30 Weekend | REPORTAGE ZATERDAG�12�MAART�& ZONDAG�13�MAART�2�022

nrc nrc
ZATERDAG�12�MAART�& ZONDAG�13�MAART�2�022 Weekend 31

A
ls om klokslag twaalf uur de bel gaat en de
laatste les erop zit voor Lupita Hernández
Lúe, spoedt de 16-jarige Salvadoraanse
zich naar huis. Sommige klasgenoten
voetballen nog wat op het met hoge mu-
ren en rollen prikkeldraad omzoomde
schoolplein of gaan een middag het cen-
trum van San Salvador in. Lupita niet.
Thuis wacht haar vier maanden oude
dochter Melissa. En hoewel het meisje al
hapjes geraspt fruit eet en ook de fles
drinkt, gaat Lupita het liefst snel naar
haar toe. Laatst kreeg ze tijdens de les
zulke stuwing dat ze discreet vroeg of ze
snel naar de toilet mocht. De melk lekte al
door de blouse van haar zwart-witte uni-
form, zo zag de juf gelukkig ook.
Toen ze aan het begin van het tweede
pandemiejaar 2021 zwanger raakte, ver-
wachtte het meisje dat het combineren
Lupita�Lué (16)�raakte�begin�2021�zwanger�van�haar�dochter. „Ik�sta�om�vijf�uur�op,�maak�alles�klaar�voor�de�baby,�zodat�ik�om�zeven�uur�in�de�klas�kan�zitten.” van het moederschap en school zwaarder
zou zijn. „Maar het valt me eigenlijk best
mee”, zegt ze monter, terwijl ze in een
REPORTAGE�EL�SALVADOR restaurantje om de hoek van haar school
omdat de grootouders dit niet meer durf-
den uit angst voor besmetting.”
Meisjes moesten in de pandemie duide-
lijk vaker thuis bijspringen dan jongens,
vertelt Monge in de antroposofische voor-
school waar ze nu als vrijwilliger werkt.
Van de 36 kinderen in haar klas kwamen
er vier na de – in El Salvador streng ge-
handhaafde – thuisblijfplicht niet terug,
allen meisjes. Ze vermoedt ook dat er tij-
dens de vier maanden durende lockdown
meer incest was. Er was immers geen so-
ciaal leven en grote gezinnen zaten opge-
sloten in kleine huizen.
Salvadoraanse meisjes en jonge vrou-
wen weten steeds beter voor zichzelf op te
komen en gebruiken vaker anticonceptie,
zag Monge in haar dertig jaar als middel-
bare-schooldocent. „Maar mannen en jon-
gens blijven erg machistisch. Ik zou veel
meisjes niet veilig achten bij hun manne-
lijke familieleden.” Ze herinnert zich een
vader die over een dochter zei dat ze ba-
leada (beschoten) was, omdat ze haar
maagdelijkheid had verloren en daarmee
haar eer. „Dan was het ook niet meer nodig
haar te beschermen. Die mentaliteit.”
Onveilig in de lockdown
Die mentaliteit is ook terug te zien in over-
heidsstatistieken. Minderjarigen zijn in El
Salvador goed voor ongeveer een kwart
van alle zwangerschappen. Dat is vergele-
ken met ontwikkelde landen weliswaar
een extreem hoog aandeel, maar het lag
voorheen nog hoger. Voorlichtings- en pre-
ventiecampagnes van de overheid en in-
gaan en even bevreesd dat ze hiv-positief
zou testen. Uiteindelijk kwam Natalia na
Over�deze negen maanden gezond ter wereld. Tot
serie op heden lijkt ze geen hiv te hebben, zegt
ze. En over de vader: „Hij wilde me waar-
Maart�2020�kwa- schijnlijk manipuleren.” Het kind heeft
men�wereldwijd hij nog nooit gezien.
1,5�miljard�kinde- Alejandra ging op haar dertiende van
ren�thuis�te�zitten. school en zou wel terug willen. Een oplei-
Welke�littekens ding tot schoonheidsspecialiste lijkt haar
lieten�twee�jaar wel wat. Ze heeft gehoord van een cosme-
van�schoolslui- tica-opleiding die op afstand wordt gege-
tingen�achter? ven. „Maar het meisje is nu nog te klein.
Dat houdt me tegen.”
1 ven al lastig genoeg, zegt Marjorie. „Want
El�Salvador: Babyshower met frisdrank
meer�tieners Op school blijven, zegt onder meer het
zwanger�in�de VN-bevolkingsfonds UNFPA, is de beste
l�o�c�kd�ow�n�. manier om meisjes te beschermen tegen
een te vroege of ongewenste zwanger-
2 schap. Al weigert de regering van de auto-
India: ritaire president Bukele hier cijfers over
vrees�voor�een vrij te geven, veel wijst erop dat de
ve�r�l�o�re�n schooluitval in El Salvador tijdens de
g�e�n�e�ra�t�i�e�. pandemie toenam. Vooral op de (duur-
dere) particuliere colleges. Ouders wilden
3 niet langer betalen voor onderwijs toen
We�re�l�d�w�i�j�d�: dit alleen nog op afstand plaatsvond.
hoe�groot�is�de Laura Platero had thuis aanvankelijk
schade.�En�is�die geen internet om de online lessen te kun-
te�repareren? nen volgen. Haar moeder en vader (een
fysiotherapeut en een civiel ingenieur)
konden echter voor 10 dollar per week
een data-abonnement op haar mobiel
zetten, vertelt het 17-jarige meisje. Samen
met onder anderen haar vriendin Marjo-
rie González (18) zit ze op een doorde-
deren omdat ze zwanger raakten. Zo wer-
den op de nonnenschool van Laura alleen
al in de 8ste graad (vergelijkbaar met de
tweede brugklas) drie klasgenootjes
zwanger. Laura was uitgenodigd op de
babyshower van één van hen, een goede
vriendin. Er was een soort high tea, fris-
drank, een taart en ongeveer dertig geno-
digden, herinnert ze zich. „Maar alleen
familie van haar kant.” De vader was al
voor de geboorte niet meer in beeld. In El
Salvador is de man er vaak alleen voor de
conceptie.
Voor de pandemie was op school blij-
je hebt de boeven, die je op de bus lastig
vallen. Of de maras [bendeleden, red.] in
je wijk waardoor niet naar buiten durft.
Lupita�in�de�klas,�in�coronatijd.
Of er is geen geld voor de bus.” In de pan-
niet alles van seks. Je krijgt je adviezen
eerder van vrienden.”
Melissa is uitgedronken en Lupita geeft
het baby’tje over aan haar moeder om zelf
een hap te kunnen nemen van haar ham-
burger. Ze had op school wel seksuele
voorlichting gekregen en haar moeder ver-
telde haar het een en ander. „Maar, als je
eenmaal verliefd bent...”, zegt ze lachend.
Haar moeder: „En als ouder kom je er altijd
als laatste achter dat ze iets hebben.”
Terug naar school
De vader van baby Melissa is hem ge-
smeerd. Hij was achttien, zij veertien. Lu-
pita: „Het was m’n eerste vriendje.” Ze
hadden echt iets, dacht ze. Maar toen ze
meldde dat ze zwanger was, bleek hij al
een gezin te hebben, in buurland Guate-
mala. Daar is hij nu naar terug. Als hij zijn
dochter al gezien heeft, dan alleen via
Facebook. „Maar volgens mij zijn we ook
daar geen vrienden meer.”
Lupita noemt Melissa een „zegen” en
de hele familie gaat er het beste van ma-
ken, maar het moederschap heeft haar op
forse achterstand gezet. Toen ze begin
vorig jaar zwanger raakte, zat ze al niet
meer op school. „In de 7de graad [eerste
brugklas] was ik gestopt omdat ik het leu-
ker vond op de markt te werken.”
Pas toen ze in verwachting bleek, be-
sloot ze school weer op te pakken. „Voor
het meisje.” Ze begon opnieuw en het
thuisonderwijs in de pandemie beviel wel.
„Maar toen ik zes maanden zwanger was,
werd het toch te zwaar mijn opdrachten

Wie niet naar school

Melissa geroutineerd aan de borst legt, in
afwachting van haar eigen lunch.
„Ik sta om vijf uur op, maak alles alvast
klaar voor de baby, zodat ik om zeven uur
in de klas kan zitten.” De dagen dat ze les
heeft, past haar moeder op. „En als ik te-
ternationale hulporganisaties wisten het
aantal tienerzwangerschappen afgelopen
jaren succesvol naar beneden te krijgen.
Die positieve trend lijkt in de pandemie
abrupt tot stilstand te zijn gebracht, zeg-
gen gezondheidsexperts als Mario Sori-
weekse avond aan een bord pupusas (har-
tig gevulde maïspannekoekjes) in een
veilige wijk van San Salvador. Beiden za-
gen klasgenoten uitvallen in de pande-
mie. Sommigen omdat hun ouders in de
lockdown geen werk meer hadden. Dan
demie moesten vooral de meisjes uit haar
klas daarnaast ineens voor jongere
broertjes en zussen zorgen. „De jongens
hadden het ook lastig, maar die hebben
toch meer privileges.”
Tegen meisjes in haar land wordt onop-
naar school te brengen om ze te laten na-
kijken.” Nu doet ze de 7de graad voor de
derde keer en hoewel ze dit jaar nog geen
rapport heeft gekregen, denkt ze dat ze
over mag. Ze denkt al na over een vervolg-
opleiding. „Als kind wilde ik altijd militair

gaat, is eerder zwanger

rug ben, kan ik mijn huiswerk doen als ze
slaapt. Gelukkig is ze een goede slaper.”
Dat het haar lukt deze twee levens te
combineren, komt deels doordat het on-
derwijs in El Salvador op halve kracht
draait. Precies twee jaar nadat het land in
maart 2020 – zoals bijna de hele wereld die
Al voor corona kampte El Salvador met hoge schooluitval en relatief veel maand – alle scholen sloot, hebben kinde-
ren er nog om de dag les. De ene week gaat
tienerzwangerschappen. Tijdens de pandemie versterkten die twee fenomenen elkaar. Lupita op maandag, woensdag en vrijdag
naar school. De andere week dinsdag en
Tekst�Merijn�de�Waal Fo�t�o’s Víctor�Peña donderdag. Alleen dan kunnen de bankjes
ver genoeg uit elkaar gezet worden, legt
Lupita’s lerares Cecilia de Inglés uit in het
krappe klaslokaaltje van vijf bij vijf meter.
Geen land voor jonge vrouwen
Al voor de pandemie kampte El Salvador
met een combinatie van hoge schooluit-
val en relatief veel tienerzwangerschap-
pen. Het zijn twee fenomenen die elkaar
versterken. Meisjes stoppen vaak met
school zodra ze zwanger zijn en wie niet
naar school gaat, raakt gemiddeld eerder
zwanger. Onderwijs geldt als het effec-
tiefste anticonceptiemiddel.
De schoolsluitingen, de maandenlange
lockdown in 2020, het virtuele onder-
wijs-op-afstand dat volgde, de nog altijd
beperkte lessen van nu: wereldwijd heb-
ben kinderen hieronder geleden. Meisjes
in landen als El Salvador bleken in coro-
natijd extra kwetsbaar. Dit is geen land
voor jonge vrouwen, met zijn wijdver-
spreide seksuele geweld, diepgewortelde
machismo en zijn ook voor deze conser-
vatieve regio draconische totaalverbod
op abortus. Zelfs als het virus dit jaar
mocht uitrazen, is dit een van de diepere
littekens die de pandemie achterlaat.
Armoede en ongelijkheid waren op
heel veel manieren obstakels voor goed
thuisonderwijs, vertelt de oud-docente
Spaanse taal en maatschappijleer Eva
Monge. Zij ging in de loop van 2020 met
pensioen en bleef daarna contact houden
met haar leerlingen, tussen de 13 en 16
jaar oud. „Het is niet dat leerlingen de on-
line lessen niet aankonden, ze zitten toch
al de hele tijd op schermpjes. Het was
vooral een gebrek aan goede mobieltjes
of beltegoed. En in veel gezinnen zag je
dat de oudere zussen voor de jongere
Alejandra�Orantes�Flores (19)�kreeg�haar�tweede�kind�tijdens�de�coronapandemie.�Ze�woont�in�een�betonnen�krot�in�het�gehucht�San�Nicólas�Lempa. broertjes en zussen moesten gaan zorgen,
ano. De arts is in El Salvador een van de vertrok het hele gezin, bijvoorbeeld naar houdelijk gezegd dat hen ‘iets’ kan over- worden. Maar mijn vader zegt dat ik aan de
gezaghebbendste onderzoekers op dit ge- het platteland waar het leven goedkoper komen, zegt Marjorie. „Meisjes worden baby moet denken. Nou, prima. Ik zou nu
bied en beschikt over verontrustende cij- is en de grond meer te bieden heeft. An- overbeschermd, juist daarom weten ze het liefst een studie medicijnen doen.”
fers. Zo waren in de pandemiejaren 2020
en 2021 beduidend minder volwassen
vrouwen in verwachting, maar onder 15-
tot 19-jarigen was die daling minder A�d�ve�r�t�e�n�t�i�e
sterk. En in de leeftijdscategorie 10 tot 14
jaar nam het aantal zwangerschappen
juist toe. „Dat wijst erop dat tijdens de
lockdown veel incest en ander seksueel
geweld plaatsvond in huishoudens en
dorpsgemeenschappen.”
Zo raakte Alejandra Orantes Flores aan
het begin van de pandemie (opnieuw)
zwanger. De 19-jarige vrouw woont in het
plattelandsgehucht San Nicólas, vlak bij
de Lempa, de grote rivier van Midden-
Amerika. Ze ontvangt in een betonnen
krot dat kaal is, afgezien van een bed, een NIEUW
paar hangmatten en een knalroze plastic
box voor Natalia, haar dochter van 14
maanden. Op het erf scharrelen wat kip-
pen tussen rondslingerende auto-onder- BaakBoost.
delen. Haar eerste kind, de 4-jarige Jeffer-
son, houdt ze zoet met een fles gifgele
frisdrank.
Met zijn vader, een tien jaar oudere
Laat jou professioneel
man van wie ze zwanger raakte op haar
veertiende, heeft ze gebroken. Hij greep
én persoonlijk groeien.
de lockdown aan om Jefferson van haar
weg te houden, vertelt ze in de schaduw
van een mangoboom. Haar dochtertje
dommelt na een voeding op haar schoot Je wilt groeien. Niet alleen professioneel maar ook persoonlijk.
in slaap. „Ik raakte gedeprimeerd, omdat Vooral in deze snel veranderende wereld wil je niet stilstaan.
ik Jefferson niet kon zien. Ik vermagerde, Speciaal daarvoor is BaakBoost ontwikkeld. BaakBoost is dé
wilde niks meer.”
combinatie van leren en verdiepen, (zelf)reflectie en ontspanning
Op dat moment kreeg ze, midden in de
lockdown, iets met een buurman. Net als die jij nodig hebt om een betere versie van jezelf te worden!
Jeffersons vader fors ouder en ook van
hem werd ze zwanger. De pil nam ze wel,
maar die werkte niet. Door haar vermage-
ring of door medicijnen die ze slikte tegen
een blaasontsteking, denkt ze achteraf. 4-daagse high-impact training | inspiratie & activiteiten
Ook deze nieuwe partner bleek weinig
goeds met haar voor te hebben. „Nadat scherp tarief | kies uit 11 trainingen
we een weekeind samen hadden doorge-
bracht, zei hij dat ik nu niet meer bij hem Tijdens de
weg kon. Hij was namelijk ziek, hij had
hiv, zei hij.” lockdown
Toen ze zwanger bleek, liet hij haar nam het Hét trainingsinstituut
niettemin snel zitten. Ze was vanwege het
coronavirus bang om voor controles naar
misbruik toe debaak.nl/baakboost voor persoonlijk leiderschap
de plattelandskliniek of het ziekenhuis te