G.Ü. Dişhek. F a k . Der.

Cilt I I I , Sayı 2, Sayfa 149 - 160, 1986

YUTKUNMA R E F L E K S İ V E G E L İ Ş İ M DÖNEMLERİ

H a k a n N. İŞCAN*

Y u t k u n m a , insanın p r e n a t a l dönemde gösterdiği ilk refleks

m e k a n i z m a l a r d a n biridir. P r e n a t a l dönemin 14. haftasında üst
dudağın stimulasyonunun ağzın k a p a n m a s ı n a yolaçtığı h a t t a
çoğunlukla yutkunmanın gerçekleştiği, 29. haftada yine ağzın
stimulasyonunun e m m e refleksine yolaçtığı a n c a k 32. haftaya
kadar tam anlamıyla e m m e ve yutkunmanın gerçekleşemeyece­
ği bildirilmektedir ( 1 ) . Sübtelny ( 2 ) , fetüsün a m n i y o t i k sıvıyı
yutmasını öğrendiğini, bu nedenle de aynı solunum fonksiyo­
n u n d a olduğu gibi d o ğ u m d a herşeyin h a z ı r o l m a s ı n d a n dolayı
yeni doğmuş b e b e ğ i n a n n e m e m e s i n d e n sütü e m e r e k yutabildi­
ğim yazmaktadır.

Y u t k u n m a refleksi, t ü k r ü k miktarına bağlı olarak kişinin

u y a n ı k olduğu z a m a n l a r d a yaklaşık olarak d a k i k a d a iki k e z
(bu süre 16 s a a t k a b u l edildiğinde y a k l a ş ı k 1 9 2 0 k e z ) , uyku saat­
lerinde ise yaklaşık o l a r a k d a k i k a d a b i r kez (uyku süresi 8 saat
kabul edilirse 4 8 0 kez) veya d a h a az olarak gerçekleşmekte­
dir ( 3 ) . A n c a k b i r b a ş k a a r a ş t ı r m a ( 2 ) i n s a n ı n günde 5 9 0 kez
y u t k u n d u ğ u n u , b u n u n 1 4 6 ' s ı n ı n y e m e k s ı r a s ı n d a , 3 9 4 ' ü n ü n ye­
m e k l e r dışındaki günlük y a ş a m d a ve 50'sinin ise uyku sırasın­
da gerçekleştiğini ortaya koymuştur. G ü n l ü k y u t k u n m a sayısı
k o n u s u n d a d e ğ i ş i k a r a ş t ı r m a s o n u ç l a r ı n a r a ğ m e n o r t a l a m a ola­
r a k 24 saatte 2400 adet s o m a t i k ve v i s e r a l y u t k u n m a bildiril­
mektedir ( 4 ) . Yutkunma sayısı t ü k r ü k m i k t a r ı n a bağlı olarak
d e ğ i ş m e k t e v e b u n e d e n l e e r i ş k i n l e r e g ö r e ç o c u k l a r d a d a h a faz­
la olmaktadır.

(*) G.Ü. Dişhek. Pak. Ortodonti Anabilim Dalı Öğretim Üyesi, Doç. Dr.

149
 YUTKUNMA REFLEKSİ

Y u t k u n m a o l d u k ç a k o m p l i k e b i r r e f l e k s t i r , z i r a d i ğ e r bir­
çok fonksiyonlara katılan farenks yutkunma sırasında birkaç
s a n i y e i ç i n d e o l s a b u r e f l e k s m e k a n i z m a y a k a t ı l m a k t a v e yu­
t u l a c a k c i s m i n s i n d i r i m k a n a l ı n a i t i l m e s i n d e rol o y n a m a k t a d ı r .
Bu komplike refleks m e k a n i z m a n ı n ç a l ı ş m a s ı belirli s a f h a l a r
olara k incelenebilmektedir.

Yutkunmanın Safhaları :

G e n e l o l a r a k , fizyoloji k i t a p l a r ı n d a d a belirtildiği gibi yut­

k u n m a refleksi 3 safhada incelenmektedir ( 3 - 6 ) ;

1. Oral safha : Y u t k u n m a n ı n istemli safhasıdır. Dilucu, alt

ve üst kesici dişlerin lingual ve palatinal yüzeylerine değerek
y u k a r ı k a l k a r v e b u a r a d a y u t u l a c a k c i s i m dil s ı r t ı n a t a ş ı n ı r .
B u s ı r a d a y u m u ş a k d a m a k y u k a r ı k a l k a r , l a r e n k s v e hyoid ke­
m i k y u k a r ı d o ğ r u h a r e k e t eder. Dil, g e r i y e v e a ş a ğ ı çekilir, i ş t e
b u k o m b i n e h a r e k e t l e r y u t u l a c a k c i s i m i ç i n d ü z g ü n b i r yol oluş­
t u r u r l a r . B ö y l e c e c i s i m o r a l k a v i t e d e n g e r i y e d o ğ r u itilir. B u sı­
r a d a ç i ğ n e m e k a s l a r ı o r a l k a v i t e n i n ö n v e y a n b ö l g e sınırları­
nı, d i ş l e r i o k l ü z y o n a g e t i r m e k s u r e t i y l e s a b i t l e ş t i r i r . O r a l s a f h a
s o n u n d a y u t u l a c a k c i s i m f a r e n k s e itilir. O r a l s a f h a y u t k u n m a ­
n ı n i s t e m l i s a f h a s ı d ı r , a n c a k b u s a f h a s o n u n d a y u t k u n m a he­
m e n h e m e n t a m a m i y l e o t o m a t i k d u r u m a g e l m i ş t i r v e a r t ı k dur­
durulamaz.

2. Farengeal safha: Y u t k u n m a n ı n i s t e m s i z safhasıdır. Yu­

tulacak cisim isthmus faucium'dan geçtikten sonra bu safha
b a ş l a r . F a r e n k s ç e v r e s i n d e k i y a p ı l a r d a n özellikle t o n s i l l a plika-
l a r ı gibi y u t k u n m a r e s e p t ö r l e r i s t i m ü l e edilmiş o l u r l a r . B u r a ­
d a n b e y i n k ö k ü n e i m p u l s l e r g i d e r e k b i r dizi o t o m a t i k f a r e n g e a l
k a s k o n t r a k s i y o n l a r ı b a ş l a t ı l m ı ş olur. B u k o n t r a k s i y o n l a r ş u şe­
kilde s a y ı l a b i l i r ;

a) Yutulacak cismin nazal boşluklara kaçmasını önlemek

i ç i n y u m u ş a k d a m a k y u k a r ı doğru ç e k i l e r e k f a r e n k s a r k a du­
v a r ı n a yani Passavant k e n a r ı n a (Passavant's ridge) değer ve
nazofarenks kapanır.

b) Heriki taraftaki palatofarengeal kıvrımlar birbirlerine,

orta h a t t a doğru yaklaşırlar. Bu hareket bir yerde öğütülmüş
cismin büyüklüğünü ayırdedici bir harekettir. Yutkunmanın

150
 Hakan N. İŞCAN

ikinci safhası olan farengeal safha süresince solunum yaklaşık

1 saniye süreyle durmaktadır, işte bu safha sırasında yutulacak
c i s i m iyi ö ğ ü t ü l m e m i ş v e ç o k b ü y ü k s e p a l a t o f a r e n g e a l k ı v r ı m ­
lar bu cismin geçişine engel olacaklar fakat solunum durduğu
için bu engel sırasında tehlikeli sonuçlar o r t a y a çıkabilecektir.

c ) L a r e n k s ' d e k i s e s t e l l e r i b i r b i r l e r i n e y a k l a ş ı r l a r v e epig-
lottis ( l a r e n k s ü z e r i n d e k i açıklık) üzerine doğru kapanırlar.
B ö y l e c e y u t u l a c a k c i s m i n t r a k e a ' y a k a ç m a s ı ö n l e n m i ş olur.

d) Larenks tümüyle yukarı doğru h a r e k e t eder. Bu hare­

keti sağlayan hyoid k e m i ğ e bağlı kaslardır. Larenks'in bu hare­
keti ösofagus (eusophagus) girişini a ç a c a k t ı r . Aynı z a m a n d a
ösofagus'un üst k e n a r ı n d a n itibaren 3 - 4 cm'lik bölümü yani
üst ösofageal sfinkter v e y a farengoösofageal sfinkter (pharyn-
goeusophageal sphincter) gevşemekte ve yutulacak cismin ar­
ka farenksten üst ösofagusa kolay ve serbest geçişi sağlanmak­
tadır. B u s f i n k t e r y u t k u n m a a r a l a r ı n d a t o n i k t i r v e k a s ı l m ı ş du­
r u m d a d ı r . B u n u n n e d e n i d e s o l u n u m s ı r a s ı n d a h a v a n ı n ösofa­
gusa girişini önlemektir. L a r e n k s i n y u k a r ı d o ğ r u h a r e k e t i ile
glottis d e y u k a r ı d o ğ r u k a l k m a k t a v e b u r a d a n g e ç m e k t e o l a n
y u t u l m a k t a o l a n c i s m i n glottis ü z e r i n e g e l m e y i p h e r i k i y a n ı n ­
d a n g e ç i ş i s a ğ l a n m a k t a d ı r ki; b u h a r e k e t i s e y u t u l m a k t a o l a n
cismin t r a k e a y a kaçışını önleyici ikinci bir mekanizmadır.

e ) L a r e n k s i n y u k a r ı doğru h a r e k e t i v e farengoösofageal
s f i n k t e r i n g e v ş e m e s i ile b i r l i k t e f a r e n k s i n ü s t k o n s t r i k t ö r k a s ­
l a r ı k a s ı l m a k t a v e b u p e r i s t a l t i k h a r e k e t l e r ile c i s i m ö s o f a g u s a
taşınmaktadır. Y u k a r ı d a d a belirtildiği gibi y u t k u n m a n ı n fa­
rengeal safhası 1 - 2 saniye arasında sürmekte olup, b u s ü r e
i ç e r i s i n d e s o l u n u m d u r m a k t a d ı r . Dil v e l a r e n k s h a r e k e t l e r i ile
4 - 1 0 m m Hg'lık b i r b a s ı n ç o l u ş m a k t a d ı r .

Y u t k u n m a n ı n f a r e n g e a l s a f h a s ı r e f l e k s b i r o l a y olup; sant­
r a l s i n i r s i s t e m i n i n ü s t b ö l ü m l e r i n d e n y u t k u n m a m e r k e z i n e ge­
l e c e k d i r e k t s t i m u l u s l a r l a b a ş l a m a y ı p a n c a k c i s m i n istemli ola­
r a k ağızın a r k a b ö l ü m l e r i n e i t i l m e s i y l e b a ş l a m a k t a d ı r .

3. Ösofagus safhası: Yutulan cismin farengoösofageal

s f i n k t e r i g e ç m e s i n d e n s o n r a b a ş l a r . P e r i s t a l t i k h a r e k e t l e r , cis­
m i ö s o f a g u s t a t a ş ı r l a r k e n hyoid k e m i k , y u m u ş a k d a m a k v e dil
dinlenme konumlarına dönerler.

151
 YUTKUNMA REFLEKSİ

O r t o d o n t i a ç ı s ı n d a n y u t k u n m a r e f l e k s i n d e ö n e m l i olan, b u
r e f l e k s m e k a n i z m a s ı r a s ı n d a k i dil h a r e k e t l e r i d i r . C l e a l l ( 7 ) ; y a ş
o r t a l a m a s ı 1 5 , 6 yıl o l a n 1 4 k ı z 1 4 e r k e k b i r e y ü z e r i n d e s a n i y e d e
6 0 poz ç e k e b i l e n b i r k e m a r e n m d a k u l l a n ı l d ı ğ ı «sineflorografi»
y ö n t e m i y l e n o r m a l y u t k u n m a y ı i n c e l e m i ş v e y u t k u n m a sırasın­
d a 5 s a f h a a y ı r d e t m i ş t i r ( Ş e k i l 1 ) . K u l l a n ı l a n s i n e f l o r o g r a f i yön­
t e m i ile y u t k u n m a s ı r a s ı n d a k i dil, dudak, alt çene, f a r e n k s ve
çevre yapıların k o n u m değişiklikleri incelenmiştir. Ayrıca araş­
tırmada her yutkunma safhasının süreleri ayrı ayrı saptanmış
olup, t ü k r ü ğ ü n y u t u l m a s ı n ı n 1.5 s a n i y e d e t a m a m l a n d ı ğ ı b u l u n ­
muştur. Bu araştırmada (7) ayırdedilen y u t k u n m a n ı n 5 safha­
sı ş u n l a r d ı r :

1 . s a f h a ; B a ş l a n g ı ç D i n l e n m e S a f h a s ı : D i l u c u , a l t k e s i c i diş­
lerin seviyesinde veya bunların kesici kenarlarının h e m e n al­
t ı n d a v e y a t a y y ö n d e o r t a l a m a o l a r a k 5.7 m m g e r i d e k o n u m l a n -

Şekil 1. Normal Yutkunma Refleksinin Safhaları (Cleall (7)'dan alınmış­

tır).
I. Başlangıç Dinlenme Safhası,
II. Dilucu Yükselme Safhası,
III. Dil Sırtının Sert - Yumuşak Damak Sınırına Değme Safhası,
IV. Hyoid Kemiğin Maksimum Yukarı - Önde Olduğu Safha,
V. Yutkunma Sonu Dinlenme Safhası.

152
 Hakan N. İŞCAN

maktadır. Bu safhada alt ve üst dudak arasında o r t a l a m a o l a r a k

0.7 m m ' l i k b i r a r a l ı k b u l u n m u ş t u r . A y r ı c a a l t v e ü s t m o l a r l a r
a r a s ı n d a 3.4 m m ' l i k b i r a r a l ı k t e s b i t e d i l m i ş t i r .

2. safha; Dilucunun Y ü k s e l m e S a f h a s ı : Bu safhada dilucu

alt keserlere doğru y a k l a ş m a k t a , a l t ve üst d u d a k l a r a r a s ı dik
uzaklık azalmakta, alt ve üst m o l a r l a r birbirlerine y a k l a ş m a k ­
tadır. Bu safhada dilucu yukarı doğru k a l k a r a k üst kesicilerin
palatinal yüzeylerine değer ve aynı dişlerin palatinal mukoza­
sına yerleşir.

3 . s a f h a ; Dil S ı r t ı n ı n S e r t - Y u m u ş a k D a m a k S ı n ı r ı n a D e ğ m e
S a f h a s ı : Bu safhada alt ve üst m o l a r l a r birbirlerine daha da yak­
l a ş ı r l a r . Hyoid k e m i k ilk o l a r a k y u t k u n m a n ı n bu safhasında
h a r e k e t göstermektedir. V a k a l a r ı n % 80'inde bu safhada yumu­
ş a k d a m a k g e r i y e - y u k a r ı y a h a r e k e t e d e r e k f a r e n k s a r k a duva­
r ı n a d e ğ m e k t e d i r . B u s a f h a b i r e y l e r i n % 3 0 ' u n u n d i ş l e r i n i ok-
l ü z y o n a g e t i r d i ğ i b i r s a f h a d ı r . Alt v e ü s t d u d a k l a r a r a s ı u z a k ­
lık i k i n c i s a f h a d a o l d u ğ u g i b i k a l m a k t a d ı r .

4 . s a f h a ; Hyoid K e m i ğ i n M a k s i m u m Y u k a r ı - Ö n d e O l d u ğ u
S a f h a : B u e v r e d e b i r e y l e r i n % 4 0 ' m d a m o l a r l a r d a k a p a n ı ş göz-
lenememiştir. A n c a k uygulanan sineflorografi yönteminde mo-
l a r b ö l g e n i n n e t o l a r a k g ö r ü l e m e m e s i b u b u l g u n u n güvenilirli­
ğine gölge düşürmektedir.

5. safha; Y u t k u n m a S o n u D i n l e n m e S a f h a s ı : Dilucu, hyoid

k e m i k , d u d a k l a r , m o l a r l a r a r a s ı u z a k l ı k b a ş l a n g ı ç d i n l e n m e du­
rumuna dönmektedirler.

N o r m a l y u t k u n m a refleksi; yutkunma sırasında çiğneme

k a s l a r ı n ı n a l t v e ü s t dişleri s e n t r i k o k l ü z y o n a getirdiği, dilucu­
nun önce alçalıp d a h a s o n r a d a m a k t a rugae p a l a t i n a bölgesin­
d e y e r l e ş t i ğ i v e y u t k u n m a s ü r e s i n c e b u r a d a kaldığı; y ü z ü n m i ­
mik kaslarında h e r h a n g i bir k a s ı l m a n ı n görülmediği, b u n a kar­
şın m a s s e t e r v e t e m p o r a l k a s a k t i v i t e l e r i n i n g ö z l e n d i ğ i y u t k u n ­
m a şekli o l a r a k t a n ı m l a n m a k t a d ı r ( 2 , 3 , 8 - 1 0 ) . Ancak yapılan
araştırmalar (7,11,12) her normal yutkunma vakasında, normal
yutkunma tanısında belirtilen bazı özelliklerin görülemeyebile-
ceğini göstermiştir. Örneğin; Cleall ( 7 ) , y u k a r ı d a belirtilen araş­
tırmasında yutkunmanın 3. safhasında a n c a k bireylerin % 30'un-
da, 4 . s a f h a s ı n d a ise % 60'mda molarlarm k a p a n ı ş a geçtiğini;

153
 YUTKUNMA REFLEKSİ

R o s e n b l u m ( 1 1 ) , i d e a l o k l ü z y o n l u b i r e y l e r d e y u t k u n m a sırasın­
d a m e n t a l i s v e d i ğ e r b a z ı o r o f a s i y a l k a s l a r d a a k t i v i t e olduğunu;
Proffit ( 1 2 ) , y u t k u n m a l a r ı n o r m a l o l a n e r i ş k i n l e r i n % 1 5 ' i n i n
y u t k u n m a s ı r a s ı n d a m o l a r d i ş l e r i n i k a p a n ı ş a g e t i r m e d i ğ i n i bil­
d i r m e k t e d i r l e r . Proffit v e a r k a d a ş l a r ı ( 1 3 ) , n o r m a l y u t k u n m a
s ı r a s ı n d a m o l a r d i ş l e r d e k a p a n ı ş ı n g ö r ü l e m e m e s i n i iki h i p o t e z
ile a ç ı k l a m a k t a d ı r l a r ; 1 ) E n f a n t i l y u t k u n m a ile e r i ş k i n y u t k u n ­
m a s ı a r a s ı n d a çeşitli tiplerde a r a y u t k u n m a şekilleri vardır, 2)
Sırasıyla non - oklüzyonda ve oklüzyonda anormal yutkunma
şekilleri erişkin y u t k u n m a y a geçişte olumlu evreleri gösterirler.

N o r m a l y u t k u n m a n ı n t a n ı m ı n d a a r a ş t ı n c ı l a r a r a s ı n d a çeliş­
kili k r i t e r l e r i n b u l u n m a s ı ; y u t k u n m a s ı r a s ı n d a b a ş t a dil h a r e ­
ketleri o l m a k üzere orofasiyal ve ç i ğ n e m e kaslarının aktivite-
leri b a k ı m ı n d a n bu refleks m e k a n i z m a üzerinde pekçok faktö­
r ü n e t k i l i o l a b i l e c e ğ i n i o r t a y a k o y d u ğ u gibi, y u t k u n m a ş e k l i n i n
bazı değişimlere u ğ r a y a r a k sonuçta erişkin yutkunması olarak
b i l i n e n n o r m a l y u t k u n m a ş e k l i n d e o r t a y a ç ı k a b i l e c e ğ i düşün­
cesini akla getirmektedir.

Yutkunma Refleksinin Değişim ve Gelişim Dönemleri

Erişkin yutkunması o l a r a k b i l i n e n n o r m a l y u t k u n m a ref­

leksi, d o ğ u m d a n s o n r a g ö r ü l ü p t ü m y a ş a m b o y u n c a d e v a m e d e n
b i r y u t k u n m a ş e k l i o l m a y ı p ; d e ğ i ş i k d ö n e m l e r d e f a r k l ı l ı ğ a uğ­
r a y a r a k b e l i r l i b i r y a ş t a n s o n r a o r t a y a ç ı k a n y u t k u n m a şekli­
dir. E n f a n t i l y u t k u n m a o l a r a k b i l i n e n d o ğ u m d a n h e m e n s o n r a
görülen y u t k u n m a şeklinin erişkin yutkunmasına yani normal
y u t k u n m a ş e k l i n e d ö n ü ş ü m ü n d e b e l i r g i n b a z ı d ö n e m l e r ayırde-
dilir ( 2 ) ;

1 — D o ğ u m S ı r a s ı D ö n e m : Dil, d o ğ u m d a b e y i n d e n s o n r a ,
başın diğer bölümlerine göre erişkin boyutlarına ençok yaklaş­
m ı ş o l a n o r g a n d ı r . S ü t d i ş l e r i n i n h e n ü z s ü r m e m i ş o l d u ğ u b u dö­
n e m d e dil, ü s t v e a l t a l v e o l ç ı k ı n t ı l a r ı y a d a dişeti y a s t ı k l a r ı
(gum pads) arasında k o n u m l a n m a k t a ve yutkunma sırasında
bu boşluğu doldurarak y u t k u n m a için gerekli olan oral kenet­
lenmeyi sağlamaktadır (Şekil 2 ) . E m m e sırasında meme ucunu
s i l i n d i r i k b i r u z a n t ı ş e k l i n e d ö n ü ş t ü r e n b e b e k , b u u z a n t ı n ı n ucu­
n u s e r t - y u m u ş a k d a m a k s ı n ı r ı n a g e t i r m e k t e d i r . B u s ı r a d a dil,
alt ç e n e dişeti yastığı üzerinden seyrederek protruzif b i r durum

154
 Hakan N. İŞCAN

Şekil 2. Süt Kesicilerin İndifalarından Önce İki Çocukta Dil Konumu

(Subtelny (2)'den alınmıştır).

a l m a k t a d ı r . B e b e k , a l t ç e n e s i ile b i r l i k t e dilini y ü k s e l t e r e k m e -
meucu uzantısına basınç uygular ( 1 0 ) . Bu basınç önce ağzın ön
bölgesindedir ve d a h a s o n r a a r k a y a doğru yönelerek sütün me­
meden ağıza akmasını sağlar (Şekil 3 ) .

B e b e ğ i n h e r ş e y i a ğ z ı y l a t a n ı m a y a ç a l ı ş t ı ğ ı b u d ö n e m d e yut­
k u n m a s ı r a s ı n d a d u d a k l a r dile g ö r e d a h a a k t i f t i r ( 1 2 ) . Y a r ı k a ­
t ı b e s i n l e r l e b e s l e n m e y e g e ç i ş ile b i r l i k t e d u d a k a k t i v i t e l e r i n d e
a z a l m a , dil a k t i v i t e s i n d e a r t ı ş g ö r ü l e c e k t i r .

2 — S ü t D i ş l e r i İ n d i f a D ö n e m i : B ü y ü m e v e g e l i ş i m i n b u er­
k e n d ö n e m i n d e y e n i d o ğ m u ş t a o l d u ğ u g i b i dil, a n a t o m i k o l a r a k
çenelere göre daha büyüktür. D i ğ e r b i r deyişle dilin gelişimi
çevre iskelet yapıların gelişim düzeyine göre d a h a ileri dönem­
d e d i r (2, 9 , 1 0 , 1 6 ) . İ ş t e b u d e v r e d e d i l i n b o y u t l a r ı n d a g ö r ü l e n b u
e r k e n gelişim, s ü t d i ş l e r i n i n d ü z g ü n b i r diş k a v s i o l u ş t u r m a s ı n ­
d a ö n e m l i b i r rol o y n a r ( 2 ) . S ü t d i ş l e r i n i n i n d i f a l a r ı t a m a m l a n ­
dıktan sonra y u t k u n m a şeklinde b i r değişim izlenir. Temporal
ve masseter kaslarının aktivitelerinde artış görülür. Bu dönem
enfantil yutkunmanın erişkin yutkunma şekline dönüşmeye
b a ş l a d ı ğ ı b i r d ö n e m d i r . Y i n e d e b i r e y l e r d e n b a z ı l a r ı n d a b u dö-

155
 YUTKUNMA REFLEKSİ

nemde temporal ve m a s s e t e r kas aktivitelerinde artış görülme-

yip e n f a n t i l y u t k u n m a d ö n e m i n d e k i a k t i f d u d a k v e m i m i k k a s
hareketleri devam eder ( 2 , 1 0 ) .

3 — Karışık Dişlenme D ö n e m i : Karışık dişlenmenin erken

dönemlerinde, y u t k u n m a sırasında dilin alt ve üst kesici dişler
a r a s ı n d a n vestibulum oris'e doğru protruzif bir durum alması
ile k a r a k t e r i z e o l a n a n o r m a l yutkunma mevcuttur. Ancak bu
d u r u m u n , dilin ç e v r e y a p ı l a r a u y u m g ö s t e r d i ğ i n d e n mi, y o k s a
a n o r m a l dil k o n u m u v e y a a k t i v i t e s i n d e n m i i l e r i g e l d i ğ i iyi teş­
h i s e d i l m e l i d i r ( 2 ) . Dil, b u d ö n e m d e b a z ı f a k t ö r l e r n e d e n i y l e çev­
reye u y u m gösterebilir;

a) S ü t kesicilerinin düşüp daimi kesicilerin indifalarını

t a m a m l a m a l a r ı n a değin geçen sürede a n o r m a l y u t k u n m a ref­
leksi görülebilir.

156
 Hakan N. İŞCAN

b) Gelişimin bu döneminde p a r m a k e m m e alışkanlığı var

ise v e b u a l ı ş k a n l ı k b i r m a l o k l ü z y o n a n e d e n o l m u ş ise, d i l u c u -
n u n a l t v e ü s t k e s i c i d i ş l e r a r a s ı n d a n y u t k u n m a s ı r a s ı n d a prot-
ruzif b i r durum alması çok sık görülür.

c) F a k t ö r l e r d e n b i r i d e l e n f a t i k d o k u l a r ; a d e n o i d v e ton-
sillalardır. L e n f a t i k d o k u l a r ı n ç e v r e i s k e l e t y a p ı l a r a g ö r e eriş­
kin boyutlarına d a h a e r k e n ulaşması bu dönemde solunum prob­
lemlerine yolaçacaktır. Lenfatik dokuların ç e v r e i s k e l e t s e l ya­
p ı l a r a g ö r e r e l a t i f o l a r a k b ü y ü k o l m a s ı i s t h m u s f a u c i u m v e fa-
r e n g e a l b o ş l u k l a r ı d a r a l t a c a ğ ı n d a n , ç o c u k dilini d a h a ö n d e k o -
numlandıracaktır.

Bu faktörlere bağlı olarak görülecek anormal yutkunma bu

dönem için n o r m a l o l a r a k k a b u l edilmektedir ( 2 , 1 0 , 1 2 ) . Çocu­
ğun, e n f a n t i l y u t k u n m a d a n normal — e r i ş k i n — yutkunmaya
geçişte dilin önde k o n u m l a n m a s ı a ç ı k l ı k l a izlenebilmektedir.

Enfantil y u t k u n m a n ı n erişkin yutkunmasına doğru değişim

g ö s t e r m e s i 1 . y a ş c i v a r ı n d a b a ş l a m a k t a d ı r ( 1 2 ) . Ç e ş i t l i g e ç i ş dö­
nemleri, değişik dönemler içerisinde oluşarak ç o c u k 3 - 4 yaşla­
r ı n d a t a m a m e n n o r m a l y u t k u n m a y a s a h i p olabilir. Çocukların
% 50'sinin okula başladığı dönemde, diğer % 50'sinin ise ilkokul
çağlarında erişkin yutkunmasına geçtikleri bildirilmektedir ( 1 2 ) .

Andersen ( 1 4 ) ' i n y a ş o r t a l a m a s ı 6 yıl 4 a y o l a n 1 2 7 birey,

y a ş o r t a l a m a s ı 1 1 yıl 6 a y o i a n 1 2 3 b i r e y , y a ş o r t a l a m a s ı 1 7 yıl
8 ay olan 1 5 5 birey o l m a k üzere toplam 4 0 5 b i r e y üzerinde yap­
tığı a r a ş t ı r m a d a ; y a ş a r t ı ş ı ile n o r m a l y u t k u n m a y a g e ç i ş t e a r ­
tış g ö r ü l m ü ş ve bu g e ç i ş hızı y ı l d a % 1 o r a n ı n d a b u l u n m u ş t u r .

Hanson ve C o h e n ( 1 5 ) ' i n 5 yıl s ü r e n a r a ş t ı r m a l a r ı n ı n so­

n u ç l a r ı n a g ö r e ; a r a ş t ı r m a b a ş ı o r t a l a m a k r o n o l o j i k y a ş l a n 4 yıl
9 ay o l a n 1 0 3 e n f a n t i l y u t k u n m a l ı ç o c u k t a n % 61'i ( 6 3 b i r e y ) 8
yıl 2 a y l ı k i k e n n o r m a l y u t k u n m a y a g e ç i ş y a p m ı ş l a r d ı r . B u 6 3
ç o c u k t a n 3 4 ' ü 6 yıl 7 a y l ı k i k e n , 2 8 ' i ise 8 yıl 2 a y l ı k i k e n n o r ­
mal yutkunmaya geçmişlerdir.

4 — D a i m i Dişlenme D ö n e m i : Bu d ö n e m d e bireylerde nor­

mal yutkunma denen erişkin yutkunması g ö r ü l m e k t e d i r . Nor­
mal oklüzyonlu bireylerde görülen bu y u t k u n m a şeklinde mi­
mik kaslarının y u t k u n m a sırasında kullanılmadığı, çiğneme kas­
l a r ı n ı n d i ş l e r i o k l ü z y o n d a t u t t u ğ u , dilin diş k a v i s l e r i i ç e r i s i n d e

157
 YUTKUNMA REFLEKSİ

kaldığı, d u d a k l a r ı n ç o k a z a k t i v i t e v e y a h i ç k a s a k t i v i t e s i gös­
termediği belirtilmektedir (2, 3 , 1 0 ) .

Yutkunma Şeklinin Ortodontideki Önemi

B i l i n d i ğ i g i b i diş k a v i s l e r i ve dişler, d ı ş a r ı d a n y a n a k ve du­

d a k l a r , i ç e r i d e n dil b a s ı n c ı a l t ı n d a d e n g e i ç e r i s i n d e b u l u n m a k ­
t a d ı r l a r . B a r b e r v e B o n u s ( 1 8 ) a n o r m a l y u t k u n m a d a dil b a s ı n ­
c ı n ı n d i ş l e r ü z e r i n d e a ç ı k k a p a n ı ş v e y a k e s e r d i ş l e r i n protrüz-
y o n l a r ı ş e k l i n d e g ö r ü l e b i l e n e t k i s i n i n g e ç e r l i o l a b i l m e s i n i n du­
dakların hipoaktif veya tonuslarının normalden az olmasına
b a ğ l a n a b i l e c e ğ i n i düşünmüşler-, y a p t ı k l a r ı a r a ş t ı r m a d a a n o r m a l
y u t k u n m a vakalarında ağız çevresi kasların, n o r m a l yutkun-
malı bireylerde olduğundan d a h a fazla olduklarını bulgulamış-
l a r d ı r . A n g l e K l a s I I b ö l ü m 1 a n o m a l i l e r d e , ö n a ç ı k k a p a n ı ş va­
k a l a r ı n d a a n o r m a l y u t k u n m a d e n e n y u t k u n m a b o z u k l u ğ u gö­
r ü l m e k t e d i r . B u b u l g u l a r da, o r t o d o n t i k a n o m a l i l e r l e dil fonk­
s i y o n b o z u k l u ğ u a r a s ı n d a k i y a k ı n ilişkiyi g ö s t e r m e k t e d i r ( 7 , 1 6 ,
1 7 ) . A n o r m a l y u t k u n m a y ı ilk k e z g ü n c e l k o n u h a l i n e g e t i r e n
S t r a u b ( 3 ) , b u t ü r y u t k u n m a şekli ile k e s e r d i ş l e r d e k i protrüz-
y o n l a r , k e s e r d i ş l e r h a t t a ü s t d a i m i s a n t r a l l a r a r a s ı n d a k i dias-
t e m a l a r , a r t m ı ş overjet, ö n v e / v e y a y a n a ç ı k k a p a n ı ş , ö n ç a p ­
raz kapanış ve negatif overjet gibi çok değişik türde maloklüz-
yonlar arasındaki yakın ilişkilerden sözetmektedir.

Y u t k u n m a d a k i a n o r m a l dil f o n k s i y o n u ile m a l o k l ü z y o n l a -
r ı n b i r l i k t e g ö r ü l m e l e r i , b i r t a r t ı ş m a y ı o r t a y a ç ı k a r m a k t a d ı r ki,
o da «Yumurta mı tavuktan çıkar, tavuk mu yumurtadan?»
tartışmasıdır.

B u g ü n b i r ç o k a r a ş t ı r ı c ı ( 2 , 7 , 9 , 1 2 , 1 9 - 2 1 ) , dilin y u t k u n m a
sırasındaki a n o r m a l davranışının çevre yapılara gösterdiği uyum
ve kassal kompanzasyon aktivitesi olduğuna inanmaktadırlar.
B u n a k a r ş ı n a n o r m a l dil f o n k s i y o n u n u n , i s k e l e t s e l k ö k e n i ol­
m a y a n y a n i f o n k s i y o n e l y a d a dişsel ö n a ç ı k k a p a n ı ş a yol a ç a ­
bileceğini düşündüren ortodontik vakalarla da karşılaşüabil-
mektedir.

A n o r m a l y u t k u n m a refleksi, dil b a s k ı s ı (tongue - thrust),

t e r s y u t k u n m a , y ü z e y e l ( v i s c e r a l ) y u t k u n m a , e n f a n t i l yutkun­
ma, sapmış (deviated) yutkunma, değişmiş (perverted) yutkun-

158
 Hakan N. İŞCAN

m a , a t i p i k y u t k u n m a g i b i t e r i m l e r l e i f a d e e d i l e n y u t k u n m a bo­
z u k l u ğ u n u n d e ğ i ş i k t ü r m a l o k l ü z y o n l a r l a ilişkisi olduğu; b u n e ­
denle ortodontik tedavilerde bu konunun ayrı bir önem kazan­
dığı g ü n ü m ü z d e k a b u l e d i l e n b i r g e r ç e k t i r .

ÖZET

Ortodontik vakaların fonksiyonel muayenesinde yutkunma

s ı r a s ı n d a k i dil d a v r a n ı ş l a r ı n ı n k o n t r o l ü , t e d a v i p l a n l a m a l a r ı n d a
önemli bir rehberdir. Bu m a k a l e d e n o r m a l y u t k u n m a n ı n safha­
l a r ı , y u t k u n m a s ı r a s ı n d a dil d a v r a n ı ş l a r ı v e d i l i n ç e v r e y a p ı l a r ­
l a ilişkileri, e n f a n t i l y u t k u n m a ile e r i ş k i n y u t k u n m a s ı a r a s ı n d a ­
ki yutkunmanın geçiş dönemleri h a k k ı n d a bilgiler sunulmuştur.

SUMMARY

SWALLOWING AND ITS DEVELOPMENTAL STAGES

Diagnosis concerning the tongue behaviors during the act

o f swallo"wing w i t h i n t h e f u n c t i o n a l e x a m i n a t i o n o f t h e o r t h o -
dontic cases is an important guide in the t r e a t m e n t plannings.
In this article, information concerning the stages of normal
swallowing, t o n g u e b e h a v i o r s a n d i t s r e l a t i o n s t o t h e s u r r o u n d i n g
s t r u c t u r e s d u r i n g t h e a c t o f swallowing, transitional stages of
swallowing between infantile and adult swallowing were pre-
sented.

KAYNAKLAR

1. Moyers, R.E. : Handbook of Orthodontics, 3rd ed., Ch. V, Year Book

Medical Publishers Inc., Chicago, 1973.
2. Subtelny, J.D. : Examination of Current Philosophies Associated With
Swallowing Behavior, Am. J. Orthodont., 51 : 161-182, 1965.
3. Straub, W.J. : Malfunction of Tongue - P a r t I, Am. J. Orthodont., 46 :
404-424, 1960.

159
 YUTKUNMA REFLEKSİ

4. Graber, T.M. : Orthodontics; Principles and Practice, 3rd ed., W.B.

Saunders Co., Philadelphia, London, Toronto, 3972.
5. Schottelius, B.A., Schottelius, D.D. : Textbook of Physiology, 18th ed.,
Ch. 19 : 393-394, T h e C.V. Mosby Co., S a i n t Louis, 1978.
6. Guyton, A.C. : Textbook of Medical Physiology, 5th ed., Ch. 63 : 855 -
857, W . B . Saunders Co., Philadelphia, 1976.
7. Cleall, J . F . : Deglutition; A Study of F o r m and Function, Am. J. Ortho­
dont., 51 : 566-594, 1965.
8. Salzmann, J.A. : P r a c t i c e of Orthodontics, Vol. I, I I , J . B . Lippincott
Co., Philadelphia, Montreal, 1966.
9. Subtelny, J . D . , Subtelny, J . D . : Oral Habits - Studies in Form, F u n c t i o n
and Therapy, Angle Orthodont., 43 : 347-383, 1973.
10. Proffit, W.R., Mason, R.M. : Myofounctional T h e r a p y F o r Tongue -
T h r u s t i n g ; Background and Recommendations, J.A.D.A., 90 : 403-411,
1975.
11. Rosenblum, R . E . : Orofacial Muscle Activity During Deglutition as
Revealed by Physiographic Cinematography, Angle Orthodont., 33 :
162-177, 1963.
12. Proffit, W.R. : T h e Proper Role of Myofunctional Therapy, J.C.O., 11 :
101-115, 1977.
13. Proffit, W.R., Chastain, B . B . , Norton, L.A. : Linguopalatal Pressure in
Children, Am. J. Orthodont., 55 : 154-166, 1969.
14. Andersen, W.S. : T h e Relationship of t h e Tongue - T h r u s t Syndrome
to M a t u r a t i o n and Other Factors, Am. J. Orthodont., 49 : 264-275, 1963.
15. Hanson, M.L., Cohen, M.S. : Effects of F o r m and F u n c t i o n On Swallo-
wing and Developing Dentition, Am. J. Orthodont., 64 : 63 - 82, 1973.
16. Mason. R.M., Proffit, W.R. : T h e Tongue Thrust Controversy; B a c k ­
ground and Recommendations, J. Speech Hear. Disord., 39 : 115-132,
1974.
17. Norton, L.A., Gellin, M.E. : M a n a g e m e n t of Digital Sucking and Tongue
Thrusting in Children, Dent. Clin. North Amer., 363-382, 1968.
18. Barber, T.K., Bonus H.W. : Dental Relationships in Tonguethrusting
Children as Affected by Circumoral Myofunctional Exercise, J.A.D.A.,
90 : 979-988, 1975.
19. Barrer, H.G. : Limitations in Orthodontics, Am. J. Orthodont., 65 : 612-
625, 1974.
20. Speidel, T.M., Isaacson, R . J . , Worms, F.W. : Tongue - T h r u s t Therapy
and Anterior D e n t a l Open - B i t e , Am. J. Orthodont., 62 : 287-295, 1972.
21. Subtelny, J . D . , Sakuda, M . : O p e n - B i t e ; Diagnosis and T r e a t m e n t ,
Am. J. Orthodont., 50 : 337-358, 1964.

160