
 - 68 -

«τί θέλεις νά σε κάμω, ώρέ Καοαΐσχάκ»} ; ΐ δ Κχρχίτχάχτ.ς

τφ άπτ.νττ.σ* αέ έλΕνΟιρςατομίαν* «άν μλ νομίζης άξιον Οι*

αύΟέντην, κάμε με αι/θέντην, άν διά δυϋλον, κάμε με

δοϋλον, κα\ άν δέν μέ ν ο ιίζ η ς άξιον διά τίποτε, οίύε με
είς τΛν λίμνην».
 - 69 -

Ό ταν έξερράγη ή μεγάλη έπανάστασις του 18*21, ό Καραϊ-

σκάκης έκ των πρώτων ύψωσε την σημαίαν τής έπαναστάσεως
εις τά 1 ζουμέρκα τής Ηπείρου, έπολέμησε δε είς τό Κομπότι,
δπου και έπληγώθη.
Μετά την ?πτώσιν του Μεσολογγίου (10 Απριλίου 1826) ό
Κιουταχής ύπέταξεν άπασκν τήν δυτικήν Ελλάδα ’ έπειτα δε
ήλθε καί κατά των Αθηνών καί έπολιόρκησε στενώς τήν Άκρό-
πολιν, έπί τής οποίας μόνης έκυμάτιζεν ή σημαία τής Ε λληνι­
κής επαναστάσεως. *Ι1 έπανάστασις έφαίνετο ώς σβεσθεΐσα, γε­
νική δε απελπισία κατέλαβε τούς Έλληνας.
Τότε τά βλέμματα δλων των Ελλήνων έστράφησαν πρός
τον Καραϊσκάκην καί ή κοινή γνώμη αυτόν ύπεδείκνυεν ώς τόν
μόνον, δστις ήδύνατο νά άντιταχθή πρός τόν Κιουταχήν.
Ό Καραϊσκάκης Αρχιστράτηγος.
Κυβέρνησις λοιπόν διώρισε τόν Καραϊσκάκην αρχιστράτη­
γον τής Ανατολικής Ελλάδος.*0 πρόεδρος τής Κυβερνήσιως Ά ν-
δρέας Ζαΐμης, δστις ήτο προσωπικός εχθρός του Καραϊσκάκη,
έδειξε ύψίστην μεγαλοφροσυνην, συγκατατεθείς είς τόν διορισμόν
του* είπε μάλιστα τά( εξής θαυμασίας λέξεις «άς σωθη ή πα-
τρίς μον και άς άννψωθη ό έχθρός μου».Λ ίαν συγκινητική
ύπήρξεν ή σκηνή, δταν ό Καραϊσκάκης ρετέβη είς τόν θαλασσό-
πυργον του Ναυπλίου διά νά λάβϊ) διατχγάς τής Κυβερνήσεως.
'Ο Ζαίμης ένηγκαλίσθη τόν Καραϊσκάκην καί είπε- Σ υ μ π ο λϊτα ,
άς λησμονήσωμεν τάς έχθρας και άς ψροντίσο)μεν νά
σώσωμεν την πατρίδα μας». Τοιούτους θαυμάσιους λόγους
είς τούς αρχαίους χρόνους είπε καί ό Αριστείδης πρός τόν Θεμι-
στοκλέα πρό τής έν Σαλαμϊνι ναυμαχίας.
Είς τήν συγκινητικήν εκείνην σκηνήν ήτο παρών καί ό Υδραίος
Βασίλειος Μπουντούρης, δστις είπε είς τόν Καραϊσκάκην* «Κα-
ραϊσκάκη, έως τώρα δέν έκαμες, δπως έπρεπε, τό χρέος
σου πρός την πατρίδα* ό Θεός νά 0έ φωτίση νά τό κά-
μης είς τό έξης». «Δέν άρνοΰμαι», άπεκρίθη ό Καραϊσκάκης*
«έγώ, δταν θέλω, γίνομαι άγγελος, καί δταν θέλο), γί­
νομαι διάβολος* είς τό έξης έχο^ άποψασίση νά γείνω
 70

άγγελος»* καί εφύλαξε τόν λόγον του. Άπό τότε δέ ηρχισε τό

βραχύ, ά λ λ ’ ένδοξον πολεμικόν στάδιον του Καραϊσκάκη, κατά
τό όποιον διέλαμψεν ή στρατηγική αυτού μεγαλοφυία.
Ό Καραϊσκάκης άναχωρησας έκ Ναυπλίου την 19 Ιουλίου
1826, έφθασε μετά 600 άνδρών είς την Ελευσίνα, δπου ηνώθη
με τούς οπλαρχηγούς Βάο^ον, Κριεζοίτην καί Πανονργιάν,
οΐτινες είχον 2, 000 άτάκτους, καί μέ τον Γάλλον φιλέλληνα
Φαβιέρον, όστις είχε 850 τακτικούς. *0 Καραϊσκάκης αμέσως
ήλθε καί κατέλαβε τό Χαϊδάρι, δύο ώρας βορειοδυτικώς μακράν
των Αθηνών, Ό Κιουταχής έπήλθε κατά του Καραϊσκάκη μέ
ύπερδιπλάσιον στρατόν, άλλ* ένικήθη καί ύπεχώρησεν’ έπανήλθε
δέ καί δ Καραϊσκάκης εις την Ελευσίνα, δπου είχε στήσν) τό
στρατηγών του.
Τρεις ημέρας μετά την εν Χαϊδαρίψ μάχην ό Καραϊσκάκης
μετέβη πρός έπίσκεψιν του Γάλλου ναυάρχου Δερινν επί της
φρεγάτας του. η οποία ητο Αγκυροβολημένη προ τού Πειραιώς.
Έ π ’αύτής συνηντήθη μέ τον Κιουταχήν. Κατά την πρώτην στιγ­
μήν έξεπλάγησαν καί οί δύο* έπειτα δέ ό Καραϊσκάκης έχαιρέτισε
κατά την τουρκικήν συνήθειαν καί έκάθισε. Τότε ό Κιουταχής τφ
είπεν Ά λβανιστί’ « Τ ί κάνεις, Καραϊσκάκη ; έγώ ήλπιζα
νά έλθης είς τά Βιτώλια νά μέ προσκύνησης καΛ νά Οον
δώσω τά βιλαέτια από την Αθήνα ώς τήν Ά ρταν».
« Έ γ ώ νά σέ προσκννήσω;» άπήντησεν ό Καραϊσκάκης* «άν
εΤοΌΐ 01/ Τονμελή βαλεοϊ (στρατάρχης της 'Ρούμελης) εί­
μαι και έγώ ΊΡουμελή βαλεσί, και τό αξίωμα τοντο μον
τό έδο^κεν Λ πατρίς μον».

Ή γονική νί/ξ τής Άραχώβης.

Τό στρατηγικόν σχέδιον του Καραϊσκάκη ητο ν ’ άποκόψιρ πά­
σαν συγκοινωνίαν τού εν Α ττική ευρισκομένου Κιουταχη διά σεί-
ράς στρατιωτικών σταθμών άπό τού Κορινθιακού κόλπου μέχρι
τού Εύβοϊκού καί ν ’ άναγκάση ούτω τόν εχθρόν διά της πείνης
νά λύσν) την πολιορκίαν της Άκροπόλεως. *Όθεν αυτός μέν ό Κα-
ραϊσκάκης ήλθε καί κατέλαβε την Δομβραίναν είς τόν Κορινθι­
ακόν κόλπον, τόν δέ Κωλέττην επεμψε νά καταλάβει την Άτα-
 - 71 —

Μ ν τ η ν . Ό Κιουταχής Ιπεμψε κατά του Κωλέττη τον έμπει-

ροπόλεμον ΜουοΤταυ,πεην, δστις ένίκησε καί διεσκόρπισε τόν
στρατόν του Κωλέττη. Οταν δε ό Μουστάμπεης έξ Αταλάν­
της διηυθύνετο προς την Αμφισσαν, ό Καραίσκάκης έπεμψε τον
Γσιβαν καί τόν Βαγιαν με 500 άνδρας νά καταλάβωσι την
’Αρά^ωβαν. Μόλις ούτοι κατε'λαβον ταύτην, έφθασεν ό Μου­
στάμπεης μέ 2 >500 Τουρκαλβανούς καί προσέβαλε τούς "Ελλη­
νας, οΐτινες άνθίσταντο γενναίως.
Έ ν τώ μεταξύ φθάνει καί ό Καραίσκάκης καί περικυκ)ώνει
πανταχόθεν τούς Τούρκους. Οί Τούρκοι ζητούσι νά συνθηκολο-
γήσωσιν, ά λ λ ’οΐ δροι τού Καραϊσκάκη φαίνονται βαρείς. *0 απο­
κλεισμός εξακολουθεί.Βαρύς χειμών ένέσκηψε καί πολλή γιων έκά-
λυψε τά μέρη εκείνα. Το δρίμύ ψύχος ήνάγκασε τούς "Ελληνας
νά καταφύγωσιν είς τάς οίκίας των ’Αραχωβιτών διά νά θερμαν-
θώσιν. Οί Τούρκοι τότε κατά την νύκτα τής 25—-26 Νοεμβρίου
έφυγον διά των χιονοσκεπών φαράγγων του ΙΙαρνασού, έξηντλη-
μένοι δμως καθ’ ολοκληρίαν έκ τού ψύχους, τής πείνης καί των
άλλων κακουχιών. Οί "Ελληνες, έννοήσαντες τούτο, καταδιώ-
κουσι ξιφήρεις τούς Τούρκους* τούς προφθάνουσι καί φονεύουσι μέ
τά ξίφη 1,300, μεταξύ τών όποιων τόν Μουστάμπεην καί τρείς
άλλους αρχηγούς, 400 δε συνέλαβον αιχμαλώτους. Επάνω είς
λόφον προ τής Άραχώβης έστήθη πυραμίς εξ εχθρικών κεφαλών,
επί τής οποίας ό Καραϊσκάκης επέγραψε «τρόπαίον τών Ελ­
λήνων κατά τών βαρβάρων.
*Η μεγάλη αύτη νίκη έδόξασε τόν Καοαϊσκάκην καί κατέστησε
τό ονομα αυτού λατρευτόν. Ή Κυβέρνησις διέταξε καί έψάλη δο­
ξολογία είς δλας τάς εκκλησίας. 'Η έπανάστασις άνέζησεν έν τή
Στερεή. Μετά δύο μήνας ό Καραίσκάκης, έτρεψεν είς φυγήν τόν
Όαέρ τζαΟΟάν έκ τού Διστόμου, δλαι δέ αί άποσκευαί καί τά
πυροβόλα αυτού περιήλθον είς χείρας τών Ελλήνων.
Ό Κιουταχής έν τούτοις έξηκολούθει νά πολιορκή στενώς τήν
Άκρόπολιν τών Αθηνών. ΓΙερί τάς άρχάς τού 1827 ό Καραϊ-
σκάκης, κατά διαταγήν τής Κυβερνήσεως, ήλθεν είς βοήθειαν τής
Άκροπόλεως μετά 1,000 άν^ρών καί έστησε τό στρατήγιόν
του είς τό ΚερατΦχνιον, πρός δυσμάς τού Πειραιώς. Πριν οχυ-
 — 72

ρωθή καλώς έκεί, ώρμησε κα τ’ αυτού ό Κιουταχής μέ δλον τό

Ιππικόν του, μέ πυροβολικόν καί μέ πεζικόν* άπεκρούσθη δμως
ύπό τού Καραΐσκάκη παθών μεγάλας ζημίας. Τό όνομα τού Κχ-
ραϊσκάκη ήτο ολόκληρος δύνχμις. Πζνταχόθεν συνέρρεον προς αυ­
τόν έπικουρίαι* ήλθεν ό Γενναίος Κολοκοτοώνης, οί Πετυ,ε-
ζαΐοι καί ό Σααίνης μετά 2,000 άντρων.

Θάνατος τον Καραΐσκάκη.

*Ήδη όμως τά πράγματα μεταβάλλονται. Ή *Ελληνική Κυ­

βέρνησης διώρισε τόν Άγγλον Κό^ραν στόλαρχόν, τόν δε
ΤίΧουρτς, επίσης Ά γγλον, αρχιστράτηγον. Με τούς δύο τού­
τους διετάχθη ό Καραΐσκάκης νά συμπράζη πρός λύσιν τής πο­
λιορκίας τή; ’λκροπόλεως.
Ό Κόχραν έπρότεινε νά κάμωσιν έφοδον πρός λύσιν τής πο­
λιορκίας. Ό Καραΐσκάκης έθεώρει τούτο άσύνετον καί έπέμενεν είς
την έκτέλεσιν τού αρχικού σχεδίου του* ήναγκάσθη όμως νά ύπο-
κύψνΐ εις την γνώμην τού Κόχραν, όστις είχε τήν άνωτάτην άρ-
χηγίαν. Άπεφασίσθη λοιπόν νά γείνη, ή έφοδος τήν 23 Απρι­
λίου. Άπό τής προτεραίας όμως ό Καραΐσκάκης έκ τής μεγάλης
του στενοχώριας έπεσε κλινήρης, πυρέσσων σφοδρώς* εν ώ δε είχεν
άπαγορευθή αύστηρώς πάς πυροβολισμός κατά τήν4 ημέραν εκεί­
νην (22 Απριλίου),* Κρήτές τινες, έν εύθυμίφ διαϊελούντες, ήρ-
χισαν νά πυροβολώσι κατά τού πλησιεστέρου τουρκικού οχυρώ­
ματος. Ο: Τούρκοι άντεπυροβολησαν καί κατόπιν γίνεται συμπλο­
κή. 'Ο Καραΐσκάκης άκούει τούς πυροβολισμούς καί τινάσσεται εκ
τής κλίνης. Βλέπει τούς Έλληνας φεύγοντας. Πηδά έπί τού ίππου
του,αρπάζει τό γιαταγάνιον τού πρώτου στρατιώτου, τόν όποιον
συνήντησεν εμπρός του, όρμ$ κατά των εχθρών καί βιάζει αυτούς
νά ύποχωρήσωσιν* έςαφθείς όμως έκ τού πυρετού, προχωρεί πέρα
τού δέοντος. Τότε Τούρκος τις πυροβολεί καί πληγώνει καιρίως
τόν Καραΐσκάκην είς τό ύπογάστριον. 'Ο αρχηγός πίπτει έκ τού
ίππου του* οί πιστοί οπαδοί του τόν άρπάζουσι καί τόν φέρου-
σιν είς τό πλοίον τού Τσούρτς. Ό Καραΐσκάκης προαισθάνεται
τόν θάνατόν του. Ζητεί συγχώρησιν άπό τούς περικυκλούντας
 — 73 -

αύτόν. Μεταλαμβάνει τών Άχράντων μυστηρίων. Παρηγορεΐ τούς

κλχίοντας συναδέλφους του καί τοΐς λέγει «πρό πάντων δέν
πρέπει νά υποχωρήσατε* αάτή εϊνε Λ διαθήκη μου».
Περί τά έξημερώαχτχ (23 Απριλίου 1827, έορτήν του ονό­
ματος του) πχρέδωκε τό τνεδμχ. Ή νεωτε'ρα Έ>λάς άπώλεσε
τόν μεγαλείτερον έκ των στρατηγών της* έτάφη ^έ,κατά παραγ­
γελίαν του, είς την Σαλαμίνα έν μέσφ θρήνων καί όδυρμών. Οί
Τούρκοι μαθόντες τόν θάνατον του Καραϊσκάχη έφώναζον άπό
τούς προμαχώνάς των πρός τάς προφυλακάς των Ελλήνων
«πρέπει νά ένδι/θήτε μαί/ρα».
Την επιούσαν (24 Απριλίου) εγινεν ή χποφασισθεΐσχ έφοδος*
ύπέστησαν όμως οί Έλληνες πανωλεθρίαν υπό των Τούρκων.
Έλειψε τό δχιμόνιον πνεύμα τού Καραϊσκάχη, τό όποιον ώδήγει
αυτούς είς την νίκην. Μετά τινα χρόνον έπεσε καί η Άκρόπολις
είς τούς Τούρκους.

§ 26. Δ ί τ ρ ε ις ι ιε γ ά λ α ι Δ υ ν ά μ ε ις .
Ή έν Ναυαρίνω ναυμαχία.
Α· τρεις μεγάλαι Δυνάμεις της Ευρώπης Αγγλία, Γαλλία
καί 'Ρωσσία άπεφάσισαν νά θέσωσι τε'ρμα είς τόν κχταστρεπτι-
κώτατον πόλεμον μεταξύ *Ελλήνων χαϊ Τούρκων. "Οθεν^τήν 24
Ιουνίου 182γ υπέγραψαν συνθήκην, διά της οποίας άνεγνώριζον
την Ελλάδα ως χώραν αάτόνομον καί φόρου υποτελή είς
την Τουρκίαν, προσεκάλεσαν δέ τά δύο διαμαχόμενα μέρη νά
καταπαύσωσ: τάς εχθροπραξίας. Ή Τουρκία ήρνήθη άγερώχως
νά παραδεχθώ την συνθήκην, έν ψ η Ελλάς προθύμως ύπέκυψεν
είς την άπόφασιν των τριών Δυνάμεων.
Τότε οί στόλοι Αγγλίας Γαλλίας καί 'Ρωσσίας κατέπλευ­
σαν είς την Πελοπόννησον. *0 "Αγγλος ναύαρχος Κοδρίγκτών,
έξ ονόματος καί τών δύο άλλων συναδέλφων του, προσεκάλεσε
τόν Ίβραημ νά καταπαύση' τάς έχθροπρχξίχς* άλλ’ ό Ίβραημ
έκτελών διαταγάς τ5$ς τουρκικής Κυβερνήσεως ήρχιτ* δια πυρός
καί σίδηρου νά καταστρέφω τήν Πελοπόννησον, κραταιός δέ
Τουρκοαιγυπτιακός στόλος κατέπλευσεν είς Πύλον.
 74

Ό ηνωμένος στόλος των τριών Δυνάμεων κατέπλευσε τότε είς

Πύλον και ό ναύαρχος Κ ο δ ρ νγκτώ ν προσεκάλεσε τόν τοποτη-
ρητήν του άπουσιάζυντος Ίβραημ ν ’ άπέλθγ, εκ της Ελλάδος.
Επειδή δέ εκείνος ήρνήθη, συνεκροτήθη είς τόν λιμένα του
Ναυαρίνου καί της Σφακτηρίας (8 Όκτωβρίου 1827) φοβερά
ναυμαχία, καθ’ ην έν διαστήματι ολίγων ώρών ό Εύρωτ;αϊκός
στόλος συνιστάμενος έξ 27 μόνον πλοίων κατέστρεψεν εντελώς
τόν Τουρκοαιγυπτιακόν, δστις άπετελεϊτο έξ 126 μεγάλων πολε^
μικών πλοίων.
Μετά τούτο ή Γαλλία έπεμψεν είς την Ελλάδα στρατόν ύπό
τόν στρατηγόν Μ αΐζώ να καί ήνάγκασε τόν φοβερόν Αιγύπτιον
Ίβραημ ν ’ άπέλθν) έκτης Ελλάδος* αί δέ τρεις προστάτιδες
Δυνάμεις διά νέας συνθήκης (18 82) άνεγνώρισαν τήν Ελλάδα
βασίλειον ανεξάρτητον, ώρισαν δέ τά δρια αυτού καί άνεκήρυ-
ξαν βασιλέα τόν Ό θ ω ν α , δευτερότοκον υιόν τού Βασιλέως
τής βαυαρίας.

§ 27. Ι ω ά ν ν η ς Κ α π ο δ ίό τ ρ ια ς —’Ό θ ω ν .

Ή Γ' Εθνική Συνέλευσις τών Ελλήνων συνελθοΰσα είς τήν

Τροιζήνα έξέλεξε Κυβερνήτην τής Ελλάδος τον Κερκυραϊον
Ί ω ά ν ν η ν Κ αποδίότριαν, υπουργόν τότε τών Εξωτερικών
τής ’Ρωσσίας.
Τήν 8 Ίανουαρίου 1828 ό Κ απ οδ ίστριας άπιβιβάσθη είς
Ναύπλιον, όπου έγεινεν ένθουσιωδώς δεκτός* άμέσως άνέλαβε τό
βαρύ εργον νά κυβερνήστ, τήν * Ελλάδα έν τφ μέοφ τών καπνι-
ζόντων έρειπίων καί τής φοβέρας αναρχίας.
Ή κυβέρνησις τού Καποδιστρίου ύπήρξεν έξόχως λαμπρά*
έξώντωσεν ούτος τήν πειρατείαν* ίδρυσε πολυάριθμα δημοτικά
σχολεία* ύπεστήριξε τήν γεωργίαν, ίδρύσας έν Τίρυνθι γεωρ­
γικόν σχολεϊον. Έσύστησεν έν Αίγίνν) όρφανοτροφεϊον καί διδα-
σκαλεΐον * έν Ναυπλίψ στρατ ιωτικόν σχολεϊον καί έν *Γδρ£ ναυ­
τικόν. Έφρόντισε διά τά οίκονομικά καί ένεψύχωσε τό έμπόριον
καί τήν βιομηχανίαν.
Δυστυχώς δμως ό λαμπρός ούτος Κυβερνήτης έδολοφονηθη έν
Ναυπλιψ τόν Σεπτεβρ'.ον του 1831 υπό του Κωνσταντίνου καί
Γεωργίου Μαυρομιχάλη καθ’ ην

Καποδίστριας.

λησίαν του *Αγίου Σπυρίδωνος διά νά άκούση την Θείαν λειτουρ­

γίαν.
Ό θ ω ν . — Ό *Ό9ων, εκλεχθείς βασιλεύς των Ελλήνων, ήλθεν
είς τό Ναύπλιον την 25 Ιανουάριου 1833/0 λαός ύπεδέ^θη αυ­
τόν με δάκρυα χαράς. Τφ 1835 ή έδρα τής Κυβερνήσεως μετε-
τέθη έκ Ναυπλίου εις Αθήνας, αίτινες κατέστησαν πρωτεύουσα
τού Κράτους. Ό *Οθων έκυ&ε'ρνησε πατρικώς' έπροστάτευσε πολύ
τά γράμματα και τάς τε'χνας* τφ 1837 ΐδρυσεν έν Άθήναις τ&
Πανεπιστήμιον. Ό "Οθων έβασίλευσε μέχρι του ΐ862.Τόν Όκτώ-
βριον τού 1862 έξώσθη έκ τής *Ελλάδος καί ή βασιλεία αύτου
κατελύθη.

28. Γ βώ ογιος Α '·—Ε θ νικ ο ί πόθοι·

Μετά τήν έςωσιν του "Οθωνος άνεκηρυχθη βασιλεύς των *Ελ-

λήνων ό υίός τού βασιλε'ως -ής Δανίας Γε6)£>γιος ό Α '. Εις τήν
περίστασιν ταύτην και ή Α γγλία παρεχώρησε εις την Ελλάδα
τάς Ίσνίους νήσους* τω δέ 1881 προβηρτήθη εις τήν Ελλάδα
καί η Θεσσαλία και μέρος της 'Ηπείρου* τω δέ 1898 αί τε'σσα-

"Οβων Α '. Βασιλεύ; τών Ελλήνων.

ρες μεγάλαι Δυνάμεις ’Αγγλία, 'Ρωσσία, Γαλλία καί Ιταλία

άνεκήρυξαν την Κρήτην αυτόνομον ηγεμονίαν και διώρισαν ν π α -
τον άρμο<7τή,ν αυτής τόν πρίγκηπα Γεώργιον, δευτερότοκον υίόν
του ήμετέρου βασιλέως.
Τοιουτοτρόπως λοιπόν μετά μακρόν αίαατηρόν αγώνα καί διά
μεγάλων θυσιών τών πζτε'ρων μας άπηλευθερώθη £ν μικρόν τμήμα
γής, εκ του οποίου άπετελε'σθη τό σημερινόν *Ελληνικόν Βασίλειον.
Τό μέγα όμως εργον τών πατέρων μας δεν συνεπληρώθη. Εκα­
τομμύρια άδελφών μας στενάζουσιν ακόμη υπό τόν τουρκικόν
ζυγόν.
Έ "Ηπειρος, ή Μακεδονία, ή Θράκη, ή Ιωνία καί πλεΐσται
νήσοι του Αίγαίου περιμένουσι μετ’ αγωνίας την ποθητήν έκείνην
ημέραν, κατά την οποίαν θά χνατείλγι καί εις αύτάς ή ελευθερία.
 Πρδς τον μέγχν δμως τούτον καί ιερόν σκοπόν ανάγκη νά παρα,

ρασκευχζώαεθα δρχστηρίως, και όταν ελθη ή εύλογηαε'νη εκείνη

 78

νν»
ώρα, θα δείςωαεν βεβαίως είς δλον τον κόταον δτι εΙριε9χ?ά

ΙΙρίγκηψ Γεώργιο;, 'Γπχτος *Αραο<τττς Κρήτης.

απόγονοι των ενδόξων αρχαίων προγόνων ιχχς καί των μεγά­

λων ηρώων του 21.

ΤΈΛΟΣ
 ΠΙΧΑΞ ΤΟΝ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ

ι 1. Κωνσταντίνος ό Μέγας....................... Σελ. 3

ο Βυζαντιακόν κράτος ή Ελληνική α ύ -
1
τοκρατορία............................. ..... Χ
> 5
ι 3. Ιο υσ τινια νό ς......................................... 5
ι 4. Ηράκλειος ................................... 7
ϊ 5. Βασίλειος δ Β' ό Βουλγαροκτόνος. τ> 8
§ 6. Κωνσταντίνος ό Παλαιο?\.όγος. » 9
ι 7. ΟΙ Έλληνες υπό την τουρκικήν κυ-
Ρ'αρχίαν................................................... » 15
§ 8. Κλέφται καί αρματολοί....................... » 17
ι 9. Βίος των κλεφτών. — Φρόνημα κα\
θρησκευτικόν αίσθημα αύτώ ν.—Δη-
μώδης π ο ί η σ ι ς ................................... » 19
ι 10. Νέοι αγώνες τών Έ λλ ήνων κατά τών
Τούρκων. —Λάμπρος Κατσο>νης. —
Ά νδροΰτσος......................................... » 21
§ 11. 'Ρήγας Φεραϊος................................... » 25
§ 12. Σουλιώται.—Ήρωϊκοί αγώνες αάτών
κατά του ’Αλή π α σ σ ά ........................ » 28
§ 13. Άοιιατωλοι
ο& του Ό λύαπου. ν» Νίκος
Τσάοας.—Ει/θυμιος Βλαχάβας . . » 34
ι 14. Φιλική Εταιρεία................................... > 37
15. Έπανάστασις τών Ε λλήνων έν ταίς
Ήγεμονίαις. — Αλέξανδρος Ύ^τη-
λάντης .......................................... · 1 38
1 16. Ό αρχιεπίσκοπος Πατρών Γερμανός » 40
17. Ό Πατριάρχης Γρηγόριος Ε'. . · * 41
§
ϊ 18. Αθανάσιος Δ ιάκος............................. 48
ι 19. Όδυσσει/ς Άνδρουτσου. —Τό Χάνι
τής Γ ρ α β ιά ς......................................... > 45
 — 80 -

§ 20. Κωνσταντίνος Κανάρης. — Κατα­ Σελ.

στολή τής Χίον.................................... » 47
2 21. Άνδρέας Μ ιαούλης.............................. » 51
2 22. Θεόδωρος Κολοχοτρώνπς. . . . » 54
Ή έν Βαλτετσίω πάχη- . . . . » 57
"Αλωσις τής Τριπόλεως........................ » 58
Εκστρατεία τον Δράναλη. . . . » 59
2 23. Μάρκος Μπότσαρης.............................. » 62
2 24. Πτώσις τοί' Μεσολογγίον. . . . » €4
2 25. Γεώργιος Καραΐσκάκης........................ » 68
§ 26. Ή έν Ναναρίνω νανηαχία. . . . » 73
2 27. Ίω. Καποδίστριας. — Όθοιν. . ι> 74
2 28. Γεώργιος Α '.— Έθν\κο\ πόθοι. . . » 76